OPERA MORALIA SANCTI ALPHONSI MARIAE DE L1GOR1O DOCTORIS ECCLESIAE II. THEOLOGIA MORALIS EDITIO NOVA CUM ANTIQUIS EDITIONIBUS DILIGENTER COLLATA IN SINGULIS AUCTORUM ALLEGATIONIBUS RECOGNITA NOTISQUE CRITICIS ET COMMENTARIIS ILLUSTRATA CURA ET STUDIO P. LEONARDI GAUDÉ E CONGREGATIONE SANCTISSIMI REDEMPTORIS TOMUS SECUNDUS COMPLECTENS TRACTATUS DE SEPTIMO ET OCTAVO DECALOGI PRAECEPTIS, DE PRAECEPTIS ECCLESIAE, DE STATIBUS PARTICULARIBUS, DE ACTIBUS HUMANIS ET DE PECCATIS ROMAE EX TYPOGRAPHIA VATICANA MDCCCl VII Editio phoiomtrhaniea Sumplibu· CmR. 1953 APPROBATIO Libentissime annuimus ut operis inscripti: .Sancti Alphonsi Mariae de Ligorio Doctoris Ecclesiae Theologia Moralis, editio nova, cum antiquis editionibus diligenter collata, in singulis auctorum allegationibus recognita notisque criticis et commentariis illustrata, cura et studio P. Leonardi Gaudé e Congregatione Sanctissimi Redemptoris * fiat reeditio arte photomechanica. Romae, ad S. Alfooil, die 5 mail 1953. Leonardos Buys Congr«ga/wnù Smi Redemptori» Supinor Generali» et Renor Maior IMPRIMATVR: Nr. 8287. Curia epiac. Seccovlen. Graedl, die 23 JudU 1968. t Ferdinandus Photomechanischer Nachdruck der Akademiechen Druck- und Verlagsanatalt Graz LIBER TERTIUS DE PRAECEPTIS DECALOGI ET ECCLESIAE. (SEQUITUR)· TRACTATUS QUINTUS DE SEPTIMO PRAECEPTO NON FURTUM FACIES • Cum hoc prohibeatur omnis injusta • damnificabo in bonis proximi, quae fit • 1" per furtum et rapinam; ? per omis« sionem reparationis damni illati; 3" per «iniquitatem contractuum: - de his tri« bus hic agendum ». Antequam aggrediamur lies hos per­ difficiles sequentes Tractatus de Furto, Restitutione et Contractibus, ad melius intelligenda ea quae dicentur, aliqua ge­ neralia de Justitia et Jure expedit prae­ notare. TRACTATUS PRAEAMBULUS De Justitia et Jure. •Wn. Qualiter dividatur justitia, et qualiter jus. — 487 Quid sit dominium et ususfructus. — 188. Quot sint peculia filiorumfamilias. — 48°. Quae sint bona uxoruni. 490. Quoi bona clericorum. El praesertim, l. Quae sint patrimonialia. 2 Quae industrial·;!. 3. Quae parsimonialia. 4. Quae ecclesiastica. 491. De his quaer. l.An clericus teneatur neces­ sario pauperibus succurrere. - Qu. 2. Qui leniant nomine pauperum - Qu. 3. An prae ferendi pauperes loci. - Qu. 4. An superflua possint reserzari. - Qu .5 An clericus habens sua possit vivere ex bonis beneficii. Qu.6. An etiam pensionarit teneantur superflua erogare in usus pios. — 492 Qu 7 An beneficiarii male expendentes reditus, teneantur ad restitutionem. - Qu. Ü. An peccent graviter. qui dona accipiunt mperflua a beneficiario. \93.Quot modis acquiratur dominium Occupatione 494.11 Nativi­ tate. 495.111" Alluvione — 496. IV". Specificatione. - 497. V ’Accessione. 496. \ I Con lusione ve! Commixtione. — 499. An idem quod currit in mixtione pecuniae, currat aliarum rerum, —500. VII". Aedificatione. — 501. Vili" Plantatione 502. IX Perceptione fructuum. — 503. X". Traditione. — 504. De Praescriptione et conditionibus requisitis ad praescribendum. Et 1. De bona fide. — 505. 2. De titulo justo, et an suffit tat titulus colo­ ratus vel existimatus. 506. 3. De continuata possessione. et de tempore requisito ad praescribendum (usque ad n. .310). 511. Quando praescriptio interrumpatur — 512. An haeres possessoris matae fidei possit praescribere 'Sed vide etiam n. 51b). — 513. An possit praescribi libertas a solvendo debito aut multa. — 514 Quibus detur restitutio in integrum circa bona praescripta. — 515. 4“ conditio ad praescribendum est, ut res sit apta praescribi. 516. Decisio quatuor Aularum, facta Seapolt circa prae­ scriptiones - 517. An in conscientia res praescripta possit retineri, etiam ubi lex prae­ scriptionis non viget. luuitia. 486. - Justitia dividitur communiter ‘"rlr' in legalem, distributivam et commutativam. — Legalis respicit jura legum et poenas. Distributiva respicit personarum merita, quoad praemia et honores. Com­ mutative autem respicit aequalitatem va­ lons rerum, juxta hominum aestimatio­ nem: ut tantum domino reddatur, quantum ab eo surreptum, vel quantum damni ei illatum est. Jus autem dividitur in jus ni re et in ias, qoo jus ad rem. lnpltx Jus in re est, quando res ipsa habetur obligata; et ideo tribuit rei vindicationem, seu actionem in rem ipsam, v. gr ven­ ditor, qui tradidit rem, actionem in ipsam rem habet pro pretio; beneficiarius, per collationem habet jus in beneficium; et similia. — Jus autem ad rem est, quando res nondum est obligata, sed tantum jus 4 LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. TRACT. habetur ad eam acquirendam. Ideo jus ad rem tribuit tantum actionem personalem contra impedientem acquisitionem rei. Doœimai». 437. _ Deinde jus in re dividitur in dominium et usumfructum. Dominium aliud e£t jurisdictionis erga subditos: ut habet pater erga filios, epi­ scopus erga dioecesanos, etc.; aliud, pro­ prietatis erga res, sive servitutes. — Item, dominium aliud est directum, ut habet princeps in feudis, et dominus in praedio dato ad emphyteusim; aliud est utile, quod habet feudatarius et emphyteuta. ü*ïffwt Ususfructus autem est jus utendi et «b mu. fruendi aliqua re, fructus ex ea perci­ piendo. — Hic notandum, ab usufructua­ rio differre usuarium: qui alicujus rei usum habet, v.gr. horti, ex quo colligere potest fructus pro sua familia et suis ho­ spitibus; non autem potest illos alienare ‘. Ita pariter habens domus usum, potest eam habitare, sed non locare, nec alteri concedere usum, si ipse eam non habitet. Notandum praeterea, quod usufructuario Adw incumbit solvere expensas pro fructuum trafn»· perceptione, et tributa seu collectas super riu’’ rem impositas, ut ex 1. Hactenus, ff. de usufructu. Deinde tenetur rem bene co­ lere, arbores mortuas substituere. Ad ma; gnas autem expensas non tenetur ipse, sed proprietarius. 488. - Filiusfamilias dominium habet Doni»»·. .... . . filiifani peculii castrensis et quasi-castrensis. — ita». In quo notandum, quod peculium filiorumfamilias quadruplex est: castrense, quasicastrense, profectitium et adventitium a>. 1 L. Plenum, ([. dc usu, etc. 488. - a l Quae hic dicuntur a S. Alphonso de bonis filiorumfamilias, dicuntur secundum jura antiqua ; sed ex novis codicibus, bona filiorumfamilias gencratim dividuntur in du­ plicem classem. Prior comprehendit bona, la­ bore aut separata industria a filiis comparata, vel quae ipsis donantur cum expressa condi­ tione, ut eorum ususfructus non obveniat pa­ rentibus. Posterior omnia alia bona comple­ ctitur quae filiis obveniunt, v. g. donatione vel alio simili titulo. Porro in jure hodierno sedulo distinguitur dominium directum, administratio et ususfru­ ctus. Dominium directum omnium bono­ rum, quae justo titulo filiis obveniunt, perti­ net ad eos, licet minores sint nec emancipati, cum talis dominii sint capaces. Justus titulus est donatio, haereditas, industria separata, etc. — Administratio omnium bonorum est penes patrem vel tutorem, qui filiorum incapacitatem vel imperitiam supplere debet, donec ipsi majorennes vel emancipati sint. Majorennes obtinent plenam; emancipati autem,restrictam bonorum suorum administrationem. — Usus­ fructus competit vel filiis vel genitoribus, prout jus positivum statuit. Jam vero, In Gallia (Cod· civ., .384-387), ususfructus generatim pertinet ad patrem (vel, eo defun­ cto. ad matrem in viduitate permanentem), usque ad filiorum emancipationem vel annum 18· completum. Ex proventibus tamen debet proles, pro conditione sua, ali et educari. ihximusgTHcrfl/im,quia excipiuntur: 1" bona quae filii proprio labore separatave industria sibi comparant; 2“ bona quae ipsis donantur sub expressa conditione, ut eorum ususfructus non obveniat parentibus. In Hispania, ususfructus generatim patri i vel matri patriam potestatem habenti) con­ ceditur. Excipiuntur bona quae filiis, ut eorum educationi inserviant, dantur. Item bona quae filii industria separata acquirunt, si dc patris consensu propriis expensis extra domum pa­ ternam vivant. In Italia (Cod., 224, 239), ususfructus con­ ceditur patri, vel matri habenti patriam aucto­ ritatem, donec filii sint majorennes vel eman­ cipati. Amittitur ab alterutro parente qui, post mortem compartis, ad novas nuptias convolat. Parentes fructuarii tenentur procurare proli talem educationem, quae ejus fortunae et con­ ditioni sit consentanea. — Excipiuntur: Γ bona quae filii proprio labore et separata industria sibi acquirunt; 2" bona quae ipsis donantur cum adnexa conditione, ut parentes usumfru­ ctum non percipiant; 3° bona quae ipsis, juxta legis dispositionem, dissentiente patre, obve­ niunt. In Austria (Cod., 149-196), ususfructus com­ petit filiis etiam minorennibus et non eman­ cipatis, deductis tamen educationis expensis. Et licet suorum bonorum administrationem filius nondum emancipatus non habeat, libere tamen (idcoque et valide, si aliunde nihil ob­ stet) disponere potest: l°de bonis propria in­ dustria acquisitis, modo ipse a parentibus non accipiat alimenta; 2° de bonis quae ejus usui tribuuntur, modo sit puber. In Germania (Cod., 1M9), jus novum di­ stinguit bona filiorumfamilias in libera et non libera. — Libera dicuntur: Γ quae filii pro­ prio labore et separata industria sibi com­ pararunt, 2° quae dono acceperunt, exclusis parentibus ab usufructu; 3° quae, parce vi­ vendo, seposuerunt ex bonis, quae erant ipsis extra paternam domum viventibus, ad victum in plenam potestatem concessa. — Non libera dicuntur cetera omnia. Horum usumfructum Peculium vAstrcnse. Peculium quasi -ca­ strense. Filius ha­ bet plenum dominium utri usque. Et 1.” Castrense dicuntur bona illa quae filius acquirit in castris et in militia: sive haec sint debita, ut stipendia ; sive haec sint acquisita per donationem a praefectis militiae, vel a parentibus aut ab aliis oc­ casione militiae: ut Lessius Lugo ». 11°. Quasi-castrense dicuntur bona quae filius acquirit in officiis publicis: judicis, advocati, lectoris, medici, etc. Istorum duorum peculiorum pertinet ad filium plenum jus quoad proprietatem et usumfructum. Et hoc, etiamsi merces exigatur a privatis. Lugo 3 cum Silvestro, Molina, etc. Idem ait Lugo4 cum Navarro, Molina, de notariis, sive publicarum cau­ sarum, sive privatorum contractuum. — Pro aliis vero artificibus, etsi publico in­ serviant, eorum tamen merces non per­ tinet ad peculium quasi-castrense. Excipit tamen Sanchez, apud Lugo 4, architectos principis vel communitatis. Omnia autem bona donata intuitu exer­ citii praedictorum officiorum sunt quasicastrensia. Lugo e. — Hujusmodi adhuc sunt omnia quae acquiruntur a filiofamilias ex officio clericali : ex Authent. Pre­ sbyteros 6, C. de episc. et cler. Immo idem dicitur de omnibus quae clerico adveniunt ex quocumque titulo *). Lugo7 cum Mo­ lina, Sanchez et communi. Hocque recte dicit Lugo ·, contra aliquos, de clericis etiam tonsuratis: cum textus citatus ex­ primat etiam cantores. □ ET JURE. ΙΙΓ'. Peculium autem profectitium sunt bona quae proficiscuntur de rebus pater­ nis, et filius lucratur in ipsis negotiando. — Peculium hoc totum pertinet ad pa­ trem quoad fructum et proprietatem. Etiam dicuntur bona profectitia illa quae donantur filio intuitu patris. Secus vero, si donantur filio intuitu suipsius; etsi occasione patris filius cognitus sit a donante. Lugo ». — In dubio autem, an aliquid sit donatum intuitu patris vel filii, erit totum filii, si ipse bona fide inceperit possidere ; alias, dividendum pro rata dubii. Bona vero donata filio a patre in pa­ trimonium, ad suscipiendos Ordines sa­ cros, non sunt numeranda inter profectitia. Sed bene sunt conferenda cum aliis fra­ tribus, cum ille haereditatis portionem exposcit ; ut Lugo10 cum Molina, et ut di­ cemus n. 956. Dubium fit Γ. An quod lucratur filius ex bonis paternis, sit totum et semper profectitium ? Affirmant Silvester Azor C^etc., apud LugolI. — Dicunt vero Gomez, Bartolus, Tabiena, Angelus, etc.** , esse partim pro­ fectitium, partim adventitium. — Lugo autem cum Molina tenet esse profectitium, si filius nomine patris negotiatur; adven­ titium vero, si nomine suo, puta, si ipse furatus sit pecuniam a patre, vel si pe­ cunia otiosa erat apud patrem. Certum autem est, ut docet Lugo *>, quod si filius 1 Lib. 2, op. 4, n. 7. — · De Just. et Jure, diip. 5, cap. 13, n. 31. — · Loc. at., n. 22. — · Loc. cit., n. 37. — n. 15. — ’ Loc. cit., n. 16. - SilveU., v. Peculium I, qu. 10. - ·· Loc. dt., n. 37, v. L · Molina, loc. dL, diip. 233, n. 2. — Molina, de Jiwt. et Jure, tr. 2, diip. 231, n. 2. — 4 Loc. dt., 11 De JuiU et Jure, dtsp. 5, n. 40. — Anton. Gomez, in le<. Navor., Man., cap. 17, η. 142. · Molina, loc. dt., Tauri 29, num. 24. · Bartoluz, in leg. Cum oportet, C. ûe n. 17. / PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA n. 2. — Sancto., Conti!·, lib. 1, cap. 2, dub. 3, num. 14. - boni» quae liberi», etc. * Loc. dt., η. 18, — · Loc. dt., n. 19, — ’ Loc. dt., n. 21. - An^el., v, Pecultum, n. 11. - “ Ap. Molina, loc. dt., diip. 231, n. 4. · Sancto., Decal., lib. 7, Lu^o, loc dt., n. 40. - Molina, tr. 2, diip. 234, n. 3 et 9. habet pater, usque ad tempus, quo filius c po testate paterna excedit. — Ususfructus bono­ rum liberorum competit filio; administratio vero, patri, vel tertio cui eam bonorum au­ ctor commisit. In Anglia ususfructus pertinet ad filios. Utrum vero educationis expensae ex bonis patris, aut ex bonis filiorum refundi debeant, solent tribunalia, pro casus adjunctis, decidere. b> Idem dicitur, scilicet et clarius: Omnia quae respectu laicorum adventitia forent, fiunt quasi-castrensia clerico, si post clericatum acquirantur; et ita loquuntur Molina et San­ chez locis citatis. r) Silvester, v. Peculium I, qu. I et qu. 12, affirmat quidem, sed casu dumtaxat quo filius sub patris potestate sit. — Azor pariter, part. 2, lib. 2, cap. 23, qu. 6, affirmat, si filius cum suis parentibus habitet eorumque bonis susten­ tetur; secus, si non sit sub patris potestate, aut commoretur extra paternam domum, nec alatur a parentibus, et opera sua atque indu­ stria lucrifaciat Lugo, loc. cit.,H. 40, ita loquitur: « Cer­ tum imprimis videtur, inquit, si filius extra patris domum habitans, propria negotiatione et industria acquirat, id adventitium esse, non profectitium. Idem est si in domo patris, non tamen ex rebus aut circa res patris, sed di­ versa negotiatione acquirat ». Tabiena, v. Peculium, n. 18. · Lmço, loc. dt., n. 40. — Peculium p ro feciifiom perti­ net Ad pa­ ir ero. Quid dc bonis datis ad recipien­ dos ordines. Lucrum filii ex bo­ nis pater­ ni»· modo profcct i tium. modo Adventitium. 6 Fi liu» fXfOtlA pâ ira gerça·, «liquando Jut habet ad •tipendium Non p * lent vtipen diom cen· *eiur remit iere. ntM ex re­ verenti· o mittat pete­ re. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. negotietur extra domum patris ex aliis bonis quam paternis, lucrum non erit profectitium. — In dubio tamen, an lucrum provenerit ex bonis patris vel alterius; tum tantum profectitium praesumitur, cum filius administrabat bona paterna. Lugo 1 cum Gomez, Bartolo etc. Dubium fit 2'. Ah filius, pro labore praestito nt beneficium patris, possit sti­ pendium exigere ? .Affirmant Navarrus, Lessius, Angelus / ', Lopez /·, apud Sanchez et probabile putant Laymann ·' et Busenbaum (infra, n. 544). Negant vero Molina et alii plures, cum Sanchez4 et Croix &. — Recte autem distinguit Lugo8, et ait quod si fi­ lius extra domum patris habitet, nec a patre alatur, id quod lucratur est adventitium; profectitium vero, si in domo pa­ terna degat et a patre alatur, necnon ob sequia illa sint patri debita: quae si ta­ men excedant, bene potest filius petere stipendium. Sed hic Dubium fit 3 . Utrum, si prae­ dicta obsequia fuerint excedentia, et filius non petierit stipendium, praesumatur illud remisisse? Omnino affirmant Molina 7 et San­ ; * chez quia hoc praestat bono communi, ut inter parentes et filios frequentia jur­ gia vitentur — Sed probabilius docet Lu­ go’* cum Navarro, Lessio, Angelo « . etc. (ut supra), quod, si filius potens non pe­ tat, rationabiliter remisisse censeatur Se­ cus, si renuat poscere ex paterna reve­ rentia; debet tamen eo casu detrahere alimenta a patre percepta. Vide etiam di­ cenda n. 544, in fine. ), n. 41 Disp Amur . Man et ■ Gcmra, in leg cap. 17 n IU · Lts ., * Tauri 29 n 24 — lib. 2, cap. 12. η. 80 NI. · ConMl.. lib. 1. cap. 2. dub. 8. n. 1 , cfr. dub. 9, n. 2 rt teqq. — ’ Lib. 3, tr 4, cap. 8. n o. — Motina, di«p. 231. n. 7 et 8 1 Loc. cit.. dub. 8. n. 2. · ' Lib. 3, part. 1, n. 1031 · Loc. cit.. n. 42. — 1 Loc. cit., n 7. · Loc. • Bartolus, Tract de duobus Jratrib., n. 4, minus accurate a Gomez allegatur. dicit enim dumtaxat, veram sibi videri sententiam, ut ex praesumptionibus judicetur esse profecti­ tium vel adventitium f Angelus et Gregorius Lopez a Sanchez allegantur, non quasi hanc sententiam diserte teneant, sed similem dumtaxat, inquantum du cent lucrum acquisitum a lilio ex pecunia vt Î IV\ Peculium tandem adventitiunt sunt bona quae filiofamilias proveniunt aliunde quam ex bonis paternis vel intuitu patris acquisitis. — Horum bonorum filius pro­ prietatem habet; pater vero acquirit usumfructum, etiamsi sint bona majoratus. Lugo ‘°. Quandoque tamen filius etiam talem Q stricte ta­ lis constituitur, fere ut in jure Romano. — No­ tetur: Γ. Nullum est regimen, in quo uxor sit penitus mdependens a marito; nullum sci­ licet, in quo possit alienare sua bona immo­ bilia, aut sc sistere in judicio civili, sine ma­ riti vel judicis auctoritate. Potest tamen, ma­ rito etiam invito, testamentum facere. — 2*. In contractu antenuptiali, possunt sponsi mutuo a se, vel ab aliis, quasdam accipere donatio­ nes. quae post nuptias lege prohibentur. Jus Italicum (Cod., 1378-1446' haec habet sibi propria: Γ. Dos generatim constituitur juxta regulas juris Romani. Haec futura etiam sponsae bona complecti potest; sed post ini­ tum matrimonium, non potest amplius a conjugibus nec constitui nec augeri. — 2°. Pos­ sunt sponsi ante nuptias inire communitatem, non quidem bonorum, sed fructuum ex ipsis bonis sive mobilibus sive immobilibus, sive praesentibus, sive futuns provenientium Sed non potest illa societas comprehendere debiti et credita exsistentia ante conjugium. In cete ris, jus Italicum cum Gallico satis concordat. Jus Hispanicum (Cod., 315 et seqq.): dos constitui potest, sicut in jure Romano; item bona paraphernalia. Seclusa autem (quae in­ stitui potest) pactione antenuptiali, viget com­ munitis legalis, sicut in jure Gallico. Disso­ luti communitate, restitui prius debent dos et paraphernalia, dein solvi debita communia. Jus Austriacum (Cod. 1217-1266): bona uxo rum iisdem fere regulis subjiciuntur ac in jure Romano. — Haec solum notanda sunt : 1”. Com munitas bonorum statui potest, sive ante sive post initum mati imonium, sub conditionibus tamen et in loi ma a lege praescriptis. Rcgu Bona uxo . * ri 8 bcm dericorum. LFB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO Deinde notandum quod si dos consistat in pecunia vel rebus usu consumptibilibus, tunc dominium dotis plene transit ad virum, cum obligatione tantumdem restituendi, matrimonio soluto ’. Deinceps notandum quod si bona dotalia, etiam sta­ bilia, dentur viro aestimata, animo, ut aestimatio venditionem constituat; tunc vir etiam eorum dominium acquirit: et, soluto matrimonio, non tenetur nisi ad pretium reddendum *. — Et in praedictis duobus casibus, si pereunt dicta bona, viro pereunt ·. 490. . Clericorum bona quadrupliciter ... .... .Λ . distinguuntur: videlicet 1. Bona patrimo­ nialia, quae dicuntur ea quae ipsis obve­ niunt ex quacumque causa profana. — 1 L. 43 DECALOGI. 2°. Bona quasi-patrimouialia seuntdtistrta­ lia; el dicuntur ea quae clerici acquirunt ex ecclesiasticis functionibus sine benefi cio.ut ex concionibus, Missis, etc. —3". Bona mere ecclesiastica; et sunt illa quae acqui­ runtur ex beneficiis. — 4". Bona tandem parsimonialia, quae sunt illa quae cleri­ cus ex reditibus ecclesiasticis subtraxit de sua sustentatione, vivendo parcius quam honeste vivere potuisset. Clencu Γ. Quoad bona patrimonialia, certum habet pit est quod clerici plenum eorum dominium num docu patri habent, ex cap. Relatum 12, de testam. nium monidium. II0. Idem est de bonis industrialibus, Item, ioda stri.ilium. ut communiter docent doctores, cum San­ chez 4, Lessio ®, Lugo e, Anacleto 7, Viva 8; Salmant. 9 cum Palao, Coninck, etc. — in dotem, ff. de jure dot. — 1 L. 17 Quoties, qu. 3, num. 26. — · Opusc. de Bendidis, qu. 2, artic. 1, ff. eod. iit. — · L. 43 Res in dotem, ff. cod. tit; cfr. L. lb, num. 1. — · Tract. 12, cap. 2, num. 138. - Palaus, tr. 6, Quodsi per eam. — 4 Constl., lib. 2, cap. 2, dub. 37. η. 2, di«p. 2, punct. 5, num. 3; et tr. 31, disp, un., punct. 7, ct dub. 45. — 1 Lib. 2, cap. 4, nom, 37. — * De Just, ct § 3, n. 3. - Coninck, de Virtuùb., disp. 27, dub. 11, n. 173 Jure. disp. 4, num. 21 — ’ Tr.7, de Just, ct Jure, disL 4. et 174. laritcr, communitas pro casu mortis tantum fit communis. Communitas ista duplex est: inita censetur ; ideoque, durante conjugio, pro­ 1) communitas quaestus, in qua communia prietas bonorum communium est utriusque ievadunt, tum lucra a conjugibus facta, tum conjugis; ususfructus, illius ad quem pertine­ bonorum illatorum reditus; bona vero sive bat ante pactum, et administratio, solius viri. mobilia sive immobilia ante matrimonium ab Soluto conjugio, bona dividuntur. 2°. Secluso alterutro possessa eidem propria manent. speciali pacto, uterque conjux retinet jus pro­ Uxor, non vero maritus, paraphernalia sibi prietatis suorum bonorum, nec non jus exclu- reservare potest; — 2) communitas bonorum sivum ad ea omnia, quae ipse sibi durante mobilium ,quae ultra communitatem quaestus, conjugio acquirit, vel quae sibi obveniunt. reddit communia mobilia ante matrimonium Uxoris tamen bonorum usus atque admini­ possessa: eisdem fere legibus subjacet quibus stratio marito tradita censentur, quamdiu ipsa communitas legalis in jure Gallico (§ 1519non contradixerit 1557). Bonorum communium administratio Jus Germanicum. Habetur regimen legale competit marito, qui tamen nec de immobi­ vel conventionale. — I. Regimen legale (Cod. libus, nec de mobilium universalitate aut quo1363-1425) imitatur jus dotale Romanum. Bo­ titate disponere valet absque consensu uxo­ norum dotalium administratio et ususfructus ris. — 2°. Institui etiam potest separatio bo­ competit marito, qui tamen uxori id postu­ norum, vel ab initio, vel durante matrimonio, lanti, statum rerum exponere tenetur (§ 1374), quo casu bona uxoris tamquam paraphernalia nec potest maritus ea bona alienare vel oppi­ habentur. — Sub quovis regimine, uxor po­ gnerare sine consensu uxoris. Ut autem in tuto test, absque consensu mariti, haereditatem, collocentur, competit uxori jus securitatem legata et dona sibi oblata acceptare vel repu­ postulandi vel bonorum separationem. Bono­ diare. — In matrimoniis ante 1 Januar. 1900 rum vero paraphemalium dominium, eorum- contractis, bonorum conditio subsistere per­ que libera administratio penes ipsam est — git secundum leges quae ad illud tempus vi­ IL Regimen conventionale varias admittit guerant. (Lex introd., art 200). pactiones, quae possunt ante vel post matri­ Jus Anglicum. Ex anno 1870 (9 aug.) uxor monium iniri jet etiam post matrimonium dis­ ea bona, quae industria separata acquisiverit solvi aut mutari (§ 1432). — Γ. Institui potest (separata arte, mercatura), sine consensu viri, vel communitas universalis, qua fiunt com­ pleno jure sua facere potest, ita ut et usus­ munia omnia conjugum bona, tum ante matri­ fructus et administratio ad eam solam perti­ monium possessa, tum postea acquisita; in neant — Rccentiori etiam jure (1 jan. 1883), hac tamen bonorum communitate, uterque mulier quae nupserit, arca sua bona possi­ conjux potest aliquot bona sibi reservare, quod denda, acquirenda, administranda, pleni juris in regimine dotali et partiali communitate soli manet ut mulier innupta. Quare, quoad jus uxori conceditur 1437-1518). Vel communi­ mariti, videndum est, quacnam forte bona in tas partialis, qua pars tantum determinata contractu matrimoniali marito collata sint. >· TRACT. Aliqui negant di * 'tributione esie indu· strialia. Probabi­ lius atfirmA tur. Clericus habet ple­ num domi mum parsimonialium. PRAEAMRULUS. Ex quo infert Anacletus 1 cum Lessio et aliis, quod si clericus vivat aut expendat de bonis his vel propriis in pias causas, possit tantumdem accipere de bonis ec­ clesiasticis, et de eis ad libitum disponere Quia, cum jus habeat vivendi ex beneficio (ut infra videbimus in Quaest. 5), non te­ netur vivere ex bonis propriis; unde, si de iis vivat, potest uti compensatione. — Hoc tamen non admittendum puto, si cle­ ricus non habeat superfluum de bonis ec­ clesiasticis, atque hic et nunc teneatur de bonis propriis pauperi subvenire. Secus autem, si hic et nunc non teneatur ad elee­ mosynam, habeat tamen intentionem com­ pensandi. An vero distributiones quotidianae ca­ nonicorum computentur inter bona industrialia? — Negant Navarrus3, Sanchez 8; quia (ut dicunt) distributiones vere sunt partes redituum beneficii: et ideo eamdem naturam ac onus sortiuntur, quam alii beneficii fructus. — Sed probabilius affirmant Lugo 4, et Salmant.5 cum Azor, Silvestro, Angelo, Bonacina et Covarruvias. Ratio, quia praefatae distributiones, licet ex titulo beneficii proveniant, non tamen dantur immediate pro titulo, sed pro servitio personali, tamquam personae stipendium. 1ΙΓ. Idem, quod de bonis patrimonia­ libus et industrialibus, dicitur de parsimonialibus: ut possit clericus ad libitum de eis disponere; uti docent Navarrus8, Lessius ’, Cabassutius8 Anacletus ·; Mazzotta 10 cum Soto, Covarruvias ct aliis (contra Petrocorensem ”, et alios paucos). Et idem expresse docet S. Thomas ubi ait: De his autem quae sunt specialiter suo usui (scilicet clerici) deputata, videtur - DE JUSTITIA ET JURE. 9 esse eadem ratio, quae est de propriis bo­ nis. — Ratio, quia praefata bona non dan­ tur ut fructus beneficii, sed ut stipendia laborum iis qui Ecclesiae inserviunt. Nec obstat textus in can. Episcopi, cans 12, qu. 1 (quem opponit Petrocorensis), ubi legitur: Quidquid vero de pro­ visione suae ecclesiae Juerit, sive de agris sive de fructibus..., omnia in jure eccle­ siae reservare censuimus. — Nam respon­ detur ex praedictis, bona parsimonialia non esse de provisione Ecclesiae, sed de provisione seu stipendio laborum mini­ stri; ut sancitum fuit in concilio Agathensi *·, ubi dictum fuit: Clerici... omnes qui ecclesiae fideliter deserviunt, stipen­ dia sanctis laboribus debita, secundum servitii sui meritum, vel ordinationem canonum, a sacerdotibus seu episcopis consequantur. IVe. Major difficultas est de bonis mere ecclesiasticis, quae propriae sustentationi supersunt: an de iis possint clerici, sine injustitia, male disponere? — Certum est quod beneficiarii tenentur sub mortali re­ ditus superfluos suae sustentationi, in usus pios aut in pauperes elargiri. Ita S. Tho­ mas “, Lugo ”, Sanchez ‘8, SalmantlT cum Molina, Coninck, Palao et communi. — An vero ad id teneantur virtute justitiae vel religionis, infra dicetur. Hic autem sedulo notandum quod in hoc, ut materia censeatur gravis, requi­ ritur quantitas multo major quam in furto; ut dicunt Lugo 18 cum Molina, Coninck; Holzmann 19 et alii: ex D. Thoma Λ, qui requirit multum excessum ad malam fi­ dem clerici constituendam. — Quaenam autem sit ista notabilis quantitas? Co­ ninck ·), Palaus e' et alii, apud Mazzotta J 1 Tr. 7, dist. 4, qu. 3, n. 27. · Zzss., cap. 4. n. 38. — · De nefic., cap. ult., qu.7, v. Verum haec. — u 2' 2·«, qu. 185. Redit. Eccl., qu. 1, monit. 30. —1 Loc. cit., dub. 4o. — « Loc. art. 7, corp. — Betrocor,, de Benefie., cap. ult., qu. 7, cit., n. 25. — 1 Loc. dt., n. 140. · Aeor, part. 2, lib. 7, v. Verum haec. — “Can. 36; ap. Labbe, tom. 5, col. 527. — cap. 9, qu. 10. - Silvesl., v. Clericus IV, qu. 4. · An^el, M 2· 2··, qu. 185, Artic. 7. — “ De Just, et Jure, disp. 4, v. Clericus XIII, num. 3. · Bonae., disp. 4, de Obligat, num. 9. — “ Cons il-, lib. 2, cap. 2, dub, 38. num. L — bénéficiât., pu net. 2, η. 18. · Cot\ir., de Testament., cap. 7, M Tr. 12, cap. 2, n. 141 et 144. · Molina, tr. 2, disp. 144. n. 14. — · Loc. cit., qu. 1, monit. 26. — f Loc. dt., n. 39, — n. 20. - Coninch, de Virtulib., disp. 27, dub. 11. n. 192. - • Theor. et prax., lib. 2, cap. 26, num. 8. — · Loc. dt., Balaus, tr. 6, disp. 2, punct, 5. η. b. — * Loc dL, n. 12. · n. 28. — “ Tr. 4, disp. 2, qu. 1, cap. 2, $ 1, Dico 3, qu. 2. Molina, loc. cit., num. 20. · Comnch, de Cant., disp. 27, v. Ceterum, · Solus, de Just, et Jure, lib. 10, qu. 4, art. 8, dub. 11. num. 193. — « De Just., num. 204. — * Loc. dt., concl. 3 et 6. - Covar., de Testam., cap. 7, n. 9. —. M De Bc art. 7, corp. 490. Coninck el Palaus a Mazzotta allegantur, quasi dicant materiam notabilem esse quintam superfluorum partem. At re vera Coninck, loc. cit., num 193, dicit quan· titatem notabilem esse «tertiam, quartam aut quintam partem » ; Palaus vero, loc cit., Reditus superflui be­ neficii in usus pios erogandi. Quanti­ tas gravis, multo mi­ rar quam in ftirto. 10 un IU. - TRACT V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. requirunt quartam vel quintani pariem superfluorum. Sed verius sufficit pars viCX gesima ad materiam gravem constituen­ dam, ut ait idem Mazzotta *■, et tenent Lugo g' ac Croix rf, qui cum Haunold merito sententiam Coninckii reprobant. Hic obiter advertatur, Benedictum XIV (in sua bulla 29 Universalis Ecclesiae, edita die 29 Aug. 1741) declarasse quod si beneficiarius fructus beneficii vendit per totam suam vitam, sive una sive pluribus solutionibus, contractus est nullus. — Sed 491. - Quaeritur Γ. An clericus tenea­ tur ex superfluis necessario pauperibus succurrere ? Satii est Negant Azor 1 cum Navarro; et Viva *, «u perfluum cro^arr ι n qui dicit cum Vasquez et communi posse qaotlibet u clericum superfluum erogare sive in pau­ «at piot, peres, sive in alios pios usus pro suo libito, quia sufficit illud applicare in Dei cultum et non dissipare, ut loquitur Trinisi «d dentinum ’. — Sed excipiendum omnino tint piupc mihi videtur, cum Lugo « ac Lessio ·’■, si res frivi 1er ejentet. adsint pauperes, in gravi necessitate tem­ porali vel spirituali constituti. Tunc enim non potest clericus superflua in alios usus pios expendere; quia tunc urget praece­ ptum naturale caritatis: ex quo, si habet bona propria superflua statui, jam tene­ Pxiiorn tur sub gravi iis illa elargiri. — Et hic tenentur m * qairerepnu advertit Viva 6 cum Vasquez , pastores, perea. ut episcopos et parochos, teneri insuper inquirere hujusmodi pauperes; non tamen beneficiarios non pastores. Quaeritur 2'. Qm veniant nomine pau­ perum9 Pauper Veniunt quidem, non solum ostiatim .en» , de Redmb. Eccl., qo. I monlt. 2b. num. 2. — * De Bencfic., qu 2. an 4. num 12. k’isç , de Eleemotyaa. cap· 1, n.u, 15 et 1b. de Reform, el cap 1 — · De Jum. et lure. di *p. ’ 25 4, n 38 - 1 Lib. 2. cap. 1, num 47. · Loc. dt.. num. 12. • Con«il . hb j cap. 2. dub 38 n 4. — · Lib I tt pimct. 5, fiinn.7, dicit tertiam vel quartam partem ». b Mazzotta, /r 7, dû>p. 2. qu. I. cap 2, S 1. Dico 3. qu 2t materiam gravem esse dicit, vigesimam partem omnium proventuum annuorum m usus profanos expendere < Lugo, lot at, u 72. contra dicit posse citra peccatum mortale expendi vigesimam Veniunt etiam consanguinei, si vere pauperes sint, ita ut alias non possint proprium statum sustinere; ut Sanchez T, Laymann ", Croix · cum Azor, Palao, etc., communiter. Et patet ex Tridentino '°, ubi interdicitur beneficiariis, ne ex redi­ tibus ecclesiasticis, consanguineos famiharesve suos angere studeant... Sed, si pauperes sint, iis ut pauperibus distri­ buant. — Hos autem consanguineos indigentes potest clericus praeferre aliis pauperibus, etiam gravius egentibus (quidquid dicat Laymann *’). Ratio, quia, ut bene advertit Viva u cum Molina et com­ muni, subventio propinquorum egentium pertinet etiam ad proprium statum clerici servandum; cum illorum paupertas in ipsius dedecus redundet. — Unde Toletus 13 sic scripsit: Episcopus, subtractis his quae ad decentem victum... pertinent, et subtractis his etiam quae gratia pieta­ tis (nota) et caritatis potest in alios indi­ gentes aut famulos distribuere ; tenetur residuum dare pauperibus sub mortali. Idque expressum habetur in decreto in­ dicto a cardinali Polo, legato apostolico, anno 1566 (apud Thomassinum u), quo prae­ ceptum fuit beneficiariis Angliae (prout etiam olim praeceperat S. Gregorius, in­ struens Augustinum, Anglorum aposto­ lum): Ne sumptuum moderatio avaritiae tribuatur, quidquid ex fructibus ecclesia­ rum. deductis iis quae earum oneribus sustinendis, et ipsis atque ipsorum fami liaribus necessaria sunt, supererit; id omne, juxta i"a quae B. Gregorius Papa Augustino episcopo de fructibus ecclesiae dispensandis rescripsit, ad pauperes Chri­ sti suscipiendos et alendos... distribuant. cap. 1, num qu. 2. 3. i. 1. · Lib. 4. num ‘X)4. - Asor, loc. cil., Palditu, tr. 6, di«p. 2 punct. 5. n. 6. — *· Loc. cit., cap. 1 - 11 Îax*. cit. — « Loc dt.. artic 2, num. 2. Afolma, tract. 2» di%p. 146» num 9. — u Lib 5, cap. 4. num. 10. - ’· Velu * et nn\ λ Eccl. di«cipl., part. 3, hb. 3, cap. 32, num. 13 (n/ , part. I hb. 4. cap. lu, in edit. (Allie.) partem superfluorum, si haec mille adaequent aut superent 7 Croix, lib. 4t n. 1358, approbat senten­ tiam quae docet materiam gravem esse vige­ simam proventuum partem, si isti centum flo renos excedant. 491. - <· Vasquez, quamvis non citetur a \ iva pro hac distinctione, attamen, Opusc. dc item. con··«"» **** nece“i“'*· ciericu» &£'·££ gwiw"" Ken"bu’· TRACT. PRAEAMBULUS. - DE Ad victum pert incnt necewariA ad «utlcn tAndam fa * milium Etiam juxta no· vumMAtum beneficiarii, modo aisumatur ad dignitatem. Congruen· tiui, non necessario, praeferen­ di paupe * res loci Exceptio­ nem. Hinc dicit Croix1 cum Azor, Palao, etc., quod sub nomine victus beneficiario de­ biti, veniunt omnia necessaria ad se et iamiham sustentandam; adque familiam spectant parentes, fratres, nepotes et alii consanguinei b>. — Item advertunt Lay­ mann ·, Roncaglia 3 et Viva 4 cum aliis, quod si beneficiarius statum suum mutet ex assumptione ad beneficium; tunc po­ test subvenire consanguineis, saltem pro­ ximioribus, ut ipsi quodammodo decenter vivant juxta suam dignitatem Hoc ta­ men, recte ait Roncaglia 6, procedere pro episcopis aut assumptis ad similem digni­ tatem; non vero pro parochis. Quaeritur 3e. Au in distributione prae­ ferendi sint pauperes loci in quo est be­ neficium ? Dicunt Salmant. · et Holzmann 7, quod, licet congruentius sit bona distribui pau­ peribus loci, de hoc tamen non est obli­ gatio ; nisi ibi sint pauperes, extrema vel etiam gravi egestate laborantes. — Sed Azor 8, Bonacina », et Molina 10 cum Na­ varro hanc limitationem negant <*> ; et censent, satis esse si bona superflua in quosvis pauperes (intcllige, aeque egen­ tes) erogentur: nisi testatores oppositum expresserint vel saltem tacite significa’ Lib. 4, n. W. · Ajkjt , part. 2. lib 0, cap. 10. qu. 9. ÎUSTITIA ET JURE. 11 rint. Ratio, quia canones (praecise in can. Sancimus 31, caus. 12, quaest. 2), indi­ stincte praecipiunt, eleemosynam fieri sive in cives sive in exteros. Et hoc videtur satis probabile; quia pauperes loci non habent (saltem non constat habere) pecu­ liare jus ad illa bona. Excipit Molina ·), si aliud exigat bonum commune illius dioecesis, puta, si subveniendum sit col­ legio educandorum, etc. Quaeritur 4“. An beneficiarii possint superflua reservare in futurum ad usus pios ? Negat Navarrus f>, dicens ea statim esse distribuenda. — Sed verius docet S. Thomas n (quem sequitur Pater Holz­ mann ç cum aliis), dicens: Si quis, ne­ cessitate non imminente providendi pau peribus de his quae superfluunt ex pro­ ventibus ecclesiae, possessiones emat, vel in thesauro reponat in futurum utilitati ecclesiae et necessitatibus pauperum, lau­ dabiliter facit. Bene tamen advertit Holz­ mann */', quod eo casu cautio adhibenda sit, ne morte adveniente, tales reditus forte a consanguineis diripiantur. Quaeritur 5". An clericus qui habet ex suo unde vivat, possit se sustentare e.v reditibus beneficü? aliqui pauci — cap. 2, n, 14J - ’ Dc Jurtit , n. 210. - · Part. 2, lib 7. Palans, tr. 6. diip. 2, punct. 5, num.’’. — · Lib. 1, tr. 2. cap. 10, qu. 2. — · Di«p. 4, de Obligat bencficiar.. punex. 2. cap. 3, n. 3, i. f. — 1 Consil. 6, n. 6. — ’ Dc Benefit:., qu. 2, n. 3. — w Tr. 2. diip. 143, num. 21. - iVowr., dc Reditib. art. 2, num. 2. — · Loc. cit. — · Tr. 12. dc Juxt. ci Jure, Eccles., qu. I. monit. 27. π 1. — ” 2' 2 *·. Eleemosyna, cap. 1, dub. 3, n. 25, dicit prae­ latum teneri pauperes inquirere; quam obli­ gationem, cap. 4, n. 14, ad quoscumque ec­ clesiasticos extendit. AJ Si nempe indigeant hujusmodi consan­ guinei, uti limitant auctores laudati. () Dummodo consanguinei patrimonialia bona non habeant, ut dicit Viva. <0 Auctores allegati non expresse negant hanc limitationem, sed virtualiter tantum, dum scilicet absolute dicunt bona hujusmodi posse impendi in quorumlibet pauperum necessita­ tes; quod tamen Azor, loc. cit., limitat: Nisi constet de alia testatoris voluntate. «9 Molina exceptionem istam hoc modo po­ nit, nempe: Congruentius esse, ut in pauperes loci impendantur: «quando tamen (ita pergit Molina, disp. 145, n. 21) aliud non postulat commune dioecesis, regni aut totius Ecclesiae bonum: ut si collegium in universitate a loco beneficii distante, ad ministros Ecclesiae edu­ candos, aut aliud simile fiat». Λ Navarrus. de Reditibus Eccles., qu. 1, monit. 25, n. 2 et 3, non negat, immo ex­ presse concedit, sub quibusdam clausulis,posse in futurum ad usus pios ejusmodi superflua asservari. Sed S. Alphonsus videtur in erro­ rem inductus esse ab Holzmann. «9 Holzmann, de Just., n. 207, id sane concedit: «quando non urget necessitas nec adest praetextus palliandae avaritiae aut pe­ riculum mortis imminentis, ut deinde ab ami­ cis vel consanguineis tales reditus diripian­ tur > Subdit etiam inferius: < Plerumque ta­ men tutius agunt clerici, et honori Dei suaeque saluti melius consulunt, si in vita ma­ ture expendam et applicent ad pias causas, ne forsan a morte, ut saepenumero fieri so­ let, praeventi, debeant ea, etiam inviti et sine ullo suo temporali vel spirituali emolumento, relinquere fisco in spolium vel consanguineis ad luxum ». h ’ Monitum istud clare sequitur ex verbis Holzmann hic .supra relatis. qu. UG, art. 7, ad 4. Licite reservator iu perfluum ad uxuipiot fu euroa Cautio ad­ hibenda. 12 LIB III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ci.ru·!» Sed affirmandum cum Habert *, Petrortu dive», potr«< « corensi *, Fagnano 3, Anacleto *, Holz•tntenore « 'rbrnefi mann *, etc. communiter. Recte enim ait Fagnanus, quod pnmis Ecclesiae saeculis nulli clerici admitte­ bantur, nisi qui, relictis omnibus propriis bonis, de solis fidelium oblationibus vivere volebant. Secundo autem tempore, si id servare nolebant, permittebatur eis vivere ex proprio patrimonio: modo nihil de oblationibus exigerent. Tertio demum tem­ pore, scilicet postquam clerici portionem suam a mensa episcopali separatam ha­ bere coeperunt, et beneficia fuerunt illis credita ; mos inolevit, ut ipsi, separato pa­ trimonio, de Ecclesiae bonis viverent. Et hoc sane est rationi naturali omnino consonum. Justum enim est, ut qui altari servit, de altari vivat; juxta illud (I Cor.,ix, 7) · Quis militat suis stipendiis unquam ? Fortene divites, qui reipublicae inservien­ tes stipendia habent, injuste accipiunt? Per accidens autem est, quod sint divi­ tes vel pauperes. Et hanc sententiam exNin ad», etc.) de equitibus commendatariis S. Jacobi Calatravae, Alcantarae et S. Stephani Flo­ rentiae, etc.; quibus a Gregorio XIII jam concessum est testari. 492. - Quaeritur 7°. An beneficiarii, ex­ pendentes reditus superfluos beneficii in usus profanos, teneantur ad restitutionem? — Haec quaestio magnopere inter docto- Exncndens profane su· res agitatur, et ideo in ejus discussione perfl uum beneficii. diutius immorabor. Prima sententia probabilis, et valde I Probabi · hier et com communior inter recentiores, negat. — munius exi­ a re­ Hanc tenent S. Antoninus ‘a, Lessius ia, mitur stitutione. Molina u, Cabassutius l5, Sporer,e, Azor ”, yvna, cap. 4, ▼, Ultimo. · Gigas, de Pensionibus, qu. 52, n. 2. — 11 Tbeol. mor., disp. 14, n. 70. - Bonae., disp. 4, Benebc., op. uh . qu 8. — ■ In cap. Si quis sane, de pccul. λ ckricor.. a n. 6. - * Tr. 7. di»t. 1, n. 27. — 1 De Just., de Obligat, benehciar., punct. 2, n. 24. — Navar., de Re- η. ’Λ8. — Fannon., loc. cit., a n. 15, — · 2* 2**, qu. 185. ditib. Eccles., qu. 3, mon it. 12. — 11 Part. 2, tit. 2, cap. 5, § 3, art. 7. ad 3. — ’ Conul., lib. 2, cap. 2, dub. 47, n. 5 et v. In tertio, [sibi contrarius in part. 3, tit. 15, cap. 1, § 19.). seqq. — · Tr. 4, disp. 2. qu. 1, cap. 2, § 1, Dico 3, qu. 4. — — u Lib. 2, cap. 4, n. 43. — M De Just., tr. 2, disp. 144, n. 8 Molina, tr. 2, disp. 145, et 19. — α Theor. et prax., lib. 2, cap. 26, n.7. — * Tr. 6, num. 5. - Fulaus, tr. 6. disp 2, puoct. 7, n. 2. — ,e De (Cojnplem. in VII praec.) cap. 1, n. 114. — n Part. 2, lib. 7, Jum. et Jure, dinp. 4, m 32. - Vasq., Opusc. de Elcemo· cap. 8, qu. 2, v • Tr. 12, cap. 2, n. 146 et 147. Miht itaque. h Covarruvias hanc sententiam clare in­ sententia, sed pro opinione quae docet pensio­ culcat, de Testam,, cap. 7, n, 19, scribens nes in vita pensionarii non exactas, transire • pensionarium posse proprio testamento di­ in ejus haeredes sive ab intestato sive ex te­ sponere de reditibus ex pensione ecclesiastica stamento; «et ita saepe (pergit Gigas) consu­ perceptis, et co intestato, eosdem reditus ad lui, et Rotam judicasse intellexi ». legitimos successores pertinere ·. Azor, part. 2, lib. 12, cap. îl,qu. 4, huic Rota Romana ab Azor, part. 2, Itb, 7, sententiae contradicit, in quantum dicit ejus­ cap 9. qu 12, allegatur ex Gigante, hic ta­ modi equites posse pensiones expendere juxta men auctor eam affert non directe pro hac limites statutorum vel regulae sui ordinis. TRACI. PRAEAMBULUS. - DE Probatio prima. Viva Mazzotta Sanchez a, Anacletus4, Holzmann5; Salmant0 cum Palao, Coninck, etc.; Lugo ’ cum Soto, Gersonio, Abulensi, Vasquez, Adriano, Tabiena, Co· varruvias, Corduba, Aragon, etc. — Au­ ctores hujus sententiae diversis rationi­ bus utuntur. Major pars eorum sic ratiocinantur: Omnes clerici antiquitus in communi vi­ vebant; et bona ecclesiastica singulis dis­ tribuebantur, prout opus erat ad cujusque sustentationem: reliquum vero applicaba­ tur fabricae ecclesiarum et pauperum sub­ ventioni. — Sed Simplicius Papa 8 (qui creatus est anno 468), eo quod, frigescente caritate, forte episcopi non tam fideles essent in tali distributione, fructus bono­ rum ecclesiasticorum in quatuor partes divisit: primam applicando episcopis, se­ cundam clericis, tertiam fabricae eccle­ siarum, quartarr pauperibus. Idque con­ firme vit Gelasius · et Gregorius ,0. Hinc dicunt quod, licet ante hanc di­ visionem nullus clericorum ad ea bona jus haberet; post divisionem tamen eorum dominium ipsi adepti sunt, cum illa ab Ecclesia ad proprium usum fuerint eis de­ putata. — Idque confirmant ex concilio Tridentino a>, ubi praecipitur quod bene­ ficiarius, omittens recitationem Horarum, privetur... dimidia parte fructuum, quos ratione etiam praebendae ac residenttae fecit suos. Ergo, ut arguunt, concilium supponit clericum vere dominium ipsorum fructuum acquisivisse. Ex quibus concludunt: obligationem quam habent beneficiarii, erogandi super flua pauperibus, non oriri ex justitia, sed ex virtute religionis, quae non obligat ad restitutionem. 1 De Bencfic., qu. 2, art. 3, n 2 et 8 — · Tr. 4, disp. 2, JUSTITIA ET 13 JURE. Cabassutius vero " cum Azor, alia via incedens, hanc sententiam tuetur. — Di­ cit enim, hanc obligationem beneficia­ riorum erogandi superflua in usus pios non esse de lege naturali justitiae· quia fundatores beneficiorum libere et sine ullo pacto donant clericis eorum fructus; sed esse tantum de lege Ecclesiae, quae in­ tendit ipsos obligare virtute religionis vel caritatis,ad applicandos hujusmodi fructus superfluos in usus pios, tamquam bona dicata Deo et ex pietate donata. — Nec obstat quod ait Navarrus: hanc obligatio­ nem restitutionis onri ex praesumpta men te testatorum, qui videntur bona reliquisse cum tacito pacto, quod clerici, detracta sua sustentatione, reliqua in pios usus ex­ penderent. Respondet enim Cabassutius, noluisse quidem testatores ut sua bona luxui clericorum deservirent ; sed non cen­ sendum, voluisse eos adstringere ad illam obligationem. Quemadmodum quicumque testator minime intendit ut haeres suus bona relicta dissipet: si tamen ille dissi­ pabit, non ideo peccabit contra justitiam; quia illa testatoris intentio non fuit in pa­ ctum expresse deducta. Et pro hac sententia non potest ne­ gari fuisse etiam D. Thomam. Non jam in Summa, 2° 2° , * qu. 185, art. 7, ut cen­ sent Salmant.; quia ibi loquitur tantum de iis, quae sunt specialiter suo usui (sci­ licet beneficiarii) deputata, id est assignata suae necessariae sustentationi, ut contra­ rii explicant — Sed expresse id docet in Quodlib. 6, art. 12, ad 3. ubi distinguit bona ecclesiastica assignata pauperibus, ab iis quae assignantur clericis, prout sunt praebendae- de quibus ait, ipsos nullam debere restitutionem. Haec S. Doctoris de Rcititut., § Pro clariori intelligtnlia., cond. 2; $ Ex qu. 1, cap. 2, § 1, Dico 3. — ’ Consil., lib 2, cap. 2, dub. 37, quibus infero; et § Pro num. 12. — * Tr. 7. disL 4, num. 34 et 36. — · De Jure el v. Resiituiio, n, 20, qu, 19. · Covar., de TeOm , cap. 7, Just.,n. 196, v. Probatur 3. — · Tr. 12, cap. 2, num. 155, · num. 11 et 12. Patous, tr. 6, disp. 2, punct. 6, num propos. 2. coroll. 4, v. Item, · Aragon, in 2 ** 5. - Coninck, de solutione secundi, · Tabiena, Corduba, Quaeslionar., lib. 1. qu 18. 2", qu. 32, Virtutib., disp. 27, dub. 11, num. 1® et eeqq. — ’ De Just, art. 5. dub. de Ecclesiastic., noub. 3, cond. 2. — · Can. De et Jure, disp. 4, num. 2. ■ Solus, de Justit·, lib. 10, qu. 4, reditibus 28, can *. art. 3, post concl. 5, dubitat., et conclus. 6; et art 12, qu. 2. — · Can. Concesso 26, ibid. — 4. Can. Cognovimus 29, ibid. — ” Theor. et prax., lib. 2, Gerson., Refful. mor., § de Avaritia, num. 60, cap. 26. n. 7. · Aeor, part. 2, lib. 7. cap. 8. qu. 2, v. Mihi i. f. - Abulens. Tosial., in Matth., cap. 6. qu. 74. · Vasq., itaque. — Navar., de Reditib. Eccles., qu. 2, monit. 7, n. 4. Opusc. de Reditib., cap. 1, § 2, num. 27. · Adrian., in 4, — Cabassut., loc. dt. — Salmant., tr. 12, cap. 2, n. 156. 492. Tridentinum, toe. cit., id est, srss. 24. de Reform., cap. 12, haec utique sancivit, non tamcn de beneficiato qui Hora­ rum recitationem omiserit, sed de canonicis et beneficiatis, qui ultra tres menses in anno ab ecclesiis suis abfuerint. conci. 1. Probatio .iit era. 14 Juxta allot, tene­ tor ad re*ti totionrm. Refellun­ tur rabones priori* sen­ tentiae. LIB. tn. - TRACI. V DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. verba: Aliter ergo dicendum est de illis ecclesiasticis bonis quae principaliter sunt attribuenda necessitatibus pauperum, et ex consequenti necessitatibus ministro­ rum, sicut sunt bona hospitalium, etc.; et aliter de illis boms, quae sunt principa­ liter attributa usibus ministrorum, sicut sunt praebendae clericorum et alia hujus­ modi. Nam in primis bonis,peccatum com­ mittitur non solum ex abusu, sed etiam ex ipsa rerum conditione, dum aliquis in suos usus assumit quod est alterius: et ideo tenetur ad restitutionem, tamquam defraudator rei alienae. Iu secundis vero bonis, non committitur peccatum, nisi per abusum, sicut et de bonis patrimonialibus dictum est. Unde non tenetur quis ad re­ stitutionem, sed solum ad poenitentiam peragendam. Secunda vero sententia tenet, bene liciarium obligari ad restitutionem. — Ita sentiunt Navarrus', Laymann l, Bonacina 6>,Petrocorensis3, Habert4,Concina5; Roncaglia" cum Petro Soto, Archidiaco no Comitolo et Tanner; item Panormi­ tanus, Armilla, Angelus, Major, Hostiensis et alii, apud Lugo’. Dicunt autem hi quod ante suppositam divisionem, clerici minime quidem erant domini bonorum ecclesiasticorum, cum omnia tunc essent communia ; unde quid­ quid ipsi praeter necessariam sustenta­ tionem sibi vindicabant, restituere tene­ bantur. — Probari igitur deberet divisio praecepta per Simplicium; sed de hac di1 De Reditib. Ecclca., qu. 2, monit. 7. —1 Lib. 4, tr 2, cap. 3, n 3. — · De Benefic., cap. ult., qu. 7. visione nullum probatur vestigium. Quin­ immo (ait Habert ·) multa suadent divi­ sionem hanc non fuisse peractam, cum nullibi videatur sua portio pauperibus aut fabricis ecclesiarum assignata. Saltem (di­ cunt) de hoc non constat: et usque dum non constat, pauperes jus primaevum re­ tinent ad illa bona ecclesiastica; tenenturque beneficiarii ex justitia superflua ipsis ministrare. Nec revera probabile videtur id quod adstruit Cabassutius: nempe, quod testa­ tores intenderint bona sua in dominium clericorum relinquerePotius enim prae­ sumendum, relinquere voluisse ea in ma­ nus Ecclesiae, ut ipsa postmodum per suos praelatos ministris bona illa committeret, ut ex eis ipsi sustentarentur et superfluum pauperibus erogarent. — Et quod haec fuerit intentio fundatorum, testatur con­ cilium Aquisgranense, anno 816, ubi di­ citur 0 : Fideles.., ob animarum suarum re­ medium..., suis propriis facultatibus sau­ ciam locupletem fecerunt Ecclesiam: ut his, et milites Christi alerentur, et ecclesiae exornarentur, pauperes recrearentur. Un­ de plures auctores, ut Filliuccius Petrocorensis, Thomassinus et Natalis Ale­ xander, constanter sentiunt, nunquam be­ neficiarios dominium adeptos esse fru­ ctuum beneficiorum. Sed quidquid sit de voluntate testato­ rum, de qua non constat, prout utique etiam constare deberet, ut certe dici pos­ set, eos dominium talium bonorum in cie. n. 21, et in cap. Cum secundum, de prae bend., num. 2. • De Just. Armilla, v. Beneficium, n. 41, ct v. Clericus, n. 25. · Augtl., et Jure. pan. I. cap. 21, reap. 2. — · In DecAl., lib. 1, th weft. 6. cap 18, $ 5, conci, ί. - · Tr. 13, de 7· Ρ race., v. Clericus III, n. 4. - Major, in 4, dint. 24, qu. 17, conci. 4 , qu. I. cap. 6, regul. in praxi, η. I. Pclr. Solus, de In­ stitut. «Acerdot., part. 2, de vita sactrd., lect. X Comitol., et qu.20, cond. 4. - Hostiens., Sum , lib. 5. tit. de Poenitent., n. 61. ’ De Jusi, et Jure, disp. 4, η. I. — · Loc cil., reap. 2, v. Contra 2. — * Cap. 116, ap. Labbe tom. 9, col. 479. Tanurr, tom. 3, disp. 4, — Petrocor,, de Benet cap. uh., qu. 7. — Thomassitt., qu. 6, n. 215. — Panarm., in cap. Cum esses, de testam.. Tract, bencficiar., qu. 4. Natal. Alex., lib. 2, cap. 5, reg. 9. Respoax. tnor., lib. I, qu 70 et 71. h) Bonacina oppositam sententiam tuetur, '<) Cabassutius, loc.cit., id perspicue innuit, de Obligat, bénéficiât., punct. 4, h. /. · Be· licet expressis verbis non significet. neficiarius, inquit, qui beneficii fructus sibi ■ Filliuccius, tr. 41, cap. 6, oppositum superfluos expendit, non in pios sed in pro­ docet, scribens, ». 39: · Beneficiarios post di­ fanos usus, non tenetur ad restitutionem. Ratio visionem bonorum ecclesiasticorum et erectio­ est, quia beneficiarius est dominus fructuum nem beneficiorum, esse dominos fructuum be­ beneficii · neficii >, et ». 40: « Quodsi dicantur bona <) Archidiaconus, in cap. Statutum, u. 13, Ecclesiae patrimonium Christi..., et clericos de rescript. in 6”, rem clare innuit, dicens beneficiarios esse tantum administratores,etc. ; clericum qui aliter quam in usus pios, fructus intelligi debent pro tempore in quo non erant erecta beneficia, nec divisae portiones». superfluor expendit, furtum tacere. TRACT. ERAEAMHVLUS. ricos transtulisse: saltem Ecclesia, quae bonorum ecclesiasticorum (ut omnes fa­ tentur) supremum dominium habet, noluit suos ministros eorum aliud acquirere do minium, nisi limitatum, cum onere scilicet superfluum reddendi pauperibus; ut valde probabiliter ex Tridentino 1 (ut supra) te­ nent Roncaglia, Bonacina, Laymann cum Paludano, et non dissentit Habert. — Prout enim, si alicui dentur centum aurei ad peregrinationem agendam, cum pacto, ut quod superest pauperibus eroget; iste acquirit dominium centum aureorum, sed gravatum, ita ut teneatur ex justitia su­ perfluum pauperibus elargiri: ita et bene­ ficiarius. Quod autem Ecclesia revera hoc do­ minium, si concessit, limitatum quidem concesserit beneficiariis, cum onere certo superfluum distribuendi pauperibus; plu­ ribus probatur testimoniis. — Gratianus/ quaerit an mensa communis scindi po­ tuerit in plures praebendas. Respondet affirmando; eo quod, sicut superflua men sae communis olim erant pauperibus ero­ ganda, sic hodie superflua cujusque prae­ bendae. Quo Gratianus ostendit, quod, si­ cut antiquitus ecclesiastici onus justitiae habebant, superfluum bonorum commu­ nium pauperibus distribuendi: sic etiam habent postea, cum praebendas incepe­ rint possidere. Ita et praebendae ecclesia­ rum (verba Gratiani), eadem caritate ma­ nente, pie et religiose possunt distribui: nec tunc rebus Ecclesiae, ut propriis, sed ut communibus utilitatibus deservituris. Ex quo patet, praebendas non jam in1 Sess. 25, de Reform.. cap. I. Hurtca^ha, ir 13. de - DE IIJSIIJIA Hl Γ> JI RE stilutas fuisse, ut essent totaliter propriae clericorum, sed eis reale onu'- aliorum piorum usuum annexum esse. - Item in concilio Mediolanensi I anno 1565, sub D. Carolo Borromaeo, sic dicitur 3 Ii vero qui . beneficia ecclesiastica quaecumque obtinent, quorum fructus ad eos. sunt at­ tributi: si uberiores suit, quam ad tuen­ dam vitam... requiratur, dubitare non de­ bent, ad eum finem hanc copiam illis esse attributam, ut praeter ea quae ad victum et cultum eorum satis essent, suppeterent etiam quibus... pauperum inopia... suble­ varetur. — Et idem sancitum fuit de epi­ scopis, in capitularibus Caroli Magni, ubi ·*: Episcopus ecclesiasticarum rerum habeat potestatem, ad dispensandum erga omnes qui indigent...; participet autem et ipse quibus indiget. — Item D Petrus Damianus (apud Barorrium 4) sic quemdam epi­ scopum monet An ignoras quia ad hoc ecclesiis praedia conferuntur. ut ex eis pauperes sustententur? Deinde subditquod prioribus saeculis, agri Ecclesiae donati vendebantur, et pretium distribuebatur pauperibus: sed postea, procedente... tem­ pore, sanctis ecclesiarum rectoribus visum est, ut ipsa potius praedia traderentur. Unde scilicet, non modo clericos... Ecclesia pasceret, sed et refrigerii stipem diversis indigentibus... ministraret. His tamen non obstantibus, nequit ne­ gari, primam sententiam esse satis proba­ bilem praesertim ex auctoritate S. Tho­ mae (juxta ejus verba supra relata), qui supponit et asserit pro certo, factam fuisse praefatam divisionem bonorum; et ideo v. — » Aci.i EckJc *. Mediolancn.. concit provint *. 1. 7* Praec., qu. Ι,αιρ.6, reg. in prnxi, η. I. — Ihutai , dhp. I, pari. 2. v. f. — · Capitular C.iroli, Benedicti collectio, de Obligat, bcncfictar.. punct. 1. n 5. — Lay tu., lib. I. tr 2. lib. 3, cap. 76; ap. Migne cap. 3, n. 3. - Pa/i^taw., in 4. dbt. 24 qu. 3, v. Std dubium • Ad ann. 1055, num. 2, cfr. Migne, Patrol, tat., tora. 144. est (num. 21). — Habert, de Just, ci Jure, cup. 21. objtc. 2, i· . . . liter sempei exsecuta, bona clericis attributa jam trtn- nego, posse accipientem excusari a resti- excu,»tur. sisse in eorum dominium. — Quod videtu- tutione propter probabilitatem contrariae p",!‘ccm 'B confirmari a Tridentino * (ut supra), ver­ sententiae: intellige quoad partem, juxta bis illis: fructuum, quos ratione etiam proportionem talis probabilitatis, si acce­ praebendae ac residentiae fecit suos. In­ pit cum dubia fide. Quod si vero in bona super ex concilio Lateranensi V, ubi di­ fide acceperit, probabilius est non teneri ctum fuit ’, quod beneficiarius Officium ad aliquid restituendum, juxta dicta Lib.I, post sex menses a possessione beneficii n. 35, et Lib. HI, n. 927. j omittens, fructus suos non faciat; ergo, Sed, admissa sententia contraria tam­ si Officium non omittit, jam facit suos. quam probabili, scilicet quod absit pec­ Quaeritur 8. An dono accipiens a be­ catum contra justitiam, — nunc Dubium neficiario haec bona superflua, peccet gra­ occurrit: An accipiens peccet, cooperando viter, et teneatur ad restitutionem? peccato donantis, contra religionem aut Quod’ ad restitutionem pertinet, eum caritatem, ut supponunt praefatae senten­ teneri negant omnes auctores, qui in prae­ tiae auctores? — Affirmant Mazzotta 11(JUXU £ *t ncôn cedenti quaestione censent, beneficiarium et Sanchez h>, citans Navarrum h), Silve- pecc etc. communiter (ut asserit). Ra- "m vei"r *. non obligari ex justitia ad talia bona in strum tio, quia accipiens vere cooperatur ad con- l,K,oncm· pios usus eroganda. 1 Ap. Hxrduin, Collect, concilior., tom 2, col. KM. cfr. Migne Patrol.Ut tono.5** . col 37.— uSex». 24, de Reform., cap. 12. — ’ Sen 9. bull. SM/wrmir ttispoiilicms, \ Sla/MiMias çmoçmî, 3 non. Maji 1514, ap. Labbe, tom. 19, col. Hv — , lib 4, tr 2, cap. 3. num. 3. — di»p 4. de Obligat. bénéficiai punct. I. n. 6. Paluditu, in 4. dlit. 24, qu. 3, v Sed dubium (n. 21.) — Pottca^lia, tr 13, de 7· Praec., qu. 1, cap. t>. reg in praxi, num. I. — • De Jtm. ct Jure, disp 4, num. 18. Rohoc., Mazzotta, tr. 4, disp 2t qu. I, cap. 2, I, Dico 3, v Quacr. 2, assent cos contra Tridentini praeceptum peccare. * Sanchez. Cousit., lib. 2, cap. 2, dub. 38, u. 14, cos peccare affirmat, quia donantis pec cato cooperamur; et n. I, peccatum ejusmodi esse ait contra statuta condliorum et Pontifi­ cum. — Navarrus autem et Silvester, quamvis TRACT. Probabihui neptur, ni i * in· duxerit ad donandum, tel him mala fide ac­ ceperit. PRAEAMBULUS. summationem peccati donantis, concur­ rendo ad translationem dominii rei dona­ tae, quod non transfertur nisi per acce­ ptationem. — Sed probabilius (juxta illam sententiam) dicimus cum Lugo ', BusenbaumfL/'à. IV, «. 183), Ilolzmann * et Salmant. a, accipientem non peccare neque contra religionem neque contra caritatem, nisi petat vel inducat ad donandum. Non contra religionem; quia tunc ipse minime cooperatur peccato donantis. Licet enim dominium rei non transferatur sine ejus acceptione; tamen peccatum donantis jam per ipsam oblationem, etiam externe, om­ nino consummatum est. Per accidens au­ tem se habet, quod oblatio effectum ha­ beat vel non, per acceptionem vel refu­ tationem donatarii; prout nihil minuit vel addit ad peccatum homicidae, quod ex vulnere lethali, ab ipso inflicto, mors vul­ nerati sequatur vel non. Neque contra ca­ ritatem, ratione damni quod ex illa dona­ tione pauperibus obvenit. Quia caritas non obligat hominem, ut cum suo aequali in­ commodo alienum nocumentum evitet; prout ait Lugo 4 cum Lessio. — Semper intellige, si acceptet cum bona fide, ut mox supra limitavimus. An autem regulares, facti episcopi, pos­ sint libere disponere de bonis ecclesiasti­ cis et patrimonialibus? — Probabilius ne­ gatur. Vide dicenda Lib. IV, de Statu relig., n. 2, in fine, ubi Salmant. cum aliis secus dicunt de bonis parsimonialibus. DE ACQUISITIONE DOMINII. Vani mo­ di .icquircndi domi­ nium 493. - Tribus modis dominium acqui­ ritur: 1 °. Jure naturali seu gentium. 2’. Jure civili aut canonico, sdilicet per praescri­ ptionem et usucapionem. 3". Voluntate pri­ vata hominum, per contractus — Addi posset alius modus, jure belli; sed iste magis pertinet ad jus gentium. Jure autem gentium, pluribus modis dominium acquiritur. ‘ Dhp 4f n 49. — · De Juti. cl lure, num 211 — Tr. 12, cap. 2, num. 143. — « De Jutt. el Jure. dUp. 4, n. 50, i. f · lib, 2» cap. 20, n 16R, ί. f. — Salman!,, tr. 15. de Statu rclif., cap. 5, num 32 — · Decal , lib. 8, a Sanchez allegantur ut refert S. Alphonsus, ipsi tamen, et quidem Navarrus, de Rcditib Eccles., qu. 3, mon it. 26, n. 1; Silvester, v. ClcS. \ι ΙΉΟΝ4Ι, Upoa moralia — Tom. 11 - DE JUSTITIA El JURE. 17 Et 1°. Occupatione: ex § Ferae, Instil, de rerum divisione, ubi sic dicitur : Quod emm ante nullius est, id naturali ratione occupanti conceditur. — Quid de thesau­ ris inventis: vide infra, n 602. Quid de venatione et piscatione: vide n. 604 et 614. — Certum autem est, omnia bona inventa restituenda esse domino certo, si iste inveniatur An vero post inquisitio­ nem, domino non invento, sit obligatio re­ stituendi res inventas pauperibus? Triplex adest sententia. Vide Dub. 5, n. 603. 494. - II Acquiritur dominium Nati­ vitate: per quam nostra fiunt, quae na­ scuntur a propriis animalibus, ex § 19, Item ea, eod. loc. Instit. — Hinc, ad usu­ fructuarium spectant partus ovium, equa­ rum, etc.; salvo semper numero matrum. 495. - III . Alluvione: per quam, si ali­ quid latenter et insensibiliter tuo fundo adjicitur, tibi acquiritur. Secus autem, si patenter adjiceretur pars de praedio alte­ rius; tunc enim ipsa ad eumdem pertine­ ret ex § Praeterea, eod. loco. — Statutum etiam est ibid., 23j quod si alveus fluvii divertat ad aliam partem, novus alveus sit publicus; aut alterius, si iste erat flu­ vii dominus. Antiquus autem alveus ac­ crescet iis qui agros utrinque habent. 496. - IV" Specificatione : quando for­ ma datur in alienam materiam. V. gr., si bona fide ex aliena lana vestem tibi confi­ cias, dominus illius efficeris, domino lanae pretium solvendo, § Cum ex aliena, eod. loc. (cum limitationibus tamen ibi expressis). Idem, si facias pretiosam picturam vel scripturam in vili tabula vel tela aliena, ut ait Tamburinius·. — Secus tamen esset, si de alienis uvis vinum faceres: illud enim ad dominum uvarum pertinet. Ita Tamburinius; sed contradicit Croix ·. Dicit etiam Croix ’, quod si ex alieno frumento farinam facias, farina est tua — Et idem dicit, si de aliena quercu facias navem·, cum Haunold. Secus vero, si navem facias ii. 3, cap. 3, § 4. o 13, ex § S> quis tn nlttn-i 34, Invtit de rerum divi . * * - Tambur., loc. cit., n 14. — · Lib. 3, part. 2, n. 121. — ’ Loc. cit., n. 138. — · Loc. dt., n. 124. · Haunold, de JuH. et Jure, tr. 6, n, 10S. ricas IV, n. 11, dumtaxat asserunt accipientem teneri ad restitutionem, si donans ipse nequeat aut nolit pauperibus quod debet erogare. Oixu patio Nativitas, Alluvio. Specifica­ tio. IN Specifica nt buaxw Accewe. Conftiuo Rn cr»n- LIB HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. dc asseribus alienis; quia tunc navis adhuc in primos asseres reduci posset. Probabilius autem addit Croix 1 cum Glossa · et Haunold, contra alios, ad ac­ quirendum dominium per specificationem, bonam fidem requiri·,. 497. - V. Accessione: quando alicui rei accedit ornamentum, licet pretiosius. Puta, si vesti tuae intexetur purpura aliena, vel tuo auro aliena gemma; purpura et gemma a te acquiritur, § Si tamen, eod. loco. — Limitant DD., nisi ornamentum facile di­ velli posset. Croix3 cum Lugo. 498. - VIe. Confusione vel Commixtio­ ne. — Confusio est, quando duo corpora liquida aut liquefacta (ejusdem sive alte­ rius speciei) ita coeunt in unum, ut post confusionem nulla pars assignari possit, quae de utroque non participet: utpote, st misceatur vinum cum vino, aurum cum auro, vel argentum cum stanno, etc. — Commixtio autem est, quando miscentur solida, ut nummi cum nummis, frumen­ tum cum frumento, ita ut de quovis grano separato dici non possit, quod illud sit utriusque materiae. — Croix ‘. His positis, sciendum: Γ. Quoad Confusionem, quod si con­ fusio consensu dominorum vel casu sit tacta, tunc res erit communis, et judicis arbitrio dividenda, ex § Sr duorum 27, end Inst Vide Tamburinium5 cum Palao, ' Lib 3, p et Dicastillus % apud Croix r>. — Et idem esset, si commixtio casu vel consensu domino­ rum facta fuisset; ut diximus Cam ex alUna Q5, lib. 8, tr. 3, cap. 3, $ 4, num. II Palau*. tr. 31, pu net. 21. lostiu de rerum divis., ad v. Ab aliquo · Hauttold, tr. 5, num. 5· — · Loc. cit., num. 117. — ’ Loc du, num. 12. — nuta 107 — 1 Loc. ot < nam. 136. · Lmco, de Jail, et Jure, • Loc. dt.. num. 14 et 30. — · De Just, ct Jure, di»p. o, dirp 6. num. 160 — 4 Lib. 3, part. 2. num. 116. —1 Dead., num 166. Ex novis legibus, in specificatione, iMh res ccdit domino materiae, nisi opus artificis materiam pretio longe superet, uti esset pulcra imago in vili tabula vel aliena tela de­ picta. 498. $ Cum ex aliata 25, Instil, de rer. devis., loquitur tantum de specificatione f icta parum ex propria, partira ex aliena ma­ teria. et dicit · Dubitandum non est hoc casu, eum t ssc dominum qui fecerit, cum non solum operam suam dederit, sed et partem ejusdem materiae praestiterit At Ç Si duorum 27, ibid,, dc rerum confusione loquens: «Quodsi casu, inquit, id [frumentum] mixtum fuerit, vel Titius id miscuerit sine tua voluntate, non videtur commune esse- Sed si ab alterutro vestrum totum id frumentum retineatur, in rem quidem actio pro modo frumenti cujus­ que competit ; arbitrio autem judicis contine- tur, ut ipse aestimet quale cujusque frumen­ tum fuerit ». h) Azof, quem quidem Tamburinius ex Dicastillo allegat, hanc doctrinam, part. 2, lib. 9, cap. 15, qu. 6, haudquaquam habet. f) Croix, loc. cil., n. 118, allegat Molinam. Vasquez et Dicastillum, pro sententia quae docet nummos fieri accipientis, quando major pecuniae pars miscentis erat, quod quidem Molina tenet, tr. 2, disp. 326, h. 12. — Vas­ quez, Opusc. de Restit., cap. 9, § 2, dub. 5, η. 27, idem tenet non de pecunia, sed de re­ bus quae, licet eaedem remaneant, fuerunt ta men rebus ipsius furis ita permixtae, ut discer ni nequeant — Eidcmquc opinioni adhaeret Dicastiilus, de Restit., disp. 5, dub. 9, n. 185, loquens de rebus usu consumptibilibus. <0 Ex legibus quae in jure hodierno vigent, res quae confusae vel commixtae sunt, fiunt 496 - I’RACl. PRAEAMBULUS. 499. - Quaeritur autem , an idem quod in nummis, currat iit mixtione aliarum rerum, frumenti, leguminum, etc. ? Ain nt· Negant Glossa *, Anaclctus·, cum Haupot idem e»c de et· nold apud Croix 8. Quia dicunt id tantum Uni rebm de pecunia statutum fuisse, ob specialem aux lit. rationem : quoniam pecuniae sunt in quo­ tidiano hominum commercio, cui valde officere posset, si earum dominium, cum ΑΙιί aî· miscerentur, incertum maneret. — Sed ûjnuot Lugo4 et Dicastiilus affirmant omnes res quae post mixtionem discerni nequeunt, a miscente acquiri, ob generalem ratio­ nem quam assignat Glossa ·, scilicet, quod mixtio aequivalet rei consumptioni. Et hanc Tamburinius ° asserit esse commu­ nem, cum Lessio, Silvestro, Vasquez et aliis. Quandoquidem, ut advertit Tambu­ rinius 7, miscens habeat animum acqui­ rendi dominium; vel saltem contrariam voluntatem non habeat, et pars sua sit principalior. Si ic» Notandum autem, quod si res exstat exilai in tumulo, do in cumulo permixta, sive apud furem sive * mina * pro habiliter po­ apud alium ; domino illius, prout habenti le * t %uum jus in re, retinentique dominium una cum icciperr fure, pro sua parte prae omnibus credi­ toribus est satisfaciendum. Immo potest ipsemet ex cumulo accipere quantum suum est. Ita Lessius “, et Salmant. · cum Palao a> et Trullench. Et probant ex 1. 3, § Pomponius, ff. de rei vindicat., ubi sic : Si quid, quod ejusdem naturae est, ita confusum est atque commixtum, ut... se­ parari non possit ; non totum, sed pro parte esse vindicandum Hoc quidem pro­ l*iobabi> babile est. — Sed non minus probabile liter fur est dominas rei est, ut dicunt Lugo '°, Sanchez 11 et Tam­ permixiae. burinius ’· (qui caeterum probabilem cen1 In I S/ alient, fl dr soluitontb., in v. Accepit * Tr. 7, dist. 5, qu. 3, num. 28 et 29. — I/unhoM, dc Jost, ct Jure. ir. 5, n. 118. · * Lib. 3, part. 2, n. 119. — · Dc Just - DF lUSTlTlA 19 ET JURE. set sententiam Lessii), quod fur per com­ mixtionem devenit absolutus dominus to­ tius cumuli; ita ut jure possit dominium illius in alium transferre, cum onere aliunde restituendi debitum. Tantum ait Palaus ”, quod dominus rei permixtae habebit actionem implorandi a judice, ut ex cumulo illo partem suam ei adjudicet. 500. - Vir. Aedificatione: ex § Cum Acdiftciura cedit solo. in suo, ead. Inst. ( de rer. divisi], ubi sta­ tuitur, quod si tu aedifices in solo tuo de aliena materia, omne cedat solo, sed te­ nearis reddere duplum pretii illius mate­ riae: et si aedificium ruat, possit dominus materiam illam sibi vindicare. — Vide Croix M. E converso, in § 30, statuitur, quod si aedifices scienter ex materia tua in solo alterius, aedificium illius est, et tu materiae dominium amittis. Ex quo col­ ligitur, in eo casu ne pretium quidem il­ lius te posse repetere; quia praesumptio fit, te donare voluisse. Secus autem, si constet noluisse donare, ex 1. 2, C. de rei iindicat. Tunc enim, diruto aedificio, po­ tes tuam materiam vindicare, et interim etiam pretium repetere ex aequitate, juxta utilitatis aestimationem ; ut Croix ”, cum Illsung et Haunold, ex ! 41,ff. de petit, haered. ia 501. - VIII". Plantatione: ex §3/ \In- ceditPlan solo. stit. de rerum divis. ], ubi statuitur, quod si tu ponas alienam plantam in solo tuo, illa tua fiat: sic e converso, si ponas tuam in solo alterius, planta illius erit, si jam radices egerit.Et ibi panter statuitur, quod planta posita prope confines fundi alieni, quae in illum radices jecerit, sit commu­ nis. Vide Croix ”. — Notandum hic autem, ff de tel vindicat. — ’ Loc. cit n. 17 et 18. — · Loc. cil cap. 20, n. 157. - · Tr. 14, dc Contract., cap. 3, η, 110. · Trull., Dead., lib. 7 cap 19. dub. 17. n. 2. - * Loc cil., D I., dub. 9, n. 185. — · In 1. Si alien!, v. Accept! — · Dead., n 166 ct 172. — 11 cca lib 2, cap 23. n, 31. — ·· Loc. at., n 26. - ° Tr. 31, punct. 21, n. 5 — u Lib. 3. part. 2. 4, n 17. · Less., lib. 2. cup 14, n. 22. · η 128. — “ Loc. dt . n 130. · IHsunc, tr. 4, ditp. 2, n. 271. · ct Jure. disp. 6, n lib. 8, tr. 3, cap. 3, Si/tvs/, v cap 9, lt4. — Dicasi., de Restitue., disp. 5, Utura Vf, qu. 1« · Vasq., Opusc. de Rcstit.. 2, dub. 5, n 27. ex 1 Marcellus, § Pompenius. communes, ct debent, nisi tamen inter domi­ nos aliud convenerit, sub hasta vendi ac di­ vidi. Sed si unius pars quasi principalis videri possit, et alias pretio multum superet, hujus dominus potest totum sibi vindicare, refuso pretio ceteris. HaunolA, dc Just cl Juic, tr 5, num num 142. — M Loc. dt., IX’. 499. - °) Palaus, tr 33, disp. 4, punct. 25, n.5, quidquid dicant Salmant, id non habet; immo, tr. 31, puncl. 21, n. 5, negat eo casu dari actionem in rem, quia actio in rem non conceditur, nisi res cum suis qualitatibus de­ signari possit. 20 LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Eiddcre non licere arboris, in alieno fundo posie' tae, succidere radices aut ramos pomgentes se in agrum proprium, nisi alter mo· "on,“ nitus eos tollere nollet; ut dicunt Schneidewinus et alii, apud Croix — Idem quod dictum est de planta, statuitur de fru­ mento sato, quod etiam solo cedit, ex § 32. Et qui seminaverit mala fide, neque expensas repetere potest ; ut Croix e> cum Haunold ·). Pariter in § 33 statuitur, ut litterae, licet aureae, cedant chartis: sed hodie ex consuetudine, asserit Croix * cum lllsung, Haunold et Tamburinio b>, contrarium vi­ gere. Perctpoo 502. - IX”. Perceptione fructuum: si fructuum. . . , _ , , facta sit bona fide, et fructus sint consumpti, § Si quis a non domino, ead. Instil. Tnditio 503, - X". Traditione: per quam do­ minus vult in alterum alienare suae rei dominium, § Per traditionem, ead. Instit Pnocri504. _ jure autem positivo civili, seu capo. canonico, acquintur dominium per Praescriptionem, seu Usucapionem, quae pro­ prius dicitur de rebus corporalibus fieri. — Ad Praescriptionem quatuor requirun­ tur conditiones: 1°. Bona fides. 2". Titulus justus. 3°. Continuata possessio. 4°. Ut res illa praescribi possit. ptmkxi Prima igitur conditio est bona fides pilo rtqtii , . rit twum ex reg. 2 juns in 6°, qua quis pruden6dem . · . . . ter, non jam ex ignorantia crassa, credat rem esse suam. Hinc, qui ab initio dubitat an res sit sua, nequit inchoare possessio­ nem. — Si vero ad possessionem bonae hdei dubium supervenit, praescriptio non interrumpitur: modo interim diligentia adhibeatur ad veritatem inquirendam. Id tenet Anacletus · tamquam communius et probabilius. Vide dicenda n. 511. 505. - Secunda conditio est titulus jusitis, puta emptionis, etc., saltem rationabiliter sive probabiliter praesumptus; etsi revera non intervenerit. — Notandum tamen quod titulus non semper requiritur, sed tantum quando praesumptio est con­ tra possessorem, ut mox dicemus. Ad praescribendum autem sufficit titulus coloratus a). Croix 4, cum communi, Sufficit etiam titulus existimatus, puta, si existimes, rem patri tuo fuisse donatam b>. Vide Croix *. 506. - Tertia conditio est continuata . · x · 1 C ·. possessio per tempus a jure definitum, Si enim adest titulus,’ res usu consumptibiles seu mobiles, triennio praescribuntur: ex l. un. C. de usuc. transform., et ante $ 1. Instit. de usuc., ubi: Cautum est, ut res quidem mobiles per triennium... usucapiantur. — Bonacina 8 tamen dicit hoc esse inter praesentes, sed inter ab­ sentes requiri quatuor annos. Sed hanc distinctionem nec textus agnoscit, nec caeteri doctores: nam Lessius 7 cum com­ muni, Verde e, Anacletus · indistincte di­ cunt sufficere triennium ad mobilia prae­ scribenda. Idem dicit Croix ‘°. — Et adhuc pro rebus spectantibus ad Ecclesiam; ut Molina, Laymann, Palaus, Sanchez, Lugo11 (contra Silvestrum % Covarruvias a>, Les- Jean. StMnrideain 4 bbr. Institui., lib. 2, de rerum d>Y. Ut- I, $ Si Hhuj 31, n 4. - » Lib. 3, parL 2, η. IX’. - num. 22. — B Tyrocin. jur dv., lib. 2, lemma b. num. 431. — • Loc. dt., qu. 3, num 21. — H Loc. dt., num. 529. — Mo­ Illsung,, tr 4, dhp. 2, n. 272. - Haunold, tina, tr. 2, diip. 68, num 3. — Layin , lib. 3, tr. 1, cap. 8, de lust, et Jure, tr 5. n. 147. — · Tr. 7, dist. 6, qu. 2, n. 12. - · Loc. du, n 498. - » Loc. dt, n. 499. - · Disp I, de num. 13. — Palaus, tr. 31, panel. 22, $ 11, num. 2 et 6. — Sanch., Decal., lib. 2, cap. 23, n. *K>. — n De Juat el Jure, Kestit.. qu. ult dhp. 7, n. • I^©c. dt., u. 134. puncl. 2, $ 2, n. JB. — 1 Lib. 2, cap. 6, 501 - ·) Croix, loc. cil., η. 133, de eo qui mala fide seminaverit, scribit: « Haunold... putat idem esse dicendum, quod... diximus de aedificatore, si enim non possit praesumi vo­ luisse donare, dicit posse repetere impensas ». Quod revera docet Haunold, tr, 5, n. 145; nec contradicit Croix. Tamburinius, Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 3, S 4, n. 13, in universum loquitur « de pre­ tiosissima pictura vel scriptura Licta a te in vili tabula, vel tela aliena: tuum enim erit totum cum obligatione reddendi pretium ta­ bulae vel telae illius domino ». 505. - a> Croix addit « Excipe, nisi fun­ detur in ignorantia juris manifesti, quae in uli persona a jure non toleretur ». Croix limiut: « Dummodo non sil titu­ lus pro emptore ». 506. - a) Silvester ex parte untum con tradicit, nempe quoad res mobiles Ecclesiae Romanae: « Quoad mobilia (iu ille, v. Prae­ scriptio I, qu. 7,n. Tertium)..., contra Eccle­ siam Romanam non habet locum usucapio triennalis; quae tamen habet locum quoad alias ». — Idemquc tenet Covarruvias, ad rcgul Possessor, part. 2, § 2, n, 5 et 6. Dubio «u *?SoB nS ‘ p?“e?* er“r p,io· Requiri- ju»tu», «i'ump,u’· snffiduo· loratus vel cxi.tim. Requiritur conti- nuat, ρω *”*0rro ° ’ mo· nium cum “lu °' BiUm pro ' TRACT. Item pro debitis ex mobili bus vel fructi­ bus. Allât actiones re­ quirunt tri * gintAtnnos. Trienna­ li» possessio beneficii sa­ tis est, nisi adsit ingressus si * mouiscus vel intruiio. Quid re­ quiratur ad ingressum simoni acum. PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA sium *>, etc.). — Busenbaum autem (de Restit., h. 610, v. Si tamen) cum Trullench et Salon dicit, quod ad praescri­ bendos fructus collectos c>, sufficit bien­ nium inter praesentes, et quadriennium inter absentes. 507. - Debita ex rebus mobilibus, sicut etiam fructus, pari modo ac mobilia prae­ scribuntur. Croix ', cum Dicastillo et plu­ ribus: quia accessorium sequitur princi­ pale. — Aliae vero actiones non praescri­ buntur, nisi per triginta annos. Vide Croix ·. Si quis per triennium possedit benefi­ cium ecclesiasticum vel ipsius fructus, jam praescribit: ex regula Cancellariae(relata in extensum apud Croix “): etiamsi titu­ lus fuerit nullus; ut Croix 4 cum Na­ varro Soto b>, Sà c>, Lessio a>, etc., con­ tra alios. — Modo absit ingressus simoniacus vel intrusio, ut dicitur in regula praedicta Cancellariae. Ingressus autem simoniacus est, si quis sciens simoniam a se vel ab alio ter­ tio commissam, ingrediatur beneficium. Croix °. (Vide dicta de Simon., n. 111, ad 2). — Secus vero, si fuerit a tertio, ipso contradicente, ac deinde ignorante simoniam * >; ut dictum est n. Ill, utque Trull., lib. 7, cap. 11, dub. 2, η. 4. - Salon, in 2·· ,2 ** RT JURE. 21 dicit Croix4 cum Lessio, Suarez, Sanchez, Palao, Luca, etc. Vel, si post simoniam supervenerit titulus coloratus *Λ Croix cum Gomez et Chokier />; contra Lugo T. — Ad excludendum autem beneficiatum, simonia debet esse utrinque completa. Croix ·. Vide dicta n. 106. Intrusio deinde intelligitur, si ipse se immittit in beneficium sine vera colla­ tione, aut institutione, aut expeditione Litterarum pontificiarum; vel, si post ex­ communicationem, suspensionem aut amo­ tionem, per sententiam saltem declaratoriam, etc. Vide Croix ·. — Possessio de­ cennalis majores favores habet. Vide ibi10. 508. - Res vero immobiles non prae­ scribuntur, nisi per spatium decem anno­ rum inter praesentes, et viginti inter ab­ sentes. Ita ex communi, Bonacina u, Ana­ cletus “. Notandum autem, quod praesentes di­ cuntur, qui in eadem provincia; absentes, qui in diversis provinciis habitant, sive res sita sit in eadem provincia sive alibi: ut Anacletus 11 ait. Sed Lugo 14 cum aliis dicit, censeri absentes etiam eos qui, esto in eadem provincia, in diversis tamen de­ gunt locis, qui proprium gubernatorem habent, licet eidem principi vel senatui Luca, Thealr , de Benefic., diseurs. 91, num. 6. — Croix, qu. 62, art. 6, controv. 3, reg. 2, cond. 3. — 1 Lib. 3, part. 2. lib. 4, num. 710. - Ludov. Gomre, in reg. CnncelUr. 33. n. 522. - Dicasl., de Rcstitut., disp. 5, dub. 1, num II. — (al. 35) de triennal, possess., qu. 12, n. 12. — ’De Just et • Loc. dt.. n. 539. - ■ Lib. 4. η. 56?. - < Lib. 4, n. 716. - Jure, disp. 7, num. 127» — · Lib. 4, n. 712. — · Loc. at., • Lib. 4, num. 709. — · Loc. de. · Lrss., lib. 2. cap. 35, n. 713. — * Loc. at., n. 715. — 11 Disp. I, de Restitue., qu. 140, i. f. - Soar, de Relig., tr. 3, lib. 4, (de Simon.), ult., puna. 2, $ 2, n. 28. — “ Tr. 7, disc. 6» qu. 3, n. 22 — cap. 57, num. 39. - Sanch., ConaiL, lib. 2, cap. 1. dub. 32, u Tr. 7, dist. 6, qu. 3, n 23, ex 1. Cum in longi, ulL C. de n. 2. - Palans, tr. 13, disp. 2, puna. 33, n. 11. · Card, dt praescr. longi temp. — M De Just, et Jure, disp. 7, n. 67, b) Lessius, lib. 2, cap. 6, n. 22, concedit usucapionem triennalem pro mobilibus «etiam Ecclesiae». Sed v. Petes utrum, quaerit utrum valeat etiam contra Ecclesiam Romanam; et sententiam negantem valde probabilem ap­ pellat, subdens tamen : « Nihilominus altera quoque probabilis est, nimirum triennalem mobilium praescriptionem contra Ecclesiam Romanam locum habere ». ') Si nempe adsit titulus, ut notat Busen­ baum, loc. cit. Quodsi titulus non adsit, re­ quiritur possessio triginta annorum, ut ipse S. Alphonsus notabit infra n. 509. — Trullench tamen requirit triennium inter prae­ sentes, si adsit titulus; denique Salon gene­ raliter tantum dicit requiri possessionem cum bona fide, « toto tempore a lege praescripto ad usucapiendos illos ». Minus igitur accurate citantur hi auctores a Busenbaum. 507. - a) Navarrus, ConsiL, lib. 3, tit. de praebendis» consiI. 30; Lessius, lib. 2, cap. 6, n. 35, requirunt titulum coloratum. b) Sotus nescio an recte citetur a Croix; hanc enim sententiam apud eum reperirc ne­ quivi. ') Sà, v. Beneficium, n. 14, id clare signi­ ficat. inquiens: «Triennio possidens benefi­ cium pacifice, etiam mala fide, fit ejus domi· nus..., nec tenetur ostendere titulum·. 4) Auctores hic citati loquuntur solum de simonia quae fit, ipso beneficiario igno­ rante. Attamen card, de Luca dicit regulam Cancellariae possidenti prodesse, « ubi com­ missa est [simonia] per patrem vel conjun­ ctum, eo non consentiente neque coopérante ·. ') «Per quem sit ingressus·, ut subdit Croix. /) Chokicr, in reg. Cancellar, 33 (al. 35\ num Quid per intrueooem inCelligxlur. * Immobi Ua requi­ runt 10 rei 20 ΑΠΠΟ·. Quinam dicantur praetentes vel Absen­ tet. UK. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PR.XECEPTO DECALOGI. subditum. — Si quis autem partim fuerit esse constitutum. Unde videntur etiam tri­ praesens et partim absens, anni absen­ ginta anni requiri a>. tiae sunt duplicandi. V. gr., si fuerit prae­ 510. - Ad praescribenda bona Eccle- non» Rc sens octo annis, et duobus absens, hi duo siae vel locorum piorum, requiruntur quaduplicandi sunt; et inde duodecim anni ad draginta anni, ex Auth. Quas actiones, noi.'00"0 praescriptionem requiruntur. Anacletus *. C. dc sacros, eccles. Immo quoad bona 509. - Quando autem non adest titu- Ecclesiae Romanae, requiritur praescri­ praescri · lus ad praescribenda sive mobilia sive ptio centenaria, ut Anacletus a. ’’ immobilia, requiruntur triginta anni. Est Dubitatur autem, utrum res mobiles ec­ commune cum Anacleto et Bonacina. — clesiarum etiam triennio praescribantur Idem ait Tamburinius ’ (cum Molina et Aflirmant Bonacina 4’, Lessius 4,’ cum eccletiae Mobili· Lessio); qui notat deinde, quoad mobilia Laymann apud Anacletum °. Et probant probatu sine titulo praescribenda, nihil in jure ex dicta Authent. — Negant vero Hostien- scribuntur triennio. 1 Tr. 7. dim, 6, qu. In. 34. — Anae! Rriffenst., loc. ut., n. 21 et 22 — Ranae., disp I, de Restit., qu. ult, punct. 2, Ltss., lib. 2, cap. 6, dub. 7. i. f.. ex authent Quas actiones, C. de sacrosanct, tccles. — ’ Loc. $ 2, n. 31, ex I. B. Si quis emptionis, C. de prxescr. 90 vcl dt., n. 25. — « Loc. dL, n. 28. — · Loc. dL, cap. 6, n. 22. — 40 annor. — ■ Decal., lib. B. tr. I, cap. 4. 4 I. η. X · Molina, Laym., Iit». 3, tr. 1, cap. 8, n. 13, v. Quarta. · · Loc.dt., n.27. tr. 2, disp. 68, num. 4. de trienn. possess., n. 60, non ponit hunc ca­ IIP. Ex Jure Hispanico (Cod. 1940 et seqq.) sum, sed alium, quem Croix ibidem exponit. admittitur praescriptio 30 annorum sicut in 509, - a) Hucusque dicta de tempore re­ jure Gallico; item praescriptio 10 vel 20 an­ quisito ad praescribendum, immutata haben­ norum pro bonis immobilibus. Absentes re­ putantur qui vivunt extra regnum vel in tur praesenti jure diversarum nationum. Ex Jure Gallico (Cod., 2260 et seqq.) regione ultramarina. Pro bonis immobilibus dantur praescriptiones sequentes: Γ. Prae­ requiruntur tres anni cum bona fide, vel scriptio 30 annorum, qua longior non admit­ sex sine alia conditione. Cetera ut in jure titur. Est universalissima: omnes enim actio­ Gallico. nes, sive reales sive personales etiam persona­ *. IV Ex Jure Austriaco (Cod., 1465-1478). rum moralium, post 30 annos exstinguuntur, Γ Tempus ordinarium: a) quoad res mobi­ quin detectus tituli vel bonae fidei opponi pos les usucapiendas, est triennium ; b) quoad res sit Possessio tamen debet esse legitima. — immobiles et servitutes praediales, item trien­ 2". Praescriptio 10 vel 20 annorum, qua prae­ nium, si sint in publicis tabulis, nomine scribuntur bona immobilia, cum titulo tamen possessoris usucapientis inscriptae ; secus 30 et bona tide. Decem anni requiruntur et sut· anni. — 2°. Tempus extraordinarium: a) con­ haunt, si ille, contra quem praescribitur, tra fiscum, ecclesias, et alias communitates, sit praesens, i «· si habitet in territorio Cu­ quae jure corporationis gaudent, loco triennii nae appellationis in quo situm est immobile. requiritur sexennium; et loco 30 annorum, Requiruntur autem viginti anni, si sit absens spatium 40 annorum ; b) contra absentem vo­ (vel pro rata, si luerit partim praesens et par­ luntarie (at sine culpa) a provincia, ubi res um absens). — 3° Praescriptio 3 annorum, sila est, annus absentiae computatur pro se quae cum bona tide sufficit in omni casu, ad mestri ; c) immediate sibi comparanti rem mo­ bonum mobile acquirendum. — 4". Praescri­ bilem a possessore vitioso aut malae fidei, aut ptio quam aliqui vocant instanlaneam, qua non valenti indicare suum auctorem, dupli scilicet res mobiles, non furtivae nec amis­ catur spatium temporis ordinarii. sae, statim post traditionem, legitime a pos V". Ex Jure Germanico (Cod., 900, 937), sessore bonae tidei possidentur et acquirun­ ad rerum mobilium usucapionem requiritur, tur, quia pro mobilibus possessio est instar ut quis rem bona fide per decem annos tam­ tituli, et quia lex non concedit spatium 3 an­ quam suam possederit. — Ubi lex de libro norum, nisi ad repetendam rem furtivam vel fundorum perfecte introducta est, praescriptio amissam. An haec in conscientia valeant, immobilium non admittitur, nisi cum quis, ohm acriter disputatum est; hodie commu­ in dicto libro uti proprietarius fundi inscri­ niter affirmatur. Quare, in hoc casu non po ptus, rem istam immobilem per spatium tri test possessor bonae tidei ad restitutionem ginta annorum, tamquam suam, pacifice pos­ adstringi sederit Uft Ex Jure Italico (Cod., 2133 et seqq.) VIe. Ex Jure Anglico admittuntur quidem praescriptio 10 annorum valet etiam inter aliquae praescriptiones respectu bonorum im­ absentes. Biennium, loco triennii, conceditur mobilium (et debitorum); atvero possessiones ad repetendam rem furatam vcl amissam. — mobiles titulo praescriptionis acquiri non pos­ Cetera cum jure Gallico concordant sunt. TRACT. PRAeaMBULUS Quotupiex «nicrrupuu pracscri· plionii. Dubio tupervenien­ te nonintci * rumpitur. sis "■>, Panormitanus 6> cum Anacleto Probantque ex cap. 1 de tn integr. restit., eo quod, ut isti dicunt, concessio locis piis facta a jure canonico, ut non prae­ scribantur eorum bona nisi spatio qua­ draginta annorum, non distinguit mobilia ab immobilibus. — Utraque est satis pro­ babilis 511. - Dicitur autem: Possessio con­ tinuata. — Nam praescriptio interrumpi­ tur: vel naturaliter, si praescribens amit­ tat possessionem aut ei superveniat mala tides; vel civiliter, si ab altero lis super rem intimetur: nisi alter injuste hoc fa­ ciat ad interrumpendam praescriptionem. — Lessius, 1 Anacletus 2 cum ahis. Si vero bona fide possidere incepisti, et supervenit dubium, teneris inquirere an res sit aliena. Quod si non comperias, potes pergere ad eam possidendam et praescribendam. Ita Croix ·, Lugo *, Les­ sius, Molina et communiter (contra Adrianum). Et favent can. 5 Sf virgo, caus. 34, quaest. 2, et cap. fin., de praescr. — Dicitque Croix s, quod pro litis contestatione non interrumpitur praescriptio triennalis. 1 Lib. 2, cap. 6, n. 50. — 1 Tr. 7, disc. 6, qu. 3, n. 29 - DE JUSTJTJA 23 ET JURE. Notat etiam Dicastillus °', posse quem­ que praesumi bona fide incepisse possi­ dere. Et hoc valere pro foro interno, etiamsi bona fides sit ex ignorantia juris manifesti, dicunt Lugo, Lessius Palaus et alii, apud Croix · ; quia leges ideo tunc improbant praescriptionem, quoniam non praesumunt perfectam bonam fidem. — Sed tamen probabilior videtur sententia contraria, quam tenet Croix cum Dicastillo, Molina, etc. Ratio, quia ad prae­ scriptionem non tantum requiritur fides theologice, sed etiam civiliter bona, cum tantum ex vi legum dominium acquira­ tur. Ait autem Lugo apud Croix ’, quod, si fides tua sit solum venialiter mala, po­ tes praescribere ; et id deducitur ex con­ cilio Lateranensi quarto , * ubi damnatur sola fides cum peccato moruli. 512. - Haeres possessoris malae fidei probabilius non praescribit “ ; ut ex com­ muni tenent Molina ’, et Croix ‘° cum Dicastillo etc. — Excipiunt Lessius, Palaus, Covarruvias, Crotus et alii si praescri­ bens sit haeres haeredis ; sed hoc proba­ bilius etiam negat Croix cum Lugo, etc. dub. 12, n. I* ? c< 201. · Molina, tr * 2, dup. 64. n. 10 — et 30. — 1 Lib. 3, part. 2, n. 482. — « De Ju»L et Jure, Luto, de Juit. et Jure, dup. 7, n. 37. disp. 7, n. 17. - Lras., loc. dt.r num. H et 12. - Mahna, num. 489. — · Cap. fin. de pracacript tr. 2, disp. 63, num. 9. — Adrian., in 4, de Restitui., de n. 4 cl 5. — * Loc. dl. n. 490. - Dicast., loc. dL. a n. 212 pracscript.. § Quaeritur utrum certiorate, v. Hoc vtp ad 210. — Less., lib. 2. cap. 6, num. 43. · Palaus, loc dt. Lhro, disp. ’ Lib. 3, part. 2, — · Tr. 2. ditp. 65, 7. n 32 § 9, num. 4. · Covar., in cap. Possessor, part 2. § 9, n. 7» et 33. . Palaus, tr. 31, punct. 22, § b, n. 8. · · Loc. dL, v. SrxXo. - M Λρ. Croix, loc dl., n. 490. — Croix, loc. dt. - n. 484. — Dicasi., lib. 2, tr. 1, de Jure et Domin., disp. 1, Lm&>, loc dL, n. 61. 510. Hostiensis, in cap. I, de in inte­ grum restitué, n.4, absolute cl absque distin­ ctione negat valere contra Ecclesiam praescri­ ptionem trium aut quatuor annorum. b) Panormitanus, in cap. l,de in integrum restitué, n. 11 et seqq., hanc negativam sen­ tentiam aequiorem appellat, et ait eam posse teneri (et ita citatur etiam ab Anacleto), quia cedit in Ecclesiae favorem. Sed oppositam vo­ cat communiorem et veriorem. c) Anacletus, loc. cit., n. 27, adducit En gei dicentem hanc sententiam esse recipien­ dam; quod Anacletus non reprobat. Non ta­ men citat cap. 1, de in integrum restit.; sed solum Hostiensem et Panormitanum dictum caput commentantes. d) Missarum onera, legata pia, dotes vel eleemosynae distribuendae, etc. non praescri­ buntur, ne immemorabili quidem consuetu­ dine contraria, ut declaravit S. C. Concilii 13 aug. 1846. — Celerum, pro conscientia, praescriptio bonorum Ecclesiae non legibus civilibus subjacet, sed regulis juris canonici. Ut sciunt omnes. 511. - °) Dicastillus, lib. 2, tr. 1, de Jure et Domin., disp. 1, dub. 12, n. 195, ita tenet, limitans tamen. Nisi rei possessionem contra jus commune acquisierit; vel possessionis suae causam aut titulum non possit alium afferre, nisi longi temporis pacificam posses­ sionem. Quas limitationes ipse Croix, lib. 3, part. 2, n. 482, ex Dicastillo notavit. b) Lessius, lib. 2, cap. 6, n. 17, id quidem admittit in praescriptione triginta annorum; secus vero, in praescriptione ordinaria, ut pa­ let ex n. 14. c) Croix, loc. cit., n. 484, negat valere, « saltem in illis personis, in quibus non tole­ ratur ignorantia juris manifesti (tolerari solet in milite et minorenni, quandoque etiam in muliere et rustico . ) ». 512. - °) Agitur hic de haerede universali, qui nullum alium jus ad rem habet nisi ex titulo haereditatis; si enim alium titulum ha- posito primo. — · Loc. cit., n. 548. — Prwwmi· cur boon · des in ince­ ptione, modo non ut ex igno­ rantia juris tnanifeati. Fides ve­ nialiter ma­ la non obeat praescri ptioni. Haeres postestoru malae fidei non prae­ teribit. 24 LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Secus vero dicendum de successore parti­ culari, ut emptore, legatario, etc. Croix '. Bona ή 513. - Per bonam fidem potest quisque de» prae •en txt eon . praescribere libertatem a solvendo debito, ira debt si invincibiliter illud ignoret. Lugo 1 et tam. Croix ·. — Et sic etiam praescribet li­ bertatem a solvenda muleta, si intra cer­ tum tempus non exigatur, etsi sciat illam debere. Croix 4 cum Molina, Covarruvias, etc. Quhl n· Notandum autem, quod si quis posses­ âuiratur ad iaitten sionem dimittat, ut alter [eam) habeat, si dam pot •ewonern hic non acquirat, prior retinet; quia sem­ per inest conditio, ut alter acquirat. Ita, ex /. 34, ff. de acquir. possess., Croix 4. — Possessio autem nequit dimitti, nisi ani­ mus sit manifestatus; ut Lugoe, et Croix ’ cum Suarez et Dicastillo. Ratio, quia, cum possessio consistat in facto externo, non­ nisi alio externo facto amittitur βΛ Qaibu·514. - Sedulo insuper advertendum, dam datur rtuiiotioin quod aliquibus personis privilegiatis da­ Integrum tur restitutio in integrum per quatuor annos post praescriptionis tempus, ad reabi «it «uccettor ' Lib. 3, part. 2, n. 411. — * Dt»p. 7, n. 49. — · Loc. cit.. n. 493. o. 3. · Loc. dL, n. 494 .Volina, tr. 2. di»p. 66, Color., tn cap. Pout nor, paru 2, $ 11, num. 8; et cuperanda ea quae per praescriptionem amiserant: prout minoribus et ecclesiis, aut aliis locis piis; item mulieribus et rudibus, ut probabile putant Palaus % Lessius a>, etc., apud Croix 8. Item uxo­ ribus, quoad bona dotalia. — Item iis qui probent (ut alii opinantur) ideo se non interrupisse praescriptionem, quia invin­ cibiliter ignorarunt. Sed hoc negant Haunold, Fachineus; et merito de hoc dubi­ tat Croix e cum Dicastillo. Alioquin sic jurgia etiam saepissime manerent, et facile frustraretur lex praescriptionis. 515. - Quarta conditio est, ut res sit apta praescribi; nam res furtivae aut vi possessae, nunquam praescribuntur a fure. Res autem, quas bona fide tertius posses­ sor a fure accepit, non praescribuntur adhuc cum titulo, nisi spatio triginta an­ norum inter praesentes, et quadraginta inter absentes. Si vero titulus non adsit, res furtivae nunquam a quocumque prae­ scribuntur; ut notat Verde ,0, et annuit Anacletus “λ Res fisci tantum praescribunlib. 2, tr, 4. de Promis., disp, unie,, dub. 7, num. 72. — • Lib. 3, part. 2, η. 568. — Hauttold, de Just, et Jure, tr 5, η. 345 · FachiK,, Controv. juris, lib. 1, cap 69. — · Loc. de Malrini., part. 2, cap. 6, $ 8, n. 21. — » Lib. 3. part. 2, ch., num. 569. - Dicast., lib. 2, tr. I, disp. 1, dub. 13, n. SI7. — 1 De Just, et Jure. diip. 23, n. W. — ’ Loc. ctt„ n. 271. — * Tyrocin. jur. civ., lib. 2, lem. 15, n. 491, cum n. 517. Suar., de Legib., lib. 8, cap. 33, n. 22. Dicast., n. 494. beai, praescribere potest, ut notant auctores ratorum, causa finita; unius anni, pro stipen­ laudati, ct ipse S. Alphonsus hic infra. Quae diis medicorum, famulorum, mercatorum, etc.; & Alphonsi sententia conformis est juri prae­ 6 mensium, pro stipendiis operariorum, hospi­ * senti diversarum nationum. Nam ex novis le­ tum, etc. Hae praesertim variae sunt in va gibus, successor particularis in possessione, riis regionibus. — Nulla in Jure Germanico 194,902) admittitur praescriptio contra jura potest incipere praescriptionem, etsi anteces in libro fundorum relata, vel contra jura gen­ sor fuerit in mala fide. 513. - ·»> Apud auctores, praesertim ho­ tilitia. — Porro praescriptiones tum longis­ diernos, distinguitur respectu liberationis: — simi et /ongLtum brevis temporis valent in Γ. Praescriptio longissimi temporis, seu 30 conscientia, dummodo bona fides toto tempore annorum, cui generatim subjiciuntur omnes perseveraverit; praescriptiones vero brevis­ actiones, sive reales sive personales. Sic ex­ simi temporis in conscientia non valent, nec stinguuntur omnia debita per 30 annos non constituunt nisi praesumptionem factae solu­ repetita, item ususfructus, quando ille, qui tionis. Cfr. S. Alphonsum infra, n. 516. 514. - °) Palaus, tr. 32, disp. 1, punct. 19, jus habebat, eo non utitur per 30 annos. Sic etiam exstingui possunt jus seu capitale. In § ί, n 13, loquitur de restitutione in integrum in generali ; Lessius vero, lib. 2, cap 17, n. 67, Austria tamen (Cod., 1472) 40 anni requirun tur contra fiscum et corporationes. — 2°. Prae­ de restitutione in integrum in contractibus; scriptio longi temporis, seu 10 annorum, qua eamque concedunt rudibus et mulieribus, abs­ exstinguuntur actiones in nullitatem vel re­ que ulla mentione de praescriptione. 515. Anacletus non loquitur de titulo; scissionem contractus, quando lex terminum breviorem non constituit. — 3*. Praescriptio­ et tr. 7, dist. 6, qu. 2, n. 18, negat res fur­ nes brevis temporis, seu 5 annorum [in Ger­ tivas praescribi tempore ordinario, a tertio mania, 4 annorum] quae respiciunt summas qui eas bona fide a fure accepit. « Nihilominus solvendas periodice per modum fructuum ci­ (subjicit) ipsae ab illo tertio bonae fidei pos vilium — 4*. Praescriptiones brevissimi tem­ sessore praescribuntur tempore longissimo, poris, v g 2 annorum pro stipendiis procu- scu post triginta annos·. Ret fur tivae Cil et quando * praeteri nantur. I TRACT. PRAEAMBULUS. Res quae nunq u a m praescri buntur. Haeres te­ statoris ma­ lae fidei non praescribit. Decisio Neapolitana de quibusdamdebitis. tur per quadraginta annos. — Quaedam autem res nunquam praescribi possunt, ut sunt res publicae; jura spiritualia, prout jus decimarum, jus conferendi beneficia, non autem juspatronatus b>. Anacletus 516. - Probabile autem censet Verde quod haeres cum bona fide rite possit praescribere rem quam testator mala fide possedit. — Sed, ut diximus supra n. 512, id probabilius negant Molina, Croix, etc. communiter. Immo notandum, hoc Neapoli repro­ batum esse ex recenti decisione quatuor Aularum, edita anno 1738. — Quamvis caeterum admittatur ibi praescriptio le­ gitima triginta annorum, a die natae actio­ nis (deductis temporibus de jure deducen­ dis) in tertio possessore, in quo sancitum est praesumendam esse bonam fidem, nisi mala fides apertis argumentis (non tan­ tum praesumptionibus) ab actore probe­ tur. — Item decisum fuit, advocatos et procuratores litium post biennium non posse agere pro suis laboribus; notarios, pro scripturis, copia non tradita, non posse agere post biennium; copia autem tradita, omnem actionem eis interdici ; pharmaco­ polas contra principalem, post biennium; contra haeredes autem, post duos men­ ses ; fabros, post annum ; famulos et simi­ les, post duos menses. — Notandum ta­ men, haec locum habere, ut ibi statuitur, nisi scripturae publicae vel privatae pro­ ducantur ; et insuper ibi dicitur, haec de­ cerni non ope praescriptionis, sed vi prae­ sumptae solutionis. — Quare infertur, quod debitor, qui certus esset solutionem non esse factam, ex dicta decisione minime ab obligatione solutionis eximitur. 1 Tr. 7, diet. 6, qu. 2, n. 19. — · Lib. 2, lemma 12, α 25 - DE JUSTITIA ET JURE. 517· - Communis autem est sententia apud jurisconsultos et theologos, quod etiam in foro conscientiae per praescriptio­ nem acquiritur dominium; ut habetur apud Croixa. Et eam tenet et fuse probat Lugo4 cum Cajetano, Soto, Covarruvias, Molina, Lessio, Silvestro, etc. communiter, contra aliquos paucos. Id probat praesertim Lu­ go 4 ex concilio Lateranensi ·, ubi tantum reprobatur praescriptio malae fidei, et clare approbatur praescriptio bonae fidei, his verbis: Unde oportet, ui qui praescri­ bit, in nulla temporis parte, rei habeat conscientiam alienae. Ratio autem est, quia bene potest lex humana transferre dominium de uno in alium ob bonum commune, ad vitanda jurgia, et ne dominia rerum remaneant incerta. Sed quaestio hic maxime utilis agitur apud Tamburinium An in locis ubi lex praescriptionis non viget in foro judiciali, possit quis illa uti in foro conscientiae ? Et primo loco ait Tamburinius, videri negandum, cum is tantum ex lege possit jus accipere rem retinendi. — Enixe ta­ men tenet 8, talem bene uti posse prae­ scriptione de jure communi, saltem ante sententiam, ubi jus commune praescriptio­ nis lege municipali non sit explicite abro­ gatum; prout Neapoli expresse in deci­ sione relata statutum est illud, quod hae­ res testatoris, mala fide rem possidentis, nunquam praescribere possit. Caeterum, quoad alias praescriptiones a jure com­ muni statutas, nihil vere in nostro regno derogatum expresse invenitur. Immo Ver­ de · cum Staibano, Galuppi *), Prato et Amato, contra Ursillum b> et Rovitum b>, Silxxit., v. Praescriptio I, qu. 13. — 4 Disp. 7, num. 5 · n. 468. — Molina, tr. 2, diip. 66, n. 4. — Croix, lib. 3, • Cap. tin. de praescript. — f Dead., lib. 3, tr. I, cap. 4, $2. part. 2, n. 490. — · Loc. dt., n. 470. — 4 De Just, et Jure, — Tambur., Decal., lib 8, tr. 1, cap. 4, § 2, n. 4. — · Loc. dtsp. 7, num. 5 et scqq., et num. 11. - Cajetan., Sum., dt., n. 8» — · Tyrocin. Jur. dv., lib. 2, lem. 4, a. 424. · Solus, de Jusi., lib. 4, qu. 5, art 4, conci, Staiban., Résolut. forças., resol. 5, num. 52; et resol. 40, v. Praescriptio. posterior, et v. His verumtamen. · Covar., in cap. Pos­ n. 34. sessor, part. 1, $ unie., n. 4 et 5; et pari. 3, init., η- I. - milia. add IL novi»., v. Sed paiera. Molina, diip. 61, num. 6. ConsiI. 9b, n. 20 et 21. £rss., lib. 2, cap. 6, dub. 17, · h) Ex legibus civilibus, quae nunc vigeni in diversis Europae nationibus, praescriptio non currit contra bona dotalia, contra bona pupillorum, contra bona minoris respectu tu toris vel curatoris, etc. 517. - Galuppi in Praxi,part. 2, cap. 10, n. 15, asserit praescriptionem raro prodesse Prato, Ad Muscatelli Pract., part. 4, gloa. et si- · Anellus Amalo, in sacro consilio, cum multa habeat requisita et praesertim bonam fidem ; at n. 16 (a Verde cit.), satis esse ait in praxi centenariam prae­ scriptionem, quae vim tituli habet. Ursillus et Rovitus non citantur bene a Verde; Ursillus enim, in suis Addition, ad Mutth. de Afflictis, decis. 13, n. 9, v. Quid In foro consci eotiae praeterip * naria, non autem exquisita et extraordi­ et Elbel, ex D. Thoma et aliis, quod hu­ naria. Ita communiter Lugo *, Lessius jusmodi mala actu inferantur; sed sufficit Sporer *; Salmant. · cum Navarro Soto, quod proxime et moraliter certo immi­ Cajetano Prado, etc. ; Viva 4 cum Sil­ neant ; immo, ait Holzmann u, quod de eis vestro Azor ♦>; CroLx 6 cum Cardenas, adsit periculum certo probabile. Haunold et Tamburinio, qui vocat sen­ Sed dubitatur: an putetur eadem ne­ cessitate laborare pater, qui ob inopiam tentiam certam. Talis autem gravissima necessitas pu­ est in periculo prostituendi filiam? — tatur: Γ. Quando quis est in probabili Affirmat Bonacina h>; et consentit Mazpericulo incurrendi mortem; ut Ronca- zotta14 cum Cajetano Suarez J), etc. — glia ·, Holzmann ’ ; ac Vasquez, Valentia, Sed probabilius contradicunt Salmant. k>; Navarrus, Moya, Dicastillus, etc., apud quia nulla necessitas potest cogere aliquem Croix ·. — 2*. Aut vero in periculo amit­ ad peccandum, cum possit alia via, sal­ tendi membrum aliquod principale, aut tem mendicando, suae necessitati subve­ aliquem sensum, puta oculum. Palaus f>, nire. Dicastillus et Tamburinius. apud Croix ·. Sed quid, si aliquem virum honoratum — 3*. Item, quando quis est in proximo valde puderet mendicare vel laborare: an periculo incidendi in perpetuam captivita­ posset ex alienis sibi providere? — Ne­ tem, sive poenam triremium, vel gravis­ gant O Salmant. ‘e, cum Soto m> et Prado, simum aut perpetuum morbum, vel infa­ dicentes, hanc potius judicari nécessita1 De Jtut. «C Jure, disp. 16, n. IM. — · Tr. 5, cap. 5, n 1(11. — · Tr In 2· * 2··, diip. 3, qu. 9, punct. 4, $ 1, v. Secundum esi. · 13, de RetdlUL, cap. δ, nom. 38. · Sotus, Navor., Man., cap. 24, num. 5, ▼. f. · Moya, tr. 6, diip. 6, bb. 5, qu. 3, art. 4. cond. 3. · Prado, cap. 22, qu. 4, num. 1. - Dicati., lib. 2, tr. 2, de Restitue, disp. 9, qu. 4, n. 8 et ieqq. — « In propot. 36 Innoc. XI, n. 14. — dub. 9, num. 211. · · Lib. 2, num. 196.— Dicati., loc. dt., I, n. 967. · Cardinas, Crb. 2, diasert. 23. n. 211. - Tambur., Decal., lib. 5, cap. 1, $ 1, num. 13. · n. 17, et Cri·. I. ditp. 80, num. 6. · Ifaunotd, de Ju»t. et • Lib. 2, n. 1«. - “ Diip. 16, n. IM. - « Tr. 5, cap 5, n. 86. Tambur., Decal., lib. 8, tr. 2, cap. 6,’ - » Loc. at, qu X - “ De Restitue., n. 271. — ElbeI, loc. 3 I. — * Tr. 6. qu. 3, cap. 2, qu. 3; cfr tr. 13. qu. 5, cap. at · D. Thom., 2· 2··, qu. 66, art. 7, corp. — M Loc. dt., on., qu. 2, reap. 1. —1 De Vinut. theol, η. 172. — Vasq., n. 172. · “ Tr. 4, diip. 1, qu. 8, cap. 1, $ 4» v. Tatis eti. — Οροκ- de Eleemoeyna, cap 1, dub. 3, num. 8. — Vatini., “Tr. 13. cap. 5, n. 39. · Prado, cap. 22, qu. 4, n. 12. tenetur». Et Angelus pariter, v. Furiunt n 37, concedit licitum esse furari quandoque in magna necessitate Lessius, lib. 2, cap. 12, n. 71, concedit posse aliquem in gravi necessitate furari, quod his verbis explicat · Per gravem in tel ligo non quovis modo gravem, sed valde gravem, etsi non extremam » < Navarrus, Man.,cap. 17, η. 5, excusare a furto ait extremam necessitatem, vel adeo gravem. « quae judicio boni viri ad id suffi­ ciat · Cajctanus, in 2· * 2 ', * qu. 66, art. 7, de sola extrema necessitate loquitur, sed Prado ejus mentem ita explicat, (quod notant Sal mani) ut sub extrema necessitate compre­ hendatur necessitas gravis in suo supremo gradu ·) Silvester, v Furtum, n. 10, qu. 5 ; Azor, part 2, lib 12. cap 8, qu. 7, hic citantur a Viva pro opinione, quae negat teneri postea id restitutionem, eum qui in extrema neces Mtate aliena bona surripuerit. f) Palaus, tr 6, disp. 2, punct. 2, h. /, loquitur tantum de periculo « mutilationis mrmbn ». *) Lugo, loc. cit., hanc rationem non ad­ ducit Bonacina, de Rcstitut., disp. 2, qu. 8, punct. 3, n. 6, non loquitur de puellae patre; sed quaerit in generali, utrum in extremo pe­ riculo amittendi honorem aut pudicitiam, li­ citum sit aliena bona surripere; et negat lici­ tum esse, nisi fiat cum animo restituendi, casu quo amissio honoris aliter vitari nequeat. *) Cajetanus hoc non habet, et minus ac­ curate a Mazzotta citatur, qui, cum plura si­ mul exponat, auctores postea indiscriminatim allegat. J) Suarez, de Carit., disp. 7, sect. 1, n. 4, non aliud habet quam · Possumus distinguere hanc extremam necessitatem etiam in aliis bonis, ut (ama et honore ». *) Salmant., tr 13, cap. 5, n. 39, loquun­ tur de ipsa puella, quae ob inopiam versatur in periculo pudicitiam prostituendi. O Sal man licenses et Prado tractant de solo casu quo mendicare quem puderet. Itemquc Lessius. Palaus, Dicastillus et Croix, in oppo­ sita sententia. ”<) Sotus, de Just., lib. 5, qu. 3, ari. 4, v Quid autem, non habet hunc casum, quid- de • Lib. 3, part Jure, tr. 2. n. 317. Pencii Ium prosti tuendi fi­ liam non e«t gravi»· limn nrce»· ^itan. Juxiaahc» nec jiudor mendicandi aut labo­ randi. 29 CAP. 1. - DE FURTO. - DUB. I. Probabi· lioiafflrmA· tor. ii pu· dor eit ma· gnu. Divites, juxta olios, non tenen tur redime­ re captivos apud Tur­ eas. Juxu a· *,lio tenen­ tur. tem gravem, quam extremam ; cum bona temporalia tantum ordinentur ad vitam, non ad honorem servandum. — Affirmant vero Viva’, Roncaglia *, Mazzotta8; ac Lessius, Palaus et Dicastillus, apud Croix4; item Baftez et Serra % apud Salmant. ·. Hocque probabilius mihi videtur, si pudor mendicandi esset tantus, ut potius ille mortem subire vellet, quam mendicare. Sed hic plures Quaestiones occurrunt. Quaeritur Γ. An dicantur esse etiam in tali necessitate gravissima ii qui sunt captivi apud Tureas, ita ut liceat ipsis alienum surripere ad se redimendum? Quaestio haec pendet ab alia: Au di­ vites teneantur redimere tales captivos? Negant Hurtadus 8 et Sporer ’. Quia dicunt hos non esse in extrema necessi­ tate, cum libertas non requiratur ad vi­ tam ; et alias requireretur magna summa ad ipsos redimendos, et facile pretium re­ demptionis augeretur. — Excipiunt tan­ tum, nisi quis captivus esset interiturus ex tristitia vel aliis aerumnis. Item addit Sporer, quod si captivus petat eleemosy­ nam, tenetur dives saltem aliquid dare pro ejus redemptione. E converso dicunt Filliuccius ", et Azor · cum Cajetano °) et Majore °), quod divites tenentur ad redi­ mendum vicinum, quem sciunt captivum esse. Caeterum, si absolute ajunt doctores (ut supra), et ipse Sporer fatetur, quod quisque possit alienum surripere ad se liberandum a perpetua captivitate, vel etiam ab ejus periculo; cur non tenebi­ tur dives ad eum liberandum aliquo sal­ tem mediocri subsidio? Et cur non pote1 In propos. 36 Innoc. XI, num. 3. — ·Τγ. 13. qu 5, cap. un., qu. 2, reip. 1. — · Tr. 4, disp. 1, qu. 8, cap. 1, $ 4, v. Talis r /. * · Zxs ., * lib. 2, cap. 12, n. 66. - Palatis, rit ille alienum auferre, si nullam aliunde probabilem spem habeat suae redemptio­ nis? — Sed generaliter loquendo, hic ad­ jicere libet judicium perdocti Patris Concina, qui, disserens de dubio, an divites teneantur hujusmodi captivos redimere ‘°, sic ait : Captivitas ex se grave malum est, ad quod tollendum plus minusve divites adstringuntur, pro majori aut minori di­ vitiarum abundantia. Si captivitati jun­ ctum sit aliquod grave periculum amitten­ dae fidei aut vitae; si captivus utilis sit reipublicae : tum gravior est divitum obli­ gatio, quando haec omnia illis perspecta sunt. Si captivorum redemptio maximam divitiarum summam exigeret, non aude­ rem cuique diviti onus imponere similes captivos in libertatem redigendi. Hoc quip pe onere divitibus injecto, possent infide­ les extremis malis captivos torquere, christianorumque opes brevi expilare. Spe­ ctandae ergo sunt circumstantiae omnes, et juxta istarum diversitatem, divites plus minusve obligantur. Attamen in hoc Dubio, quod mihi in­ gentem confusionem ingessit, et in quo doctores tam obscure loquuntur, ipse nihil decidere audeo. Sufficit utriusque partis momenta proposuisse. Sapientiores decer­ nant. Quaeritur 2°. An pauper in extrema necessitate possit occulte, alienum surri­ pere, antequam petat? Coninckius” censet, pauperem peccare mortaliter, si surripiat non petendo ; quia non dicitur extreme indigere, qui petendo sibi subvenire potest. — Lessius 18 vero, Laymann 18 et Pater Concina14 dicunt eum n. 59. — Sparer, loc. ciL · Tr. 28, cap. 3, num. 76 — • Part. 2, lib. 12, cap. 8, qu. 5. ~ Sporrr, tr. 5, cap. 5, η. K * ct 103. - *· In Decal., Ub. 1, dissert 6, cap. 9, num. 7. — tr. 6, disp. 2, punct. 9. num. 2. · Duast, de Restitui., n De Carit., disp. 27, dub. 10, num. 158. — * Lib. 2, disp. 9, num. 249. · < Lib. 3, part. 1, n 962. - 1 Tr cap. 12, num. 66. — “ Lib. 3, tract. 3, cap. 5, num. 39. 13. · Is est Ptlrus Huriadus, in 2·· 2··, part. 1, cap. 1, num. 7. post. med. — M In Decal., lib. I, dissert. 6. cap. 9, disp. 159, sect. 3, $ 21. — ’ Tr. 3 (in 4 Praec.J, cap. 6, num quid dicant Salman ticenses; sed dumtaxat casum quo puella versetur in periculo pro stituendi pudicitiam ob victus inopiam, de quo tractant etiam ibidem Salmant ; et Sotus ne­ gat necessitatem istam censeri extremam. Battez, in 2 * 2at, qu. 66, art. 7, loquitur tantum de eo quem valde puderet mendicare, et ei quidem concedit aliena surripere « animo restituendi, si tamen aliter non potest sibi succurrere, qui casus rarissimus est». Cfr etiam Battez, in qu. 62, art. 6, dub. ult. — Serra, in 2am 2a*, qu. 66, art. 7, i.f, respon­ sum Baflezii adducit, neque illud reprobat. Cajetanus, in 2 * ”' 2ltr, qu. 71, art. 1, ad 2 dub. ; Major, />/ 4, dist. 15, qu. 7, v, Contra hanc conclusionem, non loquuntur de eo qui inter Tureas est captivus; sed tractant de alio casu, de quo ibidem Azor disputat. 11. S. Doctor du bi us hae­ ret CUm surrtperc in extrema neceisitate, luxta alios, lethalc. Juxu a· Hot, venla. le. 30 S. Occur dislinpiit. Extreme indigens nrquit, juiu Alice, «arri­ pere rem tBAfAl Y«‘ lorn. LIB. HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. teneri ad petendum; sed non peccare nisi venialiter, si non petat. Quia domi­ nus tunc non est invitus quoad substan­ tiam, cum pauper jus habeat ad ilia bona; sed tantum quoad modum, ordinem invertendo, quod non est amplius quam veniale. Sed melius distinguendum cum Lugo *, qui dicit : — Si res illa peculiaris non est absolute necessaria ad inopiam pauperis sublevandam, pauper peccabit mortaliter clam illam surripiendo. Nam alias omnes mendici possent impune accipere aliena non petita, eo quod perirent, nisi eis ab alio subveniatur: quod falsum est. — Si vero pauper peculiari illa re extreme in­ diget, ita ut dominus teneatur omnino eam dare, quia ipso non dante, pauper periret; tunc iste, ut ait Lugo, occulte accipiendo non peccat mortaliter. Nec ve­ nialiter, immo dico, cum ille habeat eo casu a lutum jus ad rem illam acci­ piendam, juxta D. Thomam Quaeritur 3". Ah pauper extreme in­ digens possit accipere rem magni valoris, si illa sit absolute necessaria ad suam vitam servandam? Prima sententia negat. Hanc tenent Croix ·, Concina 4; et probabilem vocat Sporer ·. (Croix autem citat Lugoe : sed non bene; quia Lugo loquitur tantum de obligatione divitis, dicens ipsum non te­ neri extraordinariam summam expendere 1 De JuaU et Jure, disp. lb> n. 140. — · 2 * 2 *% ad pauperem sublevandum ; in quo dispar currit ratio, ut infra videbimus). — Ratio autem hujus sententiae est: quia caritas, ex qua solum tenetur dives ad eleemo­ synam, ut supra diximus, non obligat cum tanto dispendio. Et quamvis in extrema necessitate pauper habeat jus ad bona alie­ na, non tamen habet jus ad bona extraor­ dinaria, sed tantum ad ea quae ordinarie sufficiunt ad vitam sustentandam. Secunda tamen sententia verior affir­ mat. Eamque tenet Sporer7; consentitque Lugo P), dummodo dives per talem abla­ tionem non constituatur in aequali neces­ sitate ; et Croix 8 putat practice probabi­ lem. — Ratio, quia revera in extrema ne­ cessitate, cum omnia fiant communia, pauper jus habet ad accipiendum omne id quod est necessarium ad suam vitam servandam, quia (sicuti docet D. Thomas ·) per talem necessitatem efficitur suum, id quod accipit aliquis. Nec distinguit S. Do­ ctor inter rem parvi vel magni momenti. Non autem obstat communis doctrina, quam tradunt Lugo ‘°, Laymann ”, Spo­ rer »*, Roncaglia l8, Diana 14 cum commu­ ni, et consentit Pater Concina *5, nempe, quod dives non tenetur permagnam sum­ mam erogare ad proximum liberandum a morte, maxime si ipse deberet e suo statu decidere; eo quod caritas non obli­ gat cum tanto incommodo. Unde ajunt Lugo i>, et Palaus, Coninck ac Tamburi- qo. 6o. n. 150. — M Lib. 2, tr. 9, cap. 6, n. 4, v. Dixt. — M Loc. arL 7. — · Lib. 3, part. I, n. 953. - « Dead., lib. 1. diu. 6, cil., num. 51. - u Tr. 6, qu. 3, cap. 2, qu. 3, resp. 3. — cap. 9, η. 6. — * Tr. 3, op. 6. num. 51, v. f. — · De Jost, ’· Part. 5, tr. 8, resol.7. — u Loc. dt., n. 6. — Palaus, tr. 6, et Jure. disp. 16, num. 147. — 1 Loc. cit., num. Μ. — · Loc. disp. 2, punct. 2, n. 7. - Coninck, de Carit., disp 27, dub. 8, ciL, n. 963. — · 2· 2”, qu. 66, art. 7, ad 2. — * Loc. dt., n. 148. · Tatnbur., Dccal., lib. 5, cap. 1, § I, n. IL N Lugo, n. 146, ita loquitur: « An qui ac­ cipit rem alienam, quaecumque illa sit, in extrema necessitate, excusetur semper a furto? Respondetur duplicem conditionem desiderari. Prima est, quod res illa vere sit ipsi neccssana... Secunda est, quod non sit domino neces­ saria ». Sed ista sic generatim dicta, ipse n 159, bis verbis explicat : · In extrema ne­ cessitate puto posse contingere, quod aliquis extreme indigens possit invito domino sibi accipere id quod dominus ex caritate dare non tenebatur quando scilicet id sit ex mediis non exquisitis ct extraordinariis, sed ordina riis ct communibus, quibus necessius illa com­ muniter vitari solet, ipse enim indigens uti­ tur jure sibi a natura dato, ut suae necessi­ tati per talia media occurrat, ct Limen domi nus fortasse non tenebatur dare, quia id erat cum magno suo dispendio respcctivo; licet enim non esset ipse etiam in extrema neces­ sitate, poterat tamen dispendium illud ma­ gnum excusare ipsum a subventione pro­ ximi ». vl Lugo, loc. cit., n. 151, ita docet non qui­ dem absolute, sed proportional iter et respe­ ctive, juxta regulam quam ipse tradit: nempe in periculo vitae proximi non teneris illi cum dicta summa subvenire, quando respectu illius jactura tua aequalem proportionem servat, ct consequenter non minus debet te ob obliga­ tione excusare, cum sit eadem proportio jactu­ rae ad jacturam ; ct caritas universaliter obli­ get vel non obliget cum Laii proportione damni proprii ad damnum alienum. V er tus potest. Objiciiui. CAP, î, - DE FURTO. - DUB. *Responde lurobjtctioni. Fur con­ sumens rem in extrema necessitate eat liber a restitutio * ne. nius apud Croix ’, neminem obligari pro vita alterius expendere ter vel quater mille aureos, etiamsi non excideret a suo statu : nisi (excipiunt Sporer 8 et Croix 8, cum Tamburinio 4) pauper esset persona con­ junctissima, puta pater vel filius, — Nam respondetur quod, licet haec sententia et ratio sit vera respectu divitis, diversa ta­ men currit ratio respectu pauperis. Recte enim discurrit Lugo8 : et dicit quod, sicut ab initio ante divisionem bonorum omnia erant communia, unde quisque poterat ex eis accipere quantum erat ei necessarium, sed nullus quidem tenebatur ipsi ex justi­ tia bona dare ; sic etiam in casu extremae necessitatis, cum omnia tunc fiant com­ munia, potest utique pauper accipere bona divitis, sed non tenetur dives ex justitia dare. Quapropter casu quo pauper est in extrema necessitate alicujus rei magni va­ loris, juste potest eam accipere; quia jus habet ad illam arripiendam. Non ideo ta­ men dives tenetur dare; cum ipse tantum ex caritate obligetur, quae non obstringit cum tanto incommodo. — Quod autem dicit Sporer8, scilicet, quod eo casu dives, etiam impediendo quominus pauper rem accipiat, non peccaret contra justitiam, mihi non videtur probabile: quia pauper habet jus ad rem accipiendam, et conse­ quenter, ne alter ab ea accipienda [ipsum] impediat. Quaeritur 4°. An fur, consumens rem ablatam in extrema necessitate, teneatur semper ad restitutionem? Prima sententia negat: quam tenent PalausT cum Coninck et Petro Navarra, Diana8; et aeque probabilem vocat Spo­ rer e, satisque probabilem putant Lessius10 et Tamburinius M. Ratio, quia, cum in ex­ trema necessitate omnia fiant communia, fur, sicut habet jus accipiendi bona aliena, • Lib. 2, n. 201. — · Tr. 3, cap. 6, n. 51. - · Loc. dt., 31 1. sic habet consumendi, non secus ac de novo surripiendi. — Secunda vero senten­ tia gravissima et communior affirmat ; et hanc tenent Lessius Silvester “, Armil­ la u, Azor et Pater Concina ,s. Ratio : tum quia obligatio jam contracta ex inju­ sta acceptione, non exstinguitur ex super­ veniente necessitate ; tum quia necessitas furis non tribuit ei dominium rei alienae ; sed tantum dat jus utendi, et obligationem suspendit restitutionis. His tamen non obstantibus, non puto improbabilem primam sententiam: quia pauper in tali necessitate, ut docet D. Tho­ mas 1β, surripiens alienum, suum efficit. Obligatio autem restitutionis eo casu non solum suspenditur, sed etiam vere exstin­ guitur consumptione rei; quia dominus teneretur consentire consumptioni, adhuc si res apud ipsum inveniretur. — Hoc ta­ men limitandum dico: Γ. Si ille sit pau­ per, non tantum re, sed etiam spe; ut dicemus in Quaest. sequenti. 2*. Si pau­ per absolute indigeat re illa peculiari, nec aliter possit sibi subvenire; ut dixi in Quaest praecedenti. Quaeritur 5°. An surripiens rem alte­ rius in extrema necessitate, hac cessante, teneatur illam restituere? Haec Quaestio ab illa alia pendet: Utrum dives satisfaciat suae obligationi, si pauperi extreme indigenti rem, qua ille eget, mutuet aut donet sub pacto restitu­ tionis, si deveniat ad meliorem fortunam? — Adest triplex sententia. Prima affirmat. Et hanc tenent Toletus n, Navarrus18 ; item Lessius, Vasquez, Covarruvias, Adrianus, apud Croix Et probabilem putat Lugo ** , casu quo res data sit magni momenti. — Ratio, quia caritas, ex qua procedit hoc eleemosynae praeceptum, obligat tantum ad subvenien­ dum proximo indigenti. Ergo sufficit ut tuiio, n. 27. — · In Decal., lib. 9, cap. 5, n. 9. — * 2 * 2". n. 201. — < Decal., lib. 5, cap. 1, § 1, η. II. — · Diip. 16, n. 143. qu. 66, art. 7, ad 2. — ” Lib. 6. cap. 57, ueZ lib. 5, cap. 24, — · Tr. 3, cap. 6, n. 54, v. f. — 1 Tr. 6, disp. 2, ponet. 10, n. 7. — “ Man., cap. 17, num. 61. — Lexs., lib. 2, cap. 16. n. 3. - Coninck, dc Carit., disp. 27, dub. 10, n. 166. · Pr/r. num. 11. - V&sq., Opusc. de Elcemoeyna, cap A’avcir., de Restit., lib. 4, cap. 4, n. 24 et 25. — · Part. 10, num. 51 ct teqq, · Cottar., in cap. Ptccalum, part. 2, $ 1, tr. 14, reiol. 34. — · Tr. 5, cap. 5, num. 102. — » Lib. 2, n. 4. - Adrian., Quodlib., qu. 1, art. 2, lit. G, v. Ex quo cap. 16, η. 7. — « Decal., lib. β, tr. 2, cap. 6, § 2, n. 3. — concludo. · B Lib. 2, nom. 207. — · Diip. 16, num. 167 »· Loc. cit., n. 6. - « V. Pcs/î/m^ V, n. 2. — u V. Rcsti- ct 168. r) Azor, part. 2, lib. 12, cap. 8, qu. 7; ct part. 3, lib. 4, cap. 39, v. Altera difficultas, hanc profecto sententiam tenet, sed de debi· tore in genendi. 1. dub. 6, Juxu A lioo,tenetur ad ratita «tonem. Prima len­ tentia non est impro­ babilis. Quo , etc., Viva ·, ac Quando Croix *, Tamburinio et aliis. Immo nul­ que nullum peoratum., lum, si alias timeantur inimicitiae, amis­ sio expensarum et similia, ut recte docet Lavmann Nota 3". Quod, licet ad compensatio­ •atio rcqui rit creditum nem requiratur certitudo crediti, ex com­ «num, munissima apud Croix ’; quamplures ta­ men et graves auctores apud Salmant. · ·, admittunt posse fieri compensationem cum credito tantum probabili in tribus casibus: scilicet, quando compensatur fama cum pecunia; infamia, cum infamia data; et legatum relictum in testamento non so­ lemn! <. — Sed vide quae de his dixi­ mus de Conscientia, lib. I, n. 35. 512 - Nota hic propos. 37 Innocentii XI, quae dicebat: Famuli et famulae dome­ sticae possunt occulte heris suis sum* Lib. J, tr 3. part 1, cap I, num. 10. — ’ Lib. 5, pere, ad compensandam operam suam, quam majorem judicant salario quod re­ cipiunt. Salmanticenses 8 cum aliis, loquentes de hac prop, damnata, dicunt Γ. Quod si famulus sine necessitate libere conveniat cum domino de stipendio inferiori, postea nihil poterit sibi compensare. — Secus, si ex necessitate, ad levandam nimirum suam miseriam, conveniat de salario no­ tabiliter minori justo. Ratio, quia decreta pontificia non intelligunt obligare famu­ lum contra justitiam. Ita Salmant. ·, et Viva '° cum Lessiort>, Suarez, Molina, etc.; contra Croix ", qui ait nihil penitus posse famulum surripere post pactum, quia jam cessit juri suo. Sed respondetur quod fa­ mulus, cum cogitur ad sic conveniendum a sua paupertate, tunc non cedit juri suo sponte, sed coacte; et ideo ipsius pauper­ tas nequit excusare herum, ut non solvat ei saltem infimum stipendium. Quando autem famulus, coactus a ne­ cessitate, convenit pro parvo pretio, pote­ rit sibi compensare usque ad pretium in­ fimum , ut ait Viva 12 cum Lessio b>, Sua­ rez b>, Molina et Dicastillo, et aliis (ut ait) • Tr. 13, cap. I. n. 317. — Loc. ciL» n. 12. · Suar., in 3 P., cap 15. a n. 3. — 1 Lib 3, part. 1. n. %7 — · Tr. 13, cap. 1, de Sacrii. Mias.» disp. 86, sect. 4, num. 4. · Mottna, tr. 2, n. 313. — 1 In propos. 37 Innoc. XI. n. 1. — · Loc ’ Loc. cit., num %2 - · Tr. 24, de I Praec., num 13o. - disp. 506, η. 4 et seqq. et π. 11. — n Loc. cit., n. 975. — ’· In propos. 37 Innoc XL n. 12. · Motina, tr. 2. diep. 606» num. 4. · DicaU., de Restitue, disp. 9, dub. 7, n. 144. 521 - 4 Lugo, disp 161 h. 91, distinctione utitur, et negat grave esse peccatum, si rem tuam accipias, quae ad tuum dominium adhuc pertineat, vel si rem tuam in aequivalenti seu in iis quae (unctionem recipiunt, accipias: ut pecuniam pro pecunia, oleum pro oleo, etc. Secus vero, si res sit alius generis, quia tunc cogeres alterum ad novum onus. * Laymann, lib 3, tr. 3, part. 1, cap. 1, n 9, requirit dumtaxat ut non possit · alio convenientiori modo debitum facile conse­ qui ». Quae quidem Croix, >ι. 965, his verbis explicat « Tum~ non potes facile obtinere, si deberes per litem vel publicam potestatem cogere cum magnis expensis vel jactura ami­ citiae ct gratiae tibi multum utilis». ' Salmant, tr 13. cap /, ti 319 et seqq , affirmant licitam esse compensationem iu omnibus castbus, « quando datur major pro­ habilitas ex parte creditoris, quod tale debi­ tum sibi debetur » Sed cum solum datur opimo aeque probabilis pro utraque parte de­ bitoris scilicet ct creditoris *, licitam esse dum­ taxat in tribus relatis casibus. Notant prac- terea in his casibus agi de probabilitate ju­ ris, nempe supposita probabilitate opinionis quod diffamato debeatur pecunia, quod liceat infamantem diffamare, quod valeat testamen­ tum minus solemne; non autem de probabi­ litate lacti ipsius debiti. ·' S. Doctor, in Horn, apost., tr. 10, n. 21, tres conditiones requirit ad licitam compen­ sationem · Γ. Ut non fiat cum damno debi­ toris, 2" Ut creditum sit certum et liquidum; 3". Ut satisfactio alio modo obtineri non possit; quare creditor debet prius in judicio postulare: quamquam si hoc negligitur, non erit peccatum grave; immo nec leve, si via judiciaria sum­ ptus, odia aut alia damna subeunda essent ·. 522. - » > Lessius. lib. 2, cap. 12, n. 63, ita quidem tenet, sed addit · Hoc tamen intellige, si tali servitio [dominus) egebat, vel si magnum ex eo capiat emolumentum, quod si non egebat, sed solum ad preces alterius, nullo magno suo commodo admisit, merito potest minus offerre ac dare merces enim ultroneae, ut dici solet, vilescunt ·. b Lessius, lib 2. cap !2. n 63. Suarez, n. ‘* 6 cit., Tambwr., Decal., lib. H, tr. 2, cap. 5, $ I, n 3. — FatouIu' libere eoo.sentiens sti­ pendio infe­ riori nequit sibi com pen *ΛΓ€. Secus, «ι ex necmitaie. CAP. Exceptione·. Augens «ponte ope­ ram, nihil potest sur· nperc. Secus, si 4 u g e a t ex ¥ ofuntate domini. Comptnsalio ex pro­ prio judldo, juxta alios illici ia. 1. - DR FURTO. communissime. — Hoc tamen currit, nisi dominus alios famulos pro eodem parvo pretio jam juste invenisset; vel nisi ipse famulus de se oblatus fuisset, et dominus ex pietate sive indigentia ipso uteretur. Viva et Salmant.1 cum Molina Soto Navarro Villalobos 523. - Dicunt 2°. Salmant., quod si fa­ mulus ex electione propria augeat operas debitas, nihil potest surripere; quia tunc censetur operam suam condonare ad con­ ciliandam sibi domini gratiam. Secus au­ tem, si ex voluntate domini expressa vel tacita ; quia tunc servanda est regula illa, nempe quod quivis operarius dignus est mercede sua. — Ita Salmant. 3 cum Mo­ lina, Soto aJ, Villalobos “A Navarro, Dia­ na Fagundez c>, Bassaeo *>; et ita etiam Corella cum Filguera, Torrecilla, Lastra n> et Hozes Consentitque huic Croix 4. 524. - An autem famulus, si evidenter sibi constet de injustitia sui stipendii, pos­ sit tunc ex proprio judicio facere sibi hujusmodi compensationem ? Negant Croix e, Cardenas " et Viva ’. Et dicunt quod famulus sive quicumque alius mercenarius non debet sibi compen• In prop. 37 Innoc. XI, n. 12. — ’ Tr. 24, n 136. — 1 Loc. cit. ; ct tr. 13, cap. 1, n. 316. ■ Molina, loc. cit., n. b. · Xavar., Man., cap. 17, num 111. — Fil^uera, Lucerna... in propos. 37 Innoc. XL v. /mo hoc ttiam. · Torrecilla, in 3 P., de Sacrif. Miss., disp. 86, sect. 4, it. 4, innuunt tantum servum posse co casu sibi compensare usque ad infimum pretium, in quantum dicunt dominum teneri usque ad aequivalentiam, vel famulum posse damnum sibi compensari «9 Molina, tr. 2, disp. 506, n. 4, ita qui­ dem docet, et subdit: « Hanc tamen limita­ tionem intelligerem, modo opera hujus non comperiret sibi ita utilia, ut propter lucrum quod ex illis perciperet, dignum illum sti­ pendio deprehenderet; tunc enim juxta per­ ceptam utilitatem, tribuere inde illi tenetur usque ad justum stipendium pro servitio·. *0 Sotus, de Just, ct Jure. lib. 5, qu. 3, art. 3; Navarrus, Man.» cap. !7. u. 113, id non habent; nec satis distincte a Salmant. citantur, qui cum plura simul ponant, aucto­ res deinde acervarim allegant. r ’ Villalobos, part. 2, tr. 25. diff. 13. u. 6, id docet, quando ex dominorum paucitate mi­ nuitur pretium. 523. ·’> Sotus, /oc cit.; Villalobos, loc. dt.; Corella, tr 10, a n. 138; Lastra, iu - DUR. 35 I. sare, nisi ex judicio communissimo peri­ torum, aut viri valde docti et in re mo­ rali versati; ideoque, inquiunt,ad hoc non sufficere judicium confessarii mediocriter docti. — Attamen Salmant * dicunt fa­ mulum posse etiam ex proprio judicio sibi compensare suam operam, si ipse certe judicet majus stipendium mereri. Quod sane videtur satis probabile mihi et aliis doctis recentioribus : si hic famu­ lus vel quicumque alius mercenarius sit vir prudens, timoratus et vere aptus ad recte judicandum, ac certus sit de justitia compensationis, remoto omni hallucina­ tionis periculo. Sed haec rarissime eve nient. Nec obstat supradicta propositio 37 damnata ; quae merito proscripta fuit, quia nimis generaliter loquebatur. 525. - Quaeritur hic obiter: utrum Chri­ stiani possint licite surripere res Turea­ rum ? Resp. Si Christiani sint in locis Turea­ rum captivi, certum est posse eos surri­ pere a dominis quantum sufficit ut redi­ mantur et ad patriam redeant, in compen­ sationem injustae servitutis, et damnorum quae ratione servitutis patiuntur. — Ita habetur ex decreto Congr. SS. Officii, die Consuit, mor.. trat. 5, con«. 21, num 47. — · Lib. J. part. I, num 976. — 1 Loc. cil., num. 974. — · Dissert. 23, cap. 2, num. 59. — ’ Loc. cit num L — · Tract. 24. num. 137. prop. 37 Innoc. XI, u. 148, male citantur a Salmanticensibus; casum enim de quo hic di­ sputatur non habent. Diana, part. 3, tr. 6, resol. 16, opposi­ tam sententiam alien, cui, ut assent, aliqui contradicunt; quamnam vero ipse amplecta­ tur non explicat. ‘1 Fagundez, Decal. f lib. 4, cap. 15, n. 33; Bassaeus, v. Famulus, u. 3, primam dumtaxat partum hujus distinctionis habent, neganto scilicet famulum posse sibi compensare, si sponte justo stipendio renuntiaverit. Ό Hozes, tu propos. 37 Iu hoc. XI, u. 11 et seqq., huic sententiae aperte favet, dicens opinionem esse multorum, quod possit sibi compensare famulus, qui circa aliud officium occupatur, ad quod vi conductionis non obli­ gatur; ct adducit Fagundez, id affirmantem de eo qui servitium istud non praestitit gratis ct liberaliter, sed animo mercedis; cui doctri­ nae favet Hozes, eo magis quod ipse, u. 13, explicat ejusmodi compensationem fieri de­ bere, non quidem proprio judicio, sed consi lio docti hominis aut prudentis confessarii. Probabi­ liter liciLa. %ed in casu rarissimo. Cami vi a pu d Tor CAS poseur I «orri pere necessaria •id libera­ tionem. 36 Probabi­ liter quivi * * chrixtianu point Tar­ * ai «polis re. LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 23 Aug. 1630, apud Peyrinum ubi sic fuit declaratum: Qui captivi injuste de­ tinentur ab infidelibus, possunt a domi­ nisparticularibus accipere sine injustitia... quantum sufficit ad congruam compensa­ tionem; etiam pro sufficientia redemptio­ nis, ab illis vel aliis qui sunt partes reipublicae, sive Judaei sive Tureae. Dubium fit: an quilibet Christianus pos­ sit surripere bona Turearum? Negant Azor et Filliuccius b>. — Sed affirmant probabiliter Molina 1 cum Cajetano <>/ item Victorelli, Naldus, Duval- lius, Rebellus 11 >, Valascus Covarruvias rfl et alii, apud Diana J, qui proba­ bile putat. Ratio, quia sic recte prae­ sumi potest ei concedi a principibus Chri­ stianis, qui jus habent spoliandi Tureas omnibus bonis ac locis ab ipsis usurpatis. Consentit etiam Felix Potestas3: modo (recte limitat) non adesset inter Tureas tempus treguae vel salviconductus; vel nisi aliquis Turea degat in locis Chri­ stianorum, sive liber sive servus, maxime si adsit ut publicus negotiator sub fide regia. Excvpiio nes DUBIUM Π. Quae sit quantitas notabilis ad mortale peccatum. 526. Quae sit quantitas grains respectu ad diversa genera personarum vel ad diversas circumstantias. 5'27. Id clarius elucidatur. — 528. Conclusio et probabilior sententia. - Quid de furto rerum expositarum, nempe fructuum et lignorum. — 530. Quae quantitas sit gravis in furtis minutis. — 531. Quid, si sil animus restituendi brevi tempore, vel partem complentem materiam gravem. — 532. An sit mortale furari parum reliquiae sacrae. Gravitas matense in furto mors liter me­ tienda 526. - « Variae ea de re sunt senten• tiae. — Navarrus nimis scrupulose sta­ tuit medium regalem ; alii nimis laxe 100 aureos; moderatius Toletus, Medina, « Lessius, etc., duos regales, etsi minus « sufficiat, si notabiliter noceat. « Resp. Ea non mathematice, sed mo« raliter metienda est, non tantum ex valore rei ablatae, sed etiam ex circum• stantiis personae cui aufertur: si nimi• Tr 2, di«p. 37, η. I — Vutore!., Not. ad Em. Si. rum ei grave damnum inferatur, aut saltem caritas Christiana graviter lae­ datur: quomodo respectu valde divitis, immo etiam regis, unus vel alter aureus notabile quid videtur; respectu vero mediocriter divitum, quatuor circiter regales sive medius imperialis; respectu mechanicorum, duo; respectu pauperis, unus. — Ita nunc plerique, cum Bonacina. cap. 17, n, 4. — Tolftua, lib, 5, op. 16, n 1. — Rarthot. Medina, in I·” 2··, qu. 68, art. 4, ad 3. — Dli., lib. 2, v. SrrvM*. n. 1 - Naldut, Sum., v. Srrvus, η. I. - Duval., in 2— 2··, de Eide, qu. 7, art. 10, concl. 4. · · Part. 5, tr. 13, cap. 12, n. 31. — Bonac., dup. 2. de Restit. in part., qu. 8 resol· punct. 1, n. 7. — · Tom. I, num. 2661 et ncqq. — Mavar., Man 525. Laurentius de Peyrinis, tom. /, Additam., cap. 4, num. 43, dicit hanc esse resolutionem Consultorum in Congregatione S. Officii» 13 aug. 1630. h) Azor, part. 1, lib. 8, cap. 24, qu. 13; Filliucdus, tr. 22, cap. 4, n 123, loquuntur dc Christiano captivo apud Tureas; et Azor adducit sententiam quae negat licitum ei esse surripere ea quae ad fugam ipsi sunt neces saria, et addit: · Aliis tamen videtur proba­ bilius fas esse ·. Filliuccius autem licitum esse assent · secundum probabilem opinionem < Cajctanus fere in omnibus consentit, ut dicit Molina, scribit enim, in 2at" 2at, qu 66, art. 8, licitum esse Christiano servum eripe re a Tureis injuste detentum ; res vero ipsius Tureae surripere illicitum videri, · nisi forte tanta esset commoditas oblata, ut omnia in­ convenientia cessarent, et deficiente spe judi­ cis, liceret jus sibi facere contra hujusmodi, qui hostes sunt Christianorum ·. * Rebellus, part. 1, lib. 1, qu. 12, n 9; Alvarus Valascus, tom. /, consuit. 30, n. 8 ; Covarruvias, in cap. Peccatum, part. 2,^ 11, n. 6, non aliud habent quam rationem in qua fundatur haec sententia: bellum scilicet ex parte Turearum esse injustum, ex quo injuste terras Christianorum occupaverint. Et pro hac ratione tantum a Diana allegantur. f Inter Tureas nempe et Christianos. Ex tirc II m S i .1ΠI i is peno n.tc. CAP. I. - DE FURTO. - DUB. « Unde resolves: • Γ. Grave peccatum est auferre rem « parvam domino valde proficuam; v. gr. • sartori acum, quam unicam habet, nec • habere aliam potest, qua se alat. — • Lessius .* « 2'. Grave item est (etsi non in specie « furti), si fur sciat, ex jactura rei parvae « domino secuturam valde magnam mo< lestiam; v. gr., quia valde ad eam affi• ciebatur, nec similis recuperari potest : « nisi tamen res sit nullius prorsus mo• menti. — Vide Bonacina * ». 527. - Quoad hoc punctum, tam ad praxim scitu necessarium, nempe, quaenam sit materia gravis in furto, operae pretium est plura hic elucidare. Quidquid aliqui dicant, commune est apud DD., et non videtur posse negari, quod ad determinandam hujus materiae gravitatem non possit absolute pro omni­ bus eadem quantitas assignari; sed ipsa dimetienda sit respective ad circumstan­ tias personae, rei, loci et temporis. Cum enim furti gravitas consistat in quantitate damni quod proximo infertur, facile no­ cumentum quod respectu unius leve erit, respectu alterius erit grave. Ideo enim S. Thomas 3 dixit: In amissione unius gallinae, plus [pauper] gravatur, quam unus multum dives gravaretur in mille marcis. Ideo etiam ait Laymann * cum Na­ varro, Busenbaum et communi, quod au­ ferre acum sartori, poterit aliquando esse grave furtum, si ille ea carens nequiret sibi de victu providere. Major nuCaeterum, ad justam dimensionem faNituit ma- ciendam hujus gravitatis, recte dicunt bjMitatem. Salmant. 5, magnopere conferre judicia ’ Lib 2, cap. 12, n. 33. — · Loc. cit., n. 8. — 1 Opusc. IL sapientium; quorum major auctoritas, in hoc puncto, mihi videtur majorem consti­ tuere probabilitatem. Quapropter diversas doctorum sententias sedulo hic congerere curavi ; et ne pluries citationes eorum re­ petam, omnes auctores quos observavi, hic simul refero. — Hi sunt videlicet Lessius ·, Lugo ’, Laymann ·, Bonacina », Filliuccius *°, Salmant ”, Habert ”, Pater Concina ”, Sporer *♦, Holzmann ”, Roncaglia M, Anacletus n, Elbel ”, Wigandt ”, Croix ·, Mazzotta ”, Tamburinius ”, Viva ”, Toletus M, Felix Potestà tt. Et quoniam auctores isti, in assignanda materia gravi, diversis pecuniae nomini­ bus utuntur; ideo hic opus est referre plures pecuniae species, quas ipsi nomi­ nant, et earum aestimationem, secundum quod iidem doctores explicant. — Pastus sive Paceus, juxta Laymann ·), valet qua­ tuor vel quinque asses sive grana nostra­ tia. Regalis, juxta Tamburinium, valet tarenum unum ac quinque grana monetae Siculae; et ad eumdem valorem circiter reducitur julius, argenteus, sive carolenus noster. Florenus, juxta Lessium et Anacletum, valet quatuor regales; juxta Lugonem, valet quinque; juxta vero Filliuccium, sex regales. Imperialis, juxta Busenbaum, valet octo regales. Aureus, juxta Tamburinium et Felicem PotestA h), valet 12 vel 13 julios; et ad idem reducitur circiter scutus sive ducatus no­ ster. Communiter DD. dicunt, in furto illam esse gravem materiam, quae alicui, juxta suam conditionem, in die sufficeret pro sui suaeque familiae sustentatione; in qua, ut bene advertit Croix * cum Sporer c>, Jecal.. n. 730 cl acqq. — M Tr. 13, qu. 5, de Furto· cap. un., - n Tr. 9, de Praec. decal.. di»t 5, qu. L n. 8. — de Erudit, princip., lib. 7, cap. 8. — · Lib. 3. tr. 3» part. 1, qu. 4 cap. 1, num. 3, v. Tria, · Mwr., Man., cap. 17, num. 2, * De Restitui,, confer. 10, n. 288; cfr. il 2b6. — 11 Tr. 9. v. Secunda; el num. 4, v. Tertio. — * Tract. 13, cap. 5, exam. 3, qu 2. n. 32,— · Lib. 3, pan I, n. V7. — n Tr. 4, n. 15. — · Lib. 2. cap. 12, ex n, 31. — ’ De Ju«t. et Jure, dlip 2, qu. 1, cap. 1. § 2. — " Decal., lib. 8, tr. 2. cap. 2, diip. 16, n. 27 el 28. — · Loc. dt., num. 3. — 9 Disp. 2, η. 2. — · De Restitui., qu. 7, art. 5, η. 5. — * Lib. 5. cap. Ιό, de Rcitit. in part., qu. 8, punct. L num. 7. — w Tr. 31, η. 1. — · Tom. L η cap. 10, a n. 239. — 11 Loc. dt., n. 15 el M^qq. — u Tr. de £rxs., lib. 2, cap. 12, n. 30. — Anact. ReiffensL, tr. 9, de InjuM. el Ream.. cap. 9, $ 5, qu. 4. — M Decal., lib. 9, Praec. decal., diit. 5, qu. 1, n. 8. — Lugo, disp. 16, n 27. — cap. 3. — H Tr. 5, cap. 5, n 29 cl «cqq. — * De Pracc. ΛΎ/Λ, tr. 31, cap. 10, n. 240. — · Lib. 3. part. 1. n. ^5. 527. Laymann, loc. cil., w. 3, dicit < duos repaies sive julios, id est quatuor vel quinque nostrates pazios». h) Tamburinius, Decal., lib. 8, tr. 2, cap. 2, h. 2, de aureo scribit: « Tarenos duodecim continet nostrae monetae Siculae ». — Potestà vero, toni. 1, n. 2619: « Regulariter, inquit..., importat 13 julios cum dimidio, seu tarenos decem et septem cum dimidio ». ') Sporer et Gormaz neque hoc habent, 2618. — Tambur., loc. dt.. n. 2. — Diveriae species pe­ cuniae. Opiniones de frari la­ te materiae tn furto. 38 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Gormaz {> et aliis, non solum computa­ tur victus, sed etiam vestitus et habi­ tatio. Sed regula haec, cum sit valde obscura et confusa, nec universe possit pro omni­ bus valere; idcirco afferemus doctores, qui pro diversis personarum generibus gravem materiam assignant. PMup’e’rum · ^esPectu pauperum mendicati* , Renzi, Habert, tr de Injtut. et Resut.. cap, 9, $ 5, qu Mazzotta, Wigandt /> cum Baflez V et Serra. Item Navarra Λ>, Reginaldus O ac Diana, apud Lugo. 2". Respectu pauperum laborantium, Re,pc generaliter loquendo, dicunt Laymann et JuVuÈ Lugo, eam esse gravem materiam, quae ranttun> pertingit ad valorem victus diurni, sive ad mercedem mediocrem quae datur fos­ sori pro uno die. — Alii tamen distinctius loquuntur: Roncaglia » et Habert» as­ signant pro materia gravi unum julium. — Alii vero communius dicunt esse duos regales, tam pro fossoribus quam pro ar­ tificibus sive mechanicis *Λ Ita Laymann, Lessius cum Medina, Bonacina, Viva, Wi­ gandt, Concina, Renzi, Escobar, Mazzotta, 4. disp. 16, η. 27. — Laym., lib. 3, tr. 3, part. 1. cap. 1. n. 3. — v. Commuer. — Elbe!, de Restit., confer. 10, η. 267, ί. ί. îoc.cit., n. 28, i f. — Laytn., Hb.3, tr. 3, part. Leap. 1, Sporer, tr, 3, cap 5, η. 29. — Holam., de Praec. decal., n. 3. — Less., lib. 2, cap. 12, η. 30. — Bar that. Medina, in η. 732. i. f. - Leu., cap. 12, n. 31. - Buttac., dl»p. 2, de * 1· Rcstit. in pan., qu. 8, punct. 1. n. 7. — Firwi, dc Reatit., qu 7, art. 5, num. 5. — Anaclet., loc. cit., n. 8. — Renat, ia 7 Praec , cap. 2, qu. 12. - Mauotta, tr 4, disp. 2, qu. 1, part., qu. 8, punct. 1, n . 7. — Viva, de Rest., qu. 7, art. 5, n. 5. — Wl&andl, tr. 9. exam. 3, qu. 2, n. 32. — Concina, 2-, qu. «>. art. 6, dub. I, qu 12.— Escobtr. I, exam.9, n.8L(a/. tr. 1, exam.9, cap. 1, Dtcendnm2 - Diana, part. 2. tr. 17. resol.57. · Lu^o, n 3.) — Maaaotta, tr. 4, disp. 2, qu. 1, cap. 1, $ 2, v. Dico. neque a Croix citantur ad hanc explica tionem. ,iJ Salmant., tr. 13, cap. 5, n. 15, hanc limitationem insinuant, in quantum scilicet adducunt auctores qui dicunt dimidium rega­ lem esse materiam gravem respectu pauper­ rimorum. '> Escobar, tr 1, exam. 9, n. 81 (edit. Lugdun. 1(>I4) vel, cap 1, n. 3 (in alia Lugdun.), dicit quod si quis « duobus vel tribus vel qua­ tuor vel uno regali indigeret, haec esset adae­ quata ad mortale materia. Si vero per acci­ dens quis tam pauper dimidio regali solum­ modo ad congruum victum indigeat, haec minima quantitas erit sufficiens materia ad gravitatem furti ». i) Wigandt, tr. 9, exam. 3, qu. 2, n. 32: < Respectu pauperum, inquit, decem crucigeri». < Baftez, m 2«' * ',qu.66,arl.6,dub. 2, * 2 quantitatem non assignat pro mendicantibus; minus igitur accurate citatur a Wigandt Petr. Navarra, de Restit., lib. 3, cap 1, n. 39, assignat pro pauperibus « unum vel duo regalia.». ff Reginaldus, lib. 23, n. 19 · Respectu pauperum, inquit, circiter septem assium ·; quod, ut notat Lugo, fere ad unum regalem recidit. / Roncaglia, tr. 13, qu. 5, de Furto, cap. un., qu 4, m generali dumtaxat scribit: « Re­ spectu pauperis..., cum grave nocumentum possit esse respectu illius ablatio unius juhi et multo minus, hinc est etiam in parvo lurto respectu illius adinveniri non posse parvita­ tem materiae ». — Habert vero, loc. cit., v. Com­ muniter, respectu artificum, qui « suo se su­ stentant artificio·, dicit communiter satis esse ad mortale, « si ars sit majoris lucri, qualis est mercatorum, asses viginti; si minoris, as­ ses decem ». k> Auctores pro hac sententia allegati, non omnes eamdem tenent; nec satis accurate et distincte a Salmant. el a card, de Lugo alle­ gantur. Alii enim nullo modo dc opifice lo quuntur, sed tantum de paupere, cui si duos regales surripueris (ut Tamburinius el Na­ varra), vel septem asses (ut Reginaldus), lethaliter peccabis ; alii vero de solis mechani­ cis loquuntur, ut sunt Lessius, Busenbaum et Serra; alii, de artificibus, seu de iis qui ex quotidiano labore victitant, vel artificio et opera se sustentant: hi sunt Viva, Wigandt, Renzi, Diana, Lugo; alii, de operariis in ge­ nere, ut Mazzotta, Holzmann. — Medina au­ tem disserit dc furtis famulorum minutissi­ mis, et ait ea mortale peccatum esse, si acce­ datur ad summam duorum argenteorum. — Denique Concina, loc. cit., n. 9, scribit culpam mortalem forte esse, si a mercatoribus aut ab artificibus, qui sua industria commode vi­ tam transigunt, duos auferas julios ; sed n. 10 subdit: «Quot sunt artifices et operarii, qui per totum diem laborantes, nec julium lu­ crantur in laboris pretium ! Quare vix ambi­ gendum videtur, graviter peccaturum eum qui hanc pecuniae quantitatem ejusmodi per sonis surriperel ». cap 1 S V, v. Dico. - Sarra, in 2 ** v 2··, qu. 88, art. 4, ad 3. — Bonac., disp. 2, de Rcstit. in Decal , lib. 9, cap 3. n. 9. — Kenai, in 7 Pracc., cap. 2, CAP. f. tnMiocnter divitutn. - DE FURTO. - DUB. Π. Tamburinius, Busenbaum, Holzmann, Ser­ ra, apud Salmant.; et Navarra, Reginal­ dus ac Diana, apud Lugo. — Verumtamen pro artificibus, Sotus O et Petrus Na­ varra z4 apud Lessium, requirunt pro materia gravi plus quam duos regales, et idem dicunt Elbel O et Potestà O; Filliuccius O requirit tres julios; Lugo au­ tem, quatuor argenteos. Hinc probabiliter dico pro fossoribus sufficere duos regales; proartificibus autem requiri ad materiam gravem, saltem duos regales cum dimidio, si similem aut majo­ rem mercedem ipsi quotidie lucrentur. — Recte tamen advertit Habert, quod si quis operarius vix se sustentaret, lucrando septem vel octo asses singulis diebus, pro hoc talis summa erit equidem gravis. 3°. Respectu communiter sive medio1 criter divitum, qui vivunt propriis rediti­ bus, Concina et Roncaglia assignant pro materia gravi tres julios; Laymann, 12 vel 15 pazios, id est sex regales circiter. — Communius vero Busenbaum, Lessius, Bonacina, Gordon, Habert, Viva, Anacletus Tambur., Decal., lib. 8, tr. 2, cap. 2, n. 2. — Holxtn., dc Pracc. decal., n. 732, v cum Petro Navarra ·"), Elbel, Tamburi­ nius Holzmann, Potestà, Wigandt cum Bafiez ">;item Serra, Reginaldus % Diana cum Salmant., dicunt, pro his materiam gravem esse quatuor regales sive julios. immo Filliuccius P>, Escobar P>, Mazzotta, Renzi et Tamburinius extendunt usque ad quinque regales. Hoc tamen, recte ad­ vertit Viva p>, non intelligendum de illis qui, licet vivant propriis reditibus, tamen stricte vivunt; pro his enim certe puto tres regales esse gravem materiam; immo etiam minus, pro eis qui nimis misere se et familiam sustentant. E converso pro persona absolute opu­ lenta, Sporer requirit unum florenum; Lugo vero, 6 vel 7 argenteos. — Quoad mercatores autem tenuis fortunae, puto esse materiam gravem duos regales cum dimidio. Pro aliis autem mediocris fortu­ nae, puto cum Elbel Viva, Anadeto et Croix, esse quatuor regales. — Pro mercatore vero valde divite, Croix 1 re­ quirit unum imperialem sive octo rega­ les; Tamburinius % Renzi et Potestà r> v. Communtter. — Viva, loc. dc, n. 5. — Anacl. Reiflens! 2··, qu. 66, tr. 9. de Pracc. decal., dtit. 5, qa. 1. nam. 8. — Elbel, Salmant., tr. 13, cap. 5. de Resut., confer. 10, n. 267. — Holam., loc. cit., n. 732. f. — Serra, in 2 · * art. 6, dub. 1, v. Dicendum 2 39 loc. ciL, π 15. — Petr. Novar., de Restit», lib. 3, cap. 1. n. 39. · v. f. — Potestà, tom. 1, num. 2618. — Regin., lib. 23, n. 19. · Diana, part. 2, tr. 17, resol. 57. - n. 32. — Serra, loc dt. · Diana, part. 2, tr. 17, resol. 57. - Lugo, de Just, ct Jure, disp. 16. n. 27. — Less., cap. 12, n. 30. Salmant., loc. cit., n. 17. — Maaaotta, loc. cit. — Rrnti, — Lugo, loc. cit , n. 28. — Habert, tr. de Injust, ct Restit , loc. dt., qu. 12. — Tambnr., Decii., lib. 8, tr. 2, cap. 2, cap. 9, § 5, qu. 4. — Concina, loc. cit., n. 9. — Roncaglia, n. 2. — Sporer, tr. 5, cap. 5, num. 31. — Lugo, disp. 16, tr. 13, qu. 5. dc Furlo, cap. un., qu. 4. — Laym., loc. dl.. num. 28, v. (. — Viva, de Restit., qu. 7, art. 5, num. 5. — 11.3. — £«1, loc. dt., n. 30. — Bonac., loc. cit., n. 7. — Anae I., loc. cit., n. 8. — Croix, lib. 3» part. 1. n. 987. — Gordon, lib. 5, qu. 3. num. 5. — Habert, loc. dt , qu. 4, 1 Loc. dt. O Sotus, de Just, et Jure, lib. 5, qu. 3, art. 3, ad 3; Petrus Navarra, loc. cit., u. 39, in universum dicunt mortale esse, si a pau­ pere unum aut duos regales aut argenteos nummos surripias. — Elbel vero, de Restit., confer. 10, n. 267, dicit mortale esse furari «ab opifice tres vel quatuor pazios; ab ope­ rario ex diurno labore victitante, unum vel alterum pazium ». — Potestà, loc. cit.,n. 2618, mortale peccatum esse, furari quatuor julios a persona media seu communi, quae scilicet plus uno die lucrari solet quam ad unius dici victum sufficiat. — Filliuccius denique, tr. 31, u. 240, requirit duos vel tres julios, pro pau­ peribus qui suis laboribus victitant. Petrus Navarra non recte citatur ab Anadeto; nam loc. cit., sicut et Tamburinius, loc cit., requirit quatuor aut quinque argen­ teos seu regales. Bartez male citatur a Wigandt; hoc enim silentio praeter mitti l, loc. cit. °) Reginaldus, lib. 23, n. 19, dicit : « Re­ spectu... personarum communium, circiter viginti assium », aurcumque dividit in sexaginta asses. P) Filliuccius, loc. cit., n. 240, extendit usque ad sex julios. — Escobar autem, loc. cit., scribit: « Eget mediocris medio aureo [ad congruam sustentationem, juxta status sui qualitatem). Medius aureus est materia nota­ bilis». — Viva, loc. cit., n. 5, dicit quatuor circiter regales esse materiam gravem pro communiter divitibus; quibus sic generaliter dictis hanc limitationem addit: «Dixi circl· ter, quia aliquis potest pati notabile damnum etiam a iribus regalibus». Elbel, loc. cit., h. 267, loquitur non de mercatore, sed in genere de cive mediocri­ ter divite; et ait (»sse mortale, ab eo furar’ unum florenum. f) Tamburinius, loc. cit., u. 2; Potest», loc. cit., loquuntur dumtaxat dc valde divite 40 LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. requirunt unum aureum; Laymann au­ tem, Elbel, Holzmann; et Angelus Silve­ ster ·>, Rodriguez *>, Aragon % Corduba *>, apud Salmant., requirunt tres florenos. 4'· Respectu magnatum ditissimorum, Silvester, Angelus, Aragon '>, Corduba Rodriguez »>, apud Salmant., requirunt pro materia gravi plus quam duos au­ reos; Viva autem, Elbel " cum Sporer et Croix requirunt saltem duos aureos. — Communius vero, sufficere ad materiam gravem unum aureum, dicunt Bonacina Gordon, Mazzotta Filliuccius,Anacletus,Tamburinius "VLugocum Navarra Reginaldo et Diana; Lessius cum Soto et Petro Navarra Roncaglia, Holzmann. Et hoc procedere, etiam respectu re­ gum, dicunt Filliuccius, Roncaglia, Holz- mann et Lugo; quia, licet respectu ipso­ rum unus aureus videatur levis materia, revera tamen (ut ajunt) gravis est, spe­ ctatis regum oneribus et muneribus. Sal­ mant. dicunt, saltem sufficere pro regi­ bus unum aureum cum dimidio. — Alii vero probabiliter dicunt requiri saltem duos aureos; ut Croix, Bonacina Busenbaum, Sporer Mazzotta u>, Elbel % Tamburinius *), Viva et Serra v>, apud Salmant. Immo Potestà pro regibus requi­ rit plus quam duos aureos. Et plurimi alii extendunt usque ad tres aureos; ut Wigandt cum Baftezx>et Serra; ac Laymann cum Petro Navarra % Angelo ·% Silve­ stro V, Soto % Aragon % Rodriguez, Cor­ duba V et communi, ut asserit Laymann. 5n. Respectu tandem alicujus commitReipcau nitatis >’>, censent Sanchez et Cardenas, ^tmniuniu* Laym., lib 3, tr. 3. part. 1, cap. I. η. 3. — Elbel, de num. 732. v. t. — Fill., loc. ciU, num. 239. — Ranaiglia, Praec. decal., n 732, loc. cit. — Holam., loc. cit. — Lugo, loc. cil., n. 28, v. f. — ▼. f. - Salmant., tr. 13. cap. 5, n. 15. - Silvesf., v. Fur· Salmant., tr. 13, cap. 5, num. 17.— Croix, lib. 3, part. 1. tum, qu. 2. n. 5. · Angel., v. Furium, n. 34, v. (.. Salmant., n. 987. — Salmant, loc. cit., num. 15. — Potestd, com. 1, loc. dt. — Gordon, lib. 5. qu. 3, num 5. — Fill., tr. 31, num. 2618. — Wigandl, tr. 9. exam. 3, qu. 2, num. 32, - 0.239. — Anacl. Reiffenti., tr. 9, de Praec. decal , dial. 5, Serra, in 2~ 2··, qu. bo, art. 6, dub I. v. Dicendum. 2. — qu. 1, n. 8. — Lugo, de Juti. et Jure, durp. 16. num. 28, Laym., loc. cil., num. 3, v. Dico III. · Rodrig,, Sum., v. f. · Rrgin., lib. 23. num. 19. · Diana, part. 2. tr. 17, part. 1, dtp. 149, num. 6. — Laym., loc. cit. — Sanch., hb. 2. cap. 12, num. 30. — RoncagHa, Decal., lib. 7, cap. 21. num. 17. · Cardenas. dissert. 23, Restit., confer 10, n. 267. — //b/ m.,de * r«oL 57. - tr. 13, qu. 5, de Furto, cap. un., qu 4. - Holam., loc. cil., num. 115. in universum; Renzi autem, de divite, nulla 'O Bonacina, disp. 2, de Restit. in part., tacta mentione de mercatore. qu. 8, punct. 1, n. 7, respectu personarum V Quamvis auctores isti a Salmant. citen­ illustrium, quae splendide alunt familiam, ait: tur ut refert S. Alphonsus, non tamen eam < Nummus aureus, ut minimum, est materia sententiam tenent. — Angelus enim, v. Fur­ notabilis et sufficiens ad peccatum mortale ». tum, n. 34, v. f., magnam esse summam as­ Inferius tamen sic loquitur: < Unum aut duos sent furari < ultra duos aureos... circa ma­ aureos esse absolute materiam gravem, re­ gnum dominum ; secus, circa communes per­ spectu regis aut personae valde divitis ». — sonas ·. — Silvester, v. Furtum, qu. 2, n. 5, Mazzotta, loc. cit., § 2, v. Dico, requirit unum dicit magnam esse summam circa magnum aureum respectu valde divitis, duos vel tres dominum, « ultra duos aut tres » aureos ; alias respectu ditissimi principis. Et consentit Tam­ standum videri arbitrio boni viri. — Rodri­ burinius, loc. cit., n. 2. — Petrus Navarra, guez, Sum., part. I, cap. 149, n. 6, ait mor­ dc Rcstit., lib. 3, cap. 1, n. 39, mortale esse tale peccatum esse furtum duorum aut trium affirmat furari a divitibus, « etiamsi reges ducatorum. — Aragon addit, in 2am 2at, sint.., duos vel tres, imo unum aureum ». Sed qu. 66, art. 6, conci. 3, « etiam unius aurei ». n. 35 scripserat: « Respectu principum et di— Corduba denique, Sum., qu. 70, punct. 2, vitum, notabilis quantitas est duorum aureo­ duos ducatos assignat, etiamsi, ut notant tres rum ». — Sotus autem, de Just., lib. 5, qu. 3, ultimi auctores, a rege fureris cos. art. 3, ad 3, mortale esse asserit furari duos ri Viva, de Restitui., qu. 7, art. 5, n. 5 ; tresve aureos nummos, a quocumque, etiamsi Elbel, de Rcstit., confer. 10, n. 266 ; Sporcr, a Caesare surripiantur. tr. 5, cap. 5, n. 31, respectu cujuscumque v) Serra citatur profecto a Salmant. ut personae, etiam praedivitis aut regis, assi­ asserit S- Alphonsus; sed in 2nni 2 Bafiez, quamvis a Wigandt pro hac sen­ cumque, etiam ditissimi regis, sint duo du tentia citetur, eam tamen non tenet. cati; respectu inferioris principis, unus du y) Sanchez (cui adhaeret Cardenas) loqui catus ». tur, loc. cit., non de quacumque communitate, CAP. I. - DH FURTO. apud Croix *, unum aurcum semper esse materiam gravem. — Sed Croix probabi­ liter dicit, quod si communitas esset valde opulenta, posset materia gravis ulterius extendi: modo duos ducatos non excedat. Rcguia 528. - Ex his omnibus concludo, quid «neti AI· ................ ..... — . , phon«i. probabilius mihi videatur. — Et quidem Γ. Respectu mendicantium, puto esse ma­ teriam gravem unum julium, seu carolenum; et minus, si aliquis pauper minus quotidie eleemosynis lucretur. — 2". Re­ spectu fossorum et similium operantium, communiter loquendo, duos julios; pro artificibus vero, duos julios cum dimidio. — 3". Respectu communiter sive medio­ criter divitum, quatuor julios; et minus, pro iis qui ex propriis misere vivunt. Ve­ rum pro absolute divitibus, quinque vel sex julios; et idem censeo pro mercato­ ribus valde opulentis. — 4". Respectu ma­ gnatum ditissimorum, unum aureum. Et idem puto pro communitate valde opu­ lenta; saltem pro hac dico sufficere ad gravem materiam aureum cum dimidio. — Respectu autem regum, duos aureos eA 529. - « 3e. Plus requiritur ad notabi« lem quantitatem in rebus quae ultro «proveniunt, et sunt valde expositae; * Lib. 3, pan. 1, n. 1012. — Croix, loc. dt. — · Dcjost. et Jure, tr. 2. disp. 58, n. 2. — 1 De Just. et Jure, lib. 4, qu. 6, - DUB. Π. 41 « v. gr. fructus ad viam publicam. — Vide « Lessium ». Quaeritur Γ. An caedentes ligna in silva vetita peccent et teneantur ad resti­ tutionem ? Certum est licitum esse cuilibet com­ munitati prohibere sub aliqua poena etiam incolis suis, ob bonum publicum, ne illa dissipentur; ut communiter docent Mo­ lina i, Sotus 3, Lugo «, et Sanchez · cum aliis. — Hoc tamen intclligendum dicunt, modo aliunde possint oppidani commode ligna asportare; ut Molina · et Sanchez’ ex Soto et Ledesma ·Λ Item communiter DD. docent, quod si nemus est totius communitatis, incolae illius, qui contra prohibitionem ligna cae­ dunt, non peccant saltem graviter (immo nec venialiter, juxta Sanchez · cum Soto Salon, Angles, Corduba <), etc.): et nihil tenentur restituere, nisi magnam faciant stragem, sed tantum tenentur ad poenam post sententiam: talis enim prohibitio cen­ setur pure poenalis, juxta dicta Lab. I, n. 145. Ita Molina ’, Sotus ‘°, Lugo ”, Laymann ** , Busenbaum (infra, n. 614, v. 2. Qui in loco), et Sanchez 13 cum Ara­ gon, Bahez, Manuele d> Palacios et aliis RettiL, qu. de Caedenub. lipia, conci. 2. — · Loc. dt., η. Λ — w Loc cit.. art. 4, v. Dubium autem — ° Loc. dt., — 4 De Just. et Jure, disp. 6, n. 86. — n. 86. — *· Lib. 3, seek 5. tr. 1, cap 5, n. 18. — " Loc. du, • Consil., Hb. 1, cap. 5, dub. 1, η 4. — · Loc. dt., n.3. — n. 19. · Aragon, in 2— ?··, qu.62. art. 3, conci. 2. · Bancs, in 1 Loc. dt., n. 5. — · Loc. cit,. n. 22. Salon, in 2·" 2··, qu. 62, 2·"· 2”, qu. 62, art. 3, dob. 4. conci. 2. · Michael de Palacios, · Angles, Flores, lom. 2, de de Contract., lib. 2, cap. Q, v. f, v. Sole! quoque quotannis. sed dc communitate, ut dicit, civitatis Eborensis vel Conimbricensis, « vel alterius non minus populosae». Quod non animadvertit Croix. 528. - a) Hodie tamen, considerato prae­ senti pecuniae valore (qui saltem duplo minor est quam tempore S. Alphonsi), et attenta aestimatione communi recentiorum theologo­ rum, sequentes gradus, pro norma generali in praecipuis Europae locis, statui posse vi­ dentur: 1) Respectu mendicantium, materia gravis foret valor unius franci, seu 20 assium ; et minus, si quis pauper quotidiana sua men­ dicatione minus lucretur. — 2) Respectu fos­ sorum et similiter operantium, circiter 2 franci; respectu autem artificum et mercato­ rum tenuis fortunae, 34 franci. — 3) Respectu mediocriter divitum, seu eorum qui ex pro­ priis reditibus vivunt, 4-5 franci; respectu vero absolute divitum, v. g. respectu mer­ catorum sat opulentorum, 6 vel 7 franci. — 4) Respectu magnatum, vel communitatis opulentae, 10 franci, aut etiam 15, si commu­ nitas sit valde opulenta. — In dubio, v. g. si ignoras cuinam damnum factum sit, grave reputatur furtpm 5 vel 6 francorum; quia damnum praesumitur diviti illatum. — 5) Ma­ teria absolute gravis, etiam respectu regum, 20, et forsan 30 franci. 529. - ·>> Lessius, lib. 2, cap. 12, dub. 8, non loquitur de praesenti casu, sed solum n. 48 de esculentis et poculentis, quae a fa­ mulis surripiuntur, ut ea consumant, « quae non solent accurate concludi ». *>) Sanchez profecto hanc moderationem colligi ait ex Soto et Ledesma; sed hi aucto­ res eam non apponunt. < > Sotus, loc. cit., art. 4, v. Dubium au­ tem, ut animadvertit ipse Sanchez, id clare significat, dicens satis esse si poenam luat, cum captus fuerit — Idemque tenet Corduba, Sum., qu. 71, ex usu generali, qui ejusmodi leges sic interpretatur. Ό Manuel Rodriguez, Sum., part. l,c.38, art. 4, v. Notabiit 1· . * art. 3. controv. 2 ·, * conci. 1 Commu­ nitas potest vetare Uxnorum disκι pationem. Into Lae * caedente li^na tilvae communit non tenen­ tor ad resti­ tutionem. nisi maZnom slrarem facia nt. IJB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Quaedi. pluribus. — Ad hoc autem, ut strages cm magni dicatur magna, dicunt Sotus et San­ chez 1 cum Salon, Lopez et Manuele, quod non est attendenda gravitas mate­ riae in sc, sed respectu ad damnum quod communitati infertur. Unde dicit Sanchez cum Henriquez /4 non peccare scinden­ tem unicam sarcinam singulis diebus pro usu proprio, nec duas singulis hebdoma­ dis ad vendendum; quod enim dives (ait Sanchez 1 cum Salon M et Mercado et approbat Lugo 3) accipit ad usum pro­ prium, pauper accipit ad vendendum, ut inde vivat. Idexn di­ Idem dicendum ajunt Sotus \ Molina5; cendam. ai duo oppida et Sanchez6 cum Ledesma, Salon, Lopez tini vicina. et aliis, si adsint duo oppida propinqua, et oppidani soleant ligna caedere ex silva alterius. Quod etiam expresse approbat Bonacina 7 cum Valentia, Rebello, Sayro, 1 Conti 1., lib. 1. cap. 5, dob. I, num. 25. · Salon, in Filliuccio, Turriano et Aragon (contra Lacroix ", qui perperam citat pro se Bo­ nacina). — Adduntque Lugo β ; et Dicastillus, Burghaber et Illsung.apud Croix '°, nec teneri ad restitutionem nec peccare graviter, sed tantum teneri ad poenam % qui scindit ligna a nemore propinquo com­ munitatis, etiamsi nulla sit inter illa op­ pida communicatio. Quia tales communi­ tates videntur esse contentae poenis quas a caedentibus exigunt: quod sic praesu­ mendum ait Bonacina 11 cum Vasquez, Mo­ lina, Filliuccio», Reginaldo, Turriano *> et aliis, si communitas laesa taceat, nec curet restitutionem. Quid vero, si nemus sit alicujus pri­ vati vel alterius communitatis non pro­ pinquae ? Sentit Sanchez 14 cum Navarro, Salon, Baîlez, Henriquez et aliis, satis esse pron. 2. · Sayr., CIav reg., lib. 11. cap. 10, num. 12. - Fill», ?■·, qu. ÉÛ, art 3, contror.J ·, * concl. 4. - Ludov. Lopca, Instruct conic.. parc. 1, cap. 140. cond. <. ■ Manuel Rodrig., concl. 3. — · Lib. 3, part. 2, n. 254. — · De Just, et Jure, Sum., pan. I, cap. 38. n. 3. — Sanch., loc. dt.. n. 25 — ditp, 6, num. 91. — Dicast., de Restitut.. disp. 9, dub. 13, ’ Loc dl.. η. 24. — ’ De Just. et Jure, diip 6, n. 89. ' De Juti ei Jure, lib. 4, qu. 6, art. 4. - * Tr. 2, diip. 58, cond. 4, n .5 — · Loc. dt., n. 20. - Martin. Ledttma, 2- 4··. num. 350. · Burg!tab., Centur. 3, cas. 77. - Ills., tr. 4, disp. 2, n. 247. - »· Loc. cit., n. 254. - «· Ditp. 1, de Restit. in gen., qu. 3, punct. 7, n. 27. · Vasq., Opusc. de Restit.. qu. 18. an. 3. cond. 4, v.f. - Salon, loc. cit., conirov 2 . * cap· 5, § 3, dub. I, n. 6. · Molina, tr. 2, disp. 58, n. 6. · cond. I, i f · ludov. topee, Instruct. conic., part. 1, cap 140, cond. 2. - ’ Disp I. de Restitue, in gen., qu.3, Reg in., lib. 10, n. 370. — M Co ηιί I., lib. I, cap. 5. dub. 1, n. 35. - Mavar., de Lege pocn., num. 33 el scq. · Salon, loc. dt., controv. 2 . * concl. 4. · BaTiea, in 2·· 2··, qu.62. pu net 7. η. Λ. · Valent., in 2— 2··, ditp. 5, qu. 6. punct. 5. \ 2, qnacr. 7. v Dixi etiam Rebell., pari 1, lib. I, qu 15. n 3, citat, a Sanchez, dicit ad restitutionem teneri cos qui magnam stragem faciunt. Et n. 2, asserit legem, quae poenam caedentibus ligna imponit, ad restitutionem damni obli­ gare, < nisi ex forma statuti aut conventio­ nis panium colligatur esse suam intentionem obligandi solum ad poenam legis, quae debe­ tur non ante, sed post sententiam latam ». r ‘ Sotus, loc. cit., art. 4, ut notat Sanchez, ait magnam stragem eam esse, qua fit insi­ gnis aliqua depraedatio. / ' Henriquez · a me consultus, inquit San­ chez, Granatae anno 1579», ita censuit. Salon, loc. cit., concl. 1; et Mercado, de Contract., tr. de Restit., cap. 16, n. 15, abso lute tenent incolas illius loci posse ligna scin­ dere, sive ad proprios usus, sive ad venden­ dum · Ad suam utilitatem intellige, ait Salon, vel ad suos usu>. domesticos, vel ad venden­ dum ut sibi succurrant, servato moderamine, non enim audiendi sunt qui dicunt licere 'umere ad proprios usus, non tamen ad ven­ dendum · b Turrianus, in 2t1ul 2at, de Just. et Jure, disp 38, dub. 1, n. 9, approbat quidem hanc sententiam, sed his verbis eam limiuit Quodsi tr. 31, num. 161. · Aragon, in 2·· 2··, qu. 62, art. 3, art. 3, dub 4, concl. 2. · Hcnriq., lib. 7, cap. 35. n. 7, lit. c. constet, quod cum aliquis deprehenditur, non solum cogitur solvere poenam, sed etiam pre­ tium illati damni: tunc qui ex monte alte­ rius populi aliquid furatur, tenetur ad resti­ tutionem, quia jam constat quod communitas hujus populi non remittit damna ab oppida­ nis alterius illata ». Lugo et Dicastillus hanc suam senten­ tiam sic limitant : Nisi ii qui ligna caedunt in alieno nemore, tantam ibi stragem faciant, quae damnum notabile inferat. 1) Filliuccius non satis accurate a Bona cina allegatur; loquitur enim non de alienae, sed de propriae communitatis silva, dicens, tr. 31, n. 160, cum qui in propriae commu­ nitatis silva magnam stragem faceret, ad re­ stitutionem teneri; quam quidem sententiam his verbis limitat: « Quodsi constaret de con­ traria voluntate communitatis, quia videlicet tantum muleta contenta sil in aliis similibus, tunc ad nullam restitutionem teneretur ». * Turrianus, loc. cit., n. 13, ita loquitur: • Si... communitas solum peteret ab his quos cemprehendcrct, poenam et recompensatio­ nem damni, non esset leve indicium ad judi­ candum rcmpublicam non obligare alios ad Eui in. ter se non communi­ cent, CAP. I. - DE FURTO. babile, quod caedentes non teneantur nisi ad poenam O. Quia (ut ait) respublica transferens silvam in communitatem aut personam, non majus dedit jus, quam ipsa respublica habebat; at quando silva erat reipublicae, caedentes tantum tene­ bantur ad poenam ; ergo sic etiam, si silva Rectius te­ translata est. — Sed huic rectius contra­ nent u r ad * restitutio dicunt Molina ’, Sotus a, Bonacina · cum netn. auctoribus citatis, et alii plures apud San­ chez 4. Ratio, quia dominus habet jus strictum ad silvam illam, ita ut possit libere eam vendere, aut locare arborum scissionem. — Hinc bene dicunt Croix 6 cum Illsung, et Lugo ’ cum aliis, quod si communitas silvam vendat, aut locet alicui privato, scindentes tenentur ad re­ stitutionem cujuscumque damni, etiamsi sint illius communitatis partes. Quia tunc communitas, ac proinde singuli cives il­ lius, ex quorum mandato sive consensu administratores vendunt aut locant, totum jus suum in illum transferunt. Idem di * Quod autem dictum est de silvis quoad ccndum de scissionem arborum, dicitur etiam de agris pascuis. quoad pascenda animalia: ut dicit Lugo ’, et Sanchez 8 cum aliis. Quaeritur 2°. An liceat in vinea aliena comedere uvas ? Comedere Affirmant Covarruvias, Valerus, Ripa, uvas in vi­ nea aliena, etc., apud Lugo °: modo quis uvas foras juxta alios licitum. non asportet Adducuntque illud Deuter. ΧΧΠΙ, 24 et 25, ubi dicitur: Ingressus vineam proximi tui, comede uvas quan­ tum tibi placuerit; foras autem ne effe­ ras tecum. Si intraveris in segetem amici tui, franges spicas et manu conteres: falce autem non metes. Et idem quod diCaeden (et ligna sil­ vae priva­ tae sola poe­ na (enentur juxta alios. 1 Tr. 2, diip. 58, concl. 5. — · De Just., lib. 4. qu. 6· - DUB. Π. 43 citur de uvis et spicis, ait Abulensis (apud Cornelium a Lapide) intelligi de pomis ac aliis fructibus "Λ Idque Josephus Hebraeus et plerique alii apud Calmet ‘°, dicunt intelligi non solum de incolis, sed etiam de omnibus viatoribus, quibus hoc permitti ajunt ad refocillandas vires. Sed Pater Holzmann 11 (cui adhaeret Lugo '*) sentit ex Lyrano '3, illud conces­ sum fuisse tantum Hebraeis ex speciali Dei permissione ; vel solis vinitoribus, qui in vinea laborant. Et huic ultimae inter­ pretationi favent versio chaldaea et ara­ bica (apud Calmet) ac etiam hebraea, quae verba illa: foras tamen ne efferas tecum, legit: et non ponas in vas tuum, id est in calathum tuum, ut Calmet explicat. — Caeterum, probabiliter ait Lugo de jure naturae licere comedere unum vel alterum uvarum racemum (id est unam vel alte­ ram uvam); parique modo concedit come­ dere ex pomario alieno, unum vel alterum pomum ·’< id enim prohibere videtur du­ rissimum et contra humanitatem. — Et huic secundae sententiae videtur acce­ dere Hugo cardinalis, qui praefatum te­ xtum sic explicat: Hoc hoh servatur ho­ die ad litteram ; sed in contrarium dispen­ satum est, propter malitiam hominum. His tamen non obstantibus, satis pro­ babilis videtur prima sententia. — Nam, quod permissio illa fuerit pro solis He­ braeis, nullo valido videtur niti funda­ mento. — Quod autem fuerit pro solis vinitoribus, huic obstat 1 ’ auctoritas alio­ rum, ut supra, et maxime Josephi He­ braei, quae in hac materia multum valet, cum ipse prae aliis melius noscat Hein I. Damnum, n. 3. ff. de damno infecto. · · De Jum et art. 4, ante mcà — ’ Disp. 1, de Restit. in gen., qu. 3. Jure. disp. Io. n. 33. — Abulens., in Deui., cap. xxm. qu. 7. punct. 7, n. 27. — * Conii!.. lib. I, cap. 5, dub. 1, n. 82. — v. Si intraveris tegetem, · Cornei, a Lapide, in Deuter.. • Lib. 3, part. 2, num. 253. · Ills,, tr. 4, disp. 2, n. 247. — cap. xxui, v. 24. — Joseph Hebr,, Antiquit. Judaic.. lib. I • De Just, et Jure, disp. 6, n. 88. — 1 De Just, et Jure cap. o. — · In Deuter., loc. cit. — “ De Praec. decal., disp. 6, n. 93. — · ConaiL, lib. I, cap. 5, dub. I, n. 34 et 37. n. 758. v. (. — Cava»., in cap. Peccatum, part. 2, § 1. n. 3. · cit. — Calmet, loc. cit. — Luço, loc. cit., n. 33. — Card. Hu^o, Va1er,, w Disp, 16, n. 33. - “ In gloss, ord in., loc. Different, utriusque fori, v. Peccatum, differ. 23. · Ripa, in Deuter.. loc. cit.. lit. u. non scindendum ligna ex sua silva, nisi sub poena imposita ». O Auctores allegati hanc sententiam te­ nent. loquentes de silva quam ipse privatus aut ejus majores non plantaverunt. Covarruvias et Valerus unum alterumve racemum concedunt, quem dicunt posse etiam in via comedi. Abulensis ita sane legem explicat; sed videtur suam explicationem coarctaread fru cius, quorum abundans sit copia ad modum frugum et uvarum. Quod non animadvertit Cornelius. *>) Ex pomario scilicet, ut ipse Lugo ex­ plicat, habente fructus · in ea copia, qua uvae solent esse in vinea ». JuXU 4lioc non li­ citura niti Hebraei· vel vinito nbuv Prior aenl entia satis probabilis. Negatur solis vinito ribuh lici­ tum e«e 44 LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. braeorum mores. Obstant 2" verba textus: modo furta non fiant per partes ex indu­ Ingressus vineam proximi tui; quae ma­ stria; et modo inter furta non interpona­ gis proprie intelliguntur de viatoribus tur magnum intervallum. Furta mi quam de in vinea laborantibus. Obstat 3' Addunt Laymann, Bonacina, Lugo 5 nuta, q tur­ factum Apostolorum (Luc. vi, 1), qui, ju­ etc., furta minuta non coalescere, si fiant do non em xta hanc legem, cum transirent per sata, a pluribus, et magno intervallo interce­ I escant vellebant... spicas, et manducabant con­ dente, videlicet anno *Λ Immo Sanchez e, fricantes manibus. Ipsi autem objurgati Roncaglia c>, Viva 7 cum Trullench etc. fuerunt a pharisaeis, non quia hoc illicite (contra Rebellum et Croix 8) excusant a facerent, sed quia facerent in die sab­ restitutione sub gravi, etsi furtula acci­ bati; at Christus Dominus eos omnino piantur ab uno, anno interjecto. Rejiciunt excusavit. autem Viva et Roncaglia ° opinionem FilIn ίαπί* 530. - « Plus item, si quis a diversis, liuccii, Dianae, Salas ·>, Vidal *), Toleti *>, minuti· re­ quiritor ma­ « vel ab uno interpolarim, parva et plura apud Salmant. ,0; qui excusant, si adsit jor quantitax < furetur. — Vide Lessium 1 ». intervallum 15 dierum; vel mensis, ut ad­ Auctorum Docent Lessius, Trullench, Villalobos, mittit Navarrus apud Sanchez. Nisi, exci­ opiniones. apud Salmant. *, in furtis minutis requiri pit Viva, materia sit valde modica. — ad materiam gravem duplo majus: nempe, Hinc magis mihi arridet quod sentit Ron­ Requiruo· lurduomeosi materia gravis sit per se, v. gr. quatuor caglia ”, scilicet, saltem requiri interpo­ ses, si mate­ ria «it pro julii; per furta minuta, ad materiam gra­ lationem duorum mensium, dum agitur ximapart. vem requiruntur octo julii. — Eamdem de materia, quae licet non sit gravis, ta­ quantitatem requirit Pater Holzmann ’, men proxima est materiae gravi. Intentio si haec furtula fiant diversis ; atque si fiant 531. - Non est mortale, per se loquendo, ftlatim re per notabilia intervalla, requirit triplum. surriperequamcumque summam cum ani­ stitucndi ex­ cusat n leRegula Mihi tamen aequius videtur, ut dicunt mo restituendi statim, v. gr. intra qua ­ thali. S. A1 phonic Si eidem alii apud Elbel a>, quod, si furtula fiant drantem. Croix 12 cum Lessio »), Lugo, interpola­ Item, re­ rim tel di· eidem per intervalla, aut diversis eodem Vasquez, etc. — Idem est, si intra illud stituendi versis ii· com­ tempore, requiritur et sufficit ad materiam breve tempus, quis vult restituere tantum quod ran I, plet mate­ gravem, simplum cum dimidio, v. gr. sex illam ultimam partem complentem mate­ riam gra rem. Si direr· julii. — Si vero utrumque concurrat, nempe, riam gravem, aut si ad breve tempus Item, di ··* et inter· poUtlfH si fiant a diversis et discontinuation, cen­ restitutionem differat. Croix 13 cum Va­ latio brevi*. seo requiri duplo majus, scilicet octo. Hoc squez Sanchez b>, Rebello Regitamen intelligitur cum Lessio et Lugo 4, naldo bJ, Sayro et aliis plurimis. 1 Lib. 2, cap. 12, num. 46. — Λ# m., loc. at. - Trull., part. I. lib. 3, qu. 15, num. 37. — * Lib. 3, pnrt. 1, n. 1011. — lib 7, cap. 5, dub. 4, n- 5. - VUlal., part. 2, tr. 13,diff. 3, Ρκα, in propos. 29 Alex. VII, n. 17. — · Tr. 13, qu. 5, num. 5. - · Tr. 13, cap. 6. num 19. — 1 De Praec. deca!., cap un., quaer. 5. — FÏ//., tr. 31, n. 244. - Diana, parr. I. n. 745. — Lut., loc. cit. — * De Juat. et Jure, disp. 16, tr. 6, resol 34, v. Dico 2. · w Tr. 13, cap. 5. num. 19. — n. 51. — Laym., lib 3, tr. 3, part. 1, cap. 1, n. 6. Bonac., A’atur., Man., cap. 17, num. 189. · Sanch., Decal.» lib. 7, /.xqo, loc. cit., cap. 21, n. 10. — Prtwi, loc. dt. — 11 Loc. cit. — ■’ Lib. 8, de Reatitut ., disp. 2, qu. 8, punct. 2, n. 3. num. 51. - · Ap. Salmant. loc. cit. — · Decal , lib. Ί, part. 1, n cap. 21. n. 10. — 1 In propos. 29 Alex. VII. n. 17. — Rebel!., Vasq.t in 1·- 2··, qu. 72, art. 6, n. 21. — “ Loc. cit. 530. - *) Elbel, de Restit., n. 290, hoc modo distinguit: « Quando furta fiunt succes­ sive in quantitate modica, sive dcin ab eodem sive a diversis..., putant., doctores requiri ad minimum plus dimidio » ; deinde: ■ Dum quis etiam eodem tempore modica surripit a di­ versis dominis-Molina existimat, in hujus modi furtis factis a diversis dominis duplo majorem quantitatem requiri, quam si fuissent facta ab eodem ». b) Laymann quatuor annorum interval­ lum magnum esse dicit; ceteri vero non de­ terminant quodnam censendum sit magnum temporis intervallum 1002. . Lngo, de Just. et Jure, disp. 8, n. 21. · Roncaglia, tr. 15,qu.5,cap. un., quest. 5, a restitutione excusat, duobus mensibus exa­ ctis, ut infra rectissime notat ipse S. AI· phonsus. Trullench, loc. cit., neque id asserit, neque a Viva allegatur. f) Salas, Vidal et Toletus male adducun­ tur a Salmant.; ii enim auctores non deter­ minant intervallum, quo elapso, liber sit fur a restitutione. 531. - °) Lessius videtur citari a Croix ex Moya; sed hic auctor adducit Lessium, lib. 2, cap. 5, n. 37, pro casu simili tantum. bl Ita quidem auctores a Croix allcgan- CAP. L - DE FURIO. - Furtum parvae reli­ quiae, quan­ do Icthale. 532. - Quaeritur hic: an sil mortale furari parum reliquiae sacrae? Nulli dubium, quin in districtu Ro­ mano sit mortale: cum Clemens VIII et Paulus V, excommunicationem indixe­ rint contra eos, qui invitis rectoribus ec­ clesiarum, furantur reliquias etiam mi­ nimas. DUH. 111. 45 Secus probabiliter ait Croix 1 cum San­ chez, Bonacina, Castropalao, Diana et Baldelli, si quis furetur extra districtum aliquid minimum, ipsam reliquiam non deformans, neque minuens illius aestima tionem: nisi sit aliqua reliquia insignis aut rara, ut puta sanctae Crucis, capillo­ rum B. Mariae Virginis, etc. Quando veniale. DUBIUM III. Quando graviter peccet qui inulta minuta furta committit 533. Quid, si qui furatur non habeat animum ditescendi. Quid, si habeat. — 534. An furtula facta diversis coalescant. Et an tunc restitutio possit fieri pauperibus. — 535. Quid, si plures furentur parva, altero alterum nesciente. — 536. Quid, si mutuo sciant, et eodem tempore furentur. — 537. Quid, si unusquisque moveatur exemplo alterius. — 538. An sit mortale furari quid leve, post completam materiam gravem. QuantiUs Unionis est mensura peccati. Furari modicum si­ ne intentio ne ditescen­ di. veniale, nisi detine­ atur quan­ titas nota­ bilis. Causae excusantes a mortali. 533. - « Rcsp. Hic quoque quantitas • laesionis vel damnificationis, quae fit proximo, et quam fur intendit, est men­ sura quantitatis peccati. — Vide Les« sium J, Sanchez a. « Unde resolves: « Γ. Si quis ex occasione tantum fu« ratur, sive uni sive pluribus, modi» cum, non intendens notabile aliquid « acquirere, nec proximo graviter nocere, - singulis furtis non peccat graviter, ne• que ea simul sumpta unum mortale con« stituunt. Postquam tamen ad quantita« tem notabilem pervenit, eam detinendo « mortaliter peccare potest. Lessius4, San - chez5, Bonacina®». [Etsi nunquam ad­ verterit ad culpam gravem; ut Tamburinius, Croix, Cardenas, etc. communiter. Vide dicenda η. 553], — « Verum et hoc « mortale evitabit, si vel tunc restituere « non possit, vel animum habeat paulopost « restituendi ea saltem quae tunc accipit. « Granado, Diana ’. Clem. VU1, Paul. F, ap. Bahlcll., de Dei adoratione, disp. 15. n. 35. — ’ Lib. 3. pan. I, n. I et P. Na­ varra a>, apud Sanchez ; * et probabile pu­ 1-ariaU tat Croix 3 cum Esparsa. Nisi fur magnam Uci.% diver , Valentia c>, Petro Le­ desma *) et Rebello praeceptum non furandi non tam intendit vitare emolu­ mentum proprium, quam damnum proximi. Si ergo singuli domini non fuerint graviter laesi, fur non tenetur sub gravi obligatione eis restitutionem facere. — Attamen, cum ipse, notabiliter ditescendo ex bonis alienis, grave intulerit damnum reipublicae, ideo reipublicae damnum re­ stituere debet. Eo igitur casu, sub gravi tenebitur reipublicae restitutionem facere; dominis vero tantum sub levi. Unde vi­ detur quod sufficienter fur satisfaciet suae gravi obligationi ex praesumpto consensu reipublicae, si restituat pauperibus aut locis piis, qui sunt egentiores reipublicae partes. • Loc. cit., num. 12. — · Tr. 13, cap. 5, num. 19. — ’ Loc. cit. — · Loc. cit. — · Excrcit 20 sup. propo». 'W Jnnoc. X! — ·* Loc. at», num. 15. — “ De Ju»t. et Jure, diip. In n. 49. — rt Loc. cit., n. 49. h) Lugo hanc rationem ex aliquot auctori­ bus diserte ad praesentem materiam adducit. r His verbis Sanchez utitur, Decal, lib. 7, cap. 21, a. 15: «Septimum decalogi praece­ ptum, inquit, prohibens non solum notabile proximi damnum, sed etiam usurpari ac reti­ neri notabilem quantitatem alienam ». Aucto res vero allegat pro sententia, quae docet hu jusmodi furem sub mortali ad restitutionem te neri ; quod revera tenent Vasquez, in /«m 2ar disp. 146, cap. 2, n. 6; Valentia, in 2<”" 2·' CAP. 1. - DB FURIO. Sed dices: Nunquam praesumitur res­ publica velle, quod fur restituat pauperi­ bus cum culpa veniali; a qua ipse nullo modo excusari potest, dum sine suo gravi incommodo debitum dominis restituere posset. Respondeo: Cum in hoc non cen­ seatur graviter invita respublica, ad quam (ut diximus) principalius tunc pertinet jus rei ablatae, si restituatur pauperibus: ideo probabiliter videtur dici posse, quod fur semper excusabitur a mortali, si paupe­ ribus restituat ; et etiam a veniali, si aliqua rationabilis causa adsit. Piore. ei· 535. - « 3". Si plures simul, vel succèsdem furan. r . . icimodicum < sive, plura furta parva alicui laciant, lethaiiter. « quae simul sumpta graviter illi noceant; « tunc, si alter de altero non sciat, nul« lus peccat graviter: v. gr., si viatores « ex vinea unam alteramve uvam ra« piant et comedant; etsi hoc licere dicant « Covarruvias, Valerus et Ripa» |Vide dicta «. 529, Qu. 2\. « contra Diana *. si inter « Si autem singuli conspirent, singuli Pnt.finru- « graviter peccant. — Si denique de se '"'Euàde * mutuo sciant, nullus tamen alteri sit III. 47 îdaM.u,non *causa furti, probabilius est non esse e«t lethaic. « mortale ; ut docent Lessius, Tanner, etc., «contra Suarez, Vasquez. Vide Bona• cina 2 ». 536. - Probabilissima est haec sententia Busenbaum, scilicet, si plures modica fu­ rantur, neminem peccare graviter, etsi mutuo sciant grave damnum domino fieri: nisi ex communi consilio faciant. Ita etiam tenent Habert ’, Lugo 4, Salmant. * cum Lcssio, Sanchez, etc. Et hoc, etiamsi sin­ guli eodem tempore furentur; ut, cum Busenbaum, censet Lessius * cum Soto % et Sanchez7 (contra Lugo). — Ratio, quia tunc nemo est causa damni, quod per ac­ cidens ab aliis domino evenit. 537. - Si autem plures plura parva fu­ rentur, ita ut unusquisque moveatur exem­ plo alterius, quamvis sine communi con­ silio: Laymann, Oviedo “ , Stephanus, etc., apud Croix ·, dicunt omnes peccare con­ tra justitiam. — Sed probabilius Lessius ' , Lugo, * Salas' et Tamburinius, ibid ’’ te­ nent, peccare tantum contra caritatem (et graviter, si materia est gravis) ratione scandali; non vero contra justitiam: quia exemplum non est causa positive influens in damnum alienum c>, ut diximus Lib. II, n. 45, in Jiue, communiter cum Sanchez, Salmant., Molina, etc. 538- - Si quis, post completam mate­ riam gravem, furatur adhuc aliquid aliud leve, Lugo '°, et Croix " cum Sporer, Di- Ccvar., in cap. Peccatum, part. 2. § I, num. 3. — Lu^o, loc. cit., n. 58 ct 59. — Laym., lib. 2, tr. 3. cap. 13. Vakr., v. Peccatum, differ. 23. — Ripa, tn I. Damnum, num. 5, v. Porro, cl num. 6. - Stephan, a S. Panto, de num. 3, if. de damno infecto. — 1 Part. 3, tr. o, resol. 20. — Jure cl Just., tr. 4, disp. 7, dub. 2, num. 12; cfr. tr. 3. de Less., lib. 2. cap. 12, num. 52. — Tanner, tom. 3, diip. -I, Carit . disp 3, dub. 7. n. 70. - 1 Lib. 3, part. 1, n. 100°. qu. 6. dub. 9. num. 285. — Soar., de Censor., disp. 20, — Z.ufto, de Pocnit., disp. 16, num. 159. · Tambnr., Me­ KCL 2, n. 3. — Vasq., in I” 2··, diip. 14b, cap. 2, n. b. thod. confess., lib. 2. cap. I. § 17, a num. 101. - * A pud Tertio. — ’ Disp. 2, de Resti t. in parL, qu.S. punch 2, Croix, loc. cit. — Sanch.. Decal., lib. 1, cap. 6. num. 5. v n. 6- — · Tr. de In hist, ct Reitih, cap. 9t § 5, qu. b. — ‘De — Sti/maw/., tr. 13, cap. I lust, el lure, disp disp. 731, num. 2. — * De Just, ct Jure. disp. 16, num. 43 cl 1b, n 56. ~ 1 Tr. 13, cap. 5, n. 28. Lr.«s., lib, 2, cap. 12, n. 52. · Sanch., Decal., lib. 7, cap. 21, 1 - DUB. num. 114. — Molina. tr. 2, — 11 Loc. cil., num. 1007. · Sparer, tr. 5, cap. 5, n. 22. — · Loc. cil. — ’ Loc. cit., n. 22, ad 2, cl n. 24. — num. 39. f//s/>. .5, qu. 10, puttcl. 5, v. Delude: Petrus Ledesma, Sunt., part. 2, tr. 8, cap. 21. diff. 2, dub. 2, propos. 2; Rebellus, pirt. 1, lib 3, qu 15, n. 43. 536. Sotus, quidquid dicat Lessius^ nihil habcl in 4, dist 22, qu. 1, art. 2, cas. 3, ex quo haec conclusio colligi possiL 537. - Ό Oviedo, tr.6,de Vitiis, coutr. 2. n. 96, tenet ut veriorem hanc sententiam. '9 Lessius el Salas utique hic citantur a Croix; et Lessius, lib. 2, cap 9. tt. Hl ct 112, negat cum contra justitiam peccare, qui opus malum ponit ex quo sequitur damnum tertii per accidens et ex malitia aliorum, sod cap. 12, η. 52, scrihit: Is qui alteri nullo modo suo exemplo vel hortatione est causa accipiendi..., non tamen peccat mortifere modicum acci piendo, neque tenetur sub peccato moruli ad restitutionem ’.Quasi significet ad restitutio­ nem teneri et peccasse contra justitiam, si suo exemplo alteri fuerit causa furti. — Salas non loquitui de eo qui furando dat alteri exem­ plum furandi; sed /// la,,t 2* 1', tr. 13, disp. 5, n. 128, ait: < Quando ex opere bono habente speciem mali aliquis movetur ad furtum-, constat.. [circumstantiam istam] non conferre speciem furti, quidquid dicant aliqui, quia non peccat peccato injustitiae ». In casu tamen si­ mili, //. 137, scribiu « Qui suo exemplo unum movet ut alium occidat, nequaquam peccat contra justitiam r ’Magis consentaneum erit doctrinae S. IX> Opi Π I I» haec pruK« *>ima. bib c 11 λ m *· » cod cm tem­ pore luren tar. Solum r x c m η IU m * prrUibiTiii "on nblijpil .id tenth u liunvcn. Fumn mo­ dicum pml complet tm mai eri im travem. 48 LIB. IU. - TRACI. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. castillo, etc., tenent esse peccatum mor­ tale toties quoties aliquid leve surripipro- tur ·;. _ Sed Lessius et Salmant.1 cum .Anic.1'1' Tapia et Diana, hujusmodi furtum leve dicunt non constituere peccatum mortale, nisi pertingat ad aliam novam quantita­ tem gravem. Et hoc Bonacina r> merito putat valde probabile. DUBIUM IV. Quid sentiendum de furtis Domesticorum vel Amicorum. >39 Quid dc furto uxorum cl virorum. — 540. Au uxor possit dare eleemosynas, etc. 511. An aliquando possit expendere. — 542. An liceat ipsi subvenire parentibus, etc. 543 Quale furtum filiorum sit grave. — 544. An filius possit a patre mercatore sub­ ripere mcrcedcm pro opera sua. — 545. Quid de furtis famulorum in esculentis, etc. — 510. De restitutione facienda ab uxore et filiis. 539. - « Resp. Licet vere furtum sit, si uxor, liberi, amici, servi, patrifamilias « invito quid auterant, plerumque tamen major quantitas requiritur, ut sit mor- tale; cum plerumque hic dominus aut non rationabiliter invitus, aut saltem minus invitus sit, ut ab his quam ab aliis auferatur: vel, etsi valde invitus sit, « saepe tamen id fiat, non tam ratione rei acceptae, quam modi accipiendi clam, aut ratione finis ob quem accipitur, v. gr. ad ludendum, potandum, etc. — Vide • Cajetanum ’, Lessium ·. • Unde resolves: * 1#" ^xor Sravitcr peccat, si notabido iciiuita. · lem summam accipiat, invito marito, « etiam ex dote vel bonis communibus; ■ quia licet media pars ad eam spectet, ■ maritus tamen habet usumfructum illius (n /uni» doracMt i eorum e< a * m»eorum re· quinturmajor quanti * ui. « partis: ideoque tenetur ad restitutio• nem — Trullench ♦, etc. « T. Similiter peccat graviter martins i-urtanu • contra justitiam, cum obligatione resti- r"' • tuendi, si aliquid notabile uxori surri« piat sine ejus consensu, ex bonis ipsius • paraphernalibus vel aliis propriis, si qui• dem libera eorum administratio ipsimet « uxori competat ; quia par est ratio ma• riti et uxoris quoad bona propria. — • Vide Villalobos®, Trullench ° ». 540. - « 3". Uxor potest dare eleemoQu>nu» j . clecinMvna» « synam et munera, secundum consuetu· uxor facere « dinem aliarum mulierum illius loci et ,,UCAU « conditionis: etiamsi maritus eleemosy• nas omnes illi prohibeat, quia consue· • tudo hoc jus ei tribuit, quo maritus eam « privare non potest7 ». (Ita Lugo a> com­ muniter cum Molina, Lessio, Coninck, Bo Dicasl., 4e Reetitut. di«p. 9. dub 3, n. 59. - ‘ Tr. 13. • Pan. 2, tr. 13. difi. 9. num L — · Loc. cit., num. 21. — tap. 5, n. 23 - Tapia, tom. 2. lib. 5, qu. 9. art. 4, n 3. Diana, pi. 45 i.f., si dicantur fures isti, quamvis peccent contra justitiam, ad restitu­ tionem tamen non teneri, quia exemplum non est causa directe influxi va, 538. - a J Lugo ct Sporer hanc utique sen­ tentiam tenent, sed casu quo fur priorum fur­ torum recordatur ; non quod leve illud furtum sil novum peccatum mortale a priori distin­ ctum, sed quod sit pars illius prioris peccati. h) Lessius, loc. cit., cap. 12, >i. 44, negat utique furta ista levia constituere peccatum mortale per se, nisi pertingant ad aliam quan­ titatem gravem, sed addit mortiferam esse voluntatem retinendi illa minuta cum aliis. f > Bonacina, quem S. Alphonsus ex Croix citare videtur, non loquitur de praesenti casu loc. cit., nempe dc Rcstit, disp. 2, qu. 8, disp. 27. dub. 5. n. 52. punct. 2, n. 5; sed dc casu quo quis aufert alicui levem quantitatem, posteaquam alii eidem jam abstulerunt gravem quantitatem, cl dicit valde probabilem esse sententiam quae negat hunc furem lethalitcr peccare. 539. - a) Uxor in his peccat fere eodem modo quam filius; de quo vide infra, n. 543, nota /. 540 Lugo, disp. 16, n. 64 cl 65, hanc sententiam tenet, cum hac tamen limitatione: Nisi maritus totam hanc curam in sc susci­ piat, ut v. g. si maritus dicat : ego volo ut ex nostris bonis fiant eleemosynae juxta nostrum statum ; cas tamen ego lacio quantum statui nostro congruit alioquin duplicarentur sum­ ptus, si singuli ad cumdem finem donamus ct expendimus. CAP. i. Uxor, dt quibus dis * ponere ροβ· Mt. nacina, Reginaldo, etc., apud Diana Et hoc, etiamsi uxor habeat bona propria; ut Lugo *>, Bonacina Gobat, etc. cum Croix *] « Diana °, ubi cum Molina et de· • cem aliis “ docet, posse eam, inscio ma­ rito, dare vigesimam partem annui cen• sus vel lucri: eo quod hoc pertineat ad decentiam status, et maritus irrationabi­ liter sit invitus». [Sed hoc ita univer­ saliter dictum reprobant Lugo *, Sporer et Tamburinius cum Croix6. Id autem Tamburinius e tantum admittit, quando divitiae non multum excedunt). « Hinc etiam potest cum Abigail mo­ deratas eleemosynas dare, ut mariti con­ versionem impetret, vel ne Deus illum puniat. — Vasquez, Bonacina, Reginal• dus et alii decem; contra Coninck, etc. « Vide Diana ’ ». 541. - « 4°. Uxor potest bona expen«. dere marito absente vel fatuo, quia tunc ad illam spectat administratio domus. — Item, quae acquirit sua industria ». 'Dempto tamen labore, quem praestare debet familiae ; ut bene advertit Croix ].* — «Item paraphernalia, hoc est bona, quae praeter dotem marito allatam, sibi « reservavit. Trullench ·, et caeteri com« muniter ». Item potest uxor libere disponere de iis, quae sibi reservavit de bonis a viro sibi assignatis pro vestitu aut sustenta­ tione familiae ad certum tempus: modo honeste familiam jam sustentarit. — Ita Bonae., dc Rcstit., disp. 2, qu lib. 4, n. 282. 49 - DE PVR ΙΟ. - DUB. IV. 10, punct. 2, n. 6. · Croix 10 cum Paludano, Navarro, Lessio , Molina, Bonacina, etc. « 5’. Non peccat uxor, subducendo ali • qua, vel compensationis causa, si vir sit « prodigus; quia is tunc facit uxori inju« riam, partem ipsius profundendo: vel • pro victu, vestibus, caeterisque sibi vel « familiae necessariis, quae mariti saepe • non intelligunt, et frustra ab illis pete « rentur. — Bonacina, Trullench ”. 542. - « 6ft. Uxor, si ejus pater, mater, « vel proles ex alio matrimonio, sint pau« peres, ita ut misere secundum statum « suum vivant, et maritus eis noli: succur­ rere, potest ex bonis suis propriis, vel « etiam ex communibus (dummodo post « mortem viri omnia computet in sua < parte) eis subvenire: quia jure naturae tenetur eos alere, et maritus in id con « sentire. Navarra, Palaus, Lessius u; — Diana *a, ubi illam potestatem extendit ad fratres et sorores: quod etiam Les« sius’4 etTrullench1* judicant probabile ». [Cum Lugo ··, Molina, Sanchez, etc. <···). 543. - «7\ Filius peccat graviter, in • vitis parentibus notabilem summam ac « cipiens. Qualis non semper est, secun« dum Lessium ”, si filius patri praediviti • duos vel tres, immo, secundum San« chez e>, quinque vel sex aureos furetur • eo quod parens sit minus invitus, et filius sit aliquid patris. Unde non tene« bitur ad restitutionem, nisi forte cohae« redibus graviter noceat ». n. 12 et Iv. — w Loc. dc., n. 1024 Pal ad., in 4, dist· 15, 1 Pari. 2. tr. 15, retol. 33. — Gobai, qu. 3, art. 6, conci. 2 (num. N.i. . Atnur., Man., cap. 17, · Lib. 3. part. 1, n. 1025. — η. 154, v. Sexto. - Molina, tr. 2. disp. 274, n. 18. · Bonae., Qolrur.. tr. 5, cap. 24, n. 52. • Part 2, tr. 15, rcsol. 33; cl part. 5, tr. 8, rcsol. 34, i. f. — loc. cit.. punct. 2, n. 10, v. Quarto. — Douai., loc. cil. • Dc Jusi ct Jure, diip. 16, n. M. — Sparer, tr. 5, cap. 5, num. q et 10, v n. 52. · Tambur., Dccal., lib. 8, tr. 2. cap. 3, § 4, n. 2. · ' Lib. 3, part. 1. n. 1021. — · Loc. dt. — Posç., Opusc. dc Petr. Navar., de Restitue., lib 3, cap. 1, n. lt>4 ct 165. · Palaut, tr. 6, disp. 2, punct. 13. num 16 ct 17. Elccmos., cap. 4, n. 4. — Bonae., dc Restitui., disp. 2, — »· Lib. 2, cap. 12, n 88 qu. 10, punct. 2. num. 10, v. Tertio. — Re^in., lib. 4, ’· Loc. aU, num. 89. n 278. — Contnek, de Virtutib., disp. 27, dub. 5, n. 55 num. 71 ct 72. — Mohna, loc. cit., disp. 274, num. 12. — 1 Part. 2, tr. 16, rctol. 23, part. 5, tr. 8. rcsol. 34. U 56. Tertio ct v. Sexto, — u Loc. dL, due 15 et 17. - — u Part. 5, u. 8, root 31. ·· Loc. cit., num. 18. — “ Disp. 16. Sa nek., Const)., lib. 1, cap 6. dub 6. — Lib. 2. cap. 12, — · Lib. 3, part. 1, num. 1018. — · Lib. 7, cap. 5. dub. 8. num. 76. Λ Lugo et Bonacina, locis citatis, absolute loquuntur, neque ullam distinctionem appa nunt inter uxorem quae habeat et eam quae non habeat proprix « > Diana non allegat Molinam pro hac sen icntta; nec pro ea decem, sicut asserit Buscn· baum, sed sex tantum auctores adducit. 541. - a) Lessius, cap. 12, n. 84, loquitur de solis fructibus quos uxor sua industria lu­ cratur; sed, uti notat Croix, superfluum de quo hic disputatur, est voluti fructus industriae. 542. - a) Modo tamen (ita limitant suam sententiam Lugo et Molina) u.xor alias elee­ mosynas non laciat, quae simul cum his sum­ ptae, summam excedant quam sine manti fa cultate expendere potest. 543. - ‘D Sanchez, Consi!, lib. /, cap 8, dub. 7, n. 0, concedit tiliolamilias, cui a patre S rnoxM. Opera moralia. — Toi». 11. 4 Quacdo qur potesi Gcrahc 'ar­ ripere. Uxor ha * ben paren ict paeperes ve) pro­ lem ex Alio m^riro. furia Ûho|am. do Ittbaltx. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Expende ni turpiter vel prodife da­ tum id ho­ ne· u. Dicit Salas h> apud Croix non esse grave fartum filii, 20 vel 30 aureorum, a patre possidente annuos 1500 aureos. Et non improbat Lugo *, si pater non sit tenax, et filius adoleverit, ac accipiat ad usus honestos. — Lessius, Navarra et Filliuccius, apud Sporer ·, dicunt, non pec­ care graviter filium furantem duos vel tres aureos a patre divite. — Baîiez dixit, ad furtum grave filii parentis praedivitis re­ quiri saltem 50 aureos. Sed hoc Lugo et Lacroix4 rejiciunt; nisi forte esset filius principis. In quo consentit Holzmann 5, qui etiam dicit non esse grave, accipere a parente praedivite decem aureos "ri. Admittunt autem Navarrus ", Sotus, Laymann, etc. ·, quod si pater mittat cen­ tum aureos filio in studiis versanti, pote­ rit filius insumere quinque aureos in re creationes honestas ex praesumpto patris consensu h. • 8". Si filius notabilem summam ex« pendat in res turpes aut vanas contra « voluntatem parentum, ex pecunia sibi « suppeditata ad usus honestos, putat Les« sius ’ eum peccare mortaliter: etsi ex« cuset a restitutione, si pater rogatus « facile condonaturus putetur. 544. - « 9". Si filius, v. gr. mercatoris vel cauponis, administret bona parentis, potest a patre exigere salarium, quantum dare deberet extraneo; et si id impetrare non possit, vel exigere non ausit; potest clam accipere. — Ita probabiliter Lay­ mann e, Diana * ». Ita etiam sentiunt, apud Moya l0, Na­ varrus, Escobar, Angelus, Gomez, cum communiori, ut asserit Molina ; et non im­ probabile putant Lessius ·>, Villalobos a), Lopez. Et hoc concedit Serra b>, etiamsi filius serviat gratis, ignorans quod possit servire cum mercede, si praesumatur, quod si non ignoraret, minime operam gratis impendisset. Et in dubio, ut censet Moya, tenendum est filium noluisse gratis ser­ vire. — Unde videtur, hic posse filius sibi compensare mercedem : eodem modo, quo clericus posset sibi compensare de fructi­ bus beneficii, quod de bonis patrimonia­ libus ignoranter impendit in sui susten­ tationem (nisi expresse voluerit compen­ sationi renuntiare); quia in dubio, nemo praesumitur velle se suo jure privari: ut dicunt Leander ” cum S. Thoma % Cajetano c>, Palao, Lessio, Molina et Navarro. Verum Lugo et Moya d> cum Molina, ’ Lib. 3, part. 1. n. IU3J. — · Di, n. 7b. — £<0., n. 1 et 2 · Aüvor», Man., cap. 17, num. 144. · Escob., tr. 3, · Tr. 5, cap 5. nom. 57. — Bâties, in 3— 2··, qu. 6b, art. 6, v Secundum exam.9, cap. 4, n. 31. v. Peculium, η. II. Anion. Gomee, ad I. 29 Taun, n. 24. · Molina, tr. 2, disp. 234, n. 2. · num. 76. — · Loc. at., Ludov. Lopes, Instruct, consc.. part. 2. op. 21. — Moya, cap 12, nom. 76. . Λ//Μ tr. 32, η. 361. dacuntcnhtm — Lu^o, loc. at. n. 1032. — * Dc Praec decal., n. 755. — Solus, de Just, et Juft, Ub. 4, qu. 5, art 2, v. Adnutandum hk. Laynt., tr. 6, disp. 4, qu. 1. n. 9. — « Tom. 6, tr. 5, disp. 3, qu. 49 lib. 3, tr. 4, cap. 12. num 7, v. Dko ///. · Ap. Croix, lot. ciL — ’ Loc. dL. n. 77. — · Lib. 3, tr. 4. cap. 6, n. 6. cap. 4. dub. 6, n. 38 ad sustentationem centum aurei mitterentur, ut invito etiam patre, quatuor vel quinque au­ reos lu Satas ita tenet, non quidem in suis ope nbus, sed de hoc interrogatus, ut refert Lugo, a quo allegationem Croix mutuatus est r) Petrus Navarra male citatur a Spo rer, negat enim, lib. 3, cap 1, n. 72 et 73, mortale esse, si filius quatuor argenteos ex­ cedat In anno scilicet, ut subdit Holzmann. ♦> Navarrus, Man., cap. 17, η. 157, in ge­ nerali Lanium loquitur, dicens filium posse licite accipere < quando probabiliter conjicit patrem suum eo contentum fore, ut cum de ejus licentia^. in peregrinis gymnasiis versa­ tur, tunc enim probabiliter credere potest ratas habiturum patrem eleemosynas illas, quas in­ star sui similium facft » , * Palau tr. 6, de Carit., disp. 2, punct. 5, n. 4. Less,, lib, V, Molina, tr.2, disp. 145, n, 1. Navar., Apolog libri de Reditib. cccl., qu I, monit. 77, n« 7. — « Disp. 5, n. 42. — Molina, loc. dL, disp. 234. n. 8. /) Hodie vero, ex mutato pecuniae valorc, dicendum est (iliumfamilias non peccare gra­ viter furando patri diviti 20 vel 30 francos; vel etiam 50 vel 60 francos, si pater est valde dives. 544 - a) Lessius, loc cit., n. 80 et 81; Vil­ lalobos, part. 2, tr, 13, diff. 6, n. 4, non solum non improbabilem-censent hanc sententiam; sed eam simpliciter tenent b> Serra, in 2 * ”' 2a',qu 66, art. 5, dub. 2, ad 3, ita docet dc casu simili, scilicet de fa­ mulo. S. Thomas, 2° 2 ',qu. 185, art. 7, ad 2; * Cajctanus, in loc. cit., huic sententiae non re­ pugnant, ut rectius loquitur Molina. 1 Moya contra, loc. cit., n. 6, oppositam sententiam tenet ut probabilissimam; eamdemque n 2, probabilem appellat, · ne dicam (subdit) veram et communem ·. Filios id *ministrae bona pareo lia. Juxu 1hos. potest petere sa­ lar i um vel •ibi compen­ sare. CAP. I. Juiu 4ho», non po· teit. Secunda sententia valde pro * babilis ct Rrobabi· or. Hine bho non Heel Mbteompen· Mire. - DE FURTO. - DUH Medina ·), Silvestro et aliis, tenent, nullo modo filium posse hoc salarium a patre exigere: quia secundum jura filius debet patri suas operas et industrias I); et quid­ quid ex bonis paternis acquirit, patri acqui­ rit ut probat Sanchez *. Et cum haec sententia sit valde probabilis, immo proba­ bilior cum Croix8; ideo, si pater negaret salarium, vel filium puderet illud petere, merito ait Croix8, minime posse filium occulte sibi illud compensare, cum com­ pensatio non sit licita, nisi ubi jus est cer­ tum : sed hic jus filii est valde dubium. — Dices: Prima opinio est saltem practice probabilis probabilitate juris, seu proxima; prout dicunt DD. de eo qui potest com­ pensare famam sibi ablatam, cum pecunia, vel non restituendo famam alteri detra­ henti (vide dicta Lib. I, n. 35). Sed re­ spondetur, ibi supponi diffamatum habere certum jus ad suam famam, et dubium est tantum de modo. Sed hic valde dubi­ tatur, an filius habeat jus se compensandi in casu proposito. Quando autem jus sive creditum non est certum, omnes conve­ niunt ad dicendum, quod non licet com­ pensare. Vide Salmant4. Si vero filius praestet in beneficium pa­ tris majora opera et obsequia quam te­ netur; an eo casu possit exposcere sti­ pendium a patre? — Vide dicta w. 488, ad III, in fine. Silvcsi., ▼. Peculium T, qu. 12. — 1 Consi 1., lib. 1, 51 IV. 545. - « IO0. Etsi famuli, in esculentis • et poculentis quae domo exportant aut « divendunt, graviter peccent; quae ta• men ipsi domi consumunt, in iis faci« lius (uti et religiosi) excusantur ; cum « in his dominus aut praelatus saepe tan« tum sit invitus quoad modum acci« piendi clam, non quoad rem. Quod • tamen timeri posset, si extraordinaria « acciperentur. Laymann, Escobar, — et «Lessius8, ubi docet, quod furta mi« ni ma famulorum ex comestibilibus, quae «claudi non solent, non coalescant, si «non ad vendendum, sed ad comeden« dum tantum accipiantur ». [Ita edam Cajetanus, Navarrus, Bafiez, Moya, San­ chez , apud Croix ·. Sed merito hoc non admittit Sporer ’, si magna esset quan­ titas). 546. - « 11. Cum a gravi peccato furtum « domesticum non potest excusari, tunc « uxor tenetur restituere ex parapherais, « filius ex castrensibus, vel quasi, vel si « ea non habet, post mortem patris af« ferre in divisionem haereditatis (si quan« titas rei ablatae sit valde magna, nec pater restitutionem tacite vel expresse « dimiserit). Famuli vero, si sine magna « difficultate restituere non possint, ju« beantur compensare officiis et obsequiis extraordinariis, quantum possunt. Lay« mann 8 ». Cajctan., Sum . v. Navar., Maji., cap. 17, ιλ. cap. 2, dub. 9, n. 4 ct 5. — · Lib. 3, part. 1, n. 1CÔ4. — n. 138 ’ Loc. cit., num. 1035. — · Tr. 13, cap. 4, num. 148. — Moya, tr. b, di>p. 4, qu. 4, n. |4. - Sauch., DecaL, lib. 7, Laym., lib. 3, tr. 3, part. 1, cap. 1, n 5. — Escob., tr. I. cap. 21, num. 31. · · Lib. 3, part. 1. num. ΙΟΙά. — ’ Tr. 5, exam. 9. cap. 4, num 25. — · Lib. 2, cap. 12, num 18. — cap. 5, n 58. — · Lib. 3, tr. 3, part. 1, cap. 1, n. 5. <) Medina citatur a Moya ex Laymann; sed apud Laymann nomen Medinac ex incuria videtur irrepsisse loco Molinae. I) Si nempe filius cum patre commoretur el ab eodem sustentetur, ut notat Lugo, vel si filius sit in patris potestate, ut loquitur Sil­ vester. Regulariter scilicet; et Sanchez, n. 5, excipit casum, quo filius patrem alere non teneretur, et tacite vel expresse protesta­ retur mercedem operarum sibi esse prae­ standam. Opinio ista, haud secus atque allata exempla reperiebantur utique lib. I. n. 35. in prioribus Theologiae moralis editionibus, hic autem desiderantur. A sexta enim edi­ tione et deinceps, prorsus deleta sunt ex novo tractatu de Conscientia. Baft ta, in qu. . — Aeque enim nefas * drn ratio. est a culpa excusare qui reus est, quam innocentem tamquam culpae reum judi­ care; ut sedulo monuit S. Antoninus ', ubi disserens quando aliquid damnandum sit de mortali vel non, sic scripsit: Nisi ad hoc habeatur auctoritas expressa Scri­ pturae sacrae, aut canonis seu determi­ nationis Ecclesiae, vel evidens ratio, non nisi periculosissime determinatur Nam si determinetur quod sit ibi mortale, et non sit, mortaliter peccabit contrafaciens; quia omne quod est contra conscientiam, aedificat ad gehennam... Si autem deter­ minetur quod non sit mortale, ct secun­ dum rei veritatem sit, error suus non excusabit eum a mortali..., quando scilicet erraret ex crassa ignorantia; secus, si 1 Pati. 2. tit. Leap. 11, $ 28 — «S. Uonaucn/., Compcnd iheol. verit., lib. 2, cap. 52. · De vita spirit., lect. 4, ex probabili, pula, quia consuluit peritos in tali materia, a quibus sibi dicitur illud tale non esse mortale; videtur enim tunc in eo esse ignorantia quasi invincibilis, quae excusat a toto. Ei hoc, quantum ad ea quae non sunt expresse contra jus divinum vel naturale, ut contra articulos fidei, decem praecepta, et hujusmodi, in quibus ignorans ignorabitur. — Item S. Bonaventura dixi:: Cavenda est conscientia nimis larga, et nimis stricta. Nam prima generat praesumptionem; secunda, despe rationem..., prima saepe salvat damnanaum,secunda e contra damnat salvandum. Quapropter semper timor mihi fuit, ne Deus aeque rationem a me exigeret, si opiniones laxas ut probabiles approbas­ sem, quam si probabiles ut laxas repro­ bassem. Humanae conditionis praesenti fragilitate spectata, non est semper ve­ rum, tutius esse animas per viam arctio­ rem dirigere; cum videamus Ecclesiam tam nimiam libertatem, quam nimium ri­ gorem saepe proscripsisse. — Unde Gersonius *, animadvertens damna senten­ tiarum excedenter rigidarum,sic advertit: Fit... ut per tales assertiones publicas ni­ mis duras, generales et strictas, praeser­ tim in non certissimis nequaquam eruan­ tur homines a luto peccatorum ; sed in illud profundius, quia desperatius, im­ mergantur. Et hoc magis urgere debet in materia restitutionis; ubi in dubio, possessor bo­ nae fidei, cum jus certum habeat ad rem possessam, non debet exspoliari, nisi moraliter constet rem esse alterius; juxta regulam communiter receptam, etiam ab auctoribus rigidae sententiae, ut testatur Lugo ’, et sic revera tenent Gonet4, Ha bert s, Natalis Alexander ", Wigandt Pater Henno, etc. (Vide dicta Lib. I, n. 35}. — Cimmuniter enim dicunt, saltem in materia justitiae valere regulam illam, quod in dubio melior est conditio possi­ dentis. • Tr. de Just, cl lure, CAp. 12. qu. 11, re»p. 2. — · Lib. 4, cap. 9, art. I, reg. 39. — ’ Tr. 2, exam. 1. qu. 7 n. 13. — 7. art. I, COOCJ J. el de coroll. II. — ■ De Jusi, et Jure. disp. 17. n. 86. — 1 Clyp. /ienno, de Restitui., chip. I, qu iheol. thorn . dissert de opin probab., ari Λ. n. 55 ct 57.*2 Conac., disp. ?, qu. 4. conci X 547. - <· Concina, in suo Apparatu, lib. 1, 2, cap 5, a. 7; hb. 3, diss. 3, cap. 3, § 3, nedum opinionem istam teneat potius oppo sitam amplectitur et defendit. Praecipue in murm juMHiae. Μ S. Doct.v parara· xd «c retra * ctAndam. Rettitnuo definitor. Ex )a«titiACommotati va oritur obli­ gatio restirotioniv Radicev rettiiuiio«1·. dllAt. LIB. ΠΤ - TRACT. V. DE SBPTTMO PRAECEPTO DECALOGI. De reliquo, tandem me protestor, quod, si in aliquo erravi, opto ut error mihi ostendatur Nam paratus sum illico me retractare, nec erubescam; prout non eru­ bui id facere in hac mea nova editione, in qua a pluribus recessi opinionibus, quae olim probabiles, sed postmodum vel ni­ mis benignae aut nimis rigidae mihi visae sunt. Restitutio igitur est actus justitiae; sed addendum est: commutativae. Non enim debetur restitutio ex laesione justi­ tiae legalis, quae respicit jura legum et poenas; neque ex laesione justitiae distribulrvae, quae respicit merita personarum. — Quare episcopus, conferens beneficium simplex indigno, nihil tenetur restituere digno; uü probabiliter dicetur n. 585, et Lib. IV, h. 107, i.f. Quid vero, si beneficium sit curatum? Vide eodem loco, n. 109. Tantum igitur ex laesione justitiae commutativae, quae respicit jus rei, oritur obligatio restitutionis. — Ex laesione au­ tem aliarum virtutum, nulla oritur obli­ gatio restituendi: ut Croix * cum Soto, Lugo f>, Bahez, Tamburinio, etc.; contra Lessium et Covarruvias Quare di­ cunt praefati DD., quod si actio ex alia virtute quam ex justitia sit debita, non est restituendum quod accipitur pro ea servanda. 548. - Notandum est Γ. Quod radices restitutionis duae communiter assignan­ tur Prima, ex injusta acceptione, cui adjungitur radix ex injusta damnificatione. - Secunda, ex re accepta, sive ex injusta retentione, cui annectitur obligatio restituendi ex contractu. Sorm. de Juni, et Jure, Hb. I qu.7, arx. 3, ▼. Perst«iratdMm - Bafira, io 2 ** *, 2· qu. 62, Art. 5. dub. 4. conci. 1. Tam bur , Decal , lib. 7, cap. 5, S 3, num. Q et veqq — 1 Tr. 13. cap 1. num. 14. - Lfss., lib. 2, op. 7. num. 26, - Bonac., de Realitut-, diap. 1, qu 1. punct. 3. num. 11. Rrôe/., part. I, Ub 2. qu. 10, n. 19. — ’ Loc. ciL. n. 27. — • Dup 8, n. 66 ct »eqq. — 4 De Jutt. et Jure lib. 4, qu. 7. Croix, lib. 3, part. 2, n, 295, habet tan­ tum id quod inferius a S- Alphonso dicitur, negat scilicet obligationem adesse restituendi pretium acceptum pro actione, quae ex alia virtute quam ex justitia debetur Lugo, loc. cil.t disp. 18, n. 67, loquitur tum de actione ex alia virtute debita, tum de omissione ejusdem actus, et negat obliga 549. - Notandum 2". Quod alia est culpa theologica, quae respicit conscientiam ; et est eadem, quam peccatum mortale aut veniale. — Alia juridica, quae dividitur in latam, scilicet quando omittitur diligentia quam communiter omnes adhibere solent ; levem, si omittitur diligentia quam omnes diligentes adhibent; et levissimam,si omit­ titur diligentia quam diligentissimi po­ nunt. Hinc resolvitur quod qui damnum minime praevidet nec intendit, certo ad nihil tenetur, etsi operam daret rei illi­ citae; uti fur, qui penitus fortuito domum alienam incenderet. — Ita Salmant.1 cum Lessio, Bonacina, Rebello et aliis. 550. - His positis, Quaeritur Γ. Ex quali culpa oritur obligatio gravis resti­ tutionis in delictis9 Respondetur, oriri tantum ex culpa lata, conjuncta cum culpa gravi theologica. Ita Lessius *, Lugo °, Sotus4, Petrus Navarra4, Sanchez4, Viva’; Salmant. * cum Laymann, Azor, etc.; Croix”. Item Cabassutius 10, Roncaglia " et alii com­ muniter. Ratio, quia (ut docent Lugo 13 et alii) restitutio communiter accipitur ut poena. Et ideo dicimus quod, ut debita aequalitas servetur, ad obligationem gravem restituendi rem gravis valoris, requi­ ritur culpa theologica gravis; theologica, quia, cum conscientia oneretur de obli­ gatione, oportet ut in conscientia adfuerit delictum; gravis, quia, ut conscientia te­ neatur ad gravem obligationem, oportet ut gravis fuerit culpa. 551. - Quaeritur hic 2". Si quis com­ mittat culpam juridicam levem sive levis­ simam contra justitiam, sed cum animo art 2, ▼. Dubium autem til. — 1 De Restitue., lib. 2. cap. 1, n. 47 et 48. — · Decal., lib. 2, cap. 23, n. 160. 1 De Restitui., qu. 1, an. 4, n. 2. — · Tr. 13, cap. 1. n. 16. Laym., lib, 3, tr. 3, part. 1, cap. 6, n. 2. - Aaor, part. 3. lib. 4, cap. 8, v. Quae stia et v. Dicendum. — · Lib. 3, part. 2, num. 184 et seqq - * Lib. 6, cap. 17, n. 2. — ’* Tr. 13, qu. 2, de Rotit., cap. I, qu. 4. — ·· Di«p. 8. n. 59, tionem esse restituendi, vi scilicet justitiae; quandoque tamen ex alia virtute obligatio­ nem ejusmodi adesse asserit d) Lessius t lib. 2, cap. 14, n. 69 et 72, Covarruvias, in cap. Peccatum, part. 2, % 3 asserunt restituendum esse pretium ab aliquo acceptum eo fine, ut iste actum virtutis jam debitum ponat cuip. ih» |οκ'σ’·<·’“1 * çuip μ ωρΐ«,1,° indtii- " coniuncu Cic» CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB nocendi graviter ; an teneatur ad damnum ex illa secutum? Opiniones Affirmant Lugo *, et Salmant. * cum de culpa ju­ ridica levi Molina a>, etc. Ratio, quia tunc ille pravus com inten· donc no­ affectus efficit, ut effectus damni secuti sit cendi gra­ voluntarius. — Negant vero Sanchez ’ viter. cum Angles b); item Navarrus et Turrianus, apud Salmant4. Ratio, quia ad obli­ gationem restitutionis non sufficit solus pravus affectus; sed requiritur etiam actus externus complete injustus. S. Doctor Sed in hoc dubio, mihi videtur omnino distinguit: vera sententia Lessii c>, qui alia via ca­ Si omisit di· sum resolvit, et sic distinguit: Si ille, pru­ ligentiam dc bitam, denter dubitans an ex sua actione dam­ obligatur sd restitu­ num proximo obveniat, committit culpam tionem. levem sive levissimam, omittendo eam di­ ligentiam quam tenebatur adhibere ; tunc peccat quidem graviter contra justitiam, Secus, si et tenetur ad restitutionem. — Secus, si debitam di­ ligentiam omnem debitam diligentiam adhibeat; quia adhibuerit. tunc nullam culpam committit contra ju­ stitiam, et ideo ad nullam tenetur resti­ tutionem: licet aliunde obpravum animum peccet contra caritatem. 552. - Quaeritur 3°. Utrum peccatum veniale contra justitiam inducat obligatio­ Levis nu­ nem restituendi? — Resp. Si est veniale, teris obii gat ad re * ratione parvitatis materiae, certe obligat citationem sub levi. ad restitutionem sub levi. Si vero est veniale, ratione inadvertentiae sive indeliberationis, hoc quaeritur: an obliget ad restitutionem? J οκά?? *· Prima sententia affirmat ; sed ejus auttntiJdvcr’ ctores sunt divisi apud Lugo s. — Nam * Di p. * 8, n. 75. — · Tr. 13, cap. 1. n. 72. — ’ Conail., 55 I. alii, ut Vasquez et Turrianus, dicunt tunc esse obligationem restituendi totum dam­ num, quin tamen explicent, an sub gravi culpa vel levi. — Alii autem, ut Laymann ·, Molina Croix " cum Soto 0), Bonacina, Reginaldo et aliis, dicunt esse obligatio­ nem restituendi pro ratione culpae. — Hinc Bonacina · ait posse culpam ita levem esse, ut non obliget nisi ad centesimam partem damni; si vero sit gravior, potest obligare usque ad decimam partem. Casu autem quo dubitatur an culpa fuerit venialis aut mortalis, obligandus est damnificator us­ que ad medietatem damni. Ita Bonacina. Secunda tamen sententia probabilior et communior, quam tenent Petrus Na­ varra 10, Lessius “, Sanchez Lugo1S (qui omnino existimat veriorem, cum Henri­ quez, Sà, Rodriguez % Salas b> et aliis plu­ ribus), Roncaglia w, Viva “, cum Azor et Filliuccio apud Cabassut. *·, docet in eo casu nullam esse obligationem restituendi. — Ratio, quia culpa venialis ex indeliberatione non est simpliciter delictum et injuria, et ideo non potest parere obliga­ tionem restitutionis. Sicut ex contractu, ubi non adfuit consensus plene delibera­ tus, non oritur obligatio; et sicut etiam non obligat votum emissum sine plena deliberatione. Actus igitur non perfecte deliberatus nequit esse causa perfectae obligationis (Vide dicenda Lib. V, n. 3). Dixi: nullam obligationem, nec sub gravi, nec sub levi — Non sub gravi; quia obli­ gatio gravis non habet proportionem cum punci. 3, num. 9. bb. 10, num, 73. — * Loc. dL — hb. 2. cap 1, dub. 49, η. ο. — Navor,, Man., cap. 17, n. 70. - * Lib. 2. cap. 1, n. 48. — u Lib. 2, cap. 7. n. 27 et %cqq. — Turriaa., in 2·· 2··, de Just, el Jure, disp. 11, dub. 3 »■ Decal., lib. 2, cap. 23. n. 160. - e Loc. at, num. 56. · * Loc. cit., n. 21. — · Diep. 8, n. 56. · Vasg., Opusc. dc Btnnq., lib. U de IrreguL, cap. 1.\ n 7, i (. Restitui., cap. 2, § 2, dub. 2, n. 20. - Turrtaa., in 2·· 2 *·, Wt/Μ/ϊσ. num. 57 (edit, genuin., num. 60). — 14 Tr. 13, qu. 2, dc Just, ct Jure, disp. 11. dub. 2, n. 12. — · Lib. 3, tr. 3, dc RcwUtut , cap. I, qu. 4, resp. 1. — * De Rotitut., qu. 1, part. 1, cap. 6, n. 4. — 1 Tr. 2. disp. 698, n. 7, — · Lib. 3. art. 4. n. 3. — Jaor, part. 3. lib. 4, cap. 8, v. DicïtUmm. · part. 2, n. 191 ct 192. - Bonae.. de Reatit., disp. I, qu. 1, Fill., tr. 32, n. 31. · “ Lib. 6. cap- 17, o. 2. 551. - ° ’ Molina, tr. 2, disp. 697, n. 18, dicit de co qui servum alienum solvit « ex odio domini aut ex alia sinistra intentione; tunc si servus fugiat, ac se furto a domino subtrahat, is qui eum solvit tenetur domino de furto ·. b> Angles, Qu. de clericis restitutioni ob­ noxiis, (tiff. 7, conci- 2, a Sanchez revera cita­ tus, haec dumtaxat scribit: «Impediens di­ gnum aut digniorem ut detur digno, ex odio vel invidia in illum, cui non erat beneficium conferendum, ad restitutionem non tenetur, dummodo collatorem non decipiat, sed preci­ bus ab illo impetret ut alteri conferat; licet enim peccet contra caritatem proximi, contra justitiam tamen minime peccat». r 1 Lessius, lib. 2, cap. 7, n. 25, quamvis hanc distinctionem non formaliter proponat, attamen perspicue eamdem adumbraL 552. - a ' Solus, de Just, etJure, lib. 4, qu. 7, art. 2, conci. 4, requirit peccatum mortale. b Salas ci Rodriguez his verbis a Lugo citantur : « Quam etiam sententiam docuit Pa­ ter Salas in manuscriptis, et Pater Alphonsus Rodriguez ·. Sd, V. Probabt lies et com· muni at,nui U obUpitio ex levi ad­ vertentiju 56 Γχ le· vi materu qcaadoque oohgatio rraru res. utationi*. IJR. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO RRAECEPTO DECALOGI. illa culpa levi. Non sub levi; quia levis obligatio non habet proportionem cum re gravi, ut ex suis principiis optime arguit doctissimus Lugo1 ; qui, post D. Thomam, non temere inter alios theologos facile princeps dici potest: cum in dubiis discu­ tiendis hic auctor saepe, nullo praeeunte, falcem ita ad radicem ponat, ut rationes quas ipse in medium adducit difficulter solvi valeant. 553 - Quaeritur 4". Utrum ex peccato levi, ob parvitatem materiae contra justi­ tiam, possit aliquando per accidens oriri gravis obligatio restituendi ? Affirma. Et casus est, quando in ultimo iurtulo, complente materiam gravem, non advertit fur ad furtula praeterita; tunc enim tenetur sub gravi ad restitutionem saltem illius ultimi furtuli. Ita Lugo «, Viva * cum Cardenas % Tamburinio et Lacroix4, contra Diana, Oviedo, Petschacher, etc., apud ipsum — Et ratio est, quia obligatio gravior tunc non oritur ex illa ultima acceptione injusta: quae cum sit tantum culpa levis, non posset gravem obligationem parere; sed oritur ex injusta retentione gravis materiae, culpabiliter |am acceptae. Vel, ut ait Croix5, oritur ex gravitate materiae debitae, propter illas leves ablationes formaliter injustas.—Suf hcii autem ad vitandum morule, ut re­ stituatur tantum materia illa parva, gra­ vem materiam complens; ut probabilius Dnp. b, d 58 cl K). — · Loc. cil. num. tC. — 1 De tenent Sanchez, Lessius Vasquez, Re­ bellus, Bonacina, etc. cum Croix ·; contra Medina, Lopez, Esparsa, etc. 554. - Quaeritur 5". An etiam in con tractibus a> requiratur culpa theologica, pro obligatione restitutionis? — Certum In contra ctibui poest, ut ait Lugo ’, tam leges quam con­ teat dan o ratio res­ trahentes, bene posse se ipsos obligare ad bli titutioni» calpa restitutionem sine ulla culpa theologica. sine theologica. Sed Dubium est: an dc facto obli­ gentur ? Juxta a· Affirmant Laymann 8, cum Navarro, Uoi.deUcto Molina, Vasquez, Turriano et aliis apud Aden Lugo ·. Et dicunt, in contractibus obstrin­ gere ad restitutionem solam culpam juri­ dicam: et quidem levissimam, si contra­ ctus est in commodum committentis cul­ pam; latam, si in commodum alterius contrahentis; levem, si in commodum utriusque. — Ratio istorum, quia id postu­ lat aequalitas contractus, ut ubi majus est commodum major apponatur diligentia. Sed valde probabiliter negant Sotus In, Valde pto habiliterne Lessius ", Filliuccius ”, Toletus ”, Sà ”, CAiur. Lugo ”, Croix ”; Salmant. ’· cum Tapia, Ledesma, Henriquez, etc.; Roncaglia ”. Ratio, quia ex una parte non est aequum aliquem obligare ad poenam gravem sine sua gravi culpa; ex alia non praesumitur, saltem non constat, quod aliquis voluerit se obligare in conscientia ad satisfacien­ dum pro damno facto cum sola culpa ju­ ridica. — Leges autem quae adducuntur Espana, Cuts. tbeol., lib. 8, qu. 3fl, an. 1. — 1 Di*p. N. Reitttot qu I, an. 4, num 6. Tambur. Decal , lib. 8. tr 3. caps?. $ 5, n_K — ‘ Lib. 3, pan 2, n. '345. - [>tana, n. 100 et 101. - · Lib. 3, tr. 3, pan I. cap 6, η 3 Mavar., Man., cap. 17, nom. 184. Molina, tr. 2, disp. 2%, part 1, tr. 6, tcaoL 31. - OpMo, ir. 6, de Vittit et Peccat., η controv. 3, pu net 7, n. KL’. · Ptisthadttr, de Reatitut. et «eqq. · Furrtan., in I Radix in gen qu. 3 art 2, v. Rtspondtbit. — * Loc ci· n 215. - Sa ne h , Decal. Ub. 7, cap. 21. n. 9. . Vasq, *c. üpu de Restitui., cap 9. 4 1, dub. 5. num. 78 lRd * ., part I ht. 3, qu. 15, a. 39. qu. h punct 2, num. 2. Bonac,, di«p. 1, de Rratitut , · Lib. 3. part. 2, u. 2A9 — Joan Mtdma, Cod. de Rcstnut., qu. 10 ▼. Sed pont. Ludet, Lepta, Instruct, conac., pan. 1, cap. 93, ad 2 quae». - 1 et 2. Vasq , Opuac. cit., cap. 2, $ 2, dub. o, 2··. dup. Il, dub. 5. n. 44 ’ Loc, cit.. n. 99, — M De Just, et Jure lib. 4. qu 7, art. 2, posi med. — M Lib. 2. cap.7, n. A3. — ” Tr 34, cap L n. 23 “ Lib. 5 cap. 18, n. 1. - u V. Culpa, n. 2. - Loc. cil., n 106 et »eqq. — * Loc.cil . n. 177 — n Tr. U, cap. I, n 32 · Tapua, torn. 2, lib. 6, qu. 29, an. b, n. 9 Marttnm dr Le dtima.2· 4··, qu. 18. an.6, v.Srrf dubitas Jitnriq. lit». 14 de Irrcg.. cap. 15. — * Tr. 13, qu. 2. de Re t., * cap. 1. qu. A. ■ Lessius, lib. 2. cap. 12, n. 45, simpli 5W. - " Cardenas a Viva hic non citatur; et assent, dissert 23, n 88, (urem teneri ad viter obligat ejusmodi furem ad restitutionem restituendum non id solum in quo factus est Et rationem hujus asserti sequentibus verbis ditior, sed etiam omnes illas parvas quanti­ exponit -Quia velle relinere illam quantita­ tem, sic partam per furta venialia, est pec tates quae consumptae sine ' ■ Auctores isti a Croix dicuntur contra­ catum mortale .. 554. Hic agitur non de universis, sed dicere, eo sensu scilicet quod negant leves illas materias coalescere, nisi in se vel in aequi- de aliquibus tantum contracübus, ut commo­ valenti apud furem exstent. secus vero, si fur dato, deposito, conductione, pignore ; non veru de precario. ille, consumpserit. CAP. Π. - DE RR^TTTUTTONE. - in contrarium, obligantes cum sola culpa juridica, vel praesumunt culpam theolo gicam, ut ait Viva 1 ; vel obligant solum pro foro externo; vel non sunt receptae in alio sensu, ut dicunt Lugo, Salmant ’, etc. Illae vero leges quae in aliquibus ca­ sibus omnino praecipiunt restitutionem, istae quidem obligant, etiamsi absit pec catum; sed non ante sententiam judicis, ut communiter dicunt Salmant. 8, Viva et alii : quicquid alii dicant. — Vide dicta Lib. 1, n 100, in fine, v. Quaero. 1 n offî · 555. - Pariter in officiis, est probabile cil· requiri tur culpa la· ex eadem ratione, quod nemo tenetur ad ucumtheo· lofica era- restitutionem, nisi ex culpa lata, conjuncta τι. cum gravi theologica. Ita Salmant.4 cum Vasquez e>, Soto ft>, Lessio, Lugo, etc. — * Quando Tenetur tamen etiam ex culpa levi juri­ que sali· culpa juri­ dica, qui recipit stipendium, ut dicit Lay­ dica levi·. mann; vel qui promittit diligentiam ma­ jorem communi debita ; vel si officium de se exigat magnam diligentiam: ut Sal­ mant. Λ cum aliis. Sed semper intelligitur, quod culpa juridica sit conjuncta cum gravi peccato, ut graviter obliget. Inferent 556. - « Resp. ΙΓ. Ex data responsione injuriam damnosam « patet, teneri ad restitutionem eos qui tenetur ad * reitiiutio « intulerunt injuriam damnosam — Haec nem. « autem est duplex: scilicet materialis, ut < v. gr. cum quis rem alienam destruit, ‘ De Restitui., qu. 1, art. 4 n. 106. — · Tr. 13, cap. 1. q. 34 n. 4. — disp. 8. — · Loc. ciu — Vrva, loc. dt·, n. 4, i. ί — 1 Tr. 13, cap. 1. n. 27. · Less., lib. 2. cap. 7, num. 31. Lu^o, diip. 8. num. 90 et seqq. — Ijxym , 555. - a) Vasquez» de Restitue, cap. 2, § 2, dub. 5, n 35, requirit quidem culpam latam in officio, ad obligationem restitutionis. Cum tamen lectorem remittat ad ea quae dub. 2 jam dixerat: scilicet» si quis cum culpa lata, venialiter tantum peccaret, feneretur nihilo 57 DUB, I. « accipit bona fide, vel retinet: id est, pro « habiliter judicans id sibi licere, vel esse « suam ; et formalis, qua quis rem alienam destruit, accipit vel retinet mala fide: id est, cum sciat vel scire ac debeat, « id sibi non licere, et rem non esse suam « — Vide Laymann 4,LessiumT, Bonacina’ « Unde resolves nui « Γ. Qui injuriam intulit, ex qua al­ IumUbidam ­ teri nullum est damnum secutum, ut si num, ibi nulla obHadulterium commisit sine damnificatio- jatio resti­ tutionis. ne alterius, non tenetur in conscientia ad restitutionem ; cum haec sit reparatio damni. Potest tamen a judice cogi ad satisfaciendum pro injuria. Dimoifi« 2*. Quisquis intulit injuriam damno­ UAUI OlAlC sam, etiam materialem tantum, tenetur rial i ter restituere; sed nonnisi id quod ex alte­ quandoque tenetur rius re adhuc habet, vel quo ex ea fa­ ctus est ditior. Damaib « 3". Qui intulit injuriam formalem, sive cana forma rem adhuc habeat sive non, tenetur re­ liter semper stituere; et quidem tantum quantum est tenetur. damnum secutum. — An vero sufficiat culpa venialis, controvertunt auctores; et sententia utraque probabilis videtur ac :r praxi tuta: saltem quando non commode potest restituere. Vide aucto­ res citatos, et Laymann B, Lessium ‘°, card. Lugo 11 ». lib. 3, tr. 4, cap. 7, n. 5. - * Loc. du, n, 28. - · Lib, 3, ♦ect. 5, tr. 2, cap. 1, u ’ Cap. 7, dub 6. — · Disp. I, I. de Reau;, in , Laymann, Molina a> et aliis communissime, distinguit: Si consulens dederit simplex consilium, vel falsum, vel modo auctoritativo; tunc, consilium revocando vel falsitatem ostendendo, excusatur a restitutione. — Secus, si insinuant motivum, sive modum inferendi damnum. Ratio:quia, adhuc revocato consilio,haec pergunt semper movere. Sicut enim, dicunt, qui ignem in alie­ nam segetem injecit, tenetur ad damnum, etiamsi postea dolens conatus fuerit ignem exstinguere ; ita et consulens. ΜοΠμ, tr. 2. diip. 729 el 731. - ‘Lib.?, cap 13, η. 11 et Restitue., cap. 4, $ 2, qu. 3. — ’ Lib. 2, cap. 13, n. 15 et 16. — · De Jubi. et Jure, dltp. 19, num. 37. — · Lib. 3, part. 2. n. 28. — ·· De Rexitut., n. 139. — Tr. 4, de et tcqq. — · Tr 32. η.M. — Bonae.. de Restitat , disp. 1 qu 2, puocu 7, a . 6 . «— 1 Totn. 3. dt *p. 4, qu. 6. dub. 14, 68Λ. JM. — · V. ConttHum, sum. 8. — · Part. 2, tr. 16. ratal. 15 et 16, et part. 3, tr. 5. reaol. 63, — · De Inju lit. * Restitui., cap. 3. num 21. — Laym.t lib. 1, tr. 5, part. 2, cap. 5. η. 7. 559 - 4 Toletus, lib. 1, cap. 85 ; Anton gant satis esse consilii revocationem, ut con­ Gomez, Résolut, vanar, tout 3, cap. 3, h. 44. sulens a restitutione sit immunis; requiri ta­ Molina, disp» 73J, non afferunt distinctionem men, ut ait Toletus, persuasionem contrariam, quam exponit S Alphonsus; sed absolute ne­ ut consilium revocari censeatur. » liOBf rCVO· can· com» Piexveit *i· lenden» exc"* alur· secu», m ve? modum n°* 59 CAP. ». - DE RESTITUTIONE. - DUB. Π. Secunda autem sententia, quam tenent Pater Concina Merbesius Salmant. 8 cum Reginaldo, Villalobos, etc. ; Azor 4 ; Diana 8 cum Navarra et Salon b); Roncaglia8 ; item S. Antoninus e\ Silvester e>, Filliuccius, apud Sporer’ (et probabilem putant Lessius8, Sporer·, Elbel ’°, Bo­ nacina dJ, Viva 11 ; Roncaglia 18 vocat sen­ tentiam probabilissimam; et Laymann valde probabilem vocat) — excusat a re­ stitutione, semper ac consulens conetur postea, meliori modo quo potest, damnum dissuadere; saltem adducendo rationem salutis aeternae, quae debet Christiano praeponderare omnibus aliis rationibus mundanis. — Nec obstat paritas ignis al­ lata: nam, eo casu, ignis necessario ope­ ratur. Sed, revocato consilio, damnum non amplius ex vi consilii evenit, sed ex sola malitia exsecutoris. Haec ten­ Hanc secundam sententiam satis pro­ tent! a pro­ babilis; pri­ babilem, sed primam probabiliorem cen­ ma, proba­ seo. — Recte vero notant Salmant.18 et bilior. Revocans Sporer 14 cum aliis, quod si consulens ne­ inutiliter te­ netur admo- queat avertere exsecutorem a damno in­ nexe laeden­ dum. ferendo, tenetur ex justitia monere lae­ dendum ut sibi caveat. 560. - Quaeritur 2*. Secuto damno ex consilio, quisnam primo teneatur ad re­ stitutionem ? Respondeo cum Croix,8, de Lugo et Lessio: Si consilium sit utile illud praebenti, JUXU Α· Hot, revo­ cant conMliumicmpe» excusatur. ( i 1 De Restitut., cap. 9, § 2, num. 22 et 23. — 1 Sum. n. 3. · “ Loc. dU qu- 4, resp. X - » Tr. 10, de Ceosar., qu. 182, conci. 2, η. 4, v. f. — · Tr. 13, cap. 1, n. 158. — M Tr. 4, de RestituL, cap 3, n. 22. — christ., part. 2 * *, 2· cap. 1, n. 117. · Rcçin., lib. 10, n. 108. - < ipsum primo teneri: secus, si soli exsecu- ordo r« tori. Si autem sit utile utrique, utrumque intercom * teneri pro rata; et idem puto, si ex damno èx“«Î“«2 illato neutri utile evenerit. — In defectu ‘OT autem alterius, tenentur in solidum. 561. - Quaeritur 3". An teneatur, qui consilium dedit, restituere, si damnum etiam sine consilio evenisset ? Respondeo cum Viva,e, Lessio, Molina, s« . Prima sententia valde probabilis af­ firmat. Eamque tenent Habert Lugo Villa!., part. 2, “ Lib. 3, part. 2, n. 56. - disp. 13, n. 9. · lib. 2, tr. 11, diff. 7, n. 6. — * Part. 3, lib. 4, cap. 11, quacr. 2. — cap. 10, n. 41. — “De Restitut., qu. 3, art. 3, n. 3. · • Part. 2, tr. 16, resol. 15. - Pctr. Novor., de Restitue., loc. dt., cap. 13, num. 4, - Molina, tr. 2, disp. 519, num. X - lib. 3, cap. 4, num. 27. — · Tr. 13, qu. 2, cap. 4, qu. 4, rosç., de Restitut., cap. 9, § 1, dub. 1. n. 6. — " De Re­ resp. 2. — Fili., tr. 33, n. 58. · ’ Tr. 4. de RestiL, cap. 3, sti tut., u. 436. - Elbe!, de Restitut., confer. 5, n. 119. * n. 22. — · Lib. 2, cap. 13, n. 18. — · Loc. dt., n. 22. — “ De “ Opusc. 73, cap. 30, in med. — Viva, loc. dt., n. 3. — w De Restitut., confer. 5, n. 143. — 11 De Restitui., qu. 3. art. 2, Injust. et Restitut., cap. 4, § 2, qu. 4, resp. 1. b> Salon, in 2a"· 2af, qu. 62, art. 7, con· trov. 6, videtur potius contrariam sententiam tueri. c> S. Antoninus et Silvester, a Sporer ex Laymann allegati, non loquuntur de restitu­ tione neque pro ea citantur a Laymann, sed solum pro irregularitate; et re quidem vera, S. Antoninus, part. 3, tit. 28. cap. 2, § 3; Sil­ vester, v. Homicidium I, n. 11, qu. 7, v. Ter­ tium; et n. 12, qu. 8, negant irregularitatem incurri ab eo qui consuluit quidem homici­ dium, sed ante effectum secutum, consilium revocavit, ct firmiter credit satis esse solam revocationem. Λ) Bonacina, disp. 1, de Restitut., qu. 2. punct. 7, n. 6, priorem sententiam tantum­ modo tuetur. Laymann, loc. cit., hanc sententiam pro­ babilem appellat 562. - * ) & Alphonsus hic de quibuscum­ que ad alterius damnum cooperantibus pro miscue disserit, et recte quidem, cum eadem sit de omnibus ratio; auctores tamen a S. Doctore allegati non omnes de singulis loquun tur, sed plerique de consulente tantum; aliqui vero, de mandante aut suffragium ferente. b> Lugo, disp. 19, n. 21, ita quidem docet de consulente; eum autem qui dubitat an suo 60 Dibw άβ HBeada c babiHUrtr Betor. Nisi Bd mnt prae «umptlonn contrariae Dubius de coasUio όα ia vel Asa­ no ttcuto bob tene­ tor. LIB. HL - TRACT V. DR SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Sanchez1 cum Covarruvias, Angelo, Bossio, Felino, etc.; CroixRoncaglia ; * et valde adhaeret Lessius3 (licet prius * ex­ presse contrarium tenuent). — Ratio 1\ Quia in tali dubio possidet delictum pravi consilii: cum enim consilium erat de se aptumaddamnum suadendum,in dubio prae­ sumitur ipsum fuisse causam damni. Prout si quis infligat alteri vulnus aptum de se ad occidendum, si alter postea decedit, praesumitur ex illo vulnere decessisse; unde consulens homicidium, ad se libe­ randum probare deberet, ex alia causa mortem aut aliud damnum provenisse. — Ratio 2». Quia pro eo stat possessio, pro quo stat praesumptio; non praesumitur autem exsecutor damnum intulisse sine consilio, quia nemo praesumitur malus; saltem non praesumitur determinatus ad damnum inferendum : ergo possessio stat pro obligatione consulentis; et hoc casu ruit possessio quam ipse habet super bo nis suis. Excipiunt tamen Sanchez et Roncaglia, nisi adsint aliae conjecturae quae contra­ rium suadeant : puta, ut ait Sanchez 5, si homicida erat acer inimicus occisi, vel necem jam minatus fuerat, et similia. Item, si exsecutor fide dignus affirmaret se non esse impulsum a consilio; ut dicunt idem Sanchez, Habert et Mazzotta. Commune autem est inter DD., cum Lessio * et Roncaglia in dubio an con­ silium datum sit, vel an damnum sit illa­ tum, ad nullam restitutionem consulen­ tem teneri. Secunda vero sententia satis etiam pro­ babilis negat in tali dubio obligationem esse restitutionis. Ita, cum Busenbaum (infra, «. 575), Lessius 8 cum Petro Na­ varra et Silvestro, qui vocat communem; Salmant. 9 cum Henriquez, Dicastillo et Rebello ; item Medina apud Sanchez10 ; et probabilem putat Elbel 11 cum Sayro Diana et aliis pluribus. — Et hanc videtur tenere D. Thomas >·, ubi docet: In aliis autem casibus enumeratis, non semper obligatur aliquis ad restituendum; non enim semper consilium, vel adulatio, vel aliquid hujusmodi est efficax causa ra­ pinae. Unde tunc solum tenetur consilia­ tor aut palpo... ad restitutionem, quando probabiliter aestimari potest, quod ex hu­ jusmodi causis fuerit injusta acceptio sub­ secuta. Ergo, juxta D. Thomam, probari debet, consilium certo fuisse causam dam­ ni; verbum enim illud probabiliter (si sit ex una parte) significat persuasionem moraliter certam, quod consulens fuerit causa damni: ut bene explicat doctus Pater Con­ cina ia, dicens: To probabiliter, S. Doctor in suo vero et genuino sensu accipit, pro morali scilicet persuasione et certitudine. — Ratio hujus sententiae est illa regula generalis, quod nemo obligatur ad resti­ tutionem, nisi omnino de tali obligatione constet, nempe quod ipse fuerit vera causa damni. Ad autem rationem, quod praesu­ matur influxus quando consilium de se aptum est influere : respondetur ex D. Tho­ ma quod ad obligationem restitutionis ‘ I> Matrim . lib. 2, dup. 41» num. 17; Decal, hb. 1, cap. 10, n 44. - Cww., in clcra. Si /irruiai, peut. 2, % 2, • Lot cit.. cap. 27. n. 13. — * Loc. ciu, resp. 3. - · Loc. dt., dt UMdn, in 1.I in prine num. 3. v. UINma /îm In cap. |. dc cG dele<., n. 13, v. CTra»» autm ; et io cap. Sictd de homicid.. n 12, coocl. 3. • Tr 13. qu. 2, cap. 4, qa. 1, rrap. 3, tn med. — · Lib. 2, cap.??, n. 13. — · Cap 13, η 38. — Sanch., Deval., lib L cap. 10, a. 44. — Ronca^tta, loc. dt. — · Loc. cit- - SartrJi., stitat., diap 4, dub. 2, nam. 39. - Rcbctl., part. 1, lib. 2. ntn. 1 toc cit — de In Just et Re»L, cap. I. S ?. qu. <. reap. 1 — MoxuOa, tr. 4, dhp. 1. qu. 5, cap. 2. quaer 5. — -.ufiragio damnum al.cui intulerit, dicit m 22 teneri · ad restituendam partem pro ratione et mensura dubii ». « Croix. Itb 3, part. 2, η. 574, disserens de consulent·- illum profecto ad restitutionem teneri asserit, scilicet · ad totum, vel saltem. Petr, Νανατ., de Rcstitut.. lib 3, cap. 4, - SttUrrL, v BtHunt J, nnm. 11, qu. 10, conci. 6; cap 13, n. 38 ct v n. 111 qa ITI, qo. 6, v. Secundum. — · Tr. 13, cap. 1, /fotrtf.; lib. 14. cap 3, n 4. Dic as t., de Re­ H, nam. 7. — Jaan Medina, Cod. dc Restitat., qu. 7, J Ad ^eundum, ante v. Si autem. * Dc Matrim.. hb 2, disp. 41, n 17, — 11 De Restitat., n. 146. - Diana, part. 3, tr. 5. reaol. M, et part. 4, tr. 3, resol. 28 et 63. - «· 2 * 2··. qu. 62, an 7, corp. — u Dr Just, et Jure, dissert. 2, cap. 9, S L num. 14. — »· 2 * 2 *·, qa. 62. art. 7. corp. ut aliqui dicunt, ad partem, pro qualitate dubii ». Sayrus, Clav., lib, 10, tr 2, cap 8, w. I, hanc sententiam de consulente, non solum probabilem existimat, sed absolute tenet ac tuetur Dubi αχ de efficacia conii hi i* tis probabi liter excu­ satur. Rationi­ bus opposi­ tis respon­ detur. CAP. 11. - DE RESlHCnONE. non sufficit consilium de se aptum esse ad influendum, sed insuper requiritur quod revera influat. Cum autem ex D. Thoma, consilium non semper sit causa damni: Non enim semper (verba S. Doctoris) con­ silium vel adulatio.,, est efficax causa ra­ pinae, influxus non praesumitur nisi pro betur. Dispar autem est ratio vulneris adducta ; quia vulnus lethale de se neces­ sario est causa mortis: non ita consilium. — Ad 2lm rationem, scilicet quod deli­ ctum exsecutoris non praesumitur: re­ spondetur quod regula haec currit pro eo qui omnino innocens est ; non autem pro eo qui jam delinquentem se prodidit. Cum enim ipse omnino voluntarie crimen pa­ traverit, vel praesumitur ipse ex sua mala voluntate fecisse, vel saltem de hoc po­ sitive est dubitandum; et in dubio suis bonis non est alter exspoliandus. juxuconPater Concina * addit tertiam sentenctr.xtn, tenetur pro n- ciam, dicens quod in tali dubio consiliator teneatur restituere tantum pro rata iucc opi- dubii. — Sed huic obstat: quod vel certo tJr° rc),w' possidet consilium, et tunc die tenetur ad totum damnum; vel non certo possidet consilium, et tunc ad nihil tenetur, quia melior est conditio possidentis bona sua: quod in materia justitiae certum esse om­ nes docent, ut vidimus n. 547, v. Et hoc. Dicit autem Sanchez ·, quod in dubio an consilium fuerit causa occisionis, con­ sulens habendus est irregularis; quia cum homicidium sit certum, quisque in du bio an sit ad illud cooperatus, censendus est irregularis, ex cap. Ad audientiam et cap. Significasti, de homicid. — Sed vide de hoc dicenda Lib. VII, n. 371. Certum autem mihi est, quod si tu pravo consilio revera movisti aliquem ad 1 De Junt ct Jure, dissert. 2, cap. 9, § J, ο, 13 et 15. — - UbB. 11. 61 damnum inferendum, teneris ad restitu­ tionem, etiamsi certe alter non defuisset qui idem illi persuasisset — Et ita Pater Concina · cum communi, et Sporer4 cum aliis. 563. - Quaeritur 5°. Quid, si alter jam sit determinatus ad damnum, v. gr. ad occidendum, et tu suadeas tantum mo­ dum: nempe, ut occidat veneno, non gla­ dio ; in illo, non in alio loco vel tempore ? — Adest duplex sententia probaoilis. Prima dicit te teneri ad restitutionem; quia suadendo modem, concurris ad sub­ stantiam damni. Suadendo vero quod dam num citius inferatur, totius es causa dam ni; cum alter per illud tempus potuisset animum mutare. — Ita Cajetanus6, Viva· cum Molina, Rebello, etc. Secunda sententia te absolute excusat a restitutione: modo ·> certum sit, alterum suum pravum animum non mutaturum. Ita Lugo7, Laymann ·, Lessius % Sporer’, Holzmann '°; et probabilem putant Sal­ mant. 11 cum S. Antonino, Prado, Silve­ stro, Navarro, etc. Ratio, quia consulens tunc non est causa efficax mali, quoad substantiam damni. Et haec est mihi pro­ babilior. Nec valet dicere, hypothesim illam suppositam, quod alter certe damnum sil illaturus sine consilio, semper esse incer tam, cum animus humanus semper sit mu­ tabilis. Nam respondetur Γ. quod in tali dubio, influxus consulentis ad damnum secutum non est certus, juxta id quod mox supra diximus n. 562. Resp. 2“. (quod magis urget), possessionem hic stare pro determinatione prava voluntatis exsecu­ toris. Et sic pariterHolzmann “.et Laymann w • Loc. au, n. 23. - » De Rtttitut., X 437. - » Tr. 13. -S. Anton., paru 2, tit. 1. cap. 12. $ 12. • Decal., lib. 1, cap. 10, num. 44. — · Loc. du, num. 4. - cap. 1. n. 112. 4 Tr. 4, cap. 3, num. 7. - · In 2·· 2·’, qu. 62, art. 7. - Prado, cap. 17, qu. 6, n 22, • De Restitue, qu. 3. art. 3. n 5. Molina, tr 2, diap. 73t> n. 3. · RtMl., part. 1, lib. 2, qu. 14, n. 22. — ’ Disp. 1% qu. 6, v. Ter Hum. num. 9 et 15. — · Lib. 3. nect. 5, tr. 2, cap. 5, num. 5. - n. 5, v. f. 563. - a) Conditionem istam Lugo, Les­ sius et Sporer praetermittunt b/ Lessius, cap. 13, n. 6, sententiam hanc probabilem quidem existimat; oppositam ta men etiam probabilem, et hoc tempore in scholis magis receptam esse affirmat : «Unde sentio in praxi (ita concludit) ordinarie sequen­ dam; id enim isti iniqui cooperatores meren­ tur, ut in posterum sibi caveant ». c) Salmanticenses et Prado huic senten tiac simpliciter subscribunt (eamdemque sim piloter insinuant S- Antoninus, Silvester et NavarrusX «si consilium, uti subjicit Prado, fuit coiiGilionatum et ex suppositione > A’uujf., Set&tsL, v. Rtslilntio ill, cap. 17, num. 17, — w Dc Rcitilui., num 437 — “ Lib. 3, tect. 5. tr. 2. cap. 5* Ccriu- de efficaci late conti ht u netur, alitu conta­ ient non de­ fuisset. modum da­ mni proba­ biliter une tur. Probata bus non te­ netur 62 LIB. III. - TRACT. V. OK SEI’TIMO PRAECEPTO DEC/XLOGI. Exco» cum Adriano'1-’, S. Antonino Silvestrodl, iitt^Mepe- Paludano Molina, Navarro Lessio, contra Vasquez, probabilissime excusant ““ a restitutione eum qui materialiter coo­ peratur ad damnum domini: quando sci­ licet alter sine sua cooperatione adhuc certe damnum intulisset; v. gr. si quis teneat scalam ei qui etiam ascenderet sine suo auxilio. 564. - Quaeritur 6°. An teneatur ad re­ stitutionem suadens damnum ex ignoran­ tia, sed cum culpa gravi? Resp. cum Viva1 ex Laymann, Holzîutu“ e«0 mann * Lessio 8, distinguendo : Si consit»r di >tno Hum dans, ex suo statu, v. gr. advocati aut pibiii. confessam, existimatur pentus, tenetur; .habeatarat £««». « quia tunc vere decipit. Contra tamen,1 si r radi». ni»i noscatur ut rudis; quia tunc damni illatio magis imputatur ei qui imprudenter se­ quitur ejus consilium: nisi cum consilio adfuit etiam dolus, sive intentio damnifi­ candi. Hoc tamen procedit quando agi­ tur de damno solius petentis consilium: nam secus dicendum, si agitur de damno tertii c»nV“vii Notandum autem hic, quod dans concontaicB» silium noxium tenetur postea facere quanredire et Lugo, et communi. 565. - Quaeritur 7°. An parato inferre majus damnum, possit suaderi minus adversus eamdem personam; v. gr. vo­ lenti occidere aliquem, suaderi ut solum eum percutiat? Affirma cum Viva , * Sanchez, Bonacina, Busenbaum (hic, n. 577) et communiori. — Dixi : adversus eamdem personam; quia adversus aliam in particulari, nequit sua­ deri damnum quantocumque minus. Ita Viva cum communi, apud Bonacina 5. Addit Viva, quod solum in genere po­ test suaderi illi, ut potius minus malum fa­ ciat ; vel etiam suaderi, minus malum esse furari a Petro divite quam a Paulo pau­ pere. Immo concedit, posse dici illi qui vult furari a Titio, ut furetur ab alio in genere; quia sic avertitur ab illo furto, et nulli e converso in particulari fit injuria. — Sed huic ego non acquiesco, cum Sporer a>, quia sic jam suadetur damnum alterius. Concedit idem Viva % volenti furari a Petro aliquid, ob quod ille in extremam redigeretur paupertatem, posse suaderi ut surripiat aliquantulum a Paulo ditissimo: qui aliter in hoc esset irrationabiliter in­ vitus. 566. - « 3°. Tenetur item, qui suo Con« sensu, calculo vel suffragio, est causa « efficax damni. — Lessiuse, Filliuccius7 ». Ideoque ultimi, qui iniquum dant suf­ fragium, peccant ; sed non tenentur ad re­ stitutionem, cum non sint causa damni, nisi ex condicto egerint. Molina, tr. 2, disp. 736, num. 5, i. L · Lrss., lib. 2, de Matrim., lib. 7, disp. 11, num. 13. « Üonac., disp. 1, de cap. 13, num. 35. — Vasq., de Restit., cap. 9, § 1, dub. 2, Restituât qu. 2, punct. 7, n. 8. — Viva, de Reslitut., qu. 3, η. 32. — 1 De Restitui., qu. 3, art. 3, η. 7. - Laym., lib. 3, art. 3, n. 10, v. f., v. Dubium. sect. 5. tr. 2. cap. 5, n. 4. — · De Rcstit., n. 428 et 432. — qu. 2, punct. 7, num. 14. — Viva, loc. dl., num. 10, i. f. — * Cap. 7, n. A3 et 34. — Viva, loc. dl., n 9. · Lu o, * • Lib. 2, cap. 13, num. 22 et 23. — 1 Tract. 32, cap. 3. lust, et Jure, disp. 8, n. 95. — « Loc. dl., de 10. · Sanch., Adrianus, m 4, de Restit., De curren­ tibus cum fure, v. Secundo dubitatur; S. An­ toninus, part. 2, tit. 1, cap. 12, § 12; Silvester, v. Restitutio III, qu 6, v. Quartum; Paludanus, in 4, dist. 15, qu. 2, art. 3, η. 17, et art. 5, \\ De serviente, n. 34 ; Navarrus, Man., cap 17, n. 20, non tenent expresse doctri­ nam quae excusat a restitutione eum qui eo casu materialiter tantum damno cooperatur, sed eidem consentiunt, ut dicit Laymann, in­ quantum scilicet negant adjuvantem ad resti­ tutionem teneri, si luturum esset ut eo non adjuvante, damnum nihilominus, et quidem lotum, inferretur. * Disp. 1, de Restitue, num. 63. 564. - a) Sanchez, ConsiI., lib. 1, cap. 3, dub. 5, η. 2 et 3, hunc sane ad restitutionem obligat; sed ex caritate tantum, ut ipse Viva advertit 565. - a) Sporer, tr. 4, cap. 3, n. 27, non loquitur de eo qui alicui suadet ut furetur ab aliis in genere; sed haec scribit: < Si fur jam resolutus sit furari plus ab aliquo, nihil co­ gitans de aliis, illicitum erit et restitutioni ob­ noxium suadere ei, ut furetur minus ab alio, de quo ipse nihil cogitabat, aut si cogitabat, tamen furari nolebat». b> Viva, in propos 36 Innoc. XI, n. 16, non habet hunc casum. Parato potest iua deri minai malum erga cumdem. Secus, ad versus aliam penonam. Ultimus dans ini· □ uum auf * trabium non tenetur. CAP. II. Neque, juiU <1109, dabiUns an ex priori bu» fuerit. Juxta a * hos, omnes in solidum tenentur. Verius MDfulos pro rau teneri. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Π. Sed quaeritur: Utrum, si quis dubitat, au suum suffragium fuerit ex prioribus, ct necessariis ad damnum alicui inferen­ dum, teneatur ad restitutionem ? —- Adest triplex sententia. Prima sententia dicit ad nihil teneri. Et hanc tuentur Rebellus, Henriquez % Tabiena % Diana et alii, apud Lugo ’; et * Sporer vocat non improbabilem. Ratio, quia in dubio melior est conditio possi­ dentis exemptionem ab obligatione resti­ tutionis. Secunda sententia, quam tenent Sal­ mant. 3 cum Bonacina, Dicastillo c>; etc., dicit, omnes teneri ad restitutionem in solidum; quia omnes isti fuerunt concausae totius damni: alias, si primi tantum tenerentur, cum primi sint ignoti, nemo teneretur, et a nullo resarciretur damnum. Sed huic respondetur quod hoc per acci­ dens se haberet. Tertia tamen vera sententia docet, sin­ gulos teneri pro rata ad totum damnum reparandum d>. — Ratio, cur non teneantur 63 in solidum ad totum damnum, est, quia hic dubium intervenit, an quisque illorum fuerit, vel non, causa damni: et in tali dubio, nemo tenetur ad restitutionem cer­ tam. Ratio autem, quod singuli teneantur pro rata, est, quia quisque saltem suo suf­ fragio deterioravit jus, quod damnificatus habebat ad exigendam restitutionem dam­ ni ab aliis suffragium praebentibus — Ita Lugorf>, Sporer4, Molina . * Notandum autem hic cum Patre Concina ·, quod si ille qui debet ferre ultimo loco suffragium, praevideat alios se revo­ caturos, tunc tenetur ad restitutionem damni, si ferre suffragium negligat. — In dubio autem, dicit hic auctor non prae­ sumi alios non mutaturos consilium. Con­ sentio, si alii inculpabiliter erraverint; secus, si culpabiliter, quia tunc possidet prava eorum voluntas. 567- - « 4". Item Palpo, ut qui laude, « adulatione, vel exprobratione ignaviae, « aliterve alium ad damnum inferendum « excitat, animat. Lessius, Filliucdus 7 ». · Diana, Restitui., qu. 2, punct. 8, n. 5. — 4 Tr. 4, ap. 3. n. 35. — part. 3, tr. 5, rcsol. 84; et part. 4, tr. 3, resol. 28 et 63. · • De Just, et Jure, tr. 2, disp. 736, nam. 6» — ♦ De Jusi, • De Just, et Jure, disp. 19, num. 20. — * Tr. 4, cap. 3, et Jure, dissert. 2, cap. 9, ft. 37. — Lais., Ub. 2, cap. 13. num. 34. — 1 Tr. 13, cap. 1, n. 123. - Bonae., disp. I, de η. 25. - ’ Tr. 32, n. o4 et 65. Rcbcll., p Modo scilicet, ut explicant Con­ cina» Croix, Molina et Laymann, pruden­ ter existimes rem a fure non esse domino restituendam, quinimmo co etiam casu, Lay­ Nec /eu plena furca non ut fu­ rem. Modo non influxi Id furu fetul.l. Res hir Uva potest, juxta ali», furi restitui ad pretium recuperan­ dum. 'uxLi a hos, soit do­ mino resti· tuenda. num. 3. Baier, in 2— 2", qu. 62, art. 6, dub. 1, concl. 2 et 4. — u De Reatitut , num. 38. — »< In 2· * 2··, qu, 62, arlic. 6. pmt princ. — « De Jun. et Jure, dincrt. 2, cap. 7, num. 11. - * Lib. 3, pan. 2, num. 100. - Mohna, tr. 2, diip. 722, num. 1. Laym, Ub. 3, tr. 4, cap. 17, dt - · Lib. 3, part. 2, n. 37. — » Part 2, lit. 1, cap. 12, Non , Prado d ; Tapia Villalobos di, etc. Ita in casu no­ stro, in quo emptor habet jus ad rescin dendum contractum, ut suum pretium re­ cuperet; et quoniam illum non potest re­ scindere, nisi rem furi restituat, per se necesse est ei rem reddere furi, ad suum recuperandum. Atque ideo tunc licite red­ dit, esto rem in deteriorem statum inji­ ciat; quia rescissio contractus est ipsi di­ recte licita ac necessaria, et damnum do­ mino per accidens infertur. Dices: Ergo, juxta sententiam hanc, casu quo fur minetur rem tuam auferre, nisi accipias et tradas ei alienam, poteris hanc surripere, ne tuam amittas. — Re­ spondetur: Hoc facere non possum; quia ’ Lib. 2, cap. 9, num. W. — £«£0, de Just. cl lure, disp. 10, num. 127 ei 128. £s<**<>b , tr. 1. exam. 7. cap. 3, η. 52. — · Tr. 25, de 5· Pracc.. cap. I, η 24; cl tr. 13 non habeo jus inferendi alteri damnum, ut bona mea servem: et ideo si id faciam, illicitam ac injustam actionem facio. Sed ad rescindendam emptionem illam cer­ tum jus habeo, et eam rescindendo licitam actionem facio; unde, si ex ipsa damnum proximo evenit, per accidens evenit; illudque licite praeter intentionem meam permitto, ut me servem indemnem: prout licite permitto mortem pueri (juxta mox dictaj, ut consulam vitae meae, quia jus habeo ad eam servandam. — Tandem distinguere oportet terminos qui ab ad­ versariis confunduntur: Aliud enim est rem alterius auferre: aliud, non servare. Aliud, damnum alteri inferre, aliud, dam­ num alterius permittere. Advertendum tamen, hanc sententiam tunc tantum posse habere locum, quando emptori nulla alia suppetit via recupe­ randi suum pretium, quam restituendo rem latroni. 570. - Majus autem Dubium urget: Ah possit reni furi restituere emptor malae fidei? Negant hoc communius doctores, cum Lessio, Molina·’ et aliis, apud Busenbaum (Dub. Γ, n. 600); et Salmant.3 cum aliis Sed adhuc affirmant Holzmann4, Elbel \ et Toletus. Diana, Prado, Silvester, .Angelus, apud Salmant ' ; item AJensis, Gabriel, apud Lugo ’. Et hanc sententiam vocant non improbabilem Lessius14 ac Malderus. Et quidem non immerito Bu­ senbaum putat absolute probabilem; immo Lugo dicit forte probabiliorem. — Ra­ tio, quia, licet iste peccaverit rem mala fide emendo; tamen post emptionem habet jus, aeque ac emptor bonae fidei, ad con­ tractum rescindendum, rem furi reddendo, qu. 2, n. 30. v Rrsiitutto IU, qu. 7, § Primum, v. Quarte. · An&rt., v. RtsUfuhe I, η. I dl.» num 87. — Sum. v. f. - · Loc pari. 4, qu. 24, membr 5. art. < $ 5, v. (. · Gabriel Bttl, in 4, dist. 15, qu. 3» art 3’ cap. 2, η. M et 65. — Zxfs., lib. 2. cap. 14. n. 19. — ’ Tr 13, cap 1, n. 87. — * De Rest! tut., n. 453. · 1 De Restitue, dub. 5, · 1 Disp. 17, n 37. - * Ljb. 2, cap. 14, n. 21. — Tolet., lib. 5, cap. 17, i. f. - Diana, part. 2, aider., ir. I. cap. 3. dab. 2. v. Dico J. - Lu&o, loc. at., num. 39. — ti 17, reaol. I. et part. 5. ti 14, resol.87. Prado, cap. 17. h> Corduba, lib. 1, qu. 38, dub. 2, non lo­ quitur dc puero baptiBato; in reliquis vero concordat • · Cajetanus, ui 2*”· 2·'', qu. 67, art. 2, v. Ratio autem altata, in textu adducto a Lessio, huic sententiae aperte favet, dum seri bit: -Occidere innocentem per accidens, dando S. Xli'honm, ΟΛ"* mor alia. Tom, II. num \T7. scilicet operam rei licitae et necessariae..., non est contra jus naturale, divinum aut scri­ ptum ». d Vide notam b, ad n. 393 hujus libri, ubi iidem auctores citantur. 570. - <’ Molina» tr. 2, disp 722, abso­ lute negat rem posse furi restitui, casu nempe 5 Aliud e *t Auferre; aliud, non xervare;ctA □ nam in­ ferre aut permittere. Prior ten tenua. quundo locum habeat Eropivr iu.1 lar tidei < jtncnuniu * negaturpov «e rem fun resutam. Probabi· liter λΑγ 0.11 UT. 66 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ut supra probatum est. — Nec obstat di­ randam arcam, deferre praedam jam abla­ cere (ut ait idem Lugo), quod hic inter­ tam et similia; tunc cooperans ob metum venerit injusta acceptio emptoris. Nam mortis vel alterius gravis mali, excusatur ipsa, postquam retractatur, non est de tam a restitutione quam a culpa; quia facto causa ut dominus rem suam amit­ istae sunt actiones per se indifferentes, tat; revera enim (ut diximus n. 551) ad neque laedunt dominum, nisi ex malitia obligationem restitutionis requiritur, ut furis. — Secus, si actiones sint proxime Proxime actio acceptoris non solum sit injusta, sed influentes in furtum, ut fores effringere, coopérant peccat ei tenetur xd etiam ut realiter influat in damnum alte­ incendere domum, claves falsas conficere, restitutiorius In hoc autem casu, acceptio empto­ res furatas per fenestram ejicere, pecora nem. ris, licet fuerit domino injuriosa, nullum e stabulo abjicere et similia; tunc coope­ tamen damnum ipsi intulit; cum damnum rans non excusatur neque a culpa neque jam illatum exsisteret per acceptionem a restitutione. Ratio, ut dicunt, quia actio­ furis, ut dictum est nunt. praeced. nes hae, utpote intrinsece malae, non pos­ Paflui 571. - · 6'. Item, Participans de praeda, sunt ob quemcumque metum excusari. — pan». « aut quoquo modo cooperans: ut agens Ita auctores citati. SalnunL « excubias, applicans scalas, parans in Immo Salmant. ·, se revocantes, dicunt, obligant re­ ■ strumenta, conficiens litteras, etc.; in etiam actiones prioris generis, primo loco mote coopé­ « bello iniquo tormenta advehens, etc. —- relatas, pariter esse intrinsece malas. — rant em « Excusantur tamen (modo actio per se Ratio, ut ajunt, quia istae actiones pro­ « non sit mala) qui ea non sponte, sed xime influunt in peccatum injustitiae, quod «justo metu coacti faciunt; ut v. gr. cum fur committere intendit; et ideo evadunt « rustici, furto a solis militibus facto, co- intrinsece malae ac formaliter injustae, « guntur eorum praedas avehere, vel pe- etiamsi ponantur ad mortem evitandam. « cora abigere. — Lessius 1 ». — Et quamvis, ob tantum periculum, li­ * Pnrtki Participantes dupliciter intelligi pos­ citum sit tibi surripere vel destruere bona pAf"» tn re farura te· sunt, nempe in re furata et in actione aliena (quia in eo casu dominus esset irra­ netur. furti. — Participantes in re furata tenen­ tionabiliter invitus, si nollet consentire, tur quidem restituere quantum de illa ad ut tu, in necessitate extrema constitutus, ipsos pervenit. Quoad participantes vero sua bona acciperes vel perderes ad ser­ p.utid· ut actione furti, videndum an ipsi con- vandam vitam): non tamen potes, ob quem­ * uiôncfar currant ad totum damnum vel ad par­ cumque metum, proxime cooperari inju­ tem; juxta dicenda n. 579. stae actioni furis; quia tunc formaliter Sed Quaestio est, si participatio sit in concurreres ad peccatum ipsius, et justi­ actione furti: An excusentur a culpa et tiam laederes; ideoque, si id agis, peccas, a restitutione, it qui cooperantur aliquo et ad restitutionem teneris. — Tantum te Limitatur modo ad illationem damni ob metum gra­ excusant Viva et Roncaglia ", si malum assertum. vis detrimenti? quod tibi imminet sit magnum, et incom­ |e»U rePruna sententia, inter reccnliores com­ modum quod dominus est passurus sit centiotev ReoKH? coo­ munissima, quam tenent Salmant. * , Spe­ leve; vel si damnum, adhuc te non adju­ pérant ex •etu gravi, rer ·, et Holzmann ‘, Viva 4 cum Lessio ·, vante, pariter inferretur: cui quoque con­ rxcuvatur Bonacina distinguit. — Si actiones eoo- sentit Laymann lu cum S. Antonino aJ, Paperantis remote concurrant ad furtum, ut ludano" .Molina, Petro Navarra, Adriano0·’ esset scalam tenere furi ascendenti, tra et Silvestro juxta dicta num. 563, dere ipsi claves sive instrumenta ad rese­ v. Et sic. dnp. 17, n. 77. — ’ Lib. 2, cap. 13, D ?) tl Λ. ’ Tr 13, cap 1 n. 1’7 et %. d> Haec tamen interpretanda sunt ex do­ ctrina, quam ipse S. Doctor emendatam in­ seruit in 6» editione operis 1stratione e Pra tica (Neapoli 1765), cap. 10, n. 56: io nella mia Morale ho distinto il punto in altro modo, dicendo che I asion dei coopérante di­ - DUB. Π. 67 nem quo fiunt, vel licitae vel illicitae esse possint. — Si enim tu praestas illas cum pravo fine nocendi domino, certe erunt libi illicitae. — Si vero praestas, ad da­ mnum tuum in vita vel honore praeca­ vendum, tunc licitae tibi erunt; et quod fur illis abutatur ad suam pravam volun­ tatem exsequendam, hoc per accidens se habet ; tuque solum materialiter tunc coo­ peraris ad peccatum illius, quod ex justa causa licite permitte. Nec verum est, quod formaliter tunc concurris ad peccatum furis: nam hoc esset, si positive tu influe­ res in ejus malam voluntatem; quando autem tantum actiones illas praestas qui­ bus fur postea abutetur ad damnum in­ ferendum, non erit quidem causa damni actio tua, sed sola malitia furis (juxta quae fusius diximus de Carit., Lib II, n. 63, v. Sed melius). Et quod actiones illae non sint formaliter influentes in pec­ catum furis nec intrinsece malae (ut ad­ versarii autumant), mihi videtur indubi­ tabile. Nam alias, si fur te cogeret ad arcam tuam confringendam, ut tradas ei pecuniam ibi contentam, non posses sine peccato hoc facere, quia formaliter coo­ perareris ad illius peccatum. Sed hoc quis sanae mentis asserere audebit? Expresse autem favet mihi doctrina Patris Molina, qui3sic docet: Mortis metu aut amissionis membri, fas est ejusmodi laplivis, nocumentum inferre Christianis in bonis externis, ea ad infidelium im­ perium destruendo, capiendo... Quoniam n 8. · VtLU, dc Restitui., qu. 3, Art 4, n. 10. * Ltss., hb 2. cap. 13, n. 30. — 1 Tr. 2, disp. 115, n. 7, conci. 5. versa men te dee considerare a ng nardo del peccato del ladro. In quanto al danno, ho detto che muno puô cooperare al danno alieno per liber arsi dal proprio, quando il danno ? dello stesso ordine. Cià perô corre quando la cooperatione ? per se stessa causa dei danno, ma non quando C materiale; poichC allora non son tenuto coi mio cgual danno ad evitare il danno altrui. Quae la­ tine reddita sic sonant: « Ego, in mea Morali Theologia, de hoc quaesito aliam distinctio­ nem adhibui, et dixi cooperantis actionem di­ versimode considerandam esse respectu pec­ cati furis. Respectu damni, negavi licitum esse ad damnum alterius cooperari, ut quis a suo liberetur, quando damnum est ejusdem ordi­ nis. Id tamen locum habet casu quo coopc- LIB. TIL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. in eo eventu, sunt in extrema necessitate illorum bonorum, ad vitam propriam con­ servandam. Ergo, quantum fas est cui­ que, in extrema necessitate sumere de bo­ nis altorum ad conservandam propriam vitam; tantum damni fas erit ejusmodi captivis inferre bonis aliorum ad vitam propriam tuendam. Haec Molina. — Idem mecum tuetur Continuator Tournely *, ubi sic loquitur: Non enim teneor grave subire detrimentum, ut alterius peccatum aver­ tam, ipse sane (nempe fur) malitiam suam sibi imputet ; haec mihi perperam imputa­ retur, cum id unum intendam, ut rebus meis consulam,easque a damno liberem. — Idque expresse confirmatur a S. Thoma ·, qui ait: Licet ei qui incidit in latrones, manifestare bona quae habet, quae latro nes peccant diripiendo, ad hoc quod non occidatur; exemplo decem virorum, qui dixerunt ad Ismahel (Jer. xli, 8): Noli occidere nos: quia habemus thesauros in agro. Majus Dubium est : An talis coopérons teneatur ad restitutionem? — Affirmant omnes auctores pro prima sententia ci­ tati, ut supra diximus. Sed, spectata ra­ tione intrinseca, cum Patre Milante mihi probabilius videtur, eum neque peccare, neque ad restitutionem teneri. Haec quaestio pendere videtur ab alia (relata n. 520, Qu. 5, v Sic igitur), sci­ licet: An surripiens bona alterius in ex­ trema necessitate, illa cessante, teneatur ad restitutionem? — Ibi diximus, veram sententiam esse quod tenetur, si spe non fuerit pauper, secus, si pauper fuerit re et spe. — Atque sic videretur dicendum in praesenti casu, nempe, quod partici­ pans, si metu mortis vel gravis infamiae ad alienum damnum concurrat, tunc tan­ tum eximatur a restitutione, quando tem­ pore cooperationis erat absolute pauper, non solum re, sed etiam spe. Sed hic sentio, eadem, ut supra, di­ stinctione utens: — Quod si participans adjuvat furem ad inferendum damnum, ob metum similis gravis damni in bonis propriis, eo casu teneatur ad restitutio­ nem : quia nemo potest ad damnum alte­ rius cooperari, ut proprium damnum bo­ norum evitet. — Secus puto, si is furem adjuvaret, coactus metu mortis vel gra­ vis infamiae ·). Ratio, quia tunc iste non tenetur ad restitutionem, neque ex re ac­ cepta, neque ex injusta acceptione. Non ex re accepta, quia in nihilo factus est ditior; non ex injusta acceptione, quia non peccavit, ut jam probavimus. Sed dices: cur ille qui in extrema necessitate utitur re aliena tenetur restituere, quando non est absolute pauper? Respondeo: is ideo tenetur quia, cum possit ex proprio sibi subvenire; accipiendo aliena, quando non potest accipere proprium quod alibi habet, tunc evadit ditior; et propterea te­ netur. Sed in casu nostro, cooperans in nihilo fit ditior: et ideo nihil tenetur re­ stituere; nec alias obligatur offerre et substituere bona propria, ad damnum al­ terius reparandum. Mihi consentit doctus Pater Magister Milante ·, ubi ait, quod is qui praestat hujusmodi actiones adjuvantes furem, non peccat, nec tenetur ad restitutionem. Sic enim scribit: Ideoque iis innoxie coope­ ratur quicumque ex metu cadente in vi­ rum constantem ad ea concurrit. Ut quid enim aliena rapere... malum est, et qui­ dem ab intrinseco...? Procul dubio ex eo solum, quia dominus vel creditor invitus patitur malum... At in casu praefato do­ minus et creditor inviti non forent circa utrumque malum quod paterentur, abla­ tae nimirum rei... Sicque praesumendum est..., cum nemo possit praesumi invitus in casu, quo proximo aut cooperanti in furtum... tam grave damnum et pericu­ lum immineret; nemo quippe potest post­ ponere vitam proximi, temporali bono, ut est omnium sensus et naturae dictamen Hinc asserit hunc cooperantem bene • De Restitui, in jen , cap. 2, art. 6, sect. 3, conci. 3. — propoi. 51 Innoc. XI. ▼. Magnum xxaldt ditcrimtn. — • Exercit. 28, In propos. 51 Innoc. XI, toc. cit. • 2· 2··, qu 78, art. <. corp. — Milanlt, Bxercit. 28. in ratio sit per se ipsa causa damni, non autem casu quo matebiaus solum sit. tunc enim minime teneor alterius damnum cum aequali meo damno vitare Cfr. etiam de hoc argu mento praesentem Theologiae moralis edi­ tionem, lib. II, n. 66, nota /. <> Sed haec temperanda sunt secundum notam d, hic supra. JuxlMeaa dem diiliicboncro, To litue re tene­ tur. CAP. excusari tam a culpa quam a restitutione. — Idem refertur ex sententia Laymann ‘, qui cum Petro Navarra et Medina, in si­ mili casu sic dicit : Si quis merces alienas in mare abjiciat ne ipsemet pereat, non tenetur ad ullam restitutionem; cum nec injuriam intulerit, nec rem alienam pos­ sideat. SüSSJL Secus autem omnino dicendum cennanqoBmii· seo, si quis cooperaretur, ad confirman­ dam vel augendam malam voluntatem furis; puta, si furi terga servaret (vulgo guardasse le spalle), vel si annuntiaret ei horam opportunam furando, et similia. — Quia in his influeret in ipsam pravam voluntatem furis, eum saltem animosio­ rem reddendo; et sic formaliter coope­ raretur ad illius peccatum : quod nunquam licet. Secus etiam dicendum, si quis cooperationes illas praestaret occisuro, tradendo gladium, sive claves ad occidendum (vide n. 697, v. Probabilissimum), vel humeros subjiciendo ad ascendendum, aut scalam deferendo, etc. — Id tamen recte dicunt Salmant. a cum Soto, Lessio, Bafiez, Ta­ pia, Aragon I), Villalobos; et Lacroix I cum Sanchez et Bonacina, intelligi si ille posset negare suam cooperationem sine periculo mortis, aut aequalis gravis damni; quia aliter non tenetur vitare damnum alterius (etiamsi alter sit in extrema ne­ cessitate damni patiendi) cum aequali pro­ prio detrimento. — Hinc diximus de Carit., Lib. II, cit. n. 66, quod, cum dominus vel­ let ascendere ad stuprandam virginem, nullius damni metus, praeterquam mortis imminentis, posset famulum excusare in adjuvando dominum, scalam deferendo, 1 Lib. 3, aect. 5, tr. 3, part. 1, cap. 1, η. 7, in med. Pttr. Mrvar., lib. 3, cap. 1. n. 382 69 II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. II. - Joan. Medina, Cod. subjiciendo humeros, etc. Quia sola vita famuli praevalet virginis honori. Miror hic autem, cur Pater Milante cum dixerit, praefatas actiones, quoad cooperationem ad furandum, non esse in­ trinsece malas; ibidem asseruerit easdem esse intrinsece malas quoad cooperatio­ nem ad fornicandum: dum aeque in utro­ que casu nulla disparitas possit assignari, ut recte advertunt Salmant ♦. — Sed nos, ex propriis principiis rem absumentes, censemus patenter probasse, quod in neu­ tro casu cooperationes illae, justa et pro­ portionate causa interveniente, sunt in­ trinsece malae. 572. - Hic obiter notandum, quod si tu precibus vel consilio impedias Titium, ne ipse reparet damnum Caji °1, peccas contra caritatem (sicuti peccaret Titius, si malitiose permitteret damnum illud), non vero contra justitiam; unde non te­ neris ad restitutionem b'. Ita Croix cum Molina, Lessio, Lugo (contra Navarrum <> et Medina). — Secus dicendum, si impedis vi vel fraude. 573. - « T. Item tenentur causae, quae « privative ad damnum alterius concur« runt, nimirum Murus, sive non clamans, « cum potest ; aut Non obstans, Non ma­ nifestans: sed tunc tantum, quando ta« les ex aliquo pacto, vel officio, vel sti« pendio, etc., tenentur ex justitia damnum « cavere. — S. Thomas *. « Sic princeps, magistratus, belli dux, « tenentur ad restitutionem damnorum «quae a feris, latronibus, militibus, ob • ipsorum culpabilem negligentiam dan« tur. — Item consiliarii, canonici tacen« tes, absentantes se, non impedientes n. 5. — Sanch., Dead., lib. 1, aip. 7, num. 18. - Bonae., diip. 1. de Reatitut.. qu. uh.. punct. 1, n. 2. — 1 Exerdt 38, — · Tr. 21, cap. 8, de Reatitut., qu. 3, in Causa prima, v. Srcun dû ho mt nt i in propos. 51 Innoc — · Tr. 13, cap. 1, η. 204. · Sotos, de Just., lib. 4, qu. 7, num. 75. — Croix, lib. 3. part 2, num. 44. art. 1, ad I* disp. 735, num. 4. ■ Lrss.. lib. 2, cap. 13, num. 6o. * Ln^a, arg. · Less., lib. 2, cap. 16, n. 59. · BaHts, in 2" 2··, qu. 62, art. 5, dub. 1, concl. 2. Tapia, tom. 2, XI. v. Exhis Molina, tr. 2. de Jtul. ct Jure, disp 19, n. 101. - Joan. Medina, Cod. dc lib. 5, qu. 30, art. 2, n. 6. - Villa!., part 2, tr. 11. diff. 13, Restituequ. 9, obj. 6. — · 2· 2··. qu. 62. art. 7, corp. Aragon, hi 2atn 2a't qu. 62, art. 5, ad 3U"·, post concl. 2, cooperantem morti alterius excusatum vult metu gravissimi pro­ prii detrimenti; Croix vero, lib. 2, n 265, eumdem excusat ex metu gravis incommodi. 572. Vel clarius, ut habetur in Horn, apost., tract. 10, n. 58, si impedias alium, qui vellet avertere proximi damnum. Hoc Limen intelligitur (ita S. Doctor in Hont. apost., loc. cit.), modo ille alius non te­ neatur ex justitia illud damnum impedire. i) CroLx allegat Nav.; sed Petrus Navarra, eamdem ac Croix sententiam luetur, lib. 3, cap. 4, n. 136 et 137, nedum contrariam te­ neat; Martinus vero Navarrus de hoc casu, quod sciam, non loquitur. Impedi en» «in e vi et dolo repa­ rationem damni, non tenetur re­ stituere. Causae privativae, quando te neantur. 70 LIB- ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « iniquam constitutionem vel electionem. • teriam justitiae. — Lessius B, Bonacina *, • — Item tutores, administratores bono- « Diana T, Tanner 8 ». [Vide dicta supra • rum, etc., non impedientes damna pu- n. 562, v. Secunda}. 576. - « IO”. Nec tenentur, si efficaciter « pillis, minoribus, ecclesiis provenientia. « — Item custodes montium, vinearum, « tantum concurrant ad circumstantias et • silvarum, agrorum, piscinarum, qui da- «modum actus damnosi; v. gr., si quis • mna non impediunt, vel facta non ma· « tantum impellat alium, ut citius vel ani• nifestant. — Molina ', Filliuccius ·. Vide « mosius, hoc vel illo loco, vel modo no« supra, Lib. 3, tract. 3, cap. 2 ». « ceat. Vide Laymann ’ ». — [Vide dicta Peccant etiam famuli, non custodientes supra, n. 563]. bona domini ; et tenentur ad restitutionem, 577. - « 1Γ. Nec tenetur, qui delibesi non impediant damna ab extraneis. Sal­ « rate volenti inferre magnum damnum, mant. a cum Lugo % Molina etc. — Sed « suadet ut minus eidem inferat; quia tunc omnino vide dicta, hoc Lib. III, n. 344. « utiliter alterius negotium gerit. Dico ei· « Item principes et domini territorio- « dent; quia non licet impedire damnum • rum, si sciant vias publicas infestari «unius, cum injuria alterius». — |Vide « praedonibus, et cum possint, non impe- dicta hic, n. 565]. • diant, tenentur mercatoribus et caeteris 578. - « 12”. Non tenetur item (contra occtrin» « viatoribus damna quae ab istis accipiunt, « Navarrum Angelum, etc.) confessa« compensare. — Diana 3 ·. « rius, etsi ex officio confessiones audiat, π°· iiouriM 574. - · 8*. Supradicti non tenentur ad « ut parochus, etc., si ex negligentia vel r , etc. Et idem tenet Lessius4. (Excipit autem&, si quis non concurreret ad damnum immediate, sed tantum mediate, praebendo instrumenta, juvando conscendere, etc.). Sed adhuc probabilis est sententia Na- HierProbabi solum varri ·, Silvestri ’, Angeli"; et satis pro­ ad partem suam, si da­ babilem eam vocant Lugo ”, et Sporer mnum sine Ipsi» eve­ cum Dicastillo b> et aliis. Dicunt isti, te­ ni ssct. neri coopérantes tantum ad suam partem, si damnum etiam sine ipsis fieret. — Ratio (ut ait Lugo), quia, cum obligatio restitu­ tionis pendeat ab influxu seu causalitate in damnum, obligatio non debet esse major quam est ipse influxus ; ergo, sicut partialiter quisque concurrit, ita partia­ liter obligatur. Prout enim qui concur­ reret tantum ad partem alicujus damni dividui, licet cum aliis concurreret ad totum damnum, tamen ad solam suam partem tenetur, ob partialitatem rei circa damnum causatum ; ita qui concurrit par­ tialiter ad damnum individuum, ob par­ tialitatem causalitatis sive influxus, partia­ liter tantum tenetur, quia solum partialiter damnum ab ipso procedit. — Et huic doBonae., de Restitui., disp. I, qu 2, punct. 10, n 10 et 16. num. 35. punct. 10, a num. 10. · Fasç., de Reiiitut.. cap. 9, $ 1, — ‘ Lib. 2, cap. 13, num. 34. — » Loc. cil. dub. 2, a n. 30; ct dub. 3. · Molina, tr. 2» disp. 734, n. 2. · • Man., cap 17, η 17 el 20. — ’ V. Rcstihdio III, queer, b. Fill., tr. 32. cap. 3, qu. 2, n. 43 ct 50. — · Tr. 13, cap. 1, — · V. Fiatuni, n. 16. — · Diip. W. num 83. — num. 151. · Solus, de Just. ct Jure, lib. 4, qu. 7, art. 3. · loc. cit. 579. Sanchez, Decal., lib. 7, cap. 21, n. 19, sic loquitur: « Tcneri sub mortali re­ stituere in solidum, si ad id furtum concur­ rant ut una causa et consortes, quod unus­ quisque sit causa totius damni ·.— Cajetanus pariter, omittens distinctionem de re individua aut dividua, affirmat in 2“1,1 2nt, qu. 62, art. 7, ad restitutionem in solidum teneri mullos so­ cios ad furtum concurrentes, similiter turis aut raptoris aut usurarii ministros. b Sporer, tr. 4, cap. 3, n 66,· Dicaslillus. lib. 2, tr. 2, disp. 4, dub. 2, n. 29, non so­ lum probabilem hanc opinionem existimant; sed eam simpliciter el absolute tuuntur Lh^o. LIB. HI. - TRACT. V. Si re» vit J|VId UA, * principali tenetur Ad totum Coopt ran· ie *, etei com­ muni com * Ho. tenen­ tur ad par­ tem Miam cantum Tenentor io «olidum, ni om nr· *c invictm movmni In Jo bio Jr cauiah * tute, nonni * m ad par· Irm nuam DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ctrinae non videtur dissentire Lessius in suam restituere; quia praesumendum alios contrarium adductus. Nam, ipse 1 turn socios jam restituisse. — Sed id mihi mi­ obligat cooperantem ad totum damnum, nime probatur. cum sine ipso, vel alio similent opem con­ Advertendum tamen, quod rudes, etsi ferente, damnum non fieret (verba Lessii). teneantur in solidum, raro expedit eos Secus autem omnino dicendum cum obligare ad totum; cum difficulter isti sibi Lessio * Salmant a et communi (quicquid persuadeant, se teneri ad restituendam dicant alii apud Salmant.4), si damnum partem a sociis ablatam. — Quinimmo sine ipsius ope non obveniret Quia tunc satis praesumi valet quod ipsi domini, certe tenetur ad totum, etiamsi, ipso non quibus debetur restitutio, consentiant ut opitulante, alter eamdem opem certe prae­ illi restituant tantum partem ab eis abla­ buisset. tam ; cum aliter valde sit timendum quod Si autem res est dividua, ut furari vi­ nihil restituant, si obligentur ad totum 'A neam, thesaurum, etc., tunc motor prin­ 580. - « 3°. Quod si actio damnificans cipalis tenetur ad totum: coopérantes vero • fuit lucrativa, et apud aliquem ex cootantum ad partem suam, etiamsi com­ « peratoribus res ablata adhuc exsistit, muni consilio ad damnum concurrant. Ita « aut is eam mala fide absumpsit: tenetur Lugo ’·, Salmant. * cum Bonacina, Dicais primo loco restituere ipsam vel aequistillor-, Lessio, Navarro Molina 'l>; con­ « valens; et si ille non faciat, reliqui. — tra Croix ’, qui putat, in casu communis « Lessius *·. consilii quemque teneri in solidum. — Si « 4". Si actio damnificans non fuit luvero omnes invicem se excitent, sive mo­ • crativa, ut quia res periit et destructa veant ad damnum (ita ut, singulis non « est (ut fit v. gr. in combustione, mutilaconcurrentibus, damnum non eveniret, ut - tione, detractione): tunc ante alios primo dicit idem Croix ·), certe singuli tunc in « tenetur restituere qui mandavit, vel qui solidum tenentur. Ita Busenbaum, Ron- • causa fuit primaria, vel exsecutor pricaglia et Salmant. — Cum autem du­ • marius (ut in bello princeps et dux); et bitatur an quisque fuerit causa totius dam­ « si is non sit facturus, vel quia non vult, ni, non tenetur nisi ad partem suam ; juxta « vel quia non potest, tenentur reliqui, id quod diximus supra, Dubio II, n. 562. « v. gr. caeteri milites. Utrum, quando plures tenentur in so­ « Quod, etsi de militibus speculative lidum, quisque teneatur restituere totum, « verum sit, practice tamen ii excusantur st dubium sit an socius restituerit? per accidens: tum quia non possunt toNegant Salmant.10 et Roncaglia “, di­ « tum restituere: tum quia dominorum centes quemque teneri tantum partem « voluntas non est, nec exspectatio, ut • Lib. 2, cap. 13. n. 35. — » Loc.dU, n.L—’ Tr. 13,cap.l, · Loc. cit., n. 149. — * Diip. 19, n. 90, - · Tr. 13. cap. I, n. 147. Hortae., disp. 1, de Rcatitut., qu. 2. punct. 10. n 10 ct *eqq. < Ltit., lib. 2, cap. 13, n. 36. - ♦ Lib. 3. n. 151. ■ Dicaslillus, hb 2, tr.2, disp 4, dub 2, n. 30 et 31, disputat de multis vineam simul invadentibus, eosque negat ad restituendum teneri, nisi partem quam quisque acceperit; quod tamen intelligendum esse ait, · si- in­ grediantur non communicato consilio ·. In ce­ teris vero concordat Navarrus, Man, cap 17, η. 20, ita lo­ quitur ·Juvans facientem delictum, coope randoaliquando tenebitur ad restitutionem totius damni per facientem illati, puta cum fuit causa, sine qua nihil damni fuisset illa tum. aliquando vero, nonnisi ad restitutionem partis ejus, scilicet cujus est causa, sine qua non fuisset illa pars damni illata, licet reli­ pan. 2, n. 62. — · Loc. αι.,η. 53. — lib. 3, tr. 5, cap. 2, dub. 3, num. 2 — Roneat Ha, tr cap. 5, qu. 4, reap. 4 — · Tr. 13. αψ 13, de Restitui., 1, n. 127 et 148. — * Loc. cit.. n. 152. - » Loc. ri!.. qu. 5. — " Cap. 13. n. 39. quum sic·. — Molina non loquitur de damno ad quod multi communi consilio concurrunt, nisi inquantum loquitur de damno ab exer­ citu illato; et nihilominus (ita docet Molina, disp. 734, n. 2 et 3) singuli tenentur solum de parte sua, dummodo damnum singuli non intulerint, quatenus aliorum auxilio vel co­ mitatu adjuti fuerint. rl Hinc expedit, secundum dicta S. AIphonsi in /strutione e Pratica, cap. 10, n. 54, ut confcssarius aliquando istos (praecipue si sunt conscientiae parum meticulosae) hortetur, ut restituant quod debent, quin quantitatem explicet, id remittens dictamini conscientiae illorum ·. In dubio de reotitu tione, quili bet tenetur ed totum * Rude n ro obligan­ di ad totum Si actio fuent lucra­ tive , quia mm tenea­ tur primu * Si fuerit dest r ucli vn· Quid d' militibus. CAP. Ιί. - DE RESTITUTIONE « plus restituant, quam partem suam. « ideoque, si hanc possunt, ad id tenen­ tur: uti et si quid adhuc reliquum ha« bent ex iniquo. Laymann 1 ex Cajetano, «Molina, etc. — Immo Bonacina s, ex « Navarro a, Vasquez et Lessio4, dicit, mi« litem gregarium qui alios non induxit, « non teneri ad restitutionem totius damni • illati a toto exercitu, sed tantum pro sua « parte. Vide supra, Tract. 4, cap. !,dub. 5, « art. 3 ». tc^’cwpc Ordo restitutionis est quoad cooperanr*nt«. in- tes: 1°. Tenetur restituere mandans sive Phocum, consilium dans alten, ad laciendum dam­ num in gratiam sui: ut Salmant.5 cum Lessio et Lugo, ac Croix * cum Na varro contra Vasquez * 1 et Turrianum* . — 2".Te­ - DUB 73 IV. netur exsecutor. — 3*. Tenentur aliae cau­ sae positivae, ut consilium dantes in gra­ tiam alterius, etc. 4°. Causae negativae. Salmant. 581. - « 5. Si damnum passus condo« net restitutionem principali damnificanti, etiam minus principales liberantur; non • autem vice versa. Quia ruente princi- pali, ruit accessorium; non contra. — « Vide Laymann · ». Hic notandum, quod si creditor pro­ mittat alicui ex debitoribus aeque princi­ palibus, se eum non molestaturum, cen­ setur remittere partem illius: nam, si to­ tum exigeret ab aliis, ille cogeretur ab illis ad restitutionem, et sic promissio frustranea esset. DUBIUM IV. An teneatur restituere, qui alium impedivit a consecutione alicujus boni. 582. Quid, si quis impedit, sine vi aut fraude, aliquem a consecutione justi boni. — 583. Quid, si quis impedit mendaciis, ne fisco applicentur bona, propter gabellam non solutam. — 584. Quid, si quis ex odio, sine vi aut fraude, efficit, ne alter aliquod bonum obtineat. — 585. An suadens episcopo conferre beneficium minus digno, peccet, et teneatur ad restitutionem. Quid si beneficium debeatur alicui, ratione concursus (Remissive ad Lib. IV, n. 109.). — 586. An teneatur ad restitutionem occidens ali­ quem, ut alteri homicidium imputetur. (Remissive ad n. 636.). — 587. An teneatur ad damnum, impediens vi aut fraude, etc. - Quid, si precibus importunissimis aut metu. — 588. Quid, si religiosus suadeat testatori, relinquere bona suo monasterio, relicta ecclesia matrice. • « • « « « * impedien ne bom. • , 582. - « Resp. Attendendum an laedatur jus alicujus, quod a natura, lege vel aliter habeat, et an per vim, fraudem, calumniam et mendacia, quis alium impedierit: num vero aliter. — Inde enim apud Laymann ·, Bonacina ,0, resolvuntur sequentes casus: * Γ- Qui alterum impedivit a consecut>one re> debitae ex justitia, tenetur ad restitutionem. — Lessius ”, Filliuccius “. 1 Lib. 3, tr. 2, cap. b, n. 5. art. 7. Cajttan., in 2·· 2··, qu. t»2. Molina, tr. 2» disp. 734, num. 8. — · Dhp. 1, de Revitut., qu. 2, punct. 10. n. 13. · · Man., cap. 17, η. 20. v. ί. de Restitui.» cap. Q. § I. dub. 2. num. 36. « « « « • « • « 2'. Si res non erat debita ex justitia, sed conferenda ex libera voluntate, tunc qui sine vi, fraude et calumnia, collatorem inducit, ut v. gr. officium vel legatum, beneficium ecclesiasticum, et similia dona gratuita, non conferat cui apud se constituerat, aut qui petierat, sed vel nulli, vel alteri etiam minus digno; etsi saepe is possit graviter peccare, praesertim si id ex odio vel alio malo fine num. 41 et 42. · Lu o, * disp. 19. n. 123 ct 126. — · Lib. 3, part. 2, n. 56 ct 56. — 1 Loc. cit., n. 142 et 145. — · Lib. 3, tr. 2, cap. 6. n. 3. i. f - · Ltb. 3. tr. 2. cap. 7. - »· Di p. * >, de Reslitut., qu. 2, punct. 12. — ” Cap. 12, num. 122. — • Cap. 13, n. 37. — * Tr. 13, cap. I, n. 141. - Less., loc. cit., ** Tr. 32, cap. 7, num. 177 et 178. 580. - a> Petrus Navarra, hb 3, cap 4, itum. 101 et 102, asserit causas damni se­ cundarias teneri aeque primo ad restituen­ dam damni partem. Et ita etiam a Croix alle­ gatur. Croix ex Lugo asserit mandantem to tum onus in se suscipere, quamvis causa man­ dans non sit mandatant superior, contra Vas­ quez, loc. cit., dub. 3, h. 57; et Turrianum, iit 2a,tl 2ar, disp. 12, dub. 3, n. 8 et 9, ne­ gantes mandantem, qui non sil superior, pri­ mo ad restitutionem teneri. Quid, «i (hmnitka· tu> condo­ net restitu­ tionem LIB. HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 74 un t H»' ΐ onrm ,jj ..." ° , Lugo %' item Covarruviasb>et Major rf>,apud Lessium ’, et al” ftPud Lugo — Probant ex lib. 2, $ Idem Labeo, ff. de aqua pluv. arc., ubi dicitur: Si vicinus flumen, torrentem aver­ terit, ne aqua ad eum perveniat, et hoc modo sit effectum ut vicino noceatur, agi cum eo aquae pluviae arcendae non posse..., si modo non hoc animo fecerit ut tibi no­ ceat, sed ne sibi noceat. Probantque ra­ tione: quia animus injustus, quando con­ jungitur cum opere externo, efficit ut idem opus, quod sine tali animo injustum non erat, injustum cum illo reddatur. — Idem videtur sentire D. Thomas8, ubi ait: Ad quartum, dicendum quod aliquis po­ test impedire aliquem ne habeat praeben­ dam multipliciter. Uno modo, juste; puta, si intendens... utilitatem Ecclesiae, procu­ ret quod detur alicui personae digniori: et tunc nullo modo tenetur ad restitutio­ nem... Alio modo, injuste; puta, si inten­ dat ejus nocumentum, quem impedit pro­ pter odium vel vindictam. Et tunc dicit quod tenetur ei totum damnum resarcire, si episcopus erat determinatus ei dare be­ neficium; si vero non erat determinatus, tenetur tantum ad aestimationem spei quam ille ad beneficium habebat. Secunda vero sententia communis (ut Prot»N. . " « « . n. . . ... Itus non te· latentur udem Salmant. °) et probabilior, netur, negat teneri ad ullam restitutionem. — Vatq., Oputc. de Bencftc., cap. 2, § 8, dub 19, n. 127. — art. 3, dub. 2, conci. 6 cl 7. · Aeor, part. I, lib. δ, cap. 8, Λ, v, EefMMto, n. 71. — 1 Dhp. 1, qu 2, punct. 12. n. 2 qu. 5. · Tanntr, torn. 3, dilp. 4, qu. 6, dub. 2, num. 76. — 12, n 134 - · Decal . lib. 2, cap. 22. n. 22. - ■ Tr. 19, cap. 1, num. ICO. — f Cap. 12. num. 128. — Lugo, Diana, part. 3, disp. 18. num 98. — · 2· 2··, qu. 62, an. 2, ad 4. — · Loc. et 5 - · Cap * Ditp. 18, o. 108 —1 Tr. 13, cap. 1, n. 101. tr. 5, read. 52; et tr 6, re^ol. 35. Baflte, in 2·- 2··, qu. 62, 682. - <·) Azor, part 3, lib. 4, cap. 9, v. His positis, ct quaer. 2, ex parte tantum consen­ tit, nam quaer. 2, ad restitutionem utique obligat cum, qui ex solo odio vel vindicta alium impedit a consequenda re, ad quam nullum jus ccteroquin habet, sed id locum obtinere in eo «qui impedit bonum alterius, solum ut noceat illi, non autem in eo, qui aliquid facit secundum jus quod habet, quam­ vis malo animo et voluntate id faciat ». 584 -«> Scotus. in 4, dist. 15, qu. 2, n. 40, sententiam hanc perspicue insinuat. Initio enim quaestionis argumentum hoc proposue­ rat : < Aliquis potest beneficium ecclesiasticum sibi procurare, auferendo per procurationem suam alteri, sed non tenetur alteri illud re­ stituere · Cui sic respondet : « Iste tenetur re stituerc beneficium non totum.... sed aliquam portionem correspondentem alicui parti valoris beneficii : et hoc si directe abstulit sibi be­ neficium, intentione damnificandi eum Si au­ tem indirecte, scilicet procurando sibi ipsi, ct cum hoc etiam damnificare alium intendebat, cit., n. 102 tenetur ut dixi. Sed si tantummodo propriae utilitati intendebat providere, et sic procurat sibi, et ex consequenti alius praeter intentio­ nem illius damnificatur, iste ad nihil tenetur illi». hJ Cajetanus, in2am 2af, qu. 62, art. 2; Covarruvias, in cap. Peccatum, part. 2, § 7, n. 8, ita quidem docent de beneficiorum col­ latione; sed Cajetanus, ibid., v. Ad 6“”' po­ stremo; Covarruvias, conci. 5, secundam sen­ tentiam tenent de donationibus, legatis, testa­ mentis, etc.; in quibus cum iisdem auctoribus consentit Bafiez, in 2a”< 2at, qu. 62, art. 2, dub. 12, qui addit etiam idem esse de bonis publicis principaliter destinatis ad communi­ tatis bonum. ■ > Lugo, disp. 18, n. 98, adhaeret secun­ dae sententiae, quam S. Alphonsus commu­ nem et probabiliorem appellat. Cfr. de hoc notam a ad n. 6.36 infra. <>: Major, loc. cit a Lessio, id est, in 4. dist. 15, qu 16, nihil habet quod possit huic nostro casui applicari- CAP. 11. - DE RESTITUTIONE. 75 - DUB. IV. Eamque tenent Lessius1, Petrocorcnsis3 ; Croix, illam esse legem poenalem, quae Palaus8 cum Vasquez, Gutierrez, Navarra ante sententiam non obligat. — Deinde et Rebello ; Roncaglia 4 cum Antonio a respondetur 2? cum Soto, quod lex ilia Spiritu S.; Sporer4, qui vocat sententiam juste prohibuit arcere aquam ex intentione veram ct communem, cum Tamburinio B, nocendi vicino, quando nulla utilitas ex Viva ’, Laymann 8, Hozmann ", Elbel '°, hoc tibi provenit, unde recte ait Sotus Bonacina ", Molina l·, Sanchez ,8; Croix 14 quod eo casu tu non habes jus arcendi cum Turriano, Esparsa, etc.; Mazzotta 14. aquam, et arcendo peccas contra justitiam Eamdemque sententiam ut certam tenet ex vi legis id prohibentis. E converso, si Sotusle (quem male citant pro se Sal­ id facias ad tuam utilitatem, ne aqua tibi mant.n); nam Sotus sic expresse ait; Ad noceat, non peccas contra legem, quae propositum igitur nostrum, qui suo utens negat actionem vicino, semper ac tu ar­ jure, praebendam absque vi et fraude sibi ces aquam ite tibi noceat, etiamsi facis ut vel amico procurat, etiamsi ex odio alterius vicino noceas. id faciat, et contra caritatem delinquat, ad Nec etiam obstat doctrina S. Thomae nullam tenetur restitutionem. — Ratio, quia supra allata. Nam explicat Sotus ”, S. Donemo potest obligari ad restitutionem ctorem intelligere, impedientem aliquem damni, nisi damnum sit injustum, et ipse ab obtinenda praebenda tunc teneri ad sit efficax causa illius damni et in illud restitutionem damni, quando impedit inju­ positive influat. Ad damnum autem affe­ ste, ut S. Doctor exprimit, nempe vi vel rendum non sufficit intentio; sed requi­ fraude. ritur actio externa, quae non solum sit Nec obstat, quod ibi dicat: Puta, si occasio (ut esset in praesenti casu), sed intendat ejus nocumentum, quem impedit etiam sit vera et efficax causa damni: propter odium vel vindictam. Nam Ange­ nam alias, si illud evenit, aliunde evenit licus hic supponit injustitiam, cujus causa et mere fortuito. — Unde, si tu hujusmodi sit odium: Facere enim ex odio(&\l Sotus)... nocumentum fortuitum proximo optabis, non te onere restitutionis gravat; sed fa­ peccabis quidem, vel tantum contra ca­ cere injuste, scilicet nullo tuo jure, sed ritatem, vel tantum affective contra justi­ violando alienum. 585. - Hinc infertur Γ. Quod si quis ex tiam; non autem effective, cum ille non habeat jus. Et ideo opus externum cum odio, sed sine vi vel fraude, suadet epi­ pravo animo conjunctum, non erit effe­ scopo, etiam determinato ad conferendum ctive sed tantum affective injustum, ex beneficium digniori ■’>, ut conferat minus quo nulla orietur obligatio restitutionis. digno (etiamsi probabilius sit, quod tam Falso enim dicitur is effective pati inju­ episcopus quam suasor graviter peccent, stum damnum, qui privatur re, ad quam quamvis beneficium sit simplex, ut dice­ mus Lib. IV, n. 93): suasor tamen non nullum jus habet. Ad textum autem, ut supra oppositum, tenetur ad ullam restitutionem; quia non respondetur Γ. cum Lessio, Anacleto" et laesit justitiam commutativam, avertendo 1 Lib. 2. cap. 12, n. 128. — 1 Lib. 4, de luti., cap ulL, n. je#. — »» Dhp. 1, de RetlitUL. qu. 2, punct. 12, n. 2. qu. 6. — 1 Tr 13, di>p. 2. punct. 11, $ 5, n. 3. · Vasq., de - ’« Tr. 2. dilp. 727, num. 4. - « ConiiL, Ub. 2, cap. 1. Beneftc., cap. 2, 4 8, dub. 19, num. 127. · GulUr., Can. dub. 49, num. 6 et 27. — M Lib. 8, part. 2, num. 148. Qoaeit., lib. 2, cap 11, a n. 71. Pttr. Navar., de Restitue., lib 3. cap. δ, η. 7. · RtbfL, part. 1, lib. 3, qu. L η. 5. — • De Restitat.. cap. 3, qu 4. Ah/oh. a Spir. S., Director Tur· ria η , in ?— 2··, diip. 16, dub. 1. η. 8. · Esparza, Cur , * theol., lib. 8, qu 35, artic 1. — * Tr. 4, disp. 1, qu. 2, cap. 3. qu. 4. - M De Just, et Jure, lib. 4. qu. 6, art. 3, Confesiar., tr. 10, di«p. 8, n. 315. — · Tr. 4, cap 2, n.213. — · Decal., lib. 8, tr. 3. cap. 4, § 2. n. 4. — 1 De Restitue, ad 6 arg.» v. f. - n Tr. 13» cap. I. num. 103 - qu. 2, art. 1, n. 5. — · Lib. 3. sect. 6, tr. 2, cap. 7, n. 1. Solus, loc. cit. - — · De Re«titut., num. 539. - K De Restitue, confer. 4, ad 6 ar<. r > Anaclctus, tr. 9, dist. 5, n. 91, ubi hanc interpretationem insinuat, de alio argumento tractat, ct dc aliis juris civilis legibus, non vero de praesenti lege loquitur. 585. - n> Ampliationem istam de episcopo jam determinato ad beneficium digniori con­ ferendum, plerique auctores cx infra citandis praetermittunt; in reliquis vero concordant. cap. 12, num. 128. — Croix, lib- 3, part. 2. num. 149. - w De Just, et lure, lib. 4, qu. 6 art. 3. \\ertcn« c pncopum * in c Vi r t fraude ne conferat be nellcium di· uniori, non (enetur ad reatltutionem. 76 \>.i «ver· cvnttw triiatoretn Mnevi.eu., non restitutio irnodem.te'* » penvue. netur pro LIB. IB. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. (cum quivis habeat jus petendi); aut a collatorem a conferendo beneficio, ad quod consecutione talis rei, per vim, fraudem, alter jus non habebat. — Ita Glossa Sotus ·, Silvester h>, Lessius ·, Laymann ·, calumniam vel mendacium impediret Roncaglia 4, Holzmann s; Palaus · cum (cum etiam quivis jus habeat ne inique Vasquez, Gutierrez et Rebello; Sporer 7 impediatur): is teneretur ad compensa cum Molina et communi. Item Sà, Fil· « tionem damni, arbitrio viri prudentis, liuccius, Navarrus et Dicastillus, apud «juxta certitudinem vel probabilitatem, Salmant.8 (qui hoc probabile vocant, licet « qua alter tale bonum alioqui assecutuoppositum alibi probabilius putent ·). — « rus fuisse existimaretur; dummodo taVide dicenda Lib. IV, u.106 usque ad 108. « men eo sit dignus: nam si indignus est, Dicendum tamen cum probabiliori sen- «non tenetur ad restitutionem, nisi fatcntia, tenen ad restitutionem, eum qui « mae, si eam forte laeserit. — Lessius u, post concursum impedit digniorem a con­ « Molina Sà *·; vide Bonacina 17 ». sequendo beneficio; juxta dicenda Lib. IV, Censent Salmant. Ie, quod aequiparann. 109. tur vi preces importunissimae, aut metus Infertur ΙΓ. Propter eamdem rationem reverentialis, maxime si ei addantur verba 1 non teneri ad restitutionem qui sine vi aspera, vel torvus aspectus, vel preces: vel fraude impedit testatorem, ne relin· ut dicunt ”. quat haereditatem alicui, qui ad illam nui588. - Nota hic autem quod graviter · · i lum jus habet. — Laymann ‘°, Elbel ”, peccat religiosus, qui suadet testaton, ut Tamburinius ”, Sporer 13 cum Sanchez, suo monasterio, potius quam ecclesiae Soto, Molina, etc. matrici bona relinquat: ex Clem. 1, de 586. - An autem, si quis occidat ali­ privil., in qua etiam adest excommuni­ quem, intendens ut homicidium alteri im­ catio a>. putetur, teneatur damnum restituere quod Non tenetur tamen ad restituendum, ex imputatione ille passus fuerit? —Vide quia ecclesia nullum habet jus quaesitum : n. 636. ita Sanchez *°, Lugo81, et Croix ”, Molina. 58^· - * æ Si in re praedicta, ex libera Immo Sanchez putat religiosum /ion pec«voluntate conferenda, aliquis per vim, care, si bono zelo hoc faciat, nempe pro · · , fraudem vel calumniam,1 collatorem in- majori utilitate testantis, modo non petat « duceret ne ei daret; aut eum a petitione pro se vel amicis. 1 De Just., Ub. 4,qu.6, an. 3, coroll.l,— ’Cap. 12, n. 128. — · Lib. 3, tect. 5, tr 2, cap.7, n.2. — · De Restitui., cap. 3, confer. I, num. 108. — 11 Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 4, $ 2. η I. — “ Loc. cit., n. 213, cum n. 203. · SfiwcA., ConMI., qu. X resp. 3. — · De Restitat., n. 340. — · Tr. 13. disp. 2. lib. 2, cap. 1, dub. 19, n. 27. - Sohn, loc. cit., art. 3, v. f. - panct. 11, 4 5, η. X - V'asç., de Bcnefic., cap 2. § 3. dub. 19. Molina. tr. 2, diip. 727, n. 4. - ’· Lib. 2, cap. 12, n. 123 — n. 127. · Gutter., Canon. QuaetU, lib. 2, cap. II. n. 71. · » Tr 2. disp. 135; el disp. 727, n. 2. — * V. RcsHhctio, Rebel., part. 1, lib. 3, qu. 1, n. 5. — ’ Tr. 4, cap. 2, n. 210. n. 21. — 11 Disp. 1. de Restitut., qu. 2, punct. 12, n. 2 et 6. * Tr. 14, de Controctib., cap 5. n. 30. - »· Tr. 9, de Ntatrim., cap. 9, n. 37. — ·· Cons il., lib. 2, cap. 1, dub. 49, n. 28. - - “ Disp 18. n. 95. - · Lib. 8. part. 2. n. 74. — λ — Sd, V. Rntihdio, n. 21. (in edit, genuin., n. 22.) · Fili., tr. 32. n. 180. - Navor , Man., cap. 17, η. 69. Dicant., lib 2. tr. 2, disp. 8, dub. 2, n. 96. - · Tr. 13, cap. 1, n. 106. — • Loc. dt., n. 107. — * Loc cit.. n. 1. — 11 De Rcatitut.. Molina, tr. 2, disp. 727, n, 3. — Sanch., loc. cit. b> Glossa, in cap. 2 de off. custod., v. San quibus plane colligitur nullum jus digniori ctiores, haec habet : < Melior, justior et san­ competere, proindeque nullam ei restitutionem ctior debet eligi ; tomen si alius eligatur, licet deberi, si praetermissus fuerit. c> Sporer non dicit esse commune nec citat non sit melior, sufficit quod sit sufficiens; quia conveniens scientia sufficit in praelato ». — Molinam; qui tamen, tr. 2, disp. 727, w. 4, Silvester, v. Episcopus, n. 10, v. Septimum, tuetur hanc S. Alphonsi sententiam. 588. - a) « Sub interminatione maledictio­ pariter scribit : « In conferendo etiam benefi­ cia, debet attendere ut conferat dignis · Ex nis aeternae », ut loquitur Pontifex. vi .eq» ρ*«ά"ώ>· Reiipo *su suaden * ut legatum ?uri“°«r *· * tr ^ Non tene filii l* iuuÔné” Quando- cato eMtur· excu· CAP. IL - DE RESTITUTIONE. - DUH V. 77 DUBIUM V. Cui vel quibus restituendum. 589. Quid, si creditor sit incertus. — 590. An, tradita rc pauperibus, sit restituenda domino comparent!. — 591. Quid notandum circa compositionem in debitis incertis. (Usque ad n. 594.J. — 595. Quid, circa furta minuta. - 596. An bona certa sint restituenda domino, vel possessori. — 597. An fur teneatur rem mittere domino cum magno suo damno. — 598. Quid, si sumptus pro missione excederent valorem rei — 599. Quid, si acceperis a possessore bonae fidei rem non suam. — 600. Emptor rei furtivae, an possit eam reddere furi. (Vide etiam dicta n. 569/ — 601. An revendens rem emptam bona fide, teneatur pretium restituere emptori. t/Ά. Quid notandum circa *thesauro· inventos. — 603. ία An inventor rei perditae possit eam sibi retinere — 604 Quid notan­ dum circa res captas venatione. — 605. Quid, si quis venatur in locis reservatis. — 606. Quae venatio veletur clericis et religiosis. Bona in· certa po« sessa sine delicto. 589. - « Resp. Attendendum ad natu« ram justitiae, et quis damnum patiatur, « quidve ratio et leges ferant communiter. « — Vide Lessium et Laymannn ‘. « Unde resolves: « 1°. Quando bona restituenda, sive de« bita quaecumque sunt incerta, hoc est, • cum cui debeantur ignoras, aut adire « non potes, aut illi restituere; tunc si ea « habeas sine delicto (ut si invenisti, vel « a mercatore v. gr. per errorem accepisti «duas ulnas panni pro una, et jam is « discessit, nec scis quo abierit), teneris « adhibere aliquam diligentiam inquirendi. « — Post quam, si spes non sit sciendi do« minum, probabile est quod non tenearis « ea dare pauperibus: licet ita plerique « cum S. Thoma sentiant », [Quorum sen­ tentiam vocant communem Salmanticenses9; sed vide n. 603] « et sit magis pium « ac practice suadendum ; sed possis tibi « retinere, ut docet Petrus Navarra, quem « sequitur Laymann 8 et Lessius 4, idque « Diana5, dicit esse tutum in praxi ». [Cum L/ssm Hb. 2, cap. 14, dub. 6 et 7. — 1 Lib. 3. ir. 2, Palao et Dicastillo, apud Salmant. ·: ex­ ceptis debitis ob usuram aut simoniam, ex textibus allatis in fine hujus numeri ·>]. « Si vero ea habeas ex delicto, ut furto, « usura, etc., teneris ea restituere pauperi• bus vel ecclesiae, hospitali, etc. Quia de« bet tunc fieri restitutio meliori modo quo « potest : ut saltem, cum corpori domini « non prosit, prosit ejus animae, dum in « pauperes expenditur. — Ita communiter • doctores, ut videbis apud Laymann ’ ». Quaeritur Γ. Quomodo facienda resti­ tutio, si dominus rei est incertus? Distin­ guendum, et videndum an res accepta sit bona vel mala fide. Si mala fide, tunc iterum distinguendum est: 1°. Vel dominus incertus rei est igno­ tus tantum in particulari, prout si sci­ retur, rem spectare ad aliquem ex tribus vel quatuor hominibus loci, sed ignoretur ad quem peculiariter spectet; tunc nequit restitutio fieri pauperibus. Sed res divi­ denda est inter eos, quos inter defraudatus exsistit — Ita Silvius Lessiusr-'; idemcap. 14. n. 35. — · Part. 2. tr. 17» resol. L L — Palaus. cap. 9. — S. Thom., 2· 2··, qu. 62, art. 5, ad 3. — · Tr. 13, tr. 32, disp. 1. pu net. 18, $ 8, n. 1. · Dicasi., lib. 2, tr. 2, de Rcstit·, cap. I, n. 214. — Petr. Navor,, Hb. 4, cap. 2, disp. o, dub. 14. n 381. · · Loc. cit., n. 213. — ’ Loc. dL, num. 46 et 47. — ■ Loc. dt.. cap. 9, num. 1. — « Loc. dt.. cap. 9, n. 2. 589. - n) Scilicet apud Salmant., loc cit., n.209, uti liquet ex prima edit. S. Alphonsi. lib. 3, tr. 5, cap, 2, dub. 5, resolv. 2, not. b. b> Silvius, in 2attl 2 ', * qu. 62, art. 5, quaer. 1, conci. 2, ait restitutionem faciendam illis esse: « vel sortem mittendo, vel inter eos dividendo, aut concordiam ineundo; quae si non potest iniri, auctoritate judicis fiat aequa distributio ». — Quibus fere consentit Cajetanus, iu cumdein loc., art 5, ad 3 * • Quando, inquit, sciri non potest dominus in particulari, sed scitur quasi sub distinctione quod alicui istorum debetur, non est omnino ignotus dominus. Unde debet eis dari vel dis­ tribui eisdem, vel ut sone aliquis accipiat, quando divisa res pluribus non prodesset, et unita aliquem relevaret. Et ne alicui fiat in­ juria, de eorum voluntate agendum est, quid­ quid agendum est». f Lessius, cap 14, u. 32, negat bona in· ex delicio St doau» nui sil i acquit ren­ utui paupe­ ribus. 78 *, Seca ii domina» «it * ignotu in general». Modo ad bibhftiil di· lift mil. Résiliai iciest piu· pc liba» ca Jusvui loci, »i de friudnti piuci lum. LIB. 111. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI vester®, Bonacina’; et idem dicunt Sal mant. · cum Soto, Rebello et Tapia. Et quamvis Silvius® dicat congruentius esse, ut eo casu restitutio fiat pauperibus illius loci, ubi furtum patratum est; addit ta­ men id non esse necessarium. Si autem plures et varii domini incerti p I u rei ot ... . ahcujus communitatis damno affecti fue- * frd»n u rint, tunc omnino restitutio facienda est *° n que dicunt Palaus, Molina, Cajetanus b, Petrus Navarra, etc. 2". Vel autem dominus est ignotus in generali, ita ut nequeat discerni inter loci habitatores, ad quem vel quos res perti­ neat: et tunc restitutio fieri debet paupe­ ribus, ut habetur in cap. Cum tu, de usuris, ubi praecipitur usurariis, restitutionem facere dominis vel eorum haeredibus, vel, his non superstitibus, pauperibus. Sufficit autem quod restitutio fiat pau­ peribus cujuscumque loci. Sufficit etiam quod fiat locis piis; ut communiter docent Lessius *, Navarrus ®, Salmant. ·, Croix 4 ; Bonacina’ cum Azor, Molina, Petro Na­ varra, Vasquez, Filliuccio, etc. — Id ta­ men locum habet, modo adhibita sit debita diligentia ut proprii domini invenirentur; nam, si ante diligentiam adhibitam fieret restitutio pauperibus, et deinde domini comparèrent, utique damnum ipsis resar­ ciendum esset. — Praeterea id locum habet, cum defraudati pauciores sunt, nempe tres vel quatuor, ita ut, si resti­ tutio fiat quibuscumque illius loci indiscriminatim, res verosimiliter non sit ventura in manus proprii domini; et ideo resti­ tutio tunc fieri potest pauperibus cujus­ cumque loci: ut communiter tenent Sil­ pauperibus ejusdem communitatis laesae. — Vide dicenda w. 595, v. Alii vero. 590. - Quaeritur 2." Si res, post debi­ tam diligentiam adhibitam ad invenien­ dum dominum, tradita sit pauperibus, et postea dominus comparcat; utrum ei re­ stituenda sit? Negant Navarra, Sotus, Henriquez, Le­ desma a>, apud Croix I0; item Cajetanus n> et Bonacina, apud Sporer”. Quia, cum de­ bita diligentia est praemissa, pauper aut locus pius absolute acquirit dominium rei. Dicitur: quando debita diligentia est praemissa; nam alias certum est apud omnes, rem domino comparent! restituen­ dam esse; quoniam nulla ratione tunc pote­ rit in pauperem dominium transferri, cum eo casu dominus sit rationabiliter invitus. Communius vero Laymann ,a, Salm. b>, Palaus ”, Lessius ”, Sporer et Croix 11 Palaus, tr. 32, disp. 1, punct. 18, $ 8, n. 5. — Molina, lib. 2, qu. 12. n. 14 et 16. - Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 30. 2··, qu. 62, art. 5, quaer. 1, dhp. 745, n. 2. — Peir. Navar., lib. 4, cap. 2, n. 62. — art. 3, num. 4. — » In 2· * 1 Cap. 14, num. 33. — · Man., cap. 17, num. 93. — ’ Tr. 13, concl. 4. — Pttr. Navar., de Restitue., lib. 4, cap. 2, n. 56. · cap. 1, n. 216. — « Lib. 3, part. 2, n. 94. — * De Restitut,, Solus, de Just, el Jure. lib. 4, qu. 7, art. 1, ante resp. ad 3, diftp, 1, qu. 3. punct 4, n. 6. - Aior, part. 3, lib. 4, cap. 26, v. Ex quo sequitur. · Henriq., lib. 7, cap. 34, num, 8. · w Lib. 3, part. 2, num. 95. — Bonac., de Restitue., disp, 1, qu. 3, 1. f. · Molina, disp. 746, n. 1. Petr. Mavar., lib. 4, cap. 2, num. 40. · Vasq., de Restitut., cap. 5, § 4. dub. I, qu. 3, punct num. 6. · FUI., tr, 32, num. 95. — « V. Restitutio VIII, ” Lib. 3, sect. 5, tr. 1, cap. 5, num. 24, v. f. — 11 Tr. 31, quaer. 3. — ’ Loc. dt., o. 10. — · Loc. dt., n. 215. · Sotus, punct. 19, n. 7 et 8. - ’· Cap. 14, num. 43. — u Loc. dt., de Just. et Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 3. · Rebell., part. 1, num. 95. certa esse, quando constat ca alicui commu­ nitati» vel toti, vel majori ejus parti certe de­ beri. · Etsi enim m particulari non constet quid cui debeatur, tamen constat haec esse illius communitatis, ita ut ipsa tota vel major ejus pars jus in illa habeat, et singuli vel plcrique censeantur habere aliquid in illo cumulo, ut quando exercitus expilat injuste pagum vel oppidum : tunc enim restitutio fa­ cienda communitati, opera magistratus, epi­ scopi vel parochi, ut hi distribuant iis qui in eo hominum coetu majus damnum accepisse judicabuntur... Item, quando pauciores quidem ex illo conventu damno affecti sunt, tamen per aliquam industriam cognosci potest qui sint ·. 590. - Λ> Martinus de Ledesma, 2a 4·1·', qu 18, art. 5, Dubitatio, v. Serf haesitari so­ let; et Cajetanus, in 2an· 2a* ,qu. 62, art. 5, ad 3, loquuntur non de ipso paupere cui res tradita sit, sed de debitore: < Si quis absque inquisitione (verba sunt Cajetani) rem alte­ rius pauperi dedisset, non satisfecisset, sed tenetur invento domino restituere ». Igitur hi duo auctores non satis accurate citantur a Croix. h) Salmanticenses, tr. 12, de Justitia ct Jure, cap. 2, n. 86, ita quidem tenent de ipso inventore ; sed n. 87, loquuntur de pauperibus, quibus res inventa jam applicata esset, et ne­ gant cos teneri in foro interno ad restitutio­ nem, etsi res in venu in sc vel in acquivalenti adhuc perduret. Sporer, tr 4, cap. 3, n. 113, dc inven­ tore loquens, haec dicit juxta opinionem quam 4, n. 17 el 18. · 11 Tr. 4. cap. 3, n. 104. — Si domi· nus compa­ rait poitea. «Hi negant rcatitaen· dume«e ei. modo di licentia ad­ hibita sit. Alii Afhf mant. CAP. JI. - DE RESTITUTIONE. cum Molina Diana, etc., dicunt, quod si res exstat, pauper debet eam restituere domino comparenti; si vero est consum­ pta, tantum id in quo factus est ditior. Ratio, ut ait Palaus, quia, licet dominium rei in pauperem translatum sit, res tamen adhuc exstat tunc in aequivalenti. — Sed haec ratio non videtur congrua; nam si rei dominium vere translatum est, nulla de­ beretur restitutio, sive res exstet sive non. S. Alphon * Melius igitur distinguendum cum Lu­ ιοί dt«tin Cuit: go juxta ea quae de inventore rei per­ ditae fusius dicemus infra n. 603 cum eodem Lugo, Holzmann et Croix ’ (qui11 Si non lit non sibi cohaeret): — Quando, spectatis *pc» inve­ niendi do omnibus circumstantiis, non est amplius mini, nulla obligatio possibile quod dominus inveniatur; tunc reititutiopauper acquirit rei absolutum dominium, nis. Sccui, si sine ullo onere restitutionis. — Quando adsit «pes repcriendi vero adhuc post diligentiam, adest aliqua domini. spes inveniendi dominum rei, tunc pauper non acquirit ejus dominium; et proinde debet eam domino servare, ipsique resti­ tuere si comparent. Additque Lugo *, ex ipsa manifestatione domini tunc commu. niter argui, quod non adfuerint debitae circumstantiae ad transferendum irrevo­ cabiliter dominium in pauperem. (Sed vide Res prae­ omnino dicenda dicto n. 603). Recte ta­ scripta non est resti­ men excipiunt /> Sporer 5 et Wigandt e, tuenda. nisi pauper aut locus pius bona fide rem jam praescripserit; quia virtute praescri­ ptionis tunc dominium irrevocabile vere acquirit. 79 - DUB. V 591. - Notandum quod super his de­ Componi tio fieri po bitis incertis bene potest fieri compositio icet taper * debiti in­ per bullam Cruciatae (quae refertur apud cenia. Tamburinium ’), pro regnis Hispaniarum, Sardiniae et Siciliae, et pro omnibus aliis particularibus, quibus bulla communica­ tur. — Potest etiam haec compositio fieri per S. Poenitentiariam: sed si ab ipsa obtineatur, constituit Benedictus XIV in sua bulla : Pastor bonus ·, quod restitutio fiat, cum poterit commode fieri, iis in locis ubi furtum factum est An autem valeat hujusmodi composi­ tio, facta sine sufficienti causa ? — Affir­ mant Corduba, Turrianus, Alensis apud Lugo ·. Sed negant Covarruvias, Sotus, Navarrus, Molina et alii communiter w. Verius tamen distinguendum cum Lu­ Compoti lio itae cau go, et dicendum eam valere, si restitutio va, valet in debitu ecsit facienda ex sola lege ecclesiastica, clettxiiLci . * puta, ex fructibus ecclesiasticis male per­ * ceptis; secus, si restitutio aliunde sil de­ In rehqtn non valet. bita. — Ratio primi, quia Pontifex in lege propria valide dispensat; ratio secundi, quia bonorum aliunde debitorum Pontifex non est absolutus dominus. An autem id possit Pontifex pro bono spirituali com­ muni? Vide Lugo 11 ; et vide Quaest. n. seq 592. - Quaeritur autem: an, composi­ tione facta, debitor ad aliquid teneatur, si postea dominus certus compareat? Dicunt alii, teneri restituere id in quo Quid, SI do* aiinu * com factus est ditior. Ita Villalobos, Rodriguez, pareae compoi tapud Tamburinium et Cajetanus °-,So- tionem. n. 7. — 1 Disp. 21, n. 102. — Lu^o, disp. o. n. 1(M et 140. — num. o. » Disp. 21, n- 'ft. — Coiur., in cap. Ptctalum, pan. 3, $ 1. num. 3. - Sofus, de Jusu et Jure, lib. 4. qu. 7 1 Lib. 3, part. 2, n. 89. — ’ Loc. cit., n. %. - 4 Disp. 21, n. 102 art. 1, ad 3. — · Tr. 4. cap. 3, n. 113. — · Tr. 8, exam, 3, qu. 10. n. 50, reap. 4. — ’ Tr.de ball.Cruciat.,cap. 18. —■ De 13April. 1744, disp. 748, num. 5. · Ap. Lugo loc. ai-, n. 95. — Lh&>, loc. cit. — “ Loc. cit., num. %. — VUlaL, part L tr. 2° § 25. — Corduba, Quacsiionar., hb. 5, de indulgent., qu. «U, num. 9. - Rodriç., Explic. bail, composa., dab. o. n. S, Diana, pari. 11. ir. 8, resol. 12. — PaJaut, loc. cil. v. Stcunda opinio, Tarriati., in 2·· 2”, disp. 41, dub. 1, profecto existimat probabilem; ipse vero;/. 114, loquens tum de re inventa, tum de quacum­ que re incerti domini, sine delicto debita, sibi placere ait sententiam cardinalis de Lugo, cui S. Alphonsus infra adhaeret. •O Molina, disp 746t if, asserit rem esse restituendam, si adhuc apud pauperem exstet; secus, si jam alienata sit aut consumpta «9 Holzmann, de Just. ct Jure, u. 59, sic ait: · Inventorem non illico evadere rei in­ ventae dominum, sed possessorem tantum, donec cam legitime praescripserit Unde si durante praescriptionis tempore, dominus rei Navar., Man., cap. 17, num M Loc. cit.. cap. 18. 4 5 93. ♦ Affina, n. 9. comparcat, et res adhuc exstet, vel in se vel in aequivalenti, illi restitui debet». /1 De rebus inventis disputantes. 591. - Λ ’ Alensis, Sum., part. 4, qu. 24, membr J, art. 2, § 1, satis perspicue innuit hanc opinionem, cum enim omnia bona (ita Alensis) sint Ecclesiae et membrorum Christi, • summus dispensator illa potest dispensare, quae non habent certos possessores ». 592. - " Cajetanus citatur hic a Renzi ex Diana, a Diana autem ex Villalobos; at vero loc. cit. m 2il,,t 2ar, qu. 62, art 6, nihil de his habet , Tapia etc.; et idem debeant, non ad alium (salva quidem Sedis tenent Lugo ’ et Tamburinius *, semper Apostolicae auctoritate), converti. ac praemissa sit debita diligentia. Ratio, Sed quoad ultimas voluntates, vide in­ quia Pontifex, ut administrator bonorum fra n. 931, et Lib. VI, ex n. 329. temporalium, quatenus spectat ad bonum 593. - Compositio haec solet etiam con­ spirituale, tunc transfert dominium per cedi pro fructibus ecclesiasticis male per­ compositionem propter bonum publicum. ceptis. Croix ·. — Dicunt etiam Escobar10, Notat autem Viva 6 cum Villalobos, Tamburinius11; item Vasquez, Lopez et Diana et Mendo; idemque dicunt Trul- alii, apud Diana ”, compositionem fieri lench et Henriquez apud Croix ·, cum Bu- posse etiam pro furtis minutis, commis­ senbaum (infra, m 696, ad 2), hujusmodi sis ab iis qui vendunt civibus vinum, compositionem posse fieri etiam ab epi­ oleum, etc. Sed tenendum oppositum cum scopo; cum hoc nullo jure sit reservatum Croix13, Diana14: quia talis restitutio Papae, et videatur esse juxta voluntatem omnino facienda est eisdem civibus de­ creditorum pro bono animarum suarum fraudatis "λ Vide mox dicenda «. 595. — Sed contradicunt verius Lugo T, ac 594. - An vero, si creditor sit notus, Molina cum Rodriguez d, Turriano, Cor­ sed tam longe absit, ut res pauperibus duba d>, etc., apud Croix e. Ratio, quia id dispensari possit, fieri tunc valeat com­ non potest efficere episcopus: nec ratione positio? — Affirmant Turrianus, Covaradministrationis talium bonorum incerto­ ruvias, Rodriguez % et putat probabile rum, cum ea pertineat ad solos reges vel Lugo *·. — Sed videtur probabilius op­ ad Pontificem ; nec ratione supremae po­ positum, cum Soto et Henriquez, apud testatis mutandi voluntates dominorum, Croix *·: quia compositio conceditur tan­ cum haec pertineat ad solam Sedem Apo- tum, quando creditor est incertus. Sctus, in 4, disL 21. qu. 2. art. 4. v. I. ' In 7 Pracc.. ’ Loc. at., num. 416. — »· Lib. 37, nom. 71. — ” Decal., cap. 3, sect. 7, qu. 2t>. - 4 Tr. 13, cap. I, n. 217. - Trull., lib. 8, tr. 4, cap. 1, § 3, num. 19. — Vasq., de Restitat., Ex posit bull. Cruciat., hb 3, dub. 4, n. 8 — » Dlip. 21, cap. 5, § 4. num. 47. · Ludov. Lof*», Instruct, consc.. - 4 Dc bulL Cruciat., cap. 18, $ 5, n. 10. — · Dc part. 1, cap 138 cum cap. 137, v. Ncqur nregsse csl. · ,f Part. 4, tr. 4, reool. 46. — u Loc. cit., num. 417. — η. M8 Rexi itat., qu. 4. art. 3, num 3. num. 11. Villa!., part. 1, tr. 29, Diana, pul. 4, tr. 4, rcsol. 112. · Mrndo, in bull. Cruciat, disp. 32, n. 16 ct »eqq. — Trull., loc. cit, dub l, n 3. Hrnrlq., lib. 7. cap. 33, n. 4. - « Lib. 3, port. 2, n. 413. — ’ Disp. 21, n. 107. — Malina, disp. 748, n. 7. 14 Loc. cit. — Turrian., in 2·* 2··, disp 41, dub. 3, n. 28. · Cavar., in cap. Peccatum, part. 3, $ 1, n. 3. — '* Disp. 21, num. 139. — Sotux, in 4, disL 21, qu. 2, arlic. 4, v. f. Henriq., lib. 7, cap. 34, num. 2. · w Lib. 3, part. 2, Turrian., disp. 41, dub. 2, n. 12. - ■ Loc. dt., n. 413. — num. 418. Dicastillus male a Salmant. tamquam huic sententiae patrocinans allegatur ; oppo­ situm enim tenet, de Rcstit., disp. 9, dub. 14, n. 396 « Probabilius... existimo, inquit, quo­ ties res exstat in se vel in aliquo sui, debere illi restitui in utroque foro, a quocumque pos­ sideatur, etiamsi per publicam potestatem, sive per bullam compositionis aut titulo pau­ pertatis ea fuerit applicata ». Tapia, tom 2, lib. 5, qu. 30, art. 3, num. 11, non loquitur de bulla compositio ms, sed de alio casu, de quo Salmant. simul tractant Rodriguez, Explic.bull compos ,dub 4, μ 6. Corduba, Quaeslionar., lib. 5, de hui, qu. ult, v Et si rursum quaeratur, banc utique secundam sententiam tenent, modo ta­ men contraria consuetudo non vigeat 593; - Λ> S. Alphonsus, in Istrusione e Pratica, cap. 10, h. 68, rectius loquitur, ct magis consentanee cum cis quae dicenda sunt n. 595 et quae jam dicta sunt n. 534, v. Sed probabilius, inquiens: · Ncc licita est [com­ positio], quando facienda est restitutio furto­ rum minutorum ab cis qui vendunt vinum, oleum, etc., quia tunc necessario lacienda est pauperibus loci; quinimmo, ex communiori sententia..., ncc satis est eam fieri dictis pau­ peribus..., sed civibus ipsis est facienda, qui ad tabernam concurrunt. Quamquam, uti di­ ximus n. 28, pariter non peccatur, si fiat pau­ peribus ·. Cfr Horn. Apost., tr IO, u 68. 594 ” Rodriguez, op. cit., dub. 2, η. 3, ita tenet, casu quo res non sit debita ex de licto, ncc domino transmitti queat, nisi cum expensis, quae ejus valorem superent. Componis datur pro fructibui cccleiii •licii rude perceptis. Non vero pro furti· minuiii. Quid, w creditor iit notui, sed longe abiit. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Obligatio bjcrcdis <^ui COŒpCntlonem ob­ tinuit. Venditor civet fartulii ddraudan», rcsiitoere tene­ tur. Juxta a * hos. potest restituere pauperibus. An autem haeres qui compositionem obtinuit teneatur summam relaxatam tri­ buere aliis creditoribus certis sui testato­ ris? — Affirmat Molina 6λ — Sed negat Lugo b>, et assenLit Croix *, si concessio facta est illi, non ut haeredi, sed ut tali personae. Secus vero, si facta sit ei ex vi potestatis quam testator habuit. 595. - « 2". Qui mullis minutis furtis, « v. gr. olei, panis, vini, etc., damnum in« tulit multis civibus; eum teneri resti« tuere, non pauperibus, sed ipsis civibus « (minoris deinceps vendendo aut majore « mensura, donec veniatur ad aequalita« tem) dicit Molina. — At Vasquez a> et « Escobar dicunt esse probabile quod pos« sit dare pauperibus, praesertim civitatis « ejusdem ». Alii igitur dicunt, ut Escobar2, Ana­ cletus b>; item S. Thomas Vasquez a>, Lopez et alii, apud Diana ’, quod pro hujusmodi furtulis commissis a vendito­ ribus publicis, restitutio potest fieri pau­ peribus; cum regula sit generalis, de- 81 V. bita incerta pauperibus esse restituenda: ut in simili casu de usurario, qui pluri­ bus incertis defraudavit, sancitum est in cap. Cum tu, de usur. ·>). Advertunt tamen, restitutionem faciendam esse pauperibus ejusdem loci *>; quia, cum communitas illius loci sit laesa, illi damnum resarcien­ dum est. Nisi (excipit Bonacina4) damnum sit illatum aliquibus paucis personis in­ certis; quia tunc ait restitutionem posse fieri pauperibus alterius loci. Et hanc sen­ tentiam Diana * non audet dicere impro­ babilem, propter auctoritatem D. Thomae. Alii vero, quorum sententiam tamquam communissimam suadendam puto, dicunt, talem restitutionem omnino, quoad fieri potest, faciendam esse civibus ejusdem loci, ubi fraus commissa est. Ratio, quia, cum exsistant damnum passi et aliquo modo cogniti, iis, quantum fieri potest, damnum compensari debet — Ita Lay­ mann />, Concina4, Sporer7 cum com­ muni, ut asserit; Croix®, Diana ·, Tam­ burinius ‘°, Salmant. cum Dicastillo % • Lib. 3. part. 2. n. 419. - Molina, disp. 745, n. 4. - panel. 4, n. 10. — 1 Loc. at. — · Dix^ert. 2 de Restitui., Escob., tr. 3, exnm. 2» cap. 6, n. 1G2. — * Lib. 37, n. 71. cum cap. 13, n. 10. - ’ Tr. 4, cap. S. n. 117. - · L>b. 3. part. 2, n. 45. — Lniiov. Lopca, Instruet, consc., paru I, cap. 137. · num. 417. — · Pari. 4, tr. 4, renol. U — * Decal., hb. 8, 3 Part. 4, tr. 4, rcsol. 46, v. (. — « De Restitue., disp. 1. qu. 3, tr. 4, cap. 1, § 3, n. 19. b) Fusius et clarius Molina, disp. 760, h. 3, quaerit: < Quid si aliquis habeat debita aliqua certa, et alia incerta, neque habeat sufficientia bona, unde utrisque debitis satisfacere possit, auctoritateque Summi Pontificis compositio­ nem faciat circa bona incerta, poteritne tunc retinere sibi quantitatem illam, circa quam compositionem fecit, non solvendo de illa de­ bita certa, sed eam sibi reservando ». Et deinde, de haerede qui ejusmodi compositio­ nem circa bona incerta defuncti obtinuit, re­ spondet: « Hunc etiam solvere teneri de ea summa debita certa defuncti». Ratio autem quam affert est: « Quoniam compositionem eo modo efficiendo, agit negotium ac partes hacredi tatis ac bonorum defuncti, eaque de causa summa illa circa quam est facta compositio, manet pars bonorum defuncti, quae proinde restitutioni est obnoxia, quousque integre de­ functi debita solvantur » Quae ratio non ob­ scure concordat cum responso disjunctivo S. Alphonsi. — Lugo vero, disp. 20, u. 12, casum eodem modo quam Molina proponit : sed respondet uti S. Alphonsus asserit. 595, - “) Vasquez, dc Rcstit., cap. 5, § 4, u. 47, a Diana citatur pro alio casu, qui forte huic ; flints est; tractat scilicet de coqui tem­ pore necessitatis cuidam communitati triti­ cum vendidit ultra pretium a lege taxatum. Et didt restitutionem laciendam esse civibus qui postea panem carius emerunt, non vero communitati, quae laesa non fuit. b) Anacletus, tr. 9, de Pracc. decal., dist. 5, qu. 2, h. 20, ait haec restituenda esse, quan­ tum fieri potest, iis a quibus acceperunt, «aut si ii ignorentur, vel amplius conveniri non possunt, talia pauperibus erogando». S. Thomas, in 4, dist 15, qu. I,art 5, solui. 4, ad I, universaliter scribit: « Quando incertus est dominus rerum ablatarum, pau­ peres sunt haeredes; et ideo non deobligatur a debito restitutionis, nisi det pauperibus pro anima illius, cui restitutio debebatur, adhibita tamen prius diligentia debita». d> In defectu scilicet eorum qui defraudati sum eorumque haeredum. •d Lopez tamen, loc. cit., concedit restitu­ tionem fieri posse pauperibus alius loci. /-’ Laymann, lib. 3, sect. 5, tr 2, cap. 9, n. 2, in med., ita scribit: «Si a multis ejus­ dem communitatis incolis bona ablata sunt, incumbere obligationem restitutionis, si ea ita institui possit industria magistratus, ut par­ ticularibus personis, quae damnum passae luerunt, saltem secundum notabilem partem satisfiat; ideoque talem restitutionem velle censeantur »< Salmant., tr. 13, cap. 1, n. 215, i. f.; et S. Alphoxm, Opera muralia. — Tom. 11 <» pxupr ribai ejnv dem loci. Limtuuo. RcKiiluuo Caaendx ipsif dvlbus. 82 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Restituens tamen pau­ peri ba» satttiaat obUgXtlC&i (Tl Rebello et Tapia. Verumtamen censeo habiliter ipsi putarentur rem absum­ (juxta dicta n. 534, Qu. 2, v. Sed proba­ pturi vel ablaturi, cum injuria domini: bilius), quod hujusmodi venditores non quo modo bona Ecclesiae, non praelato teneantur sub gravi restituere civibus; dissipatori, sed potius capitulo resti­ satisfaciunt enim suae gravi obligationi, tuenda sunt. Item, accepta a filiofamiSi Adsit si pauperibus restituant. — Quapropter lias, pupillo, furioso, uxore, religioso; si ΟΟΛΛ. CXCU «atur etiam excusantur etiam a veniali, si restituant sint ex iis bonis quorum administratio a veniali. pauperibus, accedente aliqua rationabili ipsis non competit, plerumque resti­ causa; puta, si non possint restituere ci­ tuenda sunt patri, tutori, marito, prae­ vibus sine aliquo notabili incommodo, vel lato. Sic etiam, si bona alicujus publi­ si urgeat necessitas aliquorum pauperum cata, et fisco addicta sint: tunc enim valde indigentium, quibus praesumantur depositum et similia debita fisco debent cives illi non esse inviti restitutionem reddi. fieri. Et sic invenio sensisse etiam Conti« 5°. Cum quis, ignorato domino, cui nuatorem Tournely *, qui, loquens signan­ restituendum erat, non praemissa ali­ ter de tabernario qui communitatem de­ qua diligentia, pauperibus distribuit ; non fraudavit, ita ait: Deinde, ut quod vere satisfecit domino postea comparent!. Se­ furatus es, si singulis restituere nequeas, cus, si diligentia sit praemissa. — Vide vel quia ignorantur, vel quia difficilior Lessium * ». est exsecutio quam res tantilla postulet, 597. - « 6°. Cum dominus quidem sci­ vel quia periculum est infamiae: hoc, sive tur, sed ei mitti non potest sine sumptu: per parochum, qui suorum indigentiam tunc, si res male accepta est, tenetur novit, sive aliter, in pauperes loci quem restituens aliquas expensas ex se facere; laesisti diffundi cures, vel in alia opera si autem bene accepit, non nisi expen­ eidem loco utilia insumas. sis domini. Quando nullo modo potest Bona cer 596 - « 3°. Quando bona sunt certa, mitti, exspectandum est ad tempus; et la, restituenda po* ordinarie restitui debent possessori justo si adhuc non sit spes, reputatur debi­ ” · 'I \ t i daronibcAio. a quo accepta sunt, vel cui damnum tum incertum. — Toletus8». < illatum, etsi is non sit immediatus doQuaeritur: an fur teneatur restituere « minus. — Unde quod acceptum est a reni ablatam, cum qualicumque suo damno? • depositario, commodatario, conductore, Prima sententia affirmat cum Cajeta«custode, administratore, debet non do- no4 ; ac Vasquez, Navarro α>, Covarruvias, «mino, sed ipsis restitui; quia alioqui Armilla, etc., apud Lugos. Ratio, quia • ipsis fieret injuria, si jure possessionis, dominus debet servari indemnis, cum quo­ « detentionis, custodiae aut utilitatis spo- cumque furis detrimento, quod suae ma­ • liarentur; et damnum atque lucrum ces- litiae imputandum est. — Secunda vero « sans compensari deberet. sententia communissima et probabilior ne­ Limitatio « 4 . Excipitur tamen hinc Γ. Si horum gat. Hanc tenent Busenbaum (vide n.677), nr* « nihil interesset, ut si sine illorum damno, Bonacina®, Lessius’, Molina", Holzmann’, « infamia, domino restituatur. — 2". Si pro- Filliuccius b>; Salmant.10 cum Palao; item part I, hb. 2, qu-12, num. 17. - Tapia, tom. 2, hb. 5. qu. 30, art. 3, num 5. — * De Restitue in partte., aru 4, sect- 2, i. f. — * Lib. 2, cap. 14, num. 31 ct 43. — • Lib. 6. cap. 23. n. 2. — 4 In 2*~ 2··, qu. 62, art. 5. ad 3, v. MiM autem,— Vatq.,At Restitue, cap 10, dub. I, n. 20 ct 27. Cavar., in cap. Peccatum, part. 1, n, 9. · Artnil., v. Restitutio, num. 25. I. f · · Disp. 20, num. 1B4. — · De Restitut., disp. 1, qu. 5, punct. unia, n. 5. — 1 Cap. 15, n. 50. - · Disp. 752, n. 5. — · De Resti lut., n. 493. - · Tr. 13, cap. 1. n. 196. · Palaus, tr. 32, ditp. 1, punct. 18, (6, n. 1. Dicastillus, de Restitué, disput. 9, dub. 14, pensa vel alio onere gravetur ». Et post alla­ n 366, hanc sententiam luentur, casu quo tam rationem, subdit: « Ex quo colligitur cujus verisimile est eosdem iterum apud ejusmodi impensis [scii, ipsius furis] suo domino sit suum mittendum ». venditores empturos. 597. - *) Navarrus, quem Lugo hic alle­ b) Filliuccius, tr. 32, n. 111, probabile esse gat, generaliter scribit, Man., cap. 17, n. 43, ait « in re parvi momenti », quod restitutio >111 restitutionem laciendam esse domino in quo­ non sit necessario facienda, si expensae qua­ cumque loco. · ita ut damnificatus nulla im- druplo excedant rei valorem. Cujuinira expensis res sit resti­ tuenda. Alii di­ cunt resti­ tuendam cum quali­ cumque fu­ ris damno. Commu­ nissime el probabilius negatur. CAP. Si dxmnum crcditoni Bic acquale, omni­ no MUtfadendotn. Damnum I'cntandum tit compa­ rative ad Objectum. 11. - DE RESTITUTIONE. Lugo 1 cum Scoto, Gabriele, Angelo, Sa­ lon, Aragon, etc., cum communi, ut as­ serit Croix Ratio, quia justitia, cum sit virtus, et prudenter praecipiat aequalita­ tem servari, non potest obligare ad resti­ tuendum cum quocumque gravissimo dam­ no debitoris: quod esset contra caritatem ; et alias dominus esset irrationabiliter in­ vitus. Si autem res in individuo non posset ad dominum mitti, nisi cum tanto damno; fur potest et debet eam vendere, et pre­ tium domino transmittere, ut dicunt Lugo8 et Croix1*4. Casu vero, quo creditor simile dam­ num vel paulo minus sit passurus, tene­ tur omnino debitor ei satisfacere; ut com­ muniter ajunt Lessius 5, Tamburinius * cum Navarrod), Valentia, Cajetano etc.; ac Lugo ’, qui dicit, in hoc attendendum non solum damnum emergens creditoris, sed etiam lucrum cessans. — Bene tamen advertunt ipse Lugo8, et Croix® cum 111sung et Haunold, quod damnum credito­ ris et debitoris pensandum est compara­ tive ad subjectum. Fieri enim potest, ut damnum decem nummorum respectu de­ bitoris inopis sit longe majus quam dam- 83 - DUB. V. num centum respectu creditoris opulenti; et sic vice versa. 598. - Sed, caeteris paribus, Difficultas quaenam mensura damni assignanda sit, ut debitor excusetur a restitutione facienda creditori? — Et in hoc distin­ guendum: Si sit spes ut res vel pretium alio tem­ pore restituatur domino, vel ejus haere­ dibus, sine magno damno debitoris: et tunc probabiliter dicunt Bonacina 10, Lu­ go aJ, Lessius ”, restitutionem posse dif­ ferri. Si vero desit talis spes, ita ut dominus esset re privandus: et tunc adhuc proba­ biliter dicunt Lessius’1, et Dicastillus apud Croix ,B (qui id non reprobat cum Lugo u), quod si res parvi sit momenti, et dam­ num furis esset duplo majus tunc pos­ set restitutio applicari pauperibus vel operibus piis; quia in hoc praesumitur dominus assentiri. Si tamen esset res magni momenti, Silvester e) et Petschacher apud Croix <>, et Busenbaum d> cum Bonacina d> (infra n. 677) excusant furem a restituendo do­ mino immediate, casu quo expensae fa­ ciendae essent aequivalcntes rei valori. 1 Disp. 20, n. 185 et 183. - Scelus, in 4, dist. 15. qu. 2, lib. 8, tr. 4, cAp. 1, § 8. n. 4. - Valent., m 2"· 2®·, disp. 5, Art. 4, de 4· (n. 32.). - Gabr. Biti, in 4, dist. 15, qu. 2, qu. 6, punct. S. v. f. — ’ Loc. cit, n. 186 et 187. — · Loc. art. 2, conci. 2. cit., num. 188. — · Loc. cit-, n. 373. Angel., v. Restitutio II, n. Q. · Salon, Ilis., tr. 4, di»p. 3. in 2·" 2M, qu. 62, art. 5, controv. 5. · Aragon, in 2*· 2··. n. 223. · Haunold, tr. 2, n. 390. — " De Restât.. disp. 1, qu. 62, art. 5, post conci. 8, v. In solutione ad 3. — 1 Lib. 3. qu. 5, punct. unie, n. 5. — M Cap. 15, n. 50. — n Loc. dt. — part. 2. n. 368. — 1 De Just, ct Jure, disp. 20, n. 189. — Dicast., de Rcstit., di p. * 4 Lib. 3, part. 2, n. 370. — 1 Cap. 16, n. 23. — · Dccal., n. 365. — M Loc. cit., n. 184. c) Lugo et Croix dicunt furem posse (non tamen dicunt debere) rem vendere ct pretium domino transmittere. Sed si potest, videtur etiam utique teneri rem vendere. d) Nec Navarrus» cap. 17, n. 43; nec Ca· jetanus» in 2am 2a<, qu. 62, art. 5, ad 3, v. Mihi autem, id asserunt, quamvis a Tamburinio allegantur, ut refert S. Alphonsus. 598. - a) Lugo, loc. cit., n. 191, haec dum­ taxat scribit: « Multo minus detrimentum de­ bitoris sufficere, ut possit restitutionem dif­ ferre; tunc enim non est comparandum hoc detrimentum debitoris cum debito principali, sed cum eo quo aestimaretur dilatio restitu­ tionis pro tanto tempore ; quare, si ca dilatio aestimaretur tribus, et detrimentum debitoris excederet duodecim, posset ea de causa dif­ ferri ». b) Lessius dicit duplo vel triplo majus; quod pariter dicit Dicastillus, addens idem esse si saltem major sumptus fieri debeat quam res valeat; Croix vero scribit, sed non satis accurate; « Consentit Dicastillus.. (sen­ tentiae LcssiiJ, si saltem triplo plus deberet impendi ». c) Nec Silvester, v. Restitutio IV, qu. 4, nec Petschacher loquuntur de re magni mo­ menti; sed Silvester at lute negat furem te­ neri ad restitutionem, et dicit rem posse pau­ peribus dari, si sumptus valorem rei aequa­ rent; immo si parum ab eo vajore defice­ rent. Quam sententiam Petschacher, de Restit., qu. 2, de Circumst., art. 4, i. prine., proba­ bilem existimat. Et ita revera a Croix, loc. cit., n. 365. allegantur. d) Busenbaum negat furem teneri resti­ tuere, sed ait posse pauperibus rem dari vel in usus pios impendi» si rem ipsam transferendo, deberet fur plus impendere quam res valeat; et ibi citat Bonacinam, qui tamen, de Rcstit., disp. 1, qu. 5,n.5. ad hoc requirit, ut expensae longe majores sint, quam res ipsa valeat. 11. dub. 9, n. 101. - u Loc cit., Mensura dAmnicxcuaantis a rev ntucione. 84 Rei acce­ pt* jnito pacto apo·* testo re bo nae fidei, ipti restituenda. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Sed hoc communiter non admittunt Tam­ burinius Sporer ·>; et Croix * cum Lugo, Vasquez et Illsung. — Excusant autem Scotus, Gabriel et Richardus, apud Croix ·, si sumptus essent majores debito. Hujus sententiae est etiam Glossa in cap. Cum tu, de usur., ubi dicitur fur non teneri rem mittere domino, si expensae depor­ tationis excedant ipsius rei valorem. — Probabilius vero Sporer4, Tamburinius 6 et Molina4 excusant solo casu, quo sum­ ptus essent longe majores; immo Lugo7 obligat furem, etiamsi passurus sit dam­ num duplo majus. Quando autem damnum esset omnino excessivum, sufficit restituere pauperibus; ut communiter dicunt cum secunda sen­ tentia, ut supra relata, ipse Lugo, Sporer ·, Λh et Bonacina/Jcum Sayro/> et Villalobos/^ apud Salmant. f>. 599. - « 7°. Cum quis accepit rem alie« nam a possessore bonae fidei, putante « rem esse suam, cum non sit: tum, si « quidem intervenerit aliquod justum pa- ctum, ut depositi, commodati, pignoris, etc., illi restituendum est, et non domino. Qui tamen ex caritate monendus erit, si id ei profuturum putetur, sine alte­ rius graviore incommodo, infamia, etc. Vasquez a>, Azor βΛ — Si autem aliter accepta est, tunc vero suo domino re­ stitui debet, si eum novisti, et sine in­ commodo fieri possit ». 600. - « 8°. Quando a fure vel alio ven­ ditore quis emit, sive mala sive bona fide rem furtivam, tenetur restituere domino, non furi. — Ita communiter Molina *), Reginaldus b>. « Toletus 9 tamen, Silvester, S. Anto­ ninus, Malderus 10 probabiliter sentiunt, posse reddi furi, ut ab eo pretium suum recuperet: quia non constituit rem pejore loco quam ante fuerat; et conse­ quenter ipse non infert domino dam­ num ».[Vide dicta n.569et570]. «Quod Navarrusc>, Trullenchc> admittunt cum hac limitatione: si mox, et non post longum tempus, contractum rescindat; 1 Deed., lib. 8, tr. 4, cap. 1, § 8, n. 4, i. f. — « Lib. 3. Iit. i, v. Non superstitibus. — 4 Tr. 4, cap. 3, n. 162. — part. 2, n. 866. - Lago, diap. 20, n. 186. - Vasq., de Restit., • Loc. dt., num. 4. — · Disp. 752, num. 5. — 1 Disp. 20, cap. 10, dob. 1, ο. 20. Ills., tr. 4, disp. 3, □. 222. - &o/«s, π. 190. — Lugo, loc. dt., n. 185. — · Loc. dt., n. 164. — in 4, dist. 15, qu. 2, art. 4, de 4- (n. 82). · Gabr. Biti, in 4, dist. 15, qu. 2. art. 2, conci. 2. · Richard. a Mediavil., in 4, » Lib. 5, cap. 17, i. f. — SUvest., v. Nestitutio III, quaer. 7. - dist. 15, art. 5, qu. 4, ad 1. · · Loc. dt.. n. 3b6. - Glossa, tr. 4, cap. 3, dub. 2. '> Sporer, tr. 4, cap. 3, n. 162, restitutio­ nem differri posse asserit, si debitor « in expen­ sis faciendis patiatur damnum longe majus (v. g. in duplo, ut ipse ait), quam dominus patiatur ex carentia rei suae », Et n. 163, re­ stitutionem faciendam esse affirmat, « per expensas proportionatas debito, non absolute ct arithmetice computando cum ipso debito..., sed respective attendendo ad damnum utrivis secuturum, si restitutio fiat vel non fiat » /> Salmanticenses, tr. 13, cap. 1, n. 195, i. f., auctores istos allegant, ut qui ita loquan tur quando expensae faciendae excederent rei valorem. Et ita sane loquitur Bonacina, de Restit., disp. 1, qu 5, n. 5,— Villalobos idem probabile putat, part. 2, tr. 11, diff. 18, n. 3, sive aequales sive majores sint expensae. — Sayrus denique, lib. 10, tr. 6, cap. 1, n. 15, idem tenet, quando res est modica respectu ejus cui debetur aut in ordine ad expensas faciendas; sed si res sit magni momenti, et expensae vel majores, vel acquivalentes, vel paulo minores futurae sint quam res ipsa prin­ cipalis valet, negat tunc debitorem suis expen­ sis ad restitutionem teneri. 599 - Vasquez, dc Restitui., cap. 9, § 2, dub. 2, ft. 12 et 13; Azor, part. 3, lib. 4, cap. 3, quaer. 1, id profecto habent, monendum sci­ licet esse rei dominum ; sed ibi loquuntur de casu, quo quis bona fide rem ab ipso fure emit 600. - a) Molina, tr. 2, disp. 722, η. 1, tractat de eo qui bona fide rem a fure emit; et concordat, dicens rem esse ipsi domino re­ stituendam, quando secus domino periclita­ retur. b) Reginaldus, lib. 10, n. 41, didi resti­ tuendam esse rem domino ab eo qui mala fide emit, « nisi aperte sciret eam esse nihilomi­ nus vero domino reddendam ». De emptore bonae fidei idem tenet quod Molina. c> Petrus Navarra, lib. 3, cap. 4, a n. 195, doctrinam expositam absque limitatione ad­ ran emptorem bonae fidei, nisi is pos­ mittit quoad set alia via pretium recuperare. Sed ab em­ ptore malae fidei negat posse rem turi resti­ tui, · nisi certo intelligeret esse illi [domino] reddendam ». — Trullench, Decal., lib. 7t cap. 11, dub. 3, ft. 2, loquitur de emptore bonae fidei, et didt eum posse rem furi restituere, si dominus non comparcat, vel quia sine hae­ redibus mortuus est, vel quia in longinquum abiit; n. 4, loquitur de emptore malae fidei, et docet quae ipsi a Busenbaum tribuuntur. S. Anton., part. 2, tiL 1. cap. 12, $ 16. — w De Just., etc., ro dotait:, restituent. Res fu/ liva eapu a fure, cui restimefida. CAP. Π. - DE RBSTÏTUTIOHB. - DUB. V. vel si certo sciat furem redditurum rem domino; vel si dominus rei sit mortuus aut absit, ita ut conveniri non possit. — Quod si autem pretium suum recuperare non possit a venditore, tenetur reddere domino, et sibi damnum adscribere. « Quod si porro sciens rem esse furti« vam, emat eo fine, ut invento vero do« mino restituat ; tunc, si emit parvo pre« tio, tenebitur id ei dominus refundere, « cum utiliter ejus negotium gesserit. Se« eus autem, si pretium esset fere aequale « rei : tunc enim sufficit refundere ad ar« bitrium viri prudentis tantum quantum « videtur meritus, rem domini utiliter re« dimendo. — Vide Lessium ’, Diana * ». 601. - « 9°. Si bona fide rem alienam « v. gr. equum, emisti ab altero, v. gr. Pe« tro, et vendidisti tertio, v. gr. Paulo, et « postea cognoscatur esse Joannis, coque « repetente a Paulo, Paulus repetat pre« tium a te: existimat quidem probabile « Navarrus, et Diana3 non teneri te Paulo « id reddere (si in nullo factus sis ditior); « sed sufficere, si tuam actionem quam « habes in Petrum ei cedas. — Verum «Sotus, Salon, Lessius, Sayrus^, Bona« cina4 rectius docent, teneri te, exigente « Paulo, contractum rescindere et pretium « restituere: tum quia vendidisti rem vi« tiosam; tum quia teneris de evictione « emptori, nec eum potes remittere ad il« lum cum quo nihil habet negotii. « Quod si tamen Paulus, cum possit, « tibi non restituat equum, sed Joanni, et « hoc ipso impediat quominus pretium « tuum possis recuperare ; nec tu teneris « ei pretium ab ipso acceptum restituere. « — Bonacina, Lessius, etc. Vide Trul« lench· ». Si igitur ab emptore dominus rem evin­ cat, omnino sequenda est sententia Busen­ baum (quam, praeter DD. ab eo citatos, « « « « < « Emens bo tu fide rem tlienum cl vendem ter­ tio. Si domi­ nus rem evincat, pre­ tium a ven­ ditore resti­ tuendam. 85 docent etiam Lessius6 e. Salmant, ’), nem­ pe, teneri venditorem pretium emptori re­ stituere, saltem in quo factus est ditior; prout dicunt iidem Salmant ·. Vide di­ cenda infra, n. 800. — Si vero res non evincatur, nulli tenetur venditor restitu­ tionem facere; ut ajunt Salmant·. Nec tenetur (ut dicit Lessius '°) monere dominum, aut indicare ptori quod res illa sit aliena, si post venditionem bona fide factam id venditor resciscat, et non possit amplius pretium quo ipse rem emit recuperare. — Quia, cum rem illam am­ plius non habeat, nec sit causa quod do­ minus re illa privetur, non tenetur cum magno suo damno curare, ut dominus rem suam redipiscatur. 602. - « Quaeres 1". Cui restituendi, « sive dandi sint thesauri, et alia inventa « quae habentur pro derelictis? — Resp. « Quando nullius domini sunt, jure natu« rali et gentium fiunt primo occupantis. « Potest tamen per consuetudinem et le< ges aliter quid ordinari, quod servan­ < dum est. — De quo vide L ium “, Lay« mann ’· ». Circa thesauros, jura disponunt: Γ. Ut thesaurus, si inveniatur in loco proprio, sit inventoris. 2°. Si in loco alieno, sed inveniatur casu, dimidium sit inventoris, et dimidium domini loci; et ad hoc dimidium praestan­ dum domino, inventor tenetur in conscien­ tia etiam ante sententiam judicis. Ratio, quia jus positivum potuit hoc disponere, non obstante jure naturae, ob bonum com­ mune. Ita Salmant *· cum Lugo, Lessio, Palao, etc. ; licet de hoc dubitare videan­ tur aliqui, apud Tamburinium w. — Si vero thesaurus inveniatur in loco alieno, non casu, sed ex industria, inscio domino: tunc statuit l. unie. C. de thes., ut totus red­ datur domino loci. Sed quia lex haec est 1 Lib. 2, cap. 14, n. 20. — · Part. 2, tr. 17, read. 4. — num. 26. — T Tr. 13» cap. 1, num. 88. — · Tr. IK cap. 2. Navor., Man., cap. 17, η. 8. — · Part. I, tr. 8, reaol. 68. — n. 31. — · Tr. 13, cap. 1. n. 88. — » Cap. 14, n. 30. — Sotus, de Just, el Jure, lib. 4. qu 7, art. 2, v. Quid autem “ Lib. 2. cap. 5, dub. 15. — “ Lib. 8, sect. 5. tr. 1, cap. 5. juris, - Salon, in 2·· 2··, qu. 62, art· 6, controv. 2. — Iras., n. 23. — u Tr. 12, cap. 2, n. 98. · Lu^o, ditp. 6, sect. 11. cap. 14, dub. 5, num. 26. — · Dc Restit., ditp. 1, qu. 4, n. 112. - Lass., loc- dt, dub. 15, num. 58 et 59. · Balaus, punct. 2, n. 5. — Bonac., loc. cit., n. 9. — Lass., loc. dt., tr. 31, punct. 17, n. 2 el 3. — M Decal., lib. 8, tr. 4, cap. 1, num. 28. — · Decal., lib. 7, cap. 11, dub. 5. — · Loc. dt., $ 3, n. 35. 601. - a) Sayrus, Clav., lib. 10, tr. 2, cap. 2, n. 11 et seqq., hanc posteriorem sententiam de obligatione rescindendi contractum et pre­ tium restituendi, ut probabiliorem et securio­ rem tuetur; oppositam tamen probabilem esse et in praxim deduci posse affirmaL Seeoa ven­ di tor nulli tenetur re­ stituere. Tbesann cui nam dacdi jure na­ turae. Quid te­ get dispo­ nant de tbe«luris. ■- 86 MB. tn. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. poenalis, non obligat nisi post sententiam, ut dicunt Salmant.1 cum Laymann, Les­ sio et aliis citatis. Pars autem quae pertinet ad dominum loci, si locus habeat dominum utilem et dominum directum, inter ipsos dividenda est; nihil vero debetur usufructuario. — Salmant. * cum Lugo, Palao et Rebello. y. Si thesaurus inveniatur in loco pu­ blico aut sacro, dividendus est inter inven­ torem et fiscum aut praelatum. — Viva3. 4e. Si autem inveniatur per artem ma­ gicam, applicandus est fisco totus: quam legem pariter, ut poenalem, non obligare nisi post sententiam dicunt Salmant.4 cum Lugo, Lessio, etc. — Et adhuc post sen­ tentiam, dominum fundi innocentem non privari sua sorte in tali casu censent Sal­ mant. 6. Sed aliter disponunt jura regni nostri circa thesauros inventos. — Si enim in- veniuntur in loco publico, et arte non propria; tunc toti applicantur fisco. Si vero inveniantur in loco privato et casu; tunc tertia pars spectat ad fiscum, tertia ad in­ ventorem, et tertia ad dominum fundi βΛ — Sed vide alia apud Salmant.e. 603. - Quaeritur: an inventor rei per­ ditae, domino non invento, possit illam sibi retinere? — Adsunt tres sententiae. Prima sententia affirmat: modo inven- Re *inna ­ tor omnem debitam diligentiam adhibuerit ad dominum inveniendum. Hanc te- «ίΧηηΧ nent Sotus T, Petrus Navarra *, Diana ri’ Sâ 10; item Mercado, Ledesma a>, Esco­ bar b>, etc., apud Croix n. Et probabilem vocant Lessius1 Lugo18, Holzmann u, Sal­ mant. w; Croix 10 cum Vasquez, Maldero, Medina c>, Salas d>, Henriquez Rodri­ guez d), etc.; ac valde probabilem vocat Laymann n. — Ratio, quia, domino non invento, post omnem (ut dictum est) dili- 1 Tr. 12, cap. 2, d. 93. - Laynt., lib. 8. sect. 5, tr. I, cap. 5, ad 2. — · De Restitat., lib. 4, cap. 2, n. 75. — * Part. 2, tr. 17, n. 23 · Zzii., cap. 5, n. 59. — ’ Loc. cit., n. 97. · Lugo, rcsol. 5. — w V. Thesaurus, n. 4. — Mercado, de Contra- disp. 6, n. 118. · Palaus, tr. 31, punct. 17, n. 8 et icqq. - ctib., tr. de Restit., cap. 15, num. 14. - 11 Lib. 3, part. 2, RtM., part. 1. lib. 1. qu. 15, num. 13. — * De Rcstitut., η . 89. - « Cap. 14, η. 48, i. f. - “ Disp. 6, η. 139. - >· De qu. 2, art. 2, n. 3. — · Loc. cit., n 91. · Lugo, loc. cit., Just, ct Jure, η. 59. — u Tr. 12, cap. 2, n. 84. — w Loc. dt., n. 112. · Ltu., cap. 5, n. 66. — 1 Loc. dt., n. 91. — · Tr. 12, n. 89. - Pflsv·.dc Restitat., cap. 5, § 4, dob. 4, n. 43. · Malder., cap. 2, a n. W. — ’ De Juit. ct Jure, lib. 5, qu. 3, art. 3, tr. 4, cap. 4, dub. 3. — ” Lib. 3, sect. 5, tr. 1, cap. 5, n. 24. 602. - a) In novis codicibus, per thesau­ picatus thesaurum conducit mercenarium ad rum intelligitur quaecumque res pretio aesti­ eum quaerendum, non mercenarius, sed do­ mabilis, abscondita vel infossa, quae casu repe­ minus eum invenisse censetur. — 3°. Qui ntur, et quam nemo suam esse probare po­ emit agrum pretio communi, suspicione alle­ test. — Porro thesaurus ab ipso fundi domino ctus in eo latitare thesaurum, nullam com­ inventus, totus ad eum pertinet. — Inventus mittit injuriam. Ita communissime theologi, autem fortuito, in fundo alieno, dividendus est quamvis alii secus sentiant. — 4°. Juxta recenaequabiliter inter fundi dominum atque inven­ tiores codices, parum refert utrum thesaurus torem; inventus in loco publico, dividendus in re mobili aut immobili, v. g. in veste vel in est inter inventorem et fiscum, si nempe locus domus angulo repertus fuerit, modo constet fuit profanus; si vero fuit sacer, inter inven­ esse vere thesaurum, i. e. rem non pertinere d talem familiam. torem et fabricam aut praelatum; et docent 603. - «J Martinus de Ledesma, 2a 4α?, communiter AA. talem divisionem obligare in conscientia. Si inventio dolose facta est, qu. 18, art 5, v. Haesitabis praeterea, hanc non solum dimidia pars thesauri domino fundi sententiam probabilem esse asserit, quando restituenda est, sed totus thesaurus, in poe­ bona jamdudum perdita sunt, « ita quod jam nam delicti inventoris, debet restitui ; attamen videntur derelicta ». b) Escobar, lib. 7, sect. 1, n. 422, admo­ non ante sententiam judicis. Ita jus Gallicum (art 716.); Italicum (714); Austriacum (398)) dum probabile dicit. c) Barlholom. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, Hispanicum (352, 614); Germanicum (914 et seq.) — Jus Ang licum omnes thesauros regi h 33, cap. 4, reg. 5, valde probabilem appel­ seu reipublicae adjudicat. Sed ista lex non lat hanc sententiam ; sed citatur a Croix (ex obligat ante judicis sententiam. — Observan­ Lugo tamen), ut refert S. Alphonsus. d) Salas, Henriquez et Rodriguez his verbis dum est: Γ. Ille est thesauri inventor, qui eum detegit, non autem qui eum apprehendit a Lugo, loc. cit., n. 138, citantur (Croix cnim Quare si quis famulus, praesente hero, laborat hos auctores a Lugo mutuatus est): < Eamct thesaurum visibilem reddit ac videt, herus dem probabilem dixit Salas in manuscripts, injuste talem thesaurum sibi retineret, quia qui dicit in eadem sententia fuisse P. Hcnriq’ non est inventor. — 2*. Si quis dominus sus- ab ipso consultum, eteamdem probabilem in- ' CAP. Π. Juxta com­ muniorem, cfofinda in moi pio». *Veriu di· «tinfuitar : Si sit *pet reperiendi domini) res aut pretium servari de­ bet. Si neoueal servari, erotanda in usus pios. Si spes desit repe* riendidomi ni, res fit in­ ventoris. - DE RESTITUTIONE. gentiam adhibitam, res censetur domino carere; et ideo fit primi occupantis. Secunda sententia valde communior censet, inventorem rei non posse illam sibi applicare, sed debere elargiri in usus pios. Hanc ut probabiliorem tenent Pa­ laus % Lessius ’, Cajetanus a, Laymann />, Salmant. cum Tapia et Rebello. — Ratio, quia praesumitur voluntas domini esse, quod, si ipse rem perditam habere non possit, saltem illa pro anima sua ero­ getur. Tertia sententia verior et sequenda, quam tuentur Lugo 1 *3, Holzmann et Croix 4, distinguit, et dicit : Quando adhuc post diligentiam possibile est dominum invenire, tunc res vel pretium servari de­ bet. Quod si utrumque servari nequeat, res vel pretium omnino est erogandum in usus pios, juxta praesumptam volunta­ tem domini, qui adhuc illius rei dominium retinet, semper ac res potest in manus suas redire. — E converso, quando res, spectatis circumstantiis longitudinis tem­ poris vel distantiae loci, vel eo quod res non possit amplius a domino pro sua re­ cognosci (ut accidit in nummis ordinariis), non videtur possibile ut ad dominum re­ deat; tunc illa fit nullius. Et ideo acqui­ ritur a primo occupante, qui illam non tenetur dare juxta voluntatem prioris do­ mini ; cum ille, per impossibilitatem eam recuperandi, ejus dominium prorsus ami­ serit. Et hanc sententiam expresse tenet S. Thomas 5, ubi ait : Et similiter, si (res) pro derelictis habeantur, et hoc credat in­ ventor, licet sibi eas retineat, non com­ - DUB. V. 87 mittit furtum. Ratio a priori est, quia jus gentium tribuit privatis dominium rerum non ad aliud, quam ut illis utantur; hinc, quando est impossibile rem pervenire ad ipsorum usum, illa tamquam derelicta evadit nullius, et redit ad primaevum jus naturae, ac ideo fit primi occupantis sine ulla obligatione. Quaenara 604. - « Quaeres 2". An et cui resti- restituenda « tuenda, quae capiuntur venatione juste ex ▼ ma.do­ ne prob ibi « prohibita ? — Resp. Id aestimandum par- ta. « tim ex jure naturae, partim ex consuetu« dine et legibus, ac juribus particularibus; « ut vide apud Laymann ·, et Lessium et « Sà ·. — Ex quibus resolvitur hic casus: « Venator iniquus tenetur restituere « saltem damna quae segetibus fructibus« que infert ». Quoad venationem, quaeritur Γ. Si fera a»u vai . . , ./ · . .. aerata peraut avis ab uno sU vulnerata, ab alto unet ad eacapta, ad quem pertineat? — Ex 1. Na- p cum Medina quod semper ex­ cusari possint venatores a restitutione, quando poena injuncta est; quia illam tantum videntur tunc principes inten­ dere Quinam portin’, ve­ nationem prohiber?. 606. - Quaeritur 4". Utrum venatio ec­ clesiasticis prohibita sit? — Ex cap. Epi­ scopum, de cleric, venator, sic habetur: Episcopum, presbyterum aut diaconum, canes aut accipitres, aut hujusmodi ad venandum habere non licet ; quod si quis talium personarum in hac voluptate sae­ pius detentus fuerit: si episcopus est, tri­ bus mensibus a communione: si presby­ ter , duobus: si diaconus, ab omni officio suspendatur. In quo notandum Γ. Quod hanc pro­ hibitionem communiter intelligunt doctores de venatione clamorosa cum strepitu; ut Salmant. ®, et LaymannT cum Abbate et aliis canonistis. — Tridentinum tamen * generalius loquitur: Ab ilhcitisque vena­ tionibus, aucupiis, etc., abstineant. Notandum 2°. Quod etiam venatio cla­ morosa non est vetita sub gravi, nisi sit frequens, ut ex textu citato, et insuper sit cum scandalo vel magnis expensis. Ita Lessius a> et Vasquez *), apud Lugo a>; et Palaus b>, Rebellus b>, apud Salmant. °. — • Lib. 3. «ect. 5. tr. 1, cap. 5. n 13. — ■ Loc. cit., n. 14. • Loc. cit., n. 41. — · Tr. 12, cap. 2, n. t>4. — 1 Loc. cit., — •Cap. 5, n. 44. — Dicati., de Restitet., disp. 9, dub. 10, n. 15. · Abbas Panorm., in cap. Episcopum, de cleric, n 308 et 312. — · Tr. 6, cap. I, n. 159. - Sotus, de Just, venal. — ■ Scs *. 24, de Reform., cap. 12, \, Vestitu. — et Jure. lib. 4, qu. b, an. 4, v. f. - Molina, tr. 2. disp. 61. — 605. - a> Diana, pari. 9, tr. 9, resol. 39, opinionem istam tenet, si loca non sint con­ clusa, vel si, quamvis conclusa, adeo sini magna, ut in eis difficillime animalia ca­ piantur. bl Lessius, loc. cit., sic loquitur ; · Potest tamen venator excusari a restitutione (ut no­ tat Medina), quia principes non solent talem restitutionem curare; sed sufficit illis, ut de­ prehensi poenam luant ». Quod profecto docet Medina, Cod. dc Restitut., qu. 12, v. Et hoc procedit. Nec tamen auctores isti diicunt vena­ torem semper a restitutione excusari, quoties poena luenda sancitur; immo Medina opposi­ tum diserte tenet. < ) Ex legibus quae respiciunt venationem et piscationem, aliae se referunt ad externum regimen et ad bonum ordinem: v. g. decer­ nunt quo tempore, vel quibus instrumentis venatio aut piscatio permittatur. Hae leges, ex sententia communi et satis probabili, sunt mere poenales. — Sunt aliae, quae se refe­ runt ad tuitionem juris alieni: v. g. lex prohîîxas, ne tundum clausum ingrediaris ad laqueum ponendum, ne damnum inferas. Hae leges obligant vi juris naturalis, et nequeunt violan sine laesione justitiae commutativae. — Aliae demum leges tuentur jus venandi vel piscandi concessum alicui exclusive vi con­ tractus v. gr. locationis; et istae eadem justitia adeo stringunt, ut quis jure illo legitimo acquisito privari non possit. Jure autem suo privaretur, si alii tantam multitudinem v. g. piscium in flumine ipsi exclusive concesso caperent vel destruerent, ut jus piscationis inde notabiliter laederetur. — Diximus vi contractus concessum; quia si jus venandi esset merum privilegium, vel mera licentia, etsi pecunia comparata, alios minime obli­ garet ex justitia stricta, sed ex justitia legali tantum, et tunc locus non esset restitutioni. 606. - °) Lessius et Vasquez his verbis, ei quidem rectius, a Lugo, disp. 6, n. 51, alle­ gantur: «Vasquez, dc Restitut., cap. 5, 2, dub. 1, et Lessius, cap. 5, dub. 9, n. 42, di­ cunt frequentiam venationis, quae liat cum magno strepitu canum ct armorum, esse pec­ catum mortale in clerico » h) Palaus et Rebellus a Salmant citan­ tur ut asserit S. Alphonsus; et sane Palaus sententiam hanc perspicue déclarai, tr. 31, punct. 14, n. 1. — Rebellus autem, part. I, lib.l, qu.14 ,η.ΙΟ, minus diserte scribit: · Imo, etiamsi clamorosa esset ac causa recreationis, raro tamen iieret, non videbitur in clericis culpa lethalis; dc mortali tamen timere de­ berent, si clamorosa et frequens esset, ratione videlicet scandali, quod resultare posset». Ventito, ecclctiA sUcit veli ta. Intellifiturde veru tioneclamoΓΟ1Λ. Non veilfrequent, cum »can· dalo ct «» pendis. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. I. 89 Idem tenent Sporer ·, et Molina apud Lu­ sitatis vel exercitii. — Proinde doctus neo­ go1; et Cajetanus, Abbas ■ > ac Sà, apud tericus auctor libri, cui titulus : Istrmtone Laymann 8, qui dicunt, ex sola causa ve­ per li novelli Confessori ait, venationem nationis, nisi aliud adjunctum sit, non esse non clamo-osam ad honestam recreatio­ de facile clericum damnandum peccati nem omnino esse licitam; clamorosam mortalis. Ratio, ut ajunt, quia talis vena vero, juxta communiorem sententiam, ra­ tio de se non est gravis deordinatio; idque tione canonum non esse de se peccatum arguitur ex ipso canone supra citato, ubi mortale, nisi adsit contemptus aut contu­ imponitur poena suspensionis ferenda et macia. ad tempus: talemque suspensionem testan­ Strictius autem venatio clamorosa ve­ tur hodie non esse in usu. tatur religiosis s. — Sed iis, praeciso scan­ Qa»ndo Immo sentit Laymann 4 cum Lessio, dalo, dicit Palaus, nec etiam esse pecca­ qut omni cuipavac.it Sà 'U, Valentia a>, etc., quod fieri potest tum grave. Et hoc admittunt Salmant. ·, ut talis venatio omni culpa vacet, si sit si bis vel ter contingat, et sine magno rara et moderata ; vel si sit causa neces­ strepitu fiat. DUBIUM VI. De Rebus quae debent restitui. ARTICULUS I. Quid debeat restitui ab inferente injuriam materialem tantum, SIVE A POSSESSORE BONAE FIDEI. 607. Ad quid teneatur possessor bonae fidei. — 608. Quid, si accepit a fure, qui potens sit restituere. — 609. Vide alios casus. — 610. Quos fructus tenetur restituere possessor bonae fidei. — 611. Quid, si acceperit rem commixtam cum bonis furis. — 612. Quid, si per illam acceptionem fur factus sit impotens ad restituendum. — 613. Quid, si quis projiciat in mare gemmam, quam putabat valere decem, si illa valebat centum aureos. 607. - « Resp. Qui bona fide damnum intulit,-aut possidet aliquid, de quo postea mejjus COgnoscit, tenetur, ne incipiat esse possessor malae fidei et detinere alienum, id tantum et non plus restituere, quod ex ea re ipsi superest, una cum ejus fructibus, si exstent, vel quatenus inde factus est ditior; praeterquam, si dominium sibi comparavit per legitimam praescriptionem. Ita commu- « niter doctores. Molina, Sanchez, Les« sius T, Bonacina ·, Laymann. ·. « Unde resolves: « 1.· Si vestem v. gr., bona fide dona« tam a fure aut alio, portasti et fere at« trivisti, ac postea dominus comparent; « teneris eam aut aequalem ei restituere, « et insuper persolvere quantum attrita « est, si alias vestem aequalis valoris at« trivisses. Si autem eam amisisti, aut 1 Tr. 6, cap. 1, n. 156. — Molina, tr. 2, diip. 44, n. 1. · Palaus, tr. 31, punct. 14, num. 1, i. C; et tr. 16, disp. 4, • Diip. 6, n. 51. — Cajttan., Sum., v» Clericorum peccata. · punct. 13. §5,-· Tr. 12, cap. 2, n.bl. — Molina, tr. 2, Sâ, v. Venatio, n. 4, annot. Victorell., v. Clericis. · 3 Lib. 3, disp. 718. — Sanch,, DccaL, lib. 2, cap. 23, a nom. 2. — sect. 5, tr. 1, cap. 6, num. 15. — « Loc. dt., num. 15. - Less., ’ Cap. 6, dub. 3; ct cap. 14. dub. I etl - 1 Disp. I, de lib· 2, cap. 5, η. 42. — Isir. per It non. Confess,, part. 2, Restit., qu. 2, punct. I. — · Lib. 3. sect 5. tr.2, cap. 3, num. 398. — · Clem. 1, $ 3, Porro, de >tatu monachor. — num. L Abbas Panormitanus, in cap. Episco­ pum, dicta satis insinuat, negans clamorosam venationem grave peccatum esse, si ôal ra­ rissime causa recreationis; venatio autem quae fit cum laqueo aut retibus « licita est, inquit, clericis, dummodo frequenter non insistant ♦. Sà, vel rectius Victorellus, in suis ad· notat, ad Sà, v. Venatio, n. 4, vers. Clericis: • Forte, inquit, nec veniale (erit venatio], si rara et moderata sit, ad reficiendas animi vires ». — Valentia vero, in 2*™ ,2 ** disp. 5, qu 8, punct. 1, in med., adducit sententiam, quam non reprobat, et quae asserit venatio­ nem «aliquando non esse veniale, ut si est moderata, recreationis gratia, non frequens, clamorosa, vaga». Re» aiie- “'acwpu, « rntituenda. « « « « • Reetituen· « * dJ,,or « Strict: u> veticur re­ ligious. 90 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. < ablata tibi est, etc., ad nihil teneris. — « Bonacina ', Laymann *; vide Trullench ’. ««.ο «Si autem res quam a hire bona fide bora Mc « accepisti (sive donatione sive emptione) ‘ * sit usu consumptibilis, eamque cum tuis « miscuisti, ita ut discerni nequeat; etsi « deinde deprehendas furtivam fuisse, non • teneris restituere. Navarra “■>, Silvester d>, « Sayrus e>, Lessius, Bonacina 4. Quia per « istam commixtionem bona fide factam, « est in te translatum dominium, ut colli· « gitur ex 1. Si alieni nummi, ff. de soltttionib. — Neque est ratio cur haec po< tius quam illa pars censeatur aliena : « atque adeo periit obligatio realis, et tan« tum manet personalis in venditore. Vide < Diana *, Trullench ·, Lessium ’, ubi ad« dit, esse valde probabile jurique naturae « conforme, quod verus dominus rei illius « ablatae et permixtae (quamdiu totus cu« mulus exstat) retineat jus in re, ut ex « isto cumulo sibi satisfiat ante alios, immo « possit ex eo occulte accipere ». Retututn 608. - Hoc intelligendum est, quod in dum Id quo UctD< c« di­ tali casu semper teneris reddere domino dor. id in quo factus es ditior, etiamsi latro potens sit restituere; quia nemo lucrari potest cum jactura alterius. Vide Tamburinium * et Bonacina ’, qui hoc pro certo supponunt. — Sed quoad mixtionem, vide n. 498 et 499. Dicunt Bartez ** >, Ledesma et alii commixto, toei«tet,rc‘ apud Salmant. '°, quod accipiens rem con«t it nendi. sumptibilem, v. gr. pecuniam bona fide a fure, non tenetur illam, etiamsi exstet, do­ 1 Dt»p. 1, qu. 2, punct. 1. n. 8 et 15. — · Lib. 3. ^ect. 5, tr 2, top. 3, η. 1. — · Decal, lib. 7, cap. II, dub. 1. ~ Less., cap. 14. n. 22. — « Lee. dt., qu. 3. punct. I, n. 5etb.• Part. 4, tr. 4. re%ol 67, — · Loc. dt., dub 3, n. 7. — mino reddere, si fur potens sit restituere. Quia pecunia furis est obnoxia jam resti­ tutioni, pariter ac illa furtiva; cum domi­ nus non habeat jus, illam specie pecuniam petendi a fure. — Sed haec opinio non videtur mihi probabilis, cum ratio non probetur. Nam dominus nunquam cense­ tur amittere jus in pecuniam suam in specie; cum nulla sit major ratio in aliis quam in rebus usu consumplibilibus. 609. - « 2". Milites bona fide militantes, MiHte» u « intellecta postea belli injustitia, id tan- ÎSjü.rutü2 « tum restituere debent quod adhuc ha- beU· * bent ex praeda, et quo facti sunt ditio« res. — Bonacina u. « 3". Qui bona fide, per inculpatam igno­ Célébrait ignoran rantiam celebravit contractum, quem ter contra c tum at un « postea usurarium esse cognoscit, non rium. « plus tenetur, quam factus est ditior. — « Vide Laymann ,a. Possessor « 4°. Possessorem bonae fidei, si adhi- bonae fidei inclinans in « bita diligentia inclinet in eam partem, contrarium. < quod res non sit sua, teneri aliquid re­ stituere juxta inclinationem, docet Co< ninck αλ At Palaus 13 putat ad nihil te« neri: quia possessio contrariis rationi« bus non convincentibus praeponderat. « Idem docent Vasquez apud Escobar '4, « Diana *·. — Si neglexit investigare ve« ritatem, et deinde sciri non potest, dicit Palaus ,a ad nihil teneri ». [Vide dicta Lib. I, n. 35 et 37]. « 5" Si , bona fide. rem vendidisti dono Venden. . · bona fide « tibi datam, teneris restituere pretium: rem alie < quia factus es locupletior; et satis debet 1 * n. 5, i. C — · Tr. 13, cap. I, n. 45, i. med. — 11 Disp. L de Restitui , qu. 2, punct 1, num. 18. — rt Lib. 3, sect. 5, ’ Cap. M, num 22, cl cap. 20, num. 157. — · Decal., lib. 8, ir. 2, cap. 8, n 1, i. f. — “ Tr. I, disp. 3, punct. 2, η. II, — Vasq.t in l·· 2". disp. 66, cap. 7, num. 42. · 11 Tr. 3, exam. 2, cap. 6. num IM. — “ Part. 4, tr. 3. resol. 26. — tr. 3, cap. 3, $ 4, num. 25 — · Loc. dt.. qu. 3. punct. I, « Loc. cit., n. 9. 607. - ·> Petrus Navarra, lib. 3, cap. 4, n 216, loquitur de eo qui mala fide rem fur­ tivam acccpiL Praeterea supponit furem ex hoc non fieri ad restitutionem impotentem. * Silvester, v Restitutio III, qu. 6, § 5ttundunt Sexto, docet quidem transferri do­ minium rerum usu consumptibilium, si fue rint cum altis permixtae, proindeque non dari obligationem restitutionis < si fur est solvendo; alias sic, nisi ignoranter ex bona fide con­ sumpsisset, nec factus esset locupletior.. ; se­ cus. si exstant, vel factus sit locupletior · Cfr etiam v Usura VI, qu. 1. ubi Silvester loquitur iterum de translatione dominii rerum usu con­ sumptibilium, quae cum aliis permixtae sunt. '■J Sayrus, in Clavi, lib. 10, tr. 2, cap. 3, n. 12 et 13, ita docet, etiamsi mala fide eam rem quis acceperit. 608. - o) Bafiez, in 2a<» 2a·, qu. 62, art.6, dub 3, conci. 4; Petrus de Ledesma, Sum., part. 2, tr 8, cap 14, post conci. 4. dub. 3, Dico 4, loquuntur de fructuum restitutione; rationes tamen quas adducunt valent etiam pro ipsius rei restitutione. 609. - a) Coninck, de Sacram., disput. 34, dub. 10, n. 93, ad restitutionem obligat: « si CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - esse tibi, non habere minus quam ante. Quod si tamen apud alterum res est, is reddere tenetur. — Ibid. et Vasquez ‘, Molina c), Lessius a. « 6". Si bona fide rem ipse emisti, et « vendidisti sine lucro, nihil teneris resti« tuere ; sed solus is apud quem res est « — Molina Lessius 8; contra Vas« quez *), etc. « T. Si rem alienam bona fide donasti, « non donaturus aliam, si hanc non ha« baisses, ad nihil teneris; quia non es « factus ditior. Secus, si aliam donaturus «fuisses (quia tunc, parcendo tuae, fa« ctus es ditior); vel si aliquid accepisti « in remunerationem. — Bonacina, Trul« lench *. « 8°. Si aliena re lucratus es, tamquam « instrumento (v. gr. frumentum alienum « alio deportatum vendidisti, vel pecu« niam alienam negotiationi exposuisti) ; « non teneris illud lucrum restituere: quia « non est fructus rei alienae, sed tuae « merae industriae. Tales enim fructus « dicuntur merae industriae, quos ipsa « natura ex se nullo modo gignit, sed « tantum concurrit ut instrumentum ope« rantis. — Laymann 5 ex S. Thoma » « « « « *Emen et vendens bo­ na fide rem alienam. Donans bona fide rem alie· nam. Qui lucra­ tor ex re a· Heru velat instrumen­ to. 1 Opusc. de Restit., cap. 9, § 2, num. 3. — · Cap. 14, ART. I. 91 Fruau· 610. - « 9’. Fructus omnes rei, sive ii nrtturaleset sint mere naturales, hoc est qui vix ullo mixti. hominum labore egent (ut fenis anima­ lium, arborum, herbae et gramina); sive sint simul industriales, sive mixti, hoc est, ad quos aeque aut magis hominum labor cum natura concurrit (ut v. gr. segetes, et quae serendo gignuntur: item vinum, oleum, lana etc.); quo etiam re­ feruntur pretia locationis domorum, ju­ mentorum, etc., qui fructus civiles appel­ lantur: — hi, inquam, fructus rei, si per­ cepti et exstantes sint, domino restitui debent; deductis tamen expensis pro­ priis et aestimatione laboris ». Fructui Sed vide infra, h. 825, v. Bene autem, mixti ex ubi dicemus cum Molina Lacroix et parte tan­ tum re »ticommuni, quod fructus mixti a posses­ tuendi. sore tam bonae quam malae fidei, non debent restitui, nisi in quantum respon­ dent naturae; non vero in quantum re­ spondent industriae « Et quidem pretium locationis ex re Pretium locationi· « aliena debet domino restitui, licet is domino re­ stituendum. « rem, si penes se habuisset, non fuisset « locaturus. — Vide Laymann * ». An tenearis restituere pretium libri alieni locati? Negat Laymann quia liber n. 6. — 1 Lib. 3, »ect. 5, tr. 2. cap. 3, n. 3. · S. Thom., 2··, qu. 78, art. X — Croix, lib. 3, part. 2, η. 213. — η. 5. — ’ Loc. du, η. 4. — Bonae., diip. L de Restitue., * 2 qu. 2, punct. 1, num. II. — 4 Decal., lib. 7, cap. II. dub. I, • Loc. dt., η. 2. alterius jus esset multo probabilius. Tunc enim possidens, aut totam, aut saltem ejus partem teneretur restituere ». b) Inconsiderate hic Busenbaum scribit: « Ibid, et Vasques » ; nam auctores superius laudati, Vasquez et Lessio exceptis, non lo­ quuntur locis citatis de hac parte. ') Molina, disp. 718, n. 2, hoc exemplum non adducit; generaliter tamen docet, ratione alienae rei acceptae, obligationem adesse re­ stituendi id quod ex ea exstat, vel in quo pos­ sessor factus est ditior, computando fructus rei; ad aliud vero non teneri. Ex Jure Gallico (2 ); Italico (709); Austriaco (367) ; Hispan. (464) qui rem in foro publico, vel de mercatore talia vendente mer­ catus est, is non tenetur eam domino reddere, nisi refuso sibi pretio, quod rei dominus dcin vicissim a venditore repetere potest. — Ex Jure Anglico, si res empta fuerit in nundinis (market overt), excepto casu evictionis per judicis sententiam, dominium pariter trans­ fertur in emptorem bonae fidei. Et cum hoc ad commercii securitatem statutum sit, res potest retineri tuta conscientia. — Ex Jure Germanico (929-' 1 1 •X» qui rem alienam a persona non suspecta acquisivit, potest eam retinere, donec constet eam esse furatam vel amissam. Vasquez, quicqnid dicat Busenbaum, non est contrarius expositae doctrinae; ete­ nim, loc cit., haec scribit: « Si illam ipse emit bona fide, et eadem bona fide vendidit, tantum tenetur restituere lucrum, si quod ex iis con­ tractibus reportavit: puta si vendidit carius quam emit, quia in eo factus est ditior ». 610. - a) De Molina, vide notam e, posi­ tam inferius ad w. 825. *) Jus Gallicum (549); Austriacum (330); Italicum (703); Hispan. (451); et Germanicum (987-989), transmovent ad possessorem bonae fidei omnes fructus, qui durante ejus pacifica possessione percepti fuerunt (exceptis in Ger­ mania fructibus e re gratis accepta perceptis): quae juris dispositio probabilius valet etiam in foro conscientiae, cum bono publico faveat, amovendo innumeras difficultates ac quere­ las, quae jugiter circa restituendos fructus mo­ veri possent. • > Laymann, loc. al., n. 0, tenet oppositam 92 LIB. Ill- - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. non videtur de se aptus ad gignendos ifructus. Sed verius tenendum oppositum Ό -<’iibn. cum Patre CondnaSalmant.’, qui ci­ tant Lugo, Prado, Sanchez et Lessium. — Et idem dicendum de veste, torque aureo, equo et simili; quia, licet non sint aptae fructus gignere, sunt tamen per se locabiles. Fructu» « Si tamen fructus isti reales bona fide reales bona ûôr frae- « possessi fuerint tempore a lege prae•cnpti. non • ont rwiti- • scripto ad usucapiendum illos (quod, toeadL « si adsit titulus, est biennium inter prae« sentes, inter absentes quadriennium ; si -autem non adsit titulus, anni 30 cum «bona fide), non sunt restituendi: quia « usucapio transfert dominium. Salon, « Trullench8 — [Ita Lugo, Lessius, Ca­ jetanus, Sotus, Molina et alii communiter. Vide dicta n. 517. — Quoad vero prae­ scriptionem et ejus requisita, vide quae fuse diximus hoc Lib. III, ex n. 504]. Acdpicm 611 - « 10e. Si a fure accepisti (sive bona rem toneumptibi « sive mala fide) rem usu consumptibilem, lemraixum cam rebus « v. gr. vinum, oleum, triticum, etc., cum (ari·. « propriis ipsius furis rebus permixtum, ita « ut discerni non possit, non teneris resti« tuere, si fur ad restituendum sit potens: «quia fur, per commixtionem istius rei « cum propria, acqutsivit ejus dominium « atque adeo illud tamquam verus ejus do• minus potuit transferre. — Navarra, San« chez, Lessius, Bonacina % Trullench 4. « Vide Diana5 ». [Ita etiam dicunt Salmant.® cum Sanchez, Rebello, Dicastillo, etc.]. 612. - Sed quid, si recepisti a fure rent jam commixtam cum illius bonis, et per illam tuam acceptionem fur factus sit im­ potens ad restituendum? Sporer7 et Tamburinius 8 ajunt, proba­ bile esse quod dicunt Lessius, Molina, etc., ad nihil teneri donatarium qui accepit rem a debitore non solvendo; quia debitor dat rem suam, et damnum per accidens creditoribus obvenit. — Quapropter, cum debitor per illam commixtionem, quae aequivalet consumptioni, jam acquisierit totale dominium cumuli (ut dicunt Lugo Sanchez 10 et Tamburinius “): ideo proba­ bile esse dicunt Tamburinius et Sporer “, quod donatarius possit rem illam acci­ pere et retinere. Sed huic opinioni obstat primo, id quod valde probabiliter docent idem Lessius18 et Salmant. 14 cum Trullench (ut dictum est n. 499, v. Notandum) contra Lugo Sanchez % etc., nempe, quod cum cumu­ lus ille exstat, sive apud debitorem sive apud alium, dominus rei permixtae habet jus in rem, retinetque verum dominium in illo acervo una cum debitore. Qua sen­ tentia posita, donatarius rem illam per­ mixtam accipiens semper teneretur ad restitutionem; quia tunc non acciperet rem donantis, sed alienam Sed magis obstat • Diwert. X de Reetit. in corn., cap. 7, num. 3. — nam. 22. — 4 Loc. cit., dub. 3, num. 6. — · Part. 3, tr. 6, ' Tract. IS, cap. 1. η. 70. - Luço, dltp. 17, «ct. 3, n. 61. · Prado, cap. 17, qu. 2, num. 12 et 44. · Sanch., Decal., root 40. - · Tr. 13, cap, 1, num 46. Sanch. Joe. ciL part. 1, lib. 2, qu. 6, η. 13. - Dicast., de Restitue, Ub. 2, cap. 23, num. 132. · Ltas., cap. 12. num 114. — düp. 5, dub. 9, n. 185 et 186. — ’ Tr. 6, cap. 1, n, 250. — SuZort, in 2··* 2*S po«i qu. 61, tract de Dominio rerum, qu. 5, art. 7. cond. 2. — · Lib. 7, cap. H, dub. 2, n. 4. — • Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 3, S 4, num. 26, 1. f. — £rxs., L**o, diwp. 7, ex n. 4. — Lr*$cap. 6. dub. 17 — Cajflan., Sum., v. Pratiiripiio. · So/mj, de Juit. et Jure. lib. I, et dixp. 329. nom. 9. — · Disp. 6. num. 172. — M Decal., Ub. 2, cap. 23, num. 34. — « Loc. dt., num. 26. · Tambur., qu. 5, art. 4. v. Hii vtrumlamrn. — Molina, tr. 2, disp. 61, loc du — “ Loc dt., num. 250. — “ Cap. 20, num. 157. — a. 6. — Pdr. Abu·?., de ReMitut., Ub. 3, cap. 4, n. 216. — ·« Tr. 14, cap 3, n. 110. - Trull.f lib. 7, cap. 19, dub. 17, Sanch., Deca)., lib. 2, cap. 23, num. 34. — num. 2. cap. 14, sententiam, quam scilicet ipse S. Alphonsus tenendam asserit At videtur nomen Laymanni ex errore huc irrepsisse loco Navarri (Lay. pro Nov.), qui revera, Mati., cap. 17, n. 25, negat pretium locati libri alieni do­ mino restituendum esse. *) Auctores hic citati, non de libro in spe­ cie tractant, sed in generali de rebus quae locari non solent, ut est torques aureus, equus aut mulus divitis, et similibus; quibus cene Uber accenscndus videtur. Ut. - ·) Bonacina, disp lt dt Rcstitut., qu. 3, punct. 1, n. 6, non distinguit utrum cap. 20. n. 168. — Molina, tr. 2, disp. 328, num. 13 et 14. lur ad restituendum potens sit necne; at omnes auctores isti videntur a Busenbaum citari dumtaxat pro ratione quam subdit, nempe quod per rerum permixtionem dominium ca­ rum transferatur. 612. - °) Lugo, disp. 6, n. 166 ct 172; San­ chez, Decal., lib. 2, cap. 23, η. 34, eo sensu dicuntur contrarii expositae opinioni, quod asserunt transferri dominium rerum, quae ita permixtae sunt. A>S. Alphonsus, loc. cit., probabilem utique existimat hanc sententiam; sed non minus probabilem esse ait contrariam: furem scili- Acci pictu a fure non «olvendo rem commi xtam. juxta i· lioo non te­ netur rettr tuere. Haec opi­ nio rejicitur a S. Docto· re. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. I. Er runs drea valo­ rem, juxta alios tene· hxr de valo· re vero. Juxta a * lk», de va· lore invio· cibiliter existimato. sententia, quam veriorem putamus (et re­ feremus n. 722, v. Secunda) contra Lessium et Molina, ut supra, scilicet, omnino peccare contra justitiam accipientem rem a debitore non solvendo creditoribus; quia efficaciter influit in alienationem rei cum creditorum detrimento. Hinc dicimus in casu proposito cum Sanchez *, Tamburinio et communi sen­ tentia apud Sporer , * accipientem teneri domino rem permixtam restituere. 613. - Quaeritur hic: ad quid teneatur qui in mare projecerit gemmam, putans valere decem aureos, si illa revera vale­ bat centum? Prima sententia dicit, teneri ad cen­ tum; quia injuste damnificans cum culpa mortali tenetur ad omne damnum factum, licet ignoratum. — Ita Lugo ·; Pallavicini ac Illsung, apud Croix4, et aliqui docti juniores. Secunda tamen sententia, quam sequun­ tur Pater Holzmann 6, Pontius ·, Croix T cum Dicastillo a>, Mazzotta ·, Esparsa ·, Diana b>, et alii docti juniores, dicit teneri tantum ad decem: modo invincibiliter cre­ dat, gemmam non pluris valere, et ne in confuso quidem dubitet de ejus reali valore. Quia non censetur volitum damnum illud quod non est cognitum; ideo quoad illum excessum deest voluntas damnifi­ candi. Less., cap. 20, η. 168. — Molina, disp. 328, n 93 Et satis probabilis haec sententia mihi videtur. Rationem enim a pnncipus petendo, dico quod secundum omnes ad re­ stitutionem requiritur culpa theologica. Et tanta est culpa, quanta invincibiliter apprehenditur: ita ut ille qui proximo damnum infert, plus aut minus peccet, quanto plus vel minus aestimat damni valorem. — Juxta autem culpam, exrespondere debet obligatio restitutionis. Si igitur culpa est tantum pro decem, obli­ gatio restitutionis nequit esse pro centum; ipse enim Lugo10 fatetur, quod si damni­ ficans putet rei valorem esse levem, et eam destruat, non tenetur (saltem sub gravi) ad integre restituendum: quia de­ est injuria gravis erga dominum. Ob eamdem ergo rationem, ille qui apprehendit invincibiliter rem valere minoris suo vero valore, non tenetur excessum suae aesti­ mationis restituere, cum gravior injuria desit: nam est commune axioma apud philosophos, quod sicut se habet simplici­ ter ad simpliciter, ita magis ad magis. — Nec obstat dicere quod damnificans tene­ tur ad omne damnum illatum. Hoc enim intelligendum est, modo damnum illud sit aliquo modo, saltem in confuso, animad­ versum, ut caeterum ordinarie accidit; non vero si prorsus invincibiliter fuit in­ cognitum: ut advertunt Croix 11, Maz­ zotta 11 et Pater Holzmann w, Salmant.I4. 16. — Joannes Pontius, TheoL cun. diip. 52, qn. 2. eoad. 2, 1 DccaI., lib. 2, cap. 23, n. 34. — Tambnr., Decal., Hb. 8, n. 6 et 7. — T Loc. dt. — · Tr. 4, diip. 1, qu. 3, cap. 3, tr. 3, cap. 3, § 4, nam. 26. — · Tr. 6, cap. 1, num. 260. — qu. 5. — · Lib. 8, qu. 34, art. 5 ct seqq. — w Diip. 8, a. 63. ■ Disp. 8. num. 63. — Pallavit., Amert. th coi., lib. 4, — u Lib. 3» part. 2, n. 194. — u Tr. 4. diip. 1, qa. 8. cap. 3. cap. 7, n. 71. - Illa., tr. 4. diip. 3, n. 22 et 26. - « Lib 3. qo. 5. i. f - » Dc Restitui., n. 592. — u Tr. 13, cap. 4, part. 2, nam. 194. — · De Restitat., nam. 544. — · Is est n. 118 ct 124. cet verum dominum esse rei permixtae ct in cumulo exsistentis. Hinc forte factum est quod S. Doctor hic ad aliam rationem confugit, quae totam vim suam retinet, etiamsi fur sit verus dominus rei permixtae. 613. - a) Dicastillus, dc Restitut., disp. 3, dub. 2, n. 68, exemplum istud non adducit, sed habet principium generale cx quo haec sententia deducitur: «Non teneri, inquit, ali­ quid restituere, qui damnum intulit cum igno­ rantia concomitanti ». Diana, part. 11, tr. 2, resol. 34, hanc quidem sententiam exponit; dc ea tamen nul­ lum profert judicium. Secunda proba- LIB. Hl. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ARTICULUS II. QUID DEBEAT RESTITUI AB INFERENTE INJURIAM FORMALEM, SEU MALAE FIDEI DAMNIFICATORE SEU POSSESSORE. 614 Ad quid teneatur possessor malae fidei. - Vide resolutiones. — 615. Circa solutionem gabeHarum. Qu. 1. Quis possit tributa imponere. Qu. 2. Quae requirantur ad justi tributi impositionem. — 616. Qu. 3. An fraudantes gabellas peccent, et teneantur ad restitutionem. Qu. 4. An teneantur solvere gabellam subditi, deferentes res ad usum proprium. Et an pauperes. — 617. Qu. 5. An populi, in dubio de justitia tributi, teneantur ad ejus solutionem Qu. 6. An creditor regis possit fraudare gabellam alteri locatam aut venditam. Qu. 7. An emens mercem a defraudante gabellam teneatur ad ipsam. — 618. An dominus possit retinere expensas utiles in re factas a fure. Et an fur teneatur ad omnia damna, saltem confuse praevisa. — 619. Cui crescat pretium rei ablatae. — 620. Quid,si apudfurem pereat res, quae aeque periisset apud dominum. — 621. Quid, si quis occidat agnum alterius, qui postea pluris valuisset. Et quid, sifur consumat tempore majoris pretii agnum, quem dominus tempore vilioris erat consum­ pturus. — 622. Quid, si quis se fingat pauperem. — 623. Quid, si quis consumat rem alienam in extrema necessitate. — 624 Quid, si consumat rem mutuatam. — 625. Quid, si quis emat rem alienam cum dubio. Doctrina Uu»cnbAum de rcMliuliene pro tUmno inju5to: M vUmmbcAtm ha­ bet jut in re vel Jtu od ran ; pro ligno­ rum caeiur« vel pA *cuo prohibi­ to. 614. - · Resp. Id juxta supradicta ae­ stimandum a quantitate, tum juris quod alter habet, tum damni quod injuste in■ fertur · cui aequale reddi debet, nisi aliud « de damnificati mente et consensu ratio« nabiliter praesumatur. « Unde resolves: • 1’ Si damnificatus habeat jus in re in qua damnum est passus, restitutio ei « facienda est in solidum. — Si autem tan­ tum habeat jus ad rem, restitutio fa« cienda est pro quantitate juris, conside« ratis circumstantiis: quia non debetur « solidus valor rei quae exspectabatur ; cum tantum sit in spe, et multis modis « possit impediri. « 2". Qui in loco publico suae civitatis < contra justam prohibitionem pascit, vel • ligna caedit, non tenetur ad restitutio' nem: nisi comrrtunitati graviter nocue■ rit, v. gr. stirpes incidendo, arbores ae• dificiis idoneas sternendo. Quia rationa■ biliter praesumitur mens reipublicae non • esse, suis membris usum publicorum lo­ corum rigidius prohibere, quam sub « mulcta solvenda, casu quo deprehendan- • tur ». — |Cum Laymann **. Hinc ad nihil teneretur ante sententiam. Vide dicta n. 529, Qu. 1, v. Item.] « 3°. Gravius tamen peccaret et tene« retur ad restitutionem, si quis pasceret - in loco alicujus privati; etsi etiam hic « praesumi aliquando possit de consensu « domini, qui saepe non intendit ut fiat re­ stitutio, sed ut deprehensus poenam luat. < 4°. Qui venantur vel piscantur in locis alteri locatis, vel alias prohibitis (saltem • si ea conclusa vel circumsepta non sunt), « non peccare mortaliter, nec teneri ad restitutionem, docet Diana®-’ ex Lessio * 1, « Dicastillus3, etc.; contra Bonacina,etc. ». [Vide dicta n. 604 et 605]. « 5°. Etsi probabilius sit, ct in praxi « communiter tenendum, peccari mortali« ter circa vectigalium fraudationem, ex • eaque oriri obligationem restitutionis: « non omnino tamen improbabiliter id alii • quidam negant, eo quod consuetudo in• terpretetur non esse mentem legislato« rum ad aliud obligare, quam ut depre« hensi mulctentur. Vide Navarrum ”, Sà4, Bonacina 5 ex Navarro, Filliuccium “, • Lib. 3, «et. S, W. 1, c»p. 5, n. 18. — · Dc Re.tit.. dt«p. 9. dub. 10, n. 308 et 312.— Bonae., de Reti it., di»p. I. • V. Gabtlla, n. 6. — * Diip. 2, de Re«tit. in partie., qu. 9, punct. 1, n. 6. Navor, loc. cit., n. 56 et 60. — · Tr. 28, qu. >, punct. 7, num. 22. — 1 bUn.. cap. 23, num. 55. — 614. - De Diana, part. 9,tr. 9, rcsol. 39. vide notam a superius ad n. 605 *) Lessius, Hb 2, cap. 5, n 44, ita sane docet, nisi damnum sit notabile; quo casu asserit peccari mortaliter, et venatorem ad damni compensationem teneri. . pro vcha· lione ct pi­ scatione; pro vectig * lium (taudationc. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE, - DUH. Lessium, Molina ', Diana ·, luiymann ·. — Vide etiam Diana 4, ubi ex Cajetano Medina, Soto, etc., docet non esse negandam absolutionem poenitenti qui defraudavit gabellas seu vectigalia impo sita rebus iis quae emuntur, non ad negotiationem, sed ad usus proprios vel familiae necessaria, v. gr. pani, carnibus, piscibus, frumento, oleo, etc. ». Circa hanc tributorum materiam, plu­ res hic Quaestiones sunt enucleandae. 615. - Quaeritur Γ. Quis possit tributa imponere? Resp. Possunt imperatores, reges, res­ publicae, omnesque principes supremam habentes potestatem. — Possunt etiam con­ cilia et Pontifex, ex potestate indirecta disponendi de temporalibus, quando id opus est ad regimen spirituale; ita com­ muniter Lessius 6, Molina ·, Lugo T. — Possunt etiam ii quibus princeps guber­ nandi potestatem impertitur, et expresse simul hanc dat facultatem tributa impo­ nendi ; ut Lugo 8 et Sanchez ·. — Pos­ sunt item civitates et communitates adhuc subditae aliquando imponere contributio­ nes sive collectas, ut vocant, ad sui gu­ bernationem, si princeps saltem non con­ tradicat, quo tacite consentire videatur: Lugo,0. An autem principi infideli debeantur tributa a Christianis negotiantibus, vel transeuntibus? — Resp. Debentur, si justo titulo ille regnum possidet; secus, si inju­ sto, nisi praecedat pactum de aliquo tri­ buto solvendo. — Sanchez “ et Lugo *·. Communissime autem docent Molina ”, Lessius ”, Lugo ”, Sanchez ” cum Silve­ stro, Panormitano, Angelo, etc., quod « « « « « « « « « Quinam, juxta S. Doctorcm, tr ) buta impo­ nere que­ ant. Quando· qoe deben­ tur prin­ cipi infide­ li. Less., cap. 33. dub. 8, — 1 Tr. 2, diep. 669. — · Part. 1, VI. - ART. II. 95 bene possit consuetudine ab aliquo prin­ cipe acquiri jus tam exigendi quam im­ ponendi tributa. Quaeritur 2”. Quae requirantur condi hortes ad justi tributi impositionem? Prima conditio est justitia causae : quae non est quidem abundantia vel utilitas principis, sed necessitas boni communis, ad quod merito pertinet etiam sustentatio principis juxta ejus dignitatem. — Hinc, si princeps nequeat alia via suae neces­ sitati subvenire, etiamsi ipse sua culpa in talem necessitatem devenerit, adhuc te­ nentur subditi contribuere, ut communiter docent Molina ”, Lessius ”, Sanchez ”; et Lugo80 cum Vasquez et aliis: contra S. An­ toninum % Hostiensem, Henricum, etc.— Notant tamen praefati auctores, debere tunc principem moderari sumptus quan­ tum fieri potest; immo et resarcire da­ mnum subditis, si ad pinguiorem venerit fortunam. Unde bene monet Molina pec­ care utique principes, si excessivis sum­ ptibus et largitionibus periculo se com­ mittunt excedenter gravandi subditos. Secunda conditio est proportio tributi cum necessitate occurrente: nempe, quod populus non magis gravetur quam ejus bonum postulat. — Hinc ait Lugo M, non posse principem,ut regnum sibi conservet, propter expensas belli subditos adeo gra­ vare, ut eos in magnam paupertatem conji­ ciat: non enim regnum est propter regem, sed rex propter regnum. Nisi (bene exci­ pit) alter princeps qui regnum invadit, sit infidelis vel haereticus; ita ut *) sub ejus regimine gravissima timeri possint reli­ gionis damna subditis imminere. — No­ tant autem Lessius 38 et Lugo 84 cum Vin. 1. — u Cap. S3, n. 14. — ** Loc. du, n. 14. — * Loc. cit., 1, cap. 8, dub. 4. num. 2 ct 3. · Sstvcsi., ▼. Gabclla III. num. 1. - η. 4 cl 5. — 4 Part. 1. tr. 11. resol. 38; ct part. 2, tr. 17. Panormit., In cap. SWprr quibusdam 36, de verber, tignii., $ Notanda, n. 1 et 2. · Angel., v. Prdagium, η. I. — w Disp. 667, n. 4. ver». Secundo Justa causa, ct I. (. · Barthat, Medina, in — * Cap- 33, num. 43. — «· ConsiL. Hb. 2. cap. 4. dub. 2. 1·· 2··, qu. %, art. 4. - Sotus, de Just. et Jure, hb. 3, qu. o, η. 8. — · Disp. 3b, n. 19. - Phsf.. de Restitui., cap. 6, 4 1, art. 7, post concl. 3. — 1 Cap. 33, n. 10 ct 12. — · Diip 666, dub. 2. n 23. — Hastirns., in cap. Conquer c nie 16, de off. n. 1. — 1 Diip. 3b, n. 8 ct 4. — · Loc. dt-, n. 6. — · Consi!., Jud. ordin., n. 17, - Heuric us Boich, in cap. Cum cipostaius. lib. 2, cap. 4, dub. 3, n. Z — M Loc. dt., n 8. — »» Loc. dt., de censibn 11, — n Tr. 2, disp. 667, n. 5. — “ Disp. 36, dub. 5, n. 6, 7 ct 8. — “ Loc. dt.. n. 16. — n 21. — · Lib. 2, cap. 33, ru 49. — “ Loc. cit., n. 22. tr. 10, resol. 19. — ■ Lib. 8, ®cct. 5. tr. 3, part resol. 28, i. f. Cajctan., Sum., ▼. Diep. 66b, 615. - a) S. Antoninus,part. 2, tit. 1, cap. 13, § 2, cas. 3, clare innuit opinionem quae negat eo casu subditos teneri necessitati principis subvenire; scribit enim: « Si in bello injusto captus esset (princeps), non posset redemptio­ nem suam exigere a subditis ; et si exigeret vel partem, teneretur restituere eis ». tot b> Lugo non scribit : ita ut, etc. ; sed om­ nino disjunctive ab iis quae praecedunt : vf.l sub ejus regimine, etc. Ad tribu» tum requi­ ritur Justi­ tia causae. Requiri­ tur propor­ tio cum ne­ cessitate oc­ currente. LID. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 96 Pot^t ie- ctoria c>, juste posse principem subditis fX-?/ .umÎ- qui rebellarint, absque alia necessitate bJ, novum imponere tributum: partim ad com­ pensandum damnum ab ipso propter re­ bellionem passum, partim in justam cri­ minis commissi poenam. Requxnlar Tertia conditio est aequalitas in per­ aequali­ us -n per· sonis: nempe, quod ii qui majores vires Mia. habent plus solvant, et minus qui mino­ res. — Vide Lugo Sed dubitatur an assisium, impositum ob utilitatem alicujus loci, juste exigatur etiam ab exteris. Negant Silvester, Cajetanus, Angelus, etc., apud Sanchez *. Aemiam Sed communiter et probabilius affir­ locule pro batxliuf de­ mant Sanchez 8, Molina 4 et Lugo 4 cum be i ar ab exteris. Vasquez et aliis. Tum, quia non apparet alius modus conveniens colligendi tribu­ tum; aliter difficulter poterunt exteri a civibus dignosci. Tum, quia sic in po­ pulis invicem consuetudo servatur; in­ colae enim hujus loci, cum ad alios confluunt, etiam tributa illorum locorum solvunt. 616 - Quaeritur 3°. An fraudantes gabellas peccent et teneantur ad restitutio­ nem? Prima sententia communissima et pro­ babilior affirmat. Hancque tenent San­ chez®, Molina’, Lacroix8, Concina °, Vi­ va 10, Roncaglia ”, Holzmann Diana 12 cum Suarez, Petro Navarra, Ledesma, Graffio, Vega, etc.; Lessius ‘a cum Cajetano, Armilla, Medina, Covarruvias, etc.; ac Lugo14 cum Soto b>, Silvestro, Gabriele, Corduba, etc. — Probatur Γ ex illo Matth. xxii, 21 : Reddite ergo quae sunt Cae­ saris, Caesari, etc. Et ex Apost. ad Rom. xiii, 6 et 7 : Ideo enim et tribula praesta­ tis: ministri enim Dei sunt, in hoc ipsum servientes. Reddite ergo omnibus debita: cui tributum, tributum: cui vectigal, ve­ ctigal. Probatur 2° ratione, quia, sicut rex tenetur vacare saluti populi, administra­ tion! justitiae et aliis oneribus: sic contra, tenetur populus ex justitia et de jure na­ turali, solvere principi vectigalia ad ejus sustentationem. Secunda vero sententia negat. Et eam tenent Navarrus e>, Angelus I5, Beja *·, Duardus cj ubi fuse illam tuetur, et re­ spondet ad contraria argumenta; et pro­ babilem putant Bossius d> cum Sayro ·) et Sanchez ac Diana 17 cum Sà et Maldero D, qui dicunt, defraudantes vecti- 1 Diip. 36, n. 23. - Sitoesi., v. Gabdla III, qa. 5, conci. 25. · Jacob. dr Graffiis, Dccis. aur., part. I, lib. 2, n. 15. - Cajetan., v. Vactigal, $ Notanda, v. f. . Angel., cap. 125, num. 30. · v. Ptdagium, o. 8, i. i cas 13. — « Cap. 33, π. 56 ct 57. · Cajdan., v. Vectigal, « Condi., lib. 2, cap. 4, dub. 45, Vega, Sum. nuev., pari. 1, cap. 15, n. 6. - 1 Loc. dt., n. 9. - « Disp. (69. num. 3. - · Loc. ver», Justorum attlein. · Armilia, v. Gabelta, num. 6. du, n. 28, ▼. Stcundo. - Vasq., dc Restitui., cap. 6, $ 1. Joan Medina, Cod. dc Restit., qu. 13, v. Jam est quaesito. - dub. 2. n. 32. - · Decal., üb. 6. cap. 4, η. 62. - ’ Disp. 674, Covar., in cap. Peccatum, part. 2, § 5, n. 5. — u Disp. &>, η. 3, - · Lib. 3, part. 2, n. 269. - · Lib. 1, de Jure nat. num. 38 et 39. - Siïvcst., ▼. Gabdla III, num. 21 et 22. · fl renL, dissert. 5, cap. 5. a n. 2. - * De Restitue., qu.7, aft. 7, n. 1. - » De Restit., cap. 10, qu. 4. - » Pan. 1, Gabr. Bid, in 4, diet. 15, qu. 5, art. 2, concl.7. · Corduba, Sum., qu. 96. rcsp. ad I dub. — “V. Pedagium, n. 6. 19. - Suar., de Lefib.. lib 5, cap. 18, n. 6 — w Cas. couac., part. 1, cas. 13, v. Ilis suppositis. — Novar., de RreUl., lib. 3, cap. I, n. 230 n Part. 1, tr. 10, rcsol. 19. · St), v. Gabella, n. 6, in edit, tr. 10, rewl et »eqq ex seqq Pttr · Petr. Lsdssm., Sura., part. 2, tr. 7, cap. 2, ζ) Victoria, Relect. 6, de Jure belli, n.57, haec utique docet, sed disputans de victis ho stibus; quod videtur, ct poliori ratione, dicen­ dum de subditis rebellibus. 616. Holzmann, dc Lege, n. 358, ita sane docet, « si ejusmodi leges sint conceptae verbis praeceptivis, immediate directis ad tri­ butorum et vectigalium solutionem ». Sotus, de Just, et Jure, lib, 3, qu. 6, art. 7, cotici. 1, dicit quidem vectigalia in con scientia deberi ; dc obligatione vero restitu­ tionis non loquitur, nisi forsan eam significet, dkens vectigalia deberi ad alendos principes ct ad subveniendum necessariis sumptibus. <’ Navarrus, Mati., cap. 23, n. 55 et 60 Cfir etiam cap 17, n. 200); et Duardus, in bull Coenae, lib. 2, iu can 5, qu. 12, >r. 9, genuio. · negant profecto, ut dicit S. Alphonsus; sed loquuntur de iis vectigalibus, quae imponun­ tur cum adjunctione poenae temporalis frau­ dantibus luendae. At sane omnia vectigalia videntur quoad hoc ejusdem naturae esse. *0 Bossius, Moral., part. Z, § 24, ti. 290, i.f.t ct n. 295, i.f., haec docet, casu quo du­ bitatur dc justitia tributi aut gabellac. — Joan­ nes Sanchez pariter, Select, disp. 33, n. 35, concedit licitum esse ea non solvere, ubi pro habiliter sunt justa et probabiliter injusta. ') Sayrus non citatur a Bossio pro hac parte, et re quidem vera, in Clav., lib. 9, cap 16, n. 29, tenet ut veriorem primam opi­ nionem. f) Malderus, tr. 5, cap. 6, dub. 15, con­ cordat, sed non sine restrictione; nam: « Quan- Fraudar* gabellaa f>robabi iu* pcccr cl teneto, nd rtiua li onera. Abi u trumqutee* K.wt. CAP. II. 97 - DB RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. II. galia non esse a confessariis urgendos ad restitutionem. — Ratio, quia, licet subditi, per se loquendo, de jure naturae tenean­ tur principi congruum subsidium mini­ strare ; non tamen tenentur sub culpa ad eas gabellas quae ab ipso sub poena ma­ gna sunt impositae: cum juste praesuma­ tur princeps tunc nolle eos obligare ad culpam simul et poenam. Nam leges hu­ manas (ait Navarrus), quae poenam tem­ porariam constituunt, in dubio ad aeter­ nam non obligare, quatenus sunt leges ejus, qui eam poenam statuit. (Cujus sen­ tentiae sunt etiam alii, citati Libro I, n. 147). — Obligatio autem subditorum solvendi vectigalia principi, quoties ea defraudant, compensatur illi cum obliga­ tione poenae cui subditi subjiciuntur. Unde videtur principibus satisfieri, si cum tanto eorum emolumento poena illa defraudan­ tibus irrogetur. Quod eo magis praesu­ mendum videtur, quo (ut quidam doctus recentior dicebat) solutiones gabellarum certo excederent principum necessitates, si subditi integras impositiones solverent. Praeterea, adhuc in sententia (com­ muniori quidem et probabiliori) non dari legem mixtam, nempe quae praecipit, et poenam imponit quae non obliget ad cul­ pam ; nihilominus, in praesenti casu, existente lege quae praecipit solvi gabellam, et poenam injungit non solventibus, dici potest quod tunc peccat fraudans, quando, non soluta gabella, nollet etiam post con­ fiscationem solvere poenam. Lex enim haec videtur conditionalis, sive disjunctiva (juxta id quod dicit Sanchez 1 cum Sa­ lon, Corduba, Angles, Mercado, Medina et aliis), ut solvatur gabella aut poena. — Quod hic magis videtur praesumendum in hujusmodi poenis lucrativis pro rege, in cujus beneficium cedunt, quam in aliis tantum afflictivis. Saltem dubium est an Mrvar., Man., cap. 23, η. 5δ. — · Comit, lib. I, cap. 5, lex ista obliget sub culpa ad utrumque, scilicet ad solutionem gabellae et poenae, vel tantum poenae; et in dubio nemo tenetur obligationem certam subire. Nihil autem obstat dicere, quod talis defraudatio esset in damnum ementium hujusmodi tributa. — Nam respondetur, subditos non plus teneri quoad gabellas erga ipsarum emptores, quam erga re­ gem vendentem. Ipsis autem imputandum est, si non invigilent; nam sub tali con­ ditione gabellas emunt: et, si in alio amit­ tunt, in alio lucrantur propter poenam contraventionis. Haec dici possunt pro hac secunda sententia. — An autem propter has ra­ tiones (quae caeterum non videntur con­ temnendae), ipsa sit sufficienter probabi­ lis, sapientioribus me remitto Sentit autem Sanchez , * neminem, qui palam et recta via transit, teneri solvere vectigalia, ratione transitus per portam vel pontem, quae imponuntur pro assecuratione viarum; durissimum enim esset obligare advenas ad scienda haec statuta in portis vel pontibus. Et hoc probabile putat Sancheza cum aliis, etiamsi quis consulto merces aut se occultet; quia hu­ jusmodi tributa ita sunt recepta, ut non debeantur nisi petita. — Generaliter vero loquendo de omnibus vectigalibus, putat Lugo4 cum Molina B, monendos esse po­ pulos ad tribata solvenda ; sed post factum non esse cogendos ad restitutionem tri­ buti defraudati, si probabiliter sibi sua­ deant, in tanta vectigalium multitudine aliquid injustum solvisse, vel competenter contribuisse ad publicas necessitates. Quaeritur 4°. An teneantur solvere ga­ bellas subditi, deferentes res ad usum proprium? — Et an pauperes? Certum est de jure apud omnes, nul­ lum deberi vectigal de rebus cuique deMercado, de Contractib., tr. de Restit., cap. 16, n. 15. Bar- 2··, qu. 96, art. 4, v. Ad tertium. — dub. I, n. 22. · Salon, in 2·· 2··, qu. 62. art. 3, controv. 2, thol. Mcdtna, in 1 ** cond. 2 ct 4. · Corduba, Sum , qu. 71, vert. Vero <·, come. - • Conill., lib. 2. cap. 4, dub. 10, n. 7. — · Loc. dL, n. 11 Jxg/rs, Flor., part. 2, de Rc«tit.,qu de Cuedentib. ΙΙςκα,tic.- et 12. — 4 Diip. 36, n. 43. · 1 Diip. 674, n. 9, conci. 5. do, inquit, defraudatio plena fuit in quantitate notabili, et tributum ex omni parte liquido justum, qualia nonnulla reperiri suppono; sic enim adhuc licere defraudare non est satis probabile ». k) De alia, sed simili tamen materia dis­ putans, cum aa. citatis, scilicet de lege quae sub poena prohibet caesionem lignorum in silvis. In Horn. apost., tr, 10, n. 81, S. Doctor, addit: « Hoc tamen non obstante, ego non omitto primani sententiam suadere». S. Althoxm, Opera moralia. — Tom. IL 7 Non de * bert tribu * tA ratione transitus per portam, etc. *Genera liter popu­ li monendi de solutio­ ne vectiga­ lium. Post fa­ ctum . non cogendi ad * restitutio nem. UB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO Non de­ beri vecti· gal pro re­ boa Lduum propnum. Nui ex* pera is· porutur. Ahi ne­ gant istud pease induct consuetudi­ ne. servientibus ad usum proprium et fami­ liae ; ut expressum habetur in 1. Universi, C. de vectigal. Et confirmatur in cap. Quamquam, de censib. in 6°, ubi: Quam­ quam pedagiorum exactiones... regulari­ ter merito sint damnatae. Quod tantum de rebus ad usus proprios forte disposi­ tum putat Lugo h — Unde refert San­ chez 1 cum S. Antonino, Jasone et Gabrielio, hujusmodi vectigal non esse solven­ dum, nisi expresse imponatur etiam deferentibus bona ad usum proprium; quia, cum sit res odiosa et contra jus com­ mune, expresse indiget mentione. Sed Dubium hinc oritur: An solutio hujus vectigalis possit per consuetudinem induci? Prima sententia negat; et hanc tenent Cajetanus J>, Sotus J); et Hostiensis k>, An­ gelus *4 Tabiena 0, Ledesma » ac alii, apud eumdem Sanchez a. Quia (ut ajunt) injustum est gravare pauperiores; cum isti pluribus indigeant ad usum proprium. « Diip. 36, n. 86. L f. — 1 Conxit, lib. 2, cap 4, dub. 44, nam. 2 et 8. · S. Antonin., pArl. 2, tit, 1, cap. 13. § 9. - DECALOGI. — Secunda vero sententia affirmat ; eamque tenent Lugo "V, Lessius «; et Sanchez6 cum Navarro, S. Antonino, Angles, Silve­ stro, Gabriele et Rosella. Quia talis con­ suetudo (quae instar legis obligat) non esset quidem injusta. Non enim gravaren­ tur magis pauperes quam divites; dum divites, ob majorem copiam famulorum quos alunt, et majorem sumptuum largi­ tatem, plus emunt quam pauperes. Dicunt tamen Lessius % et Sanchez · cum Corduba °), etc., quibus adhaeret Lu­ go T, ad talis vectigalis justitiam requiri causam urgentissimam; et non ingeren­ dum scrupulum defraudantibus, nisi de ejus justitia constet. An autem pauperes teneantur ad ve­ ctigalia? Dicunt Lugo8 cum Bartolo t»> et Decio», Lessius’; ac Sanchez10 cum Silvestro», Baldo», Felino, Rosella», Panormitano^, Gigante, Isernia3>, Baeza s>, etc., quod si paupertas in aliquo eo deveniret, ut hic cond. 3. · Silvcst., v. Gabolia III, qu. 5, num. 16, i. f. Gabr. Bid, in 4, diet. 15, qu. 5, art. 2, ante cond. 3. ad opus, n. 7, dc le­ Rosol., v, Pedoçium, n. 6. — e Loc. dt., n. 7. — 1 Disp. 36, gar. 1·. - · Loc. dt., n. 4. — « Cap. 33, n. 52. - · Conii I., num. 27 et 71. — · Loc. du, n. 69. — · Cap. 33, n. 62. — lib. 2, cap. 4, dub. 44, nua. 6. - Novar., Man., cap 17, • Loc. dt-, dub. 15, n. 2. · Frlin., in cap. Si qui Usti, de η. 202, v. f. - S. Anton., loc. dL, § 9. v. lux his equitur. - teatib. et attestât., n. 10. - Gi^as, de Pensionib., qu. 80, Angles, Flor., part 2, qu. dc Rratit. vectigal., art., diff. 6, num. 3. 0 Haec limitatio est ipsius Sanchez, quam neque S. Antoninus, neque Jason apponunt 1) Cajetanus, Sum.,v. Vectigal; Sotus, de Just, et Jure, hb. 3, qu. 6, art. 7, v. Causa autem; Martin, de Ledesma, 2a ,4** qu. 18, ari. 3, v. Unum hic silentio, non loquuntur dc consuetudine; innuunt tamen non posse ejusmodi vectigal consuetudine induci, in quantum scilicet illud injustum reputant. k> Hostiensis, in cap. Super quibusdam, de verbor. signif., n. 4 et 5, id dare significat; nam negat pedagia solvenda esse, nisi Romani Pontificis aut imperatoris auctoritate, consuetudine immemorabili, etc Et subdit generaliter: «Nec sunt danda pro his rebus quae ad usum proprium vehuntur ». 0 Angelus, v. Pcdagium, n.3; Tabiena, v. Pedagium, n. 4, negant quidem vectigal istud posse consuetudine induci; sed addunt subditos teneri illud solvere, si per modum collectae exigatur. *) Lugo, disp. 36, n. 71, tale tributum de­ beri asserit; «et communis usus (iU pergit) id probat in multis tributis ». Lessius. cap. 33, n. 51, assignat quidem publicam necessitatem urgentem, tamquam unam e causis, propter quas possit ejusmodi vectigal imponi ; sed aliam quoque rationem, et quidem ab illa diversam et independentem assignat, nempe consuetudinem. °) Corduba, Sum., qu. 95, resp. ad 2 dub. t if., dicit scrupulum non esse facile injicien­ dum iis, qui hoc tributum defraudant, spe­ cialiter si sint pauperes. Non aliud. P) Bartolus, in l. Omnes pensitare, C. de annon. et tribut.; Decius, in cap. Ex epistolae, de probation., n. 215 et 2/6/Silvester, v. Pri­ vilegium, qu. 9, vers. Tertium, i.f.; Rosella, v. Privilegium, n. 10, non aliud habent quam quod infra S. Alphonsus notat, scilicet offi­ ciales publicos posse remittere tributa propter paupertatem. 9? Baldus, loc. cit a Sanchez, scilicet in l. 2, § Si quis in judicio, ff. Si quis cautionibus, n. 9, de gabellis non loquitur; alibi tamen concordat, scii, in l. Etiam, C de exeeut. rei judic., n. 17. r) Panormitanus, in cap. Cum instantia, 17, de censib., n. 7, hanc sententiam innuit, negans visitatorem posse a pauperibus pro­ curationem exigere. Et ita quidem a Sanchez citatur. Iscrnia, in Usus fcudor., lit. Quae sint regalia, n. 55; Baeza, de Inope debitore Jason, I. CacUra, § Srrf r/ si çm4s Alii tflr niant. Sed reqai ri camam urgentiisinum Grimer egens noc tenetor ad vectigalia CAP. Mini».ri (XMMnI tunc remittere vectipd Negative du bias de * juititi uibull, juxu alio» tene­ tur. luxia .1 ho», non te­ ndor. modo ad * Ml pracwmptio de mjuUlUa. Π. - DE RESTITUTIONE non posset alere se et suos, etiam cum mediocri lucro ex negotiatione, vel quia habet multos filios aut debita, vel propter alias necessitates ; non tenetur solvere gabellas: quoniam hoc postulat naturale jus, ut quis prius alat se et suos, deinde tri­ buta solvat. — Subduntque Sà et alii au­ ctores citati, etiam ministros posse eas remittere alicui ob nimiam paupertatem, cui ipse princeps remittere praesumitur. 617. - Quaeritur 5°. An populi, in dubio de justitia tributi, teneantur ad ejus solu­ tionem? — Plures sunt sententiae: nam, Γ. In dubio negativo % affirmant te­ neri Lessius ' ; ac Sotus, Palacios % Mal· derus, etc., apud Lugo a. — Ratio, quia in dubio praesumendum est pro justo prae­ cepto principis, cujus auctoritas est in possessione praecipiendi. Sed negant Molina8; Dianacum Vil­ lalobos, Aragon, Filliuccio, etc., Lugo4; et Sanchez 6 cum S. Antonino, Hostiensi, Cajetnno, Silvestro, Gabriele, Medina, Cor­ duba, Armilla"; Tabiena, Angelo, etc. — Id tamen intelligendum putat Lugo V, si adsit aliqua praesumptio de injustitia tri­ buti; quia tunc dubium illud non erit me­ rum dubium, cum praesumptio fundet par­ tem contrariam. Quando enim tributum nequit judicari justum, saltem probabili­ ter, non videtur (ait Lugo) obligandus sub­ ditus ad solutionem ; in dubio enim onus Sii, v. Gabclla, num. 10 (in edit, genuin., num 11). ’ Cap. 33, num. 64. — Solus. dc Just, et Jure, lib. 4, - DUB. VL - ART. IL probandi justitiam tributi incumbit prin­ cipi qui petit illud. — Hinc limitant prae­ fati auctores suam sententiam, ut procedat de tributis novis, quorum scitur initium causae, non vero de antiquis, quorum cau­ sae non est memoria, et ideo praesumenda sunt justa: nisi (ait Molina4) semper ad­ fuerit gravis suspicio sive conjectura de ejus injustitia vel de cessatione causae. — Probant autem dicti auctores praefa­ tam secundam sententiam ex cap Per­ venit, de censib., ubi dicitur census cujus causa ignoratur non deberi, his verbis: Oportet quippe ut omnis census, ad quid et quando persolvi debeat, praesciatur. Item ex cap. Quamquam, de censib., tn 6°, ubi: Quamquam pedagiorum exactio­ nes.... regulariter merito sint damnatae, tanto tamen districtius, ne ab ecclesiis et personis ecclesiasticis talia exigantur, prohiberi oportet. Dices: Lex in dubio praesumitur justa; ita et tributum. — Respondet Lugo Tf non eamdem fieri praesumptionem pro lege, quam pro tributis, quorum plura a viris probis censentur injusta, quia (ut notat Molina8): Rari sunt, qui verum illis ea de re loquuntur-., cupientes illis placere... Et quoniam populi... non audent se princi­ pibus opponere ea in re, neque sufficienter audiuntur. Non est ergo (subdit Lugo) praesumptio illa ita fundata in lege triSum., v Vrctigal, Abrj/idj, ver . * Secundo justa causa. StHvsl., v. Gabclla III, n 9, qu. X Gabr. Bicl, in 4. qu. 6, xrt. 4. · Maldtr., tr. 5, cap. 6, dub. 4, v. Dico 5. di»c. 15. qu. 5, Art. 2, conci. 7. - Joan. \Irdina, Cod. dc • Disp. 36, num. 86. — * Disp. 674, num. 6 cl 7. — Villal., RcftüU qu. 13, v. Tertium requisitum. · Corduba, Sum., part. I, tr. I. diff. 26, num. X Aragon, in 2·· 2··, qu. 62, Art. 3, dub. de vectifalib., concl. 3. - Fill., tr. 2K part. 2, qu η 117. — 4 Loc. cit., num. 89. — · Conti!., lib. 2. cap. 4, dub. 6. num. 5. 5- Anion., part. 2, tit. 1. cap Hostiens., Sum., lib. J, til. de cen *»ib., 13, J 7. n. 10. · Cajetan., cap. 18, n. 9, concordant, dum negant pau­ peres teneri ad tributa, nisi sint personalia Cfr. etiam Baeza, op, cit., cap. 12, η. 21, ubi idem docet quod Panormitanus hic supra. 617.-«’JNon omnes auctores in hoc quaesito citandi loquuntur de dubio negativo; sed ali­ qui tractant de dubio in generali; alii vero, de casu quo non constat de justitia tributi. b) Paulus de Palacio, tn Sum., v. Vectigal, § Ho 2 ponto, distinguit, et dicit in dubio de justitia tributi, subditos posse solvere, quia obedientia excusat; non subditos vero non posse. Minus igitur recte a Lugo n. 88, ex Sanchez tamen, allegatur. 96. ad I dub., v Ad qwrlum tribulum. - v. Gabclla, n. 18. - Tabic ., * Arm il., v. Pedalia, num. 3 et 9. · Anget., v. Pcdagium, n. 6. — disp. 36» n. 89. — « Disp. 674, n. 6. — 1 Loc. dt.. n. Λ). — · Diip. 674, n. 6. — Lugo, loc. ciu. num °0. < Diana, part. 4, tr. 3. resot. 39, hanc sane opinionem exponit, quam Limen ipse nec reprobat nec luetur. Lugo duo potius intendit: Γ subditos non teneri in vero dubio, 2° a fortiori non teneri quando aliqua praesumptio sit pro injustitia tributi. 4 Ego, inquit loc. at., n. 59, hanc secundam sententiam probabiliorem exi­ stimo, stante vero dubio, et facta debita dili­ gentia ad illud expellendum; si tamen aliqua praesumptio sufficiens sit pro injustitia tri­ buti, jam non erit subditus in dubio proprio» cum praesumptio illa fundet partem contra­ riam. Quando igitur sciri non potest, nec judi- Qoae Habetar m ·οlit tributi * . * novi Objectio nibui wtu fit. F LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 100 bud, ut dubia expellat; cum tot gravis­ simi DD. dicant pauca esse tributa, in quibus conditiones omnes ad eorum ju­ stitiam necessariae de facto concurrant. Neque obstare dicunt regulam illam, quod superiori praecipienti in dubio pa­ rendum est. — Omnes enim (dicit idem Lugo ’) fatentur subditum non teneri in dubio ad obediendum, quando praeceptum est nimis difficile, vel grave illi damnum affert. Et ita etiam docent Lessiuss, So­ tus·, Corduba4; et Sanchez8 cum Ara­ gon, Bafiez, Tapia, Sayro, Medina, Lopez, Manuele Rodriguez, Henriquez, Salas, etc. — Ratio, quia in dubio favendum est ei de cujus damno agitur; tunc enim diffi­ cultas illa, una cum dubio de potestate imperandi, praeponderat possessioni su­ perioris. Confirmant eamdem sententiam pluresjuristae apud Sanchez®, ut Bartolus% Corneus, Decius, etc., dicentes quod, cum tributum sit res odiosa, judicandum est in dubio non esse solvendum. Haec in dubio negativo. dubi^V'de 2°· ’n positivo, nempe, cum probabile est tributum esse injustum, au texlA jlIk,* tc· 9 Mtur. neantur subditi illud solvere? — Affir­ mant Suarez, Vasquez et Turrianus, apud Lugo ’. serens esse communem sententiam doctou rum, cum Petro Navarra ·. Item San­ chez’°, Laymann «, Palaus/>, Lugo ·; * et Sporer13 cum Azor Cajetano, Silvestro, etc., vocans pariter communem; aliique multi, quos congerit Diana 14. Ratio, quia subditus juste tunc suo jure utitur ad non solvendum, dum probabiles rationes pro se habet. — Et huic sententiae tandem convenit etiam Suarez ubi latetur non esse obligationem obediendi, quando sal­ tem manifeste probabile est, mandatum esse supra potestatem praecipientis. Et expresse eam docet D. Antoninus ubi sic ait : Non solventes... pedagia et telonia cum injusta sunt, quia... sunt instituta... ex injusta causa (quod tamen credi non debet, nisi probabiliter sciatur)..., non pec­ cant, nec tenentur restituere, secundum Raymundum. An autem peccent exigentes publica tributa, in dubio an sint justa? Affirmant Molina *·, et Sanchez 17 cum u e Dubi,. jusuitjt Navarro, Silvestro, Cajetano, Angelo, Armilia, Hostiensi *>, etc.: nisi ipsi sint sub- ju»ieexi‘p. 36, n. 90. — · Cap. 31 · n. 10, et cap. 41, n. 76. — de Lefib., lib. 5, cap. 18, n. 20. · Vasq., de Resiit., cap. 6, ■ De Secreto, membr. 3, qu 2, eoad. I. — · Quaestionar , § 3, dub. 5, n. 78. - Turrian., in 2— 2··, dinp. 46, dub. 6, lib. 3, qu. 6, v. Secunda pars. — · Decal , Hb. 6, cap 3, n. 5, juncto n. 3. · 1 Diip. 36, n. 91. — · Cap. 33, n. 67. 2*«, qu. 69, art. 2, v. Sed dubitabit — ’ Lib. 3, cap. 1, num. 266 et 270. — 19 Decal., lib. 6, BaFiea, in eumd. loc., part. 1, dub. 2. · cap. 3, num. 7. — u Lib. 3, sect. 5, tr. X part. I, cap. 3. Tapia, in authent. Ingressi, v. Ipso ingressu, n. 6. — *· Loc. cit., num. 91. — u Tr. 5, cap. 5. n. 154. · Sayr., Clav., lib. I, cap. 13, n. 41.. Bar' Cajetan., Sum , v. Vectigal, § Notanda, ver» Secundo. - that, Medina, in 1— 2·«, qu. 19, art. 6, conci. X - Ludov. Lopet, Instruct, conic., part. 1. cap. 56, qu. I. Man. Silvest., y. Gobelia III, n. 9, qu. 3. - “ Part. 1, tr. X resol. 21 ; part. 2, tr. 17, resol. 69. — “ Part. 2, dt. 1, cap. 13, Rodrig., Sum., pan. 2, cap. 9, n. 3; et de Ordin. judicial., S 8. η. 24. · Aragon, io aliquis hoc loco, Carolus cap. 1, n. 48 et 49 Htnnq., lib. 14, cap. 3, n. 3, lit. x in S. Raymund., Sum., lib. 2, Ht. 5, $ 10, v. Mercatores et v. Caveant, — M Disp. 674, num. 7. — ” Contil.. lib. 2, comment. - Salas, in 1*· 2~, tr. 8, sect. 17. num. IM. — cap. 4, dub. 7, n. 2. · Navar., Man., cap. 17, n. 201. · SU· • ConsiL, lib. 2, cap. 4, dub. 6, num. 5. Corneus, Contil. vest., ▼. Gabella III, qu. 7. · Cajetan., v. Vectigal, $ No­ Comil. 457, n. 8. — Suar., tanda. · Angel., y. Pedagium, n. 6. · Armt!., v. Gabella, n. 9. cap. 7, η. H et 12. tom. 4, comil. 106. - Dectus, cari etiam probabiliter tnbutum esse justum, non videtur obligandus subditus ad illud sol­ vendum ». Bartolus, in l Si pupillus, JJ. Ad legent Fakidtam, concordat quidem, sed de dubio positivo loquitur f) Palaus, tr. 1, disp. 2, punct. 6, n. 5, prindpium generate (quod sane tributorum solutioni applicare licet) tradit, negans subdi tum teneri ad obediendum praecepto, si opi­ nionem probabilem habeat rem praeceptam illicitam esse, vel superioris potestatem ex­ cedere. t) Azor, dtatus unque a Sporer ut S. Alphonsus asserit, haec tamen scribit, part. 3, lib. 5, cap. 22, qu. 7: < Si subditus de justitia gabellac dubitat, et consulit doctos et bonos viros, quorum consilio gabellae injustitiam deprehendit, tunc in conscientia non tenetur eam solvere, quia opinione ducitur doctorum et bonorum virorum. Si tamen eis consultis injustitia non constat, sed res manet semper ex aequo dubia, tunc magis praesumere de­ bet... esse justitiam, et ideo solvere gabellam debet». hdte JdKa f“ ri locatam, v«i ven diuun Limitatio. diti, et a principe ad has exactiones compellantur ; ut iidem DD. limitant. — Sed Lugo 1 cum Vasquez et Turriano excusat etiam non subditos, vel subditos non compulsos, si exigant judicando regem esse prudentem, nec impunere tributa absque sapientum consilio. Immo Lugo * sentit non peccare exactorem quando ei de injustitia non constat; potest enim prae­ sumere pro justitia tributi, praesertim in tanta opinionum varietate. Quaeritur 6°. An creditor regis, si ne­ queat debitum recuperare, possit non sol­ vere gab ellam alteri locatam? Negant Corduba, Reginaldus » et Graffius apud Lugo ·. — Sed affirmant com. T . „ , . muniter Lessius4, Sanchez ·, Molina ·, et Diana7 cum Navarra, Vasquez, Silve­ stro *>, Bonacina, Turriano, Molfesio, Maldero, Vega *7, etc.; et consentit Lugo8. Ratio, quia conductor non majus habet jus quam rex; si ergo rex injuste ab hoc creditore tributum exigeret, ita et con­ ductor. idem dicunt Lessius et Lugo 10 cum ° Silvestro, Petro Navarra et Vega, si gabella fuerit alteri vendita. — Hoc tamen non procedit, ut recte ait Lugo O, quando - DUB. VI. - ART. Π. 101 debitum contractum fuit a rege, postquam gabella fuerit locata aut vendita. Quaeritur 7°. An emens mercem a de­ fraudante gabellam teneatur ad ipsam? £mens a Affirmat Silvester apud Croix “. — Sed fraadan > tegabelljun. negant Sanchez “, Lugo *·, Sporer 14 ; ac ad eam pro­ Molina, Lessius, Bonacina et Dicastillus, babilia» non (enetur. apud Croix *·. Ratio, quia gabella non est onus stricte reale, gravans mercem. Sed est reale simul et personale, scilicet, de­ bitum quidem de tali re, at non a quo­ vis habente rem illam; sed a solo ven­ ditore solvendum, qui facta venditione adhuc remanet obstrictus ad solutionem gabellae. Id tamen intelligendum, ut omnes di­ Limitatio­ ne». cunt, modo emptor non cooperetur posi­ tive ad defraudationem tributi. — Item excipiunt Lugo et Sporer 14, si emptor adverteret, ex hujusmodi frequentibus emptionibus fraudulentis, aliis passim tale exemplum sequentibus, principi grave damnum evenire. 618. - « 6°. Caeterum ordinarie injustus « seu malae fidei damnificator aut pos« sessor tenetur non tantum restituere « rem ablatam et fructus perceptos, ex« ceptis suis expensis », [Sed ex 1. Adeo 7, 1 Disp. 36, n. 93. - Turrian., in 2·* 2*·. disp. 4b, dub. 6, dub. 16. — · Loc. dl., num 76. — · Cap. 33, num. 77. — n. 4. — · Loc. dt., n. 28. — Corduba, Sum., qu. 96, rcsp. * Loc. dt., num. 82. · Silvest., v. Gabella III, num. 24. · ad 3 dub. - Jacob. de GraffUs, Dean. paru 1, lib. 2, Petr. Navor., loc. cit. - Pir^o, Sum. nuev., part. 1, cap. 15, cap. 125, n. 39. - · Loc. dt., n. 72. — 4 Cap. 33, n. 75. — cas 10. — Silvest., loc. du, n. 18, i. f. - 11 Lib. 3. part 2, 1 Consil., lib. 2, dub. 48, n. 2. — · Disp. 674, n. 10. — n. 276. — ” ConiiL. lib. 2, cap. 4. dub. 12, n. 3. — " Disp. .36, ’ Part. 2, tr. 16, resoL 14. · Petr. Navar., de Rcstit., n. 66. — 14 Tr. 5, cap. 5, n. 151. — Molina, disp. 675, n. 1. - lib. 3, cap. 1, n. 249 et seq. · Vasq,, de Reslitut., cap. 6, Less., cap. 33, n. 69 cl 72. - Bonac., de Rcstit, disp. 2, § 3, dub. 3, num 37. · Bonae., de Rcstit., disp. 2, qu. 9. qu. 9, punct. 1, n. 10. punct. 1, n. 12. - Turrian., loc. cit., dub. 3, n 2. - Molfts., num. 149 et IM, · Sum., tr. 12, cap. 22, n. 142 et seq, · Maldcr., tr. 5, cap. 6. n. 151, i. i. igitur quoad hoc a Sanchez allegatur); sed absolute scribit : « Novum nullatenus est reci­ piendum, nisi constet de causa propter quam impositum est ». O Vasquez citatur a Lugo ex Turriano; Turrianus vero eum citat in casu tantum si­ mili, nempe in casu belli de cujus justitia du­ bitatur. Et ita Vasquez in la™ ,2 ** disp. 66, cap. 9, n. 53, i. f., concordat, sed indirecte. i) Reginaldus, lib. 10, n. 383, hanc ne­ gantem sententiam, quam revera tuetur, sic limitat: · Nisi forte detrimentum esset tantum lucri cessantis sine damno emergente [pro exactore], eo quod non teneatur quis alienum commodum praeferre suo proprio». Silvester, v. Gabella III, qu. 9, n 24; Vega, Sum. nuev., pari 1, cap. 15, cas. ΙΟ, haec dicunt de gabellis alteri venditis. Ergo censentur a fortiori idem tenere de gabellis locatis. t) Haec limitatio est Lessii, loc. cil., n. 77. — Lugo vero, loc. cil., n. 80, ita scribit: « Compensationem fieri non posse a creditore regis, quando debitum contractum fuit a rege postquam jam gabella absolute debetur pu­ blicano qui eam conduxit; non dico: quando post conductionem gabellae contractum fuit, sed quando contractum fuit postquam gabella absolute debebatur, v g., postquam contractus cckbratus fuit, vel postquam merces intro­ ductae fuerunt, ex quibus gabella debebatur ». Idemque iterum asserit, licet brevius, n. 82, de vendita gabella. m) Lugo citatur quidem a Sporer pro hac exceptione, sed eam, loc. cit., n. 65 et seqq., non habet. aut., Dicast., lib. 2, tr. 20, disp. 3, dub. 9, Loc. dt., num. 27b. — " Loc. du, 102 Jaxu 1 IRe, doaunat jaite reticet expernas a ti­ le· a fare . * faca Proba bi­ li a» far ja * »te deducit expendas Injaxtat dasniiicatar tene­ tur de da­ mno emcr peole. Si ralor ret crescat, ao; praefata autem lex, prout poenalis, non obligat nisi post sententiam ]. « et industria ; — sed etiam sarcire dam« num emergens et lucrum cessans, cum « vere sit injusta causa talium damnorum ». [Etiamsi haec damna sint ignorata: modo sint praevisa, saltem confuse; ut adver­ tunt Croix », Salmant. et alii citati n. 613. in fine\. « Unde si dominus, re sua retenta, per « culturam vel negotiationem percepturus « fuisset ex agro suo aut pecunia centum « florenos, et alter parum vel nihil, debet « is domino suo satisfacere pro centum «illis florenis: quamvis communiter so« Icant domini plurimum remittere, si res « componatur. — Laymann * ». 619. - « T. Si res aliena, dum injuste « detinetur, crescat, aut pretium ejus au«geatur, domino crescit; ac proinde id « ei praestari debet. — Vide Laymann4 ». 620. - « 8". Si res aliena, dum injuste « detinetur, pereat aut deterior fiat, idque « casu, vel justa hostium incursione, vel «naturaliter, ct certum sit apud domi« num aeque perituram fuisse ; non tene« tur alter restituere: quia nihil novi de« trimenti domino apud furem v. gr. acci«dit, quod non apud ipsum. — Si vero « non fuisset peritura apud dominum, vel « saltem nonnisi per injuriam; tunc inju « stus detentor adhuc tenetur ad restitu« tionem, licet sine sua culpa res perierit « — Laymann 6. « 9°. Si res aliena apud iniquum dclen« torem pereat, idque ipsius culpa, aut « quia is absumpsit, alteri donavit, destru «xit, etc.: tunc, etiamsi domino relicta < fuisset certo peritura, nihilominus tene « tur pro ea domino satisfacere; ut est com« munis apud Laymann8, Lessiuma>,etc.». Pro majori claritate, quaeritur: an te­ neatur fur ad restitutionem rei apud ip­ sum deperditae, quae aeque apud domi­ num peritura fuisset? — Distinguendum: Si res periit apud lurem sine culpa sua neque alterius, et eodem tempore ac peri­ culo quo apud dominum fuisset peritura, fur non tenetur ad restitutionem. Quia furtum, licet fuerit commissum cum in­ juria, non tamen fuit efficax causa damni ; justitia enim commutativa ad restituen­ dum non obligat, nisi damnum effective accidat. — Ita Busenbaum (ut mox supra), Laymann’ ex communi; Salmant.8 cum Lessio, Palao, Dicastillo, etc.; Sporer’, Holzmann '°. Et confirmatur ex leg. 1O,§1, ff. de leg. Rhod. etc., ubi dicitur non teneri ad restitutionem nautam, qui ex una in aliam navem deteriorem, invito domino, transtulit mercem quae periit; pereunto prima navi in eadem tempestate. Sed dices: Quomodo exstinguitur sine satisfactione obligatio restitutionis, ex in­ justa acceptione jam contracta? — Re­ spondeo: Exstinguitur eventu illius com­ munis periculi, quo fit ut nullum damnum ex furto domino eveniat. Non enim facienda Molina, • Lib. 3, tr 2, exp. 4, n. 7. — · Ltb. 3, tr. 2, cap. 4. n. 4. — · Loc dt , n 2. — · Loc cit., n. 2. — 1 Loc. cit. — dUp. 17, num. 66. — Δχχο, loc. dt. dup. 725. num IX Less, cap. 12, dub. 17, num. 11). · Palari, tr. 31, punct. 24, $ ull., num. 5. Pr/r. flavar., lib. 4, cap I. dub. 4, a n. 31. · Cover., in cap part. 2. $ 6, n. 3 et 4. Prcco/nm, · Lib. 3, part 2, n. 221. - · Loc. dL, n. 198. — Salmant, tr. 13, cap. 1, n. 118 et 124. — 618. - aJ Sanchez, de Mair., lib. 6, disp. 38, w. 34, haec dumtaxat scribit: « Quoties lex humana justa negat actionem ad aliquam rem petendam, et simul concedit ejusdem rei pos­ sessori et debitori repetitionem si solverit, tunc licet possidenti in utroque foro retinere ». — Quae quidem dicta Croix adducit in confir­ mationem hujus doctrinae, quod nempe si res ad dominum redierit, non potest posses­ sor malae fidei expensas reposcere. quia ne­ Las>cap. 12. num. 90 ct 91. · Ρα/αΜ5, tr 31, punct. 21, i 9, η. I - Dtcast., de Restit., disp. 2, dub 4, n.66. -— · Tr. 4, cap, 2. n. 162. — ,a De Rett It., • Tr. 13, cap. ). num 52. n. 40), v. Dixi 3, garentur in foro externo, cui dominus potest se conformare in interno ·. Opinionem nempe, quae concedit pos­ sessori malae fidei, expensas deducere, ante judicis sententiam. 620. - Lessius, cap. 12, dub. 15, n. 96, tenet profecto opinionem quae ad restitutio­ nem in isto casu obligat, dummodo tamen res consumpta fuerit alio loco vel tempore, quo apud dominum esset peritura. Si pereit CMUtlCOfi muni peri­ culo, exci» tatur x n itilulionc. » * b CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. Π. est reparatio damni quod non adest, cum restitutio ad hoc tantum debeatur, ut dam­ num reparetur. Probavimus autem n. 561, ex D. Thoma, quod sola injuria non obliget ad restitutionem, ubi damnum non inter­ cessit. Si iplUS Dixi 1°. Sine sua culpa. — Nam si fur wlpA. fur ul reihiu- rem consumpsit vel ex negligentia cul­ tionecs o * *tur. bli< pabili perdidit, antequam periculum illud eveniret, tenetur quidem ad restitutionem; ut dicunt Busenbaum (supra, ad 9), Sal­ mant. *, et Laymann cum Molina et com­ Liimuuo. muni. — Quamvis Sporer s, et Lessius 8 cum Vasquez et aliis, excusent furem a restitutione, si rem ipse consumpserit eo­ dem loco et intra idem tempus quo jam praeviderit rem apud dominum aeque pe­ rituram. Quod probabile recte putant Lay­ mann4 ac Lugo b>; quia revera fur eo casu nec etiam est causa damni. Si culpa Dixi 2°. Sine culpa alterius. — Nam, * alteriu pcreit, far te­ ut bene advertit Elbel c>, tenetur quidem netur. fur ad restitutionem, si res periisset apud ipsum, non casu, sed injuria alterius; quia tunc jam iste alter obligationem contra­ xisset restitutionis. Unde remanet ad eam obstrictus fur qui prius obligationem con­ traxit. — Ita Elbel c>, Holzmann Busen­ baum Sporer c) et alii communiter. D. Thorn., Opusc. 73, cap. 20, L racd. — 1 Tr. 13, cap. I, 103 Si novo Dixi 3". Eodem tempore et periculo. — periculo pe­ Nam si, transacto periculo illo communi, reat, alii obhfanc ad fur non restituat, et postea res pereat in rettitatioalio periculo, dicunt Salmant. * cum Pa­ AOL lao Dicastillo et Lessio, furem teneri ad restitutionem; quia non restituendo Proba btfuit in mora culpabili. — Sed adhuc pro­ liter excu­ babiliter Croix excusat furem a resti­ satur, it novum peri· tutione, semper ac evenit commune peri­ culum sit culum, in quo aeque apud dominum res commune. peritura fuisset. Recte enim ait Croix, teneri tunc quidem furem, ratione morae, ad restituendos fructus quos dominus ex re percepturus fuisset ; quia mora fuit causa, qucd dominus damnum illorum fructuum pateretur. Non tamen tenetur rem restituere, cum non mora, sed peri­ culum fuerit vera causa quod dominus rem amitteret f). 621. - Si quis occidit agnum alterius, qui nunc valeat quinque denarios, sed postea valiturus erat decem, dicunt Sotus, Rem de Baftez a), Salon % etc., apud Croix ·, restituendos esse decem denarios. — Sed probabilius Lessius, Molina et Dicastillus, de cum Croix ’, tenent ex communi resti­ tuendos tantum quinque. Bene tamen exci- Lin»it *uo. pit Croix cum Lugo, nisi dominus pretio illo non possit emere similem agnum, vel diip. 2. dub. 4, n. 61 - Less., loc. cit., n. 96. — Solns, dc num. 51. — Layni., lib. 3, tr. 2, cap. 4, num. 2. - Molina, Just, cl Jure, lib. 4, qu. 6, art, ft, conci. X disp. 726, n. 2. — * Tr. 4, cap. 2, num. 168. — 1 Cap. 12, part. 2, n. 296. — Less., cap. 12, n. 137. - Molina, disp. 726, · Lib. 3, 9, ct num. 4. · Dicast., dc Rcstit., diip. 2, dub. 6, nom. 117. - cap. 5, § 1, dub. 11, v. Hate omnia. — « Loc. cit., n. 2, ’ Loc. dt., num. 236. — Croix, loc. cit. · Lnço, diip. 18, η. 93. · Va q., * v. Aller cosms. de Rcstit., cap. 2, § 3, dub. 3, num — · Loc. dt., n. 51. - Zhras/., de Rcstit., b Lugo, disp. 18, n. 77, ex parte tantum a restitutione furem in hoc casu excusât. Si nempe scias paulo post rem destructum iri, nec posse a domino liberari, et tu eam destruas, non teneris, juxta Lugo, totum valo­ rem restituere, sed solum quanti res valebat, attenta illius futuri periculi notitia. <) Elbel, de Rcstit., n. 77, v.f.; Holzmann, dc Rcstit., n. 400, v. Dixi 2; Busenbaum, loc. cit., resolv. 8; Sporer, tr. 4, cap. 2, n. 164, non loquuntur de casu quo res apud furem alius injuria periisset; sed de casu quo apud dominum manetis, periisset quidem, sed alius injuria. Quo in sensu concordant. Palaus, tr. 31, punct. 24, § 9, n. 2, quid­ quid dicant Salmant., de hac parte non lo­ quitur. ‘J Croix, lib. 3, part. 2, n. 218, absolute, non autem de novo periculo superveniente, loquitur: < Si pereant [res vel fructus] absque culpa injusti detentoris, v. gr. in communi pe­ num. 81. riculo, similiter certo peritura apud dominum, injustus detentor non tenetur restituere valo­ rem rei, sed tantum usuum vel fructuum rei, quos dominus interea habuisset, quia injusta detentio non fuit reipsa causa illius damni, quod independenter ab illa fuisset secutum sine cujusquam culpa.quod tamen dominus interca caruerit usu rei suae vel fructibus quos percepisset, hoc tribui debet injustae accep­ tioni; ergo nascitur obligatio compensandi ». fl Ex pluribus hodiernis codicibus, (Gall., 1302; Ital., 1298; Hispan., 457Ί quocumque modo res perierit vel perdita fuerit, fur non eximitur ab obligatione restituendi ejus pre­ tium; potest tamen judicis sententiam exspe­ ctare. 621. - Baftez. in 2 * m2 * ‘,qu 62, art. 4, conci. 4; Salon, in cumd. loc., conci. 3, hanc luentur sententiam, quando damnificator < vo­ luntarie et directe [sunt verba Baftezii], et per se primo intendit dare damnum alteri ». 104 Re« con­ iam nudum * filon ra et, a domi no conta * menda dum * minori. va­ leret. Veriui, retticoendoro ma)u * pretium. St re * cre­ scat. deinde decrescat apad furem. Restituen­ dum pre­ tium majua. LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. quia caret pecunia, vel quia non habet amplius opportunitatem emendi; hoc ta­ men intelligendum, si dominus reserva­ turus fuisset ad tempus incrementi. Quid, si dominus consumpturus fuis­ set rem tempore vilioris pretri, fur vero consumpsit tempore incrementi? Sentiunt Molina, Vasquez, Laymann bl, Lessius, etc., apud Salmant. ’, furem non teneri nisi ad pretium vilius. Tum quia restitutio facienda est juxta quantitatem damni domino illati; tum quia venditio, facta tempore incrementi, est fructus in­ dustriae qui non debetur domino. Et hanc sententiam Salmant. probabilem putant. — Sed mihi videtur omnino verior oppo­ sita, quam tenent Lugo , * Palaus8, Pater Concina * et Salmant.5 cum Silvestro c), Rebello et Villalobos. Ratio, quia res do­ mino suo fructificat, licet dominus fruc­ tum non percepturus fuisset. Nec fructus ille est fructus industriae, sed fructus rei: unde deductis expensis totus ei de­ betur. Quid, si dominus consumpturus fuisset agnum tempore vilioris pretii, et apud furem crevit valor, sed postea apud ipsum decrevit ad pristinum valorem? Respondet Pater Concina·, furem te­ neri ad restituendum vilius pretium; quo­ niam restitutio non obligat nisi ad men­ suram damni illati. — Sed id mihi videtur penitus improbabile. Quoniam, cum pre­ tium agni creverit ad quinque in benefi­ cium domini, et eo tempore culpabiliter agnum illi fur non restituerit, damnum non fuit in quinque, sed in decem: et mora furis fuit quidem causa hujus damni. Quapropter, non quinque, sed decem ille restituere debet. 622. - « 10°. Qui, fingens se pauperem « vel alium quam est, extorsit eleemo« synam, non tenetur restituere, si parva « fuit: qualis ostiatim mendicantibus da« tur. — Secus, si fuit magna. Tunc enim, « quia subintelligitur conditio haec (si pau« per es), tenetur restituere, secundum « Molina, danti; secundum Palaum"^ vel « danti, vel aliis pauperibus. — Vide Esco« bar 1 ». 623. - « 11°. Qui in extrema necessi« tate consumpsit quod ante acceperat «commodatum, conductum, vel preca« rium, non tenetur restituere αλ Quia, nec « ratione rei acceptae: cum ea, nec in se, « nec in pretio exstet ; nec ratione accep« tionis, cum jure eam consumpserit; nec « ratione contractus, cum hic non obliget, « nisi re pereunte tua culpa. Lessius, Hur« tadus, Turrianus, Diana ·. — Imo pro« habiliter ne id quidem quod ante illam « necessitatem erat furatus et in ea con« sumpsit ; quia furtum illi non ademit «jus quod ad rem in tali casu habebat. « Coninck, Palaus, Hurtadus, Diana 9 ; con« tra Lessium V et Vasquez. — Sicut ne« que, si in ipsa necessitate accepisset et « consumpsisset. Diana 10, ex Azor et sex «aliis; contra Lessium— [Vide quae diximus n. 520, qu. 4}. Molina, disp. 725, num. 7. · Vasq., de Rcstit., cap. 6, — Las., cap. 16, num. 5. — Pr/r. Murtad., de Carit., $ 1, dub. 12, v. Tertio. · Less., cap. 12, n. 103. · 1 Tr. 13, disp. 159, sect. 3, § 62. cap. 1, n, 58. — Salmant., loc. dL — · Disp. 18, n. 126. — * Tr. 31, punct. 24, $ 9, num. 9. — 4 Lib. 2, dc Just, et disp. 82, dub. 7, cum dub. 6, v. Quarto. · · Part. 5, tr. 8, Jure, dissert. 2, cap. 6, num. 24. — 1 Loc. cit, n. 59. · Palaui, tr. 6, disp. 2, punct. 10, n. 8. — Murtad., loc. dt., $ 63. — · Loc. dt.. resol. 8. — Vasq., de Elecmoa., cap. 1, part. 1, lib. 2, qu. 6, num. 5. — Villa I., part. 2, tr. 11, dlff. 12, n. 4. — 4 Loc. dt., n. 21. — Molina, tr. 2, disp. 210, num. 6 et 6. — 1 Tr. 3, exam. 2, cap. 6, num. 109. Turrian., in 2— 2··, dc Carit., resoL 10. — Coninck, de Virtutib., disp. 27, dub. 10, n. 166. - dub. 8, n. 68. — * Loc. dt., resol. 9. · Aaor, part. 2, lib. 12, cap. 8, qu. 7. — h) Laymann, quamvis sic a Salmant alle­ c> Silvester male a Salmant. hic allegatur ; gatur ; loco tamen citato, id est, lib. 3, tr. 2, id enim non habet, v. Furiunt, qu. 16. cap 4, n. 5 et 6, non ita clare et expresse 622. - a) Palaus, tr. 6, disp. 2, punct. 14, hunc casum proponit Tradit enim, n. 6, hanc n. 7, non distinguit inter parvam et magnam dumtaxat regulam generalem, quae pro rebus eleemosynam ; quoad cetera vero concordat. tangibilibus praesertim valet : < A debitore 623. - a) Lessius et Turrianus limitant: tum bonae tum malae fidei, per se loquendo Nisi re vel spe seu facultate propinqua di­ restituendam esse vel rem ipsam numero, ves sit. quae accepta fuit, non deteriorem redditam, *>) Lessius, cap. 16, n. 6, contradicit pro­ vel aliam ejusdem generis ac bonitatis, vel fecto; sed opinionem hic expositam adhuc pro­ denique ejusdem pretium sive aestimationem babilem existimat. praesentem ·. ‘ > Lessius, cap. 16, n. 8, contradicit: < Si Fingent pauperi» tem, quaa do teneatw rei lit ocre. Extreme indigent coniumeni alienum, ad nihil tenetur. Etsi rem antea fura­ tu» sit. CAP. ΤΙ. - DE RESTITUTIONE. Mutuam In exirem * * necetiita tc conium pt am, rcitl· tuendum. 624. - Certum est autem, quod mutuatarius, qui in extrema necessitate rem mutuatam consumit, tenetur adhuc resti­ tuere mutuum. — Quia tunc consumit rem propriam; cum rei mutuatae trans­ feratur dominium in mutuatariunq. 625. - Quaeritur: ad quid teneatur emens rem alienant cum dubio an sit ven­ ditoris, et postmodum, facta diligentia, dubium evincere non possit. Dicunt aliqui teneri ad totam rem red­ - DUB. VI. - ART. III. 105 dendam, vel alteri, de quo dubitat an sit ejus ; vel pauperibus, si ignoretur persona. — Sed probabilius tenetur ad rem divi­ dendam pro qualitate dubii. Cum ex una parte non faveat illi possessio incepta cum dubia fide, et ideo nequit rem sibi totam retinere: ex altera parte non videtur ae­ quum, teneri totam restituere, cum du­ bium est an res sit aliena. Ita Lugo Lessius *, Palaus ·, Salmant.4 cum Dicastillo e> et Villalobos. Re» «®pta cum daWo *n mt ven­ ditor»». probabi­ lia» divi­ denda pro rata dubii ARTICULUS III. AN ET QUID DEBEAT RESTITUI ERO INJURIA ILLATA CORPORI, V. GR. PER MUTILAT1ONEM, OCCISIONEM, ETC. 626. Ad quid teneatur occisor. — 627. An impotens restituere in uno genere, teneatur in alio. — 628. Quid, si quis, occidens Cajum, putarit occidere Titium. Et an iste incurrat irregularitatem, aut excommunicationem canonis. — 629. Quid, st quis incenderit domum Caji, putans Titii. — 630. An valeat remissio patris occisi, in praejudicium filiorum. — 631. Vide alios casus. - Quibus haeredibus facienda restitutio. — 632. An homicida teneatur restituere bona quae occisus aliis dedisset ex liberalitate. — 633. Quid si damnum istorum intenderit. — 634. Ad quid teneatur homicida creditoribus occisi. — 635. Quid, si homicidium imputetur alteri, et hoc occisor advertat. — 636. Quid si hoc etiam intendat. — (3Π. Ad quid teneatur invasus, excedens moderamen inculpatae tutelae. — 638. Quid, si provocans occidat alterum, pugnam acceptantem. — 639. An detrahendum pretium laboris, quem occisus sustinuisset pro lucro amisso. injuitus oc­ tuor, quid reititucre debeat. 626. - « Resp. Injustus occisor aut mu« tilator in conscientia tenetur tantum « restituere pro damnis bonorum fortunae, « quae ex tali occisione, vulnere, etc., di« recte ab eo causata sunt, juxta prudentis « arbitrium. Praecise autem pro vita, « membro vel cicatrice nihil tenetur re« stituere secundum rigorem ; cum sint « bona altioris ordinis, quae pecunia aesti« mari non possunt. — Ita contra Sotum, « Silvestrum, etc., probat Lessius8. Vide « Laymann 8 ». 627. - Quaeritur: an impotens resti­ tuere in uno genere bonorum, teneatur restituere in altero inferiori; puta, si quis hominem occidit aut vulneravit, aut infa­ mavit, teneatur pecuniam dare, si nequeat 1 Disp. 17, n. 81. - · Cap. 14. n. 25. - · Tr. 1, dbp. 3. aliter damnum compensare ? — Adest du­ plex probabilis sententia. Prima affirmat cum Soto ’, Cajetano · ; Impar re· «litationi item Silvestro, Mercado, Armilla, Ara­ boni sa pe­ nori» pro gon, etc., apud Lugo ·. Et pro hac sen­ habiliter te ad in­ tentia videtur esse D. Thomas ”, ubi ait netur ferio». Cum aliquis alicui abstulit membrum, debet ei recompensare vel in pecunia, vel in aliquo honore. Idem repetit n, loquens de restitutione famae: Vel si non possit famam restituere, debet ei aliter recom­ pensare. — Ratio, quia qui non potest totum damnum, tenetur saltem compensare partem quam potest. Secunda vero communior et probabilior comausententia negat. Eamque tenent Lessius ”, tibîuui’nX Lugo ”, Laymann ”, Bonacina ”, Sanchez ”, 2··, qu. 62. art. 2, ad 1. — u Loc. dt., ad 2. - “ Cap. 0, qu. 6. art. 8» ad 8. · v. Restitutio fff, qu 2. · n. 141. — « Disp. 11, n. 5; et disp. 15, n. 23. — M Lib. 3, * Cap. 9, dub. 23. — · Lib. 3, »cct. 5, tr. 3, part. 3, cap. 6. Mxt. 6, tr. 3, part. 3, cap. 6, η. 2. — M Diip. 2, dc Re»tit. — 1 Loc. cit. — · Sum., v. Restitutio, cap. 2. — SjVvcs/., in partie-, qu. ult., sect. 2, punct. 1, n. 10. — “ Coniil., loc. dt. · Mercado, de Rcitit., cap. 6. n. 2 et 6. - Artnil., lib. 1» cap. 4, dub. 1, n. 7 et 8. res quam consumpsisti sit magni pretii, ncc putetur donaLa · 625. Dicastillus, de Rcstit., disp. 5, n. 130 et 133, hanc sententiam probabilem punct. 3, n. 2. — « Tr 106 UB. Hl. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRABCEPTO DECALOGI. Croix ’, SporerSalmant ·' cum Baflez, Vasquez, Victona Filliuccio, Petro Na­ varra, etc.; ac probabilem putat Pater Concina4. — Probatur Γ. Exod. xxi, 19, ubi dicitur quod, convalescente vulnerato, innocens erit qui percusserit, ita tamen ut operas ejus et impensas in medicos restituat. Ergo sufficit restituere tantum damna in bonis illata, quin sit obligatio restituendi aliquid pro vulnere; ahoquin (bene arguit Lugo) percussor non dice­ retur innocens. — Probatur 2° ex l. fin. ff. de his qui dejecerint vel ejjud., ubi di­ citur vulnerans teneri ad expensas cura­ tionis, et mercedes quibus cariturus est vulneratus: Cicatricum autem ei deformi­ tatis nulla fit aestimatio; quia liberum corpus nullam recipit aestimationem. — Probatur 3° ratione. Quia justitia comma tativa obligat ad restituendum juxta ae­ qualitatem damni illati. Ubi autem resti­ tutio facienda sit in genere diverso, nulla adest aequalitas, nec ulla erit unquam compensatio damni ; per quamcumque enim pecuniam, damnum minime repara­ bitur, neque in toto, neque in parte. Et sic respondetur oppositae sententiae. Communiter tamen praefati auctores monent, congruum esse ut confessarius imponat poenitcnti pro poenitentia vel ex aequitate aliquid laeso elargiri. « Unde resolves: « Γ’. Qui occidit ebrius alium, si cbrie« tas non fuit culpabilis et voluntaria; vel, « licet fuerit talis, si tamen homicidium, « vel non praevidit, vel diligentiam debi• tam adhibuit ad cavendum, non tenetur • ad restitutionem. Tenetur autem, si prae« vidit et non cavit. — Bonacina&, ex com• muni ». 628. - « 2° Qui occidit Cajum, putans « esse Titium, tenetur ad restitutionem : « qaia actio ista est Cajo injuriosa. — Bo« nacina 0 ». Quaeritur Γ. Ah occidens Cajum, pu­ tans occidere Titium, teneatur ad restitu­ tionem ? — Affirmat Busenbaum hic, cum communi. At negant alii ; quia homici­ dium, respectu Caji, est mere casuale et involuntarium. — De hoc, vide in Quaest. seq. dicenda, quae ad idem coincidunt. Sed hic Dubium fit : an incurrat excom­ municationem canonis, qui volens occidere clericum Petrum, per errorem invincibi­ lem occidit clericum Paulum ? Negat Diana *»-> cum Suarez Molina b>; et probabile vocat Tamburinius8. — Ratio, quia respectu Pauli percussio illa non fuit voluntaria, sed mere casualis et affectiva. Solus autem affectus percutiendi Petrum fuit voluntarius ; sed solus affectus non est sufficiens ad inducendam excommunica- • Lib 3. part. 2, n. 299, — · Tr. 5, cap. 3, num. 221 ; et cap. 1, dub. 10, n 8C. — · Lib. 2, de Ju»t. et Jure, dlatert. 3, c»p 4, n. 127. — · Tr. 13, cap 2, n. 8U et »eqq; et cap. 4, cap. 1, n. 7. — Luxo, diip. 11, n. 5, v. Prob. !. — * Dhp 2, RuAr». in 2— 2“, qo b2, art. 2, dub I. conci. 2; de Restit in partie., qu. ult., nece 2, punct.2. n. 7 — · Loc. Vau/. de Restit., cap. 2, i 3. dub. 6, cit.. punct. 2, num. 8. — 1 De Ceneur., di»p. 22, wct. 1, n. 142. et dab 10. conci. 2 a. 17. Fill, tr. XI, n. 200 ct 239 Ptlr. Naw., lib. 4. appellat ; sed >i 118, asserit posse rem totam retineri, quod ut probabile iterum dicit n. 128627. - “i Victoria a Salmant. citatur, ut qui hanc sententiam teneat in Comment, manuscriptis ad 2am 2at ,qu-62, art- 2, adi. In his autem commentariis, quae inter Mas. Vatie asservantur, (Ottobon., cod. 1015a, fol. 144') loquitur Victoria dc eo qui damnificavit ali­ quem v. g. in membro, et didt eum ad resti tutionem teneri ratione injuriae, etsi nullum damnum temporale secutum sit, sed ad arbi­ trium boni viri, · pensatis tamen qualitatibus personarum ». Deinde fol. 145, quaerens an homicida ad restitutionem teneatur: « Dico ergo, inquit, et tutius est tenere quod debet restituere; sed ego non condemnarem qui non restitueret, unde quomodocumque hat restitutio ad arbitrium boni viri, satis est si satisfacit haeredibus, nequi esset obligandus n M, v Ebritu oc cident all· 3ucm,qua&· o teneatur. Occident nliquem er rant in per· son a. Ultimo vtro. — · Decal., lib. 6, cap. 4, $ 3, n. 29. ad aliud. Dico ultimo quod valde rationabile est, quod satisfaciat spiritualiter in orationi­ bus et sacrificiis. ; et potest dividi satisfactio, pars ad haeredes, et pars ad sacrificia; sed facta haeredibus, in foro conscientiae non te­ nebitur ad aliud; aut facta in orationibus et sacrificiis, non tenebitur haeredibus». 628 - a) Diana, part. 9, tr. 4, rcsol. 31, exponit tantum hanc sententiam, nec vero eam amplectitur. h' Molina, tr. 3, disp 53, n. 3, non vide­ tur ad rem citari; loquitur enim dc eo « qui credens se interficere Joannem clericum, in­ terficit Petrum clericum, ignorando invinci­ biliter cum esse clericum »; dum plerique au­ ctores hic allegati, et ipse Molina ad sen­ tentiam allegandus, loquuntur dc casu quo in­ terficiens errat quidem in persona, sed scit eum quem interficit esse clericum. Occident clericum er· ran» in per· sona, non * cxcommu nicatui ju xtn alios CAP. II. - DR RESTITUTIONE. tioneni — Probabilius tamen dicunt inauiicaiut currere Sanchez 1 cum Corduba et Covarruvias, Vivaf>, Bonacina * cum Molina, Rebello et aliis communiter, ut fatetur ipse Tamburinius e. Ratio, quia occidens clericum ideo incurrit excommunicatio­ nem, quoniam injuriam irrogat statui cle­ ricali; qui autem unum clericum pro alio percutit, licet erret in persona, jam lae­ dit statum clericalem, quia clericum vult laedere et de facto clericum laedit. Sed dices: Cur iste excommunicatio­ nem canonis incurrit, et non obligatio­ nem restitutionis? — Respondetur: Diffe­ rentia est, quia restitutio non debetur personae, nisi ob injuriam personae illa­ tam; sed excommunicatio incurritur ob injuriam factam statui ecclesiastico, quae in hoc casu jam adest: et quamvis re­ spectu Pauli sit accidentalis et materialis, respectu vero status est substantialis et formalis. ri nrigüi’· Tanto magis puto occisorem in eo casu f>‘ non excusari ab incurrenda irregulari­ tate: ut docet Sanchez d>, cum Covarruvias d>, Corduba d), Ledesma d>, Vega d>, etc.; — contra Filliuccium*■>, Sporer , * et Tamburinium 6 cum Coninck />, HenriProtxhi liai ex com- 1 Dc Mntnm.f lib. 9, disp. 32, num. 27. « Corduba, - DUB. 107 VI. - ART. ΙΠ. quez f), et Farinacio, qui afferunt pro se quamdam declarationem S. Congr. Concilii anni 1587, apud Diana *>, ubi declaratum fuit, quod mandans occidere Petrum non incurrit irregularitatem, si mandatarius errans occidit Paulum. Sed respondetur : Dimcnit.· ,, . libat atu * in hoc casu ideo mandantem non esse nt irregularem, quia respectu occisionis Pauli non potest did quod ille fuerit verus man­ dans, cum mors Pauli accidat omnino per errorem mandatarii, non propter manda­ tum ; sed qui unum pro alio oeddit, verus didtur homicida. Nec obstat dicere quod si quis proji­ ciens lapidem vult oeddere inimicum, et oeddit mere casualiter amicum, non in­ currit irregularitatem; ut dicunt Bona­ cina · cum Suarez et Sayro *>. Sic etiam dicendum de eo qui volens pugione occi­ dere inimicum, casu occidit amicum. Sed respondeo: in primo casu tantum adest pravus affectus, non autem externum homiddium, cum oedsio illa omnino aeddat praeter voluntatem; at in casu nostro adest affectus et homicidium externum, cum occisor velit interficere hominem, et de facto hominem interficiat, licet erret in persona. disp. 53, n. 2. - Rtbcl., part. 1, lib. 3. qu. 11, nuxn 13. — Quacilionar , lib. 2, qu. 26, v. Src undo probatur. - Covar., ’ Decal , bb. 6, cap. 4, $ 3, b. 38. — · Tr. 5, cap. 3» n. 3Û6 — in cap. Alma ntater, part. I, $ 10, num, 15, v. Ociam. — 1 Loc. cit, n. 35. · fUrtnac., Dec Lar. * Disp. 1, dc Censur., qu. 2, punct. 1, n. 20. - Molina, tr. 8, cap. 7, de Reform. — · Loc. dt , n. 20. c) Viva, dc Restit., qu. 7, art. 1, n. 7, non tractat de clerici occisione nec de excommu­ nicatione; sed de casu simili, docens irregu­ larem esse eum qui Cajum occiderit, quem putabat esse Titium. <0Sanchez, loc. cit., n. 27; Covarruvias, loc. cit.; Corduba, loc. cit.; Barthol. de Ledes­ ma, Summar., dc Pocnit. Sacram., diff. 17, v. Sed dubium oritur ; Vega, Sum. nuev., part. 1, cap. 85, cas. 107, loquuntur de excom­ municatione, non vero de irregularitate. Filliuccius, tr. 20, n. 81, non absolute negat, sed distinctionem adhibet: < Ut certo putet, inquit, se emittere sagittam in homi­ nem, etiamsi ex intentione tantum velit occi­ dere Petrum; et tunc, si occidat Paulum, irre­ gularis erit... Secundo, ut non putet ibi esse alium quam Petrum: unde si alius occidatur, erit praeter ejus intentionem et existimatio­ nem, ct ita probabile est non fore irregu­ larem ». f> Coninck, dc Censur., disp. 18, dub. 9, u. 81, citatur utique a Tamburinio, sed ex Ga­ spare Hurtado. Atvero haec dumtaxat scribit: « Dantem operam rei prohibitae, quia peri­ culosa est, si omnino casu aliquem occidat., probabilius tamen credo talem nunquam fieri irregularem ». (Quam doctrinam tenet etiam Henriquez citatus, lib. 14, cap. 15, n. 1). « Nisi ipsius actio (iu pergit Coninck) hic et nunc iu sit periculosa, ut graviter peccet contra jus naturae, praecise ratione periculi occi­ dendi, cui hic et nunc iu operando se exponit». Declaratio S. C. C. a Diana, part. 9, tr. 4, resol. 31, ex Farinacio affertur, non quasi declaret mandantem ejusmodi omnem effugere irregularitatem; sed eam tantum effugere, quae contrahitur ex homicidio volunUrio; et iu etiam habetur ap. Pallottini. v. Irregularitas, § 3, n. 227 et 228. h) Bonacina citat Suarez et Sayrum his verbis: « Vide Suar... et Sayr. ». Et re quidem vera locis cit,, id est Suarez, de Censur., disp. 22, sect. 1, n. 54; et Sayrus, de Censur., lib. 3, cap. 27, n 6, tractant de excommuni­ catione, non de irregulariute. — Suarez ta· id Trid.. »c-mi. U, 108 ΠχΛΠίί· cun· err^n» in pcrwtML jusu alias tenetur de daman. hoe non U nerur. nui voluerit eu* juivi· dam* num. Requiri tur i η ία ru materuli» et formali·. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO 629. - Quaeritur 2°. Ah autem, si quis velit incendere domum Titii inimici, et in­ cendat domum Caji amici, teneatur Cajo restituere damnum ? Prima sententia cum Bonacina \ cum Haunold et aliis apud Croix absolute affirmat — Ratio, quia omnis actio con­ tra justitiam, exsecutioni mandata cum advertentia, parit onus restitutionis; nec excusat error personae domini, cum error sit tantum circa qualitatem, non circa substantiam. Secunda sententia cum Leandroa, Mo­ lina Tamburinio % Sporer a>, Lugo 4, Croix5 cum aliis doctis junioribus, et prae­ sertim doctissimo magistro meo Illustriss. episcopo Tomi, negat teneri ad restitu­ tionem; modo is non intenderit, ne con­ fuse quidem, incendere domum alterius quam Titii; nempe, si non fuerit sic ani­ mo actualiter saltem implicite compara­ tus, quod, etiamsi scivisset domum esse Caji, adhuc incendisset, quia tunc cense­ tur damnum intulisse Cajo, non ut Cajo, sed ut domino domus ; et ideo tunc cuique domino damnum resarcire debet. Secus vero, si nullum alium intenderit laedere quam Titium inimicum, invincibiliter cre­ dens domum esse Titii. — Ratio, quia ad obligationem restitutionis, quae oritur ex damnificatione principaliter facta propter injuriam, requiritur injuria formalis. Nec sufficit injuria materialis et solum effectiva DECALOGI. sine animo ; sicut nec sufficit injuria tan­ tum affectiva opere externo non completa, ut esset haec. — Cardinalis enim de Lugo sic loquitur: Cum ego intendo damnum in­ ferre Titio, animo illi tantum injuriam irro­ gandi, quocumque alio excluso: si postea per errorem invincibilem laedam Cajum, injuria respectu Caji non est formalis et affectiva, sed dumtaxat materialis et ef­ fectiva, ac mere accidentalis, cum mihi non fuerit animus eum laedendi, nec in particulari nec in generali; et ideo non teneor illi restituere damnum quod oritur ex injuria. Nec obstat dicere quod ad obligatio­ Difficult·* (ibo· nem restitutionis satis est intendere ali­ fit quam actionem injustam, et eam exsequi — Nam respondent doctores citati quod ad onus restitutionis, ratione damnificationis, non sufficit sola actio materialiter injusta; sed insuper requiritur actio for­ maliter seu voluntarie injuriosa in alterum qui laeditur. Haec autem actio injuriosa voluntaria deest in casu nostro: cum acci­ dat actio praeter intentionem, quae non est alicui formaliter injuriosa. Si enim in­ tendo tantum laedere Titium, et quem­ cumque alium excludo, tunc neminem voluntarie offendo: non Titium, quia de facto is non laeditur; non alterum, quia respectu istius mea actio est prorsus in­ voluntaria; et ideo error est circa sub­ stantiam. 1 Diap. 2, de Reaut. in partie, qu. ult., »ect. 2, punct. 2, io 5 Pracc., tr. 10, disp. 1, qu. 26, v. Secundo dicendum. — n. 8. — Haunold, tr. 2, n. 190. - · Lib. 3, part. 2, n. 200. - « Disp. 18, n. 86; sed cfr. disp. 17, n. 77 et 78. — · Loc. • Id eat Emmanuel a Conceptione, Prosecutio Leandri, dt., n. 200. — Lacgo, diap. 17, n. 72, 76 et seqq. men, disp, 45, sed· 6, n. 18, loquitur dc eo qui probabiliter putans alicubi non alium adesse, quam illum quem interficere intendit, occidit tamen alium qui forte aderat ; et asserit esse satis probabile speculative eum non incur­ rere talem irregularitatem ; sed practice con­ sulit ut petatur dispensatio. 629. - Molina, tr. 2, disp. 723, n. 4, v. Se­ cunda t ero pars; Tamburinius, Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 3, § 6, n. 2, v. Dixi; Sporer, tr. 4, cap.2, n. 139,non de praesenti casu loquuntur; sed de alio huic prorsus affini tractant, et concordanL — Tamburinius enim quaerit quid fu­ turum sit. · si respectu unius sit quis mala fide possessor, non vero respectu veri domini. Si possessor v. g. putans praedium esse Petri, con­ sumat ejus fructus, utique mala fide ; sed prae dium vere est Pauli: critne obligatio cos resti· tuendi ex injusta acceptione?» Et respondet: « Si hoc animo explicite vel implicito quis affe­ ctus esset : Quia hi fructus sunt Petri v. g. prin­ cipis, ideo cos accipio ct consumo; nam si es­ sent Pauli vel alterius privati non acciperem nec consumerem ; tunc certe si fructus de facto sunt Pauli, non esset is injustus nec respectu Pauli nec respectu Petri..; et consequenter non esset obligandus ad restitutionem ex injusta acceptione ». — Et de eadem re et eodem modo loquitur Sporer. — Molina autem loquitur de eo qui rem aliquam emit, dubitans utrum sit ipsius venditeris an alicujus tertii, attamen dato quod illius tertii non sit, credat eam esse sibi tradentis; de quo ait: « Tunc si postea com­ periretur non fuisse quidem illius tertii, cete­ rum esse cujusdam alterius; sane... illi non teneri, nisi quoad id quod ex re illa et ex fru­ CAP. Π. - DB RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. HI. Quidam idem dicunt dc furto. Et ob eamdem rationem idem dicunt Sporer *, Filliuccius ·, Croix «>, Leander ·, Tamburinius4 (contra Bonacina5 cum Covarruvias, Gomez, et Sanchez d>, Sua­ rez *>, etc.) de eo qui occidit amicum, in­ vincibiliter credens esse suum inimicum. Nec obstat textus in l. 18, Eum qui, § S; injuria.ff. de tnjur., ubi dicitur, quod si quis laeditur ab aliquo qui putat eum esse alium, is habet in illum actionem damni. — Nam respondetur id procedere in foro externo, ubi praesumptio scientiae personae laesae stat contra laedentem, cui fides minime praestatur, si asserat se alium voluisse offendere; non vero in foro interno, ubi laedens certus est se alium offendisse, pro eo quem offendere inten­ debat. Idem etiam dicunt de furto, Molina e, Lugo T, Sporer 8 ; et probabile putant Lean­ der/-’ et Tamburinius9. Ait enim Lugo quod si fur, rem injuste accipiendo, vult illam absolute possidere; tunc saltem in confuso vult injuriam inferre domino, qui­ cumque ille sit. Secus vero, inquit, si acci­ peret sub expressa conditione, si res sit 109 v. gr. principis; quia tunc non intendit absolute possidere. — Sed huic doctrinae s. Doctor non acquiesco ; et adhaereo sententiae quam tenet Sanchez ’°. In furto enim non attenditur cui volueris facere injuriam; sed an vere volueris rem accipere invito domino : cum in hoc videatur differre obli­ gatio restitutionis ob damnificationem, a restitutione ob furtum. Nam in damnificatione principaliter intenditur injuria in personam domini, et accessorie illius dam­ num ; in furto autem principaliter intendi­ tur lucrum injustum, et accessorie injuria domini. Et ideo error domini, in casu furti, videtur esse circa qualitatem ; in casu vero damnificationis, circa substantiam. Quid fti 3°. Si laesus ante mortem omUesuf àau « nia remisit, ad nihil tenetur occisor : mortem otn» * ni remise­ « quia filiis non fit injuria in bonis, nisi rit. « quatenus laeduntur in patre contra ejus « voluntatem (volenti enim non fit injuria); « ergo, sicut per eum jus acquirunt, sic « etiam amittunt : etsi non recte faciat pa« rens, si filii valde egeant. — Lessius u ». Ita etiam Salmant.19 cum Sanchez, Soto, Bonacina et communiter; contra Croix18 ‘ Tr. 5, cap. 3, n. 206. — ■ Tr. 20, n. 81. - ■ Tr. 10, in • Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 3, $ 6, n. 2, ▼. Dixi. — Lu^o, 5 Praec., disp. 1, qu.26, v. Respondeo tamen. — 4 Decal., loc. du — · Decal., lib. 2, cap. 23, num. 157. — u Cap. 9, lib. 6, cap. 4, § 8, n. 31. — * Disp. 2, de Reitit. in partie., n. 158 ct 159. — u Tr. 13» cap. 2, n. 113. - Sanch., Consil., qu. ult., sect. 2, punct. 2, num. 8. · Covar., in cap. Alma lib. 1, cap. 4, dub. 12, num. 5. * Sotus, de Just, et Jure, mater, part. 1. § 10, num. 15. · Antonius Gemes, Variar. lib, 4, qu. 6, art. 3, ad 3, ▼. Ex his fit. · Bonac., disp. 2, résolut, tom. 9, cap. 3, η. 34. — · Disp. 723, η. 4, v. Secunda de Restit. in partie., qu. ult., sect. 2, punct. 1, n. 16. — vero. — ’ Disp. 17, num. 78. — · Tr. 4, cap. 2, num. 139. — “ Lib. 3, part. 2, n. 310. ctibus illius remanet, et quantum ex non existentibus locupletior fuerit effectus ». — Lugo denique loquitur disp. 18, n. 86, de eo qui do­ mum Petri ingreditur ad furandum, et casu incendit domum Pauli. b) Idem dicunt, scilicet negant adesse re­ stitutionis obligationem, ut Sporer, Leander, Tamburinius; aut irregularitatem incurri, ut Sporer, Filliuccius, Tamburinius, n. 35. ') Croix, lib. 3, part. 2, n. 201, perspicue id significat a contrario; scribit enim: « Si actu saltem implicite fuerit sic comparatus, ut etiam occidisset Titium, si scivisset adesse, confuse cognovit Titium, ideoque fuit ei inju­ rius et tenetur de damnis ». Ex quibus recte colligi potest non teneri de damnis, si non fuit ita comparatus, seu si per errorem invin­ cibilem Titium occidit. d> Sanchez, de Matrim., lib. 9, disp. 32, n. 27, non contradicit; immo idem etiam tenet quod Sporer et alii. Suarez, dc Ccnsur., disp. 45, sect. 6, n 18, v. Ad 2. duo casus, non omnino con­ tradicit, sed distinguit duos casus: unum nempe, « quando is qui jaculum mittit, certo putans in hominem mittere, non tamen ex intentione occidendi quemcumque hominem, sed Petrum, quem ibi esse conjectatur, et suf­ ficientem fadt diligentiam ne sit alius, casu vero contingit esse alium et occidit ». Quo casu, « certum existimo, inquit, incurri irregulari­ tatem ». Alter casus est, « quando quis non certo existimat ibi esse hominem, sed tantum Petrum; quod si ille non sit, probabiliter credit nullum alium hominem ibi esse posse, sed vel feram aliquam vel nihil ». Et probabile existimat Suarez incurri in eo casu irregu­ laritatem; speculative tamen satis probabile esse non incurri: « practice vero (ita pergit Suar.) consulerem peti dispensationem propter dubium et horrorem facti ». der, seu potius Emmanuel a Con­ ceptione, in sua Leandri prosecutione, tr. 10, in 5 Praec., disp. 7, qu. 28, probabile qui­ dem putat, si rem acceperit et consumpserit « ex affectu damnum inferendi ·. Μ 110 Condona *X^wod!» n*« OrPro ma - ' tvnaetMii Pro Ue *o ♦ erro * d »Bttn»li, quid resti * tuendam. ExpCAMC * faoeri per *c non re«Miviendae. ItUpcuwlC pro curxlio nc. rctar oenXic. llrm Iu erum ce» •ans ex vulnerxuooc beiui'd» cap.ie tur, verius est adhuc teneri ad damna « resarcienda; cum morte sua tantum sa« tisfaciat justitiae publicae, non haere« dibus occisi. Qui tamen, cum plerumque «aliud non exigant, videntur esse con« tenti; ac proinde haeredes homicidae * ad nihil tunc teneri. — Filliuccius a>. « 11°. Debet autem restitutio fieri tan« tum parentibus interfecti, filiis et uxori; « quia hi soli directe laeduntur: cum mo· « raliter censeantur una persona cum oc« ciso. Nisi tamen occideris animo etiam « nocendi aliis; nam tunc etiam his resti· « tuere teneri dicit card. Lugo 4, ex Lessio. « — Vide Trullench 8 ». Quaeritur Γ. Quibus haeredibus tenea­ tur homicida restituere damna? — Et quaenam damna restituenda sint? Certum est Γ. Quod haeredibus neces­ sariis, ut filiis, parentibus et etiam uxori, restituendum est damnum et lucrum ces­ sans: non tantum illud quod cessavit in vita occisi, sed etiam post ejus mortem, juxta tempus quod defunctus verisimiliter victurus creditur, attenta aetate, valetu­ dine, etc.: ut recte docet Sanchez 8 cum Panormitano, Gomez, Angelo, Palacio, etc. — Sed hoc lucrum non est restituendum integrum in re, sed juxta spem: ut idem Sanchez bene advertit cum S. Thoma b>, Navarro, Soto, Salon, Aragon et aliis; contra Panormitanum, Gomez et alios. Certum est 2°. Quod restituendum est haeredibus non necessariis omne debitum reale, contractum cum defuncto ante ipsius obitum: nempe, damnum ejus bonis irro­ gatum per occisionem, et lucrum quod amisit vulneratus tempore quo vixit ; non autem lucrum quod cessavit a tempore mortis, cum id non fuerit debitum reale cum defuncto contractum : ut dicunt Sotus c> et alii docti, apud Sanchez7; et con­ sentit Croix ·. Dicit autem Croix ·, quod si nullus su­ perfuerit haeres, restitutio dictorum debi­ torum realium facienda est pauperibus. — Addit etiam Croix ’°, quod si uxor (et Lm· 2·’, qu. 62, art. 2, controv. 6. · Aragon, in cored, loc., S Cerium 2, ▼. Secundo etiam. — Panorm., loc. dt. Gomee, loc. dt., cnp. 6, num. 9 — 1 Loc. dt., dub. 3. num. 9. - · Lib. 3, part, 2, num. 309. — · Loc. dt. — “ Loc. at. rata conditione utriusque personae, secundum arbitrium boni viri ». f J Sotus, loc. cit., id non habet, ct videtur a Sanchez adduci pro alia re. d) Et quidem « recte », uti dicit S Doctor in Hom, Apost., tr. 10, n. 87. Quito» nxm pxm * tibu rail tuendum Haexcdi necesairio resarciendi» damni et lucrum ce» sans. Lucrum cessans. ja> xu «pero. Haeredi non neces­ sario, debt tum reale )xm contra cluni cum occiso. Quid, ei nullus hae­ re» super­ sit, CAP. IL rd»i nuJ· lam dam * oom patia­ tur· Fratri, coaianjuineo, etc., joxta alios retardco· damlocrom probabile. Juxta alioa, fratri’ but resar­ ciendum. Proba biliai, solii parentibus, tiliis et con * Juti. - DE RESTITUTIONE. - DUB. /I. - Ill ART. HI. idem dicendum esset de filiis et parenti quem a consecutione boni, cum hujusmodi bus) postea aeque commode nupserit, vel impeditio praevidetur. Nam respondent, si quis ipsi alimenta praestiterit, huic justitiam non obligare ad non apponenda nihil restituendum; quia tunc reipsa non ea (etiam vi vel fraude) ex quibus per patitur damnum. accidens et remote sequitur aliquod dam 632. - Quaeritur 2°. Am homicida tenea­ num; quia tunc vis aut fraus non cense­ tur restituere fratribus, consanguineis vel tur esse illius causa, nec physica, nec aliis, bona quae occisus illis probabiliter moralis. Regula autem qua quis habet jus daret, si viveret? — Tres sunt sententiae. ne vi impediatur a consecutione justi boni, Prima universe affirmat. Quia illi, currit, quando directe intenditur illius dam­ quamvis jus non haberent ad talia bona; num; non vero, si eveniat per accidens. habebant tamen jus ne vi impeditus fuis­ 633.-Contra autem dicunt Salmant.3 dena mtenset defunctus ea ipsis elargiri. Ita Vasquez, cum Cajetano “Λ Molina, etc., teneri ho- ** αχ.,. . . , , . _ . ceteri·, Scotus, Azor et alii, apud Salmant. ‘. — micidam ad restituendum, si damna illosatis Secunda dicit restitutionem deberi tantum rum intenderet. — Sed concedunt fratribus, praeter parentes, uxorem et esse probabilem sententiam oppositam, filios. scilicet, tunc etiam ad nihil teneri; cum Tertia, et quidem probabilior sententia, deficiat ibi opus externum contra justi­ quam tenent Busenbaum (infra, n. 634 tiam erga damnificatos: ut tenent San­ ad 13) cum Lessio a> et Trullench; item chez c>, Sotus V, Trullench, Dicastillus, Bo­ Pater Concina3; et Salmant 3 cum Soto, nacina 8 (juxta dicta supra n. 584). Sed Lugo, Filliuccio, Bonacina, etc., docet ni­ huic sententiae nescio acquiescere. Nam hil deberi aliis, nisi parentibus, filiis et occidens animo nocendi directe aliis, certe conjugi; etiamsi homicida illorum damna peccat contra justitiam erga illos; cum >. * praevideret Nec obstare ajunt Salmant.4 quisque habeat jus ne vi impediatur a con­ et Lugo8 id quod dicit Sanchez , * esse secutione justi boni Tunc enim occidens semper contra justitiam impedire vi ali- jam opere injusto externo laedit illos; et Vasq., de Restiu, cap. 2, § 3, dub. 7, num 24 et 25. · •ect. 2, punct. olt., n. 3. — « Loc. ct, n. 108. — · Disp. 8, Scolus, in 4, diet. 15, qu. 3, art. 2, v. Dr secundo, n. 6, - n. 77; et diip. 11, n. 79 et 82. — · Cotuil , lib. 1, cap. 4, Awr, part. 3, lib 5, cap. 3, qu. 11. - 1 Tr. 13, cap. 2, n. 106. dub. 3, n. 11. — ’ Loc. cit , num. — Trull., Decal., lib. 7, cap. 8. dub. 4, n. 3. — · De Jure di»p. 697, num et Juit., di«. 3, cap. 1, n. 18. — ■ Loc. cit., n. 107 et 108. · loc. cit., num. 3. - Dtcasl., dt Rc«tit., disp. 7, dub. 7, Solus, de Just, et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, ad 9, v. Restai num. 79 et 80. (Loquem de creditoribus.). - Bonac., loc autem. · Lu/ζο, disp. 11, num. 77. Fill., tr. 32, num. 207 el 206. · Bonac., de Restlt. in part., diip. 2, qu. ull.. du, num. 9, 108. · Molina, tr. 2 18; et tr. 3, diip. 83, num. d» — Trull.' ύ. Secundo. - · Ap. Salman/., loc. at., num. 108. 632. - a) Busenbaum, ut infra habetur, ne­ teneri ad restitutionem eum, qui ex odio et ex gat teneri occisorem ad aliquid restituendum intentione damnificandi incitat aliquem ad re­ eis quos defunctus ex liberalitate alebat. — Eo­ vocationem legati, in alius favorem facti. dem modo loquitur Lessius, cap. 9, dub. 26, *>) Concedunt, scilicet Salmanticenses. c) Sanchez, loc. cit., cap. 4, dub. 5, n. 9, n, 154; sed n. 155, expressis verbis casum praesentem eodem modo solvit, dicens resti­ negat quidem in generali intentionem nocendi tuendum esse dumtaxat parentibus occisi, filiis inducere obligationem restituendi, si externus et uxori; fratri vero, n. 156, nihil deberi, « nisi actus non sit contra justitiam; sed dub. 3, ratione juris quod defunctus ante mortem ac- n. 11, de praesenti casu disputans, oppositum quisivit ». — Idemque notat Filliuccius, n.208. tenet, et obligat ad restitubonem respectu eo­ b) De praevisione damnorum Busenbaum, rum quos occisus ex liberalitate alebat, si oc Lessius et Filliuccius non loquuntur. — Con­ cisor damnum eorum adverterit aut intende­ cina vero ct Lugo videntur ad hujusmodi rit, quia eos a boni consecutione per vim proin praevisionem alludere, dum ad restitutionem deque contra justitiam impedivit obligant tantummodo in casu, quo interficiens d> Solus, loc. cit., non loquitur de damni intenderit damnum inferre fratribus, etc. — intentione; sed ibid., v.f., § Illa tamen senten Solus de praevisione non loquitur; sed vide tia, in universum scribit, uti notant Salman­ notam d, numero sequenti. ticenses, non esse attendendum ad intentio 633 - a) Cajetanus, in 2Λ”· 2a', qu. 62, nem qua quis operatur: « Animus... nocendi art. 2, ad 6 dub., quidquid dicant Salmant., potest quidem esse peccatum contra caritatem, oppositum tenet in casu simili; negat scilicet sed tamen obligare ad restitutionem... non 112 Damnum creditoribus occisi obvc nient. Resarcien­ dum juxta aiiou, ti sit praevisum. Juxta alio·, etiam non praevi­ sum. Probabi­ lius non re· sarcaendum, LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ideo teneri eos indemnes reddere recte dicunt Pater Concina % Tamburinius * cum Lessio, et Viva ’, Croix ·; Elbel cum Herincx et Illsung. Neque hic valet dicere, quod si hic te­ netur ad restitutionem; cur non tenebitur qui impedit alterum ex odio a consecu­ tione justi boni, quem dictum est supra m. 584, v. Secunda, non teneri? — Respon­ detur quod ille non tenetur, quia malitia fuit omnino interna pravae voluntatis odientis. Sed hic prodiit in vim externe injustam, prout est homicidium debitoris; quisque autem habet jus, ne per vim pri­ vetur justo bono: et ideo tenetur homi­ cida ad restituendum ipsi damnum. 634. - « 12°. Etsi probabile sit, deberi « etiam restitutionem creditoribus occisi, « si quod damnum illis ex ea caede obve« nit: contrarium tamen etiam probabile «(saltem secundum limitationem casus « praecedentis) est ; cum occisio illa non « sit directe causativa illius damni. — Vide « Laymann4 ». In hac Quaestione, scilicet, an homi­ cida teneatur restituere creditoribus occisi damnum eis illatum, tres sunt sententiae. Prima dicit teneri, si homicida prae­ vidit eorum damnum. Ita Sanchez et Ta­ pia, apud Salmant8. — Secunda dicit te­ neri, sive praevidit sive non ; quia credi­ tores jus habebant exigendi sua credita ab occiso. — Molina et Laymann, apud Salmant. ·. Tertia autem sententia, quam tenent Tamburinius’ cum Lessio, Soto% Beca- Jno * , Dicastillo, etc.; Salmant. · et Viva», docet non teneri ad restitutionem, etiamsi praeviderit damnum, modo non intende­ rit, quia damnum illorum tunc evenit per accidens. Secus, si damnum creditorum directe intendisset; ut Tamburinius 10 et Viva. — Et hoc recte vocat communius et probabilius Pater Concina11 juxta mox supra dicta num. praeced. « 13°. Non tenetur occisor aliquid eis « restituere, quos occisus alebat ex libe« ralitate; quia damnum illorum per ac« cidens sequitur. Vide Lessium ** , Trul« lench.18 ». — (Vide dicta mox, «. 632]. 635. - « 14°. Nec tenetur ad damna, « quae v. gr. provenient ex morte alicu« jus innocentis, qui per errorem putare« tur homicidium fecisse, et sic captus « plecteretur; quia hujus mors non directe « causaretur ab ipso, sed per accidens et « ex errore vel malitia accusatorum. — « Vide Bonacina14 ». Quaeritur 1°. An tenearis restituere damnum alteri obveniens ex tuo homici­ dio, nempe, si illi crimen imputetur? — Respondet Lessius 16 quod certe ad nihil teneris, si non advertas ad damnum illi eventurum. Quid, si advertas? Navarra apud Sanchez ”, aliique apud Lessium ”, dicunt teneri ad restitutionem; quia tunc fuisti causa efficax damni. — Probabilius tamen negant teneri Lessius ” cum Soto a>, Lopez a> et aliis; item San­ chez”, Tamburinius80. Ratio, quia non cen­ setur alteri injuriosa actio illa ex qua pro- 1 Decal., lib. 6, cap. 4, S 3» num. 11 · Leu., cap. 9, diip. 7, dub. 7, num. 82 et 83. · · Loc. dt., num. 111. — n. 154, L i. — · De Restit., qu. 7, art. 1, n. 8. — 1 Lib. 8, • De Reitiu, qu.7, art. 1, num. 8. — w Loc. cit., num. 13. part, 2, n. 310. — EJbel, de Restit., num. 216. - Herincx, • Vvva, loc. dt. — u De Juat. et Jure, dissert. 8, cap. 1, torn. 3, tr. 2, diip. 6, n. 73. · /Jis., tr. 4, diip. 3, num. 78 num. 19. — “ Loc. dt., num. 154.— “ Decal., lib. 7, cap. 8, et seq. — 4 Lib. 3, sect. 5, tr. 3, part. 3, cap. 6, η. 4. — dub. 4. num. 3. — 14 Disp. 2, dc Restit. in part., qu. ult., Sa neh,, Cemil., lib. 1, cap. 4, dub. 4, n. 2. - Tapia, tom. 2. sect. 2, punct. ult., num. 4. — “ Cap. 9, num. 110. — Ub. 5, qu. 26. art, 2, num. 7. · * Tr. 13, cap. 2, num. 110. — Halina, tr. 3, diip. 83, num. 8. · Laym., loc. cit., num. 4. • Loc du, num. 110. — ’ Decal., lib. 6, cap. 4, § 3, num. 12 Petr. Mrvar., lib. 2, cap. 1, num 79. -M Consil., lib. 1, cap. 4, dub. 6, num. 6. — n Loc. dt, num. 111. — “ Loc. dt., num. 111. — ” Loc. dt., num. 7. — · Decal., lib. 6, cap. 4, et 13. - Less., cap. 9, num. IM. · Dicaif., de Restitue, S 1, n. 3. potest, nisi ubi fuerit contra justitiam. Viden­ n. 2, simpliciter et absque restrictione negat dum ergo est, quantum ad restitutionem res homicidam teneri ad aliquid restituendum de­ attinet, non quo animo id fadas, sed quo jure ». functi creditoribus; etita etiam a Tamburinio , etc. (et idem sentit Viva b>, sibi non bene congruens cum a se dictis de Restit., qu. 2, art. 1, n. 5) affir­ mant tunc teneri ad restitutionem; quia, licet tua actio sit causa remota imputa­ tionis, tua tamen prava intentio nocendi efficit ut sit causa moralis illius damni. — Verum adhuc probabilius puto nec etiam eo casu teneri; ut docent Lessius·, San­ chez9 cum Angles< apud Croix a), quod si quis provocet alterum ad pugnam, et illo acceptante, occidat, tenetur restituere damnum; quia provo­ catio fuit vera damni causa. — Sed pro­ babilius contradicunt Lugo 6> cum Vas­ quez et aliis; quia, licet provocans pec­ cet contra caritatem, dum autem alter pugnam acceptat, pugnando non peccat contra justitiam. 639. - Quaeritur 3°. Am in restitutione lucri amissi ab occiso propter occisio­ nem, debeat detrahi pretium laboris quem ille pro lucro obtinendo impendere de­ buisset? Affirmant Molina, Rebellus, Diana, etc., apud Croix 4. Negant vero communius DD. cum Stephano, ut asserit Croix. — Sed rationabiliter sententias conciliat Bo­ nacina, dicens illud tantum detrahendum, quod praesumitur occisus libenter datu­ rus fuisse pro redemptione laboris b>. Molina, tr. 3, disp. 81. n. 10. · SihnU.. v. RtUiluiio III, n. 11. — Molina, tr. 3, disp. 87, n. 4 et 5. · Rebel!., part. I, qu. 2, v. Secundum. · Angel., v. Restitutio I, $ Homicida. - lib. 3, qu. 13, n. 2« · Diana, part. 3, tr. 6, resol. S3. · 4 Lib. 3, • Disp. II, n. 50. — Tambur., Dead., lib. 6, cap. 4, $ 3, part. 2, n. 312. — Stephaniis a S. Paulo, de Just, et Jure, n. 15. — ’ Loc. cit., n. 50 et 54. — ■ Lib. 3, part. 2, n. 306. · tr. 4, disp. 5, dub 3, nam. 23. - Croix, loc. dt. — Bonae., Sanch., Consi!., lib. 1, cap. 4, dub. 9, - Aauar., Man., de Restit, in part., disp. 2, qu. alt., sect. 2, punct. 1, cap. 15. num. 27. · Vast/., de Restit., cap. 2, § 3, dub. 4, n. 8, i. f. 637. - *) Sotus minus recte a Lugo citatur ; nam hoc non habet loc. cit., id est dc Just·, lib. 4, qu. 6, art. 3, ad 3. b) Silvester et Angelus hanc opinionem intelligunt de restitutione in integrum, ne­ gantes ad eam teneri ; quam opinionem sic intellectam Tamburinius probabilem putat c) Navarrus, Vasquez et Lugo suam coarctant sententiam ad casum, quo culpa lethalis exsistat in interficiendo. 638. - a) Croix, loc. cit., n. 307. his verbis Suarezium allegat: · Cajo et Titio pugnanti­ bus, ... si ... Cajus excitaret aliquem ad pu­ gnam, pro se defendendo, et hic postea occi­ datur, secundum Suarez et alios, Cajus tene­ tur restituere, quia per suasionem fuit causa occisionis et damni ·. — Alvero Suarez, de Censur., disp 44, sect. 3, n. 18, v. Hac diffi­ cultates, de irregularitate disserens, irregu­ larem et homicidam esse pronuntiat eum, « qui alteri consilium dat, ut illicite et te­ mere se exponat periculo mortis, si mors ejus sequatur, ut v. g., quod intret duellum, in quo occiditur, quod inimico insidias paret, et si­ milia ». b) Lugo, disp. 11, n. 58, casum eodem modo proponit quam Croix supra. —Vasquez autem, in latn 2a*, disp. 100, n. 45, loquitur de eo qui furtum alii suadet, cui scit mortem impendere ; aut suadet ut alius se mortis pe­ riculo absque causa exponat ; quem negat ho­ micidam esse aut irregularem. 639. - °) Stcphanus et Croix hoc negant cum « communi ». b) Et hanc interpretationem diserte tra­ dunt etiam Molina ac Rebellus. * Provocas accepta· tem, leae· tur rtttl· tuere iaxu alio·. Probat» Hue nwj u netur. Pretium U bons ad la erum, quin doque de trAheudua CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ARE IV. 115 ARTICULUS IV. QUID DEBEAT RESTITUI PRO ILLATO STUPRO. (40. Ad quid tenetur stuprator, si virginem vi corruperit. - Ad quid, si virgo consenserit — 641. Ad quid tenetur deflorator, si non promittit matrimonium. — 642. Corruptor ficte promittens tenetur ad matrimonium. — 643. Limit. I. Quid, si puella potuit advertere fictionem. Dub. I. Quid, si vir sit melioris conditionis. Dub. 2. Quid, si puella disparilatem ignoraverit. Dub. 3. An his casibus vir teneatur saltem ad damna. — 644 Limit. IL Quid, si timeatur malus exitus, vel scandalum propinquorum ; et quid, si immineat dedecus familiae. — 645. Limit. HL Quid, si vir extorqueat solos tactus — 646. Limit. IV. Quid, si femina jam sit corrupta. — 647. Limit. V. Quid, si non stet per virum quod matrimonium fiat. — 648. Λη, si virgo violata renuat nubere, teneatur vir eam dotare. — 649. An vir, habens votum castitatis, teneatur ducere violatam sub pacto matrimonii. — 650. Ad quid teneatur vir violans consanguineam, cui conjugium promisit. Quid, si ficte promisit cum pacto impetrandi dispensationem. Injuitui deflorator, ad quid te * neatur. 640. - « Resp. Qui virginem per inju« riam defloravit, tenetur tantum repen« dere damnum quod ei ex tali injuria « est secutum; idque vel matrimonio, vel « damni aestimatione ad arbitrium pruden« tis: ut talem nimirum inveniat, qualem « manens virgo invenisset. Vide Sanchez *, < Filliuccium * ». — [Hinc, si stuprator non possit dotare, tenetur ducere (Tam­ burinius 3 cum Lugo 4); nisi magnus sit excessus. — Vide infra, n. 642 et 649 in fine]. « Unde resolves: Pro vir· « 1°. Praecise pro sola virginitate non gimute ni * « obligat restitutio. Unde si stuprum manhil débet « sit clam, aut non impedivit quin aeque « laute nuberet, ad nihil tenetur stuprator. « — Lessius, Bonacina4 ». — [At si virgo, antequam nubat, satisfactionem petat, te­ netur stuprator satisfacere, licet stuprum sit occultum. Tamburinius e>]. hem, si « 2°. Item ad nihil tenetur, si deflora· defloravit consentien­ « vit consentientem absque vi et fraude, tem. « vel promissione matrimonii; quia non « est facta injuria. — Ibid. * et Trullench’. Item, si « 3°. Si virginem importunis precibus fleiit preci­ « flexit, nihil tenetur restituere; quia adhuc bus trnpor lunis, « consensit libere. Nisi forte preces tales nhi aequi * parentur « fuerint, ut cum vi et coactione aequicoactioni. « parentur; ut, si conjunctae fuerint cum • Dc Matrira., Hb 7, diip cap. 8. n. 219 et 230. 14, n. 11 ct 12 - · Tr S. · Dead., lib. 7, cap. 5, % 3. n.?7. - • Dc Juwt. ct Jure, ditp. 12, n. 18. - exp 10, dub. 1, num. 5; cl dub. 2, num. 9 el 15. — · Dc MAtrim., qu. 4, minis vel metu reverentiali, v. gr. si fuit illius dominus vel vir magnae auctori­ tatis. — Trullench ·. « 4°. Si per promissionem veram vel fictam matrimonii eam flexit, tunc te­ netur ducere eam. Quia in omni con­ tractu, ubi alter ex parte sua accepta­ vit et implevit, tenetur et alter implere, etiamsi ficte contraxerit; quia tenebatur ex justitia vere contrahere, cum alioqui omnia humana commercia fraudibus pa­ terent. Et id quidem verum est, etiamsi stuprator religionem vovisset. — Les­ sius *, Trullench ‘°. « 5°. Non tamen tenetur fictus promis­ sor eam ducere, casu quo Γ. Is puel­ lam valde notabiliter conditione exce­ deret, vel verbis usus esset fictionem facile indicantibus. 2°. Si ipsa conscia esset praedicti voti ; quia tunc ipsa con­ traxisset mala fide. 3°. Si ipse putavit esse virginem, cum tamen non esset. 4". Si ex matrimonio grave damnum aut scandalum timeretur. 5°. Si ipse jam Sacris initiatus est aut alteri matrimo­ nio copulatus; tunc enim his casibus solum teneretur curare ut aeque com­ mode nubat, modo ante dicto, dando scilicet dotem vel aliter. — Vide San­ chez “, Trullench 14 ». Dead.. lib. 7, cap. 9. dab. 3, η. 1. — · Loc. dl,, n Cap 10. n. 20 cl 32. 4. — » Loc dc. dub. 3, η. I ei 2; ct ub. 4. n. 2. — ” Dc Μλιππι . lib. 1. disp. 10, λ n S. — Dccal , lib. 7. cap. 9, dub. 3. num 3 cl icqq ; ct dub 4, punct.17, n. 7 ct 8. — · Id est /ionaetna, loc. ctl., n. 7. — num. 2. 640.-Tamburinius, /«. cit,, n. 32, haec tuitum habet: « Si per adolescentis culpam, est patefacta violatio, unde difficultas major orta sit ad nuptias, restitutionem deberi ». Si promi>Monc main raonii, tene­ tur ducere. Exceptio *. r.r 116 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Omnia haec, cum agatur de rebus val­ de gravibus, et quae frequenter ad praxim deducuntur, sedulo hic discutienda et elucidanda sunt. — Et primo videndum de obligatione viri deflorantis virginem sine promissione matrimonii; secundo, de eo qui defloravit matrimonium promit­ tendo. § I. - Ad quid tenetur deflorator, si non promittit matrimonium. 641. - In hoc distinguendum: ■ ■ ν^η| 1°. - Si virgo libere consentit, commune •entientiai· est deflorantem nihil teneri ei restituere, hil debet de * 644 eorator. Sed Dubium Γ fit : An eo casu tenea­ tur ille satisfacere injuriam parentibus puellae? — Adest duplex sententia pro­ babilis. 11 whii Prima negat. Et hanc tenent Sanchez *, ?«mibLp‘" Lugo’, Suareze>, Lessius·; et probabi‘ ' *> lem putant Croix ; * et Laymann 8 cum Soto, Petro Navarra et Vasquez. Ratio, quia, si ipsa puella, cum sit domina sui corporis, nullam irrogat injuriam patri si deflorationi consentit, utens jure suo; tan­ to minus irrogat deflorator. — Tantum illa peccabit, et consequenter etiam vio­ lator, contra pietatem patri debitam; et etiam contra obedientiam, si de tali cri­ mine expresse prohibitionem a patre ha­ buerit, ut ait Lugo". Secunda vero sententia affirmat Et liter oebet n. hanc tenent S. Antoninus Navarrus 8, cere. • De Matrim, lib. 7, diep. U, num. 11. — · Dt Secr. Corduba O; item Baflez et Salon, apud Sanchez0; et probabilem putant ipse San­ chez Λ>; et Laymann 10 cum Cajetano ·), Silvestro ·) et Valentia, relatis ibi “. Et idem tenet D. Thomas ”, qui dicit : Inju­ riant facit (deflorator) patri puellae; unde et et secundum legem tenetur ad poenam; nimirum ex Deut. xxn, 28 et 29, ubi defloratores, si in judicium adducti fuissent, tenebantur solvere patri puellae 50 siclos. Id tamen bene advertit D. Antoninus lo­ cum habere tantum post sententiam ju­ dicis. — Caeterum docet praefata secunda sententia, tam puellam quam ejus viola­ torem dupliciter peccare, nempe contra castitatem et justitiam; ac teneri deflo­ rantem restituere patri honorem abla­ tum, per aliquod signum honorationis, ve­ niae petitionem aut per aliud simile: nisi praesumatur pater talem nolle satisfa­ ctionem. Dubium 2°fit: An violator puellae con­ sentientis restituere teneatur parentibus damnum bonorum ipsis obveniens, prop­ ter dotem quam augere debent ad filiam in matrimonio collocandam ? Affirmant Azor 18 et Corduba ” et alii. — Sed communissime negant Situs1B, Suarez aj Sanchez ”, Lessius ” ; Lugo” cum u« p*r«Vasquez; Roncaglia ”, Molina 90; Lay- mentum d.mann ’* cum Silvestro ·); et Salmant. ” cum Petro Navarra, Tapia, Rebello, Baîlez, etc. Ratio, quia sicut puella, cum pos­ sit libere nuptias respuere, non facit injuest ap. Laym., loc. cit., n. 1. — ’· 2· 2··, qu. 154, art 6, Poenic, dbp. 16, n. 223 et 224. — · Cap. 10, dub. 1, n. 5; ad 3. — D. Anton., part. 2, tit. 5, cap. 6, § 1. — “ Part 3, et dub. 2, n. 9. - ‘ Lib. 3, part. 2, num. 322. — · Lib. 3, lib. 5, cap. 5, v. Nona difficultas. — M Quaestionar., lib. I, tr. 3» part. 3, cap. 13» η. 1 et 2. · Sotus, de Just, et Jure, qu. 13, diet. 6. — “ De Just, et Jure, Ub. 4, qu. 7, art. I, lib. 4. qu. 7, art. 1, ad 2, v Atvcro, vies versa. - Petr. Navar., Hb. 2, cap. 3, n. 431 et seqq. · Vasq., de Ream., ad 2. - » De Matr., lib. 7, disp. 14. n. 11. — n Cap. 10, cap. 3» S2, dub. 4. — · De PoeniU, ditp. 16, n. 226. — ’ Part. 2, Reatit., cap. 3, $ 2, dub. 4, n. 12. — ” Tr. 13, qu. 3, de tic. 5, cap. 6, $ 1. — · Man., cap. 16, num. 18. — Bades, RestiL, cap. 2, qu. 1, reap. 2. — · Tr. 3, disp. 106, n. 2. — in 2·· 2··, qu. 62, art. 2, dub. 7, concl. 1, L f. · Salon, • Lib. 3, tr. 3, part. 3, cap. 13, n. 2. — ■ Tr. 13, cap. 3, n. 2 et 7. - Navar., lib. 2, cap. 3, n. 437 et 428. · Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 25, art. 4, n. 2. - Rebell., part. 1, lib. 3, qu. 9, n. 6. · Bades, tn 2- 2·°, qu.62, art. 2, dub. 7, concl. 1. in eumd loc., controv. 5, concl. 1, v. ί. · · De Matrim., Hb. 7, dbp. 14, n. 11. — *· Loc. dt., n.2, LC— Valent., In 2“ 2··, disp. 9, qu. 3, punct. 3, v. An autem. · “ Id num. 9. — “ De Just, et Jure, disp. 12, num. 8. · Varç., de 644 - a)Suarez, in 3 P.,dePoenit., disp. 22, in casu quo puella, quae sub parentum cura sect. 4, n. 6, id tantum innuit, dum negat hanc sit, eo stupro sit infamata; secus vero, si nulla circumstantiam in confessione esse necessario intamia sequatur. <·) Sanchez, loc. cit., n. 11, probabilem ap­ aperiendam. 6 J Croix absolute hanc sententiam tenet, pellat eam sententiam, quae docet restituen­ sicut et Vasquez. — Sotus autem negat loc. cit., dum esse damnum, quod parentibus in bonis temporalibus sit secutum. teneri defloratorem ad dotandam puellam. Corduba, Quaestionar., lib. 1, qu 13, »? Cajetanus, in 2“” 2»·, qu. 154, art. 6, diet. 6, vers. Ubi et isti, id profecto affirmat ad 1 dub., sententiam istam perspicue innuit, ■% CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. riam parentibus, si ad illas minus aptam se reddit, consentiendo in suam deflora­ tionem ; ita neque injuriam eis facit deflo­ rator, ipsam consentientem violans. mu vir Excipitur Γ. Si vir deinde facinus pro^u«’rTt, palando, puellam infamaverit: tunc enim ex justitia tenetur omne damnum ex infamatione proveniens, puellae et paren­ tibus resarcire; ut recte advertunt Layvei niti mann 1 et Salmant. ·. — Excipitur 2°. Si w«dp'nei· deflorator sit valde dives, et puella paui*.ptuper. vei nU ^d?«. (Vide infra, n. 648). Et idem dicendum etiam in dubio an puella fuerit prius, vel non, ab alio cor­ rupta ; quia praesumitur ipsa integra, do­ nec certo oppositum probetur. Idem, si vir rem habeat cum puella clam corrupta, vel cum vidua honestae famae, et ex suo injusto concubitu ipsae famae jacturam faciant. Secus vero, si concubitus omnino occultus remaneret; tunc enim ad nihil teneretur. — Ita Laymann *>, Roncaglia et Salmant. , * ex communi doctorum. Quaestio fit 1°. Quid, si virgo injuste violata, postea aeque bene nubat? Respondetur, ad nihil teneri violato­ rem: nisi ante matrimonium, per senten­ tiam vel pactum », dos fuerit puellae adjudicata. Nam alias nil tenetur prae­ stare : non pro violatione virginitatis, quae irreparabilis est; nec pro damno, cum nullum secutum sit. Ita Navarrus ·, Les­ sius’, Lugo"; Laymann · cum Vasquez, Corduba et Azor; ac Salmant.10 cum Di­ castillo, Villalobos et Petro Navarra. — Qui tamen advertunt, quod si mulier male tractetur a viro ob cognitum defectum, tenetur stuprator damna mulieri com­ pensare. Quaestio fit 2°. An, qui precibus repe­ titis et importunis, vel muneribus aut pro­ missis, virginem ad consensum deflora­ tionis induxit, teneatur eam ducere vel dotare ? Negant communissime Sanchez “, Les­ sius ** , Lugo *·; et Salmant.14 cum Vasquez, Soto, Dicastillo, Diana et Petro Navarra. — Ratio, quia preces illae aut promissa non tollunt quod virgo vere sponte con­ sentiat; cum possit facile, ut decet, mole­ stiam illam excutere. Excipiunt 1° praefati auctores, si una cum precibus junctae sint minae aut me­ tus reverentialis. — Excipiunt 2°. Si preces essent adeo importunae et frequentes, ut puella majus detrimentum putaret vexa­ tionem illam, quam virginitatis jacturam: tunc enim sollicitatio tam importuna vi comparatur k), ex l. un., C. de raptu, et Glossa in cap. Scienti, de reg.jur., in 6°. Tametsi bene addant Salmant.16 cum San­ chez et Lessio, rarissime id contingere; dum femina de facili possit, concepta ira vel aliter, a sollicitante se liberare. — Excipiunt 3° Roncaglia ie, et Salmant 17 cum Baftez, Tapia et Villalobos, si vir 1 Cap. 10, n. 12. — · Tr. 13, qu. 3, de Restit., cap. 2, qu. 2. — · Di»p. 12, n. 12. · A»or, part. 3, lib. 5, cap. 5, diff. i et 13. · Turrian., tn 2 * 2'4, de Just. et Jure. disp. 30, diff. 30, n. 14 et 15. · Ptlr. Navar., Ub. 2, cap. 3, dub. 4, dub 2, num. 10 et 11. - · Tr. 13, cap. 3. num. 10. · Rebel., part. 1. lib. 3. qu. 8, η. 9. — · Loc. cit., n. 11. — · Man., cap là, num 17 et 19 — ’ Loc. cit., num. 15 el 16. — · Loc. tit, num. 16 el 17. — · Lib. 3, tr. 3, part. 3. cap. 13. n. 4. I4u?., de Restttut., cap. 3, $ 2, dub. 3. · Corduba, Quaestionar.. lib. 1, qu. 13, diet. 4, cum 7. · Aaor, loc < num. 450; cfr. n. 440. — 11 Dc Matrim., lib. 4, diip. 10, n. 4. - “ Cap. 10, n. 14. — “ Disp. 12. n. 4. - *« Tr. 13, cap. 3, n. 14. - Vasq., loc. cit., § 2, dub. 1, n. 5, - Sotus, de Just, et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3. conci. 3. · Dicast., loc. cit.. n. 117 et 118. - Diana, port. 2, tr. 16, rcsol. 48. Pttr. Navar., lib. 2, cap, 3, num. 444 ct seqq. — “ Loc. cit., n. 15. · Sanch., loc. cit., n. 5. · Less., cap. 10, η. 14. — cit., difl. 10. — *· Loc. dt., num. 12. · Dicast , de Rcsut., “ Loc. cit. — ” Loc. dt., num, 16. · Bailca, in 2·· 2 ', * qu. 62, arx. 2, dub. 7, cond. X - Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 25, disp 7, dub. 9, n. 121 et seqq. · Villa!., part. 2, tr. 11, art. 5, η. 1. - VUiat., loc. dt., n. 12. Dicastiilus, loc. cit., n. 116, dicit stupra­ torem co casu teneri « ad supplendam dotem ·, scilicet augendam, « ut aeque bene nubat ac si deflorata non fuisset », ut explicat n. 115. Laymann, lib. 3, tr. 3, part. 3, cap. 13, η 4, non loquitur de dubio an fuerit virgo, neque de vidua honesta ; sed scribit : « Si puella ob dlatum stuprum per vim, fraudem, etc., nullum aliud damnum passa fuit, quia facinus occultum mansit, et aeque honestum virum sortita fuit, probabile est ad nullam restitu­ tionem obligari ante judicis sententiam O Roncaglia, loc. cit., non loquitur dc casu, quo dubium sit an puella adhuc virgo fuerit, in reliquis vero concordat. > Auctores hic citati omnes quidem ne gant eo casu violatorem ad aliquid teneri ; non tamen omnes limitationem de sententia aut pacto contrario apponunt; quae ceteroquin per se intelligenda videtur. In Z. un., C. de raptu virgin, habetur quod si raptores metu poenae se ab eo sce­ lere temperaverint 1 · nulli mulieri sive vo­ lenti, sive nolenti peccandi locus relinquetur: quia hoc ipsum velle mulierum, ab insidiis nequissimi hominis, qui meditatur rapinam, inducitur. Nisi etenim eam sollicitaverit, nisi odiosis artibus circumvenerit, non facit eam velle in tantum dedecus sese prodere ». — Et Glossa in cap. Scienti 27, dc reg. jur., in 6°, adducens sanctionem illius legis civilis, * qua raptor tenetur ad reparandum damnum’ Prece» in portQBAe et promi»»» non obii gaot ad re ttituiio nem. Exceptio­ ne». CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. - 5 Π. 119 sensus; tenetur tantum ex damno illato: ergo sufficit ei si damnum resarciat. Secunda tamen communis sententia, * jost s. omnino tenenda, docet ipsum obligari ad omnino omatrimonium. — Hanc tenet D. Thomas . * Et sequuntur Busenbaum (ut supra); item olum S. Antoninus®, Navarrus‘°, Sanchez ”, Lugo “, Lessius Escobar Tamburi­ nius ’·, Palaus ”, Elbel ”, Salmant. ’·, Croix ’·, Viva *°, Laymann ”, Holzmann M et alii passim. Praelatam sententiam probat Pater Holzmann ex cap. 1° de adult., ubi dicitur: Si seduxerit quis virginem nondum de­ sponsatam, dornderitque cum ea, dotabit eam et habebit uxorem ; si vero pater vir­ § II. - Ad quid tenetur deflorator, ginis dare noluerit, reddet pecuniamjuxta si matrimonium vere aut ficte promittat. modum dotis quam virgines accipere con­ 642. - Quaeritur Γ. An, qui per fictam sueverunt. Sed ex hoc textu nostra sen­ promissionem matrimonii, copulam extor­ tentia non satis probatur; nam docent Laymann “ cum Navarro Molina, Azor, serit a virgine, teneatur eam ducere ? Deflo™Prima sententia dicit non teneri ; sed Petro Navarra, etc.; et Continuator Tour1er, ficte nely M, quod lex praefata non obligat in promittens satisfacere, si damnum reparet eam donium, non tando. Ita Gabriel et Bartholom. Ledesma, conscientia ante judicis sententiam. — Hic c«"U)ut“â apud Salmant.4; idem tenet Praepositus a) tamen notandum, quod omnes conveniunt ‘Il) incipiat tactibus et osculis vim puellae inferre, etiamsi illa postea libere consen­ tiat deflorari; quia per antecedentem illam violentiam, vir constituit eam in proximo periculo consentiendi in copulam. — Exci­ piunt 4° Roncaglia ‘, et Salmant.1 cum Rebello et Dicastillo, si vir nolit disce­ dere, et virgo consentiat, quia alias timet infamari, si cum illo ab aliis sola reperiatur. In his tamen et similibus casibus, di­ cunt Salmant.* teneri violatorem tantum ad partem, non vero ad omnem damno­ rum reparationem. 1 Tr. 13. qu. 3, dc Rest., cap. 2, qu. 2, i. f. — · Tr. IX M Lib. 37, num. 36. — “ Loc. dt., num. 44. — M Tr. 28, cap. 3, n. 16. · Rtbtll., part. 1, lib. 3, qu. 8, n. 5. · Dicasi., de disp. 1, punct. 2. num. 3. — n De Matr., num. 13, et 14. — Rest., disp. 7, dub. 9, n. 119. — · Loc. cit., n. 16. · Gabr. Biti, “ Tr. 9, cap. 1, n. 34. — “ Lib. 6, part. 3, n. 69. — * De Suppi, iu 4, dist. 28, qu. 1, art. 2, cond. 5. - Barthol. Lc- Matr., qu. 1, art. 2, η. X — * Lib. 5, tr. 10, part 1, cap 1, dtsma, de Matr., diff. 19, v. Sed licti hoc verum sil. — num. 11. — “ De Matr., num. 119. — HoLtm., loc. dt., • Tr. 9, de Matr., cap. 1, n. 33. — * Decal., lib. 7, cap. 5, $ 3, v. Prob. 1. — ® Lib. X tr. X part. 3, cap. 13, n. 3, v. f. - n. 44. — · Loc. dt., n. 33. — 1 Part. 2, tiL 5, cap. 6, § 1. — Molina, tr. 3, disp. 104, nom. 16. · Aaor, part. 3, lib. 5, • Suppi., qu. 46, arde. 2, ad 4. — · Loc. dt. — ’· Man., cap. 5, qu. 2, ▼. f. · Pttr, Navar , lib. 2, cap. X n. 440. — cap. 16, η. 18. — 11 De Matr., lib. 1, disp. 10, n. 3. — u De JuiL ct Jure, disp. 12, num. 20. — 11 Cap. 10, num. 20. — * De Re&tiu in partie., cap. 3, art. 2, sect. 9, resp. 4. — • Disp. 12, a. 11. — · Loc. dt.. η. IX — * Loc. du, n. 18. etsi virgo consenserit, addit: « Sed hoc ideo, quia id voluit persuasione dolosa, quod plus est quam violenta ». 642. - Praepositus, de Sacram. Matrim., qu. 9, dub. 4, n. 47, hanc sententiam admittit speculative ct per se, « seposito scandalo et damno, quod aliter compensari non possit » ; et idipsum n. 48 vocat probabile, etiam « in casu petitionis·. Sed n. 46, (quod Tamburi­ nius non notavit) de sententia quae asserit hunc ficte promittentem teneri ducere eam quam defloravit, scribit: « Hanc communem sententiam judico in praxi sequendam ». Et ita potius tenet opinionem quam & Alphonsus infra tenendam esse ait. Dicastiilus, tr. 10, de Matr., disp. 1, n. 154 et 155, revera probabilem appellat sententiam quae docet ejusmodi seductorem • teneri ex fidelitate ad eam ducendam in uxo­ rem, non tamen ex justitia ». c) Navarrus allegatur utique a Laymann, ut refert S. Alphonsus; ipse tamen in Man., cap. 16, η. 16, rem tantum innuit, dum scribit: < In foro exteriori hujusmodi deflorator jube­ bitur eam dotare in uxoremque sibi ducere». d) In his (et hoc sit dictum etiam pro dua­ bus sequentibus citationibus) Lugo disputat de ea quae vi, metu aut fraude, absque tamen matrimonii promissione, deflorata est. *) Molina citatur a Lugo, non pro ipso 120 D«8or»tor non tenetor contrahere, «i deceptio adveni po­ tuit, LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. conditio viri multum excederet feminae conditionem; quia nemo tenetur restituere cum suo damno, nimis excedenti debitum, juxta dicenda n. 697. Melius autem nostra sententia probatur rationibus intrinsecis. — Ratio 1* est, quia aliter, si deflorator virginem deceptam non ducat, nunquam ei reddet aequale, nec damnum adaequate reficiet — Ratio 2·, quia in contractibus innominatis, do ut des, facio ut facias, quando alter ex sua parte implevit, tenetur alter implere ex justitia, quamvis ficte contraxerit Ut enim humanum commercium recte servetur ob bonum commune, ipsum jus naturae exigit ut omnis fraus a contractibus absit; et propterea obligat decipientes, ut in poe­ nam suae fraudis teneantur ita reddere omnino indemnes proximos deceptos, ac si nulla fraus intercessisset Unde, sicut in aliis contractibus, quando res non est integra, tenetur ex. gr. venditor tradere domum venditam, pro qua pretium jam accepit, quamvis ficte contraxerit (juxta communem sententiam, quam referemus de Contract., n. 709); ita in casu prae­ senti, deflorator, etiamsi aliunde posset damnum resarcire, tenetur omnino matri­ monium promissum contrahere D. 643. - Haec vero sententia Limitatur Γ. Nisi femina ex verbis aut aliis conjecturis facile poterat advertere deceptionem pro­ mittentis. Tunc enim non tenetur deflo­ rator promissionem servare; cum ipsa eo casu videatur sponte voluisse decipi. Iu communiter Sanchez * cum D. Thoma, D. Antonino, Angelo, Silvestro, Tabiena, etc. Hinc docet Lessius ", quod si vir inconsunter fuerit locutus, vel usus fuerit verbis ambiguis, vel nimias adhibuerit exaggerationes; tunc non tenetur ad ma- trimonium. — An autem eo casu teneatur ad damnum compensandum, mox infra videbimus Dubitatur 3. Sed hic dubitatur 1°. Ah teneatur stu­ prator ad nuptias ficte promissas, si ipse notabiliter excedat in nobilitate vel divi­ tiis conditionem mulieris, et illa jam no­ verit disparitatem? Palaus8, et Pontius4, Croix ·; Laymann · Sola dlipt' rttai coodicum Navarro a>, Vasquez ·), etc., tenent, doni·,juxta alio·, bod non sufficere solam inaequalitatem ad libe­ excuut. randum virum a matrimonio promisso; sed insuper requiri ut ex aliis circum­ stantiis puella potuerit deceptionem per­ cipere: cum non raro viri feminas dispa­ res ducant Valdi Sed valde probabiliter eum excusant, Brobabicum Busenbaum (ut supra), Salmant ’, ter excaa eoo· Lugo · (cum communi, ut asserit); et San­ sat trahendo. chez" cum S. Antonino, Navarro, Silve­ stro, Angelo, Armilla et aliis pluribus. — Ratio, quia ipsa disparitas conditionis de se ingerit motivum prudenter dubitandi de veritate promissionis; quod si femina eo casu non dubitavit, ut debebat, hoc per accidens se habet, et suae negligentiae imputandum. Sicque expresse docuit D. Thomas10, ubi dixit, quod sponsus ex­ torquens copulam a virgine per fictam promissionem, antequam aliam duxerit, tenetur eam ducere in uxorem...; sed si aliam duxerit..., sufficit si ei de nuptiis provideat: et ad hoc etiam non tenetur, ut quidam dicunt, si sponsus (nota) sit mullo melioris conditionis, aut aliquod signum fraudis evidens fuerit; quia prae­ sumi probabiliter potest quod sponsa non fuerit decepta, sed decipi se finxerit. — Et in his casibus, vir non tenetur ad ma­ etsi Ju­ ramento fir* trimonium, etiamsi juramento promissio­ mata iit nem firmaverit ; ut dicunt Lugo11 ; et San- promiuio. Suppl., tr. 10, paru 1, cap. 1, η. Η. — ’ Tr. 9, cap. 1, η. 87. — qu. 46, art. 2, ad 4. · D. Anton., part. 2, tit. 6, cap. 6, ■ Dc Just. et Jure, disp. 12, n. 21. — · Dc Matr., lib. 1, j 1. · An* fl., ▼, Siuprum, n. 1. · SUvtsi., v. Luxuria, disp. 10, n. 5 ct 6. - 5. Anion., part. 2, tit. 5, cap. 6, $ 1. · Navor., Man., cap. 16, n. 18. - SUvtti., ▼. Luxuria, qu. 5, 1 De Matr., lib. 1, disp. 10, n. 7. - D. qu. 5, v. L · Tabiena, v. RtsHtuiio, n. 23. n. 24. - » Tr. 28, dll lib. 12, cap. 2, n. 1$. - · Lib. 6, ▼. f. - Ançel., ▼. Stuprum, n. 1. - ArmiL, v. Restituito, n. 22. — » Suppl., qu. <6, art. 2, ad 4. — »> Loc. du, n. 22. asserto, sed tantum pro ratione adjecta, quam German., 825 , 847). Si quis autem, addit, d. rationem Molina, tr. 2, disp. 752, i./., exponit. Mare, n. 960, his legibus bona fide satisfe­ f) Leges hodiernae non obligant decepto­ cerit, non videtur inquietandus. 643. - a) Petrus Navarra, lib. 2, cap. 3, rem ad matrimonium; sed plerumque obli­ gant ad reparationem damni illati per non n. 442: Vasquez, de /iestit., cap. 3, § /, adimpletam promissionem (Cod. Austr 46 ; dub. 3, non videntur satis accurate a Lay- CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. - $ IL Quanta debeat ease diipirilai» Si puella iporat disparitatem, * probabili ter deflora­ tor tenetur. 121 chez 1 cum S. Antonino Silvestro b>, Cajetano c), Soto e>, Navarro et aliis plu­ rimis. Ratio, quia juramentum non obli­ gat, nisi juxta intentionem promittentis. Quanta autem debeat esse haec dispa­ rities, ad liberandum virum a matri­ monio ? Lessius requirit ut vir sit longe no­ bilior ; nempe, si sit filius comitis, et mu­ lier sit filia fabri. — Sed Sanchez * cum S. Antonino ·) et Navarro ait multo mi­ norem disparitatem sufficere: nempe, si nobilis ducere debeat filiam agricolae, vel si ipse sit notabiliter opulentior ; ut subdit Sanchez8 cum Navarro, Lopez, Corduba, Veracruz; et admittit idem Lessius4. Sic enim loquitur Navarrus ·: Obligatur ad explenda promissa..., nisi essent valde inaequales genere, potentia vel divitiis; puta, si ille esset nobilis, et illa agricolae~ vel artificis... filia. Idem docet D. Anto­ ninus®, ubi: Servet promissum..., nisi ni­ mis distans esset eorum conditio, puta mulier plebeja, vir nobilis et potens. Dubitatur 2°. An deflorator eo casu te­ neatur ad matrimonium, sipuella omnino disparitatem ignoraverit? Affirmant probabiliter Lessius1 et Bu­ senbaum (de Matrim., Lib. VI, n. 847, ad 4); quia tunc mulier nullo modo potuit deceptionem advertere. — At valde adhuc probabiliter negant Lugo ·, Viva * ; Sal­ mant. 10 cum Cornejo, Sanchez n; et pro­ babile putant ipse Lessius1’; et Corduba f), Manuel D, Petrus Ledesma f), Veracruz, apud Sanchez** . Ratio, quia deflorator non obligatur nisi ad aequalitatem injuriae illatae; injuria autem illata in hoc con­ sistit, quod ipse non servet id quod mulier petiit, et propter quod copiam sui corporis ei fecit. Ergo ad reparandam injuriam illam, non tenetur vir reddere plus quam mulier petiit: mulier autem ignorans con­ ditionem viri nihil aliud petiit, quam ut alter ejusdem suae conditionis vel parum excedentis, eam duceret. Si igitur vir multo melioris conditionis illam eo casu sibi matrimonio copularet, redderet plus quam aequale injuriae illatae; dum red­ deret id quod illa nec petiit, nec petere intendit. Et ideo non tenetur eam ducere ; sed sufficit, si damnum reparet dotando vel de nuptiis providendo. Dubitatur 3°. Utrum casu, quo mulier, ob disparitatem cognitam vel ob alias conjecturas, potuit percipere deceptionem, teneatur saltem vir ad damnum compen­ sandum? Affirmant Sotus, Navarrus, Corduba et alii, apud Sanchez 14 ; quia ipse jam in­ juste puellam defloravit. — Sed probabi­ 15 lius negant L > Lugo1®; Sanchez,T 1 De Matr., Ub. 1, disp. 9. d. 8; et disp. 10, n. 8. — 1 Loc. dt,, disp. 10, n. 6. · Novar., Man., cap. 16, η. 18. — ■ Loc. dt., n. 6. · Navar., loc. dt · Ludav. Lopee, Instruet, conic., part. 1, cap. 76, qu. 3; et Instruet. ηοτ·, loc. dt., v. Porro adhuc; cfr. p. 2, de Ma trim., cap. 36, ▼. Prae­ terea circa illa verba. - Corduba, Qixaotionar., lib. 1, qu. 13, diet. 2. · Veracrue, Specui, conjug., part. 3, art. 19, cond. 3. — 4 Cap. 10, η. 21. — · Loc. dt. — · Part. 2, tit- 5, cap. 6, § 1. — 1 Cap. 10, num. 22. — · Disp. 12, num. 31 et 82. — · De Matr., qu. 1, art. 2, n. 4. — · Tr. 9, cap. 1, n. 38. · Cornejo, tom. 2, tr. 6, dirp. 2, dub. 6, § Dico 3, ▼. Sed instabis, — “ De Matr., lib. 1, disp. 10, num. 21. — “ Loc. dt., n. 23. — Veracrue, Specui. coojug., part. 3, art. 19, conci. 4. - “ Loc. dt, — Sotus, in 4, dist. 27, qu. 1, art. 3, v. Alia praecipua. - Navor., Man., cap. 16, η. 18, i. t; dr. cap. 22, num. 77. - Corduba, Quaestiouar., lib. 1, qu. 13, diet. 2, v. Secunda pars. - M Loc. dt.. n. 18. — “ Cap. 10, n. 25- - » Düp. 12, n. 30. - " Loc. dt., n. 19. mann citari ; negant enim stupratorem teneri ad eam ducendam, si tamen conditionis disparitas a puella non ignorabatur. b) S. Antoninus, Silvester et Navarrus, lo­ cis cit., hoc non expresse dicunt; sed, sicut Sanchez notat, videntur sic tenere: dicunt enim deceptorem teneri ad matrimonium ; et multo magis, si promissionem juramento fir­ maverit, < nisi nimis distans esset eorum con­ ditio ». c) Cajetanus et Sotus a Sanchez allegan­ tur pro opposita sententia ; et re quidem vera Cajetanus, in 2am 2at, qu. 89, art. 7, ad. 4; Sotus, de Just, et Jure, lib. 8, qu. 1, art. 7, v. At vero profecto, obligant ad servandum juramentum in generali, eum qui animo qui­ dem jurandi, licet non promittendi seu se obligandi, juraverit Lessius, cap. 10, n. 21, requirit quidem, ut vir « longe sit nobilior vel opulentior »; nullum tamen adducit exemplum. *>Vide infra ipsa S. Antonini verba. f) Corduba, Quaestionar., lib. 1, qu. 13, dici. 2, dicit « valde probabile ». — Manuel Rodriguez, Sum., part. 1, cap. 206, n. 8, simplidter eamdem sententiam tenet — Pe­ trus de Ledesma, de Matr., qu. 45, art. 4, dub. 1, concl. 2, videtur tenere, ut ait San­ chez, quia rationem, propter quam notabiliter dignior ad matrimonium non teneatur, hanc assignat: quod scilicet nemo tenetur inaequale restituere. Vald· Brobabi· ter non tenetur con­ trahere. Si dece­ ptio adver­ ti potiat» alii obligant ad damna ET”"’ 9 122 Probabi­ li αι non ο bbffitar te ductor. Timor peatimi e· xitua excu· Mt a matri­ monio Dedccu» familiac ex­ cusai ficte et vere pro­ mittentem. LIB. in. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. cum S. Antonino Silvestro *>, Tabiena, .Angelo, Armilia, Lopez, etc. Ratio: turn quia, quando puella deceptionem jam per­ cepit, vel prudenter percipere debuit, tunc recte praesumitur libere consensisse ; tum quia ad obligationem restitutionis non suf­ ficit animus internus, sed amplius requi­ ritur actio externa injusta, per se apta ad damnum inferendum (ut diximus w. 584, v. Secunda). Hinc, si damnum evenit sine tali actione, per accidens evenit, et nulla debetur restitutio. Idque expresse tenet D. Thomas1 (ut vidimus), ubi docet stupra­ torem ad nihil teneri, si sit melioris con­ ditionis vel aliud signum dederit dece­ ptionis. Et D. Thomam sequitur S. Anto­ ninus *. 644. - Limitatur II0. Si timeatur ex matrimonio pessimus exitus, ut si puella noscatur nimis levis, ut dicunt Busenbaum (ut supra), Lugo8; et Sanchez4 cum Manuele et Henriquez. — Idem dicunt San­ chez 6 cum S. Antonino, et Salmant. ® cum Dicastillo, si timeantur magna scandala vel rixae inter consanguineos contrahen­ tium. Sed quoad hoc punctum, vide quae dicemus de Matrim., ». 851, v. Ad id autem. Casu vero, quo ex tali matrimonio dedecus obveniret familiae viri, ratione disparis conditionis; puto ipsum minime teneri virginem violatam ducere, sive ficte sive vere promisit. — Nam si ficte pro­ miserit, jam probavimus non teneri ad matrimonium, immo nec etiam ad damna, ut mox supra diximus. Si autem vere, nec etiam tenetur ducere; quia promissio est nulla, cum sit de re illicita, utpote de ma­ trimonio cum dedecore familiae, prout dicemus dc Matrtm., dicto n. 851, v. Nam st, cum Laymann, Roncaglia, etc. Sed dices: Si virgo deflorata condonat Objectio, viro obligationem matrimonii promissi, valide condonat, etiamsi ex condonatione infamia suae familiae obveniat; quia jus ad matrimonium ipsi proprie competit, et ideo illi libere potest cedere : ut probabi­ lissime dicunt Lugo ’ cum Vasquez (con­ tra Corduba a) et alios); Lessius b>, Lay­ mann e>, Roncaglia e). — Ergo a pari vi­ detur dicendum, quod si vir promittat ducere feminam cum dedecore familiae, valide promittit. — Sed respondetur quod n( Objeaiodispar est ratio inter promissionem et detor. contractum consummatum. Nam promis­ sio non potest esse valida, nisi sit de re licita, cum justitia non possit obligare ad illicitum (juxta dicenda ». 712). Et ideo promissio de ineundo matrimonio cum dedecore familiae non est valida, quia est de re illicita. Contractus vero consum­ matus potest esse quidem illicitus et va­ lidus. — Cum ergo puella corrupta condo­ nat matrimonium, valide condonat (quam­ vis illicite, si immineat familiae infamia), quia cedit juri suo; et sicut illa potuit antecedenter consentire ad damnum de­ florationis, sic etiam potest deinde cedere juri acquisito. Sed si tantum promitteret cedere, nulla esset promissio, tamquam de re illicita propter infamiam suae fa­ miliae. E converso, si talis vir contrahit matrimonium cum puella, etsi illicite, va­ lide tamen contrahit. At si matrimonium solum promittit, invalide promittit. Sicut si quis habens votum castitatis contrahit Tabitna, v. Restitutio, n. 23, qu. 22; « v. Matrimo­ num. 2. — » Loc. cit., num. 9, - S. Anton., part. 2, tit. 5, nium 11, n. 8, qu. 7. - Angel., ▼. Stuprum, n. 1. - Armil, cap. 6, $ 1. — · Tr. 9. cap. 1, num. 40. - Dicast., tr. 10, v. Restitutio, n. 22. - Ludov. Lopea.de Contractib., Hb. t, de Matrim cap 50, ad 5 ug. — 1 Suppi., qu. 46, urtic. 2, ad 4. — diap. 1, num. 161; cfr. de Restit., diap. 7, num. 133. — Laym., Hb. 5, tr. 10, part. 1, cap. 1, num. 14. - • Part. 3, lit. 1, cap »,$!.-· Diip. 12, num. 23. — · Dc Matrim , Hb. 1, di»p. 10, num. 10. - Man. Rodrig., Sum., Roncaglia. tract. 10, de 4 Praec., cap. 1, qu. 3. — ’ Loc. part. 1, cap. 206, num. 8. ■ Henriq., lib. 11, cap. 11. num. 12. dt.. num. 9. · Vasq., de Reatit., cap. 3, $ 2. dub. 4, t) S. Antoninus, part. 3, tit. 1, cap. 19,^1; stupratori condonare, si ipsa sub parentum Silvester, v. Matrimonium IV, qu.8, id ne­ aut tutorum sit cura, et damnum illis ex stu­ gant secundum quosdam, quos non repro­ pro diffamato obvenerit. bant. ^ Lessius, cap. 10, n. 9, nulla promissionis 644. - e> Corduba male hic adducitur a mentione facta, negat in generali stupratorem Lugo; nam lib. 1. qu 13, diet. 6, v. Ubi,\o- ad aliquid teneri, si puella damni compensa­ quitur de casu diverso, scilicet de casu quo tionem condonaverit puella, absque matrimonii promissione, libere c) Laymann, lib. 3, sect. 5, (r. 3, part. 3, stupro consensit; et negat tunc eam posse cap. 13, η. 2; Roncaglia, tr. 13, qu. 3, dc CAP. IL - DE RESTITUTIONE. - DUB. VL * ART. TV. - $ Π. Habens wlos cactus et occult01 non tenetur contrahere, modo solos tactui pe­ tierit, et modo mulier sit humilis conditionis. matrimonium, valide contrahit; si vero solum promittit, invalide promittit et ad nihil tenetur, nisi aliunde teneatur ad damnum illatum, ut supra diximus. 645. - Limitatur 111°. Si vir habeat so­ los tactus cum virgine. Ita Sanchez 1 cum Navarro; Lugo ’, Croix 3. — Modo (ut bene excipiunt Lugo% et Croix4 cum San­ chez b>, qui adhaeret) ipsi tactus aut fa­ miliaritas cum femina non innotescant, ita ut ipsa, nisi ducatur, infamiam subire debeat. Haec tamen exceptio valet,quando vir solos tactus petierit cum pacto ma­ trimonii; nam aliter dicendum, ut infra videbimus, si ille simul tactus et copulam postulaverit. Ratio autem cur vir solos tactus exi­ gens non teneatur ad matrimonium est, quia tactus non afferunt tantam injuriam, quae proportionem habeat cum onere du­ cendi ; et ideo mulier facile tunc potuerit fictionem promissionis advertere. — Recte vero advertit Lugo 5 quod hoc procede­ ret, si femina esset humilis conditionis. Secus, si esset nobilis et honesta, et ex illis tactibus multum deturpata remaneret, ita ut sine spe matrimonii minime eos praestasset: tunc enim probabilius tenetur vir eam ducere, quia injuria esset eo casu satis aequalis nuptiis promissis. Idem censet dicendum Lugo ·, etiam quoad feminam humilis conditionis, si vir petiisset simul ab ea tactus et copulam quia tunc, ut ait, femina nequisset adver­ tere fictionem. — Sed, pace tanti Docto- 123 l(«tn. si ris, melius dicendum mihi videtur cum habens *o· Tamburinio, quem sequitur Sporer ’, eo loi tacta· periit etiam casu omnino excusandum virum ab one­ copulam a ha re matrimonii; quia tunc nulla adfuis­ muliere mills condi­ set fictio promittentis, nec mulier praesti­ tionis. tit id quod vir petebat sub promissione conjugii. Et ideo, cum fraus abfuerit, non tenetur ipse nisi ad compensandum dam­ num infamiae, quam forte ex illis tactibus mulier esset subitura. Ita Tamburinius’. — Et hic mihi permittatur obiter verbum dicere de hoc auctore, qui ab aliquibus nimis parvipenditur. Negari non potest, quod auctor iste multum facilis fuit ad tribuendum probabilitatis pondus pluribus opinionibus, quae probabiles dici non me­ rebantur; unde, cum cautela legendus est. Caeterum, ubi ille ex sua sententia loqui­ tur (ut verbis utar doctissimi et illustris­ simi episcopi D. Julii Torni), sane theolo­ gice loquitur, et ex propriis principiis quaestiones resolvit: ita ut sententiae quas ipse probabiliores judicat, sapientum judi­ cio ut plurimum probabiliores sint. 646. - Limitatur IV0. Si vir feminam Si mulier (also pate cognoverit, existimans esse virginem, sed tar virgo, deflorator corruptam invenerit. Ita Salmant.·; San­ non (enetur chez 10 cum Lopez et Corduba, item Spo­ contrahere rer “, Laymann ”, Holzmann a>, Ronca­ glia ”, etc. communiter. — Idemque di­ cendum putat Sanchez14, pro quocumque alio notabili errore viri Sed quidam His tamen casibus, putant Sanchez ”, obligant ad compensa Sporer ”, Lugo <■>, teneri virum aliquid tionem. ­ compensare feminae ratione copulae tra- 1 De Matr., Hb. 1, dtsp. 10, n. 11. · Navor., Consil. 20, n. 11. · Ludov. Lopra, Instr, consc., part 1, cap. 76. qu. 1 dc sponsali b. — · Disp. 12. num. 27. — · Lib. 3. part. 2. et 3. · Corduba, Quaestionar.. lib. L qu. 13, diet- X — n. 929. — * Loc. cit. — 1 Loc. cit., n. 27. — · Loc. dt. — 11 Paru 4, de Matr., cap. 3. η. 602. tv. — Μ Lib. 5. tr. 10, Tambur., Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 45 cum. η. 41.. part. 1, cap. 1, n. 11, v. L — “ Tr. 21, de Matr., qu. 1, ’ Ραπ. 4, de Matr., cap. 3, num. 602, v. — · Loc. dt. — cap. 2, qu. 5. v. f. — 14 Loc. dt., num. 11. — “ Loc. cit. · ’ Tr. 13. cap. 3, num. 19. — »· De Matr., lib. 1. disp. 10, “ Loc. at. Rcstit., cap. 2, qu. 1, resp. 2, negant tantum ullam fieri parentibus injuriam , si puella stupro consenserit, proindeque negant stu­ pratorem teneri ad restitutionem. 645. - a) Lugo, num. 48, obligat ad eam ducendam, non obstante voto, si sub spe ma­ trimonii cum virgine non corrupta, · ita fa­ miliariter actum est a promittente conju­ gium, ut magna suspicio sit, quod fuerit cor­ rupta »., h> Sanchez male a Croix allegatur; loc. enim cit., de Matr., lib. 1, disp. 45, num. 4, de alio casu, et quidem diverso, tractat ; nec potest dici huic sententiae adhaerere in loco allegato a Sancto Doctore, scilicet disp. 10, num. 24. c) Et haberentur tantum tactus, sed valde turpes; nam si haberetur aliquis levis tactus aut amplexus, ex quo non sequeretur infamia puellae, Lugo eximit ficte promittentem, ab obligatione matrimonii. 646. - a i Holzmann, de Matr., n. 119, v. Dixi praeterea, de ea loquitur, quae se vir­ ginem finxit, dum revera non esset. Qui scilicet sit < sufficiens ad vera spon­ salia dirimenda», ut addit Sanchez. <*> Lugo, disp. 12, n. 25, dicit · fortasse » aliquid esse restituendum. 124 Probabi­ lius per se non obllcatur. Puellae man i Ce * tan­ ti stuprum nihil debet stuprator. Si viran­ te copulam sciat este corruptam, ii illicite corruptam, tenetur so­ lum ad da­ mna. Si ex mat riraonio corruptam, verius te­ netur eam ducere. LIB. HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ditae: nisi femina deceperit, fingens se virginem; quia tunc una deceptio cum altera compensatur. Ita praefati auctores. — Sed probabilius docent Lessius d>, Ron­ caglia ·>, Concina ·), in eo casu virum ad nihil teneri: nisi pactum praecessisset dandi aliquid, vel nisi ex copula illa mu­ lier infamiam contraxisset. Nam alias pro damno violatae honestatis probabilius ni­ hil debetur; cum tale damnum nulla pe­ cunia compensari possit (prout diximus pariter de restitutione vitae et famae ablatae: vide dicta n. 627).—Immo pro­ babiliter ait Elbel ’, quod si puella ideo infamatur et a meliori connubio impedi­ tur, quia ipsamet stuprum clam passum manifestat ; ad nihil tenetur stuprator. Ra­ tio, quia ipsamet sola tunc est causa sui damni. Quid, si vir ante copulam non igno­ raverit feminam illam esse corruptam? — Adhuc teneri ad eam ducendam sen­ tiunt Corduba t), Manuel w et Lopez, apud Sanchez .* Sed melius distinguendum: —Si femina fuerit corrupta extra matrimonium, tunc dicendum cum Sanchez· et Salmant. teneri virum tantum ad damna, non vero ad matrimonium, quia revera matrimo­ nium cum femina inhoneste corrupta est longe majus quam copula exacta. — Si vero femina sit bonae famae et fuerit cor­ rupta ex matrimonio, Sanchez4 cum Hen­ riquez o et Veracruz {> censet virum tunc non teneri ad matrimonium, nisi femina infamiam ex copula contraheret. Sed ve­ rius dicendum cum Lugo · et Salmant. ·, virum semper teneri ad eam ducendam; quia tunc copula revera est aequalis ad matrimonium promissum, ad quod vir ob­ strictus remansit per deceptionem com­ missam, ut diximus in principio hujus Quaestionis, n. 642. 647. - Limitatur V°. Si non stet per virum quominus matrimonium fiat; sed stet per puellam, quae deflorationi con­ sensit sub illa ficta promissione. Tunc enim vir ad nihil teneretur, etiamsi vere promisisset; ergo tanto magis, si ficte promisit: ut Sanchez7, et Lugo8, ubi id habet ut certum. — Sed recte excipit Lu­ go’, si stuprator se finxerit melioris vel aequalis conditionis feminae, cum fuerit inferior ; quia tunc obligatur eam dotare. Dubium est, quando non stat per puel­ lam, sed per ejus parentes: an eo casu vir ficte promittens teneatur damnum compensare? Negant Sanchez10, et Lugo11 cum Turriano. Ratio, quia tunc non tenetur ra­ tione fictae promissionis, cum per eam teneretur tantum ad conjugium, ac si vere promisisset : nec ratione damni illati, quia damnum tunc non provenit ex sua fraude, sed ex repugnantia parentum. — Sed verius mihi videtur tenendum oppo­ situm cum Silvestro, Navarro, Henriquez, apud Sanchez ”, et Vasquez apud Lugo ”. Ratio, quia si deflorator vere promisisset conjugium, adhuc teneretur ad damnum compensandum, etiamsi per ipsum non stet quominus matrimonium ineatur, quan­ do promissio principaliter facta fuerit ad damnum compensandum. Quando autem 1 De Reslit., n. 221. — Ludcv. Lopcs, Lnstr. consc., cit. — " De Mate , lib. 1, diip. 10, n. 15. - “ Disp. 12. part. Leap. 76, qu. 3, ▼. &rd quid jam; Instr. nov., part. 2, de Mair., cap. 36, v. Praeterea circa illa. · ■ Dc Matr., n. 29. · Turrian., in 2· * *, 2· disp. 30, dub. 4, n. 18. — Siivest., r. Luxuria, qu. 5, i. f. - Novar., Man,, cap. 16, num. 18. lib. 1, disp. 10, n. 22. — · Loc. dt., n. 23. — · Loc. dt., i. L · Henriq., lib. 11, cap. 11, n. 2. - M Loc- cit., n. 15. — n. 23. — · De Just, ct Jure, disp. 12, n. 31. — · Tr. 9, cap. 1, Vasq., de Reslit., cap. 3, $ 1, dub. 3, n. 22. · “ Loc. cit., num, 29. Lessius, cap. 10, n. 30: « Forte non est improbabile », inquit, eum non teneri pecunia compensare. ·) Roncaglia, loc. cit.; Concina, dc Restit. tn part., cap. 2, η. 6, negant ad aliquid te­ neri, si femina ex illa copula nullum dam­ num passa fuerit. f) Corduba, Sum., qu. 49, male citatur a Sanchez; hanc enim opinionem non tenet. t) Manuel Rodriguez, Sum., part- 1, ca­ pit. 206, η. 8, ila sane tenet, cum vir, sciens feminam non esse virginem, ficte promisit matrimonium ei, repromittenti et facienti co­ piam corporis sui. Salmant., tr. 9, cap. /, n. 39, de dam­ nis compensandis nihil habent ; at revera ne­ gant virum teneri eo casu ad matrimonium. ·) Henriquez, lib. 11, cap. 11, n. 2, v.f., lit k, in comment ; Veracruz, Specui., part. 3, art. 19, conci. 6, absolute sic tenent; neque apponunt limitationem de infamia, quae forte ex copula contracta foret. Si petiit matrimo­ nium Impe­ dit , vir M nihil tue­ tur. Exceptio. Item, ja· xta alios, >i parente· impediant. Verius te­ netur daana compte· sare. CAP. IL - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. Si Ticor­ rupta re­ spuit nu­ ptiali do­ tanda. Si petat oatrimoniom, tatis est dotare. Limitationet promissio fuit ficta, certe non ob aliud fuit facta, nisi ad damnum reparandum; et ideo ad illud puto omnino teneri, ac si damnum compensare promisisset. 648. - Quaeritur deinde 2°. Si virgo vi corrupta nolit matrimonium contrahere cum stupratore, an teneatur ipse eam do­ tare? — Negant Molina, Covarruvias aJ, etc. — Sed probabilius affirmant Lugo1, et Croix9 cum Lessio, Azor, Bonacina et Turriano. Ratio, quia non est aequum ut puella, ob injuriam stupratoris, sua liber­ tate privetur nubendi cum quo velit Si autem ipsa, cum esset vi corrupta, nollet dotem, sed peteret matrimonium, Azor ad illud obligat stupratorem. — Sed communiter Lessius8 et Lugo b>, cum Go­ bât apud Croix 4, dicunt satis esse ut ille dotando damnum compenset. Intellige au­ tem, nisi interfuerit promissio saltem ficta, ut supra diximus; aut nisi non possit alia via damnum reparari, quam per nuptias, ut notat Croix 6 cum eisdem auctoribus Dummodo vero (ut advertunt Lugo · et Tamburinius7) non sit magna disparitas; juxta supra dicta n. 643, v. Dubit. 1. - S IL 125 649. - Quaeritur T. An vir habens vo­ tum castitatis vel religionis, teneatur du cere virginem defloratam post veram vel fictam promissionem matrimonii? — Si votum fuit emissum post promissionem, po»t «in­ commune est doctorum apud Croix8, te- ρΛ»"»’®. neri virum ad conjugium, quia tunc vo- ““Lic­ tum est nullum, cum factum fuerit in tn“oolom· injuriam puellae. Dubium est, si fuerit emissum ante promissionem a>. Prima sententia negat teneri. Ethane vo. em in­ tuentur Laymann * cum Navarro, Rodri- “ guez; Diana 10 ; Salmant11 cura Silvio, Prado et Dicastillo b); item Perez Hurta- JQILA ·* “*· dus c> et Gobat c), apud Croix Et proba­ bilem vocant Lugo *1, ac Sanchez ·) cum Manuele ac Vivaldo ·); et probabiliorem putat Pater Concina u. Ratio, quia tunc corruptor non tenetur ratione damni il­ lati; quia defloratio injusta sine promis­ sione non obligat praecise ad matrimo­ nium cum deflorata, sed ad alterutrum, vel ad eam ducendam, vel ad dotandam. Neque tenetur ratione promissionis ; cum illa fuerit nulla. — Nec obstat quod ficte tr. 3» disp. KM, n. 16. — 1 Diip. 12, n- 12. — ’ Lib. 3, part. 2, n. 313. · Zzss., ap. 10, n. 12. · Aror, part. 3, lib. 5, cap. 5, diff. 4 et 13. - Bonae., dc Matr., qu. 4, punct. 17, n. 12. - Turrian, in 2— 2··, disp. 90, dub. 2, num. 11. — Αλοτ, loc. dt, diff. 13. — ■ Cap. 10, n. 13. — 4 Loc. dt, n. 313. — · Loc. dt — · Loc. dt, num. 21. — ’ Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 45. — · Lib. 3, part. 2, n. 320. — · Lib. 5, tr. 10, part 1, cap. 2. n. 5. Novar., Conail. 1, qui clerici rd voTentes. - Rodri^., Sam., part 1, cap. 206, n. 11. — ■ Part 3, tr. 4, resoL 280. — u Tr. 13, cap. 3, n. 23. in 2·· ,2** qu. 62, art 2. quaer. 6. - Prado, cap. 18, qu. 3. § 2. num. 7 et icqq. — “ Loc. dt, num. 320. — “ Dissert. 3, dc Rest, in part., cap. 2, n. 10. 648. - a) Covarruvias, de Matr., part. 2, cap. 6, § 8, n. 19, male a Lugo allegatur; hoc enim non habet. b) Lugo, disp. 12, n. 14, videtur quidem in eam sententiam inclinare, quae negat stupra­ torem eo casu ad matrimonium teneri; sed addit : « Non caret tamen fundamento sententia Azorii ». c> Gobat, tr. 10, n. 218, id profecto docet, nempe non teneri ad matrimonium; hic ta­ men a Croix allegatur prç sententia quae ne­ gat teneri ad totam dotem, et quae affirmat satis esse si eam ita augeat, ut possit mulier maritum reperire, quasi violata non fuisset; quod habet Gobat n. 219. d) Croix id asserit, non cum eisdem aucto­ ribus, sed cum communi. 649. Dubium istud movetur de casu quo puella ignoraret votum castitatis quo vir ob­ strictus erat. b) Dicastillus, de Rcstit., disp. 7, dub 9, u. 137 et seqq., utramque sententiam proba­ bilem existimat ') Martinus Perez, de Matr., disp. 5, sect. 1, n. 4 et seqq., hanc negativam sententiam tue­ tur, cum damnum aliter reparari potest; si vero reparari non possit, nisi mulier in uxo­ rem ducatur, teneri eam ducere ait ft. 8. — Idemque prorsus tenent Gaspar Hurtadus, de Matr., disp. 1, diff. 21, n. 91 et 92; Gobat, tr. 10, n. 100. Et ita etiam citantur a Croix. d) Lugo, disp. 12, n. 41, probabilem putat hanc opinionem, « quatenus dicit praevalere votum praecedens, et stante illo, non debere nec posse dud defloratam; non tamen puto debere excusari ejusmodi defloratorem a pe­ tenda dispensatione vel commutatione voti, si commode eam possit obtinere, et aliter non possit damnum illatum resarcire >. *) Sanchez, dc Matr., lib. 1, disp. 45, n. 2, valde probabilem appellat sententiam illam, quae negat posse ducere; pro qua sententia citat aa., qui revera WUii tenent: Rodriguez scilicet, Sum., part. 1, cap. 206, num. il, ut magis probabilem (sicut et Concina); Vivaldus autem, Candelabr. aur., part. 3, cap. 14, num. 65 (in edit. Brixien. 1590), simpliciter et absolute. Molina, I.IB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 126 Probxbt· Itus tenetur ad matri· monium. Objccüo n i respon detnr. promittens obligatur ad matrimonium ra­ tione delicti: nam respondent auctores citati, delictum ficte promittentis in hoc esse, quod, cum poterat apponere ve­ rum consensum, fraudulenter non ap­ posuit. In praesenti autem casu, stante voto, corruptor non poterat verum con­ sensum praestare; et ideo tenetur tantum ad damnum, eam dotando vel de nuptiis providendo, eodem modo ac si sola deflo­ ratio sine promissione intercessisset. Secunda vero sententia probabilior, quam tenent Lessius/·’, Sanchez 1 ; Lugo * cum Vasquez, Coninck Reginaldo et Gu­ tierrez; Tamburinius3, Sporer4, Croix3, docet talem stupratorem omnino teneri ad matrimonium. Ratio 1‘, quia (ut dixi­ mus) damnum deflorationis nunquam adae­ quate reparatur, nisi per solum conjugium. Ratio 2*, quia obligatio ducendi defloratam oritur, non ex eo quod tenebatur corru­ ptor vere promittere et non promisit, sed ex ipso delicto fraudis: in cujus poenam, ut probavimus, remanet ipse obstrictus ad reddendam indemnem alteram partem deceptam, tali modo ac si non intervenis­ set fraus; hoc enim expostulat aequitas naturalis contractuum propter bonum commune. — Et sic respondetur rationi oppositae sententiae. Nec obstat votum emissum, quo vi­ gente, videtur corruptor non potuisse ad matrimonium se obligare. — Nam respon­ det Lugo communem esse sententiam, quod debita onerosa semper sint praefe­ renda debitis quae obligationem trahunt ex libera voluntate hominis, prout sunt • De Malr, lib. I, di*p. 45, n. 3. — · Disp. 12, n. 42. - vota. Ita communiter docent Lessius®, Molina’, Bonacina8; Lugo” cum Navar­ ro, Medina, Rebello, Reginaldo. Et proba­ tur ex I. Inter eos, § Is quoque, ff. de re jud., ubi dicitur: Qui ex causa donationis convenitur, in quantum facere potest con­ demnatur, et quidem is solus, deducto acre alieno. Ratio, quia in promissione gratuita semper subintelligitur conditio: Dabo, si potero; vel, nisi status rerum mutetur. — Et signanter loquendo de vo­ tis, id docent Laymann *°, Sanchez u, Bo­ nacina ·*, Palaus *3; Silmant.14 cum Trul­ lench et Leandro. Eo quod vota non sunt solvenda, nisi ex bonis ipsius voventis; bona autem voventis sunt ea sola quae remanent, deducto aere alieno ,s. Hinc est quod si quis voverit dare bona sua Ec­ clesiae, et postea damnum alicui inferat, prius tenetur resarcire damnum et deinde implere votum. Sicque votum castitatis semper intelligitur emissum sub condi­ tione, nisi advenerit obligatio alteri dam­ num compensandi. Et hoc censet valere Lugo ”, etiamsi virgo violata fuerit conscia voti; et me- «jmcUw· rito probabile putat Croix (contra San­ chez et Lessium) ex infra dicendis. Sed dices: Si hoc esset, ergo posset deflorator sine dispensatione matrimonium contrahere. — Non desunt auctores, qui dicunt posse ; ut Lessius ”, Sporer,8, Tam­ burinius et Trullench, Candidus, etc., apud Salmant. qui censent dispensatio­ nem non esse tunc necessariam ad con­ trahendum; sed tantum eam suadent, ut vir possit deinde etiam petere. — Sed Rtfin., num. 39. — u Dhp. 4, dc 2 Praec. decal., qu. 2, punct. 5. S 2. n. 16. - « Tr. 15, diip. 1, punct. 16, n. 10. — M Tr. 17, Gutirr., de Matr., cap, 25, n. 7. — dc Voto ct Juram., cap. 1, n. 125. - Trull., DecaL, lib. 2, • Decal., lib. 7, cap. 5. S 3» num, 34. — · Pan. 4, cap. 3, u. 601. — · Lib. 3, part. 2, n 320. — Lu%a, diip. 12, n. 42 — · Cap. 15, n. 35. — 1 Tr. 2, dhp 700. n 4. - ■ Ditp. I, cap. 2, dub. 15, n. 11. · Lrand. a SS. Sacr., dc Voto et de Rest, in fen., qu. 8, punct. 2, num. >2. — · Di«p. 20. n. 50. — Sanch., de Mair., lib. 1, disp. 45, n. 6. - Zcss., cap. 10. num., 33. — 11 Loc. cit., num., 34. — *· Part. 4, cap. 3, num. 601. — “ Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 36. Vasfl., de Resu, c*p. 3, $ 2, dub. 6, u num hb 31, η. 258, ad 5. 16. num. 140. - Λαναχ., Man., cap. 17, num. 50 el 53. · Joan. Medina, Cod. de Restât., qu. 2, dub. 5, concl. 4 7?rfer/., part. I, lib. 2, qu. 19, num. 14. - fieri*lib. 10. num. 239. — * Lib. 4, tr. 4, cap 3, η. IX — 11 Decal., lib. 4, cap. 15 Juram., tr. 1, diip. 25, qu. 18. — Ex 1. Λ/χ/ïrr 72, ÎT. dc jure dotium (juncta Glossa in v. Alieno.). — * Disp. 12, — Trull, Decal , lib. 7, cap. 9, dub. 4, n. 3. - Candid., diiquiiit. 25, art. 18, dub. 3. - » Tr. 13, cap. 3, num. 22. f) Lessius, cap 10. n. 32, sic tenet: « Si vis imminet infamia, quae aliter averti ne­ tamen ipsa votum ejus omnino ignoravit, ct quit ». recuset omnem aliam satisfactionem ·. Croix, hb. 3, pari. 2, n 320, probabilem ; ut Innocentius, Hostiensis, Abbas, Praepositus, Silvester, Henriquez, Villalobos, Victoria, Ledesma, etc., apud Sanchez4, qui probabile putat. Et ita tetiens., tn cit. op. · Abb. Panorm., in ql exp., nom. & - Sporer, part. 4, cap. 3, num. 60t. · Diana, part. 8, tr 4, Pracpos., in cit.cap., n.5. - SttarsX., v. Malrimantum 111, resol. 280. — · Loc. cit., n. 4L — 4 Cap. 10, n qu. 9. · Henruj., lib. 12, cap. 10, num. 4. - Joan. Bapt. 10 et IX — 1 Loc. cit., n. IL — 1 Tr. 13, cap. 3, n. 9. - Dicasl., de Villalobos, Common, opinion.. Uc. M, n. 4L - Victoria, Restitue., disp. 7, dub. 9, n. 115. — ’ Loc. cit., n. 21. — Sam., de Sponsxhb., n. 258. · Martin, de Ledesma, > 4-, Innocent., in cap. Super co, dc condition, apposit. · Has qu. 45. art. 1. post init O Laymann, lib, 5, tr. 10, part. 1, cap. 2, n. 5, negat simpliciter virum teneri eo casu ad matrimonium; et ait potius servandum esse votum; subdit tamen teneri ad peten­ dam voti dispensationem. J) Navarrus, Rodriguez et Vivaldus a Lu­ go, loc. cit., tt. 40, allegantur pro sententia, quae negat teneri ad matrimonium, etsi dam­ num aliter reparari non possit ; at re quidem vera Navarrus, ConsiI. 1, qui clerici vel rvventes; Rodriguez, Summa,part. l,cap. 206, tt. II, negant simpliciter teneri ad matrimo­ nium, sed pronuntiant votum esse servandum damnumque resarciendum. — Vivaldus pa­ riter, in Cattdcl. aur.,part. 3, cap. 14, n 65, illum qui prius votum castitatis emiserat, ct postea cum puella contrahere juravit, obligat ad votum omnino servandum. Et si hunc lo­ · · Dc Matr., 11b. 5, disp. 5, n. 5. cum conferas cum tt. 64, mens Vivaldi vide­ tur esse de casu etiam, quo ille vovens puel­ lam defloravit k) Sporer, loc. cit., tt. 601, ducendam esse ait mulierem defloratam, ex contractu oneroso, « ct ex delicto injustae damnificationis ». Nec aliud habet. I'' Banez et Villalobos a Salmant. citantur utique pro sententia, quae docet vel matri­ monium ineundum, vel damnum resarcien­ dum esse; sed Bafiez in 2atn 2a·, qu. 62, art. 2, dub. 7, conci. 2; Villalobos, part. 2, tr. 11, dtff. 30, n. 9, nihil aliud habent, nisi defloratorem teneri ad resarcienda omnia damna, quae ex stupro violento subsecuta sint. 650 Omnes auctores hic a Sanchez allegantur, non pro casu de quo disputat Multo œa· fis. «i 5ctc promt ut. Si νιοίχ. vit consxngui neam cura pacto dupmaauonew peten­ di. Sa dtspenjmn non soleat, tene­ tur solum xd damnx- Etti au 128 LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. nent omnes, qui excusant in casu praece­ denti ab obligatione ducendi, stupratorem habentem votum castitatis; idque fortius dicunt in hoc casu, ubi adest impedimen­ tum non solum impediens, sed etiam di­ rimens. Ratio: tum quia haec conditio rejicitur a contractu matrimonii, tamquam impossibilis; ea enim quae a voluntate principis pendent impossibilia dicuntur‘. Tum quia impediti ad matrimonium, sicut sunt inhabiles ad contrahendum, ita ad promittendum. Et pro hac opinione Dia­ na * adducit plures decisiones Rotae Ro'»nu. pfo. manae. _ Alii tamen communius et veGu"ndl· vu>. nus docent talem promissionem satis obli­ gare Ita Lugo®, Laymann4; Sporer® cum Palao, Coninck et Dicastillo; Sal­ mant. · cum Pontio, Bonacina, Rebello et Ledesma ; Sanchez1 cum Molina e), Covarruvias, Lopez d>, Gomez c>; Holzmann S. *8* cum aliis communiter, ut asserit. Ratio: tum quia matrimonium promissum sub tali pacto revera est possibile; id enim quod princeps concedere solet minime impossibile reputatur^. Tum quia omnis contractus, licet pro tempore impedimenti non sit validus, potest tamen esse validus respectu ad tempus quo impedimentum aufertur; actus enim factus tempore inha­ bili valet juxta jurisperitorum axioma, pro tempore habili ad quod refertur. Et sic respondetur rationibus oppositis. — Hinc stuprator eo casu bene tenetur ad dispen­ sationem impetrandam, et deinde ad ma­ trimonium contrahendum. ΙΓ. Secundus casus est, si promissio matrimonii est absoluta, nulla facta mentione dispensationis /A Tunc, dicit Sanchez’ cum Covarruvias, Navarro, Gutierrez, Ledesma, Lo’ . , pez, etc., promissionem esse omnino nullam, utpote de re bonis moribus adversa, ex 1. St stipuler 35,ff. de verb, oblig. — Sed verius adhuc puto cum Lugo ’°, Croix 1 Ex I. Continuus 137, § 6, Cum quis, ff. dc vcrbor. n. 1. - Bonae., de Matr., qu. 1, panel. 7, n. 10. · Rebel., obligation. (Juncta Glossa io v. Relictae sint). — 1 Part. 11, part. 2, lib. 2, qu. 10, num. 46. · Petr. Ledesm., de Matr., tr. 2, resol. 70; cfr. Dcds. Roue 2. post part. 6. · Rota qu. 47, art. 5, de condition, honest., dub. 2, cone). 3. — 1 De Mair., lib. 5, disp. 5, n. 12 ct 13. - Covar., de Mair., Rom., Hispalcn., 6 mart. 1637, coram Coccino, inter Re· centior., toni. 5, part. 2, n. 603; Valentina, 10 nov. 1595, coram Seraphino, inter eju· impressas, n. 1156. — · Diep. 12, n. 53. — · Lib. 5, tr. 10, part. 2, cap. 7, η. 4. —1 Part. 4, part. 2, cap. 3, in princ., n. 8. — 1 Dc Mair·, n. 191. — • Loc. cit., n. 26. - Covar., de Matr., part. 2, cap. 3, in cap. 1, n. 215, 11. · Palaus, tr. 28, disp. 1, panel. 16, n. 7 GutUr., Canon, quaesu, lib. 1, cap. 22, num. 17. · Petr. ct seqq. · Coninck, dc Sacram., diip. 29, n. 18, 19 et 33. · Ledesm., de Matr., qu. 47, art. 5, v. f., dub. 2, ad 3 et 4. · Dicas!., de Marrim., diip. 1, dub. 38, num. 570. — · Tr. 9, Ludov. Lopes, Instr, nov., part. 2, de Matr., cap. 42, ad 3. — cap. 2. num. 74. - Basil. Pont., de Matr., lib. 12, cap. 7, S. Alphonsus, sed pro sententia quae negat in generali valere sponsalia sub conditione: si rapa dispensaverit; quod quidem tenent auctores allegati, Praeposito excepto, qui an­ ceps remanet. — Sanchez deinde, n. 7, addit hanc sententiam valere etiam, quando virgo sub spe dispensationis deflorata fuerit; at ex allegatis, solum Henriquez dtat, qui satis per­ spicue id significat loc. cit. b) Hic pariter auctores citati (praeter Lugo, qui de hoc nostro quaesito disputat) tractant in generali de sponsaliis initis sub conditione: si Papa dispensaverit; quae quidem valere affirmant Ludovicus de Molina, dc Primogeniis, lib. 2, cap. 13, n. 8 et seqq.; Antonius Go­ mez, Ad leges Tauri 9, n. 18, i. adducun­ tur a Sanchez, non quidem pro ipsa sententia, sed pro ratione eam confirmante: impossibi­ lem scilicet non censeri conditionem, quae pendet a principis voluntate, si id princeps concedere soleat. d) Gregorius Lopez, part. 4, tit. 4, I. 3, v. Casar, hanc opinionem supponere vide­ tur, ut recte dicit Sanchez; negat enim in princ., n. 7. - Navar., Consi 1.5, n. 1, de consanguinitate. · Disp. 12, num. 54. — 11 Lib. 3, part. 2, n. 321. hoc casu exigi novum consensum, adveniente conditione et data voluntatis perseverantia. — Sed idem Sanchez dtat etiam Ludovicum Lopez, quasi hic auctor expresse eam teneat in Instruet, nov., part. 2, dc Matrim., cap. 42, ad 2 argum., sed perperam; nam tiam tuetur. L. Cum servus legatus, § 7 Constat, ff. de legat, et fideicom., loquitur de bonis prindpis, quae negat posse legari : « Quoniam commercium eorum nisi jussu principis non est : cum distrahi non soleant ». — Et haec quidem verba commentatur Sanchez, dicens, loc. cit., n. 12, id quod pendet a voluntate prindpis reputari impossibile, quando prin­ ceps id concedere non solet; secus, quando solet. f) Sanchez silet dc defloratione, et quae­ rit solum « an valeat promissio matrimonii inter impeditos, non expressa ea conditione: si Pontifex dispensaverit ». Cui quaesito re­ spondet negative, et auctores dtat Navarrus tamen, loc. cit., supponit deflorationem ad­ fuisse. st non si “«“.Stio“** ' promi·, LoSun· lidn, iuu μϊο*. CAP. IL Venu· vi· tidâ. M pro· QKteAi no * nt iapedl· centua. Fkte pro· mitten· aim picto impe­ trandi dis· peniatio» r.ea. id nihil leoetur, »i Éctioidrerti potnit. Sec»·, te­ netor Ad Bitrimo»00. - DE RESTITUTIONE. Tamburinio *; cum Molina * 4 Tabiena h>, Armilla h>, apud Sanchez1 (qui vocat pro­ babile), promissionem esse validam, si im­ pedimentum promittenti jam notum fue­ rit 0. Ratio, quia conditio illa de dispen­ satione impetranda, semper in tali pro­ missione subintelligitur tacite apposita: prout si religiosus promittit aliquid dare, valet promissio, quia subintelligitur con­ ditio apposita de licentia praelati. Ideo in tali casu vir etiam tenetur ad procuran­ dam dispensationem et ad matrimonium, cuir, taciti et expressi eadem sit ratio. Major difficultas est, quando stuprator ficte promisit matrimonium cum pacto impetrandi dispensationem. — Hic recte distinguunt idem Lugo3 et Tamburinius4: Quod si mulier prudenter advertere potuit fictionem promissionis, vir ad nihil tene­ tur; quia tunc ipsa sponte decipi voluit. Secus, si mulier non potuit advertere; quia tunc deflorator ratione fraudis tene­ tur ad matrimonium, et consequenter ad dispensationem impetrandam Λ At quid, si deflorator ficte, sed abso­ lute conjugium promiserit consanguineae, non advertens ad impedimentum? 1 Decal.. Hb. 7, cap. 5, $ 3, n. 37. - ‘ De Matr.. lib. 5, Molina, de Primogeniis, lib. 2, cap. 13, n. 7, de casu simili loquitur, et asserit idem esse sive conditio haec: si Papa dispensaverit, adjecta sit, sive omissa. ft) Tabiena, v. Sponsalia, n. 9, qu. 8, asse­ rit promissionem validam esse, si juramentum de contrahendo accesserit; nec loquitur de defloratione. — Armilla, v. Sponsalia, n. 11, idem tenet quod Tabiena, et subdit: « Si autem nesciebant requiri dispensationem, et si sci­ vissent, non se obligassent, non tenentur >. Quae omnia notantur a Sanchez. O Lugo dicit: «Si impedimentum notum ipsis erat ». Croix vero: « Si... utrique fuerit notum ». — Tamburinius autem non requint ut impedimentum ipsis sit notum, sed tantum ut sit dispensabile< 1) « Vel certe (ut addit Tamburinius), si ficte promisit, resarciat damnum ». *) Lugo, disp. 12, n. 55, paulo aliter ca­ sum proponit ct solvit: « Si... verba, inquit, non significabant talem conditionem [dispen­ sationis] in iis circumstantiis, nec vir habuerit talem animum, nec femina in eo sensu illa intellexit, nec cogitavit de impedimento, di­ stinguendum rursus videtur: nam si vir in­ culpabiliter usus est co modo promittendi, S. Alfboxm, Optra nwralia. — Tom. 11. - DUB. VL - ART. 129 IV, - Ç II. Respondeo: Γ. Si ipse culpabiliter non adverterit, tenetur pariter ad matrimo­ nium ; quia jam fraudulenter egit. — ΐ. Si vero inculpabiliter, tunc dico quod quando dispensatio non potest obtineri sine gravi incommodo, non tenetur ad matrimo­ nium, quia ad hoc praecise non se obli­ gavit, stante ignorantia inculpabili impe­ dimenti. Sed bene tenetur ad damnum compensandum, ratione deflorationis ex­ tortae ; et si non possit damnum compen­ sare, adhuc tenetur ad matrimonium, prout tenetur quisque injustus deflorator. Ita Lugo *> et Tamburinius 'Λ — Quando autem dispensatio facile impetrari potest et sine gravi incommodo, tunc dico om­ nino teneri virum ad matrimonium; eo quod qui tenetur ad finem, tenetur etiam ad media ordinaria quae de facili adhi­ bere potest (ut diximus mox supra n. 649, v. Sed dices, in praecedenti Quaestione, de eo qui habens votum castitatis, virgi­ nem violavit sub vera promissione ma­ trimonii). Deflorator enim, ficte promit­ tens matrimonium, tenetur ad illud ratio­ ne fraudis, eodem modo ac si vere pro­ misisset, ut pluries repetivimus. diip. 5, n. 25. — * Dup. 12. n. 55 — ♦ Lee. at., n. 37. non videtur incurrere obligationem restituen­ di, cum non fuerit causa injusta damni per vim vel fraudem. Si vero culpabiliter usus est illo modo promittendi, ut femina decipe­ retur, quae non advertebat ad impedimentum consanguinitatis, nec ipse habuit animum pro­ mittendi sub conditione dispensationis, nec eam procurandi; tunc non tenebitur determi­ nate eam ducere nec dispensationem procu­ rare, quia id nec interius promisit, nec exte­ rius significavit: credo tamen quod tenebitur alio modo resarcire damna illata, quia per fraudem injuste obtinuit copulam, atque adeo involuntarie ». ri « Non obligabitur.., ait Tamburinius loc. ctf., n. 37, quando ipse stuprator inculpabi­ liter ad eam necessitatem petendi dispensa­ tionem non advertit, vel impedimentum ei incognitum erat, et ex alia parte ejus verba non significabant promissionem dc dispensa­ tione petenda; tunc enim...abest vis vel fraus stupratoris. At si significabant, licet ipse non adverterit, tamen cum rcipsa dederit causam deceptioni, obligabitur saltem damna puellae resarcire, si non matrimonio, quod non pro­ misisset , certe subsidio dotis, quo resarciatur deceptio ». 9 Culpabi liter non ad· verua» imprdimen · tam. tenetur. Incalpabtli 1er non advertes·, quandoque excuiatur. Quar.do que tenetur ad QAtrimeruuoL 130 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ARTICULUS V. QUID DEBEAT RESTITUI PRO ADULTERIO. 601. Ad quid tenentur adulteri. — 652. Ad quid tenetur adultera. — 653. An teneatur mani­ festare, prolem non esse legitimam. — 654. An tunc spurius teneatur credere matri. — 655. Ad quid tenetur adulter. — 656. An teneantur adulteri reficere expensas hospi­ talibus pro exposita prole. — 657. Ad quid tenetur adulter, si dubium sit an proles sit mariti. — 6Ô8. Quid, si dubium sit inter duos adulteros. — 659. Ad quid tenetur adulter, si ipse non fuerit causa suppositionis. — Utcrquc Adulter te­ netur dam na repara r«. Oblig at to­ ne» adulte rae ex Bu%tnbautn 651. - « Resp. Cum ex adulterio damni« ficari possint conjux alter et proles le« gitimae circa sustentationem, haeredi« tatem, etc.: patet quod uterque adulte• rans, nata eis prole, debeant, cum id « damnum causent, eatenus restituere, « quatenus possunt sine detrimento altio« ris boni et causatione majoris mali. — « Est communis. Vide Laymann 1 ». 652. - « Unde resolves: « Γ. Quod attinet ad ipsam adulteram, « ordinarie non tenetur prodere quod pro« les ejus spuria sit. Nam, et viro suo iri« stitiam, et sui odium, et discordias do« mesticas crearet, ac famam suam pro• digeret; quibus damna fortunae merito « cedunt. Accedit, quod proles matri non • teneatur credere se esse illegitimam. — • Filliuccius « 2°. Debet tamen, si potest, aliis indu« striis damnum compensare: v. gr. 1° dili« gentius administrando rem familiarem ; « 2° de cultu corporis detrahendo ; 3° si « habet bona propria, plus legitimis quam « spurio relinquendo; 4U eum inducendo, «ut, relicta haereditate vel ejus parte, « amplectatur statum ecclesiasticum vel « religiosum, si idoneus sit; etc. — Trul« lench3 ». 653. - Quaeritur Γ. An adultera tenea­ tur se prodere, si sciat prolem non esse legitimam, ad evitandum detrimentum mariti et filiorum legitimorum? Affirmant Adrianus^, Paludanuse>, etc., apud Croix 4. — Sed negant Sotus Ma­ jor e) et alii : nisi ingens sit damnum, nempe regni, principatus et similis. — Alii vero, ut Cajetanus, Lessius d>, Scotus, Vasquez, Medina, Richardus d>, etc., apud Lugo *, negant ullo casu teneri matrem se infamare. Et probant ex cap. Officii 9, de poen. et rem., ubi dicitur: Mulieri quae, ignorante marito, de adulterio prolem su­ scepit, quamvis id viro suo timeat confi­ teri, non est poenitentia deneganda. Ultima tamen sententia vera et satis communis: quam omnino sequendam pu­ to, et tenent Lugo · cum Soto, Covarruvias, Molina, Toleto, Valentia, Turria­ no, etc.; Croix ’; Roncaglia ·> cum Azor 1 Lib. 3, sect. 5, tr. 3, part. 3, cap. U, num 1 et 2. — diip. 13, n. 45. — · Loc. ciu, num. 45. · Sotus, de Juxt. c< • Tr. 32, num. 225. — · Lib. 7, cap. 9, dub. 5. num. 3. — Jure. lib. 4. qu. 7, art. 2, v. Dubium autem infer docto- • Lib. 3, part. 2, num. 332. — Cajetan., Sum., v. Adul res. Irrium, et Op> Adrianus,in 4,deRcstit.,^Quoad I'"", ad 5, el § Scd restant duo dubia, utique affirmat, modo tamen probare possit et cre­ datur ei. * Paludanus, in 4, dist. 27, qu. 2, art. 1, conci. 3, (n. 6), affirmat adulteram teneri se prodere filio, non autem marito. ‘i Sotus minus recte a Croix citatur; po­ tius enim tenet tertiam sententiam (ubi de solius lamae dispendio agitur). — Major pror sus perperam ab eodem Croix allegatur ; nam. in 4, dist, 15, qu, 17, asserit adulteram teneri se prodere, ubi sola infamia timetur; secus vero, si periculum vitae timeatur. d) Lessius male citatur a Lugo pro sen­ tentia prorsus negativa; nam Lessius, ut recte notat S. Alphonsus, potius adhaeret ter­ tiae sententiae. — Richardus, a Lugo ex Mo­ lina allatus, id non habet Roncaglia, tr, 13,qu. 3, de Rcstit., cap. 2, qu. 4, resp, 2, negat adulteram ordinarie te­ neri ad se prodendum; ibique citat auctores; *Opinione de obliga done ac pro­ dendi. Adulte, ra, quandoque libera ab i«U obii, gatione. CAP. IL Ouando tetxatur ic pcod^rt. - 131 DE RESTITUTIONE. - DUB. VL - ART. V. Filliuccio % Diana et Tamburinio; Spo­ rer Elbcl ·, Laymann 8. Et huic se adjun­ git Lessius4. — Haec sententia distinguit: Si damnum famae multum praeponderet damno mariti et filiorum legitimorum, tunc non tenetur mater illud subire; se­ cus vero, si infamia non sit tanta. Hinc infertur, matrem teneri se pro­ dere: Γ. Si ipsa sit perditae famae, ut Lay­ mann, Roncaglia, Lugo, Croix, etc. Bene tamen advertunt Lugo 5 et Elbel * non sufficere quamlibet suspicionem de adul­ terio, sed requiri ut alii vulgo de ea male sentiant. — Idem autem quod de femina malae famae dictum est, dicunt Lugo et Lessius de femina vili: modo (addit Lugo) sit adeo abjecta, ut non esset longe ma­ gis aestimabilis fama sua, quam damnum aliis inferendum. 2°. Si alioquin timeatur publicum dam­ num: nempe, si spurius sit perditis mo­ ribus imbutus, et succedere debeat regno vel principatui; — ut Roncaglia, et Laymann cum Lessio. 3°. Si mater se manifestando filio spu­ rio, verosimiliter speraret filium creditu­ rum, bonisque cessurum; nec timeretur ulterior magna infamia aut vexatio ma­ tris : ut docent Lugo ’, Roncaglia cum S. Antonino /-’et Lessio, Croix ", Holzmann, Sporer, Tamburinius”. — Idem dicendum videtur, si mater posset damnum vitare, se manifestando soli marito. Sed bene ajunt Lugo et Sporer, raro ad hoc teneri uxorem, eo quod raro ex tali manifesta­ tione ipsa non sit subitura magnam vexa­ tionem : et hoc satis indicare videtur te­ xtus in cap. Officii, supra relatus. Sed dices, nec teneri matrem se pro­ dere apud filium: quia justitia commutativa non obligat ad reparanda damna bonorum cum detrimento famae; quae est superioris ordinis. Et ideo, ex commu­ niori et probabiliori sententia (ut dictum est n. 627), non tenetur detractor, qui non potest ahter famam restituere, eam cum pecunia compensare. — Ex altera vice, non videtur posse dici mater modi­ cam infamiam pati se prodendo apud filium : cum communius doceant DD. cum Lugo,0. et Salmant.Soto, Bafiez, Prado, Rebello, Villalobos, Tapia, etc., quod infamatio apud unum vel alterum virum adhuc sit gravis ponderis. Sed respondetur . Aliud est teneri ad compensandam famam cum facultatibus: aliud, teneri suam famam prodere ad dam­ num illatum reparandum. — Non enim te­ netur, qui alterum infamavit, pecunia fa­ mam compensare; quia fama nulla pecunia reparari potest. At cum quis damnum bo­ norum alteri intulit, tenetur quidem cum damno aequali ac etiam aliquantulum ma­ jori illud resarcire, quando per manife­ stationem facti, quamvis cum infamatione manifestantis, damnum reparatur. In eo solo casu posset is excusari, quo certum esset quod, ad damnum resarciendum, longe majus detrimentum, ut diximus, in- Tambur., Decal., lib. 7, cap. 3, § 4, n. 15. — · Part. 4, Rouca^ha, loc. dt., resp. 2. · Lrxs.. cap. 10, num. 58. — cap. 2, η. 561 et teqq. — · De Matrim., n. 457 ct 158. — • Lib. 3, part. 2, num. 333 — Holm., de Praec. decal., 5, tr. 3, part. 3, cap. 14, num. 1, v. f. — n. 65o. — Sfiortr, part. 4, cap. 2. n 566 — · Decal., lib. 7, 1 Lib. 3, bccU num. 15. - Lu o, * loc. cit. n. 60. — Sporer, ' Cap. 10, n. 57. — Laynt., loc. dt. — Roncaglia, tr. 13. cap. 3, 4 4 qu. 3, de Restitue, cap. 2. qu. 4, resp. 2. — Lm£x>, dùtp. 13, n. 57. — Croix, lib. 3, part. 2. n. 332. — · Loc. dt., n. 57. — loc. cit. — * Diep. 14, n. 52 — « Tr. 13. cap. I, n. 48. · Sotus, de Ju»t. et Jure. lib. 5, qu. 10, art. 2. post cond. 4. - • Loc. dt., n. 458 — Lu/ζο, loc. dt., n. 57. - Lrss., cap. 10, BaHex, in 2 ** n. 57. — Ronca^Ua, tr. 13, qu. 3, de Rcstit , cap. 2, qu.4, cap. 25, qu. 2, n. 8. · Rebell., part. 1. lib. 4, qu. 3, n. 4. resp. 2. — Layrn,, lib. 3, sect. 5, tr. 3, part 3» cap. 14, η. I, i. f. · £rsj., cap. 10, n. 54. — 1 Disp 13, n. 60. — ct re vera, Azor, part. 3, lib. 5, cap. 6, qu. 2, v. Altera difficultas, Filliuccius, tract. 32, n, 225 ; Diana, part. 11, tr. 6, resol 55, (Coord., tom. 2, tr. 6, resol. 234) negant adulteram te­ neri ad damnum reparandum, cum periculo famam amittendi. Quam sententiam Ronca­ glia pluribus limitationibus ita coarctat, ut plane tertiam sententiam, (quae ipsi a S. AIphonso tribuitur) amplecti censeatur. *·, 2 qu. 73, art. 2, dub. L cond. 1. - Brads, Villa/., part. 2, tr. 11, dirt. 35, a. & · Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 14, art. 4, n. 3. f) S. Antoninus, part 2, tit. 2, cap. 7, § < v Sed numquid: Si filius, inquit, < crederet, non autem probabile est, quod propter hoc dimitteret dictam haereditatem..; nec hoc ma­ ter praesumere potest, nisi antea multum fuis­ set experta de bona voluntate Alii sui; non ergo debet se exponere certo periculo diffa­ mationis apud filium propter incertam corre­ ctionem illius ». Objectio. Responde ter. 132 In prjxi uro tene lur macer μ mantie· ture. LIB. HL - TRACT. V. DE SEPTBIO PRAECEPTO DECALOGI. currere deberet — In casu autem nostro, non est certum quod mater, se manife­ stando apud solum filium, gravem patia­ tur infamiam: dum satis probabilis est sententia, quod revelatio criminis apud unum vel alterum virum cordatum non sit gravis infamatio; juxta dicenda n. 973, v. Sed opposita; et in praesenti casu id dicunt Lugo et Sporer.1 — Cum ergo, ex una parte, mater sit certe obstricta ad damnum viro et aliis filiis reparandum; et ex altera, non sit certa excusatio, quia certum non est quod ipsa, revelando suum crimen filio, tale longe majus damnum incurrat quod sufficiat ad eam excusan­ dam: ideo possidet obligatio restitutionis, et proinde tenetur mater se prodere. Immo hoc puto dicendum, non solum si mater spem moraliter certam concipiat praeca­ vendi damnum, ut asserunt Lessius, Ron­ caglia et Concina; sed etiam si habeat spem tantum verisimilem, ut dicunt Spo­ rer, Lugo et Holzmann ex eadem ratione, quia in dubio semper possidet obligatio ma­ tris. Secus, si nulla esset spes aut valde exi­ gua — Hinc ajunt Tamburinius8, et Elbel3 cum Babenstuber, in praxi raro teneri ma­ trem se manifestare marito aut filio; quia raro fieri potest quod ex tali manifesta­ tione non sic subitura ingentia damna : et contra, raro continget quod filius credat, et teneatur credere matri, ut mox infra videbimus in sequenti Quaestione. 654 - Quaeritur 2°. An eo casu tenea­ tur spurius credere matri? Affirmant Pater Concina *, Tamburi­ ; * nius et Hostiensis, Panormitanus a>, MeLu^o, dixp. 13, n. 60. — 1 Pare. 4, cap. 2» n. 566. — />5X.,cap. 10, n. 58. — Ronca^lia, tr. 13, qu. 3, de Rateit., dina, Adrianus ct Vasquez, apud Lugo , * si mater sit fide dignissima spectatis cir­ cumstantiis, nempe amore in filium et sua praesenti probitate : puta, si tunc poeniteniem vitam ducat, Sacramenta fre­ quentet etc.; aut si sit in articulo mortis, et suum dictum juramento confirmet; — ut dicunt Toletus T> et Turrianus, apud Croix T. Sed communissime et probabilius filius non tenetur credere matri, etiamsi jura­ mento id asserat. Ita Lugo 8, Salmant. » cum Trullench, Dicastillo, Villalobos, etc.; Holzmann 10 (cum communi, ut asserit); Lessius 11 ; Laymann 18 cum Abbate, Richardo, Sà, etc.; Roncaglia13 cum Azor, Filiiuccio, Diana, etc. ; Sporer ** , Croix ,s. Id probatur Γ quia filius est in possessione legitimitatis, cui cedere non tenetur, nisi convincatur quod sit adulterinus vel ille­ gitimus, ut habetur ex 1. Filium, ff. de his qui sui, etc. Vide Lugo le. Probatur 2° quia nemo tenetur credere uni testi, etsi probatissimo; ut patet ex cap. Relatum, de testam., ubi dicitur etiam quoad legata pia requiri saltem duos testes: Tribus aut duobus legitimis testibus requisitis ; quoniam scriptum est (Deut. xix, 15): In ore duorum aut trium testium stabit omne verbum. Et ex cap. Licet, de testib. et attest., ubi: Licet quaedam sint causae, quae plures quam duos exigant testes: nulla est tamen causa, quae unius testi­ monio, quamvis legitimo, terminetur. Hoc enim dicunt Laymann et Holzmann, quod fuit necessarium pro communi bono, ad fraudes avertendas. — Secus tamen dicenn. 62. — 9 Tr. 13, cap. 3, n. 39. - Trull·, lib. 7, cap. 9, dob. 6. η. 1 et 2. · Dicast,, de Rextit., disp. 7, dub. 11, n. 196. cap. 2, qu. 4, resp. 2. — Concina, distert. 3, dc Reatit. in Villa!., part. 2, tr. 11, diff. 34. r.. 9. — *· Dc Praec. decal., part., cap. 3, n 9 — Sporer, loc. dt. — Luço, loc. cit. — n. 657. — ” Cap. 10, n 51. — M Lib 3, tr. 3, part. 3, cap. 14, Holam., de Praec. decal., n. 656. — ’ Decal., lib. 7, cap. 3, S 4 * n 16. — 1 De Matr., n. 460. · Babensi., Ethic., tr 7, disp. 5, art. 3, n. 43. — · Loc. cit., cap. 3. n. 10. — · Decal., n. 1. · Abb. Panorm,, ir cap. Per tuas, dc probat., n. 4; lib. 7, cap. 3, 4, num 10. — Hostien., in cap. Per tuas, de probation., num. 2; et in cap. Transmissione, qui Olit aunt lecilimi, num 2. - /oan. Medina, Cod. de Reitit., qu. 3, cau» 4, dub. Vasq., de Testament., cap. 5, $ 1. η. 21 *·2, dixp. 30. 1 Lib. 3, part. 2, num. 334 — · Dhp. 13, - · Disp. 13, η. 61. — Turrian., in 2· * dub. 3. num. 28. 654. - · Abbas Panormitanus citatur qui­ dem a Lugo (ex Molina tamen: ut asserit S. Alphonsus, sed contrarium omnino signi­ fica., tn cap Per tuas, m 4, ct in cap Trans­ missione, n. 3 ct 4, et in cap. Transmissione, qui filii num legitimi, num. 3 et 4 · Richard. de Mediavil·, in 4, di»t. 15, art 5, qu. 4, ad 9. . sa, ▼. AdulUrium, num. 3. — “ Tr. 13, qu. 3, de Restit., cap. 2, qu. 4, resp. 2. - Aaor, part. 3, lib. 6, cap. 6, qu. 4. FUI,, tr. 32, n. 225. · Diana, part. 11, tr, 6, rexol. 55. (Coord., torn 2, tr. 6, resol. 231). — *< Part. 4, cap. 2, η. M6. — ” Lib. 8, part. 2, n. 314. — ** Disp. 13, n. 16. — Laym., loc. dt., n. 1. — Holam., de Praec. decal., n. 667. v. f. ·>) Adrianus, in 4, de Restit., § Sed res­ tant duo dubia, ad 2, pariter male allegatur a Lugo (ex Vasquez). Toletus videtur citari a Croix ex Turriano; sed re vera Toletus, lib. 5, cap. 11, n 4, uxta ibo, liu· tene. lur quando­ que credert matri. i Prohabi Hus noo te» nciur crede re nec je rami. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. Nbi in dial »aft dint id dianan dam id fa» ro externo. lp Adul­ *c ter paler •pant. Tenetur restitue · re omnia ùunni. Quid, «i mater la· dare ne· qoeat. dum, ut bene ajunt Lugo Holzmann *, Roncaglia ·, Sporer *, Lessius 8 Salmant. · Croix 7, si adsint indicia ita vehementia, ut filius etiam in foro externo tamquam spurius condemnaretur d>: prout, si mater clare ostenderet impotentiam vel absen­ tiam mariti tempore procreationis. Tunc enim tenetur ille ut spurium se habere; quia quisque tenetur se conformare in conscientia foro externo, ubi forum non nititur falsa praesumptione. 655. - « 3°. Quod attinet ad ipsum adul« terum, spurii patrem, etiam ipse saepe «excusatur vel in toto, vel ex parte: — « sive quia damnum ab adultera compen« satum fuit, vel compensandum creditur; « sive quia » (huic] « restitutio non potest « fieri sine periculo vitae, dispendio famae, « turbatione et discordiis familiarum; sive « quia non est certus filium esse suum. «— Vide Lessium8, Bonacina , * Trul« lench 10 ». Caeterum, adulter tenetur restituere omnia damna: scilicet haereditatem re­ lictam a viro adulterinae proli, et alimenta ab eo data puero a tertio aetatis anno: nam usque ad tertium annum, mater te­ netur eum lactare. Dixi lactare; nam ad alias expensas tenetur pater. — Si vero mater non possit lactare, non ipsa, sed adulter tenetur subire expensas ad lactan­ dum ; ut dicunt Salmant. a> cum communi. Nisi pater sit impotens, quia ture tenetur mater. - DUB. VI. - ART. V. 133 656. - Quaeritur 1°. An, si adulteri sint divites, et exponant prolem hospitalibus, teneantur reficere illis expensas facias pro nutrienda prole. Adulter Affirmat prima sententia, quam Sal­ dires expo­ ne ο· pro­ mant. 11 communem vocant cum Molina, lem hospi­ Lessio a), Sanchez, etc. ; item Elbel “, Spo­ tali, tenetur de expensis, rer ”, Lugo w, etc. — Ratio, quia haec pia juxta Alios. opera unice pro pauperibus sunt instituta. Proba bi Negat vero secunda sententia, quam lui» non te­ tenent Henriquez, Dicastillus, Rodericus netur. de Acunha % apud Salmant18 ; Renzi ** . Et probabilem vocant Salmant.”, Elbelw, Sporer ” et Croix Eamdemque senten­ tiam docet Laymann si hospitale sit opulentum ; secus, si pauper. — Sed uni­ verse praefatam sententiam ego puto pro­ babiliorem. Ratio, quia hujusmodi hospi­ talia non solum sunt instituta ad subve­ niendum pauperibus ; sed etiam divitibus in infamiae periculo, in quo ipsi solent vel procurare abortum vel prolem necare ne infamentur; et huic malo intendunt hospitalia occurrere. Imo dico ista potius quam pro pauperibus, erecta esse pro pueris spuriis, ad eos liberanaos a discri­ mine mortis aeternae et temporalis : quam facile subirent ob infamire timorem, si adulteri ex proprio eos alere deberent. 657 - Quaeritur 2°. Ad quid teneatur adulter, si dubium sit an proles sit sua vel mariti? Laymann licet contrarium putet pro­ babile, probabilius tamen esse dicit, teneri 1 D!«p. 13, n. 62. — · De Praec. decaL, n. 657, i. i. — n. 461. - “ Part. 4, cap. 2. n. 538. - u Disp. 13. n. 5. - ’ Tr. 13. qu. 3, de Rest., cap. 2. qu. 4, reap. 2. — 4 Part. 4, cap. 2, η. 555. — · Cap. 10, η. 52. — 4 Tr. 13. cap. 3, n. 3J. — Hcnriq., lib. 11. cap. 19, num 3, lit. S, in com. DicAsi., de Restit., disp. 7. dub. 11. non. 171. · * Tr. 13, cap. 3, ’ Lib. 3, part. 2, n. 334. — · Cap. 10, n. 40. — · De Mair.» n. 29. — M De 6· Praec., cap. 4. qu. 8. — ” Loc. dL, n. 29. 15, n. 8 et seqq. — M Lib. 7, cap. 9, dub. 7. — “ De Mstrim.. n. 461. — 9 Part. 4, cap. 2, n. 538. — - » Tr. 13, cap. 3, n. 28. · Molina, tr. 3, disp. 103, n. 4. · • Lib. 3. part. 2, n. 159. — « Lib. 3. tr. 3. part. 3. cap. 14, Sanch,, ConsiL, lib. 1, cap. 5, dub. 4, n. 17 — 11 De Matr , n. 4. — ■ Loc. dt., n. 3. negat dumtaxat filium teneri credere matri; subdit tamen aliquem auctorem idipsum ne­ gare, etsi uterque parens affirmet, « nisi testi­ monia aut indicia sufficientia adducant ». <*> Hanceamdem limitationem suae opinio­ ni apponunt Trullench, Richardus, Laymann, Azor ct Diana, locis citatis. 655. - °) Salmant.t tr. 24, dc 4° Praec. decal., n. 34, asserunt matrem lac solum de­ bere filio, « etsi spurio », usque ad triennium. Quae vero hic adduntur, ipsi Salmant. dicunt dc patre in generali, non vero de adultero. 656. - a) Lessius affirmat quidem adulte­ rum divitem teneri ad restitutionem; sed lo­ quitur de gratitudine et decentia, non autem de rigore justitiae: « Teneretur tamen (ita ille cap. 19, n. 69), tunc parens hospitali illi com­ pensare sumptus, etsi non ex rigore justitiae (nisi forte pro solis pauperibus sit institutum), tamen ex decentia et gratitudine». h) Rodericus de Acunha, m 1 part, decreti Grat., dist. 87, cap. 9, h. 13, dicit quidem primo verius videri parentes divites non teneri ex­ pensas compensare; sed in fine subdit: « Sed forsan dici notest tres classes hominum esse distinguendas. In tertia alii divites in re, im­ pediti tamen propter metum vel aliam cau­ sam , filios alere nequeunt. Et hos teneri ad qu. 4, punct 134 LIB. Ill CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI Aitüter ad damnum pro rata dubii. — Communis Nec obstat dicere cum Roncaglia quod ι>ί<5«ιυ d Q b iu< et Bonacina d>; ac Salmant.4 cum Hanc sententiam Croix 8 (loquens de Soto, Trullench, Lopez, etc. (contra Dica spurio nato ex muliere soluta) vocat proba­ stillum, Molina f> et alios). — Quae utique bilem cum Gobat, Lessio et Filliuccio (con­ sententia, spectata ratione et absolute tra Bardi); et communem asserit Lugo > . loquendo, probabilior est. Nemo enim te­ Attamen ipse Croix8 cum Lugo />, lo­ netur ad damnum, nisi certo moraliter quens de prole adulterina, absolute dicit constet, ipsum fuisse causam damni; ut cum Ulsung, adulteros teneri ad alimenta probavimus supra ex num. 562, cum pro ra.a dubii. Quia, licet nemo teneatur D. Thoma ’. ad damnum, in dubio an ab ipso sit illa1 De Mairim., n. 443. Sotus, de Juti. et Jure, lib. 4, ad 2. · Trull., lib. 7, cap. 9, dub. 7, n. 6. Ludav. Lopes. qu. 7. . b) Trullench, Decal., lib. 7, cap. 9, dub. 7, n. 4, probabilem utique Soti sententiam exi­ stimat, nec pro alia re videtur a Salmant, tr. 13, cap. 3, n. 35 citari ; ipse vero commu­ nem vocat et tenendam asserit oppositam opi­ nionem, quae S. Alphonso probatur, et secun­ dum quam adulter « tenetur in solidum resti­ tuere... alimenta et haereditatem spurii a tertio anno aetatis et deinceps ». Bartho!. 136 LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Vasquez, Cajetano, Silvestro, Navarro, Molina, Azor ct aliis communiter, qui (ut asserit Lugo) praefatas duas senten­ tias rejiciunt. Secus autem dicendum, ait Lugo 1 cum Vasquez, si adultera sine sua infamia et periculo suppositionis possit prolem extra domum tenere et alere. ARTICULUS VI. QUID DEBEAT RESTITUI PRO FAMA ET BONIS SPIRITUALIBUS, UT, INDUCTIONE AD PECCATUM, AVOCATIONE A RELIGIONE. 660. An restitutio facienda in alio genere. (De restitutione famae, vide dicenda n. 988). Vide hic alias resolutiones. — 661. Quid, si quis inducat alterum ad peccandum. — 662. Ad quid teneatur, qui abduxerit nwitium vel religiosum a sua religione. — 663. De restitutione ob omissionem Officii divini. — 664. Qu. 1. Quid, si fructus beneficii non pcrcipiantqr. — 665. Qu. 2. Quid, si omittatur Officium sine culpa. — 666 Qu. 3. An restituendi fructus intra primos sex menses. — 667. Qu. 4. An omittens Officium possit postea supplere altera die. — 668. Qu. 5. Quid, si omittatur pars minor, quam integrae Horae. — 669. Qu. 6. Quid, si recitentur Horae sine attentione interna. — 670. Qu. 7. An excommunicatus teneatur restituere fructus. — 671. Qu. 8. An omittens incurrat aliam poenam. — 672. Qu. 9. Cuifacienda restitutio. — 673. Qu. 10. An omnes fructus restituendi. Et quid de beneficiario simplici. — 674. Qu. 11. An teneatur ad Officium habens tenue beneficium. — 675. Qu. 12. An canonici non assistentes vel non psallentes in choro teneantur ad restitutionem distributionum ct praebendarum. Dub. 1. An peccent graviter canonici qui choro non assistunt. - Dub. 2. Quid teneantur restituere, si choro non intersint. - Dub. 3. An satisfaciant choro qui tantum intersunt, et non recitant. - Dub. 4. An satisfaciant choro qui submisse recitant. Pro hma, qaid rettl· luendum Pr > d>lo. μαπ 660. - « Resp. Juxta dicta, si restitui « non possint bona ablata ex bonis ejus« dem ordinis, non est obligatio faciendi «ex bonis diversi ordinis». — [Vide di­ cta n. 627]. « Unde resolves: « Γ. Pro fama restituenda est fama: « cum id non potes, non teneris ad pecu« niam et bona fortunae, nisi per senten« tiam a judice cogaris sic satisfacere. « Eadem est ratio de reliquis. Quod si ta«men, laedendo famam, in bonis etiam • fortunae alteri damnum allatum esset, « constat ex supra dictis quid faciendum « sit. — Porro de laesione famae, etc., vi• de» [dicenda n. 9 ». An autem teneatur tunc ex justitia coo­ perari ut alter convertatur? — Croix ‘ pu­ tat probabiliter teneri;sed non negat oppo­ situm esse etiam probabile cum Sanchez. 662. - «4°. Si quis aliquem (etiam no- pro*Ma« vitium) abduxit ab ingressu religionis, u^c*,e « tamen sine vi et fraude, etsi graviter « peccarit id irrationabiliter faciendo, ac « proinde teneatur ei rursus suadere in« gressum ex caritate ; non tamen ex ju« stitia vel illi vel religioni tenetur, quae Vasq., de Testam., cip. 5, $ 1, n. 22 · Cajctan., Sum., Vasq., de Testam., cap. 5, $ J, n. 23. — · Lib. 2, cap. 8, v Adulterium. · Silvrti., ▼. Adulterium, num. 7, qu. 5. iVatur., Man., cap. 16, η. 48 et 49. - Molina, tr. 3, disp. 103, num. 2. — Zufo, disp, 13, num. 11. — 1 Loc. dt, num. 13. · num 7. — · Lib. 3, sect. 5, tr. 2, cap. 8, num. I. — · Lib. 3, <> Azor, part. 3, lib. 5, cap. 6, qu. 7, di­ stinctionem adhibet: « Si adulter, inquit, adul­ teram induxit aut provocavit ad adulterium, in solidum obligari, quia est principalis causa adulterii.. Si vero adulter non induxit aut provocavit, sed ambo communi consensu ad part. 2, num. 3U. - Sanch,, Consil., lib. 1, cap. 3, dub. 1, num. 5. adulterium convenerunt, tunc adulter non te­ netur in solidum praedicta damna restituere, sed in partem dumtaxat». 661. - a> Ibid., id est Laymann, loc.cit., n. 1; Lessius autem, loc.cit.,n.7,diserte ait teneri ad hoc, non ex justitia, sed solum lege caritatis. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Pro apo Impediens vi, fraude, etc. Ιη£ΓΜ< wm reheio· nh. inju» ita» Tenetur reparare damna molUAtcrii. « nullum adhuc in eum jus acquisivit — « Vide Laymann *. « 5°. Si quis religiosum ad apostasiam « induxerit suasione aliave cooperatione, « obligatur ex justitia religioni ad resti- · .tutionem: non quidem ut ipse (quod « aliqui volunt) loco alterius ingrediatur; « sed ut suadeat alteri, quoad potest, re« ditum, et compenset monasterio com« moda quae ex haereditate, bonis vel in« dustria alterius exspectabantur ». Qui per vim, fraudem aut metum gravem impedit vel avertit aliquem a re­ ligione, graviter peccat contra justitiam. Est commune apud Croix * cum Lessio, Dicastillo, Burghaber et Stephano. Pro­ batur ex Tridentino3, ubi excommunica­ tur qui puellam a religione impedit. For­ tius peccant parentes, si impediant (vide dicta n. 335, v. Praeterea}. Probabilius autem est quod is qui hunc impedit non teneatur alium adducere ad religionem; ut ait Croix 4 cum Sanchez, contra Navarrum a>. Tenetur tamen reparare damna ob id monasterio provenientia; ut com­ muniter dicunt DD. cum Lugo Et hoc dicendum probabilius, etiamsi ille aver­ 1 Lib. 3, MCt. 5, tr. 2, cap. 8, n. 2. — 1 Lib. 3, part. 2, VI. - ART. VL 137 sus simplex erat novitius: ut Lugo >, * et Lessius cum aliis apud Croix ‘; contra Sanchez, qui putat oppositum probabile, dicens monasterium non acquirere jus in novitium, nisi post professionem. Hic autem videndum DB RESTITUTIONE OB OMISSIONEM DIVINI OFFICII. 663. - Ex decreto concilii Lateranensis sub Leone X, aucto a S. Pio V anno 1571, beneficiarii tenentur restituere fructus beneficii pro rata omissionis Officii, elapsis sex mensibus a die beneficii — In praefato enim concilio sic dicitur ·: Statuimus quoque..., ut quilibet habens be­ neficium..., si post sex menses ab obtento beneficio divinum Officium non dixerit, legitimo impedimento cessante..., fructus suos non faciat pro rata omissionis re­ citationis Officii et temporis. — Deinde S. PiusV, in sua constat. 186, quae inci­ pit: Ex proximo Lateranensi, edita an­ no 1571, sic sancivit: Statuimus, ut qui Horas omnes canonicas uno vel pluribus diebus intermiserint, omnes beneficii... frude Regular., cap. 18. — · Loc. du, num 347. · Sa ch., * n. 347. · Ltss., dc Statu vitae deligendo, qu. 8, i n. 89 · Const! M lib. L cap. 3. dub 2, a. Il et 12. — Less., de Just- Dfcast., dc Jusi, ct Jutc, lib. 2, tr. 2, disp. 7, dub. 2, n. 19. - ct Jure, lib. 2, cap. 8, n. 15. · · Loc. dc. — Sauch. loc. dL. Eur^hab., centur. 3, cas. 80. · Stephanas a S. Paulo, de n. 22. — · ConciL Later. V, anno 1514. scss. 9, bull, reform., Just, cl Jure, tr. 4, disp. 5, num- 33 et 35. — ■ Sess. 25, 4 SiaJ ulmus quoqur. — S Pius V, const. Ex proximo, § 1. 662. Navarrus, Man,, cap. 12, n. 44: * Sufficere, inquit,... suadere alteri aeque bono, ut ingrediatur religionem, etiam si hoc illi omnino non persuadeat». b> Lugo, disp. 9, n. 40, loquitur de eo qui professum per vim vel fraudem c religione extrahit, et asserit in hoc omnes convenire, ut talis ad restitutionem totius damni teneatur. At n. 33 ct seqq., disputat de eo qui per vim aut fraudem aliquem impedit ne religionem ingrediatur,vel novitium c monasterio extra­ hit, quem sane ad restitutionem teneri asse­ rit, sed pluribus adjectis distinctionibus: « Ad­ verto, inquit n. 34, ejusmodi emolumenta in duplici classe esse posse. Aliqua enim sunt connexa per se cum persona novitii vel in­ gressuri religionem, v. gr. si cathedram re­ gebat in academia publica, quam in religione adhuc retineret, ct cujus proventus ad mona­ sterium pertinere deberent; quare emolumen­ tum illud connexum esse videtur cum persona, ita ut idem fere sit velle donare seipsum re­ ligioni, ac velle illud etiam emolumentum cum persona connexum donare. Idem est de indu­ stria personae, ob quam magna utilitas mo­ nasterio advenit in bonis temporalibus, quo­ rum curam habebit... Aliqua vero sunt magis per accidens connexa, ut si novitius vel in­ gressurus dives sit, vel haereditatem amplam speret, quod etiam emolumentum ad religio­ nem pervenire potest. Si ergo de emolumentis prioribus sermo sit, vera omnino videtur com­ munis illa sententia [quod scilicet damna com­ pensare teneatur]-. — N. 35. Si vero sermo sit de emolumentis posterioris generis, ego rursus distinguerem. Nam vel impediens in­ juste vel extrahens novitium, id fecit ex inten­ tione tollendi talia emolumenta religionis ; et tunc puto veram esse illam secundam senten­ tiam, quod teneatur ad restituenda ea damna religioni... — N. 36. Si autem absque ea inten­ tione novitius extrahatur vel impediatur, tunc probabilem existimo sententiam..., quod non teneatur ad restituendum religioni pro ejus­ modi emolumentis ». — Demum n. 37, subdit Lugo: < In eo tamen casu, in quo priora vel posteriora emolumenta restituenda sunt, ad­ vertunt communiter doctores non esse resti- Decretam Lateranen­ se. 138 LIB. ΙΠ. - TRACT. ctus, qui illi vel illis diebus responderent...; 664. - Quaeritur Γ. An beneficiatus, qui vero Matutinum tantum, dimidiam; fructus non percipiens, teneatur ad Horas qui caeteras omnes Horas, aliam dimi­ recitandas? Frncta diam; qui harum singulas, sextam par­ Respondetur; Si ipse careat spe recu­ incalpebib tem fructuum ejusdem diei amittat: ta­ perandi fructus, et non negligenter se ge­ ter non ptr li­ metsi aliquis choro addictus, non recitans, rat in illis exigendis, non tenetur. Ita aberpiem, est Ab omnibus Horis canonicis cum aliis prae­ Viva a>, Croix a>, Bonacina b> et Lugo «Λ Officio sens adsit, fructusque et distributiones — Ratio, quia non est aequum ut aliquis forte aliter assignatas sola praesentia subeat onus Officii, si fructus non perci­ juxta statuta, consuetudinem, fundatio­ piat sine sua culpa. nem vel alias sibi lucrifecisse praetendat, Niti > Excipe Γ. Si beneficiatus juste prive­ •te prive­ etiam praeter fructuum et distributionum tur fructibus in poenam alicujus criminis: tur ob σι amissionem ; item ille qui primis sex men­ Bonacina * cum Azor. Secus, si injuste men, sibus Officium non dixerit, nisi legitimum privetur; ut idem Bonacina cum Suarez cj impedimentum ipsum excusaverit, grave Molfesio, Azor, Laymann, Lopezd>, Gar­ peccatum intelligat admisisse, etc. vel qîm cia, etc. — Excipe 2°. Si spem certam ha­ sit spes po Hujusmodi autem restitutio certe de­ beat exigendi fructus sequentibus annis; st ea perci­ piendi. betur ante judicis sententiam; ut patet ex ut Lugo ·) cum Suarez, et Croix *. damnatione ab Alexandro VII propositio­ Quid, si vertatur lis super beneficio? nis 20, quae dicebat: Restitutio a Pio V — Distinguendum: imposita beneficiatis non recitantibus, non Γ. Si beneficiarius nondum acceperit Lite pen dente Ante debetur in conscientia ante sententiam de- possessionem beneficii, Cajetanus °, Na­ poMemio nem, tene claratoriam judicis, eo quod sit poena. varrus 4, et Sanchez 5 cum Corduba di­ tur justi a* Super hoc puncto, plures Quaestiones cunt, teneri ad recitandum Officium, sem­ Hot. occurrunt. per ac verisimiliter putet pro se ferendam 1 Diip. I, de Offic. div., qu. 2, punct. 4. num. 25. · tr. I, lib. 4, de Orat. pubi. EccL, cap. 20, num. 14 (non Aror, part. 1, lib. 10. cap. 4, qu. 6. — Bonae., disp. I, tAmen a Lu^o dUtur.j. — 1 Lib. 4, num. 1193. — ■ Sum., AM/es., Sum., v. Horae canon. omissio. — · De Horis canon., cap. 7, Anor, part. 1, lib. 10, cap. 4, num. 29. (a!, num. 28, i. £). — · Consi I., lib. 2, cap. 2, de Off. div., qu 2, punct. 4, num. 25. tr. 5. cap. 3, num. 39. CAP. IL - DE RESTITUTIONE V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. qu. 6. · Laym., lib. 4, tr. 2. cap. 5. num. I. - Garcia, dub. 76, num de Henef., part. 3, cap. 1. num. 45. — Suar., de Reliff., v. // quarto Λ luenda integre ejusmodi emolumenta. Sed ex parte, secundum spem praesentem et deductis expensis ». 664. - «i Auctores isti non eodem modo casum proponunt. — Viva enim, de Restit., qu. 7, art. 9, n. 2, absolute scribit: «Quod omittens divinum Officium ad nullam resti­ tutionem teneatur, si nullos fructus percipit ob onus recitandi Officium ». Croix vero, lib 4, n 1193: « Si quis injuste, inquit, pri­ vetur fructibus sine spe eos recuperandi, pu­ tat cum aliis Bonae, teneri ad Horas; alii probabilius dicunt teneri, si habeat spem emo jumentorum fundatam in titulo praesenti ». — Lugo denique, in suis Resfions. inorat., lib. 5, dub. 5, it. 8, loquitur de beneficio litigioso post adeptam possessionem, et negat adesse recitandi obligationem, quando propter litem beneficiatus fructus non percipit, si Limen «pro tunc nullum habet emolumentum ex obven­ tionibus aut manualibus vel alio titulo, nec in futuro habet spem certam recipiendi fru­ ctus praesentes vel saltem futuros, ob certam spem vincendi litem » * Bonacina, disp. /, dc Uffic div , qu. 2, 6. · Corduba, Sum., qu. 186, punct. 3, punct. 4, n. 24, haec dumtaxat scribit: « Be­ neficiarium, qui, capta possessione, fructus pro aliquo tempore non percipit, spem tamen habet alias recipiendi, teneri ad Horas canonicas». c) Suarez, de Rclig., tr. 4, lib. 4, de Orat, pubi. Eccl., cap. 20, distinctionem adhibet, et quidem n. 15: < Videtur... mihi probabile, in­ quit, quodsi ablatio fructuum non est perpe­ tua, sed pro aliquo tempore, etiamsi sit vio­ lenta et injusta, ct sine spe recuperationis, non sufficiat ad excusationem a recitando ». Secus vero esse ait n. 16, * si quis ita privetur fructibus, ut illa privatio sit quasi perpetua spoliatio beneficii ». Ludovicus Lopez, Instruet. cotise., part. 2, cap. 94,qu.2, id clare significat, dum adhae­ ret opinioni, quae negat teneri ad recitandas Horas eum, per quem non stet quominus fru­ ctus percipiat <·> Lugo, Rcsp. moral., lib. 5, dub. 5, n. 8, loquitur de beneficio super quod lis mota est post adeptam possessionem ; et concordat, di­ cens benchciatum teneri ad recitandas Horas canonicas, < quando spes est moraliter cena dc victoria litis». Rcvem oon tenetur adOffidum. Exctpiio, - DUB. VI. - ART. VI. 139 esse sententiam. Ratio, quia beneficiarius per solam collationem jam acquirit do­ minium beneficii *. Quapropter, cum a die collationis ad ipsum fructus pertineant, justum est ut ipse onus Officii subeat. Communis tamen et vera sententia do­ cet hunc non teneri ad Officium. Ratio, quia beneficiarius ad Officium non tene­ tur nisi ex perceptione fructuum: is au­ tem cui collatum est beneficium habet quidem jus in ille et ad possessionem ac cipiendam ; sed ante possessionem non ha­ bet jus ad fructus percipiendos: tale erum jus non acquiritur nisi per possessionem. Ita Habert/-ζ Pater Concina , * Continua­ tor Tournely f); Salmant. * cum Suarez, Palao, Lugo, Bonacina, Filliucdo, Rodri­ guez /4 etc. Bene tamen excipiunt, nisi stet per beneficiarium, quin possessionem adipiscatur; quia ex reg. 25, in 6°: Mora sua cuilibet est nociva. Nec obstat quod fructus reserventur proviso, nam respondet Habert4 etiam fructus beneficii vacantis saepe reservari beneficiario futuro; et tamen nemo dicet, hunc teneri ad Officium Hoc autem oeneficium, usquedum liti subjicitur, ha­ betur pro vacante ; ut ait Concina ·. — Et sic respondetur rationi oppositae sen­ tentiae. 2'. Si vero beneficiarius jam fuerit ade­ ptus possessionem beneficii, tunc : Si ipse habet spem moraliter cenam vincendi li­ tem, utique tenetur ad Officium, ut docent Lessius *, Suarez «>, Lugo T, Concina ·; Salmant. *> cum Palao *>, Fiiliucdo et aliis communiter. — Secus, si absit haec spes, et dubium sit cui adjudicandi erunt praedicti fructus; quia nemo obstringen­ dus est ad onus certum ob mercedem in­ certam. Ita Lugo’; Salmant f> cum San­ chez % Ledesma, Pellizzario ·); et Tambu- 1 Ex cap. Si itbi, de praebend., in 6'. — · De Horn a. 160. — « Tr. de Contract., αψ. 11, § I. qu. 7, i. f. — · De canon., cap. 7, § 3, n 26. — 1 Tr. 16. cap. 2. n. 36. · Sujr., loc. cit., lib. 4, cap. 19, n. 9. Horis canon., ap. 7, $ 3, n. 26, i. f. — * Cap. 31, n. 173 Palans, tr. 7, disp. 2, punct. I, § 2, n. 25. Lm£o, Reap, mor., lib. 5, dub. 5, n. 1. - Bonac., de Offic. div., disp. 1, qu. 2, punct. 5, n. 2. · Fill., tr. 23, lib. 5, dab. 5, a. 8. — Pttr. Ltdtsm., Sam. ;απ. 2, tr. 9, cap. 4, poet eoad. 6, dub. 9, v. Dko 3. / ) Habert, tr. dc Contract., cap. 11, %l,qu. 7, raliter certam illos recipiendi, vel etiam si in­ non loquitur de beneficio litigioso, sed in ge­ tegre alteri solvat, administrationem tamen nerali scribit: < Nullam esse recitandi obliga­ recipit beneficii, tenetur ad Officium ». tionem ante initam possessionem, dummodo i) Salmant. tr. 16, cap. 2. n. 37, concor­ non stet per beneficiarium quominus posses­ dant, negantes beneficiarium ad recitationem sionem adeat ». — Idemque scribit Contin. teneri, :n casu quo deficeret certitudo mora­ Tournely, de Relig., part. 2, cap. 2, art. 8, lis sibi applicandos esse fructus, saltem ser­ sect. 2, conci. 2, qu. 2 — Rodnguez tamen vitio debitos ». magis diserte loquitur, Sunt., part. 1, c. 145, Sanchez, Consil., lib. 2, cap. 2, dub. 76, n. 1: < Notetur etiam, inquit, qued nullus be­ n 9, scribit: < Quando lis advenit post bene­ neficiarius tenetur recitare Horas canonicas ficii possessionem adeptam, tenetur possessor ratione beneficii, nisi ejus habeat pacificam recitare, licet judicis auctoritate fructus reser­ possessionem ». ventur seu sequestrentur usque ad litis fini­ K) Suarez, loc. cit., cap. 19, n. 10, non re­ tionem. Ratio, quia tunc obvenientes vel ma­ quirit ut adsit spes vincendi litem, sed abso­ nualia sunt possidenti, si beneficio inserviat ». lute: « Si alius [litigans) possidet, ille tenetur Et addit n 10, quod si eo casu < beneficium pro tunc recitare, quia tenetur ad totam admi- nullum habet servitium.-, et sic fructus omnes nistrationem beneficii, et quia neccsse est ut sequestrantur, nulla parte possessori reliem, saltem habeat titulum coloratum, et actu frui- judicandum est an hic teneatur recitare, sicut tur beneficio ratione possessionis et actualis quando lis advenit ante possessionem» At n. 7, negavit ad recitationem teneri, quando ministerii » h> Salmant., tr. 16, cap. 2, n. 38, concor­ lis ante possessionem sit mota, et non sit ve­ dant quidem: «Si pendente lite ipse benefi­ risimile sententiam pro eo esse ferendam l) Pellizzarius, tr. 5, cap. 8, n. 194, aperte cium administret, cum morali spe et certitu­ dine quod tructus sibi applicandi sunt, saltem hanc partem significat, scribens: < Beneficia­ debiti pro obsequio praestito». — Id ipsum rium habentem titulum beneficii, teneri ad docet Palaus, loc. cit., n. 24. Horas, sive habeat possessionem litigiosam i) Filliuccius citatur utique hic a Salmant.; (siquidem interim lite non obstante, [πο/α] be­ at vero, tr. 23, n. 161. non loquitur de lite, neficium ministret, et morali certitudine spe­ sed solum de eo qui beneficium possidet absque ret sibi applicandos esse fructus saltem serfructibus, de quo dicit: < Si habeat spem mo- Ailio debitos) ·. Si nt tpei vincendi, tenetor poste««ionem. Secui. ·· AbSlC spc< vincendi. LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO c»< fru- rinius ’ cum Bonacina '"À Et hoc dicenρΐ’βΜΜ· dum, etiamsi beneficiarius emolumentum naa!e * erri ex fructibus beneficii jam perciperet; sed , nullam esse obligatio­ Uitoere ob nmiMum Of­ nem restitutionis, ei qui sine culpa sic ficium omisit Officium. Unde licite eos retinere potest: sicut licite retinet fructus matu­ ratos a tempore vacationis beneficii, etsi Officium non dixerit. 665. - Quaeritur 2°. An omittens Offi­ cium sine culpa teneatur ad restitutionem ? * Omilien Prima sententia affirmat cum Ledesma inculpa bili­ fer tenetur et aliis, apud Viva * , qui probabilem putat. reitltuere juxta alio *. Negat vero secunda sententia proba­ Probabi­ bilior, quam tenent Lessius5, Pater Con­ lia· non te­ netur. ; * cina et ipse Viva cum Sanchez et com­ muniori. — Ratio: tum quia, cessante culpa, cessat poena restitutionis fructuum; ut colligitur ex verbis concilii I^ateranensis: S/’ Officium non dixerit, legitimo im- DECALOGI. pedimento cessante, fructus suos non fa­ ciat. — Tum quia, ut censent Silvester 1 cum Innocentio a>, Panormitano, Butrio a>; et idem Lessius cum Paludano b> et Rosella (contra Angelum et Covarruvias, qui tamen fatetur contrarium esse commune), hujusmodi restitutio non debetur de jure naturali; cum fructus beneficii non dan­ tur pro mercede recitationis, sed pro su­ stentatione bénéficiât!, cum onere tamen Officii. Ante enim concilium Lateranense, ait Lessius, nullus err.t canon, quo haec restitutio praecipiebatur. Bene autem po­ tuit Ecclesia omittentibus restitutionem imponere ipso facto et ante omnem sen­ tentiam; sed cum haec restitutio procul dubio sit poena (ut non dubitat Viva ·), ipsa omnino culpam requirit: et ideo satis a restitutione excusantur Officium incul­ pabiliter omittentes. Sed dices: Si restitutio fructuum cui- objettio pabiliter omittentibus est poena ; cur non requiritur sententia saltem declaratoria criminis, ut declaravit Alexander VII, damnando propositionem 20: dum (ut di­ ximus Lib. I, n. 149) in omnibus poenis positivis requiritur sententia? — Respon- Répondedetur non requiri sententiam, eo quod S.r° * 1 Deoii , hb. 2, cap. 5, § I, num. 30. — Croix, lib. 4, Ρϊυα, loc. cit. · Sanck., Conxil., lib. 2, cap. 2, dab. 86. — η. 1199. — · Resp. mor., lib 5, dub. 5, n. 6. — ■ Tr. 16, cap. 2, n. 39. — Ledesm., Sum., part. 2, tr. 9, cap. 4, post 1 V. Clericus IV, qu. 23. n. 16. · Panornt., in cap. Presbyter, de eclebr. missor., n. 8. — Rosetta, v. Clericus IV, n. 23. concl. 21, dub. I ; et % Sed est dubium, — · De RestiL, qu. 7, art. 9, num. 2, v. Infertur 2. — ’ Cap. St, num. 181, — An^et., v. Hora canonica, nam. 11. - Ccrvar., Νοχϊλχ. reeol. lib. 3, cap. 13. num. 10. — Less-, cap. 34, num. 180. — v. Quinto, et n. 183. — · De Hon· canon., cap. 8, n. 6. — • In propos. 20 Alex. VII, η. 3. Bonacina, de OJfîc, div., disp. 1, qu. 2, punct. 4, n. 26, id non habet, nec pro hac parte a Tamburinio allegatur. Lugo, loc. cit., n. 8, teneri ad recitatio­ nem affirmat, < quando nunc percipit aliqua emolumenta ex obventionibus, vel stipendiis manualibus sui laboris, quae non perciperet nisi titulo beneficii». — Et clarius Salmant., loc. cit., u. 38: « Idemque est, inquiunt, [id est teneri], si interim recipiat emolumentum aliquod ex functionibus ct servitiis manuali­ bus, vel aliquo alio modo, occasione beneficii quod possidet, quibus privari non timeat, si in hic vincatur». °) Salas refertur a Lugo (ex quo citatur a Croix), tamquam id doceat « in manuscripts tract, de Oratione et Horis canonicis, dub. 41 », quos quidem reperire nequivi. l·) Bonacina citatur utique a Salmant.; sed videtur allegari ad probationem dumtaxat, in quantum scilicet, loc. cit., qu. 5, punct. 2, n. 4, negat ad restitutionem teneri beneficiarium, qui ex ignorantia invincibili, oblivione, bona fide, vel absque culpa vel ex legitimo impe­ dimento Horas non recitat. 665. - a) Innocentius allegatur profecto hic a Silvestro, sicut et Butrius; sed allegatio fal­ lax est, id enim non habent in cap. Presbyter, de celebr. tnissar. h) Lessius, cap. 34, n. 178 et 170, distin­ ctione utitur ; et primo quidem de beneficiis curatis et capellis dicit: < Jure naturae non tenebitur quidquam restituere, vel saltem nonnisi parum, etiamsi Horas omiserit; nam illa oratio est functio tantum secundaria talis beneficii ». De beneficiis vero, «quorum tota vel praecipua functio est precatio canonial, subest quidem ex natura rei sufficiens ratio, ut stipendium possit repeti, ct beneficiarii cogi ad restitutionem; tamen non tenentur sponte restituere, nisi Ecclesia significet se velle » — Auctores vero citat Lessius, ut as­ serit S Alphonsus; allegatio tamen Paludani, quam a Silvestro mutuatus est, fallax est ; si- CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VJ. - ART. VL Omitteiu lafrx icx menus pro­ babilius non tenetur restituere. Omittere un> die, le * •.haie, et«t aliodic sup­ pleatur. haec restitutio est poena conditionalis, juxta dicta ibidem (dicto n. 149, v. Poe­ nae)', sive quia recitatio Officii est conditio sine qua non potest beneficiarius adipisci fructus, sicut declaravit Lateranense (ut mox vidimus n. 663) dicens: Si post sex menses ab obtento beneficio, divinum Of­ ficium non dixerit, legitimo impedimento cessante, fructus suos non faciat. 666. - Quaeritur 3°. An omittens Offi­ cium injra sex primos menses, teneatur ad restitutionem ? Affirmant Suarez % et Valentia cum aliis apud Viva — Sed negant probabi­ lius Lessius2, Concina °, et Viva cum Vas­ quez et communiori. Ratio est eadem quam mox adduximus: quia restitutio fructuum non debetur, nisi de lege Ec­ clesiae, quae hanc poenam injunxit tan­ tum omittentibus post sex menses. Adver­ tendum tamen, quod isti non excusantur a culpa gravi ; ut habetur ex bulla S. Pii V (ut supra, n. 663). 667. - Quaeritur 4°. An beneficiarius omittens Officium in uno die, possit sup­ plere in alio? — Omnes docent, et non dubitandum, hunc non excusari a peccato mortali: ut diximus haberi etiam in prae­ fata bulla S. Pii V. Valentia, in 2 · * ·, * 2 disp. 6, qu. 2, punct. 10, $ 8. v. Rc- 141 Dubium fit: an ita supplens excusetur a restitutione fructuum? Prima sententia affirmat: quam tenent Molfesius 4; Salmant. *, qui citant Paludanum et Quintanadvenas; item Henri­ quez b', Suarez et Filliuccium. (Sed Diana® asserit Henriquez esse pro contraria sen­ tentia, et Filliuccium ac Suarez loqui tan­ tum pro casu praecedentis quaestionis); ac probabilem vocat Bonacina T. — Ratio, quia in tali casu iste jam rependit ae­ quale ; prout si capellanus omittit Missam uno die, bene potest altero supplere. Secunda vero sententia communissima, cui adhaereo, negat. Et hanc tenent Bo­ nacina ·, Viva », Roncaglia10 ; cum Navar­ ra Pellizzario, Bassaeo, etc., apud Sal­ mant. “. Item Pater Concina “ cum Lean­ dro *), qui dicit hanc omnino tenendam ; et Croixia, qui contrariam non putat pro­ babilem Ratio, quia onus Officii est ad­ dictum diei; unde qui illud non implet, non potest implere in alio. Et haec vide­ tur fuisse vera mens S. Pii V, dum sancivit non facere (ructas suos, qui Horas omnes canonicas uno vel pluribus diebus intermiserint. Ubi notandum, non dixisse Pontificem omiserint, sed intermiserint; quo verbo satis significavit, non lucran cxp. 10, num. 307. · Su *xr., de Relig., tr. I, hb. 4, cap· 29. spondeo per distinctionem. · 1 De Refdt·, qu. 7, atl 9, n. 2, n. 11. — ’ Disp. L de Offic. div., qu. 5» punct. 2, n. 5. — v. Infertur 6. — 1 Cap. 34, n. 176. — 1 De Horis canon., 1 Loc. dt. — · De RestiL, qu. 7, Art. 9, n. 2, v. Infer tnr 3. cap. 8, num 3 — Wtv, de Restitue, loc, du · Vbsç., de — *· Tr. 5, qu. 2, d« Horis canon., c p. * Benefic,, cap. 4. § 1, art. 1, dub. 8, n. 38. — ‘Sum., Lr. 5, Pellu., tr, 5. cap. 8, num. 221. · Bass , v. Horat cano­ cap. 5, n. 17. — * Tr. 16, cap. 2, num. 66. · βηιη/anadv., * nica Singular., tr. 8, singular, b. num. IL — · Part. 2, tr. 12, » Tr. 16, cap. 2, num. 64. — u De Horis canon., op 8, resol. 24. - Henriq„ lib. 13, cap. 13, n. 2, lit.y, ■ /W/., tr 23, n. 11 ct 12. — * Lib. 4, n. 1209. quidem Paludanus, in 4,dist. 15, qu.5,art 3, concl. Q, (n. 40 et 41), diserte affirmat bene­ ficium dari propter Officium. 666 Suarez, dc Relig., tr. 4, lib. 4, de Orat. pubi. Eccles., cap. 29, η. 10, vult qui­ dem ejusmodi beneficiarium, ex natura rei teneri « ad aliquam restitutionem faciendam ». Qualis autem debeat esse illa restitutio expli cat n. 11: · Addo vero secundo non videri ne­ cessarium ex natura rei, ut haec restitutio fiat in bonis seu fructibus temporalibus beneficii; sed posse fieri in bonis spiritualibus, quae fue­ runt omissa ». Demum n. 12, addit non esse necessario faciendam in eadem specie actio­ nis, seu in Horarum recitatione; sed posse fieri per alias preces aequales, prudentis ar­ bitrio. 667. - a) Paludanus citatur a Salmant. ex Henriquez, sed loco ab Henriquez allegato, scilicet, in 4, dist. 15, qu. 5, art. 2, concl. 5, (n. 27),hoc innuit tantum, dicens confessarium posse Officium praetermissum in aliud com­ mutare, cum restitutio soli Deo facienda sit *) Henriquez allegatur a Salmant. n. 64, non quasi ipse hanc sententiam teneat; sed solum quatenus pro ea afferat Paludanum. ') Petrus Navarra a pluribus quidem au­ ctoribus hic allegatur; non tamen potui hanc sententiam apud eum reperirc. <*) Leander, in Decal.,part. 1, tr 8, disp. 7, qu.15, his verbis utitur: « Ego fere certum respondeo. Minime manere deobligatos a re­ stitutione, sed omnino teneri». «9 Croix revera dicit hanc sententiam omnino tenendam; ubi vero, ibid., advertit contrarium non videri probabile, tractat de casu diverso, scilicet de eo qui per alium Horas canonicas recitaverit. V. num. 6, (dutur a 4» qu- 6, resp. 2. — Leandro, non a Salmant.) · Ita sup­ plens, jUTtA alio· non te­ netur resti­ tuere. Juxla S. Ductorem, tenetur res­ tituere. 142 Omittens Citieis· non «applet «Ide open* ba». Non rati· tuitar »uffrspb pro anima bu·. Levi» ο· minio e i · eu mi a re Mitutione. mu 11 ο η n non coaIc•cum jaxu AllO· LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. fractus qui uno die Officium intermittit, etiamsi in altero suppleat; quia, licet is dici possit quod Horas non omiserit, ne­ quit vero dici quod non intermiserit. Hinc bene arguit Roncaglia: quomodo ille qui uno die fructus sui beneficii jam amisit, poterit altero die reacquirere? Tanto minus deinde approbo id quod subdunt Salmant. ', nempe, quod benefi­ ciarius omittens Officium possit supplere aliis piis operibus. — Nec etiam acquiesco ei quod dicit Roncaglia, nimirum quod, cum sub nomine pauperum veniant etiam animae purgatorii, si beneficiarius appli­ cat preces pro ipsis, possit liberari a re­ stitutione: non acquiesco, dico, quia Papa omnino imposuit omittentibus restitutio­ nem fructuum. 668. - Quaeritur 5°. An omittens par­ tem minorem quam integrae Horae, te­ neatur ad restitutionem? Si partes omissae materiam gravem non constituerent, commune est nullam deberi restitutionem, ne sub veniali qui­ dem ; etiamsi fructus illi parti responden­ tes ad magnam quantitatem pertingerent. Ratio, tum quia sic fert chori usus, tum quia a S. Pio V tantum omittentibus ali­ quam Horam imposita est restitutio: qui autem partem levem illius omittit, non potest dici Horam omisisse. — Ita Sua­ , * rez Bonacina3, Salmant. * et Pater Con­ cina ·. Et hoc verum putant Palaus a>, Sal­ mant. * cum Filliuccio, Petro Navarra^, Pellizzario a>, Diana c>, etc., ac probabile censet Bonacina, etiarnsi partes in pluri­ bus Horis constituerent simul gravem ma­ teriam; quia praeceptum recitandi inte­ grum Officium, diversum est a praecepto restitutionis: quae (ut dictum est) non de­ betur de jure naturae, sed ex mandato Ecclesiae pro omissione singularum Ho­ rarum. — Sed his non obstantibus, verius Verius cmlescunt e( mihi videtur oppositum, quod docent Sue­ oblirant id rez ’, Pater Concina 8, Bonacina · cum rcstitslio' nem. Garcia a>, etc., nempe non excusari a re­ stitutione qui in uno Officio per plures le­ ves omissiones ad gravem materiam per­ tingit. Ratio, quia ex concilio Lateranensi absolute praecepta fuit restitutio fructuum pro rata omissionis Officii. Ubi nota, non dici ibi pro rata omissionis cujuslibet Ho­ rae, sed Officii: ergo, ex concilio, omittens partem notabilem Officii jam tenebatur ad restitutionem. — Postea S. Pius V suam bullam emanavit, qua nihil quidem de illa constitutione concilii immutavit; sed ex­ pressius providere volens (ut dixit), solum definivit quantum fuerit restituendum pro omissione singularum Horarum. Ex hac autem definitione perperam infertur quod Pontifex voluerit eximere omittentem par­ tem notabilem totius Officii a restitutione jam a concilio illi imposita, quamvis non omittatur pars notabilis uniuscujusque Horae. forüo Tanto magis deinde rejicimus cum Sal­ n Λomissio mant. '°, Bonacina Palao, etc., id quod notabilis α· nia» Hone dicunt Filliuccius, Pellizzariuset Diana, oblini ad restitutio­ et Viva putat probabile cum Navarro «·> nem. et Toleto h>: nimirum, non teneri ad re­ Romania. de Hod· can., cap. 4, qa. 6, reap. 2. — FUI., tr. 23, n. 319. — Bondi., dUp. L de Offlc. div., qu. 5, 1 Tr. 16, cap. 2. n. 65. — Roncaglia, loc. ch.» qa. 7. reap. 2. — punct. 2, n. 15. — ’ Loc. cit. — · De Horis can., cap. 8. • De Reb<., tr. 4. lib. 4. de Oral. pubL Eccles., cap. 30, n. 13. η. 10. — · Loc. cit., n 15. — * Tr. 16, cap. 2, n.66. • Di«p. 1, de Oflic div., qu. 5, punct. 2, n. IL — · Tr. 16, cap. 2. n 56 — 1 De Horn can., cap. 8, n. 8. — * Loc. cit. Palaus, tr. 7. disp. 2, punct. 7, n. 5 - Fill,, tr. '2Ά, n. 319. ■ Diana, pari 2, tr 12, resol. 26. · Prva, dc Re»tit., qu. 7, trt. 9, n. 4. 668. - *) Palaus, tr. 7, disp. 2, punct 7, aumtaxat adesse restituendi obligationem, pro n. 6, satis probabile existimat; Pellizzarius pier notabilem Horae omissionem, « sufficien­ vero, tr. 5, cap. 8, n. 213, probabile esse af­ tem ad peccatum mortale». firmai •J Bonacina, loc. cit., n. 13, ad restitutio b> Petrus Navarra male a Salmant. addu­ nem obligat « etiam illum, qui aliquam Officii citur; loco enim citato, nempe, lib 2, cap. 2. partem notabilem omisit cum peccato mor­ dub. 3, de casu diverso tractat; neque hunc tali ». nostrum alibi apud ipsum potui reperire. f) Pellizzarius, loc. cit., n. 211, id dicit ut *) Diana, par/. 2, tr. 12, resol. 26, affert satis probabile. tantum Boaacinae opinionem, neque ullum dc Navarrus, dc Horis canon., cap. 10. eadem judicium ipse pronuntiat. n. 44, absolute sic tenet. *<) Garcia non dtatur a Bonacina; ct re *>Toletus non recte citatur a Viva;siqui vera, de Bencf., part. 3, cap 1, η. 27, asserit dem, lib. 2, cap. 12, n. 2 et 6, id non habet. CAP. 11. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Externe voluntarie distractu» tenetur restituerc. Interius se diitra· hens potest retinere fructus bo­ na tide per­ ceptos. Refellun­ tur rigorisue. stitutionem qui omittit partem notabilem alicujus Horae. Nam qui partem notabilem omittit, vere non recitat Horam: sicut vere Mis­ sam omittit, qui partem ejus notabilem non audit. 669. - Quaeritur 6°. Ah teneatur ad re­ stitutionem beneficiarius, qui recitat Of­ ficium sine debita attentione? — Qui ex­ terne voluntarie se distrahit, certe non satisfacit Officio, et tenetur restituere. Dubium est de se distrahente interius. — De hoc magna est Quaestio, de qua fuse agemus Lib. IV, n. 177, ubi proba­ biliorem esse sententiam dicemus, eum non satisfacere. Sed quia oppositam sen­ tentiam non possumus negare adhuc esse probabilem: hinc dicimus non esse obli­ gandum beneficiarium ad restitutionem fructuum, semper ac bona fide eos per­ ceperit ; quia, posito jure certo, quod ipse habet ad res suas bona fide possessas, non tenetur ad restitutionem, nisi sit certus de obligatione restituendi. Magnus rigoristarum princeps, Prosper Fagnanus, gravem scrupulum imponit confessariis absolventibus poenitentem qui non vult restituere juxta opinionem pro­ babiliorem sui confessarii; quia ejus sen­ tentiae, tamquam sui judicis, poenitens ut reus parere debet. Sed gravior quidem scrupulus videtur mihi et communiter aliis innumeris doctoribus, etiam rigidae sententiae fautoribus, angere debere confessarios, damnantes ad restituendum poenitentes, qui ex una parte habent opinionem probabilem eos excu­ santem a restitutione, et ex altera ha­ bent jus certum possessionis ad bona sua, quibus exspoliari non debent, nisi constet de obligatione restitutionis, juxta dicta n. 547, v. Et hoc. — Praeterea diximus Lib. I, n. 83, v. Nescio autem, et fusius dicemus Lib. VI, n. 604, quod poenitenti qui habet pro se opinionem probabilem, nequit denegari absolutio: ut communiter docetur, et fatentur etiam plures inter probabilioristas, quos ibi retulimus et re­ feremus. Nec obstat dicere quod poenitens de­ bet se conformare judicio confessarii. — innitaris 5, dc comtitutionib,, num. 3C4 et 3Û5, — ’ Sci». 14, dc PocniL, cap. 5. - · Dc Fa^nan., in αψ. VI. - ART. VI. 143 Nam confessarius non est judex contro- Coaiem· versiarum, prout est Summus Pontifex; JÎSÎ^pT sed tantum judex dispositionis poeniten- njonam· tium et satisfactionis injungendae, ut ha­ betur ex Tridentino ‘, ubi dicitur: Jesus Christus.... sacerdotes sui ipsius vicarios reliquit tamquam praesides et judices, ad quos omnia mortalia crimina deferantur..., qui, pro potestate clavium, remissionis aut retentionis peccatorum sententiam pro­ nuntient. Constat enim, sacerdotes judi­ cium hoc, incognita causa exercere non potuisse, nec aequitatem quidem illos in poenis injungendis servare potuisse, si in genere dumtaxat, et non potius in specie ac sigillatim, sua ipsi peccata déclaras­ sent. En igitur patet poenitentem in hoc tantum sequi debere judicium confessarii, ut peccata apud eum deferat et poeniten­ tiam acceptet. — E converso, poenitens Poeoiient dispocila» post confessionem suorum peccatorum bxbet jtis latio· habet jus certum ad absolutionem, quae abso nra. non potest ei denegari, nisi aliunde sit indispositus. Neque potest quidem did indispositus, quia non sequitur opinionem confessarii: ad quem certe non pertinet reprobare opiniones quas alii sapientes approbant; sed tantum judicare an poe­ nitens rectam vel ne conscientiam sibi formet. Sed instabit Fagnanus: Haec sunt prin­ cipia probabilistica. — Ego nesdo an sint probabilistica vel antiprobabilistica, cum plures etiam inter probabilioristas illa se­ quantur. Hoc unum scio, quod in omnibus seonen scientiis regula probata est, ut sequamur p, Bonacina, 671. - Quaeritur obiter 8°. Omittens, tenetar, Coninck, Avila, Hurtado et aliis pluribus ultra restitutionem, quamnam aliam poe­ (contra Suarez, Covarruvias, Filliuccium, nam incurrat? Sayrum % etc). Et quidem probabilius: Incurrit poenam privationis beneficii, ratio, quia poenas quae actionem requi­ si admonitus, saltem bis, post sex menses runt (ut diximus lib. I, n. 149), reus non Officium omittat intra quindecim dies °); tenetur subire nisi post sententiam. — Et ut Suarez apud Viva ‘°, ex concilio Late­ sic videtur significare textus in cap. Pa­ ranensi. storalis 53, § Verum, de appel., ubi dicitur: 672. - Quaeritur 9°. Omittens, cui de­ Illi proventus ecclesiastici merito subtra­ beat facere restitutionem? huntur, cui Ecclesiae communio denegatur. Resp. Pauperibus, vel fabricae bene­ Io autem subtrahuntur, ait Continuator ficii: ut ex decreto S. Pii V; sive eccle­ Tournely ’, potius indicat exspoliationem siae sive domui beneficii, sive in augendis quae fit ab homine, quam quae ipso jure agris: ut Suarez et Vasquez, apud Viva inducitur, ut etiam explicat Glossa. Tanto — Non autem (ait Viva) potest dare fabri­ magis, quia Pontifex respondet ibi inter­ cae alterius ecclesiae, nisi fabrica sit in rogationi factae, an clericus excommuni- utilitatem pauperum ; vel nisi ecclesia catus potuisset privari a judice ecclesia­ propria non indigeret restauratione, et aliae ecclesiae eleemosynis indigerent ut sticis beneficiis. modo muHaec tamen sententia procedit, si bene­ reficerentur; ut ait Concina ,a. a er I «acti· fecerit. Nomine autem pauperum,intelliguntur ficiarius per se vel per alium jam muneri pauperes cujuscumque loci; et etiam insuo satisfecerit. Excom Si autem ob injustam excommunicatio­ telliguntur ipsi defuncti. — Et etiam ipse muntcatu· a choro ab nem abesset a choro, posset percipere fru­ clericus sibi potest applicare dictos fruMM. 1 De ReatiL, qu. 7, art. 9, num. 7. — · Lib. I, tr. 5, tur. — · De Restit., qu. 7, art. 9, n. 8. - Sd, id cit Victo- part. 2, cap. 2, num. 9. — ’ De Censuris, port. 2, cap. 1. rclli, in suit adnotat. nd SÙ, v. Beneficium, n. 48, · Fill., art. 3, lect. 5, qu. 4. — « Tr. 29, disp. 2, punct. 11, n. 4.— tr. 12, n. 133 ct 140. - Aidta, loc. dt., dub. 1, cond. I. — » Dc Matrim., lib. 3, disp. 51. num. 12. — · Tr. 10, dc Utolin., de Censur., tab. 2, cap. 12, n. 4. — » Loc. dt., Censur., cap. 3, num. 114 ct 115. - Bonae., dc Excom., num. 9. — Swar., de Relic., tr. hb. 4, de Orat. publ. Eccles., cap. 30, num. 10. - ” Loc. dt., num. 10. · Condi- disp. 2. qu. 2, puna. 4, $2, num. 2. - Coninek, disp. 14, dc ditp. 6, dub. 1, concl. 2. · Gaspar Hur tadns, Ac Censur., Lateran. V, (anno 1514), ecsa. 9. bulla Reform., Statui· mus quoque. — Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 30. di»p. 6. difl. 1. — Suar., dc Ccntur., disp. 13, Beet. 2, n. 2, num. 20. - Vasq., de Bcnefic-, cap. 4, $ 1, art. I. dub. 9. - I. 8 et 9. · Covar., Vnriar- reaolut. lib. 3, cap. 13, n. 8, « De Restit., qu. 7, art. 9, num 11, v. Infertur /. — Viva, loc. dt., v. Infertur 2. — De Horis canon., cap. 8, Excom., dub 9, num. 80 ct 81. - Avila, part. 2, cap. 6, v Duodecimo. · Fill., tr 12, num. 129 — ’ Loc. cit. — Glossa, in cap. Pastoralis, dc appellat., v. Subtrahun­ num. 24. 670. - a) Henriquez adducitur quidem a n. 24 ct 29, eamdem distinctionem adhibet Salmant. ut refert S. Alphonsus; sed hoc ma quam Henriquez. do, lib. 13, cap. 13, n. 4, distinguit: · Excom­ ') Sà, v. Beneficium, n. 50, Henriquez, municatus beneficiarius, quandiu manet in loc cit., id asserunt dc fructibus beneficii in mora et contumacia, hic in utroque foro non generali, et non solum de distributionibus. facit fructus suos... Si excommunicatus poeniΌSuarez, loc. cit., pariter de fructibus teat, nec per cum stat quominus absolvatur, beneficii in generali loquitur. ex pia Ecclesiae voluntate, fructus facit suos 671. - a) Clarius: Qui, post sex menses ab m conscientia». obtento beneficio, per quindecim dies Officium, bJ Sayrus non satis accurate citatur a Sal- saltem bis, non recitaverit, incurrit post mo­ manL, etenim, de Censuris, hb. 2, cap. 5, nitionem poenam privationis beneficii. OmiticM Officium fo currit pri vationen benefidi. Rutilatodum pauptribut vel eccleilat propriae. Quando pouit retlitui eccle­ siae alie­ nae. Quinam veniant no­ mine paape rura. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. VI. Non M * tufit per o· per a pUpro drhincti·. LimiUlio. ProtMbi· liter soli fructus re· spondentes Officio sunt restituendi. cius, si vere pauper est* ); ut dicunt Palaus 1 cum Navarro, Suarez, Bonacina, Toleto; et Viva1· cum Lessio, ex com­ muni. Excipitur tamen, si ille in fraudem Officium omittat, sciens posse retinere fructus ob paupertatem; ut bene adver­ tunt Palaus et Viva. Addunt Palaus · cum Suarez et Bona­ cina; et Salmant. 4 cum Navarro Pellizzario, Reginaldo, Filliuccio, Quintanadvenas et communi, posse beneficiarium satisfacere restitutioni, si quaecumque alia pia opera pro defunctis offerat, aequivalentia recitationi omissae; nempe (ut explicat Quintanadvenas apud Salmant. *) auditionem Sacri, flagellationem, lucratio­ nem indulgentiarum et similia. — Sed huic supra (n. 667, qu. 4, in fine) non acquie­ vimus. Tantum admittendum videtur cum Concina ·, posse beneficiarium fructus re­ stituere, ut celebrentur Missae, vel alia suffragia applicentur pro defunctis O. 673. - Quaeritur 10°. An beneficiarius restituere debeat omnes fructus, juxta Officia quae omisit? Affirmant Suarez, Valentia, Azor: quia sic loquitur bulla. — Sed Sanchez T, So­ tus8, Lessius’, Viva‘°; et Salmant. 11 cum Pellizzario, Vasquez Ledesma, Villalobos, Diana, Henriquez, Rodriguez, 1 Tr. 7, diip. 2, punct. 7, num. 12. · Mavar., M n., * 145 Bonacina, etc., probabiliter dicunt, ex be­ nigna interpretatione ipsos non teneri om­ nes fructus restituere; sed tantum eos qui respondent ad onus Officii omissi. Ratio: tum quia bulla S. Pii sic recepta est et sic explicata usu, utpote conformiore aequi­ tati naturali; tum quia durum videtur, eodem modo obligari episcopos, parochos et capellanos qui ferunt alia onera, ac sim­ plices beneficiarios. Quare dicunt episcopum vel parochum teneri restituere tertiam vel quartam par­ tem fructuum, retinendo alios pro aliis oneribus, quibus ipsi satisfaciunt: cano­ nicos, dimidiam partem: habentes capellaniam, dimidiam vel tertiam partem. (Ca­ pe llanus enim tenetur ad Officium; cum quaelibet capellania conferenda ab epi­ scopo et ejus auctoritate erecta, sit vere beneficium, etsi sit ad nutum amovibilis: secus, si non sit erecta auctoritate epi­ scopi, licet ab ipso conferatur. Ita Sal­ mant. 11 cum Suarez, Pellizzario, Villalo­ bos, etc.). Ratio, quia isti omnes recipiunt fructus, non solum pro Officio, sed pro aliis etiam oneribus. Henriquez autem apud Sanchez18 dicit episcopum et paro­ chum teneri tantum ad quintam partem (quod Viva 14 etiam approbat); canoni­ cum, ad quartam (ut etiam Viva,e). Hb. 10, qu. 5, ut. 6. — · Cap. SI. n. 177. — * De Rest., cap. 25, n. 123; et dc Horis canon., o p. * 7, n. 34. - Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4. cap. 30, n. 21. · Bonae., de Offic. div., qa. 7, art. 9, n. 13. — u Tr. 16, cap. 2. a. 59. - Pellia., disp. 1, qu. 6, punct. 4, η. Θ. - Tolet., lib. 2, cap. 12, n. 6. — tr. 9, cap. 4, poet concl· 21, dab., v. Dtco 1, et ▼. DiffL· 1 De Rest., qu. 7, art. 9, n. 11, v. f. - Less., cap. 34, n. 177. cultas est de beneficiis non curatis. — Vülalob., part. 1, — Palaus, loc. dt., n. 13. — Viva, de Rest,, qu. 7, art. 9, tr. 24, diffic. 17, n. 6. - Diana, part. 2, tr. 12, resoL 8. · n. 11, i. f. — · Loc. dt., n. 11. - Suar., de Relig., tr, 4, Henriq., lib. 13, cap. 13, nam. 2, lilt. n. - Rodrt^., Sam., Hb. 4, de Orat. pubi. Eccles., cap. 30, num. 19. - Bonae., part. 1, cap. 145, n. 4. * Bonae., loc. dt., punct. 3» n. 2. — loc. dt., punct. 4, n. 4. — · Tr. 16, cap. 2, n. 60. · PellU., M Tr. 16, cap. 2, n. 27. - Suar., de Relig.. tr. 4, Hb. 4, de tr. 5, cap. 8, n. 226. · lib. 30, n 45. · FUI., tr. 23, tr. 5, cap. 8, num. 207. · Petr. Ledesm., Sam., part. 2, Oral- pubL Eccles., cap. 22, n. IL Pellia.. tr. 5, cap. 8, nadv., loc. dL, n. 5, i. f. · · Loc. dL, n. 66. — · De Horis n. 196. - VUlal, part. 1, tr. 24, diff. S, a. 8 et 9. — Henriq., lib. 13, cap. 13, n. 2, Ut. m et a, in corn. · “ Consil., lib. 2, canon., cap. 8. num. 26. — Suar., loc. dt., cap. 30, n. 6. - cap. 2, dab. 84. a. 4. — u De Præc. decal., qa. 3, art. 3. Valent., in 2a* 2··, disp. 6, qu. 2. punct. 10, § 8, v. Sed n. 8, v. Quarto (Non tamen satis sibi consentiens in pro­ quaeri potest. — Aaor, part. 1, lib. 10, cap. 14, qu. 6. — pos. 20 Alex. VII, n. 6, nec de Restit., qu. 7» art. 9, n.ll). — r Λ. · Quintanadv., tr. 8, singular. 6, n. 4. — Quinta­ Consi!., Hb. 2, cap. 2, dub. 83, n. 3. — · De Just, et Jure. 672. - °) De consilio confessarii, ut dicunt Navarrus, Tolctus et Suarez ; vel etiam alte­ rius viri docti, ut addit Suarez. *>) Navarrus utique hic citatur a Salmant; sed loc. cit., in meis saltem editionibus, hoc non habet. <) Et ita quidem docent etiam Suarez , Pcllizzarius, Reginaldus ct Filliuccius, qui proinde minus fideliter referuntur a Salmant. 673. - a) Vasquez perperam a Salmant. ci­ tatur; quamvis enim loc. cit., dub. 7, n. 38, neS. ALriioXBi, Opera moralia. — Tom. II. ’· De Praecept. decal·, qa. 3. art. 3. n. 8, ▼. Quarto. gat beneficiarium qui Officium omiserit, te­ neri « de jure naturali et divino » ad resti­ tuendos omnes fructus; at vero n. 42, de jure positivo tractans, plane contrarium tenet, et diserte scribit: « Quod vero omnes auferat fru­ ctus ob non recitatas Horas, declaravit Pius V; et non habet injustitiam, quod in poenam pec­ cati, omnibus priventur, qui jure naturali, ut vidimus, aliquos ratione alterius ministerii possent retinere ». Idcmque clarius repetit Va­ squez in P"» 2·', disp. 168, cap. 4, n. 34 et 33. io 146 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Quid de beneficiario simplici? π 0« deVii Recte Viva cum Bonacina1 dicit, teneri omncreMb omnes fnictus ; quia onus gestandi habitum, vivendi caste, etc., compensatur cum privilegiis clericalibus. — Attamen Henriquez apud Sanchez 1 dicit teneri tantum ad tertiam partem, ratione alio­ rum onerum. Et asserit hanc esse com­ munem recentiorum cum Manuele et Me­ dina, quorum opinionem ait Sanchez esse rationi consonam. At hanc opinionem meLimiuuo. rito ait Lessius a, esse laxam. Unde ratio­ nabiliter eam limitat ad eos beneficiarios tantum, qui, praeter Horas canonicas, alia onera habent, idque juxta onerum proportionem. 674. - Quaeritur 1Γ. An teneatur ad Officiunt, habens tenue beneficium? Alii obli­ Salmant.4 cum Navarro, Laymann a>, gant *d of hcium ha­ Palao, Suarez, etc., teneri censent: quia bentem te­ nue benefi­ S. Pius V hunc non excludit. cium. Negant tamen, apud Moya 5, Maide­ Aii» ne­ gant eum onish, Escobar, Quintanadvenas l>, Diana et Aragon, qui testatur hanc esse commu­ nem recentiorum. Et idem sentiunt Les­ sius4, Sanchez’; item Rodriguez, Molfesius Λ>, Vega, Ledesma, Torre et Pellizzarius, apud Salmant. 8 (quamvis Lessius et Pellizzarius,J sentiant, teneri hunc be­ Simp)» Vrva, dc Praec. decal., qu. 3, art 3. n 6, v. Quarto. · neficiarium recitare saltem dominicis et diebus festivis). — Ratio, quia ex cap. Is cui 19, de praebend., in 6°, in jure tenue beneficium non reputatur pro beneficio. In praefato enim canone, habens tenue beneficium non excluditur ab alio benefi­ cio obtinendo; cum ibi prohibeatur, ne de beneficio provideatur tantum obtinens aliud beneficium : Is cui (verba textus) conceditur, ut auctoritate Apostolica possit uni personae idoneae in sua vel alia eccle­ sia providere: alicui aliud beneficium suf­ ficiens obtinenti providere non potest. Ad­ dit ibi Glossa : Ergo si non est sufficiens, secus est. Deinde infra rationem adducit : Quia beneficiatus idoneus non est,., et jure tommuni beneficiatus beneficiari non man­ datur, supra eod. tit. Quia in tantum. Ha­ bens igitur tenue beneficium, si potest beneficiari, ergo reputatur in jure tam­ quam non beneficiatus: et proinde cense­ tur eximi ab onere Officii. Quaeritur autem quodnam beneficium judicetur tenue. Dico non audiendos aliquos, qui con­ tra communem asserunt tale judicari be­ neficium, quod non pertingit ad 20 vel 30 aureos. — Merito tamen Viva , * Sporer '°, Elbel “.Tamburinius11 ; et Salmant.18 cum rciol 8. - Aragon, in 2 ** *. 2· qu. 83, art. 12, dub. 3, concl.2 lib. 13, v. In secundo casa. — · Cap. 34, n. 169. — 1 Loc. cit., dub. (6, cap. 13. n. 2, Iit. f. · ■ Consi 1., lib. 2, cap. 2, dub. M. n. 4. — n. 2 et 3. — Podrig., loc. cit., cap. 140, n. 3. - Vrga, Sum. Manuel Rodrtg., Sum . part Medtna, Sum., lib. I, cap. 14, $ 11. - Sanch., loc. cit., n. 6. — nuev., port. 1, cap. 128,cas. 13. · Petr.Ledcsm., Sum.,part. -, tr. 9, cap. 4, concl. 6, dub. 4. · Raph. de Torre, in 2·· 2··, poet · Λαfor., Man., qu 83, tr. dc Horis canon-, controv. 6, disp. 5, asiert. 5. · cap. 25, η. 102; et dc Horti canon . cap. 7, n. 27. - Palaus, tr. 7, disp. 2, punct 1, § 2. n. 9. - Suar., de Rclig.. tr. 4. Pellû., tr. 5, cap. 8, n 187. - · Tr. 16. cap. 2, n. 46. - Less., loc 1 Dc Off div., diip I, qu.5, punct. 3, n.2. — I, cap. 145. n. 4. · Darthol. • Cap 34, n. 177. — · Tr. 16, cap. 2, n. 4 *. lib 4, cap. 21, o. 9. — » Tr 2, disp. 2, qu. 1, $ I, n. 8. Escobar a Corro, dc Hons canon., qu. 3, $ 5, num. 23 et »eqq Diana, part. 2, tr. 12, reaol. 9; ct part. 9, tr. 7. 674. Laymann male citatur a Salmant.; quamvis enim, lib. 4, tr. 2, cap. 5, η. 4, qu. 5, hanc opinionem communem appellat, attamen n. 5, docet attendendam esse in hoc et se­ quendam consuetudinem ecclesiae, in qua talia beneficia conferuntur; addens in fine: « Si reditus bénéficiât!, quos a prima colla­ tione sufficientes habuit, postea fortuito casu vel hostium incursione adeo minuantur, ut aestimabilem partem sustentationis non prae­ beant, neque spes sit brevi tempore plus pro­ venturum esse, tali casu valde probabilem videri sententiam...: non incumbere pro eo tempore orandi obligationem ». h) Maldcrus, tr. 10,cap.2,dub.3, quaer· 1, v.iVf7u7om/H!4S,ejusmodi beneficiarium excu­ sat ab integra Officii recitatione, adjungens cit., n. 169,1. f.— Glossa, ad v. Sufficiens, ct v. filon potest. — Theol. sacram., part 1, append, de Horis canon., cap l,n.27 — 11 Dc Horis canon., n. 420. - m Decal., lib 2. cap. 5, $ I, n. 25. — w Loc. cit., n. 47. • In propos. 20 Alex. VII, n. 7. — inferius clericum obligationi suae satisfacere, « aliquoties recitando Horas pro rata fructuum quos percipit, praesertim diebus festis». 0 Quintanadvenas, tr. 8, singul. 19, n. 12, tuetur quidem hanc sententiam ; sed n. 14, eam ex Vasquez limitat ad casum quo bene­ ficiarius aliud officium habet praeter Horarum recitationem; quodsi nullum aliud spirituale officium habeat, non excusari a persolvendo divino Officio. d) Molfesius, Sunt., tr. 5, cap. 3, n. 26 ct 29, approbat catcnus hanc sententiam, ut Offi­ cii recitationem ad dies dominicos et festos restringat ; coarctans eam insuper eadem limi­ tatione ac Quintanadvenas. r» Pellizzarius, loc. cit., n. 187, probabilio­ rem quidem Lessii sententiam existimat; opi- CAP. IJ. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Non affe ren» ter­ tiam par urn *u»tentatioab, teduc. Dubius de tenuita­ te f obi i ça lut. hem, vi tenuitas lit cxculpa be Dcticiarii. Maldcro ac aliis communiter, censent pro­ babile, tenue existimari illud beneficium, quod non pertingit ad tertiam partem sustentationis /Λ Et adhaeret Sanchez ' cum Suarez «4 putans beneficium tenue, illud quod non pertingit ad tertiam, vel non magis declinet ad tertiam ultra quar­ tam partem. Sustentationem autem ra­ tionabiliter dicit Viva 1 mensurari juxta diversitatem patrimoniorum, quae in di­ versis locis solent clericis assignari. — Hinc Sotus apud Sanchez3 obligat ad Offi­ cium beneficiarium qui percipit annuos aureos octo. Sed Sanchez excusat, etiamsi percipiat 16 aureos. Verum huic minime acquiesco: communis enim sententia est apud Croix 4, nullo modo excusari ab Offi­ cio beneficiarium percipientem tertiata partem sustentationis. Idemque recte censet dicendum Croixs cum Vasquez, si dubium sit an beneficium sit tenue. Quia, cum beneficium sit cer­ tum, et tenuitas excusans sit dubia, pos­ sessio stat pro beneficio, et proinde pro obligatione Officii. Merito addunt Lugo h cum Suarez > * et aliis, Croix * et Tamburinius c, neque excusari beneficiarium, si ob suam culpam beneficium factum sit VI. - ART. VI. 147 caao< tenue; vel si ipse speret in posterum ube­ inAlii quibo» obligatur. riores fructus se habiturum; tunc enim unus annus compensatur cum alio (con­ tra Palaum). — Pariter addit Croix’, teneri ad Officium, qui acceptat benefi­ cium cum onere solvendi omnes fructus pro pensione. — Sic etiam, si non faciat fructus suos, quia non residet; ut ait idem Croix" cum Suarez, Lugo, etc. Hoc tamen limitant Busenbaum et Sanchez, si absit cum licentia: sed id recte rejiciunt Tamburinius *, et Croix '° cum Azor », cum ille possit fructus percipere si velit. 675. - Quaeritur 12°. Ah canonici non assistentes, vel non psallentes in choro, teneantur ad restitutionem distributionum et praebendarum ? — Plura Dubia hic dis­ cutienda sunt. Certum est quod clerici ecclesiarum Clerici ca· ihcdrabum cathedralium et collegiatarum tenentur et collegia· cno· ad Officium in choro”. Atque tenentur quo­ tarum ro obligan­ tidie assistere: nisi alibi alia sit institutio tur. Limitatio­ vel consuetudo ; vel nisi necessitas cogat, ne». ut in alio loco extra ecclesiam Officium per­ solvatur, et adsit licentia episcopi, quando ad ipsum aditus patet, ut ait Viva”. Immo probabiliter putat Bonacina (cui adhaeret Viva), canonicos bene distributiones lu- Maldcr., tr. 10, cap. 2, dub. 3. quacr. 8. — 1 Contil., et 12. · Lu^o, Responr mor.. lib. 5, dub. b. n. 4. - Rustnb., lib. 2, cap. 2, dub. 67, n. 4. — · In prop. 20 Alex. VII, n. 7. lib. 4, cap. 2, dub. 2, art. 1, resp. X n- 7. — Sanch, loc. — Scius, dc Jutt. et Jure. lib. 10, qu. 5, art. 3, conci. 2, at., dub. 72, num X — · Loc. cit., nam. 23, i £. — · Loc. ■ I^oc cit, η. X — Sanch., loc. cil — « Lib. 4, n. 1196. — · Loc. cit., n. 11%. - Vasq., in 1— 2-, dt., num. 1193. — 11 Ex clem. Gravi, de celebr. missar., can. 51 quis, ha. dut. * 2; ct TnX, 24, de Reform., diip. 66, cap. 3, n. 11, v. Primum Azor, part. 1, lib. 10, cap. 4, qu. 6, lib. 4, de Orat. pubi. Eccles., cap. 21, η. 10, nullam facit mentionem dc episcopi licentia, asserit illud censeri tenue beneficium, quod et simpliciter ad recitationem obligat eum, • non sufficiat saltem ad tertiam partem su qui « sponte sua in ecclesia non commoretur 148 A choro non ett leihak jxiitA alio *. Verior, kl baie Lin. HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. era ri, si recitent in sacristia ob aliquam causam, etiam sine licentia episcopi, si ipsa licentia praesumatur in sacristia enim reputatur Officium moraliter ac in ecclesia recitari. Sed dubitatur 1°. Ah peccent graviter canonici qui choro non assistunt? Negant plures DD. antiqui % ut Na­ varrus *, Silvester8, Cajetanus8; item An­ gelus, Valentia, Barbosa, Pellizzarius, Reginaldus, Tamburinius <4 apud Salmant. *. — Tum quia de hoc non adest praeceptum expressum; tum quia obligatio assistendi choro oritur ex distributionibus: ergo, cum his canonici renuntiant, omni obli­ gatione se liberant. Sed verius Suarez *, Bonacina ·, Pater Concina7, Viva ·, Continuator Toumely ·; Salmant.10 cum Vasquez, Palao, etc., do­ cent peccare mortaliter, qui a choro ab­ sunt notabiliter ultra tempus aTridentino permissum. — Ratio, quia ex can. Si quis presbyter, dist. 92, depositioni subjicitur clericus non recitans in sua ecclesia; tum quia obligatio assistendi non oritur ex distributionibus, sed ex primaria institu­ tione ipsius beneficii. Tridentinum enim111, loquens de canonicis, praecipit: Omnes... compellantur... in choro ad psallendum instituto, hymnis et canticis Dei nomen reverenter, distincte devoteque laudare. Diximus autem Γ. Notabiliter ; nam Excipi, turaboeeüi si absit canonicus per tres vel quatuor trium rtl die­ dies, est communis sententia, non pec­ quatuor rum care graviter. Ita Salmant. >8, et Croix18 cum Silvestro‘S, Bonacina, Covarruvias d>, Vasquez; et Suarez ·), qui tamen dixit praefatam sententiam non videri certe improbabilem, sed se nolle suum judicium interponere. — Diximus 2°. Ultra tempus Item, tfi tncairt i permissum ; quia Tridentinum permittit TridcntiM canonicis, sicut episcopis, per tres menses concevras Ερίκφ abesse. Recte autem docet S. Thomas u, choro ooi quem sequitur Viva 18 cum Valentia, Fil- obligAoiuf. liuccio et Bonacina (contra Navarrum et alios), episcopos non obligari ad chorum : tum quia sic fert consuetudo; tum quia ipsi majoribus negotiis vacare debent, quae chori assistentiam non compatiuntur. Dubitatur 2°. Quid teneantur restituere canonici choro non interessentes? Cacoma Certum est ipsos non posse lucrari choro Ab­ sento amit distributiones, etiamsi alii consocii eas illis tunt diMfl ­ remittant ; ut habetur ex Tridentino ‘e, ubi butioocv dicitur : Distributiones vero, qui statis Ho­ ris interfuerint, recipiant; reliqui, quavis 1 De Oratione (weu de Horii canon.), cap. 6, n. 14. — cap. 2, art. 8, sect. 5, qu. 1. — w Loc. tit., n. 3. · Vasq., • V. Hora, quaer. 10, n. 12. — · V. Horae canonicae, § 5. — de Bcnefic., cap. 4, § 2. art. 2, dub. 1, num. 183. · Pala us, Ançel., ▼. Hora canonica, num. 26. · Valent., in 2— 2··, tr. 7, disp. 3, punct. 2, num. 3. — 11 Seas. 24, de Reform., di«p. 6, qu. 2, punct. 10, § 6. « Barbosa, de Episc., alleg. 53, n. 131, i. f. PellU., tr. 5, cap. 8, n. 190. · Retfn., lib. 18, cap. 12. — 11 Loc. cit-, n. 1 et 3. - “ Lib. 4, n. 876. — n. 176. · 4 Tr. 16, cap. 4. n.2. - » De Relig., tr. 4, lib. 4, de Orau pubi. Eccleo., cap. 10, n. 17. Cfr. cap. 18, n. 6. — Bonac., loc. du, n. 2. - Vasq., loc. dt., dub. 1, n. 180. — ’· 2· 2··, qu. 91, art 2, od 3. — u Loc. du, n. 14, v. Dlco tertio. · Valent., in 2— 2··, disp. 10, qu. 6, punct. 2, in ’ De Hofi· canon., cap. 11, i 1, n. 4. — · De RestiL, qu. 7, med. · Fill., tr. 23, num. 136. — Bonac., disp. 1, de Oflic. div., qu. 3, puncU 5, num. 9. — Navar., loc. dt., cap. 5, art. 9, n. 14, v. Dubium tamen. — » De Relif:., part. 2, n. 14. — *· Seas, 24, de Reform., cap. 12. • Di^p. 2, de Offic. div in choro, qu. 1, punct. 2, n. L — et resideat », ob idque fructibus privetur. enim, loc. cit., requirit tantum ut absentia in Citatur tamen a Croix, (ex Tamburinio, ut vi­ consuetudinem non ducatur. — Covarruvias pariter limitationem istam disertis verbis non detur) sicuti refert S. Alphonsus. 675. - ·> Bonacina non requirit, ut saltem habet, Variar. rcsol. lib 3, cap. 13, i. f.; praesumatur episcopi licentia, sed solum ut sed videtur forte illam innuere, eo quod obli­ gationem restituendi qua tenentur beneficiati fiat ob aliquam causam «bona fide». *7 Nisi tamen ob contemptum vel contra non residentes et non recitantes Officium, ita particulare praelati praeceptum fiat ; aut nisi interpretatur, · ut ad omissionem quamlibet ob absentiam cultus divinus notabile damnum Horarum, nempe unius aut duorum dierum, patiatur, ut limitant Navarrus, Silvester, Ca­ fieri non debeat restitutio». Suarez, loc. cit., cap. 13, n. 8 ct 9, ita jetanus, Angelus, Barbosa, Pellizzarius, Rcginaldus, vel etiam, nisi id in consuetudinem loquitur: « Aliqui docti existimant etiam unius diei absentiam non esse rem gravem, quando ducatur, ut iidetn Silvester et Angelus. Tamburinius hanc sane opinionem, « ut- regulariter servitium chori diligenter ac stre­ pote benigniorem ·, libentius admittit, Dccal., nue fit ; nam Graffius... ait semel aut bis deesse lib. 2, cap. 5, % 4, h. 6 ct 7; non tamen a in choro non esse morule... Quod certe non videtur improbabile. Ego vero nolo esse fautor Salmant allegatur. Silvester a Croix hic utique citatur ; hujus licentiae, neque in hoc judicium meum utrum vero rccü , dubium mihi est; Silvester interponere ». 149 CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. VI. collusione aut remissione exclusa, his caExceptio­ reant. — Nota: Remissione exclusa. Nam, ne· ut bene advertunt Croix 1 et Concina ’, si portiones illae praesentibus jam sint prae­ stitae, isti licite possunt donare eas absen­ tibus: modo hoc non fiat ex pacto etin fraudem legis, ut ait Croix8 cum Sanchez et Lugo; quia haec esset palliata collusio. — Non privantur autem distributionibus qui absunt ex legitimis causis, de quibus agemus Lib. IV, ex n. 130. Haec quoad distributiones. An vero non assistentes teneantur etiam fructus praebendae restituere? Quxndo aSic habetur in Triden tino4 :Pr/wo anno mittant fru­ ctus prae­ privetur unusquisque dimidia parte fru­ bendae. ctuum quos, ratione etiam praebendae ac residendae, fecit suos. Quod si iterum ea­ dem fuerit usus negligenlia, privetur om­ nibus fructibus quos eodem anno lucratus fuerit. Crescente vero contumacia, contra eos juxta sacrorum canonum constitu­ tiones procedatur. Ex sacris autem cano­ nibus, ut dicunt Salmant. ·, illi exspolian­ tur ipsis beneficiis. — Hoc vero ajunt Sal­ mant. * ex communi, non fieri nisi post sententiam : sed contrarium hodie tenen­ dum, ut mox videbimus in Dubio sequenti. Dubitatur 3°. An satisfaciant choro et lucrentur distributiones canonici qui tan­ tum assistunt et non canunt? Canonici Affirmant Sanchez ’ cum Medina, Ara­ non canen­ *. te juxta a- gon et Panormitano. — Et consentiunt * lio lucran­ tur distri­ Bonacina8 ; et Salmant. · cum Palao, Sua­ butione·». rez, Lessio, Pellizzario et Ledesma, pro iis ecclesiis, ubi talis viget consuetudo: quam asserunt adesse fere in omnibus ecclesiis. Haec opi­ Sed hodie, aliis omissis, causa finita nions! dam­ nata. est ex bulla Cum semper oblatas 10, ubi Summus noster Pontifex, postquam asserit praefatam opinionem absonam esse menti 1 Lib. 4, n. 877 — · Dc Horis canon., cap. 11. $2, n. 4 — concilii Tridentini, atque pluries improba­ tam a Congregatione ipsius Concilii, dicit : Equidem minime Nobis compertum est, quo peculiari titulo suffultipersuasum ha­ beant unius vel alterius ecclesiae canomct, se muneri suo satisfacere per simplicem in choro assistendam, absque divinae psal­ modiae cantu. Verum, nisi illis praesto sit Apostodcum, non praesumptum vel abrogatum, sed legitimum ac vigens pri­ vilegium sive indultum, jure ac merito verendum est ne isti, dum ita se gerunt, praebendarum ac distributionum fructus minime suos faciant, et consequenter ad eorum restitutionem teneantur. — Ex quo verbo verendum, recte infert Concina ”, ita infirmatam esse contrariam opinionem, ut non amplius probabilis dici possit; tale enim verbum importat formidinem pra­ ctice m, cum qua certe non licet operari. Sed, quidquid aliqui dixerint super praefato bulla, idem Summus Pontifex omnia dubia abstulit novo brevi, quod direxit die 19 Januarii anno 1748adEmin. card. Delphinum, patriarcham Aquilejen­ sem, incipiens: Dilecte Fili, etc. (Vide apud Concina ll). — Ibi noster Pontifex consuetudinem canonicorum tantum tnteressendi choro, extirpandam esse decla­ rat; sic dicens: Itaque a te, dilecte Fili noster, poscimus ei fagitamus, ut non solum hujusmodi abusum et corruptelam ab ecclesiasdca disciplina absonam, et ca­ nonicis ordinationibus ac Nostrae quoque constitudoni contrariam, penitus evellere et eradicare adnitaris ; verum etiam ipsos suaviter fortiterque admoneas..., ut in po­ sterum ea qua decet et tenentur reverentia choro intersint assistantque, nec non pari pietate, attentione ac vigilantia omnino canere vel psallere cum caeleris studeant et contendant. Deinde iisdem edicas et non. 6. — · Disp. I, dc Offlc. dir. privat., qu. 3, punct. 2. 1, Palans, tr. 7. disp 3, • Loc. dt. · Sanch.. Consil , hb. 2, cap. 2. dub. 109. - num. 18. — · Loc. dt., num. 5. Resp. mor., lib. 5, dub. 18, u. 5. — · Scss. 24, dc Reform., punct. 3, num. 5. - Suar., dc Relif., tr. 4. lib. 4, dc Orat, cap. 12, (loquens de iit, qui ab ecclesiis tuis ultra tres pubi. Eccles., cap. 12, η. 11 et 13. - £< *.♦.. menses in anno absunt). — · Tr. 16, cap. 4, n. 9. — · Loc. ., * Pelli cit. — ’ Loc. cit., dub. 99, n. 2. · Rarlhol. Medina, Sum., part. 2, tr. 9, cap. 4, post concL 22, dub. 1 «eu Instruct, confess., lib. 1» cap. 14, S 11. v, f. - Aragon, 19 Augusti 1744, $ 24. — u De Horis canon., cap. 11, in 2·· 2··, qu. 83, art. 13. v. His tamen non obstantibus. - num. 23. — M Loc dt., num. 29; breve Praeclara dtevra, Panorm., in cap. Cum olitn J2, de «entent, et re judic., $ 7 ct 8. Cfr. Bullar. Boned. XIV. f) Croix disjunctive loquitur, et ait: Ex pacto vel in fraudem legis. κ) Nempe Salmanticenses, Pellizzarius et Ledesma id asserunt. — Palaus vero dicit cap. 31. n. 185. tr. 5, cap. 8, num. 135. - Petr. Ltikstn., Sum , — * Dc die I, 150 Choro *b- non canen- tuntkwru. graeben· SubmiMe mu* tacit offi. red un» LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEET1MO PRAECEPTO DECALOGI. turn fadas, Nos (quemadmodum per hasce nostras in forma Brevis Litteras tibi de­ claramus et injungimus) decernere atque statuere, sicut in eadem constitutione No­ stra innuimus, ipsos suosque successores canonicos, choro quidem interessentes assistentesque, minime vero canentes psallentesve, nullo pacto ex praebendis et distributionibus facere fructus suos, atque adeo restitutioni obnoxios esse ac fore. — Ex quo diplomate remanet tandem decisum quod canonici, vel non interessentes, vel non canentes aut psallentes in choro, ne(jum distributiones quotidianas amit­ tunt, sed etiam non faciunt fructus suos ex praebendis, atque ad restitutionem sunt, obnoxii. Dubitatur 4°. An satisfaciant choro, qui submisse recitant psalmos, alteram partem audiendo? Loquendo de choro in generali, an isti satisfaciant Officio,adsunt duae sententiae: Prima, quam tenent Cajetanus1, Ar­ milla’, Navarrus8, et alii apud Salmant.4, dicit non satisfacere; quia non communieant cum aliis· »canentibus. — Secunda vero . . . ... sententia, valde probabilis et communior, affirmat; haneque tenent Sanchez8, Les­ sius 6, Suarez Filliuccius *>, Concina *>, Bonacina8; Salmant.cum Soto >, Trullench, Villalobos, etc. Ratio, quia ad satisfa­ ciendum Officio in choro, non est necesse ut quisque audiat omnes voces alterius par­ tis: unaquaeque enim pars cum alia unum corpus constituit, et mutuo communicat. Loquendo autem de choro canonico­ rum, an ipsi submisse recitando satisfa­ ciant choro, et lucrentur distributiones? Affirmat Sanchez ’ cum aliis. — Sed communiter et merito id negant Lessius, Filliuccius10, Concina Continuator Tournely ”; et Bonacina 13 cum Suarez, Petro Navarrak> et Rodriguez. Ratio, quia distri­ butiones debentur solum iis qui choro in­ serviunt: servitium autem chori14 in eo consistit, ut clerici conveniant in ecclesia ad Officium psallendum. Ergo qui non psallunt, sed Officium submissa voce re­ citant, non possunt dici choro inservire. Censet tamen Bonacina’5 cum Suarez, Filliuccio, etc., quod canonici ita recitan-. tes possunt saltem percipere mediam par­ tem distributionum. — Sed SS. noster Pontifex Benedictus XIV (ut mox supra vidimus in praecedenti Dubio) expresse declaravit, canonicos non canentes vel psallentes, non solum amittere omnes dis­ tributiones, sed etiam teneri ad restituen­ dos fructus praebendae. Dubitatur 5°. An canonici, portionarit et similes, possint inservire choro per substitutos, vel alternatim unus pro alio ? Negat Joan. Bapt. Ventriglia 18 cum Zerola, Barbosa et Garcia ; ex praescripto 1 V. Horae canonicae, $ 5, v. f — · V. Horae cano­ M De Relit:., part.2, cap. 2, art. 8, sect. 5. qu. 1, v. Ex dictis. nicae, a. 22. — · Dc Hons canon., cap. 10, n. 47. — « Tr. 16, — 11 Loc. cit., n. 17. · Suar., loc. cit., n. 9 et 10. · Hodrig., cap. 1, n. 25. — 1 ComiL mor., hb. 7, cap. 2, dub. 14. n. 2. — Sum , part. I, cap. 145, n. 5. — M Clem. Gravi, de cclcbr. • Cap. 31, n. IM, i. f. — 1 Dc Relig., tr. 4, Ub. 4, de Oral, — » Disp. 1, de Offic. div., qu. 3, punct. 2. $ 1, publ. Eccles., cap. 12, n. 8. — · Disp. 1, de Offic. div., qu. 3. n. 17. · Suar., dc Relig.. tr. 4, lib. 4, de Orat. publ. Eccles., panel. 2, $ 1, n. 16. — Trull., Decal., lib. 1, cap. 7, dub. 16. cap. 12. n. 10 n. 8. - Wllal., part. 1, tr. '24, diff. 10, n. 9 — · Consil. mor., dentia can on icor., annot. 19, § 3, n. 18. · Zero la, Prax., lib. 2, cap. 2, dub. 99, num. 2. — Less., loc. cit., num. 184. . part. 2, v. Canonta, 5. · Barbosa, de Canonidi, cap. 31· * Tr. 23, n. 195. — 11 De Hons canon., cap. 11. n. 3 et 4. · Nicol. Garcia, de Bcnctic., part. 3, cap, 2, n. 496. 1, n. 9. — · Fill., tr. 23. n. 196. — u Prax.... de resi­ ejusmodi consuetudinem adesse in omnibus Horam, debent canonici submissa voce eam iere ecclesiis Hispaniae. recitare; et consultius esset, ut ante musicam Filliuccius, tr 23, n. 195, ita sane docet, vel post, prout opportunius fuerit, ipsi cano­ « modo sint alii ex sua parte, qui possint exau­ nici in choro recitarent». diri ab altera ». Eodcmque modo loquuntur / Satus, dc Justitia, lib.10,qu.5,art.4,v.f, Salmant, loc. cit., n. 25. — Sed Filliuccius rem satis innuit, dum requirit, « ut quando in mentem suam his verbis explicat < Non quia choro canitur, ipse Officium solvat, ut cum id necesse sil ad munus ipsius recitandi Offi­ aliis orare censeatur ». cium ; sed ad indicandum in praxi id non Petrus Navarra perperam pro hac opi­ posse fieri, quando non essent alii qui possent nione a Bonacina adducitur. Licet enim ra­ exaudiri ». tiones hujus sententiae afferat, lib. 2, cap. 2, O Concina, de Horis canon., cap. 11, § 1, n. 213 et seqq.; at profecto, n. 216, addit: n. 9, hanc opinionem satis perspicue signi­ « Ego vero, salvo meliori judicio, existimarem ficat, scribens· · Dum musici canunt aliquam nullam esse restituendi obligationem, suppo­ sed not choro, lucrator dtaritauo * ne Quando canonid pov aint inservi re per alio *. CAP. Π. - DK RESTITUTIONE. - DUB. Vil. - ART. I. concilii Tridentini ubi dicitur: Omnes vero divina per se, et non per substitutos, compellantur obire Officia. Hinc ait id ve­ tari, etiamsi adsit consuetudo vel statu­ tum id permitteris; ex declaratione S. Congreg. 25 Julii 1570: Si factum est aliquod statutum, quod canonici possint inservire per substitutos, vel alternatim unus pro alio, non habeatur ejus ratio: quia est con­ tra concilium. — Tantum id concedit Ventriglia, si adsit legitimum impedimentum, v. gr. infirmitatis et absentiae permissae. Verumtamen advertunt Fagnanus *, Monacelli n ct Matthaeucci4, declarasse Sacr. Congreg. Concilii, quod episcopus (ubi adest consuetudo, ut notat Monacelli) potest concedere facultatem capitularibus invicem se substituendi in servitio tum 151 ecclesiae tum chori. Modo non substi­ tuantur iis temporibus quibus servitio ecclesiae adstricti sunt; et modo curet episcopus, ne hac facultate substituendi illi abutantur: puta, si hujusmodi substi­ tutiones sint nimium frequentes. Alias vero, (ut scribit idem Fagnanus) decla­ ravit S. Congregatio, decretum hoc locum habere tantum inter praesentes. — Cum­ que deinde dubitatum fuerit, an censen­ dus sit absens, qui pernoctat extra moenia civitatis ubi est cathedralis, per medium milliare vel circiter in suburbiis, unde ca­ nonicus opportune possit ad servitium ac­ cedere; S. Congregatio respondit non cen­ seri absentem Omnes has declarationes colligit et re­ fert card. Lambertini . * DUBIUM VII. De Circumstantiis restitutionis. ARTICULUS L QUO TEMPORE, IOCO ET MODO DEBEAT RESTITUI. 676. Quando et ubi facienda restitutio. — 677. An sumptibus furis. — 678. Quando et ubi facienda solutio ex contractu. — 679. Quando peccat differens restitutionem. — 680. Ad quid tenetur debitor, si ex dilatione creditor patitur damnum. — 681. An absolvendus, qui potens restituere, vult differre restitutionem. — 682. An absolvi possit debitor antequam restituat. - Et an confessorius debeat monere de restitutione poenitentem qui est in bona fide, si praevideat monitionem non profuturam. — 683. Quot peccata committat negligens restituere. Quando et ubi facienda rettitutio. Poteit fie­ ri clam vel per inter­ nuntium. 676. - « Resp. Debet quamprimum, et « eo modo ac loco restitui, quo jus et in« teresse damnificati requirit, et commode « ac moraliter fieri potest sine gravi in« commodo, quod quis pateretur in re sua « propria, ultra debitum. — Vide Lay« mann ", Filliuccium ’. « Unde resolves; « Γ. Qui non potest commode resti« tuere aperte, faciat clam ; et qui non po« test per se, faciat per aliam personam 1 Se». 24, de Reform., cap. 12. — S. G Cone,, ap Ven- < interpositam, v. gr. confessarium ». — [Quid, si confessarius non restituat ? Vide dicenda n. 704]. 6Π. - « 2°. Possessor malae fidei, v. gr. Fiden « fur, debet suis sumptibus ad eum locum « rem deferre, ubi alter habiturus fuisset, « si non fuisset ablata, destructa vel inique * detenta, deductis tamen expensis quas « alter eam servando vel deferendo de« buisset facere. Excipe, nisi transferendo Ex«P«o. • deberet plus impendere, quam res valet; triglia, Prax... de Rcsid. Canonicor., annot 19, § 3, n. 18. num. 64. — · Official, curiae eccles., cap. 56, $ I, num. 9. Mawacf/., loc. cit. loc. dt., n. 29. — · Notifie. 107, — VtHtriglia, loc. dt. — 1 In cap. Cwm ομνπ, de consti­ n. 17 et 18. — · Lib. 3, sect. 5, tract. 2, cap 10. — ’ Tract. 32, tution., num. 28. — · Formulai, n. 108 ct sequent. part. 2, tit. 13, for mu I. 2. sitis, quae supra diximus, ut attente saltem ad verba, vel attentione quadam saltem ex­ terna corporis assistant, et domi Officium per­ solvant, capellanos habeant». O Quaed.im hic notanda sunt circa alle­ gatas S- C C. declarationes, cx his quae apud Fallottini habentur. — Et primo quidem decla­ ratio, quae ex Vemriglia desumpto est, minime 152 Po«e5VJr bonae fidei. Debita ex contractu, ubi tolvcn- Quando. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « tunc enim plerumque, ex praesumpta « mente domini, posset restituere paupe« ribus vel in usus pios. — Bonacina * ». Quaestio est : an fur teneatur rem red­ dere domino, etiam cum sumptu majori quam res valet? — Affirmant Navarrusa< Valentia Dicastillus c>, Cajetanus, etc., apud Salmant. ·. Sed negant Salmant.3 cum Soto d>, Palao, Bonacina, Lessio etc., cum Busenbaum hic. — Vide dicta supra w. 597 et 598. • 3°. Bonae fidei possessor satisfacit, si «restituat in loco ubi rem possidet4». 678. - « 4". Debita ex contractu, eo loco « et tempore solvi debent, de quo inter « partes conventum fuit expresse vel ta« dte. — Vide Lessium et Bonacina5 ». Regulariter, praecisis pactis, solutio, in contractibus, quoad locum, fieri debet in loco ubi contractus fuit initus, et expen­ sis illius in cujus favorem fuit contra­ ctus. Quoad tempus autem, si istud non sit conventum, non peccat graviter debitor, si non restituat donec moneatur ab altera parte. Nisi illa ob timorem, oblivionem aut impotentiam, omittat monere; vel nisi debitor obligarit se cum juramento: quia juramentum de se obligat quamprimum, ita Salmant.e cum Palao a), Covarruvias >, * etc. — Monent autem T Lugo, Bonacina, Trullench, etc., non esse damnandum de culpa gravi, qui differt solvere debitum ex contractu sine gravi damno creditoris, licet iste petat; quia talis dilatio non vi­ detur tunc graviter ei injuriosa. Et adhae­ ret Busenbaum n. seq. 679. - « 5°. Si quis possit quamprimum « restituere totum, ad id tenetur. Si ta« men alter dilatione non pateretur ulte« rius damnum aut non notabile, non fa« cile arguendus esset gravis peccati is « qui cum proposito satisfaciendi differret, « aut paulatim per partes solveret. — Vide « Bonacina8 ». Certe excusatur a peccato gravi qui differt restitutionem per breve tempus, in quo dominus nec damnum patitur grave nec graviter censetur invitus.ItaSalmant.· cum Lugo, Cajetano a), Bonacina “A etc. — • Bonacina, disp. 1, de Rcstit., qu. 5, punct. unie., n. 1. — cap. 15, η. 52 et seqq. — · Loc. dt., n. 9. — · Tr. 13. cap. 1, n. 254. — ’ Ap. Salmant., ibid., n. 256. - Lugo, disp. 20, n. 211. - Bonac., loc. cit., qo. 6. punct. unie., n. 4. lib. 7. cap. 14, dub. 10, n. 4. — · Loc. dt., qu. 6, punct. unie., n. 4. — ’ Loc. dt., n.258. - Lugo, disp. 20, n. 211. apud Pallottini reperitur. — Deinde, quod Fagnanus asserit: posse scilicet episcopum licen­ tiam substituendi concedere, est paulo diver­ sum apud laudatum Pallottini. Canonici ni­ mirum possunt sibi aliquem substituere, sub allatis conditionibus, episcopus vero invigi­ lare debet, ne ea facultate abutantur, scii, ut ejusmodi substitutiones non sint frequentiores quod episcopi arbitrio judicandum est — Pariter S. C· C. non loquitur de distantia dimidii milliard; sed ut praesentes agnoscit eos, qui sunt in suburbiis, vel etiam, ubi de­ sunt suburbia, si adsint intra urbis territo­ rium. Cfr. Pallottini, v. Canonici, § VII, n. 106 et seqq. — Denique advertendum est illas S. C. C. declarationes non requirere consuetu­ dinem, unde mitius videtur esse interpretan­ dus Monacelli. 677. - a) Navarrus, Man., cap. 17, η. 43, id videtur innuere. Cfr. notam a superius ad n. 597. t>) Valentia, in 2an· 2ae, disp. 5, qu. 6, punct. 8, id revera affirmat, dummodo debitor, attento ejus alioqui statu honesto, non patiatur propterea grave damnum, atque adeo majus quam ipse creditor ex dilata restitutione pas­ surus esset e> Dicastillus, de Rcstit., disp. 11, dub. 9, n. 100, loquitur de casu quo non adsit spes futurae occasionis, quae sineret restitutionem sine sumptibus fieri ; et asserit tunc faciendam esse restitutionem, quantumvis magni fiant sumptus. d) Sotus, de Just, et Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, post conci., negativam hanc opinionem satis innuit, dum scribit restitutionem facien­ dam esse cum aliquo, sed non cum gravi de­ trimento. ·) Lessius, cap. 15, n. 50, asserit posse dif­ ferri restitutionem, modo dominus nullum vel parvum damnum inde patiatur, « si res non potest sine magnis sumptibus restitui ». 678. Palaus, tr. 32, disp. 1, punct. 18, § 7, n. 2 ct 7, non loquitur de timore, obli­ vione, impotentia, quae ccteroquin a 'Salmant. intra parenthesim ponuntur. In reliquis con­ cordat h) Covarruvias a Salmant. allegatur pro solo casu in quo debitor cum juramento sese obligaverit; idque revera habet in Variar. résolut, lib. 3, cap. 17, n. 5. 679. - a) Cajetanus, in 2am 2a', qu. 62 art. 8, Bonacina, loc. cit., qu. 6, punct. unie., n. 1, i.f., non aliud habent nisi: restitutionem 1 Disp. 1, de Rcstit., qu. 5, punct, unie., n. 4 ct 5. — Ca/etan., tn 2·· 2*. qu. 62. art. 5, ad 3, v. Dt multum autem distante. · ■ Tr. 13, cap. t, n. 195. — 1 Loc. cit. · Palaus, tr. 32, disp. 1. punct. 18, $ 6, n. 1. · Bonae., loc. cit., n. 5. — Less., i Brcvii di­ latio resti· tutionis, ve­ nialis. CAP. Π. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. I. Jatte dii· ferent resti· tutionem non tenetur dc damno «cato. Niti de· Utum tit ex Edicto. 153 Palaus % ordinarie loquendo, spatium vi- « restituere nisi in articulo mortis, vel Noient re•titaere ni * ginti dierum putat esse breve. « post mortem per haeredes; absolvi non il in morte non xbfob 680. - Utrum, si debitor habet justam « debet nec potest : quia semper est in vendus causam differendi restitutionem, teneatur « actuali peccato et impoenitens. — Sadeinde restituere omne damnum, quod « lon, Sayrus, Bonacina, Trullench ’ ». creditor ex dilatione patitur ? — Respon­ Certum est non posse absolvi qui, po­ detur: tens, non vult restituere nisi in morte vel Si debitum non est ex delicto, non te­ per partes. - Limita Γ. Nisi ille sit in Liait ut to­ *. ne netur; ut ex communi docet Lugo 1 et bona fide, et monitio praevideatur non Croix ». profutura ; ut Salmant. · cum Dicastillo, Si vero ex delicto est, nec etiam teneri Petro Navarra, Silvestro, etc — Limita 2°. si dilatio sit justa, dicunt Navarra Dica­ Nisi adsit justa causa, nimirum scandalum, stillus Ό, Burghabcr et Diana,apud Croix®, infamia et similia, si statim fieret resti­ qui probabile putat. Quia, ut ajunt, tunc tutio. Salmant. · cum Lugo, Dicastillo, Bo­ circa dilationem creditor esset irrationa­ nacina, BafiezflJ, etc. biliter invitus. — Sed communius et pro­ 682. - Quaeritur hic l.° Utrum sit ab­ babilius tenetur: ut docent Lugo4, Les­ solvendus debitor antequam restituat? Debitor, sius *; et Molina c), Laymann % Rebellus^, Prima sententia dicit, bene posse ab­ juxta xho·, Tamburinius aliique, cum Croix ·. Ratio: solvi, non solum prima, sed etiam secunda abtolvcadai ante quia, licet justa dilatio posterior non sit vice, si det vera signa doloris et propo­ reititatio * nem. causa damni, tamen revera causa fuit illa siti. Ita Viva ° cum Navarro^, Valentia prima injusta acceptio. Ledesma 4>, Sayro ·>, etc.; Mazzotta — 681. - « 6°. Qui scit se teneri ad resti- Et probabilem putant Salmant10 cum Pe­ « tutionem, et cum possit in vita, non vult tro Navarra et Dicastillo, etiamsi poeni1 Disp. 18, num. 35. — · Lib. 3, part. 2, num. 252. — Bur^hab., Centur. 1, eas. 10. - Diana, part. 11. tr. 6, resol. 20. · 1 Lib. 3, part. 2, n. 252. — < De Juit. et Jure, disp. 21, n. 17. — · Lib. 2, cap. 16, n. 32. — Tambnr., Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 2, § 6, n. 5. · · Loc. dt., n. 252. — Salon, in 2·· 2··, qu. 62, art. 8, controv. 1, post conci 4, v. Sequitur 2 et 3. — Sayr., Clav., lib. 10, tr. 6, cap. 2, num. 30 et 31. - Bonae., disp. 1, de Restit. in , disp. 20, n. 212. ♦ Dtcasl., loc at., n. 14, juncto dub. 3, n. 34. · Bonae., loc. dt., n. 15. — Maasot., tr. 6, disp. 2, qu. 4, cap, 3, 6 3, v. Infers 2. — · Loc du, u. 258. · Petr. Navor., loc du, dub. 13, n. 77. · Dieast., loc dt., dub. 1, n. 17. faciendam esse statim, scilicet, uti explicant, ubi tempus opportunum aderit. b) Palaus, loc. cit., § 7, n. 11, non assignat dictum spatium. 680. - a) Petrus Navarra ita sane docet, lib. 4, cap. 4, diff. 9, n. 56, disputans de re­ stitutione in genere, non vero de restitutione ob delictum. b> Dicastillus, de Restit., disp. 10, dub. 3, n. 73, id quidem ut probabilissimum habet, quando adest extrema vel gravis necessitas, aut quando imminet spirituale periculum; at n. 75, asserit illum ad restitutionem hujus damni teneri, cum ad lautiorem fortunam per­ venerit. Quae omnia a Croix notantur. Molina, tr. 2, disp. 754, n. 3; Laymann, lib. 3, sect. 5, tr. 2, cap. 12, n. 2; Rebellus, part. 1, lib. 2, qu. 17, n. 22, v. f., haec do­ cent, tractantes de restitutione in generali. 681. - a> Baflez male citatur a Salmant; id enim non habet in 2°™ 2a', qu. 62, art. 8, dub. 1, ad 3. 682. - <·) Viva, de Rcstit., qu. 1, art. 5, n. 6: « Si tamen, inquit, iterum appareat magnus dolor et firmius propositum, potest secunda vice benigne absolvi ex Navarro... Imo non­ nulli etiam concedunt cum Valent., Ledesm., Sayrn Navar., contra communiorem, quod pos­ sit etiam tertia vice, et aliquando adhuc quarta absolvi.. In praxi tamen rarissime hac doctri­ na utendum est, quia nisi restituat, prius quam iterum ad sacramentum accedat, qui alias in proposito defecit, impossibile moraliter est, quod habeat verum propositum restituendi statim post confessionem ». —Et re vera,Navarrus, Man., cap. 17, n. 59, v. Quarte, loquens de eo qui, etsi jussus jam a confessario, non­ dum tamen restituit, ait posse occurrere tales circumstantias, ut confessarius solo restituendi proposito contentus esse debeat. — Quod Va­ lentia, in 2am 2af, disp. 5, qu. 6, punct. 7, v. Ex his causis, magis determinat, dicens dicit « eum qui primo vel sccunuo ad confes­ sionem accedit cum debito [videtur legendum: proposito] restituendi », dummodo confessarius animadvertat eum vere dolere et firmiter proponere statim restituere. — Denique Martinus dc Ledesma, 2 * 4af, qu. 18, art. 8, v. Du· 154 LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. tens monitus prima vice, culpabiliter non restituerit. Sed mihi omnino placet secunda sen­ S Doceor. M reiotvtio tentia, quam tenet Pater Concina regu­ Mt pr^bilariter non esse absolvendum debitorem, 1Hnisi prius restituat, quando ipsi restitutio est moraliter possibilis: sicut non est ab­ solvendus concubinarius, antequam con­ cubinam abjiciat. Experientia enim satis compertum est, quod debitores post abso­ lutionem rarissime restituunt : prout concubinarii rarissime concubinas dimittunt. Unde S. Thomas de Villanova * recte mo­ nuit: Prius ergo vadat et concubinam a domo pellat, pecuniam alienam restituat...; et tunc ad confessarium redeat et absol­ Li mi utto­ vatur. — Caeterum bene ait Concina 3, * ne ίο «la» S. Alphas quod si revera prudens confessarius de­ M. prehendat, debitorem sincere paratum esse restituere cum primum poterit, et resti­ tutio non possit fieri cito, recte poterit eum absolvere pro prima vice. Immo pro­ babilissime id admittunt Salmant.4 et Lu­ go h), etiam pro secunda et tertia vice, si tales occurrant circumstantiae, ut confes­ sarius solo proposito restitutionis conten­ tus esse debeat. Quaeritur 2°. Utrum, si poenitens sit in bona fide, et confessarius praevideat monitionem restitutionis minime esse pro­ futuram, debeat monere? De hoc Dubio vide dicenda de Poenit., Lib. VI, n. 614, ubi partem negativam probabimus cum Lugo, Sanchez, Cano, Laymann, Salmant., Roncaglia, Sporer et aliis communiter, contra paucos. — Si enim confessarius cum magna prudentia officio suo fungi debet, quomodo prudenter se geret, si poenitentem monebit, praevi­ dens quod ille animae detrimentum pa­ tietur, et e converso damnum creditoris non amovebitur? 683. - Quaeritur 3°. Quot peccata com­ mittat négligeas culpabiliter restituere? Prima sententia, quam Salmant. pro­ babilissimam vocant, tenet tot peccata di­ stincta committere, quot intersunt occa­ siones restituendi, et quoties proponit non restituere: immo, quoties per somnum aut per alia distrahitur. Ita Bonacina, Vasquez, Dicastillus a->, Trullench Baflez c>, etc., apud Salmanticenses 5. Secunda sententia docet unum pecca­ tum committere, licet per annum et am­ plius in eadem voluntate non restituendi perseveret. Ratio, quia tale peccatum, quamvis physice interrumpatur, moraliter tamen non censetur interruptum, quo­ ties non retractatur mala voluntas, quae virtualiter semper permanet in effectu retentionis. Ita Lugo · cum Navarro 1 De Ratito dijuert 2. cap. 3, num. 25.— 1 Senn, tn cap. 13, n. 5, v. Dico 2. · Salmant., tr. 6, cap. 12, n. 34. · b’cfia VI poet Dont. IV Quadrag., η. II. — 3 De Restit., Roncaglia, tr. 19, qu. 5, cap. 3, qu. L reap. 2. · Sportr, dissert. 2, cap. 3, n. 21. - * Tr. 13, cap. 1. n. 258. - Lago, Sacramental., part. 3, cap. 6. n. 795. — Salmant., tr. 13, de PocmL. diip. 22, num 26. · Sanch., de Matrim., lib. 2, cap. 1, num. 2t>l. — Bonat,, ditp. 1, dc Restitut. in gen., diBp. 38. n. 10 (a/, num. II). Cano, R elect de Poenit., part. 6. v. Atqu id ego inklligi · Lay nt., lib. 5, tr. 6. bitabis tamen, laxius docct posse absolvi, etiamsi < millies · proposuit ct nunquam iecit ; conveniens tamen esse ait, ut confessarius eum non absolvat, nisi prius restituat, si potest, aut det cautionem. Lugo, de Just, ct Jure, disp. 20, n.213, loquitur de poenitente, · qui admonitus alias a confessario, restitutionem promisit et non observavit ». 683. Dicastillus, dc Restit., disp. 1, dub. 5, ex parte tantum concordat; negat enim n. 66, diversa committere peccata eum qui pluries repetit propositum non restituendi ; >ed h 67, asserit multiplicari peccata, quando voluntas non restituendi interrumpitur per somnum aut per naturalem inconsiderantiam. b Trullench perperam pro hac sententia a Salmant allegatur; siquidem, lib. 7, cup. Id, qu. 6, num. H · Vasq., in * 1· * ‘, disp. 75, cap. 3. · 2 1 Tr. 13, cap, I, n. 262. — · De Pocnit., disp. 16, n. 549. dub. 10, n. 7, negat multiplicari peccatum nisi per actum contrarium. Cfr. etiam cap. 5, dub. 13, n. 6, ubi fusius idem docet <■ ) Bafiez, in 2 * m 2a', qu. 62, art. 8, dub. 1, ad 3, non loquitur de somno nec de distra­ ctione, sed asserit multiplicari peccatum, quo ties quis retinendi propositum repetit; aut re aliena pretio aestimabili utitur; aut dominus rem suam vindicat, et detentor negat; aut dominus novum patitur detrimentum, et de­ tentor, id sciens, non restituit d) Navarrus a Lugo citatur ex Suar., qui, dc Poenit., disp. 22, sect. 5, n. 32, dicit Navarrum videri id concedere cap. 6, n. 16. Et re quidem vera, loc. cit., Navarrus negat ge­ neraliter < peccatum iterari aut multiplicari, etiam si durante opere exteriori, multolies voluntas interior interrumpatur et renove- Moeiu non tura axr utur. Culpih liter ne cum Silvestro, Bonacina a>, Bafiez ° ', Tapia Villalobos. (Citant etiam Lessium, sed non bene: nam LessiusT, ubi citatur, loquitur de casu quo non sit Tanner, tora. 3, di»p. 4, qu. 6, dub. 14, num. 425. — punct. 2, num 8. — 1 Cap. 15, dub. 2, n. B ct 11. — 4 Ex 1 Tr. 13, cap. I, num. 264. · Pctr. Navar., lib, 4, cap. 4, n. 9. · Aragon, in 2· *· 2’·, qu b2, art 8, v. /h L. Quod vendidi, (Γ. de contrahenda emptione; et ex $ Ven * ditat 41, Initii, de rerum divim — · Tr. 13. cap 1, n '231. — argumento. · Diana, part. 1, tr. 7, resol. 58; et part. 2, tr. 16, re *oL 25. — Ataw., Man., cap. 17, η. 4^. — Sï/vest., • De Juti. et Jure, di»p 20, n. 15 et 17. — Silvett., v. J?e- v. Restitutio VI, qu. 5. — · Disp. I, dc Rcstit., qu. 8, - ’ Cap. 15, n. 11. tur ». — Sed cap. 17, n. 54, de casu nostro in specie disputans, parum consentit cum dictis; quaerit enim: < Quando et quoties quis ob retentionem alieni nove peccet? ». Et respon­ det: « Pluries quam semel peccat communiter, qui illud multo tempore retinet; et... peccat quoties proponit non restituere illud. Et etiam credo quod quotiescumque utitur alieno, quod restituere tenetur, quamvis dc restitutione non cogitaret...; et secundum aliquos, quoties com­ mode restituere valens non restituit; quod tamen inlelligcndum est, si id animadvertit, quamvis non statuat illud non restituere». Gabriel Biel citatur pariter a Lugo ex Suarez ; sed in 4, dist. 15,qu. 2, art. 2, concl. 1. nihil habet quod hanc doctrinam sapiat. 684. Bonacina, loc. cit., non expresse contradicit; sed censetur contradicere, quia quod Lessius limitat, ipse sine ulla limitatione docet. 685. - *) Salmant., tr. 13, cap. 1, n. 232, loquuntur solum de casu quo pretium credi­ tum est emptori; sicut et Bonacina, disp. /, de Restit., qu. 8, punct. 2, n. 8. — Basiez, in 2ant 2<", qu. 62, art. 8, dub. 3, docuni. 3, dicit praeferendum esse venditorem, quando stituiio VI, qu. 6. · Villatob., part. 2, tr. 11, diff. 24, n. 7, Venditor, quandoque praeferen­ dus ceteri *. Quando que nemini praeferen­ dum Venditor, re tradita ct tide pretii accepta. Ju­ xta alioi praeferen­ dus. 156 LIB, HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. data nec etiam fides de pretio). — Ratio: tum quia hoc postulat aequitas naturalis; tum quia dominium rei, licet eo casu translatum fuerit, est tamen translatum sub conditione pretii solvendi: unde talis res manet hypothecate solutioni pretii. * Protabc Secunda vero sententia probabilior, ho· oeni ai prie (ere a· quam tuentur Molina * >, Laymann ‘, Pa­ *. du laus *; Lugo 3 cum Vasquez, Petro Na­ varra, Covarruvias, Azor, etc., tenet nul­ lam vtnditori praelationem deberi. Ratio, quia, cum dominium jam translatum sit, venditori remanet tantum creditum per­ sonale erga emptorem; nulloque jure ha­ betur quod res venditori hypothecate re­ maneat donec ei pretium solvatur. Alias, emptor non posset de illa pro suo libito disponere: quod nemo dicit. Pecunia 686. - An pecunia autem furtiva, im­ furtiva mi· ata pro * mixta propriae, sit ante alia debita resti­ priae. revtituenda ante tuenda? — Affirmant rationabiliter Pa­ cetera. laus, Rebellus et Croix *; quia totus cu­ mulus est specialiter obligatus domino pecuniae ablatae. Vide dicta n. 499, v. Notandum. ®W· - * 2°· Si restitutio facienda ratioD ADI Ii l e r w 9 rtMituend» « ne injustae actionis: prius restitui debent ante incer· . .. ... t». « certa (hoc est, quorum domini cogno« scuntur), quam incerta. Bonacina, Les- « sius — Quia illa jure naturae debentur « suis dominis; haec autem jure solo po« sitivo, pauperibus ». Quamvis probabilis sit sententia cum Busenbaum, Lessio % etc., immo commu­ nis cum Salmant.5 et Croix ", quod prius restituenda sint debita certa quam incerta: attamen etiam probabile est quod, si de­ bitor non possit utraque restituere, resti­ tutio fiat pro rata etiam pauperibus pro debitis incertis. Ita tenent Bafiez *>, Mo­ lina c>, Rebellus; et probabile vocant Ta­ pia, Villalobos apud Salmant.7; et Lugo8 probabilissimum putat. — Ratio istorum, quia praelatio creditoribus certis non de­ betur, neque jure positivo (quod est cer­ tum), neque jure naturae, ut supponit Busenbaum. Sed aeque de jure naturae, pauperes succedunt in locum creditorum incertorum; ut dicunt Cajetanus ·>; ac Covarruvias, Aragon et Tapia, apud Sal­ mant. ·. Talis enim praesumitur voluntas creditorum, ut quod ipsis nequit restitui restituatur pauperibus pro ipsorum animabus. 688. - « 3°. Prius facienda est restitutio «debitorum licite contractorum, quam « usurarum; cum in his dominus non fue« rit simpliciter invitus ». 1 Lib. 3, acet. 5, tr. 2. cap. 11, num. 2. — 1 Tr. 32, punct. 2, n. 9. — * Tr. 13. cap. 1, n. 290. — · Loc. cit., disp. 1, punct. 18, S 14, n. 5. — ■ Disp. 20. n. 17. · Vas?., de Restit., cap. II, dub. 1, n. 19 et seqq. · Pc/r. JVavar., n. 377. — Rebel., part. 1, lib. 2, qu. 19, conci. 1. - Tapia, lib. 4, cap. 6» n. 9 et 12. - Cavor., Vanar, résolut, lib. 1, — · De Just, et Jure, disp. 20, η. 5. — Cavar., in cap. Pec * cap. 7, n. 3. · 4aor, part. 3, lib. 4, cap. 36, qu. 1.— Palaus, catum, part. 3, § 1, num. 3. - Aragon, in 2 · * loc. cit.. S 13. o. 2. · RtbcU., part. 1, lib. 2, qu. 19, n. 5. - art. 5. v. Celerum dt jure, · Tapia, loc. dt., num. 4. · • Lib. 3, part. 2, n. 375. — Bonae , disp. 1, de Restit., qu. 8, • Loc. dt., n. 210. emptor pretium rei emptae non solviL — Ta­ pia demum, tom. 2, lib. 5, qu. 31, art, 7, n. 6, absque distinctione, ponit inter debita prius solvenda, « in primis » rem venditam, « quae reperitur apud emptorem, non perso­ luto pretio ». b> Molina videtur salis innuere opinionem istam, dum, (r. 2, disp. 536, n. 31, asserit venditorem esse aliis praeferendum, quando pretium non est solutum neque oblatum; nec fidejussio data est neque pignus, neque ven­ ditor pro soluto habuiL 687. - a> Lessius, cap. 15, dub. 1, n. 4 et seqq., haec utique docet; sed eo dumtaxat casu, quo res « non sunt in sua specie alienae». Baficz male citatur hic a Salmant.; nam, m 2ar* 2ar, qu. 62, art. <9, dub. 3, docum. 2, diserte scribit: « Prius debent certa debita restitui quam incerta». Fatendum praeterea est, incertum hic a Battez diversimode intel- ligi quam intelligitur a Salmant.; dicit enim incertum esse, · non quia ignoratur persona, sed quia non est liquidum an debeatur, quia non constat de jure vel facto». c) Molina, tr. 2, disp. 760, n. 2, inclinat quidem, licet gravate, ut ipse dicit, in hanc sententiam, quae ait « postponendam non esse restitutionem bonorum incertorum, sed aequa­ lem locum esse illi tribuendum cum restitu­ tione bonorum certorum». Villalobos, part. 2, tr. 11, diff. 24, n. 4. probabilem appellat priorem opinionem; sed non reprobat hanc Molinae opinionem, quam refert, proindeque videtur eam etiam proba­ bilem existimare. 'J Cajetanus, in 2a"' 2a<, qu. 62, art. 5, ad 3, vult utique ejusmodi incerta bona, pau­ peribus esse eroganda; quonam autem jure id fieri debeat, non explicat. Minus igitur recte a Salmant. allegatur. tom. 2, lib. 5, qu. 31, art. 7, η. 4. - 1 Tr. 13, cap. 1, η. 229. 2··, qu. 62, Probxbi liter pone etiam pau perita» re«titui pro rata. Ordo in· ter debita ex contra­ ctu et debi­ ta ex deli­ cto. CAP. IL - DE RESTITUTIONE. - DUB, VIL - ART. IL Alii prae­ ferunt per «débita ex delicto. Alii, de­ bita ex con­ tractu one· row Commu­ niai et pro· babiliu·, omnia »olvenda pro rata. Debita ex titulo onero»o prae­ ferenda gra­ tuitis. Quaeritur: utrum debita ex delicio sint solvenda ante debita # ex contractu? — Tres sunt sententiae apud Salmant. , * quas ipsi vocant omnes probabiles et in praxi tutas. Printa praefert debita ex delicto, quan­ do non intervenit hypotheca vel pignus in contractu, aut non exstat res in pro­ pria specie; quia retinere rem injuriose ablatam est gravior injuria, quam non solvere rem debitam ex contractu: ideo illa prius est reparanda. — Ita D. Tho­ mas’, Rebellus, Medina, etc. Secunda praefert debita ex contractu, scilicet oneroso (nam debita ex gratuito, certum est solvenda esse ultimo loco; ut Busenbaum, n. seq.). Ratio, quia alias solve­ rentur debita ex aere alieno ; maxime cum creditor dederit aequivalens. Ita Cajetanus, Navarrus, Valentia, etc. — Sed hanc sententiam dicit Lugo 8, nullam prae se ferre rationem magni momenti. Tertia communior et probabilior dicit, praedicta debita solvenda esse pro rata, nisi adsit res in specie vel hypothecata, ut supra. Ratio, quia ex nullo jure habetur in his aliqua praelatio facienda. — Ita Lugo 4, Lessius s ; item Bonacina, Dicastillus, Villalobos, Palaus, Laymann, etc., apud Salmant. ·. 689. - « 4°. Debita ex titulo oneroso « prius solvenda sunt, quam quae deben« tur gratuito, v. gr. ex promissione; quia « haec includunt tacitam conditionem, « nisi quid obstet. Hinc debita defuncti 157 « solvenda sunt ante omnia legata, etiam « pia. — Navarra, Silvester, Bonacina « 5°. In reliquis debitis, servandum est in rtuqui», «jus particulare loci, si tale sit, et non « repugnet juri naturae. Si nullum sit, se- aiu«, ju « quendum est jus commune, secundum COT“"“· « quod: Γ. Solvenda sunt debita ad quae « bona debitorum expresse fuerunt obli« gata. — 2°. Dos uxoris extrahenda est ». [Dos, ex Laymann, praefertur omnibus creditis hypothecam tacitam habentibus.] — « 3°. Debita ad quae bona debitorum « sunt tacite hypothecata. — 4°. Deposita « perdita in potestate debitorum. — 5°. De« bita privilegiatorum. — 6°. Aliorum cre« ditorum. Post quos omnes, sunt hi a « quibus usurae acceptae sunt; et adhuc « post hos, restituenda sunt bona incerta. « Quando autem multi unius rationis cre« ditores inveniuntur, temporis antiquitas « inter eos servanda est. Vide Laymann ·. « Ubi addit, ex bonis debitoris, si is de« functus sit, imprimis solvendas esse im« pensas funeris, et quae ad confectio« nem inventarii, apertionem testamenti, « item ad medicos et pharmacopolas per« tinent a>. — Vide Filliuccium ’ ». 690- - Quoad creditores hypothecarios, Inter cre­ ditor» hy­ nulli dubium est praeferendos esse anterio­ potheca­ rio·, ordo res, etiam ex hypotheca tacita : qui, si tem­ tempori» pore antecedant alios creditores ex hypo­ servandus. theca expressa, adhuc praeferendi sunt; ut tenent communius Lugo10 cum Molina, Vasquez, et alii apud Croix ** , contra Navarrum, Silvestrum et Angelum. — Notan- 1 Tr. 13, cap. 1, n. 234 et »eqq. — · Opusc. 73, cap. 18, n. 236. — Petr. Navor, de Restit., lib. 4, cap. 6. n. 7; in med. — Rebel!,, part. 1, lib. 2, qn. 19, n. 8. — Joan. cfr. Aepikuet. Novar., Man., cap. 17, num. 50. — Silvest., Medina, Cod. de Restit., qu. 2, dub. 5, concl. 4. — Cajetan., v. Restitutio Vf, qn. 6. — ’ Disp. 1, de Rest., qu. 8, Sum., v. Restitutio, cap. 8, in med. — Novar., Man., cap. 17, punct. 2, num. 12 et 18. — Lay tn., lib. 3, tr. 2, cap. 11, num. 62. — Valent., tn 2·· 2 *·, disp. 5, qu. 6, punct. 10, n. ft, iv. — · Loa at.. a o. 3. — ■ Tr. 32, n. 119. — · De Just, v. Quarto. — · Dc Just, cl Jure. disp. 20, n. 34. — « Loc. ct Jure, disp. 20, n. 41. · Molina, tr. 2, disp. 53b, n. 31. · cit., num. 36. — · Cap. 15, num. 16. — Bonae., disp. 1, de Vasq., Opusc. de Pignorib. el Hypothec., cap. 5» $ 2, — Navor., Man., Restit. in gen., qu. 8, punct. 2, n. 11. · Dicast., de Restit., num. 6. — 11 Lib. 3, part 2, num. 392 disp. II, dub. 3, num 24. · Villa!., part. 2, tr. 11, difT. 24. cap. 17, num. 50, in fine. - Silvest,, v. Restitutio VI, num 22. · Palaus, tr. 32, diip. 1. punct. 18, $ 19, num. 3. · qu. 5, v. Tertio. · Ançel., v. Restitutio If, num. 16, Laym., lib. 3, tr. 2, cap. 11, num. 6. · · Tr. 13, cap 1, post roed. 689. - a) Lex positiva inter creditores ordi­ nem induxit, qui obligat in conscientia, quoties non repugnat juri naturae. Varius est pro variis regnis — Ex jure hodierno pri­ mum locum obtinent creditores privilégiât!, juxta ordinem a lege statutum; secundo loco veniunt reliqui creditores hypothecarii; tertio denique, chirographarii seu communes, qui nulla juris praerogativa (ruuntur. — Inter credita privilegiata generatim veniunt impen­ sae judiciales, funerales, medicinales pro ulti­ mo morbo, stipendia famulorum, debita pro alimentis, merces architectorum et operario­ rum pro aediliciis constructis, etc. — Ordo inter ipsos privilégiâtes statuitur, non ex prioritate temporis, sed ex qualitate cujusque cre­ diti, cui ipsa lex suum locum seu praelationis gradum assignat. 158 Hxbent creditum * , Diana ·, Navarrus b>, Ange­ Medina, etc.; et probabilem putant Les­ ;, * lus ;, * Aragon Bonacina % Baldus ; * cum sius, Laymann, apud Salmant.,a. *>, Lugo Bonacina^, Croix’, Concina"; Sal­ Secunda sententia probabilior negat; mant. · cum D. Thoma d>, Suarez, Valen­ quia nullo jure talis praelatio datur: hinc tia, Toleto, Sàt», etc.; — docet praeferen­ pro rata restituendum. Ita Lugo *3, Pa­ dos esse anteriores ex regula 54 juris laus, Lessius “t, Vasquez, Azor, Dicastil■ Tr. 13, cap. 1. n. 241. - · Tr. 32, disp. 1, punct. 18, $ 18, n. 5. — · Dc Re *ttt., 2·· 2· *, disp. 5. qu. 6, punct. 10, v. Septimo. · Tolet., lib. 5, n. 477. — £z«s.,cap. 15, n 44. - cap. 25. n. 2, i. f. — »· Loc. dt., n. 247. — 11 Opuic. 73, Bonae., disp. 1, de Restit., i. pen., qu. 8, punct. 2, n. 18 cap. 18, v. f. — Molina, tr. 2, disp 536, n. 46. · Sà, v. Re­ Pasç.» de Retlit., cap. IL dub. 2, n. 49. · Aaor, stitutio, n. W. i f. (in edit, genuin., n. 62.). - Joan. Medina, et 19. part. 3. lib. 4, cap. 36, qu. 5, « Loc. dt.. num. 245. — Cod dc Restitui·, qu. 2, dub. 6, cond. 6. · Laym., lib. 3, Bern nota. - · Part. 3. tr. 2, cap. IL η. 7. - »· Tr. 13, cap. 1, η. 247. — “ Disp. 20, tr. 5, resol. 10. — ’ Lib. 3, part. 2. n. 403. — · De Restât. η. 161. — Palaus, tr. 32, disp. 1, punct. 18, S 20, n. 2. - : tunc certum esse dicunt istum esse praeferendum ex caritate. Et sic revera tenendum, casu quo creditor jam teneatur ex caritate cedere solutio­ nem illam sibi debitam, habens superflua statui, ut pauperi subveniatur c>; alias non tenebitur ipse ex propriis pauperi illi suc­ currere cedendo solutionem. 692. - « Quaeres utrum prius exigenti « non liceat prius solvere. « Resp. Γ. Solvens scienter posteriori, « praeterito qui habet hypothecam prio« rem vel privilegiatam, peccat ; tenetur« que priori de damno, qui etiam po« test recuperare solutum. — Lessius ", « ex l. Scimus, § Et si praefatam, C. de • jure delib. « 2°. Si ex pluribus creditoribus perso« nalibus aequalibus, aliquis exigat (sive «in judicio sive extra), teneris ei inte« grum solvere ; quia diligentia fecit eum « potiorem. — Navarrus, Silvester, Bo« nacina 4, ex l. Pupillus, ff. Quae in « fraudem ». Si talis creditor petiit solutionem in judicio, communiter dicunt DD. posse illum exactum retinere: ita Lugo4. Quia leges dant praelationem etiam in con­ scientia ei qui prius obtinuit sententiam. — Et post eam etiam debitor debet ei solvere in conscientia, ut ait Lugo * cum Molina et Vasquez; eo quod lex dat cre­ ditori hoc privilegium propter reveren­ tiam judicii publici. Si vero is petiit extra judicium et exe­ git, Lugo 1 sentit non posse retinere exDicati., dc Restit., disp. 11, n. 68. — 1 Tr. 13, cip. 1, DUB 159 VIL - ART. IL actum; quia praejudicavit creditoribus anterioribus, quibus competit praelatio, juxta suam sententiam, ut diximus n.690. v. Secunda. — Attamen Salmant. · cum Lessio, Baflez, Villalobos, Dicastillo, Na­ varro, Silvestro, et Busenbaum (ut supra), et Cabassutius’ recte dicunt probabilius esse quod possit retinere; ex dictai. Pu­ pillus, ubi dicitur: Sin vero juste exegerit, et caeteri creditores neglexerint exactio­ nem.., id quod acceperit creditor revocari nullo pacto potest ; quia alti creditores suae negligentiae expensum ferre debent. Idipsum clarius confirmatur in 1. Si non, 6, § 2, ff. de bonis auctor, judic possidend., ubi habetur: Statuendumr. ne alte­ rius aut negligentia aut cupiditas, huic qui diligens fuit noceat. Quod si, utroque instante, tibi gratificatus tutor solverit, aequum est aut prius eamdem portionem mihi quaeri, aut communicandum quod accepisti. 693. - « 3°. Debitor, sciens statum suum « labentem, non potest non petenti integre « satisfacere ; sed debet omnibus perso« nalibus solvere pro rata. (Si tamen iste « solutionem accepisset, an posset retine« re, controvertitur. Vide Bonacina, Les« sium ‘°, Trullench ”). — Nec potest uni « solvere, omissis aliis, nisi secundum or« dinem supradictum ». Alii autem *>, ut Lessius “; et Dicastillus, Diana, Villalobos, Ledesma, etc., apud Salmant. >·, dicunt quod creditor, cui facta est solutio integra, possit illam retinere, licet debitor sit impotens aliis satisfacere. Ratio, quia solutum non revocatur u. — Card, de Lugo16 distinguit, et dicit quod si Mail, cap 17, η. 52, v. Advertendum tamen · Si/veU., 14. — Bonae., disp n. 247. — 1 Cap. 15, n. 46. — ■ Loc. dt., n. 38. — Navor., loc. cit. — · Lib. 6, cap. 23, n Man., cap. 17, η. 52, (al. η. 53) v. Secundo quod ego. — Rettit. in gen·, qu. 8. punct. 2, n. 23. — * Cap. 15, n. 40. — 4 Diip. 1, de RcsUL in «’ Lib. 7. cap. 14. dub. 12. n. 18. v. Dico 3. - » Loc. du. Silvesi., v. Vf, qu.8. L dc 176. — · Loc. n. 40 et 4L - Dicas/.. dc Restit., diip. II, dub. 8, n. 75. · 53b, n, 43 ct 45. - Vatq., Diana, part 3. tr. 5, mol. 10, et part. 5, tr. 13. resol 79. · dc Rdtit., cap. 11, dub. 5, n. 102. — 1 Loc. dt., n. 176. — Villa!., pare.2. tr. II, diff 24. n. 18. · Petr. Ledesm., Sum., in * 2· 2··, port. 2, tr. 8» cap. 17, conci. 5, dub. 10. · ° Tr. 13, cap. 1. gen , qu. 8, punct. 2, n. 20. — * Di«p. 30, n du, n. 170. · Molina, tr. 2, di p. * • Loc. cil., n. 349. - * »»·, £ cap. 15, n. 39. , Baàe * qu. 62, art. 8, dub. 3, concl. 2. - VUloi., part. 2, tr. 11, n. J50. - 14 Ex l. Quod atdem (al. Qui autem) 6, § 7. Scien difT 24, n. 18. · Dicati., loc. cil., dub. 7, n. 72. - Navar., dum, fl. quae in fraud creditor. — u Disp. 30, n. 178 et 179. S. Alphonsus. — Laymann autem » qui ab eisdem Salmant. allegatur, ut qui propendeat in hanc doctrinam, eam revera valde proba­ bilem judicat. b) Eamdemquc exceptionem ponit Lugo, disp. 20, h. 158. <) Idemque tenent Palaus, Vasquez, Azor locis citatis. 693. - °) In hoc quaesito agitur de credi­ toribus personalibus non privilegiatis; proindeque ea quae hic dicenda sunt, ad ejusmodi creditores restringantur oportet. Probabi­ lius citem tunc potent retinere Ontnjbu·» impar, perlibus * >on pro rata ιαtisUtfUt A copies» integrum, juxta alios, potot reti­ nere. 160 Loro div tine ait 1x5 nun ct ma­ lim fidem. Venue me Bcdpieoiu netor cete­ ra pro rata saxitixeere. LIB. !Π. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. creditor mala fide solutionem acceperit, tenetur restituere aliis creditoribus. Secus, si bona fide: quia is non tenetur ex injusta acceptione, eo quod bona fide accepit; non ex injusta retentione, quia per solu­ tionem acquisivit dominium accepti. Sed verius Pater Concina *, Palaus ’, Continuator Tournely3; et Salmant.4 cum Baficz, Tapia, Bonacina b>, Azor et Turriano, dicunt ipsum in conscientia teneri aliis pro eorum rata satisfacere. Quia ex jure naturali nullum jus habet ut sibi in­ tegre solvatur, cum debitor non possit satisfacere omnibus. Jure autem positivo, praedictae leges statuunt solutum non posse repeti in foro externo, sed non quod possit retineri. Praeterquam quod prae­ fatae leges (ut supra vidimus) intendunt solum praemio afficere diligentiam cre­ ditoris exigentis; non autem dare illi jus retinendi id quod injuste debitor solvit. — Nec prodest creditori, quod acceperit in bona fide. Nam, licet accipiendo non fecerit injuriam aliis creditoribus; facit tamen retinendo cum damno ipsorum, qui saltem aequale jus habebant ad bona de­ bitoris. 694. - Utrum famuli possint recipere salarium a domino debitis gravato? — Recte possunt, si in bona fide famulatum praestiterunt. An vero ipsi teneantur discedere, si advertant dominum ex tali famulatu im­ potentem reddi ad satisfaciendum debitis? — Affirmant Navarrus a>, Adrianus a> et Angelus % apud Laymann e. — Negat ta­ men Molina (et non improbabiliter, ait Laymann). Nam ipsi neque contra justi­ tiam peccant, si a domino rogati famulen­ tur, et mercedem accipiant; neque contra caritatem, si defuturi non sint alii ad fa­ mulandum^. Sed vide dicta n. 612. 695. - Utrum filii et uxor possint acci­ pere alimenta a debitis gravato? Affirmant Laymann 8 cum Sancheza}, et Croix T (contra Henricum V et alios); etiamsi paterfamilias alia debita contrahat ad eos alendos, cum ipse ad eos alendos ex justitia teneatur: modo isti non habeant aliunde sustentationem. Immo docet Laymann cum Navarro, Vasquez et Molina * ), contra Silvestrum, quod uxor possit vivere ex bonis viri usu­ rarii qui non est solvendo, licet alere se possit bonis propriis vel propinquorum: quia vir non minus tenetur alere uxorem, quam usuras restituere. — Nequit tamen uxor uti ad sustentationem familiae pe- • Dc Restit., dissert. 2, cap. 14. num. 22. — 1 Tr. 32, quaer. 8, L f. - Turrian., disp. 19, dub. 4, n. 6. — 1 Lib. 3, diip. 1, punct. 18, $ 21, num. 6. — ’ De Reatit. in gcn., tr. 2, cap. 11, n. 8. — Molina, tr. 2, disp. 830, n. 14. — cap 2, art. 6, iect. 2, cond. 7, v. f. — « Tr. 13, cap. 1, n. 251. BaUf*, in 2·· 2··, qu. 62, art. 8, dub. 3, i. C - Tapia, tom. 2, Laym., loc. cit., n. 8, v. f. — · Loc. dt., n. 9. — ’ Lib. 3, lib. 5, qu. 81. art. 7, η. 20. - Aaor, part. 3, lib. 4, cap. 36, cap. 17. ο. 268. - SilvcU., v. Usura VI//, qu. 2. b> Bonacina, loc. cit., n. 23, videtur potius sententiae cardin. de Lugo adhaerere, quid­ quid dicant Salmanticenses, a quibus S. Alphonsus allegationem mutuatus est. 694. - °) Navarrus, Man., cap. /7, n.270; Adrianus, in 4, de Restit., % Ex his alia ori­ tur quaestio, v. Sed quid; Angelus, v. Resti­ tutio I, n. 21, citantur utique a Laymann pro hac sententia ; at revera eam, si forte innuant, non sine limitatione et distinctione. b) In Istruzionc e Pralica, cap. /0, n. 115, S. Alphonsus quaesitum hoc clarius ponit et solvit: « An possit servus, (verba S. Doctoris ex italico idiomate in latinum vertimus) qui non est praecise necessarius recipere stipen­ dium a domino acre alieno gravato? Respon­ detur quod potest retinere illud si jam in bona fide recepit Si autem ille advertit dominum per istam solutionem se in posterum injuste (sine necessitate) impotentem redditurum ad satisfaciendum creditoribus, dicimus... eum te­ neri ab illo discedere, nec posse prosequi ad exigendum; nam alias fit causa damni credi­ torum ». 695. - a) Sanchez, de Matr., lib. 9, disp. 4, n. 29, non aliud habet quam: uxorem non teneri ex suis bonis solvere debita, a ma­ rito propter ejus sustentationem contracta. A Laymann vero citatur tantum ubi hic as­ serit nihil referre utrum vir nova debita contrahat. b) Henricus Gandavensis, Quodlibet. 4, qu. 27, videtur profecto contradicere, eo quod negat usurarium, qui nihil praeter usuras habet, posse eas in instituendo filio impendere. c> Vasquez ex parte tantum concordat; nam, opusc. de Restit., cap. /1, dub. 3, n. 80 ct 81, limitat hanc opinionem ad casum quo uxor non habeat dotem, quam extrahere pos­ sit; si enim haberet, « teneretur, inquit, ex ea vivere, aut ex bonis paraphernalibus, si ea haberet ». Minus igitur recte a Laymann ci­ tatur. Ό Molina, loc. cit., n. 8, hanc sententiam part. 2, n. 387. — Laym., loc. dt., n. 9. · Navor., Man., Famuli te na fide xr vieota it bills frir» to. Probabo ter non u· nentur ii •cedere. Filn <>a moralia. — Tutu. 11. • non est peccatum ; et dividitur in latam, « levem et levissimam ». — [ Vide dicta 549 et 550.} • 2°. Excusaris a restitutione incerto« rum, si fecisti compositionem cum epi« scopo vel Papa ·>. — Lessius ’, Bona« cina * ». Quod possit etiam episcopus compo­ nere, tenent Trullench, Villalobos, Henri­ quez, Diana. Sed oppositum tenendum cum Lugo, Molina, etc., apud Croix3. — Vide dicta ex n. 592, v. Notat. « 3°. Item, si in casu quo teneris rem « restituere pauperibus, tibi ipsi revera < indigenti eam des: et tunc quidem po« stea factus ditior, adhuc non teneris re« stituere. — Vide Laymann * ». 697. - * 4'. Si non possis restituere, nisi • cum notabiliter graviore damno, tibi vel « tuis, vel reipublicae inferendo, quam « aestimari debeat commodum ex resti« tutione creditori obventurum ; tunc enim « differre poles, dum cesset ista impo« tentia. Laymann 4 ex Silvestro, Navar» ro, etc. — Idque verum est, etsi debitum tr, 4. rc *ol. 112, v. (. — di»p. 21» n. IG7. tr. 2, disp. 748, n. 7. . » Lib. 3» part. 2. n 4)3. tr. 2. cap. 13. η X — * Loc. cit, n 1. /m/iu V, qu. 3, v. Quarto. AA/inu. 4 Lib. 3. Si/inf., >. Afes/i· A meem» ItcflL »» bi paupeji jpplkSfi» rem p«aupcnbui debi­ tam. hem. m reuitotto c r a\ in» damnum atferat. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. lo2 « sit ex delicto, uti et in sequentibus ca« sibus». (Vide dicta n. 597]. Sean <> Teneris autem restituere etiam cum creditor At· . ‘?m tu0 damno, si, omissa restitutione, domi­ tur nus aequale damnum sit passurus. Ita Sal­ mant. 1 cum Palao, Lessio et Dicastillo. — Cessationem autem lucri dicunt Salmant 2 non esse causam justam differendi resti­ tutionem : nisi (excipit Beja apud Croixa) ex dilatione creditor nullum damnum pa­ tiatur a>. Vide alia, circa dilationem resti­ tutionis apud Croix 4. Excusa ri>, Probabilissimum autem est cum Lu­ dominus sit rc Abu- go ‘, et Croix " cum Navarro, Soto, Molina, curufe. Lessio, etc. (contra Azor b), Sanchez <>, Bonacina, etc.), te non teneri rf-' restituere rem qua dominus est abusurus ad pec­ Si iit Abu * candum. Immo, si ille praevidetur abusu­ surus in d *· ranum ter rus m damnum tertii, peccares restituendo, Ui, resutu no c«t pec- quando posses negare sine tuo graviori vel saltem aequali gravi damno, juxta dicta n. 571, v. Secus etiam. Idque expresse docet S. Thomas’, ubi dicit: Quando res restituenda apparet esse graviter nociva ei cui restitutio facienda est vel alteri, non ei debet tunc restitui; quia restitutio ordi­ natur ad utiHlateni ejus cui restituitur. — ,u' Et tunc peccares restituendo, non solum contra caritatem, ut dicunt Molina et Di- castillus; sed etiam contra justitiam, ut docent Salmant. ", Concina “ et Lugo 10; cum Lessio, Palao, Bonacina, Soto aliisque communiter, apud Croix Ratio, quia pro­ ximus habet jus ne tradas aliquid alteri in ejus perniciem. 698. - « 5°. Si ad restituendum sis im- impoutu ♦ potens; ut si vivere non possis secun- eIce“1· « dum decentiam tui status juste a te « acquisiti ». [Secus, injuste acquisiti. Sal« mant. — « Unde, si nobilis v. gr. non « potest statim solvere, nisi se privet fa« mulis, equis, armis, etc.; vel civis pri« marius, nisi obeat artem mechanicam « sibi insuetam ; vel mechanicus, nisi ven« dat instrumenta sua quibus vivit, aut « magnum damnum subeat: potest dif« ferre, et paulatim restituere sine jactura « sui status. Laymann ia, Bonacina ». [Est commune apud Croix *4]. « 6°. Quod si tamen tua culpa in illas , . . . . baum litti· « angustias delapsus sis, v. gr. luxuria, ut « ludis, superfluis expensis vestium; tibi « imputare debes, quod jam sine status « tui amissione non possis satisfacere. « Ibid. βΛ « 7°. Quod si item creditor ex dilatione si «edi tor ACÛUK * aequale damnum subire debeat: tu po- danmump» « tius quam is, sustinere debes, cum ejus excuMriv. Palaus, tr. 32, disp. 1, punct. 17, dc Rest., disp. 10, dub. 5, n. 97 el 9Θ. — · Tr. 13, cap. 1, cip. 16, n. 31. · Dicas!., dc Restitui., num 204. — · De Rcstit., dissert. 2, cap. 13, num. 3. — disp. 10, dub 3, n. 50. — ’Loc. cit., n. 271. — Btja, Resp. *· Disp. 21. num. 29. — Less., cap. 16, num. 59. - Palaus, CAS. consc.. ραπ. 1, cas. 36. · · Lib. 3, part. 2, η. 424, v. f. — tr. 32, disp. 1, punct. 17, $ 6, num. 1. · Bonac., disp. 1, de • Lib. 3. part. 2, n. 425. - » Disp. 21, n. 26. - · Loc. cil., Rest, in gen., qu. ult., punct. 1, num. 8. · Sotus, de Juft, n 426. * ATroer., Man., cap. 17, num. 62, 1. f., et n. 63. - et Jure, lib. 4, qu. 7, artic. 1, ad 1. · “ Lib. 3, part. 2, ss., cap. 16, dub. 4. — Bonac., disp. 1, de Reslit. in gen., qu. ult., punct. 1, nom. 4. — 1 2· 2··, qu. 62, art. 5, ad 1. — Molina, loc. cit., η. 1. · Dicast., in gen., qu. ulL, punct. 1, num. 23. — u Lib. 3, part. 2, num. 430. 697. - Q) El Salmant. etiam suam senten­ simili tantum casu loquitur, scilicet de debito tiam intelligunt juxta hanc limitationem; et conjugali, et ait n. 7: « Quando exigere est praeter istam, aliam adhuc subjiciunt, scilicet: culpa lethalis... ob circumstantiam personalem « Nisi debitor hoc lucrum quaerat ad satisfa­ ipsius exigentis, ut si v. g. malo fine petat,... ciendum aliis creditoribus, quibus alioquin tunc tantum abest ut reddens peccet, ut potius non posset satisfacere; quia ad evitandum reddere teneatur». aliorum damnum hoc facere potest, cum non d) Quin etiam Lugo negat posse tunc resti­ censeatur in tali casu dominus invitus ratio­ tui, ut ipse S. Alphonsus infra diserte signi­ nabiliter ». ficat. — Croix vero, et Navarrus, Sotus, Molina, b) Azor, pari, 3, lib. 4, cap. 39, v. Tertia Lessius, quamvis dicant solum te restituere causa, dicit illum potius teneri restituere, non teneri ; ratio tamen quam afferunt, probat quando peccando, dominus sibi tantum noce­ etiam quod non possis. « Quia caritas (sunt bit; sed subdit: « Si tamen commode fieri verbaCroix)od//gn/ ad impediendum damnum posset, ut etiam domino male petenti suam spirituale proximi, quando facile possum ». pecuniam, evitaremus damnum, ipsi probabi­ 698 Buscnbaum allegat hic Laym., liter eventurum, tunc licite possemus depositi lac. cit., n. 2; et Bonae., loc. cit., n. 24; sed restitutionem in aliud tempus differre». allegatio fallax est; nam laudati auctores oppo * ) Sanchez, dc Matrim., lib. 9, disp. 6, de situm tenent. CAP. 11. Niu eiUeme indi· SoU «pe luUo rei de­ bitae non tXCULAl. Penadum Afiinue excuut Item, pe· ricalom vi­ tae vel Uaxe. hem. crt «io bono­ rum. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. 1IL 163 • conditio sit melior. Excipitur extrema « possit cedere bonis, ea relinquendo in « necessitas, in qua, quoad usum sunt « manibus creditorum; et tunc maneat « omnia communia. Ibid.1 ». — [Commu­ « liber, ita ut etiam in conscientia sit tuniter omnes cum Laymann, apud * ]. Croix « tus, retentis instrumentis artis, et quae « 8°. Quod si item damnum quod time« ad sustentationem sunt necessaria. « tur ex restitutione, non esset propriorum « Quod si tamen postea redeat ad pin- Lim.ut.o «bonorum, sed in hoc praecise tantum, « guiorem fortunam, tenetur adhuc resti• quod spoliet se rebus debitis, non potest « tuere a>, ex l. Cum et filiifamiltâs, C. qui « ideo differre restitutionem. Quia hoc non « bonis cedere possunt. Navarrus, Bona« est pati in suis rebus, neque suum sta- « cina, Lessius». [Immo ex Laymann , * « tum amittere; sed est dimittere alienum, remanet obligatus ad laborandum et acqui­ « et reverti ad statum proprium. — Say- rendum ut solvat]. «Ex quo Trullench' « rus, Bonacina. « sic limitat: si acquirat plus quam adde«9°. Item excusaris a restitutione, si • centiam status est necessarium, ex dicta « fieri nequit absque periculo salutis ani- • l. Qui bonis. Nisi tamen debita prove« mae tuae vel tuorum ; ut v. gr. si non « niant ex delicto, v. g. furto. Eo enim « possis absque peccato : ut, si sit pericu- « casu tantum posse retinere quae sim« lum ne uxor aut filiae se prostituant, ne « pliciter necessaria sunt ad victum, do« filii se dent latrociniis, ne ipse per impa- « cent Navarrus % Salon, Lessius etsi « tientiam incidas in desperationem. — « hic concedat, ea quae post cessionem « Bonacina ex Lessio, Molina Filliuccio. «juste acquiruntur licite retineri, si ad « 10°. Item, si non possis restituere • statum sint necessaria. Vide Toletum, « absque periculo vitae vel notabili detri- « Laymann ·, Lessium ·, Bonacina, Trul« mento famae: cum alias plus damni su- « lench‘°. — Porro, etsi cessionem dictam « non habere locum in bonis ex delicto « stineres, quam intulisti. Bonacina 3 ». — [Nisi jactura famae sit minima respectu • provenientibus, communiter teneant DD. damni in bonis creditoris. Salmant4. Vide « cum Laymann 11 ; contrarium tamen ex «Lessio, Diana, etc. docet Trullench ** . dicta n. 653, v. Sed dices]. « Denique, etsi debitor principalis ces699. - « 11°. Item, si cedas bonis; quia « leges concesserunt, ut qui contraxit « serit, non ideo liberantur fidejussores. « multa debita, nec habet unde solvat, « — Gard. Lugo, Diana ” et alii octo O ». 1 Laym., lib. 3, tr. 2, cap. 12, n. 2; Bonae., disp. 1, dc dub. 5, n. 4, i. i. — Solon, in 2-» 2· *, qu. 62, Ait. 9» post Rest, in pen., qu. ult., punct. 1, n. 19. — Laym., loc. cit., conlrov. 3. § An qui cednnl bents — ’ Cap. 16» η. 45. — n. 2. · · Lib. 3, part. 2, n. 430. — Sayr., Clav., hb. 10. tr. 6. Tolet., lib. 5, op. 26. η. 3. — · Lib. 3, tr 2. op. 12» n. 5. — cap 3, n. 36. — Bonae., loc. cit., n. 24. — Bonac., loc. cit.. • Cap. 16. dub. 3. · Bonac., disp. 1 de Rest, in cen.. qu. ult., n. 12. - Less., cap. 16, n. 21. - Fill., tr. 32, n. 145. — 1 Di p. * 1. punct. 1, n. 36 cl teqq. — * Lib. 7, op. 15. dub. 5, n 3. — de Restit. in gcn., qu. ult., punct. 1. num. 13 et seqq. — 11 Loc. dt., n. 5. — Less., cap. 16, a. 43 et 45. · Diana, • Tr. 13, cap. 1, n. 283. — Navar., Man., cap 17, n. part. 4, tr. 4, rcsol. 78, L f.; dr. part. 7. tr 8, rewl. 7. · - Bonne., loc. cit., num. 36. — Less., cap. 16» dub. 3, n 48 M Lib. 7, cap. 15. dub. 5. n. 1. — Ln&o, disp. 21. n. 39. — et 45. — 1 Lib. 3, tr. 2, cap. 12, n. 5. — · Lib. 7, cap. 15, “ Part 7, tr. 8, tool. 18. h) Exceptio ista , quae cclcroquin per sc intclligitur, non apponitur hic ab auctoribus citandis. <) Molina» quidquid dicat Busenbaum, non citatur a Bonacina pro isto asserto; doctrinam tamen hic expositam insinuat, tr. 2, disp. 754, n. 2, ubi ait: Sicut detrimentum notabile in bo­ nis externis excusat ab obligatione restituendi statim, · ita longe majori cum ratione notabile detrimentum in bonis altioris ordinis, ut in fama, vita ac corporis salute, excusabit ». Quibus profecto accensendum est periculum mimae. 699. - Circa bonorum cessionem haec etiam 164 Rtmiuio libem ere ditoni ex CCLUL Item rcttiiuuo U· eta credtion crédi­ tons hem, ae· * qmvAlcn compenWHO. hem, »i creditor re 1UA til Abu wru·. Ahcflum li· dic retine­ tur ex coo· *u *en pr«e cumpto do * mini. LIB. 1Π. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO 700. - « Resp. IIU. Ex parte Creditoris « excusat : « Γ. Si is cui debet restitui, semel re« miserit, expresse vel tacite; v. gr. si « laceravit tuum chirographum vel tibi « reddidit. Remissio autem haec debet « esse libera; non metu, fraude vel men« dacio extorta. — Filliuccius ’, Lessiuse. « 2°. Excusat in foro conscientiae, si « solvisti ei cui debebat tuus creditor " . « — Lessius Bonacina 4. « 3°. Si compensatio facta est creditori « per commodum aequivalens, v. gr. per « procurationem officii non gratis faciam. « 4". Omitti aut saltem differri potest « restitutio, immo aliquando debet, si cre« ditor sit abusurus ; v. gr. si quis pecu« nias tibi mutuo datas repetat ad forni« candum vel aliter peccandum. Item, si « eas repetat ad peccandum contra justi« tiam, sive inferendum damnum injustum « tertiae personae : nisi tamen ex nega« tione restitutionis, timeretur majus ma« lum ». — [Vide dicta n. 697, v. Proba­ bilissimum, et n. 571, v. Secus etiam]. Quaeritur hic Γ. An liceat tibi rem alienam retinere vel accipere ex prae­ sumpta voluntate domini, nempe quod si peteres, libenter ille donaret? Respondetur affirmative cum sententia satis communi,quam tenent Sanchez® cum Angelo, Navarro, Aragon, Mendoza, Lo­ pez; Lugo® cum Silvestro,Tabiena, Sayro; DECALOGI. Holzmann7; Croix8 cum Lessio, Sà, Reginaldo et Dicastillo. Et expresse eam docet S. Antoninus®, ubi, loquens de obli­ gatione restitutionis, ad quam tenetur qui accipit alienum invito domino, sic subdit: Invito domino dicitur, quia, si credit do­ minum permissurum, et subest justa cau­ sa credendi, non tenetur. — Ratio hujus sententiae est, quia malitia furti non tam consistit in ditescendo ex re aliena, quam in ditescendo cum damno domini graviter inviti; cum hoc praeceptum non furandi tantum ordinetur ad caritatem erga pro­ ximum servandam (ut diximus n. 534, qu. 2, v. Sed probabilius, et docet Lugo 10 cum aliis). Unde, ut excuseris in tali casu a peccato, sufficit ut dominus non sit po­ sitive invitus. — Id confirmatur ex 7. 47, § Recte, ff. de furtis, ubi legitur: Recte dictum est, qui putavit se domini volun­ tate rem attingere, non esse furem; quid enim dolo fecit, qui putat dominum con­ sensurum fuisse? Confirmatur etiam ex doctrina S. Thomae qui ait non esse pro­ prietarium, religiosum qui donat aliquid, ponens spem in ratihabitione praelati; ra­ tihabitio autem semper de futuro est. Oppones id quod ait Suarez *2, nempe obj«u<> quod licentia interpretative, quatenus da­ retur si peteretur, non est licentia, sed esset si peteretur; ideoque non sufficit ad valorem actus, v. gr. ad confessiones au­ diendas, ad assistendum matrimoniis. — 1 Tr. 33, num. 157. — · Cap. 16. dub. 2. — · Loc. dt., lib. 9, cap. 13, num. 2, v. Dicttur : invito domino. — 5 Dc dub. 5. — 4 Disp 1, de Rcatit., qu. 4, punct. 3, n. L — Praecepi, particul., num. 599 et 600. — · Lib. 3, part. 2, v. Furtum, n.7. - n. 462. · />.«., cap. 12, num. 49; et cap 41, num 79, v. f. - Ravar., Man . cap 17. n. 13U, el comment. 2, n. 20, dc Sd, v. Restitutio, num. 31 (in edit, genuin., num. 33); cir. Keguhr. - Aragon, in 2··, qu. 66, art. X - Alphons us v. Furtum, num 3. - Rej^n., lib 23, num. 10. · Dicast,, Mtndo:a, Quodlib. 8. num. 9, concl. 8. - Ludov, Lope a, de Reath,, dtap. 10, dub. 6, num. 112 ct teqq. — · Part. 2, Instruct, consc., part. 1, cap. 93, v. Excusatio quoqur.— • Disp. 21, n. 53 i f. ct *cqq. v. Furtum, η. 1, lit. I, cap. 15. — *· Diip, 16, num. 49. — ” In 4, dist. 15, v. Quinto, · Tittnffia, v. Furtum, num. 1. · Sayr., Clav., num. 5. ex jure hodierno notanda veniunt: Γ. Decoctio (status debitoris solvere cessantis) est vcl in­ culpabilis vel culpabilis, - In priori casu, si decoctus commercium exerceat, tout ejus res agitur apud tribunal commercii ubi exsi­ stit. (faillite); secus, apud tribunal ordinarium (déconfiture) — In posteriori casu, decoctio judicatur, vel ut delictum (banqueroute sim· ple), vel ut crimen (banqueroute frauduleuse), et inde proportionates poenis plectitur (Cod. Gall., 1268; Iui., 2090; Hispan., 1912; Austr, lex decembr. 1868; Germ., lex de cessione bonorum, 17 Maji 1896). - 2°. Creditores non possunt recusare cessionem judiciariam, nisi in casibus per legem exceptis,si debitor nempe sit extraneus, prodigus, fraudulenter deco­ ctus, de furto aut usura damnatus, etc. — 3°. Cessio judiciaria non confert creditoribus, ipso facto, dominium bonorum decocti, sed jus, vi cujus illa, ipsorum nomine, adminis trantur ac dcin in ipsorum utilitatem ven duntur. 700. - e7Modo debitum tui creditoris sit liquidum, ut limitant Lessius ct Bonacina; ncc tuus creditor, ut addit Bonacina, damnum inde patiatur, • Decal.» lib. 7, cap. W, n 13. - qu, 2, art. 5, solut. 4, ” De Relig,, tr. 7, lib. 8, cap. II, C/\P. Π. - DE RESTITUTIONS' - DUB. u"' Donant immctnor dcbiu, ju · xta alio * non libéra Itr. VH. - ART. HL 165 Sed respondetur cum Lugo 1 et Holz- si causam illi dederit, nisi adfuerit error mann ’, quod ad audiendas confessiones in motivo donandi. Hinc si quis promiserit atque assistendum matrimoniis, requiritur eleemosynam pauperi, quia pauperem eum facultas praesens positiva, quae non habe­ judicavit, non tenetur illam praestare, si tur nisi de praesenti concedatur. Sed ad postea sciat eum non indigere ; quia error rem alienam accipiendam vel retinendam, hic fuit in substantia. Contra vero, si po­ non requiritur positiva yoluntas domini; stea sciat pauperem illum fuisse suum .sed sufficit, ut diximus, quod ipse non sit calumniatorem, tenetur dare, etiamsi non positive invitus, saltem ad te excusandum fecisset promissionem, si prius hoc no­ a culpa gravi. Nam, si putas dominum visset. Vide dicenda n. 714 et 715. Limitant vero praefatam sententiam: * Ltxniu invitum quoad modum, tunc non excu­ saberis a veniali; ut recte docet Sanchez® Γ. Si obligatio restitutionis proveniat ex Mntcstù. praecepto ecclesiastico ; puta, si beneficia­ cum Navarro, Cajetano, Armilla b>, Sà rius, obstrictus ad restitutionem fructuum Rebello, Ledesma b>, etc. Quaeritur 2°. Ati debitor, aliquid do­ ob omissionem Horarum vel residendae, natis suo creditori imtnemor debiti, excu­ eleemosynas postmodum erogaverit imsetur a restitutioMe? memor suae obligationis. Ita Laymann u, Negat prima sententia cum Sanchez4, Sanchez d>, Suarez *), Roncaglia Sporer11 Laymann8, Sporer8, Bonacina7, Diana8, et Diana18 Et idem dicunt Roncaglia14 ac Salmant. °, etc. Ratio, quia, cum is sit de­ Bonacina ·) de omni restitutione ob debita bitor tum ex titulo justitiae tum ex titulo incerta. — Limitant 2°. Quando probabi­ donationis acceptatae, non potest una so­ liter praesumitur creditor libenter debi­ lutione his duabus obligationibus ex diver­ tum remissurus si rem cognitam haberet. sis titulis ortis satisfacere. — Nec obstat Γ, Laymann 18 et Sporer 18 — Limitant 3°. Si ut dicunt, quod debitor, si memor sui de­ obligationes essent aliunde quam ex justi­ biti fuisset, non donasset, sed potius de­ tia, puta si quis immemor voti, poeniten­ bitum solvisset; quia in contractibus non tiae sacramentalis aut praecepti ecclesia­ attenditur voluntas conditionalis, sed ac­ stici, opus debitum praestaret, quia tunc tualis. — Nec obstat 2° quod donatio fue­ bene satisfaceret, ut docent Laymann IT, , et Busenrit facta per errorem, sive propter igno­ Suarez ”, Sanchez ”, Roncaglia * rantiam debiti, dantem causam donationi. baum f) (Lib. I, h. 163, ad 2, v. Is votum) Nam, ut dicunt Lessius10, Sanchez et cum Azor f) et Lessio /Λ Secunda vero sententia, quam tenent juta aalii communiter, adhuc in contractibus gratuitis error non invalidât actum, etiam­ Cardenas 81, Rodriguez 29, Mazzotta « , 'à?Mao.' 1 Disp. 21, n. 56. — · De Pracccpt. particul., n. tOü, — ir. 2, cap. 12, num. 9, il — " Tr. 1, cap 1. num. 90. ijl — I Dead., lib. 7, cap. 19, η. IX - Naver., Man., cap. 17, ·· Part, X tr. 6. rceot 57. — ’· Tr X dc Lcgib.» qu. 1 num. 138. · Cajctan., Sum., v. Fùrtum, $ Secundum. · cap 5, regrul. in prax. in. — “ Lib. X tract. 2. cap. 12. 14. — ♦ Decal., num. 9. i. _ « Tr L cap. 1. num. 90. il. — ” Lib. I. tr. 4, Rrbcl., pari. 1. lib. 3, qu. 15, sect. 3, n lib. 1, cap, 13, n. 11. — · Lib. 3, tr. 2, cap. 12, n. 9. — cap. 4. num. 7. — “ De Rclig. tr. 4. lib. 4, de Orat. publ. Lcpb., qu. 1, Eccles , cap. 2b, num. 6. — u Deed., lib. 1. cap. 13. n. 9 punct. 10, n. 13, v. Hoc tamcn. — · Part. 3, tr. 6, raol. 57, et 10. — * Tr. X de Lcfcib.. qu. 1. cap. 5, qu b. et rejul. v. f. — · Tr. 11, cap. 2, n. 146. — *· Lib. 2, cap. 18. n. 129. in praxi hl — “ Cri ., * II Lib. I, tr. 4, cap. 4, n. 7. v. Ctlrrum si quis; dr. lib. 3, cap. 49, n. 2. Armilla, v. Furtum, n. 2; Sà, v. Fur­ tum, n. 3; Petrus de Ledesma, Sum., part. 2, tr. 8, cap. 21, post conci. 2, dub. 7, v. Dico 2, videntur significare id esse veniale, dum ne­ gant dumtaxat esse morule. <) Sanchez, Decal., lib. 1, cap. 13, η. 11, hoc non habet de gratuitis contractibus. d> Sanchez, Decal., lib. 1, cap 13, η. 9 et 10; Suarez, de Relig., tr. 4, lib. 4, de Ora­ tione publica, cap. 26, η. 8; Roncaglia, tr.3, dc Legib., qu. 1, cap. 5, qu. 6, non habent hanc limitationem. Bonacina, disp. 1, de Legib., qu. I, punct. 10, n. /-/.oppositam sententiam tuetur. f) Busenbaum, lib. l,tr.2,cap. 3, dub. 2, n. 2 (cui consentit Azor, part. 1, lib. 7, cap. 2. qu. 6), concordat, « modo tamen non applicet ea pro alia re». — Lessius autem, cap. 37, n. 59, satisfacere eum asserit, etsi contrarium animum habeat; unde satis ei erit, si animum mutaverit c) Mazzotta, tr. 4, disp. 1, qu. 7, cap. 3, v. Dico 3.» Quaeres, probabile quidem hoc esse concedit; ipsi vero magis probatur opinio sic • Tr. 1, cap. 1, n. 90, in. — 1 Diip. I, d disp. 64. n. 24. — ■ Sum , part. 2. 166 LIB. ΓΗ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Croix cum Rebello, Tamburinius1 cum suo magistro Baldeilo (et probabilem cen­ set Diana 3, se revocans a prima senten­ tia), affirmat talem donantem bene satis­ facere suo debito ex justitia. (Et idem esse ait Mazzotta, si quis conferat suo credi­ tori gratis officium aliquod saeculare, quod sit pretio aestimabile). — Ratio, quia in omni liberali praestatione,quisque prae­ sumitur prius velle satisfacere obligatio­ nibus justitiae. Idque probatur ex l. Cum ex pluribus 97, ff. de solution., ubi dicitur quod qui ex pluribus causis alteri debet pecuniam, et solvendo non exprimit ex qua causa solvat, censetur solvere pro causa potiore. Haec sunt verba textus: Cum ex pluribus causis (nempe propter infamiam, vel poenam, vel hypothecam) debitor pecuniam solvit, utriusque demon­ stratione cessante, potior habebitur causa ejus pecuniae quae sub infamia debetur, mox ejus quae poenam continet, etc. Et ratio ibi subditur (quod magis urget), quia praesumitur quod si debitor fuisset admo­ nitus, pro causa potiore solvisset: Quod verisimile videretur, diligentem debitorem admonitum, ita negotium suum gesturum fuisse. Sic textus; ubi Glossa3 addit: [Id est ] sua discretione vel ab amicis. — Acce­ dit alia ratio: quia oblivio debiti efficit ut donatio fuerit omnino involuntaria; qui enim donat censetur semper hanc actua­ lem voluntatem (saltem implicitam) ha­ bere: Dono, nisi tenear ex aliquo alio titulo potiore. Prior opi­ Prima sententia est communior, et nio, valde quidem valde probabilis; sed haec secun­ Fr obabi * i», jvjftc· rior, non da sua probabilitate non caret. — Ad ra­ * tmpcobabi tionem enim praecipuam primae senten­ tiae, nempe, quod in contractibus non conditionalis, sed actualis voluntas atten­ ditur: respondetur quod in nostro casu Rebel!., part 2, lib 8, qu. 16, num non sola voluntas conditionalis habetur, quae nunquam in actu adfuerit; sed habe­ tur vera voluntas, ut supponimus, anterius absolute habita solvendi debitum, quae semper perseverat, quamdiu non revoca­ tur.—Sed dices: debitor donans non potest in uno actu duas voluntates oppositas ha­ bere,unam donandi, alteram solvendi debi­ tum. Sed respondetur quod donans immemor debiti potius censetur velle solvere ex prima voluntate habita, quam velle donare. Tota igitur quaestio reducitur ad vi­ dendum an in hac solutione praevaleat prima voluntas generalis habita solvendi debitum, an secunda actualis donandi. Sed videtur satis probabile quod praevaleat prima voluntas, tamquam potior et prae­ cedens. — Hocque probatur ex concessis ab eisdem DD. contrariis. Concedunt enim Laymann4, Sanchez6 cum Ledesma, juxta etiam quae diximus n. 210, quod si quis emiserit votum non vovendi, et statuerit nolle futura vota valere, et postea immemor primi voti secundum emittat; tunc nullum erit hoc secundum votum: dum­ modo primum non retractet expresse vel virtualiter, nempe, si memor primi secun­ dum faciat. Sic pariter Sanchez ° et Lay­ mann 7 dicunt non valere posterius testa­ mentum, contra prius, habens clausulam ut per nullum aliud censeatur revocatum: nisi in secundo testamento per aliam clau­ sulam expresse primum revocetur. — In his casibus quaero: Cur valeat primum votum, primum testamentum, et non se­ cundum? Nulla utique alia ratio assignari potest, nisi quia illa prima generalis volun­ tas habita praevalet secundae voluntati actuali. Si ergo talis impletio (loquendo de voto) satisfacit Deo, cur non homini? Praeterea concedit Laymann 8, quod si quis promittit aliquid dare, et promissio Solutio, n. 4. · 4 Lib. 4, tr. 4, cap. 2, n. 5, v. Dico 3. — · Dccal., lib. 4, cap. 8, n. 17. » Ptlr. Lcdesm., Sum., part. 2, tr. 10, cap. 2, 1, lib. 5, diup, 25, n. 18 — · Part. 5, tr. 13, dub. S. v. Dico 3. — · Loc. dt.t num. 17. — 1 Lib. 3, reaol 91 — A/oaaof/a, tr 4, di»p. 1, qu.7, cap. 3, ▼. Dtco 3... tr. 5, cap. 4, num. 3. — · Lib. 1, tr. 4, cap. 4. num. 7, v. Cat 1er urn. major. — 1 Decal., lib. I, cap. 3, § 7, v Bo Idel I , torn 25, v. Vtrum — · In I. Cum ex pluribus, ad v. Admonitum. — distinguens « Si- donando eras ita animo ligendus est cx circumstantiis, considerata dispositus, ut quamvis fuisses memor debiti, causa tunc dandi; et in dubio favendum est nihilominus dare voluisses », non satisfacis tibi ». — Eamdemque disunctionem admittit debito ; « si vero ita eras dispositus, ut noluis­ Croix, lib. 3, pari. 2, n. 452, quamvis adducat ses donare, sed dare pro debito », debito sa­ Rebellum pro sententia qualis hic a S. Al­ tisfacis. Et addif «Talis autem animus col- phonse exponitur tor r» priori' i CAP. Π. ■6 * s - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. III. 167 acceptatur, si postea illud donat, primae donationis immemor, ad nihil aliud tene­ tur. — Hic rursus rogo: Quare hic non teneatur ad primam donationem, cum prima et secunda donatio sint duo actus distincti; nisi quia praevalet anterior vo­ luntas solvendi debitum, quam donandi? Nec valet dicere quod ambo isti actus pendeant ex eodem titulo liberalitatis ; nam certum est hunc donantem potuisse ex eodem titulo donationis se obstringere ad duas obligationes. Quapropter in tan­ tum is immemor primae donationis, per secundam illi primae satisfacit, in quan­ tum praevalet voluntas generalis jam prius habita potius solvendi debitum ex anteriori donatione contractum, quam ite­ rum donandi. — Id quidem fortius dicen­ dum in casu nostro, ubi agitur de solvendo debito contracto ex justitia, quod strictius obligat quam debitum ex donatione. Sed occurrit hic alia urgentior diffi­ cultas, nimirum, quod debitum certum non compensatur probabili satisfactione. Sed respondetur cum Cardenas, Croix et Mazzotta, hoc procedere quando adest sola probabilitas facti; non autem quando accedit probabilitas juris. Clarius explico: Quando debitum est certum, et probabilitas versatur circa fa­ ctum solutionis, certe ex probabili so­ lutione debitor non liberatur, quia solu­ tio probabilis aequare non potest debi­ tum certum. Sed hic probabilitas non est circa veritatem sive factum solutionis; sed circa effectum illius, scilicet quod per solutionem illam debitum sit pro­ babiliter satisfactum, eo quod probabi­ liter adfuit satisfaciendi voluntas; haec enim est probabilitas juris sive proxi­ ma, qua debitor bene uti potest, ut di­ ximus Lib. I, mint. 33 h>, cum Suarez, Cardenas, Crin., disp. 61. num. 25. — Croix, lib. 3, v. Dico 3... Quaeres, v. f. — Suar., in 1·· 2··, tr. 3, de part. 2, num. 452. — MaasoUa, tr. 4, disp. 1. qu. 7, cap. 3, tl) Numerus, qualis hic allegatur, minime convenit cum u. 33, lib. 1 hujus editionis; sed est ex editione secunda Neapolitana, anni 1753, et sequentibus usque ad quintam, an­ ni 1757, inclusive, in quarum tractatu dc Con­ scientia, lib. 1, n. 33, haec legebantur: « Sciendum est, quod nemo uti potest opi­ nione probabili cum periculo damni vel inju­ riae proximi... At hic maxime advertendum, quod non possumus uti probabili cum damno proximi quando probabilitas est tantum facti, non autem si (in aliquibus casibus) adest pro­ babilitas juris, quae reddit nos moraliter cer­ tos practice bene operari et prudenter, utendo opinione probabili de jure, vel probabilitate proxima ut communiter docent auctores nostri cum Suarez, 1. 2, t. 3, d. 12, sect. 6 ; et Soto, de Just., lib. 3, qu. 6, art. 5, ad 4, qui ait: In omnibus negotiis magni momenti, etiam in magnam injuriam tertii, licitum est sequi opi­ niones probabiles. — Sed hic dices: Cur opi­ nione probabili dc jure in aliis materiis uti possumus, et non etiam in sacramentis, et pharmaco praebendo infirmis, cum m utro­ que damnum proximus pati possit? Egregie respondet Suarez, loc. cit., dicens distinctione utendum: interdum enim opiniones sunt circa jus, scilicet an hoc sit prohibitum, nec ne; interdum vero circa res ipsas, ut in sacra­ mentis, an hoc modo facta teneant; ct in me­ dicina, an hoc pharmacum sit utile vel per­ niciosum. Dicendum Γ. Quotiescumque est opinio probabilis hanc actionem non esse pro­ hibitam, potest aliquis formare conscientiam Bonit. et Malit, actuum, disp. 12, sect. 6, n. 8. certam tali opinione. Praeter auctores citatos favent huic conclusioni multa, quae adducit Navar. d. c. Si quis autem, n. 43 ct seqq., et in Sum., c. 27, n. 288; Silvest, Angel., verb. Opinio; significat s. Antonin., part. 1, tit. 3, c. 10. Ratio est, quia excedit ordinarium hu­ manae facultatis majorem cognitionem obti­ nere in actionibus. Item, quia esset intolerabile onus obligare omnes homines ad conferendas singulas opiniones. Praeterea existimo illam rationem sufficientem, quia quandiu est judi­ cium, quod nulla sit lex prohibens actionem, talis lex non est sufficienter proposita, donec certius de illa constet. Dicendum 2°. Quando opiniones versantur circa res ipsas, saepe tene­ tur homo praeferre certam probabili, quando scilicet ex justitia vel caritate vitare damnum tenetur quod in re ipsa subest. Unde confirma­ tur ex differentia de jure vel de re: nam pri­ mum dicit ordinem ad operantem, et omnino tollit periculum malitiae; secundum vero dicit ordinem ad rem ipsam, et non tollit periculum detrimenti quod est in ipsa. Unde in priori est sufficiens excusatio sequendi probabile judi­ cium, quia nondum lex est sufficienter pro­ posita; hic autem nulla est sufficiens excu­ satio, cum satis constet periculum in re ipsa nutnere. Huc usque Suarez. « Ad quod clarius explicandum dico quod opinio probabilis aliter se habet, quando ver­ satur circa substantiam rei, hoc est an res ex­ sistat vel non : aliter circa modum rei, nempe an res sive actio sit honesta vel non. Nam quando opinio versatur circa substantiam, rei Objic.: de­ bito certo non wuiitit probabili ♦elutione. Respon­ detur ct explicator. 168 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO Soto ·>, Navarro, Silvestro, Angelo, Lugo, Salmant. et aliis. 701. - Quaeritur 3". Quando debitor, in necessitate constitutus, excusetur a resti­ tutione ? Perico· Hic distinguenda est primo necessitas tem nccev, Silvestro, putat restitutionem esse faciendam. At vide dicta n. 520, Qu. 4, ubi distinximus pauperem in re et in spe. Id autem quod licitum est auferre pro necessitate propria, licet quoque pro ne­ cessitate suorum, nempe uxoris, parentum et filiorum. — Ita Lessius ° cum Soto, punct. 17, §2, n. ft. - ‘ Cap. 16, n. 4. — Less., loc. dL, n. 5. · Pctr. Navar., Hb. 4, cap. 4, n. 26. — num. 7. - Petr, Navar., loc. cit., num. 25 et 26. — Less , ct cap. I. num. 320 ct %eqq. - ’ Tr. 13, cap. 1, num. 272 — Cap. 16. n. 2 ct 13. Cajtlan., in 2·* 2··, qa. 62, art 5, cap. 16, num. 6. · Seolus, in 4, dist 15, qu. 2, § Ad argu­ ad I. · Solus, dc Just, ct Jure, lib 4, qu. 7, art. I . ud 4. in 4, dist. 15, art. 5, qu. 4, ad 5. · Silvest., v. Restitutio V, num. 60. Less., cap. 16, num. 12. — ’ Tr. 32. disp. 1, opinio quantumvis probabilis non poicst sufficore ut sit quod non est; ex. gr. ut sit sacra­ mentum, quod probabiliter videtur esse sa­ cramentum, sed revera non est sacramentum; vel pariter ut sit medicina, quod est revera potius venenum, cum de facto noceat. Quando vero opinio versatur circa modum rei, an sit honesta vel non ; tunc opinio probabilis bene efficit ut actio sit honesta, licet forte per se non sit. Ratio, quia (Ut late probatum est in dissert, dc usu opinionis probabilis...) in iis ca­ sibus, in quibus probabiliter opinamur legem prohibentem non adesse vel saltem non esse satis manifeste propositam, tunc lex non obli­ gat, cl ideo tunc operatio, eo quod non suffi­ cienter inveniamus eam a lege prohibitam, utique remanet honesta et lidta·. •f Sotus, de Just., lib. 3, qu. 6, art. 5, ad 4, non habet quod m loco citato priorum editio­ num ipsi S Doctor tribuerat: « In speculabi­ libus namque scholarum disputationibus, (ita Sotus) nullum inde conflatur periculum, quod quispiam minus probabilia ingenii gratia dc- menta, v. Sed nnmquid. (n. 37). · Richard, de Atcdiavil., qu. 2. — · Cap VII - ART. III. 169 Lopez et Toleto, qui admittit etiam pro necessitate fratrum. 702. - In gravi autem necessitate plura alia distinguere oportet, et dicendum St debitor Γ. Quod si solus debitor est in neces­ graviter erett, potent sitate gravi constitutus, certe potest resti­ differre ι n quovis de­ tutionem differre, quando debitum est ex bito. contractu; ut fatentur omnes apud Croix1. Si vero ex delicto, negant posse differri restitutionem Sotus, Molina % etc.’. Sed communiter affirmant Palaus8, Salmant. 6>, S. Antoninus4; et Croix 5 cum Lugo6', Scoto 6>, Navarro, Azor, Silvestro 6< Lay­ mann. Quid «t Quod si necessitas autem praevide­ necessitas praeviden­ retur perpetua, in eo casu putat Croix ·, tur pcrpCdebitorem teneri restituere saltem diversis tUA. vicibus parcissime vivendo. Citat autem ibi Illsung, qui dicit posse excusari etiam in perpetuum, si damnum subeundum a debitore esset notabiliter majus damno creditoris. Et idem sentit Lugo’i qui sub­ dit tamen, quod ad excusandum debito­ rem ex contractu, deberet is subire dam­ num duplo excedens debitum; ex delicto, damnum quadruplo excedens debitum et damna creditori obvenientia ex omissione restitutionis, ad quae fur procul dubio tenetur f>. Dicendum 2". Quod pariter excusabitur debitor, si restituendo decisurus sit e suo statu juste acquisito, ita ut in gravem ne­ cessitatem incidere debeat. Palaus·, Viva® cum Tamburinio et Bonacina; Salmant.10 cum Prado, Baflez, Villalobos, Dicastillo, Tapia. — Dixi : juste acquisito; nam secus dicendum, si status injuste acquisitus fuis­ set ex usuris, etc.; ut communiter limitant Palaus ”, et Salmant. ” cum auctoribus citatis. Sicut etiam limitant Palaus13 cum Ludov. Lopee, Instruet. consc., pan. 1, cap. 53, i. ί., ’ Disp. 21, n. 21. — · Loc. dL, § 2, n. 1 et 4. — · Dc Restit., v. S· tamen. · Tolet., lib. 8, cap. 39, num. 2. — 1 Lib. 3, qu. 6, art. 1, num. 3 et 6. - Tamhur., Decii.. lib. 8. tr. 4. part. 2, num. 430. — Sotus, de Just., lib. 4, qu. 7, art. 4, cap. I. $ 9, n. 5. - Bo hoc ., disp. L de RestiL, L in med. · · Ap. Croix, lib. 3, part. 2, n. 430. — 1 Tr. 32. punct. I, n. 24. — “ Tr. 13. op. 1, n. 269. · Prado, op. 17, dLsp. 1, punct. 17. § 2, n. 4. — * Part. 2, tit. 2, cap. 8, § 2. — qa. 8, n. 16 el 17. - Banee, in 2·· 2·*, qu. 62. art. 8. dab. 2, ‘ Lib. 3, part. 2, n. 430. · Novar., Man., cap. 17, n. 58 et concl. 2 et 4.. Vîtlai., part. 2. tr. 11. diff. 20, n. 6 et 7. · n. 62, v. In/ertur 6. · Aoor, part. 3, lib. 4, cap. 39, diff 3. Dicati., de Restit., disp. 10, dab. 3, n. 66 et seqq. - Tapta § Secunda opimo, v. Ih hac re. · Ltxym., lib.3, tr. 2, cap. 12, n. 2. — · Loc. dt., n. 431. - Illi., tr. 4, disp. 3, n. 249. — tom. 2, hb. 5, qa. 31, art. 4, n. 2 el 4. — » Tr. 32, disp. 1. quens emendare damnum, etiam si nihil sibi adsit ». 702. - a) Molina, tr. 2, disp. 754, n. 2, id sane docet, sed cum multis distinctionibus. — Et primo quidem de casu quo « detrimentum in eo solo sit positum, quod res restituenda sit magna, eique opportuna qui restitutionem est facturus » ; tunc: « Quando restituendi obli­ gatio ex eo oriretur, quod is qui restituere tenetur possideret aliena, quae furto, usuris aut simili alio delicto acquisivissct, non dubito teneri statim restituere totum, nihil impe­ diente quod ipsi id esset necessarium ad con­ servandum suum statum..., nihilque impe­ diente quod necessarium ipsi esset mendi­ care ». Excipii solum casum quo illa bona omnino vel magna ex parte dissipasset cl ha­ beret bona patrimonialia cum spe probabili restituendi paulatim intra non admodum lon­ gum tempus. — Si vero quis « damnum ma­ gnum injuste dedisset, quod ob sui magnitu­ dinem restituere integre non posset statim, nisi ad summam redigeretur paupertatem, sui status conditione spectata »; et sua culpa se in has angustias redegisset, eamdem opi­ nionem tenet Molina quam in primo casu, cum eadem exceptione; si autem sine sua culpa in eum miserum statum dejectus esset, sed nulla spes supcresset ex dilatione debitorem ali- quando restituturum esse, teneri eum statim restituere integre; si adsit ejusmodi spes, pro­ babiliter in utramque partem posse disputari — Denique, « quando detrimentum in eo quod debitor statim restituat, est in rebus suis pro­ priis, atque est notabile », quaerit Molina « utrum etiam quando restituendi obligatio ortum habet ex delicto debitoris,... possit de­ bitor licite differre solutionem ». Et ait: « Affir· manter est respondendum ». b> Salmant» tr. 13, cap. 1, n. 272 ; Lugo, disp. 21, w. 6; Scotus, in 4, dist. 15, qu. 2, art. 4, v. De 5° (n. 33); Silvester, v. Resti­ tutio V, qu. 1,3 et 4, absolute loquuntur, non distinguentes inter debitum ex contractu et debitum ex delicto. Lugo tamen videtur intelligere etiam suam opinionem de delicto, cum n. 21 absolute excuset a restituendo propier detrimentum grave perpetuum, etsi debitum ex delicto contractum fuerit. < ) Lugo, loc. cit., w. 22,haec dicit non asser­ tive, sed dumtaxat hypothetice: · Si ad omit­ tendam omnino, inquit, solutionem debiti ex contractu, sufficeret detrimentum duplo exce­ dens valorem debiti, ad omittendam omnino solutionem debiti ex delicto requireretur de­ trimentum quadruplo excedens valorem debili et damnum emergens ex lucro etiam cessante creditori, propter omissionem solutionis». Amioio statut ju­ ste acqoisiti excuaat Secu«. amimo na­ tus infafe acquisiti. qn. alt., Loc. cit., Salmant., tr. 13, cap. 4, η. 148; lotct., lib. 8, cap. 3*», num. 2. — Navar., Mary., cap. 17, neceuitou qutndcn, relia*» dum - DE RESTITUTIONE. - DUB. 16, n. 14. - Sotus, de Just, ct Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 4, dub. 2. fondai; in practicis vero, quae aliena jura respiciunt, nefas est judici infirmiorem opinio­ nem sectari... Ubi pariles esse omnino con­ tigerit opiniones, non est apertum scelus nunc unam nunc alteram opinionem amplecti; vix tamen carere potest scandalo». 701. Sporer perspicue ampliationem istam innuit, dum, tr. 4, cap. 4, n. 77, abso­ lute negat talem teneri restituere, · quia... creditor amittit jus suum privatum dominii ad illam rem, quae tunc omnino communis evadit, sicut fuisset ante rerum divisionem ». < Nisi re vel spe seu facultate propinqua dives sit », subdit Lessius; et idipsum notat S. Alphonsus infra. f) Paludanus a Lessio ex Silvestro citatur; a Silvestro autem absque ulla loci indicatione; et re vera Paludanus, iu 4, dist. 15, qu. 2, art. I, conci 5, (n.8), de casu simili dumta­ xat loquitur, et negat amissionem rei alienae excusare a restitutione, quando res illa illicite erat accepta vel retenu tempore quo amissa est; «quia, subdit, in delictis tenetur delin- 170 Excuta tur. etii ex culpa in ml· tinam de· venerit Tunc dl· minaenduB *. stain Si debi­ tor et cre­ ditor gravi­ ter egeant: qumdoqoe restituen­ dum; qaando que differri *t. pote LID. III. - TR/\CT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Silvestro Oac Petro Navarra, atque Croix1 cum Laymann et communi, si debitor propria culpa, nempe ludis et comessationibus, in illum miserum statum deve­ nerit; sed in hoc casu, mihi et aliis doctis junioribus durum videtur damnare debi­ torem ad restituendum, si ille statum juste jam acquisierit. Hic autem bene advertunt S. Antoninus s, Elbel8, Holzmann , * et Sporer 5 cum communi, quod, licet tunc debitor ad restituendum non teneatur tota­ liter mutare statum; tenetur tamen illum diminuere quantum potest, scilicet di­ mittendo splendorem equorum, famulo­ rum, etc./Λ 703. - Sed dubitatur Γ. An in gravi necessitate debitoris et creditoris sit obli­ gatio restituendi? Respondetur: Si creditor jam necessi­ tatem gravem patitur, et debitor tunc ea non laborat, sed laborabit restituendo; certe tenetur restituere, quamvis in neces­ sitatem gravem sit conjiciendus. Quia in aequali necessitate gravi praeferendus est creditor, ut magis ab ea eximatur ipse creditor innocens, quam debitor ; sive hic sit ex delicto, sive ex contractu. — Ita com­ muniter Lessius *, Salmant.1 ; et Croix at cum Azor Laymann a>, Dicasiilloa>, Mo­ lina, Sporer, etc. Si vero debitor jam constitutus sit in necessitate gravi, Dubium est: an teneatur restituere, quando creditor eadem neces­ sitate laborat? Prima sententia affirmat cum Prado, Trullench b), apud Salmant. ·. Et hanc sequitur ut probabiliorem Roncaglia ·, quando debitum est ex delicto. — Ratio istorum, quia, extra casum quo debitor in extremam necessitatem decidere debeat, in aequali necessitate semper reputanda est melior conditio creditoris innocentis. Secus tamen censet Roncaglia, si debitum esset ex contractu. Secunda vero sententia tenet, in eo casu posse debitorem etiam ex delicto dif­ ferre restitutionem: dummodo res ablata non exstet in specie et modo non prae­ cise per illam ablationem creditor in gravem necessitatem sit conjectus. Ita Lessius ‘°, Palaus u. Et probabilem vocant Roncaglia; et Trullench cum Silvio apud Salmant.,a, qui eam aeque probabi­ lem putant. — Et revera videtur sua pro­ babilitate non carere; quia in eo casu, si restitutio facienda esset, non tantum aequale damnum debitor sustinere debe­ ret, sed multo majus quam creditor. Cum enim is gravi necessitate jam laboret, certe non posset restituere, nisi cum gravissimo incommodo, ita ut quasi in extremam ne­ cessitatem se conjicere videretur. Dubitatur 2°. An talis debitor, restitu­ tionem differens ex justa causa, teneatur reddere creditori interesse quod hic pati­ tur ex dilatione? Negat Palaus10 cum Petro Navarra, et Lessio ex parte. Quia, ut dicit, damnum Ptlr. Navar., lib. 4, cap 4, num. 43 et 44. — ' Lib. 3, num. 273. — · Tr. 13, qu. 2, de Rcxtit., cap. 9, qu. 2. — part 2, n. 430 - · Part. 2, tit. 2, cap. 8, * 3, v. Si Irrtio Roncd/ç/ia, loc. cit — w Cap. 16, n. 20. — 11 Tr. 32. disp. I, modo. — · De Re.tiL, n. 347. - · De Rcstit., n SOT. - punct. 17, $ 2, n 7. — Roncaglia, tr. 13, qu. 2, de Rest., • Tr. 4, cap. 4. n. 06. — · Cap. 16 n. 19. juncto n. 20. — cap. 9, qu. 2 — Trull,, lib. 7, cap. 15, dub. 2, num. 10. · ’ Tr. 13, cap. 1, n. 270. · Holina, di»p. 7SI, n. 2, v. Quando '« Tr. 13, cap. 1, n. 273. - « Tr. 32, di»p. 1, punct. 17, § 10, vtro abujut. — Sportr, tr. 4, cap. 4, n. 71 (non citatur a Ctolr). - Prado, cap. 17, qu. 8, n. 12. · Tr. 13, cap. 1, n 2. · Petr, Navar,, lib. 4, cap. 4, n. 56. · Λ> Silvester, v. Restitutio V, qu. 3, hoc non habet, quidquid dicat Palaus ; neque alibi quod reperire potuerim. ') Laymann male citatur a Croix ; contra­ riam enim sententiam tenet, lib. 3, tr., 2 cap. 12, n. 2. D Et hoc valet juxta auctores citatos, non solum quando ex sua culpa ad impotentiae statum redactus sit, sed etiam in casu prin­ cipali hic exposito, scilicet quando debitor ex­ cusatur a restitutione, ex eo quod dejiciendus foret a statu juste acquisito. 703. - <·) Croix, toc. cit., n. 430; Azor, part 3, lib. 4, cap. 39, diff. 3, v. In hac re, cap. 16, n. 32 el 33. - Laymann, loc cit., n. 2; Dicastillus, de Rest., disp. 10, dub. 3, ». 30, absolute et absque ulla distinctione debitorem ad restitutionem obli­ gant, si uterque, debitor nempe et creditor, sint in aequali necessitate gravi. b> Trullench, lib. 7, cap. 15, dub. 2, n.8, absolute et absque ulla distinctione ad resti­ tutionem obligat, quando creditor pari neces­ sitate laborat. c > Hanc conditionem, ut scilicet res ablata m specie non exstet, Lessius non apponit. <·) Silvius ita profecto citatur a Salmant. ; sed loco citato, id est in 2at” 2a<, qu. 62 art.8,quacr.l,co>icl.2,absolute scribit:. Pn> I CAP. Jatte dif­ ferent, ju­ xta nlloe, non tene­ tur dc dam­ no enter jjente. Probnbi» liai diitin· ruendum. Reliaient per aliam qui rem tibi retinet, li­ ber est ju­ xta alios. il. - DE RESTITUTIONE. creditori tunc non obvenit ex illa prima injusta acceptione; sed ex retentione po­ steriori quae juste fit. — Sed probabilius dicendum cum Viva Salmant. Bona­ cina r-) et Villalobos/>, quod si debitum sit ex contractu, tunc non debetur inté­ ressé, quando juste differtur solutio. Secus vero, si ex delicto; quia tunc prima inju­ sta acceptio revera fuit culpabilis causa damni. — Vide dicta n. 680. 704. - Quaeritur 4°. Si fur mittat do­ mino rem ablatam per confessariuni aut virum fidelem, et iste sibi illam retineat; an teneatur iterum restituere? Negant Castropalaus a>, Scotus b>, Ga­ briel c>, Ledesma, etc. Et hanc opinionem probabilem vocant Trullench, Filliuccius, etc., apud Salmant.a, quibus olim adhaesi. — Eamdem enixe tuetur Felix Potestas’, dicens: Sicut enim fur et debitor ad nil am­ plius teneretur, si ex consensu expresso creditoris, de restituendo per intermediam personam, rem restituendam traderet in• Tr. 13, cap. 1, n. 274. — Pctr. Leiiestn., Sum., part. 2. 171 - DUB. VTT. - ART. HI. tcrmediac personae, quae tamen pro se sur riperet ; ita ad nihil tenetur, si id fa­ ciat ex consensu tacito creditoris; quo­ niam taciti et expressi consensus eadem est vis, quia tacitus creditoris consensus habetur in casu, quo debitor seu fur non potest personaliter sine periculo infamiae restituere. Sed oppositum docet sententia com- s D«™r munis et tenenda, cum Lessio4, Lugo’, qui mordicus eam tuetur (et contrariam oW‘«·' vocat parum probabilem, spectata ratione), et citat pro se S. Antoninum, Navamun, Sayrum, Petrum Navarra *), Silvium, etc. Item Sporer * cum Molina, Toleto ·), Re­ bello, Fabro ; Salmant. ’, Croix ·. — Ratio, quia debitor ex delicto tenetur efficaciter et cum effectu reddere dominum indem­ nem. Et hoc, sive restituatur res furam in individuo, cum furis crimen sit jam vera causa, ut tunc res pereat, prout bene ajunt Lugo et Sporer cum aliis; sive re­ stituatur valor rei, et mittatur ad credinum. 3 ct 5. · Sihnut, in >· 2· *, qu. 62. Art. 5. quAer.7, tr. 8, cap. 13, conci. 7, dub. — Trull., lib. 7, cap. 14, dub. II, conci. 6. — ■ Tr. 4, cap. 4, n. 15. · Molina, tr. 2, disp. 754 n. 11. - Fili., tr. 32. n. 135. - · Tr. 13, cap. 1, n. 187. - n. 2, v. f. · Rtbell., part. 1, lib. 2, qu. 13, n. 11 et IX ■ Exam·, tom. 2, η. 179. — · Cap. 16, η. 65 et 66. — · Disp. 21. Philip. Faber, in 4, d»st. 15, qu. 2, disp. 50, n. 143 ct 150 — f Tr. 13, cap 1, η. 1®. - · Lib. 3. part. 2, η. 3M ct 422 - n. 59. — S. Anton., part. 2, Cit. 2, cap. 4, $ 1. · Navar., Man., cap. 17, n. 67. - Sayr., Clar., lib. 10, tr. 6, cap. 6, babile est debitorem valde gravi necessi­ tate naturae, licet non extrema, laborantem, posse differre restitutionem, etiamsi creditor in simili necessitate versetur. Quia talis ne­ cessitas est vicina extremae; in qua proinde etiam melior videtur esse conditio possi­ dentis ». r> Viva dc debito ex delicto plane concor­ dat, de Rcstit., qu, 6, art. 1, n. 7; sed in debito cx contractu, non eximit debitorem a solvendo intéresse ob quamcumquc justam solutionis dilationem, sed ob illam solum quae cx neces­ sitate petitur; si autem debitor · differat so­ lutionem ad vitandum suum magnum incom­ modum, videtur obligandus ad restitutionem damni, quod creditor patitur cx dilatione re­ stitutionis ». — Eamdcmquc sententiam tenet Bonacina, disp. 1, qu. ult., punct. 1, n. 40, quamvis a Salmant. citetur ut refert S. Alphonsus. f) Villalobos, citatus a Salmant. prout asserit S. Alphonsus, non tamen, part. 2, tr. 11, diff. 20, u. 12, distinguit debita ex de­ licto a debitis cx contractu; et absolute a so­ lutione damni emergentis excusat cum, qui juste restitutionem differt. 704. - n) Castropalaus, tr. 32, disp. 1, punct. 17, § 9, n. 4, propendet quidem, ut disp. 21, n. — Sporer, tr. 4, cap. 4, n. 15 ipse dicit, et Salmant. referunt, in hanc sen­ tentiam, sed expresse tenet oppositam, quam S. Alphonsus tenendam esse asserit h> Scotus, in 4, dist. 15, qu. 2, v. De quinto (n. 34), loquens de restitutione fiicien da propter occultant boni alieni ablationem, dicit restitutionem istam posse fieri, « per aliam personam secretam ct fidelem, et expe­ dit quod per confessorem, quia sibi est crimen detectum in confessione; ct de ejus fidelitate, quod restituat fidei suae commissum, satis debet credi ». Neque aliud habet. c) Gabriel Biel, quidquid dicant Salmant, in 4, dist. 15, qu. 2, art. 3, dub. 4 diserte oppositam opinionem tuetur, quae est opinio S. Alphonsi. d) Petrus Navarra, lib. 4, cap. 5, dub. 1, n. 7 ct seqq., huic secundae sententiae adhae­ ret, sed casu quo res non amplius in sua spe­ cie exstat ; si vero adhuc exstaret, idem tenet, sed sub formidine, n. 10 et seqq.; a qua de­ mum sententia recedit, n. 13; et oppositae adhaeret, « ne nimis nobis, inquit, confidere videamur». Minus igitur accurate pro secunda sententia a Lugo absolute adducitur. f) Toletus, lib. 5, cap. 24, n. 2, dicit, quodsi « obligatio restitutionis nascitur ex ratione acceptionis: quocumque... modo pereat, perit 172 LIB, III. - TRACT. V. DE SEPTIMO RRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VIL - ART· III. Difficultly. DiffKUllAli witKfit. torcm Quo casu fortius probatur nostra sententia, ex eo quod dominium pretii illius manet apud furem, donec pecunia ad creditorem perveniat, adeo ut possit illam repetere ad suum libitum; si ergo perit, cur perire debet creditori innocenti, et non furi, qui adhuc illius dominus est ? — Ratio autem a priori est : quia debitor ex delicto tenetur ad omne damnum, etiam fortuitum (ut certum est apud doctores) quod domino evenit ex sua injusta abla­ tione. Ergo quomodocumque res pereat, etiam sine ulla nova culpa furis, debet damnum domino resarciri. Dices: Eo casu, cum fur non teneatur se prodere, praesumitur creditor consen­ tire ut debitum per alium restituatur peri­ culo sui; alias irrationabiliter peteret ut fur restitueret per se ipsum. — Respondeo: Non tenetur quidem fur per se ipsum re­ stituere; sed tenetur vere et cum effectu indemnem suum creditorem reddere; et cum faciat id quod potest ad restituendum, hoc sufficit utique ad ipsum excusandum a novo peccato, non autem ad liberandum a restitutione. Creditor autem, licet prae­ sumatur consentire in missionem, non ta­ men censetur nec tenetur remittere jus suum, donec creditum consequatur. Irra­ tionabiliter quidem ipse peteret ut fur se proderet; sed non irrationabiliter petit ut indemnis servetur. — Nec valet dicere quod si creditor expresse consentiret in hujusmodi missionem, jam fur liberaretur ; nam tunc creditor, virtute sui expressi consensus, debitum haberet pro accepto, Less., cap. 16, n. 67. — Sparer, tr. 4, cap. 4, n. 19. · et periculum in se susciperet. Sed in casu nostro nec praesumitur, nec tenetur ha­ bere debitum pro accepto, nisi cum effectu recipiat. Olim primam sententiam vere probabi­ lem censebam ; sed ex rationibus mox alla­ tis melius postea perpensis, de illius proba­ bilitate valde dubito. — At, quia Lessius, et Sporer cum Tamburinio, non audent pri­ mam opinionem damnare, nec ipse audeo/>. Quid, si, cum dominus sit certus, con­ fessorius imponat furi ut det pauperibus pro anima domini, et ille dat? Tamburinius dicit, quod si teneri potest prima sententia, potest etiam et haec quia dominus non debuit esse invitus quod fur confessario bona fide judicanti obediat dando eleemosynam. Tanto magis quia, si denuo ille restituat, dominus plus reci­ piet suo credito, recipiendo creditum et bonum spirituale per eleemosynam jam illi applicatum. — Hujusmodi satisfactioni nec etiam acquiesco. Quamvis eum qui vellet hanc opinionem sequi, nec etiam audent damnare Sporer et Tamburinius. Secus tamen esset, dicit idem Tambu­ rinius si confessarius mala fide sua­ serit furi restituere pauperibus; quia tunc videtur dominus nunquam consensisse in hoc casu, et rationabiliter invitus prae­ sumitur h>. 705. - Quaeritur 5°. Quando reus morte plectitur, an haeres ejus teneatur resti­ tuere damna causata per crimen? Negant Scotus a>, etc., apud Croix1.— Sed contrarium est dicendum cum Croix, loc. cit., n. 8. — Sporer, loc. cit., n. 20. · Tambur., loc. dt., Tambur., Decal., lib. 8, tr. 4, cap. 1. § 5, n. 7 — Tambur. n. 8. — 1 Lib. 3, pari. 2, n. 465. — Croix, loc. cit. in damnum accipientis », qui proinde adhuc ad restitutionem obligatur. f) Debitor tamen, quicumque sit, ab omni onere eximitur: Γ. Si creditor (item, si lex aut judex) designaverit personam per quam, aut modum quo sibi rem debitam mitti velit. 2° Si reliquerit libertatem eligendi personam, quam vellet, modo prudens et fidelis eligatur. — Confessarius igitur, qui onus restituendi pro poenitente in se assumpsit, prudenter creditorem interrogabit, qua ratione rem ad se mitti cupiat. Seu clarius cum Tamburinio: Posse te sequi primam opinionem in hoc casu, etiamsi in aliis casibus sequaris secundam. Et haec quidem dicit Tamburinius, si confessarius bona fide ita consuluerit; quod satis innuit secus fore, si confessarius mala fide idem con­ silium dederit; sed Tamburinius hoc ultimum assertum non docet expressis verbis. h) S. Alphonsus, in Istrusione e Pratica, cap. 10,n. 106, alium addit casum, huic valde affinem: «Si vero dominus esset certus, inquit, et confessarius imprudenter Missas celebrare fecisset , ait Tamburinius quod si prima opinio opposita,., est probabilis in primo casu, pro babile est etiam in isto, debitorem ad nihil teneri. Sed neque huic acquiescere valeo, quia semper creditor petit suum, dc quo disponere vult suo, non aliorum arbitrio». 705. - *) Scotus non videtur recte hic ci­ tari a Croix; et potius insinuat contrariam 173 si reus Sporer et aliis communiter. Censet ta- — Sic quoque in dubio an sis cooperatus ad 1 «nui. h*e· men probabile Croix 1 cum Sotor>, Lessio, damnum alienum, non teneris. Croix *. — "e‘d»mnoUr Filliuccio a>, Busenbaum etc., excusari In dubio autem an res restituenda sit ma­ Exwprio. haeredem a restitutione, si compensatio teria gravis aut levis, teneris sub gravi damnorum non petatur ; quia tunc partes rem restituere, ne exponas dominum peri­ Limitatio praesumuntur condonare. Nisi res adhuc culo grave damnum sustinendi. Ita Croix4 bIk' '° exstaret, ut bene limitant Croix·> et Spo­ cum Cardenas. rer *1; vel nisi, ait Lugo, damnum esset An autem possessor bonae fidei, super­ valde f) grave. veniente dubio an res sit aliena, et dubio 706. - Possessor bonae fidei,’ in dubio manente post debitam diligentiam adhi­ Quantum in dubio rati- an factus sit ditior, ad nihil tenetur; quia bitam, teneatur aliquid restituere? — Re­ tuendum. . 1 ’ * tunc possessio est pro libertate. Ita Croix- spondetur negative. Vide quae super hac cum Sanchez, Tamburinio, Rosmer, etc. quaestione fuse diximus, Lib. I, n.35 et 36. — Pariter etiam in dubio an debeas plus Et quid, si superveniente dubio neglivel minus, teneris tantum ad minus. Croix3. gat inquirere? — Vide ibi, n. 37. moite ple· Reuiluen· pauperi « comilu coofeiurii. * Lib. 3, part. 2, n. 465. · Less., cap. 9. dub. 22, n. 139. · Rusenb., lib. 3, tr. 5, cap. 2, dub. 6, art. 3, n 10. — Lupt, Non u tisiacit, «i dominus sit certus. de Conse, dubia, § Resolvuntur dubia circa alsas maUr.. ▼. Colliditur 6 ; * disp. 11, n. 49. — · Loc. cit., n. 568 - Sancit., Decal , hb. 2, et $ Resolvuntur aliae similas quaesi., qu. 10, v. Quodsi is. — ’ Lib. 3, part. 2, n. 568 — · Loc. cap. 23, η. 36 ct 37. - Tambur., DecaL, lib. 1, cap. 3, $ 7, cit., n. 574. — 1 Lib» 3, part. 2, n. 575. v. Restitutio, n. 10. - Rosmcr, Conci, theol.de Achb. ham.. part. 4, dissert. 23, η. 116. opinionem, quae est opinio S. Alphonsi ; scri­ bit enim in 4, dist. 15, qu. 3, art. 2, n. 6, poenam quidem capitis esse restitutionem aequi valentem vitae quam homicida abstulit, sed subdit: « Nec hoc solum, sed si interfectus sustentabat aliquos, patrem vel matrem, vel propinquos, tenetur interfector omnibus illis ad tantam restitutionem, quantam illis abstu­ lit per interfectionem illius». Sporer, tr. 5, cap. 3, n. 236, id sane tenet in rigore juris; in praxi tamen admittit judicem censeri, per mortis sententiam, reum ab omni compensatione absolvisse. <■ > Sotus quaerit utrum haeredes homicidae teneantur de damno in conscientia, et respon­ det, dc Just, ct Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, dc 3 argum., v. Ex his Jit, et in fine: « Ipsos teneri,si defunctus bona reliquit: alias minime. Injuriam autem compensare non item convin­ cuntur, nisi vivens homicida condemnatus esset, transiretque in rem judicatam, ut pro injuria tantum solveret ». d) Filliuccius, quidquid falso dicat Croix, haec, tr. 32, n. 214, scribit : « Quando quis dam­ natur morti [propter homicidium] ex offido judicis, sive pars laesa instet sive non, non excusatur a restitutione damnorum tempora­ lium, si reliquit bona suffidentia ». *) Croix, loc. cit., n. 465, his verbis limitat istam sententiam : « Nisi adhuc exstarent v. g. res furto ablatae, vel haeredes essent per illas ditiores facti; tum enim foret obligatio eas restituendi, uti recte Sporer » ; qui revera ita docet, loc. cit., n. 236, de casu quo haeredes ditiores facti sunt. f) Lugo didt: «satis» grave. CartUnas, Cris., 174 LIB. HL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAPUT III. De Contractibus. DUBIUM I. Quid in genere sit Contractus. 707. Quid est contractus, et quotuplex? — 708. Quotupliciter contractus perficitur. — 709. Quid, si quis contrahat sine animo contrahendi. — 710. Quid, st sine animo se obligandi. — 711. An contractus sine solemnitatibus obliget in conscientia. — 712. An oriatur obligatio ex contractu de re turpi. Et cui facienda tunc restitutio. — 713. An quando actio est debita, sed non ex justitia, pretium sit restituendum pro illa acceptum. — 714. Quando dolus vel error irritet contractum. —715. Quid, si dolus fuerit circa rei qualitatem, sed dederit causam contractui. — 716. An metus gravis injustus reddat irritum contractum ipso facto. — 717. An metum passus possit rescindere contractum pro suo arbitrio. Quid, si contractus sit initus per metum reverentialcm aut per preces importunas. — 718. Quid, si per metum levem. — 719. An metum passus possit rem repetere a tertio possessore. Centra cm», quid. Quoluplei. 707. - « Resp. Est pactum sive con• sensus duorum, quo scienter, libere et « legitime uterque se vicissim, vel mini« mum saltem una pars se alteri acce« ptanti obligat, quocumque signo externo • id fiat. Ut v. gr. in contractu mutui, ex « una parte mutuans se obligat non repe­ tere mutuum ante certum tempus; ex • altera parte, mutuatarius se obligat tunc « illud reddere. Et sic de aliis. — In pro« missione autem vel donatione absoluta, « una pars tantum obligatur post alterius « acceptationem ». Praenotandum, alios esse contractus nominatos, ut sunt emptio, mutuum, etc.; alios innominatos, quorum ex l. Naturalis, ff. de praescript. verb., quatuor dantur species, scilicet : Do ut des; Facio ut facias; Do ut facias; Facio ut des. Notandum deinde,alios esse contractus nudos; alios vestitos,nimirum stipulatione, juramento. — Pro nudis autem regulariter non conceditur actio in foro externo. 708. - Sed quaeritur Γ. Quot modis contractus perficiuntur? R<-‘SP· Quatuor modis : Γ. Consensu, ut in emptione, locatione, etc. Et si in istis convenitur de scriptura, ista magis ad probationem, quam ad constitutionem de­ serviet, ex § un. Instil, de obligat, ex con­ sensu, et ex /. Cum te, C. de transact. Excipe, nisi partes intendant suspendere consensum, donec scriptura fiat; et hoc esse judicatur, quando ab initio de scri­ ptura conveniunt ’. — 2°. Contractus per­ ficiuntur verbis, prout in stipulatione. — 3°. Scriptura, ut in contractu census. — 4°. Traditione, ut sunt mutuum, donatio, depositum, commodatum , pignus : qui omnes contractus, nisi tradita re, non perficiuntur. — Ita communiter Lugo, Lessius, Molina, etc. cum Salmant.4. Hinc in contractibus qui solo consensu perficiuntur, nequit una pars, altera in­ vita, resilire. Secus, si contractus scri­ ptura aut traditione indigeant. Caeterum in foro conscientiae contrahentium inten­ tioni standum est. — Ita communiter DD. apud Salmant. , * cum Lessio“■>, Covarruvias0-’, Gomez % etc. 709. - Quaeritur 2°. An, si quis exter­ nis signis contraheret, sed sine contra­ hendi animo, in conscientia teneretur ad contractum? Resp. Negative, ex communi cum San­ chez4; et Lugo, Silvestro, Prado, cum de ftdc instrumenter , Juncta cap. 1, η. 5 — · Tr. 14, cap. 1, n. 6. — « De Matrim-, Hb. I, G Io», in v. In tenpin. — £*£ Lessius, qui revera citatur a Salmant. pro sententia hic a S. Alphonso expo- v. Pactum, qu. 4. · Prada, cap. 26, qu. 2, n. 3. sita, scribit dumtaxat, cap. 17, n. 19. « Omnis contractus etiam nudus, sponte Ubereque fa- Centra hen* sine animo non tenetur. CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. Eictptio. Salmant. ’. — Excipe, nisi in aliquo con­ tractu oneroso alter contrahens jam par­ tem suam praestiterit: tunc enim teneris tu implere tuam, etiamsi ficte promiseris; juxta dicta de stupratore ficte promittente matrimonium. Vide dicta «. 642. 710. - Quaeritur 3°. Ah qui, sciens obli­ gationem contractus, velit quidem con­ trahere , sed nolit se obligare, remaneat obligatus in conscientia? — Adest duplex sententia probabilis. Voleni con­ Prima sententia affirmat cum Lessio a>, trahere sed non oblisu­ Sotob>, Dicastillo, Pontio, etc., apud Sal­ ri, probabi­ liter tene· mant. ’. — Secunda vero sententia pro­ cur. Probabi­ babilior negat cum Sanchez ·, Bonacina 4 ; * lia non te et Salmant.5 cum Palao, Coninck, Aversa, netur. Villalobos, Becano, Cornejo, etc. Ratio, quia conditio apposita contraria substan­ tiae contractus, contractum invalidât; qua ratione, in cap. fin., de condit, appos., di­ citur quod conditio contraria substantiae * Tr. 14, cap. 1, n. 7. — Dicast., de Ma trim., disp- 1, 175 1. matrimonii ipsum annullat, licet adsit in­ tentio contrahendi. Vide dicta de Juram., n. 172, v. An autem; et de Voto, n. 201, v. Quaer. 2. 711. - Quaeritur 4°. Utrum contractus sine debitis solemnitatibus celebratus, obli­ get in conscientia? — Triplex datur pro­ babilis sententia. Prima negat; quia leges irritantes taConi», les contractus fundantur m praesumptione mim non solum doli, sed etiam periculi. Et ideo potest lex humana omnino tollere natu- ηα|,'“· ralem obligationem contractus initi : sic enim Ecclesia nullum reddidit matrimo­ nium sine parocho et testibus contra­ ctum “Λ— Ita Lessius *, Lugo7, Salmant· cum Vasquez, Trullench, Bonacina et aliis. Secunda sententia omnino opposita, Protwb, quam tenent Sotus b), Molinae>, Sà ·; item d£r.t*«·"Abbas, Innocentius^S. Antoninus et alii, KAO' tr. 6, diip. 2, dub. 5. — · Cap. 19, nam. 36. — ’ Diip. 22. n. 252. — · Tr. 14, cap. 1, n. 51. · Ÿasç., Opu *c. n. 64. · Pontius, de Matnm., lib. 12, cap. 2, n.7. · Tr.9, dc Matr., cap. 1, n. 27. — 1 De Matr., lib. 1, disp. 9, n. 5. — · Dc dc Testam., cap. 3, dub. 1, n. 4; et in 1·· 2-·, dup 164, cap. 3» n.36. · Ma trim., qu. 1, punct. 1, n. 5. — · Tr. 9, cap. l.n.28,- Trull., lib. 7, cap-16, dub. 8, n. 3. Palaus, tr. 15, disp. 1, punct. 3, num. 2. · Coninck, de diip. 3, qu. 1, punct. 3, n. 2. — · V. Contractus, n. 1. — Sacram., disp. 21, n.7. · Aversa, dc Matr., qu. 8, sect. 2. Abb. Panarm., in cap. 1, de rettitut. in intcgr., n. ult., v. Pulcstquf facile. · Villalob., part. 1, tr. 12, diff. 2, n. 1. et in cap. fjuta pUnque 8, de immunit, cedes., n. 42 « Hccan., dc Sacram., cap. 43, qu. 6, n. 3. · Cornejo, tom. 2, 43. - S. Anton., port. 3, tit. 10, cap. 3, $ 14. Ranae , dc Contractib.. ctus, si contrahentes sunt habiles, parit obliga­ de Just. et Jure, lib. 4, qu. 5, art. 3, haec tionem naturalem, seu in foro conscientiae, ita scribit: «Contractus cui deest essentialis sout parte invita non possis rescindere, nisi jure lemnitas juris, licet in conscientia non sit i[ positivo sit irritus, vel detur irritandi pote­ facto simpliciter nullus,... eatenus tamen est stas ». Et pro hac sententia citat Covarruvias. nullus, ut bona conscientia possit quisque legis qui tamen in cap. Quamvis pactum, part. 2, beneficio in tali casu uti. Exponitur conclusio: § 4, n. 24 (al. 25), scribit solum: pactum nu­ Ubi frater meus liberis orbus, per testamen­ dum, si causam expressam habeat, parere tum minus solemne, puta cui ea solemnitas actionem jure canonico. — Lessius citat etiam juris deest, cujus defectu in judicio merito Antonium Gomcz, qui, in toni. 2 Variar. ré­ pronuntiabitur tamquam nullum...; ego tuta solut., cap. 9, η. 2, non aliud habet quam pa­ conscientia possum haereditatem adire et de­ ctum nudum parere naturalem obligationem. fendere me nullitatc testamenti, quamvis sciam 710. - a) Lessius male hic a Salmant alle­ absque fraude fratrem meum aliter dispo­ gatur; nam loquens de voto, cap. 40, dub. 1, suisse. Ac proinde, dum mihi in foro exteriori n. 6, contrariam sententiam tenet, negans ut adjudicabitur, possum optima fide hacredita« longe probabilius », votum eo modo emis­ tem possidere. Eodem modo, si pater meus sum obligare. Unde tuetur eamdem senten­ per hujusmodi testamentum legata facit, (pia tiam quam S. Alphonsus. modo missa faciamus) ego non teneor in con­ b) Sotus, de Just, ct Jure, lib. 7, qu. 1, scientia legata implere». art. 2, v. Tertio, ita sane docet, loquens de c) Molina, tr. 2, disp. 81, a n. 2, et n. 16, voto et juramento. if, et seqq., ex parte tantum concordat, sci­ 711. - a) Hujus sententiae auctores exci­ licet in testamentis, quae affirmat esse valida piunt quosdam contractus; et quidem Lessius etsi debitis solemnitatibus destituantur; reli­ et Lugo excipiunt testamentum, Salmant., quos vero contractus, sine debitis solemnitati­ matrimonium ct professionem; Bonacina, te­ bus inilos, dicit n.25 irritos esse in conscientia. stamentum in causa pia. 'U Innocentius, in cap. Quod sicut, dt elect., b> Sotus ex parte tantum concordat, ita a n. 8, ita sane docet dc electione quae secun­ ut videatur tertiae potius sententiae adhae­ dum jus naturale, sed non servata positivi rere, ut ipse S. Alphonsus notat; Solus enim juris forma, fieret. 176 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. apud Cabassutium et merito probabilem sponsi apponunt contra legem ab Ecclesia vocant Lugo, Lessius et Salmant. · affir­ propter commune bonum Christianae reimat hujusmodi contractus obligare; quia publicae sancitam. in illis humana lex, quamvis neget actio­ Procul tamen dubio tenetur possessor Fœtuatn (lam, fou nem civilem, non tamen tollit naturalem stare sententiae judicis, si damnetur ad lu endura. obligationem, ad quam solus quidem con­ restituendum; ut bene addit Cabassutius ’. sensus sufficit. — An vero possit judex eo casu judicare Probubi Tertia sententia, quam sequuntur San­ contra possessorem, si probabilior sit ju­ lia* pooo«ri faven­ chez 3 cum Henriquez‘S Lopez,etc., Cabasdici opinio possessori opposita? Probabi­ dam ante sententiam sutius4 cum Bafiez et Beja (et his se post- lius nego, juxta dicenda Lib. IV, n. 210, modum adjungit Sotus&), docet in his con­ v. Quaer. 2. Corolü tractibus praeferendum esse possessorem, Hic autem notandum id quod habetur num pra haerede f. donec per sententiam judicis condemnetur in l. Et si inutiliter, C. de Jideicom., nempe, duciano. ad restituendum. Et probatur ex cap. Cum quod si haeres jam tradiderit rem ex fidei­ sunt, dc reg. jur., ubi: Cum sunt partium commisso relictam in testamento non so­ jura obscura, reo favendum est potius lemn!, nequit postmodum eam repetere quam actori. hac praecisa ratione : cum non ex sola Haec sen Hanc sententiam non solum puto pro­ scriptura (verba textus), sed ex conscien­ icniia in prxxi omni­ babiliorem, sed in praxi omnino tenen tia, relictifideicommissi defuncti voluntati no tenenda dam: eo quod (juxta principium in hoc satisfactum esse videatur. Hinc ponitur libro toties statutum), cum possessio jus in argumento: Agnoscens minus solemcertum tribuat, nequit possessor re exspo­ nem voluntatem, et solvens, non repetit. liari, nisi constet de jure alterius. — Haec * Unde resolvuntur casus sequentes: autem tertia sententia supponit secundam « 1°. Si alteri promisisti aut donasti in- Protniwa, donatio iasatis esse probabilem. « terius tantum, aut si externo signo qui- terna Yti non acce­ Sed primae sententiae auctores possent «dem, alter autem non acceptavit; non ptata. objicere exemplum supra relatum matri­ « fuit contractus, nec obligaris. Inhabili* monii clandestini, sine parocho et testibus « 2°. Invalidus est contractus, si coninvalide initi: ex quo nulla remanet naturalis obli­ « trahentes sint inhabiles ad contrahen- contrahit. gatio, cum ab Ecclesia in Tridentino ° « dum, vel si jus positivum resistat. — omnino invalidum declaratum fuerit. — « Vide Lessium 8 ». Contra Sed respondetur, hujusmodi contractum 712. - « 3°. Item, si materia contractus cius dc re multum differre ab aliis. Respectu enim « sit illicita, ut si sit peccatum; vel ille- illicita aut i Mejit ima. ad matrimonii contractum, cum ipse ad « gitima, ut si fur vendat rem alienam ». Quaeritur Γ. An inducant obligationem Sacramenti dignitatem elevatus fuerit, singularis potestas a Deo impertita est pacta de re turpi, puta, de patrando homi­ Ecclesiae, solvendi scilicet ab omni obli­ cidio, adulterio, furto, sacrilegio, fornica­ gatione sponsos, qui sine debitis condi­ tione ct similia? Pactum tionibus ab Ecclesia praescriptis nuptias Certum est quod ante patrationem pec­ de re turpi, ineunt. Etenim Ecclesia, licet nihil mutare cati, nullus est contractus, et nullam parit ante patra­ nui possit circa Sacramentorum materiam, et obligationem; quoniam justitia nullo modo tionem Ium. ideo nullum potest invalidare matrimo­ potest obligare ad illicitum. Unde certum nium legitimo consensu contractum; atta­ est quod eo casu nec promittens tenetur men bene praescribere valet et declarare, dare pretium conventum, nec alter reti­ illegitimum esse consensum illum, quem nere potest pretium acceptum. 1 Lib. 6» cap. 3, num. 2. — Lm«o, disp. 22, num 252. — cap. 18, a. 34. — · Tr. 14, cap. 1, n. 52. — 4 Conul. mor., lib. 4, cap. 1, dub. 14, num 5 ct b. · Ludav. Lof**, 1’fAcambul.. diip. 5, dub. 4, concl. 2. · Btja, Reap. au., part. 1, cas. 53, per tou cum $ AW casuti , et omnes alii communiter. Et probatur ex l. 14,ff. de condiet, ob tiirp. cans., ubi dicitur: Sed et quod meretrici datur, repeti non potest..: illam enim tur­ piter facere quod sit meretrix, sed non turpiter accipere, cum sit meretrix. Pro aliis vero maleficiis, puta pro fe­ renda sententia injusta vel patrando homi­ cidio, adulterio, fornicatione, etc., duplex est sententia probabilis: Prima negat esse obligationem sol­ vendi pretium, aut posse illud retineri *>. Ita Adrianus3, Comitolusf>, Joannes Me­ dina Navarrus 4 (quamvis Lessius et Lugo asserant Navarrum alibi mutasse sententiam); Continuator Tournely ai, ac alii apud Concina 5. Et probabilem vocant Lessius rf>, Roncaglia * et Diana % atque 1 2· 2·«, qu. 62, art. 5, ad 2; cfr. qu. 32, art. 7, ad 2 — huic adhaeret Concina T. — Probatur Γ haec sententia ratione: quia actio illicita nullo pretio digna est, cum peccatum non sit vendibile. Probatur 2* ex l. Mercalem, C. de condiet ob turp. cans., ubi dicitur [Ob turpent causam] ex hujusmodi stipu­ latione contra bonos mores interposita, de­ negandas esse actiones. Item, ex 1. Pacta, C. de pact. : Pacta quae contra leges constitutionesque vel contra bonos mores fiunt, nullam vim habere, indubitati juris est. — Si igitur pactum ante impletionem est nullum, non potest per impletionem va­ lidari; regula enim communis est, quod illud quod ab initio non subsistit, tractu temporis convalescere nequit. Censentur autem leges istae non solum prohibere actiones ipsas illicitas; sed etiam solutio­ nem pretii pro illis, eo quod solutio fo­ mentum praeberet similibus sceleribus. Accedit quod leges quae non nituntur falsa praesumptione bene obligant in con­ scientia. Unde S. Thomas8 ait: Apud illos qui sunt hujusmodi legibus obstricti, te­ nentur universaliter ad restitutionem. Et ·: Ille qui accepit contra legem..., non debet sibi retinere f>. Juxta autem hanc sententiam, dubita­ tur cumamfacienda sit restitutio accepti. — cit., num 33 et 31. — · De Restit. in coram., cap. 10, • In 4, dc Restit., Ç Restat inquirere, - · Cod. dc Restit., num. 5. — * Tr. 13» qu. 2. cap. 6, qu. 4. — ’ Loc. dt., qu. 27, — 4 Man., cap n. 12. — ■ 2» 2··, qu. 32, art. 7, ad 2. — · 2· 2“, qu. 62. 17, η. 38. — lib. 2, cap. 14, num. 60, — Lugo, disp. 18, num. 66, i. f. - Afcwr., loc. 712. - <·) Continuator Tournely, de Restit., cap. 3, art. 1, sect. 4, in generali loquitur de acceptione ob turpem causam, qualem prae­ cipuam dicit esse meretricium. Et circa hanc quaestionem duas sententias contrarixs affert ; at videtur propendere in sententiam quae ne­ gat licitum esse meretricii pretium retinere; solvit enim argumenta contrariae opinionis, ct ad arg. 2, concedit tantum « mulierem id retinere posse, quod sibi gratuito et per mo­ dum eleemosynae ad necessariam sustenta­ tionem donatur, si praecipue illud ipsi etiam legibus adjudicetur ». b) Sententiam hanc Navarrus et Medina, locis citat, intclligunt dc maleficii pretio prae­ cise tali; secus vero esset, juxta illos, si alius titulus, v. g. liberalis donatio accederet, vel si quod datur, non daretur principaliter ob ma­ leficium. Comitolus, Resp, mor., lib. 3, qu. 5, quaerit utrum debeat solvi pretium, et nega­ tive respondet; at qu. 6, quaerit utrum pre­ tium solutum retineri possit; et videtur illi S. Alihoxm, Ojvra moru/Ai. — Torn. II. art. 5, ad 2. sententiae adhaerere quae affirmat ejusmodi pretium retineri posse: « eo excepto quod cer­ tis legibus damnatum est, quale est simoniacum, et quod ob rem judicandam vel testimo­ nium dicendum fieri solet». <*) Lessius, cap. 14, n. 60, et cap. 18, n. 20, opinionem istam ait esse probabilem in ma­ leficiis quae legibus puniuntur, « ut est forni­ catio, adulterium, homicidium»,juxta ea quae dicit cap. 14, u. 51; vel cap. 18, n. 20, « pro homicidio, adulterio, lurto et similibus >; quae sunt fere exempla S. Alphonsi, fornicatione excepta. Diana, part. 2, tr. 16, resol. 38, de solo meretricio loqucns, id affirmat. /) In primo textu S. Thomas loquitur de legibus, quae lucrum ex ludo prohibent; in secundo autem tractat de eo qui contra legem aliquid accipit, ita ut ipsa datio sit illicita et contra legem, non vero de casu quo illicite quidem datur, nempe propter rem illicitam, licet ipsa datio non sit illicita, sicut cum quis dat aliquid mulieri ad fornicationem. 12 178 Probabi­ lius sol ven dam est et potest reti· neri LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Sotus et Covarruvias *> censent facien­ dam esse illi qui dedit. — Sed probabilius et communius tenet Lessius Λ> cum S. An­ tonino h>, Navarro A> ct aliis, erogandum esse pauperibus vel locis piis; absurdum enim est et contra mentem legum, ut illi fiat restitutio, quem potius leges punire quam juvare intendunt. Secunda vero probabilior sententia et communis, quam tenent Sanchez , * Les­ sius’, Salmant. , * Croix4, Viva5; Lugo” cum Vasquez, Soto’>, Molina, Turriano, Covarruvias i>, Cajetano », Aragon ·> et aliis communiter, docet teneri promitten­ tem solvere pretium, et contra recipientem non teneri ad restitutionem. — Ratio, ut quidam dicunt, quia opus malum, etsi pretio dignum non sit quatenus est malum, est tamen pretio dignum quatenus est alteri utile vel delectabile. Sed haec ratio tenuis mihi videtur: nam, ut docent com­ muniter DD. cum D. Thoma, nullum pre­ tium meretur res, quae cedit tantum in utilitatem emptoris, et ejus privatio nul­ lum affert incommodum venditori pretio dignum *λ Nec valet dicere quod prae­ stans opus illicitum juste pretium accipit pro rectitudine qua privatur, hujus enim rectitudinis privatio, cum sit res mere spiritualis, nullo modo videtur esse pretio aestimabilis. — Ratio potior mihi est : quia in quocumque contractu oneroso, do ut des, facto ut facias, (ut statuimus ex com­ muni sententia, n. 642), lex naturalis dictat quod, cum quis partem suam prae- stiterit, tenetur alter suam implere, quam licite praestare possit. Unde, si alter opus suum (etsi illicitum) jam praestitit, teneris tu pretium promissum ei satisfacere. Sed dices: Hoc currit quando utraque pars est pretio aestimabilis; at hic actio illicita praestita nullo pretio digna est. — Respondeo: Actio illa peccaminosa nullo quidem pretio est digna, qua illicita est ; sed bene pretium meretur, qua est tem­ poraliter laboriosa, vel ignominiosa, vel periculosa illam praestanti: pretium enim et actio tunc conveniunt saltem in genere rei temporalis. Et quamvis ignominia illa sive periculum nullo pretio compensari possit, et ante pactum nihil compensare tenearis, cum sint res diversi ordinis, inter quas nulla datur proportio (et ideo qui famam alteri abstulit, non tenetur pecunia infamiam compensare, si nequeat famam restituere, ut ex probabiliori sententia diximus n. 627); posito tamen contractu, et praestita ab altero actione peccami­ nosa, teneris tu pretium promissum sol­ vere, non jam ad compensandum damnum alterius, sed ad implendam obligationem naturalem, ex qua (ut diximus) quisque tenetur suam partem promissam implere postquam alter suam praestitit. Alias (re­ cte ait Lugo’) non videtur quomodo possit obligari stuprator, qui virginem violavit sub ficta promissione matrimonii, ad eam ducendam; ut diximus n. 642, ex com­ muni sententia. Ad leges autem civiles pro prima sen- Sohti, de Jusi, ct Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 2. — 1 Decal., lib 3, cap. 9, num. 28. - · Lib. 2, cap. H, num. 62 • De Jusi. ei Jure, disp. 1«, nntn. M el 59. · Kcisy., de el seqq.; ct cap. 18. num. IB. — ■ Tr 13, cap. 1, num. IM. • Lib. 3, part. 2, num. (ffl. — · De Contractib., qu. I, nam. 8. · Turrian., disp. 14, dub. 2, num. 9 et seqq.; et dub. 4, n. IL — D, Them., 2- 2", qu. 77, art. 1, corp. — art. 8. n. 10; dr. de Restit., qu. 2, art. 1, num. 3. i. f. — 1 Disp. 18, n. 59. Restit., cap. 7, dub. 11, nam. 98. · Molina, tr. 2, disp. 94. Covarruvias, quidquid dicat Lessius esse jure naturae validas; sed lib. 4, qu. 7, (a quo S Alphonsus videtur allegationem ac art. 1, ad 2, v. Secundus ergo modus, excipit cepisse), negat, in cap. Peccatum, part. 2, § 2, casum, quo stipulatio est utrinque injusta, ut n 7, pretium restituendum esse ei qui illud in homicidio et sacrilegio, in quibus negat dedit; et in hoc cum S. Doctore consentit. transferri dominium, ideoque affirmat teneri Lessius, cap. 14, n. 61, addit hoc esse ad restitutionem. — Idcmquc docet Aragon, non de praecepto sed de consilio, et ibi alle­ iu 2a™ 2ar, qu. 88, art. 2, dub. circa 5 conci., gat Navarrum, qui ita revera docet in Man., conci. 3. cap 17. η. 30 et 31; et S. Antoninum, qui J) Covarruvias, loc. cit.; ct Cajctanus, in tamen, part. 2, tit. 2, cap. 5, in princ. et § 1. 2am 2art qu. 32, art. 7, excipiunt simoniam, id admittit tantum quando acquisitio ipsa non ct casum quo aliquid datur ad justitiae sub est illicita. versionem. 1 Sotus, de Just, ct Jure, lib. 7, qu. 1, k) Ut scilicet cariori pretio, quanti ipsa art. 3, asserit profecto stipulationes turpes valeat, vendatur. DtflfaUi tibm uta fit. CAP. Ill· - DE CONTRACTIBUS. - DUB- I DAtum ad copulam. copula non ttcata, non temper re· ililuen * dun. Mulier dif­ ficulter im­ munis Λ KAndalo. 179 tcntia allatas, respondet Lessius’, quod, accepto, vir ardentior et audacior reddi­ licet ipsae rescindant hujusmodi pacta, et tur ad eam concupiscendam Unde dixit auferant omnem obligationem civilem, ob D. Thomas’ ex D. Hieronymo: Matrona quam possit peti in judicio promissum; non est casta, quae cum rogatur munera tamen non irritant acquisitionem rei ex accipit. tali causa. Et hoc satis significat lex in 713. - Quaeritur 3°. Si actio sit debita principio hujus quaestionis relata, qua de­ ex alia virtute quam ex justitia, puta claratur meretrix posse retinere pretium jejunium in Quadragesima, an restituen­ sui meretricii, quia, licet turpiter faciat dum sit pretium pro illa actione acceptum? quod sit meretrix, non tamen turpiter — Affirmant Lessius Medina, etc., apud accipit, cum sit meretrix. Croix ·. Sed communius et probabilius Quaeritur 2°. Ah, si vir donet feminae negant· Sotus, * < Lugo Bafiez, Tamburi­ ad extorquendam copulam, possit illa re­ nius, Diana et alii. Ratio, quia praebens pretium tunc acquirit jus quo antea ca­ tinere, copula non concessa? Si adfuerit pactum de copula explici- rebat. tum vel implicitum, tunc certe tenetur 714. - « 4°. Item, si contractus sit factus restituere. Secus vero, si donum datum « vi, dolo, vel errore versante circa rei est ad animum alliciendum ; quia datio illa « substantiam; v. gr. si acetum pro vino, fuit omnino liberalis: quemadmodum si « vitrum pro gemma vendidisti. « 5°. Non est invalidus contractus (etsi quis det pecuniam episcopo tantum ad alliciendum ut conferat beneficium, juste « aliquando ob injuriam possit rescindi), « si error vel dolus interveniat circa quapotest episcopus retinere si non conferat Ita communiter Lugo4, Molina8, Ronca- • litatem aut circumstantiam accidentaglia4; et Salmant. 8 cum Prado, Tapia, « lem; v. gr. emisti vinum Mosellanum, Villalobos, Dicastillo li) ), Rebello etc. — « putans esse Rhenanum. — Nisi forte inBene tamen advertunt Salmant. ·, difficul­ « tentio contrahentis fuerit conditionata « non obligandi se, nisi exsistente tali ter excusari mulierem accipientem tale munus a peccato scandali; quia, munere « qualitate aut circumstantia : qualis vir1 Dt Jusi. et Jure, lib. 2, cap. 14, n. 57. — 1 De Just, cap. 3, in med. — Joan Medina Cod de Restit., qu 2b. et Jure, disp. 18, n. 49. —1 Tr. 2, diip. 735, n. 3. — 4 Tr. 13, in αιχ. 4. ▼. Corollary setjuiiw. · · Lib. 3, part. 2, n 296. - qu. 2, cap. 6, qu. 2. — 4 Tr. 13, de Rest., cap. 1, η. 166. • Ap. Croix, loc at. · Sofux, de Jan. et Jure, lib. 4, Prado, cap. 17» qu. 5, η. 20 ct 21. · Tapia, tom. 2, lib. 5» qu. 7, art. I, ad 2. v. Pr/mMS modwi. - Banea, in 2·· qu. 30, art. 6, n. 2 et 3. - VUlai., part. 2, tr. 11, diff. 16. qu. 62, art. 5, dub. 4, pest coed. 4. v. SrgirtTxz r/iam. · n. 4. - Rtbd., part. 1, lib. 3, qu 7, n. 6. — · Tr. 13, dc Tambur , Decal., lib. 7, cap. 5, $ 3, num. 21. - Diana, Restit., cap. 1, n. 166. — ’ Opuic. de Erudit, prindp., lib. 4, part. 3. tr. 5, resol- 56. i) Dicastillus, dc Restit., disp. 6, dub. 1, h. 24, in casu quo contractus est explicitus, omnino docet quod S. Alphonsus ex Salmant refert; si vero contractus explicitus non sit, praesumendum esse ait virum dedisse animo non obligandi, sed tantum alliciendi. 713. - <0 Lessius a Croix male citatur, ut qui generaliter id doceat; distinguit enim, cap. 14, et quidem n. 69: «Si opus, inquit, debitum sit proximo ex caritate, non potest pro eo pretium exigi, nisi tone sit laboriosum vel sumptuosum »; at h. 70: « Quando aliquid datum est pro opere vel omissione, quae sa him cedit in commodum accipientis, vel in honorem Dei, non necessariocst restituendum, sed potest retineri ». Deinde, n.71 · « Hinc se­ quitur eum, qui aliquid accepit ab altero, ut fieret Christianus, ut confiteretur in paschate, ut non fornicaretur, non blasphemaret, posse retinere · Demum, n. 72: « Quando constat, vel prudenter praesumitur aliquid datum per modum muneris liberalis, ad inclinandum eum qui accipit ad bonum opus ex justitia vel caritate debitum, vel ad eum a malo aver­ tendum, non esse restituendum ». nisi lex positiva inhabilem reddat ad accipiendum. b ’ Lugo, disp. 18, u. 67. distinguit, negans obligationem restituendi esse « ex debito ju­ stitiae: ex debito tamen alius virtutis, aliquan­ do restituendum erit, aliquando non ». Et h. 70 hanc generalem regulam statuit: « Quando acceptio pretii facit, quod opus ex aliqua alia virtute debitum, non ponatur secundum sub­ stantiam vel secundum qualitates debitas, obli­ gatio erit ex vi ejusdem virtutis restituendi pretium, ad hoc ut opus fiat, quale ex illa vir­ tute debitum erat. Quando vero pretii acceptio id non impedit, non erit talis obligatio pretii restituendi, v. g., si ex virtute temperantiae debes jejunare, pretii acceptio non tollit quod ponatur jejunium, quale ex praecepto de­ betur ». 1 Pretium actionis de bitae non ex justitia, lia ruta. Ceo tractu * ex ri, dolo, errore. 180 LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DB SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « tualiter fuisse censeri potest, si error « versetur circa circumstantiam valde im« mutantem objectum, et nimis exceden« tem ejus existimationem ; ut notat Lay« mann1 ». Error drContractus est nullus, si dolus vel error CB tQDtULfl· tum irri- sit circa substantiam contractus. Est comMnctta. mune. Lessius9, Salmant.8 cum Trullench, Bonacina, Villalobosa>, etc., ex S. Thoma4. — Et hoc, etiamsi dolus aut error non de­ derit causam contractui, id est, etiamsi, patefacto errore, pars adhuc contraxisset; quia semper deficit actualis consensus. Sal­ mant. 8 cum Sanchez, Bonacina, Coninck, Trullench, Aversa, etc. Communis e converso est sententia, ror circa quAiiutem, quod si error sit non circa substantiam, cauMm. sed arca qualitatem rei, et non dedent causam contractui, contractus sit validus. Lessius6 cum S. Antonino bJ, Soto Cajetano — Hinc ait Lessius quod, licet una pars decepta fuisset in pretio ultra dimidium, contractus non posset rescindi, altera nolente; sed solum ad aequalitatem reducendus esset. Salmant. eJ tamen cum Molina^ dicunt posse rescindi. 715. - Sed majus Dubium est: Si dolus vel error fuerit tantum circa rei quali­ tatem, sed dederit causam contractui, ita ut, illo manifestato, pars non consensisset; utrum validus contractus remaneat? Negant Pater Concina1, Rasilius et alii apud Salmant.8; et Praepositus cum Medina apud Sanchez ·; et Salmant.10 pro­ babile putant. — Ratio, quia licet qualitas in esse physico sit quid accidentale, in esse tamen morali habet rationem sub­ stantiae. Oppositum tamen est communiter tra­ ditum a DD. et probabilius, cum Lugo u, Sanchez Lessio ”, Laymann I8, Palao ”, Roncaglia ”, [Continuatore] Toumely Salmant. ” cum Maldero, Prado, Trul­ lench, etc. Ratio, quia contractus hic non est invalidus neque de jure positivo, neque naturali. — Non de jure positivo ; cum ex Inst. lib. 4, Ut. 13, de except., sic habeatur: Si metu coactus aut dolo inductus, aut 1 Lib, 8, tr. 4, cap. 5, num. 3. — · Cap. 17, num. 27. — de Mairim., lib. 4, cap. 21, n. 7 et 8. · · Tr. 9. de Matr„ 1. num. 19. - Trull., lib. 7, cap. 16, dub. 3, cap. 10, n. 12. — Joan. Medina, Cod. de Restit., qu. 82, num. 2. · Bonac., disp. 3, de Contract., qu. 1, punct. 2, concl. 1. - · De Matr., lib. 7, disp. 16, n. 17. - « Tr. 14. $ 1, n. 2, el § 2, n. 8. · 4 Suppl., qu. 51, art. 2, ad 7. — 1 Tr. 14, cap, 1, n. 19. · Sanch., de Matrim., lib. 7, disp, 18, cap. 1, n. 21. - 11 Disp. 22. n. 73 et 92. - " Cap. 17, n. 29. - n. 6. . Bonac., disp 3, de Contract., qu. 1, punct. 2, § 1, punct. 5, num. 19. — “ Tr. 14, qu. 1, de Contract, i. £., n. 3. - Coninck, de Sacram , disp, 81, n. 9. - Tkw//., lib. 7, cap. unie., qu. 5, resp 2. — “De Contract, in jen., cap. 3, cap. 16, dub. 3, n. 2. - At rsa, * de Matrim., qu. 12, sect. 1, v. Non solum, et v. Ate obslant. — · Cap. 17, n. 28. — art. 2, concl. 8. - " Tr. 14, cap. 1, n. 21. · Malder., tr. 5, ’ De Contract, dissert. I, cnp. 5. n. 6. - Basil. Pontius, cap 714. - °) Villalobos, part. 2, tr. 19, diff. 6, n. 7, in generali asserit, contractum invali­ dum reddi in foro conscientiae per dolum dantem causam contractui. b) S. Antoninus, part. 2, tit. I, cap. 17, § 6, rem clare innuit, scribens venditorem teneri patefacere defectum rei venditae, si fraus sit in qualitate, et defectus reddat rem prorsus inutilem aut noxiam emptori ; si vero defectus rem faciat solum minus utilem, non teneri delectum patefacere, si de pretio demat quan­ tum importet ille defectus. — Idemque docent Sotus, de Just., lib. 6, qu. 3, art. 2; et Cajeunus, in 2a™ 2a', qu. 77, art. 3. Lessius, cap. 17, n. 28, de eo casu scri­ bit: «Ipse contractus non potest rescindi, no­ lente emptore, sed ad aequaliutem reduci ». — A qua doctrina Salmant. non videntur dis­ crepare; dicunt enim, tr. 14, cap. 1, n. 20, contractum posse rescindi « ex voluntate ejus qui dolum patitur, vel ipso nolente contractum rescindere, debet a deceptore ad aequaliutem contractus reduci ». Quibus iu dictis, subdunt Salmant.: « Et in Uli casu datur actio in toro externo repetendi, si ultra dimidium est de­ ceptus; non vero si infra dimidium, ad evi­ tandas lites; licet in foro conscientiae, etiamsi deceptio fuerit infra dimidium, restitui debeat aequi valens ». Et hic ciunt Molinam, non tamen adeo recte; Molina enim, tr. 2, disp. 352, n. 10, concl. 4, scribit: « Datur actio decepto, etiamsi non ultra dimidium justi pretii sit de­ ceptus, ad repetendum, quod ratione doli plus dedit ». Ceteroquin n. 12, idem Molina negat deceptum posse rescindere contractum, deci­ piente non consentiente; sicut nec decipientem rescindere posse, decepto non consentiente; sed teneri ad pretii excessum, quem dolo ac­ cepit. 715. - a) Praepositus, in cap. Litteras 3, dc conjug. leprosor, in. f., loquitur tantum de matrimonio; et ita etiam a Sanchez alle­ gatur. h > Sanchez, dc Matr., lib. 1, disp. 64, n. 5, hanc secundam sententiam revera tenet ; sed eo dumtaxat casu, quo dolus dans causam con­ tractui, ab altero contrahente non provenit; secus vero, si ab illo proveniat. • Tr. 14, cap “ Lib. 3, tr. 4, cap. 5, num. 3 et 6. — “ Tr. 14, disp. 2, cap. 1, dub. 8. - Prado, cap. 26, qu. 2, n. 13. ■ Trull., lib. 7. 16, dub. 3, n. 5. Si det cu wun, jura alios trri turn Udi Probth· Hus aep tnr. CAP. IU. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. I. errore (intelligc circa qualitatem) lapsus, stipulanti Titio promisisti quod non de­ bueras promittere; palam est, jure civili te obligatum esse, et actio qua intenditur dare te oportere, efficax est: sed iniquum est te condemnari, ideoque datur ibi ex­ ceptio, quod metus causa aut doli mali, etc. — Non de jure naturali; nam ad contra­ ctum validandum sufficit animus volunta­ rius quoad substantiam, licet sit involunExctptio. tarius quoad accidentia : nisi (ut bene advertunt, cum Busenbaum hic n. 5, ut supra, [Continuator] Toumelyet Sporer * cum Sanchez ac Laymann) contrahens ex­ presse consentiat sub conditione, si talis adsit circumstantia^; quia tunc qualitas transit in substantiam. initari Communiter autem DD., ut ait Contemper po it»t a dece cina, cum Busenbaum d>, Lessio, Sporer, p'°’ [Continuatore] Tournely8, etc., docent, semper posse irritari talem contractum a decepto, ratione injuriae et defectus consensus; et teneri deceptorem ad damna ex deceptione orta, ex l.14, ff. de action, empti et venditi. Sunt’’ quando res adhuc integra est, ajunt tr·, « er. Lessius 4, Laymann 6, Palaus *, Sporer ’, Mii»n'ησ quod si error fuit invincibilis, non tenetur deceptus in conscientia implere contra­ ctum, etiam onerosum, postquam noverit veritatem, quae si ab initio ei nota fuisset, minime consensisset *Λ Ratio, quia haec est tacita mens contrahentium, non se obligandi ad contractum, quando se de­ ceptos deprehendunt : idque dicit [Lessius] 181 confirmari a consuetudine recepta. — Quando vero res non est integra, nempe st r« non si altera pars jam implevit: tunc, si ilia ncc altéra non erat conscia erroris, licet tu non habeas actionem ad rescissionem, adhuc tamen contractum potes rescindere in conscientia, si res est magni momenti et deceptio fuit causa contractus; ut Silve­ ster f) et Navarrus apud Lessium, cum Laymann et Busenbaum (dicto n. 5, in fine). Si autem altera pars conscia erro- iit coascxA ·> 9 ris erat, tunc potes contractum irritare, errori», ut supra, etiam in judicio. Notandum tamen quod in conscientia turNonmani * * altera pars errorem tibi manifestare non fe« *re er· tenebatur. Ita Lessius8. r0Tan' Intellige, modo non decipiat, sive ipse non sit causa erroris, prout dicit idem put Lessius, loquendo de donatione. Vide infra n. 737, in fine. 716. - * 6°. Nec est invalidus contraotm. . _ .. cius ex me* ctus, sive onerosus sive gratuitus, ex M(nvim· « metu, licet gravi, injuste incusso, cum ’““° « adhuc simpliciter sit liber et volunta« rius: licet possit a judice rescindi pro « arbitrio metum passi. — Ita communi« ter apud Sanchez ·, card. Lugo 10, Lay• mann u. « Excipiuntur tamen aliqui contractus, « qui ipso facto sunt irriti (saltem ex jure « positivo), si ex metu gravi fiant. Talis « est 1°. Contractus matrimonii, etiamsi « juramentum accesserit, ex cap. Cum lo« cum et cap. Veniens ». [Utrum currat idem in sponsalibus? Affirmant Salmant.1* 1 De Contract, in gen., cap. 3, art. 2, concl. 3, no(. 2.— v. Verius lanten. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 5, num. 6» — * Tr. 6, cap. 2, n 86 ct 87. · Sanch., Decal., Ub. 4, cap. 2, • Tr. 14, disp. 2, punct. 5. n. 22. - ’ Tr. 6, cap. 2. n- %. - n. 6 et 7; de Matrim., lib. 10, disp. 9, n. 13 (al n. 14). - Less., lib. 2, cap. 17, n. 33. - Less., loc. dt. num 33. lib. 3, tr. 4, cap. 6, n. 3. — Conctna, de Contract., — · Lib. 2, cap. 17, n. 33. — Less., cap. IS. η. 131. — dissert. 1, cap. 5, η. 7. — Zzss., lib. 2, cap, 17, n 29. — • De Matrim., lib. 4, disp. 8, num. 4. — “ Disp. 22, num. 115 Sparer, tr. 6, cap. 2, n. 98. — ■ De Contract. L ct seqq. — u Lib. 3, tr. 4, cap. 6, n. 2. — “ Tr. 9, cap. 1, Laym cap. 3, art. 2, concl. 3, in pnnc. — 4 Lib. 2. cap. 17, num. 33, num 62. c) Satis tamen esse ajunt auctores citati, si ea conditio implicite seu virtualiter a con­ trahente apponatur. <*) Busenbaum, hic n.5, non dicit semper, sed « aliquando » ob injuriam rescindi posse ejusmodi contractum. r) Auctores hujus sententiae non plane inter se consentiunt; nam Lessius et Palaus, huic opinioni locum dant, casu quo deceptio provenit ab aliquo tertio, altero contrahente ignaro, vel etiam quando, ut Lessius addit, propria opinione contrahens deceptus est; Laymann vero et Sporer tractant dc casu quo unus e contrahentibus ab altera parte deceptus est. f) Silvester et Navarrus his verbis a Lessio citantur: < Vide Silvestrum... et Navarrum». — At Silvester, x\ Juramentum IV, qu. 8, Navarrus, Man., cap. 12. η. 13, v. f., tractant de juramento in quo dolus intervenit, et ne­ gant juramentum tunc obligare, si dolo ces­ sante, jurans non jurasset. proindeque nulla relaxatione indigere. r) Busenbaum, l. c., n. 5; et Laymann, lib.3, tr. 4, cap. 5, n. 3, loquuntur de errore circa circumstantiam quae valde immutet objectum. 182 Probabi­ liter, ipso facto inva­ lidus. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. cum Sanchez, Aversa, Covarruvias, Becano βΛ At probabilius Coninck, Trullench, Dicastiilus, Hurtadus, Ledesma di­ cunt sponsalia esse tantum rescindibilia. Vide de Afatrim. Lib. VI, n. 844]. — « 2°. Professio religiosa, ex cap. 1, de his « quae vi, etc. — 3°. In aliis quibuscumque « votis ». [Etiam si vovens voluerit se obli­ gare. Salmant.1 ex communi. Vide dicta n. 197}. — « 4". Contractus dotis promis« sae vel solutae; qui in hoc sequitur na« turam matrimonii, cui accessorius est: « leg. Si mulier, § Si dos, ff. de eo quod • metus causa. — 5°. Promissio vel tra« ditio in rebus Ecclesiae. — 6°. Aucto« ritas tutoris per metum extorta, 1.1, § 1, • ff. de auctor, et consens, tutor. • His addunt alii plures, ut promissio« nem et donationem gratuitam, renun« tiationem beneficii, jurisdictionem per • metum extortam. Verum hi controver« tuntur, ut vide card. Lugo» ». Quaeritur Γ. An contractus per metum gravem initus sit ipso facto invalidus? — Adest triplex sententia probabilis: Prima sententia affirmat. — Ratio 1*. Quia, si hujusmodi contractus naturaliter esset validus, ex injustitia oriretur justitia; cum ex contractu per injuriam extorto oriretur obligatio, quae est actus justitiae. Ratio 2*. Quia, si contractus valeret, uti- que transferretur dominium rei traditae, et metum incutiens eam retinere posset, saltem usque ad judicis sententiam; sed hoc omnes negant: ergo contractus per se est nullus, saltem de jure positivo, ex leg. Qui in carcerem 22, ff. de eo quod metus causa, ubi dicitur, contractum ex metu initum nullius esse momenti. — Ita Molina ·, Felix Potesta 4 cum Villalobos, Diana b>, Leandro. Item Silvester c>, Rebellus et alii, apud Salmant.&, qui proba­ bilem vocant. Secunda sententia tenet contractus gra­ Probabt liter ioIbi tuitos esse invalidos, non vero onerosos. gratuita», Ita Sotus d), Pontius ° cum Medina *1, Ara­ invAlidoi. gon ·), Rebello f>, etc. — Et quoad dona­ tiones, haec videtur esse D. Thomae ’, ubi ait : Talis obligatio tollitur per coactionem ; quia ille qui vim intulit hoc meretur, ut ei promissum non servetur. Ratio, quia ad liberalem donationem, ad differentiam aliorum contractuum, requiritur de jure naturali voluntas omnino libera. Probibt Tertia vero sententia, probabilior et lius, vih communissima, quam tenent Lugo 8, Les­ dus sed resius ° (qui vocat fere communem), Sal- scindi MIK mant.10, Roncaglia”, Filliuccius u, Azor13, Renzil4, Viva 15 et alii innumeri, docet talem contractum esse quidem rescindibilem; non vero invalidum, neque de jure naturali, neque positivo. — Non natu- Sancit., de Matr.. il b. 4, disp. 21, num. 3. · Aversa, 4 Εχλπ)., tom. 1, η. 2359. · VUlal., part. 2, tr. 19. diff. 5, de Matr., qu. 8, sect. 4, v. Falettdum lanien. - Cavar., n. 13 ct 14. - Lea nd. a SS. Sacrant., de Matr., disp. 16, dr Matr-, part . 2, cap. 3. § 5. n. 1. — Coninck, de Sacram., qu. 5 — Rebel., part. 2, lib. 1, qu. 5, num. 9, 16 et 17. · disp. 28, n. 7. · Trull., de Sacram.. lib. 7. cap. 1, dub. 3. * Tr num. 8. · Dicast., de Matr., disp. 1, dub. 22, num 315, 317 et cap. 7, n. 2. — 1 2‘ 2··, qu. 89, art. 7, ad 3. - 1 Disp. 22, et 318. · Gasp. Hurtad., dc Matr., disp. 1, diff. 15. · Petr. Lrdesftt., Sum , de Sacr. Matr., cap. 7, concl. 6, quaer. 3. — n. 115 ct 118. - · Cap. 17, n. 36. - » Tr. 14. cap. 1, n. 11 ct 13. — u Tr. 14, cap. unie., qu. 4, resp. 1. — w Tr. 33, n.32. 1 Tr. 14, cap. 1, n. 12. — · De Just, et Jure, disp. 22, n. 115 — ” Part. 1, lib. I, cap. 11, quacr. 17. — 14 In 7 Praec., cl seqq. — * Tr. 2, disp. 326, n. 14, et disp. 267, η. I. — cap. 5, sect. 1, qu. 3. ~B Dc Co Direct., qu. 1, art. 3, n. 10. 716. - *> Becanus citatur a Salmant. sine distinctione; attamen, de Sacram., cap. 43, qu. 5, η. 6, hanc sententiam limitat: « nisi sit jurata » promissio illa sponsalium. b) Diana non satis accurate allegatur a Potestà; etenim, part. 3, tr. 5, resol. 118, doctrinae hic expositae patrocinatur pro con­ tractibus lucrativis et promissoriis ; sed re­ sol. 119, videtur contrariae sententiae adhae­ rere, pro onerosis contractibus. Postquam enim exposuit opinionem quae affirmat hos esse validos, addit: «Differentiam vero quare hi contractus onerosi validi sunt jure naturali et positivo, non autem contractus lucrativi..., invenies satis firmatam apud Pontium ». • * Silvester, v. Metus, qu. 8, concordat quidem, sed dumtaxat, ubi « contractus re­ quirit liberum consensum ·. Cfr. etiam v. Re­ stitutio II, vers. 7 ct 8. dJ Sotus, in 4, dist. 29, qu. 1, art. 3, ad 2 et 3, contractus sive onerosos sive gratuitos, per metum initos, validos esse affirmat, sed rescindibiks. Attamen, de Just, et Jure, lib. 8, qu I, art. 7, v. Sed arguis rursus, promis­ sionem coactam negat vim habere. ·) Joan. Medina, Cod. de Restit., qu. 3, caus 2,v. Si fiat remissio ex metu probabili; Aragon, in 2“>'< 2»·, qu. 89, art. 7, concl. J, de solis gratuitis contractibus tractant (pro quibus solum a Pontio allegantur); et revera negant eos esse validos. f) Rebellus a Pontio male citatur, nam 14, cap. I, n. 10. — · De Matr., lib. 4, cap. 6, n. 4; f*- 183 CAP. III. - DR CONTRACTIBUS. - DUB. I. * Exceptio net. Ad resdsiioneœ, ju­ in alios re * quiricur jo- Non re­ quiritur. rail : quia metus non tollit simpliciter vo­ luntarium; ut D. Thomas Non jure posi­ tivo dum in leg. Si mulier, ff. de eo quod melus, etc., praecipitur judicibus, ut tales contractus rescindant; ergo per se lex habet eos ut validos. Excipe tamen matrimonia per metum gravem inita, quae certe per se sunt nulla ex jure canonico. (Vidette Matrim.,Lib. VI, n. 1054). — Cui adjunguntur: Γ. Professio religiosa, cap. 1, de his quae vi. — 2°. Ele­ ctio praelati, cap. Ubi periculum, § Cete­ rum, de electione, in 6°. — 3°. Auctoritas tutorum extorta per metum, leg. 1, § 1, ff. de auctor, et cons, tutor. — 4°. Traditio rerum ecclesiasticarum, ex cap. Pervenit, de jurejur. — 5°. Jurisdictio ecclesiastica per metum acquisita, et etiam civilis h>, leg. 2, ff. de judiciis. — 6°. Absolutio a cen­ suris (non vero inflictio illarum). — 7° Re­ nuntiatio beneficiorum. — Vide Lessium *. 717. - Quaeritur 2°. An metum passus possit pro suo arbitrio rescindere con­ tractum sine auctoritate judicis. Negat Croix ·; et eum sequitur Mazzotta a>, qui dicunt hoc prohiberi, ne jurgia multiplicentur, si cuilibet liceret rem repe­ tere propria auctoritate. — Sed affirmat communis sententia tenenda, quam tra­ dunt Lessius4 (et vocat communem), Spo­ rer6, Filliuccius·, Laymann7, Palaus·, Viva ’, Salmant.10, Renzi111 ; Roncaglia 11 1 1· 2··. qu. 6, art. 6. — · Cap. 17, η. 37, — ■ Lib. 3, cum Molina b) et Rebello »λ Unde inferunt, quod metum passus bene potest occulte sibi compensare. intellige, si petat, et alter nolit contractum rescindere. Et contra, qui metum incussit tenetur restituere rem extortam statim ac alter petat Ita Pa­ laus’·, Viva % Lessius14, Filliuccius Idem autem quod dictum est de con­ idem de contractu tractibus initis ob metum gravem, dicen­ ex metu re» dum cum Pontio d> de initis per metum verentuds. reveren Halem. (Etsi Pontius14 teneat, con­ tractus mere gratuitos, juxta suam sen­ tentiam ut supra in Quaest. 1*, esse non solum irritandos ad nutum, sed ipso jure irritos). — Alii tamen doctores tum tan­ tum id admittunt, cum metui reverentiali adjiciuntur etiam verbera aut minae, aut diuturna indignatio sive torvus aspectus, dura verba et similia, quae vere gravis mali timorem immittant. Ita Sanchez ”, Viva Salmant. ” cum Palao, Dicastillo, etc. communiter. — Idem in sub­ Metus re· stantia sentit Pontius. Sed merito ait K veren lialn. gra­ cum aliis metum reverentialem per se per vis. esse gravem, quia aliud est operari ex reverentia superiori debita; aliud ex metu reverentiali, qui necessario induit timo­ rem alicujus gravis damni imminentis ex obedientia non praestita, puta diuturnae indignationis, etc., ut supra. An autem preces importunae consti­ tuant metum graveml — Affirmat Pondisp. 1, punct. 12. n. 2 et 6; et panct. 8, n. 5. — 14 Loc part. 2, n. 638. — 4 Cap. 17, n. 38. - 9 Tr. 6, cap. 2, n. 123. ciL. n. 38. - u Tr. 33. n. 35. - * De Matr., lib. 4, cap. 11. - · Tr. 33, n. 33. — ’ Lib. 3, tr. 4, cap. 6, n. 2. — · Tr. 2. n. 3. — M Dc Matr., lib. 4, disp. 6 disp. 1, punct. 12, n. 2 et 6. — · Dc Contract., qu. I, art. 3, qu. 4, art. 3, n. 7. — » Tr. 9. cap. 9, n. 33 ct 34. n. 10. — 19 Tr. 14, cap. 1, n. 13 et 16. — 11 In 7 Praec., cap. 5, tr. 2, disp. 1. punct, 7, η. o sect. 1, qu. 3. — 11 Tr. 14, cap. un., qu. 4. reap. I. — u Tr. 2, dub. 2, n. 25. — · Dc Matr., lib. 4, cap. 5, a η. X part. 2, lib. 1, qu. 5, n. 9, utrosque contractus pronuntiat esse in foro conscientiae invalidos, etiam (n. 9 et 17) lucrosos. *) Lex St mulier, ff., de eo quod me­ tus, etc., id sane praecipit, loquens de quasi contractu in haereditate adeunda, et de haereditatis repudiatione. Lex 2, ff., dc judiciis, ita loquitur: « Si cum restitisset quivis ex litigatoribus, viribus praefecturae compulsus est, nulla jurisdictio est ». Sed Glossa ibi addit: « Dic quod ibi non tractatur de jurisdictione concedenda, sed de potestate litigandi concedenda parti». 717. - a> Mazzotta, tr. 3, disp. 1, cap. 7» v. Infers ex dictis. concordat quidem, sed subdit; « At si certo constet metus gravis et injustus, nec possit per judicem obtineri re­ scissio, licebit jure naturae occulta compen­ satio ·. b) Molina et Rebellus a Roncaglia citantur ubi hic addit idem valere in contractibus metu levi initis; et re quidem vera Molina, tr. 2, disp. 267, n. 5 ; et Rebellus, part. 2, lib. 1, qu. 5, n. 16 et 17, dicunt contractus etiam ex metu levi initos, esse nullos. <■> Viva, de Contract., qu. 1, art. 3, n. 11, i. f., id asserit de contractibus ex metu levi initis. Idem igitur opinari censendus est, et potiori ratione, si metus gravis fuerit. d) Pontius, dc Matr., lib. 4, cap. 11, n. 3, asserit contractus onerosos. per metum reve­ rentialem initos, rescindibiles esse; contra­ ctus vero liberales, absolute nullos esse pro­ nuntiat. n. 14 — “ Dc Matr ., Patatf, · Dicas/., de Matr., disp. 4, 184 LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. *Scc'x pw tius 1 com Naldo, Lupo, etc. Sed verius Silvestro, etc.; item Sanchez1, Palaus·; 'r.iJrtu' negandum, nisi preces addantur metui et Salmant. * cum Molina a>, Trullench, n “’ reverentiae erga superiorem : ita Sanchez3 Dicastillo et Rebello a>. — Bene tamen cum pluribus; et Salmant.3 cum Palao, Bo­ excipiunt matrimonium (juxta nostram nacina Covarruvias, Dicastillo, Hur- sententiam: vide de Matrim., Lib. VI, ahjj « tado t) et pluribus. Et bene advertit Sanu. 1055), et professionem religiosam. An hod imror chez4, non omnes preces assiduas dici etiam votum? vide dicta de Voto, n. 197, lunam importunas, sed tantum quae sunt instan- v. Utrum. tissimae et saepius inculcatae. Secunda vero sententia, mihi probabiQuarum autem personarum respectu, lior,quam tenent Pontius‘^Tamburinius11; detur metus reverentialis? — Ultra rpro- et Viva b) cum Perez, Medina b>, etc., dicit, nam detur ro. — Sed recte com­ scientia non tenetur illam adimplere. Ita munius affirmant Salmant.13 cum Lugo, probabiliter Lessius ° cum Navarro, Soto, Sanchez, Silvestro, etc.; quia res semper ’ De Matr., lib. 4, cap. 5, n. 17. · Naldus, Sum., v. Metus, Π. I ■ Joanne. Lupui dt Palat. Rub., Rubric, de Donat, lib. I, dup. 19, n. 6. — · Tr. 2, di»p. 1, punct. 12, n.6. — • Tr. 14, cap. 1, num. 14. Trull., Decal., lib. 7, cap. 16, inter vtr et uxor.. § 81, n. 5. — ‘ Dc Mair., lib. 4. di»p. 7, dub. 4, n. 7. · Dicast., de J tut. et Jure, lib. 2, tr. 3, dc num. 7. — · Tr. 9, cap. 9, num. 37. - Patau·., tr. 2, di«p. i, Contract., di»p. 1, dub. 7, n. 99, 110 et 114. — w Dc Matr., punct. 7, o. 7. hb, 4, cup. 10, n. 5 et seqq. — u Decal., hb. 1, cap. 2, § 6, Cover.. de Mair., paru 2, cap 3, § 6, i. i. Dicati., de Matr., disp. 4. dub. 2, num. 28 ct 29. — < De n. 3 cl I. — Marti nus Perea, de Matr., diep. 17, sect. 6, Mair., lib. 4, di.p. 7, n. 8. - » De Matr., lib. I, disp. 6, n. 2. - « Tr. 9, cap. 1. n. 60. - » Tr. 14, cap. 1, n. 15. - ex n. 24. - · Lib 2, cap. 17, n. 46. ■ Navor., Man., cap. 17, LuiiO, de Ju«t. ct Jure, dinp. 22, n. 172 cl 173. · Sanch., de n. 15. · Sotm, in 4, di»t. 79, qu. 1, art. 3, v. Quaestionem Matr., lib. 4, disp 8, num. 7. · Silvcst., v. Restitutio IJ, kom. ■ SUtoit., v. Restitutio II, , Septimo. — ’ Dc Matr., v. Septimo. Bonacina, de Matr., qu. 3, punct. 8, n. 6. Gaspar Hurtadus, de Matr., disp. 6, diff. 1, n. 2, paulo aliter quam S. Alphonsus rem proponunt, et negant metum reverentialem censeri gravem, si conjunctus non sit cum precibus importunis. 718. - a Molina et Rcbcllus a Salmant. utique citantur sicut refert S. Alphonsus; sed Molina, tr. 2, disp. 267, n. 5; Rebellus, part. 2, lib. 1, qu. 5, n. 9 et 15, dicunt nullos esse in conscientia ejusmodi contractus, metu scilicet levi initos, et Rebellus n. 17, addit : · In loro vero judiciali™, si per levemfmetum contractus initi fuerint ), rescindi posse, si constet metum fuisse eorum causam, sine qua non fierent». *· Viva, de Matr., qu. 4, art. 3, n. 6, citat quidem Perez et Medina, ut qui hanc sen­ tentiam probabiliorem appellent; ipse vero utramque hic recensitam opinionem probabi­ lem esse existimat — Medina vero, Cod. de Restit., qu 3, caus. 2, v. Si fiat remissio, (3° loc.), loquitur de contractibus lucrativis; et negat remissionem seu donationem inva­ lidam fore, si metus levis fuerit. <·> SalmanLconcedunt etiam ejusmodi spon­ salia auctoritate privata, ejus nempe qui me­ tum passus est, rescindi posse. 719. - a) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 6, n. 2, v. Hoc tamen, adeo non est hujus opi­ nionis fautor, ut oppositam potius, saltem sub distinctione, propugnet. « In conscientiae foro, inquit, non esse ad restitutionem aut rescis- huf'° * h· tro’foro ** Klndlw“ ΕχαΡι«« ίûà >1> r CAP ΙΠ. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. It. transit cum vitio suo, etiamsi metus non «Uœ«me· sit ab illo tertio incussus. Et patet ex Sindum I. 14, § 3, jf. Dc eo quod metus, etc., «ua.ter· jtac ncitotte non quaeritur, utrum is qui convenitur, an alius, melum fece­ rit. Sufficit enim hoc docere, metum sibi illatum. Aocepium « « « « « « 185 « 7°. Non possunt contrahere, qui boinh»b«i« .... «u! contranorum suorum administrationem non hendum habent: quales fere sunt prodigi, furiosi, filii familias, uxores, religiosi, pupilli, minores; exceptis quibusdam casibus, de quibus vide Lessiuml, et infra hic cap. 4, dub. />. [Ex n. 918}. DUBIUM Π. Quid in specie de Promissione et Donatione. 720. An simplex promissio obliget sub gravi. - Quid, si promissio reddatur nociva vel si accidat mutatio. — 721. Qui sint inhabiles ad donandum. — 721. An debitis gravati.— 723. Quid dc donatione inter conjuges. — 724. Et inter patrem et filium. — 725. An obliget donatio ante acceptationem. — 726. Quid, si donatio sit facta ad pias causas. — 727. An donatio firmata juramento possit revocari ante acceptationem. — 728. Quando obliget donatio facta absenti. — 729. An possit acceptari donatio post mortem donantis. — 730. Quid, si donatio fuerit mandata fieri a nuntio, et ipse omiserit. — 731. An mortuo donatario ante acceptationem, possit haeres acceptare. — 732. An requiratur traditio ad acquirendum dominium rei donatae. — 733. An donatio ultra summam 500 soli­ dorum teneat. — 734. An sit obligatio implendi modum sive finem donantis. — 735. An promissio prodiga sit valida. — 736. Quid, si donatio fiat ad alliciendum. — 737. Quid, si ob causam falsam. Et quid, si causa sit secundaria. Obligatio promtBiioPiB per Obliga ♦ tio per acci­ dent. Butcnb. ait pendere a promit­ tente. 720. - « Resp. Quae huc spectant, fa« cile colliguntur ex dictis supra de Voto, « lib. 3, tract. 2, cap. 3. — Ex quibus et « doctrina praecedentis Dubii resolvitur: « 1”. Promissio acceptata a promissa« rio, si materia sit notabilis, an sub mor« tali obliget secundum se spectata, non « convenit inter doctores. — Cajetanus « negat, quem sequitur Maeratius *. Alii « (forte probabilius) affirmant cum Vas«quez3, Filliuccio, Maldero, etc. < Dixi: secundum se; quia certum est, * quod per accidens possit obligare sub « mortali, v. gr. ratione gravis damni, « quod alias promissarius pateretur: ut « si promisisses ei dare mutuum, et ille « tibi confisus, aliunde sibi non prospe« xisset. — Vide Lessium 4. « 2°. Tota haec obligatio communiter « dependet ab intentione promittentis. — 1 Lib. 2, cap. 17, dub. 8. — Cq/r/tfw., in 2··, qu. 113, « Circa quod notat Sà, vix quemquam « promittentium intendere se obligare, « aut alteri dare jus exigendi, nisi addat « juramentum aut faciat instrumentum : « sed plerumque tantum intendere decla« rare suum propositum. Vide Escobar 4 « et Molina. — Hinc, ut in foro externo « censeatur valida promissio, requiritur « praeter acceptationem, ut exprimatur « causa propter quam promittitur; alio• quin praesumitur errore vel joco facta. « Trullench · ex Covarruvias et Villa« lobos ». In hac Quaestione tres sententiae ad­ sunt, omnes satis probabiles. Prima dicit quod quaevis promissio acceptata obligat sub gravi et ex justitia ; quia fidelitas promissa jus praebet promissario ad rem promissam. — Ita San­ chez7, Laymann ·; cum & Antonino, Coexam 3, cap. b, n. 4S. — Molina, tr. 2, diep. 262. — · Dead., art. 1, v. Ad quartam dtmam. - · De Jntt. et Jure, ditp. 19, lib. 7, cap. 17, dub. 4, num. 3. · Cover., in cap. Quamvi * »ect 10, v. Prima esi. - 1 Dc Matr., diep. 6, cap. 1, n. 4. — pactum, part. 2, $ 4, n. 24. - Villal., part. 2, tr. 20, diff. 2, Fili., tr. 33, n. 28. - Maldcr., tr. 1, cap. 9, dub. 8. — · Lib. 2, n. 8. — 1 Dc Matr., hb. L disp. 5, n. 20, — · Lib. 3, tr. 4, cap. 18, dub. 8. — Sd, v. Promissio, num. 1. — · Tr. 3» cap. 12, η. 1. — S. Anion., part. 2, Ut. 10, cap. 1, § 4. sionem contractus cum obligandum, qui bona fide contraxit cum metum passo [quando scii, metus ab aliquo tertio incutitur], priusquam is actionem intentet, quae ex juris positivi beneficio ipsi competit: ea autem actione in­ tentata in externo foro contra quemvis rei per metum gravem alienatae possessorem, a judice restituendus erit, quia res metu injusto extorta, veluti vitio quodam affecta, ad alte­ ram personam transferri censetur ». Promi», p™ ’ CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. 186 LIB. ΠΤ. - TRACT. 187 Π. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Proaii Mooli tin· plicis obii Edo. probiliter le· Tertia sententia, quam tenent Salmant." varruvias ^ * Palao, Trullench, etc., apud cum Baflez «>, Cajetano, Ledesma, Henri­ Salmant. Prohabi· Secunda sententia dicit, quod qualis quez, Diana, etc., dicit simplicem promis­ bier pendct ..... , . sionem non obligare, nisi sub levi; quia * promit- sit obligatio, pendet ex voluntate quam promittens habuit. Busenbaum (hic, it. 2), tantum obligat ex fidelitate. Et probant et Lugo ’, Sporer · et Holzmann 4; Molina, ex S. Thoma ”, qui docet promissionem Villalobos b>, Rebellus, Reginaldus c>, etc., obligare tantum secundum honestatem, apud Salmant. — In dubio tamen, ait non autem secundum jus civile, id est se­ Lugo, non censeri factam obligationem, cundum justitiam, ut explicant Salmant. nisi per verba obligatoria sit expressa Et insuper probant ex l. Juris gentium, (vide Lugo ·); immo Sà apud Busenbaum, § Sed cum nulla, ff. de pactis, ubi dicitur nisi addatur juramentum aut instrumen- quod nuda pactio obligationem non parit. in dubio tum. Caeterum, in dubio an quis voluerit — Et huic adhaeret Pater Concina ”, sen­ obligatio ie- se obligare ex justitia vel ex fidelitate, et tiens raro esse obligationem ex justitia in an graviter vel leviter, probabilissimum simplici promissione. mihi dicendum videtur cum Lugo ’, Mo­ Notandum autem est ut certum quod Mutato . . .. objecto rd lina d>, Sporer 8, Holzmann % eum non quaevis promissio, etiam acceptata, non «ϊκοομμ M.teria esse obligatum nisi sub levi. — Et hic ad- obligat, si postea promissum reddatur im0bYig0uod vertunt Sanchez ·, Sporer '°, et alii com- possibile, seu valde nocivum, vel illicitum, , vel inutile: et generaliter loquendo, quo­ ad constituendam materiam gravem in ties supervenit notabilis mutatio rerum, promissione, requiri materiam quadruplo quae si praevisa fuisset, non fuisset facta majorem quam in furto mortali; quia pro­ promissio; quia semper promissio facta missor agit de proprio, fur de alieno. praesumitur sub tali tacita conditione. — Palaus, tr. 33, diip 2, ponet. 8, n. 5. · Trull., lib. 7, diip. 5, nom. 24. — * Tr. 6, cap. 2, num. 68. — 11 Tr. 14, dp. 17, dub. 6, n. 2- - 1 Tr. 14, ap. 4, n 79. — ■ Diip. 23, n. 90. — · Tr. 6. cap. 2, n. 65 ct icqq. — 4 De Contract., cap. 4, ex η. 82. > Cajclan., in 2·" 2··, qu. 113, art. 1, ad 4 dub. · Petr, de Ledesm., de Matr., qu. 43, art. 1, diff. 3, n. 702. — Molina, dhp. 262, η. 11. - Rebel., part. 2, Hb. 18, v. Tertio. Quamvis. · Hcnriq., lib. 11, de Matr., cap. 18, qu. 4, n. 2 ct 5. · 1 Tr 14, cap. 4, n. 80 et leq. — Lugo, n. 2. · Diana, part. 2, tr. 17, resol. 9; et part. 4, tr. 4, diip. 22, n. 65. — · Diip. 23, n. 93. — Sa, v. Promissio, resol. 122. — ” 2· 2··, qu. 88, art. 3, ad 1. — Salmant., nom. 1. · Buscnb., hic, resolv. 2. — ’ Diip. 23, nom. 93; et loc. dt., n. 81. — u Lib. 3, de Just, et Jure, dissert. 4, diip. 22, n. 66. — * Tr. 6, cap. 2, n. 69, — · Dc Matr., lib. 1, cap. 20, n. 18. 720. - a) Covarruvias, in cap. Quamvis pactum, part. 2, § 4, n. 21, v. Quidam autem, aperte innuit promissionem sub gravi obli­ gare, ita scribens: < In observandis pactis nudis, agitur de peccato mortali, quod com­ mittitur ab eo qui pactum nudum violat ». b> Villalobos, part. 2, tr. 20, diff. 2, n. 6, aflirmat utique promissionis obligationem ex promittentis intentione pendere; cum tamen juxta ea quae docuit n. 5, promissio acceptata obliget sua natura ex justitia ad mortale, si quis sciens promissionis naturam, non habue­ rit specialem intentionem, promissio obligabit ad mortale, uti ipse dicto n. 6 concludit. Non igitur satis accurate citatur a Salmanticcnsibus. f) Reginaldus, lib. 25, n. 96, negat pro­ missionem nudam ullam producere obliga­ tionem; quod tamen, n. 97, ita limitat, ut pro­ missio obligationem ex justitia pariat, cum promissio acceptata · adjunctum habet onus, quod impletum est ob conventionem, qua promissor ct promissarius consenserunt in ejusmodi adjectionem ». Molina, disp. 262, n. 11, absolute docet vim promissionis in foro interiori pendere ex intentione promittentis: «In foro vero exte­ riori, conjecturis est id judicandum, attentis circumstantiis omnibus concurrentibus». ') Holzmann, de Contract., n. 702, hoc non tenet; scribit enim obligationem gra­ tuitae promissionis pendere ex promittentis intentione; et subdit: « Secus est dc promis­ sione onerosa; in hac quippe debet adesse, et in dubio regulariter praesumitur adfuisse animus obligandi se ex justitia ». f) Continuator Toumely, de Contract, in spec., cap. 11, qu. 1: * Fatentur tamen com­ muniter, inquit,... quantitatem, quae in furto sufficit ad mortale, hic non sufficere, sed ma­ jorem requiri; quam alii statuunt quadruplo ampliorem ». r) Baftez non satis recte a Salmant. alle­ gatur; nam in 2™ ,2 ** ad qu. 62, de Domi­ nio, disp. 5, dub. 2, distinguit, et v. Secundo nota, asserit promissionem, quae fit praesenti, transferre dominium; sed conci. 1*, de pro­ missione quae fit absenti, dicit: Spectato jure naturae et caesareo, « non transfert dominium, neque obligat ex justitia » *Inhabile donan­ dum. Sola dona­ tio remune­ * ratori , li­ cita iis qui praesunt. Ita communiter Viva 1 et Salmant 3, Con tinuator Tournely *. Idquc expresse docet D. Thomas 4, ubi loquens de obligatione promissoris, ait. St vero non faciat quod promisit, tunc videtur infideliter agere per hoc quod animum mutat. Potest tamen excusari ex duobus: uno modo, si pro­ misit id quod manifeste est illicitum... Alio modo, si sunt mutatae conditiones perso­ narum et negotiorum: ut enim Seneca dicit: Ad hoc quod homo teneatur facere quod promisit, requiritur quod omnia immutata permaneant. 721. « 3°. Donare non possunt: Γ. Ca« rentes usu rationis. 2°. Muti et surdi « nati; secus, si tantum sint surdi vel muti, « vel, licet utrumque, si norint scribere. « 3°. Senes deliri, sive bis pueri; secus, si « sint judicio vegeto. 4°. Pupilli vel impu« beres (nisi ad pias causas) donationes « tamen eorum in foro conscientiae sunt «validae. (Vide infra cap. 4, dub. 1). « 5°. Damnatus criminis capitalis. Vide « Diana 5. « 4°. Qui praesunt civitatibus, universi« tatibus, rebuspublicis, etc., non possunt « facere donationes, nisi remuneratorias, « vel in eleemosynas a>. Sanchez, Diana *. « — Immo, si reges et principes nimis sint « profusi in donationibus, in praejudicium « regni vel status (praesertim si, debitis « gravati, iis satisfacere non possint, vel « subditi nimium graventur exactionibus), « possunt eae revocari a successore. Bar« tolus % Lugo, etc., cum Diana 1 ». 722. - Adde: Neque donare potest de­ bitis gravatus. Sed hic quaeritur: utrum licite possis tu a debitis gravato accipere donum? Affirmant Lessius·, Molina a>, Navarra®, item Trullench, Diana cum Laymann apud Salmant.,0; et probabile putant Lu­ go " ct Palaus”. — Hi dicunt te non pec­ care contra justitiam, et ideo non teneri ad restitutionem, nisi induxeris ad donan­ dum; esto scias propter hoc donantem fieri impotentem ad solvendum. Ratio, quia ille bene potest dominium transferre, cum adhuc sit verus dominus rei quae donatur. Et tu rem acceptando uteris jure tuo: justitia enim non obligat ut renuas accipere donum ob damnum alterius vi­ tandum ; cum illud per accidens eveniat, et tu non sis causa motiva damni, sed tantum permissive, quae non obstringit ad restitutionem. — Additque Lessius, cui adhaeret Molina, neque peccare con­ tra caritatem ; quia caritas non obligat ut repudies commodum tuum ad servandos creditores indemnes. Secunda tamen sententia verior et com­ munis, quam tenent Palaus ”, Bonacina 14; Lugo ” cum Cajetano, Soto, Navarro, Sil­ vestro, Paludano, Angelo, Covarruvias et Rebello ; ac Salmant. ” cum S. Antonino, Prado, Salon et Aragon, docet, donata- ’ Dc Contract., qu. 8, art. 2, n. 16. — 1 Tr. 14, cap. 4, Rcstit. in gen., qu. 8, punct. 2, num. 27 — · Disp. 20, n. 78. — 1 Dc Contract, in spec., cap. II. qu. 3, η. 5. — num. 116. - Cajtian , Opusc. tum 2, tr. 8, qu. 4, v. Ad 4 2· ,2 ** qu. 110, art. 3, ad 5. CCr Sente., dc Benehais. objnta. · SMns, de Ju. *L ct Jure, lib. 6, qu. 1, ) Bartolus non directe pro hoc asserto citatur a Diana, sed solum pro ca parte qua negat donationem valere, si menu donatarii excedat, quia magnas donationes facere prin­ cipi non licet. Et re quidem vera Bartolus, w /. 3, § Plane, ff., Quod vt aut clam, n.5, negat valere donationem a rege factam, quae in magnam regalis jurisdictionis diminutionem cederet. 722. - <»? Molina, tr. 2, disp. 328, n. 8 ct seqq., concordat, si tamen res illa non pe­ tatur a creditoribus, vel si petatur elapso anno a die scientiae talis alienationis b> Laymann minus recte citatur a Sal­ mant.; nam, lib. 3, tr. 4, cap. 17, ^4,n.3O, probabilem utique et in praxi lutam hanc sen­ tentiam appellat; affirmat tamen sibi magis probari oppositpm. 17. · Covar., V^riAr. résolue lib. X part. 2, lib. 1, qu. 7, a. 19 ct seqq. $ Il ct 12. · Prado, cap. 29, qu. 5, n. 15. · Aragon, in 2 · * Salon, in 2·· 2··, ?··, qu. 78, art. i v. £x dictis. Debiti» cm· VllQl UC. quit donare Accipe· re donum * debitis <π· ▼ato, jmeta alio» lici­ tum. Venui, creditori­ bus resti· tuendum. 188 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. num mala fide accipientem omnino te­ neri ad restitutionem damni quod obvenit creditoribus. — Ratio 1·. Quia creditores etiam personales jus habent ad bona do­ nata: nam, licet in debitis personalibus directe sit tantum persona obnoxia; tamen creditores indirecte habent etiam jus ad rem, sive ad bona debitoris: ut probabi­ lius dicunt Lugo ‘, Croix ·, Roncaglia a, Salmant4 et alii, relati n. 690, v. Secunda, contra Palaum et alios, ibidem. Et quam­ vis debitor donans sit dominus rei quae donatur; attamen (ut ait Palaus5) habet illius dominium infirmum, nimirum sub onere solvendi quod debet, adeo ut ne­ queat de re illa ad suum libitum dispo­ nere. Quapropter dominium illud, sicut est in debitore, sic transit cum eodem onere in donatarium. — Ratio 2*, magis urgens et convincens, est: quia, sicut donans laedit justitiam, se reddendo impotentem ad sol­ vendum (quod nemo dubitat); ita etiam laedit accipiens, qui positive cooperatur actioni donantis injuste cum damno cre­ ditorum ; et licet donatarius non sit causa motiva, est tamen vera causa influxiva et efficax alienationis rei in damnum credi­ torum. Contractus enim donationis (ut di­ cemus infra n. 725) non consistit in sola voluntate donantis; sed etiam in volun­ tate acceptantis, qua contractus consti­ tuitur, et sine qua nulla exsistit alienatio sive donatio. Notandum autem hic Γ quod de jure positivo creditores infra annum a die scien­ tiae habent actionem contra recipientem titulo sive lucrativo sive oneroso, ad vin­ dicandam rem scienter acceptam in ipso­ rum fraudem, nullo restituto pretio, ex • Ditp 20. num. IW. - 1 Lib. 3, part. 2, num. 103. — ■ Tr. 13, qu. 2, dc Rcadt., cap. 8, qu. 6, resp. 2. — « Tr. 13, 1. Qui a debitore; 1. Quod autem [al. Qui autem), § Simili, ff. Quae in fraudem cre­ ditor. — Notandum 2° nihil posse accipi titulo lucrativo per ultimam voluntatem a debitore in praejudicium creditorum, ex 1. Quod autem, ff tit. cit. Vide Lugo ·. 723. - Adde: Inter conjuges, quamvis alii contractus sint validi, ex leg. 5,ff. de donat, ititer vir. et ux., donatio tamen est nullius momenti, ex leg. 3, § Sciendum, ff. eod. tit. Potest tamen conjux retinere vel distrahere rem donatam, si donans sciat et non contradicat. Ita Sanchez T, Salmant.8 cum Palao et Villalobos. — Semper tamen talis donatio juramento firmatur %· ut Lessius *, Sanchez 10 ; Sal­ mant. 11 cum Silvestro, Tapia, etc. Firma­ tur etiam morte donantis: modo iste ante donatarium decedat, et modo res in vita tradita sit. Salmant. »·. — Immo, ab initio valida est donatio inter conjuges, si sit remuneratoria, vel sit causa mortis, vel si ex illa donans non fiat pauperior, nec donatarius ditior; item, si vir sit prodigus, vel si uxor donet viro, ut consequatur aliquam dignitatem, etc. Vide Salmant.,a. 724. - Praeterea invalida est donatio inter patrem et filium sub patria potestate adhuc manentem, l. 2, C. de inofficiosa donat. Sed est communis, quod firmatur juramento vel morte patris. E contrario, similiter est valida in ca­ sibus ut supra mox enumeratis pro dona­ tione inter conjuges: vel si fiat causa stu­ diorum (ut Busenbaum, hic, n. 5); vel si fiat causa matrimonii; vel si filius sit tan­ tum naturalis; vel si pater fructus peculii adventitii filio donet. — Haec tamen intelliguntur, nisi donatio sit inofficiosa (vide ViUal,t part 2. tr. 20, ditT. II, η. 1 et 2. — · Cap. 18, n. 88. — *· Dc Matr., Hb. 6, diip. 11, • Tr. 14, cnp. 4. nam. 100. cap. 1, n. 246. — Palam, tr. 32, diip. 1. punct- 18, § 18, a. 6. — · Loc. dt., punct. 14, n. 7. — < Disp. 20, n. 107. «— n. 2. — M Tr. 14, αρ. I, n. 101. - Silvtst., v. Donatio IIt ’ Dc Matr., lib. 6, disp. 3, num. 3; ct disp. 1, num. 3. — dt, n. 101. — u Loc. cit., n. 102. 723. - a> Palaus assertum hoc videtur in­ nuere, tr 32, disp. 2, punct. 25, § 2, η. 1, ubi scribit : · Donatio inter conjuges non est ita censenda nulla et prohibita, ut nunquam habere effectum possit sed solum censetur nulla interim dum donans vivit, quia illius dominium penes se retinet, eamque pro libito revocare potest» Et § 4, num 6: · Quodsi donans donationem revocaverit, obligatus est donatanus rem donatam restituere et omnes n. S. Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 20, art. 11, n. 2, — ” Loc. fructus naturales ex ea perceptos, qui non fuerint consumpti. Nam consumptos, si ex eorum consumptione ditior non fuerit, fructus restituere non debet >. Ex quibus legitime colligi potest mentem Palai esse, quod contra donatarius conjux possit rem donatam retinere si donans non revocaverit b> Juramentum quo donatio haec firmatur est.juramentum dc ea non revocanda, vel de eidem non contraveniendo. Donatio inter ccoje· je», qtunda tit validi. Donatio in­ ter patreo ct filium. CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. II. 189 num. 740), scilicet laedens aliorum filio­ rum legitimas vel creditores. Salmant. * cum Navarro % Silvestro a>, Tapia; et Lessius ·, qui notat donationes ûictas a matre, vel a filiis parentibus, per se firmas esse. Donatio « 5°. Donatio patris filio facta studio* Sfruana * nim causa, est valida, nec filius tenetur « computare in legitimam: tum quia fuit «loco alimentorum; tum quia, si detra« hatur, jam non fuit donatio, contra hypo« thesim.Wadding et sex alii, cum Diana . * « Sed Trullench limitat, nisi constet con« trariam intentionem patris fuisse. — Quod « si tamen de ea non constet, praesumen« dum esse de pietate patris; ideoque tales « expensas ordinarie post mortem patris « non venire in collationem bonorum, nec « debere conferri in commune, nisi pater « protestatus fuerit se velle in legitimam « computari. Ita etiam Wadding ex 1. « Quae pater, ff. Familiae ercisc. ». [Vide m. 955]. p»ur e< 6°. Si pater officium filio emit, debet dum fiUo. « pretium computari m divisione cum fra« tribus: non autem, si illud gratis a prin« cipe obtinuit ; uti nec quae filio intuitu « meritorum patris sunt donata, quia sunt « quasi castrensia. — Molina Ό, Fagundez, « Diana4 ». 725. - « 7°. Donatio ante acceptationem « non parit obligationem, ne naturalem « quidem ; potestque revocari, etiamsi vo« luerit se absolute obligare. Praesenti « autem et tacenti facta, censetur ab eo « acceptata ; quia in favorabilibus habetur « pro consensu. — Molina et alii decem « et octo, Diana ·. « Pro altero vero nemo potest acce« ptare sine speciali commissione, nisi do« natio fiat Ecclesiae vel causae piae; nam « hanc sine acceptatione valere, et irrevo« cabilem esse, est probabile. Laymann a>, « Diana ·. — Multis tamen casibus, dum« modo verba dirigantur in praesentem, « potest pater vel mater pro filio, etiam «emancipato, tutor pro pupillo, curator « pro minore, filiusfamilias pro patre, ser• vus pro domino, monachus pro mona«sterio; immo etiam, secundum multos, « quicumque alterius curam gerit, ut prae· « latus pro religioso, maritus pro uxore, « dominus pro servo, etc., stipulari. De« nique, idem jura permittunt judicibus et « notariis publicis. — Sanchez, Molina, « Trullench, etc., Diana’ ». Communis est sententia, quicquid dicat Diana b>, quod donatio ante acceptatio­ nem nullam obligationem inducit. — Ita Lugo8, Continuator Toumely Habert ‘°, 1 Tr. 14, cap. 4. n. 106. · Ta fria, tom. 2, lib. 5, qu. 20. dt., resol. 98 et 108. — 1 Part. 8, tr. 6. resol 106, et part. 3, art. 11, n. 4, i. f. — · Cap. 18, n. 90 ct teqq. — Wadding, tr. 5. resol. 107. — Sanch., dc Mam, lib. 1, disp. 7, n. 6 dc Contract., disp. 3, dub. 10. num. 3. · · Part. 8, tr. 6, et îcqq. — Molina, tr. 2, disp. 261, n. 6 ct ecqq, — Trull., rcsol. 23. — Trull., lib. 4, cap. 1, dub. 3, num. 14, i. f. — lib. 7, cap. 16, dub. 5. — ’ Part. 8, tr. 6, resol. 97 et 98. — Fagu nd., de Justit., lib. 4, cap. 8. — * Part. 8, lr.6, resol. 127 • Disp. 23, n. 36 ct seqq. — · De Contract., part. 2, cap. 11, ct 128. — Molina, tr. 2, disp. 263, et disp. 264, n. 4. ·1 Loc. qu. 2. — · Tr. de Contract., cap. 18, qu. 1, v. ITicihir 3 724. - a) Navarrus et Silvester non citan­ tur a Salmant pro hac limitatione; quamvis eamdem apponat Navarrus, Man., cap. 17, n. 147. b) Si nempe filii dent parentibus de bonis castrensibus vel quasi castrensibus, uti notat Lessius, h. 90. c) Wadding, dc Contract, disp. 3, dub. IO, n. 3, quando de patris intentione non constat, asserit praesumptione agendum esse ex variis circumstantiis: si v. g. filius propria habuerit bona a parente administrata, quibus accedat v. g., quod filius fuerit extra domum, parens non valde dives aut liberalis, nec filio extra­ ordinarie addictus; si res fuerint pretiosae aut solum ad ornatum; si paler multos ha­ buerit liberos; si omnia quae filio misit, in libro rationum scripserit, etc. Deficientibus vero his vel aliis similibus circumstantiis, dicit Wadding praesumendum esse de pietate patris, etc., ut asserit Busenbaum. <*) Molina, de Just., tr. 2, disp. S, n. 2, v. Quintus est, haec sane dicit de iis quae a rege, regina aut principe donata fuerunt filio, etiain intuitu patris. 725. - a> Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 1, n. 3, v. Dubium vero, non alio modo innuit esse probabile, nisi quatenus oppositam sen­ tentiam probabiliorem appellat. *>) Diana, part. 3, tr. 5, resol. 116, dicit promissionem mere internam obligationem inducere. — Et pariter in sententia opposita, Habert, Concina, Cuniliati loquuntur non de donatione, sed dc promissione, quae cetcroquin in hoc a donatione non differt. — Cu­ niliati Limen postea, scilicet cap. 3, § 1, n. 4, ait: « Donatio inter vivos acceptata irrevoca­ bilis est ». Donatio nendam ac· crpubt non oblifat. Praetenti et tacenti fiteta, vjdeu Quando posait accepro .· Donatio nondum ac­ ceptata non obtigat. LIB. 111. - TRACT. *DiftkolM hbuM MlU in V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Concina Wigandt *, Antoine 3, Cuniliati4, Franzoja^, Lessius , * , * Sotus San­ chez ’; et Salmant.8 cum Palao, Prado, Tapia et aliis. Et hoc verius est, ut probant Lugo, Sotus Lessius, Sanchez et alii (contra Molina, etc., apud Lessium), provenire, non ex solo jure positivo, sed etiam ex jure naturae, vel saltem gentium; ut pro­ batur ex l. Absenti, ff. de donat., ubi di­ citur: Si nesciat (donatarius), rem quae apud se est, sibi esse donatam.., donatae rei dominus non Jit, etiamsi per servum ejus, cui donabatur, missa fuerit·, nisi ea mente servo ejus data fuerit, ut statim ejus fiat. — Ratio est, quia nequit con­ trahi obligatio a contrahentibus sine alter­ utrius consensu. Ut enim sapienter ratio­ cinatur doctissimus card, de Lugo, nemo de jure naturali potest acquirere ullum jus in rebus alienis, absque ejus consensu; quamobrem absque acceptatione donatio­ nis nullum transfertur jus in donatarium super rem donatam: et ideo, cum donans immunis remaneat a quacumque obliga­ tione ante donationis acceptationem, po­ terit quidem ipse pro libitoeam revocare'A Nec obstat l. Si quis argentum, § Sin autem, C. de donat. Nam ibi nihil aliud dicitur, nisi quod donatio valet, etiamsi res tradita non fuerit. — Nec obstat l. Nec ambigi, C. dc donat., ubi habetur, dona­ tionem absentibus factam satis valere. Respondetur enim (ut explicat Glossa) id intelligendum, cum donatio acceptata fue­ rit per epistolam f), aut nuntium, aut ser­ vum; ut habetur in l. Si aliquid 13, C. de don.; I. Etiam per interpositam 4, ff. de donat., et l. cit. Absenti. — Neque demum obstat jus canonicum in cap. Qualiter, dc pactis, et cap. Si tibi absenti, de praebend., in 6°. Nam in primo textu tantum dicitur quod donatio per nudum pactum tenet etiamsi nulla interfuerit stipulatio, quod negari non potest: sed ibi nullum fit ver­ bum de donatione non acceptata. In altero autem textu agitur de beneficiis, ubi dici­ tur, quod si episcopus conferat clerico absenti aliquod beneficium ipso ignorante, nequit collationem revocare. Sed alia est collatio beneficiorum, circa quae episco­ pus aliam non habet facultatem quam ea conferendi, et ideo facta collatione, ne­ quit ipsam revocare: alia vero est do­ natio, quae nullam habet vim ante acce­ ptationem. Advertendum tamen cum Sanchez9 et Villalobos10, quod si donatio facta sit in- 1 Compcnd. thcol christ, lib. 9, dUwt.5, cap. 5. η. IX punct. 2. n. 1 et 2. - Prado, cap. 29, qu. 4, n. 11. · Tapia, — * Tr. 8. exam. 4, qu. 2, n. 53. v. Dixi 3. — ’ Dc Contract, tom. 2, lib. 5, qu. 20, Ait. 3, n. 1. — Lu&o, disp. 23, n. 38. — Pah. 2. cap. 1, qu. 2, n.6. - « Tr. 10, cap. 2, S L n· Ltss., loc. cit., η. 3λ — Sanch., de Matr., lib. 1, disp. 6, • Cap. 18, n. 34. — · Dc Jusi, et Jure, lib. 3, qu. 5, art. 3. n. 10. — Molina, tr. 2, dUp. 263, n. 12, v. Nihilominus quod v. ik donatione autem — 1 De Matr», lib. 1. disp 6, n.2 fx soto, · Lm., loc. cit., n. 37. — Lu^o, disp. 23, n. 39. • De Matr., lib. I, disp. 6, o. 15.- ·· Part. 2, tr. 20, diff. 3, n. 4. ei 10. — ■ Tr, 14, cap. 4. n. C8. Palaus, ir. 32, disp. 2, ‘J Franzoja, lib. 3, tr. 5, cap. 3, dab. 2, anhnadv. 2, perspicue significat donationem nullam inducere obligationem antequam ac­ ceptata fuerit, scribens: < Cum acceptata fue­ rit, in foro conscientiae obligat ex jure natu­ rae et gentium ». d> Sotus, loc. cit., satis innuit id esse ex jure naturae, seu ex natura rei: «Cum datio (sunt verba Soti) relationem dicat ad acci­ pientem, non videtur oriri obligatio antequam •iter acceptet ». ·) Ex Codice Gallico (1087); Italico (1062), Hispanico (1330), donatio (acta in pacto nu­ ptiali non potest ob defectum acceptationis impugnari. — Praeterea notandum venit, plures ex lege positiva relativa incapacitate pro­ hiberi accipere donationes a determinatis per­ sonis vel in peculiaribus circumstantiis- Non est eadem ubique hac in re legum dispo­ sitio. Sat communiter tamen (Cod. Gall. 906; liai, 1053;llispan., 139;German., ITOSetseqq.) filii incestuosi et adulterini non possunt acci­ pere a propriis genitoribus nisi sola alimenta; et filii naturales recogniti, solam legitimam. — Denique, ex jure Austr.(425) 6ΐ6οππ.(929), translatio dominii per donationem perficitur sola rei traditione, quam si donator facere recusat, conceditur donatario actio in dona­ torem. Ex jure autem Gall. (938), Ital. (1062) ct Hispan. (623) haec translatio perficitur etiam ante rei traditionem. Attamen, si bona mo­ bilia, posthabita donatione, alteri donentur aut vendantur et tradantur, hic, modo sit in bona fide, potest ca retinere. Donator autem infidelis tenetur de damno erga donatarium. /) Glossa non loquitur dc acceptatione per epistolam ; in reliquis vero concordat. Caput Qualiter haec dumtaxat statuit: «Studiose agendum est, ut ca quae promit­ tuntur, opere compleantur». Sed cap. Anti­ bonus 1, cod, tit., ita summatur < Pacta quan· tumcutnque nuda servanda sunt ». CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. II. 191 * et Sanchez’, in hXd- favtll,us, valet ipsa etiam ante accepta- Notant praeterea Lugo jiuti, non tionem donatarii; quia pro infantibus lex dubio de intentione donantis, praesumi OQZE A C C C * pt»t. vniet. ipsa acceptat. — Idemque docent Lessius1 habuisse animum vovendi ; quia in causis et Laymann 8 de donatione facta civitati piis, dum in absentia promissio fit, com­ ad aedificia reparanda. muniter intentio fertur in Deum. 726. - Sed quaeritur Γ. Utrum donatio An autem eo casu, possit episcopus in facta ad pias causas, ante acceptationem tali donatione adhuc acceptata dispensare, valeat? sine loci pii consensu? — Probabile est Facta ad Affirmat Lessius %- et probabile putat Vide de Voto, n. 255, v. Dubium. causai pia», 727. - Quaeritur Ϋ. Utrum ante acce­ joxta aliot Busenbaum (ut supra) cum Laymann 6> valet non· dum acce­ et Diana; item Molina c), Felinus, etc., ptationem revocari possit donatio jura­ ptata. apud Sanchez ·. Ratio istorum, quia acce­ mento firmata ? Negat Laymann10 cum Covarruvias; ptatio requiritur tantum de jure positivo et civili; non autem de jure naturali et quia juramentum servandum est semper Probabi­ canonico. — Sed probabilius negant San­ ac sine peccato servari potest. — Sed com­ lia» non va­ chez 4 cum Covarruvias ; ac Salmant.5 cum muniter affirmant Sanchez ”, Viva cum let. Palao, Villalobos, Rebello, etc. Ratio, quia Trullench, Bonacina; Salmant.18 cum Pa­ ad donationem de ipso jure naturae, (ut lao, Gutierrez et Molina; quia juramen­ mox dictum est supra), requiritur accepta­ tum sequitur naturam actus, scilicet do­ tio, sine qua nulla adest donatio. nationis, quae de se revocabilis est donec nt»i facta Secus vero dicendum, si donatio sit acceptetur, ex l. fin. C. de non numer. ut Deo. facta Deo, videlicet: Promitto Deo dare pecunia. 728. - Donatio facta absenti, si per tali ecclesiae, etc. Quia, cum intentio fera­ tur in Deum, tunc donatio valet ut votum; nuntium fiat, potest revocari donec coram prout dicunt Sanchez, et Salmant.· cum nuntio acceptetur; non enim sufficit si Silvestro ri>, Rosella * ), Angelo *), etc. — acceptetur coram aliis. Lessius ”, Viva 18 Non autem, si promissio immediate sit cum Sanchez et pluribus; contra Silvestrum et alios. — Si vero donatio offe­ facta ecclesiae. Notant tamen Salmant. quod donatio ecclesiae facta potest a quo­ ratur per litteras, Viva6? dicit sufficere cumque particulari acceptari nomine illius. ut litterae ad donatarium perveniant’ at 1 Cap. 18, num. 36. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 1, num. 3, tr. 4. cap. I, n. 3, i. f. · Covar,, in cap. Quamvis pactum, v. Porro. — Diana, part. 8, tr. 6, resoL 106, el part. 3, part. 2, § 4, n. 17, Λ et 27. — u De Matr., hb. I, di»p. 7, tr. 5. resol. 107. — Fslin., in cap. 1, de pactis, num. 7. - n. 24. — « De Contract., qu. 8, art. 2, n. 3. - 1 De Matr., lib. 1, disp. 6, n. 16. — * Loc. dt. · Cover., cap. 17, dub. J. - Bonne., disp. 3, de Contract., qu. 12. Variar. resol. lib. 1, cap. 14, n. 16; et de Testam., rubr. punct. 2, n. 3. — “ Tr. 14, cap. 4, n. 70. - Palans, tr. 32. part. 8, n. 16. — · Tr. 14. cap. 4, n. 69. - Palans, tr. 32. disp-2. punct. 2. n. 6. · Gutter., Repelit. 6, in cap. Quamvis disp. 2, punct. 2, num. 5. · Villain, part. 2, tr. 20. diff. 3. pactum, n. 56. - Molina JC.t de Primigen., lib. 4, cap. 2, n. 5. - Rebel., part. 2, lib. 18, qu. 8, n 2 — Sonck., de n. 66 et 6b. — M Cap. 18, n. 43. — tt Dc Contract.» qu. 8. Matr., lib, 1, disp. 6, n. 17. — · Tr. 14, cap. 4, n. 69. — ’ Loc. art. 2, num. 9. - Sanch., de Matr., lib. 1, disp. 7, num 35, cit. - · Diip. 23, n. 43. - · Loc. dt., n. 17. - * Lib. 8, dr. disp. 6, n. 31. 726. - a) Lessius, cap. 18, n. 38, hanc sententiam ut probabilem agnoscit. b) Vide notam a ad n. 725 supra. f) Molina, tr. 2, disp. 263, n. 16, non so­ lum probabilem putat; sed absolute scribit: < Haec sententia mihi omnino placet». d) Silvester, v. Pollicitatio, v.f.; Rosella, v. Promissio, n.4; Angelus, v. Pollicitatio, n. 1, citantur utique a Sanchez (non a Salmanticcnsibus), ut qui teneant hanc sententiam; minus tamen recte videntur allegari; non enim aliud habent nisi quod quis ex pollici­ tatione obligatur, « quando pollicetur civitati, universitati, clero, ecclesiae vel pauperibus alicujus loci et ex causa, puta ad honorem Dei, et hujusmodi; secus si fiat praedictis sine causa, vel aliis a praedictis etiam cum causa ». 728. - a) Silvester scilicet, v. Matrimo­ nium V, qu. 12, tractans de matrimonio, quod per litteras vel nuntium contrahitur, ad ejus valorem requirit, ut ille vel illa ad quem mit­ tuntur, suum consensum notificet ipsi nuntio; et subdit: « Si autem notificet ipsi mittenti vel alii, volunt praedicti quod valeat >. b) Viva, loc. cit.; et Lessius, loc. cit., n. 43, inter se revera non discrepant; nam distin­ guunt donationem gratuitam ab onerosis con­ tractibus; ct in gratuiti quidem donatione uterque satis esse dicit ut litterae ad dona tarium perveniant; et contra in onerosis con tractibus uterque pariter requirit ut acce- lib. 7, In dubio praeaumicar facta Deo. Nondum acceptata, etsi jurata potest rtvocari. Facta per quo· tium quous­ que reroce car. Facta per Litteras. 192 Jam (λ cUprobabi liter valide accepta rur mortuo do­ nante. Probabi­ lius invaJi * de accepta· tar. Corolla rium pro pfAXl. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Lessius et Salmant.1 dicunt requiri am­ plius ut remittantur litterae vel nuntius acceptationis, ut donatio sit valida <Λ 729. - Quaeritur 3°. Utrum post mortem donantis possit donatio valide acceptari? Distinguit Lessius a cum Molina °A Si donatio jam facta est, et donans ante mor­ tem mittat nuntium aut epistolam; tunc censet posse acceptari. Ratio, quia donatio permanet virtualiter in litteris vel nuntio misso. Et idem probabiliter tenent San­ chez · atque Salmant. 4, Lugo 8, Viva ·. — Sed probabilius hoc negant Lopez, Isemia, Tiraquellus, Decius b> et alii, apud Sanchez et probabile censent Salmant.8. Quia post mortem donantis nequit volun­ tas ejus uniri cum donatarii consensu, ut ad acceptationem requiritur. Hinc dubium oritur, an donatarius pos­ sit rem retinere, si donationem acceptavit post mortem donantis. — Ex his sententiis, ambabus probabilibus meo judicio, infero quod si acceptaverit in bona fide, cum jam acquisierit legitimam possessionem, juste potest retinere. Secus, si cum mala vel dubia fide : juxta dicenda n. 761, Qu. 2, ubi tenebimus, non posse cum dubio posi­ tivo inchoari praefatam legitimam pos­ sessionem. 730. - Si autem, ajunt Lugo *, Lessius10 et Sanchez “, donatio nondum sit facta, sed • Tr. 14, cap. 4. n. 73. - « Cap. 18. n. 45. - · De Matr., mandata fieri a nuntio, per illum etiam munere misso; tunc donatio post mortem donantis amplius acceptari nequit: ex /. luter causas, ff. Mandati, etc., ubi expresse declaratur mandatum exspirare post mor­ tem mandantis. — Hoc tamen non ob­ stante, dicit SA a> donationem posse acce­ ptari; quia hic mandatum, cum sit quae­ dam gratia facta, non exspirat morte man­ dantis. Et hoc Lessius ia et Viva “, cum Sporer et Tamburinio apud Croix H, me­ rito probabile putant. Hinc, juxta primam sententiam, dicunt Sanchez1β, Sporer ’·, Croix IT, et Lessius w cum Molina, quod si res culpa nuntii non sit tradita ante mortem mandantis, nun­ tius tenetur ad duplicem restitutionem: nempe, haeredibus defuncti, ratione rei quae ad ipsos pertinet; et donatario, ra­ tione damni illati. Sed juxta secundam sententiam, te­ netur tantum restituere donatario; ut di­ cunt Sà b>, Tamburinius *·; et probabile putant Sporer 80 et Lessius »*. Advertendum tamen cum Lugoaa, Mo­ lina ac Sanchez 83 ex ead. I. Inter causas, quod si donatio facta fuerit a nuntio, inscio mortis mandantis tam nuntio quam dona­ tario, tunc donatio valebit: ut clare colli­ gitur ex ead. I. Inter causas, ubi subditur: Si’ tamen (mandatum) per ignorantiam diip. 6, n. 7. — 11 Loc- cit. — “ Dc Contract., qu. 6, * rt. 2, UK 1, di.p, 6, n. 5. — ‘ Loc. dt., n. 75. — · Di»p. 23, num. H — Sparer, tr. 4, cap. 4, n. 21. num. 75 et 81. — · De Contract., qu. 8, art. 2, num. 10. — Ub. b, tr. 4, cap. 1, $ 5, n. 11. - M Lib. 3, part. 2, n. 220. — Crtforiii Lofxt, part. 5, tit. 4, L 4, gio·. 1, ad v. Non lo » De Matr.. hb. 1, disp. 6, n. 8. - « Loc. cit. — n Loc. puede ■ Itrrnia, in Uni· fcudor , lit. QuaHler vlim potrral cit. — ·· Cap. 18, n. 46, v. Hinc, · Molina, tr. 2, disp. 263, /rttd. alttnari, u. 12. - Tiraqiut, de Jure conitituli po·- n. 7. - » Dccal., Hb. 8, tr. 4, cap. 1, $ 5, n. 11. - * Tr. 4. •enorii. part. 8, limit. 30, num. 73. - ’ De Matr., lib. 1, cap. 4, num. 21. — ® Loc. cit., num. 46, i. f. — e Disp. 23, di Molina JC. citatur a Lcssio pro solo priori distinctionis membro, quod quidem tenet dc Primigeniis, loc. cit., n. 77. *>> Decius, in Consil. 225, n. 10, non dc praesenti, sed de simili tantum casu loquitur Et dicit quod si quis nomine alicujus dona tarit absentis possideat, et hic a possessione dejiciatur antequam ratam habuerit donatio­ nem, invalide postea donationem acceptabit, < quia talis ralificalio non supervenit tempore debito, videlicet tempore quo ille constituens potuit possidere, quia jam erat perdita pos­ sessio ». 730 - Sà, v. Donatio, n. 21, non sine qua­ dam formidine sic docet: « Mandatum donandi, inquit, exspirare morte mandantis ait Covarr. Ego nonnihil dubito: est enim res favorabilis ct gratia quaedam ·. Et remittit lectorem ad v. Mandatum, ubi n. 2, haec scribit: < Man­ datum re integra finiri morte mandantis...; sed casus quidam excipiuntur a doctoribus; ct quidem quod mandatur per modum con­ stitutionis non exspirat; nec, ut ego puto,quod in gratiam alicujus. Vide supra Donatio ». h> Plures sane auctores allegant Sà pro Tambur., Decal.. Focitaa a nandob valide too putur &îf tuo doaa? te. ProtaH liter viH4i acceptatur. Obligate nuntii rex non traden­ tia ante mortem do­ nanti». Utroque ignorante mortem do· nanth, do­ natio eM va­ lida. 193 CAP. HI. - DE COWTRAC1IBUS. - DUB. II. HAcrei dorutini po tnt ACCC pure Juxta AÜM. Probabi hui non po­ mi. nisi m( Π* Itut donata· ni. Et dona * none ver­ bali. nui * Ium joa in re. Donatio excessive aon tenet quoad ex· ceistim. impletum est, competere actionem utilitatis causa dicitur 731. - Quaeritur 4°. An, mortuo dona­ tario ante acceptationem, suus haeres pos­ sit donationem acceptare? Affirmat Sanchez 1 cum Molina % Sua­ rez fti, Tiraquello c>, Covarruvias a->; quia haeres repraesentat personam defuncti. — Negant tamen probabilius Lessius ·, et Salmant. 3 cum Palao et Rebello d->, quia haeres succedit in juribus realibus defuncti, non autem personalibus, ut est jus acceptandi donationem. Concedit ta­ men Lessius4, quod si haeres sit filius donatarii, ex aequitate posset acceptare; cum talis praesumenda tunc sit mens do­ natoris. 732. - « 8°. Etsi acceptes donationem « verbalem, qua tibi Cajus v.gr.dat equum « absentem; non acquiris jus in re, et do« minium equi ante traditionem. Unde, si « interea Cajus det aut vendat eum alteri eique tradat, is dominium acquirit; tu « autem habes actionem in Cajum pro « injuria, ratione juris quod habebas ad • rem. Ac sic donatio pure verbalis ante « realem, hoc est, rei traditionem, vix dif• fert a promissione; ut Lessius4». 733. - « 9°. Donatio, uti et remissio de• bitorum liquidorum, una vice et uno « animi motu, uni aut pluribus facta, ultra « summam 500 solidorum (quae summa « hodie ad 700, vel secundum quosdam « ad 800 aureos italicos excurrit, ut ex « Claro % etc. notat Laymann e), non tenet 1 Tr quoad hunc excessum; sed, lege ita sta­ tuente ob commune bonum, potest a donatore pro arbitrio repeti. — Excipe : Ex«p«>onisi judici donatio ea insinuata sit, aut juramento firmata, aut facta ad pias causas, aut ad redemptionem captivo­ rum, aut ad reparationem aedium incen­ dio vel ruina destructarum; aut sit remuneratoria beneficiorum, aut fiat in renuntiationem jurium, saltem sperato­ rum; vel denique fiat militibus a belli duce, ex bonis propriis mobilibus vel ho­ stium spoliis. Vide Lessium Laymann , * ’anner ·, ex Molina, Claro, Rebello, etc. — Quare, si tunc repetatur quod absque iis conditionibus vel ultra dictam sum­ mam datum est, tenetur donatarius red­ dere ipsi aut haeredibus repetentibus; si non repetatur, potest retinere. Vide auctores citatos ». — [Idem dicitur de donatione omnium bonorum. Salmant. *·]. 734. - « 10°. Si donationi apponatur Modu, • modus, tacite vel expresse, non quidem « obligando, sed tantum desiderando, spe- *“· « rando, etc., aliquid alterum facturum, « vel animo eum ad hoc inflectendi ; valet « donatio, etsi finis non sequatur. V. gr. « dat aliquis puellae, ad ejus consensum « eliciendum ; si postea non consentiat « non tenetur datum reddere: nam, etsi « non dedisset, si scivisset eam sibi non » consensuram, tamen dedit absolute sine « obligatione alia, ut ponitur. Secus esset, • si vere intendisset eam obligare, et hac « conditione dedisset. — Lessius’1». 1 Dc Mau., lib. 1, dbp. 6, n.o. — 1 Cap. 18, n. 33. — • Loc. dl. — · Tom. 3, diip. 6, qn. 2, dub. 2, num. 53. · 14, cap. 4, n. 74. · Palans, tr. 32, disp. 2, punct. 4, Molina, tr. 2, disp. 279. . Clarus, Sentent, lib. 4, 4 Donaiw, n 8. - · Loc. cit. — 1 Cap. 18, dub. 2. n 15. — · Lib. 3, qu. I7t n. L - Rtbcl, part· 2, Hb. 18, qu. 7. — »· Tr. 14. tr. 4, cap. 12, n. 15. — ’ Cap. 18. dub. 13, n. 100 ct Clarus in Sententiar. lib. 4, § Do­ natio, qu. 15, η. 1, affirmabat summam istam suo tempore ad 700 aureos excurrisse. S. Αιγηομμ, Opera moralia. — Tom. 11. 13 F LIR. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Ita Lessius * etiam; et Salmant. * cum Molina, Dicastillo, Lugo, Tapia, etc. (Vide dicta n. 712, v. Qu. 2). — Bene autem hic advertunt Salmant ·, quod puella acci­ piens donum post illicitam petitionem, difficulter excusabitur a peccato scandali: Legatam ex S. Thoma. Addit Lessius 4 cum Molina, relictam puellae ut quod si legatum sit relictum puellae ut nubat nubat, potest ab illa retineri etiamsi ma­ neat caelebs; et si moriatur ante nuptias, legatum transit ad haeredes puellae. * Pini prinQuando autem donans intendit ad ali­ apnlitrr in­ tentui a do­ quem finem obligare, si finis est princi­ nante. palis, debet donatarius illum praestare, Secunda­ nisi ab alio impediatur. Si vero finis sit rio in ten tu». secundarius, tunc donatio non est irrita, sed potest a donante irritari. Ita LessiusΛ cum Medina. — Immo addit quod si detur aliquid monasterio sub aliquo onere, non potest repeti, si onus non impleatur a>; sed tantum cogi monasterium ad implen­ dum, si possit. 735. - Quaeritur. Utrum promittens prodige aliquid feminae ob copulam, te­ neatur post copulam dare? Affirmant Lugo, Molina, .Sanchez, apud aio prodiga ob copulam, .Salmant. ■*; quia, posita promissione, datio probabilium tunc est debita, non prodiga. — Negant non obligat to»t copti autem probabilius Sotus, Bafiez, Trul­ im. lench, etc cum Salmant T, etsi adfuerit juramentum; quia promissio non tollit Sed cm re­ dationem prodigam esse illicitam. Ideo ducenda ad Aequalita res promissa reducenda est ad aequali­ tem. tatem, juxta communem aestimationem ; et si res est indivisibilis, nihil debetur. (Vide dicenda de Matron., Lib. VI, n. 851, v. Cum autem). Non negandum tamen quod femina honesta pro usu sui corpo­ ris potest recipere quanto plus; ut docet Lessius ·. • Cap. ift, η 121. tr. 2 diip. 735. n. 1 Tr 13, cap I. n. 165. - Molina. Dicasl., de Renit.. disp. 6, dub I. η. 24 Lugo. disp 18, n Tapia, tom. 2, lib. 5» qu. 30, art t>. n. 2 el X — 1 Tr. 13, cap I, n. 166. · 5. Thom., Opuic. dc erudtt. pnncip, lib. 4, cap. 3, in med. — 4 Loc. 7S6. - «11°. In similibus donationibus « allectivis, potest aliquis, v. gr. praedicta « puella, acceptare, etsi non intendat prae· « stare quod donator sperat; cum donatio « sit absoluta, animo alliciendi, non obli« gandi. Unde si spe frustratus repetat, « dicens se non dedisse nisi sub tali obli«gatione, non tenetur puella credere; « quia eo ipso quod donator non expressit «conditionem, praesumitur sine ea de« disse, et repetere vel animo vindictae, « vel ut consensum extorqueat. — Les« sius ", Diana 10 ». 737. - « 12°. Non tenet donatio ob cau« sam praeteritam vel praesentem, quae « vere non est ; ut v. gr. si dem tibi ali· « quid, quia apud principem meam causam « transegisti: vel quia pauper es, et revera «non ita est; teneris restituere, cum sit « error in formali causa et principali. Unde qui mentiuntur se pauperes, cum non « sint, debent aliis pauperibus eleemosy« nas restituere. — Aliud est, si error sit « tantum in causa secundaria; ut v. gr. « si vere sint pauperes et simulent insu« per sanctitatem, ad hominum miseri« cordiam provocandam; quia tunc pri« maria intentio dantium est dare pauperi. « — Bonacina, Lessius. Vide Diana ” ». Docet tamen Lessius *’ quod si error sit circa causam secundariam, licet dona­ tio non sit irrita, esset tamen irritabilis a donante. Immo, si donatarius sit causa erroris, tenetur ipse errorem detegere: nisi donans ita sit affectus, ut censeatur non revocare donationem, etsi errorem agnosceret. — In dubio autem ait Lessius restituendum esse pro rata dubii. Vide Lessium ”. Sed Croix 14 adhaeret Busen­ baum cum Dicastillo, etc. Ari. 1, id 2, v. An vtra contra, · Bahfi, in 2· * 2··, qu. 62. art. 5, dub 5, conci. X - Trull., Decal., lib. 7. cap. 14, dub. 8, n. 2. · ’ Lee. cit., n. 167. — · Cap. 14, n. 63. — • Cap. 1ft. num. 125. - * Part. 2, tr. 16, rcsol. 38, ▼. f — num 5. · Sanch., Decal lib. 3 cap 9, num. 27 - · Tr 13, cap. 1. num 166i — .Çoîms, de Jost, et Jure. lib. I qu. 7. Bonae., ditp. 3, de Contract., qu. 1, punct. 2, § 2, n. 8. · £ras.r cap. IS. dub. 17. — « Part. 8, li. 6, rcsol. 89. ·· Cap. 18, num. 129 cl seqq. — Less., loc cit., num. 132. — “ Loc. cit., num. 130 et *eqq. — «· Lib. 3, part. 2. num. 161. Dica\t, de Rent it , disp. 6, dub 5, n 92. 95 et seqq. 734 - ° Lessius haec revera addit n. 127, de donatione facta monasterio, sub aliquo onere; et negat posse revocari, si onus non impicatur, nisi ita limitat) id additum sit in donatione, vel nisi aliunde constet eam dona­ toris mentem fuisse ·. Si tamen monasterium, cum possit, nolit onus implere, « per senten tiatn judicis potest privari ·. cn , n 124. · Molina, tr. 2, disp. 208, n. 19. — ‘ Lib. 2, Cap. 18, n 126 - Joan Medina. Cod. de Rcstit., qu. 24. — o, * Lu disp. 18, num. 60 ct 61. - Molina, tr. 2, di>p 271, Dou·. aUtCthi poteibus puri vm» nimo erw itandi » tentore Duo*L p ob atuur UlMm tux tenet. nut error ait in aiau «ccuodint. Tunc irritabilis * donante. Dotuu riu· dee piens, tene­ tur errorem detegere. Limitatio CAP. 111. - UH CONTRACTIBUS. - DUB. Ι9ύ III. DUBIUM ΙΠ. Quibus casibus Donatio possit revocari. 738. Quid, si donatarius sit ingratus. - 739. Quid, si donanti nascatur proles post dona­ tionem. — 740. Quid, si donatio fuerit inofficiosa. 73g. _ « Resp. Donatio inter vivos, hoc revounpo- « est, qua quis vult, se vivo, rem absolute • alterius esse, potest revocari (etsi res « jam tradita sit) tribus casibus; nisi tamen donatio fuerit remuneratoria, aut facta « sit ecclesiae vel monasterio. « Sunt autem hi casus: s jouat..· « 1°. si donatarius enormiter ingratus itoraitcriil· · sit : ut si donanti atroces injurias mfe« rat, si inopia pressum non alat, etc « Quod notandum pro filiis, quibus paren« tes omnia donarunt, et eos postea negli« gunt. Silvester, Lessius, Bonacina, Trul• lench 1 ». (Adde, si donatarius adulte­ retur cum uxore vel filia donantis. Vide Salmant. *]. « Neque valet pactum, ut do» natio non possit ob ingratitudinem re­ vocari. Bartolus a> et alii octo, Lugo, « Diana 8. — Debet tamen ingratitudo «coram judice probari; ante cujus sen« tentiam donatarius non tenetur resti­ tuere. Molina, Lugo et alii quatuor, • Diana *. Post eam vero, etiam fructus perceptos post litem contestatam. MoOiundo , lina, Dicastillus,’ Diana s. — Ab haeredipoiilC ab Kfedc re- « bus autem non potest revocari ob eas « causas, ob quas donator ipse potuisset, domuo Silvi st., v. Donatio I, n. 17. qu. IX - Less., cap. 18, «si eas ipse scivit, et tacuit; secus, si « ignoravit. Gomez, Hurtadus, Wadding, « Lugo, Dianae. « 2°. Et quidem haec revocatio etiam • habet locum in legato respectu legatarii, si defunctum testatorem gravi injuria «afficiat, v. gr. uxorem ejus carnaliter « cognoscat. —Molina, Dicastillus, Diana’. « 3°. Non habet autem locum Γ. In do« nationibus factis ecclesiae, tametsi prae« latus vel clericus fuerit ingratus; quia « facta est ob bonum animae testatoris, « et principaliter Deo, qui ingratus esse • non potest. Lessius, Lugo, Hurtadus, « Hunnius, Wadding. Diana ·. — 2°. In do« natione remuneratoria (v. gr. pro bene« fidis alias non debitis, et aliquo modo « aequivalentibus); quia potius est remu« neratio quam donatio. Remuneratoria « autem censetur: 1) si donator in ipsa « donatione expresse meminerit merito« rum ; vel 2) si de meritis constet ; 3) in • dubio. Diana · ex Barbosa *7, etc. ». 739. - « 4°. Si quis, prole carens, ma« gnam partem bonorum donaverit, et « postea nascatur proles. — Quia ex juris « dispositione inest donationi haec tacita Contract., disp 3. dub. 13, S I, num 7. o, * Lu disp 23, · Loc. cit , rcvol. M. L C - Molina, tr, 2. n. 1(4. — Bonae., disp. 3, de Contract., qu. 13, punct. ult., num. 169. n. 4. — 1 Lib. 7, cap 17, dub. 11, n. 2. — · Tr. 14, cap. 4, disp. 212, num. 7. - Duast., lib. 2. tr. 5, disp. 1, dub 7, num. 107. — Lu^o, disp. 23, num. 174. - 1 Part. 8, tr. 6, num. 159. rcsol. 67. — Molina, tr. 2, disp. 281, num. 6. · Ln^o, loc. lib. 2, cap. 18, n. 106. cit , n. 172. · · Loc. cit., rtsol. 58. — Molina, loc. dt., n 6. · de Contract., disp. 11, de Donat., diti. 5, v /fetvea/w - Hunnins, Encyvlop. juns univ.. part. 3. til. 26. cap num. 9. « WaJdiux, de Conimcttb.. disp. 3 dub. IX 6. I Dicast., lib. 2. tr. 5. disp I, dub. 7, n. 159. * Loc. cit., resol. 58, v. f. - Anion. Gomes, Variar. rcsol. tom 2, cap. 4, n 15. - Gasp, Hurtad., de Jure et Jost., tr. de Contract , 1 Part. 8. tr. 6, resol 58, v. Nota. — Less., fo, * f- disp. 23. η. 175. Hurtad., n. 2. · · Part. 8» tr. 6. rtsol. 56. — · Loc. at., resol. 115 disp. II» de Donat., diff. 5, v. Addimus. · Wadding, de et seqq. 738 - . Notandum quod donatio, si est inofli- iao»o®< • tam conditionem dictam. Excipe, nisi « expresse etiam hanc conditionem ex- ciosa tantum re, infirmatur quoad partem «eluserit: tunc enim ipse revocare non in qua filii fraudantur. Si autem re et inoascn. « posset; possent tamen ejus liberi post consilio, scilicet, animo fraudandi filios: Uo. « mortem patris ’Λ — Bonacina, Lessius '. tunc tota infirmatur, quando fit extraneis; « An autem haec revocatio locum ha- quando vero fit aliis descendentibus vel « beat, si filii nascantur illegitimi, qui po- piis causis, etiam quoad partem tantum « stea legitimentur? — Vide Diana ». infirmatur. Lessius ’°, Salmant.11 cum Vil­ « Item, an in donatione remuneratoria? lalobos ό> et Gomez b>; Diana ”, Pater Con(Vide Diana3], « ubi cum Molina et aliis cina ”, Cabassutius et Bartolus — No­ • sex negat, nisi excedat causam». — tandum autem quod donatarius in tali [Potest tamen donatarius retinere rem, casu ante sententiam judicis nil tenetur donec illa a donante repetatur. Lessius ’; restituere filiis. Ita Salmant. 14 cum Palao Palaus, Villalobos <7, cum Salmant.6j. et Villalobos. Deinde notandum cum Laymann ”, Na- Q«-> Jom inomuo0 740. " * 5° donatio fuerit inofficiosa, , .. tioor «*pot«trc« contra officium paternae pietatis; ut si varroie, etc., quod parentes, licet nequeant i»edi ie In quantum scilicet donatio a patre facta laedit eorum legitimam, ut notant auctores citati. <) Villalobos, part, 2, tr. 20, diff. 7, n. 6, i. f., ita sane docet, sed in casu quo donatio inofficiosa fuerit: quod non adverterunt Sal man licenses. 740. Navarrus, Man., cap. 26, n. 39, negat Unium parentes posse «justa conscien- loc. dt., n. 113. — ’ Loc. cit., rcsol. 66. • Ραπ. 8, tr. 6, resol. 66. v. Sed ut meam. — w Lib. 3, de Just, et Jure, divert 4, cap. 21, num. 13. — 14 Loc. cit., num. 111. · Palaus, tr. 32, disp. 2. panel. 29, $ 2, num. 4. Villa!. part 2, tr. 20. diflT. 7, num. 6, i. f. — • Lib. 3. tr. 4, cap. 12. num. 18. — * Man., cap. 2b. n.39. v. Ad tertium. tia, minuere filiis partes bonorum suorum eis jure debitas, per veras donationes». Villalobos, part. 2, tr. 20, diff. 7, n. 6; Gomez, Variar. loin. 2, cap. 4, η- 13; Bar­ tolus, in I. Si ut allegatis, η. 3, et in I. Si ma­ ter, C de inoff. donat,, non tractant de dona­ tione factaob causam piam; in reliquis autem concordant. Salmant. tamen citant Villalobos et Gomez absque ulla restrictione. 0 Cabassutius, lib. 6, cap. 29, n lf haoc tantum scribit: « Ita distinguendum: ut si do­ natio sit inofficiosa re tantum, revocanda sit usque ad legitimam necessariis haeredibus... Si inofficiosa sit re simul ct consilio, revocari in totum debet ». Immo Cardenas cum Lopez, Rodri­ sius , Diana ·), Concina guez, Navarro, Vega, Corduba, apud et alii, ut mox supra diximus. — Utraque Croix ’, dicunt patrem posse insumere sua sententia videtur probabilis. bona in opera pia, etiam in praejudi­ «6°. Per supervenientiam liberorum; cium legitimae filiorum: modo illi non • ut probabilius affirmat Diana /> ex aliis priventur alimentis jure naturae debitis; « quatuor, contra quosdam »>. Si tamen quia jus civile nequit praejudicare cau­ « pater non revocaverit, non potest a filiis sae piae. « postea natis revocari, nisi pro ratione Sed huic opinioni contradicunt1 San­ « falcidiae: sive ex testamento, sive ab chez, Gutierrez; idemque sentiunt Les­ « intestato successerint * ». Seperve­ niente pro­ le donatio poteat revocan. DUBIUM IV. Quid sit Donatio mortis causa; et an possit revocari. Quomodo et quibus competat 741. Quando donatio causa mortis censeatur revocata. — 742 An valeat haec donatio in absentem. — 743. Qui possint donare causa mortis. Donatio sortit cau­ ta. quid. In dubio «Metor do­ rado inter viro» Quandoa am revo «tui. 741. - « Resp. Γ. Donatio mortis causa, «qua quis sic donat, ut velit rem esse « alterius primum post suam mortem (ut « si dicas : Do tibi hoc post mortem meam; « vel cum moriar ; vel quia timeo me nunc « moriturum), revocari potest etiam tribus « casibus his ». (In dubio, donatio est cen­ senda inter vivos et irrevocabilis. Lugo, Prado, Silvester, Villalobos, apud Sal­ mant. ’]: « Γ. Si donatorem poeniteat, sive ex« presse sive implicite; ut si rem illam • donet alteri. — Lessius ’. « 2°. Si dedit intuitu alicujus instantis «periculi, ex quo metuit mortem; hoc « ipso quo periculum evasit, censetur ta« cite revocata donatio: ut si quis det in « gravi morbo vel instante praelio. — « Bonacina “. Carden., Cri»., diwp. 21, · num. 77. Ludov. Lope», « 3°. Si donatarius moriatur ante do« natorem, ipso jure revocata est: ut etiam « accidit in testamentis et legatis. Secus « est in promissione et donatione inter « vivos, quae transit ad haeredes. Quod « si autem donator promisent se non re« vocaturum, transit in donationem inter « vivos. — Vide Lessium T, Molina ·, Azor ·, • Bonacina ‘° ». 742. - « Resp. 11°. Haec donatio fieri «debet m praesentem. Diana 11, et aln • xi . · < quinque. — Nec valet in absentem sine « nuntio ad hoc destinato vel epistola; « licet valeat ut fideicommissum, si fuerint « adhibiti testes. Diana ”, etc. — Valet « autem probabiliter, etsi donatarius prae« sens tacuerit. 743. - « Respondeo 111°. Donare mortis « causa possunt omnes et soli qui possunt disp. 24. num resol. 78. — Instr, conic., part, 2, cap. 20, cond. 7; et dc Contract.» qu. 5, num 31. lib. 2. cap. 42, v. Praeterea. - Rodrtf., Sum., part. 2. tr part. I, 331. * Prado, cap. 29, SUvcsl-, v. Donatio IV, qu I. · Villa!., 20, diff. 8, n. 2. - 4 Tr. 14. cap. 4. n. 113. — 114. — · Disp. 3, de Contract. qu. 13, cap. 93. n 2. · Novar., Man., cap. 26, n 39, ▼. Ad 4. - Vt^a, • Cap. 18, num Sum., nueva, part. 2, cap. 22, cas. 5. · Corduba, Sum., punct. ult., num 20. — ’ Loc. du. num. IJo. — * Tr. 2. ‘ Lib. 3. part. 2, n. 812. — · Ap. Croix, disp. 287, a n 9. — · Part. 3. lib. 11. cap. 11, quaer. 8. — ·· Loc. cit., num. 20. — 11 Port. 8. tract. 6» rcsol 67. — qu. 125, punct. 5. loc. cit. · SuncA.. dc Matr., lib. 6, di»p. 36, n. 6. Gutter., * <· pf tenti vel per nuntium aut litter··. dc Juram., part. 1, cap. 5, n. 28. — ■ Diana, part. 8. tr. 6, ’· Loc. cit. Lessius, loc. cit., it. 112, conccdit pain facultatem insumendi bona in opera pia, cliam in praejudicium legitimae filiorum. Salm mt., loc. cit., n. Ill, Diana, loc. cit., rcsol. 66, Concina, loc. cit., non vindicant patri ejusmodi facultatem. /> Diana, loc. cit., rcsol. 73, cum dictis quaiuor auctoribus, sic lend, loquens dc do­ natione mortis causa ; licet ipse in probatione dc quacumque donatione loquatur. c ' Jus positivum in hac re maximam ad­ mittit diversitatem. In jure Germanico nati­ vitas prolis non est causa propter quam revo­ cari possit donatio. Contra vero idem jus Ger­ manicum aliam inducit causam, ct est quando donator scipsuin pro conditione sua susten- 19S LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « testari. — Excepto filiofamilias, qui, licet « testamentum condere nullo modo possit, • cum hoc sit juris publici; donare tamen - mortis causa, cum id sit juris privati, < potest, si adsit patris consensus expres­ sus. Immo sine hoc donare eum posse, « non tantum de castrensibus, sed etiam « de adventitiis, probabile censet Diana’ ». (Si nimirum filius ex concessione patris habeat dc istis usumfructum et administrationem, ut Salmant.2 cum Palao intelligunt a> ]. « Hinc donare sic possunt minores 25 • annis, etiam sine consensu sui curatoris. « Diana 3, ex Molina ct aliis novem. — • Non autem usurarius, nisi prius usuris « satisfecerit vel cautionem praestiterit « (potest tamen ad causas pias). Diana\ « ex Fagundez et aliis sex. — Ncc sur« dus et mutus a natura; secus, si a casu « superveniente (vel si surdus sit aut «mutus tantum): licet donare inter vi« vos possit, secundum quosdam Azor, « Diana B ». DUBIUM V. Quid sit Commodatum, Precarium et Depositum. 744. Quid est commodatum 745. Quid, precarium. Et quando cesset precarium. — 746. Quid depositum. — 747. Vide casus de commodatario. — 748. Vide de depositario. Quomodo peccet depositarius, utens re dcpostla ; et quid teneatur restituere. — 749. An isti tenean lur ex culpa tantum juridica - 750. Ad quid tenentur artifices, quibus res traditur. 751. An in dubio praesumatur culpa. — 752. Quis teneatur salvare rem alienant potius quam suam. - Vide alia ibidem. — 753. In quibus casibus depositarius possit rent denegare. 744. - « Resp. Commodatum est con« tractus, quo res aliqua mobilis vel im« mobilis, quoad solum usum gratuito con« ceditur, idque ad aliquod certum tempus « explicite vel implicite determinatum. — * Explicite, ut si dicas: Commodo tibi hunc « librum vel domum ad unum mensem. • Implicite, ut si dicas: Commodo tibi li• brum, ut cum describas ; quia tunc im« plicite tantum temporis determinatur, « quantum necessarium est ad commode « describendum ». ■”·«». 745. - « Precarium est, quo conceditur « petenti res utenda, non ad certum tem• pus (in quo differt a commodato); sed « donec concedens repetat, sive expresse • sive tacite, ut si det alteri aut vendat. « — Laymann · ». commod»· om, quid Precarium cessat per mortem acci- Quor-5 pientis; non autem per mortem dantis, si ab haeredibus non revocetur. L. Cum pre­ cario, ff. de precario, — Vide Viva’. 746. - « Depositum est, quo aliquid « traditur custodiendum, ut integrum red« datur. Et communiter est res mobilis, « vel se movens, ut vestis, equus, etc. « Unde circa haec resolvuntur: 747. - < 1°. Commodator non potest commM» .... . c tor, qu *Bdo repetere absque injustitia ante definitum poûh «r « tempus. — Laymann ·. ,ere' « Quod si tamen commodanti darn« num impendeat, potest repetere, licet - simile damnum impenderet commoda« tario ex rei ante tempus repetitione; • ut habet Lessius ·. Quia, ut ait Navar« rus % in commodatione intelligitur ta. * Part 8, tr. 6, reaoL 68 ct 69. — · Tr. 14, cap. 4, n. 116. · .Axor, part. 3, lib. 11, Ut. dc Donation., cap. 3. qu. ult. — Palam, tr. 32, dhp. 2, punct. 16, num. 4. — 1 Loc. cit., 71. · Molina, tr. 2, dhp. 277, num. 7. — · Loc. cit., * Part. 5, tr. 6, resol. 12. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 14, n. 4 rctol. 7X · Fa uml * ., dc Just., lib. I. cnp. 5, n. 36 ct 37. — tare, vel conjugi aut cognatis debitam susten talionem procurare non valet (Cod Germ., 5® et seqq.). 743. - a) Ipse Diana hoc eodem modo in tclligit quaesitum. *>) In jure Austriaco (956) et Hispan. (620) valet donatio mortis causa, modo fiat de parte disponibili, inter personas habiles, et morte ct S. — ’ Dc Contract., qu. 9. art. 2, n. 9, v. f. — · Loc. cit., η. X — · Cap. 27, dub. 5, donantis confirmetur. In jure Gallico, Germa * nico et Italico non admittitur donatio mortis causa; sed in Germ.,(Cod. 2301) admittitur pro missio donationis mortis causa, seu donationis promissio, ea conditione facta, ut donatarius donatori supersit: valet ut ultima voluntas. 747. - n) Busenbaum hic longe a vero aber­ rat, et tribuit Navarro, quod Lessius, lib. 2, CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB, V. Expeniac crdinarixc a commodaunofedcn· dat. Dcpoaiiariaiqaando re utatur li­ ate. Quid tunc debeat re«titucre. 199 « cita haec conditio: nisi interea contigerit « rem esse necessariam commodanti. — . Laymann 1 ». Nota cum Viva * quod in re commodata expensae ordinariae debent fieri a com­ modatario, ut alere equum, etc.; expensae autem extraordinariae, a commodante, ex I. /m rebus, ff. Commodati. 748. - · 3°. Si depositarius bona fide « existimet depositori non displiciturum, « si re deposita utatur, licebit uti; alias « non. — Lessius8. « 4°. Si depositum sit res usu consum« ptibilis, ut triticum, vinum, pecunia, « quae exponendo absumitur, eaque tra« dita sit certo numero, pondere et men• sura, non videtur depositarius peccare « saltem graviter iis utens; si certus sit, « se tantumdem ejusdem bonitatis habi« turum quando repetetur. Lessius *. — • Secus, si pecunia tradita fuerit sacculo « vel arca inclusa, vel munita sigillo. Sil• vester, Azor, Lessius% Bonacina; vide « Trullench 4 ». | Ita etiam Viva · cum Molina Deinde notandum quod depositarius utens mala fide re deposita, tenetur resti­ tuere valorem usus; at si utatur bona fide, tenetur in quo factus est ditior, quando intelliget id domino displicuisse. Ita Viva8 cum Hurtado. Quando autem dominus con­ cesserit usum rei consumptibilis saltem tacite; tunc depositum transit in mutuum (ex communi, cum Lessio, Molina, etc.8, contra Hurtadum): saltem quando depo­ sitarius re actualiter utitur ex consensu domini. 749. - « Verum si is cui res commo­ data, locata, deposita et pignorata est, « negligenter custodiat, ita ut pereat, ne« gligentia autem non sit theologica culpa • mortalis, probabile est quod dixi ex Soto, « Sà, non teneri ad restitutionem in con« scientia ». [Ut etiam tenent Salmant.10 cum Lugo, Ledesma; Roncaglia, Cabassutius ”, etc Vide dicta u. 55^, v. Sed dubium ). « Alii tamen aliter sentiunt, nimirum « teneri restituere, qui juridicam culpam < in custodiendo contraxerit, si ea fuerit « lata; et subinde, si levis tantum; immo et « aliquando, si levissima (nimirum quando « depositio facta est in commodum utrius« que; et si pretium pro custodia acci« piat). Vide Lessium Laymann Ia, ubi « docet depositarium tantum teneri de « dolo, vel culpa crassa quae dolo aequi« paretur. « Dicitur autem juridica culpa lata « seu crassa, cum quis facit aut omittit « quod ut plurimum non facerent vel omit« terent in ea re homines suae profes« sionis ; ut v. gr., si quis rem apud se de« positam relinquit in loco publico, etsi « inadvertenter. — Levis autem dicitur, « cum quis facit vel omittic quod non face« rent vel omitterent homines suae pro« fessionis diligentes; ut si quis depositum < relinquit in suo cubiculo, sed negligit « ostium claudere. — Levissima dicitur, « cum facit vel omittit quod non facerent « homines diligentissimi, ut si quis ostium « quidem obserarit, sed neglexerit tentare « manu an esset bene clausum ». 1 Lib. 3, tr. 4, cap. 14, n. 3. — 1 De Contract., qu. 9, ditp. 523. n. L · · Ap. Viva, de Contract, qu. 9. art. 2. ari. 2, n. 7. — ’ Cap. 27, n. 6 ct 7. — · Cap. 27, n. 8. — Azor, part 3, lib 7, num 3, v. In co. · Hurtad., de Contract , ditp. !0. de Dcpoeito, did. 2. — Solus, de Just, ct Jure. lib. 4, qu 7, Bonae., di*p. 3, de Con- art. 2, post med. — Sd, v. Culpa, n. 2. — * Tr. 13. cap. 1, Sitvcst., v. Dcpoutum, n. 10, qu. 9. lit. de Dcpoaito, cap 7, qu. 8 Luco. disp. 8, num 10b. · Martin. Ledcsm., tract., qu. 14. punct. 1, num. 3, i. (. — · Lib. 7, cap. 25, num. 32. dub. 1, num 4. — · De Contract., qu. 9t art. 2, num. 4, v. Notat. · ’ Tr. 2, dixp. 523, n. 1, v. f. — · Loc. dt.. n. 3. · 2· I* ·, qu. 18, art. 6» v. Serf dubitas quacnaut culpa, — Nontaxlia, tr. 13, qu. 2, dc Restit·, cap. 1, qu. 5. - 11 Lib. 6, Gasp, Hur tad., de Jure ct Just., dc Contract., disp 10.de cap. 9, n. 2. — “ Cap. 7, dub. 8. - “ Lib. 3, tr 4. cap. 25. Deposito, diff. 2. — Ltss., cap 27, n. 6. - Molina, tr. 2, num. I. cap. 27, num. 20, affert ad refellendam Navarri rationem. Navarrus enim, Man., cap. 17, n. 182, adducit quidem Angelum, ut qui teneat opinionem hic a Busenbaum expositam, deinde Silvestrum eamdem pro foro tantum interno et in quodam casu admittentem. « Sed nostro judicio (prosequitur Navarrus) in utroque foro peccat qui commodat et ante tempus revocat... Nec ulla ratio in uno foro potius quam in alio concludit. Et quia licet quis (ceteris paribus) sibi magis quam alteri obligetur,.·, in propo­ sito cetera non sunt paria. Quia commodans sua voluntate propriae rei usum alteri con­ cedit ct suam fidem servare tenetur ». 748 - *l> Lessius citatur (sicut et reliqui auctores) a Busenbaum ex Trullench; sed, Re perçan­ te. quando rettitaendam. Culpa ju­ ridici. quid et quota» plex. 200 UB. til. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI _ Qairura 750. - « 5°. Sartores, molitores et caeι<· « teri artifices, quibus res traditur polienda «vel immutanda; item nautae, aurigae, «caupones, apud quos res deponuntur, «tenentur ex levi culpa; quia depositio « fit etiam in commodum ipsorum. Immo « Silvester vult eos teneri ex levissima, « ex /. 1, ff. Depositi, idque cautum esse « ad vitandas eorum fraudes. — Quod « etiam Lessius et Trullench 1 putant esse ■ probabile in utroque foro, si quis eis « rem expresse tradiderit custodiendam : « si autem ipsis tantum videntibus depo« suerit, v. gr. in diversorio, navi, etc., ne « ex lata quidem teneri ft>. Vide Bonacina, «Trullench, Diana ». * ~ * 6° Si depositarius (idem est de «nJdenti» « commodatario) dubitet an depositum sua « culpa penent, non tenetur in conscientia «ad restitutionem"'. Sanchez3; quia in « dubio non praesumitur delictum, ex l. in foro ex « Merito, ff pro socio. Vide Diana ♦. — In dnqurdoiue «toro tamen externo, si res depositarii tur. « manserint incolumes, praesumitur de « dolo: nisi depositarius probet depositum « casu periisse, et non potuisse simul cum « rebus suis (imminente v. gr. incendio) « servari. Tunc enim non teneretur, quia * praesumptio doli cessaret. Vide Palaum5, « Trullench ’ ». ruJ^de^2. - Hic pro regula generali distintwttn non guitur cum Viva ’. — Quando res perit nr«™ertn in incendio, naufragio, etc., si contractus '•,p,<>p"K sit in favorem dantis, et res est minoris vel aequalis valoris quam res tua, tunc poteris rem tuam praeferre et salvare: at me. Lrti., cap. 27, n 10. — 1 Lib. 7. cap. 2f>, dub. I, n. 6. — Hquoc., dt«p. 3, de Contract., qu. 1, punct. 6, num. 19. — Trull., loc. cit. — 1 Part. 1, tr. 8. resol. 74. — · De Matr., si res alterius sit longe pretiosior, eo casu potes petere compensationem pro re tua deperdita. — Si vero contractus fuit in commodum tui; tunc teneris rem domini praeferre, nec potes petere com­ pensationem Lessius ·, et Viva · cum communi. « 7°. Si domino repetenti depositum re« miserit per hominem qui fidelis habe« batur, isque sibi retinuerit vel perdi« derit; domino periisse dicit Molina, cita« tus ab Escobar. — Vide Trullench ’°. « 8°. Deponens rem usu non consum« ptibilem potest a depositario pro ejus « usu aliquid accipere; quia is est pretio « aestimabilis (licet eo casu, non depositi, « sed locati et conducti contractus sit di· « cendus). — Secus, si sit usu consumpti« bilis: tunc enim depositum, eo ipso quod « depositarius incipit eo uti, induit natu« ram mutui; ex quo (seclusa ratione lucri «cessantis, etc.) nihil licet accipere: ut «vide Dub. seq., et Bonacina 11, Trul« lench ” ». 753. - Notandum hic quod deposita­ rius in quatuor casibus potest depositum domino denegare: 1°. Si per sententiam sint addicta omnia bona depositoris. — 2°. Si comprehendat certo rem esse fura­ tam. — 3°. Si habeat ipse certam causam compensationis. — 4°. Si prudenter certo timeat illum abusurum re deposita contra justitiam, puta gladio ad occidendum; quia tunc peccaret gladium reddendo, contra caritatem: ut Viva *3. Immo Lessius 14, Salmant., et Viva 15 ac Tamburinius, (connum. 10 et 11. Escob., tr. 3, exam. 4, cap. 7. num. 39. (al. η. 60.) — w Loc. cit., n. 8. — “ Di»p. 3. de Contract., disp. tl, num. 18. — 4 Part. 3, tr. 6, resol. 49. — qu. 14, punct. 1, num. 3. — 11 Lib. 7, cap. 25, dub. 1, a n. 3. — “ De Restit., qu. 4, art. 5, η. I. — M Cap. 1b. ' Tr I, disp. 3. punct. 4, n. 4. — * Lib. 7. cap. 25. dub. 1. n. 59. — Salmant., tr. 13. cap. 1, n. 204. — w De Restit., n. <·. — 1 De Contract., qu. 9, art. 2, n. 2. — · Cap. 27. qu. 4, art. 5, num. 2. — Tambur., Decxü., lib. 8, tract. I, i num. 27. — ’ Loc. du. num. 2. - Molina, u. 2, disp. 296. cap. 1, 5 3. n. 6 ct 6. lib. quidquid dicat Trullench, Lessius loc. cit., sitionem juris fallere in conscientia, in qua dub. 2, omnino praetermittit hanc asserti affirmat ejusmodi depositarios solum de levi culpa teneri. partem. h) Ex jure hodierno res apud caupones in 750. - , Palaus a>, Rebellus ·> cum Salmant. ·. « 3°. Item praestare casum fortuitum « mutuatarius tenetur, cum penes hunc « rei dominium sit ; et rem eadem quan« titate et qualitate reddere suo tempore. « 4°. In vero mutuo lucrum aliquod « accipere non licet, quia est usura: de « quo Dub. seq. ». 756. - Sed hic notandum Γ. Quod mu­ tuum praestitum ecclesiae, causae piae aut universitati non potest repeti, nisi probetur in utilitatem illius conversum fuisse, l. Civitas, ff. de rebus creditis. — Et idem dicitur de mutuo dato minori; qui alias non tenetur, etiam major factus, Molina, tract. 2, difp. 756, n. 1. — 1 Dc Restit.. qu. 4, n. 4. — ■ Cap. 16, n. 53. · 1 2· 2”. qu. 62. arc 5, ad 1» — art. 5, η. I. — · Disp. 1, dc Restit. in gen., qu. ulu. punct. I, » Di

Sanchez, dc Matr., lib. 9, disp. 6, n. 7, clare id significat, de casu simili dispu­ tans, scilicet de redditione debiti conjugalis, quam negat esse peccatum, quando exigens lethaliter peccat ob circumstantiam perso­ nalem tantum, non vero ob circumstantiam se tenentem ex parte actus. 755. - a) Laymann, lib, 3, tr, 4, cap. 15, n. 2 ; Palaus, tr, 33, disp. 4, punct. 1, n. 10: Rebellus, part. 2, lib. 8, qu. 1, n. 11, habent priorem tantum partem ejus quod in hoc nu­ mero asseritur, (etsi duo ultimi auctores sim­ pliciter ct absque ulla restrictione a Salmant. allegantur). Rraeaci­ tum ecciettae. etc. repeti ne quit. 202 * Exceptio *». re Filial non habcn» c * i Iren ii * non tenet or re­ stituere mu­ tuum. *Exceptio *. ne LID. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. restituere a>, I. 3, C. Quando ex facto tu­ toris. Si tamen praelatus cum consensu ca­ pituli (et idem dicitur de gubernatore cum consensu officialium) recipiat mutuum no­ mine ecclesiae, ipsa semper tenetur sol­ vere6-',· dum praelati cum capitulo recte alienare possunt res mobiles Ecclesiae. — Lessius », Salmant. * cum Laymann, Molina et Palao. 757. - Notandum pariter ΙΓ. Quod mu­ tuum datum filiisfamilias, ut sic putatis, et carentibus bonis castrensibus, sine sal­ tem tacito consensu parentum, neque ab illis postea restituendum est, saltem in foro externo, l.1, ff. de Senatuscons. Ma­ cedon. — Quo privilegio filii uti possunt, etsi ei renuntient aZ Lessius ·, Salmant.4 cum Palao, Dicastillo et Bonacina. Excipitur Γ. Si mutuum sit in aliis rebus quam in pecunia, de qua lex loqui­ tur. — Excipitur 2°. Si filius juravit sol­ vere; quamvis post solutionem habeat actionem ad repetendum: immo potest re­ laxationem juramenti sibi procurare. Sal­ mant. 5 cum citatis DD. — Excipitur 3°. Si mutuum datum sit, sciente et non con­ * Cap 20, n. 13. — · Tr. 14, cap. 3, n. 6. tradicente patre; aut si conversum sit in utilitatem patris, aut filiorum in rebus quas pater eis praebere tenebatur. Item, si res mutuata adhuc exstet; vel si pater solitus fuerit solvere debita liliorum. Ita Salmant. ’. Dubium est: an Jiliifantilias in primo casu posito liberi sint a restitutione mutui, non solum in foro externo, sed etiam in­ terno ? Negant Bonacina, Dicastillus, Covar­ ruvias et Rebellus, apud Salmanticenses1; quia jus civile non tollit obligationem na­ turalem. At satis probabilius b> affirmant Les­ sius 8; et Sanchez, Laymann, Palaus, etc. cum Salmant. ·. Quia lex bene potest cum justa causa naturalem obligationem au­ ferre, et sic fecisse judicatur in hoc casu ad providendum damno parentum, et ne­ quitiam feneratorum avertendam. Non vi­ detur autem posse negari, quod potestas suprema humana, ob altum dominium quod habet, bene potest propter bonum commune transferre dominium rerum ab uno in alterum; ut patet in lege prae­ scriptionis. — Vide dicta n. 517. Laym., lib. 3, qu. 3, punct. I, num. 6. · Dicast., lib. 2, tr. 10, disp. 1, tr. 4, cap. 15, num. 7. · Molina, tr. 2, dixp. 300, num. 3 ct dub. 3, n. 47 ct feqq. - Cow., in cap. Quamvis pactum, ct 5. - Palaus, tr. 33, disp. 4, punct 5, n. 3. — ’ Loc. cit., pan. 2, $ 3, n. 6, v. Ægo utro diffidit m. · JMd., part. 2, n. 8. — 4 Loc. cit., n. 7. · Palaus, loc. cit., punct. 3, n. 2. lib. 8, qu. 1, n. 16. · ’ Loc. cit., n. 10. — · Cap. 20. n. 8. — Dicati., lib. 2. tr. 10, disp. l.dub. 3, n 55 ct 56. · Bonac., Sanch., Dccal., lib- 7, cap. 31, n.22. - Laym., Mb. 3, tr. 4, disp. 3, de Contract., qu. 3, punct. 1, n. 8. — 1 Tr. 14, cap. 3, cap. 15, n 5. - Palaus, tr. 33, disp. I. punct. 3, num. 6. · n.8. — · Tr. 14, cap. 3, η. 9. — Bonac., disp. 3, dc Contract., • Tr. 14. cap. 3, n. 10. 756. - *<) Lex 3 S/ in reni, C. Quando ex facto tutoris, tractat de mutuo dato curatori vel tutori, quod ipse minor non tenetur resti­ tuere nisi probetur in suam utilitatem ces­ sisse - « Si in rem minoris pecunia profecta sit, quae curatori vel tutori ejus, nomine mi­ noris mutuo data est, merito personalis in cumdem minorem actio danda est ». 6> Si nempe mutuum ejusmodi valons sit, ad cujus solutionem bona Ecclesiae mobilia sufficiant, uti notant Lessius, Salmant, Lay­ mann et Molina, locis citatis. 757. - *) Scu clarius: « Etsi prius ei re­ nuntiaverint »; vel < quamvis velint eidem renuntiare ». *>) In notis ad Medullam Busenbaum, scu prima editione hujus operis, S. Doctor scri­ pserat, ut et ipsi Salmant. quos allegat: < Satis probabiliter ». — In Hom. autem apostol., tr. 10, n. 141, opinionem hanc affirmativam simpli­ citer tenet; sed cum sequenti limitatione: « Ex­ cepto si cum juramento de satisfactione se obligasset; quod juramentum potest caeteroquin a superiore ecclesiastico relaxari ». Filiuiü· miliAi prohabiliter * tiam meo * «cientia ex cufatur. CAP. ΠΙ. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIL 203 DUBIUM VIL Quid sit Usura. 758. Quando committatur usura, — 759. Au usura sit mala dc jure naturae — 760. An mutuans possit aliquid exigere, si obligetur solutionem exspectare per longum tem­ pus. — 761. Dc usura mentali, - Qu. 1. Quando ex ea oriatur obligatio restitutionis. Qu. 2. Utrum mutuans possit retinere id de quo dubitatur an gratis sit datum. — 762. An liceat dare mutuum ob spem lucri. — 763. An mutuans possit retinere quod mutuatarius dedit ex timore, ne alia mutuatio ei negetur in futurum. — 761. An obligatio anti dorai is possit in pactum deduci,- Vide alios casus apud Busenbaum,— 165. An possit exigi aliquid ob periculum sortis. - Quid de montibus pietatis. — 766. An liceat pactum poenae conventionalis. — 767. An dicta poena debeatur ante sententiam. — 768. An ct quando possit aliquid exigi ob damnum emergens vel ob lucrum cessans.— 769. Quot conditiones requirantur ad hoc intéresse exigendum. An in contractu oporteat monere mutuatarium dc damno emergenti vel alio justo titulo. An possit mutuans tale intéressé exigere, si ipse se offerat ad mutuandum. — 770. An liceat mutuanti pacisci ab initio de certa pecunia solvenda pro damno vel lucro incerto. — 771. An possis exigere lucrum cessans, si aliam substituas pecuniam, ad negotium non desti­ natam. — 772. Quid, si dicas: Negotiarer, nisi essent mutuum petentes. — 773. Quid, si aderat justus titulus aliquid exigendi, sed mutuans bona fide inierit contractum usurarium. — 774. Quae pacta liceant in mutuatione. — 775. An sit illicitum pactum legis commissoriae. — 776. An fructus pignoris debeant restitui. Quid, si pignus datum sit pro dote. — ΤΠ. An teneat pactum, ut reddatur aliquid debitum, sed non ex justitia. An, ut desistatur ab injuria. — 778- An valeat pactum, ut injuria condonetur. 779. An pactum, ut conferatur officium. — 780. An pactum, ut praestentur debita ex gratitudine. — 781. An pactum remutuandi. — 782. An pactum, ut res in eadem specie reddatur. — 783. An usurarius acquirat dominium lucri usurarii. — 784» Quid de fructibus rei usu consumptibilis. — 785. Ad quid teneatur praebens consilium aut dans pecuniam pro mutuo usurario. — 786. An peccet deponens pecuniam apud abu­ surum ad usuras. — 787. An principes, etc., coopérantes ut solvantur usurae, teneantur ad restitutionem. — 788. An liceat creditori mutuantis exigere usuras. — 789. An peccent famuli coopérantes dominis usurariis. — 790. Quomodo haeredes usurarii teneantur ad restitutionem. - An liceat petere mutuum ab usurario. (Remissive ad Lib. 2, n. 47, v. Secunda; et n. 77, v. 4.® Licitum). — 791· Vide alios casus apud Busen baum. — 792. Quae obligatio et poena usurariorum. 758. - « Resp. Est lucrum immediate * « proveniens ex mutuo: ita ut mutuans « supra sortem, id est summam capitalem, « lucretur aliquid quod sit pecunia aesti« mabile, ita ut lucrum tale praecise inEit iiiidu. « tendatur ratione mutui. — Quod plane « iniquum est, et grave peccatum contra « jus humanum et divinum; cum mutuans « acquirat lucrum ex re jam non amplius «sua: quia res mutuata jam transiit in « dominium mutuatarii, ut patet ex defi« nitione. Et regula generalis est: Omne « pactum vel gravamen, sive onus, addi« tum mutuo praeter id quod ei proprium « et intrinsecum est, reddit contractum • usurarium. — Bonacina ’, card. Lugo ». BtUm de 759. - Certum est... , quod usura etiam urr natura· H. de jure naturali est illicita, nec pro usu U5ur», QQM· 1 Di«p. 3, dc Contract.» qu. 3, punct. 2, η. 1 ct 12. — Cardin. rtr dc Juti, et Jure, diip. 25» »ect. 2. — rei mutuatae potest aliquid ultra sortem exigi; ut communiter dicunt theologi et juristae cum S. Thoma *, ex cap. Super eo, de usuris. Ratio est, quia, ut docet S Thomas ·, licet in re quae usu non consumitur, prout in domo, equo, possit usus a re distin­ gui: in re tamen usu consumptibili, ut in vino, tritico, pecunia, non adest usus rei distinctus a dominio; cum usus rei sit ipsa rei consumptio. Et ideo in mu­ tuo, ex sua natura transfertur rei do­ minium in mutuatarium. Si igitur aliquid exigeretur pro usu rei consumptibilis, injuste quidem exigeretur, ait S. Thomas ct omnes; quia exigeretur pro re quae non exstat. Quidam autem neotericus, in libro re* ?· ?··. qu. TH. ΑΠ. L — ’ 2· 2* >·, qu 78. an. L qu. 78, art. L — 5. TAoin.. 204 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Op, laboriose conatus est pro· 'rwwu. U bare pecuniam de se non esse sterilem et in fructiferam, sicut aliae sunt res usu consumptibiles; cum ex communi commercio hominum, ut asserit, quamplura lucra ex pecunia observemus oriri. Hinc infert, praecisis justis titulis periculi, damni, etc. (de quibus infra dicemus), licite posse ali­ quid exigi a mutuo pecuniae ultra sortem: modo lucrum sit moderatum, et modo mutuatarius sit dives, et pecuniam illam in augendis bonis suis impendat. — Sed merito haec nova opinio interdicta est a Summo Pontifice Benedicto XIV, in epi­ stola encyclica edita anno 1745, quae in­ cipit: Vix pervenit. Ratio certa est, quia lucrum quod recipitur ex pecunia, totum oritur, non ex ipsa pecunia, quae, cum omnino sterilis sit, fructum parere haud potest; sed oritur ex mera industria ho­ minum. Nec pro eo quod mea pecunia alteri proderit ob suam industriam, pos­ sum ego ultra sortem aliquid ab eo exi­ gere; pariter ac si vendo rem quae em­ ptori valde utilis erit propter industriam suam, non possum propter hoc aliquid recipere ultra justum rei pretium. Ratio de se patet, et alia declaratione non in­ diget. Ad illud autem quod opponitur, Ju­ daeis Deum permisisse (ex Deut. xxviii, 12). fenerari ab alienis: respondet S. Thomas, apud Salmant. *, quod tunc non permisit Deus usuras, sed concessit hoc modo acci­ pere gentium bona, quae Dominus Judaeis largitus est h>. — Lege Patrem Concina, qui peculiari volumine hanc falsam opi­ nionem fuse et perdocte confutavit, Hic autem notandae tres propositiones ue ac Bassaeus, atque non improbabilem putat Sporer — Et haec sententia vere non videtur sua probabilitate carere. Si enim licite aliquid exigere potest qui obligatur ad mutuandum infra longum tempus (ut docent DD. communius cum Molina, apud Viva ’): cur non potest qui obligatur non repetere suum nisi post diuturnum tem­ pus? Vide mox infra dicenda. Tertia sententia, parum huic secundae dissimilis, quam tenent Salmant.8 cum Baïlez, Prado, Aragon et Caramuele, dicit quod, licet adhaerendo primae sententiae, exigere aliquid praecise pro tempore sit usura: attamen, cum sit moraliter impos­ sibile quod per multum tempus exspe­ ctando mutuans non patiatur aliquod pe­ riculum, damnum vel incommodum, aut saltem non impediatur ab exercendo ali­ quem actum liberalitatis aut alterius de­ centis operationis; idcirco potest aliquid ultra sortem recipere et pacisci. Sed dices Γ. Obligatio exspectandi per aliquod tempus inest cuilibet mutuo. Unde, sicut in mutuo ad 15 dies, adest obli­ gatio non repetendi intra 15 dies; ita et in mutuo ad tres annos est obligatio per tres annos non repetendi: quia tunc obligatio illa exspectandi per tres annos est intrin­ seca tali mutuo; alias mutuator venderet suam commoditatem. Nec talis obligatio exspectandi per tantum tempus dici valet pretio aestimabilis; cum ipsa non procedat ex justitia, sed ex eadem liberalitate ex qua procedit beneficium mutuandi. — Sed responderi potest: Cuilibet mutuo est qui­ dem intrinseca obligatio exspectandi per aliquod tempus ordinarium: verumtamen mutuo in particulari, cum pacto exspe­ ctandi per tempus extraordinarium, non est intrinseca, sed omnino extrinseca talis obligatio; et ideo illa non procedit ex libe ralitate, sed ex justitia, ratione pacti quod ex justitia obligat ad exspectandum pro Trull., lib. 7, cap. 19, dub. 12. Hau . v. Usura HI. n. 26. 205 tanto tempore. Hinc, si mutuans aliquid accipit pro tali obligatione, rite accipit, non ratione commoditatis qua privatur, sed ratione oneris ex pacto sibi impositi: quod onus utique est pretio aestimabile, ut fatetur ipse Lugo4 cum aliis. Dices 2°. Obstat tertia propositio pro­ scripta, mox supra relata; ex qua videtur omnino vetitum aliquid exigi pro obliga­ tione exspectandi usque ad certum tem pus? — Sed respondetur: Dieu propo­ sitio merito fuit damnata, quia per illa verba nimis generalia comprehendebatur cujuscumque temporis exspectatio, etiam ea quae mutuo est intrinseca. Non autem ibi prohibetur aliquid exigi pro obliga­ tione exspectandi per tempus extraordina­ rium : quae obligatio est mutuo extrinseca. Et hic obiter notandum, nonnullos in­ duci ad reprobandas cunctas opiniones quae aliquam similitudinem habent cum propositionibus damnatis; inepte putantes eas ita generaliter proscribi, ut nullam patiantur exceptionem vel justam inter­ pretationem. Quod revera est contra na­ turam propositionum damnatarum; juxta enim omnium DD. consensum, non sunt clausis oculis rejiciendae omnes opiniones, nisi expresse aut virtualiter in proscriptis contineantur. Caeterum, regulariter lo­ quendo, propositiones damnatae intelligendae sunt uti jacent, et in sensu rigoroso, atque ab auctoribus illarum intento. — Praeterquam quod quaedam opiniones (prout dici potest esse hanc de qua loqui­ mur) damnatae sunt, quia nimis genera­ liter loquebantur, et ideo non sunt exten­ dendae ad omnes casus particulares, qui propter aliquam momentosam circumstan­ tiam distinguuntur. 761. - « Unde resolves: 1°. Peccat gra« viter ex genere suo exercens talem usu« ram, etsi sit mentalis tantum sine externo « pacto. Dicitur enim usura mentalis, cum « quis intentionem habet accipiendi aliBrade, cap. *Λ. qu. 1, η. 37 c< seqq. · Aragon, ia 2·'· .2 ** Matina, disp. 3ϋβ, qu. 78, Artic. 1, dub. 1. ad 3 argum. - Caram., Th coi. · In propos. 42 Alex. VII. n. 5. — 1 Tr. 14. cap. 3, fundam., torn. 3. lib. 2, diip 14. n. 765 ct seqq. — « Diip. 25. num 9. — 1 Tr. 6, cap. 4, num. 71. num 9. DUB. VIL Raiic», in * 2 * 2·· qa. 78. art I, dub I. ad 3 760. - a> Joannes Henriquez, accuratius citari poterat a Salmant * ; nam in opere in­ scripto Questiones praeticas, sect 33, qu. 4t n. 24, in med u. 13, scribit se nec probare nec reprobare opinionem, quae dicit licitum esse aliquid in mutuo exigere, ratione carentiae pecuniae, Objeciio . * aller Repende­ tur Propoii · ticort dam­ natae, quo­ modo inter­ pretandae Usura, pec­ catum gra­ ve c * gene­ re suo. Usura, menuüis. 'JÜÔ LIB. III. - ΓΗ ACT. V. DE SEP1IM0 PRAECEPTO « quid ex mutuo ultra sortem, etsi exte« rius pacto id non exprimat: sicut realis ♦ seu exterior usura dicitur, cum quis in­ tentionem illam per pactum aliquod cx* r4 U pal· < primit. — Quod aliquando tantum impli­ luta. cite fit in aliquo contractu, et vocatur '■ usura palliata; cum videlicet contra« hentes praetendunt alium contractum « emptionis, locationis, etc., in quo tamen - revera usurarium quid intervenit. Vide « exempla apud Toletum 1 ». MenuHic non est sermo de usura mentali 111, quando oblidet ad quae in solo animo sistit, sine datione restitutio nem. mutui; haec enim ad nullam restitutionem obligat. Sermo autem fit de usura mentali quae conjuncta est cum mutuo, sine tamen pacto expresso vel tacito lucrandi aliquid supra sortem; ad distinctionem usurae realis, quae oritur ex pacto. Quaeritur Γ. Quando ex hac usura mentali oriatur obligatio restitutionis? Dicimus Γ. Quando usura mentalis est ex parte utriusque, ita ut mutuans acci­ piat lucrum tamquam pretium mutui, et mutuatarius ut tale etiam solvat; tunc certe lucrum restituendum est. — Dici­ mus 2". Quando usura mentalis est ex parte solius mutuatarii qui dat lucrum ut pretium, et mutuator accipit bona fide ut gratis datum; tunc non tenetur hic resti­ tuere ex injusta acceptione, sed tantum ex re accepta, cum noverit mutuatarium non gratis praestasse. — Dicimus 3°. Quando contra usura est solum ex parte 1 Lib. 5, cap. 31. — · 2- qu. 78. art. 2, ad X — Tr. 14, cap. 3, num. 31. — · Tr. 6, cap. 4, num. 80. — DECALOGI. mutuantis, eo quod mutuatarius dederit gratis et mutuans recepit ut pretium; tunc, si noverit illum liberaliter donasse, potest retinere. Quaeritur 2°. In dubio an mutuatarius dederit aliquid ultra sortem gratis, vel ut pretium mutui; utrum mutuator possit illud retinere? Certum est licite posse mutuantem ac­ Muttur.i licite aca cipere a mutuatario dona liberalia; ut do­ pii do tu h· cent omnes cum D. Thoma ’. — Si vero oeralia. Quid dc dubium sit an mutuatarius dederit gratis dubii doti vel non, respondent Lessiusa> et Salmant.3 tione. quod si mutuans accepit munus in bona fide, potest superveniente dubio illud reti­ nere ; secus vero, si accepit cum dubio. Sed quid, si acceperit cum dubio posi­ tivo, sive cum probabilitate verae donatio­ Quid de nis? — Admittit Sporer 4 posse retinere, Srobibili utens opinione probabili. — Sed communi­ onatione. ter et recte id negant Lessius °, Concina ", Continuator Tournely b>; et Salmant. b>, cum Soto e>, Bonacina Covarruvias b>, Prado c), Aragon c), etc. Ratio, quia cum tali dubio nequit mutuator inchoare pos­ sessionem rei alienae. Item, quia in du­ bio mutuatarius regulariter praesumitur coacte dedisse ; quia difficulter homines gratis sua largiuntur, ut fatetur ipsemet Sporer ’. In hoc du Caeterum in hoc dubio deferendum est bio, sequen­ da polior illi parti pro qua est potior praesumptio. praesuo * Hinc ajunt Salmant.”, Sporer’, Lessius10, ptio. praesumendum esse mutuatarium moracap. 16, num. 3, i. f. — 1 Tr. 6, cap. 4, num. 76. — · Tr. U cap. 3, num. 31 et 43. — ’ Loc. cit., num. Θ0. — w Loc. dt 1 Cap. 20, n. 45. — · Lib. 3. dc Just, et Jure, dhsert. 3, n. 45. L f- cui mutuans sese subjicit; addens tamen ne­ cari non posse quin ilia pecuniae carentia sit pretio aestimabilis. 761. - a) Lessius» cap. 20, n. 45, priorem tantum distinctionis partem habet; scilicet negat mutuantem posse munus illud retinere» si cum dubio acceperit. h> Continuator Tournely, part. 2, dc Con­ tract., cap. 3, art. 5, concl. 2, i. f.; Salmant., loc. cit,, n. 31; Bonacina» disp. 3, dc Contract., qu 3, punct. 2, n. 11 ; Covarruvias» in rcg. Peccatum, part. 2, in prine., n. 4, v. f., de dubio in generali loquuntur, non autem de positivo. — Praeterea Bonacina ct Covarru­ vias non citantur a Salmanticcnsibus <7 Sotus, ae Just, et Jure, lib. 6, qu. 1, ari 1, v. Tertio modo, tractat dc ca^u quo « fenerator non putat se recipere ultra sortem ratione mutui, sed forte ratione benevolentiae» nihilominus alter dat mutui causa ». Et ait: « Quamdiu iste crediderit accepisse ratione benevolentiae» et a culpa et a restitutione est liber Attamen cum primum resciverit mu· tuatarium non dedisse nisi ratione mutui» te­ netur sub reatu peccati mortalis reddere ». Et v. Quarto modo, tractans de casu quo « mutua­ tor corrupLam habuit intentionem» sed tamen alter non est largitus nisi gratis ex liberalitate», dicit: «Neque de hoc ambigendum, quin quamdiu mutuator habeat conscientiam alterum ratione mutui dedisse, teneatur ad restitutionem, non quidem simpliciter, sed ratione errantis conscientiae... Et ideo ubi con­ stiterit alterum non dedisse ratione mutui, CAP. Sperare lueram ex CTititudine non est u *ra. ΠΙ. - DE CONTRACTIBUS. - DUB, VIL liter certo donasse, si non sit pauper aut avarus, aut non dederit impulsus ex metu, neque ex molestia vel petitione mutuantis. Idemque dicunt Salmant. 1 cum S. Anto­ nino, si mutuatarius per scripturam asse­ rat liberaliter se donasse: nisi constet in fraudem usurae id scripsisse. — Opposi­ tum vero praesumitur cum Salmant. ’, si mutuans ante donationem significant velle aliquid ut sibi debitum; aut si mutuatarius sit pauper, vel non solitus donare, vel si solvat ante redditionem mutui: quia tunc facile praesumitur dare, ne cito cogatur ad mutuum reddendum. Idem rationabi­ liter censeri dicunt Navarrus et Me­ dina apud Salmant. 8, contra Dicastillum *), si mutuatarius acceperit mutuum ad usus necessarios; quia talis necessitas tollit, aut saltem infirmat praesumptionem quod ille omnino gratis donaverit. 762. - « 2. Non est usura, si mutuans « nihil intendat ut pretium, sed tantum « speret aliquid ex gratitudine, et ea in« tentione illi aliquid donetur; licet illud « ut finem principalem intendat. — Mo« lina ‘, card. Lugo 5 ·. Quaeritur 1”. An liceat dare mutuum sub spe lucri? S. Thomas 6 sic distinguit: Si aliquis ex pecunia mutuata exspectet vel exigat, 1 Tr. 14, cap. 8, n. 43. - S. Anion., part. 2, tit. 1. cap. 7. 207 quasi per obligationem padi taciti vel ex­ pressi, recompensationem muneris ab ob­ sequio ve! a lingua, perinde est ac si ex­ spectaret vel exigeret munus a manu.... Si vero munus ab obsequio vel a lingua, non quasi ex obligatione rei exhibetur, sed ex benevolentia, quae sub aestimatio­ nem pecuniae non cadit, licet hoc accipere, et exigere, et exspectare. — Hinc infe­ runt Γ Cajetanus, Palaus, Prado, Trullench et Villalobos, apud Salmant. T, in foro conscientiae non esse signum usurae mentalis, quod quis non mutuaret, si cre­ deret mutuatarium nullam recompensa­ tionem redditurum. Inferunt 2" iidem8 Ca­ jetanus, Prado, cum Trullench, Serra et Salon, posse mutuantem licite talem spem mutuatario etiam manifestare; sed bene advertunt Salmant. * cum Lugo <0, etc., hoc non carere vehementi suspicione usu­ rae (juxta dicta de Simonia, n. 51, v. Hinc, in fine). — Unde recte dicunt Salmant.10 et Viva >, * taliter mutuantes ordinarie cen­ sendos esse usurarios. Sentiunt autem Busenbaum (ut supra), Salmant. n, et Lessius u cum Petro Na­ varra ex Soto, non esse illicitum mutuanti dare mutuum sub spe lucri, etiamsi talis spes sit principale motivum mutuandi c'. — Sed verius puto cum Patre Concina “ loc. dt. · Cajflan., in 2”" 2~. qu 78, art. 1. ad 4. Prado. $ 7. — · Loc. cit., n. 42 — · Loc. cit., o. 44 — * Diip. 305. loc. cit., n. 49. - Trull., lib. 7. cap. 19, dab. 3,0.4. · Strra, η. X — · Disp. 25, n. 28. — · 2 * 2··, qu. 78, art. 2, ad 3. — in 2· * Cafatan., in 2· * 2··, qu. 78, art. 1, ad 4, - Palaus, tr. 33. disp. 4, punct. 9, n. 2. - Prado, cap. 28, qu. 1, num. 47. Trull., lib. 7, cap. 19, dub. 3, num. 2. · Villal., pan 2. tr. 22, diff. 4, n. 3. - ’ Tr. 14, cap. 3, n. 34. - · Ap. Salmant, *·, 2 qu. 78, art. 1, dub. 2. · Solon. in 2·· 2 *·. qu. 78, art. 2, controv. 2. n. 3 et 4. — · Loc. dt., n. 34. — · Loc. du — u Loc. dt., n 32 et 33. — * Cap. 20, n. 37. - Ptlr. fiiavar., hb. 3, part. 2, n. 198. Solus. de Jusi, et Jure. hb. 6, qu. 1, art. 2. — “ Lib. 3, de Just et Jure, disaert. 3, cap. 16, n. 10. sed gratuito, quamquam depravatissima inten­ 762. - *> Lugo, disp. 25, n. 30, haec scribit : tione illud receperit, nullo implicatur resti­ Si illa spei manifestatio « antecedat, frequen­ tuendi nodo». — Idemque tenent ac Sotus, ter videbitur significare aliquod pactum im­ Prado, cap. 28, qu. 1, n. 56 et 57; et Aragon, plicitum, et mutuatarius intelliget se postea in 2nm 2at, qu. 78, art. 1, v. Supposito jam, non ex mera libcralitate, sed ex tacita promis­ nullum tamen ex his auctoribus Salmant. sione dare id quod dat ultra sortem princi­ allegant. palem ». »2 Etiamsi in schedula dicat mutuatarius Viva, in propos. 42 Innoc. XI, n. 12: « Speculative tantum est probabile, inquit, se liberaliter et omnino gratis donare, ut ad dunt Petrus Navarra, lib. 3, cap. 2, dub. 10, quod possit mutuans excitare animum mun. 325; et Medina, Cod de rebus per usu­ tuatarii ad gratitudinem debitam jure naturae; ram acquisitis, qu. 3, cans. 3, v. Hinc ap­ practice tamen hujusmodi excitatio fert quod­ paret; ita etiam a Salmant. allegati. dam pactum implicitum, si antecedat mutuum. <) Dicastillus, lib. 2, tr. 10, disp. 2, dub. 13, Et si subsequatur, tunc mutuatarius metu in­ n. 293, in tantum contradicit auctoribus cita­ justo induci solet ad solvendum auctarium, tis, in quantum affirmat valere signa expressa timens ne sibi injusta nota ingratitudinis inu­ contraria, sicut et scripturam; ceteroquin con ratur ». cedit etiam necessitatem plerumque signum <) Si nempe ita speratur non tamquam esse quod non datur liberaliter. ex debito justitiae, sed ex debito amicitiae cl Motuum mb ipe io cr i quaii ex pacto, illici­ tum. Quaai cx bcnevolentu. licitum. Ccr. ^«ta­ na. Mutoarc principali­ ter ex ipe lucri, illici­ tum. 208 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. hoc esse omnino illicitum d>, ex textu Lu­ cae VI, 35, ubi praecipitur: Mutuum date, nihil inde sperantes. Si textus hic non explicatur saltem de hac principali spe, nescio in quo alio casu explicari poterit. Ratio autem nostrae sententiae est, quia, si non licet dare mutuum principaliter ob lucrum ex mutuo percipiendum, nec etiam licet mutuare principaliter ob spem lucri. Id omnino confirmatur exemplo simoniae, quae incedit quidem pari passu cum usura. Circa enim simoniam jam proba­ vimus (n. 51, v. Caelerum, et n. 54), quod si quis det temporale solo intuitu obti­ nendae rei spiritualis, tunc censetur ha­ bere intentionem saltem virtualiter simoniacam; ut patet ex propos, damnata 46 Innocent» XI, quae dicebat non esse simo­ niam dare temporale pro re spirituali, etiamsi temporale sit principale motivum dandi spirituale. — Idem dicendum in mutuo. Quando etenim mutuum datur principaliter ob spem lucri, tunc ipsum lucrum speratum, cum sit principale mo­ tivum mutuandi, virtualiter convertitur in pretium mutui. Et hoc clare colligitur ex cap. Consuluit 10, de usuris, ubi sic ha­ betur: Consuluit Nos tua devotio, an ille... usurarius debeat judicari, qui (non alias mutuo traditurus) eo proposito mutuam pecuniam credit, ut, licet omni conventione cessante, plus tamen sorte recipiat... Ve­ rum, quia quid in his casibus tenendum sit, ex Evangelio Lucae manifeste cogno­ scitur, in quo dicitur : Date mutuum, nihil inde sperantes; hujusmodi homines pro intentione lucri quam habent, cum omnis usura... prohibeatur in lege,judicandi sunt male agere, et ad ea quae taliter sunt accepta, restituenda, in animarum judicio efficaciter inducendi. Hinc sapienter dixit S. Raymundus 1 : Qui sub tali spe mutuavit pecuniam, quidquid postea (etiam gratis... oblatum) ultra sortem acceperit, usura est. Bene autem ait Concina», minime pecM.tun care mutuantem qui mutuum dat ad ca- aimT» ptandam alterius benevolentiam, etiamsi haec benevolentia sit principale motivum mutuandi; quia beneficium gratuitum ex se pertinet ad conciliandam mutuam be­ nevolentiam. Immo addo, etiamsi secunda- nem m. rio speretur aliquod lucrum, ita ut lucrum sit causa impellens ad mutuandum (non ,pt 1BCn tamen si hac spe deficiente mutuum non daretur, quia tunc saltem praesumitur animus usurarius). — Ita ex D. Thomaa, ubi ait : Si (mutuans).... accipiat aliquid hujusmodi, non quasi ex aliqua obliga­ tione tacita vel expressa, sed sicut gra­ tuitum donum, non peccat ; quia, etiam antequam pecuniam mutuasset, licite po­ terat aliquod donum gratis accipere, nec pejoris conditionis efficitur per hoc quod mutuavit. Recompensationem vero eorum quae pecunia non mensurantur, licet pro mutuo exigere, puta benevolentiam et amo­ rem ejus cui mutuavit, vel aliquid hujus­ modi. Et 4 dicit licere mutuanti adhuc hujusmodi donum sperare'), modo (intelligendum, ut diximus) haec spes non sit causa finalis mutui; nam, licet speculative Praelia loquendo, differat sperare lucrum ex benedli volentia, et sperare ex justitia, in praxi tamen facillime haec confunduntur. 763. - Quaeritur 2°. An mutuans possit retinere quod mutuatarius dedit non ex mera gratitudine, sed ex timore ne alia mutuatio ei negetur in futurum, aut ne aestimetur ingratus ? Negant Cajetanus °), Molina, Navarrus et alii, apud Diana ; cum Viva 6, qui oppo­ sitam sententiam putat speculative, non 1 Sum., lib. 2, til. 7. de Usuri·, $ & — 1 Lib. 3. de disp. 306, n. 6 - A’atwr., Man., cap. 17, η. 209, post med. · Jusi, et Jure, diucrl. 3, cap. 16, n. 6. — * 2* 2~, qu. 78, Diana, part. 1, ir. 8, resol. 62 — · In propos. 42 Innoc. XI, Alt. 2, corp. — 4 De Malo, qu. 13, ari. 4, ad 13. — Motina, num. 10. liberalitatis ct gratitudinis, ut explicant Sal­ mant. et Lessius. Ό « In praxi, spectata corrupta hominis natura ». Ita Concina. r) Dummodo, ut explicat Angelicus, munus istud speretur, « non quasi debitum, sed quasi gratuitum et absque obligatione praestan­ dum ». 763. - «J Cajetanus non recte allegatur a Diana; nam in *2'™ 2“', qu. 78, art. 7, ad 4, (uti dtat Diana) non loquitur de timore mu· tualarii, sed de spe mutuantis, et negat usurae peccatum admitti, . quando aliquis mutuat, nihil propter mutuum exspectans, sed exspe­ ctans ex gratitudine illius cui mutuatur quod non erit ingratus; sed sicut gratiam illi facit CAP. 111. - LIE CON IRACTIBGS. practice probabilem. - Sed affirmant Lay«’lowing mann6', Lugo, Palaus, Solus fc>, Diana 'i°n«iln,rt ct Salas, apud Salmant. *. Quia, ex S Tho ma et communi, requiritur ad usuram, quod detur ex vi pacti, sive ut debitum ex justitia; dari autem ex tali timore nen efficit quod detur ut pretium: lex enim mutui non prohibet ut alter nolit ingratus apparere. Salmanticenses autem, licet primo di­ cant talem donationem difficulter non esse usurariam, cum rarissime praesumenda sit mere voluntaria; attamen revera postea secundae sententiae adhaerent, dicendo quod si donatio vere fuerit gratuita, bene potest retineri. Etsi enim illa sit alioquin involuntaria, nequaquam vero tale involun­ tarium illam irritat; cum non proveniat ab extrinseco cogente, sed ab intrinseca ne­ cessitate, vel voluntate ipsius mutuatarii. — Ita Salmant.2cum Serrad),Trullench *>, Prado et Soto /4 qui advertit, discernen­ dum semper esse an mutuans recipiat ra­ tione amicitiae, vel an ratione mutui. 764. - « 3". Quod si tamen intelligeret « sibi aliquid donatum, non gratis, ut pu«tabat, sed ut debitum ratione mutui; Qud a* 209 - OÜB. V7J. « teneretur restituere quantum inde ditior « evasisset; ut habet Sâ’, card. Lugo‘>. Adverte hic prop, 42 damnatam ab Innocentio XI, quae dicebat: Usura non est, dum ultra sortem aliquid exigitur, tamquam ex benevolentia et gratitudine debitum; sed solum si exigatur tamquam ex justitia debitum. — Recte notat Vivai quod in illa verba ex gratitudine debitum cadit damnatio; nam mutuatarius non te­ netur bonis suis satisfacere obligationi gratitudinis, cum possit satisfacere mu­ tuantem laudando, pro eo orando, etc. An autem obligatio autidoralis, seu gratitudinis, possit unquam in pactum deduci? — Omnino negandum, ut clare infertur ex praefata propositione ; nam id quod in pactum deducitur jam dicitur debitum. Vide dicta de Simonia, «. 53. «4n.Nec est usura dare mutuum alterius « amicitiae captandae causa, atque ulte« rius inde sperare officium, quia amicitia « non aestimatur pretio. — Card. Lugo *. « 5°. Pactum tamen de obtinendo a « mutuatario (vel ejus opera) officio ali« quo, illicitum est et usurarium. Ita com « muniter Molina T, Lessius % Salas *), n. 35. · Palans, tr. 33, di«p. 4, pu net. 9, n« 3. - Salas, tract, de Usuris, dub. 6. d 2. · 1 Tr. 14, qu. 1, η. 54. — · V. thnro, n. 11. — * De Jtxil cap. 3, n. 85, — S. Thom., 2· 2··, qu. 78, art. 2. — Salmoni., n. 6 ct 7. — · De Just, et Jure, dxsp 25, n. 2S. — ’De Just, tr. 14, cap. 3, n. 36. — · Loc. dt., n. 3t>. · Prado, cap. 28, ct Jure, lib. 2, disp. 310, n. 12 ct 13. mutuando, ita ille gratus vel in remutuando, vel in serviendo, vel in munusculis juxta con­ ditionem suam erit, non ut usuram solvat, sed ut gratis se gratum exhibeat >. h) Laymann, ΖΛ. 3, tr. 4, cap. 16, u. 4; ct Sotus, de Just., lib. 6, qu. 1, art. 2, et art. 4, v. Restat autem, quidquid dicant Salmanliccnses, non dc timore mutuatarii, sed de spe ipsius mutuantis loquuntur. U Diana, qui a Salmant. allegatur ut qui cum formidine hanc opinionem teneat, pari. /, tr. 8, resol. 62, dicit solum: « An sit etiam probabilis,... judicent viri docti ». •0 Serra, etsi a Salmant. citetur ut refert S. Alphonsus, haec tamen, n: 2at* 2a<, qu. 78, art. 2, dub. 3, Diccud. 4, dumtaxat scribit: « Ratione praesumptae donationis posse mu­ tuantem aliquid accipere ultra sortem... Adver­ tendum est tamen hanc praesumptionem raris­ sime admittendam esse ». • ) Trullench perperam citatur a Salmant.: prorsus enim oppositum tenet, lib. 7, cap. 19, dub. 3, n 5: « A fortiori, inquit, non videtur admittendum quod dixit [Salas, de Usur.) sup. dub. 6, u. 2, videlicet non esse usuram men- talem auctitium velle recipere ab eo quem scio non daturum, nisi timore ne iterum ne­ getur ei mutuum, aut ne videatur vel vocetur ingratus, quando nullus est animus extor­ quendi auctitium vel recipiendi illud ut de­ bitum ex justitia seu ex vi pacti ». /J Sotus, de Just, et Jure, lib. 6, qu. 1, art. 2, v. Quid autem, ait aliquid accipi posse ratione amicitiae, proindeque posse idipsum sperari, addens (quod notant Salmant.': « Hoc tamen latendum quod, cum sit valde subtile discernere, quando intentio subesi recipiendi ratione amicitiae aut ratione mutui, semper est talis intentio suspecta. Sed ubi vir prudens id discernit, nulla subest culpa». Cfr. etiam notam b hic supra. 764. - *Lessius, cap. 20, dub. 9, u. 62 et seqq., id revera docet, quando pactum istud est justitiae. 2X1 n. 66: « In praxi non esse facile concedendum, inquit, pactum amici­ tiae in hujusmodi; nam facile sic palliaretur usura ». — El cum Lessio in omnibus con­ cordant Salmant, loc cit., u. 58. Salas, de Usuris, dub. 13, u. 2, ita pro­ fecto tenet, sed n. 3, doctrinam hanc sic limi- I.uro, di»p. 25, S. At i Ho.xBi, U/xj it moralia. — Tom. II. disp. 25, n. 31. — · In prope * et Jure, 4.’ damnat, ab lunoc. XI 14 4* Jr obhSi·?"’. *n' *cpium ticne aiw 1111 dAIB ΑΓΠΙςΐ l c’ *rium p£ uxaniut 210 .Mutuare 4(1 recupe­ randum de­ bitum, lici­ tum. Exigere xliquid r>Hone peri­ culi. etc, li­ citam. LIB ÎIL - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO « card. Lugo1 »; [Cum Viva r> et Salmant.a> communiter] « contra Navarrum Etsi » Salas eum excuset, qui mutuat aliquid « cum pacto ut statim praestetur aliquod « beneficium ex gratitudine. — Vide Trul« lench 1 ». Excusatur quidem qui mutuat cum pacto ut alter remutuet in praesenti: se­ cus, in futurum. — Vide dicta de Simonia, n. 57, et dicenda n. 781, ex D. Thoma. « 6°. Pactum ut a mutuatario confera« tur beneficium ecclesiasticum, est usura «(et simonia); quia cogitur is subire no« vum onus. « T. Non est usura, cum quis, non po« tens sua recuperare, mutuat ut sibi red« dantur sua, vel ne sibi inique noceatur: « quia haec jure jam ante debentur; et « sic non facit lucrum nec imponit novam « obligationem. Bonacina 3, ex Azor, Re« ginaldo, etc. ». — [Vide dicta de Simo­ nia, ex n. 98, quae dicuntur etiam de mutuo]. 765. - « 8°. Nec est usura exigere ali« quid ratione periculi recuperationis, dii« ficultatum, vel expensarum, quae erunt « vel metuuntur in recuperanda sorte ; « quia pretio aestimari potest quod quis « se in tale periculum et difficultatem « conjiciat. Bonacina 4. — Necesse tamen « esse Ut periculum istud, etc., deducatur 1 Disp. 25, num. 4L — · Lib. 7, cap, 19, dub. 7, — Di»p. 3, dc Contract., qu. 3, punct. 3. n. 15 et 16. DECALOGI. « in pactum expresse vel tacite, docet « Laymann 5 ex Medina Valentia, Mo« lina, Lessio a>, etc. Item dicit card. Lugo °·'. « Et sic liciti sunt Montes Pietatis, ut « vocant, hoc est, thesauri quidam, qui « in refugium pauperum a republica vel « principe reponuntur, ut inde pauperibus « gratis mutuetur; ita tamen ut parum re« tribuant pro expensis quae fiunt in mi« nistros et conservationem talium Mon« tium. — Vide Toletum ·, Lessium ’, Bo« nacina 8 ». Magna agitur Quaestio: Au, ratione periculi amittendae sortis, liceat aliquid supra sortem exigere? Prima sententia negat; eamque tenent Navarrus ·, Sotusl0, Toletus ”, Natalis Ale­ xander ”, Genettus — Rationes hujus sententiae infra exponemus in objectio­ nibus ad secundam sententiam, quam se­ quimur. Secunda igitur sententia, probabilior et satis communis, quam tenent cum Busenbaum (ut supra) Lessius '3, Silvius ”, Silvester ”, Continuator Tournely10, Wigandt,T, Fagnanus”, Petrocorensis <>, Cabassutius ”, Lugo w; Salmant.a' cum Mo­ lina, Valentia, Salon, Trullench et aliis innumeris, affirmat licite posse aliquid moderatum accipi propter periculum sor­ tis: — Dummodo,h 1° periculum sit verum u Cap. 2U, dub. 13, η. Ill et seqq. — u In 2* 2·', qu. 77, Ator, . Nam Thomas Hurtadus · affert exemplar hujus declarationis authenticatum per notarium apostolicum. — Oppo­ nit deinde idem Henricus, praefatam de­ clarationem non esse approbativam, sed tantum tolerativam. Sed respondetur quod S. Congregatio dicit ibidem, mutuantes non esse inquietandos, dummodo habeatur ratio...probabilitatis ! periculi j: quae utique verba non meram tolerantiam, sed posi­ tivam permissionem significant. Praeterea quod Pontifex, ut diximus, positive prae­ cepit observantiam hujus decreti: unde (bene ait Continuator Tournely) inaudita tuisset haec agendi ratio, si Pontifex prae• Moral. S. Thom., v. Unira. i. f. - Dcclar S. G, llultar. dc PropAcandA Fide, tom. I. pA£. 124 et ML 4p. Labbe, torn. 19, col. ‘MJ6. — · Opuec. 73, cap. o. i. L — Roolul. orthodoxo moral, de Martyrio HdcL ‘ Lib. 4, dc lusi., cap. 7, qu. o. - · Lib. 6. cap. β, num 2. Γοητη., part.2. · Ad cak. Con/tu. — 1 Part. 2, de Contract., cap. 3, art. 3, tccL I. concl. 4.— dc Contract, cap. 3, Ait. 3, «cet. L concl. 4, v. Ad , Pa­ lao, Covarruvias, Tapia, Villalobos, et aliis communiter, textum intelligi pro casu quo mutuans ex vi ipsius mutui obligaret mutuatarium ad talem contractum assecurationis ineundum; vel casu quo (ut sentit Petrocorensis 8) mutuans intendat omnino ex mutuo lucrari, ita ut aliter non mu­ tuaret. Idque expresse sentit etiam D. Tho­ mas *), apud eumdem Petrocorensem % ubi dicit: Si vero {mutuans} non pro mu­ tuo lucrum sperat, sed onus periculi quod in se sumit, petit sibi compensari; ita ut esset dispositus ad mutuandam gratis pe­ cuniam, si tale periculum in se non su­ meret; certe tunc non peccat. Circa autem Montes pietatis, quos me­ minit Busenbaum (ut supra), advertendum, hos approbatos fuisse a concilio Latera­ nensi sub Leone X, sub hac limitatione: Concedit tantum accessionem, ad solas ministrorum expensas, et aliarum re­ rum ad illorum conservationem, ut prae­ fertur, pertinentium pro eorum indemni­ tate dumtaxat ultra sortem, absque lucro eorumdem Montium. Hinc advertunt Pater Concina4 et Con­ tinuator Tournely 5, quod, ut licite tales Montes erigantur, tres conditiones requi­ runtur: Γ. Ut pecunia tradatur pauperibus intra limitem certae summae, pro tem­ pore determinato restituendae. 2°. Ut pi­ gnus a debitoribus exhibeatur, illudque custodiatur a ministris, et tempore prae­ finito vendatur sub hasta, ac retento pretio quod Monti debetur, reliquum restituatur domino pignoris; vel pauperibus (si hic inveniri nequit); vel etiam eidem Monti, ut ait Roncaglia ·: quod etiam admittit Concina ’, si Mons sit pauper, et prema­ tur i) necessitate succurrendi pauperibus, 213 ut concesserunt aliquibus Montibus Si­ xtus V et Clemens X. * Dive Hic autem notandum cum Concina ", peten» mu­ peccare divites, qui sine necessitate acci­ ra u m A monte pie· piunt mutuum a Monte, ut alias lucrentur; Utit. et ideo tenentur illico pecuniam restituere. Hoc autem intelligendum dicerem, si Mons q u « n <1 o peccetesset pauper ; quia tunc deficeret subventio pauperum, pro quibus isti Montes sunt in­ stituti. — Pasqualigo autem (apud Con­ cina ·) affert quasdam litteras Pauli III, quibus asseritur licite concedi posse ali­ quam annuam accessionem iis qui pecu­ niam otiosam in praefatis Montibus collo­ cant. Sed Petrus Ballerini10 clare et merito evincit has litteras apocryphas. Adducit tamen Pater Concina 11*alias litteras ejus­ dem Pauli ΠΙ, Julii III et Pii IV, in quibus id conceditur: sed cum hisce limitationi­ bus, ut deponentes pecuniam id faciant zelo caritatis erga pauperes, et alias pa­ ratas habeant emptiones, ex quibus licite lucrari possent. An vero sit licitum etiam privatis hu­ jusmodi Montes instituere? Affirmat Les­ sius ** . Pactum 766. - « 9°. Nec est usura, si, timens poenae con­ « difficultatem aut fraudem mutuatarii in ventionali· in mutuo, « reddendo tempore constituto, paciscaris hei tum « ut, si tunc non solvat, aliquid det praeter • capitale loco poenae: quae poena licite « exigetur, dummodo non fiat alia inten« tione quam ut mutuatarius sic quasi « constringatur ne sua culpa fallat Unde « si mutuatarius absque sua culpa non « possit solvere, non licebit poenam exi« gere; ut habet Toletus18. — Qui ait ma« nifestum esse argumentum pravae inten« tentionis, si optes non solvi tibi prae« fixo tempore, ut poenam recipias; ac * simpliciter usuram fore, si certo sciens 1 Cap. 20, n. 116. — 1 Tr. 14, cap. 3, n. 92. — Palam, de Juit. et Jure, dissert. 3, cap. 20, η. 4. — · Part. 2. de (non cit. a Salmant.) tr. 33, disp. 4, punct. 18, num. 4. Cavar,, (a Salm, non citatu.*.) Variar. resol. Hb. 3, cap. 2, Contract., cap. 3, /Xppend — · Tr. 14, qu. 3, de Mutuo et Utura. append, de Montib. ptet .qu.2. reap.?· — ’ Loc. cit., n 5, (al., n. 8.) . Tapia, (hem a Salm, non citatu*.) tom. 2. dissert 3. cap. 20, n. 5. — · Loc. cit.. n. 6. — Ρα^ααΙίς., Hb. 5, qu. 17, art.9, n. 2. Vitta!, (λ Salm, pariter ommus) part.2, tr. 22, di (T. 10. η. 3.— · Lib. 4. de Just., cap.7, qu.6. *, Deci - Concit. Taiwan., bulla fntcr multipliers. - * Lib. 3. Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 16, n. 13, hanc utique refert; sed ipse priori interpre­ tationi, tamquam sibi magis placenti, adhae­ ret. Nec pro hac tertia a Salmanticensibus adducitur. mor. 183- - · Loc. dt., num. 7 et S. — ,o Opusc. de Montib. piet·, cap. 3, $ 3. — u Loc. at,, n. 9. - u Cap. 20. dub. 23. n. 1 * vin % LIB. HI - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « alterum non valiturum solvere, adhuc « tali poena oneres. — Vide Bonacina ', , * «Molina Lessium3 ». Licitum est igitur in mutuo pactum poenae conventionalis, ut tenent commu­ niter Lugo 4, Sotus 4; Continuator Tour­ nely ‘ cum Henrico a S. Ignatio; Holz­ mann7, Wigandt ’.Cabassutius·, Lessius10, Anacletus 111, et Salmant. ” cum Scoto, Trullench, Villalobos, etc. — Ratio autem cur hoc pactum sit licitum, est, quia talis poena apponitur ut contractus firmitati consulatur et avertatur negligentia mutuatarii. Ad licite vero hoc pactum apponen­ dum, requiritur: Γ. Ut mora debitoris sit notabilis et culpabilis. — 2°. Ut absit ani­ mus lucrandi per poenam appositam: qui animus praesumitur, si oneretur debitor ad restituendum pro tempore quo scitur eum solvere non posse. Ita, cum Busen­ baum, Salmant.13. — Adde 3". Ut poena sit moderata et culpae proportionata. Vide Salmant. 767. - An autem dicta poena debeatur ante Judicis sententiam ? Negant Sanchez15; et Palaus, Diana % etc., apud Salmant.18 ; quia ratio generalis de poenis est, ut non debeantur ante sen­ tentiam - Oppositum tamen tenent pro­ babilius Continuator Tournely JT, Holz­ mann b>, Lessius c>; et Silvestei, Villalo­ bos et alii, cum Salmant.18; quia haec poena magis habet rationem paexi quam poenae. 768. - « 10". Nec est usura, pacisci et ■ accipere aliquid ratione damw enter- « gentis (siquidem mutuum vere illius «causa sit), aut lucri cessantis vel cessa« turi, dummodo de hoc praemoneatur « mutuatarius. Ut, si volebas domum re« ficere, aut poteras nunc commodo tem« pore emere triticum, privando autem te « tua pecunia in dando mutuo, corruit « domus, et postea carius emes triticum. « Item non poteris lucrari cum tua pecu· « nia, quod poteras et volebas negotiando, « ita ut mutuatio sit vere causa lucri ces« santis. — Ubi notat Toletus, supponen« dum in hoc titulo lucri cessantis: Γ.Quod « vere volueris cum ea pecunia negotiari, « et non habeas aliam. 2°. Quod malis ne« gotiando aliterve lucrari quam sic mu« tuando, ita ut mutues tantum in gratiam « mutuatarii. 3". Ut minus exigas quam « lucrari poteras, et deductis expensis, « quia lucrum cessans non est actu, sed « in potentia, et variis adhuc eventibus « obnoxium. Unde ad arbitrium viri pru« dentis, pro majore vel minore ejus cer« titudine, aestimare id poteris, et sic cum « mutuatario de eo pacisci. S. Thomas, « Molina ”, Salas *°, card. Lugo J1, Bona« cina — Hinc qui non habuit animum « negotiandi, vel si non erant nec brevi «sperabantur merces, vel non erat nw« raliter certus de lucro, nihil potest acci « pere ultra sortem : quia mutuatio ista « vere non fuit causa lucri cessantis. « Eadem ex causa usura est, si mer« catores credito vendentes, aliquid ultra « pretium rigorosum accipiant titulo lucri • cessantis, v. gr. rem tantum valentem « 100 vendant pro 105 numerandis post 1 Ditp 3, de Contract., qu. 3, punct. 7. — · Tr. 2, pari. 2, tr. 22, difT. 9, n. 1. — u Tr. 14, cap. 3, n. 75. - X), dub. 15. — · Dhp. 25, num. HO. — u Loc. cit., n. 76. — ° Dc Matr., lib. 1, disp. 37, n. 4. Palaus. ir. 3, disp. 2, punct, 3, n. 4. · · Tr. 14, cap. 3, diwp 317. — · Cap Dc Jusi. el Jure, Hb. 6, qu. 1, art. 3, post cone I. 1, dubi­ tat Io. — · Part· 2. de Contract., cap. 3, art. 4. sect. 8. · Htfirü. a S. tom. 2. Hb. 9, cap. 33, num. 399. — 1 Dr Contract., num 759. — · Tr. 9, exam. 8 qu. 3, n. 69, ud 13. — · Lib. 6. cap 7. η. I. — ” Cap. 20. n. 128. ·» Tr h de Commet., dist. 4. qu. 4, n. 38 i ip. 3. n 75. (n 18) — ·· Tr. 14, in 4, dist 15. qu. 2. art. 2, con cl. 4. Trull., lib. 7. cap 19, dub. 13. n. 1. · Villa!., ministrorum mercedem, Montiumque expen bas, quae pro domorum conductione ct aliis rebus fieri debent ». 767. - u Diana, part. 1, tr 8, resol 29, ail hanc sententiam non carere sua probabi­ litate, licet contrariam, quae est opinio S. AIphonsi, probabilem appellet n. 77. — n Part. 2, de Contract., cap. 3, art. 4, sect. 3 v. poenam vero. — Si/vcsf., v. Poena, n. 14. - Villa/.. pan 2. tr. 22. difT. 9. n. 3. Hb. 5, cap. SJ. - S. Thom., 2 * “ Loc. cit., n. 77. — To/ct., 2··, qu. 78. art 2, ad 1. - Tr 2, disp. 314 el seqq — ” De Usuris, dub. 18 el seqq — u Disp. 25, n. TO et seqq. r- Disp. 3, de Contract., qu. 3, punct. 4. bi Holzmann, loc. cit.. quaesitum istud si­ lentio praetermittit; neque alibi apud ipsum id reperire potui. <) Lessius, loc. cit, n 135 et 136, hanc profecto opinionem valde probabilem et ve­ riorem existimat, priorem tamen, ut proba bilem agnoscit Quid tap notut titi Iu> lien cetunt it CAP. ΙΠ. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. Puanum n· * cajcft r»l ti.ulut Mu ncfant la.rum ce *· urn eiae titalum ju· Muro. UoaunU ndc( Allir· IILIIUI. 215 Vil. « annum ; quia vendendo ad creditum « (quod est vidualis mutuatio), plures ha­ bent emptores, pluresque res vendunt: et sic compensatur lucrum cessans, atque « adeo illud non cessat ratione hujus ven< ditionis. Diana *, Trullench . * Vide Dub. « seq. ·. — Hac in re, perlege propositio­ nem 41 inter proscriptas ab Innocentio XI. Certum est ob titulum damni emer­ gentis licitum esse mutuanti exigere id quod sibi jnterest causa mutui. — Ita om­ nes cum D. Thoma · qui rationem dat, inquiens: Hoc enim non est vendere usum pecuniae, sed damnum vitare. An autem id liceat ob titulum lucri cessantis? Dubitat Sotus 4; et absolute negant Scotus "4 Durandus et alii, apud Azor. Hisque videtur adhaesisse idem S. Tho­ mas *, ubi subdidit: Recompensationem vero damni, quod consideratur in hoc quod de pecunia non lucratur, non potest in pactum deducere; quia non debet vendere id quod nondum habet, et potest impediri multipliciter ab habendo. — Sed commu­ niter alii doctores affirmant, ut Cajetanus , * Silvius ’, Lessius ·, Genettus Petrocorensis ‘°, Wigandt “, Continuator Tournely “, Anacletus ” ; Salmant. 14 cum Petro Na­ varra, Laymann, Valentia, Bonacina, Re­ bello, etc. Hunc titulum approbat l. 13, Q. Rem ratam hab.; et expresse videtur approbasse SS. noster Pontifex Benedi­ ctus XIV, dicens 18 : Neque item negatur, posse multoties pecuniam ab iinoquoque suam, per alios diversae prorsus natu­ rae a mutui natura contractus, recte coi- locari et impendi: sive ad proventus sibi annuos conquirendos, sive etiam (nota) ad licitam mercaturam et negotiationem exer­ cendam, honestaque indidem lucra perci­ pienda. Ratio nostrae sententiae est, quia, ut docet idem S. Thomas M, dupliciter potest aliquis damnificari: Uno modo, quia au­ fertur ei quod actu habebat. Atio modo..., impediendo ne adipiscatur quod erat in via habendi: et tale damnum non oportet recompensare ex aequo; quia minus est habere aliquid virtute quam habere actu. — Idque dicit S. Doctor ” valere etiam pro lucro quod aliquis sperat ex sua pe­ cunia. En verba D. Thomae: Nam ille qui semen sparsit in agro, nondum habet messem tu actu, sed solum in virtute ; et similiter ille qui habet pecuniam, nondum habet lucrum in actu, sed solum in vir­ tute: et utrumque potest multipliciter im­ pediri. Nec officit quod S. Doctor id intelligat 18 de lucro cessante ob moram mutuatarii, non solventis tempore praefi­ nito. Nam, sive lucrum cesset ob moram mutuatarii, sive ob causam mutui, eadem ratio currit exigendi lucrum cessans; cum tale interesse non debeatur mutuanti, nisi ob compensationem damni, quod in utro­ que casu aeque illi obvenit. Ad textum autem D. Thomae primo loco relatum, respondet Silvius ”, S. Du­ ctorem negare ibi quod mutuator possit exigere integrum lucrum assequendum, non vero partem ejusdem. Et merito sic respondet; cum ipsemet S. Doctor in se­ cundo loco supra allato doceat furem te- 1 Pen. 1, tr. e, r«ol. 34. - · Lib. 7, cap. 19, dub. 9. M Pan. 2. de Contract., cap. 3, dc Utura. art. 3, ecct. 2. — “ Tr. 8, de Contract, dial. 4. qu. 4 num. 3b. — M Tr. 14. n. J. — a 2· 2 *. qu 78. art. 2. ad 1. — 4 Dc Ju»U ct Jure, lib. 6. qu. I, art. 3. conci. 4. — Durand, a S. Porhati., in 3. cap. 3, η. 70. diti 37, qu 2, ad 1. · Asor, part. 3, lib. 5, tu. dc Utura. lib. 3, ir. 4. cap. 16, num. 8. · VaUtt/., tn cap. 6, in prine. — · 2* 2··, qu. 78. art. 2, ad 1. - ■ In 2"· 2··, qu. 20, punct. 2, $ 5, concl 3. · Hcnac.t disp. 3, dc Contract . qu.62, art. 4 (cfr. in qu. 78, art. 2, v. JntHuni — qu 3, punct. 4. n. 12. · RtML. part. 2. lib. 8, qu. 5» n. 4. 1 !n 2— 2"'. qu. 77, art. 1, quaer 5. — · Cap. 20, dub 11, — “ Encycl. Vtx n. 80. — · Torn. 1, tr. I. cap 4, qu. I. — cap. 7, qu. 12, — 11 Tr. Lib. 4, dc Ju*t., exam. 8. qu. 2, n. <«8. v. Resp. 3. — 768. - « Azor, loc. cit., in mea saltern editione Lugdunensi 1622, allegat Sectum, non Solum; at revera, uti dicit S. Alphonsus, Sotus non affirmat, sed dubitat, scribens loc. cit.: «Quod hoc modo possit lucrum cessans in pactum duci, non est adeo certum, ut pa­ troni assertionis hujus arbitrantur; sed est tum minus probabile, tum quam plurimis Pttr. Λ\κ·αζ„ lib. 3, cap. 2, η. 288. · Laym.. *, 2· disp. \ h 3. n. 3. — * *2 2". qu 62 art. 4. — 1 11 Loc. cit., nd 2 . — * Loc du. obj. 2. — w In 2— 2··, qu. 77. art. I. quacr. 5, ad 1 arg. usurarum periculis expositum ». — Scotus vero, in 4, dist. /5, qu. 2, art. 3, (n. 26)t non tractat diserte de praesenti casu, sed so­ lum objectioni respondens, · quod licet unicui­ que in contractibus se servare indemnem», scribit. < Si non vult damnificari, pecuniam sibi necessariam reservet, quia nullus eum nécessitât ad laciendam misericordiam pro· Kr»pon delur obje . * ctionibu 216 1· Condi­ tio: dt m· 1erem ab inibo paciKtndum. Monitio de titulo Juiu alio», non n«ctv terta. LIB. HT. - TRACT. V. DE SEPTTMO PRAECEPTO DECALOGI. neri compensare damnum, non autem ex aequo; rationem adducens: quia minus est habere aliquid in virtute, quam habere in actu. Si ergo fur tenetur recompensare domino lucrum cessans ex furto, juxta tantum aestimationem spei; cur, juxta eamdem aestimationem, mutuator non poterit exigere lucrum cessans ex mutuo? — Id maxime confirmatur ex bulla Bene­ dicti XIV, ubi1 dicitur juste posse aliquid exigi ex mutuo, si concurrant justi tituli, nempe, si pecunia alias collocanda fuisset ad licitam negotiationem. 769 - Ad hujusmodi tamen interesse exigendum, tres conditiones requiruntur: I*. Conditio, ut interesse ab initio in pactum deducatur. — Nam post contra­ ctum mutuans nihil petere potest, etsi immemor fuerit de suo damno: nisi vi, metu vel fraude coactus sit a mutuatario (ut S. Thomas v, Lessius * et alii); vel nisi involuntarie coactus sit ad mutuandum, quamvis licite, v. gr. a rege ad bonum publicum. — Pariter tenetur mutuatarius ad damnum et lucrum cessans, si juste interpellatur ad solutionem; vel terminus praefixus elabitur, et ipse culpabiliter non solvat. S,Thomas’ et Salmant.4. Sed dubitatur hic: aw in contractu sit uecesse praemonere mutuatarium de vero damno vel alio titulo justo, pro quo pos­ sit exigi aliquid ultra sortem? Prima sententia negat, quam tenent Lugo ' cum Soto b>, Salas h>, Aragon h>, Salon”, etc.; item Cajetanusc>, Tapia4·’, ’ ί 3, n 3. — · Cap. 20. n. 79. — · De Malo, qu. 13. art. 4, ad 14. — · Tr. 14. cap. 3, η. K. — · Di»p. 25, n. 74 et 182. — Villalobos rf>, apud Salmant. ’. — Ratio, quia mutuatarius nequit rationabiliterallegare suam intentionem ad titulum inju­ stum; sed debet contrahere juxta capa­ citatem materiae, et in titulum justum consentire. Maxime quia regulariter mu­ tuatarius non retardaretur a contractu ex eo quod nosset justo titulo lucrum exigi. Secunda tamen verior sententia (licet olim contrariae adhaesi) docet monitio­ nem esse necessariam. Ita, cum Buseabaum ut supra, Lessius1, Pater Condna·, Continuator Tournely e; Salmant.10 cum Laymann Palao, Dicastillo, etc. — Ratio, quia mutuatarius putans con­ tractum usurarium, non consentit in con­ tractum justum, in quem forte non con­ sentiret si novisset justum titulum; putans enim titulum esse injustum, forte contrahit sperando non solvere usuras, vel solutas eas sibi compensare, vel saltem quod alter tempore mortis restituat. Alioquin, bene ait Concina, posset forte evenire quod ille majus detrimentum ex mutuo quam commedum retraheret. — Sed ratio magis universalis est, quia ad contrahendum non sufficit voluntas interpretativa seu conditionalis (ut dicemus n. 773, v. Secunda}, sed reouiritur voluntas actualis, aut virtualis, aut saltem aliquando habita et non retractata: juxta dicenda Lib. VI, de Sa­ cri/. Missae, n. 335, Qu. I. Ergo mutuans, si lucrum sibi cessat, imputet suae negligentiae; ait enim S. Thomas 11 : Debebat... sibi cavisse ne detrimentum incurreret ; v. Quarta conditio. — · Tr. 14, cap. 3. n. 83. · Palaus. tr. 33, disp. 4, punct. 15, num. 4. · Dica st., lib. 2, tr. IO. • Tr. 14, cap 3, num. 83. - ’ Cap. 20. dub. 13, num. 110. - · Lib. 3, de Just. et Jure, divert. 3, cap. 14, § 1, n. 4. — dbp. 2, dub. 7, num. 188. — Conci na, lib. 3, de Just, rt • Pari. 2. de Contract., cap. 1 de Uiura. art. 3. *ect. 2, Ari. 4, «d 14. ximo. sed si vult misericordiam facere, necessiutur ex lege divina, ut non faciat earn vitiatam >. 769. - ·) S. Thomas, 2« 2ae, qu. 78, art. 4. non citatur ad rem: stcut nec,gw. 62, art. 4, corp et ad 1 et 2, uti dtatur a Salas. •J Auctores isti a Lugo non citantur pro casu sicut hic ponitur ; sed pro casu quo mu­ tuans coactus mutuavit: ct tunc quidem ne­ gant necessariam esse monitionem. In eo au tem qui libere mutuavit, requirunt omnino monitionem, ut Sotus, de Just., lib. 6, qu. 1. art. 3, conci. 3. Salas, de Usur . dub. 18, n. 6, Aragon, in 2a’* 2n'. qu. 78, art 2, ad 1, Jure, diucrt. 3, cap. 14, $ 1, n. 4. — « De Malo, qu. 13, v. Dictum 2; Salon, in 2a,n 2a<·, qu. 78, art. 2, controv. 8, n. 4, 11 et 14. Igitur non omnino discedunt a sententia quam S. Al­ phonsus veriorem existimat et amplectitur; sed eam, ex pane saltem, tenent. r; Cajetanus non citatur hic a Salmanticensibus· Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 17. art. 5. η. 3; Villalobos, part. 2, tr. 22, diff. 7, n 4. et diff. 8, n. 10, a Salmant. citantur pro sc eunda sententia, quam revera tenent, ct quae est sententia S. Alphonsi. «■? Busenbaum requirit ut interesse initio in pactum deducatur. — Et Laymann pariter Veri. CAP. HT. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII. Eiœptio. * uuro. • bi pî'iùcTo ««m». Projwbi· "wîhbt n« BwetmSt liter dedo drfacwda. Deductio *exaeqaita te iliqaan· do facienda. ? Conditio: ■ utuum vere iit cau* m damni. nec ille qui mutuo accepit, debet damnum incurrere de stultitia mutuantis. Secus vero dicendum, si revera exsi­ steret titulus justus, et tam mutuans quam mutuatarius in contractum consentirent, omni meliori modo quo possent; ut mox dicemus in Quaest. 4, n. 773, v. Nec obstat. Conditio est, ut non plus exigatur Quarn lucrum quod speratur ex alio contractu licito, juxta aestimationem spei et periculi, et deductis expensis. — Vide Salmant. An autem deducenda sit aestimatio laboris in tali lucro impendendi? Affirmant 1orobabiliter Cajetanus, Ta­ 1 ’ P* ai Villalobos. — Sed probabilius negandum censent Lessius J) et Salmant. * cum Bonacina/-ζ Trullench, Palao, Dicastillo, Salas; quia non tenetur mutuans detra­ here aestimationem cessationis laboris quem ipse libenter subiturus esset. Alias, si labor compensandus esset, raro a mer­ catoribus aliquid exigi posset pro lucro cessante. — Verumtamen ex aequitate censeo aliquam detractionem faciendam esse casu quo esset cessatio a magno la­ bore, a quo mutuans, ut se liberaret, pro­ babiliter aliquid impenderet. III1. Conditio est, ut mutuum vere sit causa damni vel lucri cessantis. — Nam si mutuans aliam habet pecuniam, quam ad negotiandum substituit; vel si lucrum quod amittit ob mutuum ex mercatura facienda, potest et vult sibi comparare ex alia via aut arte, cui mercando non po­ tuisset vacare: tunc nequit exigere aliquid, 217 nisi esset pro majori molestia subeunda in illa alia via lucrandi. — Vide Lessium ·, Salmant.4 cum Palao, Trullencb, etc. An autem mutuans licite exigat in­ téressé damni emergentis vel lucri cessan­ tis, si mutuet non compulsus alterius pre­ cibus, sed ipse se offerat ad mutuandum? Negant Conradus et alii quidam, apud . * Lessium Quia cum mutuator, non ro­ gatus, sed sponte mutuum offert, lucrum non cessat causa mutui vel mutuatarii; sed ipse mutuans lucrum sibi impedit. — Sed probabilius affirmant idem L us Lugo6 cum Molina Navarro, Toleto<>, Valentia, Baftez «>, etc. Ratio, quia mutua­ tor tunc non offert mutuum absolute, sed sub conditione ut ei compensetur lucrum cessans; et sic mutuatarius, acceptando mutuum, est vera causa cessationis lucri, vereque impedit quin mutuator ex sua pecunia juste lucretur. Prout si quis in gratiam alterius offerat omittere jactum retis, licite exigit pretium spei jactus illius; quia alter est vera causa ut captio piscium sperata illi impediatur. T70. - Quaestio l1. An liceat mutuaton pacisci ab initio de certa pecunia solvenda, quando damnum emergens vel lucrum cessans est incertum, seu tantum probahabiliter futurum? Distinguit Pater ConcinaT. Et dicit quod si est certum damnum eventurum vel lucrum cessandum, nempe, quia occa­ siones lucrandi sunt actu vel proxime praesentes, et dubitatur solum de ejus majori vel minori quantitate; tunc bene 2··, qa. 78, cap. 3, q. 65. · Palaus, tr. 33, disp. 4, punct. 15» n. 6. - art. 2, ad 1, § Sicut autem granum, et § aeq. · Tafita, torn. 2, Hb. 5, qu. 17, art. 6, n. 4. · ViHat., part. 2. tr. 22, Trull., lib. 7, cap. 19, dub 8, n. 7; ct dub. 9, η. λ — Conra­ dus Summenkart, de Contract., tr. 2, qa. 80, conci. 1. · diff. 8, n. 9. — · Loc. cit., n. 84. - TYull., Hb. 7, cap. 19, • Cap. 20, n. 101. — Less., loc dt. — · Di«p. 25, n. 107. · dab. 9, π. 5. - Palaus, tr. 33, diep. 4. punct. 15, num. 8. · ftavar., Man., cap. 17, η. 212. - Valant,, in 2-· 2··. diip. 5, Dicast., lib. 2, tr. 10. disp. 2, dub. 5, num. 178. * Satas, qu. 23, punct. 2, dc Usur,, dub. 30, n. 9. — ■ Cap. 20, n. 84 et acq. — 4 Tr. 14, ct Jure, dissert. 3, cap. 14, $ 2, n. 5; cl cap. 15, J 8, n. 7. lib. 3, tr. 4, cap. 16, n. 10, necessarium esse ait, « ut lucrum cessans, vel damnum emer­ gens, vel sortis periculum in pactum dedu­ catur expresse aut tadte ». Quod sane fieri nequit sine dicta monitione, quin etiam est virtualilcr ipsa monitio. f) Lessius, cap. 20, dub. 11, n. 98, hanc ne­ gativam sententiam sibi placere ait, « quando iste labor talis est, ut mercator non optet illum pecunia redimere, quia vel cupit illum subire, ut otium aliamve molestiam vitet, vel facili conatu cum ceteris negotiis eum prae­ stabit ». — Cui doctrinae favet etiam Bona­ cina (quamvis simpliciter a Salmant. citatur), cum, disp. 3, qu. 3, punct. 4, n. 13, v. Re~ spondeo, scribat : < Tantum esse detrahendum quanti mutuator laborem et molestias rede­ misset... Secus dicendum videtur, si mutuator non optasset laborem redimi; sed optasset illum potius subire, aut non difficulter illum cum ceteris negotiis subiisset ». Molina, disp. 315, n. 12; Toletus, lib. 5, ’ Tr. 14, cap. 3. n. 84. — Cajetan., in 2· * 5, v. Tertia ccndiho. — 1 Lib. 3, dc Just, Offereril fflutuumntquit 'XlJCe- Proba bi· Mu· potete exi fere u. lercwdAm Ri. Interesxr damni certi in *e. dubii inqnantitate, potent exigi. I-1B. III. - TRACT 218 V. DE SEPTIMO PKAECEPTO DECALOGI. potest taxan arbitrio prudentum, et in frangit retia, nihil tenetur solvere domino s«n, pactum deduci quantitas solvenda. — Se· pro spe piscium capiendorum, sed solum iw Con· . . _ . m. eus vero, si damnum non est certe even· damnum retium. Sed respondetur cum turum, vel si occasiones lucrandi tantum Glossa ·, quod tunc dominus praecise ex '■'Nh' probabiliter occurrere possent. Ratio, quia lege Aquilia nullam habet actionem pro his casibus posset accidere quod damnum impedita spe captus piscium; sed bene non eveniat, vel occasiones non occur­ habet aliunde actionem, ex l. Sijactum 13, rant; et tunc mutuator ex solo muiuo |al. 12\ ff. de ad. empt. et vend., ubi sic lucraretur. dicitur: -SY jactam retis emero, et rete “' Sed verius censent Salmant.1*cum Mal- jactare piscator noluerit, incertum hujus *tlrv'“«Xip. dero, Villalobos4 , GutierrezTapia %· rei aestimandum est. Subdit Glossa: Aesti­ Tamburinius · cum Navarro et Salas; item matur quantum est verisimile quod esset Silviuset De Cocqh-, apud (Continuato- captum. — Unde apparet, licite posse com­ remJ Tournely '·■·, licite posse mutuantem pensari damnum probabiliter ex mutuo pacisci de aliqua certa quantitate solven­ eventurum, quamvis incertum. da, debita servata proportione juxta timo­ Ob eamdem rationem, probabiliter ait Proiub. rem damni vel spem lucri luturi. Ratio, Bonacina 4, mutuatorum qui non certo, quia sic debita aequalitas jam bene ser­ sed tantum probabiliter erat destinaturus vatur; nam, sicut damno non eveniente, pecuniam ad negotiationem, posse aliquid rc· lucraretur mutuans, ita contra, eveniente exigere pro rata probabilitatis. — Sed di­ damno, lucrabitur mutuatarius. — Nec ces: Si potest aliquid exigi pro probabili­ refert quod damnum eventurum pestmo- tate applicationis pecuniae, ergo posset dum non accidat: quia pactum de aucta­ etiam aliquid exigi pro possibilitate appli­ rio non lit pro damno luturo quod forte candi. At respondeo negando paritatem. non eveniet; sed pro periculo ejus proba­ Possibilitas est mera potentia seu non re­ bili, quod actu supponitur et actu est pre­ pugnantia applicationis: unde mutuator tio aestimabile. Prout siquis vendit jactum ex ea nullum habet actuale et positivum retis, non vendit quidem pisces, qui forte fundamentum lucri futuri, sed tantum ne­ non capientur; sed vendit spem eorum gativum. E converso, probabilitas futuri probabilem, quae jam de facto exsistit. — lucri habet quidem positivum fundamen­ « -pObjicitur /. Quemadmodum, § Item Labeo, tum talis lucri sive spei istius; et ideo .n o. ‘ II. Ad l. Aqtiil., ubi statuitur, quod si quis est pretio aestimabilis. 1 Τι. Il cap. 3, n SI. /M·· ». curuliL I ct *? twin. 4 H et II Muldcr , tr. 5, cap. 3, dub. 13, 1 Decal.. lib M, Ir. 3, cap. $ 3, A’.iva». Man .cap 17. num. *211 cl 212, tap 33, n. 2 IJaAez, m 2a··· 2a·, qu. 78, art 2, v. Caetrrum Inue, citantur simpliciter 4 Lugo; ipsi hanc opinionem tunc solum admittunt, cum quis se »·λ cantate ad mu­ tuandum obtulerit. 770 Villalobos a Salmant. adducitur pro sententia quae negat posse aliquid accipi pro lucro cessante fictitio aut in potentia re­ mota ; et quae offirmat requiri lucri cessantis probabilitatem. Et re vera Villalobos, part. 2, tr. 22 diff. 8. ii 6, negat posse percipi aliquid pro lucro ficto vel dubio, ut si esset tantum in potentia remota At n. 9, satis innuit posse diquid percipi pro lucro probabili, dum dicit solvendum esse lucrum non integrum, quia quod esi in spe non unii valet quanti id quod in re · — Gutierrez autem, de Jurant., part. I, tap 2, η 7. ait casum in quo habetur ratio lucri cessantis. dan in homine solito v. Nom». Salat, dc Usuris, dub. 2U, num. 7 cl 8. — • Ad v. Fieri. — · Dhp. 3, de Contract., qu. 3, punct. 4, n. U, v. Secundo. negotiari, quia si ex eo quod ex sua pecunia consuevit mercari, apparet quasi pro certo, quod ex ea lucratus luisset, tunc poterit petere lucrum cessans». — Tapia denique, toni. 2, lib. 5, qu. 17, art. 6, n. 3, affirmat licitum esse pacisci de lucro cessante, quod sit ♦ in pro­ xima spe moraliter certa ct non impedibili »; negat vero n, 4, idem fieri posse pro lucro cessante dumtaxat possibili in potentia re­ mota, quod esset contingens et dubium. b) Silvius et DeCocq a Continualore Tournely, lot ut.:·;, sert. 2, i. /., adducuntur, quatenus affirmant posse pacisci dc certa pe­ cuniae summa, vi cujus velit mutuator quasi redimere periculum probabile, non autem eventum exspectare; ct hoc esse licitum. Et revera id tenent Silvius, in 2am 2a<, qu. 77, art. t, qu, 5, v. Petes; et De Cocq de Jure et Ju>L, tr. 2, cap. 5, sect. «S’, v. Ut interim. CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII. Dubiam Ttfit fttfotUri. proba biliter potest curert Interease Dtqail per * dpi xb ini­ tio. Quid, si mutuator solum animi pendeat, velit an non negotiari? Adhuc affirmant Tamburinius *, et Lu­ * go cum Salas f), posse aliquid exigere; quia pariter est pretio aestimabile, pri­ vare se in gratiam mutuatarii hac pote­ state deliberandi, destinandique pecuniam ad negotium, cum non teneatur gratis ea spe et potestate privari. Prout si quis hae­ reat, an cras possit aut velit vel ne piscari, bene potest aliquid exigere, si in gratiam tui se obligat ad non piscandum. — Et hoc neque improbabile videtur, cum haec privatio obligatoria (cum teneatur mutua­ tor non repetere mutuum per aliquod tem­ pus) est aliquo pretio aestimabilis. Quamvis autem sub initio liceret in pactum deducere, ut diximus, damnum eventurum, vel lucrum cessandum incer­ tum; nunquam tamen licebit ab initio per pactum exigere hujusmodi interesse *Λ· ut communiter docent Lugo·, Azor4, Con­ cina 6. Ratio, quia si mutues centum, et pro lucro cessante accipias decem, non jam mutuas centum, sed nonaginta· pri­ vare autem mutuatarium ex pacto ante tempus commoditate pecuniae mutuatae onus est, et illud imponere est usura. —· Concedit tamen Azor posse exigi sub initio lucrum conventum in alia specie. Sed recte hoc etiam reprobat Concina ·; quia privare mutuatarium illa re ante tempus, etiam onus est. 771. - Quaestio 2*. An possis exigere lucrum cessans ob mutuum pecuniae de­ stinatae ad negotiandum, si aliam pecu­ niam habeas non destinatam, quam tamen negotiationi substituere posses? Et quidem, si illam aliam pecuniam réservasses ad usum familiae, nimirum ’ Lib. 9, dc Contract., tr. 1, cap. 3, § 4, num. 3. — 219 ad domum alendam, filias dotandas, sene­ ctutem solandam, vel ne tuum statum pe­ riculo exponas: tunc licite exiges lucrum cessans, quia non teneris ratione mutui tuam providentiam negligere. — Ita Les­ sius’ cum Navarro; et Salmant. * ut certum supponunt. Sed Dubium est: quid, si sine tali in­ commodo posses aliam pecuniam sup­ ponere? Negant probabiliter alii tunc posse ali­ quid exigere; quia tunc tibi non cessat lucrum ex causa mutui. — Sed Lessius, Palaus·, Tamburinius '°; Sporer11 cum Mo­ lina, Laymann et Lugo; Croix u; item Va­ lentia, Trullench, Villalobos (et merito probabile putant Salmant. u) affirmant, posito quod statueris illam solam pecu­ niam negotiationi et periculo exponere, licite posse petere lucrum cessans. Quia vere tunc mutuatio est causa ut tibi cesset lucrum speratum ex illa pecunia; nec te­ neris in gratiam mutuatarii pecuniam non destinatam negotiationi exponere. — Hoc tamen non admitterem, nisi, cum mutuum das, vere habeas animum pecuniam illam reservatam negotiationi non substituere. 772. - Quaestio *3. Utrum, si pecuniam noti destinaveris absolute, sed conditionate ad negotium (uti si dicas: vellem negotiari, nisi multi peterent mutuum), tunc possis exigere interesse? Lessius 14 dicit probabile esse quod pos­ sis. Nam etsi ob multitudinem mutuum accipientium nulla mutuatio sit causa de se, sed omnes simul sint causa lucri ces­ santis: attamen verum est quod tu, ut istis mutues, jam de facto lucro privaris; et ex alia parte, mutuatarii in hoc non putant injuriam sibi fieri. Et idem sentiunt LayContract., tr 1. cap. 3. 4 4, n. 2. — “ Tr. 6. cap. 4, n. 44. ■ Disp. 25, n. 95. - » Diip. 25. n. 106. - « Part. 3, lib. 5, Molina, diip. 316, n. 5. · Laym., lib. 3. tr. 4, cap. 16, n 8. · tit. dc Usura, cap. 5, qu. 3. — · Lib. 3, dc Juit ct Jure, diip. 25, n. 90. - »· Lib. 3» pare. 2 n. 861. - Valent.. *, 2· diip. 5, qu. 20. punct. 2, $ 5, condit. 3, v. SrcwwxA’ dissert. 3, cap. 15, $ 10, num. 4. — · Loc. dt., num. 8. — in 2 · * ’ Cap. 20, num. 87. - Novar., Man., cap. 17, num. 212. hic. - Troi!lib. 7, cap. 19. dub. 9, n. X v. Tertio. — · Tr. 14, cap. 3, num. 86. — loc. cit., a VUlal.. part. 2, tr. 22, diff. 8, num. 7. · M Loc. cit., num. 86. — 14 Cap. -V, n. 87. - · Tr. 33, diip. 4, punct. 15, n. 7, — * Lib. 9, dc η. 90 cl 95. f) Salas, de Usur., dub. 20, n. 2, v. Sed quid, idem habet ac Bonacina supra; et ita etiam a Lugo adducitur. d) Seu majoris claritatis gratia: Nunquam licebit per pactum exigere ut hujusmodi in­ téressé ab initio solvatur. Azor, loc. cil., concordat, non tamen sine limitatione, totam enim suam doctrinam concludit dicens anticipatam solutionem usu­ rariam esse, quotiescumque solvitur et detra hitur vel ex ipsa mutuata summa, « vel ex aliqua alia re fructifera, quae interim, dum Etai refer­ vetur alta pecunia pro iimtiia, po­ te»! . — Hanc vero limitationem non advertit Concina. 772. - ûJ Idcmque notat Tamburinius, loc cit. b) Toletus id satis perspicue innuit, dum lib 5, cap. 331 h. 2, negat posse dc lucro pacisci eum, qui sponte, id est non coactus ncc rogatus mutuat; posse vero affirmat, si rogatus, vel, etsi non rogatus, ex caritate ta­ men ad proximo subveniendum, ei mutuat. 773 - a) Sententiam hanc Lugo tuetur, disp 25, n 180, sed cum limitatione, quam n 1821 his verbis exponit: · Vel mutuans scit onus quod suscepit ultra mercem mutua­ tam, ratione cujus potest lucrum exigere, vel illud ignorat (n secundo casu requiruntur — Salmant., loc cit.. n. 40 — ·* Loc. ciu. concl. 3, I. f. — u Loc. dt., n. 105 et *cqq. — u Pulla Vix ptrotnit, $ 3, η. 3 et 6. conditiones a Lessio assignatae, ut lucrum exigere aut relinere possit [conditiones scili­ cet ex quibus censetur mutuans implicite velle ex justo titulo lucrari], quia non habuit ullam voluntatem etiam virtualem vendendi illud onus, sed solum habitualem et conditionatam, quam habuisset si scivisset; quae voluntas... non videtur ad verum contractum sufficere. In primo autem casu videtur jam dari suffi­ ciens voluntas confusa, atque ideo quando bona fide contraxit, poterit exigere ct retinere lucrum justum, licet tempore contractus igno­ raverit se posse pro illo onere pretium exi­ gere ·. b> Tanner, tori. 3, disp. 4, qu. 7f dub. 3, n. 99, hoc utique admittit, · nisi aperte con­ stet mutuatarium nonnisi vi mutui, secluso postquam dixit n. 3: Per haec autem ne­ declarent, et conditiones inserendas exph quaquam negatur, posse quandoque una cent, et quem fructum ex eadem pecunia cum mutui contractu quosdam alios (ut postulent. ajunt) titulos, eosdemque ipsimet tiurverEt hic sedulo animadvertendum est id sim naturae mutui minime innatos et in­ de quo in eadem bulla Pontifex monet trinsecos, forte concurrere; ex quibus confessarios: Ab extremis... longe se absti­ justa omnino legitimaque causa consur­ neant. Etenim aliqui tanta severitate de gat quiddam amplius, supra sortem ex iis rebus judicant, ut quamlibet utilitatem mutuo debitam, rite exigendi: deinde, ad ex pecunia desumptam accusent tamquam significandum quales sint tituli justi ali­ illicitam, et cum usura conjunctam. Con­ quid exigendi ex mutuo, statim sic subdit: tra vero, nonnulli indulgentes adeo remis Neque item negatur, posse multolies pe­ sique sunt, ut quodeumque emolumentum cuniam ab unoquoque suam, per alios ab usurae turpitudine liberum existiment. diversae prorsus naturae a mutui natura Suis privatis opinionibus ne nimis adhae­ contractus, recte collocari et impendi: sive reant; sed priusquam responsum reddant, ad proventus sibi annuos conquirendos, piares scriptores examinent, qui magis sive etiam ad licitam mercaturam... exer­ inter caeleros praedicantur. Dande eas cendam, honestaque indidem lucra perci­ partes suscipiant quas tum ratione tum pienda. Tandem ait u. 5, falsum esse quod auctoritate plane confirmatas intelligent. semper et ubique praesto sint justi tituli Quod si disputatio msurgat, dum con­ vel contractus; unde sic monet: Qtusÿtos tractus aliquis in examen adducitur, igitur suae conscientiae consultum velit, nullae omnino contumeliae in eos confin­ inquirat prius diligenter oportet, verene gantur qui contrariam sententiam sequun­ cum muttio justus alius titulus, verene tur, neque illam gravibus censuris notan­ justus alter a mutuo contractus occur­ dam asserant, si praesertim ratione et rat, quorum beneficio, quod quaerit lu­ praestantium virorum testimoniis minime crum, omnis labis expers et immune red­ careat. — Hoc ut adverterent cuperem, datur. —- Postea sapienter sic instruit: qui in scriptores non humilis notae non Qui ab omni usurae labe se immunes et dubitant plurimis conviciis saepius insul­ integros praestare volunt..., admonendi tare, eo quod eorum sententiis contra­ sunt, ut contractum instituendum antea dicunt Hexed. XIV, bulla dt., § 9. - Btned. XIV, bulla omni alio justo titulo, qui reipsa ad petendum auctarium intervenisset, dare auctarium vo­ luisse ». ') Utrum vero praeter quatuor titulos hucusque excussos, lex civilis aut consuetudo haberi queat ut titulus justus, propter quem liceat aliquid supra sortem percipere, nullo alio titulo perpenso, acriter utrinque dispu­ tatum est; atvero stante controversia, id in praxi licitum esse constat ex sequentibus S. Poenitentiariae cl S. Officii responsionibus. Et primo quidem a S. Poenitentiaria quaesi­ tum fuerat: l“. An confessarius ille possit absolvi, qui, licet Benedicti XIV et aliorum Summorum Pontificum de usura definitiones noverit, docet ex mutuo divitibus aut negotiatoribus prae­ stito percipi posse, praeter sortem, lucrum quinque pro centum, etiam ab iis qui nullum omnino alium, praeterquam legem civilem, titulum habent mutuo exlrinseeum. — 2“. An peccet confessarius qui dimittit in bona fide poenitentem qui ex mutuo exigit lucrum lege cit., Ç 8. civili statutum, absque extrinseco lucri ces­ santis, aut damni emergentis, aut periculi extraordinarii titulo. Quibus quaesitis Sacra Poenitentiaria, re­ spondit die 16 Septembr. 1830 : « Ad primum : Confessarturn de quo in dubio, non esse in­ quietandum, quousque Sancta Sedes defini­ tivam decisionem emiserit, cui paratus sit se subjicere, ideoque nihil obstare ejus absolu­ tioni in sacramento Poenitentiae. Ad secun­ dum: Provisum in praecedente, dummodo poenitentes parati sint stare mandatis Sanctae Sedis ». Cum autem alius Orator eidem S. Poeni­ tentiariae sequentia dubia exposuisset: • Quando S. Poenitentiariae dubia circa materiam usurae proponuntur, semper re­ mittit ad doctrinam Benedicti XIV, quae re­ vera sat clara et perspicua est pro iis qui bona fide illam perscrutari volunt. — Attamen sunt quidam presbyteri qui contendunt licitum esse percipere auctarium quinque pro centum, solum vi legis principis, absque titulo ullo vel 222 LIB. ΙΠ. - TRACI. V. DE SEPUMO PRAECEPTO DECALOGI. 774. - Quaestio *5. Quaenam pocla U· cile apponi possint in mutuo? Prae omnibus in hoc attendenda est <10o utprr rP - generalis illa regula tradita a S Thoma m«?o ‘ quod omne onus pretio aestimabile impo­ situm in mutuo, tamquam debitum ex .□μλ'ημ justitia, vera sit usura. Secus, si exigatur Γχ '-“rVo’ res ^uac Pccun’a non mensuratur, ut be”«.* ’ nevolentia, amicitia et similia. Ita S. Do­ nt - ie» ctor. — Item certum est, nec etiam esse μα debiu · „ .. n )a«titu usuram exigere ex mutuo rem alias ex » ? 2 . * qu. 78» art. 2. - ' Cap. 20. dab. 7, η. 47. - • Tr. 14. cap. 3, η. 54. · Palam, tr· 33, difp. 4, punct. 14, justitia jam debitam ; hinc licite in mutuo potest exigi ut alter cesset a vindicta pri­ vata, a vexatione injusta, etc., (secundum dicta de Simon, ex n. 98). Ita Lessius *, Salmant.a cum Palao, Trullench, Cajetano, etc. 775. - Sed dubitatur 1°. An in mutuo possit apponi pactum legis commissoriae, scilicet quod, non facta solutione pro certo tempore, pignus acquiratur a mu­ tuante ? η. ! · Trull., lib. 7, cap. 19, dub. 6, n. 7. Cfr. dub. 5, n 2. · Cajctan., in 2— 2··, qu. 78, art. 2. damni emergentis, vel lucri cessantis, quia, in­ consilium petunt, utrum possint auctarium quiunt, lex principis est titulus legitimus, cum percipere ex mutuo, et qui nullum habent transferat dominium auctarii, sicut transfert titulum a theologis communiter admissum dominium in praescriptione, et sic prorsus praeter titulum legis civilis, respondeo cos annihilant legem divinam et legem ecclesia­ non posse praefatum auctarium exigere; ct sticam quae prohibent usuras. — Cum res ita denego absolutionem sacramentalem si exi­ se habeant, Orator existimans nullo pacto lici­ gant. Pariter denego absolutionem iis qui, tum esse recedere a doctrina Benedicti XIV, perceptis hujuscemodi usuris, id est, vi solius denegat absolutionem sacramentalcm presby­ tituli legis, nolunt restituere. « Quaeritur 1°. Utrum durius et severius teris qui contendunt legem principis esse titu­ lum sufficientem percipiendi aliquid ultra sor­ me habeam erga hujusmodi fideles, etc. «y. Quae agendi ratio in praxi tenenda tem, absque titulo vel lucri cessantis, vel damni emergentis. Quare Orator humiliter suppliait erga fideles, donec Sancta Sedes definitivam ut sequentia dubia solvantur: sententiam emiserit ». Quibus S. Poenitentiaria, die 11 Novem­ « 1*. Utrum possit in conscientia denegare bris 1831 respondit: < Ad primum: affirma­ absolutionem presbyteris praefatis. tive, quandoquidem ex dato a S. Poeniten« 2. Utrum debeat « S. Poenitentiaria eodem die 16 Septem­ tiaria responso liquet, fideles hujusmodi qui bris 1830, diligenter ac mature perpensis du­ bona fide ita se gerunt non esse inquietandos. biis propositis, respondendum censuit presby­ — Ad secundum : Provisum in primo, unde teros dc quibus agitur non esse inquietandos, Orator priori Sacrae Poenitentiariae responso, quousque Sancta Sedes definitivam decisio­ sub die 16 sept. 1830, sesc conformare studeat ». Quinimmo inquietandi non sunt ii qui du­ nem emiserit, cui parati sint se subjicere, idcoque nihil obstare eorum absolutioni in bia aut mala fide lucrum moderatum ex mutuo perceperunt. Cum enim quaesitum fuerat: sacramento Poenitentiae». Idem Orator iterum ad S. Poenitentiariam • An poenitentes qui moderatum lucrum, solo legis titulo ex mutuo dubia vel mala fide recurrit, et haec exposuit . « Ex responso Sacrae Pocnitentiariae ad perceperunt, absolvi sacramcntaliter possint, Oratorem, directo, die 16 septembris 1830, nullo imposito restitutionis onere, dummodo absolvendi sunt presbyteri qui contendunt de patrato ob dubiam aut malam fidem pec­ legem principis esse titulum sufficientem ct cato sincere doleant, et filiali obedientia parati legitimum aliquid percipiendi ultra sortem sint stare mandatis Sanctae Sedis ». S. O., in mutuo, absque alio titulo a theologis com­ die 17 Januarii 1838, respondit: « Affirmative, muniter admisso, donec Sancta Sedes defi­ dummodo parati sint stare mandatis Sanctae nitivam decisionem emiserit, cui parati sint Sedis » se subjicere, et huic responso humiliter et Quae cum ita sint, nunc exponenda ve­ libenter acquiesco — Attamen, salvo Sacrae niunt ea quae in diversis regionibus de hac Pocnitentiariae responso praelato, consultis re sancita sunt. Igitur. auctoribus probatis, et attenta doctrina om­ In Gallia (lex 12 Jan. 1886), Laxa legatis nium fere seminariorum Galliae, ac praeser­ 5·/· in materia civili superari nequit; in ma­ tim eorum quae a presbyteris Congregationis teria commerciali admittitur conventionalis. sancti Sulpitii diriguntur ; sententia quae reji­ In Austria (Cod. dv., § 994, 995), constitui cit titulum legis civilis tamquam insufficien­ potest taxa 57 * si mutuum detur accepto pi­ tem, videtur longe probabilior, securior et gnore, et 67· si sine pignore credatur. Si •ola m praxi tenenda, donec Sancta Sedes de­ autem cuipiam auctarium sit debitum vi sofiniverit. — Quapropter fidelibus qui a me lius legis, taxa est 47. in materia civili, et CAP. Pm tum fais com * nmoriac. qtundo lidlam. Pactum dc amitten­ do pignore io poenam, hcitum. Eructus pignons, in tortem computan­ di. ΙΠ. - DH CONI RAC! IBUS. Communiter negant doctores: Palaus" ., Navarrus a>, Bonacina a>, etc. cum Salmanticensibus“>. Nisi pignus non valeat pluris quam sors; vel nisi sit pactum (certe lici­ tum) ut, si tali tempore non fiat solutio, vendatur pignus, et de pretio mutuans retineat tantum suam sortem Utrum autem valeat pactum, ut in poe­ nam non impletae solutionis amittatur pignus, etsi pluris valeat? — Negant Vasquez, Palaus b> et Covarruvias. Sed probabiliter affirmatur cum Bonacina Trullench b>, Azor Reginaldo rf>, etc., apud Salmant. ', juxta dicta n. 766, ubi poena conventionalis licita jam fuit pro­ bata. 776. - Notandum est autem quod si mutuator accipiat loco pignoris rem fructi feram, tenetur fructus ejus in sortem com­ putare; et ideo pactum quo creditor uti Vasq., Opusc. dc Pignorib., c *tp. Ccvar., Variai , * 4, num. 8 cl *cqq. - résolut, lib. 3, cap. 2, η. 7 et 8. — 1 Tr. 14. 6% in materia commerciali, inter mercatores et opifices legaliter uti tales recognitos. In Hispania (art. 1755,110β), admittitur taxa conventionalis, qua deficiente, nihil exigi po­ test. Ratione tamen morae culpabilis taxa le­ galis 6% viget. In Germania (an 246 et seqq.), taxa legalis, deficiente conventionali, est 4 % in re civili, 5 % in commerciali. Taxa conventionalis etiam admittitur, quae si 6 7O superet, potest mutuans sortem restituendo se liberare, neque ullum pactum potest hoc jus tollere. In Italia, praeter taxam legalem, quae deficiente conventione potest exigi (i. e 4 ° o in materia civili, 5 % in commerciali, ex lege 22 junii 1905), admittitur taxa conventionalis, quam quidem lex civilis (ari. 1831) liberam relinquit cuique definiendam; lex vero natu­ ralis immodicam seu usurariam semper veut. 775. - * ) Auctores isti a Salmant, loc, cit., w. 47, citantur pro sententia, quae negat per se licitum esse ejusmodi pactum; at postea ipsi Salmant limitationes apponunt, quae apud S. Alphonsum reperiuntur. — Auctores autem citati, et primo quidem Palaus, tr. 33, disp 4, punct. 23, n. 2, asserit ex jure positivo, ejus­ modi pactum reprobari et irritari, quamvis pignus non excedat debitum; sed n. 4, ita le­ ges explicat, ut dicat valere pactum de quo hic agitur, si pignus detur in solutum, jus./7, n. 204, concedit posse fieri, - quando non in lucrum creditoris, sed in poenam debitoris sit pactum, ut pro vendito justo pretio habeatur ·. — Denique Bonacina, disp. 3, et Petrocorensis 4, ex cap. Salubriter, de usuris, ubi dicitur : Generum ad fructus possessionum, quae sibi a socero sunt pro numerata dote pi­ gnori obligatae, computandos in sortem, non credimus compellendum. Et hoc curcap. 3, n. — * 2· 2-, qa. ?8, atu 2 . b) Concina, lib. 3, de Just, et Jure, dis­ sert. 3, cap. 18, η. 6, concordat, nisi tamen, ut ipse limitat, ■ mutua conventio fieret inter partes, ut pignus esset dumtaxat ad dolis se­ curitatem; tum fructus pignoris gener reci­ pere non posset, sed computandi in sortem forent ». F'fuctaw pijnori» pro dole, m dolem non computan­ di. 224 tie. lu. - tract, v. de septimo praecepto decalogi. rit, esto fructus pignoris onera matrimonii excedant, quando pignus conceditur abso­ lute, et tempore quo dos constituitur. — imptio- Secus tamen, si detur tantum in dotis se­ curitatem, aut dote jam constituta. Secus item, si gener onera matrimonii non sus­ tineat. Vide Salmant. 777. - Dubitatur 2°. Ah possit in pa­ ctum deduci, ut reddantur a mutuatario quae ab eo sunt debita, non ex justitia, sed ex caritate aut religione: nempe, ut medicus medeatur si alius non est; advo­ catus patrocinetur; dives succurrat in ne­ cessitate gravi; item, ut qui vovit eleemo­ synam, eam praestet ; ut Missam praece­ ptam audiat, etc.? γΓ“1»“"μ Azor’. Bonacina’, item Covarruvias”·1, im» ex Salas, Trullench, Reginaldus, etc, apud S ai!' Salmant. *, negant id posse fieri sine labe c"“e· usurae; quia pactum addit onus justitiae quod prius non aderat. Et hanc tenet Viva *, dicens omne pactum novum onus imponens mutuatario, usurarium esse. — Contradicunt tamen Lugo *>, Lessius e, Concina f>, (Continuator] Toumely ’, Sal­ mant. · cum Valentia d>, Palao, etc. Quia, ut inquiunt, talis obligatio superaddita non meretur pretium; cum sit in utilitatem [non] tam mutuantis quam mutuatarii, qui implendo exoneratur ab obligatione quam jam habebat. Addunt: si ex sen­ tentia omnium potest deduci in pactum mutui, ut alter desistat ab injuria infe­ renda homini; tanto magis ab injuria in­ ferenda Deo. His non obstantibus, huic secundae sententiae, pace tantorum doctorum, nun- squam valui acquiescere. Quia omne onus quod imponitur mutuatario ex pacto, te­ netur ipse praestare ex justitia, et ideo evadit quidem pretio aestimabile. Ita ut, si post tale pactum medicus ille non me­ deatur, advocatus non patrocinetur, tene­ bitur utique ex justitia compensare dam­ num quod eveniet ex omissione medelae vel patrocinii praestandi: ad quod dam­ num resarciendum prius certe non erat obligatus. Quid ergo refert quod pactum impositum cedat, vel non, in utilitatem mutuatarii, cum usura in hoc consistat, quod exigatur ex mutuo onus pretio aesti­ mabile? Et miror cur Salmanticenses, qui, loquentes de simonia" (et ut diximus n. 59), tamquam certum asseruerunt ex D. Tho­ ma, simoniam committere qui dat aliquid alicui cum obligatione praestandi aliquod opus spirituale, licet illud non sit in com­ modum dantis, eo quod esset contractus onerosus; hic vero teneant non esse usu­ ram similem imponere obligationem;cum ex communi axiomate dicatur: Quod in spiritualibus est simonia, in temporalibus est usura. Caeterum omnes recte docent, non inferre usuram pactum solvendi id quod jam Sf debitura prius erat debitum ex justitia, vel tollendi injustas vexationes; quia tunc nihil exigitur pretio aestimabile, vel de quo mutuatarius pretium petere potuisset. — Ita Concina ’°, [Continuator] Tournely “ et alii. 1 Tr. 14, c*p. 3. ex n. 49. — · part. 3, lib. 6, tit. de Urar», cap. 7, qu. 15. — * Disp. 3, de Contract., qu. 3, pueet, 1, o. 15. — Salas, de User., dub. 9, n. 4. Trull., lib. 1. cap. 19, dub. 6, n. 7. - Refiu, lib 25, num. 191. ' Tr. 14, cap. 3, η. S6. — ‘ In propos. 42 Innoc. XI. o. 15. — 777. - fl> Covarruvias, Variar. résolut, lib 3, cap. 1, n. 2, negat sane id fieri posse, si mutuator intendat ea pactione mutuata­ rium obligare nova obligatione eique novum onus imponere. Cfr. ibidem, lib. 1, cap 20, num. 4. Lugo rem distinguit: « Considerandum inquit disp. 25, n. 49, an promissio illa hu­ mana novum vinculum considerabile afferat mutuatario, cui grave sit promissione illa exterius obligari ad id, ad quod jam ex ca­ ritate tenebatur. Si enim grave onus hoc ei sit, pactum erit usurarium ; secus, si hoc pro • Cap. 20, dub. Λ, num, 60. — 1 Cap. 3, de U»ur., art. 4, »iecx. 1, v. Dica 2» — · Loc. cit,, n. 56. - Palans, tr. 33, disp. 4, punct. U, num. 3. — · Tr. 19, cap. 1, num. 4L · S. Thorn., 2· 2··, qu. 109. art. 9. — * Disert. 3, cap. 19, n. L — u Cap. 3. de U»ur., art. 4, eecL 1, v. Dico primo. nihilo reputet, posita jam obligatione praece­ denti strictiori ex alio capite, cui si desit, non curabit etiam de promissione illa invalida et hde mutuanti data ·. c> Concina, dissert. 3, cap. 191 n. 2, con­ cordat, · si pactum sincerum sit, et unice bo­ num mutuatarii vel proximi spectet». Valentia citatur a Salmanticensibus ex Bonacina, qui revera eum adducit, ut qui vi­ deatur sic tenere; sed quidquid investigare conatus sim, apud Valentia, in 2“"* 2a*, disp. 5t qu. 21, punct. 2, hanc opinionem reperirc nequivi. CAP. Ill Pjautn de condona· hoot inju­ rae non dé­ bite. illici * luoo. Exceptio I tricuIoM. I’jutum de officio .onlerendo, illinium - DE CONTRACTIBUS. 778. - Dubitatur 3°. An possit deduci in pactum, ut mutuatarius faciat injuriae condonationem, ad quam neque ex cari­ tate tenebatur, sed poterat juste satisfa­ ctionem petere? Affirmant Sotus, Navarrus et Silvester, apud Salmant.1; quia laesio tunc ratione amicitiae naturaliter condonari solet. — Longe tamen probabilius et verius negant Lugo *; Laymann a>, Bonacina, Palaus, apud Salmant. 3; quia adderetur obligatio vere pretio aestimabilis. — Lessius au­ tem4; et Salmant.Λ cum Trullench, Serra, Prado, etc., adhaerent secundae senten­ tiae, quando esset pactum justitiae. Secus vero, si esset foedus amicitiae (ut loquun­ tur), ex qua exigatur ut alter libenter in­ juriam remittat; sed bene advertunt hoc palliatae usurae periculo non carere. 779. - Dubitatur 4°. An liceat pactum, ut mutuanti officium conferatur? Alii dicunt quod si hoc petatur ex ju­ stitia, esset quidem usura; et est com­ munis cum S. Thoma· et aliis, contra pau­ cos apud Salmant.T. — Secus vero, si pe­ tatur ex amicitia aut gratitudine. Salmant. autem " dicunt hoc practice non posse admitti, nisi forte in aliquo casu raro. Sed ego absolute nunquam admittendum esse dico; ex propositione 42 Innocentii XI (ut supra allata), ubi ab usura excusabatur ali­ quid ultra sortem exigi, tamquam ex gra­ titudine debitum. — Hinc officium sic reci­ piens, teneretur illud resignare ex justitia, vel pretium officii in sortem computare, nisi mutuatarius hoc nolle praesumatur; cum alias collatio jam valida existimetur. Vide Lessium ·, Lugo ‘°, Salmant. “. 780. - Dubitatur 5" An liceat obligare mutuatarium ad ca quae ex gratitudine tenebatur praestare, v. gr ut emat sibi Solus, dc luti., lib. b. qu. 1» Art. 2. v. Exatetit autrui. - - DUB. VII. necessaria a mutuante, suam domum lo cet, agrum cum justa mercede colat, etc.? Omnino negandum cum Busenbaum (n. 791, ad 12), non solum si haec exi­ gantur ut debita ex justitia ·); sed etiam ut debita ex gratitudine, juxta eamdem prop. 42, ut diximus. — Salmant. autem 11 dicunt quod simpliciter rogare mutuata­ rium ad haec libere praestanda ex ami­ citia, de se non esset illicitum; et in hoc videtur expresse consentire S. Thomas ”, ubi dicit: Si vero munus ab obsequio vel a lingua non quasi ex obligatione rei exhibetur, sed ex benevolentia quae sub aestimatione pecuniae non cadit, licet hoc accipere, et exigere, et exspectare. Haec au­ tem doctrina currit speculative loquendo; sed in praxi recte dicunt Salmant.14 esse valde periculosam. Nec admittendum id quod ait Lay­ mann *»: licitum esse obligare mutuata­ rium ad haec praestanda, si obligatio im­ ponatur non ut onus, sed ut conditio sine qua non daretur mutuum. Quia, acceptata conditione, reipsa jam onus imponitur et mutuatarius obligatur ad illud : quod nun­ quam licet ex D. Thoma (Vide n. seq.\ 781.-Sipactum autem sit remutuandi, S. Thomas ” sic docet Licet simul mu­ tuanti unum, aliquod aliud mutuum reci­ pere: non autem licet eum obligare ad mutuum in posterum faciendum. — Lici­ tum igitur est, mutuatarium obligare ad remutuandum eodem tempore mutui; quia potes ab altero petere officium amicitiae, quod ille a te postulat: modo illud non sit ipsi magis onerosum Et sic pariter posses petere ut eodem tempore domum tibi locet, frumentum vendat, etc. ■- Secus autem, si obligares in futurum. Ita cum S. Thoma, Lessius ·”, et Salmant.11 cum — * 2 ?-·. qu. 78. art 2. .id 1 - ’ Tr 14, cap. ». n »8 - Xatur,, Man., cap. 17, n 23S. . Stive a. v. Usura I, qu. II. » Loc vit. — * Cap. 20. Jub. *·, 1 Tr. 14, cap. 3, n. 57. — f Di«p. 25, n. 38. — Ponar., dtep. ’. n. 41 et * Lessius, cap. 20, n 53, de pacto remutuandi m praesenti loquitur, ct concor· r. Panum dc debito xrxiiiudini>. illici · inm. Quidam excipiant simpli cem roplio nem. Eveptio Na. pcricuiu et Molina b', apud res non wt Lessium *■>/ et his adhaeret Busenbaum'J servanda crcdaicr (hic infra, n. 791, ad 18). Quia, ut dicunt, ct pluria vi!i lura. haec est natura mutui, ut res in eadem quantitate reddatur; et quia per mutuatarium stat ne res reddatur ante illud tempus. Sed docet Lessius b> hanc sententiam tunc esse probabilem, cum fuisset dubium an pretium foret augendum, vel an rem tu servasses (in quo casu etiam puto, rem valore jam auctam cum aliqua detractione reddendam esse, juxta praedicti dubii aestimationem, ne quid ex mutuo lucre­ ris: posito quod non fuisses certo rem ser­ vaturus). Nam alioqui recte dicit Lessius [se] non videre, quo jure possis aequalem mensuram recipere. — Salmant. autem 4 cum Bonacina Azor^ et Trullench ' Cap 20, dub. 17, n. 145. — Habtrl, tr. de Contract., cap. 3, num 67. — * Loc. cit. · Palaus, tr. 33, diap. 4, cap 13. v. Dixi nisi. — Bonae., diip. 3, qu. 3, punct. 3, punct. 18. num. 10. · Molina, tr. 2, diip. 311, num. 8. · Dicati., lib 2, tr. 10, diip. 2, dub. 2, num. 42 ct 45. · RfbtlL, part. 2, lib. 8, qu. 8, n. 3 ct 4. - · Tr. 14, Trull., hb. 7, cap. 19, dub. 15, n. 11. — 4 Tr. 14, cap. 3, num. 70. dat. Sed n.56, pactum remutuandi in futurum usurarium esse negat: « Modo tamen ad hoc te non obligem obligatione civili, sed solum gratitudinis ». Si vero obligatio ci/ilis impo­ natur, tenendum esse in praxi ait n. 58, quod adsit usura. « Nisi, ut limitat n. 61, eo eventu quo onus carendi pecunia tanto tempore, par censeretur isti obligationi civili; licitum enim est par onus exigere: unde etiam pro obliga­ tione civili, quam subeo dum tibi mutuum promitto.., possum vicissim parem a te obli­ gationem exigere ». b> Bafiez et Rodriguez a Salmant. contra aliorum sententiam non recte adducuntur.— Bafiez enim, in 2atn 2af, qu 78, art. 2, circa resp ad 1, 2 ct 3, concl. I, diserte affirmat usuram esse « Si mutuat quis alteri pecu­ niam, obligando illum ut remutuet in poste­ rum · — Idemque omnino docet Rodriguez, Sum., part. 1, cap 112, η. 5 — Fateor tamen Bafiezium, ibid., concl. 2, concedere, obliga­ tionem illam ad remutuandum futuro tem­ pore, vendibilem esse et licite vendi posse·: < Sed est observandum, subdit, quod sub hac specie et ratione solent mercatores ct nego­ tiatores palliare usuras ·. 782. Concina, cap. 19, η. 11, satis innuit id fieri posse, dum scribit se hanc quae­ stionem missam tacere; venditionem enim esse, ut ait, non mutuationem. b) Sotus et Molina a Lessio, loc. cit., n. 154, non citantur ad hoc quaesitum, prout a S. Alphonso exponitur: «Adverte tamen Sotum... et Molinam..., inquit, putare non esse contra justitiam, etiamsi exigat in hoc casu [quando scii, certum vel probabilius est rem pluris tempore traditionis valituram] parem men­ suram, modo non obliget illum ut differat so­ lutionem usque ad illud tempus». Quod qui­ dem tenent auctores citati: Sotus, lib. 6, qu. t, art. 2, v. Quaeris autem ; Molina , loc. cit., n. 2. — « Haec sententia, ita pergit Lessius, edam probabilis est, si non erat certum pre­ tium lore augendum, vel si mutuans consti­ tuerat eam servare, aut erat adhuc anceps; alioquin, si constabat pretium augendum, et constituerat rem consumere aut alienare ante illud tempus, non video quo jure possit aequa­ lem mensuram repetere - Et in hoc ultimo asserto consentit etiam Molina, n. 4. c) Vide textum Hermanni Busenbaum in­ fra, loc. cit. d) Bonacina, disp. 3, qu. 3, punct. 3, n. 24 ct 28; ct Trullench, lib. 7, cap, 19, dub. 15, n. 7, citantur utique hic a Salmanticensibus; sed haec dicunt dc pecuniae mutuo, quamvis Bonacina idem forte significet de aliarum re­ rum mutuo. Azor a Salmant. quidem adducitur, ut refert S Alphonsus; sed non adeo clare lo- num. 20. CAP. ^'tuV utaris va· vu.j, μ iiiurâdin· CfWtfiiain. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII. 227 praedictam sententiam approbant, si ex Hoc tamen non dici posse dc mutuo vi pacti attendatur tantum ad rei substan­ pecuniae, tenent Salmant. * cum Sà, Palao, tiam, praecisa consideratione valons et Trullench, Toleto <>, etc.; quia in pecu­ incrementi. Sed haec praecisio non video nia principaliter attenditur valor. — Sed quomodo licite posset fieri, quando res Azor ·), Navarrus *> et alii, apud eosdem non foret servanda pro tempore reddi­ Salmanticenses *, cum Busenbaum *) infra, tionis, et certo vel probabilius pluris va­ «. 791, ad 17, ajunt bene valere pactum, litura creditur; pretium enim rei de se ut reddatur pecunia in eadem specie et necessario semper pertinet ad rei sub­ numero monetarum, quando nullum cogi­ stantiam. tatur nec intenditur incrementum, et sic Certum autem puto e converso cum expresse sit conventum. Horumque sen­ Salmant. quod si certo vel probabiliter tentia est mihi probabilior: saltem si com­ res tempore restitutionis censeatur minus mune » sit periculum incrementi vel de­ valitura, poteris majorem mensuram pe­ crementi; ut sentit Pater Concina ·. — Pa­ tere, ut te serves indemnem. ctum autem reddendi pecuniam in alia Haec dubia tamen locum habent, quan- specie quam traditur, omnino usurarium do cogitatur et creditur res pluris vali- est, quia imponitur onus pretio aestima­ tura. — Si vero bona fide nulla habeatur bile; ut dicunt Salmant.7, Concina · et alii consideratio de incremento vel decre­ communiter. mento rei, bene potes pacisci ut res in Usque adhuc de pactis. Circa quae bene eadem quantitate tibi reddatur. Ita Les­ advertit Anacletus ’ cum aliis communi­ sius f>, Pater Concina *; ac Laymann, etc. ter, quod contractus in aliqua regione usi­ tatus, et a viris probis celebrari solitus, cum Salmant. ’. cap. 19, num. Π. — Laym., lib. 3, sect. 5, tr. 4, cap. 16, num. 6. — · Tr. 14. cap. 3, num. 73. — · De Jun. el Jure, diasen. 3, cap. 19. num. 14, — ♦ Tr. 14, cap. 3, num. 71. num. 14. - · Tr. 14, cap. 3, num. 72 et 73. — · Loc. cit., — · Lib. 3, de Jure et Jost., di·. 3. dc Uaura. cap. P, num. 73. · Sd, v. Mutuum, num. 9. · Palaus, tr. 33, disp. 4. num. 14. — · Tract. 8, de Contractibus, dial. 4, qu. 4, punct. 1, num. 6 ct 7. - Trull,, lib. 7, cap. 19, dub. 15, num. 48. 1 Tr. H, cap. 3, n. 71. — * Dc Joit. et Jure, dissert. 3, f) Lessius, cap. 20, n. 149, haec scribit: quitur. Et primo quidem negat adesse in hoc ullam differentiam inter pecuniam et alias « Quid si in contractu non fuerit conventum res: « Idem juris est (ita ille, part. 3, lib. 10, dc restituenda majore mensura, vel de exae­ tit. dc Cambiis, cap. 7, qu. 2, § Haec quaestio) quando pretio, sed tantum de restituendo mu­ de moneta, quod de cacteris rebus quae mu­ tuo: tenebiturne mutuatarius postea, cum pre­ tuae dantur, et in pondere et mensura consi­ tium decreverit, majorem mensuram resti­ stunt ». — Atvero non expresse loquitur dc ex­ tuere?» Et sententiam affirmantem probabi­ clusione valoris; eam tamen forte innuit, quae­ lem appellat; sed n. 150, addit: « Contraria rens utrum pecunia mutuo data sit restituenda tamen videtur usu recepta ». Toletus, lib. 5, cap. 34, n. 2. concordat juxta aestimationem quam habet tempore mu­ tui dati, an tempore solutionis, et loco citato profecto; sed subdit: «Haec intellige. quando respondet: « Haec quaestio locum non habet qui dat pecunias, non petit sibi dari in eadem quando moneta ejusdem generis solvitur; materia, in qua dat, sive minus sive plus quare tota in eo versatur, an quando solvitur valeant; tunc enim essent sic dandae, sive alterius generis moneta... Et dicendum mihi auctus sive minutus esset valor pecuniarum *. Navarrus, Man., cap. 17, η. 294, vide­ videtur solvendam esse ejusmodi monetam secundum eam aestimationem quam habet tur innuere totum quod habetur apud S. Altempore solutionis ». — Deinde, quaerens de phonsum: « Qui centum ducatos mutuat ad casu quo probabiliter creditur plus valitura, annum, inquit, si intra illud crescat eorum ait, § Deinde quaeri: « Aut non erat serva­ valor auctoritate publica, debent solvi eidem turus vel interim consumpturus; et tunc abs­ totidem in fine anni, si eos eousque erat ser­ que usura mutuam dare non potest, quia vaturus, vel mutuavit cum pacto, ut redde­ perinde esset ac si mutua dedisset decem ut rentur ei centum alii ejusdem metalli et for­ reciperet undecim ». Cfr. etiam lib. 7, tit.de mae, sive majoris sive minoris in fine anni Mutuo, cap. 10, qu. 1, ubi quaerit Azor: « An valerent ». qui mutuo dat nummos aureos vel argenteos, O Vide textum Hermanni Busenbaum in­ possit sibi debitorem obligare ad solvendum tra, loc. cit. in pecunia aurea argenteave? » Et respondet: i) Commune, id est: aequale periculum - Posse»; neque ullam limitationem addit. incrementi aut decrementi. qu, Negant Lugo u ■; et Sà, Toletus, Silvester, Medina, etc., apud Salmant. Quia icnttur n hi non sunt causa efficax damni; cum xÜ'Tui? possit postea debitor solutionem usura­ rum negare. — Sed respectu hujus rationis longe probabilius (saltem dico quoad tu., suadentem usuras) teneri affirmant Busenbaum hic cum Lessio, Lugo a>; Salmanticenses18 cum Palao, Bonacina, Trul­ lench, etc.; quia vere ipse tunc est causa injusti contractus; et licet debitor posset non solvere, si tamen solvet, ex causa sua injuste solvet. — Commune autem . « -«»·« est u, quod non peccat nec ad restitutio- maw *un· nem tenetur, qui in gratiam mutuatarii (in edit, genuin.). · Tolet., lib. 5, cap. 36, n. 2 · SUvest-, v. Usura VII, qu. 2. · Joan. Medina, Cod. dc rebus per usur. acquiait., qu. 4. v. De coopcrantibus. · Tr. 14, cap. 3, n. 115. — Buscnb., cap. 3, dub. 7, v. Quaeres — Less., cap. 20, dub. 21, num. 178. — u Loc. du, num. 115. Palaus, tr. 33, disp. 4, punct. 26, n. 4. · Bonac., disp. 3 dc Contract., qu. 3, punct. 15, n. 12, v. Secundo. Trull., n yf*, — ’ Tr. 14, cap. J, n. 113. — * Loc. dt.. concl. I, i f. — 11 De Usura cap. 23, n. 5. — Sd, v. Usura, n 12, lib 7, cap. 19. dub 21, n. 2 — ’· /Xpud Saintant., ibid , 784. - a) Salmant. et Concina, contrarium revera, ut asserit S. Alphonsus, tenent; sed detractis expensis et labore seu industria. 785. - al Lugo plures distinctiones in hac materia ponit; et quidem, disp. 25, n. 217, tractans de eo qui pecuniam apud usurarium deponit, negat huic imputari peccatum usurae, nisi tamen suaserit ut usuras exigeret. Et, m 216, tractans de eo qui consulit mutuare sub usuris, aut pecuniam usurario tradit, ut iste mutuare possit, distinguit, dicens: « Ali­ quando enim horum actiones mutuatario dis­ plicent graviter, et tunc peccabunt contra justitiam, ut si homini diviti consulas non nisi sub usuris mutuare, vel cum in hoc proposito confirmes... Aliquando ejusmodi actiones mutuatario non displicent: quod des enim usu­ rario pecunias quas mutuare possit, non dis­ plicet, sed placet mutuatario, cum optet mu­ tuum, et per consequens velit media neces­ saria et utilia ad mutuandum...; non ergo infers ei injuriam dando usurario pecuniam ut possit mutuare. Aliquando etiam non est invitus, eo quod consulas mutuare sub usuris: quando scilicet illud consilium necessarium vel utile existimatur, ut velit mutuare, quia sine usuris non mutuaret; quo casu consilium illud non displicet mutuatario, qui primo loco optat mutuum ; atque ideo gratum illi est quod inducas usurarium ad mutuandum etiam sub usuris, quando hoc consilium non est causa quod non mutuat gratis... Aliud esset, si con­ sulens aeque posset persuadere mutuum gratis et mutuum sub usuris; tunc enim hoc consu­ lendo peccaret contra justitiam, quia circa tale consilium merito esset mutuatarius invitus ·. num. 115. CAP. PnmA oP«r«io, Mtii pfohtMIu. Trade a» ptcaniam iwirio tereter retti· tutrt. ExceptioRft. *Ikponcn peainiama· pcJ Abutu· ram Ad u* wm ΠΙ. - DB CONTRACTIBUS. - DUB. 229 VH. Sed hoc non obstante, verius mihi di­ illa faceret %· et ideo ex alia ratione prima sententia est satis probabilis; quia ratio­ cendum videtur quod deponens non tenea­ nabiliter in illis mutuatarius praesumitur tur ad restitutionem. Sua enim actio non est injuriosa, sed potius gratiosa mutua­ consentiens, ut ait Lugo “λ Quoad eum autem qui tradit pecuniam tario; cum hic potius gratam habeat, quam usurario, ajunt ConcinaLessius e>; et aegre ferat depositionem pecuniae, ut in Salmant.1 cum Bonacina r< Trullench e>, necessitate sibi providere possit. — Posito etc., peccare et teneri ad restitutionem; ergo quod mutuatarius in hoc non sit in­ quia proxime cooperaretur ad damnum vitus, deponens, licet sit particeps inju­ mutuatarii. — Sed Lugo aJ recte excipit stitiae, quatenus laedit virtutem justitiae ob eamdem rationem, nisi praestet pecu­ in generali (juxta sententiam quam tenui­ niam in gratiam mutuatarii. Vel nisi (ad­ mus in Tract, de Carit., Lib. II, n. 45, dendum dico) non posset ipse pecuniam v. Tertia, ubi diximus praebentem occa­ tradens eam negare sine damno superioris sionem peccandi, non solum laedere cari­ ordinis, quam esset mutuatarii damnum tatem, sed etiam virtutem ad quam lae­ juxta dicta n. 571, v. Secunda. dendam proximum inducit), non tenetur 786. - Quaestio 8*. Ah peccet et teneatur tamen ad restitutionem. Quia non laedit ad restitutionem deponens pecuniam apud justitiam in particulari, nempe peculiare eum quem scit abusurum ad usuras? jus alterius, nec ei injuriam irrogat; cum Respondent Lessius a; Salmant.4 cum ille respectu deponentis non sit invitus. Palao, Lugo % Bonacina et Trullench, Et sic intelligi potest S Thomas. quod is peccaret utique contra caritatem, 787. - Quaestio 9·. An principes, judi­ si usurarius non haberet alias unde usuras ces et advocati, qui sunt causa ut usurae exerceret: sed non teneretur ad restitu­ solvantur, teneantur ad restitutionem ? — tionem, quia in hoc injuriam non irroga­ Respondetur teneri: sicut tenentur etiam ret mutuatariis. — Teneri tamen sentit illi qui non excludunt a suis locis usu­ Pater Concina ex D. Thoma ·, ubi dicit: rarios. Immo excommunicantur ipso facto Quod st quis committeret pecuniam suam in clem. Ex gravi, de usuris; nisi tamen usurario non habenti alias unde usuras ob bonum publicum aJ hoc permittere ex­ exerceret, vel hac intentione committeret, pediret. — Ita Lessius ’, Salmant. · cum ut inde copiosius per usuram lucraretur, Palao, etc. daret materiam peccandi ; unde et ipse 788. - Quaestio 10». An, si usurarius esset particeps culpae. Unde si talis de­ sit tibi debitor, possis tu licite exigere ponens est particeps culpae, non erit qui­ usuras, quas ille tibi assignat exigendas dem particeps alterius culpae, quam inju­ a mutuatario? — Nega. Atque si exigis, stitiae quam perpetrat mutuator. teneris ad restitutionem : modo tamen ' De Uiur., cap. 23, num. 7 et 8. — · Tr. H. cap. 3, dub. 21. n. 7. — * De User.» cap. 23, n 8. ‘2· qu. 78, η. 113. — · Cap. 20, η. 184. — * Loc. dt., n. 116. · Palaus, art. I, ad 3. - 1 Cap. 20. n. 179. - ■ Tr. 14. cap. 3. n. 117. - tr. 33, disp. 4, punct. 26, num. 5. · TVull., lib. 7, cap. 19. Palaus, tr. 33, diip. 4, punct. 26, n. 6. h Bonacina, Lessius et Trullench idem notant, locis citatis. c) Lessius, loc. cit., n. 184, oppositum te­ net, negans ad restitutionem teneri, modo ta­ men pecuniam deponens non consuluerit ut usuras exigeret, nec sit earum particeps; addit tamen cum posse peccare, quatenus usurario praebet materiam plurium iniquorum contra­ ctuum. — Bonacina, disp. 3, qu. 3, punct. 15, n 12, v. Ultimo, pariter negat teneri ad resti­ tutionem, nisi pecuniam tradat ad usuram exercendam, aut usuras consulat — Denique Trullench, loc. cit., n.7, prorsus idem tenet ac Lessius, unde Bonacina et Trullench non recte citantur a Salmant. Ό Sed vide etiam notam d, ad dictum n. 571, ubi ipse S. Alphonsus explicat et tem perat suam doctrinam respectu cooperationis ad damnum proximi. 786. - * ) Lugo, loc. cit., n. 217, non loqui tur de peccato contra caritatem; in reliquis vero concordat. — Bonacina, loc. cit., v. Ulti­ mo, pariter dicit illum « praestare rem de se licitam, consequenter non videtur peccare contra justitiam ». 787. - * Salmant. et Palaus ad hoc requi­ runt gravem reipublicae necessitatem.—Prae­ terea notandum est hanc excommunicatio­ nem non amplius vigere ex constit. ApostoUcae Sedis. S Doctor eam exai 789. - Quaestio 11‘. Ah peccent famuli tractu, communis est sententia, omnes in debt pothtank | coopérantes dominis usurariis? — Cer­ solidum teneri. minai pria tum est quod famuli minus principales, Dubium est, si debita sint personalia ci palet ex amaror a defuncti ex delicto. peccato et qui tantum scribunt, numerant pecunias, TKtÜPtlOAdhuc teneri in solidum docent canoni- Itets deferunt pignus et similia, non tenentur ad restitutionem nec peccant. Ita Sal­ stae cum Silvio, Salas, Lopez, Majore, etc., iereoti * Ibu C» A· apud Continuatorem Tournely". Idque ar ­ llrtn mant. ’, Croix’, Tamburinius4, et Busen­ guunt ex cap. Tua nos 9, de usur., ubi dici­ baum ·> infra, n. 792. Dubium est de iis qui exigunt usuras tur. Filii ad restituendas usuras ea sunt et ad solutionem cogunt: an teneantur ad districtione cogendi, qua parentes sui, si restitutionem ? viverent, cogerentur. — Sed satis proba­ Satis pci babtlilH Famulnt Sà 6 », Silvester h >, Tabiena 6 . Vega biliter [Continuator] Tournely 8 cum Azor, negater fiitmlctu· ilii apud Salmanticenses \ licet dicant pec­ Cajetano, Toleto, Bonacina, Baftez, Me­ ctcuMftl a trKlHUliD· care, excusant tamen a restitutione; quia dina, Habert, Pontas, Sambovio, etc., dicit Bf. niu 4Λ isti non sunt vere causa exactionis, vel tan­ hos haeredes teneri solum pro rata, nisi ctocoopen tum sunt materialis et remota. — Salmant. ipsi delicto defuncti cooperati fuerint "Λ ti lini autem ‘ cum Palao, Valentia, Medina, Sa Et probatur ex l. un.C., ex delictis defunct.. las, etc., putant teneri; cum vere sint cau­ ubi dicitur: Post litis contestationem, eo sae injustae proxime coopérantes. Et hoc qui vim (seu damnum) fecit.... defuncto, Pruhüw- videtur probabilius cum Tambunnio ’, si successores ejus in solidum; alioquin..., in llU« di*lin» gomdoru. ipsi cooperantur in re ingrata debitoribus, quantum ad eos pervenit, conveniri juris prout esset, si cogerent eos ad solutio­ absolutissimi est. Rationem dat Cajetanus nem, subscriberent apodixes. Secus, si in (respondens ad textum Tua nos, supra re illis non ingrata: nempe, si eos horta­ oppositum), et dicit: Filii tenentur, sicut rentur simpliciter ad solutionem, vel exi­ et pater, obligatione scilicet personali om gerent usuras sine coactione; quia in hoc itium bonorum suorum: sed in hoc est dif debitores non censentur inviti. — Sed non ferentia, quod pater est tota illa persona, Utos fiM fMCW'Al a excusarem exigentem a peccato coope­ ac per hoc habet totam obligationem ; qui­ VOOprf.itl<» nr. rationis· ratione solius famulatus. libet autem haeres (scilicet filius) est pars 790. - Quaestio 12‘. An haeredes usu­ illius personae, et consequenter partem ram vel alterius debitoris teneantur ad tantum obligationis subit. r 3, n. 119.— · Loc.dt., n 118 — ’ Lib. 2. ' Tr. It. c *p modo. · Cap 3, dc Uiur.. nrlic. 5, conci. 5. — · Loc η. ΛΚ - · Decal, lib. 5, cap. I, i 4, n. 49 et 60. - ‘ Tr. 14. cit., conci. 5. i. f. cap 1, num IlH. cap. 18, qu punct 36, n. 9. · Loc cit. ■ Palau., tr. 33. diip. 4. Vatini., in 2— 2-, diip. 5, qu. 21, punct. 3. v. Ttrtio uquitur -Joan Mrdi na, Cod dt reb. per uior acquuii.. qu 4, coroll 2. 1 Decal Salat,dt Uiur., dub. 44, n. It.— lib 6, cap. 1. $ 4, n. 50 et 61. qu. TH. art Silvtut, in 2·“ 2··, 1, quaer. 6, conci. L i. f. . Salat, de Uiur.. dub 43. n. 3. · Liuiot. Lofxt, Instruct. conic., part 2. . qu. 3. · Major, in 4, diti 15, qu. Si. v. Ettt quo- 788. - «7 Scilicet, ut loquuntur Salmanlicenses: «Si ubi constet illas pecunias ob usuras (a muiuatariq] deberi luo debitori ·. 789. Textum Hermanni Busenbaum vide infra, n 792, resp. L b) Sà, v. Usura, num. 13; et Tabiena, v Usura VII, n. 6, qu. 5, i f., negant dumta­ xat merum usurarii exsecutorem ad restitu­ tionem teneri. — Silvester vero, v. Usura VII, qu 4, assent eum, qui est minister tantum seu merus exsecutor, ut qui solum pecuniam manualitcr tradit, et recipil pignus ac pccu 11. A»or, part. 3, lib. 5, tit. de Uiur. Cajtlan., Opusc. lom. 2, tr. 8, qu. 5. Tolrt., Hb. 5, cap. 36, num. 3 punct. 15 dub. I · Bonae., diip. 3, qu. 3. num. 14. · Badri, in 2-■ 2··, qu. 78, art. 3 Joan. Mrdïna, Cod. de reb. per umr. acquiiit qu. 4, 6 In 5 tl ult. arg., et $$ »eqq. · Habtrl, de Contract cap. 14, qu.23. Ponta., \. Restitutio, ca_i. 112. Sambov tom.4, au. 325, ad 1 cai. - Cajrlan . Opuic. torn. 2, tract. 8 qu. 5, ad 2. niam, peccare quidem mortaliter, non tamen ad restitutionem teneri, nisi cooperatus sit ad exactionem. — Vega denique, Sum. nueva, part. 2, cap. 131, de Usura, cas. 38, eos utique a restitutione excusat, modo Limen, iis etiam deficientibus, usurarius usuras nihilominus exigeret. 790. - 11 Non omnes auctores citati hanc limitationem exposiLae doctrinae apponunt. Cajetanus autem et Bonacina eam alio modo proponunt < Modo aliquis (sunt verba Bona cinae) non sit causa cur oaeteri non restituant, 231 Quaestio 13 *. Hic etiam pertineret quae­ « quam eorum pretium et valor tunc fuerit rere an licitum sil petere mutuum ab usu­ « Unde, si eorum valor tunc augeatur, non rario, et illas [usuras] ei offerre. — Sed « potest repetere centum; quia reciperet de hac satis dictum est supra de Carit., « aliquid supra sortem. Quod si valor deLib. II, n. 47, v. Secunda; et n. 77, v. « crescat, debet mutuatarius reddere plus 4°. Licitum. « quam centum ; quia alias non restitueret Aliica191. - « 11°. Mutuare frumentum vetus « ad aequalitatem. Vide Lessium ·, Laytx Bu. « cum obligatione ut restituatur novum « mann ‘°, Bonacina’1 ». — jVide n. 782, « (praesertim certo tempore) est usura, si v. Hoc tamen]. * mutuans sciat novum fore melius et ma« 18°. In mutuo tamen aliarum rerum, « joris pretii. — Silvester, Navarrus, Trul« ut vini, tritici, etc., aliter se res habet: « lench ‘. « quia si quis v. gr. mutuet alteri decem « 12°. Est usura ex communi senten- « modios tritici, sive pretium crescat sive « tia, si des mutuum ut postea mutuata- « non, potest repetere decem. — Ratio dis« rius ex debito civili obligetur tibi rursus « paritatis est, quia in pecunia non spe « mutuare aut vendere, vel apud te in « ctatur ordinarie (nisi aliter conventum «tua officina emere merces, aut operas « sit ob certas et licitas causas) nisi valor « suas locare. Quia talis obligatio est res • sive pretium. Unde non debet restitui « pretio aestimabilis; cum privet mutua- • nisi pretium aequale. At vero in fru« tarium potestate alibi emendi et locandi « mentis, etc., spectatur ipsa materia; quia « operas. — Lessius°-», card. Lugo . * Vide « non petitur mutuum frumentum propter • Laymann ·, Bonacina ·. « pretium frumenti, sed propter ipsum « corpus et substantiam : ergo, etsi crescat « 13°. Usura est mutuare principi vel « reipublicae, eo pacto ut interim, dum « pretium illius, potest repetere tot men « non solvitur, sis liber a tributis vel one- « suras quot dedit mutuo. Interim tamen « ribus justis solvendis. — Salas, card. « quidam de his rebus eodem modo Ιο­ ί quuntur quo de moneta. — Vide Lay« Lugo ‘, ex communi. « 14°. Item mutuare ea lege ut mutua- « mann ’* et Bonacina 18 ». — [Vide dicta « tarius eam pecuniam exigat a debitore n. 782]. « mutuantis, a quo non facile extorquebit. 792. - * Quaeres: Quae obligatio et poe« Quod addo, quia si sponte onus illud « na sit usurariorum ct cooperantium Ί « Resp. Γ. Usurarius etiam non mani« suscipiat, eo quod facile possit obtinere, « festus, ac haeredes tenentur restituere. « non erit usura. — Ibid.· et Bonacina « 15°. Item, si frumentum quod alibi « — Immo etiam omnes ii qui ex parte «habes, des mutuum, obligando ut tibi « usurarii cooperantur efficaciter: v. gr. « reddatur hic vel alibi (cum majoribus «judices, domini temporales, notarii, fa« sumptibus vel laboribus), ubi plus valet. « muli, advocati, qui quovis modo juvant « - Ibid. ’. « vel cogunt mutuatarios ad solutionem « 16°. Usura etiam est obligare mutua- « usurarum. Dixi: positive seu efficaciter, « tarium ut partem mutui accipiat in mer- « quia habendo se negative, possunt per· « mittere usurarios ob justam causam et « cibus quibus non indiget. — Ibid. ·. « 17°. In mutuo pecuniario, nisi aliter « necessitatem pauperum. • Praeterea in praxi, ex praesumpta • conventum sit, si quis det mutuos v. gr. • centum florenos, non potest exigere plus « voluntate mutuatariorum, fere excuv. tZfwra l, qu. 17. · Navar., Man., cap. 17, η. 224. · » Lib. 7. cap. 19. dub. 15. η. 11 3, puncL 3. num. loc. dt. num te. — * Cap, 20, dub. 17, num 14<> et æqq. 3. — · Diap. 3. — M Lib. 3. tr. 4, cap. Io. num. 15. — M Diap. 3. qu. <. et 10. — Su/as, de punct. 3, n. 21 ct *cqq. — w Loc. dt., n. IL — “ L«x- cit . n. 46 el 47. - ■ Lib. 3, tr. 4, cap. 16, n de Contract., qu - · Diap. 25. loc. cit., num. 66. — ’ £><<<>, di»p. 25, num 67. — · Uaur., dub. 16, num. 4, — » Diap. 25, num. 64. — · n. 20 ct «eqq. hic enim teneretur in solidum, utpote causa efficax totius damni ·. Et Cajetanus eodem sensu loquitur. 791. - <’ > Ad hanc Lessii allegationem, vide supra w. 781, not. a. 6 Quidquid dicat Busenbaum, istud apud *Obligaito nea uau raru et coope ntntium. LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. • santur minus principales famuli ». — Vide dicta supra iwm. 789, et Lib. II, num. 78]. f oi »m <2°. Usurarius publicus sive notorius < non debet admitti ad Communionem • altaris nec absolvi, donec restituat usu• ras, nec sepeliri in loco sacro; et qui «scienter sepelit, ipso facto est excom· « municatus « 3°. Addit Laymann ’, ejus testamen« tum ipso jure irritum esse, nisi ante « mortem restituerit b>. Vide Lessium, Bo· « nacina, Trullench2». — fltem usurarii sunt infames. Salmant 3|. DUBIUM VIII. De Emptione et Venditione. ARTICULUS I. QUID SIT EMPTIO ET VENDITIO, 793. Quando venditio est justa. — 794. An requiratur determinatio pretii. An, data arrha, liceat a contractu resilire. — 795 An requiratur scriptura et traditio. — 796. An ad transferendum dominium requiratur solutio pretii, vel fides dc illo. — 797, Ad quem spectent fructus, cum completur conditio emptionis. — 798. Ad quem spectent fructus rei venditae, sed non traditae. — 799. Cujus sit res empta pecunia aliena. — 800. Au valeat contractus, si vendatur res aliena. — 801. In quibus casibus res suo valore crescat, vel decrescat. — 802. Quid dc merce ultronea. — 803. An taxa obliget in conscientia. — 801. Quotuplicilcr pretium varietur. Et an res pretiosae habeant majo­ rem latitudinem. — 805. An deceptio semper obliget ad restitutionem. — 806. An liceat pluris vendere rem utilem emptori. — 807. Quid, si adsint alii justi tituli. —808. An res extraordinariae possint vendi quanti plurimi. An communis aestimatio variet pretium. Ei an venditio sub hasta, aut per venditrices. — 809. Quid, si res vendatur minutim — 810. An res possit carius vendi ob dilatam solutionem. An ratione peri culi, vel quia res pluris esset valitura. — 811. An res ad creditum carius vendi possit. — 812. An et quando liceat vendere cum pacto retrovendendi. — 813. An licitum sit pactum reemendi ad arbitrium emptoris. Quid de contractu mohatra. — 814. De mono­ poliis. — 815. Quot modis fit monopolium. — 816. An unus vel pauci, qui annonam emunt ut carius vendant, peccent contra justitiam. — 817. An mercatores inter se conspirantes ut merces vendant pretio summo, teneantur ad restitutionem. Et an, jacto monopolio a mercatoribus, liceat aliis mercem eodem pretio vendere. — 818. An irritet contractum vitium occultum. — 819. Quid, si vitium sit circa substantiam. — 820. Quid, si venditur ut pura res mixta perfectior aliis. Quid de vino mixto cum aqua - 821. An sit injustitia vendere quid pro quo. — 822. Quid, si vitium est circa quan­ titatem. — 823. Quid, si circa qualitatem. — 824. An sit illicitum vendere pretio ordi nario debitum cujus debitor non est solvendo; vel mercem mox minuendam. — 825. An, tradita tibi re ad vendendum pretio designato, possis retinere superfluum. Et an idem dicendum dc eo qui emit nomine alieno. — 826. Quid dc sartoribus vilius pannum ementibus. — 827 St res vendatur duobus, cui acquiratur dominium. — 828. Si res pereat ante traditionem, cui pereat. - Quid, si post traditionem. — 829. An liceat vilius emere chirographa seu credita. — 830. Vide alia apud Busenbaum. v;' 793. - · Resp. Est contractus quo pre- « ct contra. Alias, si sine legitimo titulo * lium pro merce solvitur; completurque « secus fiat, committetur injustitia, gravis « mercis traditione. Venditio, contra. — « vel levis pro gravitate excessus, qui Justitia ejus in hoc consistit, ut pretium « proinde ad restitutionem in conscientia « sit justum sive exaequet valorem rei; « obligabit, etsi in foro externo ad resti * •Lib.3. u.4, cap.Ib.n.îl lib Lcu..dc Juut et Juir cip 30. dub 23. — βοηαϊ., ditp 3, de Contract.. Bonacina, / viget ex const Apo^tolicac Sedts « Nisi ante mortem reslUUvnt quae pvi qu L punct. ult. — ■ DccaL. Hb. 7. cap • Tr. 14, dc Contract . cap. 3. η. 125. W, dub. Λ *. usuras acquisita sunt, vel dc corum restitu tione idoneam cautionem (per pignora vide­ licet aut fidejussores) dederit· Ita Laymann, ct haec dicit dc usurarii testamento et do qua libet alia ejus voluntate. CAP. HI Validité ttqnirit de irrminationem pretii. Item, de· terrain.it Io­ nem ret Data nr· f ba. licitum mi real It re. niai data ut pro m.v X>ri aectiriUte. Quid tn debio. DE CONTRACTIBUS. « tutioncm fere non cogatur quis, nisi « ultra dimidium defraudaverit. — Vide « Laymann Bonacina ’ ». 794. - Notandum Γ. Quod, ut contra­ ctus emptionis sit validus, requiritur de­ terminatio pretii: quae si remittatur ipsi emptori, nullus est contractus: /. Quod saepe, ff. de contrahenda emptione. — Se­ cus, si remittatur tertio: l. ult.,C..eod. tit.; sive judicio prudentum, ut recte ait Dicastillus. An autem valeat emptio facta pro justo pretio, sine determinatione? — Affirmat Palaus 3 ; Salmant. autem 4 negant cum communi, nisi pretium sit jam a lege ta­ xatum. Et sicut pretium, sic etiam (ut valeat contractus) res debet esse deter­ minata, saltem in spe: ut quando venditur hic jactus retis. Vide Salmant. *. Quaeritur hic : an quando data sit arrha, liceat danti resilire a contractu cum jactura arrhae? Respondeo cum Patre Concina ·, quod licite potest ex consuetudine, quae regu­ lariter talis est a>. Excipitur, nisi arrha data sit pro majori securitate contractus jam initi. Utrum autem in dubio, an arrha data fuerit pro securitate, liceat danti resilire? — Videtur negare Lacroix 7 ex Ofiate ·; quia natura hujus contractus arrhae est, ut detur pignus ad statuendam obligatio­ nem ad non recedendum a contractu sub poena pignus amittendi Sed affirmat Concina ri. Et hoc verum mihi videtur in - DUB. VTTT. - ART. I. 233 iis contractibus, ubi regulariter talis est consuetudo; quisque enim praesumitur velle contrahere juxta consuetudinem qua regulariter fiunt contractus. 795. - Notandum Π". Quod contractus emptionis solo consensu perficitur ··: nisi ante emptionem conveniant partes confi cere scripturam, ex Instit. de obligat, et consensu, et Inst de empt. et vendit — Dominium autem rei non transit ad em­ ptorem, nisi facta traditione; ut est com­ mune, contra Petrum Navarra et vide­ tur certum esse ex § Cum autem, Inst. de empt. et vendit, ubi : Qui rem nondum emptori tradidit, adhuc ipse dominus est. 796. - Immo nec transfertur dominium rei etiam emptori traditae, donec ab em­ ptore pretium solvatur vel offeratur, aut saltem praestetur pignus vel fidejussio, aut saltem fides de illo. Ex § Venditae, Instit. de rerum divisione, ubi dicitur: Venditae vero res, et traditae, non aliter emptori acquiruntur, quam si is venditori pretium solverit, vel alio modo ei satisfece rit, veluti expromissore aut pignore dato... Sed si is qui vendidit, fidem emptoris se­ cutus fuerit, dicendum est slatim rem emptoris fieri. Quaestio autem hic fit : an gabella de­ bita pro venditione, solvenda sit gabellario tempore contractus vel tempore tradi­ tionis ? Vasquez, Petrus Navarra, etc., apud Salmant.·, dicunt, tempore traditionis; et probabile putant Salmant. — Sed recte ' Lib. 3, tr. 4, cap. 17. — · Diap. 3. qu. 2, punct. I et 4. — • Dc Contract., dup. 34. acct. 1, η. X — Pctr. Navor., lib. 3» Diras/., tr. 9, disp. 1, dub. 1. num. 20. — 1 Tr. 33. dup- 5. cap. L n. 246; ct cap. 2. dub. 13, n. 154. - Pas?., Opusc. dc punct. 1. n 4. — « Tr. 14. cap. 2, n. 2. — · Loc. cit.. η. X — Restit.. cap 6. § 2. dub. 6, n. 27. • Lib. 3, diMcrt. 2, cap. 1, n. 2. — ’ Lib. 6, part. 3. n. 134. · cap. 1, n. 247. · · Tr. 14, cap. 2. n. 4. — Salmoni.. loc. dt. 794. - Apud vectores dumtaxat regula­ riter dari hanc consuetudinem,juxta Concina; de ceteris vero non loquitur. b) Croix ct Ohate, locis, cit., ita definiunt arrhae contractum; unde, ut recte ait S. AI· phonsus, videntur negare quod sit licitum resilire in dubio an sil data arrha pro secu­ ritate O Concina, loc. cit., u. 2, videtur innuere negativam: « Absolute, inquit, dari arrha so­ let in majorem initi contractus securitatem. Quare, nisi expresse contrahentes patefaciant se nolle aliam subire obligationem praeter arrhae jacturam, dicendum videtur arrham datam, contractae obligationis ct devinctae conscientiae testimonium esse·· 795. Effectus solius consensus, tradi­ tione rei non secuta, non sunt iidem in omni­ bus juribus. — In jure Avstriaco (1053) et Germanico (Cod. 446, dominium rei per solam traditionem transfertur in emptorem ; sed in­ terim, quibusdam casibus exceptis, periculum et utilitas manent apud venditorem Si dc tundo agatur, ejusdem relatio in libro fundo­ rum requiritur in jure Germanico ad trans­ ferendum dominium. - In jure Gallico (art. 1583χ Italico (art. 1448-, Hispanico (art. 1452, 1408) ct Anglico, dominium rei ejusque periculum accommodum transeunt,per solum consensum partium, ad emptorem,qui proinde actionem realcm habet ad obtinendam ejus *ssiuncm. po>M. Attamen, si res praegustari Pctr. Navor., hb X Eraptio *oIo con«en«u r^rfirjtuf Oxniniom non trana· irrtur niai Imdif ione ct aotutio· ne. vel data tide pretfL LabelU Jcbtta pro t rnilltinne 234 probabi hot tnh ea•U (mprrr et» tractat. Venditio coMitionata qoandtnueretrotrahitur. Keticulum m «tAti/n pertinet xd emptorem. Eiccptio» eev LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. probabilius censent oppositum, cum Palao'-1 Villalobosa>, Prado, Bonacina, Dicastillo; et idem tenent Lessius ', Lugo * et Continuator Tournely a. Ratio, quia contractus emptionis solo consensu per­ ficitur; ut habetur ex § uh. Instit. de obli­ gat. ex consensu, ubi dicitur: Consensu fiunt obligationes in emptionibus..., loca­ tionibus... Ideo autem istis modis obligatio dicitur consensu contrahi, quia neque scri­ ptura neque praesentia omnino opus est; at nec dari quidquam necesse est, ut sub­ stantiam capiat obligatio. 797. - Notandum IIP. Quod, quando venditio est conditionata, impleta condi­ tione, contractus retrotrahitur ad diem venditionis; ideoque fructus interim per­ cepti pertinent ad emptorem. Hoc tamen est, quando conditio adjecta est casualis: secus, si potestativa, scilicet cujus impletio sit in potestate emptoris. — Ita Lessius, Malderus, etc. cum Salmant.4. 798. - Notandum IV". Quod periculum et commodum rei regulariter spectat ad dominum rei. — Sed in contractu vendi­ tionis, emptione perfecta, spectat ad em­ ptorem, semper ac est vendita res deter­ minata, etiamsi res non sit tradita, vel tradita sine habita fide de pretio (quibus casibus remanet res in dominio venditoris, ut dictum est mox supra n. 796), nisi ali­ ter conventum sit. Ita cx § Cum autem 3, Inst, de empt. et vendit. ; l. Id quod 7, ff. de peric. et commodo rei vend.; et l. Post perfectam l, C. eod. tit. Excipe tamen, si venditor sit in mora tradendi ; tunc enim ad ipsum pertinet periculum, ex 1.17, ff. de peric. et comm. Idem si culpa venditoris res fuerit destructa vel deteriorate, ex l. 2, ff. eod. tit. Vide Croix Perfecta autem emptione, si aliter con­ ventum non fuerit, fructus rei pendentes spectant ad emptorem ; ut communiter docent Lessius ·, Sporer 1, Continuator Tournely ·, Lugo ·; Croix 10 cum Molina, Laymann, etc. Et hoc currit etiam pro foro conscientiae; ut Sporer cum Molina et communi. — Dicit tamen [Continuator] Tournely cum Lugo, quod hoc valet quoad aestimationem quam habent fructus tem­ pore emptionis. Si vero fructus tempore venditionis erant immaturi, cum postea sunt maturi, certum est quod, re non tra­ dita, eorum incrementum debetur vendi­ tori; ut Lessius et Molina a> apud Lugo ", ac [Continuator] Tournely 6Λ — Ita quoad fructus pendentes. Quoad fructus vero futuros rei. Dubitatur Γ. Ad quem spectent ipsi, re non tradita, vel tradita sine pignore aut data fide de pretio, ita ut dominium rei adkuc fuerit apud venditorem? Prima sententia, quam tenent [Conti­ nuator] Tournely ”, et Bonacina,a cum Covarruvias, dicit spectare ad venditorem: ex regula illa generali, quod res suo do­ mino fructificat. Secunda tamen sententia, communis et verior, quam tenent Lessius Croix ’·; Salmant. ” cum Silvestro, Tapia, Maldero; Prado, op. 27, qu. 1, η. 5. · Bonae., di»p. 3, qa. 2, Sparer, tr. 6, op. 5, n. 93. - Molina, tr. 2, diap. 368, n. 22. i f, — Contin. Tourn., dc Contract., part. 2, cap. 1, art. 5, num. 2, ▼. f. - Lugo, disp. 26, num. 210 et 211. — Leu., punct. 1, nam. 5. · Dicasl., tr. 9, disp. 1, dub. 1. η. Ά. — • C>p tl, nara. 3. — * Diep 26, nam. 5. — · De Contract., ▼. Ex hac. — Leu., cap. 21. nom. 128 «t 129. Malder., tr. 5, op. 2, dub, 16, i. L * • Tr 14, op. 2, num. 25. — ‘ Lib. 3, part. 2, num. 706. — • Cap. 21 Jub. 13, num. 100 ’ Tr. 6, op. 5, num. 93. — • De Contract, part. 2, op 1, art. 6. — ’ Diep. 26, n. 2CB. — ’· Lib. 3, part. 2. num. 977. AfoHna, tr 2, disp. 368. num. I, 2 ct 23. - Laym., lib. 3. tr. 4. op. 17, nom. 17. — part 2. op. I. art. 1, L solent, v. g. vinum; aut si traduntur ad pro­ bationem, v. g. equus, venditio non prius per­ ficitur, quam res gustata vel probata fuerit. 796. - °) Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 1, η. I ; Villalobos, part. 2, tr 21, diff. 1, n. 3, dictum istud praetermittunt ; sed alia habent quae ibidem a Salmanticensibus indiscriminatim ponuntur, 798. - * 1 Molina, loc. cit., n. 23, satis in­ nuit hoc assertum : « Fructus ex re empta, op. 21, num. 100. M Disp. 36. num. 210. — 11 De Contract., part, 2, op. 1, art. 5, n. 4. — “ Diap. 3, qu. 2, punct. 7, 5 1, n. 4. · Covar., Vadar, résolut, lib. 8, cap. 4, v. 14 * — 14 Cap. 21, n. 109. — » Lib. 3, part. 2, n. 978. — * Tr. 14, cap 2. num. 18. - Sitvest., ▼. Usnra II, qu. 11. Tapia, tom 2, lib. 5, qu. 16, art. 16, n. 1. · Mahtor., tr. 5, cap. 2, dub. 15. inquit, pendentes tempore contractus, sive maturi jam essent, sive non, semper pertinent ad emptorem, quoad valorem quo tempore contractus aestimarentur». h> Continuator Tournely, loc. cit , n. 2, v. f., citat quidem Lessium, Lugo et Salman * licenses, ut asserit S Alphonsus; ipse vero videtur ab ea doctrina refugere, dLicens « mi­ rum » esse « quod flores vineae, quam flore­ scentem emo, mei sint; ct incrementum quod Fractu pendeatei statim per * linent d emptorem. Immitun, Ad vendito­ rem, quoad incremeetura. *Fructu futuri, re non tradiu. etc., ad ven­ ditorem ju­ xta oliot. Verius, ad empto­ rem, niti i· Uter «it con­ ventum. CAP. III. Diflkuhalibu' «ativ it. Quando­ que pericn lum et fru­ ctu» perti­ nent sdi enditarem. - DE CONTRACTIBUS, - Sporer cum S. Antonino', Armilla, Pe­ * tro Navarra et Laymann, docet fructus spectare ad emptorem, nisi aliter conven tum sit. Ratio tum quia, cui debetur res, debentur etiam fructus tamquam acces­ sorii; tum quia aequum est ut ad eumdem emptorem spectet commodum fructuum, ad quem spectat rei periculum, ut mox supra dictum est. — Nec obstat regula enuntiata, quod res domino fructificet. Nam respondetur hoc intelligi de domino absoluto; non autem de domino rei quae debetur alteri, ad quem rei periculum spectat. — Nec deinde obstat dicere, ini­ quum videri quod emptor percipiat fru­ ctus, et venditor non possit pretio frui. Nam respondetur, hoc commodum em ptoris bene compensari cum periculo rei ab ipso assumpto. Caeterum pretium sol­ vendum per se aequale est pretio perso­ luto: nisi ex mora solvendi venditor pa­ tiatur aliquod interesse ratione damni emergentis vel lucri cessantis; tunc enim emptor sane teneretur illud ei resarcire, ut omnes docent cum Sporer *. — Certum autem est quod si venditor intenderet non ratam habere venditionem, nisi postquam pretium solvatur: eo casu tam periculum rei quam commodum fructuum ad ipsum spectat; ut Sporer’ cum Petro Navarra et Laymann. Diximus autem : Nisi aliter conventum sit. — Nam, si res non sit tradita, vel tra­ dita sit sine pignore aut fide de pretio, tunc, Dubitatur 2". An possit venditor pacisci ut fructus ad ipsum spectent donec pre­ tium solvatur? 1 Tr. b, cap. 5, num. 91. - v. Usura, num. 15. · Pftr. Navar., hb. 8, cap. 2, n. 148 et *cqq., seqq. et n 152 et Laym., lib. 3, tr. 1, cap. 17, n. 18. — 1 Tr. 6, cap. 5, DUB, VIII. - ART I. Prima sententia negat cum Patre Con­ cina V; et S. Antonino, Silvestro, Majore % Armilla, Gabriele, etc., apud Diana4, qui probabilem putat. — Ratio, quia venditor concedendo dilationem ad solvendum pre­ tium, nequit per hoc tempus proventum exigere; compensato tamen interesse ab emptore, si tempore praefinito fuerit in mora solvendi. Secunda vero sententia, communior et probabilior, affirmat. Eamque tenent Mo­ lina5, Filliuccius*, Viva7, Sporer·; San­ chez * cum Navarro, Angelo, Tabiena, Castro, etc.; Bonacina wcum Covarruvias, Gomez et Rebello; et idem tuetur Petro­ corensis — Ratio, quia venditor juste potest dominium directum transferre in emptorem, et reservare sibi dominium utile, ut fructus percipere valeat usquedum pretium solvatur; et tunc non exigit fructus ratione solutionis dilatae, sed ra­ tione ipsius venditionis hoc pacto initae. Hoc tamen casu, bene ait Petrocorensis quod si praedium pereat vel deterioretur, non posset venditor exigere id quod ra­ tione praefatorum fructuum emptor pro­ miserit ei correspondere. 799. - Quaeritur Γ. Cujusnam sil res empta pecunia aliena? Respondetur, emptoris, si emat nomine suo; ex l. Si ex ea, C. de rei vindicatione, ubi dicitur: Si ex ea pecunta quam depo­ sueras, is apud quem collocata fuerat sibi possessiones comparavit, ipsique traditae sunt..., ab invito eo in te transferri inju­ riosum est. Excipe, si pecunia sit Ecclesiae, mi• Tr. 35. cap. 8. n. 177. — 1 Dc Contract., qu. 2, art. b, n. 3. — » Tr. 6, cap. 5. n. 96. iv. — · ContiL mor., UK 1, cap. 7, dub. 21, n. 3. · Λαιαχ., Comment. dc Utur., n. 56. num. 96, i. - · Loc cit , num. 9b, ιι. - Ptlr. Navar., lib. 3, AngrL, v cap. 2, num. 157 et IM. · Laym., Itb. 3, tr. 4. cap. 17, Paul. dt Castro, in I. Julianus num. 20. S. Anton,, part. 2, lit. 1, cap. 7, § 20. - v. Usura 11, qu. II. Emptio, n- 5. · Tabitna. v. Usura II. n. 9. Ex vtndita, fl. dc action, erapti, etc. — * Diep. 3, qu. 2 panel. 7. $ 1, n. 5. · Caiar,, Armilla, v. Usura, num. 15. . Gabr, Hit!, in 4, diet. 15, qu 235 Variar. résolut. lib 3. cap. 4. num 5. · Anton. Gomes. II, art. 2. concl. 4, OU. 3. - Variar. tom. 2. cap 2. η. II. - Ecbtll., part. 2, lib. 9, qa. 16, n. 17. - n. 5 ct 6. — » Lib. 4, dc Jim., cap. 7, qu. 8. v Alii tamtn. capiunt Mores, incum non sit. Mirum, quod si equi pullum emero, incrementum ejus meum non sit deductis expensis ». <) S. Antoninus, part. 2, tit. lt cap. 7, § 20, dicit a theologis reprobari contractum, quo fructus rei ad venditorem pertinerent, quous­ que is pretium recipiat; « et ideo consulen­ dum est abstinere ab hujusmodi ». Concina, lib. 3, de Just. et Jure, dis­ sert. 2, cap. 1, u 11, concordat prolecto; sed videtur loqui de solo casu, quo res jam sil tradita. Major citatur utique hic a Diana; sed loco citato, ttt 4t dist. 15, id non habet. f ) Petrocorensis, loc. cit., v. Certe aperti juris, ita scribit: · Aequitati tamen con sen • Part I, tr. 4, resol. 139. - * Tr. 2, disp. 36 *. Pactum α t Inscius sint vendi­ tori·, prcrio non soluto. Juxta alio· illicitum. Com mu n»u« et pro babtliut e *t licitura. Limtiaho. Res em­ pta pecunia aliena, quando »h emptoris. 236 Vra&makffltim nuI* Mc flt όο»isa« pre­ tii. Tenet or de damno emptofit. Venden· bona Me, teoetur so­ lam resti tnere pretiim. Quando eacu«eiar a restita endo pretio LIB. ÎII. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. noris et militis; ut Bonacina, Rebellus4,, Silvester, etc., apud Salmant. *: quia tunc illis res acquiritur. 800. - Quaeritur 2°. An valeat con­ tractus, st vendatur res aliena? Resp. ex l. Rem alienam 28, ff. de con­ trait. empt., validum esse quoad transla­ tionem dominii, non quidem rei, sed pretii. Unde vendens mala fide acquirit domi­ nium pecuniae, sed tenetur emptori omnia damna restituere. — Qui autem vendit bona fide non tenetur.ad damna neque ad evictionem (ut dicunt Salmant. * cum aliis, quibus consentit Palaus ); * sed tene­ tur quidem pretium restituere emptori, etiamsi cum eo convenerit non teneri de evictione; ut exprimitur in l. Emptorem, § Qui autem, ff. de action, empti, ubi : Idem esse dicendum, etsi aperte in venditione comprehendatur nihil evictionis nomine praestitum iri, pretium quidem deberi re evicta. Aequum enim non est ut venditor lucrum faciat cum jactura emptoris: vide Palaum Sed excipitur Ie. Nisi expresse fuerit conventum de non restituendo pretio; ut . * Palaus — Excipitur 2°. Nisi venditor in nihilo factus sit ditior, eo quod nimirum bona fide in largitiones forte aut in lusum pretium insumpserit, ut ajunt Salmant. . * — Excipitur 3°. Nisi emptor scienter rem alienam vel alteri obligatam comparave­ rit; tunc enim ipse, nisi expresse de evi­ ctione convenerit, in poenam sui criminis nec etiam pretium potest repetere, ut san­ citur in Z Si fundum, C. de evict., Vide Palaum ’, qui deinde bene advertit, ex hoc non inferendum quod pretium eo casu possit a venditore retineri. Nam in foro conscientiae illud emptori restituendum est; in foro autem externo, fisco adjudi­ candum “Λ Refert autem hic aliqua adnotare de obligatione evictionis Evictio Debetur evictio, non tantum in vendi­ debetur t« tione, si res ab emptore evincatur, ex /. I, q uolibtt contractu» ff. de evict.; sed etiam in permutatione, neroso. datione in solutum pro debito, constitu­ tione dotis aestimata, transactione, divi­ sione haereditatis et in quolibet alio con­ tractu oneroso (ut fuse probat Palaus ·): Secun ia non vero in contractu lucrativo: unde do­ lucrativo. nans non tenetur ad evictionem, nisi forte donatio inceperit a promissione rei inde­ terminatae, et postea tradat rem quae evincitur; vide Palaum ·. — Ut autem utileTernpui ad dt emptor possit de evictione agere, tenetur n u n lian­ dam evi­ litem motam, antequam tempus probatio­ ctionem. num elabatur, venditori denuntiare, ex l. Emptor, C. de evict., et l. Si rem, ff. eod. A qua tamen denuntiatione excusantur Facta de­ minores et Ecclesiae. (Palaus ’°). — Facta nuntiatio ­ autem denuntiatione, tenetur venditor ne, ad quid te neatur praestare emptori documenta pro defen­ venditor. sione; sed non tenetur defendere, nisi id promiserit. (Palaus u). Tenetur tamen ad expensas litis, ut dicit Palaus ’· cum aliis, contra aliquos, ex l. Si plus, § Mota, ff. de evict., et l. Qui absentem, ff. de procu­ rat. Si vero malitia aut culpa judicis, aut vi alterius, aut negligentia emptoris res evincatur, venditor ad nihil tenetur; peri­ culum enim fortuitum ad emptorem per­ tinet, ut recte ait Palaus1*. Emptor, 801. - «Unde resolves: 1°. Quod spequando pos· « ctat ad Emptorrm , is potest emere vi- sit vilius e• lius quam res valeat, si ei non sit com- mere « moda, vel emat in gratiam venditoris, Bonae., ditp. 3, qu. 2, punct. 2. num 29. · Sitvcit., v. Empdio, η. 23. qu. 22. · 1 Tr. U, cap. 2, n. 29. — · Tr, 14, cap. 2. n. tl« — · Tr. 33, ditp. 5, punct. 28, $ 5, η. 1. — • Loc. cit.. S L num. 2. - · Loc. dt. — · Tr. 14. cap 2, tancum esse non omnino negarem, ut vel omnes Iructus vel illorum partem remitteret, si inevitabili casu praedium venditum periret, aut suam fertilitatem amitteret ·. 779. - "i Rebellus citatur revera a Sal­ mant absque ulla restrictione; sed, part. 2t lib. 12, qu 4, n. 12, responsum principale quidem habet, non vero exceptionem hic appo­ sitam. 800 - *·> Jure positivo (Cod. Gall., 1635; Ital , 502; Austin 932; Hispan., 1107. 1475 et num. 31. — 1 Tr. 33. disp. 6. punct. 28, § 4, num 16 cl 18. — • Loc. dt., I I. Loc. cit., § 1, a num. II. — H Tr. 33, disp. 5, punct. 28, $ 3, n. 5 et 6. — ” Loc. cit., η. n et 10. — “ Loc. dt. — “ Loc. cit., $ 4, η. II. seqq.; German., 459), venditor malae fidei te­ netur, et quidem semper, reddere emptorem indemnem. Eadem etiam obligatio incumbit venditori bonae fidei, excepto tamen casu quo dc contrario conventum fuit. — Emptori au­ tem malae fidei nulla debetur damnorum re­ paratio. b) Evictio est legitima deturbatio emptoris in possessione rei emptae, quae sive totaliter, sive partialiter, re vindicatur a vero domino vel ab alio jus in eam habente. CAI*. HL In roanu *mercatori * pluri» re Mstisitur. ». nempe paucitatis emptorum vel plurali­ Notandum est 1°. Quod res in manu tatis offerentium. Sed verius alii DD. com­ mercatoris, ratione sui laboris et opera­ muniter, ut diximus, contrarium docent; rum, pluris aestimantur quam in manu quia regulariter in hujusmodi ultroneis alterius. Propterea tamen non est illicitum venditionibus pauci inveniuntur emptores. alteri rem vendere tanti quanti venditur At dubitatur Γ. Quanti vilescat res a mercatore. — Lessius , * Salmant.3 cum ultro oblata? Lugo, Bonacina, etc. Magister Serra ·') cum Conrado; et Notandum ΙΓ. Quod concursus empto­ Rebellus, Salas, Palacius, Bartholom. a rum et penuria mercium auget pretium S. Fausto et Megalius, apud Diana ”, sen­ rei; paucitas contra emptorum et copia tiunt vilescere usque ad dimidium. — Sed mercium minuit pretium. — Salmant. 4 probabilius Cajetanus ”, Bonacina ”, Fil- pane, cum communi, Pater Concina , * (Conti­ liuccius ”, Sporer Ό, Diana d>, Mazzotta dJ, nuator] Tournely . * Tamburinius 'f), censent vilescere tantum 802. - Notandum III”. Quod pretium pro tertia parte. rei decrescit, quando res est parum utilis Dubitatur 2". An idem currat, quando emptori, et hic in gratiam venditoris emit. venduntur merces ob paupertatem? Est communis sententia cum [ContinuaPrima sententia affirmat. Eamque tetore] Tournely ’, et Salmant. 8 cum Bo­ nent, cum Busenbaum, Cajetanus ”, Con- ‘’«’ίη/ιΰ’ nacina <·), Dicastillo, Reginaldo α·> et aliis. radus18 ; Bonacina ” cum Soto % Sà, Vas- uicm "1* ' Cajetan., Sum., v Kmrre. — 1 Disp. 3, de Contract., Respont.. cu. 130. — Rebell., part. 2. lib. 9, qu. I, n.36. - qu. 2, punct. 4. n. 21 et 23. — 1 Cap. 21, n. 24 et 25. — Saias, de Emptione, dub. 25, num. X · Paul. de Palacto, ■ Tr. 14, cap. 2, n. 101. disp. 26, n. 88. · Bonae., disp. 3, de Contract., qu. 2, punct. 4, num. 30 — · Tr. 14. Sum., v. Emptio, «innor, § Parem se por neeessiiadc. cap. 2, num. 102. — · Lib. 3, de Just, et Jure, dissert. 2, qu. 10, num. 9. cap. 6, num. 18. — · Cap. 1, de Vendit., art. 4, not. 2. I Loc. dt. — ■ Tr. 14, cap. 2, num. 103 et 106. · LHeasl., cap. 6, num. 47; et Consil. 93, num X · u Part. I, tr. 8. tr. 9. disp. 2, dub. 4, n. 44. - · Lib. 3, dc Just, et Jure, Contract., qu. 2, punct. 4, num. 23. — * Tr. 35. n. 70. — dissert. 2, cap. 6, n. 18. — »· Part. 1. tr. 8, resol. 36. — II Tr. 14, cap. 2, num. 103. — » Tr. 14. qu. 2, de Contr. n In 2 · * " Disp. 3, de Contract., qu. 2, punct. 4, num. 23. emption., cap. 3, qu. 5, resp. 4. — Conradus dr Perusia, v. Emptio, n. 4. 801. - * ) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap 17, h. 10, v. f., satis innuit in hoc quandoque peccari, inquicns: « Exinde tamen nequaquam inferas, quod praecise ob necessitatem vendi toris, qua rem vendere cogitur, pretium im­ minuere... licitum sit, nisi liberalis donatio interveniat, quae lamon in necessitatis casu, facile praesumi non debet ». 802. - * ) Bonacina, loc. cit., n. 28 ; Regi· naldus, lib. 25, n. 273, hunc casum non ha­ bent, et pro alio asserto citantur a Salmanticensibus. h) Continuator Tournely, loc. cit., not. 2, v. f., sententiam istam, quam amplectitur, ita limitat: Esse scilicet contra justitiam et cari­ tatem, merces ultroneas viliori pretio emere, modo id fiat cum pauperibus necessitate ad vendendum coactis. Barthol. a S. Faust., Specui, confess., de Contract., disp. n. Me^aHus, Iastie, confess.. 2 * 3 , * lib. 2, resol. 78. — u in 2— 2··, qu. 77, art. 1. — u Dap. 3, de 2··. qu. 77, ar tic. 1. — “ Respons., cat. 167. — S>, «9 Serra, in 2at, qu. 77, art. 1, dut 3, v. Advertendum hic. dicit communiter vile­ scere pro tertia parte ; quandoque tamen · pro media parte..., immo et quandoque plus, ut patet in his quae post bella et devastationes venduntur Ό Sporer, tr. 6, cap. 5, n. 22; Diana, part. 1, tr. 8, resol. 53 et 36 ; Mazzotta, tr. 3, disp. 3, qu. 1, cap. 1, v Contra vero; Tam­ burinius, Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 7, § 4, n. 6, ita quidem primo docent, sed subdunt vile­ scere etiam usque ad dimidium, juxta alios auctores quos referunt et non reprobant. Sotus, de Just., lib. 5, qu. 3, art. 3, ad 1, Vasquez, Opusc de Restit., cap. 5, § 1, dub 10, n. 61 et 62, loquuntur de famulo qui, necessitate coactus, consentit ad famu­ landum alicui viliori pretio. Et Sotus negat LltL 111. - (4 «eaten" IM AtqUlOf tt omnino «iuJrndx PlI'T opi aio non cut omnino im­ proba bilis. Limitatio 1’otcst pcc· cari contra can talem Veodtiu in craii *œ raptoris, quândopm tit augere pretium. IKALI. V. ÜE >EEilMO EKAECEHW quez ■ ct aliis; Diana 1 cum Navari a , Turriano ct Villalobos. — Ratio, quia res ultronea de se pretio decrescit juxta coni munem aestimationem ; inopia autem ven­ ditoris non efficit ut pretium mutetur Negat autem secunda sententia, quam tenent [Continuator] Tournely *; et Sal­ mant. · cum Petro Navarra/ , Reginaldo />, Dicastillo «Quia hoc videtur ad­ versari caritati et justitiae emere vilius a paupere, qui necessitate coactus vendit. — Excipiunt Salmant.4 et Concina si res ematur tantum in gratiam venditoris, ita ut alias non emeretur. Haec secunda sententia est quidem aequior et omnino suadenda. — Sed spe­ ctata ratione, prima sententia non videtur improbabilis. Dummodo, excipio, res emen da non sit de iis quae communiter emun­ tur et offeruntur, ut frumentum, oleum, vinum: secus de aliis quae non ita facile venduntur. Neque in eo casu officit quod emptor re illa indigeret; quia id per acci­ dens esset, et casus non mutat pretium rerum. Quando vero alter vendit coactus a necessitate, et tu non emis mere in gra­ tiam sui, facile potes peccare contra cari­ tatem (ut bene ait Mazzotta *), emendo tam vili pretio quanto emeres mere in gra­ tiam venditoris. — Qui autem venderet in gratiam emptoris, sentio non posse ven­ dere plus pretio supremo: nisi concurre­ ret aliqua extraordinaria circumstantia, nempe raritas rei, multitudo emptorum, incommodum venditoris, vel specialis ipsius venditoris affectus ad rem, ut dice­ mus infra. /Mias, si adesset tantum com­ ’ Part. I. tr. 8. rcsol. 78. i. f. · Turvian „ disp. 57, dota. 6. n 5. · Villa!.. part. 2, ir. 21, diff. 6, n. |9, i. f. — • De Vendit., an. I, not. 2. — 1 Tr II, cap 2, n 105» i. mcd. qu I, v. f. - · 2 * 2··, qu. 77, * π. I, corp. — ♦ De Vendit., hunc famulum posse sibi occulte compensare; Vasquez vero asserit dominum teneri quan­ doque, sed non semper, stipendii defectum supplere. f) Petrus Navarra, lib 3, cap. 2, dub. 5, n 28 et seqq, tenet quidem hanc affirman­ tem sententiam ; sed eam n. 32, sic limitat • Quod si quis ita repente in aliquod grave malum incideret, et ad illud evadendum rem venderet, v. g. gemmam vilissimo pretio; quia revera ita est tempore ct loco astrictus, ut non inveniat, nisi unum aut duos, qui cum sic DkC \LOt>L modum vel allectus emptoris ad iem, uti­ que non liceret augere pretium, ut dice­ mus cum S. Thoma Notandum IV". Quod si tam emptor QuuJ. m > tetque pre quam venditor ignorent pretium rei, tunc liutn ifoo rei. justum erit pretium illud quod convenitur; quia uterque tunc exponitur periculo ja­ cturae. Ita [Continuator] Tournely ’ cum Baflez. — Item notandum cum eodem tel m pio· r i · raleit alicubi, « [Contin.i Tournely , * quod si aliqua res alibi tnioo minoris valeret in uno loco, et majoris in rit. alio, potest majoris vendi in loco minoris pretii: dummodo venditor assumat in se periculum transvehendi rem ad locum pretii majoris. Ement « 2°. Emptor potest emere minoris, ex rauluvimal « eo quod multa simul ernat; quia tunc potest mi­ nuere pre ■ venditorem liberat multis curis, et expe- num. • ditum facit ad alia nova comparanda: « unde merito pretium decrescit. Bona« cina 9 ex Lessio, Reginaldo ». — |Est commune cum Lessio l0, Lugo, etc., apud Salmant. ** |. Veodttor 803. - « 3". Quoad Venditorem, is com- tenetur *3 « muniter debet vendere secundum pre- taxxm rei ad pretium « tium taxatum a lege vel magistratu; commane. • quod si nullum est, id censebitur justum, quod morali hominum aestimatione imCommune « ponitur. Quod non consistit in indivisi- non sistit in « bili, ut anxie scrupulari oporteat; sed indivisibili. « dividitur in infimum, medium et sum• mum, sive (ut alii vocant) pium, mode« ratum et rigorosum, ita ut intra latitu« dinem hujus pretii vendere et emere - liceat, nunc summo, nunc infimo ». Notandum est I". Quod taxa facta pre­ tii a republic» obligat in conscientia; ut an. 4, cond. I, not. 3. - Raiics, in 2·· 3··, qu. 77, art. 1, ■ Loc. dl., conci. 2, qu. I. — · Disp. 3, dub. I, conci. I. , punct 4. num. 20, v. Tertio, ., * Lti dc Contract., qu cap 21, n. 38. Rf^nt., lib. 25, n. 282. — w Loc. cit. — Lu^o, disp. 26, n. M. · u Tr. U, cap. 2. n. 149. videntes, ut lapidem lucrentur, vilissimo pre­ tio acquirunt. Tunc enim extorta esset ct in­ justa commutatio ». — Et Reginaldus pariter, hb. 25, h. 278, v Primum est, primam sen­ tentiam tenet cum eadem limitatione. Dicastillus non recedit a prima senten­ tia, tr. 9, disp. 2, u. dt; sed solum dc ratione qua isto nititur notat: « Non autem justificatur hoc pretium ex necessitate solum, quam pa­ titur venditor, neque ex donatione, quae prae­ sumi non potest, sed ex modo vendendi ♦. Concina, hb. 3, dc Just, et Jure dis· CAP 111. - DE CONTRAC1 IBUS. TuaobU· S. Thomas * cum communi; etiam eccleSUSZT siasticos (licet sit probabile alias leges *m u cieri· ecciesiasticos non obligare). Salmant. * . Emptio- intelligitur tamen, nisi notabiliter res mutentur; ut Lessius8; Salmant.4 cum Reginaldo, Trullench, Dicastillo, etc.; vel nisi taxa a majori parte populi non servetur, sciente principe et non puniente a . Sal­ mant.5; vel si annus sit sterilis, ut mox subdetur. Utrum autem tunc res optima possit caritis vendi, vel misceri cum alia, ita ut Ruopti- fiat sicut aliae res communes? — Affiriunc anu» mant ' * probabiliter Salmant.·, Pater Concina7 et [Continuator] Tournely8. Ratio, À'"’· quia princeps taxando pretium, respicit tantum valorem mercis ordinariae. A n vero venditor possit cogere empto­ rem solvere in determinata specie pectipm^Tcoti n,ae? ~ F’rot’^bile esse quod possit, dicunt «djoivtn- Salmant. *9. Negat vero Pater Concina . * dsra pecu ° * usuali ni — Ego censeo posse cogere ad solven­ dum pecunia usuali, nempe aenea pro rebus vilibus, argentea pro rebus magni valoris. Probabile autem est in annis valde ste- - Dt B. VIH. ART 1. 239 rilibus taxam non obligare, ut Navarrus, Bonacina rf', Molina, Covarruvias ', Pa laus/>, etc.: contra Ledesma, Bafiez, Ta­ pia/,, Azor, etc. Vide Salmant. ,0. 804. - Notandum 11°. Quod pretium va­ riari potest ratione temporis et loci; debet enim attendi tempus in quo res traditur, et locus ubi est res quae venditur, non au­ tem ubi fit contractus, nisi venditor con­ veniat huc rem transferri. Salmant. “ cum Lugo0-1, Dicastillo, etc.; ac .Continuator) Tournely (ut supra, n. 802, y Not. IV). — Hinc res pretiosa potest parvi emi, ubi parvi aestimatur; ct res vilis magni ven­ di, ubi magni aestimatur. (Vide dicenda m. 808). E contrario venditor non potest alicubi rem vendere pluris quam ibi aesti­ matur, licet emerit carius, et multum ex­ penderit ad illam vehendam; ut docent S. Thomas c>, Lessius, Bonacina, etc. cum Salmant. “. Notandum 111°. Quod pretium rerum vilium minorem latitudinem habet quam pretiosarum. — Vinum enim aut simile, quod valet 5, potest vendi 6 vel 4; aut si valet 10, potest vendi 12 vel 8, ut dicunt qu.77, art. 2, ad 2. - · Tr. 14, cap. 2,n. 118. - n. 88, v. L ■ Mohna, tr. 2. disp. 361, n. 4. — Ptfr. Ltdtsm., ’ Cap. 21, n. 14. — · Loc. at., n. 115. - Rtgin., lib. 25, Sum., part. 2, tr. 8, cap. 32, dub. 19, ct v. Diffkulias vrvo num. 270. · Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 2, n. 8. · Dicasl., tat. - Ratita, tn 2·· 2··. qu. 77, art. 1, dub. 2» ▼. Ad 2^. · tr. 9. disp. 2, dub. 1, n. 17. — · Tr 14, cap. 2, n. 116 ct 135. — Aaor, part. 3, Hb. 8, cap. 22, qu. 7. - *· Tr. 14 cap. 2, n. 132 • Loc. cit., num. 128 et 130. — ’ Lib. 3, de Just, et Jure, ct 133. — “ Loc. dt., n. 98 et 99. . Dicait., tr. 9. disp. 2, dissert. 2, cap. 6, n. 29. — · De Vendit., art. 4, cond. 2, dub. 7, n. 109 ct seqq. — Lras., cap. 21, a. 29. - n. 3. — * Dissert. 2, cap. 6, n. 28. — Novar., Man., cap. 23, disp.3, de Contract., qu.2, punct. 4, n.29. - " Loc. du, n. 100. sert. 2, cap. 6, η. 18, hoc affert, non ut exce­ ptionem, sed ut rationem propter quam possit minui pretium. 803. - a) Modo tamen posset absque in­ commodo princeps obstare vel punire, ut ex­ plicant Salmant., n. 116; secus vero, « si ob vitanda graviora mala, transgressionem susti­ neret impunitam ». b) Auctores citati concedunt posse majori pretio vendi, si nempe excessus qualitatis sit notabilis. — Continuator Tournely non loqui­ tur de mixtione cum aliis rebus; et Concina, >/. 30, negat ejusmodi mixtionem fieri posse <) Salmant, /r. 14, cap. 2, n. 127, de hac opinione dicunt: « Non est omnino condem­ nanda ». <*) Bonacina, disp. 3, qu 2, punct. 4, n. 8, concordat profecto, si taxa tempore abundan tiae constituta sit; secus vero, si tempore ste­ rilitatis, quod Sal man licenses, η. 132, non adverterunt. €> Covarruvias, quidquid dicant Salmant., n. 132, hanc sententiam non propugnat in Variar. lib. 2, cap 3, n. 5; quin immo vide tur oppositam tenere, scribens: « Ut tempore publicae necessitatis quis cogatur vendere pretio statuto ab ipso reipublicae administra­ tore, quamvis id pretium sit minus quam et communiter vendi: illud, quo res illa hoc vero pretium taxatum a praetore ju­ stum est ». f) Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 4, n. 7, dicit laxam « regulariter » obligare sterilitatis anno, eo quod lata est infecundiUitis tempore; sed w. 8, negat obligare in extraordinaria ste­ rilitate. — Idemque tenet Tapia, tom. 1, lib. 4, qu. 14, art. 4, n. 4, et fonti 2, lib. 5, qu. 16, art. 4. n. 15, licet a Salmanticensibus simpli­ citer citetur uti refert S. Alphonsus. 804. Lugo, disp. 26, n. 109, de tem­ pore tantum loquitur, et concordat; et pro hac dumtaxat asserti parte a Salmanticensibus allegatur. b) Contin. Tournely, loc. cit., conci. 2, qu. 1, tractat dc loco, ut videre est supra. S. Thomas, opusc. 67, negat posse in pannorum venditione recuperari expensas, quae incaute ct imprudenter factae sunt. 1 2· 2 *·. Bohjc., In tiMgna sterili tate taxa non obligat. Prelium v^rUtur ra­ tione ura · pod« ctfoci. Minor la· tttudo pre * tii in rebus vilibus. 240 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECBPIO DECALOGI. (Continuator I Tournely et Cajetanus apud Salmant. '; aut si valet 100, potest vendi 105 et 95. Lessius 9 et Concina ·. — Domus autem aut villa, quae forte ven­ dita est pro 20 mille, post annum emi po­ tent pro 12 mille. Vide Salmant.4 cum Lessio, Lugo, etc. 805. - Notandum IV". Quod, licet in diu/a tesc foro externo non invalidetur venditio, nisi lor reatilucre in deceptio sit ultra dimidium justi pretii: coDicicn· fU. in foro tamen conscientiae etiam deceptio infra dimidium obligat ad restitutionem. Et ita omnino dicendum (contra juristas aliquos) cum S. Thoma*, Lessio ·, Lugo ’, et Salmant.’ cum communi. — Et hoc, etiamsi contractus fuerit initus bona fide; tunc enim decipiens tenetur saltem ad id in quo factus est ditior. Ulruquc Quod si (ut supra notavimus cum |Conigaoranlc pretium cl tinuatorel Tournely9 et Salmant. * u) tam * commit lente »crli, emptor quam venditor rei valorem igno­ nulla obb rent, et uterque sorti se committant ut ptio rend lucrum vel damnum spectet ad eum cui sors contigerit; tunc valet contractus, etiamsi postea inveniatur deceptio in di­ midio; quia tunc sibi invicem censentur cedere excessum, ut recte ajunt auctores citati. R<|uiari Hic etiam advertendum quod commu­ kr non ere· dit»r men niter non praestatur fides mendaciis ven­ * fedi ven dentium, dum satis noscuntur haec esse communia stratagemata. Unde ipsi regu­ lariter non tenentur ob id ad restitutio­ nem; ut Salmant.11 cum Trullench, Bona­ Quando cina et Rebello. — Dixi: regulariter; quia lentantur i rtitiu si aliquando venditor certe animadvertetwnera. lWM“ret emptorem mendaciis credere, et ideo majoris emere, tunc quidem ab injustitia is non est excusandus. 806. - « 4°. Si quid emptori valde utile Vtiiiu. « sit, non licet hoc solo nomine rem ven « dere ultra pretium justum; quia utilitas • emptoris tota est ipsius, non venditoris. . Bonacina w ex Lessio ”, Filliuccio14 ». — [Ut communiter Salmant.15 cum S. Tho­ ma ”, qui ait: Si... aliquis multum juvetur ex re alterius quam accepit, ille vero qui vendit non damnificetur carendo re illa, non debet eam supervendere]. 807. - « 5°. Licet autem vendere carius UNa&w « quam valet pretio currente, si aln boni lidw « tituli adsint, et simul de hoc emptorem ,er· « moneas; quia tunc illi non fit injuria. — « Tales autem sunt, v. gr. lucrum ces« sans aut damnum emergens, aut incom« modum vel molestia tibi obventura ex « rei venditione, aut affectus in eam sin« gularis, ut si acceperis a majoribus, a « principe. Item, si res sint novae, rarae « et singulares: ut v. gr. peregrini flores, « aves, ferae, monumenta antiqua, pictu«rae, numismata. — Laymann Bona« cina IS ex Lessio, Reginaldo, etc. ». Certum igitur est posse rem pluris vendi ratione damni emergentis vel lucri cessantis causa venditionis (ex D. Tho­ ma ”): modo de his emptor moneatur a>, ut communiter docent, cum Busenbaum (ut supra), Lessius90, Lugo91, et Salmant.29 cum Bonacina, Soto, Trullench, Bafiez, Maldero, etc. Et hoc etiamsi pretium sit a principe taxatum: quia taxa respicit rem tantum secundum se; ut Salmant.23 cum Trul­ lench et Salon. An vero possit hujusmodi intéressé exigi a venditore, si ipsemet se offerat ad vendendum? — Negant [Continuator) βιχωκ.,Ιη 2—2·· qu.77, art. I, ad I. · · Tr. 14, cap.2, n. 79. — 1 Lib. 2, cap. 21, num 11. — 1 Lib. 3, de Jun. et Jure, diMcrt. 2, cap. 6. n. 2. — · Tr. 14, cap. 2, n. 80. · LtiK, loc. dt., n. 11. - Lm«·, cap. 21, dub. I, a n. 24, · Rtf'in., lib. 25, a n. 274. - » 2· 2··, qu.77, art. 1. - · Cap. 21, n. 2b. “ Dnp. 2b, n 89. — e Tr. 14, cap. 2, n. 89. · Bantu,, loc. cit., num. 18, i. i. - Solus, de Jail , lib. 6, qu. 3, art. 1, concl. 3. · Trull,, lib. 7. cap. 20, dub 6, num. 4. · Bafici, fruit, hb 7, cap- 20, dub. 3, num. 7. · Bailor., dUp. 3. Je Contrail., qu. 2, punct. 4, num. 81. Rcbcll., lib '» m 2 - 2··, qu. 77, an 1. dub. 2, concl. 1. - .M.tldtr,, tr. 5, cap 2. dub. 2, v. Dico 3 - · Tr. 14, cap. 2, n. 89. - Trull , * qu 7. n. 8, I t - M Dnp. 3, de Contract., qu. 2, punct I. η ΖΊ M Cap. 21, n. 31. *· Tr. 85, n. 77. - u Tr. 14, cap. 2. lib 7. cap 20, dub. 6. n. 4. - Salon, in 2— 2··, qu 77. art. 1, controv. 9, num. 7, v. f. *f : ConunuatorTournely, de Vendit.,art 4. decem, infimum ent novem; supremum, un­ not. I, principium generale quidem habet ut decim ”. 807. - 11 Bahez, /, Valentia, Ara­ gon, etc.; et Salmant.8 recte probabile vocant. Ratio est, quia, cum res non habet pretium, nec legitimum, id est a lege taxa tum, nec vulgare, nempe juxta communem hominum aestimationem; illud putatur ju­ stum, quod convenitur. — Attamen proba­ bilius negandum puto; ut tenent Lugo’, Lessius‘°, [Continuator] Tournely ; ** et Salmant. ” cum Palao, Bonacina, etc. Quia, tametsi pretium talium rerum magnam re­ cipiat latitudinem, aequum vero est quod habeat quamdam taxam juxta arbitrium prudentum. — Excipio tamen ex his mu­ lieris honestae usum: qui, cum sit pretio inaestimabilis, sine injustitia poterit illa pro eo quamplurimi accipere. Notandum autem Γ cum Lugo 13, et Salmant.14 cum Palao, Bonacina et Prado, quod communis aestimatio rei in aliquo loco reddit justum qualecumque pretium; prout apud Japones magni aestimantur specula, cultelli, etc. Notandum 2° cum Lugo % [Continua­ tote] Tournely *5, Concina *’; Salmant. *’ cum Dicastillo, Trullench, Bonacina /, * Baflez <>t Diana, etc., quod res quae ven­ duntur sub hasta aut per venditrices, pos­ sunt quanti carius vendi, et quanti minus emi ex 7.2, C. de rescind. vendit.; modo ’ Dc Vendit., art. 4, concl. 1, v. Sed hic duo. — Bailee, art. I, dub. 2, v. Hucusque diximus, — · Tr. 14, cap. 2, in 2·' 2··, qu. 77, art. 1, dub. 2. concl. I. · Trull., lib. 7, n. 92. — · Disp. 26, n 47 et 49. — * Cap. 21, n. 16. — n Dc cap. 20, dub. 6, num. 7. - · Tr. 14, cap. 2, num. 89. — Tapia, Vendit., art. 4, concL I, v. Quaeres iter urn. — M Tr. 14, tom 2, lib. 5, qu. 16. art. 6, n. 2. · · Tr. 14, cap. 2, n. 90. cap. 2, n. 93. · Palaus, tr. 33, disp. 5, puncL 3, η. X · — · Lib. 2, cap. 21, n. 27. — * Disp. 26, n. 90. — · Loc. dt. · Bonac., disp. 3» dc Contract., qu. 2. punct. 4, num. 25. — Bonac., di»p. 3, de Contract., qu. 2, punct. 4, n. 15. - Trull., »’ Disp. 26, n. 48. - lib. 7, cap. 20. dub. 6, n. 4. - Villal., part. 2, tr. 21, diff. 6, disp 5, punct. 3, n. 4. num. 16. cap. 27. qu. 1, § 4, o 26. — « De Vendit., art. 4. concl. 1. Molder,, tr. 5, cap. 2. dub. 2, Dico 3, v. Dico Tr. 14. cap. 2, n. - Palau . * Bonac., loc. al., n. 5. - Prado, Quaeres denique. — H Dc Em pt- et Vendit., cap. 6. integrum. — 1 Part. 1, tr. 8, rcsol. 56. · Sotus, dc Just., v lib. 6, qu 2, art. 3, 1. f. - Toiet., lib. 8, cap. 48, concl. 1» · n. 13. — n Tr. 14. cap. 2, n. 95. - Dicast., tr. 9 Bailee, in 2·- 2··, qu. 77, art. 1, v. 4 differentia. ante dub. 4, num. 50 ct seqq dub. I. - Refun., lib. 25, n. 289. · Valent., in 2»- 2··, disp. 5. n. 1 et 2; et dub. 6, n. qu. 20, punct. 2, $ 3, concl. 1. · Aragon, in 2· * *·, 2 qu. 77. b> Debet tamen, ut notant Lessius et Trul­ lench, affectus ille in justa aliqua ratione fundari; hinc non potest exigi majus pre­ tium pro libito, sed quanti rationabiliter ille affectus aestimari potest; ut dicunt Lugo ct Salmant. 808. - a) Serra, in 2a™ 2ar, qu. 77, art. 1, dub. 2, v. Secundo quando, affirmat utique, sed dumtaxat casu quo res istac < non sint venditioni expositae communiter; sed tanquam rarae res, pretio communi aestimatione con­ stituto carent». Sed, «si hujusmodi res com­ muniter sint venditioni expositae, pretium S. Altiiomsi, Opera moralia. — Tom. 11. tr. 33, disp. 2. Trull., lib. 7, cap. 20 dub. X Diana, part. 1, tr. 8. re *ol 55, part. 4, tr. 4, rcsol. 12; part. 9. tr. X resol. 57. communi aestimatione constitutum habent»; proindeque in hoc casu Serra secundae sen­ tentiae adhaeret. b) Lugo, disp. 26, n. 45, et Bonacina, loc, cit., punct. 4, n. 21, tractant dc rebus quae sub hasta venduntur, ct concordant. f) Bahez, in 2 "' 2af, qu. 77, art. 1, dub /, * concl. 1, hoc dumtaxat habet: pretium rei vi­ lescere ex modo vendendi, quo scilicet merx emptorem quaerit Lex Rem majoris, 2, C. de rescindenda vendit., ab auctoribus non citatur pro as­ serto hoc principali, sed pro alio addito, scili16 Rc< non ncceiu riae proba· bihter pov •unt quand pluris ven· dl Probabi· Itus ntfatur. Excepuo. Commo ni» aestima­ tio facit je· Mom quodlibet pre­ tium. Res ven· ditae tub hasta quan­ ti carina venduntur et quanti \ i lias emuntur. 242 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. absit fraus, et pretium non sit a lege ta­ xatum. Ratio, quia tunc potestas publica approbat pro justo pretium illud quod pu­ blice emptorum concursu probatur. Idem dicitur de reditibus beneficiorum, commendarum, etc., quae locantur sub hasta; quia tunc si emptores concurrant, res fit aestimabilior; sinon concurrant, fit vilior. Non Mtu — Et non satis probabiliter videtur huic iner n*t; quia, dum alii parati erant plus offerre, venditor impeditur ne majus iûfpiü pretium consequatur. Et huic opinioni fa- ,er“l vet Lessius ’, ubi ait: Pari modo empto­ res contra justitiam peccant, quando con­ spirant, vel rogant alios ut non liceantur rem justo pretio, sed minoris. Ratio est, quia venditores (nota) jus habent ad pre­ tium majus. — Affirmant vero communiscoou» sime [Continuator] Toumely·, Lugo·; Diana10 cum Villalobos, Reginaldo, Vega, Rodriguez, Aragon, Conrado et Petro Navarra; ac Salmant. n cum Palao, Trul­ lench, Tapia et Dicastillo. Ratio, ut ajunt, quia emptor licite hoc casu utitur sua di­ ligentia, ut sibi consulat. Dubium 2° fit:«» liceat emptori pacto convenire cum aliis licitatoribus ne plus offerant? Videtur Diana 12 cum aliis citatis pa­ hem > six quot riter affirmare, adducendo verba Petri Na­ dam, ρ·αο con ven i ft varra ,s, qui sic tradit: Non enim, judicio ne plu» o meo, quodeumque monopolium mercato­ («rant. rum, ut nonnisi certo pretio vendant, est iniquum, si revera illud est justum pre­ tium... Atque idem est, dum quis in publica licitatione rogat... amicos ne plus dent certa quadam quantitate, ut ipse justo pretio (infimo tamen vel mediocri) rem habeat, juxta illud forum... Ii enim... utuntur in­ dustria et diligentia, ut res sibijusto pre­ tio detur ; vel ipse justo pretio vendat, ti­ mens vel m vendendo vilitatem, vel in n 2. · Aragon, in 2·· 2··, qa, 77, art. 4. 2 modus motto polit. ■ Conrad. dc Perusia, Reap, cu., qu. 159, addit. · Petr Navar,, lib. 3, cap. 2, n. 84 el 85. — “ Tr. 14, cap. 2, num 68. Palaus, tr. .13, di *p. 5, punct. 34, num. 5. · Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 18, num 2. Tapia, tom. 2, lib, 5, qu. 16, art. II, n, 7, Dicast,, tr. 9, di»p. 3, dub. 10, n. 19 *. — « Part. 1, tr 8, reaol. 76. - «· Lib. 3, cap. 2, n. 84 et *5. • Cabassutius, lib. 6, cap. 9, de Emptione ct Venditione, uti citat S Alphonsus, istud non habet, quod mihi constare potuit; quin etiam omnino praetermittit quaestionem de vendi­ tione per licitationem. CAP. III. S Doctor •tfal este licitum in * «•bhaitA none per icntentUm. Vendl Uo in pirvA quantitate «cet prenum Et dilata iui anti ci· pa (a , ubi, licet permittat rogare, non tamen ad­ mittit pactum inire. 809. - « 6. Qui res minutim et in parva «quantitate vendunt, possunt aliquanto « carius vendere quam qui in magna quan«titate; quia debent majores labores, ex« pensas, etc., impendere ad eas conser« vandas. Et sic quidam excusant caupo« nes et stabularios, qui avenam, foenum, « paleas, etc., carius vendunt quam alii: « dummodo pretium iis non sit taxatum. «Salon, Trullench 1 ». — [Est commune apud * , Salmant. cum Lessio et Lugo). 810. - « 7. Non licet carius vendere « praecise ob dilatam solutionem, aut vi« lius emere ob praecise anticipatam soSalon. in 2· * *·, 2 VIII. - ART. I. DE CONTRACTIBUS. - DUB. qu. 78, art 2, controv. 19, num. 7.· 1 Lib. 7, cap. 2U, dub. 6, n. 3. — ■ Tr. 14, cap. 2 n. 149. · 243 • lutionem: quia in venditione quae fit « credito, vel in anticipata solutione, est « virtuale mutuum, ideoque usura, si quid « supra sortem exigatur. Quod intellige, « nisi interveniat alius titulus ex supra «enumeratis de usura: vel nisi aliunde « crescat pretium, v. gr. ex frequentia em« ptorum, etc Bonacina 1 ex Lessio, Re« ginaldo, Filliuccio, etc. Vide superiore « Dubio ». Potest igitur de se res carius vendi ob dilatam solutionem, vel emi ob anticipa­ tam, ratione damni emergentis vel lucri cessantis: dummodo de his emptor mo­ neatur. — Notant tamen Salmant.4 cum Bafiez et Villalobos non excusari qui tan­ tam habent copiam mercium, quod opus eis sit partem earum ad creditum ven­ dere; vel qui habent superabundantem copiam pecuniae, ut semper servent ali­ quid in deposito (sed de hoc vide dicta supra n. 771.). — Recte notant deinde, raro his venditoribus contingere hoc lu­ crum cessans; quia si venderent pecunia numerata, tantas merces non distraherent, et sic jam lucrantur pecunia credita, quod lucrarentur numerata. Ex quo dicunt, eis satis esse vendere ad creditum pretio summo id quod alias infimo vendituri es­ sent, sed non amplius. Ratione autem periculi in exigendo pretio, etiam carius res licite vendi potest, eodem modo ut dictum est supra de Usur., n. 766. — Sed in venditione, certum est de his titulis monendum esse emptorem·); Salmant.4 cum Serra. Fill·, tr. 35. a num. 109. — « Tr. 14, cap. 2, num. 141. - /ia ilea, in 2— 2··, qu. 77, artic. 4. dub. 5, i. f. - Villa/., Lu^o, disp. 26, num. 44. — · Di»p. 3, de Contract., qu. 2 part, 2, iraci. 21, diff. 7, num. 3. — 1 Tract, 14, cap. 2. punct. 4. n. 17. · Ltu,t cap. 21, dub. 6 cl 7. (non dt η. 142. · Serra, in ?·· ?♦, qu. 77, art. 1. dub. 4 a v. DieCH· Bonne.) · Rr^tn,, lib. 25, n. 227. (nee citai, a Bonac.) - dntn 2, I. f. f> Lugo, i/isp. 26, it. 45, non omnino vi­ detur sic tenere; licet enim scribat: « Emptor etiam peccat, si alios impediat ab augendo pretio, ut ipse emat vilius; imo et peccare contra justitiam dicit Mcgala... Alii tamen di­ cunt non peccare, si absque vi ct fraude ro­ get amicos nc supra certam summam offerant, ut ipse possit pretio infimo emere... Quando vero ejusmodi pacta vel fraudes absunt, ct error aut deceptio non intervenit, non est fa­ cile injiciendus scrupulus iis qui sub hasta emunt aut vendunt · Attamen pacta et Iran des quae hic excludit non sunt pactum de quo disputat S. Alphonsus; sed videntur ea esse. de quibus Lugo ibidem locutus est: « Si ven­ ditor aliquos cx industria supponat qui pre­ tium augeant, fingentes se velle emere, ut alii veri emptores augeant. Vel si aliquas sub­ trahat exsecutor venditionis ab augendo, ut res minoris ematur ab amicis·, etc. 809 - « Lessius, cap. 21, u. 38, non tra­ ctat de praesenti casu; sed dc alio, de quo pariter ct simul tractant Salmanlicenses; sci­ licet copiam mercium quae simul emuntur esse rationem emendi minori pretio, quam si paucae emerentur. 810. Salmant. ct Serra ita docent, ubi tractant dc periculo amittendi pecuniam et Nim adui lucrum ce·· uni, dironum emer­ gen·, eic. Raro AdeAl in hoc lu­ crum ce« > Periculum exigendi eu ratio au gendi pre­ tium. LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Ilea quandoque pretlstn tradendam Sola con«uetodonon «M iuitui lifoiat ju- Probabiliter eat ti­ ll Ια» ven * dtndi ca­ ria» ad ere * Certum est etiam rem posse carius res pretio augetur. — Nec obstat quod Obpt-u? * nibu n vendi, si pretium tradendum sit tempore emptores cogantur ad sic emendum a sua »pondc(v quo res pluris est valitura: modo a ven­ necessitate ; nam hoc per accidens se ha­ ditore usque ad illud tempus res esset bet: caeterum verificatur quod eo casu servanda. Sicut contra potest vilius emi, concurrit emptorum multitudo, quae ju­ si res tradenda sit tempore quo minoris stam reddit talem adauctam aestimatio­ valebit. — Salmant ’. nem. Tanto magis quia in multitudine 811. - Quaeritur: an juxta consuetudi­ emptorum impossibile est non subesse ali­ nem loci, praeciso quocumque alio titulo, quod periculum amittendi pretium. — Nec liceat carius vendere rem ad creditum, valet dicere quod tunc non multitudo em­ quam venderetur pecunia numerata? ptorum, sed modus sic emendi augeret Prima sententia negat. Eamque tenent pretium, et hic modus est usurarius. Nam ; * Navarrus item Valentia, Medina, Garcia, respondetur quod revera non modus dat Corduba,etc., apud Salmant.4; quia quicquid titulum augendi pretium, sed multitudo exigitur ob dilatam solutionem est usura. aliorum sic ementium, licet multitudo ex Secunda vero sententia probabilis, tali modo oriatur. quam tenent Lessius 4, Lugo 4 cum Mo­ Ex dictis pariter est probabile, licitum Item, < tsuetudo c lina a>, Cano, Toleto, Victoria h>, etc.; Spo­ esse rem vilius emere numerata pecunia mcndi »ι· * liu fluff' rer·; et Salmant.’ cum Soto Paiao, ob anticipatam solutionem, si talis alicubi rata Sanchez, Trullench, Serra, Baftez, Rebello, sit consuetudo Ratio, quia tunc pauci sunt ma Villalobos, etc., asserit licitum esse «. Ra­ emptores qui emunt anticipata solutione ; tio, quia communis aestimatio justum red­ et contra multi sunt venditores tali modo dit pretium rerum quae communiter ad vendentes: ex quo oritur quod merces de se creditum venduntur, cum plures empto­ decrescant. Ita Lessius", Lugo * cum Moli­ res ad sic emendum conveniant; et ideo na O, Toleto, Cano f>, Turriano, Victoria ’·, ’ Tr. U, cap. 2, n. 146. et 147. — · Man., cap. 23, η. 82. — I'aJrnl., in 2— 2··, di»p. 5, qu. 20, punct. 2, S 8. conci. 6. · *. Joa AfcdMi,Cod. de RcBtiL, qu. 37, (a/. 38) Scxia causa. · Franc. Garcia, de Contract., cap. 33, conci. 1. - Corduba, Sum.,qu.M, opin. 2. · 1 Tr. 14, cap. 2, n. 150.— « Cap. 21, num. 56. — · Ditp. 26, num. 107. n. 24. - ’ Tr. 14, cap. 2, n. 151. · Palaus. tr. 33. disp S, punct. 12, n. 8 ct 10. · Sanch., Con.il. mor., lib. 1, cap. 7, dub. 15. Trull.. lib. 7. cap. 20. dub. 8, n. 11 ct 12. - Serra. in 2— 2", qu. 77, art. 1. dub. 4, v. Dicendum 4. ■ tianer, in 2·· 2-’. qu. 77, art. 4, dub. 9. Rebell., part. 2, lib. ■>, qu. 14, n. 14. - VUlal, part 2. tr. 21, diff. 7, n. 11. - * Lib. 2, cap. 21, dub. 7, n. 60. - » Disp. 26, n. 110 et seqq. Tolel.. Mtkh. Cano, Comment, row. ad 2— 2··, qu. 78, art. 2 (MS. lai. Vatic., cod. 4(48, fol. IB). Told., lib. 8, cap. 50, n. 4. — · Tr. 6, cap. 5, lib. 8, cap. 50, i. f. expensas, quas facturus esset venditor in re­ cuperando pretio. 8IL - Molina, tr. 2, disp. 357, opposi­ tum regulariter verum esse asserit ; concedit tamen quandoque posse sic cariori pretio vendi, quando scilicet ex isto vendendi modo mercatores in majori numero accurrunt. Victoria male citatur a Lugo, quasi opi­ nionem hanc teneat in lectura super 2a 2“<, qu. 78, art. 2; nam in suis Comment mss. 'ad loc. cit., Victoria negat id licere; et negat praeterea id fieri posse licitum ex consuetu­ dine. MS. Vatic. Ottobon., cod. 1015 a, fol. 224 et 224». (> Sotus, de Just., lib. 6, qu. 4, art. I, ad 4, ex parte tantum concordat, id quidem conce­ dens pro rebus quae peregre, ct potissimum maritimis periculis invectae, in magna copia credito emi solent; nec vero idipsum licere mercatoribus, qui merces in civitatibus di­ vendunt Sanchez, w. 8, et Trullench, loc. cit., duas conditiones huic affirmativae sententiae apponunt: modo scilicet pretium futurum non multum excedat praesentis pecuniae pretium; nec pro dilatae solutionis ratione adaugeatur pretium. e) Molina, disp. 360, a. num. 5, ita sane tenet: «Modo tamen, ut notat num, 5, pro circumstantiis concurrentibus non minuatur in pretio anticipata pecunia infra justum in­ fimum, quod tunc currit m illo vendendi modo ». f) Melchior Canus citatur a Salon (non a Lugo), sed praetermissa indicatione loci, quem ego frustra reperire conatus sum; nisi forte quis dicat hanc opinionem consequi ex altera hic superius relata, quam revera tenet Canus in citatis ms. Comment, ad 2at" 2ar,qu. 78, art. 2: licitum nempe esse, ubi adest consue­ tudo, rem carius vendere ad creditum quam numerata pecunia venderetur. K) Victoria his verbis a Lugo, disp. 26, n. 111, citatur: « Quam sententiam subscri­ ptionibus suis confirmarunt quamplurimi theo­ logi, praesertim ex ordine Praedicatorum... Victoria,et alii, quorum subscriptionum exem­ plar ego habeo ». Turrian., di«p. 61, dub. 10, n. 3 et seqq. CAP. III. Pactum dt retro· ttnjtndo, Iki urn *Conditio n<% requlai * tit. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. Sidon *>, Rebello »>, etc. Item Salmant. cum Sanchez *>, Bonacina, Palao, etc.; con­ tra Baftez Azor, Valentia, etc. — Nec obstat id quod objicit Habert, nempe quod ad hoc nt valeret ratio paucitatis empto­ rem, oporteret ut haec raritas adesset tem­ pore traditionis rei, quando perficitur ven­ ditio; sed tempore traditionis non habetur haec supposita paucitas emptorum. Nam respondetur quod contractus emptionis non perficitur tempore traditionis (ut sup­ ponit Habert); sed tempore contractus initi, licet dominium rei non transferatur nisi post traditionem, juxta dicta n. 795. An autem chirographa possint mino­ ris emi ob anticipatam solutionem ? — Vide infra m. 829. 812. - « 8. Licitum est vendere rem « cum pacto de retrovendendo, id est, ut « emptor teneatur tibi statuto tempore vel « cum volueris,eam revendere: modo vera « et non ficta emptio fiat, nec palliata « usura intercedat. Molina ’, LessiusJ, etc. « — Qui addunt, juxta aestimationem il« lius operis ac pacti, pretium esse immi« nuendum. Vide card. Lugo 3 ». Plures conditiones requiruntur ut ven­ ditio cum pacto retrovendendi sit justa: 1*. Ut pretium minuatur juxta aesti­ mationem gravaminis quod sic emptori imponitur a>. Hinc pretium rei venditae cum pacto retrovendendi, alii dicunt de­ crescere usque ad quartam partem; alii, usque ad tertiam; alii, ad arbitrium prudentum, ut Salmant.4 cum Lessio, BonaHortae., disp. 3, dc Contract., qu. 2, punct. I, n. 20. · Palam, tr 33, disp. 5, punct. 13, n. 3. — Aoor, pari. 3, lib. 8. tit. de Empt., cap. 10, qu. 2. · Valent., in 2·· 2··, VIII. - ART. I. 245 cina et communi. Sed dicunt b>, decrescere usque ad infimum pretium, non ultra: sed parum probabiliter; nam hoc revera de­ crementum dici nequit, quia emptor ad pretium infimum, etiam sine tali pacto, jus habet. 2*. Conditio: Ut non apponatur pactum quod pluris vel minoris retrovendatur. — Licitum autem est pactum ut retroven­ datur eodem pretio, licet res pretio au­ geatur; ut Lessius ·; Bonacina et Villalo­ bos, apud Salmant. ·. Ideo enim minoris emitur, quia venditor libertatem habet reemendi rem eodem pretio, quando res pre­ tio augetur. 3*. Conditio: Quod non imponatur, ut periculum rei venditae sit apud vendito­ rem; cum illud per se spectet ad empto­ rem: nisi augeatur pretium juxta aesti­ mationem periculi. — Ita Salmant. '. Vide n. 842 et 847, v. Dubitatur 2°. 4*. Conditio: Ut res retrovendatur sicuti traditur, vacua, vel cum fructibus. — Salmant. ·. Probabile autem est quod ob pactum retrovendendi venditor habeat actionem in rem, etiamsi emptor alteri eam vendi­ derit. — Vide Lessium 9 et Salmant. ‘°. Si in venditione apponatur Retractus gentilitius, sive pactum ut consanguineus proximior venditoris jus habeat infra cer­ tum tempus rem reemendi non poterit is rem reemere ut aliis tradat: cum hic rectractus tantum institutus sit ut bona conserventur in familia. Ita (Continuator] cap. 21, num. 111. · Bonae., diip. 3. de Contract., qu. 2. punct. 3. num. 2. — · Cap. 21. num. 115. — Bonae.. diip. 5, qu. '.Ό, punct, 2, $ 8, conci. 6. — Habert, de Con­ loc. cit., num. II. · Villal., pait. 2, tract. 21. difl. 18. num. 6. · · Tr. 14. cap. 2. num. bl, — ’ Loc. cit., num. 6ô. tract., cap. 12, § 2, qu. 12, i. f. — 1 Disp, 375. — · Cap. 21, — · Loc. ctt. — ■ Cap. 21, num. 121. — w Tr. 14, cap. 2, dub. 14. ■ Diip. 2t>, n. 180, - « Tr. 14, cap. 2, n. 60. . num. «>. h> Salon, in 2af" 2ar, qu. 78, art. 2, con- dub. 16, n. 4, concordat, « dummodo non sit frov. 23, n. 5, hanc sane sententiam probabi­ mullo vilius illud pretium anticipatae solutio­ lem existimat; sed multo veriorem ac proba­ nis, et dummodo non sit vilius, quo magis biliorem, ac simpliciter et absolute tenendam solutio pretii anticipatur 812. Prima haec conditio locum dum­ putat oppositam. Idemquc docit Bahezius, />/ 2at" 2 ', qu. 77. art. 4, dub. 10,conci. 1 et 2. taxat habet, cum istud retrovendendi pactum * o Rebellus contrariam sententiam, part. 2, in favorem solius venditoris initur. lib. 9, qu. 11, n. 9, propugnat, pro qua etiam b) Sal man licenses, loco hic allegato, scilicet a Lugo adducitur. tr. 14, cap. 2, n. 67 et seqq., tractant de con­ 1) Salmant., tr. 14, cap. 2, n. 153 et 154, tractu mohatra, quem iniri posse dicunt intra probabilem utique hanc sententiam dicunt; justi pretii latitudinem, modo non adsit pa­ sed oppositam n. 152, probabilissimam, secu­ ctum implicitum vel explicitum. riorem et omnino consulendam. ' > Retractus gentilitius in solis immobili­ Sanchez, Consi!, ntor., lib. I, cap. 7, bus bonis locum obtinet. Retractus ,(rntilitiu * quid. 9 246 Pactum reemendi nd arhh irimn em­ ptori» illi· citam Juxta nilo· Certo prohabilia· li­ citam. LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DR SBPTIMO PRAECBPTO DECALOGI. Tournely *, Concina *, Sporer rf>, et Cabassutius 1 cum aliis ·>, ex 1. Dudum 14, C. de coMtrahend. enipt. — Si autem em­ ptor velit rem vendere, tenetur monere consanguineos, qui si per duos menses no­ luerint emere, potest ille cuilibet vendere; ut Sporer.4 — Quando autem res ven­ ditur, consanguineo irrequisito, iste pote­ rit rem retrahere intra annum et diem. Ita doctores ibid.4 communiter, ex I. 2 Feti­ dorum, apud Laymann />. 813. - An sit licitum pactum reemendi ad arbitrium emptoris? Prima sententia negat, quam tenent Habert Continuator Tournely fl>. Ratio, quia, licet hujusmodi contractus fiat sub nomine venditionis, revera tamen res non videtur vendi, sed tantum in pignus dari, ita ut emptor percipiat fructus ex sua pecunia, quam potest recuperare ad suum libitum. — Eamdem sententiam sequun­ tur *> Salmant.4 cum Villalobos et Tapia: nisi tamen, limitant, de pretio tantum mi­ nuatur quantum valent fructus; vel nisi sub initio contractus vendatur praedium cariori pretio, juxta spem fructuum per ali­ quod tempus designatum percipiendorum. Secunda vero sententia communissima affirmat. — Et hanc tenent Lessius ’, Lu­ go·, Molina ·, Palaus '°, Sporer ”, Viva ”, Mazzotta *·; Bonacina14 cum Covarruvias, Azor, Filliuccio et Garcia; item Petrus Navarra, Malderus ct Silvester, apud Sal­ mant. Hanc secundam sententiam certe pro­ babiliorem puto, cum his tamen condi­ tionibus: — 1°. Ut adsit verus animus * ne emendi et vendendi, non autem fene­ tar randi. — 2". Ut emptor majus pretium solvat, juxta aestimationem hujus oneris quod imponit venditori, reemendi rem quando ipsi emptori placuerit; in quo omnes conveniunt. Hoc autem onus pu­ tant aliqui apud Viva le, aestimari usque ad tertiam partem pretii. — 3". Ut non obligetur venditor reemere eodem pretio majori quod recipit; ut docet Lessius” (quicquid postmodum subdat, scilicet hoc excusari posse ex communi usu et aesti­ matione hominum: quod mihi minime pro­ batur). Hinc censeo, non posse emptorem in tali contractu obligare venditorem, nisi ad solvendum solum pretium juxta valo­ rem rei tempore venditionis; et si res sit deteriorata, juxta valorem rei tempore reemptionis Excessus enim justi pretii datus venditori, totus ad illum spectat, ratione oneris ipsi impositi reemendi ad arbitrium emptoris. His conditionibus servatis, nequaquam illicitum mihi videtur praefatum pactum reemendi. Sicut enim licitum est pactum retrovendendi in beneficium venditoris cum diminutione pretii: sic contra cum ‘ Dc Vendit., Art. 8. »ect I, punct. 1, append , qu. 8. — 1 l>e Empt. et Vendit., αψ. 6, num. 7. — ’ Lib. 6, cnp. ο, disp. 3, qu. 1, cap 3. qu. 1. — u Disp. 3, de Contract., η 11. — 1 Tr. 6, cap. 5, η. 100. — · Αρ. Sparer, loc. dt. — • Tr. U, cap. 2, n. 61. - Villal., part. 2, tr. 21. diff. 18. n. 10. - Tapia, tom 2, lib. 5. qu. 16. art. ! I. n. 5. — ’ Cap. 21, qu. 2, punct. 3, n num. 6. - Covar., Variar. lib. 3, cap.u. η. I. · Afor, part. 3, lib. 8, cap. 12, qu. 8. · FUh, tr. X, num 157. · Franc. Garcia, de Contract , cap. 20. — Prh . Navar., lib, J, cap. 2. dub. 10, a n. m Matdcr., tr. ’·. n. 113. — · Dhp. 26. num. 200. — · Diip. 377. a num. 11. — * Tr. 33, ditp. 5, punct. 31. $ I, num. 1. — n Tr. 6. cap. 5. η. 101. — * De Contract . qu. 2. art. 3, n 12. — “ Tr. 3. cap. 2, dub 16, v. Dico 2. · SOvftt,, v. Usura Π, quaer. Γ·. ad 2. · w Tr. 14. cap. 2, η. 60. — Μ De Contract., qu. ÎL Sporer, tr. 6, cap, 5, n. 100, sententiam istam non habet; sed ea videtur sequi ex de­ finitione ipsius retractus gentilitii. L. budum 14, C. de contrahen. empt., nequii adduci pro hac sententia ; reprobat enim ct irritat ejusmodi contractum, uti notat Cabassutius. /> Laymann, ut asserit S. Alphonsus, re­ vera lib. 3, tr. 4, cap 17, § 6, senbit . « Sicuti docent ct colligunt DD. ex lib.2 fetidorum. At pace hujus auctoris, lib. 2 fetidorum, tit. 55, non loquitur dc retractu gentilitio, sed « Si quis inlcudatus major quatuordecim annis, in­ quit, sua incuria vel ncgligentia per diem ct annum steterit, quod fcudi investituram a pro­ prio domino non petierit, transacto hoc spa­ tio, feudum amittat et feudum ad dominum redeat ». 813 - *) Habert, dc Contract., cap. 12, § /. (μι. 5, resp. 2: « Speciem habet, inquit, con tractus usurarii (ejusmodi venditio], nec in praxi est consulenda ». — Continuator Tour­ nely vero, loc. cit., punct. 1, concl. 2, dc hoc contractu ait: · In praxi tutus non est, sed procul amandari debet ». '’JSalmanticensesct Villalobos hoc docent de re quae perire non potest. Praeterea limi­ tationes quas S. Alphonsus cx Salmanticensibus adducit, omittuntur a Villalobos. • Et contra, si res crescit, crescit ven art. 3. n. 12. - 11 Cap. 21. n. 118. req CAP. 111. - DB CONTRACTIBUS. - DUB. VÎ1L - ART. L Coni net u< Mùkatrnm illidtuo Retroven, Navarra'-', Palao, Bonacina et communi. — Addit immo Lugo4, non esse illicitum venditori, si creditor vendat mercem f>, et dicat em­ ptori: Si volueris eam viliori pretio ven­ dere pecunia numerata, ego paratus sum emere. Speculative loquendo, hoc neque videtur illicitum ; sed practice puto diffi­ cillime hunc venditorem carere animo usurario. 814. - · 9°. Monopolia, id est, cum unus « vel plures id efficiunt, ut ipsi soli aliquid « vendant; vel cum mercatores conspirant « non minoris vendere, non sunt contra * C p. * 21, dub. 16, num. 130. — · Dc Vendit., art. 8» 247 justitiam: modo non conspirent ultra justum pretium vendere. Ita, contra Rebellum, Navarrum >,etc., * docent Molina, Lessius, etc: qui tamen concedunt esse contra caritatem. Vide card. Lugo·.— Porro principum vel magistratus est, cum uni vel paucis tale privilegium con­ ceditur ut soli aliquid vendant, iis etiam pretium taxare, et sic providere ne sub­ diti graventur. Vide Lessium ·, card. Lugo ’ ct Trullench ·. Ubi recte notat ex Navarro, etc., etsi alia monopclia ex justa causa, auctoritate principis vel reipublicae concessa, taxato pretio sint lici­ ta (v. gr. bibliopolis, ut nemo alius talem librum vendat, vel ut tantum sit unus aut duo tabernarii in aliquo loco); nihi­ lominus, quando unus vel pauci propria auctoritate ea constituunt, v. gr. emendo merces certi generis, ut frumentum, vi­ num, oleum, etc., ut ipsi deinde arbitratu suo vendant carius, peccare semper etiam contra justitiam cum obligatione restituendi ». 815. - Monopolium idem sonat ac ven­ ditio unius; nam monopola sonat unicus venditor. Quatuor igitur modis monopolium con­ tingere potest: Γ. Si princeps alicui con­ cedat privilegium, ut solus vendat aliquod genus mercium; et hoc certe licitum est. — 2°. Si mercator impediat ne aliae mer­ ces advehantur, ut ipse merces suas ven­ dat cum damno reipublicae; et hoc est certe illicitum, et tenetur ad damni resti­ tutionem. Et idem dicendum de eo qui falsam notitiam spargit, naves esse sub­ mersas aut similia mendacia. — 3e. Si unus Molina. tr 2. di»p. 345. nam. 6, concl 2. — Lrw., cip. 21. 145. — · Diip. 26. wt. 12- — · Cap. 21. eect. 1, punct. 1, append., qu. 2, v. f. — · Tr. 14. cap. 2, dub. 21, num n 70. · Palam, tr. 33, diip. 5. punct. 33, n. 4. · Bonae., dab. 21, num. 148 et 149. — ’ Diip. 26. nam 171. — · Lib 7. dhp. 3, de Contract., qu. 2, punct. 3, n. 20. — « Di p. * 26, num. 208. — Rabat!., part. 2, Ub. 9, qu. 7, nam. 6. — cap. 20, dub. 19. nam. 3 et 4. - Mrtvr,. Man., cap. 23, denti » ; uti subdit S. Doctor, in Hom. apost., tr. 10, cap. 181. Cfr. etiam Istrucione c Pra * tica (edit, sexta. Neapoli, 1765) cap. 10, w. 182. OToletus, lib.5 ,cap.31 ,n.3,reprobat ejus­ modi contractum, ex eo quod · mercatores obligant ementem, ut ipsis vendat; nec aliter ei venderent ulnas [panni], nisi eisdem reven­ deret ». Ex quibus videtur satisdare signifi­ care cumdem contractum licitum fore, si absit illa obligatio sive pactum. Petrus Navarra, lib. 3, cap. 2. n. 170, absolute negat contractum mohatra esse con­ tra justitiam, si infra limites justi pretii con­ sistat. Nec requirit ut absit pactum. /> Vendat scilicet credito, uti dicit Lugo. 814. Navarrus, Man., cap. 23, n. 92, assent utique monopolia illicita esse; utrum vero sint contra justitiam non explicat, nisi torte quatenus hir loquitur dc notabili populi damno. num. 92. MonopQ. Hem quid Qaaiuar modi» ccn· ilaffvrt po­ tent. LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. vel pauci omnes merces emant, ut deinde vendant quanti plurimi. — 4°. Si vendito­ res conspirent inter se de pretio, ut non minoris vendant. — Sed circa hos duos modos hic ultimo loco adnotatos duae magnae agitantur Quaestiones. 816. - Quaeritur Γ. Ah unus vel pauci mercatores, qui tempore messis aut vin­ demiae emunt omne triticum aut vinum pretio vili time currente, ut postea carius vendant, peccent contra justitiam? Emere vih Certum est Γ id licitum esse, si eman­ prrt»o non nectvafin tur merces non necessariae ad vitae su­ vitat, at vendantur stentationem, vel ad communem reipu*, cariu l»d· blicae statum; ut sunt gemmae pretiosae, tua. equi generosi, ornatus mulierum et simi­ l(en. ccMlia. — Certum est 2° licitum esse emere rr tntkum «gotten- triticum, vinum, etc., ut postea vendantur imromxa reipublicae pretio communi, quo vende­ rent alii negotiatores ea de longe aspor­ tantes; vel ut vendantur civibus moderato lucro, postquam cives jam emerint sibi necessaria et convenientia. Ita Bonacina1’-1, Salmant. ’ cum Trullench, Tapia ac Vil­ lalobos. Et sic etiam docet S. Antoninus 0, ubi ait: Licite potest mercator annonas illas emere messis tempore, carius postea venditurus, ut sic honestum pro opera sua lucrum reportet. Quaestio igitur est de ementibus omnes illas res necessarias ad sustentationem, 1 Tr. 14, cap. 2. n. 15. Truth, lib. 7, cap. 2ü, dub. I* . ut postea vendant carius ad suant libi­ tum: an isti teneantur ad restitutionem? Prima sententia negat, et hanc tenent h Lessiusr> et Molina . * Ratio, quia hujus­ ceiMrvt Ue ul CMn? modi emptores, quamvis peccent contra dat pro Ubiu juita bIm justitiam legalem, non tamen laedunt ju­ non tcnttci stitiam commutativam, cum emerint pre­ restituer' tio currenti. Alias, ut dicunt rf>, etiam eam laederent emptores, qui concurrendo si­ mul caritatem inducerent ; quia sic etiam ipsi essent causa ut pretium augeretur. — Haec tamen sententia minime mihi vi­ S. Doaw reprobat detur probabilis; quia constitutio pretii hanc Opi­ non pendet a privato arbitrio venditorum, nionem sed a communi aestimatione civium. Nec obstat paritas adducta emptorum concur­ rentium; quia tunc auctio pretii evenit per accidens: at hic pretium augetur ex sola venditorum voluntate. Unde recte S. Antoninus’ sic docuit: [Si] tinus tan­ tum emit de hujusmodi et congregat, quoi! postea compelluntur homines emere ab eo ad placitum suum, et ideo vendit care ut vult; et isti enormiter peccant contra pro­ ximum et communitatem. * illo Secunda igitur sententia, communis et Kmen modo leti»» vera, quam tenent Sotus4, Silvester6, Con tur re«ti tuere. tinuator Toumely ·, Viva7, Croix T>; Sal­ mant.8 cum Trullench, Bailez /> et Villa­ lobos, docet, hos emptores teneri ad re­ stitutionem damni, arbitrio prudentum, concl. 4, v. f. — ‘ V. Emptio, qu 10, t. f. — · De Vendit., tu 4 et 6» · Tapia, tom 2, lib. 6, qu. 16, art. 10, η. 1 · art. 8, «ect. 5. concl. 3. — ’ De Contract., qu. 2, art. I. Villa!., part. 2, tract. 21, dirt. 15. num. 2. — * Divp. 345. num. 3 num 10. - · Part. 2, tit. 1, cap. 23, § 16. — · Dc Just, cap. 20, Job. 18. num. 4. · Vittat,, part. 2, tr. 21, «lift. Γ», el Jure. lib. 6, qu. 2, art. 2, concl. 5, I. t, cum art. 3, num. 2. 816. - Bonacina, disp. 3, qu. 2, punct. 5, n. 4: < Quando unus, inquit, vel pauci con veniunt emere omnes merces alicujus gene­ ris, ut eas ipsi asservent in tempus caritatis ct inopiae, animo carius vendendi ct lucrandi, graviter peccant. Probabile tamen est non teneri ad restitutionem ». V Haec verba referunt mentem S. Anto­ nini, part. 2, tit. 1, cap. 23, § 16, ubi, loquens • de ementibus tempore messium blada, et tempore vindemiarum vinum et alios fructus, ut postea carius vendant in futurum », scribit quod si fiat « propter privatum commodum..., potest hoc heri secundum justitiam commil­ lativam, ul iactunt mercatores, ct licite pos­ sunt pro opera sua recipere lucrum ut susten lentur · c’ Lessius, cap 21, n. 151, affirmat hanc sententiam sibi non improbabilem videri; et eamdem n. 152, in resp. ad 2, darius expli­ cans, ait: · Illos peccasse contra justitiam par­ ticularem, si arbitratio pretii spectatis circum­ stantiis temporis quo vendunt, fuerit irratio­ nabilis, quomodo intelligenda est illa sen tentia». Quam Lessii explicationem, etsi hic S. Doctor omiserit, eam tamen sedulo notavit inferius, n. 838. Sed n. 150 opinionem quae eo casu ad restitutionem absque distinctione obligat, Lessius valde probabilem esse asserit <*) Seu rectius: Ut dicit Lessius. ') Croix, lib. 3, part. 2, n, 946, quaerit : « Si nunc bono pretio vendantur, v. g. salpae, ct Titius omnes emat, ul facta earum penuria carius vendat: an hoc monopolium sit illici­ tum » ? Et dicit affirmativam sibi probabilio­ rem videri; negativam vero, probabilem. /) Baficz, in 2™ 2", qu. 77, art 4, dub 2, concl. /, hanc sententiam satis dare innuit, — " Tract. II. cap. 2, num. 44. · Truth, lib. 7. CAP. Ill - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VITI. - ART. I. 249 caeteris emptoribus et reipublicae, si mer­ Lugo >>, cum Molina », et Lessius *>, modo Nec per peccat ces vendant carius quam juxta fori aesti­ alios non inducat ad carius vendendum , contra cari­ tatem mationem pretium curreret, si ipsi mono­ nam alioquin nemo tenetur negligere com­ polium non fecissent. Ratio, quia isti sunt modum suum ut damnum alienum evitet, causa ut pretium injuste augeatur. Eam­ quando non tenetur avertere. dem sententiam sequitur etiam Lugo ‘, 817. - Quaeritur 2?. An mercatores in­ modo tamen pretium augeatur supra sum­ ter se conspirantes ut merces vendant pre­ mum quo merces venderentur, si factum tio cariori, teneantur ad restitutionem? — Certum est teneri, si conveniant vendere non fuisset monopolium. Conspi­ * rante ut Nili ven· pretio ultra supremum; sicut pariter pec ­ Caeterum probabiliter censent idem vendant «udat pfctio ia ra­ tummo Lugo’, Bonacina8, Filliuccius «s Holz­ cant contra justitiam artifices illi et simi­ pra mum. te­ quod currere rtl vetKiM) mann ‘, Croix * >; et apud Lugos, Bailez h>, les, qui inter se conveniunt de non locando nentur Mituere. αοηορυϊιο. Aragonh>, Emmanuel ct Vega, non pec­ operas suas nisi pretio summum exce­ care contra justitiam tales emptores, si denti : ut Lessius ·, Salmant. '· cum aliis vendant pretio summo quod curreret, si communiter. monopolium non praecessisset. — Ratio, Quaestio igitur est, quando conventio quia quisque jus habet ad rem suam ven­ fit ut merces non vendantur nisi pretio dendam pretio rigoroso. summo: an peccetur contra justitiam? Prima sententia affirmat: quam tenent Conspiran­ An autem hujusmodi venditor (si unus te» ut ven­ dant «olo Laymann 8 Sotus [Continuator] Toursit qui merces illas congregavit) peccet nummo.pectunc saltem contra caritatem? — Affir­ nely '°, Sporer ° , Roncaglia11 ; et Rebel- cani contra juttitiam. mant plures. Sed negant Holzmann», et lus ac Dicastillus, apud Salmant. ’*. — 1 Disp. 26, n. 176. — * Loc. cit., n. 177. — 1 Disp. 3, et 58. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 17, num. 43. — · De Just, et de Contract., qu. 2, punct. 5, num. 4. — « De Contract., Jure, lib. 6. qu. 2. art. 3. post med. — * De Vendit., art. 8 n. 8Û6, rc p. * sect. 5, concl. 2. — 11 Tr. 14, qu. 2, de Empt . cap. 8. qu 2. 3. — 1 Loc. cit., n. 177. Enunan. Rodnf., Sum., part. 2, cnp 84, num. 4 ct 5. · 1'eta, Sum. nuev., part. 2, cap. 43, cab. 3. — · Cap 21. η. 147. (loquens dc resp. 1 el 2. — Rcbrlh, part. 2, lib. v, qu 7, nan. 6 Dicast., tr. 9, disp. 3, dub. 10. n. 144 ct <, * ’ Lessius, cap. 20, n. 168, dc casu omnino diverso tractans, haec utique scribit: « Nec enim vel justitia vel caritas postulat, ut ncgligastuum commodum, etiamsi inde per acci dens sequatur alteri tantumdem damni ». Sed cap. 21, n. 151, de casu praesenti disputat, sive tandem unus sil, sive plures qui sic coe­ mant omnes merces, ut eas postea pro arbi­ tratu vendant; et affirmat eos peccare contra caritatem. 817. Sporer, tr. 6, cap. 5, n. 103, de hoc monopolii genere non loquitur. 250 LIB. Ht. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Ratio: tum quin, ex l. un., C. de monop. hoc graviter prohibetur, sub privatione omnium bonorum et perpetuo exilio; tum quia hujusmodi mercatores per medium iniquum cogunt alios emere pretio illo supremo. xm pw Secunda tamen sententia dicit hos non ani voetni . , , _ , jjuHura, peccare contra justitiam. — Et hanc te­ nent Lessius1, Lugo , * Viva3 (qui vocat communem), Filliuccius ♦, Holzmann s; Tamburinius" cum Molina Bonacina %· et Salmant.’ cum Tapia, Bafiez, Reginaldo; et probabilem vocat Laymann (> cum Petro Navarra ·>. Pnom «en· Prima sententia est quidem probabilis. truth pro­ habilla; H Sed haec secunda non minus probabilis * cind Cor­ ie probaN videtur, et forte probabilior, tum aucto­ lior. ritate DD., tum ratione; quia non apte dicitur quod venditores convenientes ven­ dere pretio summo cogant alios ad sic emendum, cum isti voluntarie emant; et si coguntur, non coguntur a venditoribus, sed a sua propria necessitate, quae non potest dici vera coactio ex parte vendi­ torum emanans. — Recte igitur loquendo, dicendum, per talem conventionem em­ ptores potius impediri ab emendo pretio minori. Cum autem sic impediuntur, non irrogatur eis injuria, nisi impediantur minis vel mendaciis, sicut accidit in omni alio contractu; aliter, etiamsi aliquis tan­ tum suaderet venditori ut venderet pretio summo, etiam peccaret contra justitiam, et teneretur ad restitutionem: quod iidem contrarii negant. Haec ratio sumitur ex regula generali, ut diximus n. 582 et 584. Sicut enim non infertur injuria alteri, cui sine vi vel fraude impedias ut testator re­ linquat haereditatem non debitam, etiamsi testator erat determinatus ad eam illi re­ linquendam; ita in casu nostro. Licet igi » Cap. 21, n. 1X5 - · Ditp. 2b- n. 172 et 173. - · De tur talis conventio sit illicita, quia est prohibita jure positivo, non est tamen in­ juriosa jure naturali. RnfxxNec valet dicere quod ipsa conventio ilctor dit venditorum, cum ipsi mutuo obligentur cultatlba ad non vendendum nisi pretio summo, cogeret emptores ad sic emendum. — Nam respondetur Γ quod hoc pactum, cum sit sponte initum, non est in illo nec vis nec fraus. Respondetur 2° quod hujusmodi con­ ventio, cum sit illicita et contra caritatem, ut infra dicemus, nullam potest inducere obligationem; ex regula Juris 69 in 6°, ubi: In malis promissis fidem non expe­ dit observari: juxta dicta n. 712. Hinc, posita probabilitate hujus secun­ Pictub II u· non te­ dae sententiae, probabilius est hos vendi­ nentur rt· •tituere tores non teneri ad restitutionem; prout diximus supra n. 547, v. Et hoc, et n. 669, po v. Magnus. — Non dubitatur autem quod tentJudex reduce re prêtions judex eo casu possit pretium supremum reducere ad medium ; ut Lugo ·. Sic oui Nec dubitandum, quin praefati vendi­ • plrantt· tores sic conspirando graviter peccent peccant contra cari contra caritatem ; ut docent Lessius·, Sal­ tntem mant. et Lugo ‘° cum Molina et com­ muni, a qua ait Lugo non recedendum. — Ratio, quia, licet caritas non te obliget ad vendendum infra pretium summum, videtur tamen te obligare ad non dissua­ dendum aliis ne mitiori pretio vendant: sicut, esto caritas non te obliget ad dandam eleemosynam, videtur tamen te obli­ gare ad non dissuadendos alios qui eam largiri volunt. Sed hic aliud Dubium fit: an, facto mo­ nopolio de pretio injusto a mercatoribus, liceat aliis merces eodem pretio vendere? Negant Tapia, Rebellus et Dicastillus, Facto mo­ nopolio df apud Salmant.11 ; quia pretium illud inju­ pretio injnstum est. — Sed affirmant Salmant.12 cum *to, Retïrt-, lib. 25, num. 328. — · Diap. 26, num. 177, I. f. — Contract., qu. 2, artic. i, num. 2. — · Tract 35, cap. 8, • Cap. 21, n. 145. — ” Loc. cit., n. 175. num 212. — · De Contract., η. 606, reap. 2. — 1 Decal.. num. 6. — Tapta, tom. 2, lib. 6, qu lib. 8, tr. 3, cap. 7, 4 12. num. ft. — ’ Tract. 14, cap 2, Rtbrll., lib. 6. qu. 7, num. 6. · Dicast., lib. 2, tract. 0, nom. 66. · Tapia, tom. 2, lib. 5. qu 16 art. 11» num. 3. · diip. 3. dub 10, num Baüca, in?" qu. 77. art I, dub. I, v MM/om/mit- - Molina, dlap. 345. 16, art. 11, num. 8. · 168. . w Tr. h, cap. 2, num. 57. — ·· Loc. du b) Moïim,disp. 345, n.6; Bonacina, disp.3, Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 17, n. 42, i. f., de Contract., qu. 2, punct. 5, n. 2, hanc uti­ probabilem existimat · Negant [esse contra que sententiam tuentur; sed a Tamburinio, justitiam], inquit, non improbabiliter Pet. η. 11, allegantur pro alio monopolii genere. Nav... ·. <■’ Petrus Navarra, lib 3, cap. 2, it 85, Salmant-, tr. 14, cap. 2, h. 56, non lo· opinionem istam simpliciter tenet; quam ipse quuntui de peexato contra caritatem. CAP· ITT. - DE COKTRACTTAVS. auri po' Bonacina 'J, Trullench, Reginnldo, Medina q’e‘eJima ct Diana r). Ratio, quia illud pretium jam fwwn/erë. commune est et currens; et per acci­ dens se habet, ut ex injustitia aliorum s.Aiphon. adauctum sit. — At prima sententia mihi '^‘ηΓ'κ.Ϊι omnino melior videtur, semper ac (intel"rn* |ig0) pretium sit ultra supremum. Ratio, quia pretium illud, per injustitiam adau­ ctum, semper et per se injustum est, et ad justitiam reducendum. Illa autem mi­ nime est dicenda justa aestimatio, quae injusta deprehenditur et ex injustitia est orta; immo neque aestimatio dici debet, sed potius deceptio et fraus. Ita recte Concina ’. Rmplor 818. - « 10°. Venditor debet emptorem <-idr vitio «praemonere de notabili vitio rei, quod « ei obesse potest; v. gr. si equus sit fu• riosus, domus ruinosa, oves morbidae, « pannus adustus, etc. Alioqui tenetur de • fraude et damno secuto: saltem si defc« ctus fuerit in substantia vel quantitate; « v. gr. si deficiat in pondere vel mensura, « aut vendiderit rem unam pro alia. — vrndi « Et sic peccat mortaliter cum obligatione lor non in<>· ° ,, nen·, qu in « restituendi : Γ. Qui frumentum venditu· ftuitueir. « rus, ponit prius in loco humido ut intu• mescat. 2°. Qui vino Rhenano miscet « Francicum. 3°. Qui carnes bubulas ven« dit pro vervecinis, etc. — Vide Lessium, « Bonacina, Diana1, Trullench8. « Quando autem venditor possit juste « tacere vitia qualitatis rei quae venditur, « sine obligatione restituendi pretium vel « rescindendi contractum,vide card.Lugo4 · DUB. VTIL - ART· L 25! « et Trullench ·, ubi notat venditionem • factam ab ignorante vitium rei esse va«lidam: rescindendam tamen, vel redu« cendam ad aequalitatem, nisi vendi« tor contra hoc exceperit». Triplex igitur vitium potest esse in re vendenda: 1°. Circa substantiam, ut si ven­ datur stannum pro argento. ΙΓ. Circa quantitatem, si dentur quinque modia pro decem. 111°. Circa qualitatem, ut si ven­ datur vinum corruptum, pannus adustus. 819. - Et Γ. Si vitium fuit circa Sub­ stantiam, certe contractus est nullus; et venditor tenetur vel contractum rescin­ dere (si alter, vitio manifestato, non emis­ set, ut docet Lessius ), * vel saltem exces­ sum pretii reddere. Idem contra, si emptor emat gemmam pro vitro, tenetur supplere pretium, saltem infimum, si dolum ipse non adhibuit. Salmant. ’. — Excipe, si uter­ que sorti se committant ob ignorantiam valoris; ut diximus n. 802, v. Notan­ dum IV. Sed hic dubitatur: an licite quis emeret scienter argentum pro stanno, petendo a venditore ignorante ut condonet quod amplius valeat? — Omnino negandum, contra aliquos: quia talis donatio, cum procedat ex ignorantia, nulla est. Ita Tam­ burinius 8 cum Salas, et Salmant. ·, Les­ sius βλ Idem, si venditor, ob ignorantiam, rem venderet infimo pretio, etiamsi venditor non interrogaret emptorem de rei valore (nam, si interrogaret, certe tenetur emptor Rrtf"., Hb. ». dub. 11. num. 3- — · Disp. 26, num. 128 ct seqq — B Loc. nam. 330. . /oaw. Medina, Cod. de Reslit., qa. 35, i. f. — cit-. dub. 12. n. 3, et seqq. — · Cap. 21, dub. 11. n. 66 et 87. 1 De Empt. cl Vendit., — ’ Tr. 14. cap. 2, n. 171. — · Decal., lib. 8. tr. 3, cap 7, Trull, lib. 7, cap. 20, dub. 18. n. 4. cap. 4, num. 6, — cap. 21, dub. 11. num. 83. — Bonac., disp. 3. de Contract., qu 2. 5 11. num. 39. Salai, de Empt.. dub. 36. n. 3. — · Loc. punct. 6. — * Pan. I, tr. 8, resol. 51. — · Lib. 7. cap 20. cit., n. 172. <·> Auctores isti a Salmanticensibus minus recte allegantur. Etenim Bonacina, disp. 3, qu. 2, punct. 5, nunt. 11, scribit sententiam affirmativam non videri esse improbabilem: ipse tamen oppositam tenet. — Diana pariter, part. 1, tr. 8, resol. 24, sententiam affirman­ tem probabilem existimat; sed oppositam pro­ babilem etiam esse ait: · Et ego, addit, illam sequor ·. - Igitur Diana et Bonacina illi sen­ tentiae patrocinantur, quae hic S. Alphonso • omnino melior videtur »; et quam in /strue, c Pratica, cap. 10, n. 185, adeo propugnat, ut absolute dicat se priori opinioni non posse acquiescere. 818. - Λ) Limitationem istam, quam Lugo apponit, Trullench silentio praetermittit. 819. - < Lessius non loquitur de casu quo emens a venditore ignorante petit condona­ tionem pretii excedentis; sed loc. cit., n.84, lute scribit: « Iniquum est emere rem vitio carentem pro vitiosa, et pretiosam pro vili, ut gemmam loco vitri, etiamsi venditor ob ignorantiam eam non pluris judicet, quam si vitiosa aut vilis esset. Ratio est, quia non servatur aequalitas: non enim venditor in­ tendit rem donare qua parte excedit, sed totam uti est vendere ct justo pretio com­ mutare ·. Triplex vltiam da­ tor in re vendenda. Ex viUo circa «ob« ι x η 11 ara, venditio nulla. Ad quid teneatur venditor» Petere con­ donationem excedenti» pretii ab Irnorante, lUIdtam. liem, Juxta alios, emere in­ timo pretiu a venditore ifn oranti. 252 LFB. 1Π. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. valorem manifestare) Ita Salmant. '·>, Lu­ Lessius3. Et consentit Pater Concina'· go et Tamburinius *. Ratio, quia vendi­ cum sententia fere communi, ut asserit; tor tunc ob ignorantiam facile pretium modo, facta mixtione, merx vere adaequet infimum acceptat. (Excipit Lessius, nisi alias quae communiter venduntur. ignorantia esset communis in aliquo loco, Sed dubitatur Γ. An idem possit dici sAiph.n· perquam res vilius aestimatur). — Sed de vino mixto cum aqua ? huic sententiae nescio acquiescere. Non Negant Salmant6'. — Sed fatentur gra- llrtn pr * ΐΤ ΓϊβΤι'. nego quod ratione illius donationis * nihil ves DD. hoc admittere, ut revera admittit ,,fc emptor retinere possit, quia non est vera Lessius 4 cum Lopez‘A et alii, ut infra. donatio; quicquid dicant Cajetanus et Ar­ Et satis probabile videtur, nisi ex mixtione unum» milla, apud Lugo. At nescio cur non valeat vinum acesceret, vel servari non posset hujusmodi contractus ut vera venditio. ab emptore qui ad servandum emeret; ut Ex una parte enim emptor juste emit infi­ ajunt Tamburinius4, Serra d> cum Soto'^; mum pretium solvendo; ex alia non valeo et Conradus 'Λ Joannes de la Cruz *> et intelligere, unde ipse obligationem habeat Dianar> apud Moya· Saltern in hoc non s«it«e certiorandi venditorem (sive interroget videtur esse gravis injustitia. Id confirmat îh'SjA'û venditor sive non) de rei valore ignorato, S. AntoninusT, dicens: Cum aliqui sophiquando nullo modo eum positive decipit sticant ea quae vendunt, ut se servent aut cogit ad vendendum: quod autem ven­ indemnes, et cum aliquo lucro congruo, ditor ignoret pretium illud esse infimum, quia si venderent puras res, et emptores per accidens se habet, et ipsi imputan­ non vellent dare justum pretium, quia alii dum est. vendunt talia sic... mixta minori pretio; »c 820 - Si vero res mixta venditur ut videntur posse excusari: dummodo non ΙΓκι«n ΙΉ pOli· Pura’ quando vere sit res perfectior aliis, fiant tales mixturae quod noceant huma­ *ί·ΐ7· <ί· et post mixtionem aliis non sit deterior, nis corporibus, quod accidere potest in his pf«tio com probabiliter vendi potest, vitio non mani· quae venduntur in cibum et potum... prae­ festato, pretio communi. — Salmant.’, cipue medicinalibus. Confirmatur id etiam 1 DecU., lib. S, lr-3. cap. 7, § II, n. ». — L/M.,cap.21, dub II, n. tt, — Cajeta *,. v Sum., v. Emptio 2. n. 129. — 1 Loc. cit.. n. 83. — 4 Loc. cit., n. 83. — a Loc. Arntil., cit , n. 27. — · Maya. sub ficto nomine AiitrtM Guinirnii. dhp. 26, n 117.- «Tr 14, cap 2, tract, de U, pro «lio, non ett in­ Salas, et Tamburinius4, dummodo exiga­ justum. tur justum pretium rei traditae. Ratio, quia tunc non adest diversitas substan­ tialis quoad finem emptoris. Recte tamen advertit Tamburinius, quod, ut venditor in hoc excusetur, debet esse certus, non dubius, de tali aequali­ tate virtutis b). 822. - II0. Si vitium est circa Quanti­ tatem, quaeritur: an excusetur qui utitur mensura diminuta, ut consequatur justum pretium, alias non consecuturus ob inju­ stam taxam vel injustum monopolium Ltcile ementium? — Valde probabiliter affir­ minuitur quAnlito mant Lugo \ Laymann e, Palaus a>; Spo­ ad conue quendu m rer 7 cum Soto, Valentia et Toleto ; et Sal­ pretium ju­ mant. 8 cum Rebello, Salas et Dicastillo. stum. ’ 2 * 2··, qu. 77, art. 3, corp. — 1 Tr. 6, cap. 5. η. 74. — • Tr. 14, cap. 2, num Salmant, tr. 14, cap. 2. n. 171; Lugo, disp. 26, n. 136, contra tenent sententiam quae ipsi S. Alphonse probatur, dicentes satis esse eo casu rem emi pretio inlimo, nec re­ quiri . ut emptor rei valorem venditori non interroganti patefaciat. r* Donatio illa, dc qua in praecedenti casu sermo est, quando scilicet emptor petit a ven­ ditore ignorante, ut sibi condonet valons ex­ cessum. 820 - · J Concina, de Empt. et Vendit., cap. 6, n 30, fatetur sane fere communem esse sententiam; sed cum raro conditiones requisitae exsistant, eam sententiam reprobat. Salmanticenscs. /oc. cit., n. 129, non absolute, sed plerumque negant esse licitum, < quia raro accidere potest, quod vinum aqua mixtum non reddatur deterioris conditionis ac alia pura, quae absque tali mixtione ven­ duntur ·. r> Ludov. Lopez, Instruct consc., part. 2, cap 42, qu. 9, dc tritico dumtaxat loquitur, non de vino; sed eadem de utroque videtur esse quaestio, et Lessius revera dc utroque simul loquitur, <0 Serra non loquitur dc vino, quod ab emptore servandum esset; sed solum ait, in oam qu. 77, art. 2, v. Dicendum 2°, posse aquam vino misceri, ct hoc vendi com­ muni pretio, si vinum ita mixtum sit « vere tam bonum quam quod alii communiter ven­ dunt». Ad cujus sententiae confirmationem adducit Solum, qui, de Just., lib. 6, qu. 3, art. 2, docet posse ita fieri, concurrentibus hisce conditionibus, videlicet: «Quod pericu­ lum ct damnum evitaretur, et emptori esset merx secundum rationem pretii utilis». Corradus, in suis Respons., pari. /, qu. 5/, concedit fieri posse, « remoto periculo atque damno, et res usui sit emptori, justoque sit empta pretio ». — Et pariter Diana,part. /, tr. 8, resol. 51, nullam aliam conditionem afferens quam: Modo non fiat deterius. — Jo­ annes de la Cruz, Direct, consc., part. 1, praec. 7, qu. 3, n. 9, conci. 2, de tritico lo­ quitur, non de vino (Moya autem de utroque simul tractat). Advertendum est etiam Moyam his verbis suam propositionem exhibere: « Li­ citum est tabernariis vinum aqua miscere, et agricolis triticum paleis, ct communi pretio vendere, dummodo deteriora non reddantur eis quae communiter venduntur ». - DE CONTRACTIBUS. 174. - Lu/ζο, diip. 26, num. 124. - - DUR. VIH. - ART. L Ratio, quia tunc iste vexationem suam juste redimit. 823. - 111°. Si vitium denique est circa v«wütor Qualitatem, quando est de se patens, mamfeuara non tenetur venditor illud manifestare; un»0" ut S. Thomas * cum communi. — Notant E«ePuo bene tamen Salmant.10 cum Lugo, Lay- ne* mann, Dicastillo et Palao, quod si vendi­ tori constet ignorantia emptoris *>, tene­ tur in conscientia vitium manifestare vel damnum compensare; quamvis caeterum, ut dicit Tamburinius »> cum Lessio »> et Molina % contractus sit validus: nisi, ex­ cipit Lessius “, res adhuc sit integra. Ex­ cipitur item, si qualitas transierit in sub­ stantiam, puta si emptor expresse dixerit: Nolo vinum, st non est vetus. Tamburi­ nius‘a (cum Dicastillo); qui etiam notat”, quod venditor dolo decipiens emptorem cirai qualitatem, si res aeque illi non sit vel fere aeque utilis, tenetur vel contra­ ctum rescindere vel damnum resarcire ad arbitrium emptoris. Et idem dicit Habert Quando autem vitium rei occultum et e« m-u. . . . i»4 tenetur noervum sit emptori, ut si equus sit fu- nunife-ure riosus, domus ruinosa, recte dicit hic Bu- t,110m t, senbaum cum Viva ”, teneri ex justitia noc,vum venditorem illum de vitio monere. — No­ tat etiam Viva w cum Lessio quod si lib.o, qu. 10, n. 8. · Salas, de Empt., dub. 35. n. 4. · Duasl., tr. 9, disp. 4, dub. 5, n 57. — · 2· 2··, qu 77, art. 3. — Sotus, dc Just. cl Jure, lib. 6, qu. 3. art. 2. · Dicast., tr. 9, * Tr. 14, cap. 2, num. 176 disp. 4, dub. 5, n. 58. · Saias, dc Empt., dub. 85. η. I. - iMym., lib. 3, tr. 4, cap. 17, n. 14. • Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 7, § 11. num. 9. — Tambur., dub. 2, 3 ct 4. · Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 22, n. 7. — loc. cit. — 1 Diip. 26. num. 125. — « Lib. 3, tr. 4, cap. 17, » Cap. 17 n. 33, v. VMau tamrn. - « Decal., lib. 8, tr. 3. n. 15, post med. — ’ Tr. b, cap. 5, n. 76. · Solus, de Just., cap- 7, § II. num. 21. — Dicasl., tr. 9, disp. 4, dob. I, lib. 6. qu. 3, art. 2. · Valent,, in 2·· 2··. diip. 5, qu. 20, num. 6. i. f. — “Loc. cit . $ II. num. 22.— 14 Dc Contract., punci. 4, concl. 5, v. Similiter si quis. · Tolrt., bb. 8, cap. 12, § 3, qu. 3. - “ Dc Contract., qu.2, art. 5, n.X — cap. 49, n. 4. — · Tr. 14, cap 2, n. 175. - Rebel., part. 2. * Loc. dt. diip. 26, num. 130. · Dicasl., tr.9, dup 4, 823. - * ) Auctores hic citati loquuntur de 821. - a) Joannes Medina, Cod. dc Rcstit., qn 33, coroll. 3, loquitur de casu aliquantu­ ea ignorantia, quae, attentis personae circum­ lum diverso, sed qui profecto praesenti aequi- stantiis, invincibilis censeri debeat. Tamburinius, loc. cit., n. 19, in gene­ parari potest ; tractat enim de pharmacopolis qui vendunt « medicinas non puras, sed quibus rali docet contractum fore validum, si adsit aliquid admixtum est »; de quibus dicit: « Nec error in qualitate, sitque inductus a tertio, peccant nec restituere tenentur, qwindo ad­ nihil scientibus contrahentibus, sive demum mixtio non facit rem minoris valoris aut boni­ error fuerit necne causa contractus. Et cum Tamburinio consentiunt Lessius, cap. 17,n 28 tatis ad cum usum ad quem emitur ». Idcmque adnotant Sporer et Dicastillus ct 33: Molina, disp. 252, n. 7, conci. 3. Lessius a Viva ex Trullench citatur locis citatis. 822. - a> Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 22, solum pro priori parte asserti : at re vera n.5, ita plane docet, sed addit: « Verum ea Lessius, cap. 21, n. 86, scribit: « Si emptor hypothesis non est facile admittenda; neque roget venditorem an res sit bona, an careat enim praesumenda est iniquitas, tum in per­ vitio, vel si petat ad certum usum, tenetur sona publica, tum in communitate; potius venditor ex justitia aperire rei vitia, ma­ namque praesumi debet decipi pecuniae cu­ xime occulta, vel talem qualem ille desiderat offerre... Itaque si venditor affirmet rem vitio piditate ». 11ta. ii iiterroff·· tor d< vlüo am Prttaum tc nolle pa uUccre de fectoi, ad aih.il Ufitor. modo in Keito ha. atur ratio viül. De bi tom co|ut debt lor non cat •olveado. Rea cu· joa pretium icitur not mlnuendon. CAP. IU. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - LIB. 111. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 254 emptor interroget an res habeat certum defectum, tenetur venditor manifestare: alias venditio est nulla. Secus autem si interroget in genere; tunc si res est utilis ad finem emptoris, venditio est valida. Deinde notat Tamburinius1 quod si venditor protestetur se nolle rationem dare de quocumque defectu, sed vendere uti vulgo dicitur: A sacco d'ossa rotte; tunc ad nihil tenetur. — Unde merito ap­ probat Tamburinius consuetudinem quae alicubi viget, praesertim in nundinis ma­ gnis, quod ita vendantur animalia, etiamsi vitia sint occultissima. Ratio, quia ad tol­ lendas lites ob commune bonum satis hoc cohonestari potest a consuetudine: dum modo, intelligendum, non vendatur res ultra justum pretium, saltem supremum, quanti valet res, habita ratione illius vitii occulti. 824. - « 11°. Si scias occulte debitorem « tuum non esse solvendo, injustum vide« tur, iis qui id nesciunt debitum illud « vendere pretio ordinario; tum quia est « dolus, tum quia vitium intrinsecum cre« diti non revelatur. — Bonacina 1 ex Les« sio ·, Filliuccio, etc. « 12°. Etsi venditor sciat pretium mer• cis mox minuendum, licet tamen ven« dere pretio currente, et non dicere em« ptori (secluso tamen dolo, fraudibus et « mendaciis, quibus emptorem allicere ad « emendum ei non licet); quia pretium « currens simpliciter adhuc est justum « — Bonacina 4 ex Azor, Filliuccio, Les« sio, etc. ». Sed de hoc dubitatur inter doctores. 1 Deal. lib. B, tr. 8. cap. 7, $ II, n. 29. - Tambur., — Alii cnim, ut Rodriguez, Medina, Ga­ PrcMb liter fxqvi briel etc., npud Salmant. ·, negant posse vendi prt canta vendi pretio currenti rem quae scitur mox tlo li. minoris valitura quia tunc res illa ex tali circumstantia minus valet. Et hanc recte Salmant. * cum Palao probabilem Probtbi vocant. — Alii tamen affirmant, ut, cum !iu> pote»;, Busenbaum, Lessius1, [Continuator] Tour· nely ·; Salmant.’ cum Cajetano, Bonacina, Palao, Soto, Trullench; ex S. Thoma, qui,u expresse hoc docet inquiens: Venditor qui vendit rem secundum pretium quod inve­ nit, non videtur contra justitiam facere, si quod futurum est non exponat. Ratio, quia non est respiciendus valor futurus; sed praesens, qui non variatur ex notitia particulari, sed ex communi aestimatione. modo no· Et hanc sententiam veriorem censeo, si unant up­ turn parti· vere notitia sit particularis, non autem si cuUrii. communis. Sic pariter contra, bene ajunt Pater Item, po tol emi pre Concina ", [Continuator] Tournely 18 cum Ito currenti ren mot au Bafiez, Cajetano, Maldero, et Salmant., KcndA. licere cuique emere merces pretio cur­ renti, scienti pretium brevi augendum, quamvis hoc ignorent venditores; ut pro­ batur exemplo Josephi (Gen. xli). — Item dicendum cum [Contin.] Tournely 18 et Concina u, bene te posse emere pecunia quam private scis brevi prohibendam : modo, semper intellige, absint mendacia, vis aut fraus. Utrum autem emptor aut venditor eo casu peccet contra caritatem, qui venderet rem illam alicui cum tanto ejus damno? Resp. S. Thomas15 abundantioris esse terRegulari· non ett contra cari· virtutis, si pretium minuat. Sed si non talem. n. vn. ■ Cajttnn., in 2·" 2··. qu 77, an. 3, ad 4. Bonae., loc. dt — · Dhp 3, qu. 3, punct. 10. num 8. · · Cap. 21. diip. 3, qu. 2, puna. 6, n. 12. - Palam. loc cit.. n. 3. · Fill., tr. 85. n. 108. — * Diip 3, qu. 2, punct. 5. Sotiu, de Just., lib. 6, qu. 3, nrt. 2, ad 3. · Trull., lib. 7. dub. 10. num 12. · .4aof, pari. 3, lib. 8. tit. de Empto et Vendito, cap. 20, dub. 7, n. 1 » 2· 2·’, qu.77, art. 3, ad 4. - " De · Fili. tr. 35, num 73. · Less., loc. dt.. Empt., et Vendit, cap. 6, num. 19 et 20. — '· De Vendit., num. 40. — Rodng., Sum., part 2, cap. 83. num. 10. · Joan. cap. I, art. 4, cond. 2, qu. 2. ■ Baiiet, in 2— 2··, qu. 77, Medina, Cod. de Rettitut., qu art. 3 cap. Ά qu. 4 * 31, co nd 3. · · Tr. 14, dub. 4, conrl 3 ART. I. minuit, regulariter non peccat, ut dicunt rem servaturo usque ad tempus diminu[Contin.] Tournely1 et Salmant.8; quia tionis pretii. — /.n autem in his omnibus sic ille consulit rebus suis, licet damnum casibus venditor semper graviter carita­ per accidens alteri eveniat. — Certum tem laederet, dubito, si attendatur ratio Mut.uo autem est non teneri cum suo damno rem ab iisdem auctoribus citatis, nempe quod manifestare; ut Contin. Tournely ·, Ron- caritas non vetat ne sibi quis consulat 4mmw.wmb caglia 4; et Salmant.8 cum Lessio, Bona­ utendo jure suo, licet alteri per accidens cina /->, Trullench, etc. Ratio, quia ex una damnum obveniat. 825. - « 13°. Si cui datum est aliquid venden» parte non laedit caritatem, qui utitur jure suo juste consulens rebus suis, quamvis « vendendum pretio, v. gr. infimo vel mo- praiu» ·»alter per accidens damnum ex eo patia­ « derato, ct is vendat rigoroso: probabile ’‘inÀlu!O tur; ex altera parte, non tenetur notitiam « est, ut habet Angelus ·, non teneri restiillam manifestare cum suo incommodo, « tuere, sed posse retinere excessum ; cum ut ajunt Lessius ·, et iidem Salmant.1 cum « sua industria acquisiverit. — Aliud taSotot Cajetano Baïlez, Palao, Bona­ « men est de famulis mercatorum, quibus cina Navarra «>, etc. communiter. « indeterminato pretio traditur meliori ^Eiwpiio· Dictum est: regulariter. — Nam exci­ « modo vendendum quo possunt, in utilipiunt 1°. [Continuator] Tournely et Ron­ « tatem domini. Vide Lessium ·, card. caglia, si tali venditione emptor reduce­ « Lugo 10 ». retur ad extremam vel gravem neces­ Quaeritur: an, tradita tibi re ad ven­ sitatem. Sicut enim caritas praecipit ut dendum, pretio designato, possis libi reti­ si sit la subveniamus proximo graviter indigenti: nere plus quod ex ea retrahes? — Certum mulus vel sic vetat ne in paupertatem ipse redigatur, est nihil posse retinere, si sis famulus conductus, potest ut nobis divitias comparemus. —Excipit2°. stipendiatus domini rei, sive pretio con­ nthil retinere; Roncaglia, si ille causa talis notitiae ven­ ductus ad vendendum. — Alioquin duae deret in majori quantitate quam foret ven­ adsunt sententiae: diturus, cum gravi damno emptoris: nisi Prima, quam tenet Busenbaum (mox »i«oquin. iste adhuc eamdem quantitatem eodem supra) cum Angelo, et probabilem putant r»tesl pretio empturus fuisset ab aliis. At Sal­ Viva11 ac Mazzotta ’·, affirmat posse retimant. merito sentiunt hanc exceptionem nere, si ex tua industria vendas ultra pre­ regulariter non valere. — Excipit 3° idem tium assignatum; quia excessus ille non Roncaglia, si is posset mercem suam plu­ rei, sed tuae industriae fructus est. — ribus vendere, et vendit uni; vel si posset Secunda tamen sententia vera, quam te- s. Doaor vendere alicui qui statim iterum venderet nent Lessius ‘3, Lugo '4, Sporer “, Roncaaliis rem consumpturis, et venderet alteri glia1*, Tamburinius11, [Continuator] Tourquits. — 1 Tr. 14, cap. 2. n. 108. — ’ Loc. dt., qu. 2. — coacl. 2, v. Falendum tamtn quod. — JR o hc Of lio, tr. 14. qu. 2, cap. 5. qu. b, resp. 2. — Ronfaglia, loc. dt. — Ron- • Tr. 14, qu. 2, cap. 5, qu. 6, reap. 2. — · Loc. cit.. n. 108. · capita, loc.de. — · V. Emptio, n. 28. — · Cap. 21 dub. 19. Less., cap. 21, n. 43. - Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 7, n. 1. — • Cap. 21. n. 43, in tned. — 1 Tr. 14, cap. 2, n. 108. · So/ms, — » Disp. 26, sect. 9. — An^tl., v. Emptio, num. 28» — 11 De Contract., qu. 2. art. 3. num. L — n Tr. 3, disp. 3, de JuU., lib. 6, qu. 3, arL 2, ad 3. · BaRta, in 2·· *2 ·, qu. 1, cap. 2, qu. 4. — 11 Cap. 21, num. 138. — M Disp. 26, 1 Dc Vendit., up. I, an. 4, conci. 2, qu. 2, v. Ai, in· qu. 77, ari. 3, dub. 4. Palaus, tr. 33, diip. 5, punct. 15. n. 150 — u Tr. 6. cap. 5, n. 36. — * Tr. 14, qu. 2, cap. % num. 9, i. f. — Contin Tourn., de Vendit., cap. 1, art 4, qu. 1, resp 2. — w Decal.» lib. 8, tr. 3» cap. 7, $ 9, n. 6» Caplan., in eund. loc., art. 3, cap. 2 num. ICP. — · Loc. cit . n 107, i. (. · Palaus, tr. 33. ad t diap. 5, punct 15» num 3. — ’ Cap. 21, dub. 5, num. 40 cap • De Vendit., cap I. art I. cone). 2, qu. 2. — » Loc. cit., Utrum — ’· Loc. cit , n. 21. — “ 2- Δ, qu. 77, art 3, ad 4. carere eamque laudet, cum tamen occultum vitium habeat, injuriam fact emptori, et qui­ dem si hac ratione allicial cum, qui alioquin emere noluisset, contractus est invalidus > e> Gabriel Biel a Salmantictnsibus male allegatur, nam ni -t, dist. 15, qu. 11, art. 3, dub 6, quem locum afferunt Salmant., de alio casu tractai, ct dist 15, qu. 10, art 3, dub.3, dc quo Salmant non loquuntur, tractat dc praesenti casu, sed cx S Thoma tuetur opi­ nionem quae affirmat rem posse eo casu vendi pretio currenti, et quam S. Alphonsais ex parte saltem amplectitur. Et quam venditor scit conservandam esse ab emptore aut aliis vendendam, ut ex­ plicant Rodriguez el Medina, locis citatis. · Ualdrr , tr 5, cap. 2, dub 3 Salmant., tr. 14. num 106 et 108. — " Loc. cit., qu. 2, v Objuirs f) Bonacina» loc. cit., n. 12, desola justitia loquitur, et videtur a Salmantictnsibus citari dumtaxat pro asserto principali : licere scilicet co casu rem pretio currenti vendere. kJ CajcLanus, in 2af” ,2 ** qu. 77, art. 3; Petrus Navarra, lib. 3,cap. 2, dub. 8, a n.72, hoc secundarium assertum praetermittunt» et solum habent dictum principale, nempe quod sit licitum eo casu rem pretio currenti vendere, pro quo dumtaxat videntur citari a Sal­ mant — Idem notandum est de Bonacina» disp. 3, qu. 2, punct. 5, n. 12, quamvis de casu correlativo scribat n. 13: « Emptorem qui pretio currenti sciens brevi futuram ino­ piam, posse reticere inopiam secuturam et emere pretio currenti; utitur enim jure suo et emit justo pretio ». At sane eadem prorsus ratio est quoad hoc de emptore et de ven­ ditore Salmanticcnses» loc. cit., exceptionem Istam p.uilo aliter afferunt: < Interdum posset esse contra caritatem, inquiunt, ut si ingentem copiam uni venderet, qui inde grave damnum incurreret. Sed regulariter non erit, quia po- 256 LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. nely *, Concina Salmant. 3 cum Silve­ stro ·), Palao, Villalobos “> et Fagundez b> (qui apud Renzi4S. *primam sententiam pu­ tat improbabilem), negat te posse reti­ nere illud pluris quod ex venditione re­ trahis. Ratio, quia assignatio illa facta est a domino, ne infra, non autem ne supra res vendatur. Excipiunt vero Salmant. et Roncaglia') (consentitque Croix ‘), si dominus commiserit vendere in uno loco, et tu, facta ibi diligentia, plus vendas in alio valde distanti. Sed merito id negant Lu­ go ·, Sporer ’, Tamburinius3 et [Contin.] : * Tournely tunc enim tantum potes re­ tinere pretium tui laboris; non autem to­ tum excessum retractum ex re *), quae semper domino suo fructificat. — Et idem dicendum sentio, quicquid dicant Salmanticenses 10*,si tibi alter commiserit aliquid tanti emere, et tu minoris emas, adhibita diligentia extraordinaria ; eo casu, praeter valorem tui laboris, non poteris plus a domino exigere quam impendisti, cum nomine suo, non tuo rem emeris. Bene autem poteris excessum ex re vendita retractum tibi retinere in sequen- Pot« * tibus casibus: * em·; 1°. Si res tua industria sit meliorata, Mrm·. et ideo pluris vendas; ut concedunt Pater l,uran'‘ Concina 11 et [Contin.] Tournely cum Salmant.,8. — Ratio, quia, ut communiter docent Molina, Dicastillus et alii cum Croix u, fructus mixti, scilicet provenien­ tes tam ex natura rei quam ex industria, non debent restitui domino a possessore tam bonae quam malae fidei nisi quan­ tum respondent naturae, non vero quan­ tum respondent industriae: fructus enim illi non sunt rei, sed hominis, occasione rei, vel per rem tamquam instrumentum sibi lucrantis. 2°. Si tacite cum domino conveneris ·ι?βι« cum deni nihil ei dare ultra pretium designatum; noceanw ita Lugoie, et Salmant.,e cum Palao, Salas, nl’ Ledesma, etc. — Quod utique intervenire asserunt, si dominus pro tuo labore nul­ lum assignet stipendium A 3°. Si lucrum sit parvi momenti *>; ut .·■ Iocn=c •^ · a ✓x · *** ρίΓ^Ι Sporer ” et Tamburinius ie. — Quia tunc momenu, facile praesumitur dominus consentire ut modicum illud lucrum tibi retineas. ’ Dc Vendit., art. 8. sect. 4, qu. 1. - · De Empt. el cap. 2, n. 71. — Molina, tr. 2, disp. 719, n. 4. - Dicast., Vendit., cap. 5, η. 14 — · Tr. 14, cap. 2, η.72. · Palans, tr. 2, de Restit., diep. 5, dub. 3, n. 67 et 76. · ’· Lib. 3, U. 33 di»p. 5, punct. 16, num. 2. — « In 7 Priée., cap. 6, part. 2, n. 213. — “ Disp. 26, n. 150, v. Tertio. — ’· Tr. 14, •ect. 6, qa. 10. — 1 Lib. 3. part. 2, num. 214. — · Di»p. 26, cap. 2, n. 71. · Palaus, tr. 33, diip. 5, punct. 16, η. 1. · num ISO, ▼. guirto. — 1 Tr. 6, cap. 5, num. 38. - ■ Decal.. Salax, de Empt. ct Vendit., dub. 45, n. 4. · Pctr. Ledesm,, Mb. 8, tr. 3, cap 7, $ 9, num. H. — · De Vendit., art. 8, Sum., pari. 2, tr. 8, cap. 32, concl. 17, dub. 2, v. Dico /. — •ect. 4. nui. 3. — * Tr. 14, cap. 2, num. 76. — M De Empt. et Vendit, cap. 5, n. 13. — “ Loc. cit, not. 3. — u Tr. 14, « Tr. 6, cap. 5. n. 38, i. f. — »■ Dead., lib. 8, tr. 3, cap. 7, 4 9, n. 10, i. i. test quis suis rebus consulere, etiamsi per qui in alio loco rem pluris venderet — Ron· aeddens inde damnum proximo veniat ». caglia vero, loc. cit., resp. 2, v. f., loquitur in 825. - ·) Silvester ct Villalobos non satis generali de eo, qui « propter aliquam parti­ accurate citantur a Salmant. — Silvester enim, cularem et extraordinariam diligentiam, ad v. Emptio, n. 25, negat sane posse excessum quam nullatenus teneretur », rem pluris ven­ istum retineri ; sed loquitur de eo qui vendit deret mercede conductus. — Villalobos pariter, d) Nisi tamen omnis excessus ille sit pre­ part. 2, tr. 21, disp. 20, n. 1, loquitur de eo tium proportionatum tuae industriae, ut dicunt qui sui laboris mcrcedcm recipit. Si vero Lugo, Sporer et Contin. Tournely; ct ipse hanc non reciperet, nec se ad vendendum S. Alphonsus, Hom. apost., tr. 10, n. 189, ct offerret, nec famulus venditoris esset, posset, Istruz. c Pratica, cap. 10, n 190; vel etiam, juxta Villalobos, ex venditionis pretio, mer- ut limitat Tamburinius. nisi contrarius domini cedcm sui laboris sumere. Unde potius adhae­ animus probabiliter praesumatur. ret sententiae quae ipsi S. Alphonse probatur. Dicastillus ct Molina tractant dc solo Fagundez, non a Salmant, sed a Renzi possessore bonae fidei, locis citatis, quamvis adducitur;et quidem Fagundez,dc Contract., pro possessore tam bonae quam malae fidei hb. 5, cap. 16, n. 4, vocat valde infirmam ac citentur a Croix. debilem, sententiam quae docet excessum pre­ /> Nisi, ut etiam limitant Salmant. cum tii posse a vendente retineri, etiamsi ille qui auctoribus qui ex ipsis hic allegantur, quod vendit famulus sit, vel mercedc conductus. ultra pretium praefixum invenerit, multum O Salmant., loc. cit., m. 71, non loquuntur excedat diligentiam ct laborem. dc civitate va Ide distanti; sed solum de eo e) Sporer ct Tamburinius pro hac exee- \ CAP. ΙΠ •I ÎACU diligentia, ubi emerit et po * uu plurii \cndiderit. liem cm, luxtaLugo, de emente minori pre· lio. HOC Cit illicit um JerKis. Quid dc rflerenlc se grati· ad vendcn· dum. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VÎII 257 - ART. T. 4". Si tu, facta communi diligentia, et pretio majori non invento, rem tibi emas, et postea pluris vendas, solvasque domino solum pretium assignatum. — Ita Lugo1, Lessius’, [Contin.] Tournely a, Viva >; * et Salmant.4 cum Villalobos et Maldero. Et idem ait Lugo5, si alter tibi com­ miserit aliquid emere tali pretio, et tu in­ venias rem pretio minori. Poteris tunc rem tibi emere, et postea eam vendere illi alteri pretio majori: dummodo postea, adhibita diligentia ordinaria, non invenis­ ses occasionem rei emendae, nisi illo ma­ jori pretio. Additque Lugo ·, tunc censeri quod tu volueris rem tibi emere aut ven­ dere, quoties habueris animum retinendi tibi excessum, et simul assumendi peri­ culum rei, si lorte periisset. — Id tamen bene advertit Lugo, non esse licitum cle­ ricis, quibus interdicta est negotiatio, si ipsi ideo emant ut postea non mutatam carius vendant; ut in Art. seq. (n. 831), fusius declarabimus. Quid, si tu gratis te obtuleris ad ven­ dendum vel emendum? Nihil posse retinere dicunt Molina7 et Lessius 8. — Sed Roncaglia ·, Sporer ‘° cum Fagundez, Tamburinio, dicunt posse tibi retinere pretium tui laboris, si non habueris animum donandi; sic enim fuisti quidem mendax et non fidelis, sed non fuisti injustus, cum tuus labor jam pretio dignus esset. Et hoc probabilius mihi vi­ detur: modo dominus jam prius statuisset vendere rem illam; et modo alter non fuisset, qui gratis rem domino venderet '. 826. - « 14°. Quando sartoribus cmen« tibus pannum pro iis quibus vestes con« ficiunt, minoris venditur quam aliis, eo « quod sint parochiani mercatorum, vel « saepe ab iis emant ; possunt partem pretii • remissam sibi retinere, dummodo alias « fideliter agant; quia nulli fit injuria. Et « cum mercatorum plurimum intersit, ut « tales ad ipsorum potius quam ad alio• rum officinas veniant, censentur in ipso• rum gratiam remittere, iisque donare « eam partem “Λ Filliuccius, Diana — « Negat tamen Salas, eo quod mercatores « falso dicant se remittere, ut allidant ». Caute igitur, ut bene advertit Conti­ nuator Tournely “, permittendum est sar­ toribus ementibus pannos pro aliis, reti­ nere aliquid de pretio; nam aliquando mercatores revera potius simulant ipsis donare quam donent, ita ut si dominus ipse adiret, pro eodem pretio rem obti­ neret. — Caeterum, si sartor fideliter ne­ gotium domini gerat, et mercator ei ali­ quid donet vere gratis, quia suam offici­ nam ille frequentat, vel ut eum alliciat ad suam officinam frequentandam; licite sartor posset retinere donatum : modo mo­ ralem diligentiam adhibuerit ad emendum ab aliis mercatoribus pretio minorif . — Ita [Contin.] Tournely Sporer ”, cum Busenbaum (mox supra); et Salmant. 14 cum Filliucdo, Trullench, Diana etc. Praeterea advertunt Salmant. *·, nihil posse exigere sartores ob lucrum quod iis cessat, cessando ab opere, causa ad­ eundi mercatores ad vestes emendas, Quinto. - · Cap. 21, n. 199. • De Vendit.. Artic. 8, sect. 4. qu. 2. — 4 Tr. 14, cap. 2, lib. 5, cap. 16, num. 6. - Tantbnr, Decal., lib. 8. tr. 3, • Di»p. », n. 150, v cap. 7, § 9, η. 6. — FUI-, tr. 35, cap. b, η. 149. — Salas, η. 75. - Vitiat., part. 2, tr. 21, di/T. 20, num 3. · Maldtr., tr. cap. 2, dub. 6. — 1 Loc. cit., num. 151. — · Loc. cit., de Empt. ct Vendit,, dub. 45. n. 6 — M De Vendit., an 8, n. 152. — Lugo, loc. cit., n. 151, i. f. — ’ Ditp. 363, η. I. — num. 37. — 14 Tr. 14. cap. 2. num- 76. - FUI., tr. 35. cap. 6. • Cap. 21, η. 138. — · Tr. 14. qu 2, cap. 9, qu. 1, resp. 2, n. 149. . v. f. * Tr. o, cap. 5. n. 41. · /agMrrd., de Contract. plionc loquuntur de co qui extraordinariam diligentiam adhibuit. h) Viva, de Contract., qu. 2, art. 3, η. 4, paulo aliter casum exhibet, et concedit posse retineri illum excessum, si « rem illam sibi eo pretio emisset, antequam ageret dc vendi­ tione, unde exponatur periculo vendendi vi­ lius, quod periculum compenset spe vendendi carius ». » ■· Et hanc ultimam conditionem apponunt etiam auctores hic allegati pro secunda sen­ tentia. S. Alpiionm, Ofxra moralia. — Torn. 11. *cct 4, v. Hittc collidis. — ·· Loc cit. — Tr. 6, cap 5, lib 7 cap. 20, dub. 3, aum. 8. — · Loc dt., n. 76. 826. - aFilliucdus. qui revera eam do­ ctrinam tenet, addit: « Dissuadenda tamen est ejusmodi res ante factum ». Diana a Busenbaum, sicut etiam infra a Salmant. male allegatur; nam part. /, tr. 8, rcsol. 26, sententias de hac materia profecto exponit, nulli vero earum adhaeret f Conditionem hanc non reperies, nisi apud Sporer et Salmanticenses, quamvis Fil­ liuccius ct Trullench citentur etiam pro va a Salmanticensibus. — Continuator Tournely tamen eamdem conditionem videtur his ver 17 Sanor c raeni p« et aliis communiter. Tunc enim iste tenetur rem tradere pri­ mo emptori: sed non ante sententiam, nisi forte ipse induxerit venditorem ad rem ei secundo vendendam; ut Lessius , * Sal­ mant. 10et [Continuat.] Tournely ". — Ex­ cipe 2°. Si primus emptor sit privilegiatus, nempe locus pius aut universitas: [Contin.] Tournely ** , Concina ” et Salmant. “. — Excipe 3". Si res sit tradita secundo titulo gratioso: nam hic debet rem sibi traditam restituere emptori, qui jus habet ad rem, ex l. ignoti, C. de revocand. his quae, etc. Haec tamen restitutio non debetur, nisi alius emptor petat intra annum, ex /. /, 1 Cap 21 dub. 20. — ■ Diip. 36, sect. IL — ■ Loc. cil., η 142. cap. 2, n. 2. 6t.. r.. — · De Exnpu et Vendit-, cap. 1, n. 4. — * Tr. 14, n. 10. — · De Vendit., art. 7, sect. I, concl. 2, v. (. ’ Loc. at., η 4, i f — *Loc. ciL, n. 10. ’Loc. 142. — · Tr, 14, cap. 2, num. 10. — 11 De Vendit., D. Quae in fraud.: ita Lessius, [Contin.) Tournely et Salmant. '·. 828. - « 16°. Si res pereat ante traditio- Kci vx tnà « nem, et sit certa ac determinata (v. gr. dum ia peril tc olori, m as • haec domus, hoc dolium vini), perit em- deiermiu « ptori: nisi aliter expresse conventum u. Si irh «sit, aut venditoris culpa pereat. — Si termiaiti « autem res sit indeterminata (ut si quis perit tori. « emerit decem modios tritici ex granario, « oves ex grege), aut si emat rem deter« minatam quidem, sed ad mensuram (ut «acervum totum tritici, uno lloreno in « singulas mensuras); tunc ante rei tra« ditionem aut mensurationem, periculum « spectat ad venditorem. Vide Lessium *·, « card. Lugo ”, Laymann ”, Bonacina 18 ». [Excipe, si emptor sit in mora, ne res sit Ubuuu». dimensa, ex /. Lectos, D. de peric. et commod. — Nota tamen quod incrementum et decrementum rei etiam indeterminatae spectat ad emptorem. Salmant.w cum Les­ sio, Bonacina, etc. |. « 17°. Si res vendita pereat aut deterior f«mim « fiat post traditionem, perit emptori, licet perit «e. « pretium nondum persolverit; quia res do- p,Of'· • mino perit. — Laymann % Bonacina".’ ». 829. - « Quaeres: an et quomodo liceat • emere chirographa seu credita alterius ? « Resp. Si credita in posterum exigenda « (sive jus quod habet alter, ut ipsi in fu- rech.r^i « turum aliquid solvatur) sint certa, ea rhiL « minoris emere, solutione anticipata, est « usura; secluso tamen lucro cessante et « damno emergente. Bonacina 81 ex Molina, « Lessio, Toleto, Filliuccio; quia accipitur «aliquid supra sortem ex mutuo; nam « mutuat implicite minorem pecuniam, cap. 20, n. 170. — Conti . * Tonrn., de Vendit., art. 7, sect. I, concl. 2, i f., n. 3. u Tr. 14, cap. 2, n. 10. — « Cap. 21. dub. 12. — n Disp. 26. n. 216. — “ Lib. 3, tr. 4. cap. 17. 14 Tr. 14. cap. 2, n. 9. — Ltn., cap. 21. n. 142, i. f., cum n. 12 et 13 — 19 Disp. 3, qu 2, punct. 8, n. 3. — » Tr. 14, cap 2, n. 13. Lrts., cap. 21, n. 98. · Bonne., disp, 3. de Contract., qu.2, punct. 8, n. 3. — 11 Loc. dt.,qu. 3, punct. 10, n. 2. - Motina, disp. 361, n. 4.. Lest., cap. 21. dub. 8, n. 71. · Totet., lib. 5, cap. 31, n. 4. - FUI., tr. 35, cap. 5, n. KM bis insinuare * « Modo aliunde eorum, pro qui­ bus emunt, negotium fideliter peragant». 827. - a> Glossa, in cap. Si tibi absenti, dc pracbtnd. in 6·’, ad v. Non acquiras, sic tenet de casu huic simili, nempe de beneficio, quod duobus sit collatum. h) Ampliatio ista apud Lessium, loc. cit., n. 142, non reperitur, nec pro ea Salmanticenses Lessium adducunt. 828. Laymann non salis recte a Bu­ senbaum allegatur; nam lib 3, tr. 4, cap. 17, n. 11, haec scribit : « Dominium mercis, quam­ vis traditae..., emptori non ante acquiritur, quam is pretium solverit, vel cautione pigno­ ris aut fidejussoris satisfecerit, vel venditor alia ratione emptoris fidem secutus fuerit ·. - Bonacina etiam, disp. 3, qu. 2, punct. 8, n.2, male adducitur a Busenbaum; dicit enim art. 7, «ect. 1. concl 2, v f, n. 2. — ’· Loc. dt.. concl. 2, v. Porro — ■ De Empt et Vendit., cap. 1, num. 4 — CAP. HL - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - ART. T. pro exigenda majore. Dixi certa; quia si credita sint incerta, periculosa et liti· giosa, ac cum difficultate exigenda, licite is qui non est causa istius difficultatis, minoris emit, prout difficultas vel incertitudo solutionis minor est vel major; quia cum tali periculo et difficultate mi· nus valent. Bonacina1, Trullench * ». Creditum incertum vel difficilis exa­ ctionis licite potest minoris emi, etsi emen tisit facile illud integre exigere: quia pre­ tium sumitur a communi aestimatione, non ex circumstantia particularis emen­ tis; ut dicunt, ex S. Thoma"·', Lessius3, Lugo *; Salmant. 5 cum Molina, Bonacina, Trullench; contra alios. Sed in dubium revocatur, an creditum liquidum possit licite emi minori pretio quam infimo. Prima sententia affirmat Λ·, quam te­ nent Cajetanus e, Armilla ’, Navarrus ·, Sanchez ", Toletus ”, Auctor in addition, ad Anacletum “, Tamburinius ” cum Dicastillo Et probabilem putant Lugo ”, adhaeretque Azor 14 cum Abbate ” et S. Bernardino Senensi ”; Diana n cum Sà, Maldero, Philiarcho et Fabro ; item Inno­ « « « « « • « « Creditum incertum vtl difficile point mi· * non eroi hem. ju xU quo · * dim, αedi­ tum liqui· dam. * Disp. 3, de Contract., qu. 3, punct 10. num 259 centius rf>, Baflez % Trullench et .Serra, apud Salmant. ’·; refertque Lessius ” sic docuisse Lovanii card. Bellarminum. — Ratio, quia hic contractus non est mutui, sed emptionis, qua non emitur pecunia, sed actio ad illam; et ideo justum cen­ setur pretium, quod communiter negotia­ tores pro talibus chirographis solvere solent. Secunda vero sententia negat. Eamque tenent S. Thomas/-', Lessius30, Lugo”; Salmant. ” cum Palao, Silvestro, etc.; Croix “, Laymann u, Azor * , Viva ”, Spo­ rer ” et alii plures. — Ratio, quia actio ad creditum liquidum revera, cum nullum adsit periculum, aut sumptus pro eo recu­ perando, tanti valet quanti ipsa pecunia debita; unde emere vilius actionem illam anticipata solutione, quando nullum inter­ venit incommodum, est virtualis usura. Haec sententia est quidem suadenda, ut communior et tutior. — Sed primam, tum ob auctoritatem DD., tum ob ratio­ nem, sicut Azor et Laymann reprobare non audent, ita nec ego: modo absit omnis animus usurarius. Res enim naturales, ut bene ait Petrocorensis B, pretium non tum, n. 21. · Malder., tr. 5. cap. 2, dub. 5. propos. 2. - 4. • Lib. 7, cap. 20, dub. 10, num. 3. — · Cap. 21, dub. 9, Philiarc., de Off. sacerd.. part. 2, üb. 5, cap. 13. · Pkshp. num 76. — 4 Di»p. 26, n. 94 — * Tr. 14, cap. 2, num. 156. · Faber, in 4, ditu 15, qu. 2, ditp. 47, η. 113. — Trull., Molina, disp. 361, n. 10. · Bonae., ditp. 3, qu. 3. punct lib. 7. cap. 20, dub. 10, num. 4. - Serra, in 10, 2··. qu.77. num. 4. · Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 10, n. 3. — · Sum., art. 1, dub. 5, v. Dicendum 2. - " Tr. 14 cap. 2, n. 159. — v Usura, cap. ult. — ’ V. Usura, n . 33. — · Man., cap 17, n. 231 et 232. — · Consil. mor., lib. 1, cap. 7, dub. 17, n. 4 ·’ Cap. 21, n. 66. — · Loc. dt., n 71. —- ■ Disp. 36, n. 96. — • Tr 14, cap. 2, n. 160. · Palaus, tr. 33, ditp. 5, punct. 13. Stives/., v. Usura II, qu. 14. ad 4. — ■ Lib. 3, ci 5. — H Lib. 5, cap. 31, n. 4. — 11 Tr. 8, de Contract., diit. 4, qu. 8, Append., addit. 5 et 6. — 11 Decal., lib. 8, num. 6 tr. 3, cap. 7, $ 8, n. 2. — “ Ditp. 26. n. 95 — 14 Pnrt. 3, lib. 8, tit lib A, de Empto, cap. 10, qu. 5, v. hi hoc · * In cap. £a qu 2, art. 3, n 8. - r Tr.fr. cap. 5. n. 49. — parte, n. 6, dc alienat, mutand. judic. · * Tom 2, term. 34, v. In hoc. — Laynt., loc. dt. - ■ De Just., cap. 2. qu. 3, art. 1, cap. 2. — 11 Part. 1, tr. 8, resol. 49. · S3, v. Debi v. Secunda. part. 2, n. 984. — * Lib. 3, tr. 4. cap. 17. n. 33. — · Part. 3» de Empto, cap. 10. qu. 5. — · Dc Contract, loc. du rem venditam, si post traditionem pereat, em­ cessantis et damni emergentis, uti n 413, ptori perire, « modo pretium sit solutum vel explicat. d ’ Innocentius, in cap In civitate, dc usur., habitum pro soluto». 829. - ·> S. Thomas, 2·’ 2ai, qu. 77, art 1, n. 2, non solum putat probabilem, sed sim­ corp., hanc rationem non affert, sed aliam, pliciter hanc sententiam tuetur; et ita etiam Salmant. eum allegant qua Salmanticenses hic etiam utuntur. Bafiez contra, in 2am 2ar,qu. 77, art. 4, h) Navarrus, Auctor additionum ad Reif· lenstuel, Abbas, Armilla hanc utique senten­ dub. 5, concl. 1 ct 2, negat posse fieri, eo quod tiam tenent, modo crcdiium liquidum ita ema­ sit usura palliata; sed concl 3, negat obliandum esse ad restitutionem eum qui bona tur, non ratione temporis, sed ratione periculi, de secutus fuerit opinionem quae vult esse aut damni emergentis, aut lucri cessantis. c) Dicastillus, lib. 2, tr. 10, disp. 2, dub 20, licitum, quia est dubium utrum sit licitum n. 414, a Tamburinio citatur solum ut qui necne. i i S. Thomas, in suo Opusc. 67, haec in existimet probabilem esse hanc sententiam; et ita sane dicit Dicastillus, loquens de cre­ universum scribit · Ille qui ad certum termi­ ditis immaturis; oppositam tamen longe pro num debet, si ante terminum solvit, ut ei dc habiliorem esse asserit, nisi accedat ratio lucri debito aliquid dimittatur, usuram committere AUi ne pnt pos­ te minons emi. Prima opimo, *uadendu ; ·e· eunda, non reproban­ da. 2di ci LUI. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. habent, sed tanti valent quanti ab «piunt a debitoribus, concessa dilatione nibus aestimantur, ex /. Pretia 63, D. ad « ad solvendum : quia accipiunt aliquid leg. Falctdiam, apud Cabassutium. Con­ « ultra sortem pro mutuo virtuali. - Bostat autem (ait Laymann) quod, cum talia « nacina », Navarrus, Molina, Salas, etc. chirographa ad venditionem exponuntur, * 2°. Minoris emi possunt regulariter minoris communiter aestimantur quam • credita et stipendia, sive salaria debita praesentes pecuniae; et haec diminutio « militibus aut famulis nobilium ; quia haaestimationis oritur ex difficili exactione, « bent adjuncta incommoda, pericula et a qua communiter praefata chirographa « molestias in exigendo. Quam ob causam solent non esse immunia. — Unde iidem « idem licet, etiamsi credita illa tempore Lugo *, Croix et Sporer, licet secundam « praesenti vel etiam praeterito fuerint sententiam sequantur, dicunt tamen quod « solvenda. — Bonacina 3 ex Reginaldo, ea speculative loquendo est vera, sed non « Molina, etc. practice»',- nam in praxi communiter hu­ « 3°. Qui ipse est causa difficilis solujusmodi credita vix sunt libera a periculo « donis, peccat contra justitiam emendo exactionis vel saltem a molestiis et sum­ « minoris,et tenetur ad restitutionem: tum ptibus. Cum autem in praxi communiter « quia ipse est causa damni, cum ipsius haec credita sint obnoxia hujusmodi peri­ • culpa creditum valeat minus; tum quia culis et incommodis; idcirco non impro­ « alioqui praemium ex delicto suo reporbabile videtur, pretio ipsa decrescere ju­ « taret. Molina4, Filliuccius, Bonacina3». xta communem hominum aestimationem, |Hoc certum est apud omnes; vide Sal­ et ideo minoris emi posse. Alia autem est mant. ·|. — « Hinc quaestores principum ratio mutui, alia emptionis: ex mutuo enim • ad quos solutio pertinet, quando ipsi nihil praeter sortem exigi potest, nisi titu­ « sunt causa difficilis et malignae solulus extrinsecus ipsi accedat ; in emptione « tionis, non possunt chirographa vel ereautem sola aestimatio hominum constituit « dita emere minoris; ut docent auctores iu>tum pretium rerum, hirque praebet « citati. — Additque Salas et Molina ’, non titulum minoris emendi *>. « esse liberum quaestoribus, etc., quibus 830. - « Unde resolves: « incumbit solvere magnatum debita, uni «i". Usuram n . .committunt l’. Ministri • potius solvere quam alteri (nisi quis forte « regum et principum, etc., qui, ut anti- « jus prae aliis habeat, ut vide supra de Or« cipatam faciant solutionem, aliquid acci- « dine restit.); sed teneri omnibus solvere • piunt a creditoribus. 2'. Qui aliquid acci- « pro rata. Bonacina ". Vide Trullench · ». Cabaisul., Iib.o, cap. 9, nutn. I. ■ Laym., Iit. 3, tr. I, 17. η. O — ’ Di«p ’Jb n. %. — Croix, lib. 3, part. 2, n.‘IU — Sporrr, tr b. cap. 5. n 49, i. f. ’ Dttp. 3, qu 1 punct. 10, n. 2, v. Hinc. — .Vavar . Man., cap 17, η. 245. — .Vo/tna, dfap. 313. η. I ei 2. Sttas. de Uraris, dub. 2b. ’ Disp, 3, qu, 3, puncl. 10, n. ’· et b. lib 25, n. 313. Molina, disp. 361. n Λϊ//„ tr. 35. n. 107. — 12. · Disp. 313. n. 6. Disp. 3, qu. 3, punct. 10. n. <>. — • Tr. U. cap. 2. nom. 157. — Salas, de Usurit. duh. *Λ> η 3. - ’ Disp 313. num. 3 et 4. — · Disp. 3, de Commet . qu. 3, punct. 10, n.7, — · Decal., lib, 7. cap. 20, dub. 10. num. 3. videtur, quia manifeste tempus solutionis pe­ nummulariarum, dicta Fides crediti, pro qui­ cuniae vendit: unde ad restitutionem tenetur ». bus nullum morale periculum adest; nisi ta < Seu clarius et rectius; Controversiam men dominus in loco distanti degat, ct ille hanc magis speculativam quam practicam qui ad exigendum mittendus erit incommo­ csscajunt,etin praxi communiter veram esse dum vel periculum subeat ». Vides hic S. ΛΙ phonsum non amplius loqui dc minori pretio priorem sententiam Dc hac quaestioneS. Doctor in Istruz. quam infimo, quod forte difficile intelligitur ; c Pratica, cap 10, n. 180, brevius loquitur sed solum quaerit an chirographa liquida pos­ sint minoris emi. Et jam in Medulla (seu sint liquida, possunt minoris emi. quia aliud prima edit. Theologiae moralis), lib. 3, tr.5, est habere pecuniam, aliud est emere actio­ cap. 3, dub. 8, art. 1, nota E, scripserat: · An nem ad illam, quae actio communiter existi­ autem chirographa, anticipata solutione pos matur minoris, quia hae actiones m praxi non sint minoris emi ; Vide Iit. L infra ·. Et dicta sunt immunes ab aliquo periculo exactionis nota L: < In dubium vocatur an creditum aut saltem molestiae ct expensae. Excipienda liquidum possit licite emi minori pretio · nihilominus esse dico chirographa mensarum Ctr. etiam hic >i. 811, i. f. » 261 CAP. 111. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VHL - ART. IL ARTICULUS II. JVID SIT MEGOTIATfO. FT QL'IBLS ILLICIT * . ·· 831. Quando clericis negotiatio sit graviter illicita. 832. Quid, si clericus negotictur alieno nomine. Et vide ibi sancitum ex bulla Benedicti XIV — 833. Quid, s» negotietur per alium. — 834. An liceat clerico aut religioso emere animalia, ad ea vendenda, sagi nata in pascuis suis. — 835. An liceat emere pecora ad ea saginanda ex pascuis alienis. - 836. An liceat emere agrum cum fructibus. An vendere carius ut ematur vilius An emere lanas ad vendendum pannum. — 837. An liceat clerico absolute negotiari pro necessitate sui vel familiae. — 838. An aliquando laicis negotiatio sit illicita. An liceat clericis gerere negotia sive procurationes saecularium. Negotiatio, quiu. Prohibetor deficit m sacrii et rehfiotit 831. - « Resp. Ea est, cum quis rem • sibi comparat eo animo, ut integram et « non mutatam » | Secus, si in melius mu· « tatam: S. Thomas ’] « carius vendendo « vel permutando lucretur. « Quod. quia obnoxium est periculo « multorum peccatorum, et valde distra« ctivum ac indecens statui clericali sic « lucris inhiare, severe prohibitum est « clericis constitutis in sacris » (Consti­ tutis in sacris tantum; ut Salmant.3, Lu­ go ·, Lessius4 et alii communiter, ex cap. Secundum 6, ne clerici vel monachi e>| « et religiosis omnibus »:[Id affirmat etiam de novitiis Turrianus apud Lugo; sed Lu­ go merito de hoc dubitat, quia novitii in odiosis non veniunt nomine religiosorum]. — « ita ut mortaliter peccent », [Ut habet communis, sed non contra justitiam. Et • 2* 2·*, qu. 77. Art. <. Ad L — 1 Tr. 14, cap. 2, n. 37. — incurrunt suspensionem et excommunica­ tionem, ferendae tamen sententiae: Sal­ mant.4. De immunitate gabellarum autem, vide Salmant.·] «si multam negotiationi «dent operam; ut ait Lessius \ et Lay« mann Bonacina ·, card. Lugo’ ». Communis igitur est sententia, non prohiberi negotiationem clericis in mino­ ribus. — Ita Continuator Tournely”, Ha­ bert ”, Concina <■>, Lugo13 et Salmant. Dubitatur autem: an veletur bénéficio­ ns in minoribus ? Negant Molina , et Trullench *>, apud Salmant. 14, qui id probabile putant cum Filliuccio ”. — Sed melius tenendum oppo­ situm cum communi sententia; quam te­ nent Lugo ”, Salmant. ”, |Contin.] Tour­ nely ”, Concina ”, Habert ·; item SA f , Tabiena, Bellettus, Salas, apud Lugo: ex n 25. — e Tr. 14. cap. 2, n. 37. — M Loc. cit — * Tr. 36. ’ Ditp. 26, num 25. — · Cap. 21, num. 4. v. Aâvrrtr. — num. 20, v. C — * Disp. 2b» num. 3n. — ” Tr. 14. cap. 2. lurrlan., in 2·“ ?··. dc Just., disp. 5®, dub. 2, num. 6. · n. 37. — w Dc Vendit., art. H. sect. 2. conci. J. η 1. — ·· De Z.Mfo, disp. 26. n. 25. — Τμ*ο, loc. dl. — · Tr 14. cap. 2, num. 37. — · Loc. cit. —’ Cap. 21. num. 4. v. Advert*. Empt. et Vendit., cap 3. n. 5. * Disp. 3. dc Contract., qu. I. punct. 5. n. 18 i. f · BfUft., Disquisit cleric, part. I, de di«opl. cleric, π. 24. · Disp. 26. ’· De Vendit., art. 8, sect. 2, cone! 2. n. L — ·· De Contract.. cap. 12. 5. qu. 2, rcsp, 2. — “ Disp. 2b * De Contract.,ctp. I? 5, qu. 2, resp. 2. — Tabitna, v. Emptio, n. 16, qu. Γ» ί 21, num. 19. · Salas, de Empt. dub. 2 num. b. disp. 26. n. 26. 831. - '» ' Auctores id profecto colligunt ex et sine ullo fundamento; ubi enim lex non cap Secundum : sed ibi haec tantum haben­ distinguit, nec nos distinguere debemus». Molina, disp. 342, n. 2, rem injudiea tur - Sub interminatione anathematis prohi­ tam relinquit: « De beneficiariis qui in sacris bemus, ne monachi vel clerici causa lucri ne non sunt constituti anceps est Silvester..., in gotientur · h Laj mann, hb. 3, tr. 4, cap. 17, n. 39, clinareque videntur doclores alii citati illos .issent negotiationem interdictam esse cleri­ non peccare lethaliter ». <* ’ Trullench minus recte a Salmant. .ille cis, et quidem sub mortali, sed non requirit, gatur: nam, hb. 7, cap 20, dub. /9, ;/. 7, vo ut multam ilii dent operam. • Concina, de Empt et Vendit., cap. 3, cat quidem probabilem hanc sententiam ; sed η. □ , videtur potius contrariae sententiae fa­ ipse adhaeret oppositae opinioni, quam SAI vere: · Juniores, inquit excipiunt ab hac pro phonsus amplectitur. hibitione clericum saccularem, minoribus Lan­ Π Id sane videtur dicere S‘t,(uli loquitui ium ordinibus insignitum; imo probabile id Silas, loc. cit., ex quo Lugo allegationem rcpuiant Salmanlicenses cum aliis, etiamsi sumpsit) v. Clericus //. 2. ubi scribit: Cum beneficiarius clericus ejusmodi sit. Sed gratis clericis in jure aliquid prohibe tur aut prawi- Non pr, *. hibeiur , u * no m m» . * nnnhu Neque xta quo . * Jam bme· nci « 11 * io tntnoribns. His proh.· biliu« vri_» tor. 262 LIB. UI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. can. Placuit 3, catis. 21, qu. 3, ubi pro­ hibetur negotiatio non solum presbyteris et diaconis, sed etiam clericis: quod sal­ tem de beneficiariis in minoribus intelhgendum est. Nec intelligi potest de subdiaconis; dum in quarto saeculo, quo per­ actum fuit concilium Carthaginense III, cujus est praefatus canon, nondum subdiaconatus ordo inter sacros connu mera bat u r. Etenim adhuc tempore Urbani II, qui vive­ bat anno 1091, tantum ordines presbytera­ tus et diaconatus erant sacri; ut patet ex concilio Beneventano *, apud Tournely Ratio autem cur beneficiariis negotia­ tio sit interdicta, est: tum quia beneficiarii ex officio debent Deo vacare, utpote ad­ dicti ministerio ecclesiastico; tum quia ex bullis Pontificum, ut asserit Lugo, bene­ ficiarii, non solum in majoribus, sed etiam in minoribus constituti, exspoliantur bonis acquisitis ex negotiatione «Λ Ergo etiam iis negotiatio est interdicta. — Sententia autem contraria, nescio quo valido fun­ damento nitatur. • Unde resolves: Necwuri « Γ. Si clericus semel iterumque tanMt terve, „ . a . .,on cm le « tum negotietur, in materia non gravi, « v. gr. libros, cruces, etc. emat, ut occulte «iterum vendat carius; non est mortale. «— Lessius h), Malderus *>, Filliuccius, « Diana, card. Lugo3 ». Non peccat graviter clericus, bis vel ter exercens negotiationem non turpem, nec in magna quantitate; quia jura lo­ quuntur de exercente. Ita Lessius '·>, Lu­ go4; Salmant.3 cum Filliuccio i), Trul­ lench P, Villalobos », etc.: ex cap. Multa l, ne clerici vel monachi, ubi prohibetur cle­ ricis negolium injustum exercere. — Hinc, etiamsi semel in materia gravi negotietur, nec etiam peccare graviter, probabiliter tenent Cajetanus z’, Salas 4 , Delbene 4', apud Croix®. Immo Cajetanus, Michael de Palacio et Rodriguez, apud Salmant.7, dicunt non esse grave etiam frequenter negotiari, quando fiat sine scandalo, et negotiatio non sit turpis: nisi praecedat monitio. — Sed Salmant.® hoc recte inquiunt minime admittendum ; cum jura ante monitionem graviter negotiationem prohibeant. Moni­ tio autem tantum requiritur ad poenas m currendas; non vero ut hujusmodi exer­ citium sit illicitum, cum illud a lege in­ terdicatur, utpote statui clericali per se indecens. 832. - Notandum hic ex bulla Bene­ dicti XIV contra clericorum negotiatio­ nem, edita Romae 25 Febr. anni 1741, quae incipit Apostolicae, statutum esse quod constitutiones et poenae contra clerico·, negotiantes intelligantur etiam pro clerico qui non suo, sed alieno nomine, quomodolibet illicitam negotiationem exercet. — Cottcii CarlJia^tn. (III nomine, sed revern II, anno 397 cit., num. 24 — · Tr. 14, cap. 2, num. 38. — · Lib 3, part. 2. celebratum; cfr. Labbe, tom 2, col. 14u2. — · Can. ΛΜ- num. 1001. — Cajctan., v I * 4, diu 60, cir Labbe, tom. 12, col. 7%. * Pnolect. theol. de Sacram. Ord., qu. 6. art. 4. - Lm. A lue *· Sed dubitatur: an liceat ea alere ex 836. - « 3°. Non peccat clericus Γ. Si ÇO(iâtiô) praediis alienis, ut postea vendantur? — « emat agrum cum fructibus jam maturis, licit aie. Ut >Un« illosque vendat; quia vendit fructus agri tefei prae- Si ad hoc conducantur praedia aliena, diis conducenseo omnino dicendum quod non liceat; « sui. Card, de Lugo 13 ex Molina, Filliucctfa et vendantur, illi ex citato concilio Chalcedonensi (nisi ali­ « cio, etc. — 2". Si id quod ad proprios citam. cubi contraria vigeret consuetudo). Ratio, « usus emerat, postea, vel quia non indiquia, si ibi prohibetur conducere agros ad « get, vel mutato consilio, carius vendat. vendendos fructus, tanto magis videtur « Ibid.14 ». id vetitum ad animalia saginanda. Notandum est deinde quod, ut nego­ An autem liceat clerico emere fructus tiatio clericis vetita sit, requiritur animus alienorum agrorum, ad animalia sagi­ vilius emendi, ut vendatur carius. Unde nanda, et saginata vendenda? — Gene­ licet eis vendere carius, ut emant vilius. raliter loquendo e>, id concedunt Viva ’ Salmant. — Sic pariter non est vetitum ct Salmant. '°, modo absit scandalum. Sed clericis vel monachis aliquid emere ut negant Laymann b> et Sporer consumant, et postea vendere si pretium • Tr. Il, cap. 2. nom. 42. Molina, άήρ. 342, nam. 10. · qu. 2, de Empt., cap 2. qa. 4, resp. 1 - · De Contract., FUI., tr. 35, n. 23. — 1 Tr. 16. diip. 4, punct 13. $ 3, η. X * qu. 2. art. 4, n. 7. — η. 31. - " Tr. 6. Gntter., Pract qui«i civil., lib. 6, qa. 93, n. 51, · Lai- cap. 5, n. 102. — M 2· 2*·. qu, 77, art. 4, ad I. — Laynt., tarit, de Decima cap 19. n. 56. — · Cap. 21. num 5. — • Ditp. 26, n, 29. — 1 Tr. 16, disp. 4, punct. IX $ 3, n. 3. — lib. 3. tr 4, cap. 17, n. 40. - Lnym., loc. cit. — ” Disp. 2b, num. 31. - Molina, ditp. 342. n. 10. - FUI., tr. 35, n. 23. — • Lib. 3. tr. 4, cap. 17. n. 40. - ’ Loc. dc., n. 41. — · Tr. 14, M Luk°. loc. dt. — u Tr. 14. cap, 2. n. 42. tres non sufficiant, fas est conducere aliena, et inde perceptos fructus vel absumere vel etiam vendere·. 835. Caute accipienda sunt verbage· ruraliter loquendo, quibus S. Alphonsus uti­ tur, auctores enim quos allegat non loquun­ tur de praesenti casu in specie: sed Viva ge­ neraliter scribit licitum esse clericis, secluso scandalo, « emere jumenta, ut nutrita carius vendant; emere oves, ex quibus vendant agnus et tacticinia ». — Salmanticenses pari­ ter generaliter concedunt licitam esse clericis negotiationem, « qua aliquid emitur, ut per industriam vel artem melioratum aut immu­ tatum carius vendatur, ut qui... emit animalia, ut postea saginata carius vendat». h) Laymann· loc. cit., n. 40, videtur utique negare, quamvis non expresse. Negat enim licitum esse clericis, animalia emere, quae postea saginata, quaestus faciendi causa ven­ dantur, ct excipit dumtaxat hunc casum: « Si empta pecora et in propriis praediis nutrita vendant». Hinc S. I Joctor, in 1strasione e Pratica, CAP. Ill - DE CONTRACTIBUS. illius crescat, ut vilius simile emant ; quia hoc non est propria negotiatio, ait S. Tho mas Λλ· Non proprie pertinet ad negotia tores, sed magis ad oeconomicos vel poli ticos, qui habent providere vel domui vel civitati, de... necessariis ad vitam. — Item, nec prohibetur iis emere plura pro secu­ ritate suae provisionis, et quod superest etiam carius vendere; quia emunt ne pro­ visio deficiat: ut ajunt Lugo1, Mazzotta5. Licitum etiam est clericis emere fer­ rum ad vendendos gladios; colores, ad vendendas picturas; lanas, ad vendendum pannum: modo tamen ipsi pannum con­ ficiant, non autem per operarios condu­ ctos, quia aliter hoc valde accederet ad negotiationem: ita Lugo8, Salmant.4 cum Molina et Maldero. — Et hoc affirmant b\ etsi lanae essent propriae; de hoc tamen dubitat Lugo. An vero liceat conducere equos ad eos locandos? — Negat adhuc Molina sed concedunt Lugof> et Salmant. 837. - · An vero, et quomodo clericis « liceat negotiari per alios non famulos, - DUB. VIII. - \RT. II. 265 « praesertim in necessitate? — Vide card. • de Lugo , * ,Trullench Barbosa’ ». * Commune est apud DD., licitum esse clerico negotiari pro sua vel suorum ne­ cessaria sustentatione. Ita Lessius ·, Lu­ ; * go et Salmant.” cum Molina, Sà, Na­ varro, etc.; ex cap. Multa /, ne cler. vel mon., ubi dicitur: Nec tamcii justum ne­ gotium est contradicendum propter neces­ sitates diversas, etc. Sed hic dubitatur: quaenam necessitas requiratur, vitae an status? — Nimis ri­ gide Laymann " requirit necessitatem ad vitam sustentandam. — Sed communius et probabilius Palaus ”, Sporer ”, Croix14 et Mazzotta ” dicunt sufficere necessita­ tem gravem ad statum decentem, nempe si aliter clericus cum sua familia com­ mode sustentari nequeat. Ratio: tum quia lex ecclesiastica non obligat cum gravi incommodo; tum quia, cum prohibitio facta sit ob decentiam status, non cense­ tur prohiberi id quod necessarium est ad decentem statum servandum, suum vel suorum a>. 1 Diip. 26, num. 32. — 1 Tr. 3, ditp. 3. qu. 1, cap. 3 qu. 5, v. Caelent m. — · Disp. 26, n. 34. — « Tr. 14, cap. 2, ditp. 312, n n, 42. - Molina, disp. 342, n. 6. · MaliUr., tr. 5, cap. 2, n. 22). · Navar., Xiao.. cap. 25, n. IU. — 11 Lib. X tr. 4. dub. 4, Dico 4, v. Secundo. — Lu%o, disp. 26, n. 34 cap. 17, n, 39. — 11 Tr 16, disp. 4, panct, 13. $ X η. X — - 11. · Sd, v. Clcrtcns, n. 20 (in edit, cenuin.. * Loc. cit., n. 36. — · Lib. 7, cap. 20, dub. 19, n. 7. — ’ Dc “ Tr. 6, cap. 5, na. 102. — M Lib. 3, part. 2, num Jure cedes., lib. 1, cap. 40, n. 121. — · Cap. 21, n. 6. — * Tr. 3, ditp. 3, qu. 1, cap. X quaer. 5. cap. 10, η. 194, ait sibi videri valde proba­ bilem opinionem, quae affirmat licitum esse clericis aliena praedia emere ad saginandum propria animalia, quae postea vendantur. 836. - a) S. Thomas negat sane, in 2a 2a<, qu. 77, art, 4, ad 2, vetitum esse clericis aut monachis aliquid emere ut consumant, ct postea vendere si pretium illius crescat; sed textus, quem S. Alphonsus in dictorum con­ firmationem adducit, reperitur apud Angelicum in ipso articuli corpore, nec directe re­ fertur ad praesens assertum. b> Ex auctoribus allegatis, Malderus am­ pliationem istam praetermittit. c) Molina, loc. cit., n. 17, loquitur non dc conducente, sed de emente jumenta ad ca lo­ canda. Dc dicto autem Molinae dubitat Lugo. loc. cit., n. 34, ct demum sub distinctione con­ cludit, inquiens: « Fateor tamen, si frequen­ ter emerentur alia et alia animalia ad eum usum, speciem aliquam negotiationis habere; si tamen semel empta fuissent, ct postea diu­ tius in eo exercitio haberentur, non video ma­ jorem indecentiam, quam si semel domus empta fuisset ad locandam, vel grex ad ven­ dendos ejus fructus». — Salmanticenses vero 1006. — magis videntur Molinae favere quam cardi­ nali de Lugo; nam, tr. 14, cap. 2, n. 42, affe­ runt Molinae sententiam de emente jumenta ad ea locanda, et dicunt: « Sed id displicet Lugo, quia potest propria praedia et jumenta locare; et postquam emit, jumenta jam sua &dt; neque est ratio cur jumenta emere ani­ • V mo locandi non possit, et possit domum emere animo locandi ». Quibus sic dictis ex Lugo, concludunt Salmanticenses: « Verum est pri­ mum esse magis indecens et indecorum, quae indecentia non ita apparet in secundo». 837. - n) Haec denique circa negotiatio­ nem clericorum sedulo notanda sunt Clerici non prohibentur acquirere obligationes socie­ tatum industrialium ; nam potius mutui quam negotii rationem habent. — Praeterea ex de­ dar. & O. dic 17 Novembr. 1875 et 15 April. 1885, non sunt inquietandi qui nomina seu actiones viarum ferrearum similiumque socie­ tatum aut arcarum publicae utilitati inser­ vientium dc sua pecunia acquirunt, dummodo parati sint stare mandatis Sedis Apostolicac. et certo sciant eas societates nullum habere propositum finem illicitum vel quomodolibci suspectum, ct dummodo nullam in iis socie- fi pro aecevsarta tuMonutione, licitam. ProbabiliastatfrteM gravh we** cemit sta­ *. tu 266 LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO •.i qSSdt 838· ‘ Notandum est ultimo, quod neqir mid· gotiatio, licet tantum clericis prohibita J sit, adhuc tamen laicis aliquando illicita erit: nempe, si unus vel pauci mercatores emant in magna quantitate res necessa­ rias ad victum, vestitum vel ad usum communem civium, antequam hi sufficien­ ter de illis sibi providerint, ut postea vendant pretio majori quam juxta fori aestimationem venderentur. Ita Salmant. * cum Trullench, Soto, Silvestro, etc. Et addunt in hoc peccare eos contra justitiam et teneri ad restitutionem. — Sed oppo­ situm non esse improbabile ait Lessius * : cui adhaerent Palaus Molina, Dicastillus et Diana, apud Salmant., dicentes, quod isti potius peccant contra caritatem, et con­ tra justitiam legalem, non autem contra commutativam; quia non peccant emendo, nec peccant non vendendo statim, cum nullus teneatur vendere res suas. Excipit tamen Lessius’, si pretium, spectato tem­ pore venditionis, esset irrationabile. (Sed vide dicta m. 816). Admittunt autem Salmant? cum com­ muni, posse mercatores vendere merces pretio majori, si emant eas antequam in urbem invehantur. Sicut etiam admittunt quod dives in urgenti necessitate civium possit emere frumenta, ut moderato lucro postea vendat, et sic eorum necessitati subveniat. Valde refert hic ultimo loco quaerere an liceat clericis gerere negotia, sive pro­ curationes saecularium. Certum est illicitum esse clericis exer­ DECALOGI. cere officium tutoris, curatoris aut procu­ OftGU tutoris, α ratoris pupillorum; item tabellionis, et ratons, ta veutuf rtf qualecumque aliud officium publici mini­ ricis. sterii, ex quo teneantur rationes reddere de justitia vel de bonis administratis. Et Talia clericis procuratio­ nem gerere personae saecularis privatae 1 Tr. 14. cap. 2, n. U. - Trull., lib 7. cap. 20, dub. 18, n. 4. · Solui, dc Ju»t. et Jure. lib. 6. qu. 2, art. 2, ante r»p. ad 1 arg. Cfr. etiam art. 3, conci. 4, I. f. . Silwsl., Bonae., diip. 7, de Irregular., qu. 2. punct 4, n. 5. nejo, tom. 2, tr. 5, diip. 14, dub. 2, i. f. Cor­ Sayr., dc Ccnsur . v Emptio, n. 11, qu. 10 — ’ Cap. 21, n. 151. - Molina , lib. 6. cap 14, num. 11. — 1 Tr 10, cap. 9, η. 63. - Palaus. tr. 29, disp. 6, punct 13. n. 11. · Suar , dc Censur., diap. 61. diip 315, num 9 et 10. · Dicast.. tr. 9, diip. 2, dub. 10, •cct. 3, v. C, v. Salis er&o. · Bonae., disp. 7, dc Irreg., I, tr. 8, retol. 27. · Salmant., qu.2, punct. 4, n. 5 ct 6. — · Tr. 10, cap. 9, n. 64. — · Cap. 21, tr. 14, cap. 2. n. U. — · Cap. 21, n. 152, i. f. — · Loc. cit. — 1 Tr. b, diip. 5, qu. 2. cap. 7, n. 3, v. ί. - Tambur,, lib. 10, de Censorm tr. 4, cap. 19, n. 7. — · Tr. 10, de Censur., n. 6. — * Tr. 29. disp. 6, punct. 13, n. 7. — u Disp. 7. de num 164. Diana, part cap. 9, n. 61 · Palaus, tr. 29. di»p. 6, punct. 13, n. 10. talibus administrationis partem suscipiant, et abstineant a qualibet negotiatione dictarum actionum seu titulorum, et praesertim ab omni contractu qui speciem habeat ut vulgo dici­ tur dei giuochi di borsa (jeux de bourse). 838. - n Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 34, >1.7, ait · Nihilominus, longe verius existimo hoc monopolium non esse illicitum ·. * Ugolinus, de IrreguL, cap. 58, 1, u. 8, Irregular., qu. 2, punct. 4. n. 4. — *· Tr. 10, dc Censur.. cap. 9, n. 62. · Suar,, de Censur., disp. 51. sect. 3, n. 20, v. Vnde sequitur. · Laym., lib. 1. tr. 6, part. 5. cap. R, n.3, ulterius progreditur» et asserit clericos ab hac irregularitate excipi, eo quod illud caput de laicis tantum loquatur. f > Palaus, Bonacina, Salmanticenses» Sua­ rez et Laymann (hic ultimus a Salmant. non allegatur), locis cit., clare significant haec esse clericis vetita, dum scribunt irregulares eos esse, qui alicujus personae privatae non indigentis administrationi obligati sunt CAP. HI. Clench v tiatur pro­ curatio per * Mjfue ne· vularii non miserabi h\. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. 267 IX, non miserabilis, cum obligatione reddendi a qua excusabit ignorantia, etiamsi fuerit rationes; ut habetur ex cap. Sed nec 4, crassa: cum ibi appositum sit verbum ne clerici vel monachi, ubi sic dicitur: Sed praesumat, quod importat omnimodam nec procurationes villarum, aut jurisdi­ contumaciam per scientiam censurae; ut ctiones etiam saeculares.., clericorum quis­ dicemus Lib. VII, n. 47. — Infertur 2' quam exercere praesumat. Si quis autem cum Roncaglia *, illum clericum serio in­ adversus haec venire lentaverit, quia con­ crepandum esse in hac matena, qui ita tra doctrinam Apostoli dicentis (II Tim., se immergeret in hujusmodi procuratio­ ii, 4): Nemo militans Deo implied se sae­ nibus, ut sua ministeria cogeretur neglicularibus negotiis, saeculariter agit, ab gere; prout deducitur ex verbis textus ecclesiastico fiat ministerio alienus, pro allati: officio clericali neglecto, fluctibus eo quod, officio clericali neglecto, fluctibus saeculi... se immergit. Hinc non auderem saeculi, ut potestatibus placeat, se im­ damnare de mortali clericum, qui ob talem mergit. procurationem sua ministeria non negli­ Ex praefato autem textu infertur 1" ta­ gent: maxime, si id non faceret avaritiae lem clericum incurrere suspensionem ab causa, sed ad decentius statum suum et ofticio, sed nonnisi ferendae sententiae, familiae conservandum. Noo esae lex haie. niai nefliffant tax minieterüu DUBIUM IX. Quid sit Contractus Census, et an licitus. 839. Quando census est licitus. — 840. An liceat census super persona. — 841. An pereat census, pereunte re censuata. — 842. An liceat apponere in censu pactum asseoirationis. — 843. An sit licitus census reditnibilis ex utraque parte. — 844. An et quando liceat census vitalitius. — 845. Quae conditiones requirantur in bulla Nicolai V. — 846. Conditiones requisitae in bulla S. Pii V. - Conditio 1·: Ut census constituatur super re stabili et designata. - 2a: Ut pecunia numeretur. - 3·: Ut non flat pactum de solutione anticipata. - 4a: Ne obligetur censuarius ad casus fortuitos. — 847. Dub. hic 1°. An, pereunte re, exstinguatur census Dub. 2°. An re per certum tempus non dante fructus, debeatur pensio. Dub. 3° An pereunte re specialiter designata, maneant obli­ gata alia bona hypothecata. - Conditio 5a. Ut censuarius non privetur rem alienare. 6a: Ne apponatur poena pro pensione non soluta. - 7a: Ne census creetur ex pensionibus non solutis - 8a: Ut censitor non possit pretium repetere, et ut censuarius possit redi­ mere.- 9a: Ut non vendatur aliis census, majori vel minori pretio. — 848. An bulla S Pii obliget in conscientia. — 849. Et an obliget ubi non est recepta. Ceman, quid. 839. - « Resp. Is est, cum certa summa « pecuniae, v. gr. centum florenis, emo a « te jus percipiendi quotannis ex bonis « tuis, aut certa aliqua re tua utili sive « fructifera, certam aliquam pensionem « seu censum, v. gr. florenos quinque an« nuos vel sex, prout consuetudine vel « lege taxatum erit. Ita ut hic non sit mu« tuum et usura (si alias pravam inten« tionem non habeas); sed vera emptio et « venditio, qua emitur non praecise ipsa « pensio, sed jus eam percipiendi », | Ita Salmant. * | « quod longe minus valet, ideo«que minoris emitur; licet post multos « annos pretium longe superet. Molina, • Lessius, Laymann ’, et caeteri commu· « niter. — Rectius tamen card. Lugo ♦ « probat, ad excusandum censum ab usu« ra, dicendum esse non emi pensiones, - neque jus ad illas, neque Iructus, sed • potius partem ususfructus talis praedii « super quo census constituitur: ita ut do« minium totum directum praedii maneat « apud venditorem, dominium vero utile « seu jus ususfructus ex parte vendatur. « Unde resolvuntur sequentes casus, • qui etiam ex natura emptionis et vendi« tionis solvi possunt : « Γ. Hic contractus est injustus, si non « servetur pretium justum, a lege vel conê ' Tr. 14, qu. 2, dc Empt., cap. 2, reg. an praxi, n. 5. 1 ’ Tr. 14, de Contract., cap. 4, num. 24. ΜοΙιηλ, tr. 2. di»p SI, ih%p Ί83. num. 14; dhp. TRS - Less., cap 22, dub. I, dub. 2, n. 20 et »eqq. ; dub. 5, n SI. - 1 Lib. 3. trad I. cap. Is- n. 2 ct 3. - num 20. 1 Dc Ium et Jure» dtep. 27, LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PK’AECÎ PTO Injurtut, μ non set retor pre Mum |u Mem. Census rtalts, ltd IBS. Item. * lu« lege, vtnsui per «etulH. Prnona lit juxta * quondam, jure tutu rat. mid· *. tu MEC ALO* J « suctudme probatum: quomodo pro Ger« mania constituit Carolus V, ut jus ad « quinque tantum pro centum ematur ». 840. - « 2°. Non solum licitus est cen« sus realis, id est, constitutus super re « aliqua, ut supra dictum, ex cujus utili« tate pensio extrahatur, ita ut ad quem< cumque res transeat cum illa obligatio« ne et onere; sed etiam (saltem ex natura « rei, et seclusa prohibitione legis posi■ tivae) personalis, et constitutus imme« diate super persona, quae sua opera et « industria utilis sit, et fructum aliquem « pariat, vel bona in spe vel re habeat, « unde pensio duci possit: alioqui enim « jus quod venderet, non esset pretio aesti«mabile, et sic contractus fictitius. Ita «probabiliter Covarruvias, Lessius, Sa« las *, etc. — contra Navarrum, Molina, • card. Lugo ‘, ubi censum mere perso« nalem illicitum esse docet esse proba« bilius, et prolixe probat ». An census personalis sit licitus dejure naturali? Prima sententia negat. Et hanc te­ nent a‘ Lugo3 cum Molina, Angelo, Re­ bello, Lopez, etc.; Pater Concina 4 cum Panormitano h), Navarro, Silvestro '>, etc. — Probant Γ’. Quia persona non potest vendi, ex 1. Ob aes alienum, C. de action, ct obligated cap 2 depignorib. Probant2°. Ex extrav. I et 2 Martini V et Callixti III, qui solos census reales approbarunt; et cla­ rius ex bulla S. Pii V, in sua extrav. de cen­ sibus, qui expresse statuit censum super re immobili, et non aliter, constitui posse. Secunda vero sententia, communior et probabilior, docet esse licitum. Ita Les­ sius 5, Sotuse, Palaus7, A belly®, Merbesius ·, Habert ,0, Cabassutius a>, Continua­ tor Tournely u, Wigandt Roncaglia w, Anaeletus14 ; et Salmant.15 cum Covarru­ vias, Bafiez, Trullench, Prado, Salas, etc. — Probatur Γ. Ex constit. Nicolai V, in sua extrav. de censibus, ubi videtur clare approbari census super personis; ut notant Palaus *·, [Contin.] Tournely *>, Salmant.17 et Wigandt,e. Haec sunt verba bullae: Cum opportuna contrahentium securitate, tui­ tione, et indemnitate, ac potestate venden­ tis, personas earumque proprietates, redi­ tus, jura, etc., census, et omnia et singula mobilia et immobilia bona obligandi, et obligarifaciendi, etc. Idemque confirmasse Gregorium XIII testantur Palaus et Wi­ gandt. — Probatur 2° ratione: quia, si Cowr., Variar. lib. 3, cap. 7, η. 5 ct 6. — Less., lib. 2. cap. o, concl 1. — " Tr. 9, exam. Θ. num. 70, reap. I. — cap. 22. dub. 4. — 1 Tract, dc Ceniib.. dub. 3, num. 2. — u Tr. 14, qu. 5. de Censib., cap. I. qu. 4, re^p. I. — *« Tr. 8. dc Contract., dist. 4, qu. 6. num. 68. — 11 Tr. 14 Novar., Comment, de Uwr„ n. 81. — Motina, disp. 387. n. 3. — ■ Di»p. 27, n 25 — · Loc. dt · Molina, loc. cit., cap. 4, n. 26. · Covar., Variar. lib. 3. cap. 7. n. 5. v. £<·> Βα6?α,ίη?-~ , qu. 78, art. 4,dc Ccnsib., dub. 1. · n. 3. · Aiqtl,, ▼. Usura J, n 78. » Rebel., part. 2, lib. 10. «wr. qu. 3. n. 2, · Ludov Lopes, de Contract., lib. 1, cap. 54, concl 1. — · Dissert. 4. de Camb., Ceniib, etc., cap. 10. Trull., lib. 7. cap. 21, dub. 2. n. 8 el 4. - Prado, cap. 2 *. 3 et 4. · Novar., Comment de Utur.. num. 81. — Mar­ lin. V, CallixJ. Ill, extrav 1 et 2 de empt. et vendit., tn extrav. com — S. Pius I*, conMit. Cum onus, $ 1. 14 kal. Febr. 1569, in magno Bullar. Rom. — * Cap. 22, n IB. — · De Just, ct Jure. lib. 6. qu. 5. art. 1. concl. 4. — 1 Tr. 33, disp. 6, punct. 11, num. 2 — · De 7· Praec. decal. $ 12. n. 1 — · Sum., pan. 2, quacstiunc. unie., ante qu. 49. — * Dc Contract ., cap. 17, qu. 3. — 11 Dc Ceniib.. 840 - Ludovicus Lopez, loc. at. ; et Con­ cina, loc. cit., ante § 1, n. 4, hanc negativam sententiam tenent, sed in eo tantum casu quo pretium non adaequat pensionem solvendam b) Panormitanus, in Quaest. 3, n. 9, pro­ fecto negat; sed non satis sibi consentit; nam in cap. In civitate, de usuris, n. 7, affirmat licere censum annuum, etiamsi constituatur « ex laboribus liberae personae vel servi ». «J Silvester a Concina utique citatus, v. Usura II, qu. 12, * Quartum, hoc tamen non dicit clare,sed refert opinionem « quod, quando census constituitur non habita relatione ad rem, ut quia obligo me tibi ad unum tlorc- niuk et prv * habilla eu *. licitu qu. 6. num. 31. · Salas, de Ceniib., dub. 3, λ num. 2. — Nicol F, bulla Sollicitudo pastoralis officii, prid. knl. Oct. 1452. «pud Duardum, de Censib., tom 1. fol. 7. — H Tr. 33. disp 6, punct. 11, num. 3. — n Tr. 14. cap I. num. 26. — *· Tr. 9, exam. 8. n. 70, rcsp. 1. Palaus, tr. 33. disp. 6. punct 11, n 3. · Wi&andi, tr. 9, exam 8, num. 70, rcsp. 1. Cfr. Dunrd., dc Ceniib., tom. 1. fol. 4, ubi repcritur bulla Gregorn Quae a Romanis, dc 7 la nuar. 1574. num, quia das decem, et vendo tibi hoc jus percipiendi non relatum ad rem, tunc licita est venditio, quia non venditur jus, immo de novo oritur contractus feneratorius.. Sed ego dico (ita pergit Silvester)... quod hic est vera venditio, nec obligatio est personalis, sed rea lis, cum obligentur omnia bona venditoris ». Cabassutius videbitur fort e sic tenere, co quod utramque sententiam cum suis pa­ tronis, lib. 6, cap. 12, n. 5 adducit, et hanc affirmativam ultimo loco proponit. • Contin. Tournely, loc. cit., concl. 1, citat Nicolaum \ , ad confirmandam sententiam suam dc censu reali. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. quisque potest operas suas locare, potest etiam et vendere. In tali autem contractu proprie non emitur persona, sed impro­ prie; nam proprie emitur jus super indu striam personae. Sicut enim in censu reali non emitur praedium, sed emitur jus su­ per fructus percipiendos ex praedio; sic in censu personali non emitur persona, sed jus ad percipiendos fructus industriae et laboris personae. Nec valet dicere hujusmodi contractum esse quoddam mutuum virtuale. Nam in mutuo cogitur mutuatarius reddere eamdem sortem, sed in censu capitale fit de­ mortuum, et tantum reddi potest ad arbi­ trium venditoris. — An autem sit licitus census personalis redimibilis ex utraque parte? Vide mox dicenda in seq. w. 843. solvuntur Ad bullas autem Martini V et Callixti ΙΠ ** difficult i». respondetur quod ibi minime reprobatur census personalis; sed, quia ibi tantum agebatur de censibus realibus, de quibus quaesitum fuerat an liciti essent, ideo Pon­ tifices eos tantum approbarunt. Hinc bene ajunt Cabassutius *, Lessius *; Salmant1 cum Palao, Soto, Villalobos, Prado, etc., praefatas bullas non obligare; cum non sint praeceptivae, sed tantum approbativae conditionum in iis expressarum. — In bulla autem S. Pii V praecipitur qui­ dem non constitui censum nisi super re stabili, non tamen declaratur census per sonalis illicitus de jure naturali. An vero haec bulla S. Pii sit ubique recepta, infra videbimus, n. 849. OMipirr « 3°. Iniqui sunt venditores seu cenuiieram, « suam, qui emptoribus sive censualistis >«).>· tum « obligant rem non potentem reddere fru« ctus, saltem tot quot pensio exigit; aut « reddentem quidem, sed jam aliis censi« bus venditos. — Bonacina4 ·. 841. - « 4°. Sicut in emptione res perit « damno emptoris; sic etiam in censu - DUB. IX. 269 « reali, si res super quam impositus est « census pereat, vel fructus ejus, absque « culpa venditoris: tunc enim perit cen« sus, ita ut emptor sive censualista non « possit amplius recipere fructus, sive cen• sum; quia qui emit, suo periculo emit. « Bonacina ‘, Filliuccius · ». [Vide n. 8471. — « Unde, ad hoc incommodum caven« dum inventus est sequens modus. 842. - « 5°. Licitum est (ut probat To. « letus \ et Lessius ®) contractui census ,. . . . · « adjungere ahud pactum assecurationis: • ut, si res super quam fundatus est cen« sus pereat, id fiat damno venditoris, « ideoque nihilominus obligatus sit, vel « super aliis bonis suis eum statuere, vel « restituta sorte eodem pretio redimere. « Debet tamen hoc pactum venditori com« pensan, augendo pretium census, vel, « quod eodem recidit, minorem pensionem « designando. Bonacina a>». — | Vide infra, n. 847, Dubit. 2]. 843. - « 6°. Ex natura rei licitus est « non tantum census irredimibilis, sed « etiam redimibilis, cum ex una parte, « tum utriusque; ut patet ex terminorum « explicatione. Quia irredimibilis census « dicitur, cum venditor non potest illum « pro suo arbitrio redimere; redtmibilis «autem, cum potest, reddendo emptori « eamdem summam quam accepit, atque « ita rursus sibi emendo quod ante ven« diderat Utrinque redimibilis dicitur. « cum ita conventum est, ut tam emptor « quam venditor possit emptionem factam « resolvere, et summam quam dedit repe« tere. — Lessius ·, Diana Vide dicta « de pacto retrovendendi in empt. supra » I Et reemendi, ft. 812 et 813]. « 7°. Nihilominus, quia contractus cen« sus redimibilis ex parte emptoris est res • periculosa, suaderi non facile debet: nam « in eonstit. Martini V et Callixti 111 Ponti- ' Lib. 6. eup IÏ. η. II. - · Cep. 22. n. 74. - ‘ Tr. 14, cap. 28. qu. b, n. 47. — · Disp 3, de Contract . qu. 4 punct cap. ·, num. 29 cl 33. - Palaus, tr. 33. di»p. t>, punct. 15, ume., n. Q ct 13. — · Loc. cit . n. 13. v. f ct 2°. — · Tr 35 n. 2. SbiMS dc Jusi, ct Jure. lib. 6, qu 5. art. 3. concl. 3 et 4. · Villa! , part. 2, tr. 33. diff. 7. num. 2. * Prodo, part. 2. num. 256. — ’ Lib. 5, cap. 4b. — · Cap. 22 n. • Cap. 22, dub 10. 842. - * 1 Bonacina non salis accurate a Busenbaum hic citatur, dicit enim loc. cit., n. 30, licere contractui censuali assccuratia nis contractum apponere; sed inferius affert auctores, qui asserunt (ct quibus assentin’ vi­ detur) « usu receptum esse, ut hujusmodi fide­ jussio fiat non aucto precio, quamvis pactum fidejubendi sit pretio aestimabile; nam cen­ sualista jus habet consulendi suae indemni­ tati per fidejussores et alia licita media ». 843. - *) Diana, part. 3, tr. 5, resol 75, loquitur de censu redimibili < in favorem em- ca — κp' 'djuncere xcuratw». pactum a»- m». licitum. con.·,., ut. Ccnsurobibi iter illici Tapia, Villalobos0·1, etc. Ratio, quia ubi­ cumque traditur pecunia cum pacto eamdem rursus recipiendi, est mutuum virtuale; unde quidquid ex eo percipitur ultra sortem, est usura. Prout,.· Secunda vero sententia affirmat. Et cum. hanc tenent Lessius3, Laymann4, Palaus% Sporer’; item ValentiaSalasDiana, Bartholom a S. Fausto % apud Salmant. ·. — Haec sententia, spectata rei natura, satis probabilis mihi videtur: modo obser­ ventur limitationes quas adnotavi circa pactum reemptionis n. 8/3. Nam, revera non potest assignari ratio disparitatis in venditione praediorum, et in hac vendi­ tione censuum. — Gratis autem asseritur hoc esse mutuum virtuale; cum hic con­ tractus omnino differat a mutuo : in mutuo enim, si perit res oppignerata, mutuatario perit; hic autem, si perit res censuata, censitori perit. (Vide omnino quae dixi­ mus, dicto tt. 813). Idque dicunt Lessius’, Laymann8 et Sporer ’ valere non tantum pro censu reali, sed etiam pro personali: quod non est improbabile, si debita pro­ portio servetur. — Caeterum, ut bene ad­ vertunt iidem Laymann et Sporer, hujus­ modi contractus non caret periculo usu­ rariae intentionis 'Λ 844. - « 8°. Census vitalitius, quia est « virtualis sponsio, et nititur eventu for« tuito, licitus est. Filliuccius, Diana 10 ». — [Et communiter Lessius ”, Salmant.11 cum S. Thoma]. Pretium hujus census vitalitii consti­ tuitur juxta rationem aetatis et sanitatis. — Hinc dicunt Bonacina18 et Cabassutius14 quod si censitor^ possit ad annum sexa­ gesimum pertingere, poterit quotannis exi- * Lib. 3, tr. 4, cip. 18, num. 6. — · De Just. ct Jure, tr. 4, cap. 18, n. 8. - · Tr. 6, cap. 6. n. 12 ct 21. - Laym., lib. 6, qu. 5, an. 3, concl. I — Cavor., Vttrinx, lib. 3, cap. 9, loc. dt., n. 6 ct 8. — Sparer, loc. dL, n. 13 ct 21. — FUI., num. 4. · Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 18, art. 2, num. 3. — tr. 37, cap, 2, n. $1. — * Part. 7, tr. 9, resol. 70. — M Cap. 22, • Cap. 22, n. 56. - · Lib. 3, tr. 4. cap. 18, n. 5 ct 8 — n. 40. — »’ Tr. 14, cap. 4, n. 28. · S. Thom , Opusc. 73, dc • Tr. 6, cap. 6, n. 12. — Diana, part. 3, tr. 5, resol. 75. - Unur., cap. 9 (inter opusc. dubia). — u Disp. 3, dc Con­ • Tr. 14, cap. 4, num. 40. — ’ Cap. 22, num. 60. — · Lib. 3, tract., qu. 4, punct. unie., n. 19. — 11 Lib. 6, cap. 12, n. 8. ptoris census > ; quem lidtum esse dicit. Et hoc multo magis dicendum esse videtur de censu redimibili in favorem venditoris; nam, ut ait Lessius, loc. cit., difficultas est utrum liceat ejusmodi pactum apponere in favorem emptoris. b1 Salmant., tr. 14, cap. 4, n. 41, senten­ tiam negativam utique tenent; sed locum ha­ bere dicunt in casu quo pensiones acceptae m sortem non computantur Pro qua sententia sic intellecta auctores allegant et ita revera eam intelligit Villalobos, part. 2,tr. 23, diff.5, n. 2 At Salmanticenses pactum ejusmodi in favorem emptoris licitum esse asserunt, - com­ putatis pensionibus receptis in sortem · ‘) Palaus, tr. 33, disp. 6, punct 24, § 4, n 2, ait sententiam hanc probabilitate non carere, spectato jure naturae, vel seclusa Pii V constitutione; illicitum vero esse ejusmodi pactum, ubi dicta constitutio recepta est. — Valentia panier, in 2a,ft 2ae,disp. 5,qu 22, punct. 6, et qu 25, punct. 2, v. Tertius; et Bartholomaeus a S. Fausto, Specui, confess., de Contract., disp. 18, qu 70, lidtum esse tenent pactum de quo agitur, stando in jure naturae. d) Salas, de Censibus, dub. 25, n. 2 et 5, male a Salmant. allegatur; camdem enim sententiam tenet ac ipsi Salmanticenses, et eo quidem modo quo Salmanticenses eam intelligunt f) Hinc S. Doctor, in Horn, apost., tr. 10, n. 200, sententiam negativam proculdubio suadendam esse affirmat. — Ex jure tamen civili (Cod. Gall., 1909 et seqq.; liai., 1778 et seqq.; Hispan., 1604 et seqq.; German., 1199 ct seqq.), census perpetuus est essentialiter redimibilis ex parte censuarii. Licet tamen pacisci, ne redimi possit ante certum tempus, quod protrahi nequit ultra limites constitutos a lege. Censualistae non conceditur facultas repetendi sortem ct exstinguendi censum, nisi in casibus definitis, nempe si censuarius per duos annos omiserit solvere censum, vel si debitas assccurationes non constituerit, vel bonis cedere coactus fuerit. 844, - .i; Qui nempe annos quadraginta natus censum constituit. CAP. HL - DE CONTRACTIBUS. - DUB. IX. Eli lAStt periculctui Censa» vi» txliliui (M licitas. Quomodo coni titai* tur pretiuo viulitii. 271 gere aureos decem pro centum. Sed Les- pro centum. In hoc autem ait Viva ’ stan­ dum esse consuetudini locorum. sius6>, cui adhaerent Croixet Mazzotta Ex bulla 846. - Secunda bulla posterior est dicunt posse exigere unum pro septem vel octo, quod importat circa duodecim S. Pii V, quae incipit Cum onus, etc., vel quatuordecim pro centum. Et alibi ait edita anno 1569. — In hac plures aliae Lessius * posse exigere aliquando usque conditiones praescribuntur: Et 1°. Ut census constituatur super re l- Consti­ ad sexdecim pro centum rf>. tuatur su­ Conditio» stabili fructifera et designata. Unde exclu­ per re «a845. Hic videndum quae conditiones nei rtquitibili, fructi­ uc id Ud» requirantur ad licitam censuum constitu­ duntur census personales, etsi cum hypo­ fera. desi­ tam cen» theca celebrentur; ut verius tenent Viva4 gnata. tam; tionem. De jure De jure naturali, ut ait Lessius *, duae et Salmant. ’ communius, contra Navarnx lundi. tantum conditiones desiderantur: prima, rum <·) et Lopez ·>, apud Viva % putantes ut sit aequalitas inter censum et pretium; in bulla praescindi a censu personali. — Quai di· secunda, ut pacta praeter naturam census Res autem stabilis reputatur domus, ager, catur res stabilis. et etiam officium perpetuum, et census adjecta, juste compensentur. Ex balla De jure autem canonico, duae haben­ perpetuus irredimibilis; immo etiam redi­ NicoUi V. tur bullae, in quibus plures assignantur mibilis, ut contra Molina et Azor pro­ conditiones pro censibus instituendis. — babiliter tenent Palaus4; Bonacina, RebelPrima est Nicolai V, incipiens Sollicitudo, lus, Hurtadus, apud Viva1. — Notat tamen edita anno 1452 pro utraque Sicilia. In hac Viva quod, licet res debeat designari, hoc approbatur census solitus institui in prae­ tamen non tollit quin possint obligari alia fatis regnis, etiam cum pactis et poenis bona ad securitatem pensionis: quae ta­ appositis pro securitate; modo serventur men pensio utique periret, pereunte re hae conditiones: Γ. Ut census constitua­ specialiter hypothecata. Vide n. seq. 847. II0. Ut census ematur pecunia enume­ 2· Ut ema­ tur specialiter super re certa, et genera­ tur pecunia numerata. liter super omnibus bonis censuarii. 2°. Ut rata, coram notario et testibus. — Sed hic Quaeritur Γ. An haec conditio non obli­ adsit pactum retrovendendi eodem pretio. 3°. Ut pensio solvenda non sit ultra decem get in foro interno, ita ut liceat in con1 Auctar., v. Societas officiorum, n. 4. — · Cap. 22, tract., qa. 4, n. 17, v. Dicendum icitur. Rebel., part. 2, n. 74. — 1 De Contract., qu. 4, art. 3, n. 14. — « Loc. dt., lib. 10. qu. 6, n. 4. · Gasp. Hurtad., de Jure et Just., de n. 4. — * Tr. 14, cap 4, n. 30. — Molina, diip. 389, n. 9. — Contract,, disp. 4, de Censib., diff. 8. v. Est tamen diffi­ * Tr. 33, disp. 6, punct. 14, n. 2. — Bonac., disp. 3, de Coo- cultas. · ’ De Contract., qu. 4, art. 3, n. 4. — Eirtw, loc. cit. *>) Lessius, cap. 22, n. 41: « Hoc pretium, hanc constitutionem censum personalem, eo inquit, si census sit ad vitam unius aetate quod dicunt extravagantem istam de solo florentis, alibi esse octonum, alibi septenum reali censu tractare. Ita quidem Hurtadus; nummum in singulos, si ad vitam duorum, verum si haec de Ludovico Lopez asseri posse denum ». videntur; at sane de Navarro prorsus falso c) Croix, lib. 3, part. 2, n. 1023; Mazzotta, affirmantur. — Navarrus enim, in Comment, tr. 3, disp. 3, qu. 2, cap. 4, n. 2, adhaerent de Usuris, n. 85, primam conditionem expli­ Lessio quoad ea quae docet in Auctario^ loco cans, ait: « Haec extra vagans probat, quod apud S. Alphonsum allegato. non solum non potest constitui census super d) « In censu vitali (sunt verba Lessii), ubi sola persona constituentis, juxta conditionem sors morte certae personae extinguitur, iadle primam, ut supra eod. n. 75, contra Sotum sexdecim in centum accipi solent ». — Census probavimus sed neque, etc. ». Et dicto n. 75, vitalitius, ex jure civili (Cod. Gall., 1968 et idem docet, disputans de extrav. CallixLi 111 et seqq.; Ital., 1789 et seqq.; Austriac., 1284 et Martini V. — Lopez autem, de Contract., seqq.; Hispan., 1802; Germ., 1199 et seqq.) cum lib. 1, cap. 57, condit. 1, circa primam con­ sit ad tempus incertum, est necessario alea­ ditionem ait plura esse notanda, quorum « pri­ torius; sed constitui debet juxta probabilita· mum est, quod census hic constituatur super tem longitudinis vitae, habita ratione aetatis, rem immobilem; quod ad excludendum cen­ sanitatis et complexionis personae, cui pensio sum personalem dictum esse putat Navarrus... annua solvenda est. Igitur, quia de censu reali hic agitur,opor­ 846. - a> Navarrus et Lopez a Viva alle­ tuit praesignare primo rem immobilem ·. gantur ex Gaspare Hurtado, de Jure et Just. b) Azor pariter male a Viva ex eockm I. citand., disp. 4, diff. 8. Et revera Hurtadus Hurtado citatur; nam part. 3, lib. 10, de Cen­ eos allegat tamquam negantes prohiberi per sib., cap. 7, qu. 1, non loquitur dc censu redi- LIB. 111. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ' Γ’ scientia constituere censum ex pecunia senda est venditio census rcalis, quae pro­ antecedenter debita? cul dubio vera venditio est, cum vendatur am“· Affirmant Lessius*, Navarrus*; Diana · jus ad fructus fundi, in quo census con­ rr ir co« cum Megalio, Malderof>, Valentia, Joanne stituitur: ut bene arguit Lugo’ cum Soto, de la Cruz; et probabile putat Tam buri- Silas ·>, etc., ad probandum, quod jure AJri iftr- nius4. — Negant vero Palaus5 cum Me­ naturali minime sit illicitus census con­ auoL dina, Lopez, etc.; item Molina5; Lugo 7 stitutus ex pecunia credita />. cum Salon, Rebello O et aliis pluribus. Quaeritur hic 2°. Utrum venditor cen­ vend itin Ratio, quia, cum bulla sit juste constituta sus, si sit laesus in pretio, possit minuere ΐΑίΛΟίβΒΠ ad vitandas fraudes, si in aliquo casu par­ pensionem, aut ipsam integram teneatur cio. ticulari cesset fraus sive injustitia, non solvere, et censitor teneatur supplere pre­ cessat tamen ejus periculum. tium? — Utraque videtur probabilis. Vide Secunda Haec quidem secunda sententia est Viva ·. apt n jo, pro t>i btlior; probabilior. — Sed prima non videtur im­ 111°. Ut solutio pensionis non fiat anti­ 3· Uito lutIO A4' prima, in aliqao caiu probabilis, casu quo omnino absit in casu cipate, aut sic in pactum deducatur. Pro­ lit aitfci pau. oecdr riobabiltK particulari fraus aut injustitia. Licet enim babiliter tamen ait Bonacina 10 cum Moli­ u’j pacucatur. Filliuccio, Rebello κ-ζ Salas, Lessio probabilius sit legem non cessare, ces­ na Εχαρ sante fine legis in casu particulari; con­ Azor et Stlon V, quod si censuarius sponte (ar tpor.u traria tamen adhuc videtur probabilis cum vellet solvere anticipate, hoc non prohi­ nci ioloUt Cajetano, Silvestro, Angelo, Valentia, Car­ beri ex bulla. — Illicitum est autem obli­ denas, Sà, Viva, Salmant. et aliis pluribus, gare censuarium ad solvendam pensionem ut diximus Lib. I, n. /99, v. Quaestio. — suis expensis in domo censitoris: quia hoc Si autem (loquendo in casu nostro) ven­ onus esset extra naturam contractus; ut , et Bonacina ,s cum Re­ ditio rei frugiferae per pecuniam creditam recte ajunt Viva ** certe est valida et justa ; cur injusta cen- bello, Salas et aliis, contra Rodriguez. ' Cap. 22, num. 80. — · Comment, de Usur., num. 88. cas. 7. . Valent., in 2— 2··, diip. 5, qu. 6, punct. 5, § 2, Director. conic., part. 1, praec. 7, qu. 6, n. 3, v. 2· Con­ ditio — · Lib. 9, de Contract., tr. 2, cap. 6, $ 2, n. 4. — cas. 3. - Carden.. Cris., disp. 62, η 40. - Sû, v. Lex, η. 1 ; ci v. Ludus, η. I. - Viva, de Le^ib., qu. 6. art. 5, n. 5. · Salntant., tr. IL de Legib., cap. 4. num. 5. — 9 Diip. 27, n. 80. · Sotus, de Just et Jure. lib. 6, qu. 5. art. L v. f, — • De Contract., qu. 4, art. 3, n. 5. — 18 Disp. 3, de Con­ 1 Tr. 33, diip. 6, punct 16. num. 8. · Barthel Medina, Sum lib. I, cap. 14, $ 26, 2· Condit. Ludov. Lopes, de tract , qu. 4, n. 26. · FUI., tr. 36, n. 325 ct 326. · Salas, de Censib., dub °. Axor, part. 3. lib. 10, de Censib., cap. °, Contract., lib. 1, cap. W. — · Diip. 390. claus 2, n. 2. — qu. 2, — 11 De Contract., qu. 4, art. 3, n. 6. — » Diip. 3, dc ’ Dtop 27, num SI. · Salon, in 2·’ 2··, disp. de Censib., Contract., qu. 4, n. 35. · Rebel., part. 2. lib. 10, qu. ult., art. 3, controv 8. — Cajetaπ.,Οραχ. tom- I, tr. 12, qu. 2. · Sitoest., v. Lex, qu. 9, v. Or/oto. · An^el., v. Lex, n. 4, ditr. 2. - Salas, de Censib., dub. 30, n. 3. — Rodrigue, mibili, sed solum negat censum posse con­ bilem, ut notat Lugo, sententiam hanc exi­ stimat, ex argumento citato quod affert Salas h. 2; sed contrariam probabiliorem affirmat. f) Etsi pensio integre sit solvenda, ut sub­ dit Lugo, seu etsi census statim integre currat. Molina, disp. 390, claus. 3; Rebellus, loc. cit., qu. 6, n. 10; Lessius, cap. 22, n. 81, non satis distincte hic a Bonacina citantur; nam locis citatis, omittunt hoc assertura, et dicunt solum a Pio V prohiberi ne in pactum deducatur anticipata solutio, vel ne venditor cogatur ad solutionem anticipatam. h) Salon pariter a Bonacina parum accu­ rate adducitur; nam de Censib., art. 3, con trov. 12, non loquitur dc ipso facto anticipate solvendi, sed negat in locis ubi S. Pii V consti­ tutio recepta est licite fieri id posse etiam per pactum · ex mutuo et libero utriusque contrahentis consensu.., emptore pretium au­ gente propter illam obligationem r. Est antent. — · Part. I, tr. 8, resol. 44. - Me^ai., In- «it. confota., ?· y·, lib. 2. cap. 7, qu. 2 n 57. · Valent., to 2·· >·, disp. 5, qu. 22. punct. 2. · Joan, de la Crux, stitui « in [alio] censu qui perpetuus non est ». O Malderus, tr 5, cap. 5, dub. 6, in ge ncrali negat bullam S. Pii V (ubi non est re­ cepta) obligare, nisi quatenus declarat aut in­ novat ea quae aliunde obligant. Rebellus minus recte a Lugo allegatur; non enim absolute negat esse licitum in con­ scientia; immo, part.2,lib. 10, qu. ult., dijjk. 1, negat videri improbandam « quoad forum sal­ tem conscientiae », sententiam quae docet esse lidtum; sed subdit: « Non tamen puto in Lu sitania post receptum idem diploma eam om­ nino securam; atque adeo re integra, non ΓιΓΜ contractum.... Post ini­ consulerem ejusmodi tum tamen ejusmodi contractum, cum res dubia sit, dissimularem, praesertim si ab ini­ tio pecunia soluta sit ca lege, ut pro ea postea census crearetur ». 'J Salas, de Censib., dub 8, n, 3, proba tract, de Censib., dub. 7. CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS, - DUB. IX. 4· Ne tentuinus dc uiau lor luilOtCOCMlUT. Pereunte rc jure ua· tume, juxta quoidam oon pent izn>ui. Contra num omni· oo tenen­ dum. Intelligc, nisi propter hoc onus pretium re, amittis jus servitutis quod super ilia haberes, puta transeundi, colligendi glan­ minuatur. IV°. Nc obligetur censuarius ad casus des, etc.; ita etiam amittis jus percipiendi fortuitos. — Hinc, si res hypothecata perit, fructus per contractum census tibi acqui­ nequit censitor petere ut alia substituatur. situm, et eo casu venditor ab omni obli­ Secus, si res reperiatur aliena, vel si red­ gatione liberatur. Ita Lessius. datur infrugifera culpa censuarii; ut Les­ Admittit tamen ipse Lessius ”, et con­ sius {>, Navarrus {), etc. sentiunt Sporer “ et Tamburinius ”, pa­ 847. - Sed dubitatur 1°. An, praecisa ctum adjectum solvendi pensionem, adhuc bulla S. Pii, pereunte re, de jure naturali re pereunte, sustineri posse, si contractui census adjiciatur alter contractus assecupereat etiam census? Prima sententia negat: et hanc tenent rationis: dummodo pensio illa proportio­ Palaus’ cum Soto, Covarruvias, Palacio; nate moderetur. — Sed neque opinioni item Salmant. · cum Salas, Mercado, Ro­ isti acquiescere valeo. Licet enim proba­ driguez, Matienzo, etc. — Ratio istorum, bilem censeam sententiam Lugonis et alio­ quia in censu praecipue obligatio impo­ rum (ut mox dicemus v. seq. Dubitatur 2), nitur personae, et accessorie rei, quae quod liceat pactum exigendi integram tantum obligatur pro hypotheca sive pro pensionem, etiamsi fundus per aliquot assecuratione pensionis solvendae. Hinc annos non det fructus, modo pretium mi­ asserunt quod, pereunte re hypothecata, nuatur, quia per pactum illud virtualiter non perit obligatio personalis censuarii. compensantur pensiones minores solven­ Sed, venerando tot doctorum auctori­ dae annis sterilibus, cum pensionibus ma­ tatem, mihi omnino tenenda videtur se­ joribus quae solvendae fuissent pro annis cunda sententia: quam tenent Lessius3, fertilibus, et hae relaxantur; et sic jam Lugo 4, Toletus 6, Molina ·, Laymann T, adest aequalitas: attamen in nostro casu, Pater Concina 8, Roncaglia », Anacle- cum pactum apponitur solvendi pensio­ tus”; item Valentia, Rebellus, Medina, nes, etiam re pereunte, nulla aequalitas Villalobos, etc., apud Palaum ” et apud esse potest, dum pensiones solvendae re­ Salmant. “. Ratio mihi potissima, quia in manent in perpetuum; fructus enim ante­ censu reali pensio non super persona con­ riores relaxati, quacumque relaxatione stituitur, sed super re, ad cujus fructus facta, non possunt adaequare pensiones jus venditur. Unde Lessius recte dicit falli quae in perpetuum solvi debent. Dubitatur 2°. Ah, si res per certos an­ Sotum et Covarruvias, dicentes rem ibi obligari tantum pro hypotheca debiti per­ nos non det fructus, attenta bulla, debea­ sonalis; nam revera in censu non obli­ tur integra pensio? Negant Lessius ” et Molina ” ex hac gatur res pro assecuratione pensionis sol­ vendae, sed venditur jus percipiendi fru­ bulla S. Pii, ubi prohibentur conventiones ctus ex re censita. Hinc sicut, pereunte directe aut indirecte obligantes ad casus 1 Tr. 33, disp. 6, punct. 31, n. 3. — Sotus, dc JuiL ct n.4. — * Tr. 14, qu. 5, cap. 1. qu.4, resp. δ. — » Tr.6. dlst. 4, qu. 6, n. 66. — Valent., in 3·· ,2 ** dlfp,5, qu. 22, punct. 2, Jure, lib. 6, qu. 5, art· 1, conci. 4, in probat, ct i. £ Covar., Variar. lib. 3, cap. 7, n. 5 et 6. · Mick. dt Palacio, v. Sexto/ et punct. 7, v. Aoiw. · KebtL, part. 2, lib. 10, de Contract., hb. 4, cap. 6, v. Mu porro conditiones. — qu. 1. n. 7; ct qu. b, condic. 4. «■ /xjn. Medina, dc Cerni b.. • Tr 14, cap. 4, n. 43. · Salas, dc Censib., dub. S3, n. 2. - qu. ulL, in reap. ad 1 Met cado, dc Contract., tr. de Camb , cap. ulu, de Censib., a. 2. · u Tr. 33, disp. b. punct. 31, n. 2. - “ Tr. 14, exp 4, AWHç., Sum. Hitpan. (Salmant. 1612), tom 3, n. 47. — Less., cap. 22. n. 34. . Sotus, loc. dt , in probat, num. fl. · Vtllal., pxrt. 2, tr. 23, diff. 10. cap. 66, num. 13. - Joaw. Matirnso, Comment, in Ub. 5 Recollect, legum Hia pan., tit. 15, lex 1, *gio . 1, n 5. — conci. 4 • Cap. 22, n. 34. - * Diep. 27, n. 102. - · Lib 5» cap. 39. η. 14 — u Lib. 9. de Contract., tr. 2. cap. 4, $ 3, η. 1 el 2.— n, 4. — · Diip. 383, n. 5; ct disp. 394, dub. 3. — ’ Lib. 3. « Loc. dt., n. 82. - " £h»p. 390, daua. 4. - S. Ptus V, tr 4, cap. 1H, n 4. — · Dissert. 4, dc Cennb., etc., cap. 13, bulla Cum onus, $ 4. O Lessii ct Navarri allegatio ad ultimum dictum dumtaxat refertur: « Si dolo aut culpa censuarii (ita Lessius, cap. 22, h. 91) res de­ struatur, teneri cum reddere pretium census, aut illum super alia re immobili constituero». Idcmque docet Navarrus, in Comment. de Usur.t num. 118, v. Vigesima quinta quae­ S. Aifho.xm, Opera moralia. — Totn. 11 CjW., VArUr. lib. 3, cap. 7. n. 5 et 6. — Less., cap. 22» η. 35. — u Loc. dt.» η. 66. — M Tr. 6, cap 6, stio, if. 18 Pacium • olvendi prnutoctm. pereu ntc re, illicitum. Ex re a· hquut xncis MerUi alH *nt neg de­ beri loiegre CtOSUflL CAP. IIL - DE CON1HACTIUUS. - 274 DUO LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. fortuitos eum, qui altas ex natura con­ obligata caetera bona venditoris, in con­ * Probata tractus non tenetur. — Sed probabiliter tractu generaliter hypotheca!a ? liter debt Affirmat Habert ·. Et videtur ei favere Pen. I tor integre. affirmant Lugo 1 cum Soto a>, Sà a>, Va­ rc lentia^, Salas, etc.; item Navarrus, Bo­ citata bulla Nicolai V, ubi conceditur ta. Hih? U nacina et Rebellus, apud Viva3: modo posse constitui censum super re certa, ct οΝιμΐ ni goen, b modewtr compensetur pretio periculum hoc quod generaliter super omnibus aliis bonis ven­ ter theexu pettietnr o· nw. venditor in se suscipit. Ratio, quia licitum ditoris. — Sed mihi videtur probabilius ** 111 AM « est contractui census realis adjicere alium negandum cum Azor7 et Patre Concina ·; bUfintif jure r^·. contractum assecurationis, qui eo casu quia pereunte tota re, totus census perit, rac. virtualiter censetur appositus. Pactum au­ juxta mox supra dicta Dubit. 1°. Nec obstat tem hoc assecurationis minime videtur quod in hujusmodi contractu soleant sub­ reprobatum a bulla ; nam Pontifex ibi pro­ stitui omnia venditoris bona. Nam cautio hibet tantum pacta praeter naturam con­ haec solum valet ad reddendum fundum tractus qui celebratur. Quamvis enim in securum ab evictione (ut bene ait Concina, tali contractu pactum solvendi pensionem, nempe si ille sit gravatus aliis censibus etiam casu quo res non fructificet, non vel fideicommisso, etc.); non autem quod sit juxta naturam contractus censualis; si fundus pereat, census permaneat super est tamen juxta naturam alterius contra­ aliis bonis. Et sic etiam intelligi ait Azor O ctus adjecti assecurationi, ut dicetur infra bullam Nicolai. Dicit autem Roncaglia ’ ad constituen­ de contractu trino. deiirnxti» Si par * Putat autem Lugo3 quod si pars prae­ dum censum satis esse designationem fuodi rtqi praedii liat nlur. pe rpetuo dii facta sit infructifera in perpetuum, tunc fundi, vel plurium aliquot fundorum in •leniit, non debeatur integra pensio, etiamsi pars aliqua via aut villa; quin necessaria sit remanens reddat fructus sufficientes ad designatio alicujus fundi in individuo. Et probabi­ pensionem. — Sed probabilius mihi vide­ testatur ita pluries decisum fuisse a Rota li ο· debe * Romana, ex Clericato10. (ar integre tur oppositum, quod decretum fuit in qua­ CtOIQL dam decisione Rotae Romanae (quam re­ V°. Ut non privetur censuarius rem lit CtRSU fert idem Lugo4, idque non negat esse vendere aut donare. Debet tamen iste si rius ren i licnue probabile), nempe, deberi totam pensionem vendere vult, monere censitorem, num Si nbt Limiuüo ex parte praedii remanente, nisi fructus velit ipse emere eodem pretio. Et ideo de­ vendere moncoia» ext ejus ad pensionem non sufficiant. Et ita bet exspectare per mensem ; vide Viva u. tor. ccqiI tenet Roncaglia * cum Duardo. — Praecisa vero bulla, licitum esse pactum Dubitatur 3°. An, pereunte re specia­ non alienandi rem, dicunt Salmant.13 cum liter designata, de jure naturali maneant Soto, Covarruvias ·), Palao, Salas, etc. Sed 1 Dbp. 27, n. 71 cl 72. - Salas, de Centib., dub. 10, n. 2 ; ct dub. 4L — Navor., Commenur dc U«r., n. 117. - Rrbcl., dt. — · Tr. 14, qu. 5, cap. I, qu. 4, reap. 1. — Rota Romana, Recenti or, part. 4, tom. 1, deci *. 636, num. 3 ct 4; item ptxt 2» hb. 10. qu. 6, condii. 3, n. 10. * · De Contract., ap. Cendum, Append, ad tract, de Ccnsib., dcd . * qu. 4, ut. 3, o. 7. — 1 Dup. 27, n. 103. - · Loc. cit., n. 106. - · Tr. 14, qu. 5, cap. 1, qu. 4. resp.5 · Duard., de Censib., 96, n. 6 et 7, ct deds. 99. * ** Decii. misccll., dccis. 73, a num. 7. — $ 8. qu. 2; et qu. 1, n. 17. — · De Contract, cap 17, qu. 3, u De Contract., qu. 4, art. 3, n. 8 ct 9. — «· Tr. 14, cap. 4. num 49. - Solus, dc JaiL el Jure, lib. 6, qu. 5, art. 2. v Vrram. — · Part. 3, lib. 10, dc Censib., cap. 6, qu.5. — ad 2. · Palaus, ir. 33, disp. 6, punct. 24, § 6, n. L · Salas, • Divert. 4, de Censib., etc., cap. 13, η. 6. · Condna, loc. dc Centib., dub. 27, n. 2. 847. - Sotus, de Just, et Jure, lib. 6, qu. 5, art. 1, concl. 4, ante coroll. 1; Sà, v. Ceusus, n 8 (in edit genuin., n. 9); Valentia, in 2Jm 2ar, disp. 5, qu. 22, punct. 2, v. Sed neque etiam, hoc sane affirmant, sed absque ulfo relatione ad bullam S. Pii V. *) Bonacina, disp. 3, qu. 4, n. 28, hanc sententiam, quam revera tenet, hoc modo li­ mitat. Nisi « multis annis » res infructuosa permaneat O « Immo, ait Lugo, videtur amplecten­ dum in praxi, eo quod Rota consulta a SSmo, responderit, et ipse responsum acceptaverit ». d) Azor, loc. cit., qu. 5, i. f., quaerit « an Nicolai V constitutio permittit, ut quis cen­ sum emat impositum in bonis omnibus ven­ ditoris». Cui respondet: « Quamvis Pontifex concedat, ut quis sua sponte in suis omnibus bonis censum imponat, non tamen negat cen­ sum exstingui in totum vel cx parte, si bona ex toto vel ex parte perierint ». f) Covarruvias, quamvis a Salmanticensibus ct a Palao pro hac sententia allegetur, allegatio tamen falsa videtur, istud enim in caP 7, n. 6, non habet, quid quid investigare conatus sim. IX 275 * quando tale pactum non adest, praedictam illicitum dc jure naturali? Bene ait Lugo monitionem semper faciendam esse asse­ hanc quaestionem pendere ex alia supra runt’ cum Valentia/->, Salas/·) et Palao. enuntiata (vide dicta n. 846, v. II. Ut Immo semper aequum esse putant, ut cen­ census), nimirum, an liceat constituere sitor in emptione praeferatur. censum ex pecunia debita. 4· Nc iou Ul » en VIII0. Ut censitor non possit pretium VI". Ne constituatur pro non soluta uHoalur A «Hor aeIia poenA pensione alia poena aut interesse lucri unquam repetere, et contra possit cen ­ qaeat repe Ko non »o * pre u ptmio * cessantis, scilicet extrinseci: puta, si prae­ suarius semper redimere censum, facta tert num. M. Pactum standum erat triticum tempore quo vale­ denuntiatione per bimestre. — Pactum non redi bat duobus aureis, et reddatur tempore autem quod census non possit unquam re- mendi, pei quo valet uno ; ut Molina et Hurtadus dimi a censuario, compensato pretio, per *c Ucilum apud Viva3. — Sed jure naturali appo­ se non est illicitum. Ita Lessius7 et Sal­ sitio poenae proportionatae non est illicita. mant. », qui ajunt hoc omnes docere. Salmant.0. Item de jure naturali ex dila­ Sicut enim censuarius potest vendere fun­ tione solutionis bene potest exigi inté­ dum, vel servitutem super illo in perpe­ ressé; sed ex bulla, ob fraudem usura-, tuum ; sic etiam jus ad ipsius fructus riam, nequit illud in pactum deduci; ut Et ob eamdem rationem, licitum quo­ lie®, non r cdimen i» iUI- docet Lessius4. In foro tamen conscienque est constituere censum cum pacto ut dt niM mira inlctno le· turn tern* ntiurdedi tiae. ob dilationem culpabilem tenetur dc- non possit redimi nisi infra certum tem­ vtr put. Uùonc cui· * pAbill. bitor ad interesse etiam cxtrinsecum. Les­ pus; ut communissime docent Lessius», So­ sius ». tus ‘°, Palaus11 ; et Salmant.11 cum Salas O, > Ne crcc VII”. Ne ex pensionibus non solutis Aragon et Rebello J),contra aliquos: modo tur ex pen «lone non novus census creetur. — An autem id sit (intelligendum) pretium proportionate mi«Anti. 1 Tr. 14, cap. 4, n. 50. > Palaus, tr, 33, disp. o, punct. 24, • Cap- 22, dub. 9, n. 51. — to Dc Jun. ct Jure, Lib. 6, qu. 5, S 6, num. 7 cl 8. — 1 Dc Contract,, qu. 4, ari. 3, num. 10. — an. 3, cond. 3. — u Tr. 33, di»p. 6, punct. 24, 5 1, n. 4. — 1 Loc. cil., n. 38. — · Cap. 22, n. 05. — 1 Loc. cil., n. 86. - · Disp.27, n. 98. — 1 Loc. dt., n. 53. — · Loc. dt., n. 43. — concl. 6, /) Valentia, in 2am 2at, disp. 5, qu. 22, punct. 7, init., negat jure naturae aliam re­ quiri conditionem, « nisi ut venditor absque consensu auctoris seu censualistae, non alienet rem censui subjectam, transferendo eam in aliquem alium, a quo difficile sit et periculo­ sum pensiones extorquere ». — Cui consentit etiam Salas, de Censib., dub. 28, scribens, v. Dico 5°: « Ex natura rei requiri ut censua­ rius non alienet rem censui subjectam trans­ ferendo in aliquem, a quo sit difficile pensio­ nes extorquere, nisi consentiente censualista ; secus in alium a quo aeque possint recipi pen­ siones» Et pro hac sententia allegantur a Salmant. k) Quo melius hoc S. Alphonsi assertum intclligatur, exscribenda hic sunt verba aucto­ rum quos allegat. Molina igitur, disp. 390, clans. 6, n. 23, ait: « Pensio solvenda erat in tritico, tempore quo mensura valebat duos aureos, cl dominus census venditurus illam erat stalim, aut si illa excusare debebat em­ ptionem alterius illo eodem pretio, posteaque solvatur pensio, tempore quo solum valet di­ midium aurei, non prohibet [bulla] exigere lucrum illud cessans quoniam illud ex natura rei debetur, secluso quocumque alio pacto addito censuali contractui. Solum ergo prohi­ bet accipere lucrum cessans extrinsccum rei solvendae; ut si dominus census mercator erat, ct quod pensio tempore debito non fucrit boluta, lucrum ci cessavit ex mercatura ». — Gaspar Hurtados, de Jure ct Just., de Con· tract., disp. 4, dc Censib., diff. 8, v. Septi mum, negat utique vi bullae, id posse in pa­ ctum deduci; sed subdit: « Jure tamen natu­ rali censuarius tenetur ad expensas foetas in adipiscenda solutione pensionis et ad intéresse lucri cessantis ex mora culpabili censuarii, et etiam ad intéressé damni emergentis ; immo pactum solutionis hujus damni non prohibe tur jure dictae bullae». *) In casu affrancationis fundi (cum scili­ cet fundus liberatur ab onere censum Eccle­ siae vel loco pio praestandi), nova investitio fieri nequit in mensis nummulariis, capsis publicis vel parcimonialibus, neque in schedis debiti publici ; quia non habetur ut canonicum ac stabile investimentum; sed fieri debet in bonis stabilibus tutis ct fructiferis... Attamen, hisce temporibus, a S. Congr. Concilii con cedi solet, ut investitio fiat etiam in syngra­ phis nominativis debiti publici, cum aliter fieri nequeat. O Salas, de Censib., dub. 12, n. 2, ita tenet, seclusa S. Pii V constitutione; quod ceteroquin S. Alphonsus satis innuit, dum initio hujus paragraph! loquitur de iis quae per se sunt licita. Λ Rebellus non recte a Salmant. adducitur ; LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. itera, no· nuatur. — Communiter etiam docent Pater i/Concina, et Salmant.1 cum Lugo, Soto, Pata’ lao, Prado, etc., contra Navarrum *>, lici­ tum esse pactum ut census non per partes redimatur, sed totum simul. Justum enim est ut, sicut emptor totam summam nu­ meravit, ita etiam totam simul recipiat. * u< »· ix® Ut non vendatur aliis census maater iiio jori vel minori pretio quam ab initio constitutus fuit. — De jure autem naturali c«n«u> certum est, ut dicunt Salmant. 8 censum da» pcteu non liquidum posse minons emi. Et etiam raiaon. c- attenta bu|iaj probabilissimum videtur hoc fieri posse; ut ait Viva 3 cum Lessio '>, Molina et Bonacina. 845. - Quaeritur Γ. Ah haec bulla S. Pit obliget in conscientia ? Negant Habert4 (dicens bullam obliura obhr·- gare in solis locis Sedi Apostolicae subi n co o " K>tBu4. jectis), Sà a>, Megalius8; item Navarrus % Salase>, Molina, apud Bonacina". Et pro­ babilem putant ipse Bonacina et Tambu­ rinius “'λ — Ratio, quia in foro interno illae tantum conditiones requiruntur, quae jure naturae ad constitutionem census sunt necessariae: bulla autem est consti­ tuta ad tollendas fraudes; unde, ubi frau­ des absunt, bulla non obligat in conscien­ tia contrahentes, sed tantum judices, ne in foro externo contractum admittant. Probabilius tamen affirmant praefatam Prou: bullam obligare etiam in foro interno Salmant.7, Lugo a, Bonacina ·, Lessius 10; wrn0, et Viva11 cum Salon, Trullench, Hurtado et communi, ut asserit. — Ratio, quia, licet contractus ex rei natura non sit usu­ rarius, lex tamen positiva bene potuit illi­ citum eum reddere ob periculum usurae. Vide dicta supra, n. 846, v. II. Ut census. 849. - Quaeritur 2°. An praedicta bulla obliget ubi non est recepta ? Negant communiter Lessius18, [Conti- Boiua» nuator] Tournelyl8, Molina u, Bonacina non eu n Lugo13 cum Sotod>, Navarro, Salas et aliis. tcFU Et sic tenendum censeo, quidquid dicant Salmant.,T. — Ratio, quia, licet verius sit leges pontificias non indigere subditorum acceptatione, prout (contra Lessium ” et Cabassutium, Valentia, Bonacina ac alios) tenuimus Lib. I, de Leg., n. 97, in fine, et n. 138, v. Quaestio, cum Suarez, Laymann, Palao, Croix, etc. — attamen communis 4, de Censib., cap. 13, n. 3. — 1 Tr. 14, cap. 4, n. 44. - Lu^o, disp. 27, n. 115. - Solus, de Just., lib, 6, qu. 6, art. 3, eoad. 4 · Palaus, tr 33, diip. 6, panct. 24, S 2 o. 2. · Prado, cap. 28, qu. 6. n. 45 - · Loc. cit., n. 35. - 1 De Contract., qu. 4, ari. 3, n. 13. · Molina, disp. 392, n. 4. Bonae,, disp. 3, de Contract., qu. 4, n. 43. — < Dc Contract., cap. 17, qu. 3, v. Verum, — » Instit. confess., 2· 2M. lib. 2, cap, 7, qu. 2, num. 57. — Molina, disp. 392, n. 2. L L · · Loc. cit., n. 46. — Bonae,, loc. dt. — ’ Tr. 14, cap. 4, n. 31. — · Disp. 27, n. 83. — ’ Loc. dt., n. 46. — * Cap. 22, n. 100. — 11 De Contract., qu. 4, art. 3, n. 3. — SuZoK.de Censib.. art.3,contTOV.4,coocl. 1,2 et 3. · Trull., lib. 7, cap. 21, dub. 3, n. 19. · Gasp. Murtad., de Just, et Jure, de Contract., disp. 4, de Ceosib.. diff. 8, i. L — M Cap. 22, num. 98. — 11 Cap. 6, de Censib., conci. 1. — 14 Disp. 390, n. 25 et 26. — “ Disp. 3, de Contract., qu. 4, d. 3 cl 4. — * Disp. 27, n. 61. · Navar., Man., cap. 23, n.41; ct Com­ ment. de Usur., η. 108. - Salas, dc Censib., dub. 6; dub. 7, n. 12; dub. 8, num. 12 et 13, ▼. Adverte; et dub. 13. — " Tr. 14. cap. 4, n. 32. — “ Cap. 22, n. 98. — Cabassut., lib. 1, cap. 4. n. 5. - Valent., in 2— 2*·, disp, 7, qu. 5, punct. 5, qaaest. 4. · Bonae., disp. 1, dc Lcjfib., qu. 1, punct. 4 num. 27. — Suar., de Legib., Hb. 4, cap. 16, num. 2 et 4. — Laym., lib. 1, tr. 4. cap, 3, num. 1. — Palaus, tr. 3, disp. I, panel. 13, num. 3. — Croix, lib. 1, n. 591, v. f. nam part. 2, lib. 10, qu, 6, condit. 5, haec non dicit, neque alibi, quod repcrire potuerim. Navarrus, Comment, de Usur., n. 78, v. Quinta, contrarius revera est huic asserto, nisi tamen pretium augeatur, uti ipse limitat O Lessius male a Viva allegatur, nam, cap. 22, n. 47 et 95, ubi praesentem condi­ tionem exponit, haec non habet 848. - «J Sà, v. Census, n. 2 (in edit, genuin., n. 3) rem innuit, dicens: « Quaedam in dicta bulla prohibentur ob praesumptionem fraudis : quae si absit, licent ». *>) Navarrus, loc. cit., n. 106 ct seqq., con­ cordat quidem, sed plures distinctiones adhi­ bet Distinguit igitur in bulla ea quae juris naturalis ct divini declaratoria sunt; item ea quae nituntur praesumptione quod aliqui cen­ suales contractus sunt usurarii : ct haec qui­ dem ubique in conscientia obligare affirmat; neminem tamen in conscientia judicandum esse usurarium, propter has praesumptiones, si contrarium coram Deo verum sit. Denique apponuntur quaedam in bulla, quae nec con­ tinent jus naturale aut divinum nec praesum­ ptionem usurae in contractu, sed tantum aequa et digna quae serventur. Et haec Navarrus negat obligare in conscientia, extra ditionem Pontificiam. c) Salas, dub. 13, refert dicta Navarri, ne­ que ibi ea reprobat ; sed dub. 6, n. 5, impro­ bat Navarrum negantem obligare in conscien­ tia ca quae sunt tantum juris humani, etiamsi ob praesumptionem usurae sancita fuerint Tamburinius, lib. 9, de Contract., tr. 2, cap. 6, h 2, η. 4, id sane dicit; sed loquitur de bulla Nicolai V et dc brevi Gregorii XIII. 849. - a) Sotus a Lugo ex Salas utique citatur; sed apud eum, id reperire non potui. Concina, diwcrt. CAP. HL - DE CONTRACTIBUS. - DUB. X. est sententia, quod ubi lex non est recepta, et per sufficientem desuetudinem est dero­ gata, etsi primi legem non observantes peccaverint, praesentes vero ad eam non obligantur; ut tenent ipsi Salmant. ’ cum Azor, Bonacina, Granado. Item Suarez \ Palaus 3, et Lessius 4, ubi cum Covarru­ vias, asserit certum esse quod lex adhuc ecclesiastica desinit obligare, si per solum decennium non sit recepta ; ut pariter di­ ximus dicto Lib. I, h. 139, v. Limitant 2° cum Busenbaum, Navarro et Azor. 277 Bulla autem S. Pii non est recepta in duobus regnis Siciliae; ut testantur Les­ sius 3 ; Salas apud Viva·; item Verde T cum de Marinis, de Ponte, etc. — Nec est recepta in Hispania; ut dicunt Sal­ mant. ·. — Nec in Belgio; ut Sporer8 et Lessius ‘°. — Nec in Germania; ut idem Lessius, Habertac Tannery Illsung, Pirhinget Platel apud Croix”. — Neque in Gallia; ut Lessius et Platel J>, apud Croix ,8. — Nec etiam Romae observatur, ait [Continuator] Tournely “. Refiooes ia qaibat non est tt· cepta. DUBIUM X. Quid sit Cambium. 850. Quid sit cambium, ct quotuplex. — 851. An liceat cambium minutum. — 852. An, cambium per litteras. — 853. An, cambium reale. — 854. Quid cie cambio ficto, seu sicco. An liceat cambium cum rccambio. Quid de cambio Francofurtensi. — 855. An liceat pecuniam adulterinam expendere. — 856. An liceat famulo lucrari commu­ tando pecuniam domini. Ctmbiom, quid et quoteplex. Cambium ninotnm mi licitum. 850. - « Resp. Cambium, quod permu« tationem significat, hic accipitur pro sola ' permutatione pecuniae. — Et est con« tractus quo campsor aliquis campsario « volenti cambit pecunias, cum lucro ali« quo praeter sortem. Quod si sine inten« tione usuraria fiat, ob titulos justos tali « lucro aestimabiles, patet non esse malum. « Unde, cum quatuor sint cambiorum « genera, nimirum Γ. Cambium minutum « seu manuale, 2°. Cambium per litteras, « 3°. Cambium reale, 4°. Cambium siccum, «seu fictum: — circa ea resolvuntur: 851. - « Γ. Licitum est cambium mi« nutum, in quo dantur pecuniae minores pro majoribus, vel contra. — Quia hic sunt justi tituli aliquid lucrandi, nimirum labor campsoris in numeranda pecunia ; item diligentia in pecunia omnis generis conquirenda, ut campsariis quibusvis sit paratus; item puritas materiae et commoditas, ut cum aurum vel alia moneta commoda datur pro minuta et incommoda. Laymann 14 ». Idque licet etiam eis qui officium cambiendi non habent. — Salmant.15 cum Pa­ lao, Navarro. 852. - « 2°. Licitum est item cambium « per litteras: cum scilicet campsor hic, « v. gr. Monasterii, prior accipit pecunias, 1 Tr. 11, de Lcgib., cap. 1, n. 106. - Azor, part. 1, hb. 5, cap 4, qa. 4. · Bonae., dup. 1, dc Lefib., qu. 1. punct. 4. nam. 17. - Granad., in 1— 2··, controv. 7, tr. 3, part 1, dhp. 7, n. 7. — · Dc Lcgtb., lib. 4, cap. 16, n. 9. — · Tr. 3, diip. 1, panel. 13, o 5. — 4 Cap. 22, n. 98, i. f. - Covar., Variar. lib. 2, cap. 16, n. 6. — Buscnb., Hb. 1, tr. 2. cap. 1, dub. 3, n. 3. * Mamr., Coniil. 1, qu. 5, n. 24, dc conitituL .Oor, part. 1, lib. 5, cap. 4, qu. 4. — · Cap. 22, n. 99. — Salax, de Ccnaib., dub. 6, n. 3. i. C · · De Contract, qu. 4. art. 4 (ull.), n, 1. — 1 Tyrocin. Juris civ„ hb 3, n. 2391 ct 23r’2. - Donat, de Marin., Résolut, juris, lib. 1, cap. KO, n· 11; ct cap. 231. n.9. - Franc, de Ponte, ConiiL tom. 2 b) Habert videtur loqui de Galliis potius quam de Germania ; Habert enim erat natione Gallus, ct scribit, dc Contract., cap. 17, qu. 3t v. Verum quidem: * Haec autem in usu non sunt in rcgionibüs istis ». Addendum tamen est eum paulo superius scripsisse bullam hanc non obligare, « nisi in locis temporaliter Sedi /Xpostolicac subjectis». <) Tanner, tom. 3, disp. 4, qu. 7, dub. 4. n. 134, id dicit non universaliter, sed « quoad aliquas saltem conditiones »; quod non satis accurate notatum est a Croix. Platel, de Just, et Jure, n. 136, i. f., ita sane docet, loquens tamen de sola perso­ nalis census prohibitione; quod neque notavit Croix. « « « « « « « « « n 11, i C — H Loc. cit., n. 99. — Less., loc. cit. — ///»., tr. 4, diip. 2, n. 447, L t · Pirhing, Jus canon», hb. 3. lit. 19, n. 81 · u Lib. S» part. 2, n. 1010, v. f. — Less., loc. cit., n. 09. · u Loc. ciL — Cap. 6, dc Censib., conci. 1, v. Sed illae, - ·« Lib. 3, tr. 4, cap. 19. n. 3. - * Tr. 14. cap. 4. num 8. - Palaus. tr. 33, disp. 7, punct. 2, num. 4. Navar., Man., cap. 17, η. 2K3. hem. eam· biuni per lltlCTA·. J7> hero, cam­ bium reale. etti tnnv latio pecu­ niae «U utl· UiipM cam­ ptori. Cambium occum e*t illicitum LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « quas postea litteris datis alibi, v. gr. « Francofurti, refundit per suos factores. « — Quia hic etiam sunt justi tituli, sci« licet virtualis trajectio pecuniae et ejus • assecuratio. Tantumdem enim facit ac « si campsario pecuniam ejus Francofur« tum transferat sine periculo. Minus ta« men campsor exigere debet quam si « realiter transtulisset. — Lavmann '.r BoW « nacina ·, Navarrus a;, Lessius, etc. ». & Pius V, in bulla de cambiis, ad usu­ ras amovendas statuit non protrahi tem­ pus solutionis cambii, nisi ad primas nun­ dinas b); et solutiones esse faciendas ubi determinatae sunt, ac juxta tempus com­ muniter taxatum cambiendi de uno in alium locum. — Vide Salmant.3. 853. - « 3°. Item licitum est cambium « reale: cum campsor hic Monasterii prior « dat pecunias, ut per suos alibi eas re« cipiat a campsario, qui alibi habet pe< cunias, sed eget nunc eis hic. — Titulus < hujus cambii est item translationis et « assecurationis: tantumdem enim facit • campsor ac si pecunias campsarii ab« sentes sisteret hic praesentes, vel, ut « alii ajunt, ac si praesenti pecunia eme« ret absentem, quae utique minus valet. « — Laymann4, Bonacina’ ». Probabiliter ait Croix · cum Lessio, Laymann et Sporer, quod licite potest campsor accipere lucrum cambii, esto translatio pecuniae sit ipsi utilis. Quia in communi aestimatione haec translatio est digna pretio; cum communiter in ea in­ commodum adsit, commodum autem cam­ pseris tunc per accidens se habet. 854. - « 4°. Illicitum est cambium fictum « seu siccum, quod nihil aliud est quam « titulus lucrandi. — Ut v. gr., Titius in• digens pecuniis petit a campsore sibi « dari centum. Campsor autem non aliter « dat, nisi Francofurti, v. gr., vel alio loco « distante solvendos, petitque ab co pre« tium quod solet dari pro locis similibus. « Titius ergo accipit, et tamen vere non « cogitat reddere in istis locis, immo for« san nec habet istic correspondentem, « idque constat campsori. Contractus hic « est cambium lictum, ac revera mutuum, « ideoque palliata usura. — Excusabitur « tamen campsor, si lucrum illud exigat « titulo lucri cessantis. Plura vide apud « Toletum ’, Bonacina " ». Quaeritur hic : a/t sit licitum cambium cum recambio, vulgo Cambio colla ricorsa? — Casus est: Tu accipis Neapoli centum Camties cum rtcis nummos a campsore solvendos in Sicilia ; bio. qal4 sed quia non habes ibi nec pecuniam nec procuratorem qui pro te solvat, rogas campsorem ut tibi concedat procuratorem suum in Sicilia residentem, ut nomine tuo solvat debitum ipsi campsori cum lucro cambii. Campsor autem scribit ad suum procuratorem, ut tamquam procurator tuus solvat sibi campsori cambium cum lucro, et tamquam procurator ipsius debi­ tum recipiat; at quia tu non habes pecu­ niam in Sicilia, procurator ille rescribit campsori, ut hic exigat tuum debitum Neapoli cum alio lucro recambii. Tamburinius · dicit hunc contractum probabiliter esse licitum, citatque Navarrum, Sà, Lessium, Lugo. — Sed merito Oram* reprohaitf hujusmodi contractum reprobant Pater Concina ’°, Cabassutius “ et Sporer “, qui ait saltem practice hoc esse cambium sic­ cum duplicatum. Atque ego censeo etiam speculative: cum revera in eo casu neque tu intendis pecuniam acceptam restituere, nisi Neapoli ubi accepisti; neque contra campsor intendit exigere pecuniam cre­ ditam, nisi Neapoli ubi tradidit, ut ita ex sua pecunia lucrum percipiat Nescio quo- 1 Lib. 8, tr. 4, αψ. 19, n. 6. — · Disp. 3, de Contract , qu 6, punct unie. n. 7. * Lns., Ub.2, cap. 23, dub. 3, n. 21. — 5 Pim V. bull. Zw eam. 5 kal. Februar, 1571, 2, m loc. dt . n. 6. · Sportr, tr. 6, cap. 6, n. 38. — ’ Lib. 5, mitno Bullar. Rora. — · Tr. U, cap. 4, n. 12. — · Loc. dt., .Sd, v. Cambium, n. 8. - Less., cap. 23, η. 61 ct »eqq. · n. 7. — · Ditp. 3, de Contract., qu. 5, puncu unie., η. 6. Lm^, disp. 28, a n. 77. — ’· • Lib. X part 2, n. 1031. Leis., cap. 23, n. 32. · Lovm., 852. - Navamis, loc. cit., h. 289, requi­ rit quidem, ut campsor non accipiat plus justa mcrcedc ; quod tamen minus exigere debeat, quam si pecuniam realitcr transtulisset, ut ait Busenbaum, id non habet Navarrus. cap. 52. — · Disp. 3, qu. 5, punct. unie. — · Lib. 9, dc Con­ tract., tr. 3, cap. 5, $ 3. · Aatar., Condi. 31, de usur., η. X · Dissert. 4, de Cnrabio, cap. 2. n.2. — n Lib. 6, cap. 10, n.7. — w Tr. 6, cap. 6, n. 44. h) Ubi scilicet nundinae celebrantur : « Ubi vero non celebrantur (ita pergit bulla), pro primis terminis, juxta receptum locorum usum .. Curandum autem erit in terminis, ut ratio habeatur longinquitatis et vicinitatis lo- »’- 279 CAP. III. - DB CONTRACTIBUS. - DUB. X. cusbiam Frmefarlew, quo " modo a labe usurae manifestae id excu­ sari possit. < 5°. Quod attinet ad cambium Fran· , . . Λ , « cofurtense, in quo mercatores, dantes «cambium ad proximas nundinas, quo « magis eae distant eo plus exigunt ; si « ideo praecise plus exigatur quia solutio « diutius differtur, usura est. — Si autem « ratione alterius tituli justi, v. gr. lucri • cessantis, cum pecunia mercatorum sit « instrumentum lucrandi, quo si diutius « carent, carent lucro, et quo longius est « tempus, eo plures cambium petunt, ideo· « que crescit valor pecuniae: tunc lucrum • est justum. — Laymann 1 ex Molina, « Lessio, etc. ». Hoc cambium puto licitum, dummodo campsor vere patiatur interesse. Sola au­ tem dilatio solutionis non erit certe causa justa augendi pretium; ut recte notat Pa­ ter Concina *. 855. - « 6°. Qui cambiendo (vel aliter) « pecuniam adulterinam accepit, sive ex « ignorantia aut inadvertentia, non potest • illam expendere ; quia res vitiosa non « potest tradi alteri, vitio non detecto. » (Vide supra, de Vendit.). — Neque ex eo « quod ipse deceptus est, potest decipere « alios; cum actio qua deceptus fuit, nui1 Lib. 3, tr. 4, cap. 19, num. 9. · Molina, diip. 4(4, « lum ad hoc jus tribuat. Bonacina 3 ex « Azor, Sanchez, etc. >. Sed alii distinguunt; Si moneta non sit ea materialiter falsa, nempe si impressa sit signo principis, et materia sit bona, ejusdemqueponderis, poteris eam expendere; cum nullum alteri inferas damnum. Ita Sporer 4 et Croix *. — Si vero moneta adul·ait rnateru s«a'· »' r tenna sit etiam matertaliter falsa, tunc &i«» certe non poteris illa uti. Dubitatur autem : an si eam expende­ ris bona fide, tenearis ad restitutionem? — Negant Silvester et Angelus “■> apud βι1β^χ!“*“ Diana a>, qui probabile censet. Sed verius dem' ™ * affirmant Petrus Navarra apud eumdem ruere Diana, et Croix * ac Sporer T, qui ait in hoc omnes consentire. Ratio, quia tunc ad restitutionem teneris ex vi ipsius contra­ ctus, quo obligaris solvere justum pretium pro re empta ; cum autem pecuniam stan­ neam pro argentea tradis, minime justum pretium solvis. 856. - Utrum famulus recipiens pecu­ niam auream a domino ut satisfaciat cre­ ditoribus domini,possit lucrari, illam cum aenea commutando? — Affirmatur; quia t >'<· est fructus industriae: nisi sit contra ex- *muumej pressam vel tacitam domini voluntatem. min““ Salmant.’ cum Lugo, Palao, etc. * Tr. 6, cap. 5. n. 30. — · Lib 3, part. 2. n. 960. — Prtr, nota. 2 et seqq. - Ltss., cap. 23, dub. 6, n. 54 ct seqq. — Navar., lib. 3, cap. I. num. 315. · Diana, part. 3, tr 6 ’ Dis». 4, de Cambio, cap. I, num. 2. — · Diep. 3, qu. 5, root. 3. — · Loc. dt. — ’ Tr. 6, cap. 5. n. 30. - B Tr. 14, punct. unie., n. 4. · Aior, part. 3, lib. 7, dc Mutuo, cap. 6, cap. 4, n. 7. · qu. in prine. · SancK, Decal., lib. 2, cap. 23, num. 23. — punct. 3. corum in quibus solutio destinatur, ne, dum longiores praefiguntur, quam loca destinatae solutionis desiderant, fenerandi detur occasio». 855. Silvester, v. Falsarius, qu. 6, n. S, perspicue doctrinam hanc innuit, dum dicit ad damnum reparandum teneri, eum « qui falsam ignoranter redpit et scienter pro bona exponit ». Idemque dicit Angelus, v. Falsarius, n. 4. — Quae postquam retulit Diana, part. 3, tr. 6, resol. 3, concludit: « Igi­ tur ex eorum sententia, si eadem bona fide in alium transtulit, non tenetur». Lm&o, di»p. 2S, n. 25. · Palan . * tr. 33, disp. 7. 2S0 lib. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. DUBIUM XI. Quid sit Locatio et Conductio. 857. Vide diversos castis apud Busenbaum, — 858. Quando locator potest conductorem expellere ante tempus expletum. — 859. An successor locatoris expellere possit con· ductorem. — 860. An ob sterilitatem debeatur colono remissio pensionis. — 861. An liceat pauperi elocare jus mendicandi. — 862. An nuntius proficiscens ad eumdem locum, possit accipere a duobus duplicatam mercedem, — 863. An conductor obligatus ad meliorationes, illas debeat facere expensis suis. — 864. An debeatur salarium famulo aegrotanti. Et an expensae curationis. Lxatfo. qoid * Î! i» I' b 857. - « Resp. Est contractus quo quis « personam vel rem aliquam mobilem vel «immobilem alteri ad tempus utendam « vel (ruendam concedit, ceno pretio aut « mcrcede seu pensione constituta βΛ — « Utenda conceduntur, v. gr. elocata do« mus, equus, servus, etc. Fruenda conce« duntur, elocatae vaccae, caprae, fundus, « pomarium, etc. « Unde, considerata hujus contractus « natura, et juris dispositione, resolvuntur « sequentes casus: « 1°. Si res locata ante traditionem pe- q0 S. Alphonsus nihil habet dc loca­ quod, juxta declarata in responsione ad pri­ tione seu conductione operarum; opportunum mum dubium, aequalitas mercedis et opens tamen videtur quaedam de hoc argumento observatur, plene satisfit exigentiis justitiae addere. commutativae. Opus autem est opus perso­ Et pnmo quidem conductor famuli, ope­ nale operarii et non familiae ipsius, nec ad rarii, etc., tenetur justam mercedem operario familiam ipsam refertur primo ct per se, sed tribuere. Qualis autem censeatur justa mer­ secundario et per accidens, quatenus merces, explicatur in litteris Em. Card. Zigliara cedem acceptam operarius cum suis distribuit. ad Em. Cardinalem Goossens, archiepiscopum Sicut ergo familia opus in casu non auget, Mechlinienscm, die25Septembr. 1891, de man­ ita ex justitia non requirit ut merces debita dato Leonis XIII directis : « Quod si quaera­ operi ipsi augeatur». tur critérium quo statui debeat illa aequalitas Locator vero operarum obligatur exhibere rei inter opus manuale operarii et mercedem laborem et operam fideliter juxta conventio­ dandam a domino, respondemus: critérium nem, et non discedere absque justa causa a illud in encyclica dicitur petendum esse ex servitio ante tempus locationis finitum. Hinc, operarii fine immediato, qui imponit ei natu­ ad quaesitum utrum operariis sint licita operale officium seu necessitatem laborandi, ex ristitia seu laboris cessatio ex composito (gra­ victu nempe ct vestitu ad convenienter vitam ves, scioperi, strikes), respondendum est cum sustentandam, et ad quem primo et principa­ distinctione: Theoretice loquendo et per se liter fabor manualis ordinatur- Quoties igitur licita sunt, dummodo justitiae non adversentur opus tale sit, quod operarius per ipsum satis­ nec in re nec in modo; justa habeatur causa, faciat praedicto suo officio naturali conse­ et nulla suppetat alia via finem consequendi. quendi finem immediatum laboris sui, ac — Dicitur Γ dummodo justitiae non adver­ merces ad consequendum hunc finem, victum sentur nec in re nec in modo, l.°) Non in nempe ac vestitum convenientem, impar sit, re, quod ex sequentibus dijudicari poterit: Sr pense loquendo et considerata rerum natura, praecesserit contractus validus de opera ad habetur objectiva inaequalitas inter opus ct tempus statutum praestanda nec irritus factus mercedem, ct ideo laesio justitiae commuta­ fuerit, tunc operistitia sunt prorsus injusta. ti vae ». — Cum autem quaesitum fuisset: · An Ratio patet ex contractuum obligatione. Idcirco peccabit herus qui solvit quidem mercedem tenentur operarii < quod libere ct cum aequi­ opificis sustentationi sufficientem, sed impa­ tate pactum operae sit, id integre et fideliter rem ipsius familiae alendae, sive haec constet reddere » (Leo XIII). Jamvcro contractus po­ uxore ct numerosa prole, sive haec non ita nu­ test invalidus esse sive defectu consensus li­ merosa sit »? in eadem epistola respondetur: beri, v. g. si moraliter coguntur operarii infra « Non peccabit contra justitiam, poterit tamen justum pretium operam suam locare, sive ex quandoque peccare vel contra caritatem vel inhonesta conditione adjecta, e. g. si laborem contra naturalem honestatem.... Ex hoc ipso non necessarium diebus dominicis praestan- CAP. ΙΠ. - DE CONTRACTIBUS. Srrvo con docto ac· crounti oondcbctur lupcndium. Qoando rtauuatur ecoiio co· leno. Quando anjcri pmiit. - DUB. XT. 281 < ob periculum pestis (nisi tamen quoad « hoc consuetudo sit contraria) aut belli, « tutam habitationem non praestat; libe« ratur conductor a solvenda pensione « pro tempore quo non potest inhabitare, « vel alia re conducta uti vel frui: ut vide «apud Laymann1, Lessium’, etc. « 3°. Servo aut laboratori conducto non « debetur stipendium temporis notabilis « quo aeger decubuit; nec aegro, nisi ex« pensae modicae: nisi tamen aliter sit « conventum, aut consuetudo ferat. Vide « Sà8 ». — [Vide n. 864]. « 4°. Propter modicum damnum vel in« fortunium nihil remittitur colono de pen«sione: secus, si magna sit clades. Quod « si tamen antecedentium vel sequentium « annorum fertilitate damnum compen« setur, non remittitur. Laymann *, Les« stas ». * — [Vide tt. 860]. « 5°. Si pluribus annis ob coeli clemen« tiam (secus, si ob industriam colentis) « uberiores fructus ex fundo elocato pro- < veniant, potest colono pensio augeri. — « Laymann ·. « 6°. Expensas facere in rem condu« ctam, quae duraturae sunt, v. gr. con« servare sarta tecta, tributa et onera pu« blica praestare, ad locatorem seu domi« num spectat: nisi aliter conventum sit « aut consuetudo ferat. — Laymann « T. Si conductor in rem conductam « necessarias sive utiles expensas fecerit, « potest eas de pensione detrahere vel re« petere a locatore; et dum non solvun« tur, retinere rem conductam. — Lay« mann ·, Molina ’. « 8°. Etsi incendium plerumque accidat « culpa inhabitantium, et sic in dubio con« tra illos praesumptio sit ; quia tamen « saepe id fit culpa famulorum, quam pa« terfamilias praestare non cogitur: hinc « conductor absolvendus est, nisi locator « ostendat culpam. — Vide Laymann10 et « Diana u, ubi ex Hunnio b> et Berlichio « docet, si constet accidisse culpa certi 1 Lib. 3, tr. 4, cap. 22, n. 3. — * Cap. 24, dub. 2, n. 7. n. 4. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 22, n. 4. — · Disp. 496, n. 3. — — 1 V. Conductio, n. 5. — · Loc. cit., n. 7. — 1 Loc. dt., * Loc. dt^ n. 6. — u Part. 9, tr. 7, resol. 31. - Berhch., dub. 3, n. 15 ct seqq, — · Loc. du, num. 8. — 1 Loc. du. Conclus, pr acticab., part. 4, cond. 25, n. 102 et teqq. dum susceperint Potest etiam contractus irri­ tus evadere, videlicet casu quo herus condi­ tiones de quibus conventum est non servat Nulla tunc est obligatio contractus ac proinde operarii jus habent, ceteris servatis conditio­ nibus, a labore cessandi ex composito. Postu­ lat tamen caritas, ut antea patronum mone­ ant ad vitandum ejus maximum damnum. — S: nullus contractus praecesserit de opera ad determinatum tempus praestanda, vel si tempus elapsum est, jus operariis competit pro libilo cessandi a labore, idque etiam cx conventione ; alios autem non volentes ad hoc inducere contra caritatem tum opificum tum herorum est, nisi excuset gravis causa. 2.°) Nec in modo operistitia justitiae adversari debent Jam vero id fieret si moverentur seditiones, si adhiberentur vis aut minae sive in ipsos dominos ad extorquendum petita, sive in alios operarios, eos fraude, minis vel mediis stricte damnosis a labore prohibendo; item, si noce­ rent operarii aliis civibus civitatem pertur­ bando. — Dicitur 2° dummodo justa et gra­ vis causa habeatur: 1) Justa: idcirco illicita sunt operistitia facta ad extorquendum sala­ rium ultra summum pretium vel quaslibet conditiones iniquas. Atvcro si aequam mer­ cedem oblinentes, ejusdem intendant augmen­ tum, non tamen supra summum pretium, con­ tra justitiam non peccant, nisi injusta media, v. g. mendacia adhibeant. Ast inter se sic con­ venientes de non locanda opera sua minori pretio laedere videntur caritatem. 2) Gravis: cum enim ex operistitiis pessimae plerumque oriantur sequelae, requiritur causa magni mo­ menti, qualis erit spectatis circumstantiis, diminutio laboris cxcessivi vel cessatio vexa­ tionum. — Dicitur 3° dummodo nulla sup­ petat alia via, et hoc etiam ob innumera mala quae secum fert cessatio a Labore ex cλ "TC* ? to. Ex hac ultima conditione liquet veram insu­ per requiri probabilitatem obtinendi bonum finem intentum, si non immediate saltem in tempus proxime futurum. Practice loquendo et per accidens, illi­ cita plerumque esse operistitia, quia rarissime constare potest de conditionibus supra dictis ; et multa accedunt incommoda, quae optime sic declarat Leo XIII : « Genus istud cessatio­ nis non heros dumtaxat atque opifices ipsos afficit damno, sed mercaturis obest reique publicae utilitatibus; cumque haud procul esse a vi turbisque soleat, saepenumero tranquil­ litatem publicam in discrimen adducit «.Atta­ men non sunt culpandi qui, nonnisi ob me­ tum gravem a sociis incussum, laborem ces­ sant passive se habendo. Hunnius a Diana non citatur pro doctri­ na, quae hic a Busenbaum exponitur, sed pro alio ejusdem materiae puncto. At re vera Hunnius, Var. Résolut, juris civ., lib. 3, tr. 7, part. 2, qu. 7, de praesenti casu ait quod si Quaenoffl cx pensae pertineant ad domi· num. Quid, u condoctor expenaai α· tiles fecerit. Quis te­ neatur de iAceadio. LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Conductor d-.inirt emi * (Tia» ante *. tMQpU Qaando locelor pot­ ui cxpelle­ re condu clorem. Succemot lOCAtûnv ani ver wall μ nequit cx peikre con «factori m « ct determinati alicujus de femilia, isque «circa officium suum deliquerit, v. gr. « stabularii, qui lumen male custodierit in «stabulo, teneri patremfamilias (nisi fa« mulus iste pro fideli ac diligenti fuerit « habitus) de damno. Secus si culpa alte« rius; vel si non constet utrum casu an « culpa cujusquam acciderit c>. « 9". Si conductor domus, v. gr. ante « tempus velit emigrare, id quidem licet, « potestque alteri locare: caeteroqui au« tem de pensione nihil ei remittitur ·. 858. - « 10°. Locator non potest ante • tempus praefinitum conductorem invi« tum privare re conducta, nisi in his ca« sibus: Γ. Si pensionem non solvat; ex« spectare tamen debet biennium, si ultra « biennium res sit conducta. 2°. Si casus « improvisus accidat, ob quem domus v. « gr. ipsi domino sit necessaria. 3°. Si rem « locatam reficere necesse sit, nec possit « fieri altero inhabitante. 4°. Si conductor « in re conducta male versetur, v. gr. de« struat, vel abutatur, ut alendo ibi mere« trices. — Laymann ’ ». 859. - « 1Γ. Successor universalis, sive « haeres, non potest ante completum tem« pus conductorem expellere. Partialis « autem successor, ut emptor, donatarius, < legatarius, etc., non tenetur stare con« tractui locationis, uti neque conductor: • nisi tamen aliter pactum sit, v. gr. ne « res locata durante tempore locationis « alienetur. — Vide Lessium a> et Lay• mann ’ ». Commune est, et certum cum Busen­ baum (ut supra), quod successor univer­ salis non potest expellere conductorem; ut communiter dicunt Lugo · ct Sporer 4 cum aliis b>, ex l. Viam 10, C. de locat. Certum est etiam et commune, quod possit eum expellere successor particu­ laris, uti emptor, legatarius etc., ex l. Emptorem, C. eod. lit. Conductor autem habet eo casu actionem pro interesse con­ tra locatorem vel ejus haeredem, ex l. Si merces 25 [al. 28] § Qui fundum, ff. lo­ cati, conducti. — Excipiunt tamen Sporer4 et Croix °, si ager jam esset a colono ela­ boratus vel seminatus; quia (ut dicunt) non patitur aequitas ut colonus jacturam illam patiatur. Sed dico hanc exceptionem esse contra expressam juris sanctionem ; cum, ex praefatis textibus, successor par­ ticularis habeat jus certum expellendi co­ lonum. E converso non video quomodo laedatur aequitas, cum colonus jam habeat actionem contra locatorem vel ejus haere­ dem, repetendi damnum: expresse enim in lege Qui fundum [32 al. 35, ff. locati, conducti] ubi sermo fit de legatario expel­ lente colonum fundi legati, dicitur: Et hoc detrimentum (id est ab expuLsione prove­ niens) ad haeredem pertinere. Notandum autem hic quod minor te­ netur stare locationi sui curatoris; bene­ ficiarius, sui praedecessoris; et uxor, stare locationi sui mariti. — Vide Croix 860. - Quaeritur Γ. An ob jacturam causa sterilitatis possit colonus petere re­ missionem pensionis ? De jure naturae, jactura sterilitatis per se spectat ad conductorem. — Ob aequi­ tatem tamen juris introductum est, si in­ gens sit damnum, ut aliquid remittatur: nisi sterilitas compensetur cum ubertate 1 Lib 3, ir. I. cap. 22. n. 9. — · Loc. dt., n. 10, — * Tr. 6, cap. 7, nam. 34. — · Lib. 3, part. 2, num. 1047. — • De JuM. et Jure, diip. n 16. — « Tr. b. op.7, n. 32. — Quid de 'uccotore parlicvtat Ob jactu ram tna g nam aliauid remit titur de peadone. ’ Loc. dt., n. 1016. servorum negligentia incendium acciderit, mulus ignem injecit, qui non fuisset injectus, * neque... continuo dominus in culpa erit, cum nisi illa culpa praecessisset paterfamilias diorum tantum ministrorum cul­ 859. - a) Lessius, cap. 24, dub. 7, non pam praestet, qui circa officium deliquerunt loquitur de successore universali, sed solum vel négligentes fuerunt >. dc causis, ob quas licitum sit conductorem 0 Bcrlichius utique concordat; sed n. 112 expellere. et seqq., excipit quosdam casus, in quibus, b> Sporer in confirmationem hujus asserti, etiamsi Limuli in suo officio non deliquerint, allegat quidem L Viam 10, C. de locato et tenebitur tamen paterfamilias de damno: ut conducto; attamen haec lex non videtur ad si domi retinuerit vel conduxerit ebriosum, rem citari; in ca enim non dc locatoris, sed bona fama destitutum, vel solitum id commit­ dc conductoris haerede fit mentio: « Viam tere unde Incendium possit accidere ; si ejus ventatis ignoras, in conductionibus non suc­ mandato factum fuerit incendium , si dominus cedere haeredes conductoris existimans». in culpa, etiam levissima, fuerit, ob quam fa­ Locatio inita per actum authenticum CAP. ΠΙ. Qaxnxm men et aliis, in hoc servandam esse consuetudinem locorum. 861. - Quaeritur 2°. An liceat pauperi elocare jus mendicandi? Affirmant Sanchez 6 cum Henriquez a>, et Sporer ·. — Quia ex una parte contra­ ctus est justus, cum utrinque aequalis sit sors lucrandi et perdendi: et ex alia hoc idem esset ac si pauper mediate per alium eleemosynam peteret. Sed merito negant Lugo7 cum Rodri­ guez et Corduba, Concina · ac Croix ». Ratio, quia, tametsi hic contractus sit ju­ stus inter locatorem et conductorem, est tamen injustus respectu ad fideles eleemo­ synam dantes, qui pauperi tantum volunt dare, non conductori, qui non est pauper, ut supponitur. — Nec valet dicere quod fideles mediate dent pauperi. Nam bene 1 Disp. 29, nam. 40, cx 1. Stf merets, cit,» § 6 IVs XL 283 respondet Croix ” quod vi juris empti ad petendum, conductor non jam petit nomi­ ne pauperis, sed nomine suo: et ideo nec mediate nec immediate eleemosynae illac pauperi dantur. Secus autem dicendum censerem, si »«« pauper non posset petere per seipsum. — per * m«nQuia hoc casu, licet eleemosynae illae “'* r' hic et nunc non perveniant ad dominium pauperis, prosunt tamen ut eorum sub­ ventio sic manuteneatur. Alias non inve­ niretur qui pro paupere illo loca circum­ iret; et sic pauper destitutus maneret. 862. - Quaeritur 3°. An nuntius, pro­ ficiscens ad eumdem locum, licite possit accipere a duobus duplicatam mercedem? De aurigis ait Pater Concina 11 nullam potest acci­ esse difficultatem quod possint; quia talis pere M dUO * hue mererest consuetudo. dem dapli De nuntio vero opinatur aequum esse caLim. Nautias ut dimidiam tantum mercedem exigat a Erobabi * secundo conductore. Et hoc videtur satis ter id non probabile, cum eo casu opera illius pro potest itinere quod non suscipit gratia illius se­ cundi conductoris, non videtur valere quanti valeret si pro eo solo iter susci­ Probabi­ peret. — Caeterum satis etiam probabile liter etiam est quod possit totam mercedem exigere; potest to tam merce­ ut tenet Lessius ”, cum communi senten­ dem exige­ tia (ut asserit idem Concina), et probabi­ re. lem putat Croix a> cum Laymann et Palao. Ratio, quia per accidens se habet ut opera sua sit utilis duobus; de se autem ab uno­ quoque mercedem justam exigit, cum uni­ cuique se obliget ex justitia ad iter illud peragendum: quod si non peragit, peccat quidem injustitiae contra jus utriusque. — Vide dicta de Cambio, n. 853, in fine. Compotit., num 51, v. f · Corduba, Sum., qu. 98. — · Dc et Jure, dissert. 4, cap. 19, η. 13. — · Loc. du, η. 1044. major, — 1 Cap. 24, dub. 3, n. 17. — · Loc. cit., n. 43. * t. * Ja Coujf., Pract. quAcst., cap. 30, n. 1, v. f. · Bartolns, in — · Loc. dt. — u Loc. dt., n. 21. — " Cap. 24, dub. 5. I. Uctl 8, C. dr locato. — 4 Lib. 3, part. 2, num. 1049. — num. 28. — Concina, de Just, ct Jure, dissert. 4, cap. 19, • Condi, mor., lib. 1, cap. 7, dub. 2, num 2. — · Tr. 6, cap. 7, num. 23. — ’ Disp. 29, num. 8. · Rodri&., in bullam n. 21. — Laym., lib. 8, tr. 4, cap. 19, num. 7. - Palans, tr. 33, disp. 7, punct. 4, n. 2. non solvitur morte contrahentium, sed transit nere videtur; postquam enim lib. 7, cap. 35, ad haeredes. — Si locator rem locatam dona­ num. 5, i. f, sententiam exposuit, quae ne­ verit, vendiderit, vel ipse occupare velit, non gat licere, addit: «Quae sententia non est potest, ex hodierno jure, expellere locatarium, certa, quia expresso jure non prohibetur lo­ care, nec fit inhabilis ut pretium locationis sed terminus constitutus exspectandus est. 860. - °) Laymann male a Croix citatur; recipiat ·. 862. - a) Croix, lib. 3, part. 2, n. 1045, non enim haec assent lib. 3, tr. 4, cap. 22, absolute huic opinioni adhaeret, sed subdit: num. 7. 861. - a) Henriquez, qui a Sanchez alle­ « Et non improbabile dicunt Laym... Castr.. »; gatur ut refert S. Alphonsus, révéra sic te­ qui revera ita loquuntur. 2S4 LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. 863. - Quaeritur 4°. Ah conductor obli­ gatus ad ntelioratiOHes, illas debeat facere expensis suis a>? Condii' Negant Molina et Valascus apud Lu­ ctor oblir*» tu» ad me- go l. — Sed verius affirmant ipse Lugo ‘ lioratio* oe*, dc cum Lopez, et Croix *Z Quia, cum quis se debet (ace­ obligat ad aliquid faciendum, per se cen­ re. setur obligatus ad id faciendum suis ex­ pensis: sicut si quis se obliget ad solven­ dam pensionem in domo locatoris, tenetur quidem ad sumptus, ut illuc pensio trans­ mittatur. Intellige, dummodo in contractu locationis detrahatur aliquid de ordinaria pensione; cum hoc onus meliorationum alienum sit a natura conductionis. Hi pen we Caeterum expensae modicae et ordiregulari** *·&< ’ nanac ln re conducta faciendae, regulan * riter spectant ad conductorem; extraordi­ nariae vero, ad locatorem; ut Croix3 cum Sporer et Tamburinio. 864. - Quaeritur 5°. An debeatur pen­ siofamulo conducto ad servitium annuunt, Molina, disp. 463, num. 1. · Alvar. Valatc., tract de Jure empbyteut., qu. 25, n. 19 et 34. · 1 Disp. 29, n. 69. — • Loc dL - Grtgoriui Lopt», part. 5, til. 8,1. 24, glos. X si aegrotet per aliquot menses, puta per trimestre ? Affirmant Antoninus a>, Graffius b), etc., apud Croix *. — Sed verius negat com­ munis sententia, quam tenent Lugo6, et Croix c) cum Molina, Laymann et aliis. Quia de justitia non debetur salarium pro obsequio non praestito. Putat autem Azor apud Lugo ", teneri saltem dominum ad praestanda famulo alimenta et expensas necessarias pro cu­ ratione. — Melius tamen dicunt T Rebellus d>, et alii cum Diana d>, non teneri nisi ad sumptus leves pro brevi infirmitate. Quinimmo non immerito ait Lugo, neque ad id obligandum esse dominum, nisi forte aliquando ex caritate, casu scilicet quo infirmus esset in gravi necessitate. — Bene tamen excipit Roncaglia ·>, nisi alicubi esset consuetudo ut domini teneantur ad totum stipendium, si famulus, ad annum conductus, per aliquot dies aegrotet. — 1 Lib. 3. part. 2, n 1052. - Sportr, tr. 6, cap. 7, n. 37. . ct seqq. — · Lib. 3, part. 2, n. 1060. — · Loc. dt., n. 58. — Molina, disp. 493, num. L · Laynt., lib. 3, tr. 4, cap. 28, num. 3. — Aaor, part. 3, Hb. fi, dc Locato, cap. 14, qu. 3, i. f. · · De Just, et Jure, disp. 29, num. 60. — ’ Loc. dt., Tomb ur., lib. 9, dc Contract., tr. 4, cap. 1, § 2, num. 6 n. 60. — Lugo, loc. dt. Faœxl. ac| rotas ti non debt tar alipCT diam. QuuJde oilmen diet expenmoh rationis 863. - a) Quo major claritas ipsi quaesito tr. 8, resol. 86); sed quidquid dicat Diana, affulgeat, et ut auctorum allegationes rite in- Graffius, Decis. aur-, part. 1, lib. 3, cap. 8, telligantur, citanda sunt ipsa verba quibus n. 7, tenet sententiam oppositam, quae est opi­ card, de Lugo loc. cit., quaesitum proponit: nio S. Alphonsi: « Etsi dominus, inquit, tenea­ « Dubitatur, inquit, quando locator obligat in tur famulo aegrotanti cibaria exhibere et mo­ contractu conductorem ad meliorationem rei dicas expensas, non tamen mercedem ». Cujus conductae faciendam, cujus expensis fieri de­ dicti rationem num. 8 his verbis affert: « Cui beat ». Et respondet: « Certum est, si in pacto l famulo] solum debetur merces propter labo­ explicetur ut conductor ex suo faciat, ita esse rem personalem ». observandum; si hoc vero non explicetur, ex c) Croix auctores quidem citat, ut refert conjecturis indaganda est mens contrahen­ S. Alphonsus; ipse tamen loc. cit., n. 1050, tium; quibus cessantibus, Molina... cum Va- neutri sententiae adhaeret ; « sed, inquit, spe­ lasco putat locatoris sumptibus meliorationem ctanda est consuetudo locorum ». faciendam. Ego verius puto cum Gregorio d) Rcbellus ct Diana a Lugo citantur pro Lopez.... intelligi, quod fiat ex bonis condu­ sententia quae simpliciter negat dominum ad ctoris». Ita Lugo, et revera Molina, loc. cit., curationis sumptus teneri. — At Rcbellus, asserit in dubio censeri meliorationes factas lib. 14, qu 15, n. 1, id tantum negat in casu locatoris impensis, idemque clare significat infirmitatis gravis; < quamvis (ita pergit >i.2), Alvarus Valascus, loc. cit. honestas contrarium suadeat, ut solent facere b> Croix, loc. cit., n. 1053, utramque sen­ religiosi ac nobiles; et interdum cantas exi­ tentiam circa quaesitum, ut ex Lugo explica­ gat etiam sub mortali, si videlicet in extrema tum est, exponit, neque ullum de alterutra vel gravi necessitate sint, ncc sit alius qui judicium profert succurrat ·. — Diana vero, part.y 1, tr. 8, rc­ 864. - Marius Antoninus, in suis Variis sol. 86, id asserit quod ipsi a Lugo tribuitur. Résolut., lib. 1, resol. 92, n. 7, generaliter e) Roncaglia, tr. 14, qu. 6, dc Conducto, dicit salarium deberi famulo in infirmitate cap 3, qu. 3, resp. 2, v. f., absolute docet levi, et brevi tempore duratura; non autem injustum esse, mercedis partem subtrahere in longa ct inveterata. Limulo ad annum conducto, eo quod aliquot b) jacobus de Graffiis utique a Croix ex dies aegrotaret; cujus asserti duas rationes Lugo citatur ; a Lugo autem ex Diana (part. 1, affert, e quibus una ex consuetudine peti- CAP. ΙΠ. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XU. 285 DUBIUM XII. De Contractu Emphyteusis, Feudi et Libelli. 865. Quid de emphyteusi. — 866. An debeatur pensio in gravi jactura fructuum. — 867. Qvid de feudo. — 868. Quid de contractu libellatico. Eœphy- tctmi.qaid. 865. - « Resp. Γ. Emphyteusis est con..... . . « tractus similis locatiom, m quo res im« mobilis, quae cultura possit effici me· « lior, conceditur alteri, vel in perpetuum, « vel non brevius saltem quam ad decen« nium. Ita ut dominium ejus directum « et possessio civilis maneat apud domi« num, qui tradit in emphyteusim; domi« nium autem utile transferatur in emphy«teutam, cum hoc onere, ut quotannis « certum canonem, ut vocant, seu pensio< nem domino solvat. — Quam si totam « solvere negligat 26 annis continuis in « emphyteusi ecclesiastica (cum scilicet « res est Ecclesiae vel pii loci); vel in sae« culari, 36 annis, incidit ipso jure in poe« nam commissi, ut dominus eum expel« Iere possit °> », [Etiam auctoritate pro­ pria, ut multi cum Palao sed Lessius c> dicit praecedere debere monitionem. Vide ] * Croix « etsi de solutione interpellatus « non fuerit. Licet enim Bartolus et alii « quidam apud Diana8 dicant, si per 30 « vel 40 annos non solverit, eum prae« scribere immunitatem in futurum ; id « tamen Wesembeck et alii quinque ne« gant. « Porro, quid juris sit in hoc contractu, « pendet ex consuetudine locorum, quae « varia est; et ex ipsa conventione con« trahentium, quae scripto instrumento « concipi debet, ut valeat. — Vide Lay« mann ·, Lessium4 ». 866. - Utrum emphyteuta debeat pen­ sionem, quando patitur gravem jacturam fructuum? Dicit Palaus *, de juris rigore et [se­ clusa] consuetudine, integram pensionem esse solvendam: ex l.l, C. de jure emphyt., ubi sancitur quod, praedio manente in parte, solvenda est pensio “λ — Lessius · tamen ac Lugo ’ recte sentiunt hanc le­ gem esse intelligendam, quando pensio est modica respectu fructuum; et magis datur in recognitionem dominii directi quam ad fructus compensandos. Secus vero, si sit magna et fere aequalis fructi­ bus; nam tunc ex aequitate deberet minui, vel fundo pereunte ex parte, vel magna sterilitate adveniente. 1 Lib. 3, pATt. 2, n. 1062. — Bartolvs, in leg. Compatit, • Lib. 8» tr. 4. cap. 23. - < Cap. 24. dnb. 9. - · Tr.33. diip. 10, C. de praescriptione. · ’ Part. 8, tr. 7, resol. 30. v. f. — puncL 7, n. 6. — · Loc. dt;, n. 49 ct 60. — 1 Disp. 29, n. 88. tur: « Quia, inquit, contractus juxta consuetu­ dinem locorum regulandi sunt..; apud omnes autem, seu iere apud omnes, credo esse con­ suetudinem, ut propter breve impedimentum famulis merces non minuatur». 865. - <*) In Horn. apost., tr. 10, n. 211, S. Doctor non consentit cum Hermanno Bu­ senbaum, et ait: } LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEP1O DECALOGI. Utrum autem emphyteuta gaudeat pri­ vilegiis quae dominus directus in re ha­ bebat? ι«α,ρ?ο Affirmant Bartolus, Jason, TiraquclbVbtiîur lus, etc., apud Croix—Sed negant pro­ ri”151 habiliter Lessius, Laymann, Palaus, etc.*. * œ'"' Ratio, quia cum transfertur in emphyteu­ tam utile dominium rei, res [non] fit sua; unde, si nimirum ipse sit laicus, non po­ test gaudere privilegiis Ecclesiae, ad quam spectet dominium directum. 867. - « Resp. H°. Feudum est contra« ctus similis emphyteusi, quo res immo« bilis alicui conceditur, cum translatione «dominii utilis, proprietate retenta: sub · onere, non quidem aliquid solvendi, sed « exhibendi fidelitatem et obsequium per• sonale directo domino. Quod si item non < faciat vassal lus (sic enim dicitur feudi «acceptor), perdit feudum. — Interdum « etiam in feudo aliquid persolvi debet in « recognitionem dominii directi ; sed tunc « ex ea parte deficit a puro feudo, et de· « clinat ad emphyteusim. « Porro, quid juris sit circa feuda, pen« det item a locorum consuetudine, quae « juris communis sunt. Vide loc. cit. °. 868. - « Resp. ΙΙΓ. Contractus libella· « ticus, sive datio ad libellum dicitur, cum « emphyteuta vel feudatarius rem illam « quam in feudum vel emphyteusim ac« cipit, simili contractu tradit tertio (ad « quod tamen, si in decennium fiat, requi« ritur domini consensus): ita ut sit quasi « subfeudum et subemphyteusis. — Ita « Lessius ». DUBIUM ΧΙΠ. Quid sit Sponsio et Ludus. 869, Quid est sponsio, et an sit licita. — 870. An liceat spondere circa peccatum commit· tendunt. — 871. Quid ludus, ct quando licitus. — 872. An sit restituendum lucratum a filiofamilias aut religioso. — 873. Quid, si religiosus ludat illicite, per licentiam generalem. — 874. An religiosus possit plus lucrari quam perdere. — 875. An si expo­ nat majorem summam quam possit, teneatur restituere lucratum. — 876. Quantum filiusfamilias possit exponere ludo. — 877. Quando ludens cum deceptione teneatur restituere. — 878. An valeat sponsio, si unus spondeat majorem summam quam alter. — 879. An, si unus rem certo sciat, ct manifestet. Vide alia ibidem. — 880. An cogens alterum ad ludendum possit relinere lucratum. — 881. An teneatur restituere prae­ sciens se victurum ob suam peritiam. — 882. An, qui utitur astutiis licitis. Quid, si utatur illicitis, et quantum debeat tunc restituere. An liceat ludere precibus sacris. — 883. Agitur de ludo vetito. — 884. Quae sint leges hunc ludum prohibentes. — 885. An et quomodo peccent 1° Laid, hoc lusu ludentes. — 886. An peccet graviter ludens ob lucrum. — 887. An victor ludo vetito possit retinere lucratum. — 888. Quid, si impediat judicem ne ipsum condemnet. Et an teneatur fateri veritatem judici interroganti. — 889. An possit retinere lucratum, si lusit animo repetendi. — 890. An victus teneatur solvere. — 891. Quid, si uterque renuntiaverit legi. — 892. Et an victus poterit petere relaxationem juramenti. — 893. An victus possit sibi compensare solu­ tum. — 894. An possit transigere, si ficte minitetur repetere in judicio. — 895.11°. Quoad dericos, quinam clerici comprehendantur. — 896. An certe peccent graviter clerici ludentes frequenter et in magna quantitate. — 897. Quid, si solum frequenter. — 898. Quid, si solum m magna quantitate. — 899. Quando non peccent graviter nec leviter. — 900. An haec procedant in omni ludo chartarum. — 901. III®. Quoad religiosos, an et quomodo peccent religiosi hoc lusu ludentes. — 902.1V°. Quoad episcopos, quomodo M An peccent graviter clerici et religiosi his lusibus assistentes. ipsi peccent. — 903. Sptmwo. 869. - « Resp. Sponsio est contractus, • m quo duo, de veritate aut eventu ali« cujus rei cenantes, sibi invicem aliquid « spondent, ut id ejus sit qui veritatem « assecutus fuerit; v. gr. certo tecum dc· « ccm imperialibus, hanc vel istam civi« tatem obsessam, captam, etc. « Ut licite fiat, requiritur a). Γ. Ut fiat Bartol., in I. Prrtj/u/, C. de cxcqm. raunrr. - Jaso»», in Aulh. Qttat lufiofi/f, n. 42, C. de «aero *. ecdea. - Tiraq, da Relr. lignagitr,} Ι»Κΐο· * I3,a.8. · * Lib. 3, part. 2, n.10M. - Lr«-, cap. 24. n. 44. - Ltym., lib. 3, tr. 4, cap. 23, n S. Palaus, tr. 83. dhp 10, punct. 2, n. 4. . · Ap. Croix, toc. dt., n. 1064. - ■ L·^., loc. dt., η. δβ. - Zzm., loc. cit.. n. 6. 869. - Λ) Molina, Lessius, Lugo, hic a BuMrnbaum ciuti, dicunt licitas esse sponsiones sub certis conditionibus, sed non afferunt omnes has conditiones. Coaira ctus libtlh UCUS, quid. 287 CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIII. Condilio e«· requiuttt. * SpOMlO Xiiuntilllatxr juxta quouUm. Per »e «uni Uatac. In indi­ viduo, re· fuUritcr »ent veniaft . super re dubia. — 2'. Ut sit aequalitas sponsiones circa ingluviem aut potum. — Quaedam 'pftniio « in re quae spondetur, cum aequali incer- Vide Lugo14. nestIUdUe, . titudine ». (Aequalitas tunc adest, quan­ Sic etiam per bullam Pii IV In eligen­ do res est proportionata probabilitati alte­ dis, etc., prohibentur sponsiones circa du­ rius partis. Lugo '). — « 3°. Dubius even- biam electionem Pontificis, sive super ejus « tus in utroque. — 4°. Ut uterque eodem vitam et mortem b>, ut refert Azor 18 — « sensu accipiat id de quo certatur. — Item testatur Roncaglia“,Gregorium XIV, « Molina, Lessius, card. Lugo’ ». per aliam bullam quae incipit: Cogit nos, Sed quaeritur: an sint licitae hae spon­ ampliasse praefatam bullam Pii, etiam ad siones, vulgo dictae Scomtnesse? electiones cardinalium; et adhuc extra Negant S. Antoninus 8, Silvester 4, et Urbem sub excommunicatione latae sen­ Concina 5 cum Gabriele, etc. — Ratio, tentiae Papae reservata, respectu ad ele­ quia leges civiles has sponsiones repro­ ctionem Pontificis; et respectu aliarum bant: nisi forte fiant causa exercendae sponsionum, ipsae (> annullantur in utro­ virtutis, puta in palaestra luctando, etc. que foro, adeo ut quisque teneatur ad Affirmant vero communiter Azor ·, restitutionem ante omnem sententiam. — Sanchez7, Lugo , * [Continuator] Tour­ Sic etiam, ut testatur Sanchez1T, prohiben­ nely·, Roncaglia10, Wigandt11, Salmant.12 tur sponsiones scholasticorum Salmanticum aliis pluribus. Ratio, quia hic est con­ eorum circa electiones ad cathedras. tractus fortunae, quo uterque spondens 870. - Dubitatur 1°. An sit licita spon­ exponitur pari periculo jacturae et lucri. sio circa peccatum committendum ? — Neque verum est leges prohibere spon­ Bene distinguit Lugo18: siones; nisi fiant circa corporis certamina, Si sponsio est de peccato patrando ab de Sponuio peccato aims tertii, causa odii, libidinis et similis. Aliae vero alio tertio, licita est, nisi spondens optet quando hetsponsiones indifferentes potius approban­ peccatum, vel opem ferat ad peccatum ta. tur, ut in 1. Si quis ita,ff. de verbor. obli­ committendum. Ita Lugo 18 et Sanchez 80 gat. — Hanc sententiam per se veram Advertunt tamen iidem Lugo, et Sanchez puto ; quia sponsio per se est res indiffe­ cum Alcocer, quod eo casu optans pecca­ rens. Tamen in individuo (cum, ex mea tum peccaret quidem, sed non teneretur sententia, non detur actio indifferens), re­ ad restitutionem; quia laederet quidem gulariter censeo hujusmodi sponsiones virtutem quam laedi optat, sed non laede­ De pec­ non excusari a peccato veniali; quia in ret justitiam. — Si vero sponsio est de pec­ cato altero eis deest motivum cohonestans licitae re­ cato patrando ab uno ipsorum sponden­ tnu» «pon deo Cium, creationis, sicut adest in ludo honesto. Et tium, licita erit, si tu v. gr. sponderes alte­ quando lici­ sic videtur intelligere S. Antoninus18, vo­ rum commissurum fore peccatum; quia ta. cans tale lucrum turpe, utpote nulli de­ tunc sponsio eum avertit a peccato. Secus, servietis utilitati, sed vanitati et prodi­ si sponderes te commissurum peccatum, aut alterum non commissurum ; quia tunc galitati. Nemo autem dubitat, reprobandas esse sponsio ad peccandum induceret. 1 Diep. 31, n. 77. — Mohna, diip. 508. — Lrxs., cap. 26, u Tr. 14, cap. 4, n. 64. — “ Loc ciu, § 9. — u Loc dtM dub. 1. — · Diip. 31, tcct. 6. — 1 Pari. 2, dt. 1, cap. 33. n. 73. — Pius IV, bulla Jw tligtnÂu, 9 Octobr. IMS. § 21, S 9, — 1 V. Negotium, qua er. 4, i. C — * De Juet. cl Jure, in πυι^τηο Bullar. Roœ. — u Pari. 3» lib. 11, de Spousiomb.. diMcrt. 4, cap. 15, n. 20 ct 21. - Gabr, Bicl, in 4, diit. 15, cap. 2, dub. 1. — “ Tr. 14, qu. 11, de Ludo et Spotuiooib., qu. 13, art. 3, dub. 8. — · Pari. 3, Hb. 11, de S pond otii b., cap. 3, qu. 3, resp. 2. cap. 1, dub. 1. — ’ Comil 21 Martii mor., lib. I, cap. 8. dub. 32. Grrfor. XIV, bulla Co, saepe in eam consentire, ne periclitetur fama subditi vel superioris. Tum quia eo casu superior aufert de se impedimentum quan­ tum potest; et ideo, cum universaliter li­ centiam praebet, non est cur credatur eam limitasse ad usus tantum licitos; ut dicunt Croix a) et Lugo cum aliis. Pruna Sed, his non obstantibus, censeo pritenenda, . , ..... abioiute mam sententiam absolute probabiliorem. L7.b*b‘ —Vide quae fusius dicentur, Lib.IV,n. 31, 874. - Quaeritur 2°. An religiosus pos­ sit in ludo plus lucrari quam perdere possit? — Distingue: Potest, si eodem jactu (exponendo v. lucrar, gr. quinque argenteos) totidem a quatuor per' personis lucretur; vel si ludus moraliter non interrumpatur. Quia tunc, sicut posset amittere pecuniam jam lucratam, una cum sua exposita; ita bene potest plus lucrari, saltem duplum suae pecuniae expositae βΛ Sanchez·; et Valentia, Rebellus, etc. cum Salmant. ·. — Si vero ludus moraliter in­ terrumpatur, vel si lusores sint omnino diversi, non potest pecuniam lucratam integre exponere; quia illa non est sua, sed monasterii. Concedunt tamen Sal­ mant. * cum Lugo et Villalobos non interrumpi ludum, si de pluribus lusori­ bus unus substituatur alteri in eodem ge­ nere ludi; aut si in altera die, urbanitatis causa ludatur cum iisdem. Idem de filiisfamilias docet Sanchez ·; et idem de similibus ait Rebellus. 875. - Quaeritur 3°. An religiosus, qui sine licentia exponit ludo majorem sum­ mam quam possit, teneatur restituere lu­ sori summam lucratam uno jactu supra illam quam perdere poterat? Negant “J Navarrus, Gabriel, Armilla, Graffius, Toletus et alii, apud SanchezT. Ratio istorum, quia contractus aliquando bene potest esse validus ex parte unius, et invalidus ex parte alterius; ut sunt con­ tractus cum pupillo et Ecclesia sine so- Thomas Hurtadus, Rcwl. mor., tr. 8, cap. 8. reset 87, § 2, v. f., Dubiam. · Rebel/., loc. au. n. 5. - · Loc. at., a η. 880. · Barthol. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, § 29. Salas, dc Ludo, dub. 21, a num. 4. Ludov, Lof * a, dc nam. 97. — * Tr. 13, cap. 6, nom. 97. · Lugo, dup. 3. Contract., lib. 2, cap. 40, v. f., v. An autem religiosus. · part. 2, lib. 12, qa. 4, num. 5. — ,Vnur., Man., cap. 20, Pellia., tr. 4, cap. 2, sect. 4, n. 317. Rebell,, pan. 2, lib 12, n. 145. — · Cansil. mor. lib. 1. cap. 8, dub. 8, — Rebel/., num. 12. · Gabr. Riel, in 4, diiL 15, qu. 13, art. 3, dab. 6, qu. 4, n. 6. - 1 Tr. 13, cap. 6, n. 84. — · Lib. 4, n. 114.— Armilla, v. Ludus, a. 8. · Jacob, de Graffiis. Decis. aar. Lu&o, di»p. 3, num. 139 ct 142. — ■ Decal., lib. 7, cap. 19, pari n. 83 et 84. — Valent., in 2 · * 2··, di«p. 5, qu. 6, punct. 5, 1, lib. 2. cap. 122, num. 6. · ’ Decal lib. 7, cap. 19, num 85. b) Croix» loc. cit., rationem hanc affert pro interpretatione citatur; de ea enim non loqui alio casu» quando scilicet superior licentiam tur, part. 2, tr 28, dijff. 5, n. 14 et 15. 875. Auctores citati a Sanchez (praeter subdito concedit pecunia utendi etiam ad usus illicitos et superfluos: « Nec obstat, inquit, Toletum)» etsi forte non expresse hunc casum quod superior non sit dominus, sed tantum ita solvant, id tamen docent, unde conclusio administrator...; nam Psaltem monasterium ista plane colligi debeat — Navarrus enim et est dominus ct disponere potest de rebus suis» Graffius, locis citatis, dicunt filiumiamilias etiam ad usus illicitos; praesumitur autem (cui Navar. aequiparat monachum) posse a collusore plura lucrari quam collusorem ab saepe consentire ». <) Rebellus, loc. cit., non dicit saepe; sed ipso. Gabriel autem negat dari recompensa­ simpliciter ait esse praesumendum quod re­ tionem, si unus haberet administrationem re­ ligio consentiat» propter rationem a S. AI· rum pro quibus luditur et non alter; tunc phonso allatam enim habens administrationem tenetur resti­ d) Croix, loc. cil., h. 114, id dicit sccun tuere lucrum, et non e converso. — Idemquc dum sententiam card, dc Lugo aliorumque» dicit Armilla expresse de tiliofamilias et de quos cetcroquin ipse non reprobat. religioso, quia, inquit» filiusfamilias ludendo 874. - Auctores citati non loquuntur de potest patri acquirere, sed non potest acqui­ duplo expositae pecuniae; in reliquis vero sita distrahere sine licentia patris. omnibus concordant. Λ Toletus male citatur a Sanchez; nam b) Villalobos male a Salmant. pro ista lib. 5, cap. 27, n. 4, aperte contrarium luetur, S. i, * \i.rnox Opera moi alta — Tvra. U 19 Quando non povut. Ludu», quando cen «eatar non interru ph *t· vi(jetur jn adducta enim paritate, supponit lex adesse in contractu aequali­ tatem, et tantum respectu deficientiae solemnitatum favet Ecclesiae et pupillo; at in casu nostro deficit aequalitas et justitia contractus, cui nescio quomodo lex favere possit, cum sit in substantia injustus. Ommno Hinc adhaereo secundae sententiae, unetur «· ; quia contractus fuit nullus, cum exposuerit pecuniam quam collusor acqui­ rere non poterat. Dicunt tamen Salmant.4; et Sayrus, Ει«Γ Henriquez, Salon, Sà, etc., apud Sanchez ·, bu. ίΧ quod si alter lusor sciat religiosum vel filiumfamilias non posse illam quantitatem exponere, tunc nihil repetere posse; quia volenti non fit injuria. — Sed hoc verius κ.ρ=<« negant Salas apud Lugo ·; et Sanchez 1 cum Soto, Lopez, Rebello f), etc. Ratio, quia ille, etsi colludat cupiditate ludendi attractus, non tamen censetur ita cedere juri suo, ut possit perdere, et non lucrari. — Recte tamen id admittit Sanchez cum aiu». Lopez, solo casu, quo ex conditione col- fihlusd . ft f ludentis et ex parva quantitate ludo ex­ posita, probabiliter praesumatur animus donandi; vel si ipse colludens non animo lucrandi, sed recreationis gratia ludit, nec esset res magni momenti, ut etiam bene subdit Sanchez cum Rebello. 876. - « 2°. Si tamen filiusfamilias (et Finwqu < idem de religioso ait Navarrus ' * apud valde dw «Lessium8) alatur in distanti loco a pa- dttodou « rentibus, poterit ex alimentis moderate p011'" « aliquid insumere in honestum lusum, v. « gr. quinque ex centum. Quia talis com« muniter praesumitur voluntas parentum; « ut habet Sotus’, Lessius^, Laymann, etc. 1 Decal., lib 7, cap. 19, n. 66. — 1 Tr, 13, cap. 6, n. 98. · 1 Loc. dt., n. 87. — Salas, dc Ludo, dub. 13, n. 3, v. f. · Sanch., loc. dt. - Zxu., cap. 26, nam. 32 ct 38. · Villal., • Disp. 31, n. 59. — ’ Decal., lib. 7, cap. 19, n. 87. · Sotus, pan. 2, tr. 28, diff. 5. η, IX - Molina, disp. 5i8. - Lu^o, dc Just. ct Jure, lib. 4, qu. 5. art. 2, v. Aliud dubium esi. disp. 31, η. 17. . · Lib. 3, part. 2, n. 1079. — · Loc. cit., Ludov. Lopes, de Contract., lib. 2, cap. 21, v. Jam circa n. 98. · Sayr., CJav , lib. II, cap. 12. n. 9. · Henriq., lib. 7, — Sanch., loc. dt.. n 87. - Lopes, loc. dt. — Sanch., loc. cap. 35, n. 6. · Salon, in 2— 2··, post qu 61, dc Dominio, cit. · Rebel!., part. 2, lib 12, qu. 4, n. 4. — · Cap. 26, n. 37. — qu. 5, art. 6, i. t, concl. 3. ad I. · Sd, v. Ludus, n. 6. · • Loc. cit., ▼. Dubium. — Laym., lib. 3, tr. 4, cap. 21, n. 5. scribens dari casus in quibus qui lucratus est nus, cui objiciebatur colludens non potiendi (enetur restituere ante condemnationem, et lucro, si ipse lucratus esset; unde, « si aperto Γ cum qui perdiderit non posset rem talem discrimini objiciebant colludentem nihil om­ alienare, · puta quia erat filiusfamilias.., vel nino retinendi de lucro, cogendi essent re­ monachus», et subdit: «Ex quo fit ut contra, stituere totum lucrum quod eo ludo compa­ si isti lucrentur, teneantur etiam restituere: rassem ». sicut enim non possunt perdere, sic nec lu­ f) Rebellas, part. 2, Hb. 12, qu. 4, n. 4, crari etsi non expresse, perspicue tamen significat () Haec de pupillo habentur cx lege Ju­ satis non esse cognoscere conditionem coliti· lianus 14, § 29, Si quis a pupillo, ff. de soris. Negat enim hunc collusorem teneri re­ actionib. empti et venditi. De Ecclesia au­ stituere. quando perdens donare censetur... tem colliguntur ex can Si qua dc rebus 42, « Censetur autem donare (ita pergit) non so caus. 12, qu 2, ubi sancitur * « Si qua dc re­ lum quando pro injuria ducet oblatam resti­ bus Ecclesiae, cum episcopus non est, presby­ tutionem , sed etiam quando non lucrandi sed teri vendiderint, placuit rescisso contractu, ad recreationis causa ludere voluit, non ignorans jus ecclesiasticum revocari ». alterius impotentiam ad plus perdendum, nec Sanchez a Croix citatur utique ut refert bona perdita sunt magni momenti ». S. Alphonsus; at ipse loc cit,, n. 86, non lo 876. - *1 Navarrus, Man., cap. 20, n. 12, Suitur dc pecunia furtiva, sed ir. generali utique concordat, sed addit: « Modo id hone­ umuxat de iis, qui expositam quantitatem, stae recreationis causa faciat », Quod ct Les­ aut saltem totam illam perdere nequeunt. sius adnotat. d Molina, loc. cit., dicit restituendam esse h) Lessius ita sane docet, loc. cit., n. 37; lucri partem juxta discrimen majus vel mi­ ratio autem quam affert non petitur ex prae 291 CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIIL — Ac praeterea potest etiam filius deponere quidquid lucratus fuerit; cum ad hoc etiam parens censeatur tacitam facultatem dare. Laymann ’, Bonacina * ». Probabile tamen est, ut mecum sen­ serunt juniores valde docti, quod eo casu, si filiusfamilias nolit solvere amissum in ludo, licite potest exceptionem opponere, nec tenetur solvere reservando aliquid ex alimentis. Utrum autem filiusfamilias possit una vice exponere, quod per totum annum perdere potest? — Negant aliqui; sed pro­ babilius affirmant Sanchez et Diana. — Nec victor tunc tenetur inquirere an filius potuerit necne illam summam exponere: nisi sciat quod iste solet cum aliis ludere. Ita Sanchez, Lugo, etc., apud Croix8. 877' - « 3°. Tenetur restituere qui vicit « faciendo contra conditiones ludi et deci« piendo; aut fraude ac per injuriam alte« rum pertraxit ad ludendum (v. gr. si « simularet se plane ignarum lusus, et sic « alterum multo imperitiorem provocaret, « qui alioqui ludere noluisset); aut si con« viciis lacesseret, ad quae vitanda alter « consensisset in lusum, alias non consen« surus. — Molina4, Laymann ®, Bona« cina 4 ». 878. - « 4". Si in re quae spondetur sit « inaequalitas, et haec alteri parti (v. gr. « cujus pecunia major est) sit nota, isque «nihilominus spondere velit, valet con« tractus probabiliter ; quia scienti et vo« lenti non fit injuria, ut dicit Navarrus, «Medina, Sanchez, Diana. Contrarium « « « « Non te· Miar tolven Iodo aamam. Potrtt expaete uni rice quod toto anno perdere po­ int. Vincens 9lt frau­ des tenetur retinuere. « tamen probabilius docet card. Lugo 1 « ex Molina, Lessio a- et Bonacina 8Λ — « Si autem ignota sit, non potest alter lu«crari; quia non est aequalis conditio « utriusque, et alter nudi se exponit peri« culo. Vide Azor ·, Bonacina ·, Salas ”, « Escobar et card. Lugo u ». 879. - An valeat sponsio, si quis ma­ nifestet certo rem scire, et hoc non obstante alter perseveret in sponsione? Primasettex&vtk cum Viva”, Salmant.1*, et (ibid.) Sanchez, Trullench, Diana, Villa­ lobos, affirmat valere; quia alter suae per­ tinaciae detrimentum imputare debet. — Sed secunda sententia mihi multo proba­ bilior, quam sequuntur Lugo’4 et Croix ”, tenet contractum esse nullum: pari modo ac si quis pertinaciter emere velit gem­ mam falsam pro vera. Tunc enim, quam­ vis venditor manifestet illi veritatem, si tamen ille pro vera emat; adhuc em­ ptio est nulla, cum ibi non alius contra­ ctus interveniat, quam emptionis; nec emptor animum habet transferendi domi­ nium suae pecuniae alio titulo quam em­ ptionis: quae cum sit injusta quoad sub­ stantiam, nulla est. Excipitur Γ. Si ille qui a principio cer­ tus videbatur de aliqua re, postea, altero contradicente ac spondere volente, inci­ piat dubitare, advertens jam alias se de­ ceptum deprehendisse, etiam in iis quae sibi certa apparebant; tunc enim poterit lucrari. Ita Lugo *·, [Continuator] Tournely ”, Roncaglia’8, Anacletus” cum Mo­ lina. — Praeterea ego exciperem, si spon- · Disp. 2, de Resta, • Loc. dt., panel. 1, num. 18. — M De Ludo. dub. 13, num. 3. i. p., qu. 3, punct. 2, n. 10 cl II. — Sanch., Conwtl. lib. 1, — Escob., Coropcnd , tr 3. n. 82 (al. tr. 3, exam 14, cap. 1, cap. 6. dub. 7, n. 6. η. 10.) — M Loc. dt, n. 78 et *eqq. — " De Contract, qu. 9. 1 Lib. 3, tr. 4. cap. 21, n. 5 ct 6. Diana, part. 7, tr. 9, rctol. 10. — Sanch , Con«il. mor.. loc. cit., n. 6, i. f. - Lugo, diep. 31, art 4. n, 2. — 11 Tr. 14, cap. 4, n. ol. n. 22. · · Lib. 3, part. 2. n. 1073. - « Disp 617. — · Lib. 3, dub. 13. n. 11. · Trull., lib. 7, cap. 27, dab.6, η. 1. · Diana, tr. 4, cap, 21, n. 3. — · Dhp. 2, de Restit. in partie., qu. 3. loc. dl., resol. 186; et part- 7, tr. 9, resoL 63 .· Mllal., punct. 2, n. 3. — Mrvar., Man., cap. 20. η. 18 (al. cap. 19, part. 2, tr. 28, diff. 6. n. 2. — 14 Loc. dt., n. 81 et seqq. — num. 18). Joan. Medina, Cod. de Restit., qu. 22, v. I. — *· Lib. 3, part 2, n Sanch., loc. dL. 1068. — ·· Loc. dL, num. 7e». - De mor., lib. I, cap, 8. dub. 13, num. 11. — Contract., cap 10, v. C, v. Sed tfuid. — »· Qu. Il, cap. 3, Diana, part. 4, tr. 4, resol. 186. — ’ Disp. 31, n. 81 ct 82. · qu. 1, resp. 2. —* Tr. 8, de Contract., disk 4, qu. 9, n. 116. · Sanch., Conn! Molina, disp n. 1. — · Part. 3, lib, 6, cap. 25. qu. 7. — MoUna, disp. 508, η. I. sumpta parentum voluntate; sed « quia ad hac sententia loquitur; et 2° pro ea non addu­ alimenta pertinet etiam honesta recreatio, citur a Lugo, qui contra asserit Lessium male aetati ct statui conveniens, ct aequalibus pas­ pro eadem a Bonacina citari sim concessa, sine qua non posset decore et b> Bonacina male pariter a Busenbaum libere cum socHs versari ». allegatur; nam loc. cit., punct. 1, n. 18 prio­ 878. - Lessius hic perperam (ct quidem rem sententiam tenet; ct praeterea citatur a duplici capite) a Busenbaum allegatur; nam Lugo non tamquam fautor secundae senten­ Γ Lessius, nec cap- 26, n. 2, nec dub. 5, de tiae, sed uti talso plures auctores allegans. Si anu« dtcAt rem •cire, et alter velit ipondeic ipCSAÎO. Mo Ito pro babthui est nulla. Exceptio­ *. ne LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DB SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. sor deceptus suam assertionem haberet pro dubia; quia tunc sponte vult perdere. Quando enim credit certum quod ipse asserit, tunc spondet, non quia vult cedere juri suo, sed quia decipitur, unde non ha­ bet voluntatem perdendi; sed quando alter prodit suam assertionem ut certam, et ipse de assertione sua incipit dubitare, et ta­ men pertinaciter vult spondere, tunc ces­ sat sua deceptio, et ipse vere vult perdere, casu quo res se habeat ut alter asserit. Prout si venditor asserat gemmam esse falsam, et emptor jam dubitans vult plu­ ris emere, etiamsi deinde detegatur falsa esse, bene poterit venditor pretium illud retinere. a. eS«2Îu * ®°· Per se 11« 880· - · 7°. Probabile est quod docent d«. ‘ Molina, etc., dum quis minis vel convi« ciis ad lusum inductus est, et perdit, « victorem non teneri restituere; quia ta- lis absolute voluntarie lusit. — Bonacina 8 ex Molina et Garcia <*), contra Azor, Lessium, Reginaldum, Filliucdum, etc. communiter ». Quaeritur igitur: an si quis cogat in­ juriose alterum ad ludendum, possit po­ stea retinere quod lucratur? Prima sententia negat; quia damnum j«»u» ex injuria secutum omnino est restituendum. — Ita Lessius , * qui vocat commu- ’"rodl,,cn nem cum Maldero b>, Stephano et aliis, apud Croix8. Secunda vero sententia, quam tenent Prot»t· Molina ·; cum Trullench eJ, Hurtado, Dicastillo et Diana, apud CroixT, ac Garcia apud Lessium 8 (et probabilem putant ipse Lessius et Busenbaum ut supra), affirmat posse retinere ; quia tunc non coactio aut ludus, sed potius casus aut peritia cogentis fuit causa damni. Si enim, dicunt, iste cogens perderet, jam solvere utique tene­ retur, et alter posset retinere d), ut com­ muniter docent · S. Thomas, S. Antoninus, Lessius, etc. Ergo vice versa, si vincit potest retinere. — Haec sententia, per se loquendo, mihi probabilior est (nisi collu­ sor qui coegit, superaret coactum in pe rilia ludendi; eo enim casu sentio teneri ad restituendam saltem partem lucrati, juxta mensuram peritiae qua praecelleret alteri). Ratio, quia contractus ille, non obstante injuria metus incussi, fuit satis utrinque voluntarius et validus; juxta communiorem sententiam relatam n.716, « « « « 1 Diip. 31, n. 74. — Sanch., Comit mor., lib. 1. cap. 8, dub. 82, u. 8 et 9. — Lu^o, loc. dL, n. 75. — ’ Part. 7, • Diip. 516, num. 3. — Gasp. Hurtad., de Contract., ditp. 8, tr. 9, renok 69. — Molina, disp. 516, num. 3. — · Diep. 2, de Restit. in purl., qu. 3, punct. 2, num. 9. · Molina, loc. dt. · Aaor, purt. 3, Hb. 5, cap. 25, qu. 1, v. f. - Arts., v. f. · Dica st., lib. 2, tr. 18. disp. 5, dub. 2, n. 14. » Diana, de Ludo, diff. 6; et de Contract, in Non teneri restituere, scilicet ipsi collu­ denti, sed profecto teneri lucrum hujusmodi in eleemosynam erogare, dicunt S. Thomas et S Antoninus, stante jure positivo (ut subdit S. Thomas), quod talem ludum prohibeat; mi­ nus igitur recte a Croix citantur hi duo au­ ctores. Lass., loc. dt., n. 8. 293 CAP. III. - DB CONTRACTIBUS. - DUB. ΧΠΙ. v. Terita. — Neque obstat dicere cum [Con­ tinuatote ] Tournely quod eo casu tene­ tur cogens ad restitutionem, quia esset causa damni, cum ex sua injuria alter damnum patiatur. Nam respondetur ex D. Thoma1 (cujus verba retulimus m. 562, v. Secunda), quod irrogans injuriam tunc tenetur ad restitutionem, quando injuria per se est conjuncta cum damno: sed in casu nostro damnum non est de se anne­ xum injuriae, cum metum passus, sicut perdidit, ita aeque potuisset lucrari; ergo damnum non provenit ex injuria sive ex metu incusso, sed ex infortunio et casu. »i«i πκ· Dixi: per se loquendo; nam si metum p.ut resti passus petat restitutionem pecuniae amis­ sae, recte docet Lessius *, teneri incuden­ tem metum lucratum restituere (juxta dicta n. 717). Quid vero, si ille cogat tantum per co^en» preces importunas? — Sanchez fi, Nauijono' varrus * >, Silvester, apud Croix ·, adhuc * Jio'blbTÆ tenent non posse retinere. Sed longe propotni reti- babiiius contradicunt Lessius * >, et plu­ rimi cum Diana *>: quia preces non tol­ 1 2· 2·· qu. 63. art. 7, corp. — · Cap. 36, num. 10. — lunt voluntarium, sicut nec minae ; ut ex communi asserit Busenbaum (hic) cum Bonacina et Molina. Quid, si victus cogat injuriose vincen­ tem ad ulterius ludendum, et postea vincat aliud ultra amissum, an possit retinere ? Negat Croix : * nisi victor ex more lu­ sus haberet jus cogendi alterum ad ulte­ rius ludendum. — Sed alii DD., ut Adria­ nus, Toletus», Molina, Garcia ,, * etc., apud eumdem Croix ‘, dicunt non teneri ad restitutionem. Et hos sequor juxta mox supra dicta; nam idem est cogere ad lu­ dendum, quam ad ulterius ludendum. Po­ test tamen coactus, ut di * " · us, repetere quod post coactionem amittit. 881. - « 8°. Communior sententia est, « teneri restituere, qui lusit vel certavit, « certo praesciens se victurum esse. Con« trarium tamen, nempe non teneri, dum« modo dolus abfuerit *), tenent Toletus « et Sà ·; quia non tenetur quis ex justitia « suam peritiam vel scientiam adversario « declarare; sed is suae temeritati impu* tet, quod ausus fuerit cum eo deponere, part. 2, num 1030. — Adrian., in 4, de Restit., $ £μμι in · Molina, disp. 516, a. 3. · Sih*st., v. Ludus, qu. 11, v. Ttrtio. · ' Lib. 3, part. 2. superioribus, v. Pro solution *. num. 10Θ0. — Bonac., diip. 2, dc Reitit. in part., qu. 3, • Loc. dL · Tolet^ hb. 5, cap. 27, n. 5. — · V Confractus, punct. 2, num. 9. · Molina, diip. 516, num. 3. — « Lib. 3. num. 10. Continuator Tournely, de Contract., cap. 10, n. 5, id asserit de eo qui minatur se non soluturum, nisi alter in ludo persistât f) Sanchez, ConsiI. mor., lib. 1, cap. 8, dub. 9, n. 6, tenet hanc sententiam ; sed η. 8 eidem ait locum dari dumtaxat, « quando his importunitatibus ct exprobrationibus infesta­ tur is qui alias ludum exercere renuit, quia illum exosum habet, vel quia sibi detrimen­ tum honoris vel bonorum parat. secus, quando fiunt hae importunae preces... nominibus qui valde proclives sunt ad ludum, illumque cre­ bro exercent; etsi aliquando renuunt ludere, id non est quia desit ludendi voluntas, sed quia pro tunc aliis intendunt, vel ludere non vacat, quia alias parati sunt ludere ». Quod non notavit Croix. *) Navarrus, Man., cap. 20, η. 13, non lo­ quitur de importunis precibus, sed de invita­ tione, « quae fit justo metu, vel tam grandi reverentiali, vel cum ejusmodi exprobratione, ut invitatus et rogatus, si non luderet vel a ludo discederet, vilis et abjectus reputaretur». Notandum est tamen apud Sanchez (ex quo videtur a Croix citari) sermonem esse dc ni­ miis importunitatibus et exprobrationibus. Lessius, loc. cit.,n. 12, contradicit priori sententiae. « nisi tanta sit importunitas, ut tu malis rem tuam periclitari, quam tantis mo­ lestiis affici, quod rarum est ». . 0 Scilicet : plerique auctores, teste Diana, part. 7, tr. 9, resol. 34, hanc opinionem tenent. J) Toletus, lib. 5, cap. 27. n. 4, v. Unde evenit, dicit restituendum esse, « non quidem quod suum erat et quod perdiderit, sed totum quod supra suum ab altero lucratus fuerit, quia vis intercedit ». Garcia non aliud habet quam quod su­ pra, initio hujus numeri notatum est Et qu omnes auctores hic a Croix citatos, animad­ quam vertendum est eos sic ab eo allegari, negent eum, qui ad ulterius ludendum coegit, teneri restituere, nisi ad summum ea quae, praeter amissa recuperata, a collusore lucra­ tus fuerit Addo etiam Adrianum et Molinam loqui de eo qui alterum ad ludendum coegit, nulla facta mentione de ludi prosecutione. 881. Toletus et Sà, locis citatis, de sponsione loquuntur et concordant; sed ubi de ludo tradant, sdl. Toletus, loc. cit., n. 4, v. Quartus; Sà, v. Ludus, n. 8, ad restitu­ tionem obligant eum, qui alterum valde ex­ cedit in ludendi peritia, quia tunc, ut ait To­ letus, fraus quaedam adest Igitur isti aucto­ res non satis accurate a Busenbaum alle­ gantur. ttlll Viet·· cofens injarioie ▼ re­ centem ad altent» Iadendara. potest re­ tine re to­ tam qaod Jacmtar. Quid de Iadeste cer­ to de victo­ ria. 294 LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO • cujus scientiam non norat. — Vide Bo« nadna Diana * ». (Iteo ·· 882. - « 9°. Non tenetur restituere, qui * •taührva pm te· • utitur astutiis illis quas regulae lusus netor reni tuera. « et consuetudo recepta patitur ; cum uter« que sciat tales astutias esse solitas, et « sic tacite in illas libere consentiat. Azor, « Filliuccius, Lessius, Bonacina8. — V. gr. « 1°. Si potiores chartas habens, et secu« rus de victoria augeat sponsionem, vel « simulet metum, ut adversarius augeat. « — 2°. Si sciens se inferiores chartas ha< bere, dissimulet, augeatque sponsionem, « ut sic relinquatur sibi quod erat appo« situm. Card. Lugo, Sanchez, Salas, Dia< na — 3°. Si inspiciat chartas alterius, « ex sola ipsius negligentia et absque « fraude; secus, si ita se collocet ut possit «videre, vel si alium constituat a quo « admoneatur. — 4°. Si chartas a tergo « discat nosse inter ludendum, quas ante «non signarat nec novèrat. Trullench % « Sanchezal, Lugo®-', Diana * ·'. Secu» n« 10”. Qui vero utitur fraudibus non (en· fraudibu· iswU- « adhiberi solitis, vel colludenti ignotis th. «(v. gr. suffuratur chartas, vel signis a « tergo notat, vel utitur notatis, aut iis « quas ante novit, ignorante socio, vel arte « quadam eas componit, etc.), tenetur re« stituere non tantum lucrum, sed etiam « quantum alteri valebat spes lucrandi'-1; « immo etiam colludenti. — Reginaldus, « Amicus,Trullench, Diana&et Bonacina . * . DECALOGI. Certum est quod fraudator tenetur re­ stituere non solum id quod lucratus est, sed etiam quod alter juste lucraturus erat, si fraus abfuisset. — Ita Lessius ’, et Sal­ mant. 8 cum Bonacina, Villalobos et Trul­ lench. In dubio tamen an alter fuisset lucra­ làtkh fmudiMu turus, non potest quidem fraudans reti­ netur rc® tuere nere lucratum, quia saltem est dubius an quid juste lucratus sit. Sed non tenetur quan­ titatem expositam alteri dare, quia melior est conditio possidentis: cum alter non esset certo lucraturus; ut dicunt Lessius·, et Salmant.10 cum Silvestro Diana, Vil­ lalobos eJ et Trullench. Sed melius sentit Continuator Tour­ nely 11 cum aliis, teneri ad dandum alteri quantum valebat spes victoriae quam col­ ludens cessante fraude habuisset: modo (intelligendum dico) in colludente potior fuisset spes lucrandi quam periculum per­ dendi. Ratio, quia eo casu spes illa qua alter per fraudem privatus est, jam aliquo pretio digna erat. Laden Qui lusit, quia fraudulenter monitus monitor fuit ab altero qui vidit socii chartas, certe tertio ine tur rettl· lucrum restituere tenetur: nisi ante moni­ tnere tionem jam illum jactum (vulgo posta) In dol-w ludere statuisset. — In dubio tamen an tenetur pr fuisset lusurus si monitus non fuisset, alii rata do tu. dicunt teneri restituere totum lucratum; sed probabilius teneri f) tantum pro rata dubii, judicat communis sententia cum 1 Dtip.2, de ReMit. in panic., qu. 3. punct. 2. n. 4. — cap. 27. dub. 2, n. 4. — 1 Part. 7, tr. 9, retol. 48. — · Dhp. 2. * Part 7, tr. 9, reaol. 62. — Aaor, part. 3, hb. 5, cap. 25, de Rest, in pari., qu. 3, punct. 2, n. 6 ct 7. — 1 Cap. 26. qu.2. — Fili., tr. 77, n. 92. — Leu., cap. 26, n. 14. — ’ Loc. n. 13. — · Tr. 14, cap. 4, n. 58. - Bonae., loc. cit,, n. 6 cit., n.2 — et 7. diip, 81, n. 34. — Sanch., Consil. mor, lib. I. cap. 8, dub. 12. n. 4.. Salat, de Ludo. dub. 7, n.2. · • Pan. 7, tr. 9, *rr ol. 43. — Retfn., lib 10, num. 385. — Amicus, tom. 5. dhp. 28, num 26 ct 27. — Truth, lib 7, Vitiat., part. 2, tr. 28, diftic. 4, n. 5. · Trutt., loc. dt., n. 3. — · Loc. dL, n. 13. - *· Tr. 14, cap. 4. n. 58. · Diana, part. 4, tr. 3, resol. 75. - Truth, lib 7, cap. 27, dub. 2, n. 3. — “ De Contract., cap. 10, η, 3. 882 - Trullench, lib. 7,cap. 27, dub. 2, Lugo, disp. 31, num. 37, cum Sanchez con­ n. 4, id tantum habet quod a Busenbaum sentit. sub 3 ponitur, et Sanchez pariter, loc. cit b) Diana, part. 7, tr. 9, resol. 50 et 52, n. 9; qui tamen tt. 10, dc iis quae a Busen­ refert dumtaxat opiniones de hoc argumento, baum sub 4 ponuntur scribit : « Si quis... sit nec judicium de illis profert. adeo ingeniosus, ut facile cognoscat chartas, c> Amicus affirmat, teneri eum restituere ct alter hoc ejus ingenium ignorat, tenetur < etiam quae alter certo lucraturus fuisset ». restituere, quod ratione hujus lucratur.... St d) Silvester id non habet loco a Salmant. vero... ambo sunt pares vel fere pares indu­ allegato, scilicet v. Ludus, qu. 13, v. Tertia stria facile cognoscendi chartas, vel chartae opinio. nimio usu ita signatae sunt, ut facile ab utro­ r) Villalobos, loc. cit., n. 5, illud affert ex que cognoscantur, non tenetur restituere, quia Lcssio, quem non reprobat ; unde videtur ei ex utraque parte est aequalitas, nisi alter eo­ consentire. rum prius chartas noverit; tunc enim, quia no­ fl Sanchez dicit « tutius » esse < ut partem tabiliter alium excedit, tenetur restituere». — aliquam restituat». CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. ΧΙΠ. Laden· * tenetur rr «mere al­ teram de er­ rort. Ludcn» une animo «olvendi, acquit reti· ■ ere lu­ trae Tradere «c totum lu­ do, le thaïe. Ludere ro preci- tax ta quo· * dam eat il * licitum. Croix1, et (ibid.) Bonacina, Sanchez; et Diana Quid, si post monitionem adhuc even­ tus ludi erat dubius? — Sanchez· dicit non teneri ad restituendum aliquid; alii dicunt teneri ad totum. Probabilius dico tunc teneri etiam pro rata dubii, cum dubia sit illatio damni; sed quia adfuit certa injustitia ob illam majorem fraudu­ lentam probabilitatem vincendi, ideo te­ netur ad aliquid. Nota hic, non teneri lusorem monere alterum de suo errore, puta, si det ma­ num, si numeret pro se minora puncta. — Croix * cum Sanchez, quia sic fert com­ munis mos lusorum. « 11°. Si ludens habeat animum non « solvendi, vel, si perdat, repetendi, non « potest lucrari, atque adeo nec retinere « quod est lucratus; quia fraudulenter de« cipit, nec alter vellet cum eo ludere si « id sciret. — Lessius6, Reginaldus ·, Bo« nacinaT. « 12°. Peccant graviter, et communiter « mortaliter, qui totos se lusibus tradunt, « cum sciant in gravia se inde peccata « labi, aut impotentes reddi ad solvenda « debita vel alendos liberos et uxorem, etc. « — Sanchez, Trullench8. « 13°. Ludere pro psalmo vel oratione « dominica recitanda, non est peccatum « nec irreverentia. — Navarrus, Rebellus, « Sanchez, Diana" ». Quaeritur hic: au liceat ludere preci­ bus sacris, applicandis pro victore? Negant Habert, ac Lopez, Vega, etc., apud Concina ’°; quia non licet miscere sacra profanis. Immo dicunt esse simo1 Lib. 3, part. 2, n. 1086, · Bonae., disp. 2, de Rest, in part., qu 3, punct. 2, n. 8. Sanch., Consil. mor., lib. L 295 niam, si vellent victos civiliter obligare « . — Sed merito affirmant licere idem Con­ cina ”, et [Continuator] Tournely ” cum Henrico a S. Ignatio. Ratio, quia malum quidem est adhibere spiritualia propter profana; adhibere vero profana propter spiritualia licitum et bonum est: idque probat piorum usus. Sicut autem licitum est permutare spirituale cum spirituali (ut diximus de Sinionia, n. 72): sic etiam licet, nec est simonia, invicem se obligare ad praestanda spiritualia. Si vero unus luderet pecunia, alter precibus, haec certe esset simonia. 883. - « 14°. Peccat item ludens, si lu« sus lege positiva sit prohibitus, ut lu« sus alearum et similes, qui magis in for« tuna et casu quam in industria fun« dantur. At laicis, ratione circumstantia« rum, sub veniali, clericis sub mortali « prohibentur. Lessius *·. Intellige, si cie« ricus crebro perque longum tempus lu« serit; non autem si per breve tempus « et causa recreationis, et absit scanda« lum: quia canones id prohibentes non « videntur recepti, nisi quatenus id fieret « cum periculo scandali ; ut habent Les« sius M, Laymann — Notat autem Dia« na « ex Lugo, Dicastillo, Amico ·>, Trul« lench b), etc., praedictis legibus per con• trariam consuetudinem ita derogatum « esse, ut non tantum laicus, sed etiam « clericus non peccet, si principaliter pro « recreatione, et simul pro lucro mode« rato ludat chartis vel aleis: in religiosis « tamen (apud quos disciplina regularis « viget) uti et episcopis, a peccato gravi « excusari vix posse. Ibid. ”, et Molina Contract., cap. 19, § 2. qu. X i. f. — Lndav. Lopca, Instruet, couse., part. 2, cap. 32. i. f. · Sum. nue va. part 2. cap. 8, dub. 17, n. 2. — · Part. 7, tr. 9. resol. 42. — ' Loc. cap. 13, cas. 14. · * De JtxsL et Jure, dissert. 4. cap. 15, ciL, num. L — · Loc. cit., num 1084. - Sanch., loc. du, dub. 14, n. 2. — · Cap. 26, n. 31. - · Lib. 10, n. 386. i. C, num. 4. — u Loc. dt. — 11 De Contract., cap. 10, v. An iicitnm. · Henric. a S. Ifinal, Ethic, amor., tom. 2, lib. 9, v. RtUaf. — ’ Disp. 2. de Restât, in part., qu. 3, punct. 3, num. 617. — “ Cap. 26, num. 5 el 6. — u Cap. 36, num. 5» num. 9. — Sanch,, loc. dt.. dub. 24. num. 8. — ■ Lib. 7, — u Lib. 3, tr. 4. cap. 21, num. 1. — ·· Part. 7, tr. 9, cap. 27, dub. I, num. 2. — Navar., Man., cap. 20. num. 7. - resol. 2 et X · Lngo, disp. 31, num. 9 el seqq. · Dfros/., — Sanch., loc. dt., lib. 2. tr. 18, disp. 2, num. 13, 14 el 23. - n Diana, loc. dt.. Rtbell,, part 2, Hb. 12, qu. 1, η. II dub. 24, n. 15. — · Part. 7, tr. 9, resol. 41. — Habert, de resol. 4. Vega, loc. cit., ita sane docct; sed subdit in facto veram non subesse simoniam, quia non intendunt isti se civiliter obligare. 883. -% *) Amicus, toni. 5, disp. 28, n. 9 et 10, concordat quidem; sed de clericis dicit: • Non puto illos graviter saltem pcccàrti ». b) Trullench, hb. 7, cap. 27, dub. 1, n. 3, negat laicos aut clericos mortaliter peccare; deinde affert Dianam et Sanchez, qui dicunt laicos ne venialiter quidem peccare; quam sententiam non reprobat. Molina, disp 521, n. 6, hanc opinionem Menio di· cicur lia· tum. Limitatio. Lude na ludo prohi­ bito peccat. Quali pec­ cato. 2% Loden* Iodo reti to non lenetnr rrtlitaere Lego pro hibenlo Io dutn LIB. Ill - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. • Dicastillo <>, Lugo, etc.; etsi Sanchez • conetur excusare si urgeat necessitas, « v. gr. excitandi aut recreandi intirmum, « vel si parum ludat ob solam recrea« tionem. « 15°. Si quis ludo tali vetito lucratus • fuerit, juxta sententiam probabiliorem «non tenetur ad restitutionem antejudi« cis sententiam : quia jura non annullant «contractum, nec impediunt acquisitio« nem dominii, sed tantum concedunt ut possit repeti. — An vero qui tali lusu perdidit, teneatur postea adhuc solvere? Alii negant, ut Lessius Molina, Regi· naldus, Filliuccius, etc. Alii affirmant, « ut Azor, Rebellus, Valentia, etc., apud « Bonacina·. Vide Diana8 ». 884. - Omnia haec operae pretium est singula fusius et sedulius ad trutinam re­ vocare. Ante omnia hic praenotandae sunt le­ ges quae tam de jure canonico quam ci­ vili prohibent ludos vetitos. — De jure canonico, in can. 41 et 42 Apost., qui re­ feruntur in can. 1, dist. 35, sic habetur: Episcopus, aut presbyter, aut diaconus, aleae atque ebrietati deserviens, aut desi­ nat aut certe damnetur. Subdiaconus, aut lector, aut cautor, similia faciens, aut de­ sinat aut conununiotte privetur .· similiter etiam laicus. Item, in cap. Clerici, de vita et honest, cleric., dicitur: Ad aleas et ta­ xillos non ludant, nec hujusmodi ludis intersint. Item, in cap. Inter dilectos, de excess, praelat., Pontifex declaravit indi- gnum beneficio quemdam clericum publi­ cum aleatorem; et proinde consuetudinem talis lusus in clericis penitus improbavit, eamque dixit pravam ac corruptelam. Item concilium Tridentinum 4, quoad hanc ma­ teriam et clericos, antiquos canones eorumque poenas in usum revocari prae­ cepit, non obstantibus quibuscumque con­ suetudinibus. — De jure autem civili, in leg. Alearum, C. de relig. et sumpt. fun. [al. de aleator.}, generaliter prohibetur usus alearum, adeo ut nulli liceat in pu­ blicis vel privatis domibus vel locis ludere, neque inspicere; et si contra factum fue­ rit, nulla sequatur condemnatio (id est victi ad solvendum), sed solutum redda­ tur, et actionibus competentibus repeta­ tur ab iis qui dederunt. Idem sancitur in lege 1, C. de aleator. Idem statutum est jure Hispano pro ludentibus pecunia cre­ dita. Vide Salmant. ». Hinc videndum an et quomodo peccent laid, clerici, religiosi et episcopi, aleis ludentes. 885. - Et 1°. Quod ad Laîcos pertinet, stae not obligioi commune et certum est inter doctores, laicoi «ab quod hujusmodi lusus non est eis vetitus month. sub gravi; ut cum Busenbaum tenent San­ chez ·, Lugo Molina », Hurtadus a> et Diana ·, cum aliis communiter. — Immo probabilissimum est cum Busenbaum, quod, respectu ad leges supra relatas, laici ne venialiter quidem peccant; ut di­ cunt Lessius10, Sporer “, et Sà *4 Valen­ tia et alii communiter, apud Croix ”. £m, Gabriel, Richardus ac Comitolus, apud Diana ·; et CajetanusO, S. Antoninus Λ>, Gutierrez % etc., apud Sanchez ·. Quia (ut dicunt), esto intentio lucri non sit mor­ talis quando ludus est licitus, mortalis tamen est quando ludus est prohibitus: quia in illo ludens intendit exspoliare pro­ ximum medio illicito. — Sed communiter et merito negant peccare graviter San­ chez ’ cum Alcocer f); Molina ·, Lugo ·, Hurtadus ’°; et Diana11 cum Valentia, Re­ bello et communi. Ratio, quia intentio lucri non potest esse mortalis, quando ludus est talis, ut per ipsum valide trans­ feratur dominium; eo quod tunc ludens licito medio intendit lucrum, licet ludus sive modus lucrandi sit illicitus. — Immo Lugo et Diana probabiliter dicunt nec veniale esse, si ad honestum finem lucrum intendatur. 887. - Dubitatur 2°. An victor tali lusu teneatur restituere lucratum, ante senten­ tiam judicis? Affirmant Silvester, S. Antoninus, Ar­ milla, Tabiena, etc., apud Sanchez “ : ex dicta leg. Alearum, ubi dicitur, quod si victus solverit, solutum reddatur, et actio­ nibus competentibus repetatur. — Sed ne­ gandum cum Busenbaum et communi sen­ tentia: quam tenent Laymann ’·, LugoM, Salmant. »·, Sporer Croix1T, Sanchez “ 1 Dbp. 31, n. 4. — » Dc Just. et Jure, dissert, 4, cap. 15, part. 2. Hb. 12, qu. 1, n. 5 et o. — Lugo, loc. dt., n. 4, i. C — η. 3. — 1 2· 2··, qu. 77, art, 4, corp. — 1 V. Ludus, qu. 4. — Silwsî., v. Ludus, qu. 13, ▼era. Trrtia. · S. Anton., part. 2, Gabr. Bùl, in 4, dist. 15, qu. 13, art. 2, concl. 3. · Comitol., tit. L cap. 23, $ 3. ▼. Trrftï dicunt, cum ▼. Quarti dicunt, Resp. mor., Hb. 3, qu. 7. · · Part. 7, tr. 9, resot 1. — i, f. · ArmiL, v. Ludus, n. 5. - Tabicn., v. Ludus, n. 9, • Conail. mor., Hb. 1, cap. 8, dub. 28. num. 6. — ’ Loc. qu. 8. - “ Com il. mor., Hb. 1, cap. 8, dub. 1, n.2. — ” Lib. 3, dt. — · Disp. 511, d. 3. — · Disp. 31, n. 3. — * De Con­ tr. 4, cap. 21, n. 2, ▼. /dem ludus. — u De Just. et Jure, tract., disp. 8, dc Ludo, diff. 2. diip. 31, n. 50. — » Tr. 14, cap. 4, n. 61. — “ Tr. 6, cap. 6, “ Loc. cit. ■ Valrut., in 2·· 2··, disp. 5, qu. 6, punct. 5, § 2, quacr. 8. · n. 82. - « Lib. 3, part. 2, n. 1086. - “ Loc. cit., dub. 1. n. 3. 886. - a) Abulensis, in Matth., cap. 6, qu. 53 et 54, utique affirmat lethale esse, sed si < hac sola intentione » lucri ludatur. b) Richardus a Mediavilla, in 4, dist. 15, art. 5, qu. S corp., hoc non dicit; sed solum affirmat ludentem ludo prohibito teneri ad restitutionem lucri ante sententiam judicis, et locus ab ipso Diana allegatus, idest dist. 3, art. 6, qu. fin., non exsistit. c> Cajctanus non citatur a Sanchez pro hac sententia; et re quidem vera, Cajctanus,Sum., v. Ludus i. f., oppositam sententiam tenet, eam scilicet quam S. Alphonsus amplectitur, et scribit primo: « Laicis... omnis lusus non secundum se malus licitus videtur, nisi ubi specialiter prohibitio servari consuevit ». De­ inde dicit ludere principaliter propter lucrum semper esse peccatum : « si tamen nulla alia deformitas immisceatur, non est peccatum mortale ». De clericis vero dicit ibid, eis esse prohibitos quosdam ludos; at in v. Clerici, negat prohibitionem istam esse sub mortali, si temeritas, contumacia vel contemptus desit. d> S. Antoninus, part. 2, tit. 1, cap. 23, § 2, concordat, si ludus fiat principaliter pro­ pter lucrum « notabile ». ') Gutierrez, de Juram., part. 1, cap. 53, η. 2, dc clericis (de quibus solis hic Sanchez loquitur) ita tenet f) Alcocer, trat. detJuego,cap. 12,concl. 2, priorem sententiam tuetur, quidquid dicat Sanchez. Scribit enim eos qui taxillis ludunt lethaliter peccare, nisi id faciant recreationis causa, vel nisi ludo exponant modicam quan­ titatem. *) Diana, loc. cit., resol. 1, de hoc affert Merito necatur eav lethale. Quando que nec ve­ niale eat. Lucrum ex ludo ve­ tito resti · tuendum ante sen­ tentiam Ju­ xta alio·. Non e»t restituen­ dum, 298 Μ LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. (qui merito dicit hanc sententiam omnino tenendam), Lessius ‘, qui vocat veram h>, cum Soto, Molina, Medina, Covarruvias et aliis communiter. Ratio, quia (uti patet ex verbis legis, ut supra) ibi non decla­ ratur irritus contractus, sed tantum datur victo actio ad repetendum. — Et idem di­ cunt Salmant.2 et Lugo3 de lege Hispana vetante ludum ad creditum. Addunt tamer Salmant.4 hoc valere a> solo casu quo victus libere solverit, sciens et»i victu» ad id non teneri. — Sed Lugo », Dianae, igftorrt pos­ se aegari et Dicastillus apud Croix T probabiliter •olatioaeo. dicunt victorem posse retinere lucratum, etiamsi victus ignoraverit posse negare solutionem, quia recepit ex contractu va­ lido, et victus jam habebat obligationem naturalem solvendi, licet ex jure positivo poterat exceptionem opponere. Quid de 888. - Dubitatur 3°. An, si· victor im­ imnedicnte judicem ne pediat ne judex eum obliget ad restitu­ ebb gt l a d reitltutio- tionem, teneatur restituere? — Responde­ nem. tur affirmative, si impediat vi vel fraude; secus, si aho modo. Ita communiter Lugo3, Lessius·, Sanchezβ> e‘. Molina '°. Quia vi­ ctor non tenetur restituere nisi post sen­ tentiam. An autem victor interrogatus a ju­ dice teneatur fateri quidquid ludo vetito lucratus fuerit, et alias obligetur resti­ tuere ? Negant Molina et Sanchez apud Lugo11, ctor non le et alii cum Diana 12; et probabile putat Lessius ”, si id probatum non sit saltem semiplene b>. Ratio, quia, cum victor exa­ minetur criminaliter, ut puniatur priva• Cap. 2b, n. 17. Soius, de Just. ct Jure, lib. 4, qu. 5, art. 2, poil conoi. 4. - Molina, disp. 514, n. 2 (non tamen citatur a Leaiio). Joan. Medina, Cod. de Restit., qu. 22, v. f , v. Ntc obifal. Covar., in ref. Ptecatum, part. 2, $4· o. 8. — 1 Tr. 14. cap. 4, n. 63. — ■ Disp. 31, n 67. — tione lucri in poenam criminis, non tene­ tur fateri quando crimen est occultum. — Sed probabilius Lugo “, Lessius 14 et Probth list m< Croix ,e affirmant. Ratio, quia hic non agi- t"? tur de punitione, sed de restitutione con­ cessa a lege, quae est dispositiva in favo­ rem eorum qui perdunt, non autem poe nalis; si enim esset poenalis, restitutio non esset facienda victo, cum ipse etiam particeps fuerit delicti, sed fisco vel pau­ peribus. — Regula autem quod reus non tenetur fateri veritatem occultam judici interroganti sine semiplena probatione (ut docent Lessius ” et Lugo,e), currit tantum in causis criminalibus, non in civilibus. 889. - Dubitatur 4°. Ah qui ludit ludo vetito cum animo repetendi in judicio, possit retinere lucratum? t Negant Lessius *·; et Molina, Reginal- cum Luder tniac· dus ac Dicastillus, apud Croix80; quia tol­ repetendi in judici». leret aequalitatem contractus, cum eo casu posset lucrari et non perdere. — Sed pro­ Hueprobib potes: babilius affirmant Lugo21, Sanchez 22 et lueram re linere. Sporer23. Ratio, quia ex una parte con­ tractus fuit validus, cum intentio non adimplendi minime irritet contractum; et ex alia parte, contractus remansit aequa­ lis: exceptio enim non solvendi utrique parti semper competebat. Hinc si iste lu­ cratur, retinet ex contractu valido : si vero perdit, negat solutionem, utens beneficio quod lex ipsi tribuit. 890. - Dubitatur 5°. An qui ludo vetito perdidit teneatur solvere? Prima sententia valde probabilis affir­ mat; et hanc tenent Sayrus24; item Vamor., lib. 1, cap. 8, dub. 2, n. 4. - 11 Disp. 31, n. 63. — « Pare. 7, tr. 9, resol. 77. — M Cap 36, n. 21. — 14 Loc. dt.. n. 63 et 64. — “ Loc. dt. — “ Lib. 3, part. 2, n. 1090, — n Cap. 26, n. 21, i. t. ; et cap. 31, n. 9. — u DUp. 31, n. 64, i. f. — » Cap. 26, n. 31. — Molina, diip. 515, n. 14, i. C · Rfgin., lib. 10, n. 388, i. f, v. /?rsto/. · ZWros/., tr. 18. - Dicati., tr 18, disp. 3, dub. 4, n. 43. -1 Lib. 3, part. 2, n. 1067. - · Diip. 31, n. 62. - · Cap », n. 21. - * Diip. 514. a.2, v. ί. — Molina, loc. dt., post med. - Sane ft,, Consi!. opinionem cardinalis de Lugo; sed ipse nul­ lum de ea profert judicium. *7 Lessius dicit : · Omnino verius · 887. - ·Hoc valere, id est: cum qui vicit posse retinere quod lucratus est, si libere et voluntarie victus solverit, sciens nempe se ad solutionem non teneri. 888 - ·) Sanchez hanc distinctionem. Comsil. mor., lib 1, cap. 8, dub. 2, non ponit, sed disp. 3, dub. 3, num. 25. · * Lib. 3, part. 2. num. 1068. — " Diep. 31, η. 53. — w Consil. mor., lib. 4, cap. 8, dub. 5, n.2. — ■ Tr.6, cap. 6, n. 84. - * Clav., lib. 11, cap. 13, n.21. 2 negat illum ad restitutionem teneri, si « judex inique non ferat sententiam · ; et m. 3, m. quaerens utrum is, qui coram judice lucrum negat et ideo non condemnatur, ad restitu­ tionem teneatur. Probabilius est, respondet u. 4, cum non teneri. ό> Eamdcm limitationem de semiplena probatione apponit etiam Molina; quod et Lugo, loc. cit., diligenter adnotavil. CAP. HI. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. ΧΠΙ. 1lentia, Bafiez et Rebellus, apud Bonacina ; * preb.'bi ct probabilem vocant Lugo * et Salmant.·. ' Ratio, quia jure naturali contractus fuit validus; et ideo victus illi tenetur stare donec judicialiter exceptionem opponat, vel petat restitutionem. Probibi· Secunda vero sententia,’ communior et * hu non te· Mtor, probabilior, negat; eamque tenent Sanchez ·, Lessius ·, Lugo ®, VivaT, Salmant.·; et Sporer ’ cum Navarro, Toleto, Mo­ lina et Laymann. — Ratio, ut dicunt Sal­ mant. 10 ac Lessius ** , quia in citata lege Alearum, C. de religios., etc., videtur ablatam fuisse omnem obligationem sol­ vendi adhuc naturalem, dum ibi sancitur ut victus non cogatur solvere. At fru­ stra (ajunt) diceretur ludentem non posse cogi ad solvendum, si in foro conscien­ tiae alias cogeretur. — Sed haec ratio probaret nimis. Probaret enim quod ex tali lusu vincens teneretur ante senten­ tiam restituere lucratum; quia, si victus obligationem naturalem non haberet sol­ vendi, injuste ille reciperet. Sed huic con­ tradicit communis sententia, quam tenent ipsi Salmant et Lessius, ut vidimus supra in dub. 2 [w. 887]. Ratio igitur potior est, quia lex, etsi obligationem naturalem non auferat, cum tamen sit lata non tantum in poenam vi­ ctoris, sed etiam in favorem victi, dando jus victo ad se defendendum exceptione vel repetitione soluti, dat etiam jus abso­ lutum ad non solvendum. Ad quid enim is tenetur solvere, si potest solutum statim repetere? Hoc confirmatur ex lege Creditori 5, C. de pactis, ubi dicitur ·): Frustra solvitur quod statim repetendum est. — Idque probabile putat Lugo ’* (con­ tra Molina), etiamsi victus ob verecundiam Pii/en/., in 2·· 2··, diip. 5. qu. 6, punct. 5, $ 2, v. C, 299 non haberet animum excipiendi, vel repe­ tendi in judicio. 891. - Dubitatur 6°. An, si uterque lu­ dens renuntiaverit beneficio legis, poterit vicius negare solutionem? Recte affirmant Lessius ” et Lugo *·, si renuntiaverint sine juramento; quia bene­ ficium legis datum est in bonum commune, et ideo invalida est cessio ludentium. Bene tamen advertit Lugo “, quod si post solu­ tionem fieret illa cessio, valida videretur et irrevocabilis; quia esset nova gratuita donatio independens a ludo. — Si vero lusores renuntiaverint beneficio cum jura­ mento, recte distinguit Lessius ’·, et dicit quod si juraverint tantum se soluturos, tenerentur quidem solvere, sed poterunt postea solutum repetere. Secus, si jura­ verint etiam non repetituros; quia, licet ludus sit vetitus, permissum tamen est et licitum solvere tali ludo amissum, illudque non repetere; ac ideo valet quidem tale juramentum, utpote de re licita, ut mox videbimus in Quaestione sequenti, contra Salmant. 892. - Quaeritur enim : utrum eo casu poterit victus petere a praelato relaxatio­ nem juramenti? Affirmant alii apud Lessium ”, prout dicitur de juramento de solvendis usuris. Sed verius negat Lessius’· cum Molina; quia hic intervenit contractus validus, qui non intervenit in pacto solvendi usuras. — Dicunt autem Salmant. ”, praedictum juramentum solvendi amissum in ludo vetito, revera non indigere relaxatione, quia est de re illicita contra bonum com­ mune, cum ob commune bonum sint ve­ titi tales lusus. Sed bene contradicit Spo­ rer ”, dicens, verum esse quod juramenHb. 5, cap 27, num. 3. Molina, diip. 515. num. 8. Laym., v. Dt to icitur. - Bafire, In 2·· 2··, qu. 32, art. 7, dub. ante­ Hb. 3, tr. 4, cap. 21. num. 3. — * Tr. 14, cap. 4, num. 62; penult., v. Rtliquum tsl - Rtbtl., part 2, Hb. 12, qu. 2, ct cap. 1, n. 71. — 11 Loc dt., n. 24. — Sabnant., tr. 14, n. 6 et 7. · 1 Disp. 2, de Restit. in part., qu. 3, punct. 3, cap. 4, num. 61. — £/«., cap. 26, num. 17. — ’· Disp. 22, n. 2. — · Disp. 22, n. 901. — · Tr. 14, cap. 4, n. 62, i. f. - n. 302. · Molina, disp. 515, n. 12. - “ Loc dt , n. 2b — 4 Decal., lib. 2, cap. 23, num. 144. — · Cap. 26, num. 24. — 14 Disp. 31, n. 65. - “ Loc. dt.. n. t6, I. f. - - Loc. dt., • Disp. 22, num. 302; ct disp. 31, num. 70. — 1 De Contract., n. 26. — ” Cap. 26, n. 27. - “ Loc. dt. · Molina, disp. 515, qu 9, art. 4, n. It. — · Loc. cit., n. 62. — · Tr. 6, cap. 6, n. 10. — *· Tr. 17, de Voto et Juram., op. 3, n. 6. — w Tr. 3, num. 83. A, Lugo “ cum Lessio b> et Salas; qu. 18, art. 8, i. f. — · Diap. 514, n. 4. — 1 Diap. 3, de Contract., qu. 1, punct. 2, $ 3, n. 13. — • Diip. 31, n. 72; et diip. 22. n. 302, i. f. · Salas, de Ludo, dub. 28. — ’ Cap. 17, n. 42. — · De Matrim., Hb. 4, diap. 9. n. 9. — · Tr. 2, diap. 1, punct. 10, n. 5. — *· Part. 4, tr. 4, resol. 31. - 11 Lib. 3. part. 2, n. 1086, i. f. - » Diap. 31, n. 12. · Salas, de Ludo, dub. 24, n. 1 et 2. Martinus de Ledesma, 2· 4··, 892. - , Sporer ·, Mo­ lina4, et alii infra citandi. Ratio: tum quia 1 Consil. mor., Hb. 1, ap. 8, dub» 28, n. 8. - Navar., 301 juxta canones (ut pro certo habet Diana ») damnantur de mortali clerici publice et frequenter aleis ludentes; tum quia, licet canones prohibentes hodie non sint in tota sua observantia, ut concedunt Lessius * et Lugo’, ac Filliuccius^, tamen non sunt omnino aboliti, cum lusus alearum de ipso jure naturali notabiliter dedeceat statum ecclesiasticum, ut mox dicemus Dubio sequenti. 897. - Dubitatur 2°. An peccent gra­ viter clerici frequenter ludentes aleis, etsi in parva quantitate? Prima sententia negat, quam tenent Silvester·, Navarrus·>; item Abulensis % S. Antoninus, Gutierrez b>, Lopez b), apud Sanchez Ratio istorum, quia frequentia ludendi, licet aggravet peccatum, non ta­ men mutat speciem, ut de veniali reddat mortale. Affirmat vero secunda sententia com­ munissima, quam sequimur, et tenent Ca­ jetanus e), Angelus f>, Armilla *), Hurtadus Viva ·; Sanchez ‘° cum Alcocer c> et Palacio Laymann Molina f), Lesnum. 5, i. ί — ’ Disp. 31, num. 12. — ■ V. qu. 4. — Maji., cap. 20, n. 9 et 10. — Alcocrr, tr. del Juego, cap. 11. S. Anton., part. 2. tit. 1, cap. 23, § 2, v. Nota 2. — · De cond. 5. — · Tr. 14. cap. 4, n. 60. — · Tr. 6, cap. 6, n. 80. — Contract., qu. 9, art. 4, η. 6. — · Conii 1. mor., lib. 1, cap. 8, 1 Di«p. 621, n. 6. — 1 Part. 7, tr. 9, resol. 3. — · Cap. 26, dub. 28, n. 7. gato) n. 5, ponit hanc restrictionem, et loqui­ tor solum de clericis in universum. — Ludo­ vicos Lopez, Instruct, consc., part. 2, cap. 31, propos. 6, quamvis citetur a Sanchez, ut re­ fert S. Alphonsus, eodem modo loquitur ac Lessius. 896. - Λ) Sanchez, Consil. mor., lib. 1, cap. 8, dub. 28, n. 7 ; Lessius, cap. 26, n. 5, f, non loquuntur de quantitate exposita; i. sed dicunt hujusmodi clericos mortaliter pec­ care si crebro luserint; et Lessius, praeter frequentiam, requirit adhuc, ut « per longum tempus» fiat. b) Filliuccius, tr. 37, cap. 4, n. 59, id sane concedit, non tamen assertive, sed quasi du­ bitative: < Quodsi, inquit, verum sit canones ct alia jura positiva esse abrogata, stando in jure naturae, neque etiam clericis erit pro­ hibitus ludus sub mortali, nisi adsint pravae circumstantiae ». 897. - a> Navarrus, Man., cap. 20, η. 9, (edit. Antverp. 1579: cap. 19, n. 9), praeter­ mittit frequentiam, et dicit peccaturum mor­ taliter cum qui notabilem quantitatem in ludo exposuerit. *) Abulensis, in Matth., cap. 6,qu. 54: Gutierrez, dc Juram., part. 1, cap. 53, η. 2; Lopez, Instr, consc.,part 2, cap. 31, propos. 6, a Sanchez in suis Consil. mor., lib 1, cap. 8, dub. 28, n. 6, allegantur non pro lusus fre­ quentia, sed solum pro opinione, quae docet peccatum lethalc esse notabilem quantitatem principaliter ob lucrum in ludis prohibitis exponere. c) Cajetanus, in 2ar* 2a‘, qu. 168, art. 3, ad dub. 3; Angelus, v. Ludus, n. 4; Gaspar Hurtadus, dc Contract., disp. 8, dc Ludo, diJJ. 3; Alcocer, tr. deljuego, cap. II, conci. 5; Lessius, cap. 26, n. 5, v./.; Roncaglia, tr. 14, qu. 11, cap. 1, qu. 3, resp. 2, hanc sententiam perspicue insinuant, dum de quantitate expo­ sita silent et solam frequentiam requirunt ad peccatum mortale. — Paulus de Palado vero, in Sum., v. Ludus, annot. 4, dicit simplici­ ter clericos, chartis, aleis etc. ludentes, mor­ taliter peccare. d) Armilla, v. Ludus, n. 4, hoc non habet. Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 21, n. 1, scribit « esse mortale peccatum, si clericus magnam quantitatem aleae lusu deponat. Sed bene monet Less... clericos... non esse mor­ talis peccati damnandos, nisi frequenter aut publice cum scandalo populi ludant». /) Molina, disp. 512, n. 17, ut clericus di­ catur publicus aleator atque adeo poenas ca­ nonicas incurrat, negat satis esse, « si semel, Ludere frequenter ♦ed in par­ ra quanti­ tate. non est le thaïe ju­ xta alios. Juxta S. Doctorem cit Ictbale. 302 LIB. 1Π. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO sius4-1, Roncaglia c>, Sporer et Diana 1 negat Salas apud Lugo °. Et consentit Quid de It dentetam cum aliis, ubi vocat hanc sententiam com­ Laymann0, citans Lessium et Rebellum, Cni qutt Utt, ltd ft munem, aitque ab ea non discedendum. nisi fiat publice et cum scandalo: dicit ro. Idem sentit Busenbaum, ut supra (modo enim Laymann, quod canones (ut habetur tamen ludus non solum sit frequens, sed in cit. cap. Inter di/ectos, de excess, praeetiam per longum tempus, ut etiam lo­ lat.) loquuntur tantum de publico aleatore, quuntur Lessius et Wigandt. *). — Ratio, et his lusibus dedito. 899. - Ex his omnibus, dico Γ. Non Clerici quia, ut jam supra indicavimus, et ut do­ ladeoktn cent Sanchez3 et Molina4, ac Roncaglia6, peccare graviter clericos qui raro, mode­ ro, oaltfi te et pnn frequentia talis lusus de jure naturae de­ rate et privatim sine scandalo aleis lu­ titBAonpft eant Itthi decet valde Ecclesiae ministros. Neque dunt. Immo probabiliter nec venialiter, si liter. consuetudo id excusare potest; quia, ut ludant recreationis gratia, in loco ubi prae­ Pontifex declaravit in cap. Inter dilectos, fati canones non rigide observantur; ut Sporer10; et de excess, praela!., talis consuetudo, tam­ dicunt Molina a>, Laymann quam vera corruptela, est omni tempore Diana O cum Dicastillo et Amico Seflltftlui 900, - Dico 2°. Praefatas sententias, daraoaata improbanda et removenda. moral· Qualis autem sit haec frequentia mor­ quae damnant de mortali clericos aleis deprocédait talis? — Bordonus putat esse ludere ludentes, non procedere in ludis charta­ in ln±i at fAC ·0ΠΛ semel in hebdomada; sed Roncaglia me­ rum, qui non sunt merae sortis seu for­ rito id putat nimis rigidum. Immo Les­ tunae. * sius et Wigandt7 sentiunt non damnan­ Confundunt alii ludum alearum cum dos de mortali clericos ludentes ad breve omni ludo chartarum: sed immerito; nam tempus, etsi crebro, recreationis causa: revera alea (ut magistri idiomatis latini nisi propria statuta dioecesis vel ordinis docent) est nomen comprehendens solos id prohibeant. ludos sortis, qui non ex arte, sed omnino 898. - Dubitatur 3°. An peccent gra­ a casu pendent, et hujusmodi sunt ludi viter clerici ludentes aleis in magna quan­ talorum, tesserarum et similium. — Hinc titate, etsi non frequenter ? dico quod lusibus illis chartarum, qui to­ Affirmat Sporer a>; et adhaerent Mo­ taliter pendent a casu, ut sunt lusus vulgo lina *), ac alii apud Navarrum *Λ — Sed vocati Bassetta, Primiera, et similes, pro 1 Part. 7. tr. 9, resol. 3; part. 4, tr. 4, resol. 183. — Iau., CAP. 111. - DE CONTRACTIBUS. DECALOGI. Quando adsil ran· dalatn Rdifiora laden» Aleii Ualio» pec at lethall· ttr. his quidem valent sententiae praefatae Non autem pro aliis, qui sunt tam indu­ striae quam fortunae, ut sunt illi qui di­ cuntur Ombre, Tressette, et similes. Pro his enim valde probabiliter puto cum au­ ctore libelli cui titulus: Istrus. per lino­ velli Confessori1 cum Passerino, valere sententiam Salmanticensium (ut supra), scilicet non peccare graviter clericos iis ludentes, nisi alicubi esset specialis pro­ hibitio aut scandalum. — Circa quod bene insuper advertit Molina ’, pensandam esse qualitatem personae, an sit magnae vel parvae aestimationis. Clerici enim qui vi­ tam non tam exemplarem ducunt, revera grave scandalum non ingerunt si etiam frequenter aspiciuntur in talibus ludis ver­ sari, modo propria ministeria non negli­ gent ; immo nec ullum praebent scanda­ lum, si mera recreationis causa id faciant. Et hos vere dici potest excusari ab ho­ dierna et universali consuetudine, quae certe differt ab illa antiqua arcta primi­ tivae ecclesiae disciplina. 901. - 111°. Quod ad Religiosos autem pertinet, dicunt Lugoa, Sanchez4 et Mo­ lina s, ipsos propter eorum statum et scan­ dalum aliorum facilius posse graviter pec­ care, aleis sive taxillis ludendo. Unde dicunt Roncaglia °, et Bafiez a' - DUB. XIII. 303 apud Lugo ’, quod religiosi reformati, ut Capuccini, Jesuitae, Discalceati et similes, peccant, si semel his lusibus ludant. Et tanto magis id dicendum cum Salmant. ·, de eo qui in his religionibus nam talibus ludis aperiret b>. — Roncaglia · autem, et Sanchez cum Medina c' dicunt adhuc religiosos non tam arctae observantiae peccare graviter, si frequenter versentur in his lusibus, etsi sine scandalo. Sed Sal­ mant.10 cum Beyrino, Dicastillo et Antonio a Spiritu S., dicunt quod, praeciso scan­ dalo et praecepto in contrarium, hujus­ modi religiosi excusantur a mortali, si lu­ dant in modica quantitate; et etiam a ve­ niali, si faciant ob rationabilem causam, puta ad solandum infirmum aut socium tristem. Et hoc probabile mihi videtur, loquendo de ludis chartarum non merae sortis, juxta id quod supra diximus de clericis. — Addunt Salmant. ·*■> id licitum esse etiam recreationis gratia, vel ubi con­ suetudine permittitur. Sed huic non acquie­ sco: quia talis recreatio est per se indecens statui religioso; nec consuetudo talem in­ decentiam cohonestare potest. Quantam vero summam possit religio­ sus ludo exponere? Modo ludus non sit specialiter inter­ dictus a regula, Sporer <1 censet posse ex- 1 Pert. 2, cep. 17. num. 397. - Passerin., de Homin. de Restit., cap. 6. n. 95. — 9 Loc. cil. reap. 2. — “ Loc. n. 5, i. f. — 1 Loc. cit., n. 77. — Sa/as, dc Ludo, dub. 24. suitib., qu. 187, art. 2, n. 309. — * Diip. 521. n. 6. post med. cit., n. 95. - Laurent. de Peyrtnis, de Off. «abditi, qu 2, cap. 26. n. 5. — ■ Tr. 8, cxaid. 4, o. 77, resp. 4. — • ConiiL, lib. 1, cap. 8, dub. 28, o. 7. — · Disp. 521, n. 6. n. 2. · · Di»p. 31, η. II, post mcd. - · Lib. 3, tr. 4, cap. 21, — 1 Disp. 31, n. 12. — 1 Consil. mor., lib. 1, cap. 8, dub. 28, cAp. 2, $ 7, i. f - Dicast., tr. 18, diip. 2. dub 2, oum. 20 n. 1, v. f. · Less , cap. 26, 5. i. i. - Rebel., part. 2, lib. 12, n. 9. — · Disp. 521, n. 6. v. f. — · Tr. 14. qu. 11, cap. 1, et 22. - Anton. a Sfiir. S., Director, relig . tr. 3, diip. 4, — ’ Tr. 14, qu. 11, cap. I, qu. 3, reap. 2. — · Loc. dt., qu. I, η. 10. — Laytn., loc. cit. — * Tr. 6, cap. 6, n. 80. qu. 3, rcsp. 2. — ’ Loc. cit., n. 12, post med. — · Tr. 13. n. 322 et 323. bis aut ter ludat, sed requiritur ut saepe id efficiat >; ct disp. 521, n. 6: < Cum poenae illae, inquit, solis publicis aleatoribus sint im­ positae , qui non semel aut raro ludunt. sed ludo sunt dediti, non judico condemnandos esse culpae Icthalis cos clericos, qui sine alio­ rum scandalo, recreationis gratia, chartis lu­ dunt quantitates modicas, quae conditionem ac statum ipsorum, spectatis eorum reditibus ac bonis, non dedeceant ». *) Sporer, Tr. 6, cap. 6, η. 80, primo dicit mortaliter peccare clericos, « si notabilem quantitatem aleae lusu exponant »; sed addit: Hoc praesertim tempore, « clericos non esse peccati mortalis condemnandos, nisi frequen­ ter, nimis sumptuose aut publice, cum scan­ dalo populi ita ludant; sin vero privatim sine scandalo, et quantitate modica, spectato statu suo et copia redituum, ludant, ct sine aliorum officiorum suorum neglectu, recreationis gra­ tia, maxime permittente ct quasi cohonestante loci consuetudine », non fore mortale. Λ> Bordonus, in suis Variis résolut., re­ sol. 33, η. 3, eam frequentiam requirit ad hoc, ut clericus dicatur consuetudinarius in ludo, per haec innuens id requiri ad mortale; quod Roncaglia loc. cit., « fortasse » nimis ri­ gidum esse dicit 898. - a) De Sporer ct Molina, vide notas f et g ad num. praecedentem. b) Navarrus, loc. cit., auctores citat pro sua sententia, quae exposita est in nota a ad num. praeced. 899. - Molina, disp. 521, n. 6, non aliud habet quam quae supra, nota f, ad num. 897, notata sunt A1 Laymann, loc. cit., num. 2, concordat, « si raro ct moderate ludant propter recrea­ tionem ». Diana, part. 7, tr. 9, resol. 3 i. f.; Di exstillas, tr. 18, disp. 2, dub. 2, n. 23, absolute id docent, nempe sine distinctione locorum. Amicus minus recte citatur a Diana; nam, toni, o, disp. 28, n. 10, negat profecto laicos peccare, si recreationis gratia et mode­ rate ludant; clericos vero negat « graviter saltem peccare». Et loquitur absolute et abs­ que locorum distinctione. 901. - Λ> Battez his verbis a Lugo citatur: « Perdoctus P. Magister Battez indubitanter aliquando asseruisse fertur, si hominem no­ strae Societatis vidisset chartis semel luden­ tem, judicaturum eum peccati mortalis reum». Quod et ipse Lugo ad Capuccinos, Carmeli las discalceatos ct similes extendit. h > & Doctor in Hom apost., tr. 10, n. 220, ct in Istrue. c Pratica, cap. 10, n. 222 (edit. Neap. 1765), de his religiosis reformatis addit: • Et idem ego dicendum puto, si quocumque chartarum ludo, etiam recreationis causa..., ludant; saltem si non semel ludant: tum pro pter scandalum quod laicis darent, tum pro­ pter abusum quem introducerent» <) Sanchez, loc. cit., n. 9, i\f, negat pec­ care mortaliter religiosos ludentes ob ratio d. nabilem causam, ubi consuetum est ct absque pravo saccularium exemplo ; item negat esse mortale si aliquid parvum ludant ob recrea­ tionem, sed extra hunc casum ait esse mor­ tale; et dicit id esse doctrinae Bartbolomaci Medinac conforme, qui revera docet in Sum., lib. 1. cap. 14, § 28, cap. 6, religiosos pecca re mortaliter his ludis saepe ludentes; sed Medina subdit id esse ratione scandali Salmant., loc. cit., n. 95, haec asserunt non disjunctive sed copulative, et juncta cum iis quae praecedunt ajunt enim religiosos (non reformatos) posse « etiam absque culpa veniali ex justa causa, v g ad recreandum socium et scipsos ludere chartis lusoriis ali­ quam modicam pecuniam, in illis religionibus, in quibus jam sunt hujusmodi ludi usu et consuetudine permissi, praeciso scandalo et in contrarium praecepto·. " Sporer, tr. 6, cap. 6, n. 71, haec dicit non quidem laxative, sed exempli gratia. Ratio ne * excusantes. AIia excu­ satio S. Do­ ctor! non probata. Qu.mtutn nerc. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. EptKOpi vu poMunl etcuuiri a moruli. ponere tres florenos quotannis. — Alii autem, ut Lugo Elbel f); Sanchez * cum Navarro, Valentia, Graflio, Salon, et Mo­ lina ·, etc., probabiliter opinantur quod si religiosus habet quotannis centum au­ reos, possit exponere quinque: dummodo tantumdem in eodem anno non impen­ disset in alios usus non necessarios. — Alii tandem, ut Salmant. cum Lugo<>, Molina Azor *>, etc., dicunt posse expo­ nere quantum sibi subtraheret parce vi­ vendo, de iis quae sibi ad usum sunt assi­ gnata. 902. - rV°. Et ultimo, quod ad Episco­ pos pertinet, isti, si ludant aleis, cum hoc valde dedeceat statum episcopalem, vix possunt excusari a mortali; ut dicunt Sotus et Salcedo, apud Sanchez4, qui6 cum Alcocer absolute eos damnat de peccato gravi, nisi faciant ad recreandum infir­ mum^. Extra tamen hanc vel similem causam, Alcocer apud Lugo ® ait peccare mortaliter episcopum qui semel ludat. — 1 Di»p. 3. n IU. - ’ Dead., lib. 7, cap. 19, n. 79. · Sed merito (praecisis circumstantiis) Lu­ go hoc putat nimis durum. Sanchez ’ autem cum Medina, et Rebellus apud Diana8, excusat eum a mortali, si ludat semel ad recreationem; immo Salas apud Lugo ’ eo casu excusat etiam a veniali. Caeterum episcopum ludentem ludo merae sortis, etiam semel, difficulter puto excusari posse a scandalo gravi: sicut etiam censeo, si frequenter versetur in aliis ludis chartarum non omnino fortuitis. 903. - An autem peccent mortaliter clerici aut religiosi, qui assistendo inspi­ ciunt ludentes aleis? Hoc quidem prohibetur, ut vidimus, in cap. Clerici, de vita, etc., ubi eis praeci­ pitur ne hujusmodi ludis intersint.— Com­ muniter tamen negant doctores in hoc ipsos peccare mortaliter: nisi essent causa ludi mortalis, vel negligerent lusores cor­ rigere, vel nisi de tali ludo, quatenus mortali, sibi complacerent; secus, si assi­ sterent causa tantum se delectandi de initus Lopee de Salcedo, in Diaz Prax. crimin , cap. 73, Valtnt., ία 2— 2", di»p. 5, addit., lit. A. · « Coniil. mor., lib. 1, cap. 8, dub. 28, n. 5. - qu. 6, puoct. 5, §2, qu. 8, v. Tertio observandum. · Jacob, • Loc. dt., n. 9. · Alcocer, tr. del Juego, cap. 11, conci. 5. dt Graffiis, Decii, »ur., part. I, lib. 2, cap. 122, num. 5. · — Alcocer, loc. dt. · · Diip. 31, n. 12. — ’ Coniil.» lib. 1, 2··, poil qu. 61, de Dominio, qu. 5, art. 6, cap. 8, dub. 28, n.9, i. f. - Barthol. Medina, Sum., lib. I, dub. penult., cond. 2. — ’ Diip. 520, post prine. — Sotus, cap. 14, § 28, cap 6. — · Part. 7. tr. 9, resol. 4. — Salas, de Juit. et Jure, lib. 4, qu. 5, art. 2, poet conci. 3. · /gna- de Ludo, dub. 24. n 3, v. Tertio. · · Loc. dt. Navor., Man , cap. 20, n. 12. Salon, in 2 *· *Ckn » vetitu u tpktre lu dentes s leis; nCQ U2i *. submenu. Limiuui nes. /) Elbel, de Volo paupertatis, confer, 18, quotannis sibi ad usum concessis. Alii posse η. 655, videtur illud concedere; id enim ex omnia, quae possunt liberaliter donare. Sed Lugo et Sanchez habet, quos non reprobat; hoc melius relinquendum est arbitrio pruden­ sed addit: < Sapienter tamen Babenstuber... tis viri ». ait tum ex consuetudine Ordinum, tum etiam 902. - a) Scilicet, quando ipsi episcopi vel ex constitutione monasteriorum esse colligen­ aliae nobiles personae sunt infirmi, aut in dum, quaenam hic quantitas debeat censeri carcerem conjecti, aut in alio spirituali vel moderata ». corporali labore, ut dicunt Sanchez et Alcocer Salmant, tr. 13, cap. 6, n. 94, asserunt locis cit. posse religiosos aliquam moderatam pecuniae b) Lugo, disp. 31, n. 12 hoc modo loqui­ summam ludo exponere, tum quia supponitur tur : « Rebellus... putat... episcopos non posse praelati licentia, tum quia se habent ut filii; excusari a veniali si vel semel ludant, nisi « unde ex his, quae sibi ad usum sunt con­ urgeat necessitas excitandi vel recreandi in­ cessa, vel quae ab aliis accipiunt, vel ex de­ firmum, vel alia similis, cui non possit aliter stinatis ad suum victum, possunt, parce vi­ satisfieri: quod durum putat Salas. Sed du­ vendo, aliqua subtrahere ut ludo exponant ». rius fortasse alii loquuntur, ut Alcocer..., qui Et hic citant auctores, e quibus solus Azor, dicit episcopos peccare mortaliter quando ludis part. 3, lib. 5, cap. 26, qu. 8, v. Tertio, haec vetitis ludunt, nisi causa infirmitatis, carccris, omnia tenet; Lugo autem disp. 3, n. 144; vel alterius spiritualis aut corporalis laboris Molina, disp. 520, post prine., concedunt qui­ id faciant ». dem religiosum posse aliquam pecuniae sum­ c) Rebellus, part. 2, lib. 12, qu. 1, n. 10, mam ludo exponere, sed quoad hujus summae a mortali excusat ecclesiasticas personas, si determinationem, tenent sententiam quam su­ non frequenter, sed semel aut raro ludant; perius S. Alphonsus retulit. — At Salmant a veniali autem, ut minimum, excusandi non sic prosequuntur : « Quam vero quantitatem dc videntur, etiam si domi et sine scandalo lu­ terminatam possint exponere? Aliqui dicunt dant, maxime si sint religiosi aut episcopi, posse quatuor vel quinque aureos pro centum, • nisi (orte propter urgentem necessitatem re- 305 CAF’. 111. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV. dustria vel fortuna ludentium. Ita San­ chez * cum Cajetano ·>, Silvestro et An­ gelo, ac Diana Qua de re improbabiliter sentit Bartholomaeus de S. Fausto apud Diana g, quod clerici et religiosi assistentes ludis alearum non excusentur a mortali, eo quod in bulla S. Pii hoc interdicitur iis sub poena excommunicationis. Sed censeo, praefatum auctorem quoad hoc in magnum irrepsisse errorem: nam Sanchez3, loquens de ludo alearum, nil penitus meminit de tali bulla; meminit vero de ea paulo post 4. At ibi obser­ vatur, bullam S. Pii loqui tantum de clericis et religiosis assistentibus agita­ tionibus taurorum, non autem lusibus alearum. Episcopi autem, his lusibus ex propo­ sito et frequenter assistentes, difficulter etiam excusari possunt a peccato scan­ dali gravis <7. Quid de episcopo in> «piciente lu­ dentes. DUBIUM XIV. Quid sit Contractus Societatis. 904. Quomodo fit societas. — 905. De conditionibus requisitis ad societatem. - Quid venial nomine damnorum. — 906. Quid, nomme expensarum. Et an socius possit sibi dedu­ cere expensas-itineris. — 907. Qu. 1. An capitale sit dividendum, si unus confert pecuniam, alter laborem. - Qu. 2. Quomodo deinde dividendum lucrum. - Qu 3 An damnum sortis spectet semper ad dominum. - Qu. 4. An liceat pactum, ut damnum sortis sit commune. - Qu. 5. Quando inter fratres censetur facta societas, et quid in ea servandum. - Qu. 6. Quibus modis finiatur societas. — 908. An per tres contractus possit exigi lucrum certum, salvo capitali. — 909. De societate animalium. - Qu. 1. Si das rustico pecuniam, ut emat boves ad societatem, et ille in aliud impendit, possisne lucrum exigere. - Qu. 2. An liceat pactum supplendi oves mortuas, interim fructus dividendo. - Qu. 3. An liceat contractus ad caput salvum. — 910. Quid de filio nego­ tiante cum patre. CoQiractiu «cienti·, çiid. 904. - « Rcsp. Is est cum aliqui inter «se conveniunt, et contributis aliquibus « rebus ad lucrandum idoneis sive fructi• feris, ut pecunia, animalibus, industria, « labore, etc., commune aliquod lucrum « faciunt, quod, uti et damnum, pro ratione « et rata cujusque dividunt inter se. — « Vide Lessium, Laymann 5, Bonacina ·. 1 Conril. mor., lib. 1. cap. 8, dub. 29, n. 2. v. Ludus, qu. 8. Silvrst., An^rl., v. Ludus, n. 6. — Harihol. a 5. Faust., Specui, confess., disp. 32, qu. 29, n. 2. · Part 7, tr. 9, rcsol. 40, i. f. — 1 Loc. cit., dub. 29. — < Loc. dt., creandi aegrotum luderent, aliamve similem, cui aliter satisfieri non posset ». Et ita etiam a Diana affertur. 903. - a) Cajetanus, Sum., v. Clericorum peccata, negat esse mortale per se, quantum ex praecepto juris positivi pendet, < si teme­ ritas, si contumacia, si contemptus desit». b) Diana, part. 7, tr. 9, resol. 40, aliorum sententias dumtaxat exponit, neque ullum de iis profert judicium. <) Operae pretium erit hic pauca adnotare dc ludis, quos vocant, sive speculationibus bursae. Ad duplex genus hujusmodi ope­ rationes apte reduci possunt, videlicet ad em­ ptionem venditionem veram, sive fiat cum S .Ali-uoxsi, Optra moralia. — Tom. U. « Unde, spectando id quod ratio et ju« stitiae natura hic requirit, resolvuntur « hi casus: « Γ. Plus lucrari debet qui confert pe« cuniam et operam suam, quam qui vel • pecuniam, vel operam solam. « 2°. Capitale seu sors quam quivis « contribuit, si pereat casu vel culpa sodub. 31. Cfr in magno Bullar. Rom bullam Dt salute *rtxis, 1 Novcmbr. 1567. — Ltss., lib. 2, cap. 25, dub. I. — * Lub. 3, tr. 4, cap. 20. — · Disp. 3, de Contract, qu. 6, puoct I. η. I. pacto accessorio, sive non, aut ad emptionem venditionem fictam, in qua proprie sistit quod ludum bursae nuncupant, et est sponsio vera de pecuniae augmento vel decremento. — Porro si operationum istarum intrinseca moralitas consideretur, dummodo rite serventur debitae ad liceitatem venditionis vel spon­ sionis conditiones, theoretice loquendo dam­ nandae non sunt. Verum practice secus dicen­ dum est, si mala innumera quae secum ordi­ narie fert consuetudo ludis bursae vacandi attendantur: 1) cum non raro de ingenti pecu­ niae summa agatur, periculum subit totam familiam in ruinam adducendi; 2) ut variorum titulorum valor crescat aut minuatur, (alsa 20 Conditio­ nes requisi­ tae. LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. . ciorum levissima, contribuenti perit. — « Ubi discrimen est inter hunc contractum «et mutuum: quia in mutuo sors data . alienatur, et dominium ejus transfertur «in mutuatarium, cujus proinde solius « periculum ac damnum est, si casu pe« reat. In societate autem, qui sortem con« fert, eam non omnino alienat a se; et « sicuti commodum ac lucrum ad eum • spectat, sic etiam periculum et damnum. « — Bonacina’ ». 905. - Quatuor igitur sunt praecipuae conditiones licitae societatis: *1. Ut socie­ tas fiat in negotiatione honesta. *2. Ut da­ mnum sortis spectet tantum ad dominum. *3. Ut servetur aequalitas, nempe ut aesti­ matio laboris unius aequiparet usum pe­ cuniae alterius. Vide Salmant.®, Viva® et alios passim. *4. Conditio est, ut uterque socius subeat onus damnorum et expen­ sarum. Qoid vr Nomine autem damnorum veniunt tanmat nomi nc *m. — 1 Dc Novar., lib. 3, cap. 2, num. 46ô et 466. · Rebel!., pan 2, qu. % art. 3, num. 2. — « Loc. dt., punct. 4, lib. 15, qu. 7. n. 3. · · Dwp. 3, de Contract., qu. 6, punct. 4, Contract Quid, uminc ti penunc num 1. — ’ De Contract.. cap. 4, qu. 2, v. At socii. — passim evulgantur nuntia, v. g. dc belli peri­ commune ponunt, ac dein sortiuntur quisnam culo, de penuria cujusdam mercis, etc.; hoc loteriac objectum sit accepturus. — Per se autem mendacio decepti, plures cum non me­ hujusmodi contractus non est illicitus, modo diocri fortunae jactura ad contractus perni tamen serventur conditiones sequentes: T ut dofiissimos inducuntur; 3) accidit ut magno nulla sit fraus in schedulis educendis, nec in numero valores coacerventur, ut cujusdam solvendo praemio, quod obtigerit; 2° ut domi monopolii ope, justum pretium sive déprima nus loteriae m lucro non excedat, nec plus tur, sive plus aequo augeatur, et ita depereat moraliter lucretur, quam si alio contractu aliorum fortuna. Quapropter exoptandum sane licito pecuniam suam impenderet, vel merces est ut ab illis penes quos est legifera potestas, suas distribueret. Sed majus potest esse lu­ hoc ulcus societatis domesticae et civilis ra­ crum, si in bonum opus, vel publicam utili· dicitus evellatur. — In Italia (Cod. 1803) et tatem instituta sit loteria; nam loteriae par Germania 'Cod. 7U) ludi bursae stricte dicti, ticipantes censentur in hoc consentire. — Atta (DiJJcrt Hagcschàfl) ceteris ludis assimilandi men Guberniorum publica sortitio, prout fieri sunt, m quibus nempe non datur actio victori ; solet, valde periculosa est; nimiam enim pccu in Gallia lex 28 Mari. 1885 ista non dene- niac cupiditatem excitat, apud pauperes prae natur sertim laboris amorem exstinguit,otiosae vitae Denique pro coronide totius argumenti dc desiderium acuit, ac fortunas frequenter ab­ ludo, loquendum est de loteria, ut vocant, sumit. Ideo omnibus iste ludus dissuadendus seu sortitione quaestuosa. Haec est contractus est; immo peccant, qui pecuniam familiae ne­ quo plure quamdam pecuniae summam in cessariam sorti exponunt. CAP. \hi Al· * fefluaip» < initcru 4td«xere. SuUOJa ; mu 11· Jeiur pro· bibilior; pfinu, non * laprobA Uno ion· krtete pc· ilium; a! uro. hbo· tern, sort -nu quo *· Hra. divi * Jcoda est. luiu 4 It··, ion rnmodedu crfcUdumt •o. tatis. — Alii vet o, ut Roncaglia *, Molina J, Lessius3, Navarrus4; et Bonacina4 cum Reginaldo et Salon, concedunt posse inte­ gros deducere: modo aliter non sit con­ ventum, et diversa non sit consuetudo. Et probant ex lege Si fratres, § Si quis, ff. pro socio, ubi dicitur quod socius via­ tica..., et stabulorum, et jumentorum, et carrulorum vecturas, vel sui vel sarci­ narum suarum gratia,... (societati) recte imputabit. Unde, cum lex absolute con­ cedat socio sibi recipere viatica cum cae­ leris expensis, non apparet ratio cur ea non integre recipiat. Haec secunda sententia videtur pro­ babilior, utpote juri conformior. — Sed quia primam non audeo dicere improba­ bilem, ideo censeo quod si bona fide so­ cius sibi expensas applicavit, poterit reti­ nere. Secus, si mala fide; quia (ut diximus n. 761, Qu. 2, v. Sed quid) cum opinione probabili et non certa non potest inchoari possessio. 907. - Quaeritur Γ. Si in societatem unus confert pecuniam, alter laborem, an mfine societatis ante omnia restituendum sit capitale domino pecuniae ? Prima sententia, quam tenent Glossa '·, et Bartolus, Accursius, Covarruvias, etc., apud Palaum ’, negat; ct non solum lu­ crum, sed etiam sortem inter utrumque socium dicit esse dividendam. — Ratio, quia in societate omnia debent communi­ cari; unde, sicut mercator facit commu­ nem operam suam, sic alter debet suam pecuniam communem facere. Alii dicunt quod sicut ad dominum spectat capitale et postea ejus lucrum; sic ad mercatorem prius pretium suae industriae, et postea pars lucri; quod in idem coincidit. Secunda tamen vera sententia, quam te­ nent Palaus ", Azor · cum Baldo et S. Ber­ nardino Senensi; Lugo ‘°, Petrocorensis “, Bonacina ** , Cabassutius ‘8, Escobar u, Ron caglia ‘5, docet sortem semper primo loco domino deducendam, etiamsi nullum lu- 307 DUB. XIV. III. - DE CONTRACTIBUS. - erum supersit. — Probatur Γ. Ex bulla Sixti V. Extrav. Detestabilis, § 2, ubi sic sancitur. Si., finita societate ipsum capitale exstat, ei qui illud in societatem contulerit, restituatur, nisi socio recipienti fuerit com manicatum, aut aliter inter contrahentes super eo legitime conventum sit. — Pro­ batur?'. Ratione; qdia pecunia collata in societatem minime fit communis inter so­ cios quoad dominium seu proprietatem, sed tantum quoad usum seu commodita­ tem; ut habetur ex D. Thoma ·♦, ubi S. Do ctor ait: Qui committit pecuniam suam vel mercatori vel artifici per modum so­ cietatis cujusdam, non transfert domntiiim pecuniae suae in illum, sed remanet ejus ; ita quod cum periculo ipsius mercator de ea negotiatur, vel artifex operatur. Sicut ergo si pecunia perit, domino perit, ita si superest, eidem superest. Nec obstat dicere quod in societate fiunt communia tam industria quam pe­ cunia. Nam respondetur (ut jam innuimus), quod in societate non communicatur pe­ cuniae proprietas, sed tantum usus seu commoditas; unde sufficit ut uno confe­ rente industriam, alter conferat pecuniae commoditatem. Et ideo, si finita societate solum remanet capitale, non erit injustitia si totum domino restituatur, sicut enim socius amittit lucrum suae industriae, sic iste amittit lucrum commoditatis suae pe­ cuniae, quae cum sit negotiationi expo­ sita bene apta est fructum reddere. — Et sic etiam neque verum est id quod alii supponunt, nempe quod unus conferat operam, et alter pecuniam. Nam revera ex una parte contertur opera; et ex alte­ ra, non pecunia, sed pecuniae commoditas praestatur. Unde, non quidem debetur mercatori pretium sui laboris, et sui labo­ ris lucrum, sed tantum dimidium lucri spectat ad eum, ut fructus suae industriae, et dimidium spectat ad dominum sortis, ut fructus commoditatis suae pecuniae negotiationi expositae, semper domino in kg. I *>, Hal. in tnagoo BulLir. Rom. - H 2· 2 , * n. 1. - · Loc. dt., n. 2. - · Part. 3, lib. 9, cap. 3, quacr. I art. 2, ad X ari. 4. controv. 3. num. 2b qu. 78, (Mfail Uti rc»poo dctUI, 306 Opiniones dc facro di­ videndo, post detra­ ctam sor­ tem. S. Doctor ait dividen­ dum pro ra­ ta. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. salvo suo capitali. Prout si quis ad nego­ tium confert navim, et alter operam, com­ pleto negotio, navis quidem integra de­ betur domino, cum tantum usus navis sit collatus; et lucrum deinde est dividendum. Quaeritur 2°. Detracta sorte domino, quomodo dividendum est lucrum? In hoc valde obscure et confuse doctores loquuntur. — Alii, ut Lessius ’, Viva a> (et probabile putat Croix *) dicunt quod si unus confert centum aureos, et alter operam tantidem aestimatam, tunc aequaliter dividendum est lucrum et ca­ pitale; juxta primam sententiam allatam in praecedenti Quaestione. — Alii vero, ut Cabassutius 3 cum Angelo, Silvestro, Navarro et Petro Navarra, etc., dicunt quod, deducto prius capitali in beneficium domini, reliquum aeque dividendum sit, si valor operarum aequiparet valorem sortis. Pace tantorum doctorum censeo, neu­ tram praedictarum sententiarum aequitati conformem esse. Prima enim plus aequo tribuit ponenti operam (ut jam diximus in Quaest. 1*); secunda, plus ponenti pecu­ niam. — Hinc omnino mihi dicendum vi­ detur cum Roncaglia et Palao4 cum Rebello, quod, salvo capitali domino, lu­ crum dividendum est pro rata; habita ratione valoris industriae ex una parte, et ex altera commoditatis praestitae ex pecunia, juxta communem aestimationem lucri quod communiter haberi solet ex pecunia applicata ad negotiationem. Hinc bene advertendum cum eodem ' Cap. 25, n. 9. — 1 Lib. 3, part. 2. n. 1101. - ■ Lib. 6, op. 13, n. 6. . Atteri., v. Societal I, n. 17. Stlvest., v. So- itrtat I, qu 20.- Martin. Novar., Man., cap. 17, n. 251 et 252. - Pttr. Nazar., lib. 3, cap. 2, n. U9, 454 et 458. — ‘ Tr. 33, 907. - a) Viva, de Contract., qu. 9, art. 3, n 5, supponit Titium v. g. apposuisse 100 in societatem; et Cajum, industriam pariter 100 aequivalentem, et finita societate 200 haberi; tunc « Ex ducentis aureis (inquit),., extrahendi sunt centum, quos posuit Titius pro sorte, ct extrahendus est valor operae ct industriae, quam posuit Cajus, perinde ac si fuisset fa­ mulus, ct quod superest, utrique dividendum. h f Roncaglia, tr 14, qu. 12, de Contr. societ., cap 2, qu 3, resp. 2, scribit: «Prius resti­ tuendum est capitale, si supersit, illi qui appo­ suit pecuniam, et postea dividendum lucrum juxta aestimationem industriae et laboris >. <) Roncaglia, tr. 14, qu. 12, cap. 3, reg. Roncagliaδ et Sporer quod aliquando in­ dustria mercatoris plus valebit quam usus pecuniae, et tunc proportionaliter debet lucrum distribui: ita ut aliquando licitum possit esse pactum, ut in fine etiam capi­ tale dividatur, aeque interim distributo lucro: prout fit ex consuetudine in plu­ ribus locis, in societate animalium, ut testatur Cabassutius \ — Insuper adver­ tendum quod aliquando valor industriae decrescit ob multitudinem operariorum societatem petentium. Qua ratione pote­ runt forte excusari plures contractus qui primo aspectu videntur injusti; eo quod operariorum industria in societatem col­ late, juxta consuetudinem loci commu­ niter non pluris ibi aestimatur. E converso, injustum omnino esset pa­ ctum quod, empta merce, ante omnia du­ rante societate restituatur domino suum capitale, et deinde quod superest aequa­ liter dividatur. Nam licet compensentur mercatori fructus quos interim non per­ cipit, cum medietate sortis quam in fine societatis percipiet: tamen ponenti pecu­ niam minuitur periculum sui capitalis, dum in principio illud salvum facit, et mercator, si postea merx pereat, subjacet periculo sortis et lucri. — Ita optime Ron­ caglia Quaeritur 3°. Ah damnum sortis sit commune, quando, uno conferente pecu­ niam, altero operam, pecunia casu perit? Prima sententia, quam tenent Majore, Glossa d>, et alii apud Azor d>, sic distindiip. 8, punct. 1, n. 3; et punct. 3. n. 2. · Rebel., part. 2, lib. 15, qu. 3. n. 1. — · Tr. 14, qu. 12, dc Contr. sodet., cap. 2, qu. 3, resp. 1. — · Tr. 6, cap. 6, n. 51, i. f. — ’ Lib. 6, cap. 13. n. 7, i. f. - · In 4, dist. 15, qu. 47, § His dictis, v. Tertius. in praxi, η. 3, videtur ita sentire, scribens: « Injustum pariter in praxi... reputandum est pactum quo socius apponens laborem nil lucri debeat accipere, donec ex fetibus et fructibus extrahatur prius capitale restituendum appo nenti, et dcin quod superest aequaliter divi­ datur. Meo videri in hoc pacto manifesta ha­ betur injustitia; nam apponens capitale habet illud salvum et integrum; qui vero reciperet animalia non ita facile compensabitur pro suis laboribus; antequam enim integrum restituat capitale, facillime tanti erunt ipsius labores, ut non salis compensentur, eo quod acquirat dominium medietatis gregis». ··) Azor, part. 3, lib. 9, cap. 3, qu. 3, haec CAP. III. - Duuttua wrti· <11qaindo coamane, I«it· alio· S. frxtor utadaolum do ni nom pertinere. Pactum e: Jarcnam lortii »it team une, iliquan (a licitum. DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV. guit : Si sors peril postquam socius suam operam posuit, tunc damnum totum spe­ ctat ad ponentem pecuniam. Si vero pe­ cunia perit antequam socius operam prae­ stet, damnum debet esse commune. — Ratio, ut dicunt, quia tunc, uno aequaliter conferente operam, et altero pecuniam, omnia fiunt communia lucra et damna. Secunda tamen et vera sententia, quam tenent Glossa ‘, Navarrus ·, Angelus Sil­ vester4; Azor6 cum Bartolo, Baldo, S. Ber­ nardino Senensi et aliis, docet damnum sortis ad solum dominum pecuniae perti­ nere. — Ratio, quia non est verum quod, collata pecunia, etiam sors conferatur; confertur enim tantum pecuniae commo­ ditas (ut supra diximus in Quaest. 1·). Unde cum, sorte pereunte in principio contractus, dominus illius nullam pecu­ niae commoditatem conferat; sic etiam ad nihil tenetur alter si nullam conferat operam. Et ideo diximus e converso quod, finita societate, prius reddenda est sors domino pecuniae, et postea lucrum, si re­ manet, inter socios dividendum. Quaeritur 4°. An liceat pactum quod, sorte pereunte, commune sit damnum in­ ter ponentem pecuniam ct mercatorem? Respondetur: Si pactum sit ut, sicut damnum, ita et sors sit communis, tunc licitum est. Quia, sicut ponens operam habet commodum, ut ipsi tradatur media 1 In kg. S· non fueril 29, (T. pro aoao, ▼. — 309 pars sortis, quamvis sors de jure tota ad dominum spectet; sic aequum est ut, sorte pereunte, ipse subeat mediam partem damni, licet damnum sortis ad ipsum non pertineat.Iu Roncaglia·;et Azor’cum An­ gelo, Silvestro, Rosella et aliis. — Si ver© Aliquando illicitum. pactum est ut sors non sit communis, com­ mune vero sit damnum, tunc certe illicitum est et injustum ; cum nulla hic detur justa recompensatio. Vide Azor, Roncaglia ·. Quaeritur 5°. Quandonam censetur in­ ter fratres contracta societas, et quid in ea servandum? Quando Respondetur: Non censetur facu socie­ cenitatur tas, nisi expresse vel tacite ex conjectu­ contracta *«ieta» in­ ris id habeatur. Unde, non quia fratres ter fratre * habent patrimonium indivisum, et de com­ muni mensa vivunt, inter ipsos contrahi­ tur societas: nisi vero omnes in aliquo negotio se exerceant ; vel nisi, uno nego­ tiante, alii conferant bona sua. Ita Azor ·, Molina ·); Bonacina f> cum Filliucdo; Ron­ caglia ,0. Idque clarius praesumitur, si omnes conferant in commune cuncta bona ad unumquemque spectantia. — Hoc ta­ men intelligitur quando unusquisque con­ fert etiam bona propria, praeter commu­ nia. Secus, si tantum unus sua propria bona confert, puta lucra alicujus officii vel artis, et alii sola bona communia; tunc enim is potest ea sibi compensare, ut di­ cunt Azor cum Bartolo O et Baldo qu. 12, cap. 3, rtg. in praxi. n. 3. — ’ Pan. 3, lib. 9, t v. Societas I, num. 10 - Si/vrs/., • Man., cap. 17, num. 252. — ■ V. Societas f, num. 10. — cap. 3, qu I. - An el. * • V. Societas I, qu. 6. — · Part. 3, lib. 9, cap. 3, qu. 3, Baldus, v. Societas I, qu. 6. - Rose lia. v. Sociatas, n. 18» qu. 17. — Aaor, loc. at. — · Loc at. — · Loc. at., cap. 19, tn camd. leg., n. 20 ct 21. · S. Bernard. Sencn., part. 2, qu. 1. — Fili., tr. 38. nam. 113 et »eqq. — · Loc. cit., •erm. 39, art. 2, cap. 3. v. lertio quaeritur. — · Tr. 14, cap. I, qu. 1. v. Secunda. · Bar talus, in legem I. C. pro socio. scribit « Ejusdem sententiae videtur fuisse Glossa in 1. 1, C. pro socio ». — At revera Glossa illa haec tantum habet: «Quid si hic sors sit amissa, an tantumdem debeat repo­ nere, et an sit commune periculum? Respon.: non est commune periculum, ut ille qui ope ram ponebat aliquid conferat; sed finita est societas interemptione rerum...; et circa pecu­ niam consuevit exhibere operam, quam modo non habet ». Molina concordat quidem; sed loquens dc fratribus, qui bona indivisa possident, hoc modo, disp. 421, n. 5, mentem suam exponit: «Quando aliud non fuit expresse deductum in pactum, vel aliud tacite non colligitur suf­ ficienter ex mutua communicatione omnium universim bonorum, ea societas censenda non est omnium bonorum universim, sed solum quoad bona haereditaria et lucra ac damna ex illis, aut ex aliqua particulari negotiatione et administratione eorum bonorum, vel simul etiam quoad opera fratrum ac sororum, quae administrationem ac juvamen familiae con­ cernunt ». f) Bonacina, disp. 3, de Contract., qu. 6, punct. 7, n. 2, principium generale, non vero exempla affert: « Utrum fratres, inquit, cen­ seantur societatem iniisse hoc ipso quod patri­ monium commune habent et de communi mensa vivunt? Respondeo negative, quia ad contrahendum societatem requiruntur verba aut signa indicantia contractum societatis, praefata autem signa sunt indifferentia ». Azor, part. 3, lib. 9, tit. dc Societ.; 310 • *r' Modi quibux hnitur * ♦neietA LIB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ac Bonacina1 cum Navarro *A Et ita pa­ riter, si unus majorem laborem conferat (ait Bonacina , * contra Molina), potest ille plus accipere, juxta aestimationem sui la­ boris. Si autem aliquis frater absens negotietur communi nomine ex communibus bonis, intclligitur habere societatem, usquedumadmoneaturabaliis fratribus velle ipsos divisionem facere; et tunc neque etiam desinit societas pro negotiis ince­ ptis,— Ita Roncaglia8 cum Giribaldo, con­ tra aliquos. Quaeritur 6°. Quibus modis finiatur societas ? l.° Finitur completo tempore ad socie­ tatem constituto, aut finita negotiatione, ex leg. Actione, § Item, ff. pro socio. 2°. Per mutuum sociorum consensum. Ad id autem sufficit etiam tacitus con­ sensus, nempe si alter sociorum incipiat seorsim negotiari pro seipso, 1. Ita quoque, ff. eod. tit. — Si vero quis, socio invito, renuntiet ante tempus, tenetur ad inte­ resse. Excipe Γ). Si hoc est necessarium ad bonum publicum, ut si socius abesse debet causa reipublicae, nec alium com­ mode subrogare possit. 2°). Quando nulla subest spes obtinendi id ob quod facta est societas. 3"). Quando alter non servat pacta. 4"). Quando alter grave damnum infert societati. Haec tamen debent esse certa; alias possessio stat pro observantia contractus. Vide Bonacina4. 3°. Finitur societas morte alterius socii, nec transit ad haeredes; et hoc etiamsi conventum sit ut transeat societas ad hae­ redes mercatoris5. Ratio,quia in societate eligitur industria personae; ignoratur au­ tem qualis sit industria haeredis. — Ex­ cipit tamen Bonacina e, nisi pactum jura mento sit firmatum. Sicut etiam non fini­ tur societas, circa negotia coepta; neque circa vectigalia, seu alias res publicas conductas'λ- ut Molina’, et Bonacina * cum Filliuccio, etc. communiter. 4°. Finitur societas etiam per mortem civilem, id est per exilium aut professio­ nem solemnem socii . * 5°. Finitur, si socius egestate vel infir­ mitate laborans, aut in carcerem conje­ ctus, non posset pecuniam vel laborem promissum praestare. — Item, si pereat pecunia collata, etiamsi socius habeat aliam quam possit conferre. Bonacina — Item, si res ita sint mutatae, ut societas non sit amplius idonea, ex cit. leg. Verum, § fin 908. - « 3°. Potest tamen etiam fieri m « hoc contractu, ut quis juste servet sor« tem suam indemnem, et insuper certum ■ lucrum percipiat, si nimirum ad contra « ctum societatis adjungantur duo alii » assecurationis et venditionis: cujus tale « exemplum ponit Laymann. — Inis socie « tatem cum mercatore, et contribuis ei •X» florenos v. gr.; spes est quod is * quotannis lucraturus sit 300, cujus lucri « dimidium v. gr., jure societatis tibi dc* betur una cum sorte. Sed quia ad te « quoque pertinere deberet ejusdem sortis « periculum: ut ipse id periculum in se • Dttp. 3, de Contract , qu.b, punct.", n.8. — < Loc. /torrrs socii succedil. — · Loc. cit., num. 3. — ’ Dbp. 414 qu. 12, uip 4, qu. 1. · Giribald., tr. 3. de Contract,, cap. 12. num. 5. - · Dnp 3, qu.6, punct. ult.. num. I, i. f. - Fill tr. 38, n.29. — · Ex lef. Verum, Ç tin. (I. pru wdo. cum dub. 8. num. Μ. - · Loc. cil., punct. ult., num ? — * Ex Imtttut. dc capitii diminui. — ·· Di p. * cit., nam, 3. — Molina, diip. 421, num. n. — 1 Tr 14. Icf Verum, fn haeredem. ff. pro MKio, ct leg. Actione, «odeum ptrtiun' «tdjuofi 3, dr Contract qu o. punct ult., num. 5. — Layin., hb. 3, tr. 4, cap 2U S Morte, ff. eod , cum Glo*%a in le£. Actione, art v. Λ>· num. 2. cap, /9. qu, 5, dicit fratrem, contracta cum cietas victus communis, bene tamen posst repetere, si non sit contracta hujusmodi so cietas. Et hic citat Baldum (ex Silvestro) in lex Cum duobus, if. pro socio, at rursus Baldus ibi haec non habet. hi Navarrus, Man , cap 171 n. 161, non citatur a Bonacina pro hac sententia. ' Haec dicuntur a Molina et Filliuccio de vectigalibus vel aliis rebus publicis tondu ctis, in casu quo conventum sit, ut societas ad haeredem transeat: supponunt vero omnes vitati auctores idoneum esse haeredem altero fratre societate simpliciter, posse repe tere bona castrensia vel quasi castrensia, qua· m communem utilitatem impendit, pro quo citat Bartolum in leg. Si patruus 4, C. Com­ munia utriusque judicii; at certe Bartolu> hoc non dicit, nec dc castrensibus loquitur — Deinde Azor, qu. 6, loquitur de casu, quo duo (ratres post patris obitum convivunt, com­ muni utentes mensa, et unus eorum ex suo aliquid in communem victum impendit; quem negat posse id repetere, si est contracta 311 CAP. IIL - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV. Trino * ccn tractui, inti alien Illicite·. « suscipiat et tibi sortem assecuret, in hu« jus oneris compensationem relinquis ei « majorem partem lucri sperati, ut scilicet « duae partes lucri ad ipsum, et tertia ad « te pertineat. Et rursus, quia spes lucri « hujus incerta est, ideo adhuc partem « hanc lucri sperati, nempe 100 florenos « in spe, vendis etiam eidem pro 50 vel « 60 v. gr. annuis certis et in re. Et sic « tandem id lucrum facis, et sortem ser« vas indemnem. — Vide Laymann et Bo« nacina 1 ». Haec est celebris illa Quaestio Trium contractuum: an per eos possit lucrum certum exigi, salvo capitali? Prima sententia negat, quam tenent Sotus3, Merbesius3, Habert4, Pater Con­ cina &, Continuator Tournely · (qui tamen1 admittit contractum duplicem, ubi sola sors vel solum lucrum assecuratur: in quo consentit etiam Cabassutius ■); item Baîlez, Rebellus, Prado, Tapia, Ledesma et Mercado, apud Salmant.·; et videtur adhaerere Azor ,0. — Ratio, quia per hu­ jusmodi contractus adjunctos contractui societatis, societas destruitur ; cum de ejus natura sit, ut dans pecuniam sit in peri­ culo lucri et sortis, vel saltem alterutrius, juxta sententiam Cabassutii et [Contin.] Tournely, ut supra. Destructo autem so­ cietatis contractu, deficit justus titulus ex quo ille possit fructus exigere ex sua pe­ cunia: et tunc exigeret lucrum ex mutuo, in quod transiret societas, dejecto toto periculo sortis et lucri in socium recipien­ tem pecuniam. — Nec obstat dicere quod si contractus isti societati adjecti fierent cum personis diversis, vel in diverso tem­ pore cum eodem socio, jam persisterent; sic etiam, si fiunt eodem tempore et cum eodem socio. Nam respondent fautores hujus primae sententiae quod in iis casi­ bus perseveraret societas: sed hic societas destruitur, et sic deficit fundamentum lu­ cri ex ea percipiendi. Praeterea tuentur praefati auctores, op­ positam sententiam reprobatam jam fuisse a Sixto V per bullam Detestabilis ”, edi­ tam anno 1586, ubi in § / sic dicitur: Dam­ namus et reprobamus omnes... contractus, conventiones et pactiones posthac ineun­ dos seu ineundas, per quos seu quas ca­ vebitur personis, pecunias, animalia aut quaslibet alias res, societatis nomine tra­ dentibus, ut, etiamsi fortuito casu quam­ libet jacturam, damnum aut amissionem sequi contingat, sors ipsa seu capitale semper salvum sit, et integrum a socio recipiente restituatur, sive ut de certa quan­ titate- in singulos annos aut menses, du­ rante societate respondeatur. Et ideo huic sententiae videtur adhaesisse noster SS. Pontifex Benedictus XIV, in suo aureo libro de Synodo ”, ubi dixit quod, licet quaestio haec adhuc indecisa remaneat, siquidem plures et non obscuri nominis posteriores theologi trinum contractum ab omni usurae reatu absolvunt, hanc tamen sententiam sentit praefatae bullae magis congruere. — Accedit alia bulla S. Pii V, qui in sua extrav. Cum onus, § 4, de Cen­ sibus, sic dixit : Conventiones, directe aut indirecte obligantes ad casus fortuitos eum, qui alias ex Hatura contractus non tenetur, nullo modo valere volumus. Secunda vero sententia communior de­ fendit licitum esse hunc trinum contra­ ctum: dummodo absit animus fenerandi, et omnino obligetur socius pecuniam acci­ piens, ut illam ad negotium applicet. Hanc tenent Navarrus ”, Lessius ”, Toletus ”, Lugo”, Laymann ”, Palaus ”, Bonacina ”, Escobar “, Roncaglia ”, Mazzotta -, Spo­ rer w, Molina “; Salmant. 34 cum Joanne Majore doctore Parisiensi, et Silvestro, Petro Navarra, Armilla, Medina, Lopez, Laym., lib. 3, tr. 4. cap. 20, n. 2. — 1 Disp. 3, qu. 6, u Lib. 10, cap. 7. n. 4. — SL Pius V, bulU Cum anus, 11 KaI. punct. 3, n. 10. — · Dc JusL. lib. 6, qu. 6, art. 2. — ’ Sum., Fcbr. 15W4. ia magao Bull at. Rotn. — “ Man. cap. 17, η. 254 part. 2. qu. 48, dec is. 9. — · De Contract., cap. 15, qu.6. ce 258. - »· Cap. 25, num. 23 el 32. - u Lib. 5. cap. 41 reap. 4. — Λ De Just., dissert. 3, cap. 21, $ 4 ct seqq. — · Dc - “ Disp. X, n. <0. — Contract., cap. 4, art. 1, concl. 1. — ’ Loc. cil-, concl. 2. — M Tr. 33, disp. 3 * • Lib b. cap. 13. $ I. — Befa, in 2— 2··, qu. 78, arL 4, qu. X punct. II, n. 2· — · Lib. 41. n. 88» — ® Tr. 14. qu. 12. part. 2. Hb. 15, cap. 3, qu. 2. — “ Tr. 3. disp. X qu. 4. cap. 4. — α Tr. 6. qu. 4. η. 1. - Prado, cap. 29, qu. 2, n. 24. - Tapta, torn 2, cap. b, n . 58. - · Disp. 417. - · Tr. 14. cap X n. 100 el lib. 5, qu. 17. art. 14. n. 3. · Pc/r. Lffam., Sum , part. 2, seqq. · Joan, Major, in 4, disc. 15, qu. 48 el 49. · Si/vrs/ tr. S, cap. 34, de Contr. *ocict.. v. Societas I, qu. 2. v. f. Petr. Abtur., Hb. 3, cup. ? num. 441 cl It?. · Armilla, v. Societal, num 6. Barthol. de Contr. societ., dub 1, concl. L de Contract . cap 8. num concl 5. · Met< ado, tr. I, 15. · · Tr. 14. cap. 3. num. 99. - ·· Bart. 3, lib. 9, cap. 4. qu 5. v. Dfh Λ/λ. — " Bulla de 21 Octob Ι5Λ», in magno Bullar. Rom. n. 2. punct. 5, a. 3. — ·· Disp. 3, de Contract., Lib. X tr. 4, cap. 18, η. II Medina Sum., Hb. 1. cap. II, 4 27. LhAk, Loprs, dr Contract., hb. 1. cap. b5. v. Expedita μιη> Coramu mui afllr malar Heit us. 312 i I LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Maldero. Et valde probabilem vocat Azor saltem de jure naturali. — Vide etiam libel­ lum excusum Parisiis anno 1745, hoc titulo: Examen théologique sur la société du prêt à rente, in quo verbatim referuntur appro­ bationes trini contractus, editae ab academiis et facultatibus theologicis, Coloniensi, Trevirensi, Complutensi, Salmantina, Ingolstadiensi, Friburgo-Brisgoica et Moguntina. — Ratio praecipua hujus sen­ tentiae jam supra est tradita, nempe quod si hi tres contractus disjuncti valent, etiam conjuncti valere debent. «.Λβρο"· Nec subsistere dicunt auctores hujus menu, pn- secundae sententiae duo illa praecipua ra« Knten- , , , . Γ , ti*e. fundamenta adversariorum, nempe quod cessante periculo destruitur societas; et quod de societate transit in mutuum. Nam, quoad primum, negant Navarrus et Lugo, quod periculo in socium conjecto, societas destruatur. Sicut enim in con­ tractu commodati, quamvis periculum rei fortuitum de sui natura spectet ad domi­ num, justa tamen compensatione facta, potest illi adjici pactum ut periculum spe­ ctet ad commodatarium, prout habetur ex cap. un. de commodato, neque tunc destrui­ tur contractus commodati: sic etiam in contractu societatis, de cujus essentia non est ut sit commune periculum damni, prout asserunt adversarii, sed id probare debe­ rent, cum immo potius oppositum clare probetur ex leg. &’ non fuerint, § Ita, ff. pro socio, ubi dicitur: Ita coiri societatem posse, ut nullam partem damni alter sen­ tiat, lucrum vero commune sit, Cassius putat. — De essentia ideo societatis tan­ tum esse dicunt ut utraque pars aliquid conferat ad communem usum et lucrum, et aequalia sint commoda et incommoda. Ex quo fit ut ex commodis aequalibus aequalia sint lucra, et ex aequalibus in­ commodis aequalia sint pericula. Unde quando quis assumit totum periculum, socium assecurando tum de sorte tum dc lucro, licet majus sentiat incommodum, illud tamen sibi compensat commodo ma­ joris lucri. Contra vero, conferens pecu­ niam, quamvis nullum sentiat incommo­ dum periculi, sentit tamen incommodum minoris lucri, et sic fit aequalitas: ex qua principaliter constituitur societas. — Quan­ tum autem lucrum possit exigi? Magister Serra, apud Salmant., putat octo pro cen­ tum; Bonacina censet plus, si negotiatio esset lucrosior et minus periculosa. Sal­ mant. a> autem dicunt, regulariter posse exigi quinque pro centum. Ad secundum vero fundamentum, nem­ pe quod societas eo casu transiret in mu­ tuum, quia, conjecto in socium toto peri­ culo sortis, tunc etiam in eum transfer­ retur sortis dominium, ita ut sine alterius socii injuria posset ille pro libito de tali pecunia disponere;diverse respondent fau­ tores secundae sententiae. — Lessius 2 et Azor8 (quamvis hic contrariae sententiae adhaereat) dicunt quod hujusmodi con­ tractus, licet non remaneret societas, non tamen transiret in mutuum, sed in aliam speciem contractus, nempe conductionis operarum socii, ut loquitur Lessius, vel contractus innominati, ut ait Azor, qui pro certo habet tunc contractum non tran­ sire in mutuum. — Alii vero, ut Lugo, Palaus, Escobar et Roncaglia, respondent quod, non obstante periculo suscepto a socio, adhuc persistit societas. Sicut enim (inquiunt) in commodato h>, si commodatarius suscipit in se periculum rei com­ modatae, non acquirit illius dominium, cum permaneat contractus commodati, ut habetur ex cit. cap. un. de commodato, ita etiam in nostro casu socius, ob peri­ culum in se susceptum, non acquirit domi­ nium sortis sicut in mutuo: etenim, quam- MaMtr.' tr. 5, ap. 2, dub. 9. — » Pan. 3, lib. 9, cap. 4, qa. 5, v. Ex hti. — Navar,, Commentar. de Utaris, n. 35 et «eqq — £m ; qui auctor insuper testatur sibi retulisse Patrem Tucci quod cardinales Toletus et S. Severina, quibus commissa fuerat cura hanc bullam sanciendi, idem affirmassent. Item Lugo refert quamdam decisionem ‘ Diip. 30, num. 44. — Lutf, loc. cit., num. 43. — Rotae Romanae sub die 3 Junii 1602 (ex Cherubino4), ubi decretum fuit, praefatam bullam solos comprehendere contractus usurarios de jure naturali vetitos, additis tamen majoribus poenis. — Demum re­ spondent Salmant.8 cum Lessio et Maldero bullam vel receptam non fuisse, vel usu in hac parte abrogatam Testantur enim adesse consuetudinem immemora­ bilem tali modo contrahendi in Hispania, Gallia et Italia, et fere per totam Eccle­ siam. Ad bullam autem S. Pii V, vide quae alii auctores respondent supra, n. 849. Hanc secundam sententiam, tot aucto­ ritatibus et rationibus roboratam, merito non reprobant Ludovicus Abelly * et au­ ctor Petrocorensis ’ (quamvis contrariae sententiae adhaereant), et ego satis pro­ babilem reputo. — Caeterum, quia non potest negari, hujusmodi contractum pe­ riculo non carere animi usurarii; hinc censeo expedire ut prima sententia uni­ verse omnibus suadeatur 'A 909. - « 4°. Societas etiam in pecoribus « valide et licite instituitur. Et interdum « quidem ita ut tam pecora ipsa quae al« teri pascenda et nutrienda traduntur, « quam emolumenta et fructus, ipsaque « detrimenta et damna, danti et accipienti « communia sint. Interdum vero, ita ut pe« eorum dominium, ideoque etiam pericu« lum sive casus fortuitus spectet ad so« lum dantem; emolumenta autem fru«ctuum, nempe fetus, lanae, lactis, ad « utrumque. — Vide Lessium 8 et Lay• mann · ». Bullor . ichol. 1. ad bullans 45 Sixti V. — · Tr. 14, cap. 3, Lns., cip. 25, n. 33. — Salmant., tr. 14, cap. 3, n. 104. num. 104. - Less., cop. 25. num. 33. — Imw. loc. dt., n. 37 cum n. 40. — 1 Tr. 14, qu. 12. cap. 3, qu. 2, poRt med. — · Loc. dt., n. 37. — Lu&>, loc. dub. 9, v. £. — · De 7· Pracc dccaJ . § 13, n. 6. — ’ Dr dt. · Fili., tr. 38, num. 59. — Lu^o, loc. cit. · « Compend. n. 21. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 20, n. 4. c) Comitolus a Lugo citatur pro vivae vo­ cis oraculo, quod cardinales Patri Tuccio te­ stati essent. At revera Comitolus, Resp. mor., lib. 3, qu. 12, n. 3, v. f., dicit dumtaxat car­ dinales illos testatos fuisse, Sixtum sua lege prohibere noluisse nisi injustos societatis con­ tractus. d) Lessius et Malderus dicunt bullam non esse receptam, < vel certe (addit Lessius) non vetare hanc formulam, sed alio spectare». ') Haec S. Doctoris conclusio est ex 3" Theo­ logiae moralis editione (anni 1757); eademque Just, asp. 8, qu. 1, v C, V. Maldsr., tr. 5, cap. 2, si absolute. — · Cap. 25, fere, et quidem subngidior, reperiebatur in 2* editione (Neapoli 1753); sed in opere cui titulus est Istr usione e pratica, et praesertim in 6» editione, anno 1765, Neapoli praelo sub­ jecta, S. Alphonsus suam sententiam in mi­ tiorem et aequiorem formam redegit: «Del resto diciamo, inquit in dicta edit. 6·, cap. 10, n. 229, chc un tal contratto non è lontano da ogni pericolo di usura; ond’è piü sicuro l’astenersene. Almcno conviene, che tal con tratto non si faccia mai senza il consiglio de’ Teologi ». Quae quidem latine sic redd un Secunda lentenua. «Atu proba­ bili·. Socie ta * AninKhutn. 314 Aniouiu rmn>. domino pc- IH ;μ * in •» *·4*ι • ** o«u de n"™ ÏÎT * «nd ani- LIB. Π!. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Hic operae pretium est aliqua valde utilia ad praxim adnotare de societate animalium. — Juxta naturam societatis, ani, maha quae pereunt, domino tantum penre debent. Iis autem pereuntibus, ad custo­ dem pertinet probare quod illa sine sua culpa perierint; alias tenebitur restituere domino eorum aestimationem, ut bene ajunt Continuator Tournely 1 cum Sambovio, Pontas et aliis. Idque clare proba­ tur ex lege Cum duobus 52, § Damna, ff. pro socio, ubi: Quod si a furibus (pecus) subreptum sit, proprium ejus (id est cu­ stodis) detrimentum est; quia custodiam praestare debuit, qui aestimatum accepit. Quaeritur 1°. Si rusticus petat a le pe­ cuniam, ut par boum emat et ad negotium applicet, revera tamen ille non emit boves, sed debitum suum exstinguit, utrum pos­ sis tu lucrum exigere? Bene distinguit Roncaglia ’ quod si tu mala fide pecuniam dedisti, sciens illum non empturum b0VeSi nihil exigere potes; nisi (intelligendum) aliunde pecuniam applicasses alteri negotiationi, et de hoc illum monuisses. Si vero bona fide dedisti, tenetur ille reddere tibi lucrum cessans: et tunc ad illud tenetur, etiamsi tu eum de tali lucro cessante non monuisses. Quaeritur 2°. An sit licitum pactum, quod si ex grege aliquae oves pereant. suppleri debeant ex fetibus qui nascun­ tur, et interim caeteri fetus, lana et caseus aeque dividantur? Negant Tamburiniuss; et Silvester, An gelus, Tabiena, etc., apud Azor 4; quia dicunt in hoc non servari aequalitatem. — Filliuccius 5 autem ait in hoc standum Pictis ut ove» esse consuetudini locorum. Attamen di­ reaalci cunt iidem Filliuccius, Azor· cum aliis; luppluilur ex fed illki item Palaus’ et Roncaglia·, hunc contra­ bu», tum Jvtti Alio». ctum satis licitum esse, quia talis substi­ tutio ovium resultat tam in gratiam pa­ JttXU »liet storis quam ementis oves. Nec officit quod Ito», tum interim pastor amittere debeat lucrum fetuum substituendorum; quia etiam in­ terim socius amittit partem sui lucri. Prtn» His tamen non obstantibus, prima sen­ *entcDt>a» tentia omnino vera mihi videtur; quia, mnino »σι licet lucrum utrique prius diminuatur, et S. Doclun. utrique postea compensetur; tamen fetus qui substituuntur, aeque dividendi essent inter pastorem et dominum. At quando substituuntur, id certe magis cedit in uti­ litatem domini, quam pastoris: cum do­ minus jam sibi compenset deinde jacturam lucri, sicut et pastor, sed interim dominus ‘ semper salvam sibi servat sortem quae ipsi diminui deberet ; et ideo in contractu non servaretur aequalitas. Quaeritur 3°. Ah liceat contractus so­ cietatis vocatus ad caput salvum, scilicet, quando traduntur pastori animalia cum pacto reddendi ea salva in eodem numero in fine societatis, et lucrum dividendi? Per se loquendo, hic contractus illicitus Ctmnw • . Τ’* ι· α xr· in. AOCleUti· est, ut bene ajunt Roncaglia Viva10; ad Azor u cum Silvestro et Reginaldo a>. — &. Quia sors debet stare periculo apponentis; cllu* res enim suo domino perit. Probabiliter tamen licitus fieri potest, „ ProfaN ............... „ .. liter St h si adjiciatur alius contractus assecuratio- citu». «ddinis, compensando pastori per majorem partem fructuum onus talis periculi sortis n'*· in se suscepti. Ita idem Azor 18 cum Sil- * De Contract , cap 4, art 2, i f. - Sambov. (Sainte- qu. 12. - · Tr. 38, η. 101, I. f. - Fill., loc. cit. - · Loc. Rtwe), lorn. 2, on. 149. Pontas, v. Societas., clv 26. — • Tf. 14. qo 12, cap 3, re<. In praxl, n. 2. — 1 Lib. 9, dc cit — ’ Tr. 33, diip. 8, punct 6, n. 2. — · Tr. 14, qu. 12, Contract., tr. 8, cap. II, n. 2. — Siheit, v. Societas IJ, cum qu. I. — »· De Contract., qu. 9, art. 3, n. 7. — qa.9, ▼ Secunda, · An^el, v. Societas II, η 3. · Tabiena, Cit., qu. 10, in med. · SUvcst., v. Societas IT, qu. 9. — ▼. Usnra III, n. 6, qu. 5, v f . · Part. 3, lib. 9, cap. 7, ·· Part. 3, lib. 9, cap. 7, qu. 10, in med. tur «Cacterum dicimus ejusmodi contractum haud multum abesse ab omni usurae periculo ; ideoque tutius est ab eo abstinere. Expedit saltem, ut nunquam, omisso theologorum con­ silio, incatur ». Cfr etiam Hom. apost, tr 10, h 227. — Hodie tamen theologi de trino con tractu fere jam non tractant; ex quo enim licitum est, permittente Ecclesia exigere aucta­ rium occasione mutui,contractus hujusmodi in desuetudinem abierunt 909« - Rcginaldus, lib. 25, n. 405, paulo aliter quaesitum proponit: « An licitus sil, inquit, contractus quo aliquis centum oves, certo pretio aestimatas, dat alicui cum pacto, ut dc earum fetu aliquid ei tribuat, ct adhuc reddat pretium,quo fuerint aestimatae, etiamsi nulla sua lata vel levi culpa, sed casu fortuito aut morte naturali perierint». Cui quaesito respondet usurarium esse istiusmodi contra­ ctum. cap. 3, rer. in praxi, num. X — · Loc. cit., cap. 3, qu. 3. Loc. CAP. ΙΠ. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV. Rrtpotulr1er Jifliru! utthu«. Comm· etui inIυ­ νί uh in μ». aciAtr vcstro et Angelo *>,· Roncaglia ' cum Pa­ lao, etc.; Viva * cum Navarro, Lessio, Trullench Rebello et aliis. Contra Bona­ cina et Reginaldum d>, qui videntur docere talem contractum esse usurarium; quia, dum transfertur periculum animalium in alterum, jam transfertur eorum dominium per venditionem, ex qua non tenetur ille reddere nisi pretium: unde, si partem fru­ ctuum reddit, usurarie reddit. Sed Les­ sius *'- ’,et Viva c> cum Navarro et aliis, re­ spondent, in eo casu non haberi contractum venditionis, sed permanere societatem, et lucrum licite exigi per aliud pactum assecurationis; prout dictum est supra m. 908, in quaestione trium contractuum. — Quan­ tum autem possit in hujusmodi contracti­ bus accipi? Ait Viva3 standum esse judicio peritorum vel praxi timoratorum cujuscumque loci; recteque addit consultius esse hos contractus seorsim inire. — Ad bullam autem Sixti V Detestabilis, ubi re­ probantur contractus societatis, per quos cavetur ut capitale semper domino salvum sit; vide quae respondent doctores citati dicto n. 908, v. Ad bullant, supra Bene autem advertit Roncaglia4 certe injustum esse contractum, quo dominus dat boves aestimatos juxta praesentem valorem, cum pacto, ut si decrescant, finita societate, idem valor restitui debeat ; quia 315 deterioratio rei ad dominum pertinet, nisi aliunde hoc damnum compensetur. — Quod si tamen adesset pactum, ut in fine societatis, non solum lucrum, sed etiam sors animalium dividenda sint cum socio: tunc non quidem injustum erit pactum, ut si interim pereat capitale, pastor resti­ tuere teneatur domino medietatem sortis; prout dictum est m. 907, v. Qu. 4. 910. - Hic ultimo quaeritur: au filius negotians cum patre ponente pecuniam, et ipse industriam, possit accipere partem lucri suo labori et industriae correspon­ denient ? Affirmat Roncaglias, casu quo filius noqu1j de mine proprio negotietur. Secus, si nomine patris: tunc enim tantum potest accipere »“** · id quod pater pro tali labore alteri daret; ct idem dixit Busenbaum cum Laymann et Diana. — In eo tamen casu ait Roncaglia · posse patrem detrahere sibi valorem alimentorum, quae non am­ plius debet filio, cum habeat unde se alat. Sed cum valde probabiliter negetCroix7 cum Molina, Moya % etc., posse filiumfamilias stipendium petere a patre pro suis laboribus impensis in ejus domo, ut tenui­ mus dicto n. 544, v. Verum; hinc dici­ mus, contra Roncaglia »> et Busenbaum, nullo modo posse filium illud occulte acci­ pere, dissentiente patre. Stivest., v. Societas II, quaer. 9. $ Quinta. — 1 Tr. 14, qu. 12, cap. 3. qu. 3, v. Tertio · Palaus, tr. 33, disp. 8, diip. 3, de Contract., qu. 6, punct. 5» n. 6. — · Loc. dt.. punct. 6, n. 2 — · De Contract., qu. 9, art. 3, n. 7 ct 8. - qu. 12. cap. I, qu. 5, reap. 2. — Laym., lib. 3, tr. 4. cap. 8. Novar., Man., cap. 17, num. 260. n. 6. · Diana, part. 4, tr. 4, resol. 66. — · Loc. ciL, reap. 2, Less., cap. 25, n. 32. · Kebct., part. 2, Hb. 15, qu. 6, v Aliam regulam. — Bonae., b) Angelus, v. Societas II, n. 3, allegatur ab Azor pro sententia quae negat ejusmodi pactum licitum esse in societate animalium: et ita revera tenet Angelus, loc. citato. ') Trullench non videtur recte a Viva ci­ tari, nisi forsan (auctores enim de animalium societate obscurius loquuntur)quatenus, lib.7t cap. 24, dub. 5, n. 12, tractat dc casu quo < quis tradit alteri animalia hoc pacto ut, si pereant, aequaliter pereant apponenti et reci­ pienti; si vero non pereant, capitale detur apponenti, fructus vero aequaliter dividantur»; quod negat licere, < nisi alter socius periculum sortis in se susciperet per contractum assecurationis». Et H. 9, jam dixerat: « Potest., pastor periculum rei apud se sumere per con­ tractum assecurationis». De Reginaldo, vide notam a hic supra. Praeterea Rcginaldus, loc. cit.f n. 409, loqui turde contractu de quo disputat Trullench hic n. 8. — < Loc. dt., cap. 3, ref. in praxi, η. 3, ▼. C — · Tr. 14. i. ’ Lib.3, part. |. n. 1051. - Molina, tr.2, dltp.234, a.8. pariter nota c; eamdemque opinionem propu­ gnat ac ipse Trullench. *) Lessius, cap. 25, dub. 3; Navarrus, loc. cit., n. 251 et seqq., male a Viva hic, loc. cit., n. 8, allegantur. Quod enim eis attribuitur frustra apud eos detegere conatus sum. Quin immo Lessius, loc. cit., n. 31, senbit ex hoc contractu assecurationis (in quavis societate) « non esse contractum societatis purum..., sed mixtum alio contractu; utrum autem ratione illius admixti transeat in aliam contractus speciem, ita ut non debeat amplius dici con­ tractus societatis, parum refert, modo in re servetur aequalitas». 910. - *) Moya male citatur a Croix ; oppo situm enim tenet, tr. 6, disp 4, qu. 1, n. 2 ct 6; cfr. notam d ad //. 544. b> Roncaglia, loc. cit., clare innuit lilium jxjxsu sibi compensare, dum scribit illum pos^c salarium exigere. 316 UB. ΙΠ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. DUBIUM XV. Quid sit Assecuratio et Fidejussio. curationi' contractus, quid. Conditio net rcquUl· tar, ut cit justus. i ύο 911. - « Resp. 1°. Contractus Assecu« rationis est quo quis alienae rei peri« culum in se suscipit, obligando se, vel « gratis vel pro certo pretio, ad eam com«pensandam, si perierit. Quod si gratis « fiat, est gratuita promissio: si pretio, est « quasi emptio, qua assecurans vendit « suam obligationem praestandi alteri rem « ejus indemnem. Ad ejus justitiam requi« ritur, ut eventus rei sit incertus utrique, « saltem quoad notitiam quam de eo ha« bent; quia alioqui non servaretur aequa• litas. — Bonacina *, Lessius *. « Unde resolves: « 1°. Si assecurans certus sit rem esse « in tuto, inique pretium petit, et tenetur « restituere. Ibid.’, Bonacina1 ». — [Cer­ tum est: Roncaglia ·]. « 2°. Si res nondum est in tuto, etsi pri« vata scientia sciat non fore periculum, « licere nihilominus pretium ordinarium • assecuradonis accipere, dicit Lessius ·. « Quia illa obligatio ob pericula ordinaria • magni aestimatur; et causae occultae • quae periculum minuunt, non imminuunt « communem aestimadonem. — Verum id « Bonacina1 et card. Lugo 8 rectius ne« gant. « 3°. Si cupiens rem suam assecurari, « certo sciat eam jam periisse, non potest « pacisci de ejus assecuratione. — Vide « Lessium · ». ^2· “ ‘ ^csp' H’· Fidejussio est contra« ctus quo quis alienam obligationem sus« cipit implendam, si debitor principalis « non solverit. — Ita communiter doctores. « Unde resolves: « Γ. Pro fidejussione licet accipere preρ„Παβ « tium, etsi nullum periculum timeatur4-’; « quia ex se pretio est aestimabilis. Na- turn, 'nullum etsi lit « varrus, Azor ,0, Filliuccius “ ». — (Est periculum. commune apud Viva *3, et sic mihi omnino videtur tenendum, quidquid dicant b> Covarruvias, Moya, etc., apud Croix18: quia assumptio talis oneris procul dubio est pretio aestimabilis). « 2°. Mulieres ex fidejussione (saltem Mdicttt ct clerici « si juramentum absit et instrumentum q tundo u I « publicum) non tenentur, uti nec clerici: neantur dcjuviow. « nisi quatenus solvere commode possunt, « ut non egeant. — Vide Laymann, Bona« cina u, Lessium *8. * « 3°. Fidejussor non obligatur plus nesObliplio * tUepi • quam principalis; et hujus obligatio, si «oris et de· bitori». «sit invalida, erit etiam fidejussoris. — « Card. Lugo, etc. communiter. « 4°. Fidejussor regulariter non potest «conveniri: nisi, facta excussione princl· « palis debitoris, constet ipsum non esse * solvendo. — Azor,e, Filliuccius ”. « 5°. Debitor tenetur de omni damno « sua culpa accidente fidejussori, etc. — « Vide Azor ”, Bonacina. « 6°. Ex fidejussione religiosi propria « auctoritate facta monasterium non obli«gatur, nisi quatenus in ejus utilitatem « versum est. — Vide Lessium 19 et Lay« mann * . « 7°. Qui fidejussit pro reo cui pericu« lum capitis impendebat, si is aufugit, • non est ejus loco plectendus: quia non « praesumitur sic se obligare ; immo nec ' Disp. 3, dc Contract., qu. 9, punct. 3. — · Cap. 28. dub 4, n 24. — 1 Loc. dt. — · Loc. dt., n. 3. v. Quinta. — · Tr. 14. qu. 10, dc Asuecurnt., cap. 3, qu. 2. — · Loc dL. num 27. — ’ Loc. cit., num. 3, v. Adda. — · Disp. 31, n. %. — · Cap. 2», n. 25. - Novar., Man., cap. 17, n 2K>, pout med. — · Part 3, bb. 11. dc Fidejussione, cap. I, dub. 5 ei 6. - “ Tr. 38» n 159 et 160. — »» De Contract., qu 9, art. 1, num 3. — Cover., Vari ar. lib. 3, cap. 2. 9IL - ·> Ampliationem istam Navarrus ct Viva silentio praetermittunt num. 6. .Voya, tr. 6, disp. 4. qu. 6, num. 22. · M Lib. 3, part 2. num. 1106. — Laym., Hb. 3, tr 4, cap. 29. n, 7. — 14 Disp. 3, de Contract . qu. 9, punct. 2, n. 2» v. Quarto et Quinto, — u Cap 28, n. 12 et seqq. — Lu o * t diip. 32, n. 5 et 6 - * Loc. cit., dub. 9. - " Tr. 38, n. 153. I. (. “ Loc. ctt., dub, 10. — Bonae., loc. cit., qu. 9, punct. 1, num 14 - » Loc. cit., num. 20. - » Lib. 3, tr. 4, cap. 29, num. 7. >>) Negant scilicet fidejussionem pretio aestimabilem fore, si non iuerit periculosa. CAP. HL - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XVI. -potest, cum non sit dominus vitae. — « Silvester, Bonacina, Lessius *. < 8°. Si debitor sua culpa non solvit, « tenetur fidejussori, qui pro ipso solvit, « non tantum ipsum debitum, sed etiam « « « « « 317 damna et expensas omnes compensare. Si vero sine culpa, v. gr ob impotentiam, non solvit, ad solum debitum videtur teneri. — Azor, Silvester, Sà, Bonacina, Trullench ’ ». DUBIUM XVI. Quid sit Pignus et Hypotheca. 913. Quid est contractus pignoris. — 914. Quid, si quis utatur pignore. — 915. Quae Itceanl pignerari. — 916. De contractu antichriseos. Pignut, qoid. VÜ pigno­ re, nolente domino, illi □turn. 913. - « Resp. Pignus est contractus « quo debitor dat creditori rem aliquam « mobilem vel immobilem, ut sit pro de« bito obligata, ex eaque solutio peti possit. « Aliquando tamen pignus accipitur pro « ipsa re quae datur. Differt autem ab « hypotheca, quod pignus proprie sit rei « mobilis; illa, immobilis. — Molinaa), Fil« liuccius°4 Bonacina ». Hypotheca specialis impedit vendi bo­ na; non autem generalis. — Viva8. 914. - « Unde resolves: « 1°. Pignore non licet uti contra vo« luntatem domini; quia est res aliena, ad « securitatem tantum et non ad usum tra• dita. Bonacina 4 ex Molina, Reginal« do, etc. — Si tamen utatur, v. gr. equo « vel agro, debet valorem usus (uti et fru« ctus omnes, si sit res ex se fructifera) « computare in sortem, deductis expensis; « quia alioqui committet usuram, cum res « domino suo fructificet. Navarrus, Bona« cina, Trullench 8 ». Sï/tvs/., v. qu. 7. - Bonae., diip. 3, qu. % Praesumitur autem dominus consen­ tire, si nullum damnum ei sequatur, puta si alter utatur libro et simili. — Viva ·. 915. - « 2". Non possunt pignerari quae « non possunt vendi; v. gr. ecclesiae — « Molii.a ’, Lessius ·, Bonacina ·. « 3°. Immobilia, uti et mobilia pretiosa, « cultui divino dicata, v. gr. calices, ca« sulae, etc., non possunt oppignerari nisi < in necessitate: quia tunc etiam vendi « possunt, ut ecclesiae et indigentibus « subveniatur. — Vide Navarrum ‘°, Les« sium, Bonacina n. « 4°. Creditor qui pignus ab aliquo -accepit potest illud alteri oppignerare; « sed non pro majore quantitate. Neque « potest vendere, debitore non solvente, « nisi post biennium, et eo prius monito. « Quidam tamen dicunt, posse vendere « post trinam monitionem. — Vide Lay« mann ”, Bonacina ’·. « 5°. Eamdem rem non licet oppigne« rare, seu in hypothecam dare pluriHb. 25. n. 587 ct 589. — /favor., Man., cap 17, η. 306. · punct. 1, n. 10. — 1 Cnp. 28, n. 4L — Aror, part. 3. lib. 11, Bonae., loc. dt., n. 10. · · Ltb. 7, cap. 26. dub. 4, n. 22. — de Etdc|mio, n 3. — Bonae., dhp. 3, de • Cap, 28. n. 39. — · Loc. dt., n 5. — * Loc dt., n. 206, i. f. Contract., qu. 9, punct. 1, n. 14. — * Lib. 7, cap. 26, dub. 2, — Lra., cap. 28, n. 39, v. L — u Disp. 3, qu. 10, punct. 1, n, b. — 1 De Contract., qu 9. art 1, num. 8. — « Loc. dt., n. 5. — 11 Lib. 3, tr. 4, cap 30, n. 5 et 6. — u Disp 3» de qu. 10, punct. 1, n. 10. · Afolina, di»p. 535, n. L · Contract., qu. 10, punct. L n. 9 et 12. 913. - a) Auctores isti perperam a Busen­ baum hic allegantur; Molina enim, tr. 2, disp. 528, n. /, ait. « Pignus presse.... esse omne id, quod ita praedicto modo obligatur [nempe ad crediti securitatem], ut tradatur, sive id res sit mobilis sive immobilis, tametsi frequentius res mobiles quam immobiles in pignora eo modo sumpta tradantur ». Hypo­ theca vero sumitur « saepissime presse, ut di­ stinguitur a pignore presse sumpto, nempe pro re ita subjecta et obligata pro debito, ut tradita creditori non sit, neque alteri loco illius. Eoque modo non solum res immobiles» sed etiam mobiles hypothecae subjiciuntur, non facta traditione earum creditori ». — Et sic pariter Filliuccius, tr. 38, n. 165 et 166, definit pignus ct hypothecam. — Neque ab his auctoribus, quos citat, videtur dissentire Bona­ cina, disp. 3, de Contract., qu. 10, punct. 1, n. 2 et 3; quamvis enim primo dicat pignus esse de re mobili, hypothecam vero de re im­ mobili, quae remaneat [nota] apud debitorem, subdit tamen: < Si vero res ipsa immobilis tra­ datur pro securitate crediti, dicitur pignus». Re» quae non po&sunl pignerar t. Pignus acceptum quando pos­ sit alteri pi­ gnerari aut vendi Eadem res quando po« sit plunbus pignerari. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO * Afthchrc •ii, quM. 3η Em κοη· tractui u%ararius « bus: nisi sit sufficiens ad solvendum « omnibus, vel posteriores de priore hy« potheca admoneantur «Λ — Azor, Fil« liuccius, Bonacina *, Trullench * ». 916. - « Quaeres: Quid sit contractus An« tichriscos, germanice eine Pfandschaft? » ( Apud nos: A godere]. « Resp. Is est, cum in contractu pigno« ris convenitur ut creditor utatur pigno· « re, v. gr. agro, ac fructus inde tamdiu « lucretur, donec debitum ipsi restituatur. « Unde circa hunc, ex supradictis re« solves : « 1°. Contractus hic videtur, juxta Ca· «jetanum, Sotum, etc. (contra quosdam «juristas), esse usurarius: quia creditor « ultra sortem aliquid lucratur, causa so« lius mutui, quae est usura. — Vide Lay· « mann® ». Et certum est cum Palao, apud Croix4. DECALOGI. Quare tenetur fructus etiam illos reddere, quos ex culpa levi neglexit percipere. Vasquez, Palaus, etc.ft. — Quid, si agrum incultum coluerit? Adhuc teneri fructus restituere, dicunt Molina, Bonacina, etc., contra Sà, Sotum <0, etc. Vide Croixβ. « 2°. Possunt tamen intervenire tituli justi lucrandi fructus ex pignore, sine diminutione sortis: ut si v. gr. fructus ex hypotheca percepti non superent quantitatem pensionis, quae jure census super eadem constituti exigi potest cum pacto redhibitionis (ut supra dictum est de censibus); aut si alioquin lucrum ces­ set aut damnum emergat, dum debitum differtur. Unde non facile damnandi illi, qui a principibus in locum debitorum, agros, pascua, officia, etc., in antichrisin habent. — Vide Laymann7 et Binsfeld ·; Molina, Lessium ’ etc. b> ». /Uor, part.3. lib.7. tit.de Pignorib.,cap.7, in princ.— de Pignorib., cap. 5. ξ 1, n. 32. · Palaus, loc. cit., n. 4. - ΛΪ//., tr. 38, n. 179. — 1 Diip. 3, qa. 10, puna. 1, n. 8. — • Ap. Croix, loc. cit., n. 1115. — Molina, diip. 320, n. 2. — • Lib. 7, cap. 26, dub. 4, n. 15. — Cq/etaN., in 2·· 2“, qu. 78, art. X v. In rtsp. ad 5. — Sotus, de Juit., Hb. 6, qu. I, art. 2, Bonae., loc. cit., punct. 1, n. 10, v. Hinc sequitur — 5U, v. Pignus, n. 9. — · Loc. cit., n. 1112. — ’ Loc. cit., cap. 16. v. L — · Lib. 3, tr. 4, cap. 16, n. 17. — Palaus, tr. 33, diip. J, n. 17. — · In cap. 1, dc Uiur., qu. 2, concl. 1. — Molina, punct. 19, n. 2. · 4 Lib. 3, part. 2, n. 1115. — Vasq., Opusc. diip. 320, num. 4. — · Cnp. 20, dub. 16, a η. 137. 915. - a) Limitationes istac, quas affert Busenbaum, apponuntur solum a Bonacina et Trullench; Azor autem ct Filliucdus, locis citatis, easdem silentio praetermittunt. 916. - a) Sotus, loc. cit., art. 2, ex parte tantum contradicit S. Alphonsi sententiae, sci­ licet quoad fructus mediocres, < ut olera sal­ tem inde colligat ». Dc aliis vero fructibus camdcm sententiam ac S. Alphonsus tenet; nempe si · emolumentum esset alicujus mo­ menti..., arbitror (ita Sotus) fructus in sortis solutionem annumerandos». b) Et doctrinae hic a Busenbaum traditae expresse adhaeret S. Alphonsus in Horn, apost., tr. 10, n. 233: « Advertendum, inquit, quod contractus dictus Antichriseos, vulgo a godere, est illicitus..., nisi subesset justus titulus damni, aut lucri cessantis, aut poenae conventionalis >. Cir. etiam /strusione c Pratica, (edit. 6· Neap.) cap. 10, η. 235. nui inter vcniici > Mi titait CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB- I. 319 CAPUT IV. De Tutela ct Testamentis. DUBIUM I. Quid sit Tutela ct Curatela. 917. Quibus detur tutor, et quibus curator. — 918. Ad quae teneantur tutores et curatores. An pupilli et minores possint se naturaliter obligare sine consensu tutorum, etc. {Vide infra vers. 6. Pupillus). TuteU cl ceratela, quid Tutor ct cantor, in “' . . . . , bu· mino. « minor remittere, vel renuntiare haere- re» cl pu· «ditati, legatis, fideicommissis aliisque duilniÎr"' m, di«pj, qu. 7, dub. 10, η. 273, 277 ci 278. - ‘ Lib. 3, tr. 4. de Pacti» et Contract., cap. 9, num. 3, — » Diip. 8, qu. 19, punct. 2 cl seqq. — · Tr. 14, dc Contract., cap. I, u. 40. 32i) Λ LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « juribus sibi acquisitis. Si tamen religio- nem ingressus sit, potest bona alienare ; < quia moritur quasi. «6°. Pupillus dum infans est, hoc est < minor septennio, vel infantiae proximus « (ita ut, si masculus est, non expleverit « annum decimum cum dimidio ; si femina, « nonum cum dimidio), nihil per se effi« cere potest, quo ullo modo vel alteri « obligetur, vel alium sibi obliget. At pu« bertati proximus obligare quidem sibi « potest alium, sed non se alteri, saltem « civiliter. — Sanchez *, Lessius ’, Lay« mann’ ». Ponunt Certum est 1°. Quod minor aut pupil­ te obligare arca bona lus, etiam sine consensu tutoris vel cura­ castrensia. toris, possunt se obligare circa bona ca­ strensia, vel quasi castrensia; quia de his liberam administrationem habent. — Vide Salmant.4. Circa im­ Certum est 2". Quod non possunt se mobilia non ponunt ti­ obligare circa bona immobilia sine judicis ne jadice. auctoritate, ex lege Lex quae 22, C. dc adnrinistr. tut., quia jus omnino irritat ipsorum conventiones, ut habetur in lege Si ad resolvendam 7, C. de praediis et aliis reb. minor. Circa mo­ 3°. Circa autem mobilia nequeunt se bilia requi­ ritur con- obligare, saltem civiliter, sine consensu Ktuus talo n». tutoris vel curatoris. — Salmant.·. Sed quaestio est: an pupillus vel minor, circa praedicta bona mobilia, « contrahant sine auctoritate tutoris vel curatoris, re­ Con ira maneant naturaliter obligati? — Certum bent cum tutore circa est quod si pupillus aut minor contrahant mobilia non cum tutore vel curatore, minime obligan­ obligatur naturaliter. tur, ex lege Non licet, ff. de contrah. empt., et lege Pupillus, ff. de auct. et cons, tutor. Pariter idem communiter traditur a doctoribus, si pupillus non sit pubertati proxi­ mus; ut docent Sanchez®, Lugo’ et Sal­ mant.·; et patet ex lege Pupillus 58 [al. 59], ff. de obligat, et action. Si vero pupillus sit pubertati proxi­ mus, et contrahat cum extraneis, hic quae­ ritur: an maneat naturaliter obligatus? Pobctu. ti proxisu Prima sententia affirmat; et hanc te­ contribui cum extra nent Lugo ·, Lessius ’°, Sanchez ", Lay­ nett, jaxu ebb· mann *·, Palaus ,a; et Salmant.14 cum Na­ allot gator Mfr varro, Reginaldo, Filliuccio, Rebello, Tan- rdi,er· ner et Diana. — Ratio 1» istorum: quia fidejussor pupilli remanet civiliter et natu­ raliter obligatus; ex communi sententia, ut asserunt Salmant. *·, ex lege fin. ff. de jurejur., et lege Marcellus 25, ff. de fide­ jussor. Ergo, si fidejussor (arguunt) jam obligatur, etiam pupillus obligatus intelligi debet; nam, deficiente obligatione principalis, deficere debet etiam obligatio fidejussoris, ut docet communis sententia, ex lege Cum lex 46, ff. de fidejussor. Sed haec ratio non satis evincit, quia probat nimis; probat enim quod pupillus etiam civiliter teneatur. — Ratio potior est: quia ex lege Novatio, ff. de novation., habetur pupillum obligari naturaliter, si promittit sine auctoritate tutoris; cum in praefata lege dicantur creditores esse satisfacien­ di *), dummodo sequens obligatio aut civi­ liter teneat, aut naturaliter, ut puta, si pupillus sine tutoris auctoritate promi­ serit. i Secunda vero sententia negat, pupil­ liosJüXlÀ non olum vel minorem remanere naturaliter bltgiiur. obligatum. Et hanc tenent Bonacina 14 ; item Covarruvias Baftez c>, Rodriguez^, 1 De Matrim . lib. 6, ditp. 38, n. 4. — · Cap. 17, n. 61. disp, 1. ponet 4, J 4. n. 9. — 11 Loc. dt.. n. 45. - Navar,, - · Lib. 3, U. 4, cap. 9, n. 7 et 8. — « Tr. 14, dc Contract., Comit, lib. 4, de desponsat impuber., comit 4. n. 11. · cap, 1, n. 39. — » Loc. cit.. n. 4L — · De Matrim., lib. 6, RfKin., lib. 25. n. 149. ditp. 38, n. 24. — 1 Ditp. 22. n. 286 et 293. - · Loc. dt., part 2. lib. 1, qu. 8, n. 27. · Tanntom, 3, disp. 4, qu. 6, n. 42. * Lex Pttpillui, de oblig, et act., juncU glowa. — • Loc. at., num. 288. — * Cap. 17, num. 61. — « Loc. dt., dub 11, n. 310. - Diana, part. 3, tr. 5. resol. 44.— “ Loc. num 21 et 21. — “ Lib. 3, tr. 4, cap. 9, num. 7. — w Tr. 32, num. 7. Fill., tr. 33. nam. 43. · Rtbtl., cit., num. 45. — « Di»p. 3, de Contract., qu. 1, punct. 5, 918 - <·) Lex Novatio loquitur dc quacum­ per legem civilem, quae aliquem contractum que obligatione : « Qualiscumque igitur, inquit, prohibeat eique resistat, tolli obligationem obligatio sit, quae praecessit, novari verbis etiam naturalem. potest, dummodo, etc. ·, ut habetur apud S. AI· Baftez et Rodriguez citantur quidem hic a Salmant.; sed nec Bafiez, in 2n·" 2°', phonsum. i>) Covarruvias, in cap. Quamvis pactum, qu 32, art 7 ; nec Rodriguez, Sum., part. 1, part. 2, $ 4, n. 7 ct 8, plane concordat, etsi , Mo­ lina d), Covarruvias d>, etc. Et probabile putant Salmant.6 cum Sanchez, Reginaldo, etc.*>. — Ratio, quia cui competit actio ad repetendum, competit etiam exceptio ad retinendum, ex lege 8, ff. de doli mali except., et ex reg. juris 71 in 6°, ubi: Qui ad agendum admittitur, est ad excipien­ dum multo magis admittendus. Vide dicta u. 890, n. Ratio. « T. Eadem est ratio minoris, si cura« torem habeat: quem, si semel suscepe« rit, tenetur illi subesse jure communi 321 TESTAMENTIS. - DUR. I. usque ad annum 25 expletum ; et si litem habeat, tenetur ad eam sumere curatorem, exceptis tamen causis spiritualibus. Quod si curatore careat, valent acta per illos, ita tamen ut si laesi sint, restituantur in integrum. — Vide auctores citatos, et Bonacina ·. « 8°. Etsi minores sine curatorum au« ctoritate donare non possint, nisi quae « ejus conditionis adolescentes donare so« lent (in iis enim praesumitur tacitus con« sensus curatoris): qui tamen dona ab iis « accepit non tenetur restituere, nisi repe« tantur legitime, quia probabile est va« Iere naturaliter, tametsi non civiliter. — « Molina, Lugo, Trullench, Diana7. « 9°. Tenentur curatores et tutores sin« gulis annis administrationis rationem « reddere: ubi, si quis deses aut noxius « reperiatur, amovendus est imposita sa« tisfactione, aliusque subrogandus. « 10°. Si tutor vel curator, post ratio« nes officii redditas, fidelis deprehensus « fuerit, debetur ei praemium: quod qui« busdam locis est vigesima pars redi« tuum bonorum omnium minoris, in aliis « autem decima pars. « 1Γ. Porro, qui non possint esse tuto« res et curatores, et qui a tutela et cura« tela excusentur, ne iis imponi possint, « « « « « « « Dicati,, lib. 2, tr. 3, ditp. 1, dub. 14, num. 283. -1 Tr. 14, Sanch,, de Matrim.. lib.b, diip. 38, n. 20, L f. · Ncfin., lib. 25, cap. 1, n. 44. — 1 Dc Matr., lib. 6, diip. 38, n. 20, i. C — n. 151. — · Diip. 3, de Contract., qu. 1, punct. ult. — Molina, 1 Part. 3, tr. 5, resol. 44. — Glossa, in leg. Novatio, ad diip. 277, n. 5. — Lngo, dup. 23, »ect. 10, a. 143. — Trull., v. Promiserit. — * Diip. 22, n. 300. — 1 Loc. dt., n. 47. - lib. 7, cap. 17, dub. 8, n. 3. — * Pan. 8, tr. 6, rceol. 4 ct 7. â> Auctores isti a Lugo citantur, non qui­ dem pro casu de quo hic agitur, sed pro alio simili, dc quo ibidem tractat Lugo: < Item, ait Lugo, in simili casu de debente pecuniam ludo amissam [posse scii, petenti negari], quam si solvisset, posset in judicio repetere docent.. Sotus, Covarr., Molina »; quod utique tenent Sotus, dc Just. ct Jure, lib, 4, qu. 5, art. 2, v. Unum autem; Molina, disp. 515, n. 8; Covarruvias, in Reg. Peccatum, part. 2, § 4, h 8, v. Sed et semota. <) Si minor, praetermissis conditionibus quas lex apposuit, contraxerit, contractus est rescindibilis, ct judex potest decernere resti­ tutionem in integrum; sed non est ubique eadem de hac re legis dispositio. — In jure Gallico (Cod. 1305) ct Anglico conceditur mi­ nori rescissio, non ad libitum, sed tantum si ex contractu sine debita assistentia inito laesus fuerit, cx adagio: < Minor restituitur non ut minor, sed ut laesus ». In jure Italico (Cod. 1303); Austriaco (Cod. 865); Hispanico (Cod. 1300); et Germanico (Cod. 107-113), minor nullam potest civilem obligationem contra­ here; ideoque potest rescindere contractum, quin se laesum fuisse probare teneatur. — Rescissionem petere possunt tum administra­ tor bonorum minoris, tum ipse minor, tum ejus haeredes; minime vero illi qui cum mi­ nore contraxerunt. — A rescissionis beneficio excluditur minor qui se fraudulenter majo­ rem asseruit; vel qui major factus approbant contractum a se minore initum (Gall. 1310; Itat. 1305; Austr. 866; Hispan. 1302; Germ. 109). — Praeterea, tenetur ad restitutionem, si con­ trahendo alios deceperit, vel damnificaverit. Ita ex omni jure. In Germania tamen pars quae cum minore contraxit, quandiu consen­ sus necessarius datus non fuerit, a contractu resilire potest, si consensus defectum vel mi norennitatem ignoraverit (Cod. 108). — In va­ riis locis (Gall. 1312; Ital. 1307-1309; Hispan. 1304, 1314), viget juris dispositio, ut in casu rescissionis minor non teneatur rem acceptam S. Alfmonu, Opera moralia. — Tom. U. 21 Accipient dooa λ mi­ nore, quan­ do teneatur restituere. Curator et lutor, quando ra­ tionem redder e te­ neantur. Qui ne­ queant esae tutores vel curatores. LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « v. gr. habentes quinque filios superstites, « pauperes, etc.: vide apud Tanner *, et « Sà ·, ubi sic habet : Tutor hou potest esse « minor 25 annis, nisi forte mater ; nee • religiosus; nec femina, nisi mater aut • avia [et uxor, casu ante dicto]; nee de« ricus in sacris, si non vult ; nee episco •pus, nisi miserabilium [personarum]. • Horum vero tutelam suscipere tenentur « et episcopi, et clerici, et religiosi: quod « ego (inquit) dc religiosis in universum « non admitto. — Vide Laymann ·. « 12°. Si tutor et curator, cum tene« rentur negotiari, omiserunt, possunt pu« pilli ab eis accipere quinque pro cen« tum. — Sà4. Vide etiam Navarrum 5. « Plura vide supra, Lib. Ill, tract. 3, • cap. 2, dub. 3 ». DUBIUM n. Quid et quotuplex sit Testamentum. 919. Quui sit testamentum. De requisitis ad codicillum, ct quid importet clausula codicil laris. — 920. Quotuplex est testamentum. — 921. Ex quibus capitibus testamentum est nullum. — 922. Quid, si desint solemnitates, et sit testamentum ad pias causas. — 923. Quid, si constet haeredi voluntas testatoris. — 924. Quid, si noti constet; an ipse teneatur credere uni testi. Et an testamentum nullum valeat quoad legata pia. — 925. Quid, si testamentum factum sit ab hominibus rusticanis. — 926. Quid, si tem­ pore pestis. — 927. An testamentum sine solemnitatibus obliget in conscientia. — 928. Vide alios casus. — 929. Quid de testamento clericorum, navitiorum et militum. — 930. Dub. 1. An legatum relictum virgini, ut nubat, possit ei dari, si fiat reli­ giosa. - Dub. 2. An legatum relictum civibus loci possit dari extraneis. - Dub. 3. An legatum relictum orphan's possit dari eis qui parentes habent inutiles. - Dub. 4. An legatum relictum puellis ut nubant, possit dari eis quae sine dote jam nupserint. Dub. 5. An legatum relictum puellis nupturis, possit dari viduis ut iterum nubant. - Dub. 6. An legatum relictum virginibus nubendis possit dari virgini corruptae. Dub. 7. An legatum relictum puellae ut remaneat virgo, debeatur ei si nubat. Dub. 8. An legatum relictum puellae ut nubat, transeat ad ejus haeredes si ante nuptias moriatur. - Dub. 9 An legatum relictum pro fabrica ecclesiae possit expendi in alia divino cultui necessaria. - Dub. 10. Quomodo distribuendum legatum reli­ ctum pauperibus. — 931. Qu. 1. An ultimae voluntates possint commutari a Papa sine causa. - Qu. 2. An ab episcopis cum justa causa. Dub. 1. An tunc requiratur consensus haeredis et legatarii. Dub. 2. Quae sint causae justae ad commutandum. L4 Twiimtn· tura, quid. Differt a legato. 919. - « Resp. T. Testamentum est vo- sunt a manu haeredis. Vide Salmant. ·]. « luntatis justa sententia de eo quod quis « Λ codicillo vero differt, quia codicillus codrau». « post mortem suam fieri vult, cum dire- «est quasi testamentum imperfectum; et « cta haeredis institutione. Quod additur, « non fit ad instituendum haeredem (nisi « ut distinguatur a reliquis ultimis volun- « ex privilegio, v. gr. in militia), sed ad « tatibus. — Nam differt a legato, seu fidei- « aliquid in testamento explicandum, ad· « commisso partiali, quod hoc sit donatio « dendum, mutandum, detrahendum, vel • quaedam a defuncto relicta, et ab hae- « ad legata instituenda “A — Vide Lay• rede praestanda ·. [Legata accipienda • mann ’.Tannerh, Lessium ·, Bonacina10 ». • Tom. 3» dwp. I, qu. 7, dub 10. nam. 275 et 77u — • V. Mittor, η. 11. — » Lib. 3, tr. 4, cap. 9, η 4. —1 V. Cm- ralor, n 1 — · Man., tap. 25, η. 6ό. — · Tr. U, cap. 5, restituere, nisi in quantum res adhuc existit in se vel in acquivalcnti ; dum altera pars totum, quod recepit, restituere tenetur -·) 919. Ex jure hodierno non requiritur in testamento formalis institutio haeredis; mxI admittitur quaccumquc denominatio, dum­ modo clare exprimatur quomodo testator dc η 17K — ’ Lib. 3, tr. 5, cap. L — · Tom. 3, diap. 4, qu. 7, dub. 11, m pnne. — · Cap. 19. dub. 1. — H Disp. 3. dc Contract., qu. 17, panel. 1. suis bonis, pro temporc suam mortem subse­ cuturo, disponere intendat. — Juxta leges lio dic vigentes codicillus habetur communiter ad instar novi testamenti ; secus tamen est in Austria (Cod. 552. — In jure Gallica (cod lOOZi nullum adest discrimen inter haeredem ex testamento ct legatarium. Tres in dispositioni· CAP. Requrlu d mi * mcniura clausum d tV. - DR 1UTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. II. Ad codicillum, sive nuncupativum, sive in scriptis, sufficiunt quinque testes, etiam non rogati, et feminae (quamvis ad codi­ cillum in scriptis requiratur testium sub­ scriptio), ex lege ult. C. de codicill. — Ad codicillum vero inter liberos et milites sufficiunt duo testes. Vide Lugo . * Hic notandum cum eodem Lugo', quod clausula in testamento apposita, scilicet, quod si illud non valeat ut testamentum, valeat ut codicillus, importat ut, si testa­ mentum sit nullum sive ob defectum solemnitatissivc ob praeteritionem haeredis necessarii, haeres ab intestato debeat sol­ vere legata, ex authent. Ex causa, C. de liberis praeterit. ; et insuper ipse teneatur haereditatem restituere haeredi in illo te­ stamento instituto, retenta sibi quarta trebellianica, ut colligitur ex lege Posthu­ mus , § Si paganus, ff. de injusto rupto testam.; et si est haeres necessarius, re­ tenta sibi portione debita. 920. - « Resp. II0. Testamentum est du« plex : « Γ. In scriptis, seu clausum: quod « testamentum testator, sive sua sive al« terius manu scriptum, septem testibus « idoneis, — non defectuosis, non caecis, « non surdis, mutis, nec furiosis, prodigis, « infantibus, religiosis, cognatis qui in te« statoris potestate sunt ». [Adde infames de jure, fratres, patrem testatoris, qui sunt in ejus potestate. Vivas, Salmant.4. Adde haeredem; sed non legatarios, non tuto­ res, etc. Viva et Salmant.; nec religio­ sos, etsi isti peccent, si testenture> sine 1 Disp. 24, n. 15. 1 Loc. cit., n. 17. — 1 Dc Contract., 323 licentia. Viva ·]; « quibus adde ipsum hae « redem, et qui in ejus sunt potestate; — «sed masculis, puberibus, liberis, ad id • rogatis et vocatis, coram offert, profi« tendo id esse suum testamentum : tum, «si possit, manu sua subscribit, alioqui « octavus pro eo testis; dein omnes et sin « guli septem testes eodem tempore sub«scribunt, si possint, per seipsos, pro« prioque vel alieno, aut communi omnes « sigillo consignant. — Laymann ·, Bona« cina ’ », Nullum est testamentum scriptum ab ipso haerede; saltem post sententiam. — Salmant. ·. « 2°. Nuncupativum, quod minorem so« lemnitatem requirit, scilicet tantum ut « septem testes idonei supradicti convo« cati audiant et intelligant testatoris vo« luntatem, coram eis scriptam vel voce « articulata prolatam », [Simul et eodem tempore, ut sint contestes. Salmant. *). Per signa autem nequit haeres institui. — Quid, si testator annuat ? Probabile est posse sic institui (ex Lugo, Vasquez, etc. Vide Salmant.10), maxime ad causas pias. Salmant. “ cum Villalobos, Gomez, etc., et Croix “. « Etsi vero talis nuncupatio coram te« stibus a notario in scriptum communiter « redigi soleat ; id fit, non ad actus sub« stantiam servandam, sed ad meliorem « probationem et securitatem, si testes de« cedant vel inidonei reddantur — Si au« tem testamentum careat solemnitate de« bita, dubiteturque utrum testator volueη. II. — Lu^q, diip. 24, n. 4, L f. · Ferdinands Vasqutus, qu. 10. art. 1, η. 1. — 4 Tr. 14, cap. 5. n. 10. — Prfa, loc. dc Succensionum creatione, lib. 2. § 17. n. 52 — * Tr. 14, cit. - Salmant., loc. cit., num. 10. — * Loc dt., n. 4. — cap. 6, n. 12, i. C — 11 Loc. dt.. n 17, L L · Villa/., pare 2, • Lib. 3, tr. 5, cap 1, n. 3. — ’ Disp. 3, de Contract., qu 17, tr. 30. dift 4, n. 5. « Antonts Gcmaa, in !c<. 3 Tauri, punct. 1. num. 9 et 10. ~ · Loc. cit., num. 15. — · Loc. cit., n. 110, i. f. - ” Lib 3. part. 2. n. 1131. bus testamentariis distinguuntur species quae eosdem habent effectus, sive sub nomine insti­ tutionis haeredis liant, sive sub denominatione legati, nempe: 1°. Legatum universale, quo testator universitatem bonorum suorum do­ nat, cum onere legata particularia praestandi, vel absque hoc onere 2°. Legatum facium titulo universali, quo testator quotam bono rum partem donat, v. g. dimidiam vel tertiam partem, universa mobilia vel immobilia, etc. 3". Legatum factum titulo particulari, quo determinata bonorum pars donatur, v. g. mille aurea, bibliotheca, statua, etc· In jure Italico (cod. 760); Hispanico (cod. 660) et Germanico (cod. 2067), prima et altcra species dispositio nis qualitatem tribuunt haeredis; tertia dispo­ sitio, qualitatem legatarii. — Injure hodierno fideicommissum vel omnino excluditur (Cod. Gfl//., 896; ItaL, 899; Hispan., 774) ; vel pecu liaribus legibus subjacet (Cod. Austr., 604; German., 2100). Verum recolendum est sub­ stitutionem fideicommissariam ad causas pias valere in foro conscientiae, nam ex jure ca­ nonico, a quo reguntur, validae habentur. 920. - o) Id est, si testium officium in se suscipiant. Ad te itAraentom nuncupa tinum. 324 Nullius (•tumenti eu cx tri­ plici capite. LIB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « rit conficere clausum an apertum, valet « ut nuncupativum: haec enim praesumi« tur testatoris voluntas, ne actus omnino .corruat. — Sanchez’, Lugo , * Bardi3. « Porro praeter has solemnitates jure «communi requisitas, aliae sunt partia« lium locorum, quas in singulis locis no« runt periti notarii : qui proinde, ne im« pingatur, utiliter adhibentur ». Notandum 1° cum Lugo *, qui citat Vasquez, et Roncaglia3 cum communiori (contra aliquos), ex lege Hac consultissinta, C. Qui testam, facere possint, et lege Haeredes 21, ff. eod. tit., non sufficere ad valorem testamenti nuncupativi, quod te­ stator declaret se in tali schedula, puta sigillo signata, vel tali loco clausa, no­ minare haeredem et alias dispositiones; sed requiri quod ipse coram testibus suffi­ cientibus haeredem nominet; et quoad alias, sufficere quod se ad schedulam re­ mittat *Λ 921. - Notandum 2° quod ex triplici capite testamentum potest esse nullum: Ie). Ob defectum solemnitatum substan­ tialium; quae ab auctore explicantur. 2°). Ob defectum complementi ; nam si testator moriatur vel loquelam amittat antequam testamentum compleat, testa­ mentum est nullum, etsi haeredem insti­ tuerit, ex lege Si quis cum testamentum |al. Si is qui testamentum], ff. eod. tit. Hoc tamen currit, si constet testatorem voluis­ se instituere alios haeredes, vel legata or­ dinare. In dubio autem testamentum valet ; sicut etiam valet, si haeres sit causa pia, vel si in eo sint scripta legata pia ° '. — Salmanticenses e cum Molina, Tapia, Di­ castillo, etc. 3°). Testamentum potest esse nullum ob defectum libertatis: eo quod testator non libere egit, vel non compos mentis, vel deceptus, vel coactus vi aut precibus importunissimis, vel metu reverentiali. Salmant. ’. — Secus, si testator fuit indu­ ctus precibus simplicibus, suasione, etc. Vide Salmant. 8. 922. - «Quaeres: An testamentum sit • validum, cui desunt solemnitates a jure « civili requisitae? « Resp. Γ. Si testamentum factum sit « ad causas pias, etiam in foro externo « eas non requiri, sed sufficere eas quae « sunt juris gentium, scilicet duo testes: « in foro autem conscientiae, supposita « potestate disponentis, sufficere scriptu« ram, nutum vel aliud signum testatoris, « absque ullo teste. Quod si tamen manus «testatoris non extet, requiruntur duo « testes in foro externo, inter quos etiam « femina esse potest. Covarruvias et alii « duodecim. Diana 9 ». [Cum Salmant. l0J. « — Item confessarius vel parochus esse « potest, licet legata sint pro sua ecclesia; « idque ad hoc tantum, ut voluntas testa« toris probari possit, et judex pro ea sen« tentiam ferat. Vide Lessium, et card. « Lugo ”, ubi etiam probat, in tali testa« mento ad pias causas non esse necessa« riam haeredis institutionem. At, licet « morte interveniente non fuerit absolu« tum, valet tamen quoad legata pia in eo ’ Consil mor., lib. 4, cap. 1, dub. 10. — · Disp. 24, n. 13. - ’ De Consc, dhccpt 6, cap 10, $ I, — · Loc. cit., n. S. Gabr. Vatq, Opusc. dc Testamentis, cap. 1, $ 8, n. 9 · Tapia, tom. 2. lib. 5, qu. 21, art. 3, n. 6. · DtcaiC, hb. 2, tr. 19, disp. 1. dub. 10. n. 124. — ’ Tr. 14, cap. 5, n. 30. — · Loc. cit., n. 31. — Covar., dc Testam., cap. 11, n. 7, · n 4/» et seqq. — · Tr. 14, qu. 15, de Testam., cap. 1, qu. 3, resp. 2 — · Tr 14, cap. 5, n. 77 · Molina, tr.2, dfap. 134. • Part. 7, tr. 6, resol. 15 ct 17. — * Tr. 14, cap. 5, n. 17. — De testamento solemni, quod tit coram notario et testibus, nihil addendum est, de testamento autem privato plura sanciuntur in jure hodierno, scitu valde necessaria. Privatum testamentum dicitur holographtim, quod scilicet manu testatoris integre scribitur, cum indicatione anni, mensis, diei (in Germania etiam loci - cod.2231jet nominis appositione in forma chirographi. Istae tres conditiones re­ quiruntur et sufficiunt ad ejus validitatem ; et quaelibet charta, licet non obsignata, sufficit. Testamentum holographum admittitur jure Gallico (970); Italico (755); Austriaco (578); Rcqtik U ia tau. mento d cauuipm. Leis., cap. 19, dub. 2. — 11 Disp. 22, n. 265 ct seqq.. ct n. 271 Hispanico (688) ; Germanico (2231). Praeterea jus Austriacum admittit etiam testamentum allographum, ab alio scriptum, et nuncupa­ tivum, (Cod. 579 et seqq.). In jure Anglico requiritur ut scripto testamento apponatur testatoris nomen (aut rite appositum agno scatur), praesentibus duobus testibus, qui et ipsi, tamquam testes recte confecti testamenti, nomina sua subscribere debent. 921. - Scilicet, ut dicunt Salmant, Tapia ct Dicastillus, eo casu valet testamentum, dum taxat quoad pias causas in eo contentas, non vero quoad alia legata CAP. IV. - DB TUTBLA ET TESTAMENTIS. - DUB. Π. Νοα «■ bane, pro· habiliter Qullua q»aad legi· u profana. «jam expressa. Maidenish, Laymann, « Diana *. « An autem tale testamentum ad cau« sas pias principaliter factum, si solemni« tates desint, valeat quoad legata pro« fana?Controvertitur. Negant Bonacina6; « et Lugo. — Affirmant Covarruvias, Sàf;, « Lessius, Villalobos, Sanchez, Barbosa, « Trullench ’, Diana 3 ». Et hanc tenent Salmant. 4 et Viva 6 cum communiori, et Roncaglia · vocat communem; quia accessorium sequitur naturam principalis. — Attamen sententia Bonacinae T et Lugonis 8 cum Vasquez, Jasone, etc., est satis probabilis; quia re­ spectu laicorum Papa nihil disponit. — Nec semper valet regula quod accesso­ rium sequitur naturam sui principalis: nam ipsa non currit ubi diversa est ratio accessorii a principali, ut hic accidit. Et ideo, non obstante quod testamentum prin­ cipaliter sit profanum, debetur legatum in eo relictum, etiam deficientibus solemnitatibus juris civilis, ex cap. Relatum [11, de testam.} Praeterea testamentum in favorem libeQnid de rorum, licet valeat quoad liberos, non ta- tn men valet quoad alios, si solemnitates l,bCT’onim· juris communis desint, ut habetur in lege Hac consultissima, § Ex imperfecto, G de testam. « Denique testamentum ad pias causas Te»umen« non solemne revocat aliud solemne, iemnT d * « etsi dl hujus mentionem non faciat. Mo« lina, etc. Diana’ » [Cum Viva10]; « idque, ^ϊί * ”***’ « etiamsi prius etiam fuerit ad causas pias « (Molina et alii sex); licet hoc posterius « quidam negent. — Vide Diana11 ». 923. - Quoad dispositiones pias, cer­ Quomodolibet Con­ tum est quod si constat haeredi voluntas ner volon uu testato­ testatoris, sive per verba sive per nutum ri·. kgiu pia solvenaut scripturam, tenetur haeres in con­ da. scientia vel cedere haereditatem loco pio, vel legata solvere “■>. Ita communiter Lu­ go Concina’·, LaymannI4, Roncaglia ‘8; et Salmant.18 cum Lessio6;, Dicastillo, Vil­ lalobos, etc — Unde infertur quod si testa­ tor dedisset tibi aliquid, ut tamquam pau­ per retineres, vel ut in pias causas distri­ bueres, tute id faceres, etiam1·; inscio et Laym., lib. 3. tr. 5, cap. 2, n. 6. — 1 Part. 5, tr. 3, cap. 3, dub. 1, n. 13. · Jason, in le<. Hac consultissima, resol. 126. — Lugo, diip. 22, n. 274. — Covar., de Testam., § Ex imperfecto, n. 10. — Molina, de Jusu et Jure, tr. 2, cap. 11, n. 2. — Less., cap. 19, n. 9, v. Trrftio. - VillaL, disp. 153, in princ. - · Part. 7, tr. 6, resol. 36 et 27. — part. 2. tr. 30, diff. 4, n. 7. — Sanch., Comil. mor., Hb. 4, * De Contract., qu. 10, art. 2, num. 4. — Molina, tr. 2, diip. 153, in princ. — u Part. 7, tr.6, reeoL 27. — “ Diip, 22, cap. 1, dub. 7, n. 2, — Barbosa, de Jure ecclcs., lib. 3, tr. 6, resol. 4. — · Tr. 14. cap. 5, n. 19. — 1 De Contract., num. 267. — “ De Just, et Jure, dissert. 5, cap. 1, η. 9, v. f. — μ Lib. 3, tr. 5, cap. 2, num. 5. — ® Tr. 14, qu. 15, qu. 10, art. 2, n. 6. — · Tr. 14, qu. 15, dc Testam., cap. 2, de Teitam., cap. 2, qu. 2, resp. 1. — “ Tr. 14, de Contract., qu. 6, resp. 2. — ’ Diip. 3, de Contract., qu. 1, punct. 3, cap. 5, n. 18. · Dicast., tr. 19, disp. 1, dub. 10, n. 114 et n. 18. — · Loc. cit., n. 274. · Vasq., Opusc. de Testam., seqq. - VillaL·, part. 2, tr. 30, diff. 4, n. 6. 922. - a) Malderus, tr. 1, cap. 11, dub. 8, v. Quarto, plane concordat, et mentem suam uberius his verbis explicat: < St- dispositio quae jam facta est ad pias causas, impugnari nequeat, eo quod verisimiliter fuisset mutata in progressu, aut gravata onere, nondum ex­ presso sed exprimendo, habenda erit rata. Si vero eo modo impugnari verisimiliter possit, propter nondum satis expressam voluntatem, erit habenda irrita ». Bonacina, disp. 3, qu. 1, punct. 3, n. 18, hanc negativam sententiam utique tenet, ut probabiliorem ; oppositam tamen valde proba­ bilem appellat. c) Sà, v. Testamentum, n. 4, haec affirmai «secundum quosdam», quos non reprobat. d) Haec ampliatio apud solum Dianam reperitur. 923. - Confirmatur S.Alphonsi sententia rescriptoS. Poenitentiariae,dic 19Januarii 1901 declarantis: - Praxi m hujus S. Tribunalis esse ut generatim legata pia habeantur ut valida et obligatoria in foro conscientiae Facile ta­ men admittuntur haeredes ad compositionem cum Ecclesia vel pia causa cui legatum est ». h) Lessius, etsi haec diserte non habeat, at sane eadem perspicue innuit, dum lib. 2, cap. 19, disputans de testamento facto ad piam causam, quaerit: « Utrum necessarii sint duo testes, ut tale testamentum sit validum in foro conscientiae », et respondet, n. 7: < Non esse necessarios: sufficit enim in his testamentis id quod jure naturali est sufficiens...; neque etiam necessarii sunt duo testes jure canonico, quia jus canonicum non requirit eos ut dispo­ sitio sit valida in foro conscientiae, sed ut possit probari in foro externo». ' > Lugo clare significat posse id fieri inscio et invito haerede; loquitur enim de legatario cui aliquid « occulte et sine teste » datum est ad causam piam, quem dicit posse et debere expendere juxta mentem testatoris; neque cum teneri respondere ad edicta quae jubeant etiam sub censuris manifestari bona defun- cap. 27, n. 96. — · Lib. 7, cap. 18, dub. 4, n. 2. — 1 Part. 7, 32ο Si volun· tju doc con net tesu« valeur oon rafiot ♦ *·· ♦ I • ·}> TetUraentum nullam auoad pro uni. vilet quoad le, Gomez etc. 924. - Caeterum, si contra non constet haeredi voluntas testatoris, docet Lay­ mann 4 quod ex certa regula, omnium consensu recepta, non tenetur haeres in suo praejudicio credere uni testi, quamvis probatissimo; dum in cap. Relatum, de testam., expresse dicitur : Tribus aut duo­ bus legitimis testibus requisitis. Et in cap. Licet, de testib., dicitur : Licet quaedam sint causae, quae plures quam duos exigant testes ; nulla est tamen causa, quae unius testimonio, quamvis legitimo, terminetur. Hoc enim necessarium fuit ad bonum com­ mune, ut fraudes evitentur; prout ajunt Laymann ’, Holzmann · et Croix7. — Hinc docet Laymann · quod haeres non tene­ tur credere soli parocho, nisi alius adsit contestans; et idem dicunt Viva <·) et Croix ut supra. Hic autem quaeritur an testamentum nullum quoad causas non pias, valeat quoad legata pia. — Alii negant; quia corruente principali, corruit accessorium. — Sed communior sententia affirmat; quia specialis ratio reperitur in acces­ sorio, quae non est in principali, nempe favor religionis: et ideo ibi attenditur tan­ tum jus canonicum. Ita Laymann ·, et Roncaglia10 cum Covarruvias. 925. - « Resp. 2°. Si testamentum fa« ctum est ad causas non pias, hominibus « rusticanis quinque testes sufficiunt, si « plures haberi nequeant; nec subscri« ptione opus erit a>, si litterati non sint. « — Laymann ", Bonacina 11 ». 926- - « Resp. 3°. Tempore pestis non « requiruntur septem testes simul congre· « gati ad testamenti subscriptionem; sed « sufficit si singuli separatini adhibeantur. « Adde, aequitatem postulare ut quando « testes vel notarius haberi non possunt, « ultimae voluntates validae pronuntien« tur, si de voluntate defuncti liquido con« stet. Hinc in Camera imperiali valet te« stamenium, peste valde grassante, con« ditum coram duobus vel tribus testibus, « inter quos confessarius esse potest. Atque « haec vera sunt secundum jus commune « caesareum, seclusis specialibus locorum « statutis. Nam Venetiis v. gr. et Viennae « duo testes ad testamentum sufficiunt. — « Vide Laymann ,8. « Immo, absolute loquendo, tempore « pestis sufficere solemnitates juris gen« tium, atque adeo tres vel duos testes, « docet Diana 14 et Sà % Laymann, etc.; « atque inter eos esse posse feminam el « notarium ipsum (tametsi non sit imma« triculatus): modo non sit consanguineus « vel affinis defuncti: (Diana ”] ex Meno« chio * ’, etc.; — nec opus esse ut sint ro- 1 Dbp. 22, η. 'Λ8. — · Disp. 134, n. 7, post med. — cit., n 10, v. f — * Tr. 14, qu. 15, cap. 2, qu. 6, resp. 'J. · • Tr. 14, cap. 5, n. IS, i. f. · Dirait., tr. 19, dbp. 1, dub. 10, Cotïir,, de Testam,, cap. 11, n. 4. — 11 Lib. 3, tract. 5, o. 118. · Vitiat., p “ cti. — Molina autem, Dicastillus et Villalobos, testi » Sed in fine, pro Coloniensi archidioe omissis iis quae de invito haerede dicuntur, cesi addit quod : < Testamenta ecclesiasticorum aperte innuunt posse fieri inscio haerede, di­ facta sine notario vel pastore et duobus testi­ centes sicut Lugo, legatarium posse et debere bus sint invalida ». 925. - Solus Laymann loquitur de sub­ expendere juxta mentem testatoris quod acce­ pit a testatore occulte, quamvis non adsit testis scriptione, negans eam esse necessariam. nec scripturx 926. - «O Sà male citatur a Busenbaum; d> Covarruvias et Gomez male citantur a nam a Diana allegatur pro opinione docente Salmant: nam nec Covarruvias, dc Testam . sufficere quinque, testes, pestis tempore. Et cap. 10; nec Gomez, in leg. 3 Tauri, n. 110 revera hoc assent Sh, v. Testamentum,n 12. ft 113, id asserunt, neque alibi, quidquid in­ b) Menochius his verbis a Diana citatur: vestigare conatus sim. • Vide etiam a fortiori Menochium ». Et re 924. Viva, de Contract., qu. 10,art. 2, quidem vera, Menochius, Consil. 313, n. 40 »i. 3, clare enuntiat assertum, inquiens: « Pa­ et 41, non loquitur de peste, sed generaliter rochus etiam cum alto teste, sufficit ad testan < Est suspicio, quia pater haeredis instituti.. dum, quamvis legatum sit pro ecclesia sua · erat perfamiliaris el stricta amicitia functus Croix, loc. cit., scribit dumLixat in uni­ illi scriptori seu notario, apud quem extabal versum · Haeredem non teneri credere uni dicti schedula [non satis bene clausa]... Testa CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUD. U. «gati, vel audiant vocem testantis (etsi « hoc quidam requirant), modo eum vi«deant: [Diana ^j; — neque in validari, « licet aegrotus convalescat. [Diana *] ex « aliis octo. « Denique, si parochus scribat coram « unico teste, habere vim testamenti, sal« tem nuncupativi, dicit Molanus et Mar« chinus cum Diana * ». 927. - « Resp. 4°. Etsi probabilis et se· « cura sententia sit Covarruvias, Bona« cinae 8 et aliorum, testamentum (actum « ad causas non pias, sine solemnitatibus «jure requisitis, invalidum esse in foro « conscientiae praeterquam quoad legata «pia: Molina, Lugo, Vasquez, Sanchez, « Diana 4, contra Barbosa: ita ut haeres « per illud institutus et legatarius tenean« tur ad restitutionem haeredibus ab inte«stato; — contrarium tamen verius est, « ideoque licite retinetur quod tali testa« mento possidetur. Ratio est, quia illae « solemnitates tantum requiruntur ad ca« vendam deceptionem, et ad fidem in foro * externo faciendam. Vide Lessium6, card. « Lugo8 ». Triplex etiam sententia (prout diximus de contractibus m. 711), est pro testamen­ tis conditis sine solemnitatibus. Prima sententia tenet ea valere in con­ scientia, et naturalem parere obligationem. 1 Part. 7, tr. 6, rcsol. 40. — Molan., de Testam, pii*, ?)27 Ita, cum Busenbaum, Lessius ’, Molina ·, Temmen· tam tine to * Sà “J et Silvester ·, Roncaglia10 ; item Mal­ kmnitatiba« proba­ derus, Reginaldus, etc., apud Cabassu- biliter valet in corwden­ tium 11. Et probant ex § Per traditionem, tia. Instit. de rerum drvis., ubi: Nihil... tarn con­ veniens est naturali aequitati, quam volun­ tatem domini volentis rem suam in alium transferre, ratam haberi. — Hinc Lessius, Salas Sayrus et Molfesius cj, ibid. di­ cunt, haeredem ab intestato, si certus sit de voluntate testatoris, teneri eam exsequi et restituere haereditatem. Secundam vero sententiam omnino op­ Probabili­ ter non va­ positam tenent Suarez, Bonacina, Covar­ let. ruvias, apud Cabassutium “; et Salmant.14 cum Laymann, etc. Quia lex solemmtatum non solum fundatur in praesumptione fraudis, sed etiam in ejus periculo. — Eam dem sententiam sequitur Lugo 18 cum aliis ; sed excipit fideicommissa, ex § ult. Instit. de fidcicom. * Tertia sententia, quam amplectitur Ca­ Probabilia et in praxi bassutius 18 cum Soto, Sanchez, Bafiez et favendum Beja, tenet praeferri debere possessorem. potteuori, Primam et secundam sententiam pro­ babilem censeo; sed hanc tertiam proba biliorem et in praxi omnino sequendam: quia potius omni jure est jus possessionis. Unde omnino dicendum puto quod haeres non tenetur solvere; et contra, legatarii, si bona fide legatum acceperint, non ten. 106. · “ Lib. 6, cap. 3, n. 4. — loc. ctL, n. 13 i. f., cap. 83, v. Inda etiam. - Marchin., de Peite, part. 8, cap. 3, et n. 20, I. C · Sayr., Clar., lib. X cap. 7, n. 9. - u Ap. Ca- η. 3. - · Loa dt., retol. 36, i. part. 5, tr. 3, retol. 123. — Qn«r., de Testara., cap 10, n. 12. bassnt., loa dt. — Shot., de Legib., lib. 5, cap. 24, n. 4. · Bonae., diip. X qu. 1. punct. X num. 2 et X · Covar., dc — 1 Disp. 3, qu. 1, punct. 3, n. 6. —- Molina, disp. 131. n. 2, Testam v. Contra vtro. — Lu^o, disp. 22, num. 273. — Vasq., de cap. 1. num. 51. · Laym., lib. 3. tr. 5, cap. 2. num. 10. — Testam., cap. 3, dub. 1, n. 12. — Sanch., Coniil. mor., “ Disp. 22. num. 254 et 256. — “ Loa dt., num. 5 et seqq. - lib. 4, cap. I, dub. 7, n. 3. — 4 Part. 7, tr. 6, resol. 3. — Satus, de Ju *L Barbosa, dc Jure cede*., lib. 3, cap. 27. n. 95. — · Cap. 19, dub. X — · Di*r Sect υ — 1 Loc. nt D 12 Ct seqq. — v. f„ $ Mine iftlMr explicatio. · Sanch., Cousil. morlib. 4, cap. 1, dub. 14. num. 5 et 6. - Battez, in >·, • Tr. 2, disp. 81, a n. 16. — 9 V. Testamentum I, quaer. 6 praeamb. ad qu. 62, de Dominio, disp. 5, dub 4, concl. 2. * et 8, et v. Harr editas III, qu. 7. — ’· Tr. 14, qu. 15, cap. 1, Beja, Respons. cas. con sc., part. 1, cas. 53. 5 Arc coswi dr qu. 4. — Maider., tr. 1, cap. 11. dub. 5. - Regin., lib. 25. electo. mentum conscriptum a notario sanguine con­ juncto, haeredi in ipso testamento descripto, falsi suspicione laborat». <9 Diana non satis diligenter citatur a Bu­ senbaum. Sane Diana, rcsol. 38, negat requiri ut testes sint rogati; sed resol. 39, contra eos qui necessarium esse perhibent, ut testes · non solum audiant vocem testatoris, sed etiam illum videant et cognoscant, ipse statuit: ♦ Tempore pestis sufficere testes audire vocem testatoris, si vocem notam habeant, videtur dicendum ». 927. - « ’ Sà, v. Testamentum, n. 3t non amplectitur hanc sententiam ; sed tertiam,quae ipsi S. Alphonso probatur b> Salas, dc Legib, disp. IO, sect. 4, n. 22, male citatur a Cabassutio; non enim habet hoc corollarium. c> Molfesius, Sum., tr. 13, cap. 2, n. 147, hoc dicit ut tutius; contrarium tamen proba­ bile existimat, et concludit: « Melius tamen est, ut se conveniat cum legatariis, ut aliquid eis solvat et cessionem jurium obtineat, ut omnino sit lutus ». et retol. 42. Vide etiam cap, 10, n. 12. - “ Loc. dL. n 4. — >4 Tr. 14, et Jure, lib. 4. qu. 5, art. 3, conclus., et CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. > Μ I •· Iμ· nentur restituere. Observa attente quae ni.iinur diximus dicto m. 711. Id tamen intelligenveniâtjodl° a» senten­• dum, nisi accedat sententia judicis; ut tia. dicunt Roncaglia 1 et Cabassutius 8 cum aliis citatis. — Nec obstat dicere senten­ tiam judicis non obligare, si nitatur legi fundatae in falsa praesumptione fraudis quae non adsit. Nam, praeterquam quod sententia tunc nititur legi quae fundatur in periculo generali fraudum, ut respon­ det Roncaglia, quisque tenetur parere ju­ dici praecipienti, semper ac ejus sententia non sit evidenter injusta, ob bonum com­ mune pacis, ut litibus et jurgiis finis im­ ponatur. 928. - « Unde, secundum hanc poste« riorem sententiam, resolves sequentia: CorolU« Γ. Haeres ab intestato, si sciat voria Bn'en * « luntatem defuncti, tenetur restituere baum. « haereditatem, et solvere legata iis qui« bus testamento minus solemni, aut ex « voluntate ejus debentur. Molina, Lessius, « contra Bonacina 8 ». — [Secus vero di­ cendum, juxta contrariam sententiam pro­ babilem, mox supra allatam]. « 2°. Si dubius sit de voluntate testa• toris, debet cum illis componere pro «ratione dubii: quia, cum nec ipse nec « alii coeperint adhuc possidere bona fide, « in dubio par est eorum conditio. — Vide « Bonacina4. « 3°. Si haeres ab intestato retineat « haereditatem et legata, possunt illi qui« bus aliquid per tale testamentum erat «relictum, uti occulta compensatione; « quia revera res illae erant ipsorum. Vide « Bonacina8 ». — [Scd hoc negamus. Vide dicta Lib. I, n. 35, v. Attamen]·). « 4°. Si haeres ab intestato fateatur « mentem testatoris fuisse, ut haeredita« tem nomine fideicommissi alteri trade« ret, vel legatum aliquod solveret; aut «si, oblato juramento, jurare noluerit: « cogendus est etiam in foro externo hae« reditatem tradere et solvere legatum. « 5°. Ob eamdem causam idem dicen« dum est, si fateatur voluntatem testa« toris fuisse, ut haereditas, non ut fidei« commissum, sed immediate perveniret « ad alium. Quia non est recurrendum ad « fidem testium vel ad juris subtilitatem, « quando is cujus interest, ipse confitetur « testatoris voluntatem. — Vide Lessium « et card, de Lugo 8 ». Ait Lugo7 quod si testator voce com­ mittat haeredi fideicommissum, et haeres tacet, tenetur haeres utique illud implere; secus, si testator committat ei legatum. Dicit tamen quod si haeres solverit jam legatum, non potest repetere. 929. - « Resp. 5°. Etsi probabile sit cie- Tesuan· ta ctencc « ricorum et novitiorum testamenta facta rum et u « ad causas non pias, sine solemnitatibus vitiorco. « juris, non valere a): Molina et alii tres; « cum tamen contrarium etiam sit proba· « bile ex Suarez, etc., potest haeres ex « tali testamento haereditatem adire pro « foro conscientiae. — Diana 8. « Resp. 6°. Milites hujus temporis gau- Printer·! militia. « dent iisdem privilegiis testandi quibus «olim: dummodo in castris (vel in pro« pinquo ex causa legitima) versentur. T«um«n tum interii- Nroi. « Diana1 ex aliis quindecim, contra Bal« dum b), etc. — Atque adeo sufficiunt iis « duo testes (licet probabiliter nec hi re« quirantur : [Diana— etiam non rogati: « [Diana8] et alii quatuor; contra Molina, « Lugo, etc. — etiam alias inidonei, modo « non sint impuberes, nec caeci vel servi: « [Diana ■], Lugo, Vasquius, etc.; — neque « opus est eorum subscriptione, vel signo« rum appositione, vel ut sint in conspectu « testatoris. Ibid.4. « Immo miles jure militari (quo praesu« mitur esse testatus in dubio) potest te« stari solo nutu. [Diana ·]. — Potest etiam «plura simul testamenta valida facere; « vel pro parte testatus, pro parte inte« status decedere. [Diana ·]. — Valetque « ejus testamentum etiam post missionem « honestam, sed non ultra annum. Molina, « Lugo, etc. [Diana ’]. — Denique possunt « milites supradicto modo testari, tametsi « sint surdi et muti (saltem si in castris « auditum et vocem amiserunt). Diana 8 « ex aliis ». Testamentum inter liberos valet ut dispositio facta ad causam piam. — Vide Salmant. 930. - Hic plura Dubia oportet adnotare circa materiam legatorum. Dubitatur 1°. An legatum relictum puellis ut nubant, possit dari eis quae fiunt religiosae? — Resp. Si legatum sit 1 Part. 7, tr. 6, rosol. 43. — « Loc cit., resol. 47. - Lhro, diip. 24, n. - DUB. Π. relictum personae determinatae, certum est posse dari: nisi aliter constet de mente testatoris. Ita ex Auth. De sanctiss. episc., § Sed et hoc praesenti, (C. ad S. C. TrebelHani]. Vide Salmant. ”. Quid, si legatum relictum sit personis indeterminatis? Prima sententia negat deberi0-’ illud puellis religionem ingredientibus. Hanc tenent Sanchez ”, Bonacina Molina b>, Barbosa18, Roncaglia *4, Concina18 et Lu­ go 18 cum communi, ut asserit. — Ratio, quia mens testatoris servanda est in spe­ cifica forma semper ac servari potest; nec recurrendum ad ejus voluntatem praesum­ ptam, quando habetur voluntas contraria expressa. Tales enim testatores saepe et pie providere sic intendunt solis puellis nubere volentibus, ne exponantur periculo prostitutionis. — Nec obstat praefata lex in Authent citata. Quia ibi sermo fit tan­ tum de legato facto personae determi­ natae: unde nullum aliis damnum infertur, si ipsi ingredienti religionem tradatur. Sed in casu posito praejudicium irrogaretur aliis nubendis a testatore nominatis. Secunda vero sententia, quam tenent Diana ”, Salmant.18 cum Pontio, Natta, Boerio et Ochagavia, (ac adhaeret Les­ sius *·) affirmat deberi legatum. — Quia in dicta Authent. assignatur ratio '), cur legatum relictum certae personae ad nuhb. 1, disp. 33, η X’. — Disp. 3. dc Contract., qa. 17. 12. — · Loc. panct. 8, $ 4, n. 6, aim qa. 1, panct. 4, n. 10, ▼. Addunt cit., resol. 48. · Luço, loc. dt., n. 12. · Ferdin. Vasq., de aliqui. — “ De Off et PotesL episcopi. Alleç. 83, n. 36. — Succession, creatione, lib. 2, § 12, num. 44, 76, 98; cl $ 14, u Tr. 14, qa. 15, ap. 7, qa. 2. resp. 3. — · De Jure et Jait.. η. 31; id. op., part. 2; et dc Succession, progressu, Hb. 2, dissert. 5, cap. 9. η. 10. — * Disp. 24, η. 293. — η Part. 3. Motina, disp. 129, n. 2. · 1 Tr. 14, qu. 15,cap. 1, qu.5. — ’Lib.6, cap.3, n.5.— n. 24. - · Disp. 22, n. 256. - * Loc. cit., n. 257 et 258. - $ 20, n. 9 et 10. — · Diana, loc. dl., resol. 48. — · Loc. tr. 5, resol. 57; part. 2. tr. 16» rcsoL 50. i. L — ■ Tr. 14, de Roncaglia, loc dt. — Molina, diip. 81, nam. 22. — Less., Molina, disp. 133, n. 8. — Suar., Defensio fidci (adven. dt., resol. 50. — · Loc. dt., resol. 56 ct 54. — Molina, loc. Contract., cap. 5, n. 185. · Basil. Pont., de Matrim·. Hb. 3, cap. 19, η. 20, L f. — 1 Di»p, 3, qu. 1, panct. 3, n. 6. — Anglicanac sectae errores), Hb. 4, cap. 16,1, f. — ·Ραπ. % dt., n. 2. — Lu&>, loc. dt., n. 12. — ’ Loc. dt., reset 62. — cap. 7. n. IL · Natta, Cotuil. Ï96» n. 4 et 5. · Botrius, Dec»·». • Loc. dt, num. 8. — · Loc. dt., num. 10. — Less., cap. 19, tr. 9, resol. 16. ■ Part. 7, tr. 6, rcsol. 49 ct 50. — · Tr. 14, de Contract., Aur.. decis. 3, n. 14. * ΟίΜαχαν., de Matrim., ir. L qu. 15, cap. 5, n. 20. — “ Loc. dL, cap. 5, n. 1W. — ·’ Dc Ma trim.. n. 17. — *· De Just- ct Jure. Hb. 2. cap. IS, dab. 15, n. 123. 928. - a> Locus ad quem S. Alphonsus remittit lectorem reperiebatur quidem in prio­ ribus hujus Operis editionibus; pro sexta vero et sequentibus S. Doctor exaravit novum om­ nino tractatum de Conscientia, in quo locus allegatus prorsus desideratur. Porro in dictis prioribus editionibus, loc. cit·, S. Alphonsus retulerat opinionem Salmanticensium aliorumque auctorum, qui probabile existimabant • legatarium ex testamento non solemni posse compensare legatum sibi relictum ». Et v. At­ tamen, de hac opinione scripserat «In ter­ tio vero casu, non valeo acquiescere relatae opinioni ; gravissima enim est sententia (licet alii probabiliter etiam contradicant), quod ex testamento nullo nullum jus acquiratur... Ideo cum jus legatarii sit prorsus incertum, nescio quomodo possit ipse compensare adversus haeredem possidentem ». — Quodsi vero lo­ cus iste expunctus est e novo tractatu, mi­ nime tamen S. Doctor recessit ab ipsa doctrina ibi exposita, uti liquido constat ex dictis hic n. 927, et supra m. 711. 929. - «J Seu clarius: Probabile esse cle­ ricorum et novitiorum testamenta (casu quo secundum jus canonicum isti testantur), facta ad causas non pias, sine solemnitatibus juris cMlis, non valere. 6J Baldus a Diana absolute citatur, scd aliud facit quam ceterorum opiniones referre, revera distinctionem adhibet, in leg. In testa­ nec de ulla suum profert judicium. 930. - «i Quin etiam Sanchez, Bonacina, mento, n. 17, C. de testam, milit.; et primo quidem, de militibus Tusciae, et maxime Flo­ Concina et Lugo. locis citatis, negant posse rentinis, « qui student magis mercationibus dari. Molina, disp. 207, n. 8, loquitur de le­ quam gloriae militari..., quia isti non militant causa reipublicac, sed ad pompam ergo nec gato quod personae alicui determinatae reli­ talia habent privilegia, sed tamquam privati » ctum sit. f) En quae sunt hujus Authenticae verba: habendi sunt. Deinde de aliis ita scribit: « Hi autem qui pro republica vel principe militant, « Si personae talibus conditionibus subjectae... monasteria ingrediantur.^ Hoc autem solatio... habent privilegia militum ». Diana non satis accurate a Busenbaum (ruantur, si usque ad suam vitam in his per­ hic citatur; etenim, loc. cit., resol. 46, non severaverint ». Le ça ta m relietum de­ terminatae at nobat, dari potest st fiat rellfiosa. Relictum indetermi­ natis ut na­ bant, Juxta ali os rondebetnr reliftonem in­ gredient!. Juxta alios debetur UB, 1Π. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. * bendum, ei debeatur si fiat religiosa : Quod vitam profitentur religiosam: scilicet ne puella relinquat statum religiosum, ut le­ gatum consequatur. Cum autem in legato relicto puellis indeterminatis idem legis motivum urgeat, ideo religiosae non sunt illo privandae. Ubi enim (ut dicitur in lege Illud, ff. ad leg. Aquil.) eadem militat ra­ tio, eadem militare debet juris dispositio Neque (ait Lessius) praelata lex Justiniani innititur praesumptae menti testatoris; sed absolute vult lavere pietati, etiam con­ tra expressam testatoris voluntatem: ita ut, si testator expresserit excludendas esse puellas religionem ingredientes, talis dispositio rejiciatur tamquam turpis. SccundA Hanc sententiam reprobare non audeo. opimo non reprobatur, Sed pnma mihi videtur certe probabi­ Srima vi· dur certe lior r>; quia dispositio Authenticae con­ probabl· tinet jus novum, quod, cum exorbitet a jure communi, non est extendendum de casu ad casum : maxime, quia talis exten­ sio redundaret ia praejudicium aliarum. Quid, «i Probabiliter autem dicit Concina ’, nun lint puellae quod si non extarent puellae quae nubere quae nube * vellent, tradendum esset legatum religio­ re % elint. nem ingredienlibus. nisi ex mente testa­ toris expresse oppositum colligeretur. — Quid, U Praeterea addit Barbosa * cum aliis, quod relinquat mille nu si testator relinquat alicui puellae mille pturae et si nubat, et centum si ingrediatur mona­ centum fc lif ionrain * sterium: debentur monasterio omnia mille, (reeaurae si hoc sit lactum in odium religionis, quia tunc sic decernendum est m poenam te- statoris. Secus, si id factum sit eo quod dotes religiosarum sunt minores ac nu­ bentium. Dubitatur 2°. An legatum relictum ci­ vibus loci, possit dari extraneis? Negandum; nisi isti animum habeant LcfKsx rcUctce ibi perpetuo manendi : tunc enim ab initio ciribn. p» pro naturalibus habentur; vel nisi sine quando iit dari n tali animo ibi per decennium manserint. trend» — Ita Salmant.3 cum Lugo, Sanchez, etc., ac Concina4, ex lege 2, C. de incolis />. Hic addendum id quod tradunt San­ chez Trullench et Barbosa apud Patrem Ferraris6, nempe, quod legatum relictum puellis originariis non est dan­ dum eis quae casualiter ratae fuerint in eo loco. Dubitatur 3°. An legatum relictum orphanis possit dari pauperibus habentibus parentes inutiles? Non concurrentibus vere orbatis paren­ Rcbctsa orpbaoii tibus, videtur receptum apud omnes quod potest din nibculi pa­ dari possit. Ratio, quia sic etiam impletur reil l« let voluntas testatoris, qui vult opitulari filiis tiles; non habentibus a quo alantur: et tales sunt qui habent parentes inutiles, ex ce­ lebri illo dicto apud Glossam in can. Ad­ monere, caus 33, qu. 2, v. Dici: Si re pri­ veris, nec nomen habere mereris; et ex Glossa in cap. Inter corporalia, de translat. episc., v. Inutilem, ubi dicitur, inu­ tilem reputari ut mortuum. Huic cohaeret id quod dicunt Covarruvias 0, Baldus O, de Palatiis ·>, Perez 0, etc., apud Sanchez % Lest., cap 18, n. 123. —1 De Just, et Jure, diiuert 5, Jure, disp. 24, n. 295. · Sauc/ι., Consil. mor., lib. 4, cap. 2, cap 9, η II . — · De Off et Potest, epite., alleg. 83, n. 28. — 9 Tr. 14, de Contract., cap 5, n. 186. · Lugo, de Just, et dub. 19. — 1 Loc. cit., dissert. 5, cap. 9, n. 14. — · Biblioth,, CAP. IV. nisi con­ currant ve· it orbae i parentibus. Limitatio non omnino improba­ biliter rejidtar. - DE TUTELA 331 II. nempe, quod pater dicitur orbatus filio, si voluisse ipsis omnino providere ob pecuRei^um filius est inutilis: ex Glossa in leg. Pla­ liarem erga illas affectum, vel ut nubant, giarii, C. ad leg. Flaviam de plagiar., vel ut nuptae decenter vivant — Secus, I v. Orbitates]. Et cx eadem Glossa dicitur si indeterminatis; quia tunc censetur po- JJ ** * ' n' vidua quae virum inutilem habet. — Sic tius testator voluisse subvenire nubendis, a pari dicendus orphanus qui parentes ut periculum prostitutionis vitarent — habet inutiles. Ita Roncaglia’, Concina -’, Quando vero legatum est relictum pro Diana3, Salmant. 4 cum Trullench, etc.; dotandis puellis pauperibus, bene potest dari nuptis; nam tunc perseverat finis te ac adhaeret Lugo A An autem, concurrentibus vere orbatis statoris, nempe sublevandi ipsarum indi parentibus, hi stiti praeferendi? gentiam. Ita communiter Sanchez’, Ronca Affirmant omnes praefati auctores cum glia6, Salmant.6 cum Trullench et Diana, Sanchez6, qui vocat commune^. Ratio, Concina ’°. quia, cum voluntas testatoris possit im­ Dubitatur 5°. An legatum relictum fe­ pleri in sensu proprio, non debet impleri minis in matrimonium collocandis, possit in improprio, ex clement. Quia contingit, tradi viduis iterum nupturis? de relig. domib., et ex Trident., sess. 25 Resp. Affirmative, si non sint aliae Rviictum [de Reform.], cap. 8. Sicut enim proprie feminae aetate nubiles. Secus, si adsint, ",ΰ'ίη vidua non est quae virum habet inutilem, quia nomine mulieris in matrimonium sed quae viro caret, ut dicunt Silvester, collocandae, proprie intelligitur ea quae ‘’,ou’*r ou Tabiena et Angelus, apud Sanchez; ita in nunquam nupsit, vel si nupsit, invalide casu nostro. — Attamen videntur non nupsit, aut matrimonium non consumma­ omnino improbabiliter negare Bonacina vit, ex lege ** ·' Boves, § Hoc sermone, ff. de et Roncaglia6. Ratio, quia id, licet non verb, signif. Ita communiter Sanchez ", congruat litteris dispositionis, congruit Roncaglia u, Concina16; et Salmant.14 cum tamen, immo magis accedit ad finem te­ Bonacina, Trullench, etc. - Qui tamen statoris subveniendi paupertati filiorum: recte addunt cum Roncaglia, quod si lega­ qui, cum parentes habent inutiles, egen- tum sit relictum pro nubendis feminis pau­ tiores sunt vere orphanis, dum non solum peribus, viduis etiam dari potest; quia debent tunc propriae, sed etiam parentum verbi significatio utrisque convenit tam indigentiae providere. virginibus quam viduis. Dubitatur 4°. An legatum relictum Dubitatur 6°. An legatum relictum vir­ puellis ut nubant, possit dari eis quae sine ginibus nubendis, possit dari virgini etiam dote jam nupserint? corruptae? — Distinguendum: Reiiatun Resp. Affirmative, si sit relictum puellis Si publice constet de ejus corruptione, pme n< determinatis. Quia praesumitur testator non potest tradi; quia non adimpleretui piwlrewn v, Crviias, n. 71, ruptae 1 Tr. 14, qu. 15, cap. 7, qu. 5, resp. 1. — · De Just, et Haec verba exprimunt tantum sensum legis Illud, ctGlossa, ad v Existimari,àïàv. « Ubi est eadem ratio ct idem jus ». ') De modo loquendi quo S. Alphonsus hic utitur vide ipsius S. Doctoris praefationem, initio tomi primi positam, § ult Caeterum. f) Salmant, Lugo et Sanchez clarius di­ cunt: Nisi per decennium ibi manserint, nec constet de animo non habitandi in perpetuum. - Lex autem 2, C. de incolis, hacc statuit • Nec ipsi qui studiorum causa aliquo loco mo rantur, domicilium ibi habere creduntur, nisi decem annis transactis, eo loco sedes sibi con­ stituerint ». <> Sanchez et Barbosa hic quidem a Fer­ raris atantur, sed habent tantum generale prinapium, unde doctrina hic exposita colli­ gitur ♦ U: quis originarius dicatur, [ita Bar ET TESTAMENTIS. - DUE bosa, loc. cit., alleg. 4, n. 7} non solum requi­ ritur ut sit natus in loco, sed quod parentes ibi domicilium contraxerint». — Idemque tenet Sanchez, dc Matrim., lib. 3, disp. 23, n. 3. *) Trullench, loco citato a Ferraris, sci­ licet, lib. 7, cap. 18, dub. 12, n. 15, v. Septimo, dicit solum ex Diana: < Legatum relictum pro maritagio virginum, non posse dari expositae, quando haec concurrit cum originaria: nam haec est illi praeferenda, quod rationi et ae­ quitati est conforme; sed tantum in casu quo non reperiuntur originariae ». At ipse jam dixerat, ibid., y. Quarto: « Expositae censen­ tur naturales illius loci ubi expositae sunt ». ' Covarruvias, in suis Pract. quaestion., cap. 7 num 2, v. Est ct in hoc; Baldus, in IrK Plagiarii, C. ad legem Flaviam de pia· giar.; Lupus de Palatiis Rubeis, in Repetit. qu. 15. cap. 7, qu. 3. — · Tr. 14, cap. 5, n. 18«. - TrnU , Jure, dissert. 5, cap. 9, η. 15. — 1 Parc. 2, tr. 16, resol. 50. - lib. 7, cap. 18, dub. 12, nuw • Tr. 14, cap, 5, n. 187. · TTulL, lib. 7, cap. 18, dub. 12» moi. 50. — * Dc Juit. et Jure, disteri. 5. cap. 9, n. 12 — n. 15, v. Tertio. — · Consil. mor., lib 4, cap. 2, dub. 13, 11 De Main, loc. cit., n. 55 et seqq. — ” Loc. dt., qu. 3, n. 2. — Silvest., v. Tabiena, eod. - Angel, eod. · Sanch., loc. cit , n. 2, v. t — · Loc. cit., qu. 5, resp. 2. — ’ De Matrim., lib. 7, disp. 91, num. 63 et seqq. - · Tr. 14, cap. Per vestras, de donation., notab. 2, in princ., n. 12 ct 13; Didacus Perez, Com­ ment. tn ordinat, regni Caste Hae, lib. 3, tit, 1, leg. 1, v. Cum jam sit visum, habeni 15. · Diana, pari. 2. tr resp 4. — “ Loc. dt., n. 13. — M Loc cit., η. IIN. |c». Hona· . dnp. 3, qu. 17, punct 8, $ 4 o. 8. · Trull., loc. cit, n Iu Routaglia, ioc. cit., retp. 4, i. f. quendo ejusmodi liberos non esse orphano^, et legatum implendum esse in propria specie quoties id fieri potest, quibus verbis satis per spicue insinuat posse aliter fieri, si non possit quidem de muliere quae nupsit viro inutili, in propria specie; ac proinde, veris orphanis quod dicitur vidua (et ita a Sanchez, Consil. non concurrentibus, legatum licite dari pau­ mor., lib. 4, cap. 2, dub. 13, n 1, citantur); peribus qui parentes inutiles habent. Sanchez, loc. cit., n. 2, tenet hanc sen non autem loquuntur de patre qui filium inu­ tilem habet, quamvis Glossa de utroque casu tentiam, sed non dicit eam communem. Bonacina, id non habet, çn. 17,punct. 8, loquatur. Z Lugo, disp. 24, n. 303, eo sensu adhac § 4, n. 2, nec, quantum assequi potui, alibi. Lex ista his verbis utitur: « llcx bvr rere dicendus est, quod affirmat in rigore lo LIB. HT. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. PMest da­ ri clam cor· mpue t . Clam cor­ rupta pro­ babilius ne­ quit petere legit om, •4 nW dé­ tint aline *. virgine finis testatoris, volentis tantum subvenire iis quae vere virgines sunt. Secus, si clam sit corrupta; quia in communi aestimatione haec pro virgine reputatur, ut colligitur ") ex lege Libro­ rum, § Quod tamen, ff. de legat, [hb. 3]. Nec censetur testator voluisse quod puella manifestet suam turpitudinem °). — Ita communiter Concina1, Roncaglia11; Sal­ mant. · cum Trullench, Diana, Martino a S. Joseph, etc. An autem puella corrupta possit tale legatum petere? Affirmant Salmant.4; quia in favorabi­ libus verba sunt large interpretanda, ut probant *. Sed probabilius negant Concina 6, et Martinus a S. Joseph apud Salmant. T; tum quia verba testatoris servanda sunt in rigore quantum fieri potest; tum quia talis interpretatio fieret in praejudicium aliarum. Et idem videtur sentire Ronca­ glia8, dicens illum cui data est facultas a testatore eligendi virgines pro legato, non posse eligere eam quam certo scit corruptam, si absit scandalum. Conve­ niunt tamen Concina et Roncaglia W ad dicendum, posse illam petere et eligi, si desint aliae vere virgines. Dubitatur 7°. An legatum relictum puel­ lae ut remaneat virgo, debeatur ei si nubat? Affirma. Sic enim statutum est in lege Quoties 22, ff. de condition, et demonstra­ tion.; quia, ut habetur in alia lege 2, C. de indicta viduitate, multum interest reipublicae ut proles augeantur. Secus dicen­ dum, si legatum relinquatur viduae, ad viduitatem servandam, Authent. Cui re­ lictum, C. tit. cit.; quia honestum est a secundis nuptiis abstinere. — Ita Salmant.· et Concina10. Dubitatur 8°. An legatum relictum puellae ut nubat, transeat ad ejus haere­ dem, si ante nuptias illa moriatur? — Recte distinguit Lugo 11 cum Sanchez et Molina: Si legatum relictum sit puellae intuitu subventionis illius personae, ut possit nu­ bere, tunc transit ad ejus haeredem. — Secus, si nullo habito respectu ad perso­ nam, sed tantum ad operam piam per­ agendam; quia tunc est convertendum ad dotandam aliam pauperem. Vel si lega­ tum sit relictum sub conditione necessa­ ria, ut puella nubat, sine intentione faciendi operam piam; quia tunc legatum erit pro­ fanum, et fiet caducum, ac ideo transibit ad haeredem testatoris. 1 De Jail. et Jure, dissert. 5, cap. 9, η. 16. — ■ Tr. 14, • Loc. cit.. n. 16. — Martin, a S. Jostph, Aviso de Conies., qu. 15, cap. 7, qu. 4, resp. 1. — · Tr. 14, cap. 5, n. 190.. Tkull., lib. 7, cap. 18, dub. 12, n. 15, v. Quinta. · Diana, lib. 2, dc Testam., trat. 40, num. 15. - ’ Tr. 14, cap. 5. n. 190. — · Loc. dt., qu. 4, resp. 1. — Concina, loc. dt., part. 2, tr 16, resol. 50. · Martin, a S. Jostph, Aviso dc n. 16, i. f. - · Tr. 9, de Matrim., cap 1, n. 109 cl 110. - Coniesoret, lib. 2, de Tesum.. trat. 40, n. 15. — « Tr. 14, “ Loc cap. 5, n. 190, i. f. — · Tr. 11, de Legib., cap. 4, n.29 et 30, — disp. 249, n. 10. mone: dum nupta erit, primae nuptiae signi­ ficantur ». Lex Librorum hic citatur non quidem pro exposita opinione, sed pro ratione qua nititur, et quam Salmanticenses, tr. 14, cap. 5, m 190, ita exprimunt: «Sufficit quod in opi­ nione communi habeatur ut virgo, ut talis ex communi modo loquendi ita appelletur, ex lege Librorum, § Quod tamen Cassius, ff. dc legatis ». Et sane id colligitur ex dicta lege, in qua sancitur quod: « Si quis forte chartas sic reliquerit: Chartas meas universas, qui nihil aliud quam libros habebat, studiosus studioso, nemo . dubitabit libros deberi: nam ct in usu plerique libros chartas appellant » Nisi tamen constet legantem noluisse dare non habentibus virginitatis qualitatem, ut dicunt Trullench ct Diana. P) Roncaglia, loc. cit., omittit quod ipsa petere possit, ct dicit tantum cam eligi posse. çj Etsi Lugo ea omnia habeat, quae affert S. Alphonsus, attamen suam distinctionem clariori modo exponit: « Ex conjecturis, ita Lugo, indagandum esse imprimis an nuptiae fuerint conditio necessaria; an potius legatum fuerit solum ut posset nubere, quo casu lega­ tum transmittitur ad haeredes Titiae... Deinde, si non transmittitur, videndum erit an testator legaverit in bonum animae suae, quo casu legatum erit pium, et convertendum in dotem alterius pauperis, an vero legaverit ex affectu ad Titiam et ad eam remunerandam, quo casu legatum erit profanum ct fiet caducum: videa­ tur Sanchez et Molina ». — Et re quidem vera eodem fere modo procedit Molina. — Sanchez vero, Consil. mor., lib. 4, cap. 2, dub. 4,n.7, non proponit tria hujus distinctionis membra, sed solum: « Si testator, inquit, respexit ad animam ct ad piam causam, potius quam ad puellam illam..., convertendum est in aliud Relictas puellae it maneat rj <0 poteit dari ii RbaL Secui rt lictum ri­ deat tt tu neat tidu Quid à legato al dctcn purl· lae. qile moritur us­ te nuptiM. dL, n. 7. — “ Diip. 24, n. 909. - Molina, tr. 2, CAP. IV. - DE TUTELA Relictum pfo fabrica ecdeiiac potat ex· ha necem· na coitui. Ordo icrvandut in * ditiribuen dn leptit. ET TESTAMENTIS. - DUB. II. Dubitatur 9°. Au legatum relictum pro fabrica ecclesiae possit expendi iu orna­ menta et alia divino cultui necessaria? Negant Panormitanus r> et Lopez '■>, apud Sanchez ‘. — Sed probabiliter affir­ mant idem Sanchez et Lugo3; quia no­ mine fabricae intelliguntur omnia neces­ saria ad servitium ecclesiae, nisi aliter constet de mente testatoris. Dubitatur 10°. Quomodo distribuendum legatum relictum pauperibus? Resp. Si legati exsecutio relicta sit ad electionem haeredis, potest ipse dare cui­ cumque vere pauperi. Si vero non est haeredi electio com­ missa, tunc praeferendi sunt: Γ. Conjuncti testatoris; ut communiter DD. cum Barbosa 3 et Roncaglia ♦. Et inter eos praeferendi sunt proximiores; ut docet D. Thomas »Λ — Id enim exposcit ordo caritatis: atque hoc (addit Roncaglia), etiamsi adsint alii pauperiores'4 2°. Pauperes concives testatoris prae­ ferendi sunt caeteris extraneis; ut Glossa6, et Roncaglia6 cum Menochio; atque colli­ gitur ex lege Praeses, C. de servitul. et aqua. 3". Magis indigentes; ut S. Thomas s>, Roncaglia Et etiam nobiles; ut addit Barbosa * cum Surdo “■*, 4°. Pauperes probatioris vitae: S. Tho­ mas *>. — Hinc dicunt Laymann % Ron­ caglia A cum Menochio x), praeferendos esse religiosos qui ex eleemosynis vivunt. Recte vero censet Roncaglia, contra ali­ quos, non venire nomine pauperum reli­ giosos qui habent reditus sufficientes unde vivant. 5". In aequali paupertate praeferendae sunt feminae, quatenus istae majori peri­ culo peccandi sunt expositae: idem Ron­ caglia. — Cum autem testator dixerit, le­ gatum inter pauperes distribuendum, non potest uni tradi. Ita Roncaglia, et Bar­ bosa ’ cum Menochio », Bartolo, etc. com­ muniter. An vero eo casu possit exsecutor etiam sibi aliquid applicare? — Affirmant Lay- ’ Consil., lib. 4, cap. 2, dub. 14, n. 2. — Sanchca, loc, Mcnoch., lib. 4, praesumpt, 125, n. 5. — 5 Loc. dL, v. Sr- cit., num. 3, — · Disp. 24, num. 304. — · Dc Potest episc., cundo. — · Alleg.83, n. 16. — Roncaglia, loc. dt., ▼.Quarto. allcg. 63, n. 17. — 4 Tr. 11, qu. 15, cap. 7, qu. 6, resp. 2, — Roncaglia, loc. cit., v Quinto. — Roncaglia, loc cit. — v. Tertio. — Roncaglia, loc. cil. — * In cap. Si pater, dc • Alice- 63, num testam., in 6·, v. Pawpcrrs. — · Loc. cit., v. Primo. · legata. opus pium; si vero fuit contemplatione per­ sonae, et non piae causae, legatum fit caducum ct pertinebit ad haeredem ». r) Panormitanus, in cap. fut. de testatu., η. 2; Gregorius Lopez, part. 1, tit. 10, leg. 11, gios. 1; ct part. 3, tit. 32, leg. 24, gios. 4, i. f> perspicue hanc de legatis negativam sententiam innuunt, dum negant reditus ad fabricam deputatos, posse pro aliis rebus expendi. g) S. Thomas in 2a 2ac, qu. 32, tractat de eleemosyna in generali, et art. 9, ait prae­ ferendos esse eos qui nobis sunt propinquiores. Deinde subdit: « Est tamen circa hoc discre­ tionis ratio adhibenda secundum differentiam conjunctionis, et sanctitatis, et utilitatis. Nam multo sanctiori magis indigentiam patienti ct magis utili ad bonum commune, est magis eleemosyna danda, quam personae propin­ quiori, maxime si non sit multum conjuncta ». — Denique, art. 3, ad 1, non jam dc propin­ quis, sed in universum scribit: < Dare magis indigenti melius est ceteris paribus». D Scilicet posse magis conjunctos praeferri, etiamsi alii majori inopia laborarent. *) Surdus, de Alimentis, tit. 1, qu. 93, n. 30, concordat, loquens de ordine in elee­ mosyna in generali servando, quamvis pas­ 19. - Bartol., in lej. 1, 0. de optione sim ibid, de legatis inter pauperes distribuen­ dis loquatur. «9 Laymann, lib. 3, tr. 5, cap. 11, n. 6 (allegato a S. Alphonso), utique scribit reli­ giosum testamenti exsecutorem, posse suo mo­ nasterio applicare legatum, inter pauperes aut causas pias distribuendum. Sed n. 3, magis distincte loquitur, et videtur adhaerere limi­ tationi quam S. Alphonsus ex Roncaglia habet et probat; scribit enim pauperes, quibus lega tum aliquod relinquitur, « tales intelligcndos esse, qui victum incertum habent ex eleemo­ synis fidelium, non autem ea xenodochia, vel religiosorum monasteria quae ex fidelium eleemosynis collectum annuum sufficientem victum obtinent». v ’ Roncaglia, loc. cit., v. Quarto, dicit posse praeferri religiosos qui ex eleemosynis vivunt. — Sed Menochius, quem Roncaglia allegat, dicit loc. cit., n. 12: « Religiosi quidem ante alios, eodem ordine, quo supra diximus de feminis [scii, eligendo prius pauperiores], eli­ gendi sunt ». Menochius citatur quidem a Barbosa simpliciter, ut refert S. Alphonsus; ipse tamen, loc. cit., n 25 et 26, distinguit, et negat posse uni pauperi legatum tradi, si bona testatoris distribuenda sint opulenta, ita ut inops ille LIB. Ul. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. mann ', Sanchez ct Barbosa 1 cum Pa­ lacio - , Menochio, Gonzalez et aliis com­ muniter. Excipiunt tamen Laymann et Sanchez, si testator noverit ejus pauper­ tatem; quia tunc censetur quod si voluis­ set illi subvenire, aliquid expresse reli­ quisset. — Sed non improbabiliter Ron­ caglia4 hanc exceptionem non admittit. Quia non praesumitur testator eum vo­ luisse inferioris conditionis facere quam alios pauperes; et si aliquid ei non reli­ querit, id evenire potius censendum vel ex oblivione vel inadvertentia, vel quod noluisset testator ruborem exsecutori4 inferre, si inter pauperes eum numerasset. 931. - Quaeritur hic Γ. An Summus Pontifex possit sine justa causa valide commutare ultimas voluntates testato­ rum a>? P*p4 ct Nulli dubium quod Papa potest cum juku cau»4 potest com causa ultimas voluntates commutare; ut matare ul lima* to patet ex clem. Quia contingit 2, de relunUte*. ligios. dornib., ubi dicitur: Ea quae ad certum usum largitione sunt destinata fidelium, ad illum debeant, non ad alium (salva quidem Sedis Apostolicae auctori­ tate) converti. Sed dubitatur an id possit Papa sine causa. — Tres sunt sententiae apud San­ chez ·: Potest c· Prima sententia affirmat: quam tenent tiara sine CAUMJUXlA Armilla , * Angelus’, Silvester·; Tabiequondam. na, etc., apud Sanchez ·. — Ratio, quia omnia legata intelliguntur implicite relicta Id point ad arbitrium Papae vel principis. — Se­ josu alio* dt potestate cunda sententia, quam tenent Angelus, Roabsolut *) won ordtna· sella, Covarruvias··1, etc., apud Sanchez ‘° < 'I rct. ru­ bric de donation., Ç 65, n. 42, dicit exsecu­ torem pauperem posse sibi legatum applicare, • st ipse sit in summa necessitate., quia in extrema necessitate omnia sunt communia ». 11 Lib. 4, n. 842. — *· Loc. dL, n. 3 et 4 931. - a) Quaestio movetur dc illis dum­ taxat ultimis voluntatibus, quae respiciunt ad pia opera vel ad bonum commune, ut animad­ vertunt Sanchez et plcrique ex citatis aucto­ ribus z Scilicet alii auctores apud Covarruvias, Variar. lib. 3, cap 6, n. 8. Bartolus, in leg. fin. C Si contra jus, aperte sententiam hanc innuit, dum negat CAP. IV. EpKcpu» jaiu ilio· potest com notare ex ja»u CAUSA. - DE TUTELA RT TESTAMENTIS Roselhi, Tabiena, apud Sanchez 1 ; ct Beja cum aliis apud Croix ·, qui huic senten­ tiae adhaeret. Ratio 1*. Quia communis sententia (ut asserit Croix 8) tenet, apud episcopos esse hujusmodi facultatem ordinariam commu­ tandi; quia talis commutatio est quaedam dispensatio in lege praescribente exactam impletionem ultimarum voluntatum. Unde quando dicitur fieri posse dispensationes, et non exprimitur a quo in Tridentino satis intelligitur fieri posse ab episcopis; uti cum pluribus docent Suarez4 et San­ chez ·. — Hinc inferunt idem Sanchez · et LugoT, quod si testator reliquit alicui ecclesiae legatum pro festo anniversario, potest episcopus illud ad tempus commu­ tare in reparationem ecclesiae, quae aliter non posset reparari. Ratio 2*. Quia, licet episcopus nequiret hoc facere ex potestate ordinaria, potest tamen ut Sedis Apostolicae delegatus: modo adsit justa causa, judicio episcopi. Idque probant ex Tridentino6, ubi dici- - DUB. Π. tur In commutationibus ultimarum vo­ luntatum, quae nonnisi ex justa et neces saria causafieri debent, episcopi, tamquam delegati Sedis Apostolicae, summarie et extrajudicialiter cognoscant, nihil in pre­ cibus, tacita veritate, vel suggesta falsitate. fuisse narratum, priusquam commu­ tationes praedictae exsecutioni deman­ dentur. — Ita Barbosa’ cum Silvestro Menchaca, Beja ·>, Graffio % Mandosio ·>; dtatque etiam Rotam Romanam'λ Et ita etiam Salmant. f). Secunda vero sententia probabilior, quam tenent Molina '°, Laymann “, et San­ chez ” cum aliis, negat posse episcopos, etiam cum justa causa, commutare ulti­ mas voluntates. — Ratio, quia ex cap. Tua nobis 17, de testam., et ex Tridentino 13 imponitur episcopis exsequi, exacte ulti­ mas voluntates. Et hoc, etiamsi commu­ tatio fieret in melius, ut dicunt Barbosa 14 cum Imola et Bonifacio; Laymann ac adhaeret Lugo *), ex cap. Conquestus, de foro competenti, et cap. Quia nos, dc Roiflla, v Lt&aius, n. 9. · Tabitna, v. Zrgc/MJH //, num. 26. — * Tr. 2, dup. 249. num. 5 et 7. — u Lib. 3, num. 12 et 14. · 1 Consil. mor.» lib. 4, cap. 2. dub 2, n, 3. — tr. 5, op. II. num. IL — “ Consil. mor., lib. 4. cap. 2, Btja, Resp. cas. consc., part. 4, cas. 22 dub. 2, num. 5 et 6. — ■ Ses·. 22, de Reform , cap, 8. — · Lib. 4, n. W6. — · Loc. cit. — 4 De Left bus, lib, 6, cap. 14, num. 8 — “ Alleg. 83. num. 2. · Jaau. ab • De Matrùn.f lib. 8, disp. 5, η. 1. — · Consil. mor.» lib. 4, cap. 2, dub. 7, n. 2. — ’ Disp. 24. n. 310. — · Sett. 22, de religio·, domib., num. 9, v. Pqm Usiaior · Bonifadus dt Viialifriii, in dem Quia dt de Reform., cap. 6. — · Dc Off. et Potest, cpiic., illcg. 83, relig. domib., num. 110 ct 111. — “ Lib. 3, tr. 5, cap. 11. n. 6. · Vasquius Mtnchatcnsis, Controv., lib num. 11. 1, cap. 25, principem posse alii sine causa dominium rei meae transferre. d) Suarez et Sanchez loquuntur non de solo Tridentino, sed de quacumque lege pon­ tificia, in qua didtur quidem dispensari posse, sed non exprimitur a quo facienda sit dispen­ satio. ') Silvester, uti retulit S Alphonsus ad primam sententiam, absolute tenet episcopum posse ultimas voluntates commutare, et ita pariter a Barbosa citatur. — Beja autem, loc. cit.; Jacobus de Graffiis, Decis. aur., part. /, lib. 2, cap. 53, w. 11 ; Mandosius, Tract, de signatura gratiae, § Commutatio ultimae va luntatis; ac Rota romana, Decis. noviss. di­ versor., part. 3, lib. 3, decis. 1122, a Barbosa adducuntur pro sententia quae docet episco­ pum id posse tamquam Sedis Apostolicae de­ legatum: sed non satis accurate; nam ii aucto­ res simpliciter tenent primam sententiam, nec loquuntur de Sedis /Xpostolicae delegato. — Praeterea Mandosius suam sententiam limitat ad casum, quo legatum impleri impossibile est; si vero sit difficile dumtaxat: « Ego, in­ quit, non obstante praedictorum auctoritate Imola, tn clem Quia et ratione per eos adducta, vel hanc commu­ tationem a Summo Pontifice obtinendam esse consulerem, vel saltem a Papa ad cautelam confirmandam esse ». f) Salmant., tr. 14, cap. 5, n. 193 et 194, pariter tuentur primam sententiam absolute, nec loquuntur de Sedis Apostolicae delegato. Lugo, disp. 24, n. 307, eo sensu huic opinioni adhaerere dicendus est, quod con cedit commutationem in melius fieri posse, quando legatum in propria specie impleri nequit. — Sed cap. Conquestus, ile foro com­ pel., et cap. Quia nos, de testam., non citantur a Lugo sed a Laymann, pro opinione quae negat exsecutorem aut episcopum posse com­ mutare, ne in melius quidem, voluntatem de­ functi, si haec possit juste et honeste impleri. At cap. Quia nos, non videtur ad rem citari ; ait enim clericos posse libere disponere de bonis quae sibi obvenerint, paternae succes­ sionis vel cognationis intuitu, non habito re spectu ad Ecclesiam ; « de his tamen quae consideratione Ecclesiae perceperunt, nullum de jure possunt facere testamentum ». — Cap. Conquestus, aptius ad argumentum qua· Proba bi· lias non po­ * t. le CAP. IV. 337 - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. III. LIB. Hl. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Jiff! • 1 »t < i »3! î».ri Si aliqtu cauta ta perveniat, potest in * urpretari cum haere dc hem legau pia impotal bilia. testam., contra Diana ‘, ac Silvestrum S Bcja *>, Graffium *4 Comitolum, Vas­ quez *>, etc., apud Croix ·, qui admittunt commutationem in melius. — Nec probari dicunt primam sententiam a Tridentino, in citato cap. 6. Nam ibi tantum commit­ titur episcopis ut, quando commutationes ultimae voluntatis a Sede Apostolica eis committuntur, ipsi, antequam illae exse­ cutioni demandentur, examinent an sint verae causae expositae. Concilium enim in cap. 5 immediate praecedenti locutum erat de exsecutionibus dispensationum a sola Sede Apostolica obtentarum. Et hoc ajunt esse conforme clementinae Quia con­ tingit, citatae in prima Quaestione. Valde tamen probabiliter censet Laymann a; et consentiunt Salmant.4 cum Bonacina et Trullench, quod si aliqua causa superve­ niat, vel si fuerit testatori ignota, quam si ille cognovisset aliter disposuisset : tunc episcopus cum haerede potest ex epikeja interpretari voluntatem testatoris, et lega­ tum in alium usum convertere, puta, si legatum sit relictum pro vasis sacris con­ ficiendis, quibus ecclesia non egeat, sed potius casulis. — Quando autem legata pia nullo modo possunt applicari ad usum a testatore intentum, illa non fiunt caduca, sed applicanda sunt in alium pium usum, arbitrio episcopi et exsecutoris; ut docent idem Laymann5 cum Abbate, et Lugo·. Sed dubitatur 1°. An in commutatio­ nibus ab episcopis faciendis requiratur etiam consensus haeredis et legatarii? Abbas et Petrus de Ubaldis, apud Bar­ Non ica per rcqtir. bosa 7, dicunt requiri consensum haeredis, tur coc«» hiet ex cap. Nos quidem, de testam. — Si hae­ sut di* sot Ir res nollet consentire, episcopus solus po­ gaUriL test commutationem exsequi; ut ait Rochus cum Felino, apud Barbosa8. Dicit autem praedictus Petrus de Ubal­ *dis ’ex Bartolo O, quod insuper requiritur consensus ecclesiae cui factum est lega­ tum. Sed si neque ecclesia vellet consen­ tire, episcopus solus commutare potest. Dubitatur 2°. Quae sint causae ob quas episcopus ultimas voluntates commutare valeat? Causa 1· est, quando pecunia legata C<14Uf f I quibas tpi scopat po ad aliquem usum non sufficit. — Bar­ luuocea ure bosa ·, etc. 2*. Quando usus legati non potest adim­ pleri: idem Barbosa 10 cum Riccio. Vel si res legata nequeat deservire pro usu de­ stinato, ob impedimentum facti vel juris: ita Barbosa 11 cum Imola, Bonifacio J), Ab­ bate, Innocentio *1, Ubaldo, Socino etc. — Hinc si non potest monasterium monialium construi, ubi voluit testator, puta — CotniloL, Reap. mor, principal , n. 38. - ’ De Offic. et Potest, cpisc., alieg. 83, hb. 7, qu. 9, num. 2. · 1 Lib. I, num. 647. — ’ Lib. 3, tr. 6, num. b. — Rochus dr Curie, Repetit, in rubric, dc Jure uip. H, num. 11, in med, — · Tr II. cap. 5, num. 194. Ponac , dbp. 3, qu 17, punct. H $ 9, η. I · Trull., hb, 7, patronat., § Pro to, num. 32. - Felin., in cap. Cum accès* ussent, de constitui., n. 20. · " Loc. cit., n. 6. — 1 Loc. dt., cap |R, dub. 12, n. 3D, — 1 Loc. dt., n 10 ■ Abb. Panortn., n. 7. - * Loc. cit., n. 8. in cap .Vos quidtm, de tatam., n. 6 et 14. — · Ditp. 24, deci*. 568, v. Prima. — ” Loc. dL. n 9. - Joan, ab Imola, n. 106, v. f. ct 306. ex cap. Not quidtm 3, Je tauim. — in cap. Abs quidem, dc testam., n. 3, 22 et 23. - Abb. Pa- Abb. Panortn,, in cap. Λ'οι quidem 3, de tatam., num. 6 norm., in cit. cap. 3, n. 6 ct 14. · Petr, dc Ubald., loc. dt., ct 14. · Petr, de Ubald., dc Canonica episc. ct paroch., cap. 7, n. 35 ct *cqq. • Part. 2, tr. 17, rc>ol. 26 Joan. Ahis. Ricciut, Collectai)., in loco campestri, (contra praescriptum a concilio Tridentino ’), potest episcopus alium locum destinare; ut Farinacius Ο, Alexander m>, Riccius, cum eodem Bar­ bosa ·. Qui tamen notat cum Ubaldo et Genuensi, quod si impedimentum est facti, et non est perpetuum, debet exspectari tempus opportunum, ex cap. Non est et cap. Quod super his, de voto. Si vero im­ pedimentum est juris, distinguit idem Pe­ trus de Ubaldis, quod si legatum est ad usus pios, tunc fit commutatio. Secus, si ad usus inhonestos, puta, ut in ecclesia fiant ludi theatrales, qui prohibentur in cap. Cum decorem, de vita et hon. cler.; DUBIUM ΙΠ. De Renuntiatione Haereditatum. . An haec stricte interpretanda. - Vide 932. Quando valeat renuntiatio hacrcditatis. — ibi resolutiones. — 934. An sint irrita pacta de haereditate viventium. - Vide exce­ ptiones. — 935. De constitutione Tridcntini irritante renuntiationes ingredientium religionem. Renuntia* Jo fatnrae Uerediu0». nulla. Bxceptio’ 932. - « Resp. Γ. Renuntiatio futurae « haereditatis, nisi juramento firmetur, « nullius roboris est. — Ratio, quia ita «jure cautum est propter bonum publi« cum. « Excipe 1°. Nisi quis in ipso testandi « actu renuntiet juri successionis; vel post «testamentum conditum, in quo praete« ritus est, praeteritionem sui approbet.— «2°. Nisi haeres necessarius, post debi« tam sibi portionem integram a patre ac- « ceptam, reliquae haereditati renuntiet ; « qui tamen, si bona patris postea augean« tur, legitimam eorum portionem potest « exigere. — Ita Laymann·». 933. - « Resp. II". Renuntiatio haere«ditatis, cum odiosa sit, et contra jus « commune, strictae interpretationis esse « debet. « Unde resolves casus sequentes: « 1°. Non obstat renuntiatio haeredi« tatis, etiam jurata a filio facta, quominus 1 Scm. 25, de Regular., op. 5. — Riccius, ColIecUn.» n. 9. — · De Offic. et Potest, epioc., alleg. 83. n. 12. · Ric· *. ded drat: « Cum... valde sit iniquum» inquit, ut ea quae collata sunt pro remedio peccatorum ve­ nerabilibus ecclesiis vel relicui..., aliis usibus applicari ». — Demum Laymann addit can. 4, caus. 13, qu. 2, qui aptissime citatur. « Ultima voluntas defuncti modis omnibus conservari debet ». li auctores, nempe Silvester ct Bcja, locis citat.; ct Graflius, lib. 3, constl. 2, de Testamentis, n. 10, Vasquez, opusc. dc Te­ stam., cap. 8, § 5, dub. 3, n. 104, primam sententiam absolute tuentur; et Bcja expresse dicit legatum posse ab episcopo in aequale aut melius commutari 0 Petrus dc Ubaldis, loc. cit., n. 38 ct 39, habet totam S. Alphonsi sententiam, quamvis a Barbosa, loc. cit., n. 6, citetur solum pro priore ejusdem parte. — Praeterea Bartolus a Barbosa (non ab Ubaldo) citatur, pro senten­ tia docente episcopum solum commutare, si neque ecclesia neque haeres consentire velint ; quod sane Bartolus, in leg. Legatum, ff. dc usu/ructu legato, n. 5, aperte significat, di­ cens: «Quod si partes non possunt esse con cordes in hac transmutatione,... judex erit medius, cujus auctoritate transmutabitur.. J) Bonifacius de Vitaliniis male a Barbosa citatur; nam loc. cit., in elem. Quia contingit, de relig. domib., n. 110 ct 111, id non habet. *' Innocentius, in cap. Nos quidem, dc te­ stam., loquitur dc impedimento in genere, nulla facta mentione de jure aut facto; Socinus senior vero, de Oblationib., libell. 19, n. 16, loquitur dc impedimento facti. tunc legatum est nullum, tamquam inu­ tile, ct fit caducum. 3». Causa est, si legatum est factum ad usum non ita necessarium. — Tunc enim poterit episcopus commutare in alium pium usum magis eidem ecclesiae necessarium: ita Barbosa · cum Riccio et Genuensi vide mox dicta in Quaer. 2. Immo etiam ad alium usum fructuosum, si causa sit gravissima, et ita praesuma­ tur mens testatoris; ut addit Genuensis apud Barbosa ·. — Sic pariter dicit idem Barbosa 5 cum Riccio, quod reditus alicujus capellae deputatos pro Missis, epi­ scopus potest commutare in paramentorum emptione pro una vice tantum. 558, i. L; ct dcci *. 1270, v. Limita 3 . * - · Alleg. 83, cius, CoUectan., deci *. 1270, ▼. Limita 6·, — Gmutnsis, n. 10 et II. — Ubald., de Canonic, epioc, et poroeb., cap. 7 Practicabil. ecdesiost., qu. 213» v. C - 1 Loc. dt., n. 13. — principal., η. 36. * Genuensis, Prix, archiepbcop., cap. 19, • Loc. ciu, n. 14. n. 2. — Ubald., loc. ciL, n. 36 et 37. C(r. Barbosa, loc. cit., — · Lib. 3, tr. 5, cap. 7, n. 1. O Farinacius, Dccis. Rotae CXL, lib. 1, decis. 126, (in calce Consiliorum criminalium ejusdem) non de facultate generali loquitur, sed casum particularem affert, quo S. C. EE. et RR. commisit lod inspectionem ad exstruen­ dum quoddam monasterium industriae epi­ scopi, qui locum approbavit Unde non satis accurate allegatur a Riccio, a quo Barbosa suam allegationem mutuatus est "D Alexander Tartagni Imolcnsis, in lib. 7, consil. 73, n. 4, loquitur dc casu simili, sci­ licet de capcllania ct altari erigendis in quaS. Alpiiom»!, Optra moralia. — Tom. II. Riccius, CoUectan., ded *. 558, v. Qutnta. dam ecclesia, in qua locus non erat aptus ad exstruendam novam capellam. "J Barbosa hic citat Genuensem, Prax. archiep.; sed ibi, cap. 19 (al. cap. 20), casus utique similes habet, minime vero praesen­ tem; scribit enim n. 5: « Declara secundo, ut possit fieri commutatio in alium usum per episcopum, ad tempus ct non perpetuo et ex aliqua causa ». Ex quo principio, n. 6, colligit resolutum esse in curia archiepiscopali Nea­ politana, quod «reditus cujusdam capellae, deputati pro missis celebrandis, poterant pro 22 Ren an Uatio haeredi * * tnti sinet e interpre­ tanda. Corollaria. 338 Pactum de lu eredi (ate »!ttnil· riven * U», oullum. LIB. HI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « ab eodem patre, mutata iterum volun«tate, possit institui haeres. — Molina, « Sanchez ‘. «2°. Si filius renuntiavit in favorem « fratris, eo mortuo ante patrem, is qui « renuntiavit, in prima haereditate succe« dere potest, immo etiam institui debet ; • quia causa renuntiationis cessavit. — « Molina ’. « 3°. Filius post juratam renuntiatio« nem nihilominus succedere potest in iis « bonis quae pater ad secundas nuptias « transiens, liberis ex priore matrimonio • susceptis relinquere cogitur. Ratio est, « quia in his filius non succedit jure san« guinis, cui renuntiavit; sed propter civi« les constitutiones et favores. — Molina °. « 4°. Etsi filia accipiens dotem a patre «dicat se ea contentam, et renuntiare « paternae haercditati ; pactum tamen illud « est invalidum, eoque non obstante potest « postea petere complementum legitimae « portionis suae 4. — Molina, Sanchez 5, < Lugo ·. « 5°. Si parentes dent filiae dotem infra « portionem legitimae debitae, inducant« que eam coactione vel fraude seu dolo « ad renuntiandum legitimae, non sunt in « conscientia tuti, sed tenentur illi resti« tuere libertatem. Sanchez ’, Lugoe. — «Ac licet filia, si renuntiationem jura« mento firmaverit, eam servare teneatur; «si tamen dolus vel metus intervenerit, « licebit relaxationem juramenti injuste « extorti petere: eaque obtenta, non tene« bitur pacto quod ex injusta coactione «processit. Vide Sanchez’, Lugo10». 934. - « Resp. ΙΠ0. Omne pactum vel • donatio de alterius viventis haereditate « ipso jure irrita est. V. gr. irritum est pactum quo Titius haereditatem quam sperat a Sempronio, promittit aut obligat Cajo. Ratio est, quia tales pactiones odio· sae sunt et plenae periculis, ob insidias quae parantur ejus vitae super cujus bonis fit pactio. — Laymann ** . « Excipe Γ. Nisi consentiat is de cujus Exu? « haereditate agitur, et in eo consensu D"· « usque ad mortem perseveret — 2°. Nisi « renuntiatio fiat in favorem communitatis «seu collegii; hic enim cessat praesum« ptio vel periculum insidiarum. — 3°. Nisi « quis ob constitutiones Ordinis de omni« bus bonis et juribus acquisitis et aequi« rendis disponere debeat, idque in favo« rem communitatis piae, vel etiam cer« tae personae pauperis. Sanchez ”, Lay« mann ”. — 4°. Nisi fiat pactum circa « haereditatem personae incertae; v. gr. « si quae mihi haereditas obvenerit dum « vixero, tua esto; cessat enim periculum. « Molina °), Sanchez 14 ». 935. - « Quaeres: quousque se extendat ™'·;. « constitutio Tridentitti1*, irritans donatio- um <. ■> , . . tiODCl Ü« nes et renuntiationes ettam juratas, quae «n e « fiunt ab ingredientibus religionem, nisi « fiant cum licentia episcopi sive vicarii, « intra duos menses proximos ante pro« fessionem, et professio postea subse« quatur? « Resp. Γ. Hanc constitutionem non m»t « habere locum in codicillis, testamentis au, « aut donationibus mortis causa: quiahu« jus constitutionis ratio est, ne per renun« tiationem haereditatis no vitiis impona« tur necessitas profitendi; haec enim ratio « cessat in his ultimis voluntatibus, quippe « quae usque ad professionem revocabiles « sunt. Quare valet adhuc hodie testamen« tum a novitio conditum; neque rumpi- CAP. IV. « « « « « « oec doox» ^amodi* Αβαι re· ta ‘indi’· 01 «· rS heta· unitu inp“u' laatlatio- Contr». Ftotabiie. π&α eit - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. IV. < tur, secuta professione, etsi monaste< rium in eo praeteritum fuerit. — San« chez βΛ < Qui autem licite a religione rece« dit, recuperat omnia bona cuicumque «ante donata intuitu ingressus in reli« gionem. < Resp. 2°. Ea constitutione non prohi· « berj donationem modicam ; quia cessat « ratio. — Sanchez1. « Resp. 3°. Ea comprehendi renuntia­ « tionem beneficii ecclesiastici. Ratio, quia « haec est amissio magni juris, ob quam « libertas egrediendi e religione impedi• tur. Sanchez2. « Resp. 4°. tPer eamdem etiam irritan· r *lur renuntlat*ones Quae fiunt ante ingres« sum religionis, intuitu vel causa impul« siva ingrediendi : qualis intentio in dubio « praesumitur, si non multo ante ingres• sum factae sint. Ratio est, tum quia con« cilium absolute loquitur; tum quia alias « non sufficienter consuluisset libertati « novitiorum. — Navarrus, Lessius ’; con. tra Sanchez cujus tamen sententia est J « probabilis. Unde sic donatum tuto reti­ 339 neri potest, donec per sententiam judicis rescindatur. « Resp. 5°. Irritam etiam esse donatio­ nem seu renuntiationem bonorum, sub conditione professionis edendae factam, ita ut, ea non secuta, corruat. Navarrus, Sanchez 4, Molina % etc. — Ratio est, quia donantes seu renuntiantes aegre contristant donatarios, ut eos de posses­ sione semel capta dejiciant: et mona­ steria quae tales donationes acceperunt, omnes modos adhibent ut tales ad pro­ fessionem inducantur. Laymann s. « Resp. 6°. Non obstante hac constitu­ tione, validas esse renuntiationes aut donationes ante vel post ingressum So­ cietatis Jesu factas, juxta ejus constitu­ tiones. Ratio est, quia Tridentinum So­ cietatem diserte excipit. — Dixi: juxta constitutiones; quia in iis donationibus quae contra constitutiones fiunt non vi­ detur habere locum, quia Tridentinum id voluit in favorem Societatis. Quod autem ob gratiam alterius conceditur, non est in ejus dispendium retorquen­ dum. — Molina, SanchezLaymann4». DUBIUM IV. Qui possint ct debeant esse Exsecutores Testamenti. 936. Qui possint esse exsecutores. Et qui sint de jure. Et an possint officio fungi per alios. — 937. An religiosus exsecutor possit applicare suo monasterio legata relicta ad pias causas. — 938. Quomodo relicta incerta sint exsequenda. — 939. An legata ad pias causas possint commutari. — 940. Vide resolutiones. — 941. Quomodo exsequenda voluntas testatoris. Qwi p^- 936. - « Resp. Γ. Illi a testatore nomi* nar’ Possunt> unus vel plures, ex haere« dibus vel non haeredibus; nec tantum «masculus, sed etiam femina (Sanchez, « Wadding, Diana e>); non tantum laicus, « « « « sed etiam clericus et religiosus. — Hic tamen non sine sui praelati licentia ; et quidem Generalis, si sit Societatis Jesu; Fratres de Observantia, nullo modo. « Quod si tamen religiosus, contra ca- Molina, tr. 2, disp. 579, n. 23. — 1 Deci!., Hb. 7, cap. 7, η. II. — 1 Loc. d:., n. 19. - · Tr. 2, disp. 579. n. 21. - · Ex num 1. — 1 Dc Matrim., Hb. 4. disp. 9, num. !3. — · Loc. 1 Decal., Hb. 7, cap. 5, n. 22. — 1 Loc. cit., cap. 5, n. 37 Hb. 7, cap. 5, n. 17. — * Lib. 3, tr. 5, cap. 7, n. 8. — Molina, dt., n. 2. — · Dccal., lib. 3, cap. 12. — 10 Loc. dt., dub. 24, et 38. — Navar., Consi). 81 et 82, Hb. 3, de Regular. — diep. 139, n. 12. — · Loc. ciL, n. 10, V. f., et n. 11. — Sanch., leg. Padum dotali 3, C. de collation. ; leg. Si quando 35, n. 8; cl dc Just, et Jure, disp. 22, sect. 8, n. 195. — 11 Lib. 3, tr. 5, cap. 7, num. 3» — “ Decal., Hb. 7, cap. 2, num. 54. — • Cap. 41, dab. 4, η. 40. — Sa η ch., loc. dt., cap. 5, n. 4. — Conii!, mor., lib. 4, cap. 1, dub. 40, o. 5. — Ptlr. Waddinf, Novar., Consil. 82, lib. 3, de Regular., n. 2. — · DecaL, de Contract,, disp. 4, dub. 13, § 1, n. L C. de tnoff. tcsUtn,, et cap. Quamvis pactum 2, de pactis, io 6 *. — Molina, disp. 149, n. 3. — 1 Consi!, mor , Ub. 4, cap. 1, dub. 31, n. 4 ct seqq. — · Resp. mor., lib. 6, dub. 24, “ Loc. dt., num. 3. — u Decal., Hb. 7, cap. 2, num. 31. — ® Sess. 25, de Regular., cap. 16. 934. - <*) Molina, disp. 579, n. 38, hoc ana vice converti in emptionem paramentorum pro dicta celebratione ·. — Atvero in assertum non habet disertis verbis; idem ta­ Practical), cedes., qu 213, n 7, scribit ex men satis videtur insinuare: dicit enim in­ alio quodam auctore, quem videtur approbare : validum pactum de futura haereditate certo • Legatum Lactum ad pias causas in aedificio modo dividenda, < si sit alicujus certi et deter­ ecclesiae, si ecclesia non indigeat calice vel minati hominis». Ex quibus utique videtur fabrica, poterit de consensu episcopi fieri con­ posse colligi validum futurum esse, si fuerit versio in alium casum · circa incertae personae haereditatem. 935. Sanchez, loc. cit., cap. 5, n. 13, simpliciter, nullo alio addito, negat testamen­ tum hoc decreto comprehendi; hinc asserit testamentum posse a novitio condi, quando· cumque voluerit. b) Molina perperam citatur a Busenbaum; oppositum enim, tr. 2, disp. 149, (ut citat Bu­ senbaum) expresse tenet, scribens, n. 14: « Crediderim tamen eam renuntiationem aut dispositionem, sive ante novitiatum, sive in ipso novitiatu factam, vim habere, quae fieret sub conditione professionis». <■> Sanchez hic pariter male (ex parte sal­ tem) a Busenbaum citatur; nam, Dccal., lib. 7, cap. 5, n. 10, dicit validas etiam esse renun­ tiationes, quae fierent in Societate Jesu, non juxta ejusdem Societatis constitutiones. 936. - a) Diana, quidquid dicat Busenbaum, non luetur hanc opinionem, part. S, tr. 5, resol. 4; sed tantum affert aliorum opiniones. Item don ationem fa ctam rab condi tio ne profet•1OQÎ1. Non offi­ cit donatio ne» facta· * Sodeuuje«u nili tint contrariae contutu tiomboi. LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. Nemo iflrilu fit €XMentor. ii QuAndo cxteculio Exsecu­ tor, quando possit exseani per a * 11 am. R eli fi οχη i potest icfaU pia applicare monasterio wo. « nonum decreta, exsecutor testamenti sit, « acta ejus valent. Ita Laymann ‘. — Et « ratio est, quia, spectato jure naturali, « sufficit voluntas testatoris exsecutoris; « nec canones exsecutionem religiosi in« firmant, sed prohibent tantum. Vide Bo« nacina ’, Diana ·. « Et licet impubes exsecutor esse non « possit, potest tamen minor, si explevit « annum decimum septimum — San· «chez, Lugo, Wadding, Diana4. « Nullus autem cogi potest ut sit exse« cutor. Dianas. — Detrectans tamen hoc « ipso perdit legatum (saltem quod in prae« mium muneris ei relictum fuit); ceditque « hoc aliis exsecutoribus. Molina, Lugo, « Dianae, contra Wadding. « Resp. II0. Si nullus a testatore nomi« natus est exsecutor, exsecutio pertinet «ad haeredem, etjam quoad legata pia: « quo tamen casu episcopus jure communi « ad se pertrahere potest. — Laymann « Resp. III0. Exsecutor non potest offi· « do fungi per alium, nisi testator id ei « permiserit, aut nisi committatur exse« cutio nudi facti jam declarati. — San« chez, Lugo, Diana ') ». 937. - « Quaeres. Γ. An religiosus exse« cutor legatum in pias causas monaste· « rio suo applicare possit? « Resp. posse. Ratio est, quia, si quid « obstaret, esset ex eo quod exsecutor « etiam indigens eleemosynam sibi ex te« stamento applicare nequeat : nisi testa« tor indigentiam ejus ignoraverit, aut ea « postmodum supervenerit; cum, si eam « cognovisset, certum quid ei legaturus « fuisse videatur. Sed haec ratio non ligat; « quia causa monasterii distincta est a « causa seu persona professi, sicut causa « ecclesiae a causa bénéficiât!. Unde etiam « quivis jussus aliquid dare pauperibus, « potest id tribuere cognatis vel filiis suis; « quia evidens est distinctio inter donan« tem et accipientem. — Silvester, San· « chez8. Vide Diana ”. « Porro ad pias causas legata dicuntur, dicaxLu» « quae intuitu pietatis relicta sunt, nimi« rum Γ. Loco vel personae sacrae. 2°. Ho· « spitali. 3°. Confratemitatibus. 4°. Pupillis « et orphanis. 5°. Quod causa alimento« rum, iis qui indigent. 6°. Quod causa « studii, saltem theologici. 7°. Ad constru« ctionem monumenti. 8°. Ad utilitatem « publicam, v. gr. pro munienda urbe in « necessitate vel viis reficiendis. — Dia· « na 10 ex Baldo a> et caeteris multis». 938. - « Quaeres. ΙΓ. Quomodo relicta « incerta exsecutioni sint mandanda? « Resp. Γ. — Γ. Si incertitude sit ex Icpin n « parte legatarii, jure civili corruit lega- ctrtiin oc trçiu « tum; v. gr. quia sunt duo ejusdem no· rii. « minis et amicitiae erga testatorem, jure « civili corruit legatum. In foro conscien« tiae tamen tenetur exsecutor inter eos « dividere aequaliter, si in id consentiant. « — Molina, etc. Diana”, Trullench1’. Qfclà « 2°. Legata ad causas pias, ob incer· Icput p. « titudinem loci vel ecclesiae non fiunt ioaru» r» licrrkc « caduca; sed plerumque pauperiori eccle« siae vel xenodochio danda erunt. Qui à « 3°. Si incertitude sit ex parte rei le- incrru» n « gatae, videndum an terminos a natura tio&c ni» flLK. « habeat, ut v. gr. bos et equus; vel ab « arte et industria, ut domus, vestis, etc. « Si a natura habeat, danda est una ex « mediocribus; si ab arte, electio ad hae« redem pertinet, qui rem in eo genere « minimam dando satisfacit. — Idemque «dicendum est de legatis, in numero, 1 Lib. 3, tr. 6, cap, 11, n. 5. — · Diip. 3, de Contract., qa. 18, punct. 3. — ■ Part. 8, tr. 5, retol. 9 et 10. — Sanch., n. 328. — Sitvtst., ▼. Ttstamtntum II. qa, 2, v. Quintum. — · Decal., lib. 6, cap. 11, n. W. — * Part. 8 tr. 5, re»oL 46. Consii. mor., lib. 4, cap. 1, dub. 40. n. 10. — Lu^o, disp. 24, — · Part. 7, tr. 6, resol. 80 ct 31. · Baldus, in lej. 1, C. de n. 324, ▼. f. — Wadding, de Contract., disp. 4, dub. 13, $ 1, SS. Eccles., n.32; in lefr. Illud quod, C. cod. tit., n. 1; in η. 1. — · Part. 8. tr. 5, resol. 6. — » Loc. cit., resol. 27. — Anthent. Similiter, C. ad leg. Fnlddiam, n. 3 et seqq.; Molina, disp. 248, n. S. — £met alii octo): dummodo « tamen non constet vel ex signis colliga« tur, aliam fuisse intentionem testatoris, « quae semper attendenda est. Diana * — « Si vero designaverint semel certos pau« peres, non posse eos variare docet Wad* ding; sed affirmat Lugo. Vide Diana 3. « Possunt etiam sibi ipsis vel suis co« gnatis, si vere pauperes sint, et praeser« tim si testator id ignoraverit, eam appli« care. — Wadding, Dicastillus, Diana · ». 939. - « Quaeres. III". Ah legata ad cer« tas pias causas possint ab exsecutore « vel episcopo commutari in alium pium « usum ? « Resp. 1°. Si voluntas testatoris impleri « potest juste et honeste, non licet eam « commutare in opus quantumcumque « melius, nisi ex dispensatione Pontificis, « et justa de causa. Molina, Wadding, Dia« naa>,etc.communiter; — contraVasquez « et aliquos, qui docent episcopum posse « commutare in aequale vel melius. « Interdum tamen ad episcopum, hae« redes et exsecutores pertinet secundum « epikejam interpretari, non alienum esse « a defuncti voluntate, si mutatio fiat; v. « gr. si testator pecuniam ecclesiae leget « ad calices comparandos, et ecclesia non « egeat calicibus, sed casulis. — Molina « Laymann ·. Vide Vasquez·, Tmllench’, « Barbosa 8 ». — [Vide dicta n. 931, Qu. 2], « Resp. 2°. Si ad usum a testatore de· « stinatum applicari nequeunt, non ideo « fiunt caduca; sed arbitrio episcopi et « exsecutoris ad aliam piam causam appli« canda sunt ; ita tamen ut c', quoad fieri « potest, defuncti voluntas impleatur. Ra« tio est, quia is principaliter intendit ea « in salutem animae suae ad Dei honorem « relinquere. Molina ·, Bonacina ‘°, Bar« bosa 11 ». — [Ex Tridentino 18 Vide Sal­ mant. ,8; et vide dicta n. 931, v. Qu. 2], 940· - « Ex dictis resolvuntur sequen« tes casus: « Γ. Si testator pauperi determinato ali« quid legavit, hic autem ante solutionem « moriatur, haeres illud tenetur alteri pau« peri dare.Quia praesumitur legatum pium « factum in beneficium animae testatoris, « adeoque designatio pauperis demonstra« tive, non taxative facta fuisse: nisi tamen « aliud constet, vel ex circumstantiis col« ligatur de testatoris intentione; de qua « si maneat dubium, manet data resolu« tio «Λ — Molina, Sanchez, Bardi ’·. 1 Lib. 3, tr. 5, cap. 11, n. 7, 8 et 9. — Xrasq., Opusc. Tatam., cap. 8, § 5, dub. 3, num. 104. — * Lib. 3, tr. S» de Restitue., cap. 5, § 4, dub. 1, n. 10. — 1 Part. 2, tr. 15, cap. 11. n. U. — · Loc. dt. — ’ Lib. 7, cap. 18, dub. 12, resol. 8. — Wadding, de Contract., disp. 4. dub. 13, § 4, num. 30. — · De Offic. ct Potat, epise, alleg. 83, n. 12. — n. 6. — Lwgo, disp. 24, n. 338. — · Part. 8, tr. 5, resol. 50; • Disp. 249, num et part. 2, tr. 16, resol. 19. — Wadding, loc. cit. — Dicast., num. 4. — u Loc. dt., num. 8 et seqq. — 11 Seas. 25, de tr. 19, disp. 3, dub. 12, n. 149 et teqq. — « Part. 8, tr. 5. Reform., cap. 8. — u Tr. 14, cap. 5, num. 193. — Molina, retol. 46 et 47. — Molina, disp. 249, n. 5. — Wadding, de loc. dt., n. 10. — Sanch., Decal., lib, 4, cap. Il, η. 35. — Contract., disp. 4, dub. 13, § 6, n. 3. — Vasq., Opusc. dc 14 Diacept. 6, cap. 10, § 5. gatis autem relictis loco vel personae sacrae, requirit ut non fiant intuitu consanguinitatis. 938. - Molina, tr. 2, disp. 747, w. 1, loqui­ tur quidem de pauperibus, qui secundum suum statum nequeunt vivere, sed non in or­ dine ad testamenta; satis tamen perspicue doctrinam hic expositam insinuat, asserens bona incerta, quae pauperibus sunt distri­ buenda, posse in ejusmodi pauperes erogari. 939. - a) Diana, part. 2, tr. 17, resol. 26, videtur hanc opinionem admittere;sed part. 8, tr 5, resol. 63, probabiliorem dicit oppositam. Molina, disp. 249, n. 7, hoc non habet. Sed forte hic legendus erat Molanus non Mo­ lina; Laymann enim, ex quo videtur desumpta allegatio, in fine h. 11, ubi doctrinam hic a Busenbaum expositam tradit, haec scribit: « Vide... Joan. Molanum, tract, de testamentis piis, cap. 72 ». Atvero opere ac loco citato, Molanus dicit tantum exsecutorem fidelem esse oportere ac prudentem ; fidelem scilicet, < non tantum erga animam testatoris, sed erga omnia et singula quae ejus fidei commissa sunt, ut omnia sincere, et, ut oportet, citissime exequatur >. c) Conditio haec non apponitur a Bonacina neque a Barbosa, qui celeroquin concordant. 940. - a) Scilicet: in dubio inclinandum esse in favorem causae piae, proindeque le­ gatum alii pauperi deberi. 7. — * Disp. 3. qu. 17, punct. 8. § 9, Si Imple­ ri nequit, applican­ dum alii cautae piae. Quid de legato reli­ cto pauperi qui obiit an­ te solutio­ nem. 342 LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « 2°.Si legata pia inveniantur inductab>, * et non constet de testatoris intentione, « tenetur haeres ea solvere; quia praesu« mitur id fortuito ac casualiter, et non ex « testatoris voluntate accidisse. — Bardi « 3°. Si testator legaverit summam pe« cuniae pro certo numero Sacrorum; « haeres autem eam summam sacerdoti « cuipiam bono tradiderit, ac postea ob « mortem dicti sacerdotis aliamve ob cau« sam dubitet prudenter an sacrificia illa « sint peracta; non tenetur curare ea ite« rum celebranda: quia satisfecit testato· « ris voluntati. — Bardi ·. 941. - « Quaeres IV0. Intra quod tem« pus, quo ordiite et modo haeredes et ex« secutores defuncti voluntatem exsequi « debeant; et quis cogere possit? « Respond. Γ. Teneri statim post adi« tam haereditatem confectumque inven«tarium, etiam intra annum, nisi justo « impedimento excusentur. Immo in lega« tis piis, intra sex menses (Molina, Vas« quez, Diana·): idque, etiamsi haereditas « non sit adita, eo quod haeres vel ante « fuerit mortuus, vel eam repudiarit. Co« varruvias et alii tres. Diana «Λ — Unde « si differant notabiliter (praesertim solu« tionem piorum legatorum) aut negligent «exsequi, graviter peccant; tenenturque Quid de legarii piis quae deleta suat. * ·» » ■ 1 Intra quod tempus im­ plenda sint Itfiu. « damnum quod alii ipsorum culpa aece· « perunt, compensare. Bonacina4, Navar· « rus bJ, Lugo b>, Diana b) ». In foro igitur conscientiae haeredes et exsecutores tenentur sub gravi statim implere legata, maxime pia, cum possunt. — Ita communiter Salmant.6 cum Lugo, Diana, S. Antonino, Trullench, etc. « Resp. 2°. Ab utroque judice ecclesiateret ii i « stico et saeculari, compelli possunt (si troqi<>6 « 'xa.t. « tamen laici sunt). Quod si post annum pWâL· « a monitione judicis vel episcopi exsequi « negligent, omni commodo (excepta tota « legitima, si haeredes necessarii sunt) ex « testamento ipsis proveniente privantur. « — Vide Laymann ", card, de Lugo ’, «Diana8, Valerum, Trullench’ < Immo, si intra annum negligent ex- Qusà que eun « sequi, jus exsecutionis devolvitur ad epi- uodmto cur d ç « scopum. Molina et alii octo. Diana,0. — tcQpca ' « Nec admittitur purgatio morae (San«chez% Diana11). Sed tenetur episcopus « exsequi, removendo illos ab exsecutione, «et emolumentis spoliando; atque in de« fectum episcopi, idem potest metropoli« tanus. Molina Merolla% Diana “. « Resp. 3°. Exsecutor tenetur omnia Oar.u α •equtdi « exsequi secundum mentem testatoris. secuodiK mettait « Ad hoc tamen exsecutor particularis tutorii « non potest vendere bona defuncti, nisi * Ditcept. 6, cap. 10, § 17. — » Loc dt., $ 21. - Mo­ v, Tertio quatrtlur. · Trull., lib. 7, cap. 18, dub. 11, n. 7. lina, diip. 251, num. 2 et 3. — Vasq., Opuac. de Testam., — · Lib. 3, tr. 5, cap. 11, n. 13. — 1 Di»p. 21, num. 336. — cap. 9, S 3· dub· 8. — · Part. 8, tr. 5, resol. 53 et 52. — • Part. 3, tr. 5, resol. 59. — Valerus, Different, utriusque Covar., de Teum., cap. 18, $ 3, n. 26. — ‘ Disp. 3, qu. 18, fori, v. Lfgatum, difl. 1, n. 3. — · Lib. 7, cap. 18, dub. II, punct. 4, num. 1. — · Tr. 14, cap. 5, num. 156, · Lugo, num. 7, v. f. — Molina, disp. 250, num. 5. — w Part. 8, disp. 24, n. 296. · Diana, part. 8, tr.5, resol. 52, part. 3, tr. 6, resol. 40. — “ Loc. cit., resol. 54. — M Part. 8, tr.5, tr. 3, resol. W. S. Anion., part. 3, üt. 10, cap. 3, $ 12, « hic ita statuerit: universalis autem po« test. Lugo ‘, Diana /Λ — Neque potest • unquam, invito haerede, rem legatam « dare legatario; quia non potest nisi per • judicem spoliare haeredem sua posses« sione, licet teneatur monere episcopum «ut haeredem cogat. Sanchez, Lugo, « Diana «A Si botu • Quod si bona non sufficiant ad legata boo luffieunt, di- « omnia solvenda, distribuenda sunt omni•iribueoda leqailiter « bus aequaliter pro rata (etiamsi sint pia ; pro mu, « et licet uni res certa et in individuo sit « legata); nec licet uni prae aliis gratifi« cari; quia par omnium est ratio et jus. « — Silvester, Sanchez, Bonacina, Diana, « Trullench Elucetor « Resp. 4°. Tenentur exsecutores redttMlor ra. . ..... tiowa red- « dere rationem exsecutionis (idque pro« habiliter, etiamsi testator eos hoc onere De iis qui testari, et Haeredes institui possunt 942. Qui testari possint. — 943. Qui possint haeredes institui. — 944. Vide resolutiones — 945. Quae sit divisio haeredum. — 946. An sit obligatio gravis relinquendi bona fra­ tribus et aliis propinquis indigentibus. — 947. Quantum debeatur haeredibus neces sartis. — 948. Quae sint causae justae exhaeredandi filios. — 949. An ob nuptias cum indignis. - Et vide Dubia super hoc puncto (v. Sed dubitatur}. — 960. Vide alios casus, quando testamenta infirmentur. — 951. Quid possint petere spurii a matre et patre. — 952. Quid, si pater relinquat bona alteri, ut reddat filio spurio. — 953. Qui haeredes succedant ab intestato. — 954. Quomodo facienda sit collatio inter fratres. — 955. An debeant conferri sumptus pro studio, doctoratu, etc. — 956- An patrimonium datum ad suscipiendos ordines· — 957. An bona paterna, quae filius expendit in ludis, etc. — 958. An expensae factae in nuptiis. — 959. An vestes, et similia, data a parentibus. — 960. Quid, si conjuges transeant ad secundas nuptias. — %1. De falcidia ct trebellianica debita haeredibus. resol. 67. •un. quae in matrimonio interveniunt, et dicit si consummato matrimonio decedat sponsa vel sponsus, dari electionem sponsae vel ejus hae­ redibus ut eligere possint arrhas vel sponsalitiam largitatem, si utraque in eo matrimonio intervenerint Deinde addit n. 2: « Transactis iis diebus [a lege constitutis] ad electionem faciendam, purgationem morae non admitti ». Allegatur tamen a Diana pro casu hic exposito. d) Molina, disp. 251, n. 13, de metropo­ litan© non loquitur; et ibi a Diana citatur dum­ taxat pro sententia, quae docet exsecutionem ad episcopum devolvi, non solum quoad exse­ cutionem proprie dictam, sed etiam quoad simplicem electionem pauperis, cui dandum est legatum. <) S&nchezfie Matrim.,hb.6, disp.22, n.4, ') Merolla, disp 7, cap. 5, n. /26, non loquitur de purgatione morae in casu a prae­ loquitur de metropolitano; quoad reliqua plane senti valde diverso; disputat enim de arrhis concordat • liberasset), exceptis iis quae testator « jussit erogari secreto. Diana · et alii 4. « Possuntque ad hoc cogi ab episcopo, vel « capitulo sede vacante (Diana ·]: nisi sint « regulares plene exempti *■>, quos cogi « posse alii negant, affirmant alii, ut vide « loc. cit. ·. — Denique non debetur iis sa« larium, cum sit officium voluntarium « amicitiae: si tamen damnum ex eo pa« Liantur, vel sint etiam administratores « bonorum, debet assignan a judice 'A « Lugo Vide Diana ·. « Plura de exsecutione piarum et ulti« marum voluntatum, vide [apudj Trul« lench’ et Diana ‘°, et Barbosa11 ». Nemo tenetur munus exsecutoris exer­ cere nisi jam acceptavit aut legatum ac­ cepit ; alias legatum amittit — Salmant11 cum Dicastillo, etc. DUBIUM V. pOlllul t Ç . b> Id est deleta. 94|. - λ) Diana, part. 7, tr. 6, resol. 26, reiert tantummodo caetcrorum opiniones. b> Navarrus, Man., cap. 25, n. 65, dicit solum peccare eum, qui legata quidem solvit, « sed post moram notabilem ». — Lugo vero, disp. 24, n. 296, dicit peccare, et dare innuit peccatum esse contra justitiam; « quia illa sunt, inquit, vere debita legatariis; ergo sicut alia debita solvenda sunt illis, quando com­ mode possunt ». — Denique Diana, loc. cit., resol. 52, expresse dicit peccare contra justi­ tiam respectu legatarii ; unde colligitur, quam­ vis ipse id non habeat, eumdem teneri com­ pensare damna; contra caritatem autem re­ spectu testatoris. 343 CAI*. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V. 942. - « Resp. Γ. Omnes homines libeA « ram de suis bonis testandi facultatem « habent, nisi naturali aut positivo jure « prohibeantur. « Naturali autem jure testari vetantur « infantes, furiosi, amentes: nisi tamen lu« eida intervalla habeant, vel in una tan« tum materia delirent, et aliis non; ut 1 Disp. 24, num. 332. — Sanch., Consil. mor., lib. 4, n 23. — · Pari. 8» tr. 5, resol. 34. — 4 Loc. dt, resol. 35. cap. 1, dub. 47 ct 48. — Lugo, loc. dt., n. 333. — Siivfit., — · Loc. dt, resol. 36 et 62. — · Loc. at. v. Légitima [tortio, qu. 10 — Sanch., Contil. mor., lib. 4, ’ Disp. 24, o. 335. — · Loc. dt., resol. 3). — · Loc. at., cap. 2. dub. 11, n. 5; ct DccaL, lib. 4, cap dub. IX — *· Part. 8, tr. 5. — u De Jure cedes., lib. 3, 15, n. 40. — Bonae., disp. 3, qu. 17, punct. 8, $ 6, num. 6 ct seqq. — cap. 27. — “ Tr. 14, cap. 5, n. lc>4. - Diana, part. 3, tr. 5, resol. 60. — · Lib. 7, cap. 18, dub. 12, dub. 9, η. 9X resol. 37. — DkaU., tr. 19, disp. 3, de religiosis exemptis, et opiniones auctorum exponit, ipse vero sic concludit: < Et haec sunt tantum ceterorum opinionem. Diana, loc. cit., resol. 3S, pariter citat placita doctorum circa praesentem quaestio­ tantummodo sententiam auctorum de hac ma­ nem; ego vero judicium meum non interpono, quia nolo tragoedias suscitare ». — Denique, teria. Seu clarius ct accuratius: Diana, re­ resol. 62, generaliter loquens de exsecutori­ sol. 36, asserit religiosos testamenti exsecu­ bus, dicit eos posse a capitulo, sede vacante, tores, teneri ad rationem coram episcopo red­ cogi ad rationes reddendas. O Exsecutor testamenti etiam in jure hodie dendam. — At in resol. 37, quaerit specialiter i) Diana, part. S, tr. 5, resol. 32, affert Ex ic ακο­ ή non de­ betur tala­ riam, oed quandoque coapen«axio. Nemo te netar exx cutom o®atun tutcipere. 344 ri. Novicios tau­ Item, profcwii roto, rotn simpli· dum. LIB. IIT. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « Navarrus Sanchez — Quid autem « sentiendum de eo qui ex morbo aliquan«diu delirat? Vide card. Lugo . * « Positivo autem, surdus simul et mu· «tus a natura, prodigus, servus, usura« rius publicus; filiusfamilias de bonis ad«ventitiis », [Etiam de consensu patris, nisi ad causas pias *] « si quidem ante « clericatum advenerint (ut vide card, de « Lugo8); impubes, captivus apud hostem, « damnatus ad mortem, si bona ejus con« fiscentur (card, de Lugo ‘); professus « religionem «Λ « Dico: professus. Quia novitius, cum « adhuc sui juris sit, absque superioris « licentia valide testari potest, etiam non « servata juris solemnitate (ut habet Trul« lench 8 ex Sà et Bonacina); et si quidem « intestatus decedat, proximi consanguinei « in bonis succedunt. — Similiter religio« sus Societatis post emissa vota simpli< cia, etsi non licite, valide tamen potest « testari; quia dominium bonorum suorum « retinet impeditum quasi voto pauperta« tis, quoad dispositionem sine licentia « superioris: non tamen ulla constitutione « canonica dispositio irritatur. Ita Moli« na ·'), Sanchez, Laymann. — Qui addit, « potestatem testandi, seu jure seu con- suctudine, etiam religiosis Ordinum mili­ tarium concessam, frequenterque a Pon­ tifice concedi iis solere qui extra clau­ strum beneficium vel episcopatum ha­ bent ». 943- - « Resp. II°. Omnes homines, etiam amentes, surdi, muti, servi, immo et communitas, haeredes institui possunt, nisi specialiter prohibeatur. Ita Bonaci­ na8. — Quia ad hoc tantum requiritur plena potestas in disponente, et capa­ citas in haerede. « Incapaces autem secundum jura sunt Γ. Apostatae et haeretici, eorumque receptores, defensores, fautores: licet pro­ babile sit eos ante sententiam judicis ad restitutionem non teneri; eo quod hoc jus in eo rigore non sit receptum. Les­ sius7, Sanchez8. — 2°. Civitas hostium et communitas Judaeorum. — 3°. Dam­ natus ad metalla; persecutores et per­ cussores cardinalium, et qui ob crimen active intestabiles sunt. Lessius . * « Adde casus in quibus aliqui exclu­ duntur a bonis defuncti; ut Γ. Haeres (uti et legatarius), qui testatorem occi­ dit ‘°. — 2°. Idem, si testatori prohibuit testari aut testamentum revocare; aut si ad uxorem testatoris accedat. — 3°. Si, 1 Diip. 24, n. 62 ct 63. — ■ Ex le^e Qui in potestate 6, Sanch., Decal., lib. 7, cap. 8, num. 22 et 25. — Laym., lib. 3. tr, 5, cap. 3. η. 6. — · Diep. 3, qu. 17, punct. 3. - D., qui tatxmcnu üccrc pceiunt ; et cap. Licet, dc tepui* Lib. 7k cap. 18, dub. 5, num. 4. — Sû, v Testamentum, ’ Cap. 19. dub. 5, n. 50 el neqq. — · Decal., lib. 2, cap. 14, n. 31 et 34. — · Loc. dt., n. 52 et 53. — ’· L. Cum ratio 7, num. 21. - Bonae., diip. 3, qu. 17, punct. 2, num. 3, v. i. — $ 4, tf. de bonii damnator. vigenti, excepta Germania (Cod. 2221), tene­ tur munus quod acceptavit gratis implere, compensatis tamen suis expensis. 942. - °) Navarrus, in cap. Si quando, dc rescript., except. 10, η. 5, hoc solum habet: furiosum et mente captum aequiparari. b) Sanchez, de Matron., lib. 1, disp. 8, a n. 15, haec omnia utique habet, sed in simili tantum, scilicet de matrimonii contractu dis­ putans. c) Ex jure hodierno nulla facultate, vel restricta tantum, gaudent minores, interdicti et quorumdam criminum rei. Ilie pauca dc fa­ cultate minorum cubjidemus, utpotc quae fréquentions usus sunt. — Ex jure Gallico (903,9(M), nequit testari qui nondum scxdccim annos natus est Ab anno decimo septimo ad vigesimum primum completum, minor potest per testamentum disponere dc dimidia parte illorum bonorum, de quibus, si foret major, absolute disponere valeret — Ex jure Italico (762,763), testari nequit qui nondum decem ct octo annos complevit. Hoc autem anno com­ pleto, potest esse testator sicut ceteri omnes. — Ex jure Austriaco (569), testari nequeunt im­ puberes. Pubertatis autem annos adepti, sed nondum decem et octo annos nati, possunt dumtaxat oretenus et coram judice testari. Ab anno autem decimo nono gaudent plena facultate. — Ex jure Hispanico (663), testari possunt minores utriusque sexus post annum decimum quartum completum. — Ex jure Germanico (Cod. 2238), testari nequeunt mi­ nores nondum sedecim annos nati; ab hac dcin aetate usque ad majorennitatem possunt facere testamentum oretenus coram notario. — Ex jure Anglico minores testari omnino prohibentur. d> Molina perperam citatur a Busenbaum; nam, tr. 2, disp. 139, n. 11, non solum illici­ tum id esse asserit et contra paupertatis vo­ tum; sed etiam diserte negat factum tenere, loquens dc professis biennii (de quibus solis hic loquitur Busenbaum). tur in 6% — ’ Loc. cit., num. 67. — 4 1 *Loc. * dl., num. 72. — ,ίαμ CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V. « dum testator mente captus fuit, haeres « illius curam non habuit; aut si captivum « redimere neglexit αλ — Vide Molina *, < card, de Lugo · ». 944. - « Unde resolves: ιΪ"'Γο” * 1°· Haeredes institui possunt professi *»°·' 7rof «Ordinum, quibus permissum est bona « immobilia in communi possidere; eorum· « que nomine monasterium succedit. — « Tales autem sunt omnes fere religiones ; « excepto Ordine Minorum de Observan· « tia et Capuccinorum. Ratio, quia illi sunt « incapaces, secundum Tridentinum ·; uti « et professi Societatis Jesu (vide San, * «chez Bonacina6, Laymann6): licet « contrarium probabilius esse putet Wad« ding — Vide Diana ·. « 2°. Collegia Societatis Jesu, et domus « etiam professae, haereditates accipere «possunt, modo bona immobilia, quae « communi usui et habitationi non deser« viunt, vendantur, et non deferantur in« tuitu professi, aut vota formata habentis. « Dixi : haereditates ; quia, sicut Mino« res et Capuccini legata et alia donata « admittere possunt; ita etiam Societas « Jesu, etsi intuitu alicujus professi tan« tum ea deferantur. — Vide Laymann ’. «3°. Testator potest quemvis extra« neum instituere haeredem, nulla facta 345 « mentione consanguineorum collatera- Extraneus potest insti­ « Hum, etiam fratris pauperis: dummodo tui haeres, •inementlo« absit scandalum et gravis necessitas n· collate­ « illorum. Quia nullo jure prohibetur, et ralium. « bona sunt ipsius, de quibus disponit li« bere. — Bonacina et alii quinque ·Λ « Diana 10 ». 945. - « Quaeres. 1°. gwoe sit divisio • haeredum? « Resp. Haeres alius est ex testamento, Divisio haeredom. « aHus ab intestato. Haeres ex testamento, « vel est universalis, sive ex asse; vel par« tialis, seu ex parte tantum, v. gr. ex « triente, vel dodrante, vel quadrante. — « U terque horum vel est haeres necessa« rius, qui necessario institui debet, ut sunt « omnes in recta linea descendentes, et « post hos ascendentes, nisi sit causa justa « exhaeredandi vel non necessarius, « quem testator potest instituere, et non « tamen cogitur. — Laymann11 ». 946. — An testator teneatur sub gravi obligatione relinquere bona cognatis, qui non sunt haeredes necessarii, si ipsi gra­ viter indigeant? Loquendo de fratribus aut sororibus, negant Salmant. et dicunt esse obliga­ tionem tantum sub levi, nisi illi sint in extrema paupertate; et citant Lugonemu et Diana u. — Sed ipsorum pace, nec Lugo 1 Tr. 2, disp. 178 ct 212. — · Disp. 24, n. 75 et seqq. — ■ Ses·. 25, de Regular., cap. 3. — « Decal., lib. 6, cap. 18, n. 14. — · Diip. 3, qu. 17, punct. 3, n. 3. — · Lib. 3, tr. 5, cap. 5, n. 2. — 1 Dc Contract., diap, 4, dub. 5, § 4, n. 5. — • Pan. 9, tr. 9, resol. 15, ▼. L — · Lib. 3, tr. 5, cap.5, n. 5. — Danae., loc. dt., n. 22. — · Part. 1, tr. 8, resoL 83 et 85; part. 5, tr. 3, resol. 114. — n Loc. dc, n. 9. — “ Tr. 14, cap. 5, n. 87. — u Disp. 24, n. 175» — M Part. 1, tr. 8, resol. 63 et 85. 943. - a) Ex jure hodierno (Cod. Gall., 906 et seqq. ; Ital., 964 et seqq. ; Austr., 540 et seqq. ; German., 2234 et seqq.) intervenientes in con­ fectione testamenti institui prohibentur in bona per hoc testamentum relicta. In Germania, praeter illos nemo declaratur incapax. Ex aliis codicibus sat communiter prohibentur ii qui­ bus non conceditur accipere donationem inter vivos, scilicet: nondum concepti (nisi in quan­ tum substitutio permittatur) et nati non vita­ les, ut fetus abortivi; quidam sontes, in poe­ nam delicti ; filii illegitimi et spurii, qui nihil ultra portionem a lege determinatam a pro­ priis genitoribus accipere possunt. — In jure Gallico (Cod., 907, 909) et Hispanico (Cod., 744 et seqq.) pronuntiatur specialis inhabilités in tutorem quoad bona pupilli, in medicum et ministrum cultus, quoad bona defuncti cui in ultimo morbo, artis vel ministerii (quoad con­ fessionem) operam praebuerunt. — Item (Cod. Gall., 217 ct 910) uxor absque consensu mariti, instituta publica absque consensu gubernii, haereditatem sibi delatam acceptare nequeunt — In jure Anglico institui prohibentur subditi nationis quae actualitcr bellum in gentem Anglicam movet; item cessor bonorum, cujus cessio non est approbata. 944. - a) Diana plus quam quinque aucto­ res praeter Bonadnam allegat, quidquid in­ diligenter asserat Busenbaum. 945. Jus hodiernum habet ut haeredes necessarios descendentes legitimos vel legitimatos; ipsisque defidentibus, ascendentes, sive paternos, sive maternos, sed in gradu solum propiori. (Cod. GalL, 915; liai., 805; Austr., 762; Hispan., 955; German., 2303). — Ex jure Ita­ lico 812); Austr. (796); Hispan. (807-834) et German. (2303), conjux superstes etiam inter haeredes necessarios computatur. — In jure Anglico autem non dantur haeredes neces­ sarii; et, nisi de fandorum transmissione aga­ tur, testator gaudet plena libertate. i 346 Fratri era viter egenti reliaqceodAhiU' reJiUs lub gravi. UB. ΠΙ. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. ncc Diana hoc dicunt; sed isti cum Sil­ vestro fl>, Sà ·>, Bonacina a> ct Beja asse­ runt absolute, esse obligationem relin­ quendi bona fratribus graviter egentibus, saltem quantum sufficiat ad sublevandam ipsorum indigentiam, juxta praeceptum caritatis. Et cum haec sit materia gravis, non videmus qua ratione possit negari quod caritas ad hoc graviter obliget. Con­ firmatur ex eo quod communiter docent Laymann cum Angelo % Abbate, Sil­ vestro *), Sà b>, etc., et iidem Salmant.1 cum communi, scilicet quod unusquisque tenetur fratribus alimenta praestare : adeo ut clerici bénéficiât! teneantur ex fructi­ bus beneficii praeferre fratres graviter in­ digentes aliis pauperibus; prout dicunt Salmant. * cum Azor, Silvestro, Fagundez, Angelo % etc. — Eadem igitur obligatio quae urget in vita, urget etiam in morte. Et hoc non tantum ex generali praecepto caritatis, sed ex obligatione speciali p«etatis quam habemus erga fratres, et pro­ pter quam certum est laesionem in fratres habere specialem malitiam, in confessione explicandam; ut communiter dicunt DD. cum Lugo® et Salmant.4. Hinc censemus omnino dicendum cum Sporer4 et Roncaglia (qui dtat etiam Lugonem e), quod idem vinculum pietatis, graviter obligans ad fratres non laeden­ dos, obligat etiam sub gravi ad subve­ niendum eis in gravi necessitate prae omnibus aliis pauperibus sive operibus piis. — Addit Roncaglia T quod si fratres sint pauperes, etiamsi gravem indigentiam non habeant, adhuc est saltem veniale eos praeterire. Erga vero alios consanguineos remo­ tiores, putat Sporer 8 adesse eamdem obli­ gationem gravem eis succurrendi, si gravi vel adhuc ordinaria paupertate laborent; quia censet offensam adversus eos diver­ sam etiam spedem afferre. — Attamen cum haec opinio sit singularis hujus au­ ctoris, et communis sit sententia opposita, nempe quod peccata contra ipsos spedem non mutent, ut docent Lugo ·, Bonacina w, Salmant. “, Croix ia cum Dicastillo, etc. : hinc non videtur adesse gravem obliga­ tionem ipsos praeferendi aliis pauperibus. — E converso, quia, ut dicunt Lugo18 et Salmant. ·), cum Tamburinio14, offensa co­ gnatorum, extra fratres, saltem aggravat Abb. Pancrm., m cap. Pervenit, dc arbitria, n. 1. — cap. 4, reg. in praxi, num. 1, i. f. — * Loc. dt., num. 66. ' Tr. 24. dc 4· Praec, cap. 1, n. 69. — · Loc. dt, n. 72 — · Dc Poenit., loc. dt, n. 308. — * Diap. 5, dc Sacram. et 73. — Aaor, part. 2, lib. 2, cap. 40. qu. 5. — Silve st., Poenit. qu. 5, acct 2, punct. 2, § 3, diff. 3, num. 15. — v. Clericus IV, n. 11, qu. 15. — Fagund., Dead., lib. 4, cap. 17, n. 1. — g Dc Sacram. Poenit, diap. 16, n. 307. — “ Tr. 6, cap. 8, num. 89. — “ Lib. 6, part. 2, num. 1009. Dicas/., dc Poenit., diap. 9, dub. 8, num. 586. — u De 4 Tr. 6, de Sacram. Poeni u, cap. 8, n. 82. — · Tr. 3. cap. 5, Poenit, disp. 16, num. 808. — · Method, confess., lib. 2, n 66. — · De Juit, diap. 24, n. 175. — 1 Qu. 15, dc Teaum., cap. 5, § 2, n. 9. 946 - °) Lugo revera, loc. cit., dicit pec­ care contra caritatem, fratrem qui omitteret in testamento fratrem pauperem, « quando in­ digentia talis erat, ut ex caritate teneretur ei subvenire, juxta regulas quae tradi solent in tractatu de caritate ». — Diana pariter negat testament posse collaterales omittere, quando adest «obligatio qua tenetur proximi neces­ sitatem sublevare ». — Idemquc ac Diana tenet Bonacina, loc. cit., n. 22. — Silvester au­ tem, v. Haereditas I, n. 2, if, hoc non dicit; et v. Dos, n. 6, tantum dicit fratrem teneri dotare sororem ex eodem patre procreatam, quia causa dotis favorabilior est quam ali­ mentorum; unde sicut tenetur dare alimenta, sic et dotare casu necessitatis. — Sà vero, v. Dos, n. 1, eamdem tenet sententiam ac Sil­ vester, sed v. Legitima, n. 1, dicit legitimam deberi fratribus ex eodem patre, quando te­ stator, filios non habens, haeredem infamem instituit, dum fratres ejus ingrati non sunt — Denique Beja, Rcspons. cas. consc., part. 1, cas. 57, negat quidquam collateralibus deberi, si « nec extreme indigeant, nullumque sit oriundum scandalum ». b) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 13, n. 5, haec scribit: «Frater in defectum ascenden­ tium, si dives sit, sorori inopi dotem dare co­ gitur, saltem quae sit instar necessariorum alimentorum ». Pro qua sententia allegat au­ ctores citatos. — De Silvestro autem et Sà vide hic supra notam a. — Angelus vero, v. Dos, n. 5, idem habet ac Silvester. c> Angelus, v. Clericus ΧΙΠ, n. 11, dicit clericum posse dc reditibus ecclesiae indigen­ tem sororem alere. d) Roncaglia, qu. 15, dc Testam., cap. 4, reg. in praxi, η. 1, dicit esse peccatum contra caritatem; et allegat Lugo, cujus opinionem et verba supra nota a retuli. Salmant,, tract. 6, cap. 8, num. 89, asserunt circumstantiam hanc, in eo casu, distinctam quidem speciem addere, sed non gravem. CûûUl rt motion, anb levi UfltQB. CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V. Qaantum debe At u r Uerrdibui Dtctmnii. Jaitxe citate cx hieredandi filium. 347 culpam, esto speciem non mutet; ideo puto non excusari a veniali praeteritionem ipso­ rum, si graviter indigeant, cum erga ipsos etiam adsit aliqua, licet non ita stricta, obligatio pietatis. 947. - « Quaeres. 11°. Quantum haere• dibits necessariis debeatur? « Resp. Jure novo, legitimam portio« nem descendentium esse trientem hae« reditatis, si non sint plures quam qua« tuor liberi; si plures, semissem. Similiter • ascendentium portio, etsi unus tantum « sit, est triens haeredilatis ». (Sive tertia pars, ex communi doctorum ; ut * ]; Salmant. « idque absque ullo gravamine, modo et « conditione: alioqui pro non appositis ha« benturaZ —Quod si autem alicui ascen« dentium vel descendentium portio legi« tima non relinquatur, competit ei actio « ad petendum complementum, vel ad re« scindendum testamentum, ut ipso jure « nullum : * maxime ’, si causa idonea exhae« redationis non sit inserta et probata. — « Laymann2 ». 948. - Justae causae exhaeredandi fi­ lium sunt ex Salmant.8: l°.Si filius, cum peccato gravi, manus injiciat in parentem, aut contumeliam dicat, aut conetur occi­ dere. — 2°. Si accuset parentem, aut sit testis vel procurator contra eum in causis criminalibus mortis, exilii perpetui, vel infamiae aut damni gravis: nisi crimen sit haeresis vel laesae majestatis. — 3°. Si rem habeat cum uxore vel unica concu­ bina patris. — 4°. Si nolit fidejubere ad liberandum patrem a car cere. — 5°. Si pro­ hibuit patrem testari. — 6°. Si filia, recu­ sato justo matrimonio, luxuriose ut mere­ trix vivat; non vero, si nubat contra pa­ rentum voluntatem βλ 949. - Quaeritur hic autem: an paren­ tes possint exhaeredare filios nubentes cum indignis? Affirmant Baldus, Goffredus ·> et alii, apud Sanchez4: ex Authent. Ut cum de appel., § Aliud quoque, ubi dicitur filium exhaeredari posse ob gravem injuriam patri illatam; et talem hanc esse dicunt — Sed omnino negandum cum Sanchez1; ac Suarez, Soto, Molina, Paludano, Ta­ biena, etc., apud ipsum, ac Bonacina < Ra­ tio, quia m praefata Authentica expresse 1 Tr. 14, cap. 5, num. 79. — * Lib. S, tr. 5. cap. S, KUtnm., n. 28 et 29. · Sotus, m 4, dut. 29 qu. 1, atx. 4, num. 10 et 11. — · Tr. 14, cap. 5, num 90. — Babius, in Ad 4. · Jdoltna, di«p. 176, num. 14. * Paluà., in 4. dut. 28, le<. Si pater, n. 5 ct 6, C. de spousal., ct Itf. Nec filium, qu. 2, a. 33, v. Std tune est dubium. · TaMeua, ▼. Dos, C. dc nuptiii. · 4 Dc Matrim., lib. 4, disp. 24, num. 2. — num. 4, qu. 3. « * Disp. 6, dc 4·, Pruec. deoL, punct- n, • Loc. dt., num. 3. · RocUricus Suva, in leg. 2, tit. dc §3. η. X 947. Ex jure Gallico (art. 913), portio filiis legitimis reservata, si unus sit, semissis est bonorum; si duo sint, bistriens, i.c. ·/>; si tres aut plures, dodrans, i c. ’/<» — Ascen' dentibus in defectu descendentium, si adsint in utraque linea, semissis; si in una linea dumtaxat, quadrans. — Filiis illegitimis reco­ gnitis debetur pars, quae ipsis a lege tribui­ tur in successione ab intestato. — Ex jure Italico (art. 805), descendentibus legitimis de­ betur dimidia pars, quicumque sit eorum nu­ merus. Illegitimis debetur pars, quam lex tn successione ab intestato ipsis assignat. — Ascendentes, absque distinctione linearum, habent jus ad tertiam partem. — Conjux su­ perstes, si venit cum filiis legitimis, compu­ tatur in eorum numero, et obtinet suam por­ tionem, non quidem in proprietatem, sed so­ lummodo in usumfructum; si venit cum aliis, obtinet eodem modo (i. e. in usumfructum) partem tertiam. — Ex jure Austriaco (§ 765 et seqq.), debetur descendentibus dimidia pars, et tertia pars ascendentibus. — Filii naturales habent definiLim reservationem in bona solius matris. — Conjugi superstiti, si est pauper, debetur conveniens sustentatio, quamdiu ad secundas nuptias non convolavcriL — Ex jure Germanico (Cod. 2Ξ i: ), haeredes habent jus ad dimidiam partem portionis m successione legali ipsis assignatae. — Ex jure Hispanico (806-847, 930-955), conceditur parentibus dispo­ nere pro arbitrio de tertia suorum bonorum pane; tertia pars debetur descendentibus; pars remanens debetur familiae, ita tamen ut salvo jure uxoris, uni vel pluribus filiis, post­ habitis celeris, eam pro arbitrio assignare pos­ sint. — Ascendentibus, si deficiunt descen­ dentes, debetur e bonis filiorum dimidia pars. b) Hoc verbum « maxime » deest apud Laymann, qui loquitur absolute. 948. - *) Causae exhaeredationis non eae­ dem ubique admittuntur; eas quisque debet cx jure proprio investigare. — Praeterea, in jure Gallico ct Italico filius exhaeredari nequit, nisi ob indignitatem sententia judicis declaratam. In jure Germanico ad exhaeredationem suf­ ficit ut tempore conditi testamenti causa exsi­ stat et in testamento exprimatur (Cod. 2336). 949. - Goffredus de Trano, Sum., dc desponsat, tmpubcrum, n. 13, scribit: « Filia Alii dicunt nuben­ * te cum iadi; et San- poena apposita in sponsalibus parti injuste chez cum Abbate b), Navarro b>, Sua- resilienti, valet ex probabiliori sententia; * ^ζΚδ'η· ’ rez b>, Silvestro b>, Angelo b>, Henrico ut dicemus de Matrim., Lib. VI, n. 853, èxUcVeda- ct aliis plurimis. Ratio, quia jus civile in Qu. 1. — Alia vide apud Salmant. ·. ri· hoc correctum est a canonico, arg. cap. Filii e contrario parentes exhaeredare Gemma 29, de sponsalib., ubi, ad servan­ possunt ob similes causas: quas videre dam libertatem in matrimonio, irrita de­ poteris apud Salmant.8. Sed dubitatur Γ. Ah in casibus enu­ claratur quaecumque poena in sponsalibus apposita. Cum autem in matrimonio, ratio meratis possint parentes filiis etiam ali­ Sacramenti sit dignior ratione contractus; menta denegare? Affirmant Vasquez et Silvester. — Sed ideo ad potestatem ecclesiasticam princi­ paliter pertinet de matrimoniis disponere, communius et longe probabilius negant _ . . _ .. . « 7 et refellere statuta illa civilia quae omni­ Salmant.4 cum Trullench et Villalobos, modam libertatem in matrimoniis dimi- si filii aliunde alimenta non habeant ad Probabi- nuunt. — Contradicunt tamen c) Sotus, vitam necessaria. Ista enim semper de­ llut potest * exhaereda Molina, Salon, Ledesma Vega, Vigue- bentur, saltem ex jure canonico et natu­ ri. rius et alii, apud Sanchez1; horumque rali; et etiam dico de jure civili, ex quo sententiam Bonacina vocat probabilem; tantum exhaeredare filium conceditur pa­ et Sanchez, probabilissimam. Ratio, quia rentibus, non autem alimenta denegare. in dicto cap. Gemma sermo est de poena Dubitatur 2°. Si pater justam causam cui sponsi ultro se subjiciunt, et ad quam habens, de facto tamen non exhaeredet nullo modo obstringebantur, nisi per pa­ filios, possint isti privari haereditate? Respondendum negative, cum comctum, quod quidem adversatur matrimo­ nii libertati. Sed in nostro casu agitur de muni. Ita Molina, Lugo, Dicastillus, Irulpoena quae filiis juste infligitur; juste enim lench et Salmant.5. — Ratio, quia exhaeex omni jure filii privantur legitima, quan­ redatio non ex jure naturali, sed vim hado grave crimen contra parentes commit­ bet ex jure civili; quo insuper sancitur, tunt: quale autem majus crimen, quam ut causa exhaeredationis, non solum in Sotus, In 4, diiL 29, qu. 1, art, 4, ad 4. · Molina, dt«p. 176, n. Vi et »eqq. - Salon, in 2· * *·, 2 pout qu. 61, de Dominio, qo 5, art. 5, dub. 3, v. Possintne parentes. · Vrga, Sum. »ilva. lib. 5, au. 559. - Vigutr., Institut., cap. 16, § 7, ven. 6, v. Matrimonium atteo libtrum est. · 1 De Matrim., lib. 4, disp. 25, n. 1. — Bonae., disp. 6, de n. 1, in fine. — · Tr. 14, cap. 5, n. 90. — 1 Loc. dt., n. 91.— Vasq., de Testam., cap. 6, § 3, dub, 4, n. 65. - Silvcst., v. Haertditas II, n. 5, qu. 4. — * Loc. dt., n. 92. - TYul!., lib. 7, cap. 18, dub. 10, n. 4. - Villa!., part. 2, tr. 30, diff. 17, n. 8. — Molina, disp. 176, n. 44. · Lugo, disp. 24, n. 166, v. Si partns. - Dicast., tr. 19, disp. 1, dub. 33, n. 524. · 4· Praec. decal., punct. 6, § 3, n. 3. — Sanch., loc dt., Trull., loc. du, η. 6. · · Loc. dt., η. 93. patri danti sibi virum contradicere non potest; subaudio sine vitio ingratitudinis. Incurrit enim ingratitudinem, et poterit exhacredari ». b) Bonacina, loc. cit., negat filiam, quae nupserit invitis parentibus, posse exhacredari attento jure canonico, quia in hoc correctum est jus civile. — Idemque tenent de eodem casu Sanchez, de Matr., lib. 4, disp. 25, w. 2; Navarrus, Man., cap. 14, η. 15; Rodericus Sua­ rez, loc. cit., n. 20; Silvester, v. Lex, qu. 15; Angelus, v. Lex, n. 5, v.f.; Henricus Boich, in cap. Gemma, dc sponsal., n. 10 et 11. — Abbas vero, in cap. Ecclesia, dc constitui., n. 15, in generali dicit poenas, in odium matrimonii seu contrahentium appositas, sublatas esse; ct in cap. 1, de sponsal., n. 8: Statutum, in­ quit, disponens « circa poenam erga substan­ tialia matrimonii, ct si hoc facit apponendo poenam dc novo, et sic inferendo damnum, non tenet ». c> Scilicet negant leges civiles, quae exhae· redari permittunt filiam, invitis parentibus nu­ bentem, luisse jure canonico abrogatas. d) Bartholomaeus de Ledesma, in Sum· mar., dc Matrim., diff. 24, v. Circa secutidum, dicit anieTridentinum extitissc Authent. quamdam, quae sanciebat filiam minorem 2b annis, quae in proprium corpus peccassct, vel servo nupsisset, ingratitudinis ream futu­ ram fuisse. Ob «ia pC»r““ KS" rente, n» queuol d< negare 1M· r.tn rdante. t:< rcdiult CAP. IV, - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V. Piter pro· Ubtllui ne * quit exhie· redire ob ft* Uas limilei ClllMA. Pater remittent in­ juriam, jam non potest cxhacretta· re. Filios, eUi poeniten­ tiam egerit, probabi· lias potest cxhaere dan. testamento inseratur, sed etiam legitime probetur. Ita in Authent. Non licet, C. de liberis praeteritis. Dubitatur 3". An pater possit exhae­ redare filium ob causas similes enume­ ratis? Affirmant Tapia, Vasquez, Villalo­ bos, etc. — Sed negant probabilius Sal­ mant. 1 cum Lugo, Molina, Lopez, etc.; cum in poenalibus non fiat extensio de casu ad casum: maxime, quia injure prohi­ betur exhaeredatio ob alias causas quam expressas, ex Authent. Ut cum de appel­ lat., § Aliud quoque. Dubitatur 4°. An pater recipiens filium in suam gratiam, et injuriam remittens, possit adhuc exhaeredare? — Negandum cum Salmant. ·, Trullench, Lugo, Molina, Villalobos, etc., communiter: quia, remissa injuria, pater non habet amplius justam causam exhaeredandi. Dubitatur 5°. An, si filius poenitentiam agat de crimine patrato contra patrem ante ejus mortem, possit pater eum exhae­ redare ? Negant Trullench, Silvester, etc. — Sed probabilius affirmant Lugo 8, et Salmant.4 cum Vasquez et Molina ; quia poenitentia in foro humano a poena delinquentem non liberat. 349 950. - « His adde: Γ. Rumpi testamen- Praeteri­ tio posthu­ « tum ob posthumi praeteritionem “λ mi rumpit « 2°. Peccare parentes, si absque justa testameneam. causa, ex inordinato affectu erga libe­ ros, successionis inaequalitatem inter eos instituant. — Justae autem causae * Inaequa lita· inter hujus inaequalitatis erunt: merita et libero· in ce, obsequia majora ; si pusilli magno sum­ successio aliquando ptu in studiis ali debeant; si qui plus hdta. egere videantur (Diana 5); si quis in stu­ diis sustentatus sit doctor, possitque lu­ crari, et alii secus; immo pater id quod habet supra partes legitimas filiis debi­ tas, potest de rigore relinquere extraneo. — Trullench *, Bonacina % Diana ’. Quid de < 3°. Liberos naturales, nisi legitimati filiis natu sint, respectu patris non esse haere­ rab box. des necessarios; respectu tamen matris, esse: idque aequali jure cum legitimis. Quod si tamen pater liberis caret, natu­ rales potest instituere haeredes: modo th· parentes superstites legitima portione non priventur. Quando « 4®. Fratrem et sororem tunc tantum fratres pos­ ti nt infir ­ posse infirmare testamentum, si persona mare totainfamis instituta sit — Laymann8. Vide mentum. Bonacina ’. Quando « 5°. Patrem non posse expensas fa­ ex penxae factae pro ctas pro filio in studiis litterarum repe­ ♦tudio repe­ tantur. tere, siquidem eas liberaliter fecit vel L - Villal., pan. 2, nom. 11. — Trull., loc dt., n. 6. - Sihxsi., v. Jforrr· ditas I/, a. 3, qa. 2. i. L — 1 Loc dL, n. 166. — 4 Loc. tract. 30. diff. 17, n. 10. — 1 Tr. 14, cap. 5, n. , de jure novo communi’ possunt succedere Naivuu patri in omnibus bonis; vide Lugo4 et Lessium8. — Si autem pater habeat filios legitimos, potest ipse relinquere naturalibus^ duodecimam partem bonorum. Lugo ·. — Et deficientibus filiis legitimis, naturales succedunt ab intestato patri (non relin­ quenti tamen uxorem) in sextam partem haereditatis, dividendam cum matre. Lu­ go — Ipsi vero filii naturales succedunt matri aeque ac legitimi, non solum ex te­ stamento, sed etiam ab intestato. Lugo ·. Filii autem spurii praeter alimenta srariipru nihil penitus ex quocumque titulo possunt u‘i»bn£ recipere a patre, neque inter vivos, neque ex testamento aut ab intestato; et si quid acceperint, tenentur in conscientia resti­ tuere haeredibus patris. Ita communiter Salmant. ’, Croix e>, Lessius 10, Lugo 11 et Sanchez”. Et vocant praedicti Lessius^, Lugo et Sanchez omnino improbabilem opinionem Soti, Ledesmae et Angles, di­ centium posse in conscientia spurios acci­ pere inter vivos aliquid a patre, modo non sint filii clerici vel religiosi. — Ratio, quia isti spurii effecti sunt per legem omnino incapaces in odium genitorum; ut habetur ex Novella 74, cap. 6, tit. Quib. mod. naturales filii, ubi dicitur: Neque participanda eis ulla clementia est; sed sit supplicium etiam hoc patrum, ut agnoscant quia neque quicquam peccatri­ cis concupiscentiae eorum habebunt filii. An autem spurius possit succedere matri? Negant Covarruvias et Molina *), apud Lessium f), qui hanc veriorem sen- Amr, pan. 2, lib. 2, cap. 4, qu. 18, — Villal., pirt. 2, 11 Diip. 24, n. 92. — 11 Consil. mor., lib. 4, cap. 3, dub. 19, tr. 41, diff. 7, num. 9. — 1 Lib. 4, cap. i, dub. 3, nam. 14. - · Tr. 14, cap. 5, num. 48 et 49. — · Auih. Licti, C dc num. 5. — Sanch., loc. dt„ n. 4. · Solus, de Ju»t. et Jure, naturalib. liberi». — « Dbp. 24, n. 88. — » Cap. 19, n. 71. — conci. 2. · Marlin, dt Lcdism., 2· 4", qu. 18, art, 1, dub. 16, • Loc. dL. num. 88. — 1 Loc. dt., num. 90. — · Loc. dt., v. Ad Itrliutn. - Ançlts, Flor, theol., quaett. de Dominio, n. 91. - » Tr. 14, cap. 5, n. 62. - “ Cap. 19. n. 58. - an. 3, diff. 2. uni plus relinquere quam alteri, modo reliqui filii non priventur legitima portione... Quamobrem pater filio studioso sibique morem ge­ renti, potest plus relinquere quam alteri, salva legitima ». 951. - a) Et parente. *) Et eorum matri simul, ut ait Lugo. Croix, lib. 3, part. 2, h. 1164 et 1167, negat quidem spurios posse quidquam, prae­ ter alimenta, recipere a patre; non tamen addit eos teneri restituere, si quid hujusmodi receperint: quod cetcroquin ex praemissis sequitur. d) Lessius, loc. cit., non dicit opinionem Soti, etc, improbabilem esse; Lugo vero, loc. cit., n. 92: «Rejicitur, inquit, ab aliis tam­ quam omnino improbabilis >. <·; Covarruvias, dc Matrim., part. 2, cap. 8, S 5, n. 21; Molina, disp. 167, n. 7, conci. 4. id negant dumtaxat de spurio qui natus est cx coitu damnato et lege humana punibili. Lessius, cap. 19, n. 64, eos auctores lib. 4, qu. 5, art. 1, ad 4; et in 4 Sent., diiu 41, art. 4, CAP. IV. - DE TUTELA Spuri u i *prob bl· liter polcit ittccedcre taairi. Si pater iaitituit hicredtxn com pacto bona red· dead! I pu * rto: *prob bi· liter poe * wot retine­ ri abhaete· de. et ipu· no liberali(tr dari; probabi­ lius restituendi sunt haeredi ab intestato; probabili­ ter ex Justi­ tia traden­ da spurio. ET TESTAMENTIS. - DUP. tcntiam putat. Sed dicit contrariam non esse improbabilem (et merito, cum textus citatus loquatur dc solis patribus). — Sicut neque improbabilem (Lessius] censet sen­ tentiam, quam tenent Sà et Henriquez, scilicet, quod possit spurius retinere ea quae mater ipsi reliquit, donec a judice per sententiam illis privetur. 952. - Quaeritur 2°. Si pater instituai haeredem amicum, cum pacto ut bona reddat spurio, et haeres acceptet; an iste teneatur reddere in conscientia ? — Adsunt tres sententiae probabiles, ut ajunt Sal­ mant. ». Prima dicit, talem haeredem posse re­ tinere; et pro suo arbitrio potest dare spurio ex sua gratuita donatione, et con­ tra potest negare si velit. Quia ex una parte promissio illa contra leges eum non obligat ; et vice versa vere est haeres, et dominium acquirit haereditatis. Ita San­ chez Molina 8, Lessius 4 et Lugo ·, qui vocat hanc veriorem et communem °-’ cum Vasquez, Diana, etc. Secunda sententia mihi probabilior di­ cit haeredem teneri bona restituere hae­ redi ab intestato. Quia ex una parte non tenetur illa tradere spurio, cum non tenea­ tur gravamen illud observare, utpote ap­ positum contra legem ; ex altera non potest haereditatem retinere contra voluntatem testatoris, qui nunquam intentionem ha­ buit ut apud eum bona remaneant. — Ita Sotus b>; item Salon, Ledesma b), Trul­ lench, apud Salmant. ·; et valde proba­ bilem hanc vocat Sanchez. Tertia vero sententia, quam ut non minus probabilem enixe tuentur Salmant.’ (et non immerito), tenet haeredem bene acquirere haereditatem, sed ex justitia Zzss., cap. 19, num. 66. · Sd, v. Harrcdilai, num. 7. · V 351 pacti initi teneri eam reddere spurio. — Ratio, quia promissio illa facta in pre­ tium haereditatis promissae, satis obligat haeredem ex justitia, postquam haercditas est tradita; maxime, si ideo hae­ res aliquam partem bonorum sibi acquisiverit. Ad objectionem autem, quod illa pro- ob)«im­ missio non obliget, tum quia facta est contra legem et in ejus fraudem, tum quia gravamen illud, sive conditio est turpis, et ideo rejicitur a lege; — respon­ dent aliud esse, quod promissio sit contra legem; aliud, quod materia sive res fuerit promissa contra legem. Promissio enim facta ad obtinendam rem turpem, illicita quidem est ac invalida ante traditionem rei turpis; postquam vero res turpis jam est tradita, promissio pretii valet et obli­ gat, ejusque impletio licita est. Sicut enim qui promittit pretium meretrici illicite promittit, et ante copulam non tenetur promissionem implere; at copula secuta, licite pretium tradit, et ex justitia tradere tenetur (ut diximus n. 712): ita a pari, quamvis haeres illicite promittat tradere spurio haereditatem, et peccet promit­ tendo, quia fraudat legem; licite tamen potest et debet ipsi tradere haereditatem ex pacto inito, postquam testator ipsi hae­ reditatem reliquit. 953. - · Quaeres 111°. Qui haeredes sue« cedant ab intestato, aut testamento rupto « vel irrito? « Resp. Γ. Ante omnes alios patri sueQomam « cedere legitimos liberos; et in demor- lb‘interta * à tO. « tuorum locum, nepotes. « 2°. Deficientibus descendentibus, pa« trem et matrem defuncti; et in eorum « locum, avos et avias. n. 106 et *cqq. - Diana, p rt. * 5, tr. 3, resol 121. — Solon, Hcnriq., lib. 11, cap. 21, n. 1. — 1 Tr. 14, cap. 5, n 6°. in 2·“ 2··, poet qu. 61, de Dominio, qu. 5, art. 5, dub. ult — 1 Conti 1. mor., lib. 4, cap. 3, dub. 20, num. 9 ct 11. — conci 1. · TTnll., Lib 7, cap. 18, dub. 7, n. 4. · · Tr. 14, • Ditp. 169, n. 10 ct 14. — * Loc. cit., num. 60 ct 63. — cap. 5, n. 70. — Santh., loc. cit.. n. 4 et II. — 1 Loc. cit., • Disp. 24, n. 95. · Vosç., Opusc. dc Testam., cap. 5, § 7, n. 73 et »eqq. citat, tamquam negantes filium spurium posse 952. - a) Scilicet, pro hac sententia, quam matri succedere, ut refert S. Alphonsus; at ipse vocat veriorem et satis communem, Lugo n. 65 addit aliorum sententiam, quae dicit adducit Vasquez, Diana, etc. filium conjugati cum soluta, vel filium sacer­ Sotus, de Just, etJure, lib. 4, qu. 5, art. 1, dotis ex soluta, uno vel altero concubitu susce­ ad 4 argunt.; Martinus de Ledesma, 2Λ 4Λ<. ptum, posse matri succedere; de qua dicit: qu. 18, art. J, dub 16, v. Ex quibus colligitur, « Haec sententia non videtur improbabilis.... quidquid dicant Salmant, sententiam hanc te­ nent dc solo filio clerici in sacris aut religiosi. Contraria tamen est verior ». 352 CAP. IV. - DE TUTELA LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. « 3°. His quoque deficientibus, fratres Haec collatio, licet de jure antiquo Io- c, Bonacina, Molina, âdani « ris, succedunt fratres et sorores ex una — Nisi (dicunt Navarrus, Silvester % etc.’) « tantum parte conjuncti; hoc tamen di- in manu patris aderant bona propria filii, « scrimine, ut qui ex parte patris sunt v. gr. castrensia vel quasi-castrensia. Tunc «juncti, succedant in bona a patre pro- enim censetur de illis filium in studiis « venientia, in reliquis aequaliter omnes. sustentasse. «6°. Si fratres et sorores eorumque Extendunt Γ hanc doctrinam ad ex- aiUu» «filii deficiant, succedunt propinquiores pensas factas pro aliqua dignitate. Tunc « collaterales, usque ad decimum gradum : enim praesumitur pater potius eas do­ « et fit talis successio in capita, nulla ha- nasse: nisi aliud expresserit, aut sumptus « bita ratione, an ex altera parte, an ex scripserit in libro rationum cum filio, quia « utraque sint conjuncti ». — [Authent. ex hoc contrarium judicatur. — Exten­ Post fratres, C. de legit, kaered.]. dunt 2° ad expensas factas, ut filius mili­ « 7°. In horum defectu succedit uxor; tiam ingrediatur, vel obtineat beneficium, « et denique in illius morte, fiscus saecu- vel ut liberetur a vinculis aut a poena « laris, in bonis omnibus laid ab intestato criminis. Ita Salmant.1 cum Molina, etc. « defuncti: fiscus autem ecclesiasticus, in — Extendunt 3° ad expensas factas pro « bonis clerici. — Laymann1 ». filii honesta recreatione. NavarrusSil­ 954. - Hic quaeritur Γ. Quomodo fa­ vester^, cum Salmant.8. cienda sit inter fratres collatio bonorum, 956. - Quaeritur 3°. An conferri debeat a parente defuncto provenientium? patrimonium a patrefilio donatum ad sa1 Tr. 14. cap. 5, n. 106. · Zjqfo, diip. 24, n. 109, · Molina, ciL, n. 76.· Bonac., disp. 3, deContr., qu. 6, punct. 7, § unie., diip. 164, n. 12. — ’ Lib. 3, tr. 5, cap. 6, n. 1 et seqq — ■ Ex n. 7 et 9. · Molina, diip. 239, n. 1. — Navar., Man., cap. 17, kf. penult, et ulL, ff. de dotis collât.; cum Auth. de immendi donation., § Posita igilur. — * Tr.24, n.75. — · Loc. n. 160. - · Apud. Sahnant, loc. cit., n. 76. — ’ Tr. 24, n. 77. · Molina, diip. 240, n.3;et disp, 241, u. 9.— * Loc. £ίΐ.,η.77, l.f. 955. - °) Navarrus, Man., cap. 17, n. 160, ita profecto docet; sed n. 159, excipit libros « quos pater emit et tradidit filio, qui versa­ batur in litterarum studiis, si doctor effectus aut jam emancipatus non erat »; quos Navar­ rus vult conferendos esse. bj Silvester exceptionem hanc non uni­ versim apponit; sed casu quo apud patrem exstant bona filii castrensia vel quasi-castren­ sia; « in dubio, inquit, praesumetur quod pater «administratorio nomine egerit id de pecunia ipsius filii, et sic imputabitur in partem eius ». Ita ille, v. Peculium II, qu, <9. c) Navarrus, Matt., cap. 17, n. 160, negat Patrimo aiua cedeliuiicum hedeni m · liorumlegi· hmiro, pro bibilius conferen­ dam. Quid de bonis piler­ ais mile expensi». i rus Ordines suscipiendos, si donatio lae­ dat altorum filiorum legitimam? Negant Gomez, Pereyra a) et alii, apud Salmant. ’, ex concilio Tridentino *, ubi prohibetur omnis alienatio patrimonii. — Affirmant vero probabilius Lugo ·, Sal­ mant.4 cum Vasquez, Molina, Ledesma V, Bonacina, etc.; quia donatio quae laedit aliorum jus est jure naturali illicita. Con­ cilium autem (respondetur) non absolute prohibet patrimonii alienationem, sed tan­ tum quando clericus aliter decenter vivere nequit: hinc licite clericus potest sponte patrimonium conferre, spe majorem por­ tionem consequendi. Salmant. 8 957. - Quaeritur 4°. Ati filius conferre teneatur quae de bonis paternis male ex­ pendit itt ludis, meretricibus, etc.? Affirmant Navarrus, Silvester, Bona­ cina, Vasquez, etc., apud Salmant4 : modo expensae fuerint in magna quantitate, et pater eas non remiserit. — Negant vero Salmant. ’ cum Molina, Soto *), Fagundez: modo filius plus non consumpserit male, quam pater contentus fuit, ut in suam sustentationem et honestas recreationes expenderet. Secus, si expensae excessis­ sent. — His autem limitationibus utrin­ que positis, facile hae duae sententiae con­ ciliantur. Garnet, in leg. 29 Tauri, n. 21, v. Ex quo. · 1 Tr. 24, num. 78. - ’ Seta. 21, de Reform., cap. 2. — 1 Di«p. 5. n. 37. — « Loc. du, n. 79. · 353 ET TESTAMENTIS. - DUB. V. Vasq., Opusc. de Tesiam., 958. - Quaeritur 5". An expensae factae a patre in die nuptiarum sint in collatio­ nem adducendae? Expende Resp. Negative cum communi, etiamsi nuptiarum non auat filius habeat bona propria : nisi aliud ex­ coafcren presse constet de voluntate patris βλ Na­ dae. varrus, Molina, Bonacina, etc. cum Sal­ mant. 8 959. - Quaeritur 6°. An mobilia, vestes pretiosae et similia, data a parentibus, sint in collationem afferenda? Mobilia, Affirma, nisi parentes expresse aliud vestes pre­ disposuerint, ex leg. Ut liberis, et leg. Illud, tiosae , eu., quandoque C. de collation. — Et idem de arrhis et conferenda muneribus. Salmant · cum communi, San­ chez a), Bonacina, etc. Idemque dicunt de vestibus pretiosis datis a viris uxoribus, constante matri­ monio. — Secus vero dicendum de vestibus ordinariis. 960. - « His adde l°.Si uxor, susceptis Uxor«d>« « ex priori marito liberis, ad secundas plias trans« nuptias transit, quidquid a priore ma- :ea,‘ « rito, donatione, aut testamento acqui« sivit, ejusdem matrimonii liberis cedere. « — Similiter, si maritus alteram uxorem « ducat. 961. - « Adde 2°. Haeredem adeundo *H «re> >o . suscipit < haereditatem,r non commoda et onerareaha ■ λ tantum » • jura, sed etiam debita et onera realia aocu' Vasq., loc. dL, dub. 7. i. L - · Loc. ciL. n. 83. — ’ Loc. cit., num. S3, et tr. 13. cip. 5, num. 44. · Molina,disp. 242 nom. 3 et 4. · Poland, Decal lib. 4, cap. 24, num 2. — cap. 7, § 5, dub. 10. - Molina, diip. 238, n. 15; et diip. 241, Navar,, Man., cap. 17, n. leô. · Molina, diip. 238, n. 12. · num. 10. Bonac., diip. 3. qu. 6, punct. 7, § unie., num. 5, v. f. — 1 Loc. dt., n 81, — Navar., Man. cap. 17, n. 164. - Bonac., loc. dt., num. 11. - * Tract. -4 • Tract. 24, num. to. · Βοηαζ., dhp. 3, qu. 6, punct. 7, Sllvcit., v. Pccultum II, qu. 9. · Bonac., loc. du, n. lü. - Il unie., n. 13. conferenda esse ea quae pater pro filio, prae caeleris, impendit in vestitu, cibo, equitatu, • nisi cum pater donavit ei aliquam summam, ut de ea pro libito disponeret, et ipse suo ar­ bitrio in praedictis impendit ». — Silvester vero, v. Peculium II, qu. 8, i. f, postquam dixit conferendos esse sumptus pro studio factos, si paler haberet bona filii caslrensia vel quasi-castrensia, subdit: « Quod tamen vi­ detur limitandum, quando pater dedit pro causa necessaria, non autem pro voluntaria ». 956. Franciscos dc Caldas, Pereyra et Castro, iu leg. Si curatorem, § 12, Laesis, n. 132, non satis accurate a Salmant citatur; nam affert quidem hanc sententiam, sed sub­ dit: « Licet hoc controversia non carcat » et contrarium asserat Covarruv..., qui censet hujusmodi donationem fore imputandam ». Petrus de Ledesma a Salmant. utique pro hac sententia adducitur; sed apud ipsum, S. Alfiioxii, Optra moralia. — Tom. II. num. S5. — Sum., de Sacram. Ordinis, cap. 7, coud. 6, id non repentur. 957. - ,11 Sotus, de Just, ct Jure, lib. 4, qu 5, art. 2, satis perspicue sententiam ne­ gativam innuit, dicens pupillos et minores, qui in studio vel curia a patribus sustentan­ tur, « posse parvam aliquando quantitatem respectu sui status ludere». 958 - <’ Auctores ex Salmant. hic citati praetermittunt ampliationem: Etsi filius bona habeat propria. — Et pariter Molina non admit­ tit limitationem (quam Bonacina etiam prae­ termittit): Nisi aliud expresse constet de vo­ luntate patris. 959. Sanchez, de Matrim., lib. 6, disp. 25, n. 11 cl seqq., id perspicue insinuat, 23 354 IJB. 1Π. - TRACT. V. DE SEPTTMO PRAECEPTO « defuncti in se transferre. — Interim ta· « men duplici beneficio gaudere: Dupiid « Γ. Ut supra vires haereditatis non «obligetur. « 2°. Quod deductis expensis funeris, et « solutis debitis, quartam partem » [Quae vocatur faladia in legatis, sive donationi­ bus causa mortis, non vero in legatis piis; ut Salmant. *; trebelhanica autem in fidei­ commissis] « haereditatis obtinere debeat « haeres vel haeredes; et si eam non ha« bent, legatis (non tamen piis, ut notat « Trullench ‘) detrahere possunt, beneficio « legis Falcidiae.— Laymann3, Sanchez “λ • Ut autem hoc beneficio frui possit ir* .mJ DECALOGI. « haeres, conficere tenetur inventarium ». [Intra 30 dies, et per alios 60 concludere4, nisi adsit legitimum impedimentum]; « ta« metsi hanc obligationem testator pos« sit remittere, respectu legatariorum et «fideicommissariorum, quibus ex mera « liberalitate aliquid relinquit: non tamen «respectu creditorum, quibus praejudi« care non potest. Universim enim ab « onere inventarii et a rationibus redden· « dis, eos quibus potest relinquere bona, «sine onere dandi partem aliis, potest « liberare, iisque concedere ut eorum di« ctis vel juramento stetur. — Molina, « card, de Lugo5 ». « Tr. 14. cap. 5. n. 196. - · Lib. 7, op. 18. dub. 12, n. 2, tr. 5, op. 6, n. 7. — · L. wit., § 2 Sut auh-m dubius, C. de ex Auth. SimiliUr, C. ad legem Falcidiam. — ’ Lib. 3, jure deliberandi. — Molina, disp. 219. — · Disp. 24, n. 236. dicens munera ista, si sint quotidiana, censeri donata; si vero sint pretiosa, censeri commodata dumtaxat ad usum. 961. - <*) Sanchez, Decal., lib. 4, cap. 15, n. 36 et 37, negat haeredem teneri ad vota defuncti explenda, ultra vires haereditatis. flcùlrv que ae lar ib » recoatces di iavttü rii. TRACTATUS SEXTUS DE PRAECEPTO OCTAVO, NONO, DECIMO ET PRAECEPTIS ECCLESIAE CAPUT I. De Praecepto Octavo. Qu'ipro«Prohibetur hic omnis injusta laesio J i» praect- « famae et honoris proximi: ac praecipue « omnis falsitas et mendacium ; ac laesio « verbalis: quae fit tum in judicio, falso ac- bioeatur « « « « cusando vel verum celando, de quo supra; tum etiam extra, perniciose mentiendo, secreta revelandofde quo vide Bonacina ’, Laymann ’), ac denique detrahendo ». DUBIUM I. Quid sit Suspicio, Judicium temerarium et Dubitatio; ac quale peccatum 962. Dc judicio temerario, et quando est mortale. - 963- Dc suspicione et dubitatione teme­ raria. — 964. An haec pertingere possit ad mortale. — 965. Quomodo discernatur judicium a suspicione. Judicium, invpicio, dubita t i o, quid. ludicium itnera · num plene >olanta riara de irari malo, Inhale. 962. - « Suppono haec tria differre inter « se, quod judicium sit firma animi senten« tia, seu assensus indubitatus; suspicio, « assensus inchoatus, quo quis inclinat «in unam partem, judicans probabiliter « latere aliquod fundamentum opinandi. « Dubitatio autem non est assensus (nisi «causaliter), sed quasi suspensio animi, • in neutram partem inclinando. — Quae« ritur ergo hic, non de suspicione et judi• cio prudenti, quod sufficientibus indiciis ■ nititur; sed de imprudenti et temerario, • quod iis destituitur. Majora autem in« dicia requiruntur ad judicium quam ad « suspicionem; et ad hanc, quam ad dubi« tationem. « Resp. Γ. Judicium temerarium, cum «plena advertentia, de gravi malo pro«ximi, communiter est mortale contra «justitiam. Ita Filliuccius, Lessius·, Lay• mann ·. — Ratio est, quia proximo fit « gravis injuria, dum sine causa improbus 1 Diip. 2, de Reatitut. in partie., qu. 2, punct. unie. — • Lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 5. — FïU.t tr. 40, num. 6. — • De J art. et Jure, Hb. 2, cap n IL — 4 Lib. 3, tract. 3, habetur, cum habeat jus ad bonum no­ men et famam: praeterquam quod ex his judiciis plerumque gravia mala se­ quantur. — In confessione tamen non opus est explicare speciem mali judi­ cati; cum omnia uni justitiae commutativae in specie infima adversentur. Escobar &. « Dixi: communiter ; quia si judicium « habeat magnam probabilitatem, etsi non «omnino sufficientem ad certitudinem, « erit veniale. Quia moralis certitudo et • magna probabilitas non adeo distant, ut « censeatur gravis injuria, judicare cer« tum quod est valde probabile; v. gr. si « judices juvenem, solum cum puella in· « ventum in cubiculo, illicita tractasse. « Ex quibus resolvitur, peccari tantum « venialiter, temere judicando, sequenti« bus casibus (vide Tanner·): « 1°. Si non sit grave malum quod pro« ximo temere impingis. Et sic eum, qui part. 2, cap. 2, num. 5. — · Tract. 1, exam 10, cap 4, nom. 36 (edit. Lugdun. ·. d.). — · Tom. 3, diap. 4, qu. 3, dub. 2, a num. 18. St habeat magnam probabili· tatem. veniale. item, ai malum non •it grave, 356 DUB. IL - DB DETRACTIONE. LIB. ΠΙ· - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. « judicat alium esse spurium vel filium Ju- «positiva, orta ex malevolentia absque • daei, a mortali excusant Navarra, Azor « causa: procedit enim ex contemptu al· « et Lessius, contra alios, apud Diana *. « terius, proindeque gravis injuria repu* pkn dSd' * 2°· S* dt grave quidem, sed non per- « tatur ». ▼tttMtfa; « fecte advertas. 964. - Quaeritur: an suspicio sive du « 3°. Si advertas quidem te male judi- bitatio temeraria possit pertingere ad pec« care, non tamen advertas signa esse in· catum grave? « sufficientia, nec de iis dubites. Prima sententia negat. Et hanc tenent «·;· « 4°. Si signa sint sufficientia ad opi- Cajetanus et Petrus Navarra, quibus ad- iu. juu haeret Laymanne>/ cum Diana, Sà, Ar- ÎÜMS * nionem saltem probabilem. i ton, ja· « 5®. Mortale etiam non est (per se lo- milia, etc., apud Salmant.®. — Ratio isto· diciam de indeterml· « quendo), si de indeterminato tantum jurum, quia suspicio, quantumvis temeraria, nato. « dices: quia nulli fit gravis injuria. — nunquam graviter famam alterius laedere « Escobar’ ex Fagundez°> ». videtur. Saepi do 963. - « Resp. ΙΓ. Suspicio et dubitatio Secunda vero probabilior sententia af- ** £ et dabitxtlo, ex fe * « temeraria ex genere suo videntur esse firmat, si suspicio sive dubitatio sine inacre «uo, veni th a. « peccata tantum venialia; maxime si pro- diciis fieret de peccatis gravissimis: ut de « cedant ex errore intellectus, quo indicia esset, de pio religioso suspicari quod sit « ut sufficientia apprehenduntur a>. Ita haereticus, vel quod cum matre incesta«Laymann ex S. Thoma, Navarro, Mo- rit; vel de viro communiter habito ut ca­ « lina; Filliuccius8, Lessius4, etc. (contra tholico, quod sit Judaeus vel atheus. Ra­ « multos, qui putant esse mortale). — Ra- tio, quia forte major injuria iis irrogatur « tio est, quia communiter suspicio tan- talia suspicando, quam si certum judicium « tum est concitatio quaedam ad assen- haberetur illorum de delictis gravibus or­ «sum; manet enim in mente suspicantis dinariis. — Ita Lugo, Molina, Dicastil« aliquo modo bona existimatio proximi : lus, etc., apud Croix®; et Salmant.T, qui « ergo non fit illi gravis injuria, cum non tenent hanc ut communem et veram. Qjcctf; 965. - « Quaeres quomodo discerni pos- dixere.· « totaliter deturbetur de possessione bo* tuipio i « nae famae; fit tamen aliqua, quia temere « sit suspicio a judicio firmo, quando for- jodioa. « mido de opposito expresse non est con« dubitatur. « Dixi: maxime si ex errore; quia ta- « juncta. « Resp. Cajetanus censet eum judicare, «lis, cum non sit per se voluntaria nec Si ex nu· «pertinax, meretur excusationem. — Si « qui rogatus an habeat rem pro certo, tevolcntli procedit, le· « vero ex malevolentia in suspicione gravi « respondet sibi certam aut fere certam tbaJii. « persistas, erit mortale (ut docent Les- « videri; eum vero suspicari, qui respon«sius, Filliuccius, etc.), ob injuriae gra- « det se non esse moraliter certum, sed « vitat em. Atque idem est de dubitatione « facile posse falli. — Vide Bonacina 8 ». tan., in 2·· 2··, qu. 60, art. 3, ad 3. - Petr. Navar., lib. 2, Prtr. Navor., de Reslitut., lib. 2, cap. 4, n. 450. · Αλογ, part. 3, lib. 13, cap. 11, dub. 4. - Lris., cap. 29, n. 14. · cap. 4, num. 4SI. — Diana, part. 3, tr. 5, resol. 81. · Sd, 1 Part. 5, tr. 5, resol. 68, — · Tr. 1, ex. 10, cap. 4, n. 53 (edit. v. Judicium temerarium, n. 1 (in zenuin. edit.). · Armilia, Lugd. i. d.); o/. (edit Lufd. 1614. Venet. 1660), n. 91. - v. Suspitio. · · Tr. 13, cap. 4, n Lay nt., lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 2, num. 6. - S. Thom, et Jure, disp. 14, n. 14. 1(0. — Lu%o, de Juit. Molina, tr. 4, disp. 16, num. 10 qu. 60, art. 3. - NovarRubr. de Judiaiv, n. 50. · et 11. · Dicast., lib. 2, tr. 2, diip. 12, part. 1, dub. 4, n. 48. · Moltna, tr. 4, diip. 16, a n. 10. — 1 Tr. 40, cap. 1, qu. 5, • Lib. 3, part. 2, num. 1177, v. f. - 1 Loc. cit., num. 103. — num. 10 et »eqq. — · Cap. 29, dub 3. num. 16 et 18. — Cajttax., in 2· * Lass., cap. 2^, dub, 3, n. 21. · Fill,, tr. 40, n. 13. — Cajt· in partie, qu. 7, punct. 1. 962. - a) Fagundez, quidquid dicat Escobar, casum hunc silentio praetermittit in Decal., hb. 8, cap. 11, ubi de judicio temerario tractat. 963. - *) Lessius ct Filliuccius explica­ tionem hanc certe innuunt, dum scribunt peccare graviter cum, qui peccatum grave « ex malevolentia » suspicatur, prout inferius ab ipso Busenbaum notabitur. 964. - a) Laymann, lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 2, η. 6, distinguit suspicionem a dubi­ tatione; ct primo quidem de suspicione adhae­ ret potius sententiae secundae, quae est opinio S. Âlphonsi. Dicit enim « Temere de proximo suspicari est ex genere suo peccatum dum­ taxat veniale » . Sed inferius addit : « Est tamen valde probabile... suspicionem de gravi scc- 2· ,2 ** 2··, qu. 60, art 3. — · Diip 2, de Restit. 357 DUBIUM Π. Quid sit, et quam grave peccatum Detractio. 966. Quid sit detractio, et quid contumelia. — 967. An excusetur a mortali, revelare defectus naturales alicujus, etc. — 968. Quando liceat crimina prodere. — 969. An id liceat ad vitandum damnum proprium vel aliarum. — 970. Quando secretum sit servandum. — 971. Et quando possit manifestari. Et an, ad vitandum damnum proprium. Quomodo autem peccent alienas litteras legentes. (Remissive, vide Lib V, n. 70). — 972. An liceat famam suam tueri, alterum infamando. — 973. An, alterum infamare apud amicum. — 974. An excusetur a mortali, propalare crimen, publicum in uno loco, in alio ubi non est notorium. — 975. Quando crimen possit dici publicum. — 976. An infamatus de uno crimine possit infamari de alio. — 977. Quid, si detrahis ex loquacitate. Et quid, si referas audita. — 978. Vide alias resolutiones apud Bu­ senbaum. — 979. Quomodo peccet audiens detractionem, et ad quid teneatur. — 960. Quid, si sit superior. — 981. Quid, si sit particularis, et cum possit, non avertit. — 982. An liceat alium infamare ad tormenta vitanda. — 983. An liceat seipsum infamare. — 984. Quomodo restituendus sit honor ablatus. — 985. Quid, si dehonoratio fuerit secreta. — 986. Quae satisfactio praestanda. — 987. An semper sufficiat petitio veniae — 988. Quibus casibus expediat confessorium omittere monitionem de hac satisfactione praebenda. — 989. An debeatur satisfactio, si offensus se vindicavit de contumelia. — 990. Quid, si offensor puniatur a judice, vel damnetur ad satisfaciendum. Detractio, nil 966. - « Resp. Detractio est alienae « famae injusta violatio vel denigratio. Dupliciter « Differt a contumelia, quae est injusta differt a coetumelia. « honoris diminutio: Γ. Objecto; quia con« tumelia honor, detractione autem fama « laeditur, quae est opinio seu existimatio « de alterius excellentia: honor autem est « testificatio alienae excellentiae animo • conceptae. — 2°. Differt modo; quia con« tumelia, instar rapinae, fit aperte con« tra praesentem; detractio ut plurimum, « instar furti, occulte et contra absentem. • — Unde licet contumelia detractione « gravior sit, est tamen detractio pecca« tum mortale ex genere suo; etsi ex par« vitate materiae aut indeliberatione fieri « possit veniale. Ratio, quia est gravius « furto, quod est mortale, cum laedat pro« ximi famam, quae est majus bonum « quam opes ». Hic quaeritur: quando contumelia est peccatum mortale? Cootome· Apud Matthaeum (v,22), habetur:Qui.... dixerit fratri suo, raca: reus erit conci­ lio. Qui autem dixerit, fatue: reus erit gehennae ignis. — Explicant interpretes apud Cornelium a Lapide verbum raca, significare hominem vituperabilem sive sputo dignum; illudque proferentem dici reum concilio, quia in concilio tantum gravia crimina deferebantur. Sub verbo autem fatue, intelliguntur cuncta convicia gravem injuriam irrogantia. Haec igitur verba contumeliosa pei * se sunt mortalia: nisi excuset circumstantia personae, vel inadvertentiae, vel animi nolentis gravi­ ter laedere. Ita praefatus Cornelius a La­ pide et Concina ’. — Hic vero S. Thomas1 sic recte advertit: Dicendum quod, sicut licitum est aliquem verberare... causa di­ sciplinae (puta patri, praelato, domino aut magistro); ita etiam et causa disciplinae potest aliquis alteri, quem debet corrigere, verbum aliquod conviciosum dicere. Omnes autem tenemur contumelias to­ lerare, animum vindictae abjiciendo. — Quandoque tamen expediens erit contu­ melias repellere, nempe cum tolerantia praevidetur adseribi obsistendi impoten­ tiae aut stultitiae; vel si obesse possit bono communi, prout si praelatus tole­ rando redderetur contemptibilis, et sic pe- Cor nil. a Lapide, in Matth., cap. v, 22. — ’ Lib- 10, in DccaL, dUscrt. 2, cap. 2, n. 2. — · 2· 2··, qu. 72, art. 2, ad 2, 1ère, v. g. proditionis, incestus, levissimis in­ diciis, ac magna animi temeritate, de persona honesta conceptam, ad mortale peccatum per­ tingere ». - Quibus sic dictis de suspicione, addit paulo inferius de dubitatione: < Caelerum de temeraria dubitatione constantius id asseri potest, per se loquendo, ad mortale pec­ catum eam non pertingere». Toleranda eit contu­ melia. Quando­ que repel­ lenda. 358 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. tulantia subditorum augeretur: ut Con­ cina’. Dt, Dicastillo «J, Ratio, quia (ut addit idem S. Thomas ·): Tapia; item Elbel ·>, Mazzotta1·, Hoc... non est detrahere per se et formaEt hoc satis probabile puto cum Lugo17, liter loquendo, sed solum materialiter et qui dicit eo casu te non teneri neque ex ju­ quasi per accidens. Unde infert S. Doctor stitia neque ex caritate proximi crimen quod si verba.... per quae fama alterius occultare cum gravi tuo damno. — Non diminuitur, proferat aliquis propter ali­ ex justitia ; quia proximus ad famam suam quod bonum vel necessarium, debitis cir­ non habet jus ita strictum, ut obligentur cumstantiis observatis, non est peccatum, alii ad tegendam veritatem, quando opor­ nec potest dici detractio. tet eam patefacere ad proprium damnum Crunen Hinc dicendum cum Patre Concina ♦, effugiendum. Si enim spectat ad bonum ilterioi po­ tui rerda· (Continuatore] Tournely·, posse revelari commune, quod sine sufficienti causa non n ad emen­ dationem crimen alterius: Γ. Ut proximus emen­ manifestentur crimina occulta ; magis ad proximi ; detur, deferendo illud judici aut praelato, commune bonum pertinet illa revelare, ad da· domino aut parenti. — 2°. Ad damnum quando hoc est necessarium, ne alii errent caorn pu­ blicum vi- publicum vitandum. — 3°. Ad tuendum cum notabili suo dispendio. — Neque te­ usdum; netur ex caritate ; quia caritas non obligat ad tuen­ innocentem; puta, si innocens accusetur dam inno· de homicidio, potes manifestare auctorem; cum tanto detrimento. Sicut enim non cutem, vel si scis furem habitare cum alio igno­ teneris impedire damnum proximi, etsi rante, potes eum certiorare, ut sibi caveat. majus, cum gravi damno tuo;ita nec etiam Ita Concina ·, (Contin.] Tournely7, Lugo·; teneris eo casu occultum crimen proximi et Salmant. · cum Soto e>, Baftez et Tapia, celare. — Ita Lugo. etiam m ex S. Basilio, qui10 ait bene posse crimen Et hoc etiam in dubio de gravitate tui dubio dc revelari, quando necessitas poscit ut peri­ damni; quia in tali dubio favendum est gravitate damni. culo consulatur aliquorum. innocenti, uti dicunt Salmant.,s cum au­ xJ vitan­ 969. - 4°. Addunt Lugo n, [Contin. ] Tour­ ctoribus citatis dum gn\c damnum nely ll, Bonacina 1S, et Salmant.14 cum aliis Haec autem omnia intelligenda, modo Limitatio­ ui vel alio­ ne'. rum; citatis, quod unusquisque, ad evitandum non possit damnum aliter averti, et modo grave damnum sui vel aliorum, etiam in non amplius nec pluribus crimen mani1 Cap. 11, n. 57 et vcqq., et n. 63. — · 2· 2··, qu. 73, qu. 14. art 6. n, 1 el 7. · “ Recul, brevius tract, inter- art. 2. - · Loc. cit., art. 2, corp, - · Lib. 10. in Dccal.. rog. 25. — u Dtsp. 14. num. 112. - M De Rcstit. in partte., dissert. 2, cap. 5, n. 17. — » De Resell. tn partie , cap. 3, cap. 3, art 3, sect. 2, v. Non f*ccaJ artic. 3, sect. 2, v. Non fxccai. — · Lib. 10, in Dccal., in partie., qu. 4. punct. 8, n. 1. — M Tr. 13. cap. 4, n 61. dissert. 2, cap. 5, n. 17. — ’ De Reath. in partie, cap. 3. — M Loc. dt, n. €6. Art. 3, sect. 2. v. Non fxccat, n. 5. — 1 Disp. 14, n. 107 n. 10. — “ Tr. 4, disp. 2, qu. 2, cap. L § t. q«. 5. — n De ct KB. — · Tr. 13, cap. 4, num Just, ct Jure. disp. 14, num. 97. 112 et 114. — u Loc. ct., 61. · U aflat, in 2 ** qu. 73, art. 2. dub. 1, concl. 2. · Tapia. tom 2··, 2, Hb. 5. — “ Disp. 2. de Restit. Tapia. tom, 2, lib. 5, qu. 14. art % num. 65, i. (. dc defectibus naturalibus, negat esse mortale Dicastillusautem, lib. 2, tr.2,di$p. 12, part. 2, ea revelare, « quae non pertinent ad bonam dub. 3, n 93, asserit licitum esse aliquem in­ famam morum ». famare, quando id necessarium est ad impe­ 968. - °) Sotus, de Just, ct Jure, lib. 5, diendum damnum reipublicae vel tertiae per­ qu. 7, art. 1, v. f.t asserit in generali, posse sonae; ct n 94, idem fieri posse, « si te ali­ et debere secreta revelari, « si sint in peri­ quis injuste vexat ». Non aliud. — Elbel pa­ culum grave tertiae personae, cui non potest riter. part. 4, confer. 12, dc Injusta laesione aliter occurri famae, n. 353, solum asserit posse aliquem 969. - n> Villalobos cl Dicastillus indili­ infamari, «causa avertendi mali aut damni gentius citantur a Salmant.; nam Villalobos, a proximo innocente ». pari. 2, tr. 11, diff 36, n. 4, id non habet; h} Ex auctoribus citatis a Salmant., Villa· 360 LIB. in. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. festetur, quam oportebit ad reparandum damnum quod timetur. Sed hic magna Quaestio occurrit: Ah, noti ceperis in· ad vitandum grave tuum damnum, pos­ juste. sis crimen occultum alterius revelare, si notitiam acceperis injuste per vim aut fraudem, puta aperiendo litteras, etc. ? — Auctorum In hac plures sunt sententiae: opiniones. * Sotus dicit non posse, etiamsi mortem subire deberes; et fere4> consentit San­ . * chez — Navarrus8 autem dicit non pos­ se, si damnum irreparabile alteri immineat ex illa infamatione; secus, si reparabile. — Molina4 censet tunc tantum posse re­ velare, quando longe majus detrimentum tibi times. — Lessius8 vero, Petrus Na­ varra *, Mazzotta ’, Concina8 (et probabile putant Salmant. ’) dicunt posse te revelare ad quodeumque tuum grave damnum vi­ tandum. Quia, licet peccaveris notitiam accipiendo, in gravi tamen necessitate po­ teris illa uti; prout, quamvis injuste fura­ tus sis equum, potes tamen adveniente ne­ cessitate illo uti, etiam cum damno domini. S, Doctor Inter has tam varias sententias, mihi ncprt tunc posse rere· magis arridet sententia Lugonis 10, quem uri sd e fla· Iiendu m sequuntur Croix ”, [Continuator] Tour­ itnnum. nely 1 et Sporer — Docet hic magnus theologus, te non posse, generaliter lo­ quendo, uti notitia illa injuste accepta, cum alterius damno, ob quodeumque damnum tuum effugiendum. Ratio, quia actio injusta qua tu secretum accepisti, obligat te ad restituenda omnia damna propter illam proximo obventura. — Prout casu quo debitor est in extrema vel gravi necessitate, non tenetur restituere, etiamsi creditor eadem necessitate laboret; ut di­ ximus ex n. 701. Sed omnes (vide ibid.) cum eodem Lessio dicunt quod teneris restituere, si praecise propter illam sub­ tractionem proximum in eamdem neces­ sitatem injeceris. Sic a pari in casu nostro, si tu secretum revelando damnum infers alteri, teneris ad restitutionem; cum per illam fraudulentam secreti extorsionem, proximum conjecisti in necessitatem tale damnum patiendi. — Et hanc sententiam tenet etiam Laymann *8. Tunc tantum recte admittunt Lugo ”, Niti bo tua tin Sporer <*J et Croix l#, te posse crimen ma- (qairmen men ttiu nifestare, quando esset tibi permissum pernam | etiam per vim aut fraudem illud exqui­ i nod eu rere, et litteras aperire: et casus esset: 1°. Si revelatio esset necessaria ad com­ mune bonum reipublicae. 2°. Si alter tene­ retur ex justitia secretum revelare ad damnum tuum reparandum. 3°. Si ille in­ juste te vexaret. — Alias, non licet tibi alterius litteras aperire ad bonum tuum procurandum vel ad malum aliquod vi­ tandum; quia hoc esset contra commune bonum humani commercii. Tantum enim id permittunt auctores ad se tuendum ab injusta vexatione inimici; ut Lessius”, Laymann Bonacina f, et Salmant.17 cum aliis communiter. An autem possis defectum alterius de­ tegere, ut ille excludatur ab amicitia alicujus, et tu ad illam admittaris? — Vide infra, Lib. V, de Peccatis, n. 72, v. An citra, ubi dicemus id illicitum esse. 970. - Quandonam autem Secretum sit Seottai quotuma servandum? — Praenotare oportet quod secretum triplex esse potest, scilicet: Ex sua natura, promissum, et commissum. Γ. Secretum ex sua natura, puta si Oblipb secreti m casu aliquid scias, servare debes ex turslit. 1 De Ju>L et Jure. lib. 5, qu. 10, art. 2, aanert. 2, v. Tertio td. — 1 Conail. mor., lib, 6, cap. 6, dub. 2, n. 6. — • Ma»., cap 18, n. M. — 4 Tr. 4, diip. 37, n. 13. — · Cap. II, n. 56. — · Lib. 2, CAp. 4, n 130 et 131. — ’ Tr. 4, disp. 2, qu. 2, cap. I, S 1» qu.S. — ■ Lib. 10, in Decal., dissert. 2, cap. 5, lobos, loc cit., ampliationem istam silentio praetermittit c) Omnino consentit Sanchez. Λ) Sporer, tr. 5, cap. 4, n. 46, v. f., haec solum dicit: < Neque mortis, neque tormen­ torum metu revelare poterit, praesertim quan­ do alter ex revelatione aequale vitae discri­ men subire deberet ». ·) Laymann, loc. cit., hanc partem non habet; sed absolute negat secretum per vim n. 18. — · Tr. >3, cap. 4, n. 66. - “ Di«p. 14, n. 101. - “ Lib. 3, part. 2, n. 1233. — w De Restit. in partie., cap. 3, art. 3, sect. 2, v. Std ii ex criminis. — Lsst., cap. 16, n. 20. - - u Lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 6, n. 5. — 14 Disp. 14, n. 108. — ** Lib, 3. part. 2, n. 1233. — “ Cap. 12, n. 133. — n Tr. 13, cap. 4, n. 85. aut fraudem acceptum, posse revelari ob me­ tum tormentorum vel mortis periculum, quan­ do alteri ex revelatione aequale vitae discri­ men subeundum erit. /) Bonacina, disp. 2, de Restit. in part., qu. 2, punct. unie., n. 6, dicit licitum esse ape­ rire litteras « ad praecavendum proprium pe­ riculum quod sibi [quis] timet... Hac eadem de causa, excusatur qui intercipit litteras sui capitalis inimici ». DUB. Π. - DE DETRACTIONE. 361 justitia; dum ex manifestatione graviter prout medicis, advocatis, obstetricibus, alter laederetur in fama vel bonis. — Nemo theologis consultis. Et hoc secretum stri­ tamen tenetur illud servare cum periculo ctius obligat. — Vide Salmant. ·. 971. - Ex quadruplici autem capite po­ mortis, nisi damnum alias imminens sit commune et grave. Ita Sanchez *, Sal­ test manifestari secretum commissum, mant. ’ cum Bonacina, Dicastillo et Trul­ saltem sine peccato gravi: Γ. Ex praesumpto consensu principa­ lench. Sed vide mox dicenda num. 971, lis; ut Salmant.T cum Lugo, Sanchez ·>, v. Tertia. etc. κσ«ϋΠο° 2°· Secretum promissum regulariter Valentia »ίω· pr°’ obligat graviter vel leviter juxta inten­ 2°. Ex parvitate rei sub secreto com­ tionem promittentis. Ita Salmant. 8 cum missae; vel si aliunde res sit cognita vel Sanchez e> et Lugo. — In dubio autem publicata. Salmant.·. — An autem sit mor­ dicendum puto, neminem censeri gravi tale, rem gravem sub secreto commissam obligatione obstrictum, nisi de illa constet. uni vel alteri viro probo sub eodem se­ — Notandum autem est quod promissio creto revelare? Probabiliter negatur cum ; * Bonacina, Trullench, Azor, Sal­ secreti, etiam jurata, non obligat quando Lugo tu revelare teneris: unde judici legitime mant. ’°: dummodo non detegatur perso­ interroganti debes testari crimen alterius, nae, cui creditur quod secretum commit­ Obiipnio etsi promiseris non detegere. — At si se- tens specialiter voluerit celari. Et ita etiam MCTtti coco· k Ό bm. cretum sit tibi commissum, et alias non Roncaglia111 et Mazzotta »*. (Vide n. 973). 3°. Ex inad vertentia vel indeliberatione; est publicatum, teneris servare etiam legi­ time interrogatus, et potes respondere te sive ex suppositione quod res non sit gra­ nihil scire, scilicet ad revelandum: quia vis. - Notant tamen Salmant. 18 cum San­ judex nequit abrogare jus naturae, ex quo chez, quod, ut revelans excusetur a mor­ servandum est secretum commissum, nisi tali, debet certo credere rem non esse ex alia via res sit jam cognita, aut sit justa gravem. 4°. Ex justa causa, nempe si servare causa illam revelandi, ut infra. Ita Lugo4; secretum verteret in damnum commune, Bonacina, Dicastiilus, Petrus Navarra *), vel alterius innocentis, vel etiam ipsius cum Salmant.8. 3°. Secretum autem commissum, quod committentis; quia tunc ordo caritatis po­ alias dicitur rigorosum et absolute natu­ stulat ut reveletur^.· unde etiamsi juras­ rale, potest committi expresse vel tacite, ses, tunc detegere posses. — Ita comma1 Coniil. mor., lib. 6, cap. 6, dub. 2. — · Tr. 13. cap. 4, ’ Loc. dL. n. 79. i. f. · Lu^o, loc. du, η. 147. — · Loc. dL, o. 76. - Bona^., disp. 2, de Restit. in partie., qu. 2, punct. n. 80. — · Loc- dt.. n. 147. — Bonae., disp. 2, de Restit. in unie., n. 8. - Dicast, de Restit., disp. 12, part. 6. app. 2, partie., qu. 2, n. 2. · Trull., lib. 7, cap. 10, dub. 32, n. 3. · dub. 3, n. 590 et seqq. · Trull., lib. 7, cap. 10, dub. 32, n. 9. — Aaor, part. 3. lib. 13, cap. 81, dub. 2. - * Tr. 13, cap. 4, • Loc. dt., n. 77. - Luço, diip. 14, η. K0. — · Ditp, 14. n. 141. n. 80. — “ Tr. 13, de 7· Praec., qu. 4, cap. 4. qu. 4. — “ Tr. 4, — Bonae., ditp. 2, de Restit. in partie., qu. 2, punct. unie., ditp. 2, qu. 2, cap. L $ 1. v. Qu. demum. — a Loc. dt., n. 9 ct 10. - Dkasi., de Restit., disp. 12, part. 5, app. 2, num. 81, i. C. · SaneM., Coaiil. mor.· lib. 6, cap. 6. dub. I, n. 566 et teqq. - · Tr. 13, cap. 4, n. 78. — · Loc. cit., n. 79. — num. 6. 970. - a) Sanchez male citatur a Salmant; nam, de Matrim., lib. 1, disp. 5, de promis­ sione in generali loquitur n. 19, et refert qui­ dem hanc opinionem; sed, h. 20 scribit: « Sen­ tentia verior ait promissionem simplicem ac­ ceptatam ab altero, cx genere suo obligare ex justitia et sub mortali, nisi rei promissae par­ vitas excuset ». b) Petrus Navarra haec satis perspicue innuit, scribens, lib. 2, cap. 4, n. 159: « Vide­ tur jus naturale et divinum quod non proce­ datur [a judice] ad inquisitionem sine infamia; naturale quidem, quia lex naturalis est ser­ vandi secretum. Peccata enim occulta aut pec­ catores occultos lege naturali et fraterno atque naturali amore tenemur obtegere, cum in com­ munitatis damnum non vergunt.. Lex enim servandi secretum, ut doctores docent, non solum obligat servare secretum nobis com­ missum, sed etiam peccata seu peccatores occultos non revelare». 971. - a) Sanchez, Consi1. mor., lib. 6, cap. 6, dub. 3, n. 1, hoc in casu simili asse­ rit, scilicet tractans de eo, qui litteras legit ex consensu praesumpto mittentis vel ejus cui mittuntur. *>) Valentia, in 2a™ 2a', disp. 5, qu. 14, punct. 1, v. Postremo, non loquitur de causis excusantibus a secreto revelando. c) Non utique totum, sed quantum satis Revelatio •ecreti com­ mitti noo * lethal i* : e ex prœ•amptocootecta; ex parvi> tat e rei. vel ti rea iit ccrnita, aat dicatur ani probo; ex inadvertentia v e 1 indelibe ra­ tione; ex j titta causa. 362 Qaidam negant da­ mnum gra ve weftcere ad licite re velandum. Ahi re· quinine da­ mnum mal* to gravia·. ProbabiHu· mu* «tdimnum frave. LIB. IIT. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. niter Salmant.1 cum Molina, Dicastillo, Valentia, Bailes, Navarro, Bonacina, Trul­ lench, Reginaldo, etc. An autem quis possit revelare secre­ tum commissum, ad proprium damnum grave effugiendum ? — Loquendo de se­ creto commisso, sive rigoroso, negat de Alexandras ’ cum Scoto d), Silvestro f) et Reginaldo 'A Ratio, quia secretum servandum est semper ac sine peccato servari valeat. — Et huic sententiae adhaeret D. Thomas8, ubi dicit secretum commissum servari de­ bere, quod de se celari potest sine peccato. Secunda sententia, quam tenet Moli­ na/;, censet tunc posse tantum revelari secretum, quando ejus observantia ver­ geret in multo gravius damnum ipsius manifestantis. Tertia vero sententia, communior et probabilior, quam tuentur Laymann *, So­ tus *, Lessius ·, Navarrus Lugo ’, Roncaglia ·, Sporer *, Elbel 10, Bonacina ”, tenet te posse aperire secretum ad vitan­ dum tuum grave damnum, etiamsi inde alteri immineret periculum mortis: modo illud sine vi aut fraude exceperis Ratio, quia non teneris cum tanto tuo incom­ modo damnum proximi vitare: et non prae­ sumitur quis ad tale onus se obligasse, nisi ex circumstantiis id certe appareat; ut addunt Lugo ia et Croix18. — Nec obstat dicere quod spectet ad bonum commune secreta commissa servare, ne humanum perturbetur commercium. Nam respondet Lugo ut diximus supra, hoc verum esse, nisi ex observantia secreti damnum alte­ rius interveniat: eo enim casu magis ad bonum commune pertinet, ut unusquisque noscatur qualis est, ne alii ex ignorantia graviter errent, et perniciose decipiantur cum damno innocentium. — Praeterea, si potest ille cui secretum est commissum, illud revelare ad vitandum damnum inno­ centis (ex communi doctorum, ut supra vi­ dimus): cur debet ipse inferioris esse con­ ditionis aliorum, ne possit revelare ad damnum proprium effugiendum?—Excipe tamen, ut communiter DD. docent, nisi ex tali revelatione immineat damnum com­ mune grave. Dicimus : grave. Nam si esset leve, probabiliter etiam posses secretum * Tr. 13, cap. 4, num. 82. · Molina, tr. 4, disp. 5. num. 6 qu. 9. — · Quodlib. 1, art. 15, v. f. — « Lib. 3, tr. 3, pan. 2, et 7. · Dicati., de Restitat., diep. 12, num. 676 et 580. · cap. 5, η. 2, poet med. — 1 De Jusl et Jure, lib. 5, qu. 10, Valent., in 2·* 2··. disp. 5. qu. 14, punct. I, v. f. - Bafa, in 2*·· 2··, qu. 70, art. I, dub. 4, ad 6. · Navor., Man., art. 2, aasert. 2. — · Cap. 11, num. 53 et 64. — ’ Diip, 14, n. 115, 116 et 142. — · Tr. 13, de 7· Praec., qu. 4, cap. 4, cap. 18, num. 54. - Bonae., de Rcstit. in partie., disp. 2, qu. ?, reip. 2. — · Tr, 5, cap. 4, n. 46, IL — 10 Confer, 13, qu 2, num. 9. · Trull., lib. 7. cap, 10, dub. 32, num. 10. · num. 390. — u Loc. dt., num. 8. — u Loc. cit., num. 116. — Betin., lib- 24, n. 112. — · Confessai, monial., cap. 6, $ 1, “ Lib. 3, part. 2, n. 1232, v. f. est ad avertendum damnum, ut sapienter mo­ net B. Doctor in op. Istruzione e Pratica (edit 6, Neapoli 1765), cap. 11, n. 9: · Allora, inquit, tu ben puoi palesarlo (e lalvolta anche lo dei), quanto baste a rimuovere il danno ». d> Scotus citatur aCajetano de Alexandris absque loci indicatione; Scotus autem in 4, dist. 21, qu. 2, concl. 5, minus dare de hoc casu loquitur. Silvester, v. Confessio III, n. 13, et v. Sccretum, § Secundum; Reginaldus, loc. cit., n. 112, hanc negativam sententiam videntur forte insinuare, inquantum silentio praeter­ mittunt praesentem casum ubi exponunt ra­ tiones quibus liceat secretum revelare. / Molina, tr. 4. disp. 37, n. *10 et seqq., potius adhaeret, sub quibusdam conditionibus, tertiae sententiae, quam S. Alphonsus pro­ babiliorem ct communiorem appellat Scribit enim n. 10: < Quando aliquis casu absque sua culpa novit crimen secretum alicujus aut aliud ejusdem secretum, vel ipsi commissum fuit aliquod secretum, non tenetur illud servare cum periculo propriae vitee, membri aut gra- vium tormentorum..., etiam si ex detectione periclitetur vita alicujus ». — Deinde n. 11: • Si ex revelatione secreti commissi, aut quod quis casu novit, periclitaretur vita alicujus; ex eo vero quod celaretur, solum periclita­ rentur honor aut fama, vel bona externa di­ vitiarum ejus qui illud novit, arbitror pru­ dentis arbitrio esse judicandum.... num cum tanto suo detrimento teneatur illud servare an non : quoniam, etiam si per secretum com­ missum illud accepisset, non censeretur cum tanto suo detrimento intendisse se obligare ad illud servandum, si detrimentum esset ma­ gnum et sine spe quod foret reparandum ». Navarrus, Man., cap. 18, η. 54, dicit lici­ tum esse revelare secretum etiam juratum, ad avertendum damnum reipublicae aut proximi. Roncaglia et Elbel, in reliquis concor­ dantes, limitationem hanc silentio praeter­ mittunt. 0 Lugo, loc. cit., η. 112, i. f., ita sane re­ spondet, loquens de alterius cnminc cognito extra secretum commissum, ut apud ipsum S. Alphonsum superius videre est. DUB Idem dc •cento pro· nuuo Si promiwii iccre lακ etiam crndupcndio vibe, probabi­ liter tecent rerdire in periculo north. Vilde pro· btbiliter te· terh lerva· re. II 363 - DE DETRACTIONE. revelare, ut grave damnum proprium vitares; ut dicunt Sanchez^, et Roncaglia ’, cum Trullench. Quia non videtur obligatio vitandi leve damnum commune, te obstrin gere ad grave damnum tuum patiendum. Hoc quoad secretum commissum Quid, si sit promissum? — Quando non promiseris cum obligatione servandi secretum etiam cum tuo damno, certum est te posse manifestare, cum nemo cen­ seatur ad secretum se obligare cum in­ commodo gravi. — Ita Laymann », Ron­ caglia 8, Sporer 4 et Holzmann ». Quid vero dicendum, si expresse pro­ miseris secretum non revelare, etiam cum dispendio vitae, an revelare posses in pe­ riculo mortis? Affirmat satis probabiliter Sporer6, di­ cens tunc posse et teneri; quia nulli est licitum propriam vitam prodigere. Et huic sententiae se adjungit Laymann juxta aliam sententiam ab ipso propugnatam ·, ubi tenet cum Petro Navarra (et idem tenent Sotus, Rodriguez et Vega, apud Salmant. ·), non esse licitum alterius vitae propriam postponere, puta cedendo cibum in penuria aut tabulam in naufragio; quia ex praecepto caritatis quisque tenetur pro­ priam vitam praeferre alienae. — Sed cum sit etiam valde probabilis et communior sententia opposita, quod liceat ob hone­ stum finem, conservationem propriae vitae omittere ob alterius vitam servandam (ut tenent Lugo ‘°, Lessius 11 ; et Salmant.11 cum Victoria, Prado, Diana acTrullench; quia hoc non est directe sibi mortem in­ ferre, sed vitam non tueri, quod licitum est ob justam causam); ideo valde pro1 Tt, 13, de 7· Prarc., qu. 4, cap. 4, qu. 3, resp. 2 i. ( - habiliter doctores cum Lugo *·, Molina l4, et Croix’· cum Haunoldo >, * dicunt in casu proposito te satis obligari ad servandum secretum etiam cum discrimine vitae, si id promiseris; aliud enim est prodigere vitam, aliud omittere (ut dictum est) ejus conservationem, ut promissum serves. Quomodo autem peccent aperientes et legentes litteras alienas? — Vide Lib. V, n 70. 972. - « 6°. Hinc quoque, si quis injuste « laedit famam tuam, nec potes eam tueri « nec recuperare alia via quam immi« nuendo quoque famam illius; id licet « (dummodo falsa non d;casj in tantum, « quantum ad tuam famam conservandam « necesse est, nec magis laedas, quam « laedaris, collata tua et alterius persona. « — Vide card, de Lugo14». Ita Cardenas apud Croix 1T, et consentit [Continuator] Tournely ’·. Secus tamen, si agatur in judicio, et tu nullo modo possis probare illius crimen , quia tunc infamatio illius nihil tibi prodest. Omnino etiam pec­ cas, si falsa dicas; ex prop. 44 damnata ab Lnnocentio XI, quae dicebat : Probabile est non peccare mortaliter, qui impoml falsum crimen alicui, ut suam justitiam et honorem defendat, etc. 973. - « 7°. Si quis solatii tantum cau« sa, et non intentione detrahendi, alicui * amico narret injuriam ab alio sibi fa« ctam, non videtur esse mortale, etsi inde « aliqua infamia proveniat auctori ; ea « enim ipsi imputanda est ». [Est commu­ nissima “■ apud Salmant.u; et communis ° cum Mazzotta *° cum Navarra, Bonacina, Sayro '■< Lessio, etc. — Hinc probabiliter de Hcmiddio, num. 26. - Prada, cap. 20, qu. 2, num. ST. · Trull., hb. 5, cap. Λ dab. 2, Trull., lib. 7, cap. 10, dub. 32, n. 9. — 1 Ltb. 3, tr. 3 part 2. Diana, pan. 5» tr 4. rewl 45. cap. 5, n.2, v. Ter lia.— * Loc cit., reap 2,cfr qu2, 2. n iO. - u Disp. 14, n. 115. — u Tr. 4. disp 37, n. 10. — — · Lib. 2, “ Lib. 3, part. 2, n. 1232. — ■ Disp. 15, n W et 'eqq. — Cardrw., Cri» 2, diuert 26, n 1S · n Loc. dt., n. 1217. • Tr. 5, cap. 4, n. 46, ΙΠ. — a De Pracc. decal,, n. 646. * Loc. cit., n 46, IV. — ’ Loc. cit., num lr.3, cap. 3, n L Pr'r. Navar., de Reatit., lib. 2, cap. 3, • »· De Reatit. in partie cap. 3. art. 3 sect 5» v. f, ▼. Qui ** - Satui, dc Juat. et Jure. lib. 5 qu. 1, art. 6, tamen. — w Tr. 13» cap. 4, n 46, — · Tr. 4, dnp 2. qu. 2 1. cap. 137. η. 1 'a/, cap 1®. car». 1, 4 I. qu. 6, po»t œe-d num. IJ. · IVca, Sum. nurva, part. 1, cap 127, cas. 7. · hb. 2. cap. 4. n. 346. - Banac., disp. 2, de Resut. in parue., 10. n. 43. - »» Cap. 9. qu. 4, panct. 3, ram. 3. · Les%., hb. 2, cap. il. dub. 12. num, 41 ad I AWrijç., Sum , part • Tr, 13, cap 2, n. 34 - »♦ Di»p n. 29 et 31. - 11 Loc. cit., n. 34 in med. Relcct. 10, i) Sanchez, Consii. mor., lib. 6, cap. 6, dub. 2, n. 5, satis perspicue hoc innuit, dicens vitam potius esse exponendam quam dete­ gendum secretum, « si revelatio secreti ver­ geret in grarr reipublicac malum ». z Haunold videtur hic ex typographic© · Pttr. Kavar.. de Resut., num 72. mendo irrepsisse loco Molinae, qui solus cum Lugo pro hac sententia citatur a Croix. 973. - *) Sal man Licenses dicunt: < Apud omnes auctores »; Mazzotta vero scribit: · Se­ cundum omnes ». b Sayrusa Mazzotta quidem citatur, sed Ad repelleudam ιηjuitxm infa­ mati os em heee famam laedere Limitatio­ *. ne Narrare in Juriatn acceptam non eat lé­ thale 364 LIB ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. ait Mazzotta cum aliis, excusari posse sal­ tem a mortali, famulos detegentes injurias illatas a dominis, uxores a viris, filios a patre, religiosos a praelato]. Qua tone « Cavendum tamen ne dicatur pluribus, carendam. , · « vel apertius nominetur persona, quam « necesse sit ad consilium vel solatium. « Lessius, Laymann c>, Tanner % card. « Lugo ’. — Et sic excusari posse famulos « (saltem a mortali) qui injurias sibi ab « heris suis, uxores quae a maritis, filios «qui a patre, religiosos qui a praelato, « illatas, doloris tantum mitigandi causa, «referunt, docet Trullench1 ex Lessio, «Laymann, Tanner, Navarra, Diana3. criR*T*tare * Idem putat Cajetanus dicendum, si oiitem uni « crimen occultum reveles uni alicui viro ZtroVrXi « prudenti et taciturno, cui dicere perinde « sit ac si nulli diceretur; eo quod damnum « illud censeatur leve. Et sic Trullench d> « cum Diana4 excusat poenitentem qui in « confessione manifestat complicem. Di«cuntque cum Tanner Bonacina, Esco« bar 6, etc., eam sententiam esse proba« bilem. — Verum hoc universim non vi· « detur satis tutum ; quia laesio famae « apud unam etiam personam censetur « gravis: ut patet ex judicio temerario. « Immo saepe quidam aegrius ferunt se « laedi apud unam personam gravem, « quam tres vel quatuor alios. Unde Sua- « rez, Filliuccius, Lessius />, Azor et Lay« mann putant communiter esse mortale. « Vide card. Lugo e ». Sed opposita sententia, nempe quod revelare crimen alterius uni vel alteri »» ' .. thaïe viro probo non sit mortale, satis est pro­ babilis; ut dicunt Lessius f), Cajetanus’; item Navarrus, Trullench, Corduba *4 Petrus Navarra, Reginaldus, Bonacina, Tamburinius et alii. Ratio, quia, cum fama consistat in communi aestimatione hominum, non censetur absolute diffama­ tus, qui apud unum vel alterum tantum suam famam amiserit. — Et huic senten­ tiae aperte adhaeret D. Thomas ·, ubi dicit: Ad 3 dicendum quod si aliquis re­ ferat praelato culpam proximi, intendens vel cautelam in futurum, vel aliquid hu­ jusmodi, quod ad emendam proximi vi­ deret expedire, non peccat. Si autem hoc sive praelato sive alicui amico suo ex ma­ litia refert, tunc peccat mortaliter. Quod si ex incautela alicui dixerit hoc (id est crimen alterius), ita tamen quod non pro­ veniat inde aliud, vel infamia vel vituperium proximo delinquenti, tunc non peccat mortaliter, licet incaute agat. — Ergo S. Doctor putat non provenire illi infa­ miam, cujus crimen uni tantum reveletur: nisi aliunde infamia ei proveniat, nempe si alter sit aliis manifestaturus. Secus I DUB. Π. - DE autem, ait S. Thomas, si tu peccatum pro­ ximi amico revelares ex malitia, nempe ex pravo animo nocendi; tunc enim non poteris a mortali excusari. — Nec dicas verbum illud ex incautela, intelligi pro inadvertentia. Ex hac enim nunquam pec­ catur mortaliter; sed omnino intelligitur imprudentia, sive levitas animi, quae tan­ tum est venialis; et tunc tantum erit mor­ talis, cum ex ea inde provenit delinquenti infamia aut vituperium. xeqoteti Nec obstat paritas judicii temerarii, a u” Busenbaum allata. — Nam bene respondet stnno· Lessius ’, quod ibi peccatum mortale non committitur ob damnum famae; sed ob gravem injuriam quae alteri irrogatur, cum quisque habeat jus ne falsum crimen ei imputetur. Et ideo judicium temera­ rium est mortale; ut docet D. Thomas’, dicens: Ex hoc ipso quod aliquis malam opinionem habet de alio sine causa suffi­ cienti, indebite contemnit ipsum, et ideo injuriatur ei. — Idque patet ratione. Quia, si judicium temerarium esset mortale ob damnum famae alteri proveniens; etiamsi tu ex justis indiciis tibi tantum notis ju­ dicares de occulto illius crimine, adhuc graviter peccares: quod nemo dicet. Ergo malitia judicii temerarii non sumitur ex damno infamiae, sed ex contemptu sive injuria, quae proximo infertur. DETRACTIONE. 365 974. - «8°. Crimen simpliciter publicum, Ro cLire * crime « sive sit notorium jure, sive facto, ma elkitcr md pu licum n?n « nifestare iis qui nesciunt, non est pcc- c»t * mon Je « catum mortale injustitiae; quia hoc ipso injaaiiiac. « auctor amisit jus ad famam, cum ratio • justi judicii et evidentia foeti faciat ne « de injuria juste queri possit. Quod con« firmat consuetudo, mandans historiae « publica crimina. « Dixi : non est mortale injustitiae; quia Qaid de revel mont «detegere eo loco, quo fama non erat in loco abi cat vet diu « perlatura, vel nonnisi post longum tem- erit 11 no­ « pus, vel aliter cum gravi moerore ejus tum: « qui commisit, saepe potest esse mortale « contra caritatem: ut Lessius, ValentiaS « Toletus contra Navarrum et Cajeta« num «Λ — Vide cardinalem Lugo ·, Fa« gundez4 ». Quaeritur: an peccet mortaliter qui crimen, in aliquo loco publicum, manife­ stat in alio loco, ubi ejus notitia nondum pervenerit, nec perventura erit intra breve tempus? — Circa Dubium hoc tres sunt sententiae: Prima cum Dicastillo, Villalobos‘S, ahi , Cuni- Crave con· liati, etc., tenet peccare graviter contra SSn!’* ' ’· justitiam; quia peccator ille in eo loco adhuc est in suae famae possessione. Secunda sententia cum Lessio f), Bo- Aia. gr«. . ve contra nacina «) et Silvio tenet peccare gra- canutem. , tr. 4, diip. 2, qu 2, cap. 1, § 1. qu 6. — Ltu., cap. I, n. 63 (edit. Lapd. 5. d.). — Suar., de Poenit·, diip. SI, 1 Cap. 11, num 71. — 1 2· 2··, qu. 60, art. 3, ad 2. - Eccles., lib. 5, cap. 3. — Dicast., dc Restitut., disp. 12, cap. 11. n. 72. - 1 Diip. 14, n. 53 et M. - · Lib. 7, cap. 10, •eci. 1, n. 2. — Fill., tr. 40, n. 90. — Aavr, part. 3, lib. 6, Lru., cap. 11, dub. 13, nom 78 ct 79. — Navar., Man , part. 3, append. 2. dub. 19, n. 308 et seqq. — Cuniliali, loc. dl. · Laym., lib. 3. tr. 3, part. 2, cap. 9, qu 2; cfr. lib. 13, cap. 6, dub. 5. — Layvi., lib. 3, cap. 18, num. 26. — 1 Disp. 14, num. W. — 4 Dc 2 * tr. 9, cap. 7, $ 4, n. 4. dab. Il, η. 5. - Lt ., ** cap. 3. n.6, Lf. - Tummt, torn 3, disp.4. qu.8, dub.7, n.145. tr. 3, pare. 2, cap. 3, n. 6. — · Di»p. 14, n. 51. — T Loc. dl. — Prtr. Navar., lib. 2. cip. 4, n. 346. — · Part. 3, tr. 5, resol. 32. Novar , Man., cap. 18, η. 33. — Trull., lib. 7, cap. 10, dub. 11. qu. 73. art. 2. — 4 Part. 2, tr. 17, n. L — Petr. Navor , lib. 2, cap. 4, diff. 10, n. 333. — Reti­ reaol. 22; et part. 3, tr. 5, reaol. 33. — Bonae., disp. 2, de noid., lib. 24, n. 75. · Ronac., diip. 2. dc Reilit. in part., Reatit. in partie., qu. 4, punct. 3, n. 2. — * Tr. 1, exam. 10, qu. 4, punct. 3, n. 2. — · Quodlib. 11, art. 13. absque ulla loci indicatione, nec potui istud apud eum reperire. Laymann, lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 3, η. 6, i. f.; Tanner, tom 3, disp. 4, qu. 8, dub. 7, n 145, a Busenbaum inconsiderate hic allegantur; hanc enim animadversionem non habent Trullench, loc. cit., n. /, affert quidem hanc sententiam ex Diana, et videtur eam censere probabilem < Nihilominus tamen, in­ quit, n. 2, verior est contraria sententia ». Tanner, loc cit., n. 138, « non omnino improbabiliter · a moruli excusari ait illum qui crimen alterius < uni vel duobus... fidissimis, qui nullo modo obiuturi putentur », sub secreto temere narrat. f) Lessius, cap //, n. 70, primo quidem de sententia negante esse morule, scribit: « Verum haec sententia non videtur ita uni­ verse affirmanda. Nam fieri potest, ut quis malit sua crimina multis externis et plebejis esse nota, quam praelato vel alicui viro gravi, cum quo assidue versatur vel a quo depen­ det ». Atvero n. 71, ad illatam objectionem de judicio temerario, quod, licet famam in uno dumtaxat intercipiat, est tamen peccatum mortale, ct proinde idem dicendum videri de revelatione criminis uni Untum facta: « Re­ spondeo, inquit, negando consequentiam », Corduba, tract, dc Detractione, qu. 2, concl 5, i. f.t hanc sententiam simpliciter tenet, « nisi (excipit) aliunde talis infamia ag­ gravetur ’. — Et pariter Tamburinius, Decal., lib. 9, cap. 3, § 2, n. 7, excipit casum, «quo — Cajttaxin 2” ,2 ** pracc. prudenter judicatur quis nolle rationabiliter, ut sua fama apud illum unum denigretur». 974. - °) Valentia, in 2am 2a', disp. 5, qu. 17, punct. 2, quacr. 2, asserit esse contra justitiam ct caritatem. h) Toletus, lib. 5, cap. 65, ita distinguit: primo n. 4, negat esse contra justitiam diffa­ mare in aliquo alio loco eum, qui infamis est per judicis sententiam; n. 5 autem, de eo qui est infamatus per facti notorietatem scribit: < In alio loco distanti non licet manifestare ». c) Cajetanus, in Opusc., tr. 31, resp. 9, in generali dicit publica peccata posse manife­ stari absque detractionis vitio. Λ) Villalobos distinctione utitur, tr. 11, diff. 36 ; ct primo quidem n. 13 tractat de eo qui est infamatus per juridicam sententiam; cujus scelus revelare in aliquo loco etiam lon­ ginquo, negat esse peccatum mortale contra justitiam; sed ait esse peccatum contra cari­ tatem. Deinde n. 14, peccatum publicum (sci­ licet non per sententiam judicis) revelare in loco ubi ignotum est, peccatum esse ait tum contra caritatem tum contra justitiam. — Idemque ac Villalobos tenet Contin. Tournely, dc Restit. in partie., cap. 3, art. 3, sect. 2, v. Dico 1 et Dico 2. Antoine, de Just, et Jure, part. 3, cap. 4, qu. 7, resp. 4 ct 5, id asserit de crimine quod notum est sola rei confessione aut testium testimonio, et de crimine publico sola publicitate facti vel famae. Ceterum, resp. 2, dicit esse mortale contra caritatem crimen alterius, alicubi publicum etiam per sententiam, dete­ gere sine justa causa in eo loco, quo fama non erat illud perlatura, si auctor criminis ibi bona fama fruebatur. f) Lessius, cap. 11, n. 78, dicit « saepe » esse mortiferum contra caritatem, si ille in eo loco erat bonae famae. Et n 80 explicat verbum « saepe », negans scilicet esse mortale « l°Si ille parum curet se alibi infamari... 2®. Si quis ob grave crimen fuerit publice punitus ». Bonadna, disp. 2, de Restit. in partie, 366 LIB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. viter, sed tantum contra caritatem. — Ratio, quia, licet reus jam amiserit jus ad famam, graviter tamen ille tristaretur, si sciret crimen suum patefactum fuisse ubi erat occultum. s. Dofior Tertia sententia communior, quam te»π** «n. nent card, de Lugo 1 (et hic vocat corn­ que vino- munem et veram) cum S. Antonino, Ca*“■ jetano, Ledesma et Joanne Majore; ac Salmant. · cum Navarro, Bahez O, Serra, Filliuccio, Fagundez, Machado et aliis, dicit non peccare graviter neque contra justitiam neque contra caritatem. Plures adducunt rationes praefati auctores pro hac sententia. — Ratio mihi probabilior videtur esse, quod publico bono conducit facinorosos non ignorari, ut ab eis caveant omnes; publicum enim bonum sane prae­ ferendum est famae privati hominis. Haec tamen ratio valet tantum respectu illorum criminum quae reddunt hominem perni­ ciosum et ab aliis vitandum, ut sunt cri­ mina homicidii proditorii, latrocinii, leno­ cinii, scandalosae impudicitiae et simiiwcbKuio l* um·— Nec dicere, reum in eo loco “*· suam famam possidere, et ideo non posse illa expoliari cum sola opinione probabili. Nam respondetur quod eodem tempore quo suum crimen fit publicum, ex una parte jam probaoiliter amittit ipse jus ad suam famam; et ex alia, communitas alio­ rum acquirit jus au eum agnoscendum ut vitet: et cum suum jus tunc evadit in­ certum, redditur etiam incerta possessio illius. Pater Concina 3 in hac quaestione di- Di­ stinguit; et ait quod, cum delictum est publicum notorietate facti, id est si publice est patratum, tunc in omni loco manife­ stari potest; cum autem esset publicum tantum noiorietate famae, respectu ad il­ lius manifestationem sic concludit: Cauti omnes sint oportet, quia facile fingitur haec publica fama i). «9°. Similiter non est peccatum con« tra justitiam, saltem mortale, quaerere « causam captivitatis alicujus, vel de ea «loqui: sicut enim captivitas est publi- d*‘ « ca, sic etiam causa videtur esse facta « publica. Sayrus, Bonacina, Trullench ♦. « — Ubi eodem modo excusat eum qui ηαία<· « refert delictum alicujus publicum, refetes ύι. 1 De JuM. et Jare, disp. 14, n. 59. - & Anlon., p»rt. 2, tie 8, aip. 3, ante $ 1. - Caj.tan, Opiuc.. tr. 31, reap. 9. — Machado, Perfeto confessor, tom. 1, lib. 2, part. 3, tr. 24, docum. 2, n. 12. — ■ Compend. theolof., lib. 6, dissert. 2, Joan. Major, in 4, dist. 15, qo. 16. — ’Tr. 13, cap 4. n. 61. cap. 3, num. 10. — Sayr., Chv. regia, lib. 11, cap. 6, Naw., Man . cap. 18, η. 26. · Srrra, in 2— 2··, qo. 73, nom. 23. — lionac., disp. 2, de Restit. in partie., qu. 4, punct. 6. num. 8. — · In Decal., lib. 7, cap. 10, dub. 12, art. 2, iub. 2. v. Diorndunt 3. Fill., tr, 32, n. 254 et 235. - Fagund., lib. 5, cap. 3, de 2· praec. Eccles., n. 7 et 14. - n. 12 et 13. qu. 4, punct. 6, «. 2 el 3, negat peccari con­ in 2atM 2a‘, qu. 73, art. 2, dub. ult., conci. 1: tra justitiam; sed · fieri potest, (subdit) ut re­ ferre crimen alterius publicum sit peccatum mortale contra caritatem, ut si delinquens gravi moerore afficiatur ob sui delicti mani­ festationem », — Silvius pariter, in 2* m 2a', qu. 62, art. 2, qu. 17, conci. 2, scribit: « Etsi fortasse ion peccet contra justitiam, saepe ta­ men peccat mortaliter contra caritatem ». h) Martinus de Ledesma non satis accu­ rate citatur a Lugo (ex Molina tamen); nam in 2* 4a‘, qu. 13, art. 2, dub. 7, scribit cum distinctione: « vcl ille qui est diffamatus in uno loco ita est publice diflaraatus, quod ex natura rei non potest celari ad minus in pro­ ximis aliis locis...; et qui illum sic diffamatum in tali loco denuntiat in alio, non peccat mor­ taliter, nec ad restitutionem tenetur... Quando lactum non est ita publicum aut non in tali loco, quod facile derivetur ad alium est pec­ catum mortale illum diffamare in alio loco ubi non est diffamatus, ei ad restitutionem tenetur ». O Baffez, quidquid dicant Salmant, vide­ tur potius contrarium innuere; scribit enim « Si verosimile est quod infamia illius homi­ nis, moraliter loquendo, promanabit ab eo loco in quo est infamis, ad alium locum in quo non est infamis, non est peccatum mortale contra justitiam neque contra caritatem eum in alie loco infamare ». J) In Horn, apost., tr. 11, n. 12, addit B. Do­ ctor: « Adverte autem quod delictum publi­ catum in una tantum familia aut monasterio, non potest dici absolute publicum; unde non potest alibi manifestari, et ne in alio quidem monasterio ipsius ordinis, quod cum illo non haberet frequentem communicationem ». Et n 13: < Delictum vero alicujus publicum uno tempore, non potest in alio in quo factum est occultum, publicari sine gravi culpa, sal­ tem contra caritatem : excipe tunc ai delictum esset publicum, non solum noiorietate facti, sed etiam notoriclate juris, nempe per sen­ tentiam judicis aut rei confessionem in judi­ cio... Ceterum, hoc aon obstante, non prohi­ betur quin historici delicta publica describant etiam ex solo facto » Cfr. Pslrusione e Pratua, cap. 11, n. 12 et 13. t DUB. II. - DE DETRACTIONE. 367 « rendo simul poenitentiam et emendatio- « tum veniale: ut v. gr, si de adultero uamem « nem. Secus, si taceatur poenitentia quam «dicas quod miserit litteras amatorias; JJLTd.S' 4 fecit: et s’c ait peccare historiographos, « quia tunc non notabiliter augetur in·“· « describendo peccata mortuorum publica, « famia ». — [Nec si de publico fure dicas at « et non referendo poenitentiam vel emen· esse perjurum; nec si de famoso lusore « dationem, si resipuerint ». dicas omisisse Missam, non rurare fami­ R.reure 975. - « 10°. Similiter, manifestare cri- liam. Ita Salmant.4 cum Lessio, Lugo % div»' « men quod nondum est publicum, mora- Bonacina, Tapia, etc. — Vel si dicas de tonat mor « liter tamen certum est, brevi fore publimilite, fornicationem vel duellum pa­ « cum (sive per facti evidentiam sive per trasse]. «sententiam judicis), non est mortale; « De disparato tamen et non connexo d« dup * wiKHiun < quia parum nocet. Nisi tamen ex ista « crimine infamare, est mortale; quia in- S2i."' le‘ cor rravh ... . , dunu « anticipatione sequerentur gravia damna, « famis in uno genere vitii non amisit jus « v. gr. in officio, etc. — Card. Lugo 1 ». « famae in aliis virtutibus. Tanner 8 ex Ut autem aliquod crimen possit dici « Navarro et Lessio », — [Sic etiam dicunt proram publicum, censent Molina, Lugo et Hau- Salmant. · cum Lessio Lugo, Bonaci­ nold, apud Croix ·, et Elbel8 cum aliis, na *), etc., esse grave de femina diffamata sufficere, si in aliqua communitate octo de uno adulterio, narrare aliud occultum. I personarum, quatuor illud sciant; vel si — « contra SilvestrumT, Paludanum, etc. ». centum personarum, sciant quindecim; 977. - « 12°. Detractio materialis ex Detractio vel si mille, sciant viginti circiter diver­ « loquacitate orta est mortale, si gravem “aadoque sarum familiarum plusquam duarum: pu­ « proximi laesionem importet, idque ad- lcthA1" blicum autem esse in aliqua vicinia qua­ « vertatur; quia, etsi non intendatur didraginta personarum, si sciant octo ex di­ « recte laesio alterius, ea tamen indirecte versis familiis; item si in oppido quinque « et implicite est volita, et aequivalet formillium civium, sciant quadraginta *7 per « mali — Veniale autem tantum erit,' si que veni * illud dispersi. « non sequatur laesio gravis; quia scilicet u«Addit Stephanus cum aliis, crimen dici « communiter non serio accipitur nec erefamosum, si illius fama pervagatur per « ditur ». « Similiter erit veniale tantum, audita Reierre majorem partem oppidi, communitatis, _ peccata *1· viciniae vel parochiae c). Item dicunt Mo­ « referre ut audita tantum, hoc est nihil terta·, ut “ lina et Lugo, did infamatum in regno, «affirmando de rei veritate, sed dubitaqui jam infamatus est in curia vel in alio « tionem potius suam dc ea significando; illustri loco ex quo facile in regnum fama « ita ut nulla inde secutura putetur infadimanet. « mia, nec auditores rationabiliter sint 976. - « 11°. Infamem in uno crimine « credituri. Ita contra Azoru> docet Tan« de altero valde affini infamare, est tan- « * ner > , Escobar8: eo quod diffamatio, si 1 Diep. 14, n. 90. — Molina, tr. 4, di»p. 31, n. 4. · Lugo, qu. 4, punct. 7. - Tapia, tom. 2, Hb. 5, qu. 14, art. 4. loc. dt., n. 70. · Haunold, de Jtm. et Jure, tr. 2, n. 544 · num. 6. — 1 Tom. 3. diap. 4. qu 8. dub. 7, num. 141. * ■ Lib. 3, part. 2, n. 1219. — ■ Part. 4, confer. 13, n. 379. — Navar.. Man., cap- 18, num. 42. Stephanus a S. Paulo, tr. 4, ditp. 6, dub. 4, num 27. — — · Loc. cit., num. 52 · Lugo, loc. cit., num. 58. — ’ V. Ζλ Less., loc. dt., num. 8L 4, v. f. — Lugo, diep. 14, tractio, qoacr. 1, v. f. · Paludan., in 4, ditt. 19, qu. 4, num. 70. — · Tract. 13, cap. 4, num 52. · bn,, cap. 11, dub. 14, num. 83. - Ponac., diep. 2, de Rcttit. in partie.. v. Similiter, (num. 8.) — · Tr. 1, exam. 10, cap. 4, num 40 Molina, tr. 4, diep. 31, num (edit. Lu cd. a. d.)· 976. - Λ> Lugo, disp 14, n. 58, manifeste 975. - *<) Elbel: « Ubi civitas aliqua, inquit, constat mille incolis, sufficit famam facti concordat; si enim non eadem, similia saltem alicujus pervolasse ad triginta diversos, etc. exempla affert. — Idemquc dicendum de Les sio, n. 84, ct de Bonacina, n. 3, qui princi­ < x illa civitate ». b) Molina, Lugo, llaunold, pro dvitate pium generale habent, etsi non afferant exem 5000 incolarum, requirunt ut infamia sit < inter pium de muliere adultera. triginta sparsim dc eadem civitate ». Et ita 977. - a) Azor videtur utique doctrinae etiam dixerat S. Alphonsus in *1 et *2 edi­ hic expositae contradicere, eo quod part, 3, lib. 13, cap. 6, dub. 6, alias requirit condi tione. c) Sitquc < simul nixa [fama] sufficientibus tiones, ad hoc ut non sit mortale. b) Tanner, toni. 3, disp. 4, qu. 8, dub. 7, indiciis». Ita Stephanus. 368 LIB. III. TRACT VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. DUH. • forte sequatur, imputetur audienti, si « credat. — Idem docet card, de Lugo *, «recte limitans, nisi grave damnum ex « modo narrandi vel ex levitate audien« tium (qui temere credituri sint et vul«gaturi) secuturum possis praevidere. « Hinc peccas graviter contra justitiam, « si referens grave crimen, addas id tibi « dictum esse a viro fide digno; quia prae« bes sufficiens fundamentum credendi. — « Vide Diana * ». Quaeritur: an referre tantum peccata occulta alterius ut ab aliis audita, sit mortale? Dicendum 1°. Non peccas mortaliter, si ita referas, ut tibi probabile non sit ullam inde infamiam orituram, eo quod alii non sint credituri. Dicendum 2°. Si audita referas coram iis qui probabiliter sint credituri ex sola sua levitate vel malitia, non peccas con­ tra justitiam; quia non es causa efficax damni, sed mere per accidens. At peccas contra caritatem ; quia quisque tenetur impedire grave damnum proximi, quan­ tum commode potest. Dicendum 3°. Si tandem ita referas, ut audientes probabiliter et merito sint credituri, puta si asseras audivisse a per­ sona fide digna, tunc peccas etiam contra justitiam, quia das sufficientem causam credendi malum. Ita Lessius8, Lugo4; Spo­ rer 5 cum S. Antonino c>, Cajetano^, Sil­ vestro c>, Laymann, Tamburinio et com­ muni ; Croix *), Salmant. ·) cum Soto Trullench, Villalobos ·>, Silvio etc. — Additque Lessius® (et hoc Salmant.’ ha­ bent ut certum cum Baîïez, Lugo et Bo­ nacina), quod si referas crimen alicujus valde enorme, puta haeresis, rebelliolib 7, cap. 10, dub. 5, n. 2 ct 3. — · Loc. cit., n. 24. — ’ C»p. II, dab. 5 - ' Dup. 14, num. 56 et 57. - » Tr. 5. ’ Tr. 13, cap. 4, n. 49. - Baiita, in 2·· 2··, qu. 73, art. 2, cap. 4. n. 62. · Laym., Hb. 3, tr. 3. part. 2, cap. 3, η. 7. · dub. 2, conci. 2. - Lugo, disp. 14, num. 56, i. i. · Bonae., Tambur., Decal, Hb. 9, cap. 3. $ 2, num. 5 et 6. — Trull., di«p. 2, de Rc&tit. in partie., qu. 4, punct. 5, n L v. Quinta. 139, concedit probabile esse ejusmodi de­ trectatores non peccare contra justitiam. Sed m 140, eam doctrinam approbat, quam S. Alphonsus infra, distinctius et clarius quam Bu­ senbaum hic ex Escobar, exponit. S. Antoninus, Cajetanus et Silvester a Sporer (ex Laymann) citantur, pro ea dum­ taxat parte, qua negat peccatum esse contra justitiam, si ex levitate audientium infamia sequatur, uti S. Alphonsus ait in Dicend. 2. Quod utique innuit Cajetanus, in 2Λη· 2ar, qu. 73, art. 2, ubi scribit « Modus... dicendi scilicet assertive, vel cx auditu, aut dubita­ tive, multam varietatem in hoc facit. Nam solus assertor proprie tollit famam. Propter quod reliqui non tenentur ad restitutionem famae, si falsum sit quod retulerunt aut dubia aestimatione narrarunt Ex levitate siquidem audientis, non cx vi dicentis, laeditur fama, si laeditur, in his casibus». — S. Antoninus pariter, part. 2, tit. 2, cap. 2, § 3, v. Quantum ad tertium, scribit: «Nisi ille ostendat aliquam certitudinem majorem quam cx rela­ tione communi, non aufert cx natura actus illi famam in opinione audientium ; quia si illi firmiter concipiunt ct credunt cx hoc, illum de quo est sermo esse criminosum, leves sunt ». — Silvester denique, v. Detractio, qu. 1, i. f, negat esse mortale cx Scoto, « quando cx loquacitate dicuntur infamatoria recitative, quia ex natura talis actus, non aufertur fama in opinione audientis, quia cito credens levis est corde ». <*) Croix, lib. 3, part. 2, n. 1207, ita lo­ Mâk loqui dt Ignoto rtl indeterx-uuto, non Ittlule. f), 1 Di.p. 14, d. 56 ct 57. — « Pan. 3, tr. 5, resol. 28. — h. Defuncti tDÜmalio, IttUlis. quitur: «Si quis referat audita ut audita, sci­ licet dubitanter et absque asseveratione, si sit quid grave, si audientes ex levitate vel malitia sunt credituri, aut tamquam indubi­ tatum divulgaturi, est mortale, quia sic injuste causatur gravis infamia proximo; si autem non aliter credituri sunt vel divulgaturi quam audiant, ordinarie erit veniale tantum, quia fama absolute non tollitur, sed tantum quasi semiplene, uti per dubium, suspicionem vel opinionem temerariam». <9 Salmant., tr. 13, cap. 4, n. 51, dicunt lethalem detractionem esse, ejusmodi crimen occultum referre, ut auditum coram multis, nisi a personis levibus ct omnino fide indignis auditum referatur ». — Et Sotus, dc Just, et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, dc 4° arg., v. Quar­ tus denique; ac Villalobos, part. 2, tr. 11, diff. 36, n. 6 et 7, absque distinctione dicunt se non admittere Cajetani sententiam, quae scilicet negat ad restitutionem teneri ejusmodi detractorem, si infamia acciderit ex audien­ tium levitate. f) Silvius, in 2a"· 2 ', * qu. 62, art. 2, qu. 16, conci. 1, dicit veniale saltem esse con­ tra caritatem, si fiat cx quadam loquacitate, secluso etiam animo diffamandi vel nocendi. Si fiat animo famam laedendi, et vere cam laedat et notabiliter, mortale esse ait conci. 2, ct ad restitutionem obligans. Quam eamdem obligationem urgere asserit conci. 3, si de­ tractio fiat absque animo laedendi famam et absque declaratione crimen esse verum, dum­ modo alter graviter inde infametur. Detrahere dtai nh poio vel laiutno, (riviisi ΠίΟ. .69 - DE DETRAC HOSE. nis aut sodomiae, tunc pcccas graviter, etiamsi dubitanter dicas, quia haec sola suspicio horum valde infamat; juxta dicta m. 964. — E converso, si referas crimen tamquam auditum a personis fide indi­ gnis, v. gr. ab inimicis infamati, etc., tunc non peccas mortaliter respectu infamati ; ut Salmant. ’. 978. - « 13°. Mortuum infamare, minus «grave est quam vivum: mortale tamen « et ad restitutionem obligans. — Les« sius8, Bonacina 8. « 14°. Non esse mortale, de aliquo igno« to vel indeterminato male loqui, v. gr. • in udi loco esse multos improbos, in « tali collegio unum canonicum commi« sisse grave crimen, v. gr. simoniam; « docet Escobar “) ex FagundezeZ· — quod «Trullench4 ex Bonacina, Azor b>, etc, « limitat, si non sit tale quod in alios re« dundet. « 15°. Gravissime autem peccant qui « ordini seu statui alicui religiosorum in « communi vel monasterio detrahunt, di« cendo v. gr. quod in eo male vivatur, « non servetur observantia regularis, etc.: « nisi id sit plane notorium. Quia gravis«sime nocent; tenenturque sub mortali « ad restitutionem toti communitati, a qua « superioris remissio non excusat. Sotus, « Navarra, Trullench . * — Talem autem «sufficienter confiteri, si dicat: Detraxi « cuidam religioni, ordini vel monaste« rio, etc; sive sit communitas nume1 Tr. 13, cap. 4, n. 49. — · Cap. 11, dub. 21. n. 114. — - rosa sive non, docet Lugo, et Tambu« rinius ·. « 16°. Similiter mortale esc, tacita per« sona, nominare monasterium vel ordi« nem religiosum, ex quo aliquis grave « peccatum occultum, v. gr. adulterii vel « fornicationis, commiserit. — Navarra, « Trullench « 17°. Explicandum est in confessione « an apud multos et quot circiter, an vero « apud unum tantum alicui detraxeris. Ita « probabiliter Bonacina 8 ex Sanchez % « Silvestro Adriano^. Sed card. Lugorf> « ex Navarro *), Salas *), Coninck etc., « negat, d-Jtque contrarium esse proba« bilius. — Nec omittendum, si quem infa« maveris libello famoso; cum id sit genus « detrahendi gravissimum, et ad plurimos « pertinens. Non tamen necessario dicen« dum in quo genere infamaveris; quia « fama semper est ejusdem speciei in ge« nere moris. Card. Lugo · ». 979. - « 18°. Peccat mortaliter contra • justitiam, et tenetur ad restitutionem, « ratione cooperationis, is qui audit detra « ctorem, excitando vel animando effi« caciter. « Qui vero laetatur tantum detractione « audita; aut, licet non laetetur, qui non « impedit, cum commode possit, peccat « pro ratione damni, mortaliter vel venia« liter contra caritatem ; non tamen tene« tur ad restitutionem, nisi sit superior, « pater vel dominus: is enim ex officio lib. 2, up. 4. n. 355. — · Loc. cit., dub. 14. n x — Lugo, de ' Diip. 2, dc Restit. in partie., qu. 4, punct. 2, num. 2 Poenit., diip. 16, n. 135. — · Method, confm cl X — · Lib. 7, cap. 10, dub. 3. n. 12. Bonae., loc cit., t 1, n.4. — Pftr. Navar., loc. cit., η. 353. — ’ Loc al, dub. 14. ct Jure, Hb. 4. qu. o. art. 3, dc n. 5. — · Dt«p. 5, de Sacr. Poenit., qu. 5, *ect. 2. punct. 2, Sotus, de Ju»t η 10. 4 arcum., v. Ex his autem. — Petr. A’anar., dc Restit.. 978. - a) Escobar, tr. 1, exam. 10, cap. 4, η. 54, (edit. Lugd. s. d.; al. edit. Lugd. 1M-I, et Vend. 1660» n. 91), limitat: « Modo dictione tua, talis loci nimium non minuas existima tionem». — Fagundez autem, ab Escobar uti­ que citatus ut refert Busenbaum, rem tantum­ modo innuit, Decal., lib. 8, cap. 3, n. 15, dicens: «Tunc peccare mortaliter contra ju­ stitiam detractores religionum..., quando de­ trahunt de persona particulari ». Azor, part. 3, lib. 13, cap. 7, dub. 6, perspicue limitationem hanc insinuat, dicens mortale esse peccatum. · si dicat omnes esse improbos». «9 Sanchez a Bonacina quidem citatur, ut asserit Busenbaum; sed tractat de scandalo, s Aii-iioxm. » IL tuotaha — Tom. II lib. 2, cap. 9, l» 3, diff 3. n. 21. — · Dc Sacr. Poenit.. dup. 16, n. 2b5. in Decal., lib. 1, cap. 6, n. 8, et dicit in con> fessione fatendum esse · quot personis scan­ dalum datum sit, etiamsi unica vice, ac unico peccato coram illis perpetrato detur ». — Sil­ vester autem et Adrianus a Bonacina alle­ gantur, quasi tueantur doctrinam a Busenbaum cx Bonacina expositam; at re quidem vera. Silvester, v Scandalum. qu. 2, nihil habet quod possit huc afferri; Adrianus vero, in 4, de Confess., qu. 4, v. Ex his, asserit confitendas esse circumstantias peccati, quae vices aut numerum mutant. Lugo, loc. cit., n. 135 ct 164, male hic a Busenbaum citatur; nam tractat dc ipsis per­ sonis quibus detrahitur. Ibidem tamen negat confitendum esse numerum eorum quibus quis 24 Explican­ dus in con­ fessione nu­ merus audi­ torum. Audiea» deirActionem. qaan do pccCcL 370 Non per lenetar LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. < tenetur impedire subditum ne alteri in« juste noceat — Dixi: si commode possit; J , Γι7ίΓΓ' q * u,a non Peccat qui putat monitionem tmra rn «suam nihil profuturam; vel ex eo ma« gnum incommodum metuit; vel qui ra« tionabili verecundia prohibetur ob aucto« ritatem detrahentis. Debet tamen tunc «discedere, si commode potest, faciem « tristiorem ostendere, vel alio sermonem « avertere. — Vide Lessium et Bonacina ’. « Hinc aequalis raro, inferior rarissime, «tenetur corrigere detractorem: 1°.Quia « audiens plerumque nescit an quod di« atur sit notorium, tametsi ipse ignora«verit; et in dubio non est cur damnet «detractorem: in quo multi falluntur, « existimantes, simul ac aliquid audiunt « dici contra proximum, id sibi mox refu« tandum ». [Excipe, si detrahens sit homo perditus; ut recte ait Roncaglia *1· — « 2°. Quia, coepta detractione, saepe me«lius consulitur proximo, si sinatur ab« solvi quam si abrumpatur. Nam si di« stincte explicetur, saepe non tam gra« viter apprehenditur quam initio conce « ptum erat. — 3°. Quia saepe sine gravi « offensione non potes corrigere. — 4". Quia • saepe alter habet justam causam mani«festandi, praesertim uni soli. — Card. « Lugo . * Vide Diana4 ». Sed melius haec sunt explicanda. Quaeritur: quomodo peccet audiens deiMoctw trahentem? id detra- hcndum.ic tlule con · -, λ . · · ♦ - Resp. 1 .Qui inducit alterum ad mur_ » . · ira jatu. murandum certe peccat graviter, et con· ““ tra justitiam. Resp. 2°. Qui autem non inducit, sed cn.·.tantum gaudet de detractione gravi, peccat graviter, non contra justitiam, scd contra caritatem, cum delectetur de gravi U1" damno proximi. Ita cum aliis S. Tho­ mas ΟΛ Excipiunt Lessius et Bonacina, apud £*<; Salmant.6, si ille non gauderet de infamia proximi nec de detractione; sed de audi­ tione rei novae, seu de cognitione curiosa alienorum criminum. Immo Elbel ·, Roncaglia T; Sporer * cum Molina, Lessio ac Laymann; Bona­ cina ·; et Salmant.10 cum Toleto, Dica­ stillo et Reginaldo b>, dicunt non pec­ care graviter, etiamsi de ipsa detractione delectetur, non causa odii vel gaudii de alterius damno, sed ex curiositate seu vanitate idque deducunt ex S. Thoma ", qui tunc tantum docet esse grave, quando placeat ei detractio propter odium ejus cui detrahitur. Resp. 3°. Superior tam detrahentis quam detracti peccat graviter audiendo detra- e't ctionem, si eam non avertat, cum commode possit; quia ipsi specialis obligatio incumbit corrigendi detrahentem, aut damno infamati obviandi. — S. Thomas “, Lugo ”, Sporer 14 cum communi. 980. - An autem superior tunc peccet contra justitiam, et teneatur ad restitu­ tionem ? Prima sententia cum Busenbaum (hic) affirmat, si praelatus sit superior detrahentis; quia (dicit) ipse tenetur ex officio mu.···' obstare ne subditus alteri noceat. Lew., cap. 11, dub. 4. — 1 Disp. 2, dc Reslit. in partie., cap. 2, qu. 11, resp. 2. — · Tr. 5, cap. 4, num. 106, v. f. · qu. 4, punct. 11. — · Tr. 13, qu. 4, dc Restit , cap. 2, qu. 11, Molina, tr. 4, disp 34, n. 2, v. f. · resp. 4. — · De Just, ct Jure, diS. Thomas, 2a 2ar, qu.73,art. 4, scribit « Si quidem inducat eum ad detra hendum, vel saltem placeat ei detractio pro­ pter odium ejus cui detrahitur, non minus peccat quam detrahens, ct quandoque magis ». Inferius autem perspicue innuit cum cui pla­ cet d< tractio, solum contra caritatem peccare, inquiens: « In culpam ei vertitur, si non re­ sistit cum possit resistere, eadem ratione qua cap. Il, η. 20. - “ Disp. 14, n. 130 cl seqq. — u Loc. dt-, n. 107. tenetur aliquis sublevare asinum alterius jacentem sub onere ». b) Reginaldus citatur quidem hic a Sal­ mant.; sed hanc partem» lib. 24, n. 95, a con­ trario dumtaxat innuit, dicens mortaliter pec­ care eum, qui detractionem audit, « si inte­ rius complaceat in tali auditione..., quia... de malo proximi gaudet » ; ct dicit venialiter tantum peccare, qui ex negligentia non im­ pedit, quia in eo est tantum < levitas animi in audiendo ·. r ) Elbel, Sporer, Molina, Lessius, Laymann DUD. Π. - DE DETRACTIONE. Secunda sententia cum Salmant.1, Baflez a> et Tapia, affirmat, si sit superior in­ famati; quia ex officio tenetur ad obvian­ dum infamiae subditi, quae officit illi ad bonum spirituale in alios promovendum. 7er/w tamen forte probabilior sententia ne£at Pacare contra justitiam, neque superiorem detrahentis: cum ipse non te­ neatur invigilare bono alterius non subditi (sed non excusatur a culpa gravi contra caritatem; et etiam contra justitiam, si sit episcopus vel parochus, et non corri­ gat, quia hi tenentur ex justitia ad corri­ gendos subditos, juxta dicta n. 360, v. Sed dubitatur); neque superiorem infamati: cum ipsi non incumbat ex justitia bono temporali subditi attendere. Quod autem infamatus impediatur sic promovere spiri­ tualem profectum aliorum, videtur esse per accidens. Ita Sotus % Rebellus et Dicastillus c>, apud Salmant. et consentit Lugo *). — Bene autem advertit Lugo 8 quod si infamatus et infamans sint sub­ diti, et infamatus imploret praelati aucto­ ritatem ut fama ei restituatur; tunc ille ex justitia ad id tenetur, modo possit sine timore gravioris mali. 981, - Dubium majus est: An persona particularis peccet graviter, si detractio­ nem, cum commode possit, non avertit? Affirmat Busenbaum (hic), cum Lugo, Lessio, Bonacina, Dicastillo, etc., apud Sal­ . * mant. — Sed quia auctores relatae senPnwu. tentiae plures addunt limitationes (quas afferunt Busenbaum, Lugo, etc. n. 979, v. Hinc); censent absolute Salmant , * di- cucendum esse cum communi thomistarum, privatam personam nonnisi venialiter pec­ care, si ex verecundia, timore vel negli­ gentia detractioni non resistat, etiam cum commode possit : modo aJ praeter infa­ miam aliud damnum ex detractione non accedat. Ita Roncaglia·, L ius T, Sporer ·, Mazzotta ·, Elbel ’·; Salmant.11 cum Soto, Bafiez, Tapia, Rebello, Tanner, Diana, etc.. ex S. Thoma“ qui sic docet: Sivero non placet ei peccatum, sed ex timore, vel negligentia, vel etiam verecundia quadam omittat repellere detrahentem ; peccat qui­ dem, sed multo minus quam detrahens In putant « veniale tantum esse, si sola infamia se• quatur, et post torturam revocetur; eo « quod non sit infamia efficax ». — [Vide infra, Lib. IV, n. 277 \. PRAECEPTO DECALOGI. 983. - « Quaeres IF. An liceat seipsum • infamare? « Resp. Id non esse saltem mortale re« gulariter. — Ita Lessius, Filliuccius et leipm « Laymann 6. Quia non est contra justi« tiam, cum sit famae suae dominus: nec « contra caritatem ; quia haec non obligat « ad bona externa conservanda, nisi in « quantum id exigit salus propria vel pro« ximi. — Dixi : regulariter ; quia per acci· Per deni leb « dens potest esse mortale:-ut v. gr., si le. « tua fama sit necessaria muneri;, vel si «tibi damnum vitae, vel aliis infamiae, « ex eadem sequeretur. « Unde resolves: « Non est mortale, ad vitanda gravia tag * «tormenta, falsum crimen sibi imponere, « ex quo etiam mors sequatur; quia non « tenetur homo cum tantis cruciatibus £££' « vitam suam tueri : nec talis dicitur se «interficere, sed tantum ex justa causa « vitam morti exponere. — Lessius et Fil« liuccius ». [Angelus, Silvester, Tanner. Vide infra, Lib. IV, n. 275). 984. - Notandum autem est hic quo­ modo restituendus sit honor injuste ab­ latus. — Certum est quod, si honor publi- , ce sit ablatus per contumeliam, publice etiam restitui debet coram illis qui dehonorationi praesentes fuerunt; vel saltem per modum quo satisfactio de facili ad ipsorum notitiam pervenire possit. Sufficit autem ut satisfactio fiat per aliam personam, quae nomine dehonorantis veniam petat, etc. — Ita Salmant.6 cum Trullench et Petro Navarra. 985. - Sed quaeritur Γ. An, si contu- , Ce. melia fuit occulta, debeatur satisfactio? Negant Molina7 et Laymann8; sed isti auctores diversa ratione ducuntur °λ — UA>> * 2’ 2 ·, qu. 33, Art. 2, ad 3. — 1 Tr. 13, cap. 4, η. 72. ct 118. — Aft^fl., v. Detractio, n. 6. — Silvai., v. Detra­ — ’ Part. 4, confer. 12, η. 373. — * Tr. 4, disp· 2, qu. 2, ctio, quacr. 3. - cap. 1, $ 1, quacr. 10. — Si Ivest., v Detractio, num. 4. qu. 3. — Lrsj., lib. 2. cap. 11, dub. 6, — Fill., tr. 40, • Tr. 13, cap. 4, n. 110. - Trull., lib. 7, cap. 10, dub. 31, η. II. · Petr Navar., de Restit·, hb. 2, cap. 4, n. 443. — num. 113. — 1 Lib 3, tr. 3, part. 2, cap. 3, num. 15. — 1 Tr. 4, diip. 46. num. 7. — ■ Lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 7, Lru., lib. 2, cap. 11, dnb. 7. n. 41. — Fill., tr. 40. n. 117 num. 6. 982. Navarrus, Man., cap. 18, n. 24, id generaliter insinuat, dicens mortaliter pec­ care cum, qui falsum mortale peccatum alteri imputat, «nisi per aliquam circumstantiam, damnum famae notabile et periculum ejus probabile excusetur ». 985 - Laymann, lib. 3, tr 3, part. 2, cap. 7, η. 6; ct Molina, tr. 4, disp. 46, h. 7, Tanner, tom 3, diip. 4, qu. 8, n. 149. — etsi forte in exponendis suae sententiae ratio­ nibus verbis discrepare videantur, re tamen vera inter sc concordant, dum Molina dicit de eo casu : « Quoniam in eo praecise quod sit aliquid factum contra honorem et reverentiam quae alicui debebatur, nullum damnum quod permaneat relinquitur, sed id ita esse injuste factum, transit in nudam injuriam». DUB. Aftrnun Juin est de· ben. Ratio Laymanm est, quia in eo casu adesl injuria sine damno; quo secluso, nullam ait esse obligationem restitutionis. — Ra­ tio autem Molinae est, quia, licet damnum adfuerit, illud tamen transiit et amplius non perseverat, cum deinde offensor jam solitum debitamque honoris testificatio­ nem nunc offenso exhibeat, ut supponitur. Sed affirmandum reor omnino cum communi et vera sententia, quam tenent Lessius1; Salmant. * cum Rebello, Trul­ lench, Villalobos, Prado et Serra; Spo­ rer V; Roncaglia8 cum S. Antonino; Lu­ go4, qui dicit omnino tenendam, referens ex Rebello, contrariam reprobatam fuisse Romae a censoribus Societatis Jesu. Ratio, quia contra rationes primae sententiae probatur in tali casu quod bene adest damnum, et damnum perseverat. — Quod adsit damnum, non videtur posse negari. Nam, ut pro certo habet S. Thomas·, in omni contumelia, adhuc occulta, praeter injuriam adest damnum honoris injuste laesi ; cum quisque habeat jus ut debitus ho­ nor sibi servetur. — Quod autem damnum hoc perseveret, pariter non est dubitan­ dum; cum honor offensi remaneat laesus, usquedum per debitam satisfactionem re­ paretur. Non reparatur vero per signa communia postea exhibita, ut supponit Molina c>, postquam injuria est illata: quia, ut bene arguit Lugo, qui alteri in­ juriam irrogavit, in aestimatione homi­ num non videtur eum honorare sicut de­ bet; immo potius videtur contemnere, si honore solito ipsum revereatur, quin ve­ niam ei petat contumeliae irrogatae. 1 Cap. 11. dub. 27. n. 140 373 II. - DB DEI R ACTIONE. - * Tr. 13. cap. 4, n 112. - Caeterum, ipsi Molina et Laymann non negant quod offensor teneatur petere ve­ niam ab offenso, saltem ad reconciliandum animum illus exasperatum; juxta prae­ ceptum Salvatoris (Matth. v, 23, 24): Si... offers munus tuum ad altare, et ibi recor­ datus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te..., vade prius reconciliarifra­ tri tuo. 986. - Quaeritur 2°. Quomodo facienda sit honoris restitutio? Resp. illam satisfactionem requiri, quae Modu..... censetur sufficiens ad manifestandam ae- “lfaaend’· stimationem, juxta conditionem personae offensae. Si enim dehonorans fuent superior, sufficiet si honorabiliter dehonoratum sa­ lutet, domi invitet, benevolentiam osten­ dat, etc. Secus, si fuerit aequalis vel in­ ferior; tunc major satisfactio requiritur, nempe ut praeveniat in salutando, cedat locum, veniam petat: qui modus quidem aptior est ad contumeliam compensandam. Caeterum talis petitio veniae non est ne­ cessaria, nisi quando aliter satisfieri ne­ queat. Ita Lessius·; Salmant.1 cum Cajetano, Trullench, Bonacina, Dicastillo, etc. — Ideo addunt, nunquam teneri praela­ tum veniam petere a subdito, herum a famulo, virum ab uxore, nobilem a ple­ bejo. 987. - Quaeritur 3". An veniae petitio sit semper sufficiens satisfactio ? Affirmant Lessius a>; cum Bonacina, \ <1MÀC titio jUXtA Trullench, etc., apud Salmant ·. — Sed ah»5 «em · sufficit. negant Salmant.· cum Soto, Serra, Lugo, perProbabt ncfa· Ledesma * et Roncaglia 10 cum S. Anto- lias tur n. 113 ct 114. · Cajetan.. m 2 · * 2··. qu. 72, art. X dub. · Trull, lib. 7, cap. 10, dub. 31, n. 5. 6. 7 ct 10. Bonac., Rcbell., pxrt. I, Hb. 2, qu. 10, η. X · Trull., lib. 7, cap. 10, dub. 31, n. 2. · Villal., part. 2, tr. 11, diff. 42, n. 3. · JPrado. disp. 2, de Rcstit. in partie., qu. 5. puoct. 2. n. 5. · Dieas!., cap. 18, qu. 6, $ 1, η. X · Serra, in 2·- ?··, qu. b2. Art. 2. de RcstiL, disp. 12, part. 4, dub. 1, n. 360 ct seqq. — Bonac., cap. I, loc. cit., n. 5» v. Secundo. - Trull., loc. cit-, n. 7 et S. · qu. 2, rc»p. 3. · 5. Anton., part. 2, tit. 2, cap. 2, § X — • Di»p. 15, num. 53 ct 54. - Rebel!., loc. cit., num. 3. — • Loc, cit, n. 115. — · Loc. cit. So/μ. de Just ct Jure, hb. 4. qu. b. art. X de 3 Argum . v. Sr./ hoc. - Serra, 1 2· 2··, qu. 72, art. 1, ad 1. — Lu&v, disp. 15, num. 55. in 2·- 2 *·, — Moüna, tr. 4, disp. 46, n. 7. — Laym,, lib. 3, tr.3, part. 2, disp. 15. n. 57, v. f. — *· Tr. 13, qu. 4, de Restit.. cap. 1, cap. 7, n. 6. — · Lib. 2, cap. Il, n. 144. — 1 Tr. 13, cap. 4, qu. 2, reap. X dub. 4. v. Dicendum 2. — * Tr. 13, qu. 4, de Re *Ut.. qu.62, art. 2, dub. 4. v. Dicendum J. · Lu^o, * Petrus de Ledesma male citatur a Sal­ *>) Sporer, tr 5, cap. 4, n. 147, a Molinae mant.; nam dicit in Sum., part. 2, tr S, sententia non discrepat. ‘) Molina, ut notat inferius S. Doctor, re­ cap. 7, concl. S, dub., petitionem veniae com­ quirit ut offensor veniam petat; unde non vi­ muniter esse necessariam; et solum excipit detur supponere satis esse communia signa. casum, quo < usus patriae et provinciae non 987. Lessius, cap. 11, n. 145, utique admittit hujusmodi restitutionem honoris per dhrmat satis esse veniae petitionem, sed petitionem veniae; sed potius talis petitio ve­ niae reputatur nova injuria: tunc enim alia • ante sententiam judicis». 374 In praxi omittenda monitio de * utivUctio ne I· si prae· v i demar non profa. tara; : Λ Λ Λ I* it 2· si praevideatur offensat re· cuMturai * Mtiafactlo nrm ; * d prae­ 3 videantur odia ex U· thfacticne renovanda, urnis ma nnesta si reml«io LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. 1. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. nino %Laymann ct Antonio a Spiritu S/λ Quando cnim injuria est gravissima, puta si subditus inhonoret superiorem, vel ple­ bejus nobilem alapa percutiat ; ultra peti­ tionem veniae, tenetur petere illam flexis genibus, vel aliam similem humiliationem ostendere: quae quidem sententia proba­ bilior est. 988. - Caeterum quoad praxim dili­ genter advertendum puto quod multoties expedire continget, ut confessarius omit­ tat monere poenitentem in bona fide existentem, qui alium inhonoravit, de satis­ factione praestanda, in pluribus casibus: Et Γ. Si praevideat monitionem non profuturam, immo potius obfuturam (juxta regulam infra dicendam de Sacram. PoeLib. VI, m. 610); dum experientia constat quod poenitentes facile tales satis­ factiones promittunt, sed difficulter in facto esse adimplent, ob ruborem quem postea in hoc sentiunt vel apprehendunt. 2". Si probabiliter putet, dehonoratum magis recusare quam cupere illam publi­ cam satisfactionem, ne memoria injuriae acceptae apud alios redeat, aut ne ipse rubore magis afficiatur; ut Lugo cum Molina. — Tunc vero bene advertit Lu­ go 1 aliam esse quaerendam viam hono­ randi peculiariter offensum extraordina­ riis actionibus, in quibus aptius continea­ tur petitio veniae. 3". Idem dicendum, si probabile peri­ culum sit quod in actu satisfactionis odia inter offensum et offensorem renoventur. 4°. Si cx signis manifeste appareat re­ missio facta ab offenso; nempe si iste sponte ad offensorem accedat, atque valde familiariter et jocose cum eo tractet, et similia. — Notant autem hic Salmant.1 cum Bonacina, Dicastillo, Trullench, etc., non sufficere ad praesumendam remissio­ nem, simplicem familiarem conversatio­ nem offensi. Multi enim odium deponunt et dissimulant injuriam acceptam ad evi­ tandam notam vel aliud damnum; sed sa­ tisfactionem vere non condonant. 989. - Quaeritur 4°. Utrum, si tu offen­ sus vindictam sumpseris, liberetur offen­ sor ab outre satisfactionis pro contumelia illata ? Videtur quod non; quia non videris recuperare honorem tuum laesum per laesionem honoris offensoris tui. — Sed affirmandum cum Lugo0 et communi sen- α..,·/, tentia. Ratio: tum quia per vindictam jam ..mr, censeris tibi satisfieri; tum quia offensor c":'' tuus, tolerando posteriorem injuriam, vi­ detur suam culpam recognoscere et satis­ facere pro offensa prius tibi illata. Recte f.».vero censet Lugo *, quod si injuria a te irrogata tuam primam offensam notabiliter excedat, teneris tu saltem secundum excessum satisfacere. 990. - Quaeritur 5°. Utrum, si offensor a judice publice puniatur, adhuc teneatur in conscientia pro injuria illata satisfa­ ctionem exhibere? Probabilissime negat Lugo5 cum com- «·· muni. Ratio, quia ipsa poena inflicta pro Î&Yhonore tibi ablato videtur satis honorem tuum resarcire. — Ita etiam, si offensor, a judice coactus, debitam satisfactionem tibi praestiterit; tunc enim, licet coacte, jam vere testificationem exhibuit aesti­ mationis tuae dignitatis. Dixi: debitam; >·.„..£· nam si satisfactio imposita a judice non !n/ fuit sufficiens ad reparandum tuum hono- dtM· rem ablatum, adhuc remanet ei obligatio illum ad aequalitatem resarciendi. part. 4, dob. 1, num. 378 et 379. - Trull., lib. 7, cap. 10. Molina, tr. 4, di

et Tanner % docet card. « Lugo quia totum damnum famae « cujus causa es teneris reparare ; — licet « aliquando sufficiat dicere, te penitus de« ceptum, rem aliter se habere, male te « informatum fuisse. Vide Laymann’, Les« sium ·. « Dixi: per se. Plerumque enim per « accidens ab hac obligatione talis excu- «·»«· »«· Novar., Man., cap. 18, η. 45. · Trull., lib 7, cap. 10, diip. 15. num. 26. * Bonae., di»p. 2, de Resut. in parde., dub. 21, num. 1. · Dicast., dc Reslit., disp. 12. paru 3. dub. 15, n. 259 ct 260. · 1 Tr. 13, cap. 4, n. 129. — Lu^o, qu. 4. punct. 15, num. 4. — · Lib. 3, tr. 3, ptrt. 2. ap. 7, n. 1 et 2. - 1 Lib. 2, cap. II dub. 20. 991. - a) Nisi tamen, ut notant Navarrus ct Trullench, suspicio csSet, illum ad retracta­ tionem, precibus aut pretio, non vero con­ scientia inductum esse; vel nisi, ut dicit Di­ castillus, haberent argumentum probabile, quo judicarent istum mentiri; tunc enim testes vel aliae diligentiae adhibendi essent. — Quam­ nam vero dc hoc argumento opmioncm ipsi Salmanticcnses teneant, non satis liquet; scri­ bunt enim loc., cit.: « Immo, si retractatio ct juramentum non sufficiant, tenetur testes ve­ ritatis si innotuerit, adhibere, quia efficacem revocationem debet apponere»; ct citant au­ ctores inter quos Bonacinam et Lugo; deinde sic prosequuntur: « Quamvis aliqui hoc quod est testes adhibere, negent esse necessarium, etiamsi alii non credant; quia si retractationi ct juramento non creditur, malitiae auditorum debet attribui.... Et D. Thomas solum dixit debere se falsum dixisse asserere, non vero testium meminit ». *>) Lessius non satis accurate a Busenbaum adducitur; melius autem et recte a S. Alphon­ se allegabitur hic inferius. O Tanner pari modo diatur indiligenter a Busenbaum; quamvis enim, torn. 3, disp. 4. qu. 6, dub. 6, n. 146, probabile esse dicat, ad retractationem non teneri, nisi apud im­ mediatos auditores, at n 147 subdit: < Si quis tamen sciret cx sua priori infamatione, de crimine praesertim falso ct conficto aliquem palam traduci, auditoribus suis restitutionem negligentibus, talis utique saltem ex caritate tenebitur ad hoc malum avertenduou Immo non improbabile est. eum ad hoc etiam ex justitia teneri ,quia certe a parte rei, quo­ modocumque causam dedit injustae in Tarna­ tion i ». Lugo denique, disp. 15, n. 16, non tenet hanc sententiam, sed eamdem ac Lessius, quamque S. Alphonsus primo loco inferius exponet, et quidem per se et « stando in vim 376 * diTjiiV U «7éut“’11 , t ' ut phn £"™<ι»’’υη m aiio». ( t Π VI λ Οι Docton »»· rior. ’ Er LIB. ΠΙ. - TRACT. Vi. — CAP. 1. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. « satur respectu auditorum mediatorum « tum ob moralem impotentiam; tum quia « eo ipso quod apud immediatos retra«ctavit, implicite illis commisit ut hanc ♦ retractationem ipsi indicent aliis, si qui* bus forte revelaverint. Idque confirmat « praxis confessariorum, qui tantum obii« gant ut retractent apud eos quibus ipsi « revelarunt. — Vide card. Lugo 1 ». Quaeritur· an infamator teneatur fa­ mam restituere non solum corani audi­ toribus immediatis sed etiam mediatis? Pr,ma sentent’a quam tenent Lugo1 cum Navarra,Lessio et Turriano; Sporer3, Croix4, Salmant.4, Roncaglia", Concina7, Contin. Tournely8, distinguit : — Si famam abstulisti apud auditores quos putabas non revelaturos, non teneris restitutionem facere apud auditores mediatos; quia, cum non praevidens damnum, non teneris illud reparare: tale enim damnum, si evenit, per accidens evenit. — Secus, si praevideris alios facile evulgaturos. Secunda vero sententia, quam (practice loquendo) probabilem putant cum Busen· baum LUg0 « cum Fabr0 ; Holzmann l0, Croix ”, Sporer11 et Salmant. “, tenet suf­ ficere ut plurimum restitutionem facere apud immediatos. — Tum quia restitutio apud omnes mediatos saepe est moraliter impossibilis ; tum quia per illam retracta­ tionem coram immediatis jam imponitur iis obligatio se retractandi apud alios. Sed his non obstantibus, prima sententia est mihi verior. — Quamvis enim « .... . .. ad nihil tenearis, si auditores tui jam se retractent apud alios; quando tamen illi hoc facere negligunt, teneris damnum re­ parare quantum est moraliter possibile. Prout, si incendisti segetem tui inimici, praevidens ignem facile extendendum ad segetes finitimas, teneris utique totum damnum resarcire: cum quisque teneatur restituere omne damnum quod alteri pro­ venit ex sua injuria, semper ac illud fuerit praevisum. 992. - Notandum autem hic quod, cum Trnfama sit restituenda ab eo qui verum erimen propalavit, tres modi a doctoribus assignantur: Primus modus, ut docet S. Thomas14, si diffamator dicat: Se malum dixisse; vel quod injuste eum diffamaverit. — Sed hic modus, ut dicunt Cajetanus, Ledesma, Lessius, apud Salmant. *4, vix hodie suf­ ficiens est a> apud rusticos et simplices. Secundus modus, qui communiter aptis­ simus existimatur, est, quod si restitutio famae alio modo facta potius noceat quam prosit; tunc melius est indirecte occasione oblata, serio et pluries honorabiliter lo­ qui de laeso, vel illum honorifice tractare. — Ita Salmant.10 cum Cajetano. Tertius modus esset asserere: Se fal­ sum dixisse, errasse, se deceptum vel mentitum fuisse. — Et licet hunc modum adhiberi posse negant Sotus, Cajetanus, Baftez % Silvius, etc., apud Salmant. ”, putantes haec esse vera mendacia; pro­ babiliter tamen Lugo ,e, Sanchez1β, Wigandt *°, Lessius11, Roncaglia21, Mazzotta13 cum communi (ut asserit); et .Salmant.84 - Mm i- 1 Disp. 15, n. 15. — · Loc. cit. — Pctr. tfavar., dc lib. 2, cap. 4, num. 443. — Less., lib. 2. cap. 11. responsione, - Pttr. Lcdcstn., Sum., pftrt. 2, tr. 8, Cftp.7, conci. 3. Less., op. 11, n. 110, v. Tertio. · u Tr. 13, cap. 4, num. 111. · Turrian., in 2·· 2··, diBp. 53, dub. 2, num. 9. — n. 130. - “ Loc. cit., n. 180. i. f. · Cretan., in 2- 2··, • Tr. 5, cap. 4, n. 100 et 101. - · Lib. 3, p Baftez, quidquid dicant Salmant., non plerumque ab hac obligatione liberet, ut no­ negat adhiberi posse hunc modum: ♦ Conten­ tabit S. Alphonsus in secunda sententia Male dimus, inquit in 2a™ 2ae, qu. 62, art. 2, ergo a Busenbaum allegatur Lugo. dub. 8, conci. 3, v. Secundus modus, quod 992. - Ut S. Alphonsus cum auctoribus isto modo absque mendacio potest fieri resti­ allegatis consentiat, legendum est: Modum tutio; tamen aliquando, secundum regulas istum vix sufficientem hodie esse, nisi forte prudentiae, non erit licitum vel obligatorium apud rusticos et simplices. aliquando vero erit licitum ct justum ». DUB. III. - DB FAMA RESTITUENDA. Monitum id ccnfesMrioi et con· ooaitorei. Miterialii detractor tenetur re· ptrire mi· cu quim cum Villalobos, Trullench, Ledesma, Ser­ ra, Tapia, Prado, Sayro, Petro Navarra, censent praedicta verba non esse men­ dacia, sed veras amphibologias. Nam, ut S. Thomas * ait: Ipsa peccata falsitates et mendacia dicuntur in Scripturis; se­ cundum illud Ps. iv: Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Et idem habetur in Jerem. viu, 10: A pro­ pheta usque ad sacerdotem, cuncti faciunt mendacium, id est peccatum. Pariter igi­ tur qui peccavit, bene potest dicere se mentitum fuisse, sive errorem fecisse. — Hinc in nostro casu bene possumus, immo si opus sit, tenemur talibus verbis ambi­ guis uti; dum S. Thomas * docet famam proximi omni modo possibili reparandam esse Ita Salmant. ·. « Unde resolves: « Γ. Confessarii est, uti et concionato« rum, bene instruere suos, et monere de « restitutione ac fuga vitii tam communis ». 993. - < 2°. Is qui bona fide vel proba« bili errore ductus, sine formali menda» cio falsum de alio dixit, tenetur (intel« lecta postea materiali injustitia) ad resti« tutionem: licet non tam stricte, quam « qui infamavit per injuriam formalem. « Hic enim tenetur restituere cum detri« mento famae suae, etiam aequali. Alter, « non item ; sed tantum quatenus sine suo « notabili incommodo potest. — Molina, « Lessius, card. Lugo «. Similiter, qui cripart. 2, tr. 1), ditt. 37, n. 5, v. f. · Trull., lib. 7, cap. 10, dab. 21, num. 3. - Petr. Ledesm., Sum., part. 2, tr. 8, cap. 7, concl. 3. - Serra, in 2— 2··, qu. 62, art. 2, dub. 3, v. Quartus modus. · Tapia, tom. 2, lib. 5, qu. 27, art. 2, n.3. · Prado, cap. 18, qu. 5, n. 6 et »eqq. · Sayr., Clav., lib. 11, cap. 4, n. 24 et •eqq. - Petr. Navor., lib. 2, cap. 4, num. 379 et »cqq. — 1 P. 1, qu. 17. art. 1, corp. — * In 4, diet. 16, qu. 1, art. 6, solut. 2, ad 1. — · Tr. 13, cap. 4, n. 133. — Motina, tr. 4, diip. 40, n. 3. · Less., lib. 2, cap. 11, dab. 22, n. 115 el 116. - « Diep. 15, n. 4. - · Diip. 2, de Villal., « men narravit de uno, quod auditores « ex errore intellexerunt de alio, licet non « ex justitia (siquidem non ejus actio, sed « error audientium causa fuit damni in« justi); tamen ex caritate tenetur ad re« stitutionem, cum possit grave damnum « proximi sine suo detrimento praecavere. « — Bonacina * ». 994. - Notandum tamen quod talis ma- MacerUUs terialis detractor, si commode possit, te- £J“t« Ù* 1 netur statim ac advertit, famam restituere ex justitia; pari modo quo incendens alte­ rius domum sine culpa, tenetur ex justi­ tia statim ignem exstinguere. Alias da­ mnum quod inde sequitur ipsi imputatur. — Ita communiter Lessius ·, Lugo ’; Lay­ mann, Trullench, Bonacina, Dicastil­ lus etc., cum Salmant. ·. An autem qui injuste alium diffamavit, crimen ejus verum manifestando, teneatur integre damnum quod inde secutum est restituere? Injuste Negat Sotus, dicens teneri tantum ad propalans partem; cum damnum proveniat non so­ crimen ve­ ram, lum ex manifestatione, sed ex ipso cri­ mine commisso. Et hoc probabile putant Bonacina et Trullench, apud Salmant. ·. — Sed omnino oppositum tenendum cum tenetur re­ parare inteCroixI0, et Salmant.11 cum Laymann, Lugo, (re dam­ num tecuMolina, Dicastillo, etc. Quia hic et nunc sua tum. injusta revelatio est causa vera et unica damni; dum sine ipsa damnum omnino abfuisset. Rcstit. in partte., qu. 4, ponet. 6, n. 12. — ‘ Lib. 2. cap. lb dub. 22, n. 118. — ’ Diip. 15. n. 4. — Laym., lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 7, η. 1. · Truth, lib. 7, cap. 10, dob. 25. η. 1 · Bonae., loc du, n. 10. - · Tr. 13, cap. 4, n. 120 et 121. — Sotus, de Just, et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, de 4 ar^um. — Truth. loc. dt., dab. 20, n. 4. · · Loc dt., n. 125. - « Lib. 3, part. 2, n. 1240. — a Loc. dt., n. 126. · Laym., lib. 3, tr.3, part. 2, cap. 7, num. 4. · Lugo, loc. dt., num. 22. · Molina, tr- 4, disp. 45, num. 4. · Dicast., de Restic, disp. 12, part. 3, dub. 17, n. 273. c> S. Doctor, in Hom. apost., tr. 11, n. 18, nus difficultatis habeant quam pecuniae resti­ alium insuper modum indicat, scribens: « Ego tutio ». 994. Dicastillus, dc Rcstit., disp. 12, soleo hoc consilium dare, ut dicant: Ex capite meo hoc erui, vulgo: Me Γ ho cavato dat capo, part. 3, dub. 1, id ex parte tenet, ut notant aequivocando, quia omnia verba e mente, pro Salmant., dum n. 163, dicit ejusmodi detra­ qua accipitur caput, procedunt ». — At ibid. ctorem probabiliter teneri ex caritate tantum; paulo inferius, circa universam dc tamae re­ at n. 164, etiam probabiliter cum ex justitia stitutione doctrinam haec sapienter monet: teneri asserit. Bonacina, loc. cit., punct. 16, n. 1, insi­ « Confessarius... curet, ut hujusmodi famae compensationes, cum commode fieri possunt, nuat esse probabile, ut dicunt Salmant., in ante absolutionem fiant, quia postea difficul­ quantum probabilius dumtaxat oppositum ap­ ter adimplebuntur; licet ceteroquin hae mi· pellat. 378 LIB. TIL - TRACT. VL — CAP. L - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. 995 - « 3°. Qui detraxit alteri libello castillus, etc., apud Salmant. *); non vero, » famoso, tenetur, ut efficax sit restitutio, si contra religiosum particularem «Λ « eam facere contrariis scriptis vel publica 996. - « 4°. Si ex laesione famae ortum d.c- , » revocatione. — Sayrus, Bonacina 1 ». « etiam est alteri damnum fortunarum, LUSU, Π Libeiiu» Notandum 1°. Quod libellus infantato- « ut si privatus est officio, excidit spe di· parudta nui quid, rtus tunc conflatur, quando profertur « vitis matrimonii, amisit dotem, etc.: tunc scriptura, etsi brevissima, continens infa­ « et fama debet restitui, et damnum illud miam occultam alicujus, ut publica fiat. « compensari, ad arbitrium prudentum ». — Unde non esset talis, si confectus esset [Juxta spei aestimationem; ut Lessius, ad ingenium ostentandum, non autem ad Lugo, cum Salmant.·. — Notandum vero ReqtirEv ot idfeer malum publicandum; vel si infamia jam quod ad obligationem restituendi damna pnetim, esset facta publica; vel si quis ob bonum omnino requiritur praevisio ipsorum, sal­ publicum proferret defectum grassantem tem in communi. Salmant.·. Vide dicta in communem perniciem: vel si quis jo­ m. 6/3]. cosa non gravia conscriberet. — Ita Sal­ • Et quidem obligatio restitutionis fa- Oblici rt pi nili mant. * cum Dicastillo, Bonacina et aliis. « mae, cum sit pure personalis, non transit üaïc μ iraaii: ii Notandum 2°. Cum Molina et Dica­ « ad haeredes. Obligatio autem compen- hierdu stillo 8 auctorem libelli censeri, et poenis « sationis dicti damni, cum habeat respe- Seat. ♦ blipria rt subjici etiam illum qui aliquod signum « ctum ad bona infamatoris, transit ad ραηοά da­ mni. infamatorium appendit ad januam domus « haeredes. — Laymann 7 » [cum Lugo, alicujus, quo publice eum infamet. — Di­ Lessio, Bonacina, etc.]. cuntur autem libelli famosi etiam sche­ 997. - « Quaeres 1°. Quae excusent a dulae ad judices delatae contra aliquem • restitutione fantae? — Resp. Patere ex sine nomine accusantis, ob quas prohi­ « dictis de Restit. ». [Ex n. 696]. betur judicibus ad inquisitionem proce­ • Unde resolves: dere, in cap. Inquisitionis, § Tertiae, de « 1°. Excusatus es a famae restitutione, fapotaù excQiid accusat.a). « si plane sis impotens ». — [Qui autem retitenti Poe rue Notandum 3°. Quoad poenam contra nequit restituere totum, tenetur quoad contra con­ ficiente» u· tales libellos conficientes, adesse excom­ partem quam potest. Salmant.8]. let libelle *. Ito, v municationem ferendam V, ex can. Qui • 2°. Si crimen occultum quod dixisti, crises m tit pablt in alterius, caus. 5, qu. 1; latam autem « vel simile, alia ratione fiat publicum ». com. ipso facto, si libellus sit contra Papam [Cum Lugo, Lessio, Bonacina “■> et Sal­ aut cardinalem. Esset immo reservata, si mant. 8 etc.]. — Si auditores non credant. libellus sit contra statum ordinum Mino­ Salmant. '°. κ rum, aut Praedicatorum, aut aliorum com­ « 3°. Si fama aliis modis jam recupe- fitEJ»Ius alii· modii municantium (ut Bonacina, Molinac>, Di- « rata sit, ut infamati purgatione, vitae retapent.iit DUB. IH. - DE FAMA RESTITUENDA. «probitate, testimonio prudentum. Les- Salmant.18 cum Lessio, Navarro % Mo­ « sius1!. [Ita etiam Salmant.8cum Lessio, lina bJ, Valentia, Bonacina, Trullench et Dicastillo, Trullench, Navarro et com­ Dicastillo, sufficere ad omittendam retra­ muni). — « Etsi tunc pro damno quod se- ctationem, quod oblivio probabiliter cre­ « cutum est, debeat satisfieri Cardinalis datur. Deinde censent Lessius et Sal­ « Lugo8 >. mant. 14 cum Lugo et Bonacina, crimen r< cbimo·1 θ^8· - · 4°. Si prudenter judicetur jam praesumendum oblitum, si per multum ne dei" * « dudum rem oblivione deletam. Quo casu tempus nulla de illo mentio lacu fuerit. «maxime prudentia opus est: nam aliEt in hoc insuper advertendum 1). Quod Dabiu· an fidem obci« quando periculosius est retractare reno- ad restitutionem famae requiritur moralis auenc non teneiar re « vando memoriam. — Vide card. Lugo4». certitudo quod detractor fidem obtinuerit porere. Quid agendum, si dubiunt sit au ittfa- apud auditores, alias, ex regula generali, matio fuerit oblivioni data? — Distinguunt nullum damnum dubium est de necessi­ doctores: tate restituendum (prout diximus n. 562, i» dubio Si crimen de quo alter est infamatus v. Secunda). Nec raro de facto accidit deoblivtone _ . _ , crimmiivc- fuent verum, ait Lessiusnon esse facile quod his detractionibus fides non prae­ ri. non Uri· . . . .... krevocan- revocandum ad memonam: nisi evidens statur; maxime si detractor loquatur ex a» istttni». sjt pCriculum quod infamia illa ex alia via ira vel alia passione, et detractio testi­ ad memoriam redeat. moniis aliorum aut aliter non firmetur. in dubio Si vero crimen fuerit falsum, semper Advertendum 2) cum Lugo 1S, quod re­ Dubiu» de oblivio­ σιηιηΐ,ω- revocanda est infamatio, nisi constet de tractatio per se affert infamiam retra­ ne non te­ netur cum oblivione. Ita Lessius·; et Cajetanus ac ctanti. Unde quando dubitatur de oblivio­ damno pro­ prio certo Dicastillus apud Croix T. — Hoc tamen ne infamationis, non videtur quis teneri modo Abut advertunt procedere, si nullum periculum damnum certum pati, ad reparandum in­ reoomodi sit ut per retractationem cnminis memo· certum damnum proximi. Et licet injuria na renovetur; nam Lugo 8 et Holzmann8 irrogata sit certa, et ideo possideat; atta­ dicunt aliquando multo magis periculo­ men, quia restitutio non debetur ob solam sum fore, quoad servandam famam pro­ injuriam, sed ob damnum vere illatum ximi, detractionem retractare, memoriam (ut diximus cum S. Thoma ’·), non videtur renovando quae forte jam evanuerat, esse obligatio resarciendi damnum dubium quam tacere. — Hinc ajunt Continuator cum damno certo restituentis: nisi quando Tournely ,0, Mazzotta n, Holzmann u; et solum periculum infamiae alterius in ali1 Cap. 11, dub. 26, n. 137. - · Tr. 13, cap. 4, n. 137.. art. 3, »cct. 5, v. Dico 4. — » Tr. 4. dup. 2, qu. 2. otp. 1, Zxu.,cap. 11, dub. 17. · Dicas!., dc Restit., diip. 12, n. 183. - $ 2, quaex. 5, v Quarta. — 11 Loc. cit. — ■ Loc. dt, n. 138. · 7>ult., (a Salm. hic non citatus) lib. 7, cap. 10, dub. 19, Less., cap. 11, dub. 18. · Valent., in 2 · * n. 3. — ’ Diep. 15, sect. 3, n. 85. — 4 Loc. dL — · Cap. 11, punct. 5, 4 1, v. Kxcusa! etiam. · Bonac., diip. 2. de Re- dub. 18, n. 100. — · Loc. dt. — Ca/ctan., in 2·· 2··, qu. 62, attt. in parue., qu. 4, punct. 13, num. 2. - TTnlL, lib. 7. ** ,2 dbp. 5. qu.6, Sayr., CUv„ Hb, 12, cap. 4, n. 9. — » Diip. 2, de Reitit. seqq. - · Loc. cit., n. 41. — Less., lib. 2, cap. II, dub. 19, art. 2, ad 2 dub. · Dicas!., dc Restit., diip. 12, num. 1%. · cap. 10, dub. 19, num. 6. · Dtcast., de in part., qx 4, punct. 9. n, 8. — · Tr. 13, cap. 1, n. 39. · n. 103. - Lugo, disp. 15. n. 21. · 1 Tr. 13. cap 4, n. 124. - ’ Lib. 3, part. 2, num. 1255. — · Loc. dt., num 35. — · De num Dicas!., de Restit., diip. 12. part. 5, app. 1, dub. I, n. 430 et seqq. · Bonac,, diip. 2, de Restit. in partie., qu. 4, punct. 9, • Loc. dt., n. 124,1. f., et n. 118. —’ Lib. 3, tr. 3, part. 2, Restit., num. 6Ô4, ad 4. — M Dc Restit. in partie., cap. 3, n. 2. — “ Diip. 15. n. 35. v. t. — * 2· 2·«, qu. 62, art. 7. corp. n. 1 et »eqq. — Moltna, tr. 4, diip. 35, n. 4. - Dicas!., loc. — Bonac., loc. dt, punct. ult.. n. 15. — ■ Tr. 13, cap. 4, n. 134, cit., n. 433. · · Apud Salmant., loc. dt., n. 40. — Bonac., v. f. - Lugo, disp. 15, n. 37. - Less., hb. 2, cap. 11. dub. 26, loc. dt., puncL 9, n. 9. · Dicas!., loc. cit., dub, 2, n. 440 et n. 137, v. Qutnlo. · · Loq dt., o. 139. — *· Loc. du, n. 131. blicum injuste. Quod Salmanticenses non no­ taverunt b) Navarrus male a Salmant a'tatur pro tertia hac excusationis causa, quam, Man., cap. 18, η. 47, praetermittit 998, - «) Navarrus, loc. cit., excusat a re­ tractatione» quando adest < tanta oblivio dictae infamationis, ut perinde sit ac si nunquam dictum fuisset... Dixi: ac si nunquam dictum fuisset..; quia difficile est certo scire id in perpetuam oblivionem venisse ». b) Molina, (r. 4, disp. 41, n. 5, refert sen­ tentiam, quae ad retractationem obligat etiam quando verisimile est, sed non certum, audi· tores oblitos esse; ct ait: « Quamvis autem id tutum sit ac regulariter amplectendum propter id periculum [ut scilicet auditores eo plus Armentur in existimatione illud verum fuisse]; quando Limen esset perexigua proba bilitas eos adhuc recordari, atque cx retra ctatione sequeretur notabilis infamia ei qui se retractare deberet, arbitror cum non teneri tunc se retractare, sed satisfacere laudando illum quem infamavit, vel aliqua alia ratione ei compensando id infamiae quod remanere posse praesumitur, attento quod certum non sit cam remanere ». Auctores a Salmant non satis distincte citantur pro hoc asserto; et revera l.essius ct Lugo, locis cit., id praetermittunt. diip. 12, 193. — M Tr. 13, cap. 4, n. 138. - Bonac., loc. at., cap. 7. η. 4. — Lugo, loc. dt., n. 8. — Less., loc. dt., dub. 21. 995, - aJ Decretalis ista loquitur de iis qui dicitur: « Si qui inventi fuerint famosos libel­ ejusmodi libellos « in occulto » porrigunt los in ecclesia ponere, anathematizentur». & Alphonsus, post Salmanticenses, c) Molina, loc. cit., disp. 35, n. 4; ct disp. 39, cap. 4, n. 41, allegat canonem Qui in alte­ t/.,de aliis poenis dumtaxat loquitur, quam vis rius; sed ibi tantum sancitur flagellandos pro hac etiam, sed male, a Salmant. citetur. esse auctores libellorum ejusmodi. Atvero in Excommunicationes latae sententiae, canone sequenti Quidam maligni, statuitur quas S- Alphonsus hic commemorat, non am­ si auctor se non propalaverit: « Ut sancti... cor­ plius vigent. poris ac sanguinis participatione privatus sit». 997. - λ) Bonadna, disp. 2, de Restit. in Quod st etiam prohibitus, corpus Domini su­ partie, qu. 4, punct. ult., n. 8, ita profecto mere praesumat, « anathematis ultione per­ docet, si tamen alia ratione «justa» factum cussus sit », Denique tn can. 3, Si qui inventi, fuerit publicum; secus vero, si factum sit pu· «I 380 InUmxntl volenti re· parare, ia· sm rettituenda. Vindicare infamiam per infa­ miam, illi· citam. Nolenti tamam re· intuere, re· itituenda »oa juxta alio». LIB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. quo casu magis aestimaretur, quam in­ famia certa sive damnum detractoris. 999. - « 5°. Si is cui detraxisti tibi si« militer detraxerit, nec velit restituere; « quia tunc potes jure compensationis seu « retentionis uti: dummodo infamia illata « non redundet in alios. — Ita probabiliter « Toletus, Lessius, Silvius, Malderus, Dia«na1, Molina; contra Cajetanum, Tan« ner card. Lugo et Navarrum ». Quaeritur igitur 1°. Ati liceat compen­ sare famam cum fama? Certum est 1) quod si alter tibi velit famam restituere, teneris tu pariter resti­ tuere famam ei ablatam. Certum est 2) quod si alter famam tibi jam abstulerit, non potes deinde in com­ pensationem famam illi auferre; quia tunc non esset haec compensatio, sed vindicta, cum fama tua non reparetur per infamiam illius. — Ita communiter DD. cum Sal­ mant. ». Sed quaestio vertitur: an, si alter nolit famam tibi restituere, possis tu compen­ sationem facere, differendo restitutionem suae famae? Prima sententia negat; quam tenent Navarrus », Lugo ♦; Sporer b> cum Petro Navarra, Cajetano, Valentia et Tanner^. — Ratio, quia compensatio tantum con­ ceditur ad reparandum damnum illatum. In nostro autem casu, tu, non restituendo alteri lamam, non jam recuperas famam tuam ab illo ablatam; et ideo non datur compensatio, cum ipsa non reparet da­ mnum illatum. Secunda vero sententia, communior ProtMh (immo communissima, ut fatetur idem n“n Sporer) et probabilior, quam probabilem vocat Lugo, et tenent cum Busenbaum (ut supra) Lessius e, Laymann ·, Contin. TournelyMolina ·, Silvius ·, Roncaglia *°, Holzmann “, Wigandt ”, Sotus ’·; et Sal­ mant. 14 cum Sà, Rebello, Dicastillo, Trul­ lench, Villalobos, etc., concedit compen­ sationem. — Ratio, quia hoc casu non fit compensatio in reparatione proprii damni, cum utriusque partis damnum permaneat; sed fit in retentione debiti, eo quod potes tu retinere famam alterius, donec ille fa­ mam tibi restituat: ait enim Laymann re­ gulam esse generalem, quod non cogeris jus suum alteri reddere, si ille recuset tibi reddere tuum. Licet ergo haec quomodo­ cumque dicta compensatio non auferat damnum tibi ablatum; aufert tamen sive suspendit obligationem resarciendi famam alterius, usquedum ille tibi famam resti­ tuat. Nec obstat dicere cum Lugo, quod si posses retinere famam alterius cum illius damno, posses etiam famam illi tollere: quod nemo certe admittit.— Nam respon- aiiuj.u demus aliud esse damnum inferre, aliud re; aiiad illud permittere; aliud enim est positive Juuthl· auferre famam proximi, aliud omittere nem· famam ei restituere, et negative se habere: quia pro his duobus diversis actibus di· Tolet.. Ub. 5, cip. 70, i. (. — Less., cap. 11. dub. '25, cap. 7. num. 5. — 1 De Rcstit. in partie., cap. 3, art. 3, n. 133. — Si/triMs,in 2·· 2··, qu. 62, art. 2, quaer. 10. n. 6. — sect. 5, in med., v. Quaeret, — · Tr. 4, disp. 49, n. 2. — Malder., tr. 7, cap. 2, dub. 14. — > Pan. 3, tr. 5, resol. 30, • In 2· ** v. Ab/. 2. — Malina, tr. 4, disp. 49, n. 2. — Cajeta n, in qu. 4, cap. 3, quaer. 3, resp. 5. — 11 De Restitut., n. 604, 2· 2··, qu.62, art. 2, v. Serf salva forum. — Lugo, disp. 15, * n. 44. — Navar., Man., cap. 18, η. 47. — · Tr. 13. cap. 4, i. (. — u Tr. 8, exam. 5, num. 103, resp. 4, sub 5. — ·’ Dc η. 143. — ’ Man., cap, 18, η. 47. — 4 Disp. 15, u. 44.— Petr. cap. 4, n. 146. · Sà, id est VictoreHus, addil. ad SA, v. Re­ Navar., de Restit., lib. 2, cap. 4, num. 396. · Cafetan., in stitutio, num. 32. · Rebell., part. 1, lib. 4, qu. 13, num. 4. · Dicast., de Restit., disp. 12, n. 246. · Trull., lib. 7, cap. 10, ** 2 *-, 2 qu. 63, art. 2, v. Serf ία/va eorum. · Valent., in 2”, qu. 62, art. 2, quaer. 10, num. 6. — H Tr. 13, Just, el Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, argum. 4, i. f. — »· Tr. 13, vicissim. — Sparer, tr. 5, cap. 4, num. 117. — Lu^o, loc. dub. 29, n. 2. · Villal., part. 2, tr. 11, diff. 23, num. 10. Laym., lib- 3, tr. 3, part. 2, cap. 7, num. 5. i. f. — Lu^o, at. — 1 Cap. It. dub. 25, n. 133. · · Lib. 3, tr. 3, part. 2, disp. 15, n. 45. 999. - a) Tanner, quem Busenbaum contra expositam doctrinam allegat, re tamen vera ab ea non dissentit, toni. 3, disp. 4, *qu 6, dub. 6, n. 155, ubi haec scribit: · Mutua in­ timatio, quamvis aequalis, per se non excusat a restitutione, sed per accidens... Secus est, si ex mutuo consensu alter alteri suam obliga­ tionem condonet... ; aut si infamantem infamet per modum justae defensionis, cum alia via non suppetit.... Item, ex probabili, si alius te aequaliter infamaverit, quem noris nolle tibi famam restituere ». h) Sporer, tr. 5, cap. 4, num. 118, negat licere « per se ct praecise per modum com­ pensationis ». Quod num. 119 his verbis ex­ plicat: < Nam per accidens, indirecte ct per modum defensionis, id licere aliquando liben­ ter fatemur » Idque sive intra sive extra ju­ dicium. De I anner vide hic supra notam a. 2·" 2··, disp. 5, qu. 6, punct. 5, $ 1, assert. 5, v. St duo DUB. TH. - DE EAMA RESTITUENDA 381 versa occurrit ratio. Tollere famam alte­ S. Thomas ’, ubi dicit: Vel si non possit rius qui te infamavit, utique tibi non licet; famam restituere, debet ei aliter recomquia infamia illius non reparat damnum pensare, sicut et in aliis dictum est, sci­ infamiae tuae. Omittere autem famam al­ licet pecunia, ut in solutione ad 1““ jam teri restituere, licitum est, si justam cau­ dixerat sam habes omittendi; justa causa autem Secunda tamen probabilior sententia Prob»b«est hic (ut diximus), quia non teneris red­ negat; quia justitia tantum obligat ad reddere jus alteri debitum, donec ille jus de­ dendum ablatum vel aequivalens. Sed pe- 4>bitum tibi reddat. — Praeterea ablatio fa­ cunia non est id quod per detractionem mae de se positive et principaliter tendit ablatum est, nec aequivalens famae abla­ ad damnum proximi, et ideo est intrin­ tae, cum fama sit ordinis superioris ad sece mala ; et quamvis id faceres ut alter pecunias ; et ideo quibuscumque pecuniis sic moveatur ad restituendam famam nunquam satisfieri potest. — Monent auQuando tuam, hoc tamen non potest reddere lici­ tem communiter doctores, quod si iniatam tuam detractionem, cum tale medium matorsit dives, et infamatus pauper: tunc pen““u’· non sit per se aptum ad famam tuam re­ si nequit famam ilii restituere, congruum parandam. Non sic in omissione restitu­ est ut ille ex aequitate compenset infa­ tionis; quia haec omissio non tendit de miam cum aliqua pecunia, si alter libenter se ad malum proximo inferendum: sed illam acceptet. Vide dicta n. 627, v. Com­ tantum ad servandum te indemnem, ne muniter. 1001. - Quaeritur 3°. An infamatus, si obligeris famam restituere alteri qui fa­ alter famam sibi restituere nolit vel ne­ mam tuam renuit restituere. 1000. - Quaeritur 2°. An, quando resti­ queat, possit pecuniis illius compensari? tutio faniae sit impossibilis, teneatur dif­ — Alii negant ; alii affirmant, ut Lessius famator infamiam pecuniis compensare ? Molina, BonacinaTrullench"-', Aragon, SiPrima sententia probabilis affirmat; Diana. mtitu ne· , . r ’ Sed difficultas hic urget: quomodopos- se»e comqoiuproba- quia, cum fama sit pretio aestimabilis, * pemand debet compensari pecunia, si aliter resar- sit fieri compensatio cum sola probabili· cunia inia|rcan“· ciri nequit. Ita Silvius, Ledesma a->, Sotus, tate debiti? — Sed jam diximus de Conse., o^‘s,11U' Aragon, Tapia, Covarruvias % etc., apud Lib. I, n. 35, v. Hinc c), quod a generali Salmant.Et videtur clare hanc tenere regula hunc casum specialiter doctores Silvius, in 2— 2··, qu.62, art. 2, quaer. 22, num. 4. - m2.·1 Tr. 13. cap- 4. n. 141. — · 2· 2·«. qu. 62, aru 2. Sotus, de Juitit. et Jure, lib. 4, qu. 6, nrt.3, dc 4 arcum., ad 2. - A/oAmu, tr. 4. ditp. 49, n. 5. - Ara#, , * v. Quid autem. ■ Aragon, in 2·» 2··, qu. 62, nrt. 2, de Reitit. qu. 62, art. 2, de Restit. iam., dub. 9, diet. 2. · tunae, dub. 9. diet. 2. - Tapia, tom. 2, lib. δ, qu. 27, art. 4, tr. 5, resol. 30, v. Akt Λ in 2- 2 *-. part. 3, mittit habebatur utique in prioribus editio­ part. 2, tr. 8, cap. 7, post concl. 7, dub. 2, nibus usque ad sextam; in posterioribus vero v. Dico 2, utramque sententiam existimat pro­ et in hac nostra editione, cum tractatus de babilem. Conscientia alia prorsus diversa rabone con­ b) Covarruvias, Variar. lib. 1, cap. 2, n. 8, cinnatus sit, desideratur. In illis igitur antiquis hoc solum asserit: posse nempe famam pe­ editionibus ita S. Alphonsus scribebat: « Hinc Γ cunia compensari ; idemque habet in reg. Pec­ probabile dicunt posse diffamatum pecunia sibi catum, part. 1, n. 8. Citatur tamen a Salmant. compensare famam ablatam a diffamante, cum probabile sit diffamantem teneri cum pecunia ut asserit S. Alphonsus. 1001. - *) Lessius, lib. 2, cap. 11, n. 136; compensare famam ablatam, si nolit vel ne­ Trullench, lib. 7, cap. 10, dub. 291 n. 6, id queat famam restituere... Et quare in his casi­ profecto affirmant, loquentes de eo qui famam bus ct non in aliis possit fieri compensatio restituere detrectat; secus vero esse ajunt, si cum probabili ?.. In eodem tr. de Restit., cap. 4, n. 148, [Salmant] rationem produnt, dicentes famae restitutio foret impossibilis. b> Bonacina, disp. 2, dc Restit. in partie., quod, cum DD. dicunt neminem posse sibi qu. 4, punct. ult., n. 14, tractat de eo qui compensare debitum quod non est certum, nequit bmam restituere, ct asserit posse fieri intelligunt loqui in eo casu quo ipsum credi­ ut ex aequitate illam pecunia compensare te­ tum est dubium; non autem quando creditum neatur, non tamen ex justitia. est certum, et dubium versatur tantum circa Locus ad quem S. Doctor lectorem re­ modum satisfactionis: an possit ille satisfacere 1000. - a) Petrus de Ledesma, in Sum., LIB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. Pertalium vitae vel Cravisel « mi damni excusat a rcatlt nenda fama. Item, ii iit minoris valoris quam Urna detractoris. ■ -1 Item per ie, condona­ tio iponta· nea, I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. excipiunt apud Salmant. 1 cum Lessio, Molina, Aragon, Ledesma *>, etc. Et Sal­ mant. * probabile hoc esse ajunt, dicentes quod cum doctores doceant non posse fieri compensationem debiti probabiliter dubii, intelligunt loqui, quando ipsum de­ bitum est dubium; non vero quando de­ bitum est certum, et dubium tantum ver­ satur circa modum satisfactionis: tunc enim licite potes uti probabili opinione, tibi satisfaciendo compensatione vel aliter. Ita Salmant. ·. — Sed vide dicta Lib. I, n. 35, v. Attamenc), ubi contrariae sen­ tentiae adhaesimus. 1002. - « 6e. Si non possis absque pe« riculo vitae ». [Nisi alter ob tuam infamationem sit in eodem periculo vitae. Salmant.*. Tenet tamen Croix · cum 111sung, metum gravissimi damni temporalis in bonis, etiam excusare a restitutione femae : hoc tantum potest admitti a>, si damnum bonorum sit respective majus quam famae]. « Vel si fama restituenda sit minoris « valoris quam fama detractoris. Sic v. gr. « praelatus non tenetur restituere vili ho« mini, si aliter non potest quam cum < amissione famae suae multo majoris « momenti; sed sufficit tunc, si infama« tum laudet aut pecunia compenset. Vide • card. Lugo * ». [Ita etiam Lessius’, et Salmant. · cum Bafiez, Dicastillo, Trul­ lench, etc.,contra aliquos: quia aliter non servaretur aequalitas]. 1003. - « 7°. Si infamatus sponte remi« serit (modo tamen ejus infamia non re- « dundarit in alios, ut familiam, statum), « sive expressa sive tacita sit condonatio: «u· ·« « tametsi nihilominus cx caritate damnum ? « resarcire aliquando tenearis, si possis «absque gravi incommodo. Card.Lugo·. « — Immo aliquando etiam sufficit con« donatio praesumpta, sive interpretativa « voluntas ejus qui potest condonare, si « nimirum ille sit ita affectus, ut si roga« retur facile condonaret: tunc enim non «est invitus, saltem quoad substantiam, « etsi fama non restituatur. Vide card. « Lugo ‘°. « Quaeres II”. An restitutio famae licite « condonetur? ■ Resp. Licite fit in iis casibus in qui- Çoh-. « bus seipsum licet infamare. In quibus ·κ..-.ρο « autem, ct quam graviter peccat se in- “ « famando; in iisdem, et tam graviter « peccat condonando. — Navarra, Trul« lench 11 ». Per se loquendo, non est mortale infa­ mare seipsum, exceptis casibus apud Bu­ senbaum, ut infra °λ· ita Holzmann ” cum Laymann et communi; quia quisque est dominus suae famae. Est tamen veniale, si fit sine causa. « Unde resolves: « 1°. Condonans famae restitutionem Q^·'· « peccat mortaliter: 1) Si infamia redun« det in alios. 2) Si inde sequatur scan« dalum. 3) Si sit vir valde utilis reipu« blicae, et cx infamia fructus impediatur. « 4) Si fama sit necessaria ad muneris «gubernationem. Sotus, Lessius, Trul« lench ,a. 1 Tr. 13, cxp. 1, n. 811. · Less., ap. 11, n. 136. · Afo Dicast., de Restit., disp. 12, n. 221 et seqq. - Trull., lib. 7» lina, tr. 4, diip. 49, n. 5 - Aracow, in 2·· 2··, qu. 62, art, 2, cap. 10, dub. 21, n. 4, et dub. 30, n. 8. — · Disp. 15, n.38. — de Rest, fcun., dub. 9, dicL2. - · Loc. dc, n. 148 (cir. cap. 1, * Loc.du, n 39. — Petr.Mrvar.,dc Rest., lib.2,cap.4, n.38o et seqq. — 11 Loc. dt., dub. 28, η. I. — 11 De Praec. decal., u. 321). — ■ Tr. 13, cap. 4, n. 148. — 1 Loc. cit., n. 136. — • Lib. 3. part. 2, n. 1251. · Jllsun^., tr. 4, diip 3, n. 111, n. (44. - Laytn., lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 3, η. 15. — Sotus, de v. Sex/o. — · Disp. 15, n. 40. — 1 Cap. 11. n. 138. — 1 Loc. Just, et Jure, lib. 4, qu. 6, art.3, dc 4· argum., v. Super his qu. 62, art. 2, dub. 9, concl. 2. · aultm. — Less., Hb. 2, cap. 11, dub. 24. — u Loc. cit., n. 2. du, n. 136. · Baftce, in * ·2··, 2 sibi per compensationem vel aliter; quia tunc bene potest uti opinione probabili circa mo­ dum... Attamen Croix, lib. 3, part. 1, h. 962,.. omnino negat in tribus casibus supra relatis posse fieri compensationem, cum nemini liceat compensare creditum nisi certum. Ego autem, ut fatear quid sentiam, dico quod in primo casu compensationis famae cum pecunia se­ quor quod tenet Croix. Contrariam vero opi­ nionem non audeo improbabilem dicere ob rationem mox allatam, nempe quod ibi agitur non de jure, sed potius dc modo compensa­ tionis >. d) Ledesma praecedentem casum habet ct solvit, ut notatum est supra nota a, n. 1OOO. 1002. - «J Et idipsum dicit Illsung; cui vi­ detur consentire etiam Lacroix. 1003. -oj In iisdem scilicet casibus in qui­ bus mortale est condonare famae restitutio­ nem. Cfr. etiam supra n. 983, ubi Busenbaum exponit casus in quibus mortale est seipsum infamare. DUB. lit. - DE FAMA « Qui tamen notant condonationem • semper esse validam, quando fama non • redundat in alios; secus, quando redun• dat. Unde parentes non possunt condo« nare, quando redundat in filios; neque • filii, quando in parentes. Vide auctores « citatos. 1 Min.. c p. * 18, n. 47. - · In D«aü., Ub 7, cap. 10, RESTITUENDA. « 2*. Ex eo vero praedse quod m£a- coovrr» « matus (vel contumelia affectus), conver- um• tore « sans cum infamatore, videatur remittere « injuriam, non censetur condonare resti« tutionem famae vel honoris; sicut nec « alia debita, per familiaritatem. — Na« varrus ‘, Trullench * ». dub. 29, n. 4 384 LIB. HI. - TRACT. VI. — CAP. III. - OB PRAECEPTIS ECCLESIAE. CAPUT II. Quid de Praecepto Nono et Decimo. Quid pro· bibeaot noouo et dea* mam prae* aptum. « Resp. Prohibent omnes internas con« cupiscentias et delectationes voluntarias < illorum operum quae praeceptis secun- dae tabulae, praesertim sexto et septimo, vetantur.—Qua de re vide supra; et pate­ bit ex dicendis de Peccatis, infra Lib. V». CAPUT III. Quid de Praeceptis Ecclesiae. Resp. Etsi ea sint plurima, praecipue « tamen toti Christiano populo communia « quinque numerantur. — Ex quibus hic « agendum restat de tertio; quia de primo « et secundo actum est in Praecepto tertio « decalogi. De quarto et quinto, infra « Lib. VI, de Sacramentis ». Contra porro hoc praeceptum ex solo contemptu peccari, propositio est proscri­ pta ab Alexandro VII, propos. 23. DUBIUM L Quid requiratur ad Jejunium ecclesiasticum, et quanta ejus obligatio. 1004. De unica comestione. — 1005. Dc abstinentia a carnibus, ovis et lacticiniis. — 1006. An abstinentia a lacticiniis in quadragesima obliget sub gravi. — 1007. Dub. 1. An haec abstinentia obliget etiam in dominicis quadragesimae. — 1 08. Quûiam in quadragesima excusentur ad edendas carnes aut lacticinia. — 100 . Dub. 2. Ah in jejuniis extra quadragesimam sit abstinendum a lacticiniis de jure communi. Dub. 3. An, ubi viget consuetudo abstinendi. Dub. 4. An liceat edere biscoctos ovis confectos. — 1010. Dub. 5. An liceat edere laridum, cui permittuntur ova.— 1011. Dub. 6. Quorum animalium carnes retentur in jejuniis. — 1012. Dub. 7. Quibus pueris possint mini­ strari carnes. — 1013. An dispensati ad carnes teneantur ad unicam comestionem, et ad abstinendum a piscibus. — 1014. Quid, in mensa privata. — 1015. Sancita circa hoc a nostro SS. P. Benedicto XIV. 1°. De obligatione sub gravi. 2°. De cibis in coenula adhibendis. 3°. De hora prandii. 4°. De epulis vetitis ad carnes dispensatis. 5°. De dominicis quadragesimae. 6°. De bulla Cruciatae. 7°. De jejuniis extra qua­ dragesimam. - Quid, si quis sit dispensatus ad carnes ob debilitatem virium. An dispensatis ad carnes permittantur tantum carnes salubres. — 1016. Dc hora debita refectionis.- An antevertens notabiliter horam meridianam, graviter peccet. — 1017. De divisione prandii, etc., apud Busenbaum. — 1018. Qu. 1. An liceat in jejuniis sumere parum cibi ante potum. — 1019. Qu. 2. An electuaria frangant jejunium. — 1020. Qu.3. Per quantum temporis prandium non interrumpatur. Qu· 4. An quis, postquam surrexita mensa, possit ad eam redire. Qu. 5. Quantum liceat protrahere prandium. — 1021. An liceat sumere lac, jusculum et similia. — 1022. Qu. 1. An liceat potus vini. Qu. 2. An potus cervisiae, ac limoniadis dictae sorbetto. — 1023. Qu.3. An liceat potio chocolatis. — 1021. De collatiuncula vespertina. — 1025. Quae nam quantitas permittatur in coenula; et quae in vigilia Nativitatis Domini, et Paschatis aut Pen­ tecostes. — 1026. Quaenam qualitas ciborum in coenula permittatur. — 1027. Dub. 1. An liceat sumere ova. Et an parum casei. — 1028. Dub. 2. An pisces. — 1029. Dub. 3. S3 Quae sit parva An panem coctum et jusculum ex herbis. An legumina. — 1030. materia carnium aut aliorum ciborum. Et an sit vetitum saepius in die quid parum edere. — Qu. 1. An bis comedens culpabiliter teneatur ad jejunium. — Qu. 2. Quid, si inculpabiliter. — Qu. 3 An liceat cauponibus ministrare carnes in dic jejunii. Mjuucutn. irUreqmvi Ul Uakjico 1004. - · Resp. Jejunium ex praecepto « mestionc pecces mortaliter; reliquis au« Ecclesiae, obligante sub mortali, requirit - lem supra secundam, ad summum ve« tres conditiones. — Laymann 1 « nialiter tantum. — Laymann 2 ». « Prima est unica tantum comestio de 1005. - · Secunda est abstinentia ab « die in ordine ad nutritionem. Quae ita • esu carnium; itemque ovorum et lacti« necessaria est conditio, ut secunda co- • cimorum, co quod ex carne originem 1 Lib. 4, tr. 8, cap I, num. 2. — 1 Lib. 4, tr. 8, cap. 1, num. t? ei 13. AUUftet lit a απι *. bu o\ u , Navarrum b>, etc., pro« habiliter docent Azor ♦, Filliuccius·, To« letus, etc. ». [Sed haec opinio hodie non est amplius probabilis, ex declaratione nostri SS. Pontificis Benedicti XIV. Vide infra, n. 1013],—« Confirmatque Bonacina·, « si esus carnium sit permissus ob debili« tatem naturae, et non propter nauseam « vel damnum tantum. Vide Lessium, Fil« liuccium, Azor, etc. Ratio, quia de es« sentia jejunii est abstinentia a carnibus». 1006. - Quaeritur: an abstinentia ab ovis et lacticiniis in diebus jejunii obliget sub gravi? Damnata quidem fuit ab Alexandro VII propositio 32, quae dicebat: Non est evi­ dens quod consuetudo non comedendi erva et lacticinia in quadragesima obliget. — Unde certum est, praedictam abstinentiam in quadragesima obligare, et quidem sub gravi; ut communiter doc tores apud Sal manticenses 1007. - Sed dubitatur Γ. An abstinen­ tia a lacticiniis obliget etiam in dominicis quadragesimae ? Negant Pasqualigo % Fagundez, Men­ do, Machado, Gomez, Llamas, etc., apud Salmant. ·. — Ratio istorum, quia in can. Denique 6, dist. 4, prohibentur lacticinia solum in diebus jejunii, ut refert ibi Glossa: dies autem dominici in quadragesima non sunt dies jejunii; ergo non est in eis absti­ nendum a lacticiniis. Neque constat, ut dicunt, contrariam consuetudinem fide­ lium animo se obligandi sub culpa gravi fuisse introductam. Quamvis praefata sententia non sane comprehendatur sub propositione relata Alexandri VII, omnino tamen opposita est tenenda cum Viva ·, Sanchez 10 cum Cajetano, Covarruvias, Medina, etc.; Sal­ mant. u. — Ratio, quia ex citato can. De­ nique, universe praecipitur in diebus quadragesimalibus abstinentia a lacticiniis. Certum autem est quod dies dominici, etiam quadragesimae dies sunt. — Quare prima sententia sat probabilis non videtur, cum plures eam improbabilem putent apud Sanchez ** . 1008. - Notandum Γ cum Sanchez *· et Salmant.*·, Trullench, Pasqualigo et Ma­ chado, quod pauperes a>, qui non habent 1 Ditp. ult., dc praec. Ecclc·., qu. 1, punct. 2, n. 2. - Machado, Perfeto confessor, toni. lt lib. 2, part. 4, tr. 3, docum. 4, o. 4. - Aniomus Gomes, in bull. Crudat., clxus. 7. SilvesT, v. Jejunium, n. 15, quaer. 5. · Navor., Man., cap. 21, η. 15. - Less., lib. 4, cap. 2, dub. 2, n. 8. - Asor, part. 1, lib. 7, cap. 10, quaer. 1. — · Lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 7. - Llamas, Method , part. 3, cap. 5, $ 2b, L L - · Tr. 23. cap. 2, n. 35. — Glossa, in expotiL anus. — 1 In propo·. X’ n. 4. — FUT, tr. 27, part. 2, cap. 3, a n. 45. — 1 De 4· praec. Alea. VII, n. 9. — M ConsiL tnor., lib. 5, cap. 1, dub. 19, Eccles., lib. 1, cap. 2, n. S3 et 45. — Refin., lib. 4. η. Ιοβ. n. 3. — Cajetan , in 2— 2··. qu. 147, art. 6, ▼. Ei primi qui­ — 1 Loc. dt., quaer. 3, v. f. — · Loc. du, n. 51 et 52. — dem; et art. 8, i. C · Covar , Vanar, lib. 4, cap. 20, oil. Joan. Medina, Cod. de Jejunio, qu. 1. u Loc. cit., n. 36. — Tolet., lib. 6. cap. 3, n. 2. — · Loc. dt., num. 3. — Less., lib. 4, cap. 2, n. 45. — FUT, loc. dt., num. 51 et aeqq. — 11 Condi, tnor., lib. 3. cap. 1, dub. 19, n. 3, i. f. — u Loc. dt., Asor, loc. dt., quaer. 3. — ’ Tr. 23, de 3· praec. decal., n. 4. — »< Loc. at., n.40. -Trull., Decal., lib. 3. cap. 2. dub. 7, cap. 2, num. 34. — Fa^und. n. 6. - Pasqual, Prax. Jejunii, deo . * dc 4· peace Ecclc··, Ub. 1, cap. 2, n. 44. · Mendo, in bull Crudat , ditp. 18, n. 29. · 83. · Machado, Perfeto confessor, torn. 2, lib. 6. part. 8, tract. 9, docum. 2, 1005. - *<) Lessius a Busenbaum non satis carnes possit jejunare, videtur dispensatus, accurate allegatur; a Bonacina enim non dis­ ut possit bis ras comedere ». sentit, loc. cit., dub. 6, u. 45, ubi scribit dis­ 1007. Pasqualigo pro hac sententia pensatum ad carnes dispensatum etiam esse a Salmant. utique allegatur; sed in Prax. ad plures comestiones, « si ratione debilitatis jejunii, decis. 72, n. 5, tuetur oppositam sen­ naturae vel corroborationis id concessum sil; tentiam, quam nempe S. Alphonsus omnino non autem si quia a piscibus abhorret, vel tenendam asserit, et scribit. « Opposita sen­ putantur nocere temperamento; tunc enim tentia tamquam certo tenenda est, nimirum causa non subest cur gemina comestio con­ prohiberi sub mortali ova et lacticinia in do­ cedatur ·. minicis quadragesimae ». Navarrus, Man., cap. 21, η. 22, sic lo­ 1008. - a> Hic sermo est, ut notant Sal­ quitur: * Neque dispensatus, ut comedendo mant., non dc pauperibus ostiatim mendicanS. Opera moralia. — Tom. Π. Quidam excipiant dominicas. Domini oie qaadrx· getimae oon exci­ pi ac tur. 386 paupere» Aliod non bibent» •TTuctic· ”“*· her ajen tea, qoAndo .dem po»· Plure» die» “m hAtx *. * αίΧ 1 oico cauti larido, lib. nr. - tract, vi. — cap. hl aut non possunt invenire aliud ad se alen, r ................................ , dum, quam lacticinia, licite m quadragesima possunt ea comedere et praebere domesticis ac operariis suis. Idem dicit Sanchez de pauperibus mendicantibus. — Et idem asserunt Sanchez *. et Salmant.3 cum Trullench ^ * et Pasqualigo, de iter agentibus, si in via non inveniant pisces ad emendum. Contradicunt tamen proba­ bilius huic Diana ·; et Leander ac Stephanus'), apud Croix4, si hoc accideret tantum per unum diem Λ>: nisi, ajunt, sit persona quae aliter non valeat commode refici. Notandum 2° cum Sanchez 5, Holzmann *>; Croix D cum Diana V, Pasquahgo et Salmant.8 cum Vega et Angles, quod in longa inedia per plures dies, ubi aliud quam panis haberi non possit, liceret vesci non solum lacticiniis, sed etiam carnibus. — Sanchez h> tamen refert, ab Angles et alus non excusari pauperes, qui oleo carentes, larido sibi herbas praepa­ Sanches, Consii. mor., lib. 5, cap. I, dub. 19, n. 5. — - de praeceptis ecclesiae. rarent; sed hoc valde rigidum mihi vide­ tur, si carentia esset per notabile tempus, puta per hebdomadam. Unde saltem in tali necessitate probabiliorem censeo sen­ tentiam Laymann T, Holzmann ·, et Elbel’ cum Alensi O, qui laridi usum pauperibus concedunt. Circa esum autem laridi extra quadra­ gesimam, vide dicenda infra, m. 1010, Dubit. 5. Notandum 3°. Plures DD. censere quod cu»( qui in quadragesima per plures dies careret piscibus, posset licite jam lacticinia J"t' tunc comedere. Probabilius tamen dicit ““κ Roncaglia ‘°, hoc tantum permittendum assuetis piscibus vesci; non vero rusticis, qui pane et herbis, aut leguminibus ordi­ narie aluntur, nisi tamen (ut recte notat Busenbaum, n. 1031, ad 11, v. Denique) etiam istis cibis carerent ad sufficientiam. — Cum autem tales tenues cibi parum Qu· sustentent, minime tenentur 11 ad unicam * dcrt. comestionem; ut dicunt probabiliter Roncap. 2, η. 19. · Vega, Sum. nueva, part. 1, cap. 14, cas. 28. · 1 Loc dt., n. 6. — · Tr. 23, cap. 2, n. 40, i. L - Pasqua!., Angles, dc Jejunio, qu. 9, art. 1, diff. 4. — ’ Lib. 4, tr. 8, Prax. jejunii, decis. 84. — » Part. 10. tr. 14, resol. 59. — cap. 1, n. 5. — * Dc pracc. Eccl., n. 4, v. Dices. — · Part. 3. Lcand. a SS. Sacram.,de pracc. Eccl., tr. 5, disp. 3. qu. 17. - confer. 15, dc JcJunio, n. 434, — w Tr. 9, dc 3· praec., qu. 2, « Lib. 3, part. 2, n. 1323, t. f. - · Loc. cit., n. 7. - · Tr. 23. dc Jejunio, cap. 2, qu. 4, reap. 1. tibus; quia sine dubio, cum aliunde non ha­ beant unde sustententur, licite possunt come­ dere frusta ovorum eis donata ratione neces­ sitatis; sed de aliis pauperibus qui labore quotidiano victum sibi et filiis comparant. Et Salmanticenses tenent sententiam quam refert & Alphonsus; sed pro ea parte qua dicunt posse etiam domesticis et operariis praebere lacticinia, non citant Trullench, Pasqualigo nec Machado. b> Trullench, loc. cit., n. 6, dicit excusari • a jejunio » iter agentes, « qui hora prandii uon possunt invenire alimentum sufficiens». Et inferius subdit ex Sanchez, posse < paupe­ res agricolas et alios edere lacticinia in diebus prohibitis, si non possunt commode habere aliud quod comedant, et possunt ova ct lacti­ cinia facile invenire, non autem pisces». c> Stephanos a S Paulo, tr. 1, disp. 5, n. 96, alatur utique a Croix tamquam contrarius expositae opinioni ; sed revera Stephanus, loc. cit., de ea ct de aliis opinionibus ibidem relatis dicit tantum: « Cactemm requiritur major necessitas ut comedantur carnes quam ova ct Lacticinia, debetque in his omnibus semper caveri a scandalo. Vide circa haec Diana, part 10, tr. 14, resol. 59, qui non audet admittere eum posse cantes comedere, qui per unum solum diem careret aliis cibis praeter panem, quem in hoc sequor, nisi forte persona esset delicato et assucto epulari splen­ dide, vel econtra robusto valde et enutrita vilibus escis ». , et tenent commu­ niter DD. cum Diana b> et Elbel Con­ firmatur ex can. Rogationes 3, de consecr., dist. 3, ubi in concilio Aurelianensi dictum fuit quod in diebus Rogationum (in quibus olim jejunium servabatur) fideles quadragesimalibus cibis utantur: si ergo in qua1 Tr. 9, qu. 2, de Jejunio, cap. 2, qu. 4, resp. 1. — Λν- II i 387 dragesima vetantur lacticinia, vetantur etiam in aliis diebus jejunii. — Hanc sen­ tentiam videtur etiam tenere D. Thomas7, ubi, loquens generaliter de jejuniis, sic ait: Illos cibos Ecclesia jejunantibus in­ terdixit, qui... hominem ad venerea pro­ vocant. Hujusmodi autem sunt carnes animalium in terra nascentium et respi­ rantium, et quae ex eis procedunt, sicut lacticinia ex gressibilibus, et ova ex avi­ bus... Et ideo ab his cibis praecipue jeju­ nantibus Ecclesia statuit esse abstinen­ dum. Ergo S. Doctor videtur sentire quod in cunctis jejuniis sola consuetudo, ubi vi­ get, derogat obligationi abstinendi a lacti­ ciniis. Secunda vero sententia communis, jure comquam sequimur, et tenent Laymann ·, San- vetamur, chez · cum S. Antonino, Navarro, Palatio, Henriquez, etc. ; Bonacina ‘°, Concina Sal­ mant.11 cum concilio Toletano anni 1583; Sporer ’·, Viva u, Holzmann »», Elbel ** , do­ cet de jure communi non vetari lacticinia et ova. — Ratio, quia contrarium, extra quadragesimam, nullo jure probatur. In Re/eiiun citato enim can. Denique agebatur tantum nes opposide jejunio quadragesimali, de quo erat Ue' quaesitum ; ut patet ex Glossa, et ex ipso contextu canonis, ubi dicitur: A quinqua­ gesima propositum jejunandi suscipiant; et deinde : Hujus sacri temporis, etc. Et sic intelligunt Panormitanus, Fagundez et alii communiter. f/rf, de Jcjun., qu. 6, diff. 9, append. 3. — · Tr. 23, cap. 2. in 4, diet. 15, di«p. 8, post concl. 6, ▼. At vero jejunium ffenriq., lib.7, cap. 13, n. 9, — * Disp. ult., de praec. Ecdes.. n. 133. — · Consii. mor., lib. 5, cap. 1, dub. 15, n. 1. — Ta qu. 1, punct. 2, n. 2. — “ De praec. Eccles., lib. 2, dusert 2, biena, v. Jtjunium, n. 20. — 4 Loc. cit., n. 4. · & Thorn., cap. 5, n 5. — M Tr. 23, cap. 2, n. 33. — u Tr 3, cap. 4, in 4, dist. 15, qu. 3, art. 2, solut. 4, ad 2. — · Variar. lib. 4, append., num. 9. — 14 In propot. 32 Alex. VII. num 10. — cap. 20, n. 15, v. t. — · In bull. Cruciat., claus. 7, n. 3. — ** De praec. Eccle·., num. 4, v. Di.ri auirm — “ Part. 3, ’ 2· 2··, qu. 147, art. 8. - · Lib. 4, tr. 8. cap. 1, n. 3, i. f. - confer. 15, de Jejunio, η. 428. - Panorm., in lib. 3. tit. de • Loc. cit, dub. 20, n. 2. - S. Anton., part. 2, tr. 6, cap. 2, observat. Jejunior., rubric., n. 5. — Fa^nnd., de 4· praec. § 3. · Jfcw., Man., cap. 21, n. 15. · Mtcharl dr Palat., Eccles., hb I, cap. 2, n. 42. v. f. sustententur, ad abstinentiam aut jejunium non tenon. J) Sanchez, loc. cit., dub. 15, n. 3, scribit: « Licet [pauperes] inveniant panem et pomo­ rum fructus et olera, non tenentur jejunare, quia haec regulariter non sunt sufficiens pran­ dium. Si nempe ex praecedenti inedia adeo sit debilitatus, ut jejunium commode ferre non possit, uti dicit Sanchez dc pauperibus. 1009. - a)Glossa, in v Par : « Id est, inquit, aequum et justum ». b) Legendum est: Apud Diana. Diana enim, part. 3, tract. 6, resol. 80, pro hac senleniia plures auctores allegat; ipse vero sen­ tentiae oppositae, quam S. Alphonsus sequi­ tur, adhaeret. <* ’ Elbel, confer. 15, dc Jejunio, n. 428. asserit quidem allegati canonis verba conti­ nere praeceptum, sed contendit praeceptum intelligendum esse de quadragesimali jejunio, non autem de jejuniis extra quadragesimam. Tenet igitur eamdem sententiam ac S. Al­ phonsus. Concilium istud, prout apud Aguirre habetur, de jejunio non tractat, et a Salmant. UB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. III. Contraria consuetudo oon obligit •ob gravi juxta alios. Nec obstat aliud cit. can. Rogationes; quia illud statutum fuit pro illa particu­ lari ecclesia Aurelianensi. Nec obstat D. Thomas, in loco citato. Nam1 clare docet abstinentiam a lacticiniis extra quadragesimam non praecipi, et ideo non pertinere ad essentiam jejunii, dum ait: Et ideo in quolibet jejunio inter­ dicitur esus carnium; in jejunio autem quadragesimali interdicuntur universa­ liter etiam erva et lacticinia. Nota rb etiam ergo in jejunio extra quadragesimam lactiia non vetantur. — Cur autem vetantur in qua drag Mali ia, plures rationes assignat S. Doctor: tum quia tale jejunium estsolemnius; tum quia illud observatur ad imi­ tationem Christi Domini; tum quia per ipsum disponimur ad redemptionis nostrae mysteria devote celebranda. — Hinc Viva * supponit ut certum, quod dispensatus ad lacticinia tenetur ad jejunium; cum non sit ob talem esum a jejunio solutus. Dubitatur 3°. An, ubi viget consuetudo abstinendi a lacticiniis in jejuniis extra quadragesimam, talis consuetudo obliget sub gravi? Prima sententia negat: quam tenent * Sanchez cum aliis, Villalobos4; et pro­ babilem vocat Tamburinius 5 cum Portellio, Salas, Henriquez, etc. — Haec sen - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. tentia asserit, praefatam consuetudinem non obligare saltem sub gravi, etiam ubi viget: nisi constet esse introductam a po­ pulo scienter et animo se obligandi: nam alias censetur servata fuisse ex ignorantia vel ex devotione sine obligatione *Z Ratio, quia ad se obligandum ex consuetudine, non sufficit credere aliquam esse obliga­ tionem; sed requiritur quod constet, ma­ jorem populi partem habuisse animum graviter se obligandi: ut dicunt Salmant.' cum Suarez, Palao, Bonacina, etc. Unde dicunt quod in dubio tunc judicandum est pro libertate: nulla enim lex obligat nisi probetur ut certa; et nemo praesu­ mitur in dubio certum onus sibi impo­ suisse. Secunda tamen sententia communis, s d» quam amplectimur, et docent S. Thomas’, pnΛ, Azor ·, Lessius ”, Laymann ‘°, Viva u, Ron- ϊα caglia u, Concina *8, Salmant.w; Bonacina11 cum Navarro, Silvestro, Valentia, Filliuccio, Reginaldo, etc., communiter tenet, esse obligationem abstinendi a lacticiniis in locis ubi ab immemorabili f) talis viget consuetudo. — Ratio, quia in hoc casu possessio non stat pro libertate, sed pro obligatione consuetudinis. Regula enim generalis est (ut pluries diximus), quod pro eo stat possessio pro quo stat prae- • 2- 2”,qu. 147, xrt. 8, id 3 - * In propo. 32 Alex. VII, n 8. — ‘ConstL mor.. lib. 5, cap. 1, dub. 21. n. 2. — * Part. 1, art. 8, ad 3. — ■ Part. 1, lib. 7, cap. 10, qu. 1. — · Lib. 4, tr. 23, diff. 2, n. 7. - · Decal., lib. 4, cap. 5, § 1, n. 22. · Porto I., Dub. regular., y. Jejunium, in addit., n. 7, i. f Alex. VII, n. 10. — » Tr. 9, de 3· Praec., qu.2, de Jeju­ Solas, de Legib., diip. 19, sect. 6, n. 68. - Henriq., lib. 7, diisert. 2, cap. 6, n. 5. — u Tr. 23, cap. 2, n. 33. — “ Diip. cap. 13, n. 9. — · Tr. 11. de Legib., cap. 6, n. 28. · Suar., ult., de Praec Eccles., qu. 1, punct. 2, n. 2. · Navar., Man., de Legib., hb.7, cap. 14. n. 6; et cap. 15, n. 10 et seqq. · Palaus, tr. 3, diip. 3, punct.2, $ 3, n. 12. · Bonae..disp. 1, cap. 21, η. 13. (edit. Venet. 1573). - Silvesl·, v. Jejunium, n. 15, quaer. 5. - Valent., in 2·· 2··, disp. 9, qu. 2, punct. 3. · de Legib., qu. 1, punct. ult., $ 3, n. 17. — 1 2· 2··, qu. 147, Fill·, tr. 27, part. 2, n. 48. · Petain., lib. 4. n. 147 et 149. allegatur quasi negans vigere in Hispaniis consuetudinem obligantem abstinendi ab ovis et lacticiniis extra quadragesimam. ·) S. Alphonsus refert hic Tamburinii po­ tius quam ceterorum sententiam. Sanchez au­ tem, Villalobos, Salas, Henriquez alia via pro­ cedunt, licet eodem recidant; loquuntur enim in specie de Hispania, quo haec consuetudo in­ troducta est, non quidem animo sc obligandi, sed cx ignorantia, vel saltem non constat in­ troductam esse animo se obligandi; hinc au­ ctores citati negant eam consuetudinem in Hispaniis vim praecepti habere. — Ceterum Sanchez, dub. 20, n. 2; Villalobos, loc. cit., contendunt consuetudinem illam obligare, si alicubi vim praecepti habeat. — Denique Portellius, loc. cit., dicit probabilius esse < neque de jure neque de consuetudine interdici in die jejunii lacticinia extra quadragesimam». Non habet aliud ; unde non satis accurate a Tamburinio citatur. f) Solus Vi va, ex allatis auctoribus, requirit ut haec consuetudo sit immemorabilis. Ac S. Alphonsus, in Horn, apost., tr. 12, n. 4; in Istrus. c Prat., cap. 12, n. 4, et in Con­ fessore diretto, cap. 12, n. 2, conditionem istam silentio praetermittit, et jure merito; non enim apparet qua ratione consuetudo haec debeat esse immemorabilis, dum satis est in ceteris consuetudinibus praescriptio decem annorum, ut dicit S. Doctor in lib. I, n. 139. — Praeterea Bonacina, Filliuccius ct Regi­ naldus volunt eam introductam cum animo obligandi, et non ex devotione solum ; et Fil- cap. 2, n. 8. — w Lib. 4. tr. 8, cap. 1, n. 3. — 11 In propo·. 32 nio, cap. 1, quaer. 3, reap. 2. — u Dc Praec. EccIct., lib. 2, DUB. T. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. sumptio. Una autem ex conjecturis quae faciunt praesumere consuetudinem intro­ ductam animo se obligandi, est quando consuetudo constanter et cum gravi in­ commodo a majori parte populi observa­ tur; ut dicunt Suarez1, Palaus1 *3, Diana8 (utque diximus de Leg. n. 107, v. IV. Re­ quiritur, cum Salmant. et Croix): quia non solet populus constanter convenire in ob­ servantiam alicujus consuetudinis gravi­ ter onerosae, nisi quando vere obligatum se sentit. — Si ergo praesumptio stat pro consuetudine, quod animo se obligandi sit a populo introducta, pro ea quoque stat possessio. Dubitatur 4°. An in jejuniis quadra­ gesimae liceat comedere in quacumque quantitate panes biscoctos ovis confectos, vulgo ciambelle? Affirmat Pasqualigo4; quia quantitas ovorum farinae immixta ita absorbetur in ejusmodi compositione, ut nullo modo *· laqudr censeatur cibus ex ovis. — Sed omnino negandum cum Palao5* , Concina8 et SalΓ.ρππΐάί niant. Ratio, quia substantia ovorum '»m· non deperditur per hoc quod farinae mi­ scetur; alias quilibet posset in diebus pro­ hibitis comedere cibum album, vulgo mangiar bianco, confectum ex carne et farina. 1 De Lcpb., lib. 7, cap. 15, n. 18. — · Tr. 3, diip. 3, ponet. 2, S 3, n. 13. — ■ Part. 3, lr.6, resol. 80. — Salmant., 389 Dicunt tamen Salmant. * quod doctores communiter admittunt, sine jejunii lae­ sione posse edi tantum duos biscoctos; et citant Diana ·, Ledesma ”, Villalobos ”. Sed Diana id tantum admittit ratione con­ suetudinis «>; Ledesma vero et Villa­ lobos dicunt duos biscoctos posse edi sine peccato gravi. — Hinc mihi proba­ bilius dicendum videtur, hujusmodi cibi esum non excusari a peccato veniali, nisi saltem aliqualis causa accedat. 1010. - Dubitatur 5°. An, cui licitum sit edere lacticinia, liceat etiam edere la­ ridum et sagimen? Affirmant Hostiensis, Abbas, Silvester cniudt» et Glossa in can. Presbyter, dist. 82, apud {‘««'«Am Laymann cum Fagundez ·) apud Busenbaum (n. 1030, v. Ob quam). Ratio, quia dicunt laridum et sagimen revera non esse carnes, cum pinguedo crescat, etiam finito naturali augmento animalium ; ideoque censent pinguedinempotiusdicendam esse excrementum camis (sicut est lac) quam veram carnem. — Viva 18 id putat probabile cum Laymann et Azor, quos citat b). Sed Azor14 minime id asse­ rit esse probabile; tantum non improbat. Laymann autem 18 dicit expresse praedi­ ctam sententiam non esse practice produb. 5. — 11 Pan. 1, tr. 23, diff. 7, n 3. — Hottten ., * Sum., lib. 3, Rubric- de obiervat. jejunior., num. 8, v. L · /455. punct. 2, $2, n. 6. — · Diiiert. 2, de Jcjun., cap. 5, n. 8. — Panorm., in cap. Confuluil 7. de Judaei·, η. 2. · Situe */., v. Jejunium, qu. 5, nom. 16, v. Secundum, - Glo *sa, ad v. Sagtmine. · “ Lib. 4, tr. 8, cap. 1. n. 5. — “ Dc Priée, ’ Tr. 23, cap. 2, n. 41. — · Loc. cit., n. 41, 1, f. — · Part. 1. decal., qu. 10, art. 1, num. 2 — M Part. L lib. 7, cap. 10, tr. 9, resol. 31. — ,0 Sum., part.2. tr. 27, cap. 2, post conci. 3, quaer. 8. — w Loc. cit., n. 5. tr. II. de Lcffib., cap. 6, n. 30. — Croix, lib. 1, n. 571. — 4 Prax. jejunii, decis. 85, n. 3 et 4. — · Tr. 30, diip. 3, liuccius denique negat obligare ubi « non ab dem vera, Fagundez, loc. cit., in edit prima, omnibus servatur, praesertim praelatis et Lugd. 1626, quaerens an diebus quibus licet ova et lacticinia comedere, liceat etiam lari­ principibus viris ». t) Diana, loc, cit., loquitur de comedente dum vel sagimen : « Certe, inquit, id affirmat unum dumtaxat dc hujusmodi panibus, quem Glossa... ct Hostiensis..., ubi dicit cui concedi­ excusat a mortali, < et propter consuetudinem, tur usus ovorum ct casei, consequenter etiam concedi usum sagiminis »♦ Alvero in editct propter parvitatem materiae». h) Petrus de Ledesma, loc. cit., loquitur Lugd. 1649, recognita et emendata, loc. cit., quidem, ut dicit S. Alphonsus, de eo qui unum n. 49, idem quaesitum proponens, affert pri­ altcrumve biscoctum ederet; in probatione ta­ mo sententiam quae asserit licitum id esse, men ulterius progreditur, ct scribit : « Quan­ sed ipse subdit: « Verum si sagimen idem titas ovorum, quae in duobus aut tribus bisco· sit quod lardum; cum lardum idem sit quod ctis reperitur, est valde exigua ». — Villalobos porcina caro pinguior ac crassior et solidior, autem dicit posse unum biscoctum edi. — mihi quidem omnino videtur illicitus, et mor­ At Salmant. hos omnes auctores allegant, ut taliter illicitus illius esus; si vero idem sit sagimen atque adeps porcinus, etiam mihi refert S. Alphonsus. 1010. - a) Fagundez a Busenbaum, loc. cit., videtur opinio Silvestri et aliorum laxior ali­ his verbis citatur· « Vide... Fagundez. praec. 4, quantulum quam par est». b> Ex Diana, qui revera, part. 1, tr. 9. lib. l,cap,2, num.20,ub\ dicit pinguedinem inter carnes non computari ». — Et re qui­ resol. 21, citat Azor ut refert Viva; Laymann LIB. 1Π. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. S. Doctor dicit cate ▼eram car· nem. I , .♦ * babilem, ob contrariam consuetudinem. Elbel4, Roncaglia 8 Milante ·; Salmant. ’ Quamvis concedat posse eam inservire cum Trullench, Henriquez, Rodriguez, etc. Tad permittendum laridum pauperibus; — Hi omnes dicunt laridum et sagimen ve­ 2° ut esus laridi et sagiminis non facile ras esse carnes, cum vere de substantia damnetur de peccato gravi O; 3° ut per­ camis participent /λ mittatur ancillis illa coquere et etiam Si vero adsit in aliquo loco diversa vesci, si nequeant resistere dominis hoc consuetudo, hanc servandam esse dicit jubentibus. Busenbaum (1030, v. Ob quam). Tamburinius autem 1 distinguit: et 1011. - Dubitatur 6°. Quorum anima­ dicit laridum sive pinguedinem nondum lium carnes judicentur vetitae in die je­ igne liquefactam omnino censendam esse junii? carnem. Si vero illa sit liquefacta, et in S. Thomas8 ait interdici carnes omnium sagimett reducta, dicit probabile esse cum animalium in terra nascentium et respi­ Diana d), Henriquezd), etc., quod inter rantium. — Sed ad discernendum quae lacticinia numerari possit. animalia reputanda sint carnes, quamvis His omnibus igitur non obstantibus non leve indicium sit attendere an illa diu (quidquid sit de pauperibus et ancillis, ut extra aquam vivere soleant, magis tamen supra dicit Laymann), omnino videtur non attendenda est communis aestimatio fide­ recedendum a sententia communi, quam lium ac judicium medicorum, si reputent docent Sanchez s, Bonacina Concina 8, carnes vel pisces. Ita Lessius a>, Concina’, 1 Deoii., lib. 4, cap. 5, § 1. ex n. 14. — Laym., lib. 4, • Exerdt. 23, saper propoa. 23 Alex. VII. — ’ Tr. 23. cap. 2, tr. B. αφ. I, nam. 5. — ’ Conti 1., Hb. 5, cap. 1, dub. 19, n. 7, i. L; cfr. Decal., lib. 4, cap. 11, n. 48. — · Dissert. 2, n. 15. · Trull., Exposit. bull. Cruciat, lib. I, § 4, dub. 3, cap. 3, η. 2. — 4 Part. 3, confer. 15, de Jejunio, n. 430. — Decision, sup. bull. Cruciat., § 6, num. 1. ▼. f. — · 2· 2··, • Tr. 9, de 3· Praec., qu. 2, de Jejunio, cap. 1, qu. 3, reap. 1. — qu. 147, art. 8. — · Loc. cit., n. 2. aoisilit ▼ ctaati: die jejux Attest di coui lio et joi dam teli· coma. num 11, i. C · Htnriq,, lib. 7, cap. 13, num. 11. · Rodrik, autem his verbis allegatur a Diana: « Vide est diebus Veneris et Sabbati, quibus induietiam Laymann ». gentur condimenta ex adipe: « sub terminis c> Et hoc etiam apud ditiores. condimenti di grasso (condimenta ex adipe) d) Tamburinius his verbis utitur: « Ita non comprehendi jusculum carnis coctae ». — multi apud Henriq... Diana... ». — Et re vera, Locutio autem illa condimenta ex adipe, adhi­ ipse Diana, part. 1, tr. 9, rcsol. 21, absque bita in concessione indultorum pro quadra­ ulla distinctione, probabile existimat ex plu­ gesima ct condimentis infra annum, intelliribus doctoribus sagimen ut lacticinia et ova genda est ex adipe cujuscumquc animalis: habendum esse. — Henriquez autem, quam­ ex dedar. S. Officii, 25 Martii 1895. — Quando vis plures auctores pro eadem sententia affe­ autem conceduntur condimenta ex adipe et rat, lib. 7, cap. 13, n. 11, lit. h, oppositam tamen lardi, si ipsum lardum adhibetur ad cibos sententiam, a qua S. Alphonsus recedendum condiendos, licite edi possunt lardi frustula esse negat, tuetur, nisi contrarius mos alicubi in cibis ita conditis remanentia, < dummodo invaluerit. — Eamdemque sententiam tenet pergant esse pars condimenti » : ex S. Poenit., Trullench. die 17 Novembr. 1897. — Sicut pariter licitus f) Bonacina, disp. 4, de 2° Praec. decal., est diebus jejunii etiam stricti aut simplicis qu. 2, punct. 6, n. 23, loquitur de jure car­ abstinentiae, olei usus in quo frixa est caro. Eos nium, quod negat adhiberi posse diebus qui­ enim qui ita agunt S. Poenit 16 Novem. 1897 bus lacticinia conceduntur. declaravit < non esse inquietandos ». — Deni­ f) Huc referenda est S. Sedis declaratio, que, diebus jejunio consecratis, in quibus aposeu melius concessio, circa margarinae, quam stolica venia usus condimentorum ex adipe vocant, usum. Quaesitum nempe fuerat a S. Of­ indulgetur, butyro quoque per modum condi­ ficio: « An liceat uti margarina per modum menti uti licet: constat ex declaratione S. Offi­ dbi aut condimenti, illis diebus quibus usus cii 13 Maji 1896. carnium aut adipis ex carne illicitus est, licito 1011. - «J Lessius, lib. 4, cap. 2, n. 8, per­ manente usu butyri ». Cui quaesito S. C., die spicue regulam hanc innuit, scribens: «Cibi 6 Sept. 1899 respondit: « Affirmative, facto a quibus abstinendum, sunt in primis carnes verbo cum SSffio ». Et hanc resolutionem vu Igo dictae, nempe ut carnes distinguuntur Leo ΧΠΙ die sequenti ratam habuit ct con­ a piscibus; nam et pisces suam carnem ha­ firmavit — Aliae etiam adsunt huc perti­ bent, sed vulgo caro non vocatur ». — Eodemnentes declarationes. Et prima quidem S. Poe­ que modo loquitur etiam Hlliuccius, tr. 27 nit de dic 30 Januarii 1866, qua declaratum pari. 2, n. 45. ili < DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. Elbe!’, Holzmann ·; et Bonacina· cum Silvestro Navarro c>, Azor, Valentia Laymann Filliuccio e> et Reginald©. Hinc dicunt Tamburinius *, Concina ·, Bonacina ·, Elbel Holzmann · ; item Re­ ginalds et Gobat apud Croix *, non vetari carnes limacum, testudinum, ranarum, locustarum et concharum. Ratio, quia hu­ jusmodi animalia saltem aequiparantur piscibus; cum vix habeant sanguinem, vel sanguinem frigidum, vel nutriuntur pisci­ bus aut in aquis ad instar piscium. — Idem ajunt Milante 10 et Tamburinius ll, de vi­ peris, quae similes sunt anguillis. — Idem dicunt Elbel” et Holzmann ’· de lutris, castoribus, fibris, et de anatibus cujusdam generis. Aves tamen (ut Milanted) et Concina’4), licet aliquae nutriantur in aquis, habentur ut verae carnes, prout sunt fulicae, corvi marini et similes *>. Purri ra· 1012. - Dubitatur 7°. Quibus pueris litione non , . . Λ 'tente·, ale possint ministrari carnes? ?«e aune». Certum et commune est posse pueris usu rationis carentibus ante septennium, sicut et amentibus. Sanchez Salmanticenses ’· cum Panormitano a>, Bonacina, Trullench, etc — Idem dicitur de pueris qui adhuc post septennium ad usum ra­ tionis non pervenerint, ut Croix 11 cum Ratione communi. — E converso nequeunt carnes u te o ce · , ministrari pueris statim ac, completo se­ poet «epeenninm non ptennio, usum rationis adepti fuerint; ut poevunt. omnino tenendum cum Sanchez, Laymann, Bonacina, Palao, Salmantic. etc, contra S. Antoninum etc Vide dicta LA. I, n. 155, v. Quaeritwr Dubium fit: an possint dari carnes pueris qui ante septennium jam habent usum rationis? Affirmant Sancius, Diana et Burghaber, apud Croix ‘s, et alii in pari casu allati n. 270, quorum sententia non videtur improbabilis, ex doctrina D. Tho­ mae. Quia, ut dicunt, lex positiva tantum Iietn pro­ respicit communiter contingentia. — Sed babilius, ra­ uten­ communius et probabilius negant San­ tione tes ante se­ chez Λ>, Azor ’·; et Salmant. ® cum Suarez, ptennium. Bonacina *>, Villalobos, Trullench d>, Fil­ liuccio *), etc. Ratio, quia Ecclesia pro hujusmodi abstinentiae obligatione non 1 Part. 3, confer. 15, de Jcjanio, n 427. — 1 De Pracc. cap. 12, n. 9 et 16. — “ Tr 23, cap. 2, n. 20. · Bcnac., diep I, Eccles., n. 4, — · Disp. ult., dc Pracc. EccL, qu. 1, punct. 2, de Leçib., qu. 1, punct. 6, n. 5 et 6. · Trull , hb. 3, cap. 2, η. 1. · Asor, part. 1, lib. 7, cap. 10, qu. 6, i. f. - dub. 2, n. 11. — ” Lib. 3, part. 2. n. 1267. — loc. cit., n. 6. - Zuiym., Ub. 1, tr. 4. cap. 10, n. 4. - Bohoc., loc. lib. 4, n. 143. - < Lib. 4, cap. 5. § 1. n. 10, i. L - · Dissert. 2, cap. 3, num. 2, Lt — · Loc. cit., η. 1, L t - ’ Part. 3, confer. 15, de Jejunio, n. 427. — · De Pracc. Eccl., n 4. — dt., punct. 6, n. 8. - Palaus, tr. 3. disp. 1, punct. 24, § 2. n. 5. · Salmant.. tr. 11. cap. 3. n. 62. - Samdiu, ia tat Joannas Rwn., lib. 4. n. 143. - Gobai, Quinar., tr. 5, cap. 23, n. 222 Sanches, Select, disput. 51, n. 31. et 223. - · Lib. 3, part. 2, n. 1266. — * Exerdt. 23, sup. pro­ pos. 23 Alex. VII, pag. 265. — 11 Lib. 4, cap. 5, § 1, n. 12. D. Thom , 2· 2··, qu. 147, art. 4. — ■ Part. 1, lib. 7, cap. 17, — “ Part. 3, confer. 15, de Jejunio, n. 427. - B De Praec. Eccles., n. 4. — 14 Dissert. 2, cap. 3, n. 2. — · Decal., lib. 1, I 391 b) Silvester, v. Jejunium, n.15 /Valentia, in 2atft 2ai>, disp. 9, qu. 2, punct. 3; Lay­ mann, lib. 4, tr. S, cap. 1, n. 3, utique dicunt servandam esse consuetudinem; sed ibi lo­ quuntur de ovis et lacticiniis; non igitur satis recte allegantur a Bonacina. c) Navarrus, Man., cap. 21, η. 15: « Sunt autem, inquit, cibi vetiti, carnes, quales non sunt limaces >< d) Milante, loc. cit., ita sane de avibus docet; sed subdit in hoc attendendam etiam esse consuetudinem, B. Doctor, in Horn. apost., tr 12, n. 2, addit : « In dubio autem an esus carnium ali· cuiUb animalis tempore jejunii sil licitus vel illicitus, nec adsit legitima consuetudo, viden­ dum erit, ait Benedictus XIV (dc Synodo, lib. 11, cap. 5, n. 12): ...an hujusmodi ani­ mal simile sit aut dissimile iis, quorum esus diebus jejunii interdictus est, et an illius carnes humano corpori wlidius nu­ triendo et roborando idoneae dignoscantur^. Diana, part. 10, tr. C, resol. 37. · Burghab., Centur. 2, cas. 24. · · Lib. 1, n. 676. — qu. 2, i f — · Tr. 23, cap. 2, n. 30. - Suar., de Sacr. Poeni u. disp. 3b, sect 2, m 3. · Villal., part. 1, tr. 23, difL 8, a. 7. Et si ita nec quid certi definiri potest, sub­ jungit idem Benedictus, rem deferendam esse ad Sedis Apostolicae judicium ». 1012, -a) Panormitanus, lib. 3, tit. de observ. jejunior,, rubr., n. 7, a Salmant citatus, id non habet. b) Nempe & Antoninus, part. 2, tit. 9, cap. S, § 2, v. Quod autem, negat pueros communiter usum rationis habere octavo anno; proindeque negat eos legibus hujus­ modi adstringi. <) S. Alphonsi doctrina confirmatur re­ sponso & Poenitentiariae, quae cum esset in­ terrogata: « An pueri qui non teneantur obser­ vare jejunium, possint diebus jejunii edere carnes cum piscibus, aut potius obligentur ad observandam ciborum qualitatem », sub die 15 Martii 1837 respondit: « Pueros post septen­ nium teneri observare qualitates ciborum ab Ecclesia praescriptorum». d> Thomas Sanchez, loc. cit., n. 6, scribit: « Pueri, dum ad usum rationis perveniunt ; 392 UB. HI. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. quidem determinat tempus septennii; sed tempus quo pueri sunt capaces praecepti : et hoc sane evenit quando usus rationis jam sunt compotes facti. In dubio autem au aliquis puer per­ venerit vel non ad usum rationis, possuntne ei carnes ministrari? — Distin­ guendum: in dubio Si puer attigerit septennium, non pospraesumptio stat pro usu USU, miorin post K» sunt; quia ptennium non pos · rationis, et consequenter pro obligatione; sunt ut recte dicunt Salmant.1 cum auctoribus Ante se­ citatis. — Secus dicendum, si non atti­ ptennium gerit: quia tunc praesumptio stat pro op­ powunt. posito, et ideo possessio stat pro liber­ tate; ut Salmant. , * Holzmann3. Lex de non 1013. - Quoad eos autem qui in diebus miscendis *. epuli jejunii dispensantur ad carnes, attente oportet hic advertere quae nuper sancita sunt a SS. nostro Pontifice Benedicto XIV in epistola encyclica quae incipit! Non am­ bigimus. Ibi Summus Pontifex, graviter dolens de perniciosa licentia plurimorum, hanc adeo invaluisse conqueritur, ut, nulla apostolici instituti (verba sunt epistolae)... habita ratione,jejuniorum tempore, palam et impune ab iisdem agitentur convivia, et epulae interdictae promiscue inferantur. — Hinc in praedicta epistola, et clarius in altera quae incipit In suprema, ita Pontifex sancit : Nos quibuscumque, qua­ cumque occasione, sive multitudini indiscriminatim ob urgentem gravissimamque necessitatem, sive singulis ob legitimam causam, et de utriusque medici consilio (dummodo nulla certa et periculosa affe­ ctae valetudinis ratio intercedat, et aliter 1 Tr. 23, cap., 2, n. 20,1. f. — · Tr. 11, cap. 3. n. 52. — » fieri necessario exigat), in quadragesimae altisquc anni temporibus et diebus, quibus carnium, ovorum et lacticiniorum esus est prohibitus, dispensari contigerit; ab omnibus omnino, nemine excepto, unicam comestionem servandam, et licitas atque interdictas epulas minime esse apponen­ das, tenore praesentium declaramus et edicimus °). 1014. - Hic ab aliquibus dubitatum fuit: an dispensatus ad carnes licite possit ali­ quem pisciculum, sive cibum legalem, non in conviviis, neque cum scandalo, sed in privata mensa aliquando moderate come­ dere? Ad hoc dubium, quidam modernus au0,4« ctor, de Petio4, animadvertens relata verba SS. nostri Pontificis, quae sub initio primae “7/ bullae praemittuntur ut supra: Ut nulla apostolici instituti sacratissimique prae­ cepti habita ratione, jejuniorum tempore, palam et impune ab iisdem agitentur con­ vivia, et epulae interdictae promiscue in­ ferantur ; — sic respondet: Sicque in con­ viviis lautisque mensis promiscue carnes ac legales cibos comedere... prohibetur. At, si privatae sint mensae, nullumque sit scandalum, dispensatos ad carnes, legales etiam cibos cum illis edere, si debita cum moderatione fiat, non ad satietatem, non immodice, non ad gulae delectationem, sed ad stomachi appetentiam, minime censetur hac bulla prohibitum. Nonne et actus pos­ set esse... temperantiae, ut, si quis, ne co­ medat duo fercula carnis, unum carnis, legale alterum edat? Nec enim illa sapientissimus Pontifex vult esse vitanda, quae ’ Dc Lege, num. 402. — Btntd. XIV, encycb Non ambi­ encycl In tuprenta, die 22 Aug. 1741 data, § 2. — 4 Reccnliuimae ad Felic. PoteitA, Moralem Theolog. additiones, ant, die 30 Maji 1741 data. S L i. f- - Bcned. XIV, append. 8, t. f. quod communiter septennio completo accidere solet, tenentur ». — Eodemque modo loquun­ tur Bonacina, loc. cit., n. 8; Trullench, loc. cit t n. 11; Filliuccius, tr. 27, part. 2, n. 57. 1013. - a) Sub nomine piscium, in lege de non permiscendis epulis, comprehenduntur etiam pisces sale siccati, pariter testacea ma­ rina, quae improprie fructus maris dicuntur (cancri, ostreae, conchae et similia), sed vulgo pisces censentur, vetantur misceri cum car­ nibus, quoties camis ct piscium commixtio vetita sit: ex duplici declaratione S. Pocnitentiariae 16 Januarii 1834. — Ea lex de non permiscendis epulis astringit non solum eos qui jejunant, sed omnes etiam qui vi indulti in diebus quadragesimae carnes edunt, ct eos qui ad unicam comestionem non tenentur, ut sunt juvenes ante 21 annum, aliosque ratio­ nabiliter ab eadem excusatos ob impotentiam vel laborem , ex declaratione S. Officii 24 Mar­ tii 1841 ct 23 Junii 1875. — Astringit pariter in diebus jejunii tempore adventus a Pio VI praescripti, permissis tamen lacticiniis, cos quibus propter infirmitatem licitus est usus carnium cx S. Poenil. 8 Januar. 1834. — Si autem vi morbi carnes quis ederet, posset cames et pisces miscere, ut constat cx decla­ ratione S. Poenitcntiariae die 9 Januar. 1899. DUB. T. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. unanimis theologorum sensus probat ; sed ta solum quae detestabilem redolent laxi­ tatem. Ofimohu His tamen non obstantibus, attentis ' duabus bullis nostri SS. Papae Benedi­ cti XIV, nempe bulla Non ambigimus et bulla Libentissime, praefata opinio non videtur probabilis. — Quia, licet in prima bulla fiat obiter mentio de conviviis, non ideo tamen infertur quod prohibitio fuerit facta tantum pro conviviis. Nam in primis bulla generaliter prohibet dispensatis ne piscibus vescantur; secundo, Pontifex as­ serit hanc bullam emanasse ad instar alte­ rius sui rescripti eodem anno editi, quo, cum dispensasse! generaliter ad carnes, expresse vetuit apponi promiscue licitas atque interdictas epulas. Quis autem dicet tunc Pontificem prohibuisse dispensatis esum piscium tantum in conviviis? — Deinde per alteram praedictam bullam Libentissime, et per insertam ibi constitu­ tionem Si Fraternitas, videtur hoc dubium omnino ablatum. Ibi enim Pontifex prae­ cepit medicis ne dent facultatem vescendi carnibus tempore vetito, nisi geminis ad­ jectis conditionibus, scilicet unicae m die comestionis, et non permiscendarum epu­ larum. Ergo dispensatis ad carnes inter­ dicti fuerunt generaliter pisces, tam in conviviis quam in mensa privata ; cum licentiae medicorum non dentur ad carnes edendas tantum in conviviis, sed etiam in mensa privata. — Tandem in praefata constitutione. Si Fraternitas, solis dispen­ satis ad ova conceditur esus piscium, et negatur dispensatis ad carnes; nec ullam ibi Papa mentionem facit de conviviis, sed generice loquitur. Praeterea praefatus auctor de Petio ·> notat, in praefata et sequenti epistola no­ stri SS. Pontificis Benedicti XIV non re­ probari opinionem, quod extra quadrage­ simam non sit obligatio de jure communi, in diebus jejunii abstinendi a lacticiniis; Htrifd. XfV, encycl. Libratissime, die 10 Junii 1745 data. — Brned. XIV, Brev. Si Fraternitas, de die 8 Ju- 393 juxta dicta n. 1009, v. Secunda. Et qui­ dem valde probabiliter. Nam, licet in prae­ fata epistola In suprema, ut supra, dica­ tur: In quadragesimae, aliisque anni tem­ poribus et diebus, quibus carnium, ervorum et lacticiniorum esus est prohibitus, dis­ pensari contigerit, etc.; per haec tamen verba, assertive prolata, nulla apparet fa­ cta a Pontifice de hoc peculiaris sanctio; et illa prohibitio lacticiniorum rationabi­ liter intelligitur asserta relative ad tem­ pora quadragesimae, in quibus procul du­ bio eorum esus est vetitus. 1015. - Insuper, alia epistola edita die 10 Junii 1745, quae incipit Libentissime, noster SS. Pontifex declaravit: Γ. Quod duo praedicta praecepta pro dispensatis ad cames, scilicet de unica comestione in die facienda, et de non per­ miscendis epulis, obligant sub gravi. — 2°. Quod dispensati ad carnes, in vesper­ tina refectiuncula uti debeant eo cibo, eaque.... portione, quibus utuntur homines jejunantes rectae, meticulosae conscientiae. — 3°. Quod iidem dispensati servare de­ bent horam jejunantibus praescriptam. — 4°. Quod pro dispensatis ad carnes epulae licitae sunt ipsae carnes, interdictae vero sunt pisces, adeo ut utrumque simul adhi­ bere non possint. — 5°. Quod praeceptum de dictis epulis non miscendis, dies quo­ que dominicos quadragesimales comple­ ctatur. — 6°. Quod lex non respiciat eos qui gaudent bulla Cruciatae. — 7”. Quod praedicta duo praecepta urgeant diebus jejunii, etiam extra quadragesimam “A Hic autem notandum quod dispensati ad carnes minime prohibentur secundam comestionem fecere, si sint dispensati ob debilitatem virium; ut Salmant. ‘ cum Wigandt *A Et idem declaratur in epistola nostri Summi Pontificis verbis, ut supra: Dummodo nulla certa et periculosa affe­ ctae valetudinis ratio intercedat, etc. Scribit autem Angelus Franzoja * quod Ui 17«, t) 1, n. 1 « 4. — » Tr. 23, «p. 2, n. 26. - · Lib. 3, tr. 6. CAp. 3. dub. 2, Animadv. 2, v. At hx. b> Wigandt, qui a Salmanticensibus cita­ 1014. - a) Non reperi hanc adnotationem tur ut asserit S Alphonsus, non loquitur hoc apud dictum auctorem. 1015. - °) Non vero feriis sextis et sab­ modo, sed tantum dicit, tr. 5, exam. 4, n. 1OO, batis per annum, in quibus obligatio jejunii v. Dixi, ejusmodi dispensatos posse in secunda non habetur. Ex S. Poenitent. 15 Febr. 1834. comestione vesci carnibus. Ahae prae«cnptionen Benedicti XIV. 394 9 LIB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. III. - ÜE PRAECEPTIS ECCLESIAE. dispensatus ad carnes, si pulmentum vul­ in qua, loquens de praelato ·) edicto (ubi, go minestra, carnium jure coctum come­ ut diximus, vetitum fuit dispensatis edere dit, licite vesci potest non tantum lacti- carnes insalubres, et insuper in eodem dniis et ovis, sed etiam piscibus. — Ratio, edicto simul praescriptum fuit dispensatos ut puto, quia prohibitio Pontificis non mi­ teneri ad unicam comestionem), dicit: No­ scendi carnes et pisces stricte intelligenda lumus tamen vos ignorare, cum hujus­ est, nempe, cum comeditur proprie fer­ modi necessitate, et servandam esse potis­ culum carnium; sed jus carnium, magis simum unicam comestionem, sicut alias quam edulii, condimenti rationem habet hic Romae, ac Nos ipsi hoc anno, urgen­ Quaeritur hic: an dispensait ad carnes tibus causis dispensantes, expresse prae­ possint sine laesione jejunii edere carnes scripsimus. Nota το sicut alias hic Romae, non salubres, nempe porcinas et similes? ergo clare exprimit noster Papa Benedi­ Affirmant communissime doctores. Et ctus decretum illud, ubi simul praescripta ii ag carnes £~ont e- quidem probabiliter: tum quia licentia ad fuit quoad dispensatos unica comestio et non lain- cames generaliter impertita, non est re­ esus carnium tantum salubrium, fuisse stringenda ad solas salubres; tum quia particulare solum pro Roma. — Noster alias dispensati pluribus subjicerentur autem Pontifex tale decretum ampliavit scrupulis, non raro dubitando quaenam quidem pro tota Ecclesia quoad partem carnes noceant vel prosint. — ItaLugo’, unicae comestionis, non vero quoad prohi­ , * Sanchez Croix·, Tamburinius4; et Sal­ bitionem carnium insalubrium. man t.5 cum Villalobos, Trullench, Dia­ Advertendum tamen quod in bulla Li­ na, etc. bentissime ejusdem Benedicti XIV dicitur Verumtamen Pater Concina 6 adducit quod, interveniente aliqua urgentissima quoddam edictum Clementis XI, Romae necessitate dispensandi ad esum carnium publicatum die 21 Febr. anno 1703, et con­ cum universa quadam civitate aut gente, firmatum anno 1704, ubi dispensatis in tunc tantum a Sede Apostolica carnis, sa­ quadragesima permittuntur tantum car- lubris tamen, edendaefacultas concedetur. nes sa^u*)res· ~ Sed advertendum cum Hoc enim aequum fuit sic disponere, et ....° oppo Patre Viva ’, et Copellotto ac aliis apud strictius procedere, cum ageretur de uni­ eumdem Concina, edictum illud non fuisse verso populo. — Quod autem in praefata generale pro tota Ecclesia, sed tantum bulla disponendum sancitur pro universo pro Statu Romano d>. — Idque declaratum populo, non habetur sancitum quoad dis­ fuit a nostro Summo Pontifice Benedi­ pensationem pro singulis personis. cto XIV, prius in Libro Notificationum , * Sed loquendo in particulari de came ci,-r ubi testatur, hujusmodi edictum emana­ porcina, non videtur illa absolute posse iSk·/· tum fuisse a Clemente tamquam episcopo dici insalubris; cum ipsa, ut scribit celeRomae. Deinde expressius id declaravit bris medicus Hoffmann, maximam habeat in sua bulla de jejunio Non ambigimus, convenientiam cum sanguine humano. 1 De Juet. et Jure, dbp. 3, n. 139. — ■ Dead., lib- 4, cap. 4, n. 13. — 1 De Praec. decal., qu. 10, art. 1, n. 4. — cap. 11, n. 57. - » Lib. 3, part. 2, n. 1313. — * Dead., lib. 4. Copt!lot., Dissert, teolog. morale-critica eul digtuno, $ Chc I» n- 8. — · Tr. 23, cap. 2, n. 21. · Villal., part 1, •n Clemente XL - Concina, loc. dt., n. 17. — · Notifie. 15, tr 23, diff. 8, n. 11. - Trull,, lib. 3, cap. 2. dub. 2, n. 9. · n. 24. — Encyd. Libentissime, § 21. — Hoffmann, dissert, Diana, part. 1, tr. 9, resol. 47. — · De JeJun., disacrt. 2, dc Diactica sacrae Scriptura· medicina, n. 21. cap 5, c) Quae sententia confirmata est a S. Poc- aliud sunt quam edicta Cardin. Urbis Vicarii, nitent dic 8 Fcbruar. 1828, dum declaravit quibus norma praescribitur observandi qua· illos, quibus licita est cibi qualitas, posse die­ dragesimalejejunium; et habentur in Archiv. bus jejunii vesd solo jusculo camis, ut suae Rom Vicariat, in torn, qui complectitur annos prospiciant valetudini, ac praeterea uti cibis a 1696 ad 1708, fol. 122 * et fol. ISI. Cetcroquin esurialibus, ut obtemperent, quantum fieri exceptio haec de carnibus quae insalubres di­ possit, ciborum praecepto — Similiter possunt cuntur , in hodierna formula Romani indulti carnes edere et simul alios cibos jure piscium dc quadragesimali observantia omittitur. conditos. Ex ead. S. Poenitent. 14 Junii 1880 Scilicet de quibuscumque decretis quae dj Et re quidem vera duo illa edicta, nihil de quadragesimali observantia edita sunt. DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 395 Refertque Riverius1 id quod sentit Gale­ ait Natalis Alexander; et idem scripsit nus de carne suilla, et ait: Galenus hu­ olim Tertullianus3, carnes suillas vetitas manae carni similem esse asserit, et, si esse Hebraeis, ut eorum coerceretur in­ bene coquatur, omnium ciborum potentis­ gluvies, et incontinentia refraenaretur. sime nutrire. Crassum et lentum habet 1016. - « Tertia conditio est certa hora Terttaconditio JcjQ · succum, et ideo nutrimentum praebet fir­ « refectionis; quae est circa meridiem, nisi nii ora remum ac durabile, quod dissipari facile « aliud loci consuetudo ferat. Idque non ifCtion1·* nequit. — Dicet aliquis : Sed cur caro por­ « mathematice computandum, sed moracina vetita fuit Hebraeis, nisi quia nociva? « liter. — Dictam autem horam notabiliter Respondetur quod Palaestinae (regioni « sine justa causa praevenire, mortale putam adustae) prohibita fuit illa, quia sues « tat Navarrus et quidam alii Sed probaibi magis quam alibi lepra laborant (ut « bilius docent esse veniale Toletus et scribit Calmet ·): sicut ibi etiam leporina « Filliuccius, eo quod non violetur subcaro interdicta fuit, quae certe inter nos « stantia, sed tantum circumstantia. — Tonon habetur ut noxia. Praeterea ait S. Tho­ « letus, Lessius4. Vide Laymann·. mas, quod carnes Judaeis vetitae, aliae « Dixi: notabiliter, et sine causa; quia interdictae fuerunt ob nimiam humidita- « praevenire ex justa causa, v. gr. si iter tem aut siccitatem; aliae, quia reputa­ « faciendum, si hospites dimittendi, etc., bantur immundae, prout carnes porcinae. « et absque ea, per mediam horam tanEt de facto, ratio a Moyse prolata de tali « tum, nullum peccatum videtur esse. — prohibitione haec quidem fuit, quia carnes « Dilatio in vesperam et licita est et lausuillae immundae erant: Horum carnibus « da bilis, si nihil ante sumas ». non vescemini.., quia immunda sunt vobis. • Tertia igitur conditio jejunii est hora (Lev. xi, 8). Immunda autem appellantur; refectionis eZ Haec hora erat olim hora quia (ut scribit Plutarchus) nullum animal post occasum solis. Deinde anteacta fuit ita gaudet coeno ac sordidis locis. Item ad horam Nonae. Sed a saeculo XIV anti1 Institue, medicae, lib. 4, cap. 17, v. Suilla caro. — art. 5,12. —1 Adversus Mardon., lib. 2, cap. 18. Ap. Migne, • In Levit., cap. 11, v. 7. · S. Thom., 1· 2··, qu. 102, art. 6, PatroL Ut., tom. 2, coi. 306. — Navor., Man., cap. 21, η. 27, *d 1. — Plutarch., Sympoeiacon, i. e. Quaest. convivales, v. Septimo. — Tolrt., lib. 6, cap. 2, n. 5. — Fill., tr. 27. lib. 4, qu. 5, in med. — Natal. Alexand., Hist, ecdes., part. 2, a num. 70. — Tolet., loc. dt. — 4 Lib. 4, cap. 2, tom. I, dits. 8, de Caeremonia), legis Mosaic, praeceptis, n. 13. — 1 Lib. 4, tr. 8, cap. 1, a n. 10. 1016. - o) Hic restituimus textum septimae editionis, qui quamvis in octava et nona de­ sideretur, nostro tamen judicio, genuinam S. Doctoris mentem ejusque postremam opi­ nionem refert.Consonat enim Elencho2 quaestion. reform., ubi sub n. 13, S. Alphonsus scribit: « An in die jejunii notabiliter ante­ vertens sine justa causa horam meridianam graviter peccet? Lib. 3, n. 1016 dictum fuit cum Lessio, Toleto, Bonacina, Laymann, Sal­ mant., Castropalao, etc., probabiliorem esse negativam sententiam, sed re melius ad tru­ tinam revocata, dicimus cum Azor, Sanchez, Navarro, Silvestro, affirmativam omnino te­ nendam ». Qui quidem Elenchus habetur in quatuor ultimis editionibus Theologiae mo­ ralis, ne exceptis quidem octava ct nona. — Praeterea consonat editioni sextae operis Istrusione e Pratica (Napoli 1765), quae quanti sit facienda exposuimus in praefatione fo­ lio xlii; ibi enim, cap. 12, n. 21, S. Alphonsus tenet opinionem quae astruit obligationem gravem non notabiliter antevertendi horam prandii. Hanc eamdem opinionem in Homine apostolico, editione tertia (1770), quarta (1777) et quinta (1782) defendit, tr. 12, n. 21, et de contraria opinione addit : « Re... melius ani­ madversa, nunc., minime probabilem censeo ». — Ulterius, opinio hic tradita et ratio cui inni­ titur magis conveniunt cum assertis a S. Alphonso in lib. 1, n. 27, de dubia legis abro­ gatione. — Denique videtur magis consenta­ nea responso Benedicti XIV in Brevi Si Fra­ ternitas, 18 Julii 1744 et Encyd. Libentissime, 10 Junii 1745, post num. 8, ubi ad 3: « An [scilicet] qui jejunii tempore vesd carnibus permittuntur et unica comessatione uti de­ bent, horam jejunantibus praescriptam ser­ vare opus tunc habeant? » Respondit : « Edici­ mus observandam iis esse ». — Quod vero in textu 8ae et 9*· editionis opinio ista deside­ retur, id tribuendum est non auctoris volun­ tati sed typographi incuriae vel culpae * Idem enim jam acciderat in 6a editione, in qua, licet Elenchus quaest. reformat,, dicat esse obliga­ tionem gravem, textus tamen Hb.3,n.l016 tra­ dit nihilominus opinionem contrariam. Prae­ terea, S. Doctor, qui tam diligenter in 7* edi­ tione lectorem de prima emendatione monue­ rat, illum profecto de hae nova correctione 397 DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 396 Noutnih anticipatio, lethal»· j0. ',x xl'°' lio^XVu lethiui. LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. ΠΙ. - DR PRAECEPTIS ECCLESIAE. cipata fuit ad horam Sextae, nempe ad meridiem. — Hinc, Dubitatum fuit: an notabilis hujus ho­ rae anticipatio iu refectione sit gravis culpa ? Affirmat prima sententia cum Azor *, . e _ __ Silvio *, Sanchez ·, Natali Alexandro \ Antoine 6>, Franzoja *, Cuniliati e, Conci­ na1; et alii apud Salmant. et Concina, qui pro hac sententia refert esse viginti quatuor auctores. Id probant ex canone Solent 50, de consecr. dist. 1, in concilio Cabillonensi, ubi dicitur: Nullatenus jeju­ nare credendi sunt, si ante manducave­ rint, quam vespertinum celebretur Offi­ cium. Ex quo clare deducitur, eo tempore (quo refectio praescripta erat ad horam Nonae) horam refectionis spectasse ad substantiam jejunii. Proinde S. Thomas 8 scripsit: Cum Ecclesia instituit certum tempus comedendijejunantibus, qui nimis notabiliter anticipat, jejunium solvit. — Alii vero negant, hodie culpam esse gravem anticipare etiam notabiliter horam refectionis. Ita sentiunt Busenbaum (ut su­ pra), Lessius , * Toletus ”, Bonacina ll, Pa­ laus ”, Laymann18, Holzmann ”, Salmant.15 cum Innocentio % Archidiacono f>, Villa­ lobos, Filliuccio et aliis. Dicunt hi quod juxta praesentem consuetudinem, refectio­ nis hora ad substantiam jejunii minime Antoine Cuniliati1 et Franzoja ·. — (Ita Cajetanus, Bonacina <·), Lessius, Palaus Aliqui autem auctores asserunt, Mendi­ et Salmant. ·. Et ita praescripsit b' S. Be­ cantes obtinuisse privilegium a Leone X nedictus]. — « Et hinc Sanchez ·, Esco­ anticipandi refectionem per duas horas in bar 5 excusant famulos mensae minihieme, et per tres in aestate. Sed Natalis ■ strantes, si aliquid praegustent, aut ex Alexander et Franzoja ajunl de hoc > reliquiis gulose sumant, tum ut melius privilegio documenta desiderari, immo « serviant, tum ut famem sublevent; ininquisitione adhibita non reperiri. — Di­ « tellige, si cum illorum refectione licita cunt vero Azor, Silvester, Paludanus et « moraliter uniatur ». (Ut ait etiam Elbel8 Navarrus, posse excusari a culpa antici­ cum Lessio, Tamburinio; Sporer 1 cum pationem hanc, ob quamcumque rationa­ Azor, Navarro, Diana, et Croix·]. bilem causam, nimirum urgentis negotii, « Nec solvitur per sumptionem electuadebilis complexionis, condonandi, docen­ « riorum, vel crebriorem haustum (ante di, vel legendi in mensa, incipiendi iter, » quem modicum sumere ne potus noceat, inserviendi hospitibus, exercendi urbani­ « permittit Azorc>, Escobar’): et quidem tatem cum amicis. Attamen mihi non pro­ « toties quoties biberit, dummodo non in batur, quamcumque ex his causis satis « fraudem jejunii ; v. gr. quinque vel sex esse ad excusandum a praecepto, repu­ «amygdalas, vel quid simile. (Reginaltato gravi etiam hoc tempore, ut supra « dus * ), etc. cum Diana”). — Quia ordidixi. · « nantur potius ad alterationem corporis 1017. - « Ex dictis resolves: « vel digestionem ciborum quam nutriDiviiio « Γ. Non solvitur jejunium per divi- « tionem ». ‘fd"' « sionem prandii ob negotium incidens; 1018. - Quaeritur 1°. An liceat sine fra­ « vel si quid sumatur per modum medi- ctione jejunii, sumere toties quoties libue­ « cinae, vel ob debilitatem, aliamve cau- rit aliquid cibi ante potum, ne potus no­ « sam rationabilem, ut apud religiosos ceat? « faciunt ministri et lectores mensae : quia Affirmant ·) Pasqualigo, Fagundez, « non nisi unicam refectionem intendunt ». Diana et Leander (apud Salmant. “), qui f), pertinet. Sed haec assertio (pace istorum s d auctorum) non probatur; nam ipsimet (ut Laymann” et Salmant.”)non negant,olim praeceptum observandi horam fuisse gra­ ve, et quidem ad substantiam jejunii per­ tinuisse. Hoc posito, donec certo non pro­ batur hodiernam consuetudinem antiquo praecepto gravi derogasse, illud sine dubio possidet; sed haec consuetudo non satis probatur, vel saltem non est certa, stante opposita auctoritate tot doctorumquiillam negant. — Quapropter, licet quondam se­ cundae sententiae ipse adhaesi, re tamen melius animadversa, illa non satis proba­ bilis mihi videtur. Dubitatur autem : quaenam anticipatio refectionis sit notabilis, ac vetita sub gravi culpa? Hora enim jejunii moraliter men­ suranda est, ut docet S. Thomas ,8> inquiens: Ad jejunium requiritur hora de­ terminata, non secundum subtilem exa­ minationem, sed secundum grossam aesti­ mationem ; sufficit enim quod sit circa horam nonam. — Hinc, Alii dicunt, anticipationem notabilem esse plus quam hora; idque asserunt Sal­ mant. d> ab omnibus admitti: sed Natalis Alexander reprobat. — Alii vero communiter assignant ut gravem, anticipationem i™ unius integrae horae: ita Natalis ”, Silvius *°, Azor ”, Holzmann ·), Concina “, 1 Tr. 12, cap. 1, §2, n. 2. — 1 In Buscnb , hoc loc, Jejunio, n. 448. · Less., loc. du, u. 11. - Tambur., Decal, animadv. 3. — Fïanroja, loc. cit. — Aror, part. 1, lib. 7, lib. 4, cap. 5, $ X n. 17. — ’ Tr. X cap. 4, append., η. IX - cap. 11, qu. 4. — Silvest., v. Jejunium, quaer. 4, v. Ter­ Aror, part. 1» lib. 7, cap. 9. qu. 1. · Navar., Man , cap. 21, tium. — Paludan., in 4, dist. 15, qu. 4, art. 4. concl. I η. IX · Diana, port 10, tr. 14, rcsol. 61 ; et part. 4, tr. 4, 1 Pan. 1, lib. 7, cap. 11, qaaer. 4. — · In 2—2··, qu. 147, n. 3. — “ Tr. 30, disp. 3, punct. 2, $ 3, n. 3. — “ Lib. 4, (nam. 31). — Navar., Man., cap. 21, η. 27, v. Septimo. — resol. 142. — · Lib. 3, part. 2, n. 1280. — · Tr. 1. exam. 13. art. 7, concl. X — 1 Dccal., hb. 4, cap. 11, n. 51. Cfr. etiam tr. 8, cap. 1, n. 11. — u Dc Praec. Eccl., n. 7. — u Tr 23, Cajetan., Sum., v. Jejunium, cap. 1, post mcd. - Z>ss., cap. 3, n. 28. (edit Lu Natalis Alexander, loc. cit., scribit : « Pri­ vilegia nescio quae obtendentes! » Et re qui­ dem vera, simile privilegium memoratur a Sorbo, in suo Compendio privilégier. Mendi­ cantium, v. Jejunium, n. 5; at signatur lit­ tera o parva, quae indicat esse oraculum vi­ vae vocis non authenticum. 1017. - a) Bonacina, disp. ult., dc Praec. Eccles., qu. 1, punct. 3, n. 10, v.f., id sane ad­ mittit; sed « solum... dum alioquin inservientes aut intenta voce legentes nimium defatiga­ rentur vel debilitarentur, non praegustato aliquo cibo..., nisi forte cibus sit modicae quan­ titatis ». *) S. Benedictus, Rcgul., cap. 38, ita prae­ scripsit lectori hebdomadario, absque ulla di­ stinctione inter dies jejunii et alios. Unde vi­ dentur haec allegari dumtaxat ut exemplum ad confirmandam consuetudinem, in mona­ steriis existentem, quod lectores ante mensam aliquid comedant c> Azor, part. 1, lib. 7, cap. 10, qu. 7, v.f., adducit Silvestrum, qui concedit aliquid cibi ante potum sumere, « dummodo tamen cibus non sit panis, herba, arboris fructus, sed exi­ gua medicamenti portio sive frustum » ; quam doctrinam Azor non reprobat Reginaldus, a Diana quidem citatus ut refert Busenbaum, negat tamen dumtaxat frangere jejunium eum, « qui per modum me­ dicinae modicum cibi sumere compellitur, vel ne potus quo indiget ei noceat». 1018. - a> Affirmant sane, modo non fiat in fraudem jejunii: ut si quis biberet, non ob 398 LIB. HI. - TRACT. VI. — CAR. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. citat D. Thomam, Silvestrum V, Sanchez, soœert Bonacina,J etc — Sed recte contradicunt abum quo tie. btbftar, Salmant. ’ cum Cajetano * 1λ , Abulensi %etc.; illicitum. .... tl qui dicunt, nequaquam D. Thomam nec alios citatos a Leandro, id permittere to­ ties quoties, sed tantum vix pro una vice «.· in quo consentiunt ipsi Silmant. et Con­ cina *. — Alii vero, ut Elbel3 cum com­ munissima (ut asserit), Sporer Lay­ mann Croix *), id permittunt si non fiat frequenter 1019. - Quaeritur 2°. Ah electuaria frangant jejunium ? *. Eiectu Electuaria dicuntur ea quae ex electis ru, qcid. “ rebus, puta ex saccharo et junipero aut cedro conficiuntur, vulgo dicta conserve; ut Concina ‘ et Elbel a>, cum D. Thoma a) (loco mox citando). — Non autem intelliguntur potiones de caffé et herba thi, quae omnino ad libitum quidem permit­ tuntur, ut bene ajunt Croix *, Holzmann , * Milante ’, et Elbel3 cum communi. u i ï<2icv De praefatis autem electuariis sic docet Sun"0"^ D. Thomas’, ubi ait: Electuaria, etiamsi aliquo modo nutriant, non tamen princi­ paliter assumuntur ad nutrimentum, sed ad digestionem ciborum. Unde non sol­ vunt jejuntum, sicut nec aliarum medici­ narum assumptio: nisi forte aliquis in fraudem electuaria in magna quantitate assumat per modum cibi. — Hanc doctri­ nam S. Doctoris communiter sequuntur Holzmann ’°, Elbel ”, Sporer ”; et Sal­ mant. 13 cum Cajetano b>, Lessio, Navar­ ro b>, Laymann, etc. An autem haec, ob solam delectationem sumpta, jejunium laedant ? Negant Salmant. 14 cum Abulensi et s>,:Silvestro: modo sumantur in parva quantitate. Utuntur ratione D. Thomae, scilicet quod electuaria non sumuntur ad nutrien­ dum, sed ad digestionem adjuvandam. Sicut vinum, etiamsi vere nutriat et ad delectationem sumatur; tamen, quia non est ad nutriendum institutum, non frangit jejunium. Sed oppositum tenendum cum Concina ”, qui citat Leandrum, Fagundez^etc., «■». nium. 1 Tr, 23, cap. 2, num 68 et to. — Salmant., loc. cit., n. 447. — 11 Tr. 3, cap. 4, append., η. 14. — “ Tr. 23, cap. 2, n. 6«. — · Diuert. 2, dc JeJun., cap. 13, n. 3. — * Pan. 3, confer. 15, dc Jelunio, num. 446. — · Loc. cit., cap. 8, num. 52. · toi., lib. 4, cap, 2, num. 11. · Laym., lib. 4, tr 8, cap. 1, num. 7. — 14 Loc. du, num. 53. - Abulcns., in n. 8. — · Lib. 3, part. 2, n. 1292. — 4 Dc Pracc. Bedes., Maith,, cap. 6, qu. 169, v. f. - Si/vest., v. Jejunium, num. 21, v. Dices /. — 1 Exercitat. 23, super propos. 23 num. 9, i. f. — u Dissert. 2, dc Jejun., cap. 8, num. 8 · Alex. VII, pa< 257. — · Loc. cit., n. 433. — · 2· 2 *·, Lcami. a SS. Sacram., de Praec. Eccles., tr. 5, disp. 5, qu. 147, art 6, ad 3. — * Loc, cit., v. Rcsp. 2. — 11 Loc. cit., qu. 15. sitim sedandam, sed ut posset sumere illud parum cibi. b> Silvester, v. Jejunium, n. 9, v. Secun­ dum; sicut et Cajetanus, in 2a™ 2a‘, qu. 147, art. 6, dub. 2, et Abulensis, in Matth., cap. 6, qu. 169, perspicue innuunt id licere una tan­ tum vice. Et primo quidem Silvester ait: « Et si... licitus est mane potus etiam vini sine fraude, licitum etiam aliquid sumere pro stra­ mento potus ne obsit, modo cesset omnis fraus circa intentionem et indiscretio circa quanti­ tatem ». — Cajetanus autem et Abulensis con­ tra, id concedunt in potu vespertino: < An usus comestibilium (sunt verba Cajetani) sit per modum medicinae licitus tam vespertina hora quam aliis horis?» Et respondet: « Li­ cet priscis temporibus non fuerit forte licitum sumere fructus, herbas aut buccellam panis, ne potus lavet stomachum...; hodie tamen omnia licita sunt per modum medidnae in vespertino potu, fraude cessante ». Sanchez, Consil. mor., lib. 5, cap. 1, dub. 22, n. 3, requirit ut fiat in parva quan­ titate. — Bonacina autem, disp. ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct 3, n. 4, cavendum esse ait, ne saepius in die fiat — Denique S. Thomas, ut recte notant Salmant, non agit de prae­ senti quaestione, in 4, dist. 15, qu. 3, art. 4, solut. 1, citat a Leandro. d) Sporer, tr. 3, cap. 4, Append., η. 14 ; Laymann, lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 7, aliquid comedendum concedunt, sed in parva quan­ titate. — Croix, lib. 3, part. 2. η. 1293, me­ diam unciam tantum permittit. <9 De eadem re ita B. Doctor in Horn, apost., tr.12, n. 11, in fin.: « Nonnulli hoc per­ mittunt toties quoties bibendum erit, ne potus noceat; sed hoc, ut recte dicunt alii, vix potest permitti semel atque iterum in die». 1019. - a> Elbel, loc. cit., n. 447, dicit ele­ ctuaria seu confecta. Nec citat pro horum de­ finitione S. Thomam, cujus textum vide infe­ rius apud S. Alphonsum. b> Cajetanus, a Salmanticensibus ut S. Al­ phonsus asserit dtatus, dicit solummodo, in 2°m 2Λΐ, qu. 147, art. 6, dub. 2, fructus, her­ bas, panem, licita esse « per modum medici­ nae » in potu vespertino, fraude cessante. — Navarrus pariter, Man., cap. 21, η. 13 (al. in edit. 1573, η. 12) negat universim eos jejunium frangere, < qui aliquid praesumunt causa me· * ... sumunt illud in cibum, sed in medicinam ». c) Fagundez, de 4« Praec. Eccl., lib. 1, DUB. 1. 399 - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. ac Diana coordinat. *. Ratio, quia ideo ele­ ctuaria licite sumuntur in parva quanti­ tate, eo quod, cum assumuntur ut medi­ camentum, adest sufficiens causa excusans a veniali; cum autem sumuntur ad dele­ ctationem, deficit causa, et propterea ne­ queunt sumi sine culpa. — Nec obstat ratio D. Thomae, ut supra opposita; quia, cum dicat S. Doctor non posse ea sumi per modum cibi, utique consequenter excludit posse sumi ad delectationem. Neque etiam valet paritas vini; nam vinum per se ha­ bet rationem potus, et non cibi, ut per se habent electuaria. Qoievii Caeterum ad excusandum sufticit quae“d‘“' trl- libet rationabilis causa, licet non tam graul'vis,puta ad digestionem ciborum, ut ait S. Thomas; sive ad confortandum stoma­ chum, ad tollendum foetorem oris, ad conservandam vocem, et similia: ita Spo­ rer * et Elbel 8. — Et sic probabiliter ex­ cusantur ii qui aliquid sumunt ne vires deficiant, quando prandium differre debent ultra horam communem, ut docent Palaus4 cum Azor, Toleto, Sà Navarro; et Va­ lentia, Lessius ac Laymann, apud Croix8. 1020. - Quaeritur 3°. Per quantum tem­ poris prandium moraliter non interrum­ patur, ita ut illud continuari possit? nt *Qu Tamburinius”, et Filliuccius apud Dia­ rii e»»e , ,. . ’ . r ^«ruptio na7 dicunt, si nulla adsit causa, non in- prandit line terrumpi prandium per quadrans cum di­ midio; etiamsi decreveris non amplius co­ medere. Immo Elbel a> concedit id etiam per semihoram. — Per horam vero procul dubio interrumpitur prandium; ut Salmanticenses ·. Quando vero intercedit negotium, Sanchez * cum aliis, et Viva10 dicunt nec etiam per horam prandium interrumpi. — Immo Joannes Sanchez extendit adhuc ad duas horas *>. Et quamvis hoc non admittant Salmant.'1; attamen Tamburinius^ cum Fagundez %' et Lezana Diana, apud Croix absolute concedunt: et sane pro­ babiliter, quando quis non sufficienter se refecit, ut ait Holzmann “. — Immo Croix14 cum Leandro d), Stephano et Pasqualigo, adhuc probabiliter concedunt, quantumcumque sit sero, posse eum redire ad prandium: dummodo (addunt) retinuerit intentionem redeundi, et non sufficienter se refecerit. Sed casu quo aliquis non pos­ set tolerare jejunium sine magno incom­ modo, puto etiam sine illa intentione posse redire; quia Ecclesia nunquam intendit obligare ad diem transigendum sine suf­ ficienti refectione. Et hoc concedere vi­ dentur etiam ipsi Salmant.14 cum Lessio, Trullench et Filliuccio. Quaeritur 4°. An quis, postquam surrexit a mensa animo non amplius come- ‘6. (Cfr. ipsum Diana, part. 10, de Pnncip. moraliL, cap. 12, n. 38. — · Conii 1. mor., lib. 5, 14, — cap. 1, dab. 24, η. I. — w De Praec. decal., qu. 10, art. 2, 1 Part. 3, confer. 15, n. 447. — · Tr. 30, disp. 3. punct. 2, n. 4. — Joan. Sanch., Select., diip. 52. n. 4, v, f. - u Tr. 23, § 2, n. 3. · Aaor, part. 1, lib. 7, cap. 9, qu. 1 - To!ft., lib. 6, cap. 2, n. 5. - Navar., Man., cap. 21. η. IX — Valtnl., in cap. 2, n. 49. — Diana, part. 1, tr. 9, resoL 32, et part. 10, tr. 14, resol. 62. · “ Lib. 3, part. 2, n. 1279. — u Dc Praec. 2·· 2··, disp 9, qu. 2, punct. 3, v. Quocirca · Lass., lib. 4, Eccles., n. 22. — 11 Loc. cit. - SUphan. a S. Paulo, tr. 1, disp. 5. num. IIX · Pa^nal., Prax. jejunii, decis. 121, n. 5 1 Tom. 4, tr. 6. re *>l. tr. 14, resol. 60). — · Tr. 3, cap. 4, append., num cap. 2, n. 11. - Laym., lib. 4, tr. 8. cap. 1, n 6. - » Lib. 3. part. 2. n. 1282. - · Decal., lib. 4, cap. 5. § 2. n. 16. - Fill., tr. 27. part. 2, n. 41. - ’ Part. 1, tr. 9, resol. 32. - · Tr. 20, cap. 4, n. 2, idem habet quod Navarrus, in praecedenti nom relatus; ct in suae doctrinae confirmationem adducit textum 1). Thomae de electuariis, cum hac adjecta limitatione: Ne fiat in fraudem jejunii. d) Sà male citatur a Palao; hoc enimt v. Je­ junium, n. 8, non habet. 1020. - Elbel, confer. 15, n. 438, utique id concedit ei qui · vel necessitatis vel urba­ nitatis etiam causa» prandium interrumpit, ut loquitur in casu, ante n. 437 posito. b) « Nisi tamen (addit) a mensa surgat cum voluntate non prandendi amplius». ') Tamburinius, loc. cit., n. 17, adducit Sancii sententiam, quam ipse quidem non re­ probat ; « sed, inquit, nimis id esse putat Esco­ Lfss., et 6. — “ Tr. 23, cap. 2, n 50, i. f. · lib. 4, cap. 2. n. 18. · Trull.. lib.X cap. 2, dub. 3, n.5. - Fill., tr.27, part. 2, n.24 bar ». — Fagundez autem (a Tamburinio non citatus), loc. cit., cap. 4, n. 3, universaliter ne­ gat eos jejunium violare, « qui e medio pran­ dio surgunt ad aliquid occurrens, et postea redeunt ad continuandum prandium: in iis enim circumstantiis, non est ex intentione nisi unica comestio». — At Lezana, quem adducit Croix ut refert S. Alphonsus, ait in Sum., v. Jejunium, n. 4, eum posse prandium perficere, absoluto negotio propter quod illud interrupit, « aliqua etiam mora temporis, pru­ dentis arbitrio judicanda, interjecta.., si animo continuandi illud discessit ». <*) Leander citatur quidem a Croix ut asse­ rit S. Alphonsus, sed haec tantummodo habet, de Praec. Eccl., tr. 5, disp. 5, qu. 33: « Re- imerru- LIB. HI. - TRACT. VI. — CAP. 111. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. dendi, possit iterum ad comedendum re­ horas, saltem pro Germanis, juxta eorum Ο·-'* proüKu dire? morem. Sed Croix merito dubitat an haec ne ad tni Surgen» Negat Navarrus. — Sed affirmant Les­ consuetudo sit approbata. Nisi (ut ait) post ικ*. animo non am pliai e- sius * , Roncaglia ·; ac Bonacina *>, Trul­ duas circiter horas apponantur sola bel­ deadi.qaan do ponit re­ lench et Villalobos, apud Salmant.a, qui laria vel cibi leviores; maxime si postea dire. merito probabile putant, si convivae adhuc vesperi omittatur refectiuncula. Hocque comedant f), vel si in mensa apponatur ego nec approbo nec reprobo. aliud ferculum, quod ille ignorabat appo­ 1021. - « Excipe tamen 1°. Si quis suotii b ‘r nendum <4 ut ait Sanchez4, et Salmant.5 « meret lac, jusculum et similia, quae, sive cum Villalobos; quia adhuc moraliter cen­ « sorbeantur sive comedantur, non habent setur idem prandium durare. -« rationem potus, sed cibi, ac principaliter Sumcoi Id autem quod dicunt Navarrus, Sil­ « referuntur ad nutriendum ». — [Est com­ Jentaculum cauta itine­ vester et Paludanus, scilicet quod qui cau­ mune apud Salmant.B cum Sanchez, Trul­ ri», nec proficiiceni, te­ sa itineris mane jentaculum sumpserit, lench, etc.l. netur jeju­ nare non tenetur ad jejunandum si postea non « 2°. Si quis poma, pira, vel etiam uvas laedat jtproficiscatur; recte id negant Salmant., « in magna quantitate sumeret; quia ha- jsniio. ' Limitatio. Lessius, Trullench et Filliuccius h>: nisi « bent rationem cibi. Dicastillus et alii quando per illam unicam comestionem « sex, cum Diana 10 ». [Etiamsi solum suc­ non possit is reliquo die commode jeju­ cum deglutias. Salmant.’*. Et idem de uva; nare. Nam alias, cum essentia non adhuc ex communi. Salmant. ** , contra Pasqua­ sit destructa, tenetur utique jejunium ser­ ligo — Et idem dicit Viva 18 de pepo­ vare. nibus, vulgo melloni d' aequa, ut est com­ Quaeritur 5°. Quamdiu liceat protra­ munissima; contra quemdam anonymum, here prandium? qui improbabiliter contrarium scripsitl. Protrahe­ Probabiliter respondent Tamburinius0, « 3°. Nisi quis in magna quantitate elere pran­ dium ad et Croix7 cum Fagundez licere usque « ctuaria in fraudem jejunii sumeret. — duas horas, ad duas horas. — Immo Elbel8 cum Go­ « Qui vero in potu valde excederet, conlicitum. bât concedit usque ad tres vel quatuor « tra temperantiam quidem, non tamen Navar., TAxn., cap. 21, n. 14. — « Lib. 4, cap. 2. η. II. • Part. 3, confer. 15, n. 437. · Gobat, Quinar.. tr. 5. cap. 26, — · Tr. 9, qu. 2, dc jejunio, cap. I, qu. 2, reap. 1, v. f. Trull., Hb. 3, cap. 2, dub. 3, num. 13. - Vtllal., part. 1, n. 6 ct aeqq. — Croix, loc. dt. — · Tr. 23, cap. 2, n. 67. · Sanch., Consil. mor., Hb. 5, cap. 1, dub. 23, n. 1. · Tndl., tr. 23, diff 6, n. 2. - · Tr. 23, cap. 2, n. 50. - « Comi!, Ilb. 3, cap. 2, dub. 2, num. 15. — Dicast.. tr. 4. dc Sacram. mor., lib. 5, cap. 1, dub. 24, n. 5. — · Loc. du, num. 50. - Villal., loc. dt,, n. 2, i. f. — Salmant., loc. dt. — Less., Euch., diep. 2, dub. 5, num. 86, 91 ct 92. · »· Part. 9, tr.6, rcsol. 14, v. Relinquendo. — 11 Loc. dt., num. 64, i. f. — lib. 4, cap. 2, n. 18. — Trull., loc. cit, n. 5. — · Decal., “ Tr. 23, cap. 2, n. 66. — “ Dc Pracc. decal., qu. 10, art. I, lib. 4, cap. 5, § 2, n. 15. — ’ Lib. 3, pari. 2, n. 1283. — n. 8, v. Tertio. spondeo. Quod ille qui (etiam ob justam cau­ sam) interrumpit per amplius quam per duas horas prandium seu coenam, non possit abs­ que violatione jejunii, ad ipsam complendam redire, si comedens alias in prima comestione sumpsit cibi quantitatem sufficientem ad jeju­ nium tolerandum ». Bonacina, disp. ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct. 3, n. 10, id sane affirmat, modo redeat « intra breve tempus ». Quod et Trul­ lench dicit: si nempe sint alii convivae et re­ ditus contingat intra breve tempus. f) Idemque dicunt Lessius, Roncaglia ct Trullench. Roncaglia hanc eamdem clausulam habet. Navarrus, Man., cap. 21, η. 27; Silve­ ster, v. Jejunium, η. 21, v. Secundum; Paludanus, in 4, dist. 15, qu. 4, art. 5, opin. 3, (n. 4SJ; et Filliuccius, loc. cit., n. 24, (pro oppo­ sita sententia inferius citandus) loquuntur in universum dc eo qui culpabiliter mane jen­ taculum sumpsit. O Fagundez a Croix parum diligenter ad­ ducitur; negat enim solummodo, lib. 1, cap. 3, n. 5, aliquid determinatum esse, quoad tem­ pus in prandendo insumendum. 1) Pasqualigo valde timide, ut ipsi Salmant. notant, communi sententiae (quae est opinio etiam S. Alphonsi) contradicit, immo potius eidem adhaeret; siquidem, dc Jejunio, de­ cis. 136, n. 5, de sententia quae negat frangi jejunium per uvarum comestionem, scribit: « Haec ut probabilia proposui; ea tamen me­ liori judicio examinanda relinquo». Et n. 6, subdit: «Haec posteriora verba: Ea tamen meliori judicio examinanda relinquo, suffi­ cienter poterant ostendere, prout ostenderunt ut plurimum lectori, quod hanc sententiam non teneam... Unde, ut clarius me explicem, dico me supradicta solum proposuisse, tam­ quam ea quae videri possent probabilia, non DUB. L - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 401 « contra jejunium peccaret, saltem mor- tam vocat); et Salmant. *° cum Lessio,Lay­ mann, Palao, Bonacina et aliis commu­ « taliter. Laymann * ». 1022. Quaeritur hic 1°. An potus vini niter. — Ratio, quia, ut ipse D. Thomas11 docet : Statutum positivae legis non atten­ frangat jejunium? Non dubitandum quod, ut testantur dit intentionem observantis, sed ipsum plures Patres, S. Chrysostomus, S. Hiero­ actum; eo quod modus virtutis non cadit nymus, S. Basilius, etc., juxta primam Ec­ in praecepto, sed est finis praecepti. Si clesiae disciplinam, antiqui Christiani in igitur modus virtutis seu finis praecepti Vinum jejuniis omnino vino abstinebant. — Sed non cadit sub praecepto: ergo non peccat ctnira ti­ tia vel ad nec etiam dubitandum quod hodierno tem­ contra praeceptum qui modum virtutis digestioseu finem praecepti non observat; quia sttn non pore potio vini non est interdicta, si su­ fitnpL matur in comestione vel extra, ad sedan­ utitur jure suo. Neque huic obstat dicere quod si hoc dam sitim vel ad digestionem juvandam. Sic docet S. Thomas ’: Non autem intendit esset, non peccaret qui sine justa causa Ecclesia interdicere abstinentiam (alias laborem assumeret, ut posset jejunium sumptionem, juxta Billuart) potus..., licet solvere (quod verum non est, ut dicemus aliquo modo nutriat. Et patet ex can. De­ in Dub. seq., n. 1045, v. An autem). — A ppotllio nique 6, dist. 4, ubi Gregorius Magnus Sed respondetur, aliud esse apponere im­ impedimen ­ sic ait: Vinum quoque ita bibere permit­ pedimentum contra praeceptum ; aliud, ti contra praeceptum titur, ut ebrietatem omnino fugiamus. — contra finem praecepti. Quando labor as­ et contra fi­ prae sumitur ad non jejunandum, peccatur qui­ nem Attamen ccpti. Dubium fit: an vtnum sumptum extra dem contra jejunii praeceptum; eo quod refectionem ad sedandam famem laedat Ecclesia, praecipiendo jejunium, praecipit simul non apponere impedimentum pro­ praeceptum jejunii? Contra fa­ Prima sententia affirmat: quam tenent ximum ad jejunandum. At in nostro casu ce® extra aecstioSilvester Natalis Alexander ·; item potus vini ad sedandam famem non est :ea probaS. Antoninus°>, Abulensis, Reginaldus, etc., contra praeceptum jejunii; sed contra fi­ apud Salmant.4. Et hanc videtur tenere nem jejunii, qui non cadit sub praecepto. D. Thomas5, his verbis : Qui potat extra Et ideo talis potus non est saltem culpa horam unicae comestionis, non dicitur bis gravis, et forte per se nec venialis; quia manducare, et propter hoc nec statutum potu vini non omnino frustratur finis je­ Ecclesiae frangit: nisi fraudem faciat, junii, sicut frustratur per sumptionem cibi quia legem violat, qui in fraudem legis qui ab Ecclesia vetatur. Quaeritur 2°. An frangat jejunium po­ aliquid facit. Ratio igitur hujus sententiae est, quia, licet bibens vinum ad famem tus cervisiae, ex hordeo et cerasis con­ exstinguendam non peccet frangendo jeju­ fectae; aut aquae mixtae saccharo et succo nium, peccat tamen frustrando finem je­ cinnamomi vel mali cedrini, vulgo dictae limonata sive sorbetto? junii. — Haec sententia est probabilis. Certe, si cum parva aqua magna rerum Poiu» «x « Hobati s. ed probabilior est _mihi, sententia opliai non _ __ r harum quantitas misceatur, jejunium fran- ?ruauani irmiijeju· posita, quam tenent Sanchez \ Navarrus ’, Azor e, Roncaglia · (qui hodie cer- gitur. Secus, si parva quantitas cum ma1 Lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 7. — S. Chrysost., Ad popul. Rr^in., lib. 4, num. 153. · · Tr 23. cap. 2. n. 55. — · In 4, Antiochen., homil. 4, n. 6. Cfr. Mignc. Patrol. graeco-lat., dial. 15. qu. 3. art 4, aolut. 1. ad 1. — · Consil. mor., Hb. 5. tom. 49, col. 68. — S. Hier on., epist. C Theophil Alexan­ drini, D. Hieronymo interprete, n. 8. Cfr. Mtgne, Patrol. cap. 1, dub. 23, n. 4. — 1 Man., cap, 21. η. 13. — · Part, i, Hb. 7. cap. 10. quacr 7. — · Tr. 9. qu. 2, dc Jejun . cap. 1. qu. 6. rc^p. 1. — w Tr. 23, cap. 2, n. 56 - 2>xs., lib. 4. Ut., tom. 22, coi. 820. — 5. Basil., de Jejunio, homil. 1, n. 9 et 10. Cfr· Migne, Patrol. graeco-Ut., tom. 31, coi. 182. — 1 2 * ··, qu. 147, art.6, ad 2. · ΒιΙΙηατΙ.,Λζ Temperantia, dittert. 2, art. 5, 5. v. Dico juxta. — · Lib. 4, cap. 5, art. 7, rcg. ι4. — Abulensis, in Maith., cap. 6, qu 164. - autem quia ita teneam... Ex ea autem ratione hanc opinionem non teneo, quia uva in morali existimatione habetur pro cibo». Cfr. etiam S. Doctorcm, in fine n. 1022, v. Instabis. S. Alfromii, Opera moralia. — Tom. 11. cap. 2, n. 10. I.aym., lib. 4, tr 8 cap. I, n. 7. · Palans, tr. 30, disp. 3. punct. 2. § 2, n. 4. Bonac.. disp ult., de Pracc EccL, qu. 1. punct. I, n. 7 el 8. — n In 4. dist. 15, qu. 3, art. 4. solul. 1, ad 3. 1022. - <0 Silvester, v. Jejunium, num. 9. S. Antoninus, part. 2,1 it.6, cap. 2Λ 9,Potus autem, aliorum sententiam reterunt, quam utique ncc reprobant. 402 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. HI. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. gna quantitate aquae ; quia tunc judican­ 1023. - Quaeritur 3°. Ah potio chocotur isti veri potus: eo quod alia quae cum latis frangat jejunium? aqua miscentur ita liquefiunt, ut videantur Prima sententia, quam tuentur card, ο · propriam naturam amisisse. — Ita com­ Brancatius11, Escobar1*, Hurtadus1», Holz muniter Wigandt ’, Roncaglia *, Elbel3 mann w, Viva item Machado a), Davila, cum communissima, Concina 4, Viva *, Henriquez, Quintanadvenas, apud Guime Mazzotta ·; Croix ’ cum Leandro et Sté­ nium; et probabilem putant Felix Pote­ phane; Tamburinius * et Salmant. . * stas et Tamburinius14 (qui testatur pro­ Nec obstat dicere quod aqua mixta babilem etiam censuisse card, de Lugo), saccharo, cum congeletur, mutet naturam. negat jejunium frangere, modo fiat usus — Quia mutatio naturae importat priva­ illius ut est in Mexico; non autem si su tionem prioris esse, ad quod redire non matur ad instar densae pultis, puta si mi­ possit: sed aqua congelata liquefit statim sceatur aquae in majori aut aequali quan­ ac ori admovetur; ergo naturam non titate. Fundamentum hujus sententiae est, mutat. Confirmatur: Si gelu mutaret na­ prout aliqui ex citatis auctoribus dicunt, turam, accideret quod in speciebus con­ quia ratio potus sumitur a materia praegelatis vini post Consecrationem desineret dominante, quae hic est aqua. — Et hoc ibi esse Christus; sed hoc est contra ru­ modo sentiunt citati auctores hanc potio­ bricam Missalis ‘°, ubi praecipitur ut si nem posse sumi toties quoties libuerit; sanguis congeletur, debeat igne liquefieri feruntque Hurtadus et Illsung apud Holz­ et sumi. mann, eam licitam declarasse S. Pium V, Instabis: Si quis uvam manibus expri­ Gregorium XIII et Paulum V. mat, et succum tantum deglutiat, quippe Secunda vero sententia, quam tenent juu, Laymann ej Pater c’°' ** ' jejunium frangit: unde non refert quod Sanchez e>, Silvius aqua illa liquefacta deglutiatur. - Sed Concina ”, Salmant. *·, Diana Ronca­ respondetur: Liquor intra uvas non est glia *°, Tamburinius *' et alii plures, docet quidem in forma potabili, sed in forma frangere jejunium. — Ratio, quia illa tan­ cibi, et per masticationem deglutitur; sed tum potio habet rationem potus, quat aqua congelata non jam per masticatio­ inservit ad vehiculum alimenti; non vero nem deglutitur, sed ore immissa, cito per quae ipsa alimentum est, ut est lac et se ipsius oris calore liquefit et ad pristi­ jusculum : ita et chocolates. Alias, si quis num statum redit, sicque naturam potus pisces contunderet et in aqua mixtos su­ meret, nec iste frangeret jejunium. non amittit, et ut potus habetur. ' Tr. 5, exAm 4, num. 97. - · Tr. 9. qu 2. dc Jejun.. *p. c 1, qu. 6, re *p. 2. - · Pari- 3, confer 15, dc Jejun. *, n. 433 — 4 Divert. dc Jejun , cap. 8, n. 9. — · Dc Praec. decal., qu 10. art. 1, num. 8. v. Hinc. — · Tr. 2» dhp I, v Circa. — Davi la Padilla, Historia de la Fondation y discurso de Ia Provincia de Santiago de México de U Ord. de Predicad.. lib. 2, cap. £4. - Joannet He urique Quaettion. practic., *cct. 16, qu. 17, n. 45. · Quintanadi , qu. 4, cap. 4, $ 1, qu. 4, v. Trrtio. — ’ Lib.JJ, part. 2 de Praec. Eccles, Lrand a SS. Sacrament., de Praec. *» Eccle ., tr. 5. dhp 5, qu. 4 Stephan a S. Paulo, tr 1, diip. 5, Jejun., propo« 2, n. 2 et seqq. — ** Decal,, lib. 4, cap. 5. num. 91. — · Dc Praec. Eccl e *., append., cap. 5, num 74 et 75. · ///.<., tract. 4, ditp. 1. num- 39. - Mohm., de Praec. Eccles., n. 21. — 11 Divert- 2. n. 1292 tr. 4, cap. 5, num. 8. — » Tr. 23. cap. 2, η. 57. - " De Defecti b. X. H « Cardin. tr. 3, lingul. 86, n. 8. - Guinicn., tr. de S 2, num. 13. — Thom. Murtad., Résolut, mor., tract. 10. Λ> J «CMC MS Maria BrancaJhts, Di Mer t. de potu Chocolat. de Jejun.. cap. 9, num. 4. — ’· Tr. 23, cap. 2. num. 60. — — “ Theol mor., lib. 45. n. 212. — u Thomat Hurtadus, ** Part. 4, tr. 4, resol. 194. — · Tract. 9, qu. 2, dc Jejun. Résolut, mor., tr. 10. num. 13 et %eqq. — »· Dc Praecepi. cap. 1, qu Ecdes.. n. 21. — 14 De Praec. decal., qu. 10, art. 1, n H, num. O. 1023.Machado,Perfetoconfessor, lib. 2, part 4, tr 3, docum /, n. 8. videtur utique huic opinioni favere; contrariam enim primo loco refert; postremo autem loco, opinionem quae negat chocolatem frangere jejunium, quia nempe in Hispania et m Indiis habetur ut potus usualis quibus ipse addit hoc ita ve­ rum esse, ut fere nemo scrupulum sibi faciat potionem illam sumere dic jejunii. Felix Potestas, in suo Examtom. /. n. 2877, dicit hanc sententiam valde sibi pia cere; et n. 2879, probabilem vocat eam sen­ 6. resp 3. — n Decal., lib. 4, cap. 5, § 2, tentiam quae negat absque ulla limitatione, jejunium ejusmodi polione violari. Sanchez, Cons il. mor., lib. 5, cap. 1, dub. 23, η. /; Silvius, in 2a”· 2af, qu. 147. art. 6, v. Refectionis ; Laymann, lib. 4, tr. 8, cap-l.n. 7, generaliter dumtaxat loquuntur dc liquidis quae, licet trajiciantur per modum potus, referuntur tamen ad nutriendum, DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. Pruna κη· teiua. pro t*Wicr lub hsiutioflc. 403 Hoc tnmen non obstante, prima sen­ sali consuetudine, quam sciunt et tolerant tentia probabilior mihi est (sub limitatio­ praelati Ecclesiae, quae consuetudo in hac nibus tamen, ut infra dicam). — Ratio, parte legi derogavit. Haec autem ratio quia potus chocolatis eo modo quo ad­ consuetudinis (etsi in alio casu) confirma­ mittemus, licet non habeat rationem po­ tur ex D. Thoma , * ubi disserens de ope­ tus, cum non deserviat ad exstinguendam rariis et peregrinantibus, an excusentur sitim (ut certe sentio), et licet aliquo a jejuniis, ait excusandos esse si immineat modo nutriat; habet tamen rationem me­ necessitas; et deinde subdit: Videtur ta­ dicinae, quatenus juvat ad vehendum men in talibus recurrendum esse ad su­ cibum, sive ad caput ac stomachum con­ perioris dispensationem, nisi forte ubi est fortandum. ita consuetum; quia ex hoc ipso quod prae Unde de hoc potu idem dici potest, lati dissimulant, videntur annuere.—Cum quod diximus supra de electuariis n. 1019 vero ratione consuetudinis potus choco­ cum D. Thoma 1, ubi ait: Electuaria, latis admittitur, censeo cum Saknant. ”, etiamsi aliquo modo nutriant, non tamen hanc consuetudinem non adesse, nisi pro principaliter assumuntur ad nutrimen­ uno tantum cyatho in diem; non toties tum, sed ad digestionem ciborum, unde quoties, ut alii dicunt. non solvunt jejunium, sicut nec aliarum Quaenam autem quantitas censeatur medicinarum assumptio. Sed hac ratione parva, et juxta usum hodie permitti medicinae non licebit sumere chocolatem possit ? nisi in parva quantitate, et cum aderit Sane improbabiliter Pasqualigo11 putat aliqua rationabilis causa, eo modo quo nimiam mediam unciam chocolatis, ut licitus est usus electuariorum. Hinc Pater possit sumi pro parva materia, inepte di­ Milante *, loquendo de electuariis, recte cens quod hujusmodi quantitas plus nutrit ait: Eoque etiam ex fine, in praesentia­ quam sex unciae alterius cibi: unde tan rum chocolatam ad consolidandum sto­ tum admittit octavam vel sextam partem machum viri probi in moderata quanti­ unciae. Et huic opinioni videtur adhaerere tate permittunt. Pater Concina ”, ubi ait solum posse ad­ Accedit alia ratio extrinseca univer­ mitti aliquid pulveris chocolatis cum aqua salior et forte potior, nempe consuetudinis ita admixtae, ut aqua sapida efficiatur, et jam hodie communiter receptae, quae ne­ stomacho attemperetur: caeterum non gari non potest; et quam etiam testantur dubitat chocolatem posse sumi per mo­ Salmant.8, et Viva4, Tamburinius5, Holz­ dum medicinae ad instar electuarii. — mann4 ac Felix Potestà’, cum Roncaglia5, Contra vero, merito Salmant. ” rejiciunt ubi sic ait: Dixi chocolafum ex sua na­ Leandrum 14 et Turrianum qui permit­ tura frangere jejunium. Habeo tamen ra­ tunt potionem duarum unciarum choco­ tionem extrinsecant, qua certum mihi red­ latis. — Alii, ut Pinelo ·) apud Salmant. ·>, ditur potionem chocolaticam non frangere Felix Potestà, ac Auctor adnotationum jejunium: haec autem fundatur in univer­ ad Anacletum 15 permittunt unam unciam 1, qu. 6, resp. 3. — · 2· 2··, qu. 147, • Tr. 23, cap. 2, n. 62, i. t. — 4 De Praec. decal., qu. 10. art. 1, n. 8, v. Idem. Cfr. tamen in propo». 29 Alex. VII, qu. 2, de Jejun., CAp. art. 4, ad 3. — H Tr. jejun., deci·. 141, n. 6 u Tr. 23. cap. 2, n. 63. n. 20. — · Decal., lib. J, cap. 6, $ 2, n qu. 5. § 4. — Felix Petal., torn. 1, num. 2877. — “ Tr. 10, • 2· 2··, qu. 147, art. 6, 3. - · Exercitat 23. «up. propo*. 23 Alex. VII. v. Eadtm ex causa, fol. 257. — 13. — · De Praec. Eccl e·., n. 21. — ’ Exam., tom. 1, num. 2879. — · Tr. 9, “ P rax. — u Dissert. 2, cap. 11, n. 5 ct 6. — — 14 Dc Praec. Eccles., tr. 5, diap. 5, 23, cap. 2, num. 63, de Praec. Eccl., dist. 2, qu. 1, n. 6. d) T urrianus (non dtatus a Salmant.), Sunt, quens, negat quantitatem duarum unciarum mor , part. 1, cap. 256, dub. 24, dicit < ho- communis cibi salis esse ad peccatum mortale. colatis potum licere absque jejunii violatione, Antonius de Leon Pinelo, a Salmant. « si parum habeat admixtum sacchari vel al­ loc. cit., allegatur, ut qui concedat unam un­ terius cibi similis»; violari autem jejunium, ciam cum dimidia pastae chocolatis; at re vera si ejusmodi potioni « tantum cibi admiscetur, Pinelo, Question moral si el Chocolate, etc., ut non maneat in statu potus». Et dub. 27, part 3, n. 20 et seqq., non ita perspicue lo­ non amplius de chocolate, sed generaliter lo­ quitur, nec videtur rem plane determinare. QuAf num quAQtita· concedatur. 404 LIB. Π1. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. et dimidiam chocolatis cum dimidia sac­ chari /Λ Rationabilius tamen card. Brancatius admittit potionem unius unciae chocolatis (cum quinque unciis aquae, ut ait) non frangere jejunium; vel, ut admittunt Esco­ bar «4 Salmant. *>, Viva ", et Renzi cum Hurtado" unam unciam chocolatis cum dimidia sacchari. Spectata autem hodierna consuetudine, Pater Milante1 sic scribit: Dico... in prae­ sentiarum esse absolute licitam chocolatae potionem in moderata sexquiunciae quan­ titate (id est unciae cum dimidia); quia parvitas materiae ex consuetudine intro­ ducta et tolerata ab Ecclesia omnino ex­ cusat a culpa... Dixie ex tolerantia Eccle­ siae, quia ex laudata permissione hodie chocolata m praefata quantitate sumpta, communalis potus semel dumtaxat in die permissus evasit. — Et quidem valde pro­ babiliter: dum communis usus fert, ut mihi constat, non minus quam unciam cum dimidia chocolatis in ordinariis cyathis solere immitti. Dicit autem Viva, quod tunc choco­ lates habet rationem potus, quando uncia chocolatis et media sacchari miscentur septem unciis aquae. — Sed hoc videtur contra communem usum; neque hoc con­ gruit ei quod dicit ipse Viva», et quod proferunt Leander *>, DianaEscobar ', * Potestà, etc., nempe, tunc chocolatem non habere rationem potus, cum illa aequat quantitatem aquae. Unde melius videtur sufficere quod praefata permissa quantitas sumatur cum aqua, quae de more solet in usualibus cyathis adhiberi. Cclku 1024. — « 2° Jejunium non solvitur per teipttttii « collatiunculam vespertinam, etsi haec nofl wbi , JejuBux « non ad somnum, sed ad nutritionem or « dinetur : quia consuetudo permittit βλ « Addo: vespertinam ; quia sine causa non « licet illam sumere mane vel meridie. « Ex justa tamen causa licet utrumque; « ut si fiat ratione debilitatis, negotiorum, « studiorum. Sine ea erit veniale tantum, « cum non violetur substantia jejunii ». [Ita Viva2, et Salmant.3 cum Lessio, To­ leto, Sanchez % Cajetano Filliuccio J ! Branca/., DiMert. dc potu ChocoL. fol. 197. — 1 Exer· art. 1» n. 8, v. Idem. — Pokstà, Exam., tom. 1, η. 2877. — dUL23, rap. propo»,23Alex. VII, v. Oka igitur, ct v. Dixt • De Praec. decal., qu. 10, art. 8, n. 5. — · Tr. 23, cap. 2 tx lokrantia, fol. 256 ct 257. — Fftu, de Praec. decal.. qu. 10, n. 82. · Less., lib. 4, cap. 2, n. 11. · Tokt., lib. 6. cap. 2, n. 5. D Si nempe quantitas illa sex unciis aquae misceatur. Escobar, lib. 45, n. 212, pro vasculo, quod gitara vocitatur, concedit « posse un­ ciam chocolate cum uncia sacchari admisceri ». — Idemque tenet Renzi, in 4 Praec. Eccl., cap. 2, qu. 18. b> Salmant., loc. cit., n. 63, admittunt < uni­ cam unciam pastae chocolati », dummodo non addatur alia materia in notabili quantitate ; • ita ut, tam pasta chocolati quam saccharum quo dissolvitur seu diluitur, ad duas uncias nunquam perveniat ·. • Viva, in propos. 29 Alex. VII, n. 20, communius ait esse et in praxi tenendum, quod potio chocolatis frangat jejunium; sed si quis vellet esse tantum potum usualem ideoque non frangere jejunium, rationem po­ tus habituram esse ait: « quando sex unciis circiter aquae... nonnisi uncia chocolatis ad­ miscetur et media uncia sacchari ». Sed de Praec. decal., qu. 10, art. 1, n. 8, v. Idem, di­ ctam potionem licitam esse ait, si < septem vel octo unciis aquae addatur una unda chocolalae et media sacchari ». Et ita fere etiam Hunadus, Resol. mor , tr. 10, Append., n. 69, quamvis a Renzi dtetur ut refert S. Alphonsus. /) Viva, de Praec. decal., loc. cit., ct «m propos. 29 Alex. VII, n. 20, id praetermittit. Cfr. notam i hic supra. *> Leander, loc. cit., qu.5 in prine.; Diana, part. 11, tr. 6, resol. 53bit ; Escobar, loc. cit., n. 212, id asserunt, quando chocolatis quan­ titas excedit aquae quantitatem. 1024. - Ex consuetudine etiam (ubi haec invaluit) licet aliquid mane sumere. Quaesi­ tum enim fuit a S. Pocnitentiaria : « Utrum permitti possit (in regione Canadensi),ut mane diebus jejunii, parva quantitate sumatur cafaeum aut chocolatum, cum frustulo panis ». Cui S. PoeniL die 21 Novembris 1843, respon­ dit: « Eos, qui talem usum sequuntur, non esse inquietandos ·. b) Sanchez, Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 27, n. 2, satis innuit id non plus esse quam ve­ niale, dum negat comestionis horam, ad jeju­ nii essentiam pertinere. In ceteris omnino concordat. (> Cajetanus, Sum., v Jejunium, cap. 1, i.f. id negat fieri posse, nisi in necessitate cum episcopi dispensatione. In commentariis vero ad 2am 2a·, qu. 147, art. 6, v. Tertii vero, episcopi dispensationem non requirit, nisi quando dubium esset de necessitate. Filliucdus, tr 27, part. 2, n. 28, con­ cordat, loquens de eo qui in meridie cocnulam DUB. I. - DE JBJONJO ECCLESIASTICO. 405 et communi. — Ibidem dicunt Fagundez Sed hic ante omnia animadvertendum, inhi»M«»n et Leander, quod venatio sufficit pro causa praecipue in his attendendam esse ton- .«>·ίο. justa tempus commutandi). suetudinem locorum; ut bene advertunt QmUtu < Quoad ejus quantitatem, communiter Cajetanus10 et alii passim. — Certum enim Miitww. « designatur quarta vel quinta pars inte- est quod ubi agitur de consuetudine, tam « grae coenae; ut contra Diana1, Turria- circa jejunium quam circa omnes alias « num, etc. docet Reginaldus4, Laymann ’, Ecclesiae leges (quibus nemo negat per « Filliuccius4, dicens ita decisum esse in ce- consuetudinem derogari posse), auctoritas « lebri academia theologorum, qui omnes doctorum recentiorum, licet pauciorum, « in quartam partem consenserunt. Idem qui soli de posteriori moderna consuetu­ « probat Escobar ·, si quidem coena ordi- dine testari possunt, pluris facienda est, « naria duarum librarum pondus non ex- et sine dubio praeferenda auctoritati, etsi « cedat; quia talis in reliquis praeceptis communiori auctorum antiquiorum, qui « modica censetur: ac proinde tanto quis nihil de consuetudine imposterum intro­ « magis minusve peccat, quanto magis ducenda scire poterant. Cum autem au­ • vel minus transgreditur. — Adde, qui- ctores de aliqua consuetudine testantur, « busdam locis ex consuetudine plus per- id non temere et sine sufficienti funda­ « mitti saecularibus quam religiosis; nobi- mento asseruisse credendum est. « libus quam plebeis; et in frigidis regioHis positis, omnibus patet quod anti­ • nibus quam in aliis: ut notat Laymann4 quitus, praeter unicam comestionem,nulla • et Bonacina r). — Plus item quibusdam alia refectio cibi permittebatur. — Tractu « in locis, in vigilia Nativitatis Domini (et temporis introductum fuit aliquid parum « alibi in Coena Domini) permitti ex con- sumere fructuum, herbarum, aut dulcia­ « suetudine dicit Medina, Cajetanus f), et rium ad medicinam, ne potus noceret ; ut « Sanchez’, Escobare: quod Bonacina non testantur D. Antoninus et Cajetanus de « improbat ubi ea consuetudo est recepta. suo tempore. — Postmodum consuetudo Qualitax « Quoad qualitatem, in ea prohibentur obtinuit, etiam ad nutriendum sumere ali­ aboruni in inllatione. • cibi ad nutritionem communiter ordi- quid panis et fructuum, usque ad tres vel « nati, quique inter fercula fere appo- quatuor uncias, ut aliqui DD. dicebant ; vel « nuntur. Permittuntur autem leviores, ut usque ad sex, ut alii putabant. —- Recen­ « fructus aliave ex saccharo et meile con- tiorum autem, quod ad quantitatem per­ «fecta; et pro more regionis parum bu- tinet, alii, ut Holzmann “ cum Laymann, • tyri et casei, ut in regionibus scpten- Filliuccio, Reginald©; Sporer M, Wigandt ’·; • trionalibus, ob fructuum inopiam. — Croix 14 cum Busenbaum; et Elbel14 cum « Laymann · ». Henno et aliis, Anacletus »·, dicunt, ex con­ 1025. - In serotina igitur refectione duo suetudine permitti jejunantibus quartam spectanda sunt: quantitas et qualitas cibi. partem coenae Sed haec regula non Fa^und., de 4· Praec. Eccl., lib. 1, cap. 4, n. 16, i. f. · Lrand., de Praec. Eccl., lr. 5, diep. 5, qu. 39.— 1 Part. I, tr. 9, resol. I; et part. 4, tr. 4, resol, 117. - Turnan., Cenaur. theolog., ccntur 3, dub. 27 — · Lib. I. n. 185.— 1 Lib. 4, tr. 8, cap. 1. n. 9, v. f. . · Tr. 27. part. 2. n. 33. - • Loc. cit., n. 9. — H Ia 2· * 2··, qu. 147. art. 6, v. Steundi autem dubii. — 5. Anton., part. 2, tit. 6. cap. 2, $ 9. — ” Dt Praec. Eccle *., num. 23. v. Altorum. Laym . lib ‘4. tr. 8, cap. I. num. 9, v. f. . Fill., tr. 27, part. 2, num 33. · • Tr. 1, exam. 13. cap. 3. η. 61. — · Loc. cit. — Barthel. Begin., lib. 4. num. 185. — M Tr 3, cap. I. Append, n. 26. — “ Tr. 5, exam 4, n. v. 5. — u Lib. 3, part 2. 1, cap. 14, $ 10. — 1 Corni!.. lib. 5, n. 12». — u Part. 3, confer. 17. de Collxct ve«p., n. 481. · cip. I, dub. 26, num. 1. — · Loc. cit., num. 62. — Benac., /tonne, tract, de Peccatis. di»p. 4, qu. b, concl 3. — '· Tr. 10, di»p ult., de Praec. Eccl., qu. I, punct. 3. num. 2. i. f. — dKC. 2, n. 27. vespertinam sumeret. Eum autem qui mane eam sumeret, peccaturum esse ait h. 27. non tamen lethaliter, n. 72. r) Bonacina, disp. ult., dc Praec. Eccl., qu. I, punct. 3, n. 2, id ex Laymann refert ; sed ipse ait standum esse consuetudini rece­ ptae in singulis regionibus. f) Cajetanus, v. Jejunium, cap. 4, non lo­ quitur de vigilia Nativitatis Domini, sed ap­ probat consuetudinem quam tenent curiales Romani sciente Pontifice, quos negat jejunium frangere diebus jejunii, · quamvis panem cum acetario seu salatutio comedant vesperi, prout ibi dari consuevit » 1025 Cajetanus. kn cit.. testatur etiam panem in collatiuncula sumi posse ex consue­ tudine. Λ Saltem requirunt ut refectiuncula non Mfdina, Sum , lib 406 UB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. multum mihi arridet: nam vel potest esse tale, qua doctrina pollentes, docent et nimis indulgens, et ideo reprobant eam ad praxim reducunt.... Dixi: ordinarie; Salmant.1 et Diana * cum aliis; vel saltem quia justa ex causa poterit esse majoris est valde obscura scrupulisque obnoxia. ponderis et quantitatis, quando videlicet Octo onMelius igitur alii communiter asserunt aliquis majori eget nutrimento. Quod ulti­ coacedon- permitti m collatiuncula octo uncias cibi. mum etiam communiter doctores admit­ '°r Ita Palaus ·, Roncaglia 4 qui asserit sic tunt. — Quapropter, cum censeant Sal­ ferre hodie praxim timoratorum; Viva · mant. 13 cum Sanchez ·); Viva u, Elbel ”, Tamburinius ·, ElbelT, Felix Potestà ·, Sporer e); et Vidal, Tamburinius, Leander Mazzotta ·; Diana w, qui ait hanc senten­ ac Diana, apud Croix *·, duas uncias in tiam ab omnibus admittendam; et Sal­ refectiuncula non reputari excessum gra­ mant 11 (cum Villalobos e>, Turriano, Pa­ vem; consequenter tenere debent eum a squaligo, Ledesma Trullench, Lean­ culpa excusari qui majori indiget nutri­ dro, etc. communiter), qui dicunt sic hodie mento, ef per duas tantum uncias coe· tenere communem piorum usum, et sic nulam excedit. practical! ab eodem suorum Discalcea­ Caeterum quantitas octo unciarum ita torum ordine; sicut (apud ipsos Salmant.) hodie usu recepta est, ut indistincte per­ testatur Fagundez ex Suarez de Socie­ mittatur etiam iis qui cum illa ad satie­ tate Jesu. — Idem confirmat Pater Mi- tatem reficiuntur; ut dicunt Sporer f); lante ** : qui auctor, licet rigidarum senten­ Croix cum Villalobos t), Fagundez et tiarum fautor sit, tamen non dubitat sic Bonacina t); Tamburinius ”, Elbel ”, et asserere: Ut igitur coenula ista innoxia Holzmann 10 cum communi. sit, debet esse modica; ita nimirum ut octo In vigilia autem Nativitatis Domini, VlfilU XitAluan unciarum pondus ordinarie haud excedat ex consuetudine permittitur quantitas du­ «ditv da quantitas Hia quae pro refectione sumi­ plo major; ut dicunt Viva M, Holzmann ", Pio Bijor, tur: ita quidem universim viri, qua pie- Mazzotta M, Roncaglia *Λ — Immo San1 Tr. 23, cap. 2, num. 71. — · Part. 1, tr. 9, reaol. 1. — sup. propos. 23 Alex. VU, v. Ut igttnr coenuta, fol. 258. — ’ Tr. 30, ditp. 3, punct. 2, § 2, num. 7. — 4 Tr. 9, qu. 2, de “ Loc. dt., num. 72. — 14 De Praec. decaL, qu. 10, art. 3, Jcjon.. cap. 1, qu. 5, resp. 1. — · De Praec. decal., qu. 10, n. 3, i. f. — “ Part. 3, confer. 17, de Collatiunc., n. 494. — art. 3, η. 1. — 4 Dead., lib. 4, cap. 5. $ 3, n 1. — ’ Confer. 17, Vidât, Arca vital., v. Jejunium, n. 140. - Tambur., Decal., n. 493. — · Exam., tom. 1, num. 2886. — · Tr. 2, ditp. 1, lib. 4, cap. 5, § 3, num. 1, i. f. · Leand.t loc. dt., disp. 4, qn. 4. cap. 4, § 3, qu. 2. — » Loc. cit., resol. 1. — u Tr. 23, cap. 2, num 72. · Turrian., Sum. mor., part. 1, dub. 38, qu. 14. - Diana, part. 10, tr. 14, reto!. 66, v. Nota vero. - cond. 1. · Pasquat., Prax. jejon., deci». 91, n. 4. - Trult., “ Lib. 8, part. 2, n. 1300. — Fagund., de 4· Praec. Eccl., lib. 3, cap. 2, dub. 3, n. 9. · Lea nd., de Praec. Eccl., tr. 5, lib. 1, cap. 4, n. 13. — w DecaL, lib. 4, cap. 6, 5 3, n. 1. — “ Confer. 17, n. 493. — »· De Praec. Eccles., n. 24, v. f. — disp. 4, qu. 13. — Salmant., loc. cit., n. 72. · Fa^und., de * De Praec. decaL, qu. 10, art. 3, n. 2. — ·’ Loc. dt., n. 23, 4· Praec. Bed., lib. 1, cap. 4, num. 13. — u Exercitat. 23, v. Alterum — ■ Tr. 2, disp. 1, qu. 4, cap. 4, § 3, qu. 2. notabiliter quartam coenae partem excedat, f) Sporer, loc. cit., n. 27, negat multum ut Reginaldus, Laymann, Wigandt et Ana- discedere a sua sententia eos qui sic tenent. detus. < Et sane, subjungit, si constaret de ejusmodi υ Villalobos, part. 1, tr. 23, dig. 7, η. 4, consuetudine legitime introducta, haec sen­ concedit tres aut quatuor uncias panis, et tentia multum faceret ad eximendos scrupulos paulo minus obsonii, ita ut totum, inquit, adae­ religiosioribus ». quet mediam libram. — Petrus de Ledesma K) Croix, lib. 3, part 2, n. 1299, affert qui­ vero, tr. 27, cap. 2, de Jejunio, dub. 1, post dem hanc sententiam, pro qua auctores re­ concl. 4, concedit « conformiter ad usum inter latos citat; sed ipse regulam aliam, quae sibi fideles receptum..., si quis in coenula serotina probabilior videtur, exponit, scilicet: restrin­ sumeret quartam partem librae panis cum gendam esse quantitatem ad quartam circiter tribus aut quatuor olivis seu alia quapiam re vel quintam prandii partem. — Atvero Vil­ simili » lalobos non aliud habet quam quod supra, d> «Saepissime, inquit Fagundez, m nostra nota c relatum est; et Bonacina, disp. ult., de Sodetate ex doctissimo Soario relatum au­ Praec. Eccl., qu. 1, punct. 3, n. 2, non deter­ divi ». minat ipse quantitatem, sed dumtaxat ait stan­ Sanchez, Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 25, dum esse regionis consuetudini. n. 5; Sporer, tr. 3, cap. 4, Append., η. 28, Roncaglia, tr. 9, qu. 2, cap, 1, qu. 5, negant mortale esse, nisi notabiliter excedatur resp. 2, concedit etiam triplo majorem colla· justa collatiuncula. uunculam. DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. chez 1 cum Medina O/ Elbel />, Palaus k>; et Salmant. ’ cum Medina, Barbosa, Le­ desma, Fagundez, etc., dicunt in ea nocte posse sumi quantumlibet de fructibus, herbis et dulciariis, non autem de pane; quia hanc asserunt esse consuetudinem Ecclesiae ab omnibus receptam. Hanc ta­ men consuetudinem Mazzotta apud nos negat adesse; et ego, cum Pasqualigo et Renzi saltem de illa dubito. — Ducui «· piicem autem refectiunculam Sanchez, ut-Mto. Azor Diana, Tamburinius, etc., apud Croix·; Mazzotta4 et Roncaglia® admit­ tunt, etiamsi vigilia Nativitatis adveniat in sabbato Quatuor Temporum, hoc est, etiamsi festum Nativitatis accidat in die lunae; quia id conceditur ratione laeti1 Consi 1. mor., lib. 6, cap. 1, dob. 26, η. 6. — · Tr. 23, 407 tiae et solemnitatis. Probabilius tamen umiuuo. advertit Sanchez ·, quod si quis in meridie anteverteret refectiunculam, non posset excedere octo uncias;quia tunc non adhuc festum incepit. Qoid de In vigilia autem Paschatis aut Pente­ Tirili * Pacostes dicunt Viva et Salmant. non • cbftCll ef Pentecopermitti duplicem coenulam ; sed tantum •te». posse sumi ex consuetudine decem vel undecim uncias: cum Leandro* 4 Pasqua­ ligo i) et Quin tanadvenas 'Λ — Sed de hac consuetudine apud nos etiam dubito <>. * 1026. - Quoad qualitatem vero dbi in Ia cûllAÜo ne liciti coenula sumendi, hodie commune est posse ♦uct pani· froctax.dal comedi panem, fructus, oleas, herbas et cixrix. dulciaria, ut dicunt VivaT, Salmant.· cum Laymann, Navarro, Azor, Palao, etc. com§ 3, num. 8. · ’ Lib. 3, part. 2, num. 1301. — 4 Loc. du, cap. 2, num. 73. - Barbosa, io cap. Ex parte, de observ qu. 2. — · Tr. 9, qu. 2. αψ. 1, qu. 5, rwp. 2, L f. — · Loc. jejunior., n. 3. · Petr. Ledesma, Sum., part. 2, tr. 27, cap.2, dt., n. 6. — ’ De Prate, dccal , qu. 10, an. 3, nom. 3. — concl. 4, dub. 2. · Fagund., de 4· Praec. Eccl , lib I, cap. 4. ■ Tr. 23, cap. 2, num. 77. · Laym., lib. 4, tr. 8, cap. 1. n. 19. — Maxxotta, tr. 2, diip I. qu. 4, cap. 4, § 3, qu. 2,1. t. num. 9. - Navar., Man , cap 21, num. IX · Axer, part I, — Sanch., Con ill., lib, 5, cap. 1, dub. 26. n. 3. - Diana, h b. 7, cap. 8, qu. 7. · Palaus, tr. 30, dup 3. punct 2, $ 2, part. 9, tr. 6, resol. 17. · Tambur., DecaL, lib. 4, cap. 5, num. 6. O Bartholomaeus Medina dtatur quidem a Sanchez et a Salmanticensibus ut refert S. Alphonsus; sed, Sum., lib. 1, cap. 14, § 10, dicit posse in serotina collatione vigiliae Na­ tivitatis dominicae, comedi tres aut quatuor fructus, aut aliam rem similem, ubi consue­ tudo invaluit. 1) Elbel, n. 496, dicit posse esse collatiunculam paulo majorem; et subdit generaliter licere tantum sumere quantum necessarium sit, ut jejunans honeste satisfaciat functionibus sibi incumbentibus. k) Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 2, n. 7, concedit collatiunculam duplo majorem; et addit: « Quinimo absque ullo limite posse ea nocte refectiunculam sumi >, juxta quosdam, quos nec approbat nec reprobat. t) Quin etiam Pasqualigo, dreis. 92, n. 2, eam consuetudinem reprobat Et n. 8 addit: « Quodsi alicubi adest consuetudo legitime praescripta, erit abrogativa jejunii ». — Renzi vero, in 4 Praec. Eccl., cap. 3, qu. 6, v. f., eam consuetudinem ex Sanchez refert, ut existentem in Hispania; ipse autem concedit coe­ nulam duplo majorem. Azor ita sane a Croix dtatur, sed male : id enim non habet, part. 1, lib. 7, cap. 8,qu.8. *) Viva, de Praec. dccal., qu. 10, art. 3, n. 2, i. f., didt his vigiliis sumi posse refectiunculam duplo majorem, « in iis locis ubi est talis consuetudo, quae sane apud nostrates (inquit) non exstat ». o) Salmant., tr. 23, cap. 2, n. 75, dubitant de consuetudine in Hispania pro vigilia Re­ surrectionis; deinde negant etiam posse in vigilia Pentecostes sumi collatiunculam duplo majorem ; posse tamen hac die sumi collatio­ nem decem vel undecim unciarum, pro quo citant Leandrum. P> Leander, de Praec. Eccl., tr. 5, disp. 4, qu. 23, dicit posse in tribus dictis vigiliis sumi, etiam « seclusa consuetudine », decem vel un­ decim uncias, sed non duplo majorem colla­ tiunculam. Male citatur a Salmant. pro vigilia Resurrectionis. v> Pasqualigo videtur idem concedere quam in vigilia Natalis Domini, nam in Praxi je· jun., decis. 93, n. 2, licitam esse ait in vigiliis Resurrectionis et Pentecostes ampliorem re­ fectionem; quod autem possit esse eadem ac in vigilia Natalis, satis innuit n. 3 et 4, ubi opinionem suam inde probat, quod consuetudo possit de casu ad casum extendi. r) Quintanadvenas, obscuris verbis a Sal­ mant citatus, absolute negat, de Praec. Eccl., tr. 9, singul. 15, n. 5, i. f., refectiunculam posse esse ampliorem in duabus his vigiliis, quia, cum hujusmodi consuetudo « adhuc re­ vera introducta non sit, gaudere non valent illius effectu, scilicet ampliori collatione».— Sed circa hoc recole ea quae S. Alphonsus initio hujus numeri dixit de auctoritate recentiorum, antiquiorum auctoritati praeterenda, ubi quaestio movetur de consuetudine. O Uncia de qua agitur in argumento de jejunio, est uncia Romana, quae aequivalct 29 grammis et 20 centesimis novi ponderis ; libra autem (12 unciarum), 350 grammis. 408 LIB. in. - TRACT. VI. — CAP. ΙΠ. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. muniter. — Caeterum Sporer , * Elbel2 cum summum una cum dimidia. — Idem ait Marchantio,Tamburinioe> et Burghaber a>, Palaus 16 de biscoctis cum ovis vel butyro dicunt quod, spectata moderna consuetu­ confectis: modo eorum non sumatur plus dine, tuta est sententia quod in collatione quam una vel altera uncia. vespertina non est attendenda qualitas Hic notandum quod nuper per quembciborum, sed tantum quantitas; adeo ut dam confessarium supplicatus fuit Sum- pX<" ex omnibus cibis qui die jejunii sumi pos­ mus Pontifex Benedictus XIV, ut expli- X“' sunt in prandio, etiam piscibus, legumi­ caret an revera liceret in serotina collanibus, ovis, etc., adhuc liceat sumere in tiuncula parum casei sumere iis qui in coena. His videtur se adjungere Bona­ quadragesima et vigiliis sunt dispensati cina ·, dicens: Ex quo patet, m secunda ad lacticinia. — Pontifex supplicationem refectiuncula..... magis servandam esse transmisit ad S. Poenitentiariam, quae sic quantitatem quam abi qualitatem rescripsit: Sacra Poenitentiaria, optime 1027. - Huic opinioni non universe conscia mentis Sanctitatis Suae, ex spe­ acquiescendum est; nam Dubitatur Γ. An ciali auctoritate ejusdem respondet non in coenula liceat sumere ova, cui haec sint licere; rationem afferens quod illud/?///· permissa ? nantes expressum in bulla Libentissime Affirmant Sporer 4; cum Pasqualigo praefati nostri Pontificis Benedicti XIV n oon et Vidal, apud Croix·. — Sed hoc omnino (ubi dictum fuit, dispensatos ad carnes vel ed u n· negandum ; ut dicunt Viva ", Potesta ’, ad lacticinia, opus habere eo cibo eaque Mazzotta8, Roncaglia’; et Tamburinius10 uti portione d) quibus utuntur omnes jeju­ cum Sanchez, Filliuccio et Diana, Ratio, nantes rectae, meticulosae conscientiae), quia ova sunt maximae substantiae, et ideo intelligitur de rigorose jejunantibus qua­ dragesimali jejunio, in quo tam carnes a consuetudine communiter rejiciuntur. “'ΛΊ' Tantum permittunt Busenbaum (num. quam ova et lacticinia vetantur. Deinde dubium subortum fuit, an S.Poe1024, in fine), Laymann ** , Holzmann et Elbel pro regionibus frigidioribus nitentiaria illud Optime conscia mentis,etc. sumere parum casei vel butyri, — Verum- dixerit ex sua interpretatione, vel ex pro­ tamen Viva *’, Potesta f>, Tamburinius 13 prio oraculo Pontificis. Idcirco idem conet Mazzotta 14 id indiscriminatim permit­ fessarius iterum Papam supplicavit, ut tunt. Hocque probabiliter apud nos admit­ ipsemet mentem suam explicaret. — Venit titur, et in usum deducitur a pluribus per­ responsum (quod ego ipse authenticum doctis junioribus, et praesertim a doctis­ observavi, et nunc apud me est), in quo simo meo magistro ac Illustrissimo epi­ sic dicitur: Sacra Poenitentiaria de man­ scopo D. Julio Torni, pro eis qui jam dis­ dato SS. Domini, qui suis ipse oculis repensati sunt ad lacticinia: modo non su­ troscriptam epistolam dignatus est legere, matur plus quam una uncia casei, vel ad respondet vera esse, et pro veris habenda 1 Tr. 3, cap. 4, Appendη. 32. — 1 Confer. 17, de Collai, qu. 4, cap. 4, § 3, qu. 1. — · Tr. 9, qu. 2, cap. 1, qu. 5, vetp., η. 483. - Marchant., Tribun., part. 2. tr. 12 (ulc.)t lit. 3, resp. 2. — »· Decal., lib. 4. cap. 5, $ 3, n. 5, - Sanck,, Comit, qu. 3, dub. 1. — · Diip. ult., de Praec. Ecd., qu. 1. punct. 3, num. 3. — 1 Loc. dt., nom 32. — Pasqual., Prix. )ejun., lib. 5, cap. 1, dub. 25, n. 4. · FUt., tr. 27, part. 2, n. 30. · dcd«. 115, n. 7. · Vidal, Arca vital., v. Dt Jejunio, n. 140. • Lib. 3, part. 2, n. 1308. — · De Praec. decal., qu 10, art. 3, « Lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 9. poit med. — » De Praec. decal., n. 3. — 1 Exam., tom. 1, η. 2-86, ▼,(.—*· Tr. 2, diip. I. qu. 1. — u Tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 2, n. 6. Diana, part. 1, tr. 9, resol. 1; et part. 4, tr. 4, retol. 117. — qu. 10, art. 3, num. 3. — u Loc. cit., num. 4. — 14 Loc. dt.. 1026. - a) Tamburinius ct Burghaber his cibos in collatione vespertina licite sumamus, verbis ab Elbel citantur . · Videantur dc hoc quos licite sumimus in coena meridiana». [scii, de qualitate ciborum in collatione] Tam6 Elbel, conf, 17, de Collât, vesp., n. 483, id burini..., Burghaber^. ». At revera, hi duo au­ sane habet ; sed addit etiam generale princi­ ctores: Tamburinius, loc, cit,, § 3, n. 3; Bur­ pium, quod ci S. Doctor num. praec. tribuit ghaber, Ceu tur 1, :as. 74, principium hoc fJPotestà,n.2886yconcedit «parum casei». generale non habent. Ita exemplar ms. quod asservatur in Ar­ 1027. - a> Holzmann, de Pracc. Eccl., n.23, chivo VaL(tom. 110, f.647 et seqq., Bened. XIV, ait in iis frigidioribus regionibus attendendum ad Prine.); Bullarium vero (edit. Venet. 1778 esse tantum ad quantitatem, , Salas, etc. (citatis ibi­ jejunantibus), jam totus insit in lege (totum dem), Holzmann ·, Sporere, Lacroix4, Sal­ enim quod significet abstinentiam tam a mant. ·, quod declaratio pure talis illius came quam a lacticiniis, jam in verbo sensus qui clare jam inest in lege, non jejunantes continetur); propterea haec de­ indiget promulgatione, sed obligat omnes claratio non indiget promulgatione: tum qui declarationem illam jam sciunt: cum quia explicatus est sensus jam in lege ipsa non sit nova lex, sed a principio in imbibitus, tum quia ab ipso legislatore lege sit imbibita. — Declaratio contra non declaratus est. pure talis, sive interpretatio alicujus sen­ Sed post haec scripta, regnans Pontifex Diipenia· li nequeant sus obscuri vel ambigui, qui dubius est Clemens XIII, per bullam quae incipit uti laetici· nili in eoe an insit vel ne in ipsa lege, sed ex argu­ Appetente, sub die 20 Dec. 1759, in hoc nuta. mento infertur; hujusmodi declaratio ut puncto omnia sustulit dubia, dicens: Sive obliget indiget promulgatione. — Unde nova infringendis jejunii legibus, vel opi­ recte ajunt Palaus · et Suarez f) quod de­ nionum commenta, vel a vera jejunii vi ’ Tr. 3, diip. 5, punct. 8, $ 1, n. 6. cum S 3. n· 3 * • Lib. 1, η. 574, cum η. 824. — · Tr. U, de Legib., cap. 3, Salas, de Legib., diip. 21, icct. 12, num. 25, coroll. 5. — • De Lege, η. 543. — · Supplem. deca!., cap. 1, η. 330. — n. 30. — · Tr. 3, diip. 5, punct. 3, $ 1, n 2. — 1 De Legib, hb. 4, cap. 14, n. 6. — · Lib. 6, cap. 1, n. 3. <) Suarez, dc Legib,, lib. 6, cap. 1, n. 2 et 3, loquitur de quacumque declaratione a principe facta, et requirit ut promulgetur.— Vasquez a Palao hic non citatur. i) Suarez, dc Legib,, lib. 6, cap. 1, n. 2 ct 3, utique hoc dicit; sed idipsum dicit de quacumque le^is declaratione, ut dictum est nota superiori. 410 UB. III. - TRACT. VI. — CAP. HI. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. et natura abhorrentes consuetudines, hu­ mani pravitate ingenii novissime sint in­ vecta, ea omnia radicitus convellenda cu­ retis. In quibus profecto abusum illum censemus omnino numerandum...., cum nonnulli, quibus ob justas et legitimas causas ab abstinentia carnium dispensa­ tum fuerit, licere sibi putant potiones lacte permixtas sumere. Contra quam praedicto Praedecessori Nostro visum fuerit, qui censuit tam dispensatos a carnium absti­ nentia, quam quovis modo jejunantes, unica excepta comestione, in omnibus aequiparandos iis esse quibuscum nulla est dispensatio; ac propterea tantummodo ad • Tr. 23, cap. 2, n.30. -Santh., Consil., lib. 5, cap. 1, t) Ii tamen qui ad jejunium tenentur licite unicam comestionem posse cantem vel quae ex carne trahunt originem adhibere. Quaenam autem sint quae ex carne ori­ ginem trahunt, habetur in can. Denique 6, dist. 4, ubi dicitur: Ab omnibus quoque quae sementinam carnis trahunt originem, jejunemus: a lacte videlicet, caseo et ovis. — Itaque dispensatis non permittitur in collatiuncula alius cibus nisi ille qui per­ mittitur non dispensatis <Λ 1028. - Dubitatur 2°. An in coenula permittantur pisces? — Hic plures concurrunt doctorum sententiae: Id absolute negant Salmant.1 cum San­ chez, Ledesma et Palao, ex communi dub. 25, n, 4. · Palans, tr. 30, disp. 8, punct. 2, § 2, n. 6. laborem aut infirmitatem sunt ad carnes disuti possunt in serotina etiam refectione con­ pensati». — Quam S. Alphonsi sententiam dimentis in induito permissis, quia illa vi in- S. Poenitentiaria confirmavit. Ad quaesitum dulti, olei locum tenent: dummodo in induito enim: «An illi qui dispensantur super obser­ non sit posita restrictio, quod ea condimenta vantia jejunii ob exercitium laboriosae artis adhiberi possint in unica comestione. Ex de­ in quadragesima, cum indultum concessum claratione S. Poenitentiariae, 16 Januar. 1834. est vescendi carnibus et lacticiniis (pro unica Hic in edit 7* S. Alphonsus aliud quaesitum comestione), possint uti carnibus et lacticiniis ponebat: « An dispensati ad carnes in qua­ quoties per diem edunt, sicut diebus domi­ dragesima possint vesperis diei dominicae nicis, quibus jejunium non praecipitur? » in coena carnibus vesci? S. Poenitentiaria, die 16 Januar. 1834, respondit: • Ipse arbitror licite vesci posse, eo quod «Fideles qui ratione aetatis vel laborisjejuin dominicis permissa quidem est secunda nare non tenentur, licite posse in quadrage­ * comestio contra vero, respectu ad carnes in sima, cum indultum concessum est, omnibus quadragesima vetitas jam adest dispensatio; diebus induito comprehensis vesci carnibus unde in hujusmodi casu nulla apparet lex id aut lacticiniis per idem indultum permissis, prohibens. — Quidam opponunt responsum quoties per diem edunt». Haec tamen reso­ datum a Benedicto XIV archiepiscopo Com- lutio non valet in dioecesi, cujus episcopus, postellae, in Brevi Sï Fraternitas tua (inserto auctoritate apostolica concedit fidelibus, ut in Epistola encyclica quae incipit Libentis­ possint semel in die vesci carnibus et ovis; sime), ubi Pontifex, quaesitus: An ii, quibus iis vero qui ratione aetatis ct laboris jejunare concessum est vesci carnibus, possint in ve­ non tenentur, permittit ut ovis saepius in die spertina rcfectiuncula ea quantitate carnis utantur. Quod constat ex declaratione S. Poevesci, quae jejunantibus permittitur ? Re­ nitent, die 27 Maji 1863. Nec sunt isti aequipaspondit: Non licere, sed opus habere eo cibo randi infirmis: ex ead. S. Poenit declaratione: eaque uti portione, quibus utuntur homines Praeterea eadem S. Poenit, ad quaesitum: jejunantes rectae meticulosae conscientiae. « An ii qui ratione affectae valetudinis a lege Hinc ille arguebat, dispensatos nec etiam in jejunii dispensati sunt, possint iis diebus, qui­ dominicis posse in coena carnes edere. Sed bus per indultum esus carnium concessus est, respondetur, prohibitionem Pontificis locum saepius per diem carnibus vesci? » Respondit habere pro solo casu, quo dispensati ad uni­ 16 Martii 1882 (reformans aliud responsum cam tenentur comestionem, juxta declaratio­ de die 27 Maji 1863): « Fideles qui ratione af­ nem ab eodem Pontifice peractam (ut supra fectae valetudinis, a lege jejunii seu unicae vidimus), nempe, quod etiam ad carnes dispen­ comestionis eximuntur, licite posse in quadra­ sati diebus extra dominicam tenentur ad uni­ gesimae diebus, quibus esus carnium per in­ cam comestionem; quia ipsi etiam reputantur dultum permissus est, toties carnibus vesci jejunantes ea parte qua possunt Lex igitur quoties per diem edunt ». qua carnibus vesci prohibetur in coena, non 1028. - «J Petrus de Ledesma citatur uti­ est pro iis quibus secunda comestio permit­ que a Salmant. ut refert S. Alphonsus, sed titur — Idemque puto dicendum pro senibus, dicit tantum, Sum., part. 2, tr. 27, cap. 2, pro mulieribus praegnantibus aut lactantibus, conci. 4, dub., comedi posse in coenula pa­ ac praeterea pro convalescentibus, et fabris nem cum aliquot fructibus, « seu alia quapiam sive operariis, atque aliis hujusmodi, qui ob re simili ». 411 DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. *α·. η»^ρί (ut asserunt), etiamsi pisces sint parvi et siccati; quia, ut ajunt, nullibi est haec consuetudo. — Attamen Laymann b> cum Azor concedit pisciculum sale coctum. — Tamburinius1 autem tenet pisces sale coctos, sive parvos sive magnos, hodie vetitos non esse; et assentit Viva * pu­ tans hanc consuetudinem jam introdu­ ctam esse. Immo Sporer 8 et Elbelc>; et Vidal d>, Marchant d>, Pasqualigo ac Burghaber, apud Croix4, dicunt, juxta hodiernam con­ suetudinem licitum esse vesci piscibus, prout in prandio: modo quantitas debita servetur. Caeterum Bonacina6, et Vivae ac Mazzotta ·) probabiliter ajunt, hodie ex con­ suetudine jam apud nos recepta (quam mihi confirmarunt alii docti et probi ju­ niores) posse sumi in coenula exiguam partem, v. gr. duas vel tres uncias piscis majoris. — Hancque consuetudinem con­ firmat et approbat ut licitam Magister Milante ubi sic ait : Nec scrupulosus quidem theologus audet infitiari (licitum esse vesci pisciculis recentibus); praeser’ Dead , lib. 4, cap. 5, $ 3, n. 8. — · Dc Praec decaL, tim quia et viri prudentes ac docti, immo regularium communitates, eisdem vesci etiam in antepaschali jejunio consueve­ runt.... Ut ingenue meam hac in re pro­ feram sententiam, attenta praesenti disci­ plina, sine ullo scrupulo posse etiam ma­ gnos pisces in eadem quantitate permitti existimo.... Unde, sicut hodie in prandio licet grandes pisces comedere, licet pari­ ter in coenula cum debito moderamine manducare. 1029. - Dubitatur 3°. Utrum liceat su­ mere octo uncias panis cocti cum aqua et oleo? Prima sententia affirmat: quam tenent Diana8, Sporer· cum Bossio et Drexelio ac Bonacina citans Azorium b> (sed non bene: nam Azor b) ibi nihil aliud admittit, nisi aliquid panis, ne alii cibi soli noceant); item Elbel10, qui probabilissimam vocat; et Laymann dicit non carere aliqua pro­ babilitate. — Ratio, ut dicunt, tum quia, si panis et liquor sejunctim sumi possunt, cur non una simul ? tum quia, licet panis crescat pondere, non tamen acquirit ratio­ nem majoris substantiae quoad nutritio* De Praec. decal., qu 10, art. 3, n 3. — ’ Exercitat. 23, qu. 10, art. 3, num. 3. — · Tr. 3, cap. 4, Append., num. 32. super propo». 23 Alex. VU. ▼. Sed num, pa< — Patqval., Prax. jejun., ded·. 118, num. 2 et aeqq. . • Part. 10, tr. 14, reaol. 58, v. Std quia. — · Tr. 3. cap. 4, Burghab., Ccntur. 1, caa. 74. - « Lib. 3, part Append., η. 31 et 32. 2. n. 1302. - 1 Disp. ult., de Praec. Eccl., qu. I, punct. 3, n 3. — b) Laymann, lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 9, ad­ ducit Azor concedentem, part. 1, lib. 7, cap. 8, qu. 7, parvum pisciculum. Et ipse Laymann addit : « Puto autem loqui de pisciculo parvo, qui fumo siccatus vel aceto maceratus sit, qua­ lis etiam inter leviores cibos numerari solet ». () Elbel, n. 483, pro frigidioribus regio­ nibus concedit « modicum.... piscium ». Sed addit praeterea generale principium de quo supra ». 1026 apud S. Alphonsum. d> Vidal, Arca vital., v. Dc jejunio, n. 125 (Vivaldus enim videtur a Croix ex typogra­ phic mendo referri); ct Jacobus Marchant, Résolut, pastoral., part. 2, cap. 5, negant esse mortale. «JMazzotta, tr. 2, disp. 1, qu. 4, cap. 4,^3, qu. 1, negat sibi videri mortale. 1029. - a) Drexelius, in opusc. inscripto: . *25 — Baisiui, de JubiL. sect. 4, cap. 18. n. 128. — · Part. 3, confer. 17. de Collât, vesp., n. 4 .** cile sic ingerit ac digerit: « Huic ergo permit­ timus: E pane et potu quem sumeret, ofiam aut jusculum sibi coquaL·., modo illam, quam statuimus quantitatem, comedendo non ex­ cedat ». b) Bonacina, disp. ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct. 3, n. 3, id non habet, neque Azorium citat pro hac opinione. — Azor tamen, part. 1, lib. 7, cap. 8, qu. 7, negat panem posse sumi, « nisi ubi fructus defue­ rint vel soli nocuerint · ; sed subdit consue­ tudine receptum jam esse, ut panis etiam sumatur, sive seorsum, sive una cum fructi­ bus aliisve cibis levioribus. f) Laymann, lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 9, refert opinionem quae concedit jusculum ex pane ct herbis, aut aqua vel vino; quae qui­ dem ait « non sine aliqua probabilitate dici vi­ Aloe antarum, sive de Jejunio, lib. 2, cap. 4, deri », sibi tamen non placere; et addit: « In­ § 1, sub 3, concedit tres aut quatuor uncias terim tamen mortale peccatum non est, si panis, et potum non copiosiorem quam qui talia comedantur in quantitate modica, immo concesso pani sufficiat in vehiculum; sub 4, nullum peccatum erit, si causa aliqua subsit, addit posse adjungi modicum bellariorum aut v. g. stomachi infirmitas, cui calido jusculo fructuum, aut etiam pisciculum aceto et oleo subvenitur ». — Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2, maceratum. Sed sub 5, loquens de co qui diffi­ § 2, n. 6, eamdem sententiam tenet. Octo uaciae pani· cocti cum Aqoji. etc., hciuu juxta xlio». 412 MB. III. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. nem, sed solum rationem temperamenti quoad cibum vehendum. Noû tant Secunda vero sententia tenenda negat: haue. eamque docent Palaus c>, Laymann <>, Filliuccius Roncaglia *, Croix 8, Tamburi­ nius 4 (qui oppositam non audet vocare probabilem); item Salmant.8 cum Trul­ lench Villalobos '>et Reginaldo Idemque sentit Viva ·, qui asserit hanc esse communem, et contrariam non esse se­ quendam, ut communiter rejectam. — Ratio 1*, quia, esto panis coctus in aqua naturam non mutaret, tamen hujusmodi ferculum minime est consuetudine rece­ ptum. Ratio 2*, quia revera panis per de­ coctionem et fermentationem cum aqua, aliam naturam acquirit; et ita fit quid unum panis et aqua, ut evadat una sub­ stantia major, et ab invicem separari ne­ queant. Infundere Tantum ipse censeo admitti posse cum pxnem vi­ no, etc., et Tamburinio ut quis actu quo se reficit, etitim co­ medere, li­ infundens panem in aqua aut vino, statim citam. ori admoveat; quia tunc non intervenit fermentatio, et liquor deservit ad vehi­ culum cibi. — Nec improbo quod ajunt Salmant. ·, nempe, quinque uncias (aut saltem quatuor, ut ait Roncaglia) panis cocti non excedere notabiliter debitam quantitatem. Probabiliter autem licitum est in coenula edere jusculum ex herbis coctis cum aqua et aceto, aut oleo, aut vino decocto; Junhx ex htrbi ut dicunt Palaus·; Diana f) cum Lay­ oocttt ra xqiu. u mann f) et Leandro; Viva cum Bona­ pr «bit he cina et Tamburinio; Mazzotta ac Sal­ liter lun. mant. 10 cum Navarro h> et Azor. Nec dissentit Wigandt “, si adsit aliqua causa; alias ait esse veniale. — Bene tamen ad­ Olctxe xcetts It vertit Viva 18 oleum et acetum compu­ pondu coœpeu· tanda esse in pondus; et ratio est, quia dr oleum et acetum revera non habent rationem potus. Admittunt autem Salmant.18 octo un- Qui * cias ex leguminibus igne tostis. Negant vero posse sumi legumina cocta cum aqua: quia (ut dicunt) in hoc adversatur consue­ tudo ; sed id concedunt Escobar w, Spo­ rer 18 et Elbel V. — Caeterum, quod dictum est supra de pane decocto, fortius videtur posse dici de leguminibus, quae minoris sunt nutrimenti quam panis. 1030. - « 3°. In confessione non sufficit f» « dicere : Non servavi, aut fregi jejti- mod" ' « niton; sed addendum utrum refectione t",îù « multiplici, an esu carnium. Et si hoc, « utrum semel an saepius quantitatem no« tabilem sumpserit ; quia probabile satis « est etiam in hac materia parvitatem a « mortali excusare (ut docet Bonacina 14 « et Tanner ”): v. gr. si coquus aut aegroti « minister parum camis praegustent. Esco« bar ’8, Sanchez ‘· »; [Mediam unciam car­ nis, ait Pasqualigo esse materiam parvam. 1 Tr. 27, part. 2, n. 31. — ■ Tr. 9, qu. 2, cap. 1. qu.5, Decal., lib. 4, cap. 5, § 3, n. 3. · * Tr. 23, cap. 2, n. 77. · resp. 2. — · Lib. 3, part. 2, num. 1303. — 4 Decal., lib. 4, Aaor, part. 1, lib. 7, cap. 8, qu. 8. — 11 Tr. 5, exam. 4, n. 99, cap. 5, $ 8, n. 2. — 4 Tr. 23, cap. 2, n. 77. — * De Praec. v. Resp. 3. — 11 Dc Praec. decal., qu. 10, art. I, n. 8, v. Sreunda. - “ Loc. dt., n. 78. - 14 Lib. 45, n. 293 et 294 - decal., qu, 10, art 3, n. 4. — ’ Decal., lib. 4, cap. 5, § 3, n. 2. — · Tr. 23, cap. 2, n. 77. — Ronca^Ua, tr. 9, qu. 2, Lt and., de Praec. Eccl., tr. 5, disp. 4, qu. 37 et 38. — Bonac., “ Tr. 3, cap. 4, Append., η. 32. — M Disp. ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct. 3, n. 11. — n Torn. 3, disp. 3, qu. 3, dub. 5, n.92. — u Tr. 1, exam. 13, cap. 3, η. 54. — ” Consil., disp. ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct. 3, n. 3. lib. 5, cap. 1, dub. 22, n. 10. — Pasqua!., deds. 42, n. 6. cap 1, qu. 5, resp. 2. — · Tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 2, n 6. — Tantbur., d> Trullench, lib. 3, cap. 2, dub. 3, >i. 3, priori sententiae potius adhaeret, ct pro ea citatur a Salmanticensibus. Villalobos et Reginaldus his verbis a Salmant. citantur : « Legantur.... Reginald..., Villalob. ·· At re vera, Villalobos, part. 1, tr 23, diff. 7, n. 3, de quantitate sumenda non loquitur; ct Reginaldus, lib. 4, m 185, v Quartum, concedit jusculum, dummodo non sil ex cibis vetitis, atque adeo sit tantum ex pane vel ex fructibus et herbis, « neque excedat eam quantitatem quae est in more posita ». D Diana, part. 10, tr. 14, resol. 58, t. f., concedit herbas elixatas aqua et oleo. — Lay­ mann vero, lib 4, tr 8, cap /, n. 9. conce­ dit lactucas cum oleo et aceto mixtas; et ait nihil referre herbas illas prius aqua elixatas esse, ad cruditates carum tollendas. *) Viva, Decal., qu. 10, art. 3, u. 3; Mazzotta, tr. 2, disp. 1, qu. 4, cap. 4, § 3, qu. 1, pultes concedunt ct mincslras. h) Navarrus, Man., cap. 21, η. 13, aliud habet, quod Salmant. ibidem exponunt, scili­ cet posse in collatione vespertina edi panem vel fructus juxta morem regionis, quia jejunia possunt consuetudine rationabili praescripta duriora vel blandiora fieri. O Elbel, n. 483, pro frigidioribus regio­ nibus concedit « modicum.... pultis amygda­ linae » Sed cfr. principium generale de quo supra, n. 1026. DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 413 Sed merito rejicitur a Salmant. *, qui di­ cunt materiam parvam esse tantum octa­ vam partem unciae, ut ajunt etiam Ron­ caglia et Diana ·), apud Croix ’] — « vel • ex aliis cibis, quartam tantum partem « collationis serotinae, sive unam vel duas • uncias sumat. Hanc enim esse materiam « parvam, cum Turriano et Leon b> docet • Diana a esse probabile. « Si autem saepius eodem die parum • sumeret, peccaret graviter; quia mate« riae illae coalescerent in unam magnam : « ut contra Salas c) docet Diana ') ». — [Accedit auctoritas pontificia, damnans opinionem oppositam: vide propositionem 29 inter proscriptas ab Alexandro VIIJ. « Denique, si sit in quadragesima, utrum « fregeris esu ovorum aut lacticiniorum.— • Tametsi enim Diana4, citans multos do« ctores, dicat certum esse quod sit mor« tale, si non ex jure positivo, saltem ex « consuetudine, in omnibus fere mundi • partibus recepta, vesci ovis et lacticiniis « in quadragesima: probabile tamen est et < tutum, saltem in his Germaniae parti« bus, esse tantum veniale: Laymann d>, « Fagundez4, etc.; tum quia, licet consue« tudo habeat, ea tamen non semper sub « peccato,praesertim mortali,obligat: vide « Filliuccium ·, Bonacina T; tum quia Ec« clesia non tam graviter ad hoc obligat: « ut patet tum ex verbis ipsis, tum ex « faciliore dispensatione in his quam in « carnibus ». [Sed hodie hoc est impro­ babile, ex propositione 32 damnata ab Alexandro VII, relata supra w. 1006], • Ob quam causam etiam, laridi et adi« pis usum facilius concedi posse paupe« ribus docet Laymann ·. -— Immo ait « nec divitem propter eum usum continuo « damnandum esse peccati mortalis; prae· • sertim cum Silvester · et alii dicant, ei « cui ovorum et lacticiniorum usus per« missus est, etiam laridi et sagiminis • permissum videri; idque non improbet « Azor ‘°. Vide Laymann “; Fagundez « ubi dicit pinguedinem inter carnes non « computari. Vide Diana ’·. — Verum in « his videndum ubique quid recepta pio« rum consuetudo ferat, a qua non te« mere recedendum. Azor/-1». [Vide dicta ft. 1010], « Dixi: si sii in quadragesima ; quia « extra eam licite vescitur ovis qui de« bet jejunare, v. gr. ob jubilaeum: Henri«quez, etc.; vel ex poenitentia sacra- 1 Tr. 23, cap. 2, num. 17. — Roncaglia, tr. 9, qu. 2, et seqq. — 4 Tr. 77, pjirt. 2, cap. 3. — ’ Disp. ult, de cap. 1, qu. 3, rop. 1, v. Primo. · · Lib. 3, part. 2, n. 1305. Praec. Ecd., qu. 1, punct. 2, num. 2. — · L>b. 4, tr. 8, — Turrian., Sum. moral., part. 1, cap. 256, dub. 27, cap 1, n. 5. — · V. Jfjuntum, n 16. — ’· Part. 1 conci. 2. - 1 Part. 5, tr. 5, reaol. 11; et part. 8, tr. 7. cap. 10, qu. 8. — 11 Lib. 4, tr. 8, cap 1. n. 5. — “ Part. 1. rewl. 54. — 4 Part. 1, tract. 9, resol. 45; et part. 3, tract. 6, tr. 9, resol. 21. - Hturiq., Hb. 7, cap. 10, n. 4; et cap. 13, resol. 80. — 1 Dc 4· Praec. Eccl., lib. 1, cap. 2, num. 15 num. 13. 1030. - a) Diana citatur quidem a Croix ut asserit S. Alphonsus; sed part. 10, tr. 14, resol. 32, tantummodo refert ex Leandro hanc sententiam, nullo de ea prolato judicio. Antonius de Leon Pinelo, Question mo­ rat si el Chocolate, etc., part. 3, η. 21, par­ vam materiam illam esse ait, quae non ex­ cedit quartam collatiunculae partem; et n. 20, approbaverat sententiam quae concedit collatiunculam sex unciarum. <) Nempe Salas» ut ait Diana, sententiam hic expositam limitat, et dicit in 2·', tr. 13, disp. 16, sect. 26, n. 85, peccatum fore mortale, « quando quis vellet in die jejunii saepius comedere, semper tamen parum cibi sumendo; nam voluntas absoluta esset pec­ catum mortale; conditionata vero, in qua con­ ditio interveniret, quod omnes sumptiones essent veniales, non esset peccatum mortale. Si vero nulla voluntate complecteretur omnes illas modici cibi sumptiones, ultima esset pec­ catum mortale, juxta Vasquez.., contra alios ». lib. 7, — Diana vero, part. 3, tr. 6, resol. 43, post­ quam retulit limitationem istam, addit: « Ve­ rum haec opinio aliquibus displicet, quia non est in potestate comedentis facere ut ex omni­ bus iliis modicis comestionibus, eadem die habitis, non coalescat materia notabilis unde resultet peccatum mortale; et ex limitatione Salas sequitur quod quis posset eludere prae­ ceptum seu votum jejunii centies in die mo­ dicum quid comedendo, et intendendo omnes illas modicas comestiones tantum centum pec­ cata venialia committere. Sed hoc dicere est absurdum. Ergo, etc.». Ita Diana; sed utrum ipse adhaereat necne non explicat. Λ> Laymann, hb. 4, tr. 8, cap. 1, n. 3, esum ovorum et lacticiniorum in Germania permitti assent. De Fagundez vide supra notam a ad n. 1010. f) i\zoc, loco citato a Busenbaum, id est part. 1, lib. 7, cap. 10, qu. S, non dicit atten­ dendam esse piorum consuetudinem. 414 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. HI. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. « mentali: Fagundez vel ex voto aut « in vigilia. Vide Diana 1 ». — [Vide dicta n. 1009]. Quaeritur 1°. Utrum qui in die jejunii cowdit, «t culpabiliter bis comedit in notabili quan tertio come. ... , dene Mate, peccet graviter si iterum comedat? iio.,“tuiiAffirmat prima sententia: quam tenent ter peccat. Wigandt ·, Silvester *), Elbel8 cum Me­ dina et Henno; item Majori ac Monte­ sinos apud Salmant.4. Ratio, quia, sicut praeceptum abstinendi a carnibus est ne­ gativum, ita ut qui eas quoties comedit toties peccet (prout omnes asserunt cum Salmant. ‘, Suarez, Diana, etc. communi­ ter; contra Paludanum, Tabienam», etc.): sic est illud per quod praecipitur absti­ nentia a secunda comestione. haP»'nVca Negat vero secunda communis et protor habilior sententia : quam tenent, cum Bu­ senbaum (n. 1004), Sanchez ·, Holzmann ’, Anacletus ·, Mazzotta Roncaglia 10 cum Azor, Suarez, Fagundez; Palaus 11 cum Cajetano, Valentia, Sà, Toleto, Laymann, Henriquez, etc.; Salmant.” cum Bona­ cina, Trullench, Fagundez et Lessio. — Ratio 1* ut alii dicunt, quia praeceptum jejunii est positivum, cum praecipiat prin• Part. I, tr. 9, resol. 5 et 6. — · Tr. 5, exam. 4, n. 101, cipaliter per se unicam comestionem : unde non obligat semper ad semper; et proinde qui semel illud fregit, non peccat saltem graviter iterum comedendo. Sed haec ratio non convincit: nam si hoc esset praece­ ptum mere positivum, peccaret qui pror­ sus nihil per diem comederet. — Ratio 2* potior est, quia essentia jejunii consistit in unica comestione, ut clare videtur do­ cere D. Thomas ”, dicens: Ecclesiae mode­ ratione statutum est ut semel in die a jejunantibus comedatur. Quapropter, de­ structa essentia jejunii, cessat praeceptum Dispar autem est ratio praecepti absti­ nendi a carnibus: ibi enim essentia prae­ cepti consistit in abstinentia carnium. Sed praeceptum jejunii, ut diximus, consistit in unica comestione; quia, facta secunda comestione, jam jejunium solutum est: ideoque bis comedens non tenetur deinde jejunare, cum amplius jejunium servare non possit. — Adde quod hoc praeceptum communiter sic doctores interpretantur; et hoc solum redderet probabiliorem sen­ tentiam nostram. Dixi autem: saltem graviter. Nam Lessius ”, Filliuccius 16 et Croix ” cum com- at Tttiik cap. 4, n. 5 et 6. — 11 Tr. 30, di»p. 3, punct. 2, $ 2, n.8. · Cajetan., in 2— 2··, qu. 147, art. 8. - Valent., in 2·· 2· *, v. iictp. 3. — · Pan. 3, confer. 15, de Jejan., num 426. Joan Medina, Cod. de Jejun., qu 5. - Henno, de Peccat., diip. 9, qu dtijk 4, Append, de Jejun., qu. t, v. Dixi 4, reaol. 2. — nium, n. 13. · Totet., lib. 6, cap. 3, v. Quarto. - Laym . 4 Tn 23, cap. 2, num. 46. — · Loc. dt., num. 29. · Suar., lib. 4, tr. 8, cap. 1, num. 13. · Henriq., lib. 7, cap. 13, de taliff., tr. 6, de Voto, lib. 4, cap. 7, num. 12. - Diana, num. 13, Ht. s, in comment. — 11 Tr. 23, cap. 2, n. 47. part. 1, tr. 9, read 37 et 45. — Paludan., in 4, diit. 15, Bonac., diip. ult., de Praec. Ecd.. qu. 1, punct. 3, n. 7. · qu. 4, art. 5, ad 2 (n. 42). — · Decal., lib. 4, cap. 11, n. 42 et 45. — 1 De Praec. Ecd., n. 8. — · Tr. 10, diet, 2, n. 20. Trull., lib. 3, cap. 2, dub. 3, n. 3. - Fa^und., de 4· Praec. Ecd., lib. 1, cap. 4, num. 5. - Less., lib. 4, cap. 2, num. 15 — ’ Tr. 2, diap. 1, qu. 4, cap. 4, § 2. — * Tr. 9, qu. 2, cap. 1, et aeqq. — “ 2· 2··, qu, 147, art. 6. corp. — 14 Lib. 4, cap. 2. qu. 2, reap. 2. · Aaor, part. 1, lib. 7, cap. 9, qu. 2. · Suar., num. 17. — “ Tr. 27, part. 2, num. 24. — “ Lib. 3, part- 2, loc. dt., num. 11. · Fa^und., de 4· Praec. Ecde·., lib. 1, n. 1265. Fagundez ita quidem a Diana citatur; sed de 4° Praec. Eccles., lib. 1, cap. 2, n. 40 et 42, (edit. Lugd. 1649) adhaeret tantummodo opinioni quae in universum negat ova et lacticinia prohiberi in jejuniis extra quadrage­ simam. Idemque jam dixerat in edit, prima Lugd. 1626, ibid., n. 10. bj Silvester, v. Jejunium, n 22, toties pec­ care mortaliter asserit, « si novo contemptu semper comederet; alias autem verius et com­ munius dictum Durandi, quod tantum semel peccat mortaliter ». i) Major potius videtur adhaerere senten­ tiae quam S. Alphonsus tuetur: «An tertio comedens (ita ille in 4, dist. 15, qu. 6.) in die jejunii, frangat jejunium, hoc est peccet pec­ cato fractivo jejunii? Et licet usitatius pars negativa teneatur; nulla tamen ratio currens 2, punct. 3. v. Nihilominus. · Sd, v. Jeju­ pro ea est peremptoria. Satis tamen verosimile est quod Ecclesia non intendit hominem obligare, nisi ad jejunium unum in die: hoc est si non intemperanter comedat, peccabit dumtaxat uno peccato». — Montesinos vero, in la™ 2at, qu. 73, art. 2, disp. 5, qu. 4, n. 47, primam sententiam tenet, quam tamen his verbis limitat: «Quod intelligo, si interrum­ patur voluntas, ita ut non maneat nec forma· liter nec virtualiter ». — Igitur auctores isti non satis accurate citantur a Salmanticensibus. J) Tabiena, v. Votum III, n. 9, a Diana citatur pro casu quo quis voveret jejunare tali die; et Tabiena ibi dicit eum qui frangit vo­ tum non bibendi vinum certis diebus peccare semel tantum in die; sed v. Jejunium, n. 10, labiena, quoad abstinentiam a carnibus in DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. *“■ pro lârcjiitr· >1 •scdpabiii. □«ju Pnib.br· bur peccat ktiuitcr 415 munissima (contra Palaum, Anacletum et Salmant. ') dicunt id esse veniale, eo quod est contra finem legis, qui est camis mor­ tificatio. Et quidem probabilius ; quia con­ traire fini legis est quaedam inordinatio quae ab omni culpa non videtur excusari. Quaeritur 2°. Utrum qui inculpabili­ ter bis comedit in die, teneatur abstinere a tertia rejectione? Negant Bonacina 8, Holzmann 8r, Lay° «r mann4, Palaus6, Elbel k> et Sporer Quia, ut dicunt, adhuc in casu inadvertentiae jam destructa est essentia jejunii. — Sed affirmant Azor O Valentia Sà, Navar, rus etc., apud Bonacina ·">. Ratio, quia is qui jejunium inadvertenter fregit, ma­ terialiter tantum fregit et non formaliter. Unde cum primum advertit ad jejunii le­ gem, tenetur illam servare ne formaliter laedat. — Utraque sententia est proba­ bilis; sed juxta dicta in praecedenti Quae­ stione, prima videtur probabilior ■>. Quaeritur hic 3." An liceat cauponibus in die jejunii indiscriminatim ministrare omnibus cibos et carnes? Affirmat Viva ’ cum communi, etiamsi dubitent an aliquis petens excusetur, quin eum interrogent; quia in dubio nemo prae­ sumitur malus. Immo, etiamsi certo sciant eum non ex­ cusari, concedunt tabernariis Sanchez ·>; cum Navarro, Toleto W, Medina W, etc., Palaus, tract. 3Û, diip. 3, punct. 2, § 2. num. 8. — cap. 1. num. 13. — * Loc. du, num 9. — · Tr. 3, cap. 4, Anact., tract. 10, dial. 2, num. 20. — 1 Tract. 23, cap. 2, Append., num. 39. — Sd, ▼. Jejumum, num num. 49. — 1 Diep, ult., de Praec. Eccl., qu Praec. decal., qu 10, art. 4, n. 7. — A’atur., Man., cap. 21 1, punct 3, IX — ’ De num. 8. — ’ Dc Praec. Eccl., num. 8. — 4 Lib. 4, tract. 8. a num 24. die jejunii cx praecepto, sententiam commu­ nem tuetur, nedum ab ea discedat. Elbel, η. 425, dicit hanc sententiam esse probabilem; sed n. 426, longe probabi­ liorem, illam quae exigit abstinentiam ab aliis comessationibus. O Azor, part. 1, lib. 7, cap. 9, qu. 3, loqui­ tur de eo qui ex Pontificis privilegio plus quam semel comedere potest; de quo tenet revera hanc sententiam. Atvero, qu. 2, dis­ serens de co qui comedit plus quam semel, (an culpabiliter necne non explicat), negat il­ lum teneri ad abstinendum eo die ab aliis co­ mestionibus. Valentia et Navarrus non videntur ad rem citari. — Nam Valentia, loc. cit., n. Probatur, afferens rationem sententiae quam tenet et quae relata est in praecedenti quaestione, scribit solam secundam comestionem ab Ec­ clesia prohiberi ; « et consequenter per secun­ dam tantum comestionem peccari contra eam legem ».— Navarrus pariter, Man., cap. 21, num. 14 : « Sola autem secunda comestio, in­ quit, peccatum est; non autem tertia neque quarta vel ulterior, quia illa sola jejunium frangit » n) Posterius tamen, scilicet in HomApost., tr. 12, n. 20, B Doctor probabiliorem sibi videri ait sententiam, quae affirmat illum te­ neri adhuc a tertia comestione abstinere. Praeterea huc notanda veniunt, quae Ro­ mani Pontifices de inversione prandii ct coenulae sanxerunt Quaesitum enim fuit: Potestne (diebus jejunii) ratione quacumque, v.g. studio­ rum, hora prandii et collationis interverti, ut, more Gallico, collatio sumatur hora undecima, prandium vero hora quinta post meridiem ». Et S. O., die 29 Julii 1857, respondit: « Inverti posse rationabili de causa » Deinde : · Pro­ posito quaesito, utrum in diebus jejunii possit inveni tempus comestionis, sumendo seroti­ nam rcfectiunculam infra horam 10 et 11 ma­ tutinam, prandium vero differendo ad 4 vel 5 horam vespeninam, S. Poenitentiaria, die 10 Januarii 1834, respondendum censuit: Si in­ versionis supradictae rationabilis aliqua exstet causa, pocnitentes qui hoc more utuntur, non esse inquietandos » S. O. 17 Septembris 1862 °) Sanchez, Decal., lib. 1, cap. 7, η. 34, loquitur de iis qui ministrant cibos prohibitos eis quibus non sunt liciti. P ' Toletus, lib. 6, cap. 5, u. 1 et 2; Joannes Medina. Cod de Jejun., qu. 11, v. 5/ autem cibi, male citantur a Viva; oppositam enim sententiam tenent. — Et quidem Toletus tum de ministrantibus, tum de invitantibus: « Ter­ tius est casus.... Caupones, et qui paratas ha­ bent mensas aut tabulas prandendi, peccant mortaliter ministrando cibos prohibitos iis qui non possunt comedere, ct ministrando cibum quo alii solvunt jejunium; ct peccant etiam mortaliter in eo solo quod parati sunt omni­ bus dare cibum, licet ipsi jejunium servenL.. Quartus est eorum qui cum ipsi non jejunent, vel quia nolunt vel quia excusantur, invitant altos ad coenandum, ut faciant solvere jeju­ nium quod aliter non solverent: hi enim causa peccati sunt, et consequenter peccant ». — Me­ dina vero idem tenet de ministrantibus: «Si autem cibi per quos jejunium solvitur exhi­ bentur sanis ct his quos certum est ad jeju­ nandum teneri, peccatum est... Et ex conse­ quenti, qui indifferenter sanis et infirmis, nulla inter cos discretione facta, cibos per quos jeju nia solvant ministrant, non dubium quin mor­ taliter peccent ». * Caupone inditcnminatim Apponente» abo» et came». 416 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. 111. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. apud Viva posse adhuc invitare ad pran­ tes, nisi expresse sub dicta conditione dium; quia, ut dicunt, illa invitatio intel- nuper enuntiata. — Sed haec duo ultima ligitur conditionata, hoc est, si vultis non admittimus, nisi permissive, et acce­ comedere, comedite apud me. Ad carnes dat gravis causa excusans a peccato scan­ vero dicit Viva non posse invitare hospi­ dali; prout diximus Lib. II, m. 80. DUBIUM II. Quae Causae excusent a Jejunio. 1031. Quatuor sunt causae excusantes a jejunio: la. Dispensatio; 2a. Impotentia; 3a. Labor; 4°. Pietas. - Vide omnia quae de his dicit Busenbaum. — 1032. Ia. causa est Dispen satio. - Possunt enim a jejunio dispensare 1°. Papa 2°. Episcopi. 3°. Parochi. 4°. Prae lati. - De quibus singulatim agitur. — 1033. ID. causa est Impotentia. - Quinam excu­ sentur de impotentia physica. Resp. 1° infirmi; 2» pauperes. — 1034. Quinam excu­ sentur de impotentia morali. Resp. Excusantur 1°. Qui laborant dolore capitis; vel qui 2» nequeunt dormire. An autem hi teneantur mane sumere coenulam. — 3° Mi­ lites. — 4° An uxores timentes indignationem a viris; et an viri non potentes red­ dere debitum. — 1035.5°. Adolescentes. — 1036. 6°. Senes. Dub. 1. An sexagenarii robusti teneantur jejunare. — 1 7. Dub. 2. An feminae quinquagenariae. — 1038. Dub. 3. Quid de senibus habentibus votum jejunandi. — 1039. Dub. 4. An religiosi sexagenarii teneantur ad jejunia regulae. — 1040· Dub. 5. An jejunium subrogatum voto casti­ tatis obliget sexagenarios. 1041. III.“ causa est Labor. Quae sint artes per se labo­ riosae. An excusentur tonsores ct sartores. An pictores, scribae et horologiarii. An molitores, argentarii ct sculptores. — 1042. Qu. 1. An excusentur artifices divites. — 1043. Qu. 2. An excusentur artifices qui possunt jejunare sine gravi incommodo. 1044. Qu 3. An excusentur ipsi in diebus in quibus non laborant. — 1045. Qu. 4. An excusentur qui assumunt laborem in fraudem jejunii. — 1046. Qu. 5. An, qui labo­ rant sine justa causa. Et an, qui laborant ob rarum lucrum. — 1047. De itinerantibus. - Dub. 1. Quale iter sufficiat ad excusandum. Dub. 2. An excusentur iter facientes equis vel rhedis. - 1048. IV.a causa est Pietas. An ideo opera pietatis possint sponte suscipi. 1049. 1°. Quando excusentur inservientes infirmis. 2°. Quando pere grinantes ad loca sacra. 3°. Quando contionatores. 4°. Quando cantores. 5°. Quando lectores. 6°. Quando advocati, judices, medici et alii professores. 7°. Quando con­ fessant. — 1050. An absentes a patria teneantur ad jejunium in illa praeceptum. Et an ad jejunium loci ubi sunt. (Remissive ad Lib. I, n. 156). ueD,,ptnw 1031. - « Resp. Hac sequentes: « I*. Superioris Dispensatio: qua tamen « non est opus, si necessitas sit evidens, «sed in dubio tantum; idque, sive ad • esum carnium sive ad secundam refe« ctionem. « Talis autem superior est episcopus, • et parochus, etiam praesente episcopo, « quando legitima consuetudo sic habet. « immo Silvester et Sanchez a absolute « affirmat posse dispensare praesente epi« scopo : quia, inquit, ad episcopum non « recurritur in minimis, ut usus habet; « quod episcopi sciunt et non contradi« eunt. Verum id totum pendet ab usu « et consuetudine, sine qua non licebit. « Vide Trullench 8. — Item praelatus (et « in ejus absentia vicarius illius, ut habet « Sanchez *), respectu suorum religioso« rum. — Non tamen confessarius, licet « privilegiatus, si non sit parochus; quia « non habet jurisdictionem in foro externo. « (Sanchez *, contra Palatios). Unde tan« tum potest judicare de justitia causae ». |Vel adesse causam ad non jejunandum. Viva *]. « Causa autem valida ad dispensan• dum erit, vel vera, vel quae talis puta« tur; sufficit enim credulitas inculpata. « Item, cum quis bona fide putat se a « jejunio excusari, etsi causa insufficiens « sit, tantum venialiter peccare docet Ca- * De Praec. decal., qu. 10, art. 4, n. 7. — Viva, loc. at. — , v. JrjMMïMm, n 20, v. Quartum. — 1 Dc · Consil, loc. cit n. 20 — · De Matnm., loc. dt., n. 27, Coniil., loc. dt., n. 18. · Mich. dt Palatio, in 4, dirt. 15, Matrim.. lib. 8, diip. 9, num. 27; et Coniil·, lib. 5. cap. 1, dab. 5, nem. 18. — ’ Lib. 3, cap. 2, dub. 7, num. 18. —, diap. 8, v. Prainnir igitur. — · De Praec. decal., qu. 10, art. 5, num. 5, DUB. Π. - QUAE CAUBAE EXCUSENT A L « jetanus a>. At si verc bona fide putet se « plane excusari, nullo modo peccare vi« detur. «Π *. causa est Impotentia : qua excu« santur qui sine notabili damno non pos• sunt jejunare; ut sunt juniores usque ad « annum vigesimum primum completum: « quibus tamen post septimum annum car• nes dari non debent. Item debiles, in· « firmi, convalescentes, praegnantes, la« ctantes, etc. ». [Etiamsi lactantes sint robustae; ut Viva1, Salmant.’ communi­ ter. Idem * Tamburinius dicit de muliere mox conceptura, si jejunium ei nocere probabiliter possit. Hinc probabilis metus gravis mali, ut ait Viva ·, aut gravis in­ commodi, ut dicit Croix 4 cum Bonacina, Tamburinio et Pasqualigo, excusat a je­ junio]. « Ratio est, quia hi omnes egent « alimento multiplicato : — uti et senes « communiter sexagenarii, nisi evidenter « constet posse jejunare sine damno. In « dubio autem an possint, non tenentur « cum periculo tentare fortunam ; quia, « cum de aetate constet, et robur sit du« bium, non est exspectandum donec defi« ciat: tunc enim irrecuperabilis est defe« ctus. Granado c>, Escobar, Laymann 5, « Tanner *), Filliuccius · et caeteri com* Dc Praec. decal., qu. 10, art. 5, n. 3. —1 Tr. 23, cap. 2, n 126. - ■ Loc. dt., n. 2. - 4 Lib. 3, part. 2, n. 1334. - 417 JEJUNIO. muniter; contra Navarrum % Sâ, San­ chez7. Item Diana·, etc., qui abso­ lute, sine omni restrictione, sexagenarios omnes a jejunio liberant. Quam sen­ tentiam Trullench ·, tamquam commu­ niorem et magis conformem tempori et imbecillitati humanae (ut ait), sequitur cum Molfesio, Ortiz, etc.; praesertim cum scrupulis, quibus exponit contraria, liberet. « Quidam insuper id extendunt ad eos qui pro toto vitae tempore certis diebus voverunt jejunium; adduntque esse pro­ babile quod sufficiat, si annus sexage­ simus sit inchoatus; eo quod is in fa­ vorabilibus habeatur pro completo — Diana 10 ex Naldo et Sanchez; item “, ex Trullench et aliis sex. « Eademque aetate (uti et ante annum vigesimum primum), regulares non te­ neri ad jejunia sui Ordinis, probabile affirmat Diana f) ex aliis quatuor. — Qui etiam probabile censet excusari feminas quinquagenarias ex aliis quatuor “. « Denique pauperes qui non habent ahum cibum praeter prohibitum, vel non sufficientem pro unica refectione. Vide Sanchez ,a, ubi, ex Navarro, Ga­ briele, Angles, excusat eos qui laborant esol. 30. — · Lib. 3, cap. 2. dub. 7, num. 3. · Jfol/e *., Promptuar., pxrt. 1, tr. 10, ap. 4. n. 37. · Francise Ortu, Bonae,, disp. ult., dc Pracc. Eccl., qu. 1, punct. ult , n. 15. ompend. de todx· Lis ramnuu, cap. 19, prec. 2, $ 6. — Tambur., Dccal.. lib. 4, cap. 5, $ 7, n. 15 et 47. · Pasqual., Prax. jejun., deds. 290, n. 2. — Eseob., tr. 1, exam. 13, Part. 5, tr. U, rcsol 83. - Nald., Sum., v. Tempus, n. 20. · oan. Sancb., Select., disp. M, n. 10. — u Pari. 9, tr. 7. cap. 2, post med. (edit. Lugd. ». d., n. 21, i. L). — 1 Lib. 4, esol. 73 . * · Trull,, lib. 3, cap. 2. dub. 7, n 3. — “ Part. 9, tr. 8, cap. 3, num. 2. — · Tr. 27, part. 2, num. 112 — Sâ, tr /, loc. cit — M ComuL, hb. 5, cap. 1, dub. 14. n. 3 et 10. · v. Jejunium, η. 9. — 1 De Matrim., b b. 7, disp 82, n. 17; A’«nvr., Man., cap. 21, nu. 16. · Gabr. Bui, in 4, dist. 16, ConiiL, lib. 5, cap. 1, dub. 4, n. 6 cl 7. — · Part. 1. tr. 9, qu. 3, art. 1, not. 4. - Angles, Flor., de Jejun , qu. 6, difT. 8. 1031. - a) Cajetanus, v. Jejunium, cap. 3, post med.: · El forte quandoque, inquit, nec venialiter peccant ». b) Tamburinius, Decal., lib. 4, cap. 5, § 7, μ. 17, i.f., a jejunio excusat mulierem mox concepturam, « si a medicis judicentur jejunia matris nocitura proli suscipiendae». t) Granado, in lam 2 * ‘, controv. 7, tr. 3, disp. 6, n. 39, non recte hic allegatur a Bu­ senbaum; non enim loquitur de dubio, sed: « Si... in aliquo casu, inquit, censeatur lex no­ tabile nocumentum illatura senibus, ab illa excusabuntur propter moralem impotentiam obediendi illi; ct ob hanc rationem nonnulli probabiliter opinantur sexagenarios non te­ neri ad jejunia ecclesiastica». J Tanner, tom. 3, disp. 3, qu. 3, dub. 5, n. 101, certe non expressis verbis id asserit, at lorte innuit, dum scribit: · Excusantur senes, ut plurimum, sexagenarii ob imbecillitatem, quamvis hic non ita praefinitus sit certus ter­ minus, adeo ut, si ea etiam aetate adhuc robusti sint, a jejunio non excusentur, id quod (w/a) arbitrio prudentis praecipue superioris diju­ dicandum ». Navarrus male hic a Busenbaum alle­ gatur; non enim absolute sexagenarios excu­ sat; sed dicit cos eximi secundum communem sententiam, « licet S. Thomas nihil de hoc dicat, et merito; quia.... alii aliis citius fiunt ad id impotentes, et ideo arbitrio prudentis aut superioris id relinquendum est». f) Diana pariter minus recte a Busen­ baum citatur, nam. part. 9, tr. 7, rcsol. 73 bii, refert hanc sententiam ex solo Pellizzario, sed eam nec probat nec reprobat. S. Αι.γμον»!, Opera moralia. — Torn. Π. 27 418 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. TU. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. « tertiana vel quartana O; item, qui ex « vacuitate stomachi notabilem capitis do« lorem vel vertiginem patiuntur, vel tota « nocte calefieri aut dormire non possunt. • Neque hos teneri mane sumere col« latiunculam et vesperi coenam notat « Diana 1 ex Filliuccio *·> et aliis tribus; « quia nemo tenetur pervertere ordinem « refectionum. uber vei « ΙΠ1. causa est Labor vel officium, ofldnm. ... « cum quo jejunium non possit consistere; « qualis est agricolarum et multorum opi« ficum, ut fabrorum, pistorum, suto«nun, etc. (etsi de sutoribus neget An« gles : cujus sententiam Sanchez dicit « esse veram, si non suant, sed tantum « scindant corium et materiam praepa• rent); non tamen pictorum, sartorum, « quorum labor exiguus est. « Excusat etiam Laymann 0 figulos, « argentarios, ferrarios, lignarios, fullones, • coementarios, coriarios et textores. — « Diana * et Gordonus 8, versantes prae« lum typographicum ; non tamen typo« rum compositores. — Fossores autem, « ferrarios et similes, etiam die uno vel al« tero quo non laborant, excusat Azor, etc. • cum Diana4. — Similiter excusatur qui « pedibus facit iter per magnam diei par« tem ; ut ait Sanchez Wide Filliuccium". « Ratio horum omnium est, quia com« muniter horum vires non sufficiunt ad « hujusmodi labores cum jejunio. ’ Part 1, tr. 9, resol. 51. — Anales, Flor., de Jejan., qa. 6, diff. 10. «Dixi: pedibus; quia multi non excu­ sant equites. Longa tamen equitatio ad plures dies, ut docet Filliuccius J), me­ rito excusat. — Ubi etiam concedit, ob labores praecedentes et subséquentes posse aliquem excusari, si probabiliter debilitatus vel debilitandus putetur, ita ut officio rite fungi nequeat. Vide Bo­ nacina ’. — Ex eodem capite doctores excusant conjugem, si debitum reddere non possit quando jejunat; uti et uxo­ rem, quae ob maciem non possit cum jejunio se viro gratam praestare. Bona­ cina 8. — Atque universim loquendo, nemo tenetur opus ad quod obligatur omittere ob praeceptum jejunii, ait Ca­ jetanus. Quod intelligo, nisi ista obli­ gatio sit valde levis, et rationabiliter postponenda obligationi jejunii. « IV“. Est Pietas vel majus bonum. — Unde excusantur qui cum jejunio nam. non possunt vacare operibus meliori­ bus; v. gr. concionatores, praeceptores ordinarii, confessarii, cantores, et quot­ quot opera caritatis et misericordiae tam corporalia quam spiritualia exer­ cent, etiam ob mercedem *>, si ea cum jejunio peragere non possunt. Filliuc­ cius ’, Azor '°, Fernandez l>, Navarrus, Silvius, Fagundez, etc. — Atque hi qui­ dem omnes intelligunt, et fere addunt, quando eorum labores cum jejunio non possunt consistere. qu. 1, punct. ult., n. 11. — · Loc. cit., n. 14. — Cafelan , Sanch., Comit.t lib. 5, cap. 1, dub. 7. n. 5. — · Part 4, tr. 4, rewl. 134. — ’ Lib. 6, qu. 18, num. 11, Sum , v. Jejunium, cap. 3, ante mcd. — · Tr. 27, part. 2, v. Secunda — A *or, part. 1, lib. 7, cap. 17. qu. 8. · · Part. 1. tr. 9, resoi. 9. — · Loc. dt., dub. 10, num. 3. — · Tr. 27, Man., cap. 21, n. 17. — SiMus, in 2·· 2··, qu. 147, art. 4, part. 2. num. 119 et 122. — 1 Disp. ult., de Praec. Eccl., cap. 8, n Sanchez non allegat auctores pro labo­ rantibus tertiana aut quartana febre. Filliuccius a Diana citatur, tamquam hos eximens a jejunio; quod revera docet, tr. 27, part. 2, n. 130, ubi scribit: · Qui bona fide credit se habere justam causam non jeju­ nandi, et propterea non jejunat, is non peccat saltem mortaliter... Quo pacto excusari pos­ sunt multi solventes jejunium, vel excedentes in rcfectiuncula : putant enim se non teneri ex variis causis, ut ob debilitatem vel ad ca­ piendum somnum ». ri Laymann perperam a Busenbaum cita­ tur pro hujusmodi operariis, quos nec nomi­ nat, lib 4, tr. 3, cap. 3, u. 3, i) Filliuccius, loc. cit., >i. 121 ct 122, ait longam equitationem excusare, « si probabi­ liter dubitetur superventuram debilitatem, vel experientia probavit quis alias non habere vires ad iter complendum ». Quid vero per longam equitationem intelligat Filliuccius sa­ tis colligitur, ex eo quod dicit brevem esse equitationem « sex vel octo dierum». Azor et Fagundez non loquuntur dc merccdc; Navarrus autem limitat: Modo id principaliter ob mercedem non faciant. 0 Fernandez de Moure, Exam. theol,, part. 2, cap. 8, ^2, qu. 12, utique concordat, sed cum hac limitatione: · Nota tamen quod hujusmodi non excusantur, nisi cum ex offi­ cio fecerint, aut ex obedientia, aut ex voto ali­ quo praecedente ». num. 124. — w Part. 1, lib. 7, cap. 18, quaer. 1. — Navar., v Majus bonum, — Fa&und., de 4· Praec. Eccl., lib. 1, 19. DUB. Π. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. « Diana autem ' (absolute loquendo) « praedicatores, qui diebus quadragesima« libus (intelligo omnibus) concionanlur, « putat a jejunio excusandos; quia, inquit, « summopere laborant: non item eos qui « dominicis tantum condonantur, nisi sint « debiles. « Sanchez4 tamen et Trullench3 putat, « a jejunio quadragesimae communiter • et regulariter excusari eos qui ter vel « quater in hebdomada condonantur cum « fervore m>. « De lectoribus vero Diana4 cum Fa« gundez6 censet non omnes excusandos, « sed eos tantum quorum labor est im« probus ; vel qui ita sunt debiles ut satis« facere non possint. — Idem fere sentit «Sanchez®: licet putet lectores eos qui « quotidie quatuor lectiones legunt (ut in « Societate faciunt praeceptores gramma« ticae) satisfacere, si media quadragesi« ma, sive ter i. hebdomada jejunent; eo « quod sit magnus labor, et paucis annis « sic fatigentur ut progredi non possint. « Sic ille. * Verum praestat ut superiores ad tol« lendum scrupulum cum talibus dispen« sent ; ut monet idem Sanchez Nam in « omnibus istis regula certa et universalis « statui non potest alia, quam quod lex « Ecclesiae non obliget cum magna diffi« cultate; ut notat Laymann®. Oiniu «V *. Caritas, vel etiam urbanitas se« eundum quosdam, excusat etiam a ve« niali eum qui die jejunii rogatus ab «amico, modicum cibi sumit: (Medina, 419 Fagundez, Filliuccius, Diana »); vel qui ad excitandum infirmorum appetitum comedit parum, etiam carnis. Navarrus Sanchez, Diana 10 ». Quatuor igitur sunt causae excusantes a jejunio: 1°. Dispensatio. 2°. Impotentia 3°. Labor. 4°. Pietas. — De his seorsim hic et accurate censeo disserendum, cum sint res omnes pertinentes ad praxim et scitu necessariae. Sedulo curavi super hoc puncto quamplures auctores observare et hic recen­ sere; eo quod doctorum auctoritas in hoc redundat in probabilitatem intrinsecam, cum agatur de re quae valde pendet ab aestimatione sapientum. Et quia pluries infra in singulis sententiis eosdem aucto­ res saepe citare mihi opus erit ; ideo, ne citationes iterum semper repetam, loca doctorum de hoc puncto agentium, quos observavi, hic congero. Hi sunt Sanchez ”, Laymann ”, Les­ sius ”, Azor ”, Petrocorensis ”, Escobar ”, Palaus ”, Bonacina ”, Pater Concina ”, Sporer®0, Roncaglia” Salmant. ”, Wi­ gandt n, Holzmann ”, Abelly ", Viva M, Anacletus ”, Croix *®, Tamburinius », El­ * 0, Mazzotta”, Felix Potestà”, Renzi ®, bel etc. ut infra. 1032. - Prima causa est Dispensatio. — Circa quam rogatur: quisnam possit in jejunio dispensare? Resp. 1°. Papa habet potestatem dis- p.jMwm pensandi a jejunus in universam Eccle- *t5upen» . siam; et quidem valide, etiam sine justa causa, quamvis non licite. « « « « 1 Pan. 1, tr. 9, raol. 10. — · Conail., lib. 5, cap. 1, nom. 106, et n. 348 et «eqq. — ” Tr. 30, diip. 3, punct. 2, dub. 13, n. 6. — · Lib. 3, cap. 2, dub. 7, n. 15. — * Loc. dt. · 1 De 4· Praec. Eccl., Hb. 1, cap. 8, n. 19. — · Conail., $ 5, a n. 4, — * Diip. oit-, de Praec. Eccl., qu. 1, puncL ult — ” Di Men. 2, de Jejun., cap. 22 et icqq. — · Tr. X Hb. 5, cap. L dub. 18, n. 7 et 8. — ’ Loc. dt., n. 7, i. i. — cap. 4, Append., η. 47 et icqq. — n Tr. 9, qu. 2, cap 2, qu. 4. — · Tr. 23, cap. 2, punct 7. — ■ Tr. 5, exam. 4, ■ Lib. 4, tr. 8, cap. 8. n. 3, i. L — Barthel. Medina, Sum., Sanch., Condi., lib. 5, cap. 1, dub. 22, n. 10. . w Part. 5. n. 92 cl 93. — M Dc Praec. Eccl., ditp. 1. cap. 3. — ■ Tr 2, cap. 5, de Jcjun., $ 2. — · De Praec. decal., qu. 10, art. 5 et K — r Tr. 10, diit. 2, n. 55 et ieqq. — · Lib. 3, part. 2, tr. 5, reaol. 32, i. f. — 11 **) Conail., lib. 5. cap. 1, dub. 4 ct a num. 1308. — ■ Decal., lib. 4. cap. 5, $ 7. — w Part. 8, seqq. — 11 Lib. 4, tr. 8, cap. 3. — u Lib. 4, cap. 2, dub. 6. confer. 18, dc Cauiit ex cue a Jejun. — m Tract. 2, diip. 1, — M Part. 1, lib, 7, cap. 17 per totum, et cap. 18, quaer. 1. — qu. 4, cap. 4, $ 4. — · Exam., tom. 1, a n. 2890. — ’J In *· Lib. 4, tract. 1, cap. 3, qu 3. — M Lib. 45, a num 66 ad 4— Praec Eccl., cap. 4. **) Trullench eos absolute excusat, non loquens de fervore; Sanchez vero eosdem ex­ cusat communiter et regulariter, « et hoc ma­ xime si cum fervore condonentur ». *) Navarrus, Mati., cap. 21, n. 13, excusat eos « qui aliquid praesumunt... causa praegu­ standi cibos dominorum vel infirmorum qui­ bus inserviunt, etiam mane, et etiam si dbi praegustandi sint ova vel carnes, et etiam in quadragesima >. Allegatur tamen a Sanchez, loc. hic cit., ex quo Diana allegationem de­ sumpsit, uti refert Busenbaum. lib, 1, cap. 14, $ 10. — Fa^nnd, loc. dt., cap. 4. n. 15. - Fili., tr. 27, part. 2, num. 41, i. C . · Part. 1. tr. 9. reaol. 29. — 420 LIB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. III. - DB PRAECEPTIS ECCLESIAE. Quomodo autem peccet dispensando episcopus partim dispensare, et partim sine causa? commutare jejunium in aliud pium opus; .unnèSâPlures censent peccare graviter: ut ut ajunt Roncaglia ", et Viva1 cum Tame’irt'j,eer Pater Concina 1 ; et Sotus a\ Covarru- burinio. suabM." vias *>, Gordon,Tapia, etc., apud Salmant.4 Potest etiam episcopus ob aliquam spe­ (qui id putant probabile); quia hoc esset cialem causam dispensare pro una vice contra bonum commune, ad quod leges in lege universalis jejunii aut commutare: Satis pro· ordinantur. — Sed satis probabiliter di­ cum ejus officium sit saluti suarum ovium habiliter, venialiter cunt peccare tantum venialiter Sanchez 8, invigilare, et scandala infirmorum tollere; unium. Laymann 4; et Salmant.6 cum Basilio, puta si periculum sit alicubi jejunium non Palao, Salas, Villalobos, etc.: modo tamen observari. Ita Laymann®, Azor’; et Sal­ scandalum vel aliud damnum absit. Ratio, mant.10 cum Cajetano, Armilla, Tabiena, quia hoc quod non omnes conformentur Sanchez, Trullench. — Sed Summmus in observantia legum humanarum non Pontifex Benedictus XIV, in bulla Prodiit videtur tam gravis deordinatio, ut damne­ jamdudum “ dixit sententiam oppositam (nimirum non posse episcopos pro uni­ tur de mortali. EptKopi, 2°. Episcopi possunt etiam dispensare verso grege dispensare in lege jejunii) *-nnt dupen- CUm SUbdltlS quxndopo . . SUIS DIO CHSlbUS OCCUITen‘ esse non modo communiorem cum Ray­ MfC < * tibus, sed nonnisi ex justa causa; alias, naud, Merati, Diana, Monacelli, Leandro dispensatio erit nulla Si vero causa non et Ferraris; sed etiam magis rationi con­ videatur omnino sufficiens ad dispensan­ sentaneam a>. Et sic ait ipse respondisse dum, vel dubitetur an sufficiat, poterit quibusdam episcopis, rogantibus an pos1 Ditsert. 2, de Jejun., cap. 26, n. 2. — Gordon, Hb. 2, ct 161, - Cajctan., v. JtJunium, cap. 3, v. f. · Armilla, qu. 13, n. 11 · Tapia, torn. 1, Hb. 4, de Legib., qu. 21, art. 2, n. 5 et 6. -1 Tr. 11, de Legib., cap. 5, n. 64 et 65. — ■ De v. jejunium, n. 6. · Tabiena, v. Jejunium, n. 13, qu. 12. · Sanch., Consil., Hb. 5, cap. 1, dub. 5, num. 27. - Trull., Matrim., Hb. 8, diap. 18, n. 7. — · Lib. 1, tr. 4, cap. 22, Hb. 3, cap. 2, dub. 7, num. 18 et 21. — 11 Encycl. Prodiit nom. 13. — 1 Tr. 11, cap. 5, num. 66. · Basil. Pont., de jamdudum, dc die 30 Januar. 1751, § 9 ct seqq. — Raynaud, Matrim., Hb. 8, cap. 14, num. 4. · Palaus, tr. 3, diip. 6, Heteroclita pietati», lib. 1, sect. 3, punct. 3, num. 31. punct. 8, $ 1, num. 5. · Salas, de Legib., disp. 20, sect. 5, η. 54 el 55. - Villa!., part. I, tr. 2. diff. 41, n. 6, ▼. f. - Merati, in Rubric. Breviarii, »ect. 7, cap. 4, n. 23, v. Si vigilia. - Diana, Coordin., tom. 3, tr. 3, resol. b8. Cfr. • Tr. 9, qu. 2, cap. 2, reg. in praxi num. 4. — ’ Dc Praec. ipsum Diana, part. 10, tr. 16, resol. 7.). · Monacelli, For­ dead., qu. 10, art 5, num. 4. · Tambur., Decal., lib. 4, mula r.t part. 2. tit. 16, fonnul. 4, num. 12. - Lea nd., de cap· 5. § 7, num. 60. — · Lib. 4, tr. 8, cap. 3. num. 9 — • Part. 1, lib 7, cap. 18, qu. 5. - * Tr. 23, cap. 2, n. 160 Praec. Eccl., tr. 5, diip. 10, qu. 42. · Ferraris, v. Jeju- 1032. - a> Sotus, citatus a Salmanticensibus ut refert S. Alphonsus, loquitur eodem modo ac plerique hic allegati auctores, de po­ testate quam habet Papa dispensandi in legi­ bus positivis generatim, sed negat hoc fas esse sine justa causa, de Just, et Jure, lib. 1, qu, 7, art. 3, v.f.; et in 4, dist. 39, qu. unie., art. 2, v. Ex hac secunda ; quin tamen dicat quale foret, deficiente hac justa causa, ejus peccatum. b>Covarruvias, de Matrim., part. 2, cap. 6, § 9, η. 15 et 16, ita esse ait « fortassis et fre­ quentissime ». ') Idemque dicendum est de quibuscumque superioribus hic infra nominandis, ut habet B. Doctor in Horn, apost., tr. 12, n. 22. d) Et hoc quidem confirmatum est decreto S. Off. de die 12 Aprilis 1742, quod ad du­ bium · An ob facultatem, quae Praefectis Apostoîicis delegatur, Praefectus S. Dominici Americae meridionalis possit dispensare su­ per esu carnium, ovorum ct laetici morum, tempore jejuniorum praesertim quadragesi­ mae, cum omni multitudine ac omnibus sui mum, n. 26. districtus incolis », respondit: Negative. Hinc eadem S. C., per decretum 17 Mart 1883, fa­ cultatem, quae a S. C. de Prop. Fide episcopis ad quinquennium conceditur (Form. I et II, n. 27; form. Ill, η. 17) « dispensandi scilicet, quando expedire videbitur, super esu car­ nium,ovorum et lacticin iorum, tempore Je­ juniorum et quadragesimae, ita commutan­ dam esse jussit, ut verbo dispensandi, haec in posterum adderentur: « non tamen per generale indultum, sed in casibus particula­ ribus ». — Nihilominus per decretum S. R. et U. Inq. de die 2 Decembr. 1894 (quod deinde die 18 Mart. 1896 et 15 Decembr. 1897 expli­ catum est), Leo XIII omnibus et singulis lo­ corum Ordinariis facultatem in perpetuum concessit (facta tamen in singulis casibus mentione Apostolicae dispensationis) « antici­ pandi die sibi benevisa, atque ob gravissimas causas (inter quas assignari valet grave peri­ culum, modo sit generale, quod abstinentia anticipanda non observetur] etiam dispensan­ di super lege jejunii ct abstinentiae, quando festum sub utroque praecepto servandum Pa- DUB. Π. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. V tetrius episcopi, Mttui ex » pedti t Ucdliie. Monta· botn rupe * dorinte, aooraodo Jupe tuent. Pvochi diipenunt C3D ptrtt * alxnbai. sent vigiliam S. Mathiae occurrentis in ul­ timo die bacchanaliorum ·> ad praece­ dens sabbatum transferre. Hinc ipse Be­ nedictus licentiam eis impertivit, ut pro illo anno praedictam vigiliam anticiparent Vicarii autem episcoporum non pos­ sunt dispensare, nisi ex speciali facultate ipsis concessa; ut ait Viva *. Neque possunt dispensare abbatissae aliaequc superiores monialium, cum ipsae nullam habeant jurisdictionem spiritua­ lem. Possunt tamen in aliquo casu decla­ rare moniales subditas ad jejunium non teneri. — Ita Concina ·, cum aliis passim. (Vide dicenda Lib. IV, n. 53 et 61). 3°. Parochi, licet dubitetur inter doctores, an ex vi juris communis possint dis­ pensare in jejuniis, jure tamen consue­ tudinis certe id possunt ex justa causa cum suis subditis particularibus; non vero pro tota parochia /J. Ita ex communi sen­ tentia, quam tenent Laymann ·, Lessius ♦, Pater Concina Elbel·, Sanchez ’, Holz­ mann ·, (quamvis hic permittat tantum ad unum vel alterum diem *>, sed alii abso­ lute loquuntur); item Salmant.· cum Ca1 Dc Praec. decal., qa. 10, art. 5, n. 5. — · Dissert. 2, 421 jetano, Suarez, Silvestro, etc. Ratio, quia hoc expedit ad suave regimen Ecclesiae; nimis enim grave foret, ex locis remotis adire episcopos ad obtinendam dispensa­ tionem, cujus necessitas occurrit in diem. (Vide Lib. I, n. 190, v. Parochi, et Lib. III, n. 288, ad 3a). — Immo valde probabi­ liter potest parochus in iis dispensare, etiam praesente episcopo. Quamvis enim parochi de jure hanc jurisdictionem non habeant, habent tamen, ut dictum est, ex consuetudine, quae satis potest jurisdi­ ctionem tribuere, ex cap. Cum contingat, de foro compel. Ita Sanchez, Concina ; et Salmant.10 cum Lopez h>, Azor et aliis su­ pra relatis. Id possunt etiam vicarii parochorum qui exercent actus parochiales jurisdictio­ nem exigentes: nisi parochi expresse re­ pugnent ut Salmant cum Sanchez, Pa­ latio, Pasqualigo, etc. 4°. Possunt etiam dispensare cum suis subditis, et adhuc cum semetipsis, omnes praelati religiosorum etiam inferiores, atque vicarii superiorum localium Λ.- ita Concina ”, et Elbel14 cum aliis commun. 20, v. Quartum — Sanch., loc. cit., de Matrim n. 27. — de Jejun., cap. 26, n. 6. — · Lib. 4, tr. 8, cap. 3, n. 8. — Conctna, ditsert. 2, de Jejun., cap. 36. n. 4 — *· Tr. 23, • Lib. 4, cap. 2, n. 45. — · Loc. cit., num. 4. — · Part. 3, cap. 2, num 156. · Aror, part. 1, lib. 7, cap. IS. qu. 3 — confer. 18, de Caush exeus. a Jejunio, num. 5(M. — ’ De Salmant., loc. cit. - Sanch., Con nt. lib. 5, cap. I. dub. 5, Matrim., lib. 8, disp. 9, n. 27. Cfr. Consil., lib. 5, cap. 1, n. 18. · Mich dc Palatia, In 4, dist. 15, disp. 8. ▼. Prae­ dub. 5, n. 18. — · De Praec. Eccl., n. 19, v. f. — · Tr. 23, sente icitur . Pasqua!., P rax. jejun., deci·. 387, η. 6. — cap. 2, n. 156. - Cajeta n., in 2·· 2··, qu. 147, art. 4. · Sxar., 11 Dissert. 2. dc Jejuru, cap. 26. n. 5. — rt Part. 3, confer 13, de Legib., lib. 6, cap. 14, i. f. · Siivesf., v. qu 7, troni principalis aut Titularis, vel solemne aliquod festum [ut esset centenarium, pere­ grinatio et similia]; item magno populorum concursu [quod intclligi potest etiam de con­ cursu civitatis et loci] celebrandum, inciderit in ferias sextas aut sabbata per annum, ex­ cepto [quoad facultatem sive anticipandi sive dispensandi] tempore quadragesimae, diebus quatuor temporum et vigiliis per annum je­ junio consecratis [sub qua exceptione nume­ randae sunt vigiliae per annum abrogatae, quarum jejunium translatum fuit in ferias sextas et sabbata adventus]; atque ut eadem anticipandi, seu etiam gravissimis dc causis dispensandi potestate uti possint pro diebus, quibus nundinae extraordinariae, magno item populorum concursu habeantur·. Et ex ra­ tionabili causa potest episcopus committere parochis, ut ipsi assignent diem in quo anti­ cipari debeat abstinentia, ex dicta declara­ tione 18 Mart. 18% ad 6. r) De qua sola loquuntur auctores a Be­ nedicto XIV relati, negantes scilicet episco­ de Causis excus. a jejun., n 509. pum posse hac vigilia a jejunio dispensare; et ita etiam a Benedicto allegantur. f) Restrictionem istam omittunt Laymann, Lessius, Concina, Elbel. O Si nempe dispenset omnes simul suos parochianos; si vero dispenset cum hac dum­ taxat vel illa persona particulari, Holzmann ait parochum posse dispensare per integram quadragesimam Ludovicus Lopez, Instruet. tum., part. 2, cap. 109, v. Tertio dicitur, id satis perspicue innuit; dicit enim parochum posse dispensare, quando dispensatio episcopi commode haberi non potest, et addit ex Silvestro, quem non reprobat : « Immo ait S. Thomam_~ tenere quod sacerdos proprius potest in hoc dispen­ sare ». A Salmant tamen citatur pro asserto quod parochus dispensare potest, quando ad episcopum facilis non patet aditus. O Salmanticenses, Sanchez el Michael de Palatio limitationem hanc non habent. i) Elbel omittit vicarios superiorum loca­ lium. Etiam ▼«!de probabi­ liter, prae­ bente epi· •copo. Idem po· * tant vica­ rii paro­ chi. Limuatio. PraeUti regulare» dispernant «ecum et can »ubdi tu». 422 •I LIB. 111. - TRACT. VI. — CAP. HL niter. Ratio, quia regulares superiores veram habent jurisdictionem spiritualem supra subditos suos, ut eis provideant in illis quae ad ipsorum bonum regimen per­ tinent *Λ Doctrina Hic autem maxime advertenda est de notanda de dispensatio­ omnibus hujusmodi facultatem dispen­ ne. sandi habentibus, doctrina communis, quam tradit D. Thomas *, nimirum : Si causa sit evidens, per seipsum licite po­ test homo statuti observantiam praeterire, praesertim consuetudine interveniente, vel si non posset de facili recursus ad supe­ riorem haberi. Si vero causa sit dubia, debet aliquis ad superiorem recurrere, qui habet potestatem in talibus dispen­ sandi. Impotentia. 1033. - Secunda causa est Impotentia, sive physica sive moralis. — Ex impo­ tentia physica excusantur: Infirmi, Γ. Infirmi, quibus jejunium timetur q UM let ex· anentur. posse notabile damnum afferre. Hinc di­ cunt Elbel ’ et Viva 3 quod si quis sibi persuadeat ex experientia vel ex probabili ratione jejunium graviter nociturum, non tenetur jejunare. — Sic ideo etiam excu­ santur qui laborant febri tertiana vel quar­ tana, vel qui ab ea immediate convalue­ runt. Holzmann 4. Item debiles, qui una vice alimentum sufficiens non possunt sumere; ut San­ chez6 cum Silvestro et Angles, ac Holz­ mann 6 cum Laymann “Λ - DR PRAECEPTIS ECCLRSIAE. Item praegnantes et lactantes, quibus Ρπφ» aliquando permittuntur etiam carnes, si ΐϋΰί'ΰ puer sit infirmus aut ei immineat pcricu · lum infirmitatis, vel si mater sit debilis; ut Roncaglia 7 ct Holzmann — Immo praegnantes peccarent, si pluries jejuna rent. Secus, si unum vel alterum jejunium aliqua mulier robusta ferre vellet; ut Petrocorensis c> cum Navarro 2°. Excusantur pauperes qui non ha­ P18WT3 qaisà Π bent prandium perfectum pro unica con- evict(w grua refectione. Ita communiter Lessius ·, Sanchez ’, Elbel ‘°, Sporer “, Holzmann *’ et alii, ex D. Thoma ”, ubi ait: Excusari videntur illi qui frustatim eleemosynas mendicant, qui non possunt simul habere quod eis ad victum sufficiat. — Hinc valde probabiliter dicunt Sanchez 14 cum An­ gles, Salmant. ”, et Roncaglia ” (contra Mazzotta), quod si quis non haberet nisi panem et legumina aut herbas, non tene­ retur ad unicam refectionem. Licet enim esset is ad hujusmodi obsonia assuetus; tamen ideo se sufficienter sustentat, quia pluries in die, et pluries in magna quan­ titate, se reficere solet iis cibis qui sunt modicae nutritionis. 1034. - Impotentia autem moralis etiam cm. excusat a jejunio. — Et haec est quando eiccut jejunium non sine gravi incommodo, sive sine magna difficultate extrinseca, quae magno incommodo aequiparatur, sustineri potest; ut dicunt Abelly17, Viva18, Tam- ’ 2· 2··, qa. 147, art. 4. — · Part. 3, confer. 18, de Causk excur a Jejunio, n. 527. — ’ De Praec. decaL, qu. 10, art. 5, cap. 1, dub. 15, n 1. — “ Part. 3, conf. 18, de Causit excut. a Jejunio, n. 507, tub 5. — 11 Tr. 3, cap. 4, Append., n. 65. n. 2, I. f — 4 De Praec. Eccl·. n. 14. — » Consil., lib. 5, — w Loc. dt., n. 13. · u Loc. dt., art. 4, nd 4. — 14 Loc. dt., cap. 1, dub. 14, num. 11. · SiJvest., v. jejunium, qu. 9, n. 24, v. Sextum · Angles, Flor., dc Jejunio, qu. 6, diff. 8. — 4 Loc. dt., num. 14, — ’ Tr. 9, qa. 2, cap. 2, reg. in dub. 15, n. 3. · Angles, de Jejunio, qu. 6, diff. 9, v. f. — praxi, n. 1. — · Lib. 4, cap. 2, n. 40. — · ComiL, Hb. 5, u Tr, 23, cap. 2, n. 133. — M Loc. dt., cap. 2, qu. 4, resp. 1. — Mcuuotta, tr. 2, disp. 1, qu. 4, cap. 4, § 4, qu. 4. — n De Jejunio, § 2, n. 2. — “ Dc Praec. decal., qu. 10, art. 5, n. 3. k) Regulares speciali voto abstinentiae non adstricti frui etiam possunt induitis, circa jeju­ nium et observantiam ciborum tempore qua­ dragesimae et per annum, pro fidelibus pro­ mulgatis ab Ordinariis locorum nomine San­ ctae Sedis Apostolicae, quamvis episcopi in praelatis induitis de regularibus nullam fa­ ciant mentionem, ut constat ex declaratione S. OfL de die 20 Decembr. 1871 et 20 Jan. 1892. 1033. - a> Laymann, lib. 4, tr. 8, cap. 3, n. 1, non citatur ab Holzmann; clare tamen hoc assertum insinuat, dum loquens de seni­ bus et juvenibus, eos a jejunio excusari ait, quia frequentiore cibo indigent ob virium im­ becillitatem. b) Holzmann, dc Praec. Eccl., n. 14, his verbis sententiam suam exponit: « Non tenen­ tur, inquit, jejunare... lactantes et praegnan­ tes; quae si jejunent, non habent pro se et sua prole sufficiens alimentum ». c> Petrocorensis, lib. 4, dc Temperant., cap. 3, qu. 3, adducit Navarrum, qui in Mau., cap. 21, η. 16, mulieres illas asserit peccatu­ ras esse, si jejunaverint, nisi ita robustae es­ sent, ut una comestione sibi et infantibus suf­ ficere possent. At ipse Petrocorensis dicit: « Consulendum est ut abstineant, nisi uno aut altero solum die jejunandum sit: quid enim mulieri robustae ab uno aut altero dic jejunii timendum » ? DUB. 11. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. Adest toK. juxta ibo·. obU * (itio coeuadi ma * M. VaUe prohabiliter septur. burinius ‘; et Croix 8 cum Bonacina, etc.— Hine Γ. Non tenentur jejunare ii quibus je­ junium affert gravem capitis dolorem; ut dicunt Holzmann ·, Elbel 4; et Sanchez * cum Angles Navarro et Gabriele. 2°. Excusantur ii qui jejunando non possunt noctu calefieri, vel per notabile tempus somnum capere «>, ut communiter docent DD., ut Sanchez · et Salmant. ’, Palaus8, Sporer’, Holzmann‘°, Lessius“, Laymann *·, etc. An autem isti teneantur eo casu mane sumere collatiunculam, ut sero possint comedere, et sic servare jejunium? Affirmant Roncaglia ,a, Concina M, Sal­ mant. ,8, et Croix18 cum Sanchez ”. Ratio, quia ille qui tenetur ad finem, tenetur etiam ad media non difficilia. — Sed valde probabiliter id negant Elbel ‘8, Tamburi­ nius *·, Filliuccius f), Viva 80 cum Fagundez, Diana 81 ; Lopez />, Sanctius et Loth, apud Crc.x “. Ratio, ut alii dicunt, quia nemo tenetur ordinem pervertere, sed potest communi aliorum consuetudini se uniformare. At haec ratio debilis est : nam refectionem ad vesperam transferre, revera non est ordinem pervertere, sed 1 Dccal., lib. 4, cap. 5, 5 Λ num. 14 et 47. — · Lib. 3, 423 illum perfectius servare, cum haec fuerit antiqua disciplina. Ratio potior est, quia dilatio comestionis usque ad vesperam revera medium est, non solum extraor­ dinarium, sed grave afferens incommo­ dum, cum in eo non leve perferatur in­ commodum: qua ratione derogatum est antiquae disciplinae quae olim tam rigorose fuit observata. 3°. Excusantur milites, sive sint in ca­ Mihtciex * stris sive in hospitiis ut dicunt commu­ exuantur. niter Concina a, Roncaglia 84 ; et Salmant88 cum Leandro, Pasqualigo et aliis. — Ratio : tum quia ipsi magnos labores perferunt: tum quia statis horis non possunt come­ dere, nec congruum habent cibum pro jejunio. 4°. Excusantur uxores, quae alias jeju­ Item, uxor timet» viri nando magnam paterentur indignationem indignatio nem a viris; ut Lessius *>, Azor M, Viva n, San­ chez ”, Salmant. ”, Holzmann 80 ; et Spo­ rer81 cum Cajetano ·>, Silvestro, Navarro, Laymann, etc.: — modo jejunium a viro non prohibeatur in contemptum religionis vel praecepti Ecclesiae. Pariter Sanchez Viva 83 et Tambu­ rinius84 excusant a jejunio puellam peten­ tem nuptias, si timeat jejunando notabiund., * Fa dc 4· Praec. Eccl., bb. 1, cap. 8. d. 19, i f. - confer. 18, de Cautis cxcum. a Jejunio, num. 507, tub 6. — ° Part. 1, tr. 9, reeol. 51. - Joan. Sonck., Select, dup. 54, n. 13. - Loth, tract. 19, qu. 3, art. 5. - " Lib. 3, pan 2 η. 1325. — · Dissert. 2, de Jejunio, cap. 24, α. 9. — “ Tr. 9, •ContiL, lib.5, cap. 1, dub. 14, n. 10 · Katar., Man., cap. 21, qu. 2, cap. 2, reg in praxi. n 2, 1. t. — “ Tr. 23, cap. 2 n. 16. · Gabr. Biel, in 4, dist. 16, qu. 3, art I, Nota 4. — ‘ Loc. n dt., n. 10. - 1 Tr. 23, cap 2, n. 125. - · Tr. 30, ditp. 3, Pasqual., Prax. jejunii, decia. 311. — " Part. 1. hb punct. 2, I 5, n, 9. - · Tr. 3, cap. 4, \ppend.. n 53. — ·· Loc. cit., n. 14. — M Lib. 4, cap. 2, n. 40 - « Lib. 4. cap. 18, qu 7 — r De Praec. decal qu 10, art t> n. a. i f. — · De Malrim., lib. 9, dnp. 3, n. 11 — ® L6. · SiAvsT., v. Jejunium, n. 25. Auiu» Man., cap. 21. n. 19. · Layen.. lib. 4, tr. 8» cap. J n. 4. — cit., num. 83. — “ Lib, 3, part. 2, num 1325. — ” Loc. cit , dub. 27, n. 4. — «· Loc. cit., num. 507, I. f. — *· Loc. dt., “ Loc. cit., n 12. — “ Loc. dt.. n. 6, v. f. — w Decal, lib. 4. n. 14, v. f. — r Dc Praec. decal., qu. 10, art 5, n. 3, i. i. cap. 5. $ 7, n. 45- Ό Angles, Flor., de Jejunio,qu. 6, diff. 0’, cos excusat qui nodes fere insomnes ducunt, ut infra dicetur ab ipso S. Alphonso; de utro que autem casu ibidem loquitur Sanchez. • ) Sanchez, Salmant., Holzmann loquuntur de iis qui totam nodem insomnem ducerent. Lessius vero hunc casum praetermittit. /> De Filliuccio, vide notam h supra ad n. 1031, 2* causa, ubi hanc sententiam vide­ tur innuere, eo quod eos a jejunio excusat. — Et idem habet Ludovicus Lopez, Instruet. nov.t part. 2, cap. lllt v. Deinde de causis, citatus pariter a Diana, pro sententia quae negat eos teneri ad jejunium. Concina et Roncaglia excusant milito qui degunt sive in castris sive in munitioni bus; Salmant. vero addunt. Sive in hospitiis. At Leander et Pasqualigo eos excusant qui in munitionibus degunt, si « credant proba­ biliter [verba sunt Leandri] futuram esse oc rasionem pugnandi ». Lessius, lib. 4, cap. 2, mini 44, uxo­ rem excusat propter solum mariti praccv ptum. ·) Cajetanus, a Sporer citatus ut assent S. Alphonsus, haec dumtaxat, Sum., \.Jeju nium, cap. 3, ante mcd., scribit: · Si uxor non potest se gratam viro servare, (puta quia propter jejunium macilenta aut pallida despi­ citur a viro) non tenetur jejunare ». 424 MB. ΙΠ. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. liter deformari. — Sed recte ait Croix 1 potens ad debitum reddendum, non tene­ t«r poeiu hoc practice vix esse probabile; cum vix retur ab eis abstinere; quia non tenetur nuptuncn». accjjat ex jejunüs ordinariis Ecclesiae cum spirituali jactura illa omittere ut pohanc notabilem deformitatem causari. tentiorem se reddat; uti dicunt Sanchez1 vir exeo Bene autem excusantur viri, si jeju- cum Gabriele *>, Soto *>, Silvestro, An­ impotem nando non possent uxonbus debitum red· gelo, etc.; ac Croix® cum Cornejo et Stedebiti. dere;quia praeceptum justitiae debet prae­ phano. valere praecepto humano jejunii. Ita San­ Non autem excusantur conjuges a je- ν«·® chez ’ cum Cajetano, Armilla, Navarro, junio, si cum illo debitum petere non posSà, Valentia, etc.; Laymann a, Holz­ sint; ut Croix’ et Tamburinius,0. — Qui mann4, Tamburinius®; et Salmant. · cum tamen 11 probabiliter excusat conjugem Lt»uLessio, etc. — Idem sentit Concina i); sed advertentem in altero, nisi petat, pericu­ censet teneri virum prius precibus hor­ lum incontinentiae, vel gravem suspicio­ tari conjugem ut a petendo desistat. Si nem concipere quod ipse adulteratus fue­ tamen hoc omitteret, non putarem eum rit vel aliam diligat 0. 1035. - 5°. Excusantur universe ado· IfiUJ»>· ■ Non vero, peccare, saltem mortaliter. — Si autem 21 I! ni is teneretur ad jejunia. Sed haec opinio Hat roba· _ J J — L. » est contra communem et contra D. Tho­ mam ’, qui prorsus deobligat juvenes ante finem tertii septennii, et tantum subdit: Conveniens tamen est ut etiam in hoc tem­ pore se ad jejunandum exerceant. An vero aliquis adolescens complens vigesimum primum annum, v. gr. hora tertia vel nona, teneatur eo die jejunare? Quid,» Negant Escobar8, Sporer4; et TrulCC Γ i C M 0 t annam lench Diana ' etc., apud Salmant. a>; *>« jejunii. . ’ , . .. _ . . .. quia, ut hi dicunt, praeceptum jejunii re­ spicit totum diem integrum, tamquam uni­ cum objectum praecepti. — Sed probabi­ lius affirmant Pater Concina8, Sanchez·; et Salmant.7 cum Bonacina, etc. Ratio, quia praeceptum obligat statim ac tempus obligationis advenit ; prout qui perveniens ad locum ubi tenetur ad jejunium, obli­ gatur jejunare statim ac pervenit. 1036. - 6°. Excusantur senes. — Sed de his Dubitatur Ie. An sexagenarii indistin­ cte sini ab obligatione jejunii immunes? — Communiter DD. docent sexagenarios excusari in dubio de validitate virium, nisi oppositum constet. Ita Bonacina8, Les­ sius’, Laymann’°, Sanchez”, A belly ”; Sporer ·> cum Navarro *), Toleto etc. Ratio, quia in istis praesumptio in dubio stat pro imbecillitate virium, ut a jejunio excusati censeantur. — Sed Dubium fit: an teneatur jejunare, si quis certe robustus inveniatur? Prima sententia affirmat: eamque te­ nent Filliuccius ”, Elbel14 ; Bonacina18 cum Valentia, Abulensi, Rodriguez % Regi­ nald©; Laymann” cum Navarro,Cajetano, Toleto b>, etc. Ratio, quia illi qui in ea aetate vires validas habent, non repu­ tantur ut senes. — Haec quidem est pro­ babilis. 1 In 4, dist. 15, qu. 10, v. Responsio. — · 2· 2··, qu. 147. ” Dc Jejunio. $ 2. num. 2. — “ Tr. 77, part. 2. nam. 112. art. 4, ad 2. — · Lib. 45, n. 364. — · Tr. 3, op. 4, Append., — w Part. 3. confer. 16, de Obltf, jejunii, num. 458. — num. 48. — » Dissert. 2, cap. 19, num. 3. — · Dc Matrim., u Disp. ult., de Praec Eccl., qu, 1, punct. ulL. num. 4. lib. 2, disp. 24, n. 23. — 1 Tr. 23, cap. 2, n. 120. · Bonac., disp. 9. qa. 2, punct. 5, v. /mpoXen· tia · Abnlensis, in Maith., cap. 6, qu. 147. — Re^tn., lib. 4, disp. ulu, de Praec. Eccl., qu. 1, punct. ult., num 7. — • Loc. dt., n. 4. — · Lib. 4. cap. 2, n. 4L - * Lib. 4, tr. 8, cap. 3, num. 2. — “ Consil,, lib. 5, cap. 1, dub. 4, n. 6. — satus, dispensationem ad omnes familiae per­ sonas indiscriminatim extendere non posse; sed: «Infirmitatem et aliud quodeumque ra­ tionabile impedimentum, de utriusque medici consilio, non vero gulam, avaritiam, sive ge· neratim expensarum compendium, eximere posse a praecepto abstinentiae in diebus esu­ rialibus ». S. Poenitcntiaria, 19 Januar 1834. 1035. - a) Trullench, hb. 3,cap, 2, dub. 6, n. 1; Diana, part. /. tr. 9, resol. 49, senten­ tiam hanc tantummodo non improbant, uti notant Salmant., tr. 23, cap. 2, n. 120. Trul­ lench tamen alteram opinionem, eam scilicet quam S. Alphonsus probabiliorem appellat, amplectitur, et existimat illum eo die ad jeju­ nium teneri, si nondum plures refectiones sumpserit b> Si nempe ante hoc punctum completi vigesimi primi anni, jejunium non fregerit, ut dicunt Sanchez, Salmant. ct Bonacina. 1036. - a) Sporer, loc. cit., n. 50, a fortiori hoc significat, scribens: « Absolute sexaginta annorum completorum, secundum communem jam DD. sententiam, excusantur a jejunio». Et auctores citatos allegat. — Pro Navarro tamen, vide notam e ad n. 103!. — Toletus Valent., in 2·· 2 *·, n. 200. — « Lib. 4. tr. 8, cap 3, n. L - Ataor., Man., cap. 21, η. 16. - Cq/rAin , tn 2· * *·, 2 qu. 147. art, 4, ad 1, vero, hb. 6, cap. 4, n. 1, scribit: « Senes post sexagesimum annum, secundum communem sententiam excusantur: licet in hoc non sit regula certa: aliqui enim senilem contrahunt debilitatem ante sexagesimum; aliqui robusti sunt etiam post sexagesimum: ut plurimum tamen sexagesimus annus excusat ». b) Rodriguez et Toletus videntur hanc sen­ tentiam satis perspicue innuere. Rodriguez enim, Sum., part. 1. cap. 24, u. 1, postquam dixit senes non teneri ad jejunium, ct senes haberi communiter sexagenarios et ultra, addit: «Quod secundum Cajet debet relinqui arbitrio boni viri; nam aliqui in aetate quin quaginta annorum sunt debiliores quam alii in sexaginta ». — De Toleto, vide nota supe­ riori ea quae scribit. cJ Sà non citatur pro hac sententia a Lay­ mann; citatur autem a Palao pro oppositi, et quidem recte; nam v. Jejunium, u. 9, scri­ bit: « Excusat a jejunio aetas.... major sexa­ gesimo ». — Atvero SA videtur hic irrepsisse ex mendo typographic loco S. Antonini, qui citatur a Laymann pro prima sententia, et qui eam revera tenet, part. 2, tit. 6. cap. 2, § 6, v. Septimo. * Sexarena ni excusan­ tur. Certe ro­ busti proba bih ter non cxcuvmtur. 426 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. Aequ» Sed non minus probabilis est sententia au? e«i’ opposita: quam tenent Sanchez *, Esco“nWr' bar Holzmann ·, Roncaglia 4 (qui eam tutam vocat); Viva 5 cum Trullench, Molfesio, etc.; Salmant.® cum Villalobos, Le­ andro, etc. Et probabilem putant Azor ’, Palaus * cum Sà et Angles; Elbel9 ac Mazzotta10. — Ratio: tum quia sic fert universalis consuetudo, ut testantur com­ munius doctores apud Roncaglia ; turn quia alias esset res multis scrupulis obno xia, examinare an aliquis sexagenarius sit vel ne sufficienter robustus ad jejunium sustinendum. — Sed ratio potior est : quia hujusmodi senes, tam ob virium imbecil­ litatem quam ob defectum caloris, ne­ queunt simul alimentum sufficiens sumere, egentque dbo frequentiori; et licet non­ nulli in tali aetate robusti videantur, eo­ rum tamen robur est de facili illusivum et inconstans, cum negari non possit, in hujusmodi senibus vires deficere et pro labi in interitum, ita ut si in morbum in­ cidant, difficulter perfecte convalescant. Unde Galenus 11 sic dixit: Senilis cor­ poris statum..., simili ratione iis qui ex morbo convalescunt, in victu esse curan­ dum. Hinc commune adagium prodiit: Senectus ipsa morbus est. Objectioni Nec obstat dicere cum Elbel, quod senes ante sexagenarium annum certe te­ nentur ad jejunium: unde cum dubium accedat an deinde ob aetatem excusentur, possidet praeceptum. — Nam responde- tur 1°. Quod cum dubitatur an lex com­ prehendat aliquem casum aut subjectum, non obligat; quia tunc prorsus perinde est ac si dubitetur an existât lex vel non pro illo casu aut subjecto: et ideo possi­ det libertas; ut docent Sanchez19, Palaus1· cum Salas, Salmant.14 et Tamburinius “. An vero sexagenarii comprehendantur a lege vel non, est quidem dubium, immo valde probabiliter negatur, ut ostendimus: unde hoc casu, non lex, sed libertas pos sidet. — Respondetur 2°. Quod, etiamsi eo casu possessio staret pro lege, sexagenarii nec etiam tenentur ad jejunium. Quia, cum senes ad eam aetatem perveniunt, duabus ipsi obligationibus obstringuntur: una, ser­ vandi praeceptum Ecclesiae; altera, tuendi valetudinem. Unde, sicut in dubio prudens timor gravis incommodi excusat a reci­ tatione Officii, ut communiter dicunt Holz­ mann 16, Viva17 ; Salmant.18 cum Sanchez, Pellizzario, Trullench et aliis, ac ipse El­ bel d>: ita excusat etiam sexagenarios a praecepto jejunii. Praeceptum enim na­ turale servandi sanitatem praeponderat praecepto ecclesiastico jejunii; cum in ta­ libus senibus adhuc robustis, ut ait Pa­ laus 19, semper adsit periculum moraliter certum gravis nocumenti aut diminutionis virium, quae semel amissae nunquam recuperantur ·). An autem annus sexagesimus debeat esse completus ad excusandum? Affirmant Sporer *° et Elbel f). — Sed 1 De Ma trim., lib. 7, di»p. 32, η. 17. — · Lib. 45, η. 367. loc. cit. — 11 Dc Sanitate tuenda, lib. 5, cap. 4. — Elbel, — · Dc Pracc. Eccl., n. 17. — · Tr. 9, qu. 2, cap. 2, qu. 4, loc. dt. — ” Decal., lib. 1, cap. 10, n.33. — u Tr 1, disp. 3, resp. 1. — 1 Dc Praec. deca!., qu. 10, art. 6, η. 8. - TTut!., punct. 7, n. 2. · Salas, in !·· 2··, tr. 8, »cct. 25, num. 258. lib. 3, cap. 2, dub. 7, n. 3. · Molfti., Sum., part. 1. tr. 10, - M Tr. 11, cap. 2, n. 110. - “ Dccal., lib. 1, cap. 3. § 7, cap. 4, n. 37. — · Tr. 23. cap. 2, n 130. · Villa!., part. 1, tr. 23, diff. 4, n. 6. · Ltand., de Praec. Eccl., tr. 5, diip. 8, v. Ltgts, num 1 qu. 17. — ’ Part. 1, lib. 7, cap. 17, qu. 4. — · Tr. 30, diip. 3, canon., cap. 3, num. 36. · Sanch., Contil., lib. 7, cap. 2, punct. 2, S 5, num. 6. · Anglei, de Jejunio, qu. 6, dift 6. — • Part. 3, confer. 16, dc Oblig. etc. jejunii, num. 456. — dub. 45, n. 6. · PtUissar,, tr. 5, cap. 8, num. 115. · Trull., — 11 De Praec. partie,, n. 480. — 11 De Praec. decal., qu. 3, art. 6, num. 3. — “ Tr. 16, de Horis lib. 1, cap. 7, dub. 27, n. 2. — ’· Tr. 30, di»p. 3, punct. 2, • Tr. 2. diip. I, qu. 4, cap. 4, 4 4, qu. I. — Rottcaglia, $ 5, n. 8. — · Tr. 3, cap. 4, Append., n. 50. d) Elbel, part. 5, confer. 13, de Horis canon., n. 443: · In dubio, inquit, an infir­ mitas sit vere gravis, vel periculum gravis infirmitatis rationabiliter timendum, standum erit judicio periti et consdentiosi medici, vel a superiore, ubi id fieri potest, petenda dis pensatio: in quo puncto superiores non de­ bent esse nimis difficiles aut scrupulosi ». « Huc referenda videtur dispensatio gene­ ralis quam SS. D. N. Pius PP. X, per litteras S. Oit, ad. archiepiscopuin Toletanum dit 31 Martii 1906 datis, presbyteris saecularibus sexagenariis in Hispania concessit, nempe: « Benigne declarare dignatus est presbyteros saeculares sexagenarios in Hispania vi bullae Cruciatae et induiti pro carnibus vescendis, praecisione facta ab eorum majori vel minori robore, vel infirmitate, uti carnibus posst feriis 11 et III Majoris Hebdomadae, sicut fide les laid ». / Elbel, part. 3, confer. 16, de Obiit *, ck jejunii, n. 458, id utique requirit in opi DUB. IL - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. alii dicunt sufficere ut sit inchoatus: Vi­ vaMazzotta «, Diana" cum Naldo; et probabile putat Palaus K> cum Sà *>, An­ gles et Llamas <Λ Ratio, quia commu­ niter dicitur sexagenarius qui annum se­ xagesimum inchoavit h>. 1037. - Dubitatur 2°. An excusentur a jejunio feminae quinquagenariae? Prima sententia affirmat: quam tenent Escobar4, Renzi"; et Narbona, Macha­ rt"” do a> ac Pellizzarius a>, apud Diana «Λ Et hanc approbat etiam Sanchez, qui (licet in Tractatu de Matrim. * in dubium revo­ caverit), in opusculo tamen Consiliorum \ cum Cajetano et aliis eam absolute do­ cet; et probabilem putant Viva · et Maz­ zotta ·. Ratio istorum, quia in feminis an­ tecedit senectus, ita ut quinquagenariae Aiii n. nequeant amplius generare. — Secunda SÎiJri. 'c vero sententia, quam tenent Laymann 10, Salmant. ", Tamburinius “, Croix e>, Holz­ mann ia, Elbel u, Anacletus negat quin­ quagenarias excusari, nisi adsit specialis Saflat »■ att 60 ta­ chetai. 1 De Praec. dead., qu. 10. art. 6. n. 8. — 1 Tr. 2, disp. 1, qu. 4, cap. 4, $ 4, qu. 1. — · Part. 5, tr 14, reiol. 83. - 427 circumstantia infirmitatis vel debilitatis. Quia experientia constat quod feminae sine detrimento valetudinis facilius jeju­ nant; cum ipsae minori indigeant cibo. Primam sententiam non audeo impro- Pnor Of>1. bare, sed neque audeo probabilem dicere, "'t° Λ n^n dum video illam a Laymann, Tamburi- Proh·1"11·· nio, Elbel et Lacroix cum aliis omnino rejici, et Dianam dubitare de sua proba­ bilitate. Vovent 1038. - Dubitatur 3°. An qui venierit Jejunium jejunare, puta semel in hebdomada, toto pro tota vi­ ta. vitae suae tempore, teneatur ad jejunium in aetate sexagenaria ? Prima sententia, quam tenent San­ excavator josca alio» chez1·, Bonacina11, Renzi18, Palaus 19, a mo anno. Escobar”; et Tamburinius11 cum Fagundez a> ac Diana a>, negat, nisi quis ex­ presse voluerit se obligare ad jejunandum post sexagesimum annum. — Ratio isto­ rum, quia votum, cum sit lex particula­ ris, non obligat nisi ad instar legis eccle­ siasticae. n. 5. — “ De Praec. Eccl., n. 17. — u Part. 3, confefr. 18, de Cauxis excuv. a Jejoaio. nam. 507, sub 4. — » Tr. 10. Naldut, Sum., v. Tempus, n. 20. — 4 Lib. 45, nam. 372 ct dist. 2, num. 64. — Laym., loc. dt. — 373. — · In 4 Praec. Eccl., cap. 4, qu. 4. — Narbona, Annal, dt. — Elbtl, loc. dL — Diana, part. 9, tr. 7, resol. 73 tract. Juri», αηη. 60. qu. 2, n. 13 et seqq. — « Lib. 7, dhp. 32 — “ Decal., lib. 4, cap. 11, num. 54. — " Disp. ult., de n. 17, v. f. — ’ Lib. 5, cap. 1, dub. 4, n. 6. — · De Praec. Praec Eccl.. qu. I. punct. ulc. n. 4, i. f. — “ In 4 Praec. decal., qu. 10, art. 6, num. 8. — » Tr. 2, di»p. 1, qu. 4, Eccl., cap. 4, qu. 6. — » Tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 5, cap. 4, § 4, qu. 1. — w Lib. 4, tr. 8, cap. 3, num. 2. — num. 8. — · Lib. 45, num. 379. — ° Decal., lib. 4, cap. 5, ” Tr. 23, cap. 2, num. 131. - « Decal., lib. 4, cap. 5, $ 7, 5 7, η. 9. nione, quam probabilem appellat; sed proba­ bilius esse opinatur, ut S. Alphonsus supra notavit, sexagenarium robustum non eximi a jejunio. Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 5, n. 6, valde probabilem vocat opinionem quae sexagenarios a jejunio excusat, et ibi auctores citat. — Et revera Sà, v. Jejunium, n. 9: • Excusat a jejunio, inquit, aetas... major sexa­ gesimo ·. — Angles, de Jejunio, qu. 6, diJJ. 6, probabile existimat senes excusari « post se­ xagesimum annum ». — Llamas denique, .Vethod., part. 3, cap. 5, § 20, simpliciter sexa­ genarios excusat. — Deinde vero Palaus, ex Joanne Sanchez, quem nec probat nec repro­ bat, subdit satis esse sexagesimum annum in­ ceptum. In Horn, apost., tr. 12, n. 25, S. Do­ ctor expresse amplectitur hanc secundam opinionem: «Ad excusandum sexagenarium a jejunio, inquit, sufficit annum sexagesi­ mum esse inceptum: ita ajunt Castrop., An­ gles, Sà... etc., quia in favorabilibus annus inceptus habetur pro completo». Cfr. etiam Istrue. e Pratica, cap. 12, n. 25. Tambur., loc. 1037 - *) Machado, Perfeto conf., font. 1, lib. 2, part. 4, tr. 3, docum. 9, n. 4, adducit Sanchez id probabile existimantem. — Pelliz­ zarius, de Monialib., cap. 6, n. 25, eamdem sententiam probabilem putat. — Et Diana, part. 9, tr. 7, resol. 73, auctores istos affert tamquam probabilem eam judicantes. *>) Cajetanus forte non citatur a Sanchez pro hac sententia, et revera neque in 2am 2* f, qu. 147, art 4, ad 2, v. Ad primum dc seni­ bus, neque in Sum., v. Jejunium, § Jejunium quibus personis inexcusabiliter sit obligato­ rium, id habet de feminis. c * Croix, lib. 3, part. 2, n. 1318, videtur quidem huic sententiae adhaerere, eam tamen non tenet expresse, nec contrariam expresse damnat aut rejicit. 1038 - a) Fagundez allegatur utique a Tamburinio, sed videtur esse mendum, cum Tamburinius indicet: < Disp ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct. ult., n. 4. fin. », et ista indi­ catio Bonacinae conveniat, non autem Fagun­ dez. — Diana vero male a Tamburinio allega­ tur, cum ipse, part. 1,tr. 9,resol. 20, i.f.,utram que sententiam afferat, at neutram dijudicet. 428 LIB. ΠΙ. - TRACT. VI. — CAP. in. - DR PRAECEPTIS ECCLESIAE. vena·. Secunda tamen verior sententia, quam gare ad instar praecepti ecclesiastici. — «™«tur°r tenent Laymann , * , * Sporer Anacletus b>, Sed negant Azor4-', Elbel7, Roncaglia'; A14n tiM. Holzmann ’, Elbel et Roncaglia 4, affir­ et Salmant.’ cum Bordono, etc. mat teneri, nisi adveniat specialis ratio Ego distinguendum puto, et dico non debilitatis. — Ratio, quia votum, quamvis excusari, si in regula quam religiosi pro­ obliget ad instar praecepti ecclesiastici fitentur, expresse promittatur observantia quoad modum, non tamen quoad perso­ usque ad mortem. Secus, si promissio fit nas. Unde, sicut adolescens ante vigesi­ sine illa clausula usque ad mortem, juxta mum primum annum potest se obligare id quod diximus in praecedenti Dubio. ad jejunandum, ita et senes post annum Et hujus sententiae videntur quidem esse sexagesimum ; et satis praesumitur ad id Salmant. d>; cum asserant in eorum re­ voluisse se obstringere qui vovit jejunium gula (secundum quam loquuntur) obser­ usque ad mortem, sive toto vitae suae vantiam usque ad mortem promitti. tempore. 1040. - Dubitatur 5°. An jejunium sub­ Ltaitatio. Secus autem dicendum cum Anacleto b) rogatum voto castitatis obliget voventem et Elbel b>, si quis voveat sine tali expres­ post sexagesimum annum? sione, et non advertat ad aetatem sexa­ Negat Tamburinius ’° cum aliis; quia tvtAlix K1J genariam. — Tunc enim non tenetur: quia in illa aetate, ut ait, ipsa senectus, utpote gtwta» fterifci·» eo casu vel censetur se obligasse ad instar magnis infirmitatibus obnoxia, aequiva- lahrop.i praecepti ecclesiastici, juxta primam sen­ lenter est morbus a jejunio excusans. — GUtiUr. tentiam; vel quia tunc supervenit nota­ Affirmat vero Lacroix ”, dicens quod, sicut finnit bilis mutatio, ad quam si advertisset, non senes tenerentur in ea aetate ad castita­ intendisset se obligare, juxta dicta u. 226. tem, sic tenentur ad jejunium illius vice 1039. - Dubitatur 4°. Ah religiosi sexa­ impositum. Sed haec ratio non convincit; genarii excusentur a jejuniis regulae? nam nimis probat : probaret enim quod si Aia di Affirmant Sporer % Holzmann e, Tam­ vovens gravi laboraret morbo, adhuc te­ poso<«exa bunnius b> ; item Rodnguez a>, Pasqua- neretur ad jejunium. ligo et Sanctius, apud Salmant. ·. Quia Quapropter, cum senectus morbo ae|βηικ reru· parjter djcunt praeceptum regulae obii- quiparetur eisdemque aerumnis subjicia- ««jv Ih. * Lib. 4, tract. 8, cap. 3, num. 2. — 1 Tract. 3, cap. 4, Append., n. 51. — ’ Dc Praec. Eccl., num. 26. — « Tr. 9, cap. 2, num. 132. — ’ Part 3, confer. 16, de Oblig. etc. Jejunii, η. 460. — ■ Tr. 9, qu. 2, cap. 2, qu. 4, reap. I. — qu. 2, cap. 2, qu. 4. reip. 1. — · De Praec. Eccles., n. 26. v. Diets 2. — Pasqua!., Prax. jejunii, decii. 259, n. 3. · • Loc. dt., n. 132. · Bordon., Variar. résolut. 18, n. 6. — Joan. Sand. (Sawchcx], Select, ditp. M, num. 8. · · Tr. 23, num. 1320. b> Anacletus, loc. cit., n. 78 et 79; Elbel, confer. 18,n.528,asserunt easdem in generali causas, quae a jejunio ecclesiastico excusant, excusare etiam a jejunio quod ex voto debe­ tur, dummodo non constet de alta voventis intentione. Quod quidem ab Elbel, n. 529, his verbis explicatur: < Minime dubitandum, inquit, quin aliquis possit sibimet ponere le­ gem strictius obligantem: immo talem a quo­ vis Fratre Minore vi professionis sibi poni constat... Cum enim quisque illorum voveat b) Ascanius Tamburinius, de Jure abba­ tum, torn. 2, disp. 12, qu. 5, n. 7, huic opi­ nioni in ultima editione (anni 1650) adhaerere videtur, quatenus eam ultimo loco exponit; sed certe in prioribus editionibus, ut est Ro mana 1630, loc. cit., n. 4, oppositam expresse tuebatur. c) Azor, part. 1, lib. 7, cap. 17, qu. 3t lo­ quitur de correlativo casu, dicens religiosos adolescentes teneri ante vigesimum primum annum regulae jejuniis. d) Salmant., loc. cit., adducunt quidem Dis­ calceatos, sed exempli gratia tantum, nec suam doctrinam ad eos coarctant; quin etiam, rationem omnino generalem afferunt: « Reli­ giosi professi, inquiunt, tenentur ad regulae jejunia ante vigesimum primum annum, ergo etiam tenentur post sexagesimum. Secundo promissio observationis regulae fuit volun­ taria ct perpetua, hoc est sine mitigatione usque ad mortem, sicut promittimus nosCarmclitac Discalceati; ergo quamdiu vires sup toto tempore vitae suae servare regulam S. P. N. Francisa, et vi hujus sanctae regulae jubeamur servare triplex jejunium, etc., sequi­ tur plane quod.... et senes post completum sexagesimum adhuc teneantur ad observa­ tionem hujus, modo supponantur valentes et potentes viribus». 1039. - °) Sporer, tr. 3, cap. 4, Append., η, 51, probabilem; Hieronymus Rodriguez, Quaestum. regular., resol. 75, n 10, valde probabilem sententiam hanc existimant. M Decal., lib. 4, cap. 5, § 7, ex n. 10. - « Lib. 3, part 2, UUB. Π. Sni vide· iî'ÆpS· “1“>· PfOpOMlt» Utor» ex· rUalur Quenarn * K-t - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. 429 tur, non omnino improbabilis videtur prima sententia. — Sed cum res sit valde dubia, putarem hunc teneri ad impetrandam dispensationem: pro qua aetas illa est quidem sufficiens causa. 1041. - Tertia causa est Labor. Ante omnia, hic est advertenda propos. 30 damnata ab Alexandro VII, quae dicebat: Omnes officiales qui in republica corporaliter laborant sunt excusati ab obligatione jejunii, nec debent se certifieure an labor sit compatibilis cum jejunio. — Merito Pontifex praefatam propositionem damnavit; quia secundum eam omnes la­ borantes, sive ob officium sive ob recrea­ tionem, sive labor esset compatibilis sive non cum jejunio, essent excusati: quod falsum est. Ideo igitur fuit illa proscripta, quia nimis generaliter loquebatur. — Caeterum omnes artes quae exerceri non pos­ sunt nisi cum ingenti corporis agitatione, a jejunio excusant, eo quod in eis multi spiritus consumuntur. Hujusmodi artes laboriosas exercere, et a jejunio excusari, ex communi sen­ tentia dicuntur fossores, agricolae, lapi­ cidae, figuli, textores, lanarii, fullones, bajuli, aurigae, nautae remigantes, fabn lignarii, ferrarii et murarii. — Ita com­ muniter Salmant. ’, Concina Elbel 8 et alii. Iis merito adduntur cursores: cum Sanchez ♦, Wigandt8, Roncaglia ·, Spo­ rer T. — Sutores qui calceos conficiunt ; non vero qui coria scindunt a>: Sanchez ·, Salmant. ·, ElbelIo, Azor u, Palausll, Wi­ gandt 13 et Sporer14. — Item furnarii: Salmant.14, Holzmann ;, * Palaus 11 — Pistores: Azor n, Elbel u, Palaus If, Holz­ mann — Coqui plures dapes et multis personis praeparantes, si fere per diem laborent; ut Salmant.21 et Sporer23, Ron­ caglia M et Tamburinius Secus, si pauca fercula parent, vel tantum praesideant in­ ferioribus ministris. — Typographi prae­ lum versantes, non vero typos componen­ tes: Concina ", Salmant. ", Holzmann n, Elbel ". — Famuli qui vehementer tota die incumbunt majoribus laboribus; ut Laymann Λ et Sporer Non vero ancil­ lae lanam aut linum nentes, aut similia levia servitia domus exhibentes; ut Tam­ burinius11. — Secantes lapides; percur­ santes urbem ad vendendas merces : Croix — Ornantes templa scalas cir­ cumferendo: Tamburinius — Qui autem bene advertit omnes hos laborantes non excusari a jejunio, nisi laborent saltem per majorem diei partem; non vero, si per duas vel tres horas. Barbitonsores communiter non excu­ santur; ut docent Lessius Laymann u, et Salmant. ", etc. cum communi. — Excipe, nisi aliquis artem suam sine refectione exercere non valeret propter laboris mo­ lestiam vel propter complexionis debili­ tatem; ut dicunt Palaus ", Sanchez Mazzotta », Concina »; et Ledesma d>, Fagun­ dez d> ac Leander d>, apud Salmant. d>, ex Lessio *°. * Tr. 23, cap. 2, num. 136. — · Diiiert. 2, de Jejunio, cap. 24, n. 2. — 1 Part. 3, confer. 18, de Cauiii ex cut a Eccl., n. 15. - n Loc dt., n. 136. — · Loc. du n. 58. — · Tr. 9, qn. 2, cap. 2, ref. in praxi. η. 2, — * Decal.. Jejunio, n. 508 et 5O9< — 4 Consil., lib. 5, cap, 1, dub. 10, lib. 4, up. 5, § 7, num. 27. — ■ Diiacrt. 2. de Jejunio, n. 6. — 1 Tr. 5, exam. 4, n. 92. —· · Tr. 9, qu. 2, cap. 2, re<. in praxi, n. 2. — ’ Tr. 3, cap. 4. Append., η. 58. — cap. 24, n. 7. — ■ Loc. dt.. n. 136. — " Loc. dL. n. 15. — • Loc. cit., dub. 7, num. 5. — · Tr. 23, cap, 2, n. 136. — n. 3. — · Loc dL, n. 58. — “ Decal., lib. 4, cap. 5, $ 7, 17, qu. 8. — " Tr. 30, disp. 3, punct. 2, $ 5. n. 10. — “ Tr. 5, exam 4. n. 25. — ■ Lib. 3, part. 2, num 1330. — ■ Lib. 4, cap. 2. H Loc. dt., n. 509. — 11 Part. 1, lib. 7, cap n 92. — 14 Tr. 3, cap. 4, Append., num. 58 — “ Loc. dt., num. 136. — M Loc. cit., n. 10. — ” Loc. dt., qu. 8. — ’· Part. 3, confer. 18, de Causis excus. a Jejunio, n. 509. — w Tr. 30, disp. 3, punct. 2, $ 5, num. 10. — · De Praec. petunt, ad regulae jejunia tenentur; alias pec­ cabunt juxta uniuscujusque regulae obliga­ tionem. 1041. Azor, Palaus, Wigandt et Sporer. locis citatis, simpliciter sutores excusant. h) Holzmann, de Praec. Eccles., n. 15, fur­ narios praetermittit f) Tamburinius, Decal., lib. 4, cap. 5, § 7, • Part. 3, confer. 18. num. 509. — · Lib. 4, tr. 8, cap. 3. n. 41 - x Lib. 4. tr. 8» cap. 3, η. X - » Tr. 23, cap. 2, num. 139. — » Tr. 30, diep. X punct 2. $ 5, num. 10. — " CooaiL, lib. 5, cap. 1, dub. 7, n. 8. - ■ Tr. 2, diap. I. qu. 4, cap. 4, $ 4, qu. 2. — · Di»crt. 2. de Jejunio, cap. 24, n. 6. — * Loc. dt., n. 43, t. f. n. 30, in omnibus concordat, excepto quod non loquitur de eo qui scalas circumfert. Martinus Ledesma, 2a 4< * ‘, qu. 17, art. 3, dub. 9, propos. 2; Fagundez, de 4° Praec. Eccl., lib. 1, cap. 8, n. 16; Leander, de Praec. Eccl., tr. 5, disp. 8, qu. 70, a Sal­ mant., loc. cit., n. 139, allegantur ut qui excu­ sent simpliciter barbitonsores; Leander ta- DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. 430 431 LIB. ΠΙ. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. Item Palaus et Ledesma ac An­ boriosam, exercere, vel propter debilita­ gles'-1, apud Sanchez * *, excusant etiam tem personae, vel propter aliam peculia­ sartores. — Sed hoc non admittendum, rem circumstantiam, is non tenetur ad nisi ipsi peculiari debilitate laborent; ut jejunium. ait Concina ·. Vel nisi aliquando debe­ 1042. - Hic quaeritur Γ. An artifices λχ rent extraordinario labore etiam per ma­ divites, qui ex officio exercent artes labo" gnam noctis partem suere, ut evenire riosas, peccent si in die jejunii laborem 'u:o posset, si aliqua festivitas immineret, et assumunt ? Prima sententia probabilis affirmat, r--> non possent necessarias vestes conficere ; quam tenent S. Antoninus u, Concina11 “Εΐ ut dicunt Roncaglia 4 et Salmant.5. Pictores et scribae sive notarii non cum Gabriele, Durando et Armilla °λ — excusantur; ut verius docent Salmant.·, Et hanc clare tenet etiam S. Thomas14, ubi Tamburinius Viva ·, et Elbel9 cum com­ sic ait : Si operis labor commode differri muni, ut asserit; contra Henriquez, Ma­ possit aut diminui absque detrimento cor­ poralis salutis et exterioris status, qui chado />, Leandrum f) et Pasqualigo apud Salmant. f); nisi labor sit talis ut requiritur ad conservationem corporalis non posset exerceri cum jejunio sine vel spiritualis vitae; non sunt propter magna difficultate. Neque horologiarii; hoc Ecclesiae jejunia praetermittenda. Verum secunda communis sententia, ut ait idem Elbel. Sed excipe eos qui magna horologia conficiunt, ad quae con­ quam tenent Silvester15, Navarrus Salmant. *·, Viva ”, Lessius 1B, Roncaglia struenda magnis viribus opus est. Alii absolute excusant molitores, argen­ Elbel 30 ; Sanchez31 cum Toleto, Ledesma, tarios et sculptores ; at Concina 10 hos Medina, et alii innumeri, dicit hos non non excusat nisi ob debilitatem perso­ peccare, quamvis non indigeant pro sui nae. — Sed melius puto dicendum, in his vel suorum sustentatione. — Probatur ex attendi debere qualitatem laboris, an sit decreto sive oraculo vivae vocis, prolato gravis et cum jejunio incompatibilis. Re­ ab Eugenio IV anno 1440; ut testantur gula enim communiter recepta est cum omnes auctores citati, utque habetur in Lessio ", quod qui sine magno incommodo Compendio Privilegiorum Fratrum Mi­ nequit aliquam artem, etsi per se non la- norum d). In illo enim sic fertur Pontifex Ia- $ 6. — u Dissert. 2, de jejunio, cip. 24, num. 4. · Gabr. dtsma, 2· 4··, qu 17, art. 3, dub. 9, propos. 2. - ’ Consii., Biti, in 4, dist. 16, qu. 3, art. 1, nota 4, v. Tertia causa. · lib. 5, cap. I, dub. 7, n. 7 et 6. — 1 De Jejunio, cap. 24, Durand, a S. Portiano, in 4, dirt. 15, qu. 10, n. 6. (lit. D). n. 6. — 4 Tr. 9, qu. 2, cap. 2, rej. in praxi, n. 2. v. C — — m 2 * 2··, qu. 147, aru 4, ad 3. — “ V. JtJunium, n. 24. - •Tr. 23, cap. 2, n. 199. — · Loc. cit., num. 140. — 1 Decal., “ Tr. 23, cap. 2, n. 134 et 136. — n In propos. 30 Alex. VII, lib, 4, cap. 5, $ 7, num. 25. — · De Praec. decal., qu. 10, n. 1. - “ Lib. 4, cap. 2, n. 42. — ” Tr. 9, qu. 2, cap. 2, art. 6» num. 4. — » Pan. 3, confer. 18, dc Causis cxcus. a reg. in praxi, num. 2. — " Part. 3, confer. 18, de Causis practicaa, ex cos. a Jejunio, n. 508. — B ConaiL, lib. 5, cap. 1, dub. 7, sect 16, qu.27, n.62. — Elbtl, part. 3, confer. 18, de Causis n. 4. - Toltl., lib. 6, cap. 4, n. 3. - Martin, dt Ltdtsma, exeas. a Jejunio, n. 510. — * De Jejunio, cap. 24. n. 6. — * 4··, qu. 17, art. 3, dub. 9, propos. 2. · Joan. Medina, 2 ” Lib. 4, cap. 2, num. 43, i. f. — M Part. 2, tit. 6, cap. 2, Cod. de Jejunio, qu. 9, ▼. De his qui. men cos excusat dumtaxat si per totam inte­ gram diem artem suam exerceant. Angles, de Jejunio, qu. 6, diff. 10, negat sartores a jejunio excusari. f) SalmanL, loc. cit., n. 140, auctores istos allegant, ut qui scribas simpliciter excusent— Atvero Machado, toni 1, lib. 2, part. 4, tr. 4, docunt. 1, n. 3, dicit tantum eximi a jejunio omnes qui manibus laborant — Leander, loc. cit.,qu71,123 ct 124, et Pasqualigo, decis.335, n 2, cl dec is. 306, n. 3 ct 4, scribas et pictores excusant, modo artem suam per totam diem exerceant 1042. - *) Armilla, v. Jejunium, n. 4, in­ sinuat hanc opinionem, eo quod excusat eos < qui cx necessitate cujuscunque debiti operis non possunt jejunare >. *) Navarrus, Man., cap. 21, η. 16, excusat artifices, « sive sint divites sive pauperes..., quia nullus eorum qui operi laborioso incum­ bunt, ut plurimum tam dives est, qui suo la­ bore ad aliquid ex praedictis non indigeat », scilicet, ut ipse antea dixit : « Non potest [sine labore assiduo] se aut suam familiam su­ stentare, aut collocare suas filias, aut studiis filiorum necessaria suppeditare, nec sibi nec suis ad cultum decentem necessaria com­ parare ·. ‘1 Uno Roncaglia excepto. d) Habetur ibi v. Jejunium, n. 2; sed si· 1 Tr. 30, diip. 3. punct. 2, § 5, n. 10. — Martin. Jejunio, n. 510. — Joan. Hcnriq., Questione * .‘stf *· 511« declarasse: Artifices laboriosas artes exer­ 1043. - Quaeritur 2". An artifices qui citantes, et rustici, sive divites sint sive laborando sine gravi incommodo jeju­ pauperes, non teneantur jejunare sub nare valent, teneantur ad jejunium? praecepto peccati mortalis. Et quod ab­ Prima sententia negat, quam tenent Aia «cusolvi possunt, et induci ad eleemosynas Tamburinius1; et Leander et Pasqualigo, rAntet, cui apud Concina 3 — Ratio: tum quia con- n'iu.i" et alia bona facienda. Alicui ·) hujusmodi declaratio visa est suetudo communiter a jejunio eximit £ *»>«« tum pauperes laborare possent sine je- tenentur jejunare. Ita Sanchez 7, Bona· tur, junii obligatione, plures, quibus non est cina% Azor0 , Roncaglia5, Elbel5, Tam­ opus actualiter laborare ad se susten­ burinius 10; Croix 11 cum Mendo et Diana. tandum, laborem intermitterent: quod Ratio, quia in primo die excusantur ad certe verteret in notabile reipublicae de­ reficiendam lassitudinem propter laborem assumptum in die praecedenti: in altero, trimentum. 1 Dccal., lib. 4. cap. 5, §7, n 18. - Lfand, de Praec. jejunii, cap. 2, rcg. in praxi, n . 2. — · Part. 3, confer. 18, de Causis · Dissert 2, cap. 24, num 3. — · Disp excus. a Jejunio, num 518. — ·· Decal., hb. 4 cap. 5, $ 7, η. 24. -- 11 Lib. 3, part 2, num 1333. Mendo, Statera, Eccl., tr. 5, disp. 8, qu. 61. · Patqual., Prax dedi. 290. n. 4. ’ Coniil., bb. 5, cap. I, dub 7, num. 10. — ■ Tr. 9. qu 2, ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct. ult., n. 8 ct 9. — 4 Loc cit. — 1 In propos 30 Alex. VII, n. 5. — · Lib. 4, n. 216. — gnatur littera o parva, qua significatur ora­ culum esse vivae vocis non authenticum. • ) Auctor iste est Concina, dissert. 2, de Λ (UtliO, cap. 1' f a. 1 1044. - °> Bonacina, disp, ult., dc Pracc. Eccl., qu. 1, punct. ult., n. 9; Azor, part. 1, * i divsert. 8. qu. 7. · Diana, part. 1, tr. Q, resol. 9. hb. 7, cap 17, qu 8, hanc tuentur sententiam, si tamen isti artifices jejunando grave senti­ rent incommodum ob laborem praecedentis dici, aut si redderentur inepti ad laborem se­ quenti dic suscipiendum, ut ipse S. zMphonsus inferius notat. 432 UB. III. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. ad servandas vires propter laborem in Filliuccius et Pasqualigo (qui asserit com­ subsequent! die assumendum. munem esse sententiam), apud Croix10.— Sed quid, si in illis duobus diebus posset Ratio, quia jam ille est factus moraliter aliquis sine gravi incommodo jejunare? impotens ad jejunandum. niti, luxe * Bonacina ’; Ledesma et Medina, apud An autem iste apponendo impedimen­ quoidam, Viva 8 affirmant teneri: nisi experti jam tum peccet contra jejunii praeceptum? fuerint ex praecedenti labore laxatos ma­ Negant Salmant.11; cum Pasqualigo, nere, vel minus aptos reddi ad laborem Sanctio et Rocafull, apud Croix 18 Rado, Pro seqiænti. E contrario Elbel8, San­ ut dicunt, quia tunc ille utitur jure suo, dic iu lute excu· chez4 cum Victoria /, * etc.; Diana 4 cum quo potest se extrahere ab obligatione poor Fagundez et Hurtado, absolute excusant; legis: sicut se eximit ab obligatione jeju­ quia ipse labor lassitudinem infert. — At nii qui egreditur e sua patria, ubi aderat S. Alphon· ego sentio cum Viva * , pariter distin­ obligatio jejunandi, ut alium locum adeat dittinpuiu guendum, ut in praecedenti Quaestione: in quo tale praeceptum non adest. — Sed nempe, quod si manifeste ipsi grave in­ omnino affirmandum cum sententia com­ iffifBXI commodum ex jejunio non sustinerent, muni, quam tenent Sanchez ”, Azor u, Pa die desma, Medina, Leander, Pasqualigo et et Silvester, Paludanus, Sanchez, Palaus, alii, apud Croix 81. ‘ Diip. ult., de Praec. E edes., qu, 1, punct. ult., n. 9. part. 2, n. 1334. — 11 Tr. 11, cap. 2, num. IM. — Pasqua!., — Pctr. dt Ltdtsma, Sum., part. 2, tr. 27, cap. 2, dub. 3, poet concL 5, v. Adverte. · Bartko!. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, $ ίθ, v. Per nectssild. · ·Ιη pro pot. 30 Alex. VII, loc. dt., n. 3. · Joan. Sane!., Select, diip, 54, num. 14. · Rocafull, Prax. theol. mor., tom. 2, tr. 6» lib. 3, cap. 9, n. 153 ci 164. - “ Loc. dt., n. 1334. — “ Loc. dt, dub. 7, n. 9.— ■ Part. 3, confer. 18, de Cautis excus. a Jejunio, n. 518. num. 11 et 13. — 14 Part. 1, lib. 7, cap. 17, qu. 9, L f- — — 1 Conn!., lib. 5, cap. 1, dub. 7, n. 10. — » Part. 1, tr. 9, “ Dissert. 2, cap. 1, $ 2, num. 1, ad 2. — M Tr. 1, diip. 2, qu. 2, cap. 4. — " Part. 10, tr. 14, reaol. IL — “ De Praec. retol. 9. · Fagund., de 4· Praec. Ecd., lib. 1, cap. 8. n 16. · Thom. Hur tad., Resol. mor., tr. 10, Append., cap. 9, n. 135, decal., qu. 10, art. 6, n. 7. — ° Loc. dt., n. 1334, L f. - 1 P et 110 (non citator a Diana). — · In prop. 30 Alex. VII, n 9. — ’ Lib. 4, tr. 8. cap. 3, n. 5, ▼. L — · Dissert. 2, cap. 22, D. Thom., 1· 2··, qu. 71, art. 5. — · Tr. 9, qu. 2, cap 2. ref. in praxi, n. 2. — Bonac., diip. ult., de Praec. Bed., n. 2. — · Tr. 3. cap. 4, Append., n. 61. · Bartha!. Medina, qu. 1, punct. ult., num. 9, com ditp. 2, de Peccat., qu. 8 Sum., lib. 1, cap. 14, $ 10. — Siivts!., v. Jejunium, n. 24. · punct. 1, n. 16. - Pttr. dc Lcdtsm., Sum., part. 2, tr. 77, cap. 2, dub. 5, post cond. 6, ▼. Dico 2. Bartko!. Medina, Paiudan., in 4, dill. 15, qu. 4, art. 2. cond. 5. (n. 19.) · Sanch., Conti!., Ub. 5, cap. 1, dub. 7, n. 12 et 13. · Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2, $ 5, n 10. - Fill., tr. 27, part. 2, η 12X Pasqua!., Prax. jejunii, deci·». 320. n. 1. · * Lib 3, Sum., lib. 1, cap. 14, $10. · Lea nd., de Praec. Ecd., tr. 5. diip. 8, qu. 156. - Pasqua!., decis. 317, n 4 et 5. · ■ Lib. 3, part. 2, n. 1334 - Victoria, a Sanchez utique pro hac sen­ quod quamvis accipiat laborem tamquam vo­ tentia citatur, absque (amen loci indicatione; luntarium ct sine causa, non peccat mortali­ et revera haec tantum scribit in suis Com­ ter, quia sine fraude iter arripit, cum quo non ment. manuscriptis ad 2a™ 2a*, qu. 147, stat jejunium ». MS. Vatic. Ottobon., cod. 1015&, art. 4: < Dico quod quicumque cx quacumque fol. 347 C Γ· causa suscipit laborem, quo stante non potest 1045. - a) Diana, part. 1, tr. 9, resol. 40, jejunare, excusatur». Et inferius: · Ego puto opiniones tantum de hac re exponit, nec de DUB. Omnino âlhrnun dum cum pcxjuc. Opertioni •alight. Quid, »i 'uboret ex file utili KO DCCCV ano. 433 Π. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. Sed oppositum pariter omnino tenen­ dum; ut censent Laymann % Sanchez *>; Palaus b> cum Navarro, Cajetano, Toleto, Abulensi, Filliuccio, etc. communiter; item Croix * cum Sanchez b>, Diana ac aliis. Et hanc clare docet S. Thomas ’, ubi loquens de eo qui se occupat talibus, qui­ bus ab eundo ad ecclesiam impeditur (nempe ad Sacrum audiendum), damnat de peccato omissionis; et rationem addu­ cit : Qui enim vult aliquid cum quo aliud simul esse non potest, ex consequenti vult illo carere. — Nec obstat dicere quod, si quis obligatus ad Sacrum audien­ dum, alio pergat ubi non adest tale prae­ ceptum, eo fine ut eximatur, vel praevi­ dens sic eximi ab obligatione Missae, non peccat. Nam bene respondet Maz­ zotta 3 quod hic talis alio eundo omnino eximitur a debito Sacri audiendi ; sed qui opus assumit ad se liberandum, vel prae­ videns se liberatum iri a jejunio, adhuc remanet ad illud obligatus, licet postea propter laborem assumptum a jejunio excusetur. Notat autem Sanchez4 cum Victoria et aliis, quod si quis non ad recreationem, sed ad finem utilem, licet non necessarium, assumit laborem, non peccat contra prae­ ceptum jejunii si postea non jejunet. Et idem ait de itinérante ex aliqua causa honesta, etsi non necessaria, puta ad vi­ sendos propinquos vel patriam, ad venan­ dum, ad ludendum pila, tunc enim semel vel iterum excusat — Sed his non uni­ verse acquiesco: praesertim si sola de­ lectationis causa iter sive alius labor suscipiatur; ut bene ajunt Abelly 5 et Sporer *. Caeterum probabiliter Elbel ’; Sporer3 cum Laymann ; et Sanchez 9 cum Caje­ tano, Navarro, Angles et aliis communi­ ter, excusant a culpa eos qui, licet ex proprio officio non laborent, tamen labo­ rem aliquem magnum assumunt ob rarum lucrum Sicut probabiliter non peccant qui ob hujusmodi causam laborant in die festivo; ut ait idem Sanchez, utque dixi­ mus de tertio Praecepto n. 301 et n. 332 cum aliis. 1047. - Ratione pariter laboris excu­ santur a jejunio iter facientes pedestre per majorem diei partem ; ut probabiliter docent Sanchez ‘°, Lessius a>, Holzmann Palaus a> et alii communiter. — Sicque pariter excusantur muliones et agasones pedestres mulas aut asinos ducentes; ut Salmant.19 cum Sanchez b>, Palao b>, To­ leto b>, Laymann b>, etc. Hoc tamen intelligitur i °. Nisi per- Navar., Man., cap. 21, η. 17. · Cafftan., Sum., v. Jeju­ cap. 4, Append., η. 61. — ’ Part. 3, confer. 18. de Cauus nium, cap. 3. · Tolft., lib. 6, cap. 4, n. 4. - AbuUnsis, in Maith., cap. 6, qu. 140. J-Ï/I., tr. 27, pari. 2, n. 125. — ’ Lib. 3, pari. 2, n 1334, · Diana, pari. 10. tr. 14, resoL 11. - · 1· 2··, qu. 71, art. 5. — · Tr. 1, disp. 2, qu. 2, cap. 4. v. Dico 2·. — 1 Comil., lib. 5, cap. 1, dub. 7, num. 16. · Victoria, in 2·· 2··, qu. 147, art. 4 (MS. Vatic. Ottobon., cod. 1015b, fol. 347 ·)· — · De Jejunio, § 2, n.3. - · Tr. 3, excas a Jejunio, n. 52b. — · Loc. dt., num. ίθ. - Laym, lib. 4, tr. 8, cap. 3, num 3. — · Cons il., lib 5. cap. 1, dub. 7, num. 2. · Cajctan., Sura., v. Jtjumum, cap. 3. Afovor., Man , cap. 21, n. 16. de Jejunio, qu. 6, diff. 12. — Sanch., loc. dL, n. 2. — *· Loc. cit., dub 10, num. 3. — 11 De Praec Eccl., nura. 15. — ’· Tr. 23, cap. 2, num. 137. ulla judicium profert; unde non recte citatur causa, nisi frequenter fiat; tunc enim pecca­ a Sporer; quin ctiam resol. 52, Diana, quam­ tum esset contra jejunii legem. vis neget sibi displicere sententiam Sanchczii, () Sanchez, Const!., lib. 5, cap 1, dub. 7, attamen subdit recedendum non esse a sen­ n. 18, ludentem pila aut venantem, semel et tentia quae negat excusari illum qui ea inten­ iterum excusat, si id laciat exercitii aut recrea­ tione laborem assumit. tionis causa; illum vero, qui patriam vel pro­ 1046 - ··) Laymann, lib. 4, tr. 8, cap. 3, pinquos inviseret, ne aliis diebus a scholis 9i. 5, illicitum esse ait corporis exercitia haud abesset (ibi enim dc scholari disputat), toties necessaria, v. g. pilae lusum instituere, · cum n. 17, excusat quoties libuerit. proposito jejunium idcirco solvendi ». d) Sporer dicit: Ad « honestum lucrum ». h) Sanchez, Cotisil., lib. 5, cap. 1, dub. 7, 1047. Lessius, lib. 4, cap. 2. n. 43. u. 15, cx parte consentit, asserens peccatum illos excusat qui ad nundinas vel ad alia ne­ esse contra jejunii legem, si talis labor sit gotia iter conficiunt, « praesertim pedites » — injustus, scilicet si assumatur ob finem inho­ Palaus vero, tr. 30, dtsp. 3, punct. 2, § 5, nestum; idemque tenet Palaus, tr.30, disp. 3, 9t. 10, excusat iter pedibus facientes, « si punct. 2, § 5, 9i. 10 Secus vero ait accidere quatuor vel quinque leucas pertransirc de­ Sanchez 9t. /6 et 17, si labor sit honestus; beant ». etiam si, 9t. 18, assumatur solius recreationis * Sanchez, loc. cit., dub. 10, n. 6; Palaus, S. Alfhoxsi, Optra moralia. — Tom. II. 2» Labor απ» Ad rarum lucrum pro­ babili i e r non peccat. her U cien» pedi bos, quando eximatur. 434 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. HL - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. sona, completo itinere et alia refectione non sumpta in notabili quantitate, jam postea satis se reficiat: tunc enim nequit secundam comestionem facere, nisi die sequenti iter prosequi deberet. — Intelligitur 2°. Nisi iter commode differri pos­ sit; ut docet D. Thomas *, dicens: Si pe­ regrinatio.... commode differri possit...., non sunt propter hoc Ecclesiae jejunia praetermittenda. Et eum sequuntur Les­ sius·; et Laymann 8 cum Silvestro, To­ leto et Medina. Quando autem, incepto itinere jejunii dies intercurrit, non tene­ tur itinerans ab illo desistere ut jejunet; uti docent c> Sanchez1 cum Abulensi, Lay­ mann; et Sporer · cum aliis communiter. Sed dubitatur Γ. Quale iter commu­ niter loquendo sufficiat ad excusandum ? Quintum Pasqualigo apud Croix® dicit satis esse quiratur. ' iter septem milliarium, id est duarum leu­ carum et mediae (leuca enim importat hic spatium trium milliarium, sive unam horam itineris). — Sed haec opinio ab aliis non recipitur: qui probabiliter di­ cunt requiri ad excusandum saltem iter quatuor vel quinque leucarum; ut Sal­ mant. d>, Palaus T; Viva 8 cum Trullench et Diana: quamvis Lacroix cum Bona­ cina, Filliuccio % etc., requirat iter ad minus quinque leucarum, id est quinde­ cim milliarium. — Si tamen via esset tam ardua, aut tempus tam asperum, aut si itinerans esset adeo debilis vel itineri non assuetus, ut non posset jejunare sine magna difficultate: ob has causas ali­ quando posset eum excusare a jejunio | iter etiam sex milliarium vel minus. I Ita Sanchez °, Salmant. ‘°, Roncaglia 11 ' et Croix Sic pariter Tamburiniusu recte excusat famulos pedestres, comi­ tantes dominum qui per totum diem equi! taret per urbem. — Et sic adhuc probaj biliter quidam doctus excusabat famulos qui jugiter per diem inserviunt, ambu1 lantes ad emendum, ad comitandum, ad litteras ferendas, et similia. 1 Dubitatur 2°. An iter foetentes equis vel rhedis excusentur a jejunio? Damnata quidem fuit prop. 31 ab Ale- Pr.jr * xandro VII, quae dicebat: Excusantur lier qn absolute a praecepto jejunii omnes illi<νι!νqui iter agunt equitando, utcumque iter agant, etiamsi iter necessarium non sit, et etiamsi iter unius diei conficiant. — Caeterum communiter DD. excusant qui ΐι»»ι® sic itinerantur per plures dies; ut Sal- η>λ :. mant. u, Sanchez *·, Roncaglia 18, Laymann et Viva 18 cum Trullench /A (Viva tamen et Laymann requirunt ut tale iter sit saltem per octo dies; sed hoc videtur nimis rigorosum). — Bene autem advertit Viva quod hujusmodi itinérantes non ex­ cusantur, si constet eos sine magno incom­ modo posse jejunare. DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. 435 Praeterea, recte dicunt Croix *, Ron­ magnas diaetas faciendi, vel etiam mul­ ; * caglia et Salmant.8 cum Sanchez, Azor<>, tum laborandi, vel propter conservatio­ Toleto «>, Trullench, etc., posse aliquando nem vitae corporalis, vel propter aliquid excusare iter etiam unius diei, si agen­ necessarium ad vitam spiritualem, et si­ dum esset cum magna defatigatione, ut mul cum hoc non possint Ecclesiae jeju­ evenit cursoribus; vel si equitans sit de­ nia observari: non obligatur homo ad bilis, aut tempus sit asperum, vel iter jejunandum. Quia non videtur fuisse in­ arduum aut extraordinarium. — Iter au­ tentio Ecclesiae statuentis jejunia, ut per tem octo vel decem leucarum putant hoc impediret alias pias et magis neces­ non esse extraordinarium h> Salmant. cum sarias causas. — Subdit tamen S. Doctor: Videtur tamen in talibus recurrendum esse Sanchez, Toleto, Trullench, Lastra, Corella, etc.; contra Machado, Diana, Lean­ ad superioris dispensationem : nisi forte drum, etc. ubi est ita consuetum, quia ex hoc ipso Itinéran­ Merito autem hic notat Viva * cum quod praelati dissimulant, videntur an­ te, quomo do pouint Sanchez °, quod itinérantes, si non ha­ nuere. Sed facile S. Thomas dispensatio­ jejunium beant cibos quadragesimales sufficientes nem hanc potius requirit ad majorem •mut. ad sustentandum, potius debent refici la- cautelam vel de convenientia, non vero cticiniis, adhuc in quadragesima, et ser­ de necessitate; cum mox prius jam dixe­ vare jejunium, quam aliis legalibus cibis rat, ut supra: Propter hujusmodi cau­ levioribus vesci et jejunium frangere; quia sas pietatis non obligatur homo ad jeju­ observantia jejunii praestat abstinentiae nandum. a lacticiniis. Sed Dubium fit: an hujusmodi opera Opera pte1048. - Quarta causa excusans est a jejunio excusantia possint suscipi spon­ uti» «co­ unt. Pietas. Communiter docent DD. propter te, et non ex officio vel obedientia? hujusmodi causam pietatis posse homi­ Negant Silvester, Navarrus, Cajetanem jejunium omittere, scilicet ob pera­ nus a> et alii, apud Salmant. — Sed pro­ gendam aliam piam caritatis aut religio­ babilius affirmant Sanchez ; * et Salmant.10 nis operam, quae sit majoris boni quam cum Armilla a>, Gabriele, Palatio et Vil­ jejunium. Ita Salmant.® cum aliis passim; lalobos “λ Idque expresse docet D. Tho­ ex D. Thoma ’, ubi sic ait: Si autem im­ mas ", ubi dicit: Si etiam sit tanta absti­ mineat necessitas statim peregrinandi et nentia . quod homo ab operibus utilioribus *heaqo&n fcqoc nineai * r eoo 4»t. 1 Lib. 3, part. 2, n. 1344. — · Tr. 9, qu. 2. cap. 2, re<. in praxi. n. 2. — · Tr. 23, cap. 2, n. 138. · Sanch., Consil.. A’atxxr., Man., cap. 21. num 16 et 17. - · Tr. 23. cap. 2, n. 142 — · Consil., lib. 5 cap. 1. dub. 13, n 2. — * Loc. dt. num 142. * Gabr. BUI, in 4. diit 16. qu. 3, art. 1, not. 4, ▼ . Kota. · Mich dc Palai., in 4, dift. 15. disp. 8, 12 * 2··, qu. 147, art. 4, ad 3. — ’ Lib. 4, cap. 2, n. 43. — part. 10, tr. 14, reto!. 2. — Bonae., disp. ulL, de Praec • Lib. 4, tr. 8. cap. 3, num. 3 - SUveM., v. Jejunium, Eccl., qu. 1, punct. ult., n. 11. — ■ Consil., lib. 5, cap. 1, lib. 5, cap. 1, dub. 10, n. 4. · TruU., lib. 3, cap. 2. dub. 7, num. 12. — · In propoa. 31 Alex. VII, num. 11. * Concit, n. 23. v. Sttundum ToM., lib. 6, cap, 4, n. 1. -Joan. Medina, Cod. de Jejunio, qu. 9. v. Ad id reducitur. — dub. 10, n. 3. — w Tr. 23, cap. 2, n 137.— 11 Tr. 9, qu. 2, lib. 5. cap. 1, dub. 32. — · Loc. cit., num. 142. — ’ 2· 2··, ▼. Rurtum poscente putate. — u In 4, dial. 15» qu 3, art. 1 cap, 2, ref. in praxi, n. 2. — ’· Lib. 3, part. 2, n. 1314. M Decal,, lib. 4, cap. δ, § 7, num. 25. — M Tr. 23, op. 2. η. 138. - “ Consil., lib. 5. cap. 1, dub. 10. n. 6. — “ Tr.9, qu. 147, art. 4, ad 3 — Siivcil., v. Jejunium, num. 26. - folut. 2, ad 3. • Consil., lib. 8, cap 1, dub. 11, num. 6. . Abulensis, in Matth., cap. 6, qu. 140. · Laym., loc. cit., cap. 3, n. 5. — • Tr. 3, cap. 4, Append., n.66. — Pasqua!, Prax. jejunii, deci·. 313, num. 4. - · Ltb. 3, part. 2, n. 1344. - ’ Tr. 30, qu.2, cap. 2. ref. in praxi, n. 2. — 11 Lib. 4, tr. 8. cap. 3- num. 3, i. L — u De Praec. decal., qu. 10, art. 6, num. 4. dup. 8. punct. 2, § 5, n. 10. — · De Praec. decal., qu. 10, — Viva, loc cit. — Lay τη., loc. cit. — lzrtw, in propoa. 31 art. 6, n. 4. - Tru!l„ lib. 3. cap. 2, dub. 7, n. 12. - Diana, Alex. VII, n. 6. loc. cit., Toletus, lib. 6, cap 4, n. 2; Lay­ mann, loc. cit., n. 3, non citantur pro his exem­ cium, qui, tr 27, part. 2, n. 122, dicit duo­ decim aut quindecim milliaria excusare); at ipse Croix concludit: «His non obstantibus, probabilius est... regulam generalem in istis statui non posse, nisi hanc unicam: tum tan­ tum excusari itinerantem a jejunio, quando cum labore itineris, quomodocumque tandem illud fiat, non potest consistere jejunium sine magna difficultate et incommodo». f) Trullench, lib. 3, cap. 2, dub. 7, n. 12, negat equites communiter excusari, « prae sertim st tempus longum non sit, ut si tan tum sit sex aut octo dierum ». plis a Salmant. ‘J Loquentes de peregrinatione devotionis causa. dJ Salmant., tr 23, cap. 2, n. 137, excu­ sant iter pedestre facientes « per magnam diei partem, quia est labor non param debi litans, maxime si esset per quatuor aut quin que leucas · ■ Negant vero excusari, si breve sit iter, · ut per unam aut duas leucas » *) Croix, loc. cit., n. 1344, citat quidem Bonacina pro hac sententia (non vero Filliuc- *) Salmant. non satis distincte auctores tamen addunt sententiam affirmantem com­ allegant — Azor enim, part. 1, lib. 7, cap. 17, muniter rejici, et iter octo vel decem leuca­ qu 9, haec non concedit; Toletus vero, lib. 6, rum per se non sufficere, nisi sit aliqua cir­ cap. 4, n. 2, cursores absque limitatione aut cumstantia specialis; et allegant auctores dta tos, e quibus Lastra, in propos. 31 Alexan­ explicatione excusat. Salm anticenses, loc. cit., n. 138: · Dif­ dri VII, n 67, ad amussim concordat; Sanchez ficultas est, inquiunt, de itinere unius diei, si vero, loc. cit., dub. 10, n. 4 et 5, negat equites in eo decem aut octo leucas conficiant ·. Et per se ct communiter excusari, nisi sit cir­ pro sententia affirmante id satis esse ad ex­ cumstantia particularis, vel nisi post mullas cusandum, allegant Machado, Diana, Lean­ diaetas et labores; Toletus autem» loc. cit, drum, etc.; et re quidem vera, Leander, dc cursores excusat; Corella, in Pratica, tr. 17, Praec. Eccl., tr 5, disp. 8, qu. 101 ct 102, n. 193, negat unum diem satis esse per se ad ita docet; Machado autem, Perfeto confess., excusandum. — De Trullench denique, vide tom. 2, lib. 6, part. 8, tr. 6, docum. 3, n. 1, hic superius, notam /. absolute excusat eos qui equitando itineran­ 1048 - Cajetanus, v. Jejunium, cap. 3, tur; quam Joannis Machado sententiam Diana, requirit utique pro peregrinatione, ut ex offipart. 8, tr. 7, resol. 40, solummodo refert, do vel obedientia susdpiatur; non vero pro neque eam approbat aut reprobat — Salmant. aliis misericordiae seu pietatis offidis. Idem- p f obabi hui, ·ponte vuacepta. 436 LIB. ΠΙ. - TRACT. VL — CAI’. impediatur, quamvis ad ea de necessitate non teneatur, indiscretum est jejunium, etsi non sit illicitum. Modo, intelligitur (ut infra explicabimus), opera illa ex justa causa assumantur, et differri non pos­ sint. Servientes 1049. - Hinc. Γ. Excusantur qui pluri­ infirmis, quando ex * bus infirmis cum magno labore inserviunt eu sen tur. in hospitalibus aut monasteriis; ut dicunt Palaus a>, Bonacina et Salmant.1 cum Ledesma^, etc. QüAOdo, 2°. Excusantur peregrinantes ad loca * pcrefrinan (es Ad loca sacra: — modo ipsi vero zelo peregrina­ *acxa. tionem suscipiant in magnum Dei hono­ rem aut magnam aedificationem commu­ nem, nempe si sint personae gravis aucto­ ritatis (ut ait Cajetanus apud Laymann ’); vel si peregrinatio vertat in magnam ipsius peregrini spiritualem utilitatem, ut dicunt Sanchez’, Holzmann4; et Salmant.5 cum Silvestro <>, Abulensirf< Palao, Villa­ lobos, etc. — contra Ledesma ·), Palatio et Medina <>, apud Sanchez O, qui excu- HI. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. sant a jejunio etiam eos qui simplicis devo­ tionis causa peregrinationem suscipiunt. Sed haec opinio non videtur satis tuta, sem­ per ac ipsi commode peregrinationem dif­ ferre possunt, ut docet D. Thomasl, ubi ait : Si peregrinatio et operis labor com­ mode differri possit aut diminui absque detrimento corporalis salutis..., vel spiri­ tualis vitae, non sunt propter hoc Eccle siae jejunia praetermittenda. Et sic alii communiter, ut Lessius7, Laymann’, Holz­ mann f) et Salmant. Quando vero peregrinatio jam suscepta · t fuerit, et interim dies jejunii occurrat, non ».«,* et Salmant. /; ’ Tr. 23, cap. 2» n 143. — Cajctan., v. jejunium, cap. 3. · art. 4, ad 3. — 1 Lib. 4, cap. 2, num. 44. — · Lib. 4, tr. 8, • Lib. 4. tr. 8. cap. 3, num. 5. — « Coniil., lib. 5, cap. 1, cap. 3, n. 5. — * Consil., lib. 5, cap. L dub. 11, n. 5. — dub. Π, n. 5. — ‘ De Prxec. Eccl., n. 16,I. f. — · Loc. dt., * Tr. 23, cap. 2, num. 144. * Abulcnsis, in Matth., cap. 6, Palaus, tr. 30, diip. 3, puncL 2, § 5, num. 11. * Villal., part. I, tr. 23, diff. 4, num. 16. — · 2· 2", qu. 147, qu. 140. — ” Tr. 3, cap. 4, Append., num. 66. — " Loc. cit. num. 144. DUB. IT. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. cum NavarroZ»,CajetanoTrullench/J, etc. Quia actio condonandi est valde laboriosa, tum propter studium ad id necessarium, tum propter corporis agitationem. Et hoc maxime locum habebit pro missionariis, qui diebus missionis cum vehementi agiMoeiiumde tatione condonantur. — Caeterum decet toeo tiem. . , quidem concionatores omnes, qui non so­ lum verbo, sed etiam exemplo debent praedicare, ut quantum fieri potest, ad aedificationem populorum jejunia sata­ gant observare, ut faciunt qui perfectio­ nis amantiores sunt. An vero excusentur qui tantum ter vel quater in hebdomada conciones ha­ bent? quid a. Affirmant absolute Sanchez *, Roncadtatwvei glia’, Tamburinius8; et Henriquez, TrulL'bd'om:" lench ac Pasqualigo, apud Salmant. 4. α Idem sentiunt Busenbaum (ut supra), El­ bel 5 et Viva ·: modo tamen, ut isti di­ cunt, cum magno fervore condonentur. — Sed melius ajunt Holzmann *; et Sal­ mant. 7 in hoc standum esse judido prudentum: nempe si condonatores isti obcor­ poris agitationem et applicationem mentis ita debiles evadant, ut nequeant jejunium n. 15 ct 16. 1049. - a) Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 5, n. 11, excusat nosocomos, « quorum mi­ nistratio infirmis necessaria est ». — Bona­ cina vero, disp. ult., de Pracc. Eccl., qu. 1, punct. ult., n. 13, excusat eos, qui infirmos visitant, si cum his operibus nequeant jeju­ nare. 1 ’etrus de Ledesma, Su in., part. 2, tr. 27, cap. 2, dub. 3, post concl. 5, v. Tertia causa, excusat eos qui infirmis adsunt etc.; « unde st quis ex obsequio infirmis exhibito, vel ex vigilia nocturna nimis esset debilis, non obli­ garetur». Et haec etiam a Salmant. loc. cit., habentur. f) Silvester casum hunc, v. Jejunium, n. 23, qu. 9, praetermittit; sed Salmant. au­ ctores indiscriminatim allegant. Abulensis, in Matth., cap. 6, qu. 140, addit: Si commode differri non possit. Martinus de Ledesma, 2a 4a', qu. 17, art. 3, v. Secunda causa ; Michael de Palatio, tn 4, dist. 15, loc. cit.; Joannes Medina, cod. dc Jejunio, qu. 9, v Secunda causa, a jejunio eximunt cum qui piam peregrinationem in­ stituit, quacum jejunium subsistere nequeat, et quae in aliud tempus differri non possit. perferre, tunc possunt excusari. — Et hoc Intentio valet etiamsi ipsi concionentur causa lucri, ut dicunt Sporer·, Tamburinius·; “b0,'«n Sanchez 10 cum Navarro et Angles contra Cajetanum, Ledesma et Armilla O; et Salmant.11 cum Lessio Bonadna, etc. Ratio, quia hujusmodi lucrum, cum sit justum stipendium talis laboris, lidte in­ tenditur; et aliunde ex tali intentione non impeditur utilitas audientium. 4°. Excusantur cantores sive musid cntor». qui jejunium observando vocem amitte- Sentir”’ rent nec possent suum offidum exercere, ut dicunt Anadetus u, Sporer ·, * Elbel14; et Lessius "> cum Silvestro, Navarro "I et Tamburinio. 5°. Excusantur lectores scientiarum qui qomujo. magno studio et labore indigerent; non lu/nu" vero qui dictant lectiones jam prius ordi- ru”· natas et saepius repetitas. Ita communiter Roncaglia *5, Elbel *·; et Salmant.17 cum Lessio Navarro °), Cajetano °), Toleto °l, Azor °;, etc. — Asserunt Salmant. P), con­ trarium sentire Sanchez W, sed non bene. Nam hic auctor non loquitur de lectori­ bus, sed de scholasticis qui propter stu­ dium non possent jejunare ; et didt cum num. 5. 1 Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 13, n. 6. — · Tr. 9, qu. 2, que ac Cajetanus docent Armilla, v. Jejunium, n. 5; et Villalobos, part. 1, tr. 23, diff. 4, 437 Et ita etiam a Sanchez, loc. cit., dub. 11, n. 1, allegantur. — Eamdem igitur sententiam te­ nent, quae S. Alphonso probatur, dum ipse S. Doctor requirit, ut commode differri non possit illa peregrinatio. f) Holzmann, de Praec. Eccl., n. 16, if.: « Quodsi, inquit, absit ejusmodi specialis uti­ litas, peregrinatio diebus jejunii omittenda et differenda est ». O Salmanticenses, loc. cit., n. 144, id non habent, nisi in quantum requirunt ad exem­ ptionem, ut peregrinatio differri non possit: • Excusantur... a jejunio voluntarii peregrini, quando commode jejunare non valent, nec peregrinatio differri potest, ne amittant socios itineris, et alias peregrinatio est animae valde utilis ». h> Wigandt, tr. 5, exant. 4, n. 92, eximit concionatores, « qui per integram quadrage­ simam quotidie condonantur saltem per ho­ ram, quia labor est magnus». Toletus, lib. 6, cap. 4, n, 4, excusat condonalores, dummodo ex obedientia, officio aut voto condonentur. 1) Salmanticenses, loc. cit., n. 149, cos ex­ cusant eo die quo condonantur, si ter aut quater in hebdomada id faciant; pro qua sen­ tentia auctores allegant At Navarrus, Man., cap. 21, η. 16, simpliciter eximit eos qui ex ■ JCevar., Man., cap. 21. η. 17. > Angles, dc Jejanio, qu. 6, cap. 2, rcg. in praxi, n. 3. — ■ Dead., lib. 4, cap. 6, S t» diflL 14, L f. — Cajtlan., in 2^ 2 *·, n. 26. — Joan. Htnriquea, Quaett. practic., eect. 16, qu. 30, n. 67. - Trutl., lib. 8, cap. 2, dub. 7. num. 15. · PasquaL, Martin, dr Ltdtsma, 2· 4··, qu. 17, art. 2, dub. 7, v. Quinto dko. — u Tr, 23, cap. 2, num. 149. · Bonac., dhp. ulu, dc Prax. Jejunii, ded·. 326, n. 6. · « Tr. 23, cap. 2, n. 149. · Praec. Ecd., qu. 1, punct, ulu, η. IX — “ Tr. 10, dut. 2. Busanb., Ub. 8, tr. 6, cap. 3, dub. 2, n. 4. — » Part 3, num. 67. — ” Loc. du, num. 6X — 14 Part. 3, confer. IB, confer. 16, de Oblig. etc. Jejunii, num. 464. — · De Praec. dc Causu excuA. a Jejanio, n. 511. — Silvtst., ^.Jrjumum, decal., qu. 10, art. 6, num. 4. — ’ Loc. dt., num. 149. — n. 26. · Tambur., Decal., lib. 4, cap. 5, $ 7, n. 25. — u Tr. 9, • Tr. 3, cap. 4, Append., η. 63, — · Decal., lib. 4, cap. 5, qu. 2. cap. 2, rc<. in praxi, num. 3. — * Confer. 16, de Obllg. etc. Jejunii, num. 464. — «’ Loc. dt., n. 147. $ 7, num. 26. — * Coniil., lib. 5, cap. 1, dub. 13, num. 3. · officio condonantur, si jejunando id praestare non possent; idemque docct Cajetanus, in 2*™ 2af, qu. 147, art. 3. — Trullench, lib. 3, cap. 2, dub. 7, n. 15, eos eximit, < qui condonantur saltem ter in hebdomada». — De Toleto de­ nique, vide notam superiorem. Holzmann, loc. cit., n. 15, absolute a jejunio excusari asserit < condonatores, qui tota quadragesima, singulis vel saltem tribus aut quatuor in hebdomade diebus, ad populum dicunt ». U Armilla a Sanchez male allegatur; nam v. Jejunium, n. 5, non habet hanc limita­ tionem. Lessius, lib. 4, cap. 2, n. 44, de mercede non loquitur; hinc perperam a Salmant. dtatur. n) Lessius, loc. cit., n. 43, generatim ex­ cusat eos omnes qui offido suo fungi nequeunt cum jejunio; idemque habet Navarrus, Man., qu. 147, art 3, v. f. · cap. 21, η. 16; et ipse Lessius addit : « Etiamsi labor non sit nisi ingenii ». °) Auctores istos Salmant allegant ut re­ fert S Alphonsus; at Lessius, loc. cit., n. 44, didt simplidter: « docere »; Toletus, lib. 6. cap. 4, n. 4, « legere » causam esse excusa­ tionis. — Navarrus, loc. cit., n. 16; Cajetanus, loc. cit., v. Ad hoc dicitur, eximunt a jejunio eos qui verbo aut scripto ita docent, ut ne­ queant simul jejunare. — Idemque tenet Azor, part. 1, lib. 7, cap. 18, qu. 1, dc magistris et doctoribus < qui publice alios docent », modo suum offidum facere et jejunium simul ser­ vare commode non possint; nec loquitur de tempore quod in docendo impendunt PJ Salmanticenses, loc. cit., n. 148, afferunt utique Sanchez, obligantem scholasticos ad jejunium; at re vera Sanchez, loc. cit., dub. 13, n. 8, nec lectores · qui quotidie legunt unicam tantum lectionem ». nec scholasticos a jejunio 438 LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. Angles hos potius debere omittere stu­ 7°. Confessant causa confessionum ex- coo» dium, etiam per totam quadragesimam, cipiendarum communiter non excusantur; SJ? quamjejunium(contra AzorA>etPalaumA , * nisi extraordinarium laborem subeant, qui censent scholasticos excusari, si per nempe si confessiones audiant fere per quinque horas utilibus studiis vacant). totum diem, puta per septem vel octo An autem excusentur a jejunio lectores horas. Ita PalausB, Salmant. O et Ronca­ grammaticae? glia 'Λ Qaid de Negant Salmant. ’. — Sed affirmat SanSed melius SanchezSporer10, Viva", lectoribus ...... , « * (rammAct chez ’ si m die quatuor legant lectio- et Diana ** cum Fagundez, ad eos excu­ “* nes, sive si doceant per quinque horas, ut sandos, ultra laborem extraordinarium, ait Azor Palaus autem et alii, apud requirunt ut ipsi sint ita debiles, ut cum Croix ·, dicunt magistros grammaticae jejunio non possent satisfacere frequen­ qui per quatuor horas docent, non teneri tiae poenitendum. Et idem sentit Tam­ jejunare plus quam tribus diebus in heb­ burinius '3. — Ubi insuper notat quod ild°·"' domada. praedicti professores, nempe lectores, can- a-m ui Advoc»ti, 6°. Excusantur advocati, qui cum jeju- tores, advocati, medici et confessarii, non dia, confee- mo non possent satisfecere suis clientibus, perse, sed tantum per accidens a jejunio ' propter studium quo indigent. Ita Ron­ excusari possunt: nimirum si ratione ali­ caglia 4, Holzmann s, Elbel r>. — Idem cujus gravis circumstantiae suis officiis ajunt Salmant. ‘ de judicibus, qui egent jejunando non possint satisfacere. — Et studio ·> ad sententias ferendas. — Idem hoc maxime advertendum in hac materia. dicunt Sporer’, Holzmann·; et Elbel Nam ubi labor per se excusat, in dubio cum Bonacina, de medicis et confessoriis praesumptio stat pro exemptione jejunii; qui magno indigent studio, ut suis infirmis e converso, ubi labor non per se, sed per aut poenitentibus satisfaciant. Hi enim, accidens, nempe ob aliquam circumstan­ licet non egeant majori cibo, cum labor tiam debilitatis personae vel gravitatem sit mentis, opus tamen habent cibo fre- laboris, excusat, in dubio praesumptio stat quentiori, ut in eis reparetur spirituum pro obligatione jejunii. consummatio. Hic autem ultimo animadvertenda est 1 Tr. 23, cap. 2, n. 143. — · Cotuil., lib. 5, cap. 1, dub. 13, Pracc. Eccl., qu. 1, punct. ult., n. 13. — · Tr. 30, diip. 3, n. 7. — · Lib. 3, part. 2, n. 1347. — · Tr. 9, qu. 2, cap. 2, punct. 2, § 5, η. II. — M Tr. 3, cap. 4, Append., η. 59. — rtt in prui, n. 3. — » De Praec. Eccl., n. 15. v. t. — · Loc. 11 De Praec. decal., qu. 10, art. 6, η. 4. — u Part. 1, tr. 9, dt, n. 140. — ’ Tr. 3, cap. 4, Append., η. 63; c£r. η. 59. — resol. 10, 1. (. · Fagund., de 4· Praec. Eccl., lib. 1, cap. 8. • De Praec. Ecdea., n. 15, v. f. — Bonac., diap. ulu, de n. 19. - “ Lib. 4, cap. 5, § 7, n. 25. excusat. Sed de scholasticis addit: « At si ali­ dictum, pariter ob eamdem rationem de illis quis scholasticus sit ita debilis, ut perdat to­ professoribus dicendum putant DD. qui con­ tum quadragesimae studium propter jejunium, tinuis studiis vacant, v. g. singulis diebus aut excusabitur; at veroob hoc quod sentiat ma­ ferme singulis quatuor ad minus vel quinque gnam lassitudinem, multum studendo et simul horis; horum enim labor magis consumit spi­ jejunando, non excusatur, sed potius minuet ritus animales quam labor corporis ». studii horas »; et hic citat Angles, qui revera V < Per plures horas », ajunt Salmantiloc. cit., diff. 14, scribit : « Studentes qui pro­ censcs. pria sponte adeo laborant in privatis studiis, t) Salmant., tr. 23, cap. 2, n. 150: « Qui ut simul jejunare non possint, tenentur labo­ per lotum diem, inquiunt, frequenter contes rem remittere et jejunia servare ». — Azor, siones excipiunt, si jejunium observare non part, 1, lib. 7, cap. 17, qu. 8, negat schola­ possunt, non sunt a contessionario retrahen­ sticos excusari; Palaus vero, tr. 30, disp. 3, di ». — Roncaglia autem, tr. 9, qu. 2, cap. 2, punct. 2, § 5, n. 11, de lectoribus, non de scho­ reg. in praxi, η. 3, haec scribit: < Si aliquis lastics loquitur confessarius, vel propter exiguam valetudi­ Palaus, etsi a Croix ut asserit S. Al­ nem, vel propter extraordinarium laborem in phonsus citetur, eos tamen loc. cit., n. 11, confessionibus audiendis, non posset jejunare, absolute, et non solum pro tribus diebus in non proinde teneretur a confessionibus ab­ hebdomada, excusat. stinere». r) Elbel, confer. 16, de Oblig. etc. Jejunii, Sanchez, Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 13, n. 464, professores excusat, de quibus haec n. 11, negat contessarium ordinarie a jejunio scribit: «Quod vero de concionatoribus hic excusari, sed subdit: « At ita debilis posset 439 DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO Moainua quaedam doctrina, quam tradunt Sporer1, fikoirv et Laymann1 cum Navarro *), Silvestro *), Cajetano et Toleto % quod, si quis non habeat causam absolute sufficientem ad eum excusandum a jejunio quadragesimali, et aliqua ratio ipsi probabilis et ju­ * Tr. 3, cap. 4, Append., num. 68. — · Lib. 4, tr. 8, esse confessor, tanta frequentia in audiendis confessionibus et tantus labor, ut excusa­ retur ». Navarrus, Man., cap. 21, n. 20; Silve­ ster, v. Jejunium, n. 21, qu. 8; Toletus, lib. 6, cap. 4, i.f, universaliter negant peccare mor­ taliter eum qui non jejunat, existimans bona fide sibi causam sufficientem esse non jeju­ nandi, licet vere non sit sufficiens; et ita a Laymann citantur. Hinc, addit ipse Toletus, confessarius non debet illum a sua fide et con­ scientia deponere, sed solum exhortari ut ex­ periatur jejunare ». x) Non tractat S. Alphonsus de praecepto abstinentiae a carnibus extra jejunium; hinc pauca de hoc addenda videntur. Et primo quidem praeceptum istud obligat sub gravi: 1° feria sexta cujusvis hebdomadis in tota Ecclesia, nisi in hanc diem incidat testum Natalis Domini ; 2° sabbato in multis locis Ec­ clesiae latinae. Multis etiam in locis habe­ tur indultum quod ab hoc praecepto eximit fideles die sabbati. — Illi autem qui ejusmodi induito fruuntur, eo uti nequeunt in locis ubi adhuc viget lex abstinentiae diebus sabbati. Quaesitum enim fuit a S. C. Inq.: Utrum ob­ tenta dispensatione, peregrinantibus extra Belgium liceat comedere carnes in locis in quibus viget ista lex ? Et S. C. die 10 Jan. 1855 respondit : Negative. — Idem valet pro iis qui induito quadragesimali vel privilegio bullae Cruciatae fruuntur, ut constat ex declaratione S. Off. 22 Junii 1897. — In quibusdam etiam locis servanda est abstinentia diebus Roga­ tionum et vigilia S. Marci; qua in re tenenda est loci consuetudo. — Hoc praeceptum obli­ gat omnes baptizatos rationis compotes, sal­ tem si septennium compleverint. Excusat ta­ men Γ impotentia sive physica sive moralis; 2° dispensatio superioris. Pro coronide totius Tractatus de Jejunio, hic addendum ducimus novissimum S. O. decretum de Jejunii ct Abstinentiae lege in Italia reformanda. Feria IV die 5 Septembris 1906. Frequentes pluribus abhinc annis preces Italiae praesules ad Sedem Apostolicam diri­ gere consueverunt, quibus ecclesiasticae legis jejunii et abstinentiae mitigationem temporum conditioni congruam pro dioecesi quisque sua petierunt. In quo temperamento efflagitando sta appareat, qua un tum bis vel ter in hebdomada jejunet, non est urgendus ad jejunandum, etiamsi causa illa non omnino sufficiat; sed relinquendus in sua bona fide, ne ipse forte deinde omnia jejunia culpabiliter omittat *Λ αρ, 3, num. 6. - Cajeta ., * v. JtjvHium, cap. 3. illud etiam intenderunt ut, uniformi vidnarum saltem regionum disciplina Ali! constituta, non levibus incommodis quae ex varia legis obser­ vantia sponte sua consequuntur, remedium afferretur. Re penes Supremam hanc S. Officii Con­ gregationem discussa, Emi ac Rmi DD. Car­ dinales in rebus fidei et morum Inquisitores Generales, omnibus mature perpensis, in ple­ nario conventu habito feria IV, die 5 currentis mensis Septembris, haec statuenda decreve­ runt: Γ. In omnibus et singulis Italiae regioni­ bus, dioecesibus quoque Melitensi et Gaudisiensi comprehensis, quae dispositionibus hac in re pro Italia latis uti solent, jejunium, seu lex unicae per diem refectionis, servandum erit: Toto tempore quadragesimae, dominicis cantum diebus exceptis ; feriis sextis et sabba­ tis adventus; feriis quartis, sextis et sabbatis Quatuor anni Temporum ; vigiliis Pentecostes, SS. Apostolorum Petri et Pauli, Beatae Μ. V. in coelum Assumptae, Omnium Sanctorum et Nativitatis D. N. J. C. Quibus vero diebus jejunium praecipitur, vetatur insimul semper et absolute, in qua­ dragesima, ne diebus quidem dominicis exce­ ptis, carnium pisriumque in eadem comestione permixtio. 2°. Praeter jejunium, m cunctis (ut supra) Italiae regionibus, servanda etiam erit lex abstinentiae a carnibus ab iisque omnibus quae ex carne trahunt originem, lacte scilicet, butyro, caseo, ovis et ex quocumque animali adipe condimentis: feria sexta Quatuor Tem­ porum in quadragesima; feria sexu in Para sceve; vigiliis Assumptionis B. Μ. V. et Na­ tivitatis D. N. J. C. 3°. Prima vero die quadragesimalis jeju­ nii; feriis sextis ct sabbatis quadragesimae; feriis sextis et sabbatis adventus ; feriis quar­ tis, sextis et sabbatis Quatuor Temporum; vigi­ liis S. Joseph Sponsi B. Μ. V., Annunciation is ejusdem B. Μ. V., ubi haec festa sub prae­ cepto recoluntur et, ad vigiliam Annunciationis quod spectat, dummodo ea intra qua­ dragesimam incidat; Pentecostes, SS. Aposto­ lorum Petri et Pauli et Omnium Sanctorum, abstinentia a carnibus tantum et a jure a carni­ bus quomodocumque expresso servanda erit; ita ut liceat pro lubitu in principali refectione vesci ovis et lacticiniis, ct tum in eadem prin­ cipali refectione tum in refectiuncula uti ex II I 440 Quid de perejnnn LIB. III. - TRACT. VI. — CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. 1050. - An autem peregrinus teneatur ad jejunium quod servatur in loco ubi reperitur non permanenter, sed per ali­ quod tempus aut transeunter? Et quid si ibi non servetur jejunium quod servatur in patria ? — Vide dicta Lib. I, h. 156. quovis adipe, butyro, margarina(quam vocant) et similibus condimentis. 4°. Haec eadem abstinentia a carnibus un­ ium et a jure carnis servanda pariter erit omnibus et singulis aliis sextis per annum feriis, absque tamen obligatione jejunii et, con­ sequenter, nulla refectionum facta distinctione quoad ovorum, lacticiniorum et condimento­ rum liberum usum. 5°. Quoties autem in aliquem ex supradictis diebus, jejunio aut abstinentiae aut utri­ que consecratis, inciderit vel festum aliquod ex solemnioribus in Ecclesia, vel festum Titu­ laris aut Patroni principalis alicujus loci vel dioecesis, vel extraordinaria aliqua religiosa solemnitas (uti centenaria, piae peregrinatio­ nes et similia), vel publicae annuales nundinae quae inusitato populi concursu celebrantur, conceditur locorum Ordinariis, excepto tem­ pore quadragesimae et adventus, ut tum je­ junium tum abstinentiam vel pro tota dioecesi vel, juxta diversos casus, pro determinatis aliquibus locis, in alium liberum diem sibi benevisum anticipare aut e’tiam, gravissimis tamen ex causis, super iis dispensare valeant. 6°. Jejunia et abstinentias in aliquibus locis ex peculiari voto servandas hoc decretum non respidt. Quod autem attinet ad regulares utriusque sexus familias speciali abstinentiae aut jejunii voto non adstrictas, eas eadem ac simplices fideles lege uti posse decernitur. 7°. Praesenti decreto revocantur, abrogan­ tur ac penitus abolentur quaevis in contra­ rium localia indulta, concessiones, privilegia, consuetudines etiam immemorabiles, ne Bulla quidem Cruciata (ubi et quavis sub forma nunc in Italia viget) excepta. Vehementer vero fideles sibi subditos hortentur Ordinarii ut Apostolicam indulgentiam aliis bonis ope­ ribus compensare studeant Et sequenti feria V, die 6 hujus mensis, SSmus D. N. Pius divina providentia PP. X, in solita audientia R. P. D. Adsessori hujus Sacrae Supremae Congregationis impertita, haec omnia et singula Sibi relata suprema sua auctoritate adprobare et confirmare digna­ tus est, mandans ad quos spectat ut eadem, ad fidelium notitiam opportune deducta, inde a dominica I* adventus currentis anni 1906 ad unguem servent atque ab omnibus servari satagant. Contrariis quibuscumque non obstantibus. Datum Romae ex Aedibus S. 0. die 7 Se­ ptembris 1906. Petrus Palombelli, S. R. U. I. Notarius. i** LIBER QUARTUS DE PRAECEPTIS PARTICULARIBUS CERTO HOMINUM STATUI PROPRIIS. DE PRAECEPTIS PARTICULARIBUS CERTO HOMINUM STATUI PROPRIIS « « « « •« « Cum omnes fideles, sicut praecepta decalogi, ita etiam alia praecepta quae pertinent ad statum et officium uniuscujusque, teneantur scire sub peccato mortali ; ita ut ipsa eorum ignorantia vincibilis, licet non sequatur transgres- « sio, sit peccatum mortale: Silvester, Say· « rus, Sanchez, Baldellus 1 ; — hinc, post « praecepta omnibus communia, agendum « de praeceptis propriis certorum statuum « in particulari ». CAPUT I. De Statu Religioso. DUBIUM I. Quae sit natura Status Religiosi. 1. Quid status religionis. Et qui sint religiosi. — 2. An religiosus promotus ad cardinalatum vel episcopatum, maneat obstrictus votis. — 3. An teneatur ad observantiam suae regulae. — 4. An promotus ad parochiam teneatur ad habitum et regulam. Sutu» re- 1. - « Resp. Status religionis est: Fide« lium, ad divinae caritatis perfectionem « tendentium, editis votis perpetuae pau« pertatis, castitatis et obedientiae, stabilis « in communi vivendi modus, ab Ecclesia « approbatus. «Dico: ab Ecclesia. Quia, etsi olim « episcopi religiones approbare poterant : • postea tamen in concilio Lateranensi • sub Innocentio III, statutum est ne nova • religio inducatur, nisi approbata a Papa. • Ratio est quia, cum religio sit commu« nitas sacra, in qua debet esse spiritualis « jurisdictio, haec autem a Papa proveniat, • decens est ut talis communitas ab eodem • approbetur «Λ — Laymann ’. SUwt,, v. fgncran/ia, n. 8. — Sayr., CUv., lib. 2, « Unde resolvuntur hi casus: « Γ. Ad essentiam religionis non requi« runtur vota solemnia. Ratio, quia qui « in Societate Jesu vota simplicia edunt, « sunt veri religiosi; uti definivit Grego« rius XIII in bulla : Ascendente Domino. — Laymann 3. « 2°. Non sunt religiosi ii ordines mi« litares qui conjugalem castitatem tan• tum vovent Sunt tamen vere religiosi « milites S. Joannis et Teutonici, eorum« que similes; cum tria vota substantialia . habeant. — Similiter, ex fratribus et so« roribus tertiariis, sive ordinis S. Fran« cisci sive aliorum, tantum sunt religiosi « qui in religione approbata, secundum •eqq. — 1 Tom, 2. lib. L d»»p. 9, n 9. —» · Lib. 4, tr. 5, cap. 9, nam. 31. — Sanch., Decal , lib. 1, cap. 17, nam. Il et I - a> Idemque denuo sancitum est nuper­ pus aut cujusvis loci Ordinarius, nisi habita rime a SS. D. N. Pio PP. X, motu proprio Apostolicae Sedis per litteras licentia, novam Dei providentis benignitatem, de die 16 Ju alterutrius sexus sodalitatem condat aut in 1Ü 1906, in quo decernitur ut: « Nullus episco­ sua dioecesi condi permittat». Ad et»cn· tiara non re quiritar *oietnne r o. tura. Quid de quibusdam * instituti vel voven Ubus. DUB. I. LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. « certam regulam tria vota substantialia « emittunt. Contra autem ii non sunt, qui, « licet tria ista emittant, et communiter « vel seorsim habitent, regulam tamen a « Sede Apostolica approbatam non pro« fitentur. — Laymann *. « 3°. Religiosi non sunt qui, edito voto « perpetuae paupertatis et castitatis, obe« dientiam vovent confessario aut epi« scopo. Ratio, quia tali voto non subji« ciuntur jurisdictioni spirituali, quae a « Deo, medio ejus Vicario, provenire de« bet. — Laymann *. papi, quo« 4°. Etsi Papa in votis solemnibus redispende « ugioms dispensare possit, ut quis desinat lemni. « esse religiosus: non potest dispensare « tamen, ut quis, manens religiosus, sub« stantialibus votis non teneatur; quia ad « essentiam religionis illa spectant. — Lay« manna ex Navarro % etc. ». prom^oT” 2. - « 5°. Religiosus promotus ad carλλ cardina. < dinalatum vel episcopatum, obstrictus lacum re! .. r . ... . epicopa «manet votis essentialibus suae religiotum' « nis; etsi quoad aliquos effectus pauper« tatis et obedientiae exemptus censeatur. « — Deinde, etsi jugo regulae absolutus « sit quoad culpam et poenam ; tamen ex « obligatione moralis honestatis, ea ser«vare debet quae eum decent, et cum « ejus munere consistunt. Hinc quoad ha« bitum, sui ordinis colorem deferre debet ; « etsi quoad figuram episcopis saeculari- • busse con formare possit, u t Clemens VIII « concessit, apud Sanchez °Λ « Immo, si episcopatum resignet, vel « ob culpam deponatur absque degrada« tione, tamen non tenetur ad regularem « observantiam redire; quia retinet emi« nentiam episcopalem, ob quam ab obe« dientia regulari exemptus fuit. Ibid. ‘ ex « S. Thoma % Rodriguez, Sanchez, etc. — « Secus est in cardinali religioso qui non « est episcopus ; hic enim, relicto cardi« nalatu, nihil retinet ex dignitate cardi« nalitia. Ideoque, si Papa ejus renuntia« tionem acceptarit, tenetur redire ad obe« dientiam regularem sui ordinis. Palaus, « de LugoB ». Quaeritur igitur 1°. Ah religiosus as­ sumptus ad episcopatum maneat absolu­ tus a votis? — (Intellige a votis obedien­ tiae et paupertatis; nam voto castitatis remanet quidem obstrictus ratione Or­ dinis). Prima sententia affirmat cum Vasquez, as. Sotoc>, Medina, Angles; et signanter quoad {Jiù Ί votum paupertatis, tenent Palatio, Tambu­ rinius, Diana; et probabile putant San­ chez, Villalobos cum Salmant. °. — Probantque ex can. unie. Statutum, caus. 18, quaest. 1, ubi dicitur: Monachus quem ca­ nonica electio a jugo regulae monasticae professionis absolvit, et sacra ordinatio de monacho episcopum facit. Ex hoc igitur 1 Lib. 4, tr. 5, cap. 1, n. 3 et 5. — · Loc. dt., n. 7. — ■ Loc. dL, n. 8. — 4 Ibid., id cxt Laym., loc. dL, n. 9. - dt Medina, de Sacror, homin. Continentia, lib. 5, cap. 26 Rodrit., Quxoit. regular., com. 3, qu. 62, art. 26. · Sa neh., Dccal., lib. 6, cap. 6, n. 29. — Palans, tr. 16, diap. 4, Mich. de Palatio, in 4, diat. 38, disp. L · Ascanius Tamburinius, de Jure abbatum, tom. 3, disp. 3, qu. 9, η. 1 · punct. 24, n. 25, v. f. — · Retponi. mora!., lib. 6, dub. 12, Diana, part. 3, tr. 2, reaol. 60 et 61. - Sanch., Decal., lib. 6, n. 9. — Fesç., In 1·· 2~, disp. 166, cap. 8. n. 91 ; cap. 9, cap. 6, num. 13. - Villal., part. 2, tr. 35, diff. 40, n. 6. · n. 104 ; et optuc. de Reditib..eccL, cap. 3, dub. 7, • Tr. 15, de Statu relig., cap. 5, n. 90. Michasl ct 27. - Angles, Flor,, qu. de Voto, dub. 6, concl. 1. — S Alphonnegat tua abwl ri a voti». ms Limitatio. - DE NATURA 2. - a) Sanchez, Decal., lib. 6, cap. 6, η. 22, affirmat Clementem VIII id in Rituali con­ cessisse. Attamen in Caeremoniali Episcopo­ rum (quod intelligitur a Sanchez sub nomine Ritualis), lib. 1, cap. 3, n. 4, prohibetur tan­ tum ne episcopi regularescolorem sui habitus mutent. b) S Thomas, locis citat., id est 2a *2', qu. 185, art. 8, corp, ct ad 3 ; qu. 88, ari. 11, ad 4, non loquitur dc episcopo resignante aut deposito; sed nec pro hac parte citatur a Laymann. c) Sotus, de Just, et Jure, lib. 7, qu. 4, art. 2, ad ult argum., et lib. 10, qu. 5, art. 7, a^rmai> scd mentem suam de hujus­ modi liberatione eo sensu explicat, quod haec RELIGIOSI. 445 dicunt liberari a voto obedientiae. — Se­ gulares) nullo modo habere, possunt: non quitur textus: Veliti legitimus haeres pa­ enim paternam haereditatem vindicant ternam sibi haereditatem postea jure vin­ quasi propriam, sed quasi Ecclesiae de­ dicandi potestatem habeat. Si enim, dicunt, bitam. Et deinde sulxlit : Testamentum potest ut legitimus haeres sibi vindicare autem (episcopus) nullo modo facere potest; haereditatem paternam; ergo potest illius quia sola ei dispensatio committitur rerum verum dominium acquirere, dum vindi­ ecclesiasticarum, quae morte finitur. care solis dominis competit. Et sic etiam Eodem modo praefatum textum expli­ liberatur a voto paupertatis. cat Glossa10, sic dicens: Sed objicitur: si Secunda sententia, quam sequimur, et haereditatem vindicat, ergo potest habere tenent cum Busenbaum, Lessius , * PalausJ, proprium, cum tamen remaneat mona­ Sanchez a, Suarez 4, Laymann °; et Sal­ chus: quod esse non debet... Sed dic: sibi, mant. 6 cum Bonacina, Lezana, etc., ac id est, ecclesiae suae. — Et idem videtur Sporer 1 cum communi, negat episcopos expresse sancitum in ipso canone citato, religiosos absolvi a votis, nisi in quantum ubi in fine dicitur: Postquam enim epi­ ipsorum observantia repugnet muneri epi­ scopus ordinatur ad altare, ad quod san­ scopali. — Ratio: tum quia religiosus fa­ ctificatur ac titulatur, secundum sacros ctus episcopus remanet religiosus, ut canones quod acquirere poterit restituat. omnes fatentur, utque obligatio deferendi Ex quo Salmant.11 cum S. Thoma in­ Corollaria quoad bono­ habitum, ex cap. Clerici, de vita et hon. ferunt Γ. Episcopum regularem non posse rum dx *po u tionem. clericor., ostendit: ergo manet obstrictus de ullis bonis testari. — Inferunt 2° cum votis quae sunt de essentia religionis (juxta S. Bonaventura *), Sanchez, Navarro et dicta de Voto, Lib. III, n. 256, v. Majus); Lezana, quod praedicti episcopi regulares tum quia vota personalia comitantur per­ possunt quidem ut alii episcopi disponere sonam in quantum sunt compatibilia cum de bonis Ecclesiae ad moderatam ipsorum suo statu. sustentationem, sed non ad alia. Nam su­ Et hanc sententiam expresse tenet perflua debent in eleemosynas et pia opera S. Thomas ·, ubi ait: Religiosus qui fit erogare: nisi aliquid ipsi acquisierint par­ episcopus, sicut non absolvitur a voto con­ cius vivendo *>; praesumitur enim tunc tinentiae, ita nec a voto paupertatis ; quia Ecclesia concedere quod de eo libere ipsi nihil debet habere tamquam proprium.... disponant. Ita Salmant. w cum Navarro, Similiter etiam non absolvitur a voto obe­ Lessio f>, Molina, Sanchez, etc. EpÎKO · dientiae, sed per accidens obedire non te­ 3. - Quaeritur 2°. Utrum episcopus re­ * pu regula­ netur, si superiorem non habeat; sicut gularis teneatur ad observantiam suae ns probabi­ lius ex bo nec abbas monasterii, qui tamen non est regulae? iicstatc tan­ tum regula obedientiae voto absolutus. — Et alibi9 sic Resp. cum Busenbaum et Salmant. *’, stringitur. explicat textum in can. Statutum, ut supra et (ibi) Cajetano, Valentia. Bonacina, Pa­ oppositum : Proprium autem (episcopi re- lao, Sanchez, Soto, Suarez, Lessio, contra η. I. — ’ Decal., lib 6, cap 6, n. 2 cl 8. — 4 Dc Relig., qu. 1, monil. 40, num. Il; cl qu 3» moniL 3X Sum., tom. I, cap. 17. n 5 ct 6. — 11 Loc. dt., num. 32 · ir. 8, lib. 3, cap. 16, n. 6; cl cap. 17, num. L — · Lib 4, Navar., dc Rcdittb. cedes., locu dL; el qu. 3, mon. 32. · 1 Lib. 2, cap. 40, n. 143. — · Tr. 16, diip. 4, punct. 24, Navarrus, Man., cap. 12, num. 75, dumtaxat asserit Papam in voto solemni dis­ pensare posse; nec pro alio asserto a Lay­ mann allegari videtur: unde non satis accu­ rate refertur a Busenbaum. O Circa vota simplicia, quae in religio­ nibus vota solemnia habentibus, ante solemnem professionem emittuntor, notanda sunt sequentia ex declaratione Pii IX, 12 Junii 1858, art 2 et 3: Eorumdcm votorum simplicium dispensatio reservata est Romano Pontifici; sed eadem solvi etiam posse ex parte ordinis, in actu dimissionis professorum, ita ut, data dimissione, professi ab omni dictorum voto­ rum vinculo et obligatione, eo ipso liberi fiant STATUS tr. 5, cap. 1, n. 9. - · Tr. 16. cap. 5, num. 31. · Bonac., Molina, dc JttaL ct Jure. tr. 2, di»p. 276, n. 5. Sanch., Decal, Hb. 6, cap. o, n. U. — “ Tr. 15. cap. 5. num. 34. · dc Clausura, qu. 2, punct. 2. n. 28. · Leta na, Sum . tom. I, cap. 17, a n. 2. — T Supplcm. decal., cap 2. η 165 et 167. Cajctan., Opu»c.. tom. I, tr. 25. qu. 2. · Valent., in 2·· 2 *·, • fr 2·’, qu. 88, art. H. ad 4. — · Loc. cil., qu. 185, art 8. dinp. 10, qu 3, punct. 8. ί I. · Bonac., dc Clausura, qu. 2. ’* In can. Statutum est, caus. 18. qu. I, ad v. Z.rçï· punct. 2, n. 26. Palaus, tr. 16, disp I, punct 24, η. IX Sanch., loc. dt., n. 17 et 19. . dc JoiL ct Jure, lib. 10, ad X tint us. — 11 Tr. 1b, cap. 5, n, 32. · 5. Thorn2 * 2··, qu. 185. Navar., Comment. I. dc Regular., n 31; dc Rcditib. ccclcv, qu. 5. art. ult.. dub . v. f - Shot., dc Relig., tr. 8, lib. 3. cap. 17, n. In. · Less., Itb. 2, cap. 40. dub. 19, η. 14X sit potius mutatio voti quoad objectum quam absolutio a voti obligatione. ‘O S. Bonaventura, in 4, dist. 36, ari. 2, qu.3,H.5,^ss^T\\. episcopum regularem posse Ecclesiae bona dispensare, sicut abbas bona monasterii. ZJ Limitationem hanc de iis quae acquisie­ rint parcius vivendo omittit Molina; in reli­ quis vere concordat. f) Lessius, lib. 2, cap. 41, dub. 11, n. 93, affirmat generaliter religiosum beneficiarium, haud sectis ac saecularem beneficiarium, posse art 8. ad 3. — Sanch., Dccal., lib. 6. cap 6. num. 14. · 446 DUB. II. LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU REL1GI0S0. alios, probabilius esse quod ipsi sub nulla 4. - « 6°. Religiosus ad parochiam proculpa sint ad regulam obligati, sed solum « motus, cum votis adstrictus maneat, teex honestatis debito (quod autem debitum « netur deferrre habitum religionis, regune sub levi quidem obligat, ut docent « lamque observare in omnibus quae cum ibidem Lessius, Sotus, Palaus a>, San­ « suo munere consistere possunt. Idque, • non tantum secundum moralem honechez, etc.). Ratio, quia episcopus regularis abso­ « statem, sed sub obligatione gravis cullute a jugo regulae liberatur ut ex diet, « pae, si ad eam regula obliget».[Ita pro­ can. unie., ubi dicitur: Monachus, quem babilius Salmant. ° cum Sanchez, Pellizcanonica electio a jugo regulae mona­ zario, Bonacina, etc.; contra Suarez et sticae professionis absolvit, etc. Palaum, dicentes teneri ad vota, sed non * propriiiaiî Ab autcm vot7s propriis alicujus ad observantiam regulae]. «ItaLaymann4, «i ««cio- religionis episcopus regularis omnino libe- « — ubi addit quod etsi parochus religiosus tor. ’ ratur; ut Salmant.1 cum Sanchez, Palao, « in iis quae ad regulam spectant subjectus Lezana, etc. « maneat superiori: jam tamen consuetu* Abbate Nota quod abbates, propriam dioece- « dine multis locis observari, ut non tantum io his aequiparantur sim habentes cum jurisdictione episco­ « in pertinentibus ad disciplinam ecclesiaepiscopia. pali, sunt in omnibus episcopis similes. — « sticam, sed etiam in plerisque aliis, ab Communiter Salmant. * cum Palao, San­ « obedientia praelati eximantur et episcopo chez, etc. « subjiciatur. Vide Sil vestrum, Sanchez5». Pâ/ich. refiluii nU'tl f( CuUiie cte» DUBIUM Π. Quae requirantur ad valorem Professionis religiosae. 5. Quae conditiones requirantur ad professionem religiosam: 1°. Aptitudo voventis. Quid de aetate et exploratione puellarum suscipientium habitum religiosum. — 6. 2°. Re­ quiritur consensus praelati Ordinis. — 7. 3°. Ut professio sit spontanea. — 8. Quo­ modo ct quando professus possit reclamare dc nullitate suae professionis. Ad valo rem protec­ tion i», re· qoiritur aptitudo vo- 5. - < Resp. Ad valorem ejus tres re­ < quiruntur conditiones: « IB. Est qualitas seu aptitudo voventis, « scilicet, ut, juxta Tridentinum e, deci< mum sextum aetatis annum expleverit, « annumque integrum cum religioso ha« bitu steterit in probatione, nullumque habeat impedimentum, quod per statuta a Pontifice confirmata, in isto ordine substantiale esse censeatur. — Azore>, Rodriguez7 ». Quoad moniales, Tridentinum statuit quod puellae non suscipiant habitum regularem ante duodecimum annum com. « « « * Ltss., lib. 2, cap. 40, n. 141 - Sotus, de Jtut. et Jure, cap. 7, d. 39. - Bonac., de Clausura, qu. 2, punct. 2, n. 25. lib. 10, qu. 5, art. ult., dub., ▼. f. - Sanch., Decal, lib. 6, — Suar., de Relig., tr. 8, lib. 8, cap. 19, num. 24 et 28. · cap. 6. n. 17 et 19. — 1 Tr, 15, cap. 5, n. 35. Sanch., loc. Palaus, tr. 16, disp. 4, punct. 25. num. 3. — 4 Lib. 4, tr. 5, cit., num. 15. · Palaus, tr, 16, diip. 4, punct. 24, n. 6. · Lcrana, Sum . torn. 1, cap. 17, n. 10. — · Loc dt., n. 29. · cap. 1, n. 11 et 12. — Silvas!., v. Religio VII, n. 11. — • Decal., lib. 6, cap. 6, num. 96. — · Seas. 25, de regular., Palaus, loc. dt., n. 26. - Sanch., loc. dt. n. 85. — ■ Tr. 15, cap. 15 et 17. — ’ Sum., part. 2, cap. 8, num. 2 et 13. — cap. 5, n. 40. · Sanch., loc. dt., n. 86. · PrllUsar., tr. 6, Tridant, loc. dt., cap. 17. de fructibus beneficii disponere ad honesum sui sustenUtionem et ad pias causas. 3. - a) Quinimo Palaus, loc cit., num. 15, negat eum ullo morali debito ad regulam teneri. <>) At certe S. Congr. Epp. et Regg., die 6 Maji 18M, ad dubium: An et quomodo epi­ scopus regularis teneatur ad regulam servan­ dam, quam professus est, respondere censuit « Affirmative, ad praescriptum constitutionis Benedicti ΧΙΠ incipientis Custodes nempe episcopus regularis tenetur observare regulas suae religionis, quae materiam voti pauperutis determinant; item tenetur alias regulas et observantias dignitati et officio episcopali non repugnantes, eadem obligatione, gravi vel levi, observare, qua tenebatur antequam assequeretur dignitatem episcopalem: ita ta­ men, ut in peculiaribus casibus prudenter ju dicium ferre possit, utrum cum dignitate et officio episcopali illae conveniant». 5. - <·) Azor, part. 1, lib. 12, cap. 2, qu. 6 et 7, requirit annum integrum a susceptione habitus. Neque aliud habet. ·.< ' - DE REQUISITIS AD VALOREM pletum. — Unde nequeunt antea susci­ pere; ut tenet de Alexandrie * cum Tamburinio, Rodriguez b>, Naldo (contra San­ chez7, Villalobos e>, etc.), et affert decla­ rationem S. Congregationis «Λ Exploranda autem est voluntas puelr.i,nt,i larum ante susceptionem habitus et ante ,·« professionem, ab episcopo vel, eo impe­ dito, a vicario vel alio deputato. Si utra­ que exploratio omitteretur, esset culpa gravis, sed valeret professio; ut de Ale­ xandrie8 cum Sanchez, Barbosa cum de­ claratione Sacrae Congr. ·); et Salmant.4, qui notant explorationem hanc ex con­ suetudine fieri semel, et tantum ante pro­ fessionem intra quindecim dies /Λ — Epi­ scopus autem explorare potest et debet voluntatem puellarum etiam in monaste­ riis exemptis; ut Salmant. *). PROFESSIONIS RELIGIOSAE. 447 6. - « *II . Conditio est consensus, et « acceptatio expressa vel tacita praelati « ordinis: per hanc enim religioni incor« porari debet ». (Error circa substantiam tam ex parte profitentis quam admittentis, vitiat professionem. Salmant. ‘] « Idque « ordinarie, non tantum cum consilio, sed « etiam cum consensu capituli, aut certe « majoris aut principalioris partis, secun« dum cujuscumque ordinis statuta — « Navarrus b>, Lessius · ». 7- - « ΠΙ *. Ut professio sponte facta « sit, non cogente gravi metu, qualis esset « incarceratio, alimentorum subtractio, eo « quod in professionem consentire nolue« rit. Itemque metus reverentialis, non « quidem se solo, sed accedente precum, « blanditiarum et imperii saepius repe« tita importunitate, aut gravi offensione, 1 Confess, monial», cap. 2, § 1, qa. 10. · Ascanius lib. 5, cap. 4, n. 34. - Barbosa, de Ot5c, et Potest, cptx Tamburinius, de Jure abbatissarum, diip. 4, qu. 2, n 2. - allef. 100, num. 9 — 4 Tr. 18, cap. 3, num. 14. — » Tr. 15, Naldus, Sum., v. Habilus, n. 6. — · Decal., lib. 4, cap. 18, de Sutu relif.. cap. 4, a. 27. — · Lib. 2, cap. 41, dub. 7, n. 34. — · Loc. dt., cap. 2, § 2, qu. 1. num. 61. Sanch., Decal., b> Rodriguez a Cajetano de Alexandras male citatur; quamvis enim, Quaest. regul., tom. 3, qu. 12, art. 2, afferat decretum Tridentini et decisionem cujusdam Toletani con­ cilii, quae vetant admitti puellam minorem duodecim annis; attamen ipse Rodriguez con­ trarium tenet, scribens: « At oppositam sen­ tentiam defendit noster Medina..., asserens in praedicto decreto concilii non prohiberi ne puellae duodecim annis minores· possint ad habitum religionis assumi ; et haec sententia est vere tenenda ». c> Villalobos, part. 2, tr. 35, diff. 12, n. 2, videtur sic tenere, eo quod sententiam hanc ultimo loco referat. d) Quin etiam, ex decreto Alexandri VII, per Sacr. Congr. super Statu Regularium, die 25 Maji 1659, edito, nequeunt novitii vel novitiae ad habitum religionis admitti, nisi ha­ beant quindecim annos completos. Cfr. Pal­ lottini, v. Professio religiosa, §/, n. 15, et in nota. Fagnanus, lib. 3, tit. de Regular., cap. Sicut nobis, n. 7, loquitur de professione emissa absque voluntatis exploratione, in mor­ tis articulo et post annum probationis, et scri­ bit: «Etsi [S. Cong. Concilii] visa fuerit sen­ tire validam esse professionem, ut proponitur, emissam; nihilominus tam in judicio validi­ tatis professionis quam restitutionis bonorum, satius putavit audire eos quorum interest ». Et n. 12 addit professionem non vitiari ex defectu explorationis voluntatis, « ut Sacra Congregatio declaravit». f) Scilicet, ut dicunt Salmant., intra quin­ decim dies, « postquam monitus fuerit ». e) Salmant, tr. 18, cap. 3, n. 14, i. f, id non clare asserunt; sed certe et pluries idem declaravit S. C. C., explorationem scilicet vo­ luntatis puellae, ad episcopum pertinere etiam in monasteriis exemptis (cfr. Pallottini, v. Mo­ nasteria monialium, § 3, n. 3 et seqq.), et epi­ scopum posse per censuras cogere regulares impedientes (Pallottini, loc. cit., n. 9 et 10). — Explorationem autem voluntatis novitiae profiteri volentis, episcopus exsequi debet ante crates monasterii, et si aliqua justa causa ex­ stiterit, etiam in exteriori ecclesia, et non alibi (Ibid., h. 11). Vide etiam Pallottini, v. Professio religiosa, § 2, n. 72 et seqq. 6. - «2 Huc videtur apponenda additio quae in corpore omnium editionum desideratur; sed quae in singularum indice (a secunda jam editione), v. Noidtius, a S. Alphonso ponitur, et his quidem verbis: « Nota hic obiter quam­ dam doctrinam sequentem in corpore omis­ sam; Religiosus injuste denegans suffragium novitio, peccat et tenetur ad restitutionem, ut dicunt Sporer, tr. 5 in Decal., cap. 1, η. 139 [et seqq.); Lugo [de fust, et Jure\ disp. 9, n. 54 [et 57); ct Holzmann, torn. I, [de Re· stit.J] n. 571, cum aliis communissime. Nisi adsit gravis causa reprobandi, nempe infir­ mitatis, malae indolis, defectus talentorum et similium, ita ut putetur futurus gravis reli­ gioni ». b) Navarrus a Busenbaum non satis dili­ genter citatur; non enim aliud habet, dc Re- Re^un uJpr.'uî. ord,Bl' Error dr um vitiat R«io ». [Ita Salmant. ”, communiter]. Dubius de sua professione nequit re­ Dubm de proh» clamare (Salmant. 14 cum Pellizzario et MOQtDt.pt Lezana), quia religio possidet: intellige, reduurc si dubium superveniat. Nec creditur recla­ manti, nisi probet ficte consensisse c>, ex cap. 2, de regular. Salmant. Hic addenda quae nuper sancita sunt Décré­ ta Beedi a nostro SS. P. Benedicto XIV, in sua cti XIV 4t catmt nil bulla quae incipit Si datam hominibus *·. litati *. — Ibi statuitur 1°. Omnia quae decreta sunt de viris religiosis, comprehendere etiam feminas, ubi eadem causa militat. — 2°. Causas nullitatis professionis agnoscen­ das esse a praelato regulari locali tem­ pore motae litis, et simul ab Ordinario. Pro monialibus vero non exemptis, a solo ■ Tr. 15, cap. 4, n 26. — · Ses·. 25. de regular., cap. 19. — resol. 53. — · In Trid., sets. 25. de regular., cap. 19, n.8.— Lay nt . t Hb. 4. tr 5, cap. 5, n. 7 et 8. — « Part. 8, tr. 7, ‘ De Clautura, qu.2, punct. 10, diff. I, n. 2. — Navar., de resol. 2. Regular., comment 4, η. 76. v. Secundo; et n 71, v. Tertio — · De Matrim.. hb. 7, ditp. 37, n. 22. — 5 Lib. 2, cap. 41, n. 15. — M Loc. dt., n. 8. · PetH»., tr. 3, cap. 5, n. 49. · Le- n. to. — · Part. 1, lib. 12, cap. 4. qu. 10. — » Part. 3, tr. 2, η. 23. — *· Loc dt., n. 9. — gular , comment. 4, η. 74, nisi professionem professionem religiosus emisit: ibid., n. 27 1 Lib. 4. tr. 5, cap 5. n. 6. — · Lib. 2, atp. 41, n. 60, — duo requirere unum, qui se obliget ; alterum, qui acceptet. 8. - a ’ Professio tacita non amplius admit­ titur ; cx decreto enim S. C. super Statu Re­ gularium, dc dic 12 Junii 1858, art. 11, haec nanciuntur « Ad valide emittenda vota solemnia, post vota simplicia requiritur profes­ sio expressa, ct ideo professio tacita omnino abrogata est ·. Et ita etiam declaravit S. C. C. apud Pallottini, r, Professio religiosa, § 5, 26 et seqq- Et ibi intclhgitur superior regularis, dic qui praeest immediate monasterio in quo w Seas. 25, de regular., cap. 19. — “ Tr. 15, cap. 5, ιαηα, Sum., v. Dubia regularium, η. 16; et v. Professio, Data die 4 non. Mart. 174R et seqq. <) Cap. S: quis 2, de regularibus, vide­ tur hic a Salmant. citari pro ratione dum­ taxat hujus dicti: quod scilicet in foro externo non creditur juranti in suum favorem, ma­ xime si exstet gestum in contrarium ct prae sumptio juris. Et hoc sane colligitur cx dicto capite, ubi sancitur quod « si.... post legitimos [annos] per vim clericus [id est monachus, addit Glossa] factus est, et nec ipse nec pa­ rentes ejus infra annum.... reclamaverint, in clericatu permaneat ». Quia, subdit Glossa, ea mora tanti temporis praesumitur consensisse. 449 DUB. HI. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI PROFESSIONIS. Ordinario; et pro exemptis, simul ab Ordi­ nario et a praelato cui regimen mona­ sterii commissum est. — 3°. Non posse praelatum ejicere professum, nisi cognita causa per ipsum et Ordinarium, ut supra, casu quo agnoverit postea impedimen­ tum; etiamsi de eo subditum interroga­ verit, nullam alias professionem fore pro­ testatus, et ille occultaverit. — 4°. Posse causam nullitatis agi etiam elapso quin­ quennio, si intra illud professus serio re­ clamaverit. — 5°. Cognitionem causae ad Sedem Apostolicam pertinere, si professio emissa fuerit extra novitiatum. — 6°. Apo­ statas repelli a judicio, nisi habitum reli­ gionis reassumpserint.—T. Non posse pro­ fessum praetendere annullationem suae professionis, ratione vis aut metus illati, si intra quinquennium non reclamaverit; tametsi allegaret vim et metum semper durasse. Concedi tamen huic restitutio­ nem in integrum, dandam tantum per Sedem Apostolicam, praevio processu con­ fecto a suo praelato et Ordinario cum assistentia defensoris professionis, qui de­ bet etiam Romae assistere. — 8°. Post primam sententiam, professum non posse egredi a religione; sed debere exspectare secundam, post appellationem faciendam a defensore. DUBIUM m. Ad quid teneatur Religiosus vi suae Professionis. 9. Dc obligatione religiosi tendendi ad perfectionem. — 10. Quando religiosus peccet graviter contra hanc obligationem. — 11. An peccet graviter, st intendat servare sola mandata obligantia sub gravi. — 12. An quilibet Christianus graviter peccet, si proponat committere omnia venialia. — 13. An praelatus aliquando peccet graviter, negligendo corrigere defectus leves subditorum. Mo· 9. .- « Resp. Religiosus vi suae *profes. < σ adtfc ad « sionis tenetur ad progrediendum aliquo •ra « modo in via perfectionis. Quia ex vi « professionis tenetur velle servare suum « statum, qui est perfectionis, sive tenden• tium ad perfectionem (licet secundum • se non sit praecepti, sed consilii); hoc • autem est intrinsece velle tendere ad « perfectionem. — S.Thomas’, Laymann ,* • Suarez 8, Bardi4S. . «Unde resolves: « 1°. Religiosus non tenetur actu esse • perfectus, sed tantum studere perfe« ctioni. — Bardi 6, etc. gibeline <2°. Tenetur tendere ad perfectionem « Γ. Per media essentialia. — 2°. Per « vota. — 3°. Per auxilia secundaria, non • contemnendo ea. Laymann *. — 4°. Te« netur aliquibus mediis uti; et, si omnia ui tenetur 1 2· 2··, qu. 186, art. 1 ct 2; qu. 184, arL 5- — · Lib. 4, tr. 5, cap. 1, n. 1. — · Dc Relit·, < *· Ilb· b «P· 4- ” 1 De Conscient., diacept. 7, cap. 6, § 5. — ’ Loc. cit., $ 5, nam. 4. — a Lib. 4, tract. 5, cap. 9, num. 13, in med. — « media abijeiat, non est in statu salutis. « Suarez, Laymann ’, dicens, si nullum per« fectionis studium adhibeat, sed omnia « monita et regulas negligat, eo quod sub « mortali non obligent, peccare mortali« ter. — 5°. Tenetur ad aliqua opera bona « supererogatoria, sive specialiter non < praecepta nec promissa: quia alias mo« raliter loquendo, non potest habere de« bitam intentionem salutis. Suarez ·. « 3°. Tenetur tendere ad perfectionem « per media suae religionis (non per alia), « hoc est servando suas regulas. Sanchez·. « — Hinc peccat 1°. Per contemptum regu- Quomodo « lae, hoc est, si nolit subjici ’°. 2°. Si tantum {?· t>«côb· « velit servare quae sub mortali obligant; « quia contemnit perfectionem. Ibidem ·>. « 3Γ. Per actum directe contrarium, hoc • est, nolendo perfectionem : quod esse Smf., de Relif., tr. 8. lib. 1, cap. 4, num. 10 et aeqq — 1 Loc ciu, poal med. — · De Relic., U· 8, Hb. 1, cap. 4, num. 12. — · Decal., hb- 6, cap 5, n 1 et 2. — * Sanch., loc. cit., n. 6. 9. - a) Sanchez minus accurate a Busen­ aliorum sententiam; at ipse n. 9, negat reli­ baum allegatur; loco enim a Busenbaum ci­ giosum illum peccare mortaliter contra prae­ tato, scil., Decal., lib. 6, cap. 5, tt. 7, refert solum ceptum tendendi ad perfectionem; sed aliunde S. Alfhonbi, Optra rnoraha. — Tom. XL 29 450 LIB. IV. — CAP. I. DUB. - DE STATU RELIGIOSO. « mortale docet Sanchez ', Pellizzarius et « licet ita dimissus sit liber in conscientia; « Bardi ·. « si tamen sit dimissus ob fraudem vel « 4°. Si quis non tantum intendat non « peccata in eum finem commissa, irrita « esse sollicitus in observatione regulae, « est dimissio, utpote obtenta per dolum « sed etiam nunquam servare, etiamsi fa- « dantem ipsi causam (sicut in matrimonio « cile possit, est mortale, vel proxima « et caeteris contractibus): unde subjacet « dispositio ad illud, vixque potest fieri « poenis apostatarum. — Bonacina ·. « sine contemptu formali. Suarez « 8°. Scholasticus Societatis Jesu qui « 5°. Si ex remissione animi et sine « pravis moribus de industria dimissionem • ullo justo titulo, per directam intentio« extorsit, vel falsis allegationibus impe« nem, velit aliquam regulam non ser- « travit, non est liber a votis. — Lessius b), « vare, erit saltem levis contemptus et « Sanchez 10, Laymann 11 ». « peccatum veniale. Suarez .* 10. - Pro majore hujus puncti intelliViolatio • 6°. Frequenter et ex consuetudine gentia regular ei Quaeritur: quandonam religiosus con­ coniuetudi- « violare regulam, esse mortale dicit Sanne « chez ·: tum quia perturbat religiosam tra obligationem hanc tendendi ad perfe­ « disciplinam; tum quia secundum quos- ctionetn graviter peccet? • dam est contemptus interpretativus, vel Resp. Γ. Peccat graviter quando re­ Qwc» i re^Ue n> « saltem probabilissimum ejus periculum. gulas, etsi ad culpam venialem tantum vel liboeta» k < Tenetur autem sub mortali ita vivere, nullam obligantes,ex contemptu transgre­ temptu, *ht th « ut non sit graviter perniciosus religioni, ditur. Est commune cum S. Thoma ’*, Sal­ • inducendo alios malo exemplo ad regumant. *·, etc. — Tunc autem religiosus cen­ VWâlr ex «oies « lae laxitatem (Sanchez ", Laymann ’): setur regulas praetermittere ex contem­ pto, quit « tum quia constituit se in eo statu, ut ptu, quando illas transgreditur animo non « tamquam incorrigibilis sit expellendus. subjacendi illis vel praelatorum praeceptis. « Tenetur autem quisque ratione votorum Ita Busenbaum (supra,«.9,«rf3), cum San­ « quibus se religioni addixit, ita se gerere, chez, et Lessius u, Salmant.,s cum Lezana. « ut sit tolerabilis et non mereatur expelli. Item, si eas omittat servare tamquam « Atqui nullum conatum perfectionis adhi- inanes; non vero, si omittat ex concupi­ « bendo regulas sine discrimine transgre- scentia ductus, vel quia putat illas sibi « ditur, reddit se intolerabilem, ut debeat non esse necessarias ad salutem, vel si • expelli, aut si toleretur plurimum no- judicet eas non praecipi sub gravi. Ita « cet: ergo per accidens et indirecte agit S. Thomas ’·, Sanchez ”; Salmant.18 cum « contra professionem peccatque mortali- Palao, Antonio a Spiritu S. — Ideo trans­ VioUtn refulie It « ter. — Sanchez ·. Vide auctores citatos. gredi regulas in rebus parvae materiae, vit. «it π conto«o& * Rehgio « 7°. Religiosus Societatis Jesu peccat etiam ex consuetudine, veniale non ex ­ ne.veoiihi »n» Societ * ti» Jeau, « mortaliter, si non adhibet diligentiam cedit; ut Salmant.1’ cum Lezana, Azor, qaomodo « in cavendis defectibus, ob quos se dimit- Garcia a>; et de Alexandris *° cum S. Tho­ peccet. « tendum vel ejiciendum praevidet. Et ma Sed vix unquam trangressio a ve1 Decal., lib. 6, cap. 5, n. 10. — Pallia., tr. 5, cap. 1, Decal., lib. 6, cap. 5, num. 6. — 14 Lib. 2, cap. 41, dub. 9, n. 12. — · De Con»dent., ditccpt. 7, cap. 6, $ 5, n. 8. — n. 74. — “ Loc. cil., n. 20 • De Relig., tr. 8. lib. I, cap 4, num 24. — 4 Loc. dt., n. 10 el 12. - M 2· 2·», qu. 186, art. 9, ad 3 — n Decal., a num. 16; at cap. 3. num. 12 et aeqq — 1 Loc. dt., cap. 4, lib. 6, cap. 5, num. 6 cum n. 9 — “ Tr. 15, cap. 1, num 20. n. 18 — · Loc. dt.. n. 18 el 20. — 1 Lib. 4, tr 5, cap. 9, Palans, tr. 16, di»p. 4, punct num. 13. poat med. — 4 Decal., lib. 6 cap. 4, num. 18. — • De Clauaura. qu. 2. punct. 12 $ 1, n. 13. — * Loc. dt , Sptr, S., Director, regular., tr. 3. diip. 6, n. 10; et diip. 1, Laa ana, Sum., tom. 1, cap. I, 3, num. 3 el 6. · Anton. a cap 9, n. 66. - « Lib. 4, tr 5, cap. 9, n. 13, i. C - » 2- 2··, n.41. — »· Loc. dt., n.22. · Laaana, Sum tom. 1. cap. 1, n 13. · Aaor, part. 1, lib 4, cap. 9, qu. 11. — · Cap. 1, qu. 186, art. 2 el 9. — " Tr. 15, cap. I, num. 20. — Sanch., S 2, qu. 2. . " 2· 2··, qu. 186, art. 9, ad 3. tantum, scilicet « ob periculum transgressio­ nis votorum et defectus perseverantiae · Lessius non loquitur de scholastico So­ cietatis Jesu ; haec tamen omnino docet lib. 2. cap. 40, dub 20, in universum de eo qui vovit perpetuo sen ire monasterio sub hac tadta vel expressa conditione: si superior vo­ luerit me retinere; et haec conditio tollatur per vim vel fraudem voventis. Quae sane applicari possunt scholastico Societatis. ,0· - a) Hieronymus Garcia, Politic, re, tr. 5, dijj 2, dub. 7, h, 3, citatur qui- IIT. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI niali excusabitur, etiamsi regula ad nul­ lam culpam obligaret ; ut recte notat de Alexandris1; et Laymann * cum Vas­ quez b), Sanchez et Valentia: ex D. Tho­ ma ·, ubi ait: Qui tamen possent venia­ liter vel mortaliter peccare ex negligentia vel libidine seu contemptu. — E converso v. utio dicit Lavmann 4 cum auctoribus citatis ci tmo 6, - . ■· r.uiiam quod si quis aliquam transgreditur regulam ex bono fine, puta regulam silentii, loquendo ut socium moestum soletur, nullo modo peccat. Resp. 2°. Peccat mortaliter religiosus ‘•.L”/' qu> firmiter statuit non tendere ad per««ii le lectionem, vel nullo modo de ea curare. — tWitrr. Sanchez 6; Salmant. · cum Pellizzario, Le­ zana, Antonio a Spiritu S.; et de Alexan­ dris ’. Resp. 3°. Peccat graviter ratione scanιαρίο «j dali si suo exemplo alios inducat ad rertlixiuo. , , . r Λ « gulae relaxationem. Salmant.8 cum Sanchez, Silvestro f>, Lezana, Pellizzario. Sed .nu “t hoc intelligendum si materia sit gravis, r»™. ut notant Salmant.· cum Antonio a Spi­ ritu S. — Et hic expedit perpendere verba Sanchezii10, ubi sit docet: Religiosus te­ netur sub mortali taliter vivere, ut non sit graviter religioni suae perniciosus, in- VI PROFESSIONIS. 451 ducendo alios religiosos suo pravo exem­ plo ad nimis relaxatam regulam....: (ut esset) si religiosus nollet unquam servare silentium, nec orare, nec modeste ince­ dere, et ingrederetur omnium religioso­ rum cubicula, et similia religionis sta­ tuta transgrederetur. 11. - His positis, quaeritur 1°. An peccet graviter religiosus qui intendit servare tantum mandata obligantia sub gravi ; aha vero statuat omnia transgredi vel de iis non curare? Prima sententia probabiliter affirmat; Noii«.er. . . ... »*re ni»i quia ipsum propositum non curandi de mandata regulis, etsi praecipientibus tantum sub SShtifît levi, est virtualis de iis contemptus. — 'h*lc Ita Croix ·), Elbel ”; item Lezana b>, Sil­ vester, Barbosa bl, Escobar bl, etc., apud Salmant. ’*. ProbebiSecunda tamen sententia, communior , * liu per K et probabilior, negat talem peccare gra­ non lethale. viter. Ita Sanchez‘*; Salmant.14 cum Azorel, Palao, Valentia^, Suarez, Peyrino, Pelliz­ zario, etc. Et idem expresse docet S. Tho­ mas l6, ubi S. Doctor tunc damnat de mor­ tali religiosum, cum vel is transgreditur regulam ex contemptu (intelligitur qui­ dem formali); vel cum agit contra regu- 1 Cap. 1, § 2, qu. I. — · Lib. 4, tr. 6, cap. 9, d. 8 ct 9. · loc. cit., n. 19. — · Loc. ciL. n. 21. · Anton, a Spir. S., Sanch., Decal., Ub. 6, cap. 4, num. 14 ct 15. · Valant., in loc. ciu, n 39. — M Loc. dL, up. 4. n. 18. — u PLorea) nêflifrti corrlfen gant sub gravi, cum ista de se et respectu cum Lugo, Trullench, Peyrino, Diana et defecti» Jt aliorum sint mera consilia, volens ea ser- de Alexandrie4 communiter, casu quo de­ *t», Je îU. ter ptcai vare, jam tendit ad perfectionem. fectus plures sint, et tales (v. gr. circa si­ Per acci· Hoc tamen intellige, quod sic ille ex­ lentium, jejunia, etc.), ut disciplinam va­ deo» vix exenubitur. cusabitur a mortali, ratione hujus prae­ leant relaxare. Ratio, quia, licet quisque cisae obligationis quam habet tendendi religiosus deficiat in re levi levem regu­ ad perfectionem. Nam difficillime excu­ lam transgrediendo; superior tamen nesabitur quidem ex aliis capitibus, nempe gligens impedire, cum possit, observantiae ratione periculi transgrediendi vota, vel relaxationem, deficit in re gravi. Et ideo grave damnum religioni inferendi quoad tenetur defectus subditorum in damnum regularem disciplinam, etc.: quae omnia totius communitatis vergentes non solum (ut docet Sanchez *) est moraliter impos­ corrigere, sed etiam inquirere ut corrigat, sibile evitari ab eo, qui propositum habet prout docetS.Thomas4: sine tamen nimia transgrediendi vel negligendi omnia sta­ sollicitudine, ut notat de Alexandrise. — tuta sub gravi non obligantia. Expedit autem ut aliquando corrigere dis12. - Quaeritur autem hic obiter 2°. simulet, si defectus scandalum non affe- ut dtuiai' An quilibet Christianus graviter peccet si rant, vel si praevideat subditum ex cor­ proponat committere omnia venialia? rectione pejorem fieri, vel si tempus oppor­ Affirmant Sanchez4 et Bonacina; quia, tunius sit exspectandum. — Et hic adver­ ut docet S. Thomas, venialia de se dispo­ tendum quod, si oportet ad corrigendum, nunt ad mortale. superior potest subditum etiam verberare Velle com· Negant vero probabilius Palaus et An­ et conviciis increpare (ex D. Thoma ’): mittere om­ nia venia­ tonius a Spiritu S., apud Salmant.3(secluso modo non agat ex ira, nec coram saecu­ lia, probabi­ lius non le­ tamen contemptu, vel periculo proximo laribus aut novitiis. — Et sicut superior thal e. labendi in mortale, habito respectu ad tenetur corrigere, sic de transgressioni praeteritam experientiam). Ratio, quia re­ bus aliorum tenetur ipsum admonere qui vera tale propositum tantum remote con­ officium zelatoris habet. — De Alexan­ ducit ad mortale. * dris cum Suarez6-*, etc. ’ Decal., lib.6, cap.5, η. 9; et cap. 4, η. 18, v.f. — · Decal., Lu&o, de Just, ct Jure, disp. 9, n. 21. — Trull:, Decal., lib. I. cap. 5, η. I. — Bonac., diap. 2, de Peccatis, qu. 3. lib. 1, cap. 5, dub. 14, num. 5. — Pcyrin., tom. 2, qu 1, panel. 5, n. 17. — $. Thom., 1· 2··, qu. 88, art. 3. — Palaus, cap. 7, a n. 19. — Diana, part. 9, tr. 2, reaol. 38. — · Cap. II, tr. 2, disp 2, punct. 9, § 3, n. 5. · Anton. a Spir. S., Director, § I, qu. 1. - · 2 * 2··, qu. 32, art. 2, nd 4. - · Cap. II, $ 1, qu.25, regular., tr. 3, disp. I, n. 42 ct 43. · 1 Tr. 15, cap. I, n. 29. — v. f. — 1 2- 2·', qu. 72, art. 2, ad 2. — · Loc. dt., § 2, qu. 8. mittere veniale per se,subdens: «Communi­ gat in generali obligationem adesse sub mor­ ter loquendo aliunde esse in peccato mortali ». tali, aliquem de venialibus corripiendi; sed Quod in ipsam S. Alphonsi sententiam rein- subdit Sotum contrarium asserere de prae­ ddit, uti ipse B. Doctor hic inferius eam ex­ latis religionum, cujus sententiae ipse Lorea plicat. rationem exponit, neque eam reprobat aut 13. - a) Lorca ita sane a Cajetano de Ale­ refellit. xandris dtatur; sed potius eidem sententiae b) De Alexandris ita quidem citat Suarez, favere videtur, quam ipse S. Alphonsus tenet. sed sine ulla loci indicatione; neque id apud Nam, in 2a™ 2a*, sed. 3, disp. 45, tt. 4, ne­ Suarez reperire potui. 14. Ad quid obligetur religiosus cx voto paupertatis. An manuscnpla, reliquiae et pictu­ rae sint propriae religiosorum. — 15. An possint habere peculium — 16. Quae non repugnant volo paupertatis. — 17. An et quomodo peccet religiosus accipiens vel absumens sine consensu superioris. — 18 An excuset a mortali licentia praesumpta. — 19. An peccet religiosus absumens bona m alium usum, quam et sunt data - 20. An possit renuntiare vel non acceptare sibi debita — 21. An facere donaliono remune­ rator ias. — 22. An testari 23 An aliis largiri quod sibi subtraxit ex sibi concessis ad usum. — 24. Quaenam quantitas in religioso sit gravis. - 25. An peccet graviter si accipiat parva usque ad magnam quantitatem — 26. Au impotens restituere teneatur sibi subtrahere ex rebus datis ad usum — 27 An peccet mutuans res ad usum concessas. — 28. An abscondens res, ne superior dc eis disponat. - 29. Quid, si praelatus det licentiam ad expendendum ad usus turpes aut vanos. — 30 An haec licentia sit de se invalida. — 31. An subditus, obtenta licentia generali, peccet contra paupertatem, et teneatur restituere, tam ipse quam accipiens, si expendat in usus turpes. — 32 An superior possit dare licentiam aliquid ludo exponendi 33. An excuset licentia petita et injuste negata. - 34 An accipiens aliquid a religioso sine licentia, possit aliquando id retinere. — 33. An totum paupertatis possit per consuetudinem abrogari. — 36. An abbatissa possit libere bona monasterii admini­ strare. An instituere beneficia, et ea auferre; nec non conferre capcllamas, etc. — 37. De voto castitatis. - Hic etiam agitur dc clausura religiosorum - 38. Ad qu obligetur religiosus cx voto obedientiae. Et an teneatur subditus obedire sub gravi, si praelatus non jubeat m virtute obedientiae vel sub poena gravi. — 39. An teneatur ad ea quae indirecte pertinent ad regulam. — 40. An ad ea quae sunt contra vel supra regulam. An teneatur assistere morbo contagioso infectis. — 41 Quid, si regula obliget sub peccato. — 42. Quid, si non sub peccato. — 43. An obligentur religiosi ad nova statuta capitulorum. — 44. An teneantur obedire praelatis regulam reformantibus. — 45. An praelati possint praecipere sub peccato actus internos — 46. An religiosus non obediendo dupliciter peccet. — 47. An teneatur obedire, si dubitat utrum res praecepta sit licita. Quid, si habeat opinionem probabilem quod non teneatur. — 48. An religiosus valide verceat sine licentia praelati. — 49. An teneatur obedire praelato jubenti revelare secretum commissum — 50. An religiosus teneatur ad vota in professione emissa, etiamsi superveniat aliqua notabilis cir­ cumstantia non praevisa. An valeat licentia impetrata a praelato inferiori, si a majorifuerit prius denegata. —- 51. Moniales quibus superioribus teneantur obedire. — 52. An abbatissa possit ipsis praecipere, obligando in conscientia. — 53 An, cum ipsis dispensare in regulis et votis. — 54. An, irritare vota emissa cum suo consensu. — 55. An, vota novitiarum — 56. Plura notanda circa obedientiam monialium debitam episcopo. — 57. An moniales in actu visitationis teneantur revelare transgressiones aliarum episcopo interroganti. — 58. De confessants monialium, remissive. — 59. Plura notanda dc electione abL fissae. — 60. De privilegiis regularium et monialium. Et an moniales gaudeant privilegiis religiosorum ejusdem ordinis. — 61. Et An abbatissae possint dispensare in jejuniis, Officio, etc. 2e. An moniales possint absolvi ab episcopo. 3*>. An omnes regulares possint divina peragere tempore interdicti. — 62. An latet possint sepeliri in ecclesiis monialium. — 63. De privilegiis regularium circa divinum Officium. — 64. An praelatus possit privilegia limitare. Votam Mtperta· 11 *4 qaid •Micet? 14. - « Resp. Γ. Religiosus ex voto « Paupertatis obligatur ut nihil habeat < proprium. Nomine proprii autem intel· « liguntur bona temporalia pretio aesti· • mabilia, quorum dominium, vel certe • facultatem disponendi liberam et inde« pendentem, in perpetuum abdicavitl. « Dicitur Γ. Bona temporalia; quia « retinet religiosus dominium bonorum «spiritualium, honoris, famae, et simi< lium. Item jus eligendi, praesentandi, • conferendi regulare beneficium, etc. — « S. Thomas *, Sanchez ’, Lessius 4, Lay· « mann5 ». Quaeritur hic: an manuscripta sint propria religiosorum? Negat Henno cum aliis, apud Continuatorem Tournely : * tum quia, ut ait, 1 Ex cxn. Λ'οη dicati * 11, caut. 12, qu. I ζ cap. Mona­ chi 2, de 1UIU monachor. — · 2· 2··, qu. 186, art. 7, corp, et ad 4. - · Decal, lib. 7, cap 18, η. 25. - · Lib. 2. cap 4, n. 2t> — · Lib. 4 tr. 5, cap. 7, n. 1 ct 2. — Hmno, dc Statu religiovo, qu 9, art. 3, $ I, v Dicitur h - * Dc Statu relic., cap 2, art. 2, n. 9. 454 LIB. IV. — CAP· I. - DE STATU RELIGIOSO. manuscripta saepe sunt pretiosiora libris · > · · a. · impressisjtum quia, sicut picturae et quaelibet arte facta a religiosis, etsi postulent multum ingenii, religioni cedunt, ita et Protabi- manuscripta. — Sed probabilius affirmant communissime Lugo1, Sporer1; et Salae ifinu· mant. » cum Pellizzario, Diana, etc.: tum quia manuscripta sunt quid spirituale, cum sint partus ingenii, quamvis alieno studio elaborata; tum quia pertinent ad scien­ tiam, quae non cadit sub voto paupertatis; tum quia talis est communis consuetudo. — Hinc (ut dicemus n seq., v. Praefatam) ex brevi Benedicti XIII, religiosi promoti ad episcopatum debent omnia bona suis superioribus resignare, praeter manu­ scripta. Et insuper Clemens VIII (apud Sporer4) expresse declaravit quod reli­ giosi possunt ad suum arbitrium sua ma­ nuscripta alienare, etiam sine licentia. Idem sentit [Contin.] Tournely “>.· dum­ modo (excipit cum aliis) non sit aliter de­ finitum in ordinis constitutionibus. Item de Idem quod de manuscriptis dicunt Sal­ reHqaiii. mant. a de reliquiis. Quid de Quoad picturas vero, si religiosus eas pktun·. elaboravit animo retinendi, illae sunt mo­ nasterii. — Idem dicendum, si religiosus sit conversus; quia tales conversi ad hoc tantum recipiuntur, ut artes externas exer­ citent: excipitur si conversus eas faciat die festivo, vel per unam aut alteram ho­ ram in die elaborando. Ita Salmant. ·. — QoidMm SI A · * ns.cfipt r'd^«,rn* Si autem religiosus sit chorista, distin­ guunt iidem Salmant. ’, et Sporer cum Bonacina % Pellizzario et Diana b), apud Croix8: et dicunt quod si tabulae, tela, colores, etc. tradantur ei a monasterio, tunc picturae ad monasterium pertinent; secus, si illa praestentur ab aliis. « Dicitur 2°. Dominium vel facultatem « disponendi, propter religiosos Societatis « Jesu, qui post emissa vota retinent et « acquirere possunt dominium radicale < bonorum temporalium. Non tamen ha« bent jus actuale de iis pro suo arbitrio « disponendi vel utendi: in cujus abdica« tione essentia religiosae paupertatis con« sistit. — Sanchez, Laymann · ». 15. - « Dicitur 3°. Independenter; quia « religiosus, etiam professus, potest habe· « re peculium dependens et revocabile ad « nutum superioris : quod nomine proprii « non comprehenditur. — Laymann 10 ». An religiosis licitum sit habere pecu­ lium ex superioris licentia? — Et hic di­ stinguendum jus antiquum a jure novo concilii Tridentini. De jure antiquo, alii, ut Gersonius, w.j Theodoricus Felinus b>, Tapia b>, etc., « apud Sanchez “, negant licitum esse ullum ‘ peculium habere. Ratio: tum quia hoc est contra jus naturale, nempe contra votum paupertatis religiosae, cum ex administratione peculii religiosus jacturam faciat praecipuarum utilitatum paupertatis; tum ’ De Just. et Jure, ditp 3, num. 230. — · Supplem. num. 199. — ■ Lib. 4, num. 132. — Sa ri ch., Decal., lib. 7, decal., ap. 2, n. 149. — ■ Tr. 12, de Jusl ct Jure, cap. 2. cap. 18, num 24. — · Lib. 4, tr. 5, cap. 7, num. 3. — * Loc. n. 1%. — Petite., tr. 4, cap 2, n. 318. - Diana, part. 1, cit., n. 12. — Gerton., Tract, contra proprietarios regulae U 6, resol 25. — · Loc. cit., n. 149. — · Tr. 12, cap. 2, S. August., part. 3, v. Objiciunt. · 11 Loc. dt., cap. 22, num. 194. — · Tr. 12. cap. 2, num. 197 et 196. — ’ Loc. cit., num. 4. 14. - «J Contin. Tournely, de Statu relig., cap. 2, art. 2, n. 9, manifeste innuit hanc sen­ tentiam, utraque enim relata opinione, con­ cludit. «Alii, et forte melius, rem illam defi­ niri volunt ex ipsa ordinis constitutione » b) Sporer, Suppletu, decal., cap. 2, u. 150; Pcllizzarius, tr 4, cap 2, u. 295; Diana, part. l,tr.6,resol 6, in omnibus quidem his assertis concordant, nisi quod nullam distin­ ctionem ponunt (saltem quoad praesentem casumj inter choristas et conversos. () Bonacina a Croix citari videtur ex Dia­ na , sed locus a Diana citatus, hoc est Tract var., disp 3t punct. 1, n. 5, ad rem non lacit 15. — */ Apud Sanchez legitur Theodoretus, quod est falsum. nam Sanchez auctorem citat ex Dionysio Cartusiano, in opusc de Refor­ mat. claustralium, art 13, 14 et 15; at Dio nysius non nominat Theodoretum, sed art 15 quemdam doctorem, « quem novi, inquit, eoque tempore quo in Colonia studui, fuit can­ cellarius universitatis illius, eratque doctor ille Theodoricus de Monasterio ». Et prose quitur citans quoddam hujus cancellarii asser tum, quo prohibebatur praelatis ne subditis pro libito peculium concederent. b) Felinus et Carolus Tapia perperam a Sanchez allegantur; contrariam enim opinio­ nem (quam nempe S. Alphonsus probabilio­ rem vocat) tenent, et dicunt : Felinus, in cap. Cum M , de constitui, n 26, v. Eadem reas sumit, et Tapia, m Authcnt. Ingressi, v. fpso ingressu, cap. 3,n. 36, religiosos posse cum superioris licentia peculium habere. Tapia DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI Vl VOTORUM. 455 quia est contra jus positivum, ab Ecclesia in concilio Lateranensi statutum in cap. Monachi, de statu monach., ubi sancitum fuit: Monachi non pretio recipiantur.., nec peculium permittantur habere. — Alii vero hobAtt- probabilius tenent id non esse vetitum ex «« “ * jure antiquo, ut censent Silvester1, Na­ varrus *, Palaus 8, Sanchez 4, Salmant. ft, qui dicunt hanc esse receptam sententiam ; et Felix Potestas c> ait esse communem cum S. Antonino cl, Suarez, etc., ac Beato Humberto^ et Beato Jordano c>. Ratio, quia hoc neque est contra jus naturale, cum, licet id adversetur fini paupertatis, non tamen est contra paupertatis votum, quod solum religiosos obligat ne rebus ut propriis utantur: neque est contra jus po­ sitivum, cum ex ipso potius contrarium appareat; nam in cap. fin. Insinuante, Qui clerici vel voventes, approbatur professio facta sub conditione vivendi in propria domo, ibique retinendi administrationem bonorum in sui sustentationem. Ex quo infertur, retentionem peculii non esse con­ tra votum paupertatis neque contra sta­ tum religiosum. — Nec obstat textus op­ positus in dicto cap. Monachi. Etenim, ne dicantur canones inter se contradici, pro­ babiliter ait Pater Milante e, nomine pe­ culii ibi intelligi appropriationem fundo­ rum, quae tunc temporis monachi ex massa communi sibi abdicaverant, ut pro­ bat ex Petro Blesensi et Thomassino; idque solum vetitum fuisse ostendit a con­ cilio Lateranensi. Sed majus Dubium est: au peculia sint vetita ex jure novo? jweeovo. Prima sententia affirmat;9 et hanc ter;iu Allot vttitam nent Palaus T, Suarez 8, Pontius ·, Lay- mann ’°, Holzmann “; et Salmant ·· cum Vasquez, Valentia, etc. — Idem enixe tuetur Pater Concina *», ubi erudite qui­ dem loquitur, sed plus quam par est in­ vehit contra religiosos quodeumque mi­ nimum peculium habentes. Hos enim vo­ cat (ut refert Pater Carratinus in alio libro contra Concinam edito) filios irae, filios perditionis, infames violatores paupertatis. Ac perinde dicit eos esse in aeternae dam­ nationis periculo; et superiores gravissi­ mi peccati reos esse, nisi studeant vitam communem, ubi collapsa est, restaurare ; nec posse regulares in iis conventibus bona conscientia manere, ubi non viget vita communis, sed transire debere ad monasteria vitam communem observantia, sive proprii sive alterius ordinis, si aditus pateat; item juvenes religionem ingredientes, ubi vita communis obsolevit, se exponere periculo aeternae salutis: graviterque peccare superiores eos acceptan­ tes, et qui consilio aut favore illos indu­ cunt ad ingrediendum, uti etiam parentes filios ab ingressu pro viribus non aver­ tentes; quia (ut ait), ubi vita communis sublata est, religio non est religio nec status perfectionis, sed confusionis et dam­ nationis. Ita doctus praefatus auctor, sed nimis severus judex. At veniamus ad quaestionem. — Haec prima sententia probatur ex decreto Tri­ dentini ubi sic dicitur: Nemini igitur regularium, tam * virorum quam mulie­ rum, liceat bona immobilia vel mobilia, cujtiscumque qualitatis fuerint, etiam quo­ vis modo ab eis acquisita, tamquam pro­ pria, aut etiam nomine conventus possi­ dere vel tenere; sed statim ea superiori 1 V. Abbas, qu. 3, v. f. — · De Regular., comment. 2, n. 14. — 1 Tr. 16, disp. 3, punct. 7, n. 2. — « Deoi., lib. 7, • Variar. disputat. ex utraque thcolog., qu. 9, scholastica, op. 22, num. 5. — · Tr. 12 ap. 2, num. 200. — Suar, dc Relig., tr. 7, Hb. 8, ap. 14, n. 8. — · Vindiciae regular., num. 66. - Petr. Blesen., Epiit. 102, ad H. Radingensem abbatem, ap. Migne, Patrol, laL, torn. 207, coi. 330. · The mastin., Disdplin. de Bcnehciia, port. 3, lib. 2, cap 27. — ’ Tr. 16, ditp. 3, punct. 7, num. 6. — · Loc. dL, num. 8. — cap. 4, v. Praeterea. — » Lib. 4. tr. 5, cap. 7, n. 13. — u De Praec. partie., n 616. — 11 Tr. 12. cap. 2» n. 202. · I’ojç., opusc. de Reditib., cap. 3, dub. 2, n. 14. Valent., In ?·· 2··, disp. 10, qu. 4, punct. 3, ▼. Quarto. — u Opusc Disciplina apost. monastica.dissert. Leap. 13et 14;dissert.3, dissert.5. cap. 11 et seqq.— Carratin., Vita daustralis, dissert.6,1, f.; dissert. 6. consectar. — M Sess. 25, de regular., cap 2. lamen n. 54 (allegato a Sanchez) et Felinus, jure antiquo peculium concedebatur. — Et pa­ loc. cit., negant solum posse res immobiles riter S. Antoninus, part. 3, tit. 16, cap. 1, § //, v. Nota 5°; B. Humbertus» in Reçut. haberi. c) Felix Potestas, η 1083, negat vitam S. Augustini, cap. 18; B. Jordanus a Saxonia, communem esse de jure divino aut dc pau­ Ord. Erem. S. Aug.t in Libro qui dicitur pertatis essentia, et ibi auctores relatos citat; Vitas fratrum [sic], lib. 3, cap. 13, conce­ et n. 1084, suum dictum prôbat cx eo quod dunt licitum esse peculium. 456 Juin a * isos, lici­ tum. Prima sen­ tentia, pro­ babilior. LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. tradantur, conventuique incorporentur. Nec deinceps liceat superioribus bona sta­ bilia alicui regulari concedere, etiam ad usumfruclum ve! usum, administratio­ nem aut conimendam. Administratio au­ tem bonorum monasteriorum seu conven­ tuum ad solos officiales eorumdem, ad nutum superiorum amovibiles, pertineat. Mobilium vero usum ita superiores per­ mittant, ut eorum supellex statui pau­ pertatis quam professi sunt conveniat, nihilque superfui in ea sit; nihil etiam quod sit necessarium eis denegetur. Quod si quis aliter quidquam tenere deprehensus aut convictus fuerit, is biennio activa et passiva voce privatus sit, atque etiam ju­ xta suae regulae et ordinis constitutiones puniatur. Secunda vero sententia, quam tenent Navarrus *, Sà *, Sanchez 3, Barbosa * ' , Cabassutius ·>; de Alexandris 4 cum Pellizzario, Rodriguez, Peyrino, Villalo­ bos ft, etc., et Pater Milante cum aliis, — dicit, concilium nihil novi statuisse quam quod de jure communi statutum erat. Prae­ cepit quidem concilium (ut ajunt), nullum religiosum posse habere peculium cum dominio utili, ita ut illud sine licentia praelati distrahere possit, vel saltem nulli licere sine justa causa habere; sed non prohibuit ut superior ex justa causa pos sit usum peculii religioso concedere de­ pendentor a suo arbitrio, sicut et usum aliarum rerum monasterii ipsi concedere potest. His tamen non obstantibus, prima sen­ tentia probabilior videtur spectata san­ ctione concilii. — Ducor primo ex illis verbis: Nemini liceat bona immobilia vel mobilia... etiam nomine conventus possi­ dere. Ergo non licet qualecumque pecu­ lium tenere, nec etiam ex consensu supe­ rioris; non enim aliter poterit monachus dici bona habere nomine conventus, nisi ea concedantur ipsi a praelato, qui vices conventus repraesentat. Quod autem di­ citur hoc intelligi sine justa causa, id omnino gratis videtur asseri; tanto magis cum ibi subdatur, quod bona statim supe­ riori tradantur, conventuique incorporen­ tur: quod verbum incorporentur denotat bona illa fieri communia, et ad usum totius conventus destinari. Item moveor ex verbis illis: Admini­ stratio bonorum ad solos officiales per­ tineat ; mobilium vero usum ita supe­ riores permittant, ut nihil quod sit neces­ sarium eis denegetur. Ergo quoad stabilia omnis administratio religiosis interdici­ tur; et quoad mobilia, tantum necessa­ rium (non vero quod ad delectamentum, licet honestum, deserviat) statuitur non denegari: quo verbo excluditur admini­ stratio etiam mobilium ad usus indeter­ minatos. Idque confirmatur ex το: Nec deinceps liceat, etc.: quibus verbis vide­ tur concilium novum jus statuisse; unde Laymann 5 infert: Propositum (concilii) fuisse, ejusmodi stabiles reditus, seu an­ nuas pecuniarias portiones omnino inter­ dicere. — Ita respectu ad decretum con­ cilii. Sed ratione consuetudinis quae hodie . E,i fere in omnibus religionibus, saltem non η«·4ΐ·< . . ê . 1 -’CT reformatis, introducta est, puto cum eis­ dem fautoribus primae sententiae P, ut Sanchez e, Laymann ’, Lessius ·, Palaus ·, Pontius ‘°, Salmant.11 ; item Pater Milante ’* 1 De Regular , comment. 2, num. 15. — 1 V.Ar/igfo. num. 13, poet med. — · Decal., Hb. 7, cap. 22, num. II,— num. IB. — ’ Decal., Hb. 7, cap. 22, num. 11. — · Cap. 4, 1 Lib. 4, tr 5, cap. 7. num. 13, v. f. - · Lib. 2, cap. 4, $2. qu. I et 4 · Ptllia., tr. 4, cap. 2, num. l°6et num. 25. · Rodrif., Quaeat. regular., tom. 3, qu. 29, art. 10. · Lan* num. 32 — · Tr. 16, di»p. 3. punct. 7, num. 6. — M Vat. dhputau ex utraque theol., qu. 9, achetait., cap. 4, v.Srd rr«/. PtyriH., tom. I, qu. 2. cap. 2, $ I. — Mdantc, V|n- quartet. — 11 Tract. 12, cap. 2, n. 203 et 204. — ” Vindic. dicUe regular., num. 80 et »eqq. — · Ltb. I, tr. 5, cap. 7, regular., n. 86. Barbosa, in Trid.. sess.25, de regular., cap. 2, a n. 2, utramque sententiam aiïert, sed videtur huic secundae adhaerere, quate­ nus η. 4, remittit ad auctores pro causis justis ex quibus peculium concedi possit, quod uti­ que non fecisset, si existimassct peculium, vi Tridentini concedi non posse. ' Cabassutius, lib. 1t cap. 22. n 2; Vil­ lalobos, pari. 2, tr 35, dijj. 29, u. / et 2, peculium concedunt, absque Tridentini con· cilii mentione. Scilicet: praeter auctores primae sen­ tentiae, qui negant Tndentinum aliquid novi hac in re induxisse, ut sunt: Milante, Navar rus, Barbosa, Suarez, Beja, Rodriguez, Mi­ randa, de Alexandris. — Quibus addendus est DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. cum Navarro, Barbosa, Suarez, Azor «>, CabassutioΛ>,Silvio, Wigandt, Beja, Luca, Rodriguez, Miranda, Corduba, de Ale­ xandris, Lopez, Conrado, Passerino, Le­ desma f> et Mastrio, etc., rigorem concilii hodie temperatum esse, et licere singulis religiosis ex consensu superioris peculium habere, ut sibi provideant ad usus neces­ sarios vel honestos: modo sint parati bona a se abdicare ad superioris nutum semper ac illis sufficienter subveniatur; nam alias non tenerentur peculium dimittere, dicunt Salmant.1 cum Sanchez *, Lessio ·, etc. — Libet hic adnotare responsum datum a card. Bellarmino (ut refert Pater Mi­ lante4), qui, cum rogatus fuisset a car­ dinali Gesualdo, archiepiscopo Neapoli­ tano, an moniales, non obstante contraria consuetudine, teneantur exacte vitam com­ munem servare, sic respondit: Si... con­ suetudo inobservantiae est legitime prae­ scripta, videntur posse excusari illae quae religionem sic relaxatam invenerunt, nam.... talis religio sic relaxata, in qua tamen servantur omnia substantialia, est vera et bona religio. Ergo potest eligi; et qui in ea vivunt sunt m statu perfectionis. Liotom Praefatam autem administrationem pemaobhi cuhi ad nutum supcnons, dicunt Palaus, Salmant., Pontius et Sanchez, licitam esse ratione consuetudinis, non solum de bonis mobilibus, sed etiam de immobilibus. — Idque videtur confirmatum ex quodam brevi edito a Benedicto XIII, anno 1725, incipiente Postulat humilitati nostrae (ac in extensum relato ab eodem Patre Mi­ lante 6), in quo Pontifex, loquens de reli­ giosis promotis ad aliquam dignitatem, praecipit ut omnia bona mobilia seu im­ mobilia, cujuscumque generis et speciei, Aavor., de Regultr,, comment. 2, n. 15. · Barbosa, in 457 quae eos tempore suae promotionis penes se vel alios habere contigerit, exceptis dumtaxat scriptis, propriis indumentis et breviario... superiori locali.. resignare te­ neantur. Ergo Pontifex, licet expresse hic non approbet, saltem praesupponit tam­ quam licitum peculium sive mobilium sive immobilium quod religiosi penes se habent. Hoc quoad peculium bonorum etiam immobilium. — Sed quoad peculium mo* f bilium, illud expresse approbatum habetur a Clemente VIII, qui (ut refert Pater Milante) anno 1602 per suum breve, car­ dinali Gesualdo declarandum injunxit (en verba brevis), quod liceat abbatissae cu­ jus libet monasterii pernultere monialibus, ut unaquaeque earum ex subventionibus quae eisdem momalibus dantur, aliquid expendere possit, absque eo quod per ma­ nus officialium erogetur, et sine onere aliam de eis rationem reddendi; summa autem haec erit scuti unius quolibet mense pro minutis causis, etc. Praecepit tamen ibidem Pontifex ut m posterum neque ad habitum, neque ad professionem aliqua recipiatur, nisi sub integra reformatione vitae communis. Sed, cum rursus ab hoc ultimo moniales reclamassem, idem Cle­ mens aliud edidit decretum quo sic de­ claravit: Moniales vero quae in posterum admittentur in iis monasteriis, in quibus subventiones retinentur, nullatenus invi­ tae cogantur ad vitam communem Ergo ex hoc decreto Pontificis vita communis non pertinet ad essentiam voti pauper­ tatis, et peculia ex consuetudine rite per­ mittuntur. — Idipsum confirmatur pro re­ ligiosis ex alio brevi Innocentii XII, edito anno 1691, approbante constitutiones ordi Conrad., Respons. ca&.con«c., qu.59, in Addit Passcrin., cap. Monachi, η. 2 ct 3, dc statu monachor,; et de Episcopo, de Hominum atatib., qu. alleg. 103, n. 5 et 6, · Suar., de Kcllg., tr. 7, lib. 8, cap. 14, Theol. mor., disp. 14 qu 1, art 5, n 42. — 1 Tr. 12, cap. 2, n. 204. — · Decal , lib. 7, cap. 22, n, 15. — ’ Lib 2, cap 4, num 9 et seqq. Silvius, Résolut, var , oputc. 6, v. Reh art. 7, num. 335. · Mastr., gwsus 3. Wi^andi, tr. 8, exam 2, num. 23. v. Resp, 6. n. 32. — * Vindic. regular . n. 112. — Palaus, tr. 16, disp. 3, Beja, C< *. conte., part 4, cat. 17. Dt Luca, dc Regular., punct 7, n. 6. - Salmant., loc. cit.. η Λ3. — Basil Pontius, Quaett. regular., torn.3, qu. 29, loc. dt., v Sed quaeres.— Sanch loc. cit., n. 13 (ex jure communi). — · Loc. dt.. n. 94. - Bested. XIII, bulla Postu­ ditcurt. 67, n 17. · Rodri ., * art. 10. · Miranda, Man ., tom. l.qu.28, art 8; et de Monial., qu. 9, art. 2. - Corduba, Sum., qu. 54. · De Ale.xand., cap. I. I 2, qu. 1. - Ludov. Lopes, Initruct. conic., part. 2. cap. 5» Petrus de Ledesma, dc Statib., cap. 4, cone/. 3, dab. 13, v. Digo lo primero, ubi negat pecu­ lium esse contra Tridentinum. Azor a Milante perperam citatur; nam, lat, $ 5. — Milante. Vindic. regular . n. 87. Innoc XII, breve J£x bi/uncto nobis. Ί Dec. 16^1. in Bullar. Mainardi part. /, lib. 12,cap. 9. qu. 2, asserit peculium contra Tridentinum esse, quod jus antiquum in hac re correxit. h Dc Cabassutio vide notam t hic superius Limam pro tnobih 458 nis S. Mariae de Mercede, jam prius appro­ tunc praecepit religiosis vitam commu­ batas a novem aliis Pontificibus 'Λ In iis nem, cum a conventu nihil... quod sit ne­ autem constitutionibus1 sic statutum erat: cessarium, eis denegetur. — Ita Potestas, Sancimus ne quis Fratrum professorum Fagnanus i), de Alexandrie ·, communiter. Peoiu aliquid proprium habeat, neque pecunias, Hinc infertur Γ cum Pellizzario *>, Va­ tenere a , * cell al· neque vasa aliqua aurea vel argentea, etc.; lentia *>, Lopez, et Potestà ·, in dicto tee Boek neque illa expendat neque consumat abs­ casu non peccare (saltem graviter) reli­ Chile que sui praelati licentia.... Attendant au­ giosum qui peculium retinet non in com­ tem Fratres nostri quod singulis annis muni deposito, sed in sua cella cum li­ semel omnia quae in usu retinent com­ centia praelati dependenter ab ejus arbi­ mendatoribus suis exponant et realiter trio; quia tunc substantia paupertatis jam exhibeant, eorum dispositioni relinquendo; servatur. Vitn et specialem licentiam utendi eis accipient Infertur 2°. Non posse regulares vitam CGCStiC a praelato. Ergo, cum licentia bene pote­ communem recusare, si superiores illam fCCOMCt I Udtca. rant retinere et expendere. erigere velint ; ut de Alexandras cum Mala pro Caeterum (ut proferam quid ego sen­ Suarez Lessio, Navarro, et Potestà ‘ venientia ex peculio. tio super hac re), licet praefatam secun­ cum communi. Ratio, quia, licet vitam dam sententiam probabilem censeam, communem non servare non sit contra immo probabiliorem, ratione consuetudi­ votum paupertatis; est tamen contra vo­ nis universaliter introductae: attamen in tum vitam communem respuere, quia est praxi omnes praelati tamquam certum habere bona independenter a voluntate sibi persuadeant, quod si usum peculii in superiorum. — Dicunt tamen Lessius et nooPtcihc monasteriis de novo introducent, vix no­ Peyrinus cum de Alexandris 6 quod reli­ iradteda pneliw. men paupertatis ibi supererit; et ex hoc giosus non tenetur tradere peculium suum innumera mala communitati quoad obser­ praelato, qui velit illud in usum mona­ vantiam supervenient. — Quapropter, sterii convertere, nisi ei constet quod prae­ etiamsi ipsi a peccato gravi excusari pos­ latus suis necessitatibus sufficienter aliun­ sunt, usum peculii concedendo, respectu de providebit. voti paupertatis; non tamen excusabuntur Infertur 3°. Quod si religioso relinqua­ Quid it le­ gate cii ob regulae relaxationem, cui hac conces­ tur legatum cum conditione ut illud pos­ coadiucse at tic tfiôt sione procul dubio operam dabunt. sideat independenter ab arbitrio superio­ pendet» Si det it Omnes autem conveniunt quod in iis rum, tunc certe peccabit religiosus contra vim cora, mani·, po· conventibus, in quibus non observatur votum paupertatis si sic retineat; sed le­ tett concedi vita communis ob paupertatem vel incu­ gatum valebit in favorem monasterii, quia peculium riam superiorum subministrandi subditis illa conditio tamquam turpis rejicitur. — necessaria, possint concedi peculia ad nu­ Ita de Alexandris · cum Graffio m) et aliis tum praelatorum. Ratio, quia Tridentinum communiter. 1 Diitinct. 3. cap. 2, de Voto paupert., n. 1 et 6: dicto Less., lib. 2, cap. 4, num. 32, i. f. · Navar., de Regular., brevi insertae repenuntur. — Trldcnf., mm. 25, de reguL, comment. 3, n. 36. — 4 Loc. dt., nnm. 1067. — Less., loc. cap. 2 — Potestas, tom. 1, n. 1068 et 1089. — · Cap. 4, § 2, dt., num. 32. - Laur. de Peyrdnis, tom. 1, qu. 2. cap. 2, qa. 1. — Ludav. Lopee, Instruct, conic., part. 2, cap. 6, § 1, co Illg. 4. - » Cap. 4, $ 2, qu. 3. — 4 Cap. 4, $ 2. v DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. LIB. IV. — CAP. I. - DB STATU RBLIGIOSO. Sed extra praeceptum. — * Loc. cit., num, 1078. — qu. 5. O Constitutiones illius ordinis approbatae superiori, si forte eas petat. — Valentia autem, jam fuerant a quatuordecim Pontificibus, quo­ in 2am 2a*, disp. 10, qu. 4, punct. 3, v. Srrum Milante decem tantum commemorat. eundo, scribit dumtaxat: « Religiosum, qui ex i) Fagnanus, in cap. Monachi, de statu voluntate superioris aliqua ad usum habet, ct monachor., n. 66, id refert concessum a S. C. paratus est relinquere ad arbitrium superio­ ris, non esse proprietarium·. aliquibus monialibus. Pcllizzarius, de Monial., cap. 4, n. 29, O De Alexandris, loc. cit., qu. 2; Suarez, haec habet de alio casu. Negat enim peccare dc Relig., tr. 7, lib. 8, cap. 14, i. f., perspi­ contra votum paupertatis, monialem quae res cue id innuunt, dum dicunt religiosos teneri acquisitas cum licentia superiorum postea oc­ ita animo esse paratos, ut ad nutum superioris cultat, solum ne patiatur confusionem aut ve­ se ab usu peculii abdicent. recundiam; interim parata res illas tradere Jacobus de Grafliis, Decis. aur., part. 1, Powidtre ttroaaaoi * *« rtpupit pau· petuli. Nec fan dai * regu ΧΊ nomine ecaaiterii *de i n i ■ itnnda». Quid de beneficio ecdeiiasti«. 459 16. - « Unde sequentes casus resol« vuntur: « 1°. Non repugnat voto paupertatis, « quod religiosi habeant bona in com« muni, etiam immobilia ». (Cap. Exiit aJ, et Tridentinum ·); vide Salmant. ‘. Potest tamen Papa, justa urgente causa, dieu bona in aliud opus pium transferre. Sal­ mant. 1 cum Palao, Lugo et Lessio]. — « Immo sine consensu Papae non possunt « se obligare communiUti, quod ea nun« quam sint acquisituri ; quia praejudica« rent immunitati ecclesiasticae. Card. Lu« go ·. — Neque possunt fructus seu redi« tus, a donatore destinatos ad ea emenda, « applicare ad usus alios, v. gr. solvenda « debita, etc. Ibid.4. « 2°. Non repugnat pauperuti, si reli« gioso detur villa vel alius locus admi« nistrandus nomine monasterii, idque in « monasterii commodum. Immo nec repu« gnat, si detur in commodum vel incom« modum ipsiusmet religiosi aliquod eccle« siasticum beneficium. Quo casu competit « ei administratio redituum quos ad sui « sustentationem piasque causas applicare «potest juxta canonum concessionem. « Quod reliquum est, pertinet ad ecclesiam « vel beneficium cui servivit : ac conse- quenter donationes de reditibus beneficii factae ab eo in usus non pios, invalidae sunt et contra justitiam; neque acci­ pientes possunt tuta conscientia retinere. (Suarez4, Molina, etc. communiter). Ratio, quia non habet dominium dictorum re­ dituum. Card. Lugo ·. — Nihilominus Wadding (apud Diana1) probabile censet quod, etsi illicitae, validae tamen sint istae donationes ; idemque multo magis de donationibus episcoporum regula­ rium censet cum eodem Diana ·, etc., contra Sanchez, Suarez, etc. « Ad monasterium vero omnia alia pertinent quae aliunde quam ex bene­ ficio acquiruntur, nisi ex consuetudine cedant ecclesiae. — Navarrus % Azor O, Molina Laymann ·. Vide Tridenti­ num ,e. « 3°. Non tantum jure antiquo, sed etiam post Tridentinum, probabile est religioso in monasterio, vel juxta illud manenti, annuatim assignari posse redi­ tum, ut ex eo vivat suo commodo et incommodo, revocabiliter tamen ad nu­ tum praelati: similiter monialibus vi­ ctum praeberi posse, ita ut ipsae sibi labore manuum vestes comparent. — Ita, contra Azor / Lessium / et Mo- 1 Tr. 12, cap. 2, n. 1M. — · Loc. dt. · Palaus, tr. 31, de Contract., di»p. 2. dub. 3. \ -· «ani. 12 et 15. · 1 Pan. 8, di»p. un., punct, 7. § 3. n. 1, i. f. - Less., lib. 2. cap. 4, n. 20. — · Rc«p. moral., lib. 3, dub. 8. — 4 Lugo, dub. 10. tract. 6, rewL 133. — KaJJiMg. loc. dL. § 2, num. 7. - — · De Rchg , tr. 8, lib. 3, cap. 19; et cap. 16, num. 28 et *eqq. — Molina, de Ju»t. et Jure. tr. 2, diip. 276. n. 5. — · De *Ju t. et Jure, disp. 4. num 2. — Petr. Wadding, lib. 3, cap. 5, n. 41, citatur a Cajetano de Alexandris pro sola priori assertionis parte, scilicet religiosum illum peccare et fieri pro­ prietarium: in quo concordat Graffius; at ipse de Alexandris subdit legatum tenere, quia conditio habetur ut turpis. 16. - Λ) Scilicet Tridentinum, sess. 25, de regularib., cap. 3, concedit bona etiam im­ mobilia posse in communi a regularibus pos­ sideri; sed ab ea facultate excluduntur Fra­ tres Minores Capuccini et de Observantia; quam exceptionem quoad Fratres Minores jam sanxerat cap. Exiit 3, de verb, signi/., in 6°. *>) Lugo a Salmant. quidem citatur ut re­ fert S. Alphonsus; ipse tamen de Just, ct Jure, disp. 3, n. 74, asserit dumtaxat dominium illud religiosorum non esse omnino liberum et absolutum, «cum non possit conventus alie­ nare immobilia, vel etiam mobilia pretiosa sine consensu Pontificis·. Molina pariter male a Busenbaum cita­ tur; id enim non habet, de Just, et Jure, tr. 2, disp. 276, n. 6. t) Azor indiligenter quoque a Busenbaum citatur; ex parte enim dumtaxat contradicit, loc. cit., cap. 9, qu. 6, affirmans monialibus Pecubam jaxta Ba♦enbaum. 460 Déponent Je rebu» μne consensu pr AdAii violat vo­ tum Contentu» *. tacitu 'X' . LIB. IV. — CAP. I. - DB STATU RELIGIOSO. « lina docent Sanchez *, Tanner Lay« mann O; qui addit, talem consuetudi« nem, ubi viget, non damnandam; pro« bat tamen tolli debere, si commode • possit, monetque non sine urgentissima « causa introducendam ». 17. - « Peccat contra paupertatem reli« giosus, si quid seu domi seu foris, etiam « ex iis quae ad victum et vestitum perti· « nent, sine superioris consensu expresso, «tacito vel praesumpto, accipiat, reti· « neat, absumat, permutet, alteri donet « vel accommodet. — Ita Lessius ’, San« chez 8, Suarez 4, Laymann s, Azor ·. « Dixi Γ. Sine consensu tacito; quia • si praelatus sciat subditum aliquid acci« pere, retinere vel expendere, et non pro« hibet, cum facile possit, tacite consen« tire et approbare videtur. Unde San«chez’ ait, si in aliqua religione con« suetudo viget aliqua recipiendi vel ex« pendendi sine licentia, id excusari per « tacitam licentiam praelati, qui id tole■ rando consuetudinem rationabiliter de' clarat ». [Salmant.8 cum Palao, Pellizzario, Fagundez, Bassaeo, etc.]. « Et si « praelatus subdito donet vel donari per· - mittat imagines, rosaria, etc., sciens non « indigere iis omnibus ad proprium usum, • tacite facultatem concedere censetur do· • nandi aliis; ut notat Laymann. — Mo· « net tamen Lessius talem consensum « non praesumendum, nisi in rebus parvis • et crebro occurrentibus ». 18. - « Dixi 2°. Vel praesumpto ; hic c>>, ? « enim locum habet cum res urget, supe· « riorque non est praesens. Ad hunc au« tem, ut vult Sanchez et Bonacina, non « sufficit quod superior libenter concede« ret, si peteres (alioqui omnes donationes « a praelatis permitti solitae licerent sine « venia: quod cederet in eversionem di« sciplinae regularis); sed requiritur ut « ipse censeatur concedere, quamvis non « petas, et nolit in iis circumstantiis te « petere. — Addunt tamen Suarez et Les« sius, excusari a mortali, si praesuma· « tur affectus superioris libenter rem con· « cessuri, si rogaretur “A Ratio, quia tunc « censetur rem habere ex voluntate supe· « rioris saltem virtuali, quae in illo affectu . latet, ideoque, si superior tantum sit in« vitus quoad modum, venialiter quidem « peccari, non tamen contra paupertatem, « docent Suarez, Sanchez, Laymann 9 ». Quaeritur igitur : an liceat religioso res alienare vel accipere ex licentia prae­ sumpta ? Affirmant DD. communiter, si licentia praesumatur dc praesenti, ex voluntate 1 Decal.. lib. 7, cap. 22, nam. II et 14. — 1 Lib. 2, perlas religiosa, num. 2. — Laym., lib. 4, tr. 5, cap. 7, cap. 41, n. 71 et 79. — · Loc. cit., cap. 19, n. 53; el cap. 21, n. 4. — Sanch., Dccal., lib, 7, cap. 19, n. 14. — Bonae., Tract, var.» diip. 3, punct. 6, n. 13. — Suar., de Relig., n. 30. — · De Reli?., tr. 7, lib. 8, cap. IL — 1 Lib. 4, tr. 5, cap 7. nam. 4. — · Parc 1, lib. 12, cap. 12 — 1 Loc, cit., cap. 19, n. 7, v. f. — · Tr. 13, cap. 6, n. 25. · Palaus, tr. 16, diip. 3, punct. 23, n. 7. - Pelite., tr. 4, cap. 2, n. 378 et 37^. tract. 7. lib. 8, cap. 11, num. 9. — Less., lib. 2, cap. 41, n. 79, v. Crediderim. — Suar., loc. cit., n. 11. — SaacA., loc. cit., num. 15. — · Lib. 4, tract. 5, cap. 7. num. 4, Fa^und., Decal., lib. 7, cap. 5, num. 12. - Bass., v. Pau· v. Sufficit. concedi posse, ut pro vestitu impendant quod proprio labore et industria aut donatione sibi comparaverint. — Lessius pariter male a Bu­ senbaum refertur; de monialibus enim, lib.2, cap. 4, dub. 5, n. 30 non loquitur; et n. 33, generaliter asserit, religiosis concedi posse • etiam aliquam pecuniam ad usus certos et determinatos · ; quin etiam « ad usus suos vel pios indeterminate » Molina, tr. 2, disp. 276, n. 6, id clare significat: «Ubi.... ejusmodi concessiones, in­ quit, introductae non sunt, aut si introductae jam sint, exstingui sine scandalo possent, sane expediret aboleri omnino, nullaquc ratione de novo permitti; idque decreto concilii Tridentini est longe consonantius ». Tanner, (ont. 3, disp. 6, qu. 3, dub 4, it. 103, scribit moniales nonnunquam, consen­ tientibus superioribus, recipere census quos­ dam, a parentibus vel cognatis sibi assignatos ad necessarios vitae usus; quod cx rationa­ bili causa permitti posse affirmat. Et n. 110, dicit ex quibusdam auctoribus monasterium posse religioso solum victum praebere, ea ratione, ut aliunde sibi comparet quae ad ve­ stitum, libros, etc. pertinent, cum dependentia a dispositione superioris; negat tamen hunc agendi modum consonum esse Tridentino, • saltem ubi necessitas non cogit ». O Laymann, loc. cit., n. 4, id dumtaxat ha­ bet, quod ab eodem addi Busenbaum asserit. 17 - «ri Lessii verba, lib. 2, cap. 41, n. 79, haec sunt: « In monasteriis tamen bene or­ dinatis non conceditur haec facultas passim omnibus, nisi in rebus minoris momenti et crebro occurrentibus ». 18. Suarez tamen monet regulam hanc scrupulosam esse et incertam DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM 461 Sed magna Quaestio est: an peccet reli­ actuali vel virtuali superioris. ImmoLugo' et Salmant * dicunt sufficere ad non pec- giosus contra votum paupertatis, quando ' candum, saltem graviter, contra votum aliquid accipit aut dat ex licentia interpaupertatis, ut superior nqn habeat hic f relativa, sive praesumpta de futuro, sci­ et nunc voluntatem omnino repugnantem licet praesumendo quod superior annue­ quoad substantiam, licet sit invitus quoad ret si rogaretur? Prima sententia, quam tenent Holz­ Qundo modum. Hinc infertur, excusari saltem a Λ«““Γ mortali (ut ajunt Lessius 8 et Salmant.4 mann ”, Elbel15 ; Palaus 14 cum Navarro cum aliis communiter) religiosum qui no­ Azor % Suarez, Valentia {> et Petro Na­ et Rosella V, verit superiorem erga ipsum ita esse affe­ varra o ; item Toletus ctum, ut, si hic sciret, libenter licentiam apud Sanchez a>; et Pellizzarius, Rodri­ concederet vel saltem non graviter re­ guez ac Bassaeus, apud Salmant n, negat pugnaret. — Idem dicunt Salmant 8 et talem religiosum peccare, saltem mor­ Lugo si datio vel acceptio cederet in taliter. Hocque dicunt procedere Holz­ utilitatem monasterii. Idem, si superior mann ”, Elbel ”, Sanchez ·; et Palaus11 non possit facile adiri, et urgeat causa cum Suarez, Navarro, etc., non solum si aliquid accipiendi vel alienandi; ut Con­ ille certe, sed etiam si probabiliter crede­ tinuator Tournely·, Lessius’ et Salmant.8, ret superiorem licentiam concessurum: ac Holzmann” cum communi. (Advertunt nisi (bene excipit Sanchez) in aliqua com­ tamen Elbel ‘°, et Lugo 11 cum Suarez et munitate observanti vigeat praeceptum, Sanchez, quod religiosus post talem acce­ ut licentiae expresse petantur. — Hanc ptionem tenetur, si commode potest, rem sententiam docet etiam D. Thomas ”, ubi praelato manifestare, ut deinde licite pos­ ait: Sj vero non habet dispensationem sit eam retinere). — Idem ait Elbel *·, si (religiosus a praelato commissam), quia superior de facili soleat licentiam conce­ nihil proprium habet; tunc non potest dere pro quibusdam rebus, maxime escu­ facere eleemosynam sine licentia abbatis, lentis et poculentis. Sed in monasteriis vel expresse habita, vel probabiliter prae­ bene ordinatis non solent passim tales sumpta. Idemque tradit ”, ubi dicit non licentiae concedi, ut ait Lessius ,s, nisi esse proprietarium, religiosum qui donat pro rebus minimis et crebro occurren­ aliquid ponens spem in ratihabitione prae­ tibus. lati. Ratio, quia, ad non peccandum contra Haec docent praefati auctores, quando votum paupertatis ea sufficit licentia, quae agitur de licentia praesumpta de prae­ efficit ut acceptio non fiat nomine proprio, senti. sed cum dependentia a voluntate supelmiu 1 De Just, et Jure, disp. 3, n. 125. — · Tr 13, cap. 6, n. 71 et 72. — 1 Lib. 2, cap. 41, num. 79, ▼.(. — < Tr. 13, cap. 6, η. 71. — · Loc. cit. — · De Sutu et Oblig. relig.. vero. — 1 Lib. 2, cap. 41, n. 79. — · Tr. 13, cap. 6, n. 71. — · Dc Praec. particul., cap. 2, art. 2, num. 10. v. Qua * n. 603. — M Part., 5, confer. 19, de Volo pauperi., η M4. — 11 De Just, et Jure, disp. 3, n. 128. · Suar., de Relig., Suar., loc. dt , n. 4 ct 11 — Pelli ., * tr. 4. ap. 2, n 407 ct »cqq. - Rorfrtg., Quaeetion rcgul., tom. 3, qu. 29, an. 10. cond. 7. · V. Paupertas rfliçtosa, num. 2, ▼. PtUs tertia. · n Tr. 13. ap. 6, num. 67. — “ Dc Pmcc. partie., num. 599. — »· Part. 5, confer. 19, de Voto pauperi, num. 639. — · Decal , lib. 7, cap. 19, num. 13, v. C - n. 8. - « Loc. ciu, n. 640. - « Loc. dt., n. 79. - ” Loc. " Tr. 16, disp. 3, punct. 23, n. 8, i. f. Suar,, loc. dt., n. 4 ct 11. · AWrnr., de Regular., comment. 2, n. 20; et Man., cap. 17, nom 5. — Samh., loc. cit. num 4, v. f. — dt„ num. 599. — *· Loc. dt., n. 639. — >· Tr. 16, disp. 3, ■ ?· 2· *, ponet. 23, n. 8. - Ncrvar., de Regular., comment. 2, η. 20. - wlut. 4. tr. 7, lib. 8, cap. 11, n. 3. · Sanch., Decal., lib. 7, cap. 19, Lugo, disp. 3, n. 126, casum hunc prae­ termittit. c> Azor citatur quidem a Palao ut assent S. Alphonsus; at, part. 1, lib. 12, cap. 12, qu. 2, 3 et 4, dicit solum satis esse tacitam licentiam. —· Valentia autem, in 2aw 2a', disp. 10, qu. 4, puni. 3, v. Primo et v. Quinto, satis esse ait: «quando merito praesumitur de voluntate superioris ». — Et Petrus Na­ varra, de Restit., lib. 3, cap. 1, n. 191, didt sufficere praesumptam licentiam. qu. 32, art. 8, ad I. — ■ In 4. dist. 15» qu. 2, art. 5, Toletus et Rosella a Sanchez. Dccal. lib. 7, cap. 19, n. 13, citantur quasi hanc sen­ tentiam innuant, dicentes religiosum qui ali­ quid donet, proprietarium esse, nisi ponat spem in ratihabitione (sdl. futura) praelati. Et re quidem vera, Toletus, lib. S, cap. 23, i.f., loquens de eleemosyna, didt religiosos eam facere posse, « cum cognoscunt superio­ rem suum gaudere de tali eleemosyna; et si ipse adesset, utique facturum vel facultatem daturum ». — Rosella, v. Eleemosyna II, n. 1, ïuxuquû^ dam, pear«umpta de futuro 4ufi­ at. r 462 Juxta alto» non eaffidt. tin LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. noris. — Idque confirmatur ex leg. 46, § 7,ff. de furtis (cujus verba retulimus Lib. Ill, n. 700, v. Quaeritur hic), ubi dicitur non esse reus furti qui aliquid accipit, probabiliter credens dominum consensurum si peteret. Sicut igitur talis accipiens ex praesumpto consensu domini futuro non laedit justitiam: ita religiosus non laedit votum paupertatis; quia, acci­ piendo ex praesumpta ratihabitione supe­ rioris, jam dependenter accipit. Secunda vero sententia tenet, religio­ sum accipientem vel dantem ex tali licen­ tia interpretativa, peccare contra votum ; et hanc sequuntur Sanchez *>, Lessius ’, Lugo f); Salmant. * cum Bonacina, Villa­ lobos et Garcia. — Ratio, quia aliud di­ cendum (ut ajunt) quando licentia requi­ ritur ad honestatem actus; aliud, quando requiritur ad ejus valorem. Quando enim licentia requiritur ad honestatem, sufficit licentia superioris interpretativa, sive ra­ tihabitio de futuro. Quando vero consensus superioris requiritur ad valorem actus, tunc omnino requiritur voluntas superio­ ris actualis vel saltem virtualis; nec suf­ ficit ejus voluntas praesumpta de futuro: sicut non sufficit, ut quis confessiones ex­ cipiat vel ut carnes comedat in diebus vetitis, eo quod superiores licentiam con­ cederent si peteretur. — Nec officit pa­ ritas furti. Respondet enim Lugo «J, quod ibi bene sufficit ad excusandum accipien­ tem, ut rem accipiat non invito domino; sed ad valorem actus dandi vel accipiendi requiritur in religioso licentia superioris de praesenti, cum tales actus a religioso exerciti non sint validi, nisi dependenter a praelati voluntate. PrÛMm Sed his non obstantibus, probabilior 010 S J mihi videtur prima sententia. Et pace ctonjrjH blfor. tantorum doctorum hujus secundae sen­ tentiae, puto eos non attigisse punctum quaestionis, in qua agitur non de valore, sed de honestate actionis. Confundunt enim adversarii valorem actus cum hone­ state illius. — Nam ratio ipsorum probat quidem actum religiosi non esse validum, nisi postquam praelatus illum ratum ha­ buerit; quia certum est (ut diximus de Contract., Lib. III, n. 769, v. Secunda) quod ad valorem contractuum non suffi­ cit voluntas interpretativa, sed requiritur voluntas contrahentium actualis, aut sal­ tem virtualis de praesenti. Et ideo recte dicitur sacerdos non posse valide absol­ vere, nec alius edere carnes in diebus vetitis, nisi habeant concessionem supe­ riorum, saltem praesumptam de prae­ senti; eo quod revera nec sacerdos valide absolvit sine jurisdictione de praesenti collata, nec alius licite vescitur carnibus die vetito, nisi jam per dispensationem sit a lege absolutus. — Non autem pro­ bat ratio allata, actum religiosi accipientis ex licentia interpretativa esse illicitum et contra votum paupertatis. Ad agendum enim contra votum, requiritur (ut ipsi con­ trarii fatentur) quod religiosus agat no­ mine proprio et independenter a volun- 1 Lib. 2. cAp.il, n.79. — · Tr. 13, cap. 6, n. 70. · Bonae., Tract, vat , diip. 3, punct. 6, n. 13 ; et de Rest., disp. 2, qu. 10, punct. 3, n.4. - Viltal., part. 2, tr. 86, diff. 29, n. 5. · Hitron. ait religiosum aliquid modicum dare posse, «absente abbate sub spe ratihabitionis». — Quod et ipse S. Thomas dicit, in 4 sent., loco infra citando. f) Sanchez, quamvis revera, ut dicit S. Al­ phonsus, hanc secundam sententiam teneat, in Decal., lib. 7, cap. 19, n. 15, attamen diluit rationes quibus nititur, et fatetur eas rationes dubiam quidem facere priorem sententiam, sed convincentes non esse. /> Lugo, de Just. et Jure, disp. 3, n. 124 et seq., ita sane tenet regulariter, quia regu­ lariter in eo casu praelatus est invitus, non solum quoad modum, sed ctiam quoad sub­ stantiam. Sed n. 126, concedit aliquando esse invitum solum quoad modum, ct aliquando neque etiam quoad modum. Responsio haec apud Lugo, loc. cit., n. 127, non habetur; imo rejicitur a Lugo qui expresse dicit dc hoc casu: «Unde voluntas sufficiens ad impediendam rationem furti et injuriae, sufficit ad impediendam violationem voti paupertatis». Et n. 126 fusius scripse­ * «Non oriri (in furto] obligationem resti­ rat tuendi quando aliquis sciebat dominum con­ donaturum si petiisset condonationem ; quam doctrinam aliqui applicant ad casum nostrum, ut ob paritatem rationis excusetur religiosus a violatione gravi voti paupertatis. Sed haec doctrina, licet formaliter ot cum debita pro­ portione applicari possit ad hoc propositum, materialiter tamen differt propter circumstan­ tias diversas, quae faciunt ut facilius possit dominus quam praelatus praesumi invitus Garcia, Politic, regul., tr. 4, part. 3, diff. 5, dub. 1, n. 7 et 8 DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. tate superioris: non autem agit nomine proprio et independenter qui accipit ex consensu praelati prudenter interpretato, quia tunc vere cum dependentia agit. Nec obstat Γ. dicere quod, cum actus sit invalidus, ideo est illicitus; prout sa­ cerdos ideo illicite absolvit cum facultate episcopi praesumpta de futuro, quia invah.c bo lide absolvit. — Sed dispar est ratio casus * hujus a casu nostro. Nam ibi honestas * actionis pendet ab ipsius validitate; sed hic honestas acceptionis non pendet ab ejus valore, sed pendet a non agendo nomine proprio et independenter: hoc solum enim laedit paupertatis votum. — Et sic in nostro casu bene poterit esse licitus actus accipiendi hic et nunc, cum fiat depen­ denter a consensu praesumpto superioris; quamvis hic et nunc invalidus sit, et erit, si superior non annuet : sicut aliquis in bona fide contrahens matrimonium cum im­ pedimento, licite quidem contrahit, quam­ vis invalide. Nec obstat 2°. dicere quod, si nostra sententia in praxim deduceretur, locus daretur relaxationi ; vix enim esset casus quo non posset subditus facile praesu­ mere concessionem licentiae, si peteret, saltem a praelatis majoribus, si inferior A«epuo negaret. — Sed respondetur primo adverfratiun- tendum, in hujusmodi acceptionibus ex licentia praesumpta, ut plurimum acci­ pientes non excusari a culpa veniali; cum praelati plerumque sint inviti quoad mo­ dum, si non ad substantiam. — Praeteuctaite, rea advertendum, hujusmodi licentias non esse facile praesumendas, nisi habeatur ù certitudo vel saltem certa probabilitas de ipsarum concessione: dum recte notat [Continuator] Tournely *, in illis summo­ pere cavendum ne praesumantur quae praesumi non debent; immo nec semper quae sub oculis praelati fiunt, ab eo tacite approbata esse censenda: plerumque enim 463 superiores aegre coguntur plura tolerare quae vident fieri contra suam volunta­ tem. — Praeterea licentiae quae a prae­ latis inferioribus negantur vix praesumi possunt concedi a majoribus: dum ipsi, ad justum regimen servandum Commu­ nitatis, vix concedunt quae ab inferiori­ bus denegantur. Ideo ipsi in talibus licen­ tiis praesumendi sunt inviti etiam quoad substantiam. Nam, si res sint parvi mo­ menti, cum praelati majores non se inge­ rant in hujusmodi levioribus causis, non adest prudens praesumptio de ipsarum concessione. Si autem res sint magni mo­ menti, quoad eas (ut ait Holzmann *) non suffragatur licentia praesumpta; alias da­ retur ansa ad res etiam majoris momenti sine expressa licentia accipiendas et reti­ nendas: quod cederet in grave detrimen­ tum religiosae paupertatis. 19. - « 5°. Contra votum paupertatis « peccas, si quid ex rebus in usum tuum « concessis, in alium usum expendas, aut « culpabiliter amittas vel destruas lata • culpa. Ratio, quia in iis tantum habes • usum facti, idque precario, quamdiu su« periori videbitur; estque actus dominii, « posse rem arbitratu suo destruere. —• Sanchez 8, Laymann 4, Lessius s ». 20· - Notandum Γ. Quod religiosus, licet non possit donare, nec remittere sibi debita (ex communi cum Salmant. ·), nec renuntiare legata sibi relicta, sive mer­ cedes suis laboribus debitas, quia horum jus immediate monasterium acquirit (ut dicunt Sanchez’ et de Alexandris’): po­ test tamen religiosus non acceptare mu­ nera; nam votum paupertatis obligat ad non alienandum acquisita, non vero ad acquirendum quae nondum acquisivit. Ita Sanchez’; Salmant.10 cum Lugo et Pellizzario. — Hinc volenti dare centum tibi religioso, bene potes eum rogare ut det tuo consanguineo vel amico. Salmant. " ’ Loc. dt., cap 12 η. M. — · Cap 4, $ 2, qu 7. — · Loc. » De Statu ct Oblif. relic-, cap. 2, art. 2, v. Haud — · De Praec. particular., n. 602. — · DecaL, lib. 7 cap. 19, n. 115. — « Lib. 4. tr. 5. cap. 7, n. 6 — * Lib. 2, dt., cap. 19, num 75. — ‘ Loc. cit.. n. 22. · de Juat. ct Jure. ditp. 3, n 166. .Pclh * , tr. 4. cap. 2. n. 230 — cap. II, num. 78. v. Dtctmo. — · Tr. 13, cap. 6, n. 21. - ” Loc. dt., n. 23. quoad solum modum acceptionis ct non quoad substantiam. Fateor ergo regulam universa­ lem aeque in utroque casu locum habere, ut sicut dominus, sic etiam praelatus, si solum sit invitus quoad modum et non quoad substan­ tiam, id sufficiat ad excusandum a culpa gravi. Addo tamen de facto non ita facile posse id dc praelato praesumi sicut dc domino temporali ». Matare u«um ret, violatio vo­ ti. Religiom neqatt donare nec debita re­ mittere. PoteM mu­ nera non Acceptare 464 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. cum Lugo, Trullench, Sanchez, etc., et !Contin.] Tournely ', — qui addit, religio* rtuttn/ SUm n01entem S’ne JUSta CHUSa aCcePtare quod sibi offertur, peccare contra carita­ tem impediendo bonum suae religionis, non vero contra justitiam. 21. - Notandum II0. Quod religiosus ratoriae ex sine licentia rpotest facere donationes redius ad α· • an>, lici- muneratorias ex bonis sibi concessis ad *e usum; quia tales donationes sunt quasi debiti solutiones. Salmant.2 cum RodriRemune» gueze> et Villalobos. — Immo potest plus ratio potent eMe major donare quam accepit, usque ad excessum dono. quartae partis (ut Salmant. 8); quia po­ stulat gratitudo, ut semper plus reddatur quam sit acceptum, prout dicunt San­ chez, Barbosa, Navarrus, Diana, etc., ex S. Thoma, apud Salmant.4. Praelata» 22. - Notandum III0. Quod, licet reli­ promittent exieqai do * giosus non possit testari ullo modo (ut nam, tene * tur promi»· est commune cum de Alexandris * ); si BO. tamen petat licentiam donandi aliquid post suam mortem, et praelatus id pro­ mittat exsequi, dicit de Alexandras® tunc teneri praelatum stare promissis. Sicuti, si dominus aliquid promittit servo, tene­ tur servare, ut docent Lessius a> et Mo­ lina, cum SanchezT. η. 7. X 23. - Quaeritur hic Γ. An religiosus possit sine licentia donare quae parcius vivendo sibi subtraxit ex rebus sibi con­ cessis ad usum ? Affirmant Valentia, Rodriguez a>, Ara­ Drtart tublflfj gon, Silvester Diana, etc., apud Sal­ a tow mant. 8. — At, licet id probabile putent t*hl-a i Salmant., modo sit de rebus quae usu dtwe. consumuntur, cum in iis usus et domi­ nium minime distinguantur, probabilius FrrtU Ii» 4·« tamen respondendum esse dicunt, quod si religioso ad suam sustentationem certa quantitas ita assignetur, ut nec monaste­ rium teneatur aliud ei praestare, nec ipse rationem reddere ; tunc sive is intra clau­ stra commoretur sive extra, quidquid sibi de illa portione subtraxerit, poterit ad suum beneplacitum erogare, modo eroget ad honestum usum. Secus vero, si nulla certa quantitas ei assignetur, sed omnia necessaria a monasterio subministrentur; quia tunc non praesumitur, sicut in primo casu, praelatus licentiam concedere. Ita Sanchez ·, Salmant.10 cum Abulensi *>, ac Palao, Garcia, Molina r>, Villalobos HolMn ann d> cum aliis communiter Ab auctoribus autem communiter per­ mittitur religiosis qui cum debita licentia Lugo, di»p. 3, n. 166. · Trull., Dead., Jib.7, cap.5, dob.9, • Cap. 4, $ 1, qu. 2. — · Loc. cit., § 4, qu. 11. - Molina. Sanch., Decal., lib. 7, cap. 19, n. 74. — 1 De Stata de Juet. et Jure, tr. 2, disp. 38, num. 5. · 1 Decal., lib. 7, et Obli g. relic·, cap. 2, art. 2, n. 10. — · Tr. 13, cap. 6, cap. 8, η. 13 et 16. i. f. - Valent., in 2— 2«, *di p. n. 24. - Villal., part. 2, tr. 35, diff. 32. n. 4. - · Loc. dt., num. 24 L f, cum num. 92. — Sanch., de Matrim., lib. 6, dl«p. 6, num. 7. · Petrus Barbosa, in lej. Quae dolls 34, punct. 3, v. Quinto. - Aragon, in 2·· 2··, qu. 32, art. 8, • Tr. 13, cap. 6, n. 26. — Salmant., loc. dt. — · Decal., ff. Matrim. soluto, num. 60. - Novar., de Reditib. ecde»., lib. 7, cap. 19, n. 100 et 101. - 10 Tr. 13, cap. 6, n. 27 et 28. · qu. 1, mon. 86, num. 2. * Diana, part. 1, tr. 6, reaol. 16. * Palaus, tr. 16, disp. 3, punct. 22, n. 2. · Mitron. Garcia. 5. Thom., 2· 2··, qu. 106, art 6. · · Loc. dt., num. 92. — Polit, recul·, tr. 4, part. 3, diff. 3, dub. 2, n. 7. 21. - a> Rodriguez, Quaest. regul., tom. 1, qu. 27, art. 6, de solis praelatis loquitur, quamvis a Salmant. allegatur pro religiosis in generali. 22. - oJ Lessius, lib. 2, cap. 4, dub. 4, n. 17, loquitur de rebus quas dominus ipse servo suo concessit; et asserit dominum eas auferentem, veram facere injustitiam, teneri­ que ad restitutionem. 23. - o? Rodriguez, Quaesi, regul., toni. 3, çi4.29,arL/0,coMc/.3,habet quod aS.Alphonso dicitur initio praragraphi sequentis: Ab au­ ctoribus autem communiter. — Et Silvester, v Eleemosyna, n. 7,qu.5; et v. Donatio I, qu. 1, v. Quinto, idem ac fere iisdem verbis tenet. b) Abulensis, in Matth., cap. 6, qu. 60, v. Dicendum quod si, concordat quoad prio­ rem distinctionis partem; quoad alteram au­ tem, si nempe nihil certi assignatum fuerit ad sustentationem, dicit religiosum posse « mode­ rate » facere eleemosynas, si in scholis sit aut peregrinetur. c) Molina, de Just, et Jure, tr. 2, disp. 276, n. 7, prius distinctionis membrum habet, et concordat. — Idemque dicendum de Villalo­ bos, part. 2, tr 35, diff. 32, n. 4; quamvis, diff. 29, n. 10, auctor iste neget religiosum posse aliquid dare de suo cibo. <*) Holzmann, rfc Pracc.particular., n.615, quaerit utrum contra paupertatem peccet reli­ giosus, « qui res ad usum sibi concessas,.... commutat cum aliis ejusdem aut majoris bo­ nitatis rebus, vel donat aut commodat». Et respondet sub hac distinctione: « Vel... res illi concessae sunt ad quoscumque usus suo statui non incongrues, vel ad usum dumtaxat unum et determinatum. Si primum, per se patet quod illas permutare, donare vel commodare possit. Si secundum, rursus patet quod non possit ». Bona accipere a religioso est pecca- 10, qa. 4, not. 3, differ. 3, cas. 2. · Diana, part. 1, tr. 6, resol. 19. · DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI Quiun vivunt extra conventum, eleemosynas moderate facere ex iis quae a monasterio vel ab aliis eis subministrantur ad victum. — Item permittitur religiosis elargiri cui velint suas pitantias quae limitate eis prae­ bentur, ut ova, carnes, etc. Ita Silve­ ster i>, S. Antoninus/^, Aragon/J, etc. cum de Alexandras i>: nisi superior ex­ presse id vetaverit. — Praeterea permit­ titur eis succurrere pauperi magna pau­ pertate laboranti ex bonis monasterii, quando aditus superioris non patet ; item permittitur leves donationes facere amicis et consanguineis in signum gratitudinis vel debitae amicitiae, vel ad conciliandum aliorum amorem erga religionem. Ita Sal­ mant. *; et Croix * cum Suarez»; et Pa­ lao. — Permittit etiam Bordonus · reli­ giosis dare aliquid esculenti vel poculenti pauperibus; quia in his praelatus praesu­ mitur consentiens. 24. - Quaeritur 2°. Quaenam quantitas requiratur, ut religiosus eam expendens sine licentia peccet graviter ? Ex Navarro Azorio “J.Graffio ;, * etc., Palaus ♦, Sanchez 5 assignant pro materia * Tr. 13, cap. 6, n. 31. — · Lib. 4, num. 123. · Palaus, VI 4/>5 VOTORUM. gravi quatuor argenteos. Plus vero pro op.nior.« conventibus pinguibus; et adhuc plus, si res non sit ex pecuniis, sed ex vestibus, libris et similibus. — Card, de Lugo · pro conventibus mediocriter opulentis assi­ gnat septem vel octo argenteos, si acci­ piantur a religioso ex destinatis ad ejus usum; et plus si res surripiatur ad usum proprium, et remaneat in communitate. Si vero res surripiatur ex rebus commu­ nibus monasterii, et detur extraneis, putat sex argenteos esse materiam gravem. Plus tamen requirunt Ledesma »; et Cenedo, apud eumdem Lugo ’; nam cen­ sent non esse mortale accipere octo vel novem argenteos ex rebus quae usu non consumuntur; modo id non plus quam semel aut bis fiat in anno. Alii, ut Sotuseet Rodriguez % apud Salmant ·, (et Ara­ gon f; putat probabile) dicunt requiri ad materiam gravem duos aureos. Alii demum quoad gravitatem mate­ riae putant, ut Rebellus, Fagundez, etc., apud Croix *, idem dicendum esse de furtis religiosorum quod dicitur de furtis filio­ rum (juxta dicta de septimo Praecepto, Joan. Hitrcti. Cturda, Pobreza rellf· deciarada dub. 20, tr. 16, di»p. 3, punct. 20, n. 3. — ’ Religto&a paupertAs n. 10. · 1 Loc. cit., n. 170. — · Tr. 13, cap. 6, n. 46. — RtbclL, reform., cap. 20, η. 32. — « Loc. cit., n. 3. — · Dead.. hb. 7, part. I. lib. 3, qu cap. 20. n. 3. — · De Just, cl Jure, disp. 3, η. 173 ct 174.— cap. 5, n tum Papac reservatum (sine censura), ut docet B. Doctor in Hom, Apost., tr, 13, n. 8; et qui donum excedens decem scuta acciperet (ex­ ceptis rerum medicinalium seu devotionis muneribus), posset ne a Sacra quidem Poenitentiaria absolvi, nisi facta prius restitutione doni. Ex constit. Innocentii XII Romanus Pontifex, 3 Septembr. 1692, § 1?, et constit. Be­ nedicti XIV, Pastor bonus, 13 April 1744, § 26. /■’ De Alcxandris, cap, 4, § 4, qu 5, id utique habet; at auctores citat, ut videtur, dumtaxat pro asserti probatione: quod scilicet in rebus usu consumptibilibus, non potest usus a dominio secerni, ideoque cui unum conceditur, conceditur et alterum. Quod re­ vera habent Silvester, p. Dominium, n, 3, qu 2 ; S. Antoninus, part. 4, tit. 12, cap. 4, § 10. Aragon, in 2*™ 2tlt, qu. 62, Materia de Dornin to, conci. 15, num 22. · Fa^und., Decal., lib. 7, 1 et 2. · ’ Lib. 4. n 133. tatem minorem « quam trium solidorum sive quartarum regalis vel julii ·. — Azor autem, part. 1, lib. 12. cap. 12, qu. 6 ; et Jacobus de Graftîis, Dec is. aur., part. 1, lib. 3, cap. 5, n. 49, quantitatem non assignant. b) Petrus de Ledesma perperam a Lugo allegatur; nam in Addit, ad Sunt (De Sta­ tibus), cap. 4, dub 8, post 3 conci., v. La se· gumia parte, oppositum omnino tenet, dicens mortale esse surripere ex rebus communibus aut alterius religiosi octo vel novem reales. Quod vero addit: modo semel aut bis in anno fiat, non refertur ad hoc exemplum, sed ad regulam generalem prius a se traditam, sci­ licet’ improbabile non esse religiosum posse maiorem quantitatem surripere quam extra­ neum. cum sit filiusfcunilias. • Solus, Rodriguez et Aragon a Salmant. Citantur ut asserit S. Alphonsus; at vero Solus, Suarez a Croix quidem citatur ut assent de Just, et Jure, hb. 5, qu. 3, art. 3, ad 3, S Alphonsus, sed, de Relig., tr. 7, lib 8, loquitur de turio in universum, dicens mate­ cap 15, n. 12. de praelatis tantummodo Ιο riam absolute gravom, scilicet absque respectu quitur, non de religiosis subditis; et concor­ personae, esse duos tres ve aureos ducatos. dat, ubi talis invaluerit consuetudo. Quam Soli sententiam probabilem vocat Ara­ 2 L - ··> Navarrus, Consi l. 3, tie statu mo· gon, in *> 2 f, * 2 qu. 66, art. 6, conci. 3. — nachor., n. 18, negat mortalem esse quanti- Rodriguez denique, in Sum hispan , torn 4, kJ S Aii'iioxm, Upfd Hiar.Uhi - fain II. 30 466 DUB. IV. LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU Lib. Ill, n. 543). Et consentiunt Holz­ mann d>, ac Elbel cum Henno et aliis, dicentes quod religiosi furantes ma­ teriam communiter gravem, nisi furtum redundet in grave damnum monasterii, peccabunt quidem contra votum pauper­ tatis, sed non contra justitiam; unde non erunt obstricti ad restitutionem. i.ufrX^ ^ed probabilius id negandum, scilicet « oon requiri in religiosis ad peccandum graviter, ut eam surripiant quantitatem quae ““· requiritur in filiis; ita Lugo1 et Sanchez *. Ratio: tum quia filii censentur quasi in spe domini bonorum parentis, non autem sic religiosi, qui non possunt monasterio succedere; tum quia parentes in furtis filio­ rum sunt inviti respectu ad detrimentum temporale, sed praelati in furtis religio­ sorum sunt inviti etiam respectu ad eorum detrimentum spirituale. Unde facilius prae­ sumuntur inviti praelati quoad furta reli­ giosorum, quam parentes quoad furta filio­ rum ; tanto magis quia filii bene sunt capa­ 1 De JuaL et Jure, diip. 3, n. 172. — 1 Decal., lib. 7, cap. 20, n. 3, v. f. — ■ Tract. 13, cap. 6, η. 47. · Suar., cap. 118, n. 27 et 29, (edit. Salmant. 1612), - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM 467 RELIGIOSO. ces possidendi, non autem religiosi, qui voto paupertatis obstringuntur. Cum autem donatur res religioso ejus Dona betas rti· dem conventus, certe plus requiritur; ut noto r> c«i censent Salmant. 8 cum Suarez. — Hinc dec ventui reqvujt dicit Coriolanus *■> quod ex rebus ad usum concessis, donatio duodecim regalium tunc non esset materia gravis. Ledesma‘-’ex­ tendit ad viginti argenteos. Immo Lugo />, Sanchez /4 Pellizzarius /), Rodriguez /> et Antonius a Spiritu Sancto />, apud Sal­ mant. />, ajunt quod, si res non sit pecunia, nec etiam valor quinque aureorum tunc erit gravis materia. Si vero accipiatur aliquid ab extraneis lice, «c CtptQS >b ad aliis praestandum, adhuc plus requi­ exlraitii adalnidi» ritur; tunc enim Garcia cum Palao <->, dam Leandro Diana M, etc., apud Salmant.4, assignant pro materia gravi valorem ma­ jorem sexaginta argenteis. Regulariter autem non peccat graviter religiosus clam accipiens, v. gr. librum »’» ad usum temporalem, etiam diuturnum *-, ut wuk de Reliff., tract. 7, lib. 8, cap. 15, n. 6. — 4 Tr. 13, cap. 6, num. 47. mant. ita citentur, quantitatem tamen non assi­ gnant. f) Lugo, disp. 3, n. 176, ex Rodriguez, quem non reprobat; Sanchez, Decal., lib. 7, cap. 19, num. 66; Pellizzarius, tr. 4, cap. 2, negat grave esse religiosi furtum, quod duos ducatos non excedat. d) Holzmann, de Praec. partie., n. 595: 4 Violatio paupertatis, inquit, vel est peccatum sacrilegii et injustitiae simul, vel sacrilegii n.255; Rodriguez, Sum., part. 1, cap. 90, n. 10; tantum. Si primum, ea quantitas sufficit ad Antonius a Spiritu Sancto, Director, rcgul., peccatum mortale contra paupertatem, quae tr. 3, disp. 4, n. 195, negant esse mortale, si sufficit in furto, cum tunc transgressio veram quis religiosus alii ejusdem monasterii reli­ habeat rationem furti.... Id tamen adverten­ gioso librum donet valoris quinqueaureorum. dum, quod cum religiosi a religione habeantur Et ita etiam a Salmant., loc. cit., n. 47, alle­ ut filii a patre; ideo sicut major quantitas re­ gantur. — Rodrigueztamen limitationem hanc quiritur ad furta filiorum, ita etiam aliquanto addit: < Nisi religiosus cui tribuitur liber sit major quantitas requiratur ad furta religio­ homo inordinatus ct prodigus ». sorum, si haec fiant ex bonis monasterii... Si *) Auctores isti a Salmant. utique citantur, secundum, seu si violatio voti paupertatis so­ ut refert S. Alphonsus; attamen nec Palaus, lam importet culpam sacrilegii, regula prae tr. 16, disp. 3, punct. 21, n. 4; nec Leander fata non tenet, cum gravitas sacrilegii non dc Murcia, cap. 6'„ super 6 praec. regulae tam debeat desumi a gravitate damni illati, S. Francisci, quantitatem hanc assignant. — sicut in furto, quam a dissolutione et detri­ Garcia vero, Polit, regul., tr. 4, part. 3, diff. 3, mento disdpltnae religiosae ». — Idemque dub. 2, n. 3, loquitur dc religioso qui recipit omnino tenet Elbe!, part. 5, confer. 19, de aliquid ab extraneis etiam ad usum proprium; voto Paupert., num. 646. — Henno autem et adducit Dianam dicentem, part. 1, tr. 6, citatur solum pro ea parte, qua Elbel eam- resol. 5, eum peccatum furti facere, si sine dem quantitatem in religiosorum quam in praelati licentia, munus aliquod praebet duo­ filiorum furtis requirit: quod revera asserit rum aureorum. Quae quantitas, teste Garcia, Henno, de Statu relig., qu 9, art. 3, § 4, aequivalet 26 realibus. concl. 2. h) Verba haec: etiam diuturnum, ipsi *1 Coriolanus, de Casibus reserv., part. 2, Salmant. auctorum asserto addiderunt; au­ cas. 8, η. 4 ct 6; Petrus de Ledesma, de Sta­ ctores enim citati vel id non habent, vel ex­ tibus, cap 4, concl. 3, dub. 6, quamvis a Sal­ presse ad usum brevem restringunt. sed non in perpetuum; quia tunc praela­ tus non censetur invitus quoad substan­ tiam, sed tantum quoad modum 0. — Iu Salmant. * cum Suarez, Azor, Pellizzario, Villalobos, etc. 25. - Quaeritur 3°. Ah religiosus res paiilatim accipietis sine licentia, peccet graviter, si furtula ad m< gnani quanti­ tatem perveniant, et teneatur ad restitu­ tionem ? Futuu Negant Navarrus, Toletus, Filliuc;,etc.; radacwe. atque probabile vocat Pellizzarius Consentitque in aliquo Lugo, judicans i o contingere quod religiosus, modica acci­ piendo sine animo perveniendi ad magna, graviter peccet ; quia praelati contra talem nunquam graviter offenduntur. — Attav«i«i *f- men verius affirmant Salmant.3 cum Sanchez, Bonacina, Villalobos d>, Garcia, etc.; quamvis majorem requirant quantiutem pro materia gravi Bene tamen admittunt8 cum aliis haec furtula non coalescere, si inter ea intercedat magna interpolatio. Haec autem ut magna reputetur, Sanchez requirit spa­ tium anni; sed Salmant.'-’ cum Filliuccio Diana ·), Garcia et Antonio a Spi­ ritu Sancto putant sufficere spatium mensis. (Vide dicta de Furto, Lib. III, n. 530, v. Addunt). AdmittuntitemSalmanL4,cumSanchez, Palao, Bonacina, Lugo, Pellizzario, etc., non esse morule surripere comestibilia per plures vices, etiam si perveniant ad magnam quantitatem (modo a religioso non reserventur, ut Salmant ·; et modo damnificatio conventus non sit nimia, et in re extraordinaria et pretiosiore ut notat de Alexandria * cum Suarez). — 1 Tr. 13, cap. 6, n. 49. - Suar., tr. 10, lib. 4, cap. 8, n. 2. · n. 7. · Hicron. Garcia, PdiL refuL. tr. 4, part. 3. dirt. 4, Aaor, part. 1, lib. 12, cap. 12, qu. 3. · Ptllis., tr. 4, cap. 2, dub. 2, n. 3. — · Tr. 13, cap. 6» n. 54. — Sanch., Decal., n. 271. . Villal,, pari. 2, tr. 35, diff. 29, n. 8. — Navar., lib. 7, cap. 21, num. 10. — 4 Loa dt, num. 58. Co mil 3. dc statu monachor., n 27. - Tolct., lib. 5, cap. 16, loc dL, n. 31. · Palaus, tr. 16, disp. 3, punct. 21, n. 2. · num. 3. - Jacob, dc Granado, in 1· * Bonac.. Tract, var., disp. 3, punct. 5, n. 7, v. £ - L to * 2··, controv. 6, tr. 2, Sanch., f diip. 2, n. 49. · Rodri^., Sum. Hispan., tom. 4, cap. 118, n. 29, (Salmant. 1612). — Lu&o, dc Juit. ct J"re, disp. 3, dc Just, ct Jure, disp. 3, cam. 178. - Ptllia., CracL 4, num. 181. — · Loc. dt., num. 53. - Sanch., Decal , lib. 7, § 1, qu. 5. · Staor., de Reiff., tract. 7, lib. 8, cap. 11, cap. 21, num. 30. · Bonac., Tract, van, disp. 3, punct. 5, num. 4L cap. 2, num. 258 et 361. — 1 Loc. dL, u. 57. — 4 Cap. 4. 0 In peccatis contra votum paupertatis du­ 25. - a) Nisi intendat ad gravem mate­ plex inveniri potest malitia: altera, contra riam pervenire, ut notant Navarrus, Toletus, religionem, quae semper adest, utpote essen­ Filliuccius, Rodriguez, Granado, Diana. tialis voti; altera, contra justitiam, sive inju­ bJ Filliuccius, tr. 31, n. 243; Diana, part. 1, ria fiat communitati in bona sua sive tertio tr. 6, rcsol. 34, probabilem appellant hanc cuilibet; et haec altera malitia non raro abest opinionem; contrariam tamen in praxi secu­ — Porro, ratione injustitiae, gravis materia riorem esse dicit Filliuccius; ac tenendam censetur esse eadem quae requiritur in furto Diana: unde potius accedunt ad sententiam rei ad communitatem pertinentis. (Vide lib. 3, quae S. Alphonse probatur. n. 528, notam a). Inspiciendum ergo erit c> Pellizzarius, tr. 4, cap. 2,n. 257, alios utrum monasterium, ad quod res ablata per­ ait putare probabilem hanc sententiam; ipse tinet, sit opulentum necne aut mediocris tan­ tamen contrariam probabiliorem, ut S. Al­ tum conditionis. — Ratione vero peccati con­ phonsus, et communem appellat. tra religionem haec regula communius sta­ d) Villalobos, part. 2, tr. 13, diff. 3, hoc tuitur: Ea quantitas quae sufficit in furto ad dc furto in generali didt, quamvis citetur a constituendum peccatum mortale contra justi­ Salmant pro furto religiosorum. r ) Salmant, tr. 13, cap. 6, n. 54, pro magna tiam, sufficit etiam ad constituendum peccatum mortale contra religionem seu contra votum. interpolatione assignant « spatium unius men­ Sed auctores non conveniunt in determinanda sis vel dimidii ». Et ibi auctores citant; et re­ ca quantitate; alii volunt sumendam esse ma­ vera ita tenent Filliuccius, tr. 31, n. 244, de teriam absolute gravem, seclusis peculiaribus furto in generali ; Diana, part. 1, tr. 6, resoL 34, circumstantiis personae adversus quam com­ v. Dico 2, de furto religiosi. — Garcia vero, mittitur furtum; alii volunt materiam gravem loc. cit., diff. 4, dub. 2, n 4, statuit mensem relative ad monasterium ad quod pertinet reli­ unum; Antonius de Spiritu Sancto, Direct, re­ giosus; alii denique dicunt materiam gravem gular., tr.3, disp.4, n. 157, quindecim dies. Et eam esse quae, pro conditione in qua ex sua notandum est sententiam hanc locum habere, professione versatur religiosus, existimetur juxta dtatos auctores, in casu quo religiosus esse notabilis pretii ; et ita variare poterit se­ furatur comestibilia ad proprium usum. cundum majorem vel minorem austeritatem f) Eamdemque limitationem apponit Lugo disp. 3, n. 178. quam profitentur diversae religiones. nisi n-.a Uü0· ,ur.^jd(^c «.»«»bi­ lltt“ 468 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU Ratio, quia praesumitur tunc adesse tacita « titulo provenientia, in usus vanos, turlicentia praelatorum. ■ pes aut illicitos expendat, aut superflua, 26. - Quaeritur 4°. An religiosus, im­ « pretiosa et statum suum dedecentia penes potens ad restituendum aliquod debitum « se habeat: peccat et praelatus et subsuo monasterio, teneatur sibi subtrahere « ditus contra votum paupertatis; estque aliquod ex rebus sibi datis ad usum? « talis donatio seu alienatio irrita et resti Re!ipo4U« Affirmant Lugo, Bonacina “■>, etc. — « tutioni obnoxia. Navarrus, Silvester, Vaeoo cenetur sibe tubera· Negant vero Pellizzarius, Fagundez, Leo­ • lentia, Molina s, Azor, Lessius 8, San· here nece»· urium ut ne aJ, etc., et probabile putant Salmant. ’; « chez, Laymann. restituat « Quia praelatus non potest dare vequia minime praesumitur velle praelatus obligare subditum cum tanto incommodo. « niam majorem quam ipse habet: ipse « autem, cum non sit dominus, non potest Et vere est probabile, si res datae sint ad « bona suo arbitrio et inutiliter expenusum necessariae. 27. - Quaeritur 5°. An peccet religiosus, « dere, sed tantum in religionis necessi· si ad mutuum det sine licentia res sibi « tatem et utilitatem. — Vide cardinalem ad usum concessas ? « Lugo ’ ». CotumoAffirma: sed non graviter si tutus sit 30. - Super hoc puncto prima Quaestio *· damconce Xd UIQffl de restitutione a> ; ut tenent Laymann, est: An licentia a praelato data religioso peccat Sanchez, Peyrinus % quos sequitur Dia­ expendendi aliquid expresse ad usus illi­ na *, et de Alexandris ·. citos, de se invalida sit? hem, ab· Affirmant cum Busenbaum (hic), Na· » 28. - 6°. < Item peccas, si quid abscon•condent uc re» praelato • das, ut illud liberae dispositioni supevarius, Palaus, Sanchez, apud Croix8; et •ubducat. « rioris subducas. Nec procuratores, oeco· hoc absolute tenent Salmant.9 cum com­ Quid de « nomi,administratores, praelati inferiores muni, ut asserunt. Ratio, quia praelatus oeconomi·. « quidquam possunt expendere, contra non est dominus, sed simplex administra­ « quam regula ordinis, voluntas superio· tor bonorum monasterii. — Recte tamen « rum vel consuetudo postulat. Ratio, quia concedunt Salmant.10 cum Palao α·>, Sua­ « non sunt domini bonorum communium, rez "J, Azor a>, etc., validam esse licentiam « sed tantum administratores. — Lay- datam retinendi superflua sine notabili excessu; quia aliter res magnis scrupulis « mann 4, ex S. Thoma, etc. ». Licencia ιη· 29. - « 7°. Si praelatus permittat sub- esset obnoxia. honeste ex­ Alii do·, pendendi. « dito, ut bona ex quacunque causa aut At contra, Lugo 11 cum Lessio validis disp 3, n 168. — Pelli ., * tr. 4, csp. 2, n. 321. · DUB. IV. RELIGIOSO. Prioa κη· tmdiomniM probator ior - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. Azor b>, Tapia b>; et S. Antoninus , Tapia c) , etc., apud Croix tenent licentiam esse vali­ dam, quamvis illicitam. Si enim, inquiunt isti, superior licentiam daret ad emenda superflua, quis dicet emptionem esse inva­ lidam?— Idem censent Elbel ·, et Holz­ mann 3 cum Illsung, dicentes, religiosum qui habet superflua ex licentia, peccare quidem contra paupertatem (cum votum paupertatis obliget non solum ad acci­ piendum cum licentia, sed etiam ad non habendum superflua); sed non peccare contra justitiam, nec esse proprietarium, quando habet cum licentia, quae nullo jure habetur esse invalida, nisi vertat in grave damnum monasterii. Hanc sententiam non audeo omnino reprobare propter auctoritatem tantorum doctorum. Sed prima sententia mihi omni­ no arridet. Nam, ut ajunt Lessius *, Sal­ mant. ·, Roncaglia 8 et alii plurimi, supe­ rior non est dominus, nec aliam habet facultatem super bona monasterii, nisi in quantum canones et religio ei concedunt Sed non potest dici concedere ipsi facul­ tatem dandi licentiam ad usus illicitos vel 1 Lib. 4, n. 114. — · Part. 5, confer. 19, de voto Paaperi., 469 superfluos, neque sacros canones, cum ex iis contrarium eruatur (ut habetur ex clem /, de statu monachor., ubi expresse prohibentur omnia superflua); neque reli­ gionem, quae nunquam censetur id conce­ dere m exitium spirituale suorum filiorum. 31. - Secunda Quaestio est: An, cum St detur praelatus dat licentiam generalem reli- πΓΛ'7 «. gioso ad expendendam aliquam summam f*ndend' ad suum libitum, si iste illam eroget in usus turpes aut vanos, peccet contra vo­ tum paupertatis, et teneatur ad restitu­ tionem tam ipse quam accipiens? Prima sententia affirmat. Ratio, quia iahonevtc neque superior intendit tunc licentiam S"”' dare ad usus illicitos; neque ipse superior posset hanc licentiam concedere, cum is sit merus administrator. Ita Silvester, Pa­ laus, Molina, Sanchez, etc., apud Croix ·Λ Et hanc probabiliorem putant Salmant.’; et Lugo 8 vocat communem. Juxta autem hanc sententiam, dicunt * Sanchez, Pellizzarius, Molina, Rebellus, etc. quomodô cum Salmant.·, quod ille qui male accepit rem a religioso, jam bene satisfacit si ipsi religioso rem restituit; quia ponit rem in eodem statu in quo invenit. Modo — — n. 20, v. et di»p. 276, nam. 5. · Sanch., Dead., lib. 7, num. 666. — ■ De Praec. particul., nam. 601. · Ilis., tr 4, aip. 19, n. 30. — ’ Tr 13, cxp. 6, num. 65. — · De Jusi, et disp. 2, num. 207. — < Lib. 2, cap. 41, n. 78, v. Nono. — • Tr. 13, cap. 6, n. 85. — · Condi, mor., contil. 25, n. 4. — Jure. disp. 3, nam. 140. — Sanch., loc cit.. nam. 110. · SilveU., v. Religio VI, qu. 7, num. 1. · Rebel., part. 1, lib. 2, qu. 11, η. 9. » · Loc dt., v. Secundum. · Palaus, ., * Pelli tr. 4, cap. 2, nam. 341. - Molina. tr. 2, di»p. 520, tr. 16, ditp. 3, punct· 23, n. 5. - Molina, tr. 2, di»p. 140, nam. 106. permitteret.... Unde peccat regularis contra votum paupertatis, si in hujusmodi expen­ dat». — Azor pariter, loc. cit., qu. 5: « Reli­ giosos, inquit, nihil donare, legare, vendere posse, tametsi ad ipsorum luent usum tribu­ tum; et multo minus aliquid ludo, a quo pro­ hibentur religiosi, perdere; vel in alios usus inanes ac futiles, et maxime turpes et inho­ nestos, insumere. Quo fit ut ii qui talia a reli­ giosis accipiunt, ea restituere monasterio de­ beant · · — Carolus Tapia (Lugo enim et Croix infra citant per errorem Tab.: vide Sanchez, loc. cit . in Auth. Ingres^. . Ipso ingressu, cap. 3, n. 50, scribit tantum : · Licet autem religiosus possidens aliquid ad voluntatem abbatis, careat vitio proprietatis; non tamen excusatur a peccato tam ipse quam praelatus, concedens dispensationem absque rationabili causa ·. <) Auctores a Croix citati, pariter minus accurate adducuntur. — De Carolo Tapia, vide notam superiorem. — S. Antoninus autem, part 3, tit. 16, cap. 1, § 11. v. Tertio nota, dicit: « Quod si praelatus dispensat cum reli­ gioso in proprio, ut scilicet aliquid habeat et ad placitum illud distrahat, dissipet et disper­ dat ut sibi videtur, etiam in damnum mona­ sterii, non videtur posse excusari a peccato gravi et moruli, cum exponat ovem suam morti et damnificet monasterium, et usurpet [nota] potestatem quam non habet ». — Item Silvester, loc. cit.. v. Secundum, negat reli­ giosum posse eleemosynam dare ex eo quod sibi datur ad necessiutem, « nisi habeat licen­ tiam dandi, et tunc bene utatur; alias peccat, diip. 10, qu. 4, punct. 3, v. Tertio. — 1 Tr. 2, diip. 276, Fagund., Dead.. lib. 7, csp. 5, num. 35. · * Tr. 13, cap. 6, num. 5 et 7. — A or, * part. I, lib. 12, cap. 12, qu. 5, i. f. - n. 103. — Laym., lib. I, tr. 5, cap. 7, n. 4, v. Secundo. - • Lib. 2, cap. Il, η, 78, v. Nono. — Sanch., Dead., lib. 7, Sanch., Decal., lib. 7, cap. 19, num. 65. - · Part. 1, tr. 6, rctol 37. — · Cap. 4, § I, qu. 9. — < Loc. dt., n. 8 et 9. - cip. 19, n. 21. — Laym., lib. 4, tract. 5, cap. 7, η. 14. — ’ De Just et Jure, disp. 3. η. 131. — JVavar., loc. dL - 5. Thorn., 2· 2··, qu. 32, art. 8, — Navor., de Regular., Palaui, tr. 16, di»p. 3. punct 23, n. 4. — Sanch., loc. dt. · comment 2, η. 21, v. Septimo. — SilvesL, v Relido VI. qu 7, v. Secundum et v. Quartum. — Valent., in 2·· 2’*, • Lib, 4, n 114. — · Tr. 13, cap 6, n. 82. ~ w Loc. dt, n. 83. — 11 Loc. dt, n. 137. 26. - a) Bonacina male citatur a Salmant. votum, religiosum qui absque licentia prae­ Hi enim loquuntur de casu quo religiosus lati aliquid mutuo dat; sed subdit censeri reditus non habeat; sed Bonacina, de Restit., adesse tacitam licentiam, quando res commo­ disp. 2, qu. 10, punct. 3, n. 7, obligat ad resti­ datur < personae de qua certum est quod eam tutionem religiosum qui proprios (ex superio­ restituet». rum licentia) reditus habet. — Similiter in con­ 30. - <·) Salmant. hoc utique assertum traria sententia, Alphonsus de Leone male habent aliaque simul ponunt, deinde dicunt. citatur a Salmant., cum ipse, de Offic. confess., ■ Haec fere omnia docent.... Pal..., Azor..., recoli 11, n. 292, ad restitutionem astringat Suar. · At nec Palaus, tr. 16, disp. 3. punct. 21, religiosum qui reditus habet; eum vero qui n. 3; neque Azor, part. 1 lib 12, cap. 12, non habet, negat teneri, « nisi inducere eum, qu. 5; nec Suarez, tr. 7, lib. 8, cap. 12, a n. 4, cui donavit, ut restituat·. hoc asserunt. 27. - ‘J Laymann, loc cit., praetermittit b) Auctores isti non recte citantur a Lugo conditionem hanc. (ex Sanchez). — Le.·.dus enim, loc. cit., n. 78, b) Laurentius de Peyrinis, tom. 1, qu. 2, v. Notio, scribit: < Non potest expendere in cap. 2, % 5, dicit peccare contra paupertatis res illicitas aut vanas, etiamsi superior id ei et tenetur restituere monasterio recipiens ex turpi causa ». — Turrecremau, in can.Hon dicatis, caus 12, qu. 1, ad 2, n 4 et 5, loqui­ tur de eo quocum sine causa rationabili dispen­ satur «circa usum rei alicujus », quem sane negat esse proprieurium; et in explicatione id intelligit non quidem de re expendenda, sed de re habenda et relinenda. Hinc vides istos auctores favere sententiae quae S. Al­ phonse arridet, nedum eam impugnent. 31. - Croix, lib. 4, n. 114, non ciut pro praesenti casu Molina, nec Palaum, nec Sil vestrum, quamvis dc eo tractent isti auctores. λ * 470 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. ipse (excipiunt Salmant. * cum citatis DD.) non timeat religiosum re illa abusurum. Secunda tamen sententia contradicit. d«a< hanc tenent de Alexandras8 cum BorVlOWt non VO· n>® dono; Suarez V, Bailez, Lopez % Hurtadus, Medina, Pellizzarius, Rcbellus, Sa­ las c>, etc., apud Salmant.8; probabilemque hanc vocant Lugo 4, Diana, Sayrus, Machado, etc. — Et huic adhaeret Croix dicens non obstare quod superior non sit dominus. Nam respondet cum Rebello O, saltem monasterium esse dominum, ut possit disponere de bonis suis ad omnes usus: et saepe praesumi, monasterium consentire quod subditi expendant in qui­ busvis usibus maluerint, id quod genera­ liter est eis concessum ad expendendum, ne periclitetur fama subditi aut superio­ ris, ut dicit Rebellus. Deinde dicit Lugo quod, licet superior sit simplex administrator, nullo jure ta­ men scitur suam potestatem esse restri­ ctam ad solos usus licitos concedendos 'J. — Et, ut dicunt Bailez />, Lopez f), Re­ bellus f) et Salas/·1, apud Lugo/>(et hoc ipse non putat improbabile), non est cen­ sendum quod superior dans licentiam earn limitet tantum ad usus licitos; quia ipse dando licentiam generalem, vult et potest tollere impedimentum quod subditus ha­ bet ex licentiae defectu ad expendendum Pari modo ac si Pontifex dispenset cum consanguineis ad matrimonium, non so­ lum dispensat ad actum conjugii; sed tollit malitiam incestus, etiam quoad copulam illicitam (ut tenent Lugo’; et Sanchez ' cum Medina Gutierrez Manuele *>, Ledesma O, Llamas «J, etc. Modo episco­ pus cui commissa est dispensatio jam dis pensarit, ut verius dicit Sanchez ’, contra Majorem h> et Gallego apud O Croix). Item, si Papa dispenset ad carnes in quadra­ gesima cum aliquo, si iste comedet carnes nocivas, peccabit utique ex intemperantia; sed non contra praeceptum jejunii, quod per dispensationem jam sublatum est. (Sed quoad hoc obstat decretum J> Cle­ mentis XI relatum in Tractat, de Jejunio, Lib. III, n. 1015, v. Quaer. hic). — Ita loquitur Lugo · cum aliis, ut supra. 1 Tr. 13, cap. 6, n. 106. — 1 Cap.4 * % 4, qu. 9. - Bordon., Ctav., lib. 11, cap. 12, num. 15, v. 1,— Machado, Perfeto Relig. paupere, reform., cap. 17, η. 20. · Bafiea, in 2‘* 2··, confessor, Hb. 5, pari. 2, tr. 1, docum. 11, n. 3. — 1 Lib 4, qu. 62, art. 5, dub. 5, concl.3. · TAovr. Hurtad., Résolut, num. 114. — Rebell., lib. 12, qu. 4, num. 6 — Lugo, diip. 3. mor., tr. 8, cap. 8, a num. 880. Barihol. Medina, Sum., num. 138. — · Loc. cit., num. 133. — ’ Dc Matr., lib. 7, lib. 1, cap. 14, § 29, reg. 4. - Pellie., tr. 4, cap. 2, n. 347. - diip. 67, num. 8 ct 9, — · Loc. dt., num. 9. — Gallego, Rebell., lib. 12, qu. 4. num. 6. · · Loc. dL, num. 84, — de Cognât, spirit., cap. 24, η. 17, v. Tertio. — * Loc. dt.. 4 Ditp. 3, n. 142, — Diana, part. 3. tr. 2, rewl. 98. — Sayr,, num. 133. b> Suarez male citatur a Salmant.; nam, tr. 7, lib. 8, cap. 11, n. 16, de veritate hujus sententiae dubitat; et aperte ei contradicit cap. 15, η. 10 et 11. Tenet igitur eamdem sententiam quam S. Alphonsus, nedum ei sit contrarius. c> Ludovicus Lopez, de Contract., lib. 2, cap. 40, v. A»i autem religiosus; Salas, de Contract., de Ludo, dub. 21, n. 4, opinantur hanc sententiam esse probabilem. d) Rebellus non satis recte hic a Croix citatur; etenim, loc. cit., non dicit monaste­ rium esse dominum; attamen tenet expresse quae sequuntur. f) Nisi tamen conventui aliquod detrimen­ tum accrescat; quod Lugo negat regulariter eo casu accidere. f) Bahez, in 2a,n 2 * r, qu. 62, art. 5, dub 5, concl.3, v. Advertendum ; Ludov. Lopez, de Contractibus, lib. 2, cap. 40, v. An autem religiosus; Rcbellus, loc. cit., n 6; Salas, de Ludo, dub. 21, n. 4 et 5, negant eo casu re­ ligiosum et ab eo accipientem ad restitutionem teneri; explicationem vero hic datam solus Lugo, loc. cit., η. 142, proponit. Bartholomaeus Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, § 18; Gutierrez, Canon, quaest., lib. 1, cap. 23, n. 3; Manuel Rodriguez, Sum., part. 1, cap. 207, n. 3, cond. 2 ; Petrus de Ledesma, de Matrim., qu. 55, art. 3, dub. 5; Llamas, Method., part. 3, cap. 8, § 19, a San­ chez pro hac sententia allegantur, quando impedimentum lege generali tollitur. — Ro­ driguez tamen, cap. 236, n. 7, idem tenet, casu quo impedimentum speciali dispensa­ tione tollitur. h) Scilicet Major, in 4, dist. 40, qu. 2, v. Secundo principaliter, propos. 8, negat par­ ticularem dispensationem tollere rationem in­ cestus; secus vero fore affirmat, si impedimen­ tum per legem generalem ablatum fuerit. ' Croix, lib. 6, part. 3, n. 925, non citat Gallego, sed Gobat tractantem, tr. 9, n. 630, dc aliquo qui, postquam impetrata est com­ missio, scd antequam commissarius dispenset, carnalitcr cognovit eam quacum ligatus erat impedimento consanguinitatis; et hunc dicit n. 631, peccasse peccato incestus. — Gallego tamen id tenet quod S. Alphonsus ipsi tribuit '■ Sed vide dicto ». 1015, S. Alphonsum k) DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. Scd, his non obstantibus, quamvis hanc 7iïa»m sententiam non audeam reprobare, pri­ mani amplector: cum non satis mihi pro­ betur quod superior hanc facultatem ha­ beat dandi licentiam, neque specialem, neque generalem, ad usus illicitos (prout dixi mox in prima Quaest., n. 30); aut quod monasterium in hujusmodi licentias consentiat in tantum detrimentum ani­ marum suorum subditorum. Acnp.trConcedunt vero Salmant.1 cum Palao «cuMtura et alus, excusari a restitutione eum qui .Mutui'". pfo usu turpj rem accepjt a religioso, s. Doctot quando honor religionis vel religiosi alias periclitaretur; aut si v. g., cum mulier ob turpem causam aliquid accepit a reli­ gioso, iste mutet animum, et intendat do­ nare gratis, quia mulier est pauper, vel ne damnum in fama patiatur : tunc enim jam in usum honestum impenderet. Et hinc, quando mulier talem consensum religiosi rationabiliter praesumere potest, saltem ex hoc capite facile excusabitur. — Ita Salmant. ’. 32. - Tertia Quaestio est: An possit superior licentiam subdito praebere, ut aliquam summam ludo exponat? Lictnu» Certum est quod potest si summa sit Qodîcum modica: in quo casu subditus potest uti 1 '° licentia etiam tacita sive praesumpta “λ Lessius, Molina, Azor, etc., cum Sal­ mant. ·. — Quoad quantitatem autem, alii dicunt posse religiosum exponere quan­ tum posset liberaliter donare; alii dicunt quatuor vel quinque aureos, pro centum quotannis ad usum sibi concessis. 1 Tr. 13, cup. 6, n. 86. - Palaus, tr. 16, di*p. 3. punct. 23» 471 Ludus autem debet esse lidtus; non illicitus, prout est ludus alearum, taxillo­ rum et omnes ludi mere fortuiti. Ex Tridentino ‘. — Caeterum in aliqua religione permittitur ex consuetudine, ludere mo­ dicam summam chartis lusoriis, ut Sal­ mant. 4 cum Peyrino b>, Dicastillo, etc — Vide dicta de Ludo, Lib. III, n 873. Dubium est: an possit superior valide dare licentiam particularem exponendi ludo magnam summam ? Affirmant Lessius4, cum Hurtado, Sai>cm . . . . xu altos, las et Amico, apud Salmant.1 ; quia quae- exponendi cumque licentia ad ineundum contractum •ummam. per se quidem justum de se valida est — Sed negant verius Salmant ’ cum Sanverm, chez, Ledesma, Dicastillo, Villalobos; ne*”or quia, ut dicunt, simplex administrator, qualis est superior conventus, non potest licentiam concedere tales ineundi con­ tractus, proprios tantum dominorum, qui pro suo arbitrio res suas prodigere pos­ sunt. Quid vero dicendum, si licentia sit generaliter data ? — Haec quaestio com­ prehenditur sub Quaestione secunda, ut supra (m. 31) jam allata, quam relegere potes. An vero religiosus possit ludo plus lucrari quam perdere ? — Vide dicta Lib. III, n. 874. 33. - Quarta Quaestio est : An licentia petita, sed indebite negata, excuset a transgressione voti paupertatis ? Resp. non excusare. — Nisi periculum gravis damni sit in mora: tunc enim num. 5. — · Tr. 13, cap 6, num. 86. — Less., hb. 2, cap. 26, num. 866. Salas, de Ludo. dub. 21. num 4. · Amicus, torn. 5, disp. 28. num. 35. · ’ Tr. 13, cap. 6, num. %. — η. 37, i. f. - Molina, tr. 2, di»p. 520, η. 1. · Asor, part. 3, ■ Loc. cit. · Santh., Decal., lib. 7, cap. 19. num. SO. · lib. 5, CAp. 26, qu. 8. · · Loc. cit., n 94. — · Scsa. 22, de Petr. dr Ledesma, Sum., part. 2, tract. 31, cap. 2. poet reform., cap. 1. — · Tr. 13, cap. 6, num. %. · Dicast., dc Juit., tr. 18, di«p. 2, dub 2, nam. 22. — · Lib. 2, cap. 26. cond. 10, ▼. Utrum turo rcUfiosus, · DicasL, loc. cit , num. 32. — 7>cm. Murtad., Reaol. mor., tr. 8, cap. 8, negantem decretum istud habere vim univer­ salem; vide etiam notam d ad cit. n. 1015. 32. - «J Lessius clare innuit sufficere eo casu licentiam praesumptam. Scribit enim loc. cil., n. 37. i. f.x « Filiumfamilias qui a parente sustentatur in aula vel universitate, posse particulam aliquam summae sustenta­ tioni destinatae ludo honesto insumere, quia ad alimenta pertinet etiam honesta recreatio aetati et statui conveniens, ct aequalibus pas sim concessa, sine qua non posset decore ct disp. 4. dub. 6, num. 40 ct 41. · Villal., part. 2, tract. 28, diff. 5, nom, 9. libere cum sociis versari. Idem sentit Navar­ rus de religioso qui versatur in studiis im­ pensis sui abbatis, vel in negotiis monasterii foris: modo tamen id honestae recreationis causa laciat ». Et jam, cap. 18, n. 85, scripse­ rat: «Qui versantur extra monasterium in studiis, possunt facere eleemosynas atiasque expensas minutas quas usus receptus habet, quia censetur superioris adesse consensus, nisi constet de contrario». Laurentius de Peyrinis, torn. 1, qu 2, LIB. IV. — CAP. I. DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI DE STATU RELIGIOSO. praesumitur adessse consensum superio­ Negant communiter doctores quoad s-·' *-. Totlcum ris majoris; et si iste tunc etiam licentiam substantiam; affirmant vero quoad mo­ todi&f Abfcfir* neget, potest aliquando prudenter judi­ dum. Talis autem consuetudo justa prae­ cari, legem sive votum in tanto discri­ sumitur, quando ipsa passim practicatur S et de Alexan­ respicere necessitates, non dignitates per­ «openoredy i · i e i c( dris tunc videndum in quanam disposi­ sonarum neque proprium commodum; ut oon ronce# · tione sit superior. — Nam si praesumitur Peyrinuse> cum de Alexandris’. quod ipse licentiam omnino revocaret, Potest abbatissa in rebus modicis con- Oru tunc licentia non valet. Secus autem di­ tractus per se inire; sed in gravioribus cendum, si praesumitur praelatus non requiritur consensus capituli, ex cap. Ea velle revocare, licet ab initio licentiam noscitur, de his quae fiunt a praei. b>, negasset si rem scivisset. — In dubio praesertim si recipiantur pecuniae ad mu­ autem praesumitur pro validitate actus, tuum, quae postea non applicentur in uti­ id est licentiae datae; intellige, si non litatem monasterii: aliter enim monaste­ possit superior adiri. rium non remahet obligatum; ut Tapia, 35. - Sexta Quaestio est: An votum Bordonus, de Alexandris ,0. — Interve­ paupertatis possit per consuetudinem ab­ niente tamen consensu abbatissae et ca­ rogari? pituli, saltem quoad majorem partem voLicenti* indebite ne* Cata, per m: non excu* f > » 1 J ■< 9 •i··» r 1 Tr. 16, diip 3, punct. 23, num 10. — · De Praec. Sanch., Decal., lib. 7. cap. 19, num. 42 et 44. — · Cap. II. partirai., n. 610. — ■ Cap. 4, $ 3, qu. 6. — < I· 2·«, qu. 96, $ 1, qu. 23. — * Loc. cit , qu. 13. — Carol art. 6, corp. — Holxm., loc. cit. · Palans, loc dt. — · Loc. thent. Jngrcxit, v, Sua, cap. 18, n. 9. · Bordon., Vanar, dL, qu. 7, — « Cap. 4, $ 1, qu. 16. — » Cap. Il, § 1, qu. 11 resol. S3, qu. 8, n. 49. « ’· Loc. cit-. qu. 16. · cap. 2, § 7, i. f., ad consuetudinem non al­ Tapia, in au- 36. - Λ> Laurentius de Peyrinis, torn. 2, ludit; concordat nihilominus, dicens religiosos qu. /, cap. 7, n. 2, dicit abbatissam, haud posse etiam chartis lusoriis ludere ob hone­ secus ac praelatum, non in sui ipsius, sed in stam causam, < modo non adsit scandalum subditarum utilitatem et commodum consti­ nec praeceptum religionis in contrarium ». tutam esse. 34. - a) Molina, /r. 2, disp. 209, n. 2 et 3, Cap. Ea noscitur, de his quae fiunt a de casu simili loquitur, sdlicet de eo qui ali­ praei., hic dtatur a Cajet, de Alexandris, quid gratuito alicui donat, ob causam existi­ qu. /4; sed negat Lancum validam esse prae­ matam at non subsistentem. sentationem a praelato factam, nisi facta sit calium, monasterium debet stare contra­ ctui, ex cap. 2, de ord. cognit. An autem valeat remissio debiti aut renuntiatio legati, facta ab abbatissa et capitulo? Cuca re· Affirmant probabiliter, justa causa in­ Binion em ei re* tercedente, Sanchez d>, Lugo d>, etc., apud XlCUâtiOICS kfiti de Alexandris. — Sed non minus proba­ biliter ipse de Alexandris 1 cum Bonacina e>, Molina % etc., negant; quia non possunt moniales laedere monasterium, quod jam acquisivit jus ad rem. Et ideo Ci/α alie* dicunt f) non posse abbatissam et capitu­ uricnei. lum alienare bona immobilia monasterii (sive mobilia pretiosa quae servari pos­ sunt); neque ea locare ultra triennium; neque transigere super bonis jam mona­ sterio incorporatis, nisi res sit litigiosa vel praejudicialis; neque illa oppignerare, nisi urgeat necessitas et non sit tempus adeundi S. Congregationem; neque super iis imponere censum sive hypothecam (de Alexandris 2 cum Novario <4 Qua* ranta ’ et aliis); neque recipere pecunias ad cambium cum solutione lucri cessantis (ex decreto S. Congr. 8); neque alienare VI VOTORUM. 473 greges, vel boves ad culturam agrorum monasterii necessarios; bene vero fructus gregum. Suarez *>, de Alexandris4. Excipitur tamen, si res non excedat valorem viginti quinque scutorum mone­ tae Romanae, et alienatio sit in evidentem utilitatem monasterii; vel si res sit mona­ sterio inutilis. — Vide alia apud de Ale­ xandris * Potest etiam abbatissa instituere bene­ ne fici a et ficia et capellanias conferre, quoad titu­ capellanùiK lum tantum et possessionem: non autem quoad potestatem ecclesiasticam; ut Gon­ zalez, Felinus, etc., cum de Alexandris ·. — Ita etiam, licet non possit ipsa clericos suos suspendere, potest tamen ab eis au­ ferre titulum et possessionem beneficio­ rum : qua ablatione posita, censetur Papa auferre etiam jus spirituale. Ita de Ale­ xandris cum Pasqualigo. — Potest etiam abbatissa cum justa causa amovere capellanum, adhuc invito patrono. Vide 1 De Alexandris O. 37. - « Resp. 11°. Religiosus voto Ca· Votum ca­ stitati* ad « stitatis obligatur, ut abstineat se ab quid obli< omni voluntaria delectatione venerea, Dc Alcxand.,cAp.\\,$ l.qu.17.—1 Loc. cit. — · Cap. 11, dt., qu. 18 et 19. — Hicronym. Gofualcx, in re< 8 Can- § 1, qu. 18. - · S. Congr. Conci!., 21 Man. 1626, apud de cellar., clow. 22, num. IL - Fclin., in cap. Dilecta Alia, Alexandr., loc. cit.; cfr. Peyrin., de Privll. regular., in de nutjorit. et obedient., num. 1. · · Cap. 11, $ I, qu. 8, — tom.4, in const.o Bened. XII, n. 25; cfr. etiam pro alia «imih declar. Pal- Cajetan. dt Alcxand., loc dt., qu. 9 · Pa±jualigo, Obser­ vat. in Lauretum de Franchi#, n 741. — ’ Cap. I!, $ 1, lottini, v. Regulares, § 3, num. 96. — 4 Loc. cit. — » Loc qu. 9, v. C conit. 8 Urbani VIII, num. 2; Petra, etiam de consensu capituli aut majoris ejus partis. () Ex cap. Cum dilectus, de ord. cognit., seu rectius ex Glossa in diet, cap., quae, ad v. Ipsius dolum, dicit dolum abbatis, cui totus conventus consenserit, ecclesiae nocere. dl Sanchez et Lugo citantur utique a Cajetano de Alexandris pro debiti remissione; et revera Sanchez, loc. cit., η. 109; Lugo, disp. 3, n. 168, loquuntur de restitutionis con­ donatione propter male expensa a religioso; quam a superiore fieri posse dicunt, quando praelatus summam illam donare potest cx re­ bus conventus,ct adest justa condonandi causa. ') Bonacina male citatur a Cajetano de Ale­ xandris; nam in Tract, var., disp. 2, punct. 2, n.33, Bonacina asserit probabilius sibi videri, praelatum posse valide legatum ecclesiae re­ lictum repudiare, non servata solemnitate re­ quisita ad bonorum Ecclesiae alienationem; peccare tamen contra justitiam. — Molina pariter a de Alexandris non citatur ad rem; siquidem, tr. 2, disp. 368, n. 12, quaerit de legati repudiatione < absque solemnitate et consensu capituli ». f) Scilicet de Alexandris et alii quidam auctores quos ipse dut; sed qui non reterun­ tur hic a S. Alphonse. Novarius et QuaranU dtantur a Caje­ ta no de Alexandris pro ultimo asserto de cen­ sus aut hypothecae impositione; quod utique habent Novarius in Singular. juris canon , conci 23; QuaranU, Sum. Bullarii,v. Alie­ natio rerum Ecclesiae, n. 17, loquentes dc re­ bus Ecclesiae in generali. Addo tamen No varium videri ex errore citatum; siquidem de Alexandris eum dut cx Ventriglia, v. Alie­ natio, § 2, n. 7, ubi reperitur Navarrus, non Novarius. - Navarrus autem idem tenet ac auctores citati, in suo Comment. de Alienat, rerum eccl., n. 1 et n. 2 h> Suarez, de Relig., tr. 3, lib. 2, cap. 27, n. 18, negat posse alienari absque Sedis Apo stolicae consensu gregem integrum ovium aut similium rerum se moventium, quae fru­ ctiferae sunt, et immobilibus bonis communi aestimatione aequiparantur ». tf S Alphonsus in hoc tractatu non distin­ guit votum solemne a simplici voto pauper· tatis; hodie tamen omnino facienda est ista 474 «interna et externa: proindeque si quis « contra castitatem peccet, duo peccata « admittit, luxuriae et sacrilegii. Lessius « et Laymann 1 ». — [Et probabilissime peccat etiam contra bonum commune, si periculum sit quod per suum peccatum religio infametur. Salmant. * cum Pellizzario, Diana a>, etc.]. ciAucuM. Ad majorem autem tutelam castitatis introducta est clausura, non solum mo­ nialium, sed etiam religiosorum, qui non possunt e monasterio egredi sine licentia superioris. Ita ex constitutione Clemen­ tis VIII quae incipit: Nullus, etc. (apud Cherubini ’), ubi sic habetur: Nullus e conventu egredi audeat, nisi ex causa et Lfss., lib. 2.cap. 41, dub. 9, n.77. — » Lib. 4, tr.5, cap. 8, n. 1. —1 Tr. 15, dc Sutu religio *., DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. LFB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. cap. 6, n. 26. · Pcllioiar., cum socio, licentiaque singulis vicibus im­ petrata... a superiore: qui non aliter eam concedat, nisi causa probata, sociumque exituro adjungat, non petentis rogatu, sed arbitrio suo, neque eumdern saepius. Licen­ tiae vero generales exeundi nulli omnino concedantur. Sed hic quaeritur quale peccatum sit egredi sine licentia. Communiter doctores (ut ait Sporer ‘ Erf· cum Pellizzario, Lezana, etc.) dicunt ex «p7, 'r " coniti t. 242, data 25 Julii 1600, pro ord. Servorum B. Μ. V„ § 12. — 1 Supplcm. dccal., cap. 2, n. 158. · Prilie., tr.5, cap.6, n. 10. - Lrsana, Sum., tom. 1, cap. 16, n. 2. — · Jub can., tr. 4, cap. 3, num. 64. — * Bullar. Rom., lom. 3, conn. 60 Clement. VIII; habetur etinm in Bullar. Rom. Mainardi, lib. 3. tit. 35, dc Statu monachor., § 2, n. 69. — « Loc. dt. distinctio, quoad validitatem et quoad liceitatem actuum. Professus Igitur votorum solemnium, quemcumque actum ponat circa proprietatem vel usum bonorum temporalium, illicite et in­ valide ponit (seclusis actibus quos, iniquitate temporum compulsa, Sedes Apostolica con­ cessit). Est enim omnino incapax dominii in­ di vidualis: venditionis, emptionis, permutatio­ nis, mutui, commodati, donationis inter vivos vel mortis causa, etc. Et si quid legato, hae­ reditate, dono, stipendio, etc. acquirit, id non sibi, sed monasterio acquirit. Potest tamen, teste S. Alphonso, n. 20, non acceptare dona (salvo paupertatis voto), non tamen renuntiare legatis, quae jure monasterio acquiruntur. Denique, si propria auctoritate disponat de bonis a se ante professionem communitati allatis, aut postea a se, sed communitati acqui­ sitis, peccat non solum contra votum pauper­ tatis, sed etiam contra justitiam. Professus autem votorum simplicium reti­ nere potest dominium directum omnium bo­ norum quae ante professionem legitime pos­ sidebat, ac insuper valide sibi acquirere ac retinere eamdem nudam proprietatem bono­ rum, quae post professionem dono, legato, successione haereditaria, accessione alioque jure, non quidem intuitu religionis, cujus est membrum, sed intuitu ipsius personae illi obvenire potuerint. Illicite tamen, ratione voti, accipit vel administrat, vel de eis dispo­ nit, si contra praescriptum regulae propriae, vel sine venia superiorum agaL Praeterea valide et licite, ex parte voti, potest non acce­ ptare dona, vel renuntiare legatis sibi perso­ naliter relictis. Sed nequit, pariter ac profes­ sus voti solemnis, renuntiare stipendio operis praestiti, neque disponere de iis quae propria industria aut labore comparaverit, ut sunt stipendia, eleemosynae pro ministeriis, con­ cionibus, fructus ex lectionibus, libris, etc. Haec enim omnia, non religioso, sed mona­ sterio sunt acquisita. 37. - °) Diana, part. 3, tr. 2, resol. 69, absolute tenet peccatum contra castitatem in religioso esse contra bonum commune, nisi peccatum istud semel aut bis tantum admit­ tatur. *>) Auctores a Sporer allegantur pro sen­ tentia quae in generali asserit violationem clausurae esse per se veniale tantum, secluso scilicet contemptu et praecepto superioris Quod profecto tenent Navarrus, Comment. 4, de RcguL, n. 35 ; Barbosa, in Trid., sess. 25, de regular., cap. 4, η. 3; Miranda, Man., tom. 1, qu. 32, art. 2, concl. 2. — Navarrus tamen ct Miranda addunt mortale etiam esse, quoties fit cum notabili scandalo vel damno monasterii. — Pellizzarius vero, loc. cit., n. 11, dicit futurum esse veniale, quando « duo reli­ giosi per communem januam sine licentia exirent modo solito, paulo post redituri »: mortale vero fore, « si fugiat occulte vel quasi violenter, invito praelato ad vagandum per aliquod tempus, idque etsi tempus non sit valde diuturnum, ct vagatio non sit ad pec­ candum mortaliter, maxime si id fiat cum scandalo ac infamia sive religiosi sive reli­ gionis, quae gigni solent ex tali fuga ». — Denique Lezana, v. Clausura, citat, a Sporer, id non habet; sed in Sum., tom. 1, cap. 16, η. 2, ait: Religiosus « ex suo monasterio sine licentia superioris egrediens, graviter peccat ct saepius mortaliter, nisi parvitas materiae egressus solum inducat culpam venialem ». Et n. 3: * Maxime, inquit, hoc verum est, lo­ quendo de egressu nocturno a monasterio Votam obe tatiae. Ad qoid obhr< QaantA prAtcepti oWpttfo. Barbosa b>, Miranda *>, Pellizzario b> Le­ *-' zana et communi, contra Suarez £>, non peccare graviter religiosum semel vel ite­ rum exeuntem de die sine licentia: nisi hoc agat ex contemptu vel cum scandalo. Secus vero dicendum de nocturno et fur­ tivo egressu. Quoad excommunicationem autem ob violationem clausurae regularium vel mo­ nialium, vide dicenda de Censur., Lib. VII, ex m. 221. 38. - « Resp. 111°. Religiosus, ex voto « Obedientiae, obligatur ad omnia quae « superior praecipit secundum regulas et «constitutiones ordinis, sive directe et « expresse, sive indirecte et implicite. Et « quidem, si praecipiat in virtute sanctae « obedientiae, in nomine Domini nostri • Jesu Christi, vel simili forma, tenetur « obedire sub mortali, quia intendit obii« gare quantum potest; sub veniali autem, « si alia forma utatur, vel sub nullo: quod • consuetudo in Societate Jesu approbavit « — Vide S. Thomam ‘, Silvestrum, San« chez ’, Lessium a, Laymann * ». Notandum quod, nisi praelatus man­ datum explicet, v. gr. dicens: Jubeo prae­ cipio etc., subditus non tenetur obedire. Ita Salmant.5 cum Suarez, Pellizzario, etc. — Et, dicente praelato: Jubeo, praeci­ pio, etc., nec etiam tenetur subditus obe­ dire sub gravi, ut docent Sanchez * cum Medina, Vasquez, Suarez; et de Alexan 475 dris ’; — nisi addatur : In nomine Domini Jesu Christi, vel: m virtute obedientiae; vel nisi addatur poena excommunicatio­ nis, non solum ferendae, sed etiam latae sententiae; ut dicunt Navarrus, Vasquez et alii, cum de Alexandris·. 39. - « Porro, quae indirecte pertinent « ad regulam, Silvester et quidam alii « ampliant ad illa quae faciunt ad plenio« rem ejus observationem. — Sanchez • tamen arctat ad res valde necessarias, « sine quibus regula commode servari ne« quit; alioqui enim superior quasvis cor« poris macerationes praecipere posset : • ordinantur enim ad pleniorem observa« tionemregulae,—Laymann’,Lessius’°». 40. - « Unde resolves : « 1°. Non tenetur subditus obedire in « iis quae sunt, vel contra regulam (nisi « superior in ea possit dispensare, et legi• tima causa dispensandi subsit) ». [Hinc constandum est, praelatum dispensasse sine causa, ut non tenearis obedire ; prout Salmant11 cum Pellizzario ·>, Peyrino et communi]; — « vel supra regulam, ut « essent magnae macerationes (nisi in poe« nam, vel ad obligationem votorum neces«sariae),vel ut acceptet episcopatum ». [Ita Salmant.u cum communi Vel ut ac­ ceptet beneficium curatum aut simplex (Salmant.1·); vel ut eat ad infideles cum manifesto periculo vitae aut servitutis (Salmant.14 cum aliis). Tenetur tamen ac— ’ Cap. 6. § I, qu. 13 et 14. — Ataw . 1 2· 2". qu. 101. - Silv.it, v. Rtlifie IV, qu. 6. 1 Decui., lib. 6. cap. 1, a n. 5. — · Lib. 2, cap. 4L dub. 9. loc. ciL, n. 11 num. 74. v. Tortio. — · Lib. 4, tr. 5. cap. 9, n. 1 et »eqq. 1 Tr. 15. cap. 6, num. 47. - Suar., de Rclig., tr. 7. hb. 10. n. 40 et seqq. · · Cap. 6, $ 1, 9«· H· — SïA]. « Diana 3 « ipsa intendit, se obligare censetur. Proin· « et alii sex; — vel infra regulam, scili- « deque Carthusianus v. gr. carnes edens, « cet vana (nisi praecipiat ex causa quae « vel Franciscanus feria sexta non jejunans, « sit secundum regulam, v. gr. ut obedien- « et contra obedientiam et contra tempe« tia exerceatur). — Nec refert quod regu- « rantiam peccat. — S. Thomas Va< lae jubeant in omnibus obedire; id enim « lentia, Sanchez®, Vasquez, Rodriguez *-', « non de obligatione voti, sed obedientiae « Laymann ‘°, fcseobar, etc. ». «perfectione intelligitur. — Ita Suarez, 42. Si regula sub peccato non Seen « Sanchez 4 et Laymann · ». « obligat, transgressor illius non peccat MO ftpJi An autem religiosus teneatur obedire « contra votum obedientiae. Ratio, quia HOB fill praelato praecipienti quod assistat infir­ « talis regula non continet proprie praemis infectis morbo contagioso? « ceptum ; sed tantum est ordinatio seu Resp. Affirmative, si infirmi sunt reli­ « monitum obligans tantum ad poenam, si giosi ejusdem sui monasterii vel ordinis; « imponatur.— S.Thomas,Laymann",etc. quia hoc pertinet ad bonum commune « Hinc nec transgressio illius ex ratio- jw-r ipsius communitatis, ut ipsi inter se invi­ « nabili causa et bono fine, seu ex motivo tcem sibi subveniant Secus, si infirmi « virtutis facta (v. gr., si extra tempora taB sunt extranei: nisi deesset qui ipsis Sacra­ « loquatur cum socio ut moestum consomenta necessaria ministraret; quia tunc « letur), est peccatum. — Erit tamen ve- e, ··,. debent postponere vitam temporalem sa­ « niale, si ex negligentia, torpore animi luti spirituali proximorum «Λ — Ita San­ « aliove inordinato affectu fiat: (Ita S. Tho­ chez ·, Palaus ’, Elbel *>; et Sporer · cum mas ** , Sanchez 13 ; et Laymann14 cum Vas­ Cajetano Lezana, Rodriguez et com­ quez et Valentia] « quem ut plurimum muni. «concurrere, adeoque raro omni culpa 41. - « 2°. Si regula ordinis sub peccato « vacare, putant Valentia, Sanchez et « obliget, ajus transgressio est contra vo« Suarez. — Qui addunt, quod si quis fre« Praece­ ptam ser­ viendi pe­ ste infecti·, quando obliget. un > * Quando non obliget 3°. f), 1 Tr. 15, cap. 6, n. 79. —1 Cap. 6, % 1, qu. 10. — · Part. 6, n. 16. — w Lib. 4, tr. 5, cap. 9, n. 6. — Escob., Compend., tr. 8, retol. 33. — Suar., tr. 7, hb. 10, cap. 8, num. 5. — tr. 6, cxAm. 7, num. 61, v. Ordinis recula (al., cap. 3, ♦ Decal., lib. 6, cap. 2, n. 15 et 16. — · Lib. 4. tr. 5, cap. 9, num. 66.) — S. Thom., 2 * 2··, qu. 186, art. 9, ad 1 et 2.— n. 2. — 4 Decal., lib. 6, cap. 2, a n. 56. — ’ Tract. 16, diwp. 4, Loc. dt., n. 7. - « Loc. cit., ad 1. - u Decal., lib. 6, punct. 4, n. 7. — ■ Suppl. decal., cap. 2, n. 163. · Leaana, Sum., tom. I, cap. 4, num. 19. · Rodri^., Quaesl. rcgul, cap. 4, n. 14 et 15. — 14 Lib. 4, tr. 5, cap. 9, n. 8 et 9. · tom. 3, qa. 31, art. 3 et «eqq. — Valent., in 2 · * 2··, di»p. 10, Vasq., m 1· * 2·· 2··, disp 2··, disp. 158, cap. 3, num. 16. Valent., in 10, qu. 4, punct. 5, v. L — Valent., loc. cit., qu. 4, punct. 5, v. Hate a tier Ho. — » Loc. cit., cap. 1, a n. 5; et cap. 4, n. 6. — Vasq,, in I·· 2··, diip. 162. cap. 4, punct. 5, i. f. — Sanch., Decal., hb. 6, cap. 4, n. 15, v. ί. - b) S. Thomas citatur hic pro ratione ad­ jecta, quod scilicet votum obedientiae se ex­ tendit ad omnia quae in regula sunt: quod utique S. Thomas habet in 2a 2a', qu. 186, regul., u. 624, negat generaliter superiorem art. 5, ad 4. c) Sanchez, Palaus et Rodriguez excipiunt religiosum tam tenui utentem valetudine, ut illud munus cum multo majori contagionis periculo esset obiturus quam alii, a quibus posset infirmo subveniri; sicut etiam reli­ giosos egregiae conditionis, quorum vita esset valde utilis communi religionis bono. d) Sanchez et Rodriguez hic etiam omnino eximunt ab obligatione Sacramenta ministran di, monachos quorum institutum non est vitae activae. *) Elbel, part. 5, confer. 18, de Profess. Suar., dc Relig., tr. 8, lib. 1, cap. 3, a n. 12. posse subditis praecipere ut infectis contagiosa lue assistant, « nisi talem assistentiam exigat vel bonum commune monasterii vel religio­ nis, vel nisi regula ad hoc obliget». f) Cajetanus, Opusc. toni. 3, tr. 9, in ge­ nerali docet subditum religiosum teneri « obe­ dire ad serviendum aegris, etiam infectis epidemiae morbo ». Et videtur illud asserere de solis infirmis ejusdem religionis seu ordinis. 41. - «J S. Thomas, in 2, dist. 44,qu.2, art. 3, ait religiosum «ex obedientiae voto» obligari solum ad ea quae ad regulam per­ tinent. b) Rodriguez, Quacst. regul., tom. 1, qu. 26, » quidquid falso dicat Busenbaum, con­ trarium omnino tenet, uti Laymann, loc. cit., ' DUB. IV. - îr»t»crtv ujfrtqorn» f. α eoo*M cum Corduba, Pellizzario b>, Sua­ pro feiBoa rez b> (citantque etiam Laymann, Vasquez, probabili­ ter obUpit. Azorium et Sanchez: sed non bene c>; nam Laymann est pro secunda sententia, ut infra, et citat pro se Vasquez, Azorium et Sanchez). Ratio hujus primae sententiae est, quia religiosi regulam profitentes, eam ut primitus institutam profitentur; unde saltem parati esse debent ad illam servandam, quando de ea instauranda tra­ ctatur. — Excipiunt tamen: nisi religio­ sus tempore professionis expresse inten­ derit non se amplius obligare quam ad illam regulam sic relaxatam'λ cap. 9, Π. — · Tr. 15. cap. 6, nam. 80; el tr IL cap. 6. η. 39. — * Loc. dt-. cap 2, n. 26. — n Cap. 1, t 2, qu. 3 Mich. dc Palac., in 4. dm. 38, diip. I, coocl 4, v /sUs ifi/ur. — « Cap. L $ 2. qu. 4. — Corduba, Exponi inpcr cap. 41, n. 74. — SiI vest., loc. cit. — ’ Loc. cit., n. 75. — refuL FF. Minorum, cap. 10. qu. 2. puncu 6; ct cap. 2, qu. 15, punct. 3. — Laynt., lib. 4 tr. 5, cap 9, num. 12. Sanch., Decal., lib. 6, cap. 2, num. 36. — ■ Lib. 4. tr. 5, v. Quacitio 4, ct n. 13. animadvertit; scribit enim: < Caetera omnia praecepta [regulae S. Francisci], exceptis praeceptis de castitate, obedientia et pauper­ tate, minime inter solemnia vota esse com­ putanda, sed solum esse praecepta Minoribus tradita, instar praecepti jejunii quadragesimalis Christianis per Ecclesiam impositi ». 44. Dionysius Cartusianus (de Ale­ xandras per errorem allegat Cajetanum\ in 4, dist, 38, qu, 2, v. Insuper; Turrecremata, catis, 17, qu, 1, § Quod autem, v. Ad *4™, n. 12, loquuntur de eo qui interpretative pro­ fessus est, ct dicunt cum ad tria substantialia teneri; nec vero eum obligandum videri ad alias observantias, quae ex praelatorum dissi­ mulatione jam urgere cessarunt. b> Salmant., tr, 15, cap 6, u. 82, afferunt sententiam affirmantem, pro qua citant au- ctores, praeter Suarezium ct Pellizzarium ; ipsi vero n. 83, tenent mediam sententiam: affirmativam nempe, si religionis disciplina prolapsa est per consuetudines; negativam vero, si relaxatio per Pontificis privilegium inducta fuerit. — Eamdemque sententiam te­ nent Pcllizzarius, tr, 1, cap. 5, n. 25 ct 27 ; ct Suarez, tr. 7, hb. 10, cap, 8, n. 16 ct seqq. <> Saltem quod ad Laymann et Vasquez attinet. — Azor autem et Sanchez tenent pri­ mam sententiam, quidquid dicat Laymann. d) Eamdemque limitationem apponunt Azor, loc. cit. ; ct Sanchez, loc. cit., n, 39, cui etiam idem Sanchez aliam addit, n. 38, sci­ licet: « Nisi professus tempore regulae colla­ psae sit ita delicatus, ut viribus destituatur ad novam regulae instaurationem sustinen­ dam ; tunc enim cum illo dispensandum est 478 Forte probabiliu» eo» non obligat. Praelatu» praecipient actu» inter * no». LIB. IV. — CAP. 1. - DE STATU Alii vero, ut Palausl, Laymanna cum aliis, ut supra, ac Sporer dicunt non minus probabiliter, ut loquitur [Continua­ tor] Tournely f), et forte probabilius, re­ ligiosos ad id non teneri: nisi reformatio appareat medium necessarium ad ordinis conservationem, nempe si cum praesenti observantia paucissimi ad perfectionem religiosam pervenire studeant, vel si cum scandalo saecularium vivant, ut expediret potius religionem dissolvi quam ita con­ tinuari. — Ratio, quia is qui professionem emittit, potius censetur juxta praesentem statum regulam profiteri quam juxta pri­ stinum institutum <Λ Ait autem Laymann 3 cum Lessio et Sanchez, posse praelatum ob aliquam pu­ blicam necessitatem ad tempus imponere aliquam austeritatem, puta jejunium, etc. — Immo addunt Sanchez, Silvester *-ζ Vega et Vasquez, apud Salmant. ♦, prae­ latos posse edere nova statuta, quando essent necessaria ut vota essentialia et alia religionis statuta serventur. 45. - « 5°. Etsi consuetum non sit nec « consultum, ut praelati sub peccato prae« cipiant actus internos: probabile tamen « est fieri posse; ut docent Laymann, Sua- RELIGIOSO, « rez, etc. — Ratio, quia verisimile est « quod aliqui religiosi ad id se obligare «intendant, cum se quasi holocaustum • Deo tradant ». 46. - Quaeritur hic: quot peccata com­ mittit religiosus contra obedientiae prae­ ceptum agens? Sotus, Ledesma, Laymann e>, Tambu· Tm·. rinius, etc., apud Salmant.5, dicunt unum £ peccatum committere contra votum obe- J. dientiae, quia tantum ex voto tenetur obedire. — Contradicunt tamen probabilius Salmant. e cum Suarez, Pellizzario, Palao, etc., qui tenent committere duo peccata: unum contra religionem ratione voti; aliud contra virtutem obedientiae, quam de se debet religiosus praelato suo ratione promissionis, et traditionis factae de seipso in professione, ob quam per se etiam sine voto, tenetur legitimo superiori obedire b>. 47. - « Quaeres: an subditus teneatur « obedire, si dubitet utrum sit res licita « quam praelatus jubet, vel justa causa « imperandi? « Resp. 1°. Communiter teneri; quia sm « tunc melior est conditio supenons, qui r> « est in possessione potestatis praecipiendi: 1 Tr. 16, ditp. 4, punct. 4, num. 11. — ' Lib. 4, tr. 5, lib. 7, qu. 2, art. 3, ad 1. - Prfr. dr Lcdcsm., Sum., de cap. 9. num. 13. — · Loc. cit. · Ltss., cap. 41, num. 75. · Sacram. Poenit., cap. 18, concl. 6, v. Circa hoc idem, · Sanch., DecaL, lib. 6» cap. 2, n. 45. — Sanch., loc. dt., Atcan. Tamhur., dc Jure abbatum, tom. 3, di»p.3, qu. 6, num. 36. · Vasq., in I·· 2··, ditp. 154, cap. 4, num. 25. - n. 11. · · Tr. 15, cap. 6, n. 100. — · Loc. cit., num. 101. · * Tr. 15, cap. 6, η. 82. — Laym., loc. dL, n. 4. — Suar., de Legib., Ub. 4, cap. 12, I. f. — Solus, de Jute et Jure, Suar., de Relig., tr.7. lib. 10, cap. 6, n. 3. · Pelliuar., tr.4, cap. 4. num. 146 - Palaus, tr. 16, disp. 4, punct. 1, n. 3. ut ad religionem similem illi collapsae, in qua professus est, transeat ». *) Sporer, Supplent, decal., cap. 2, η. 161, primae sententiae adhaeret. f) Contin. Tournely, de Statu ct Oblig. relig., cap. 2, art. 3, v. Quaeres 3, de sen­ tentia quae eum teneri affirmat scribit : « Tu­ tior, nec certe minus probabilis opinio». t) Addic tamen Laymann : < Cum autem plerumque accidat, uti experientia nos edocet, si ordo aliquis a fundatoris sui institutis ac praeceptis recedat, paulatim ad deteriora ten­ dere, cum Ecclesiae et ipsorum maxime reli­ giosorum spirituali detrimento; ideo plerum­ que professi reformationem regulae collapsae factam a majore parte capituli, multo magis a Summo Pontifice, accepLare tenentur ». Et hic subdit: « Quae est sententia Vasq..., Azori i..., Sanchez ». Silvester, v. Religio VI, qu. 6, concedit capitulo facultatem aliquid addendi, quod sit necessarium ordinis conservationi; et regu­ lam arctiorem reddendi, « quantum ad statu­ tum reformans regulam antiquam, vel con­ ferens ad pleniorem ejus observantiam ». — Vega, Sum. nueva, part. 2, cap. 86, cas. 22, concordat, loquens de Papa ct capitulo ge­ nerali. 46. - a) Laymann a Salmant. male cita­ tur pro hac priori sententia; potius enim ad­ haeret sententiae quam S. Alphonsus proba­ biliorem existimat; loquitur autem loc. cit., n. 6, de casu quo regula aliquid injungit, quod aliunde nullo praecepto praescribitur, et didt juxta aliquos duplex esse peccatum in hujus praecepti violatione: peccatum scilicet contra obedientiae votum et contra eam virtutem, cujus intuitu regulare statutum editum fuit. « Idemquc (subdit) de praecepto superioris, sub utraque ratione obligare volentis, docent.. Et est probabilis haec sententia». h) Palaus tertiam malitiam ibi reperit, nempe « adversus veritatem ct fidelitatem debitam ob promissionem in ipsa traditione DUB. Certe te te» obedi· α IV. « in dubio autem nemo spoliandus est .jure quod habet. Nec dicas, subditum . etiam esse in possessione libertatis, cum • habeat debitum parendi. « Resp. 2°. Non teneri, si grave damnum < obediendo timeat. Ratio, quia in dubio « favendum est reo, eique de cujus damno « agitur. Etsi enim subditus non sit in « possessione libertatis, est tamen in pos« sessione juris, quo potest se a pericu• losis rebus conservare. — Lessius, San« chez 1 aliique ». Quaeritur Γ. Utrum subditus, dubitans an res praecepta sit licita, vel ne, possit et teneatur obedire? Videtur negare Adrianus apud Les­ sium *, dicens: Nullus dubitans de actu, an sit mortalis an non, licite obedit, ipso sic dubitante. Idemque tenere Vasquez et Rodriguez % refert Palaus “λ Sed communis et certa est sententia opposita, quod subditus, licet dubio perse­ verante non possit obedire, cum omnino sit illicitum operari cum dubio practico (quod tantum ait Lessius intelligere Adrianum,et facile idem intelligunt Vasquez et Rodriguez): tenetur tamen eo casu du­ bium deponere, et sic potest et debet obe­ dire. — Ita Glossa in cap. Ad aures 6, de Ltis., lib. 2, cap. 41, n. 76. — 1 DecaL, lib. 6, cap. 3, num. 24. — Adrian., Quodlib., qu. 2, punct. 2. ht. D. • Loc. dt. 479 - DR OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. - Ltss., loc. cit. — ■ Part. 1, lib. 2, cap. 19, temp, ord., v. Obedientiam, ubi dicit: Si vero dubium sit praeceptum, propter bonum obedientiae (subditus) excusatur a peccato, licet in ventate sit malum. Azor’, qui ait hanc sententiam esse omnium communi consensione receptam, Cajeta­ nus 4, Lessius ·, Silvius 4 Cabasssutius ’, Continuator Tournely ·, Anacletus ·, Pa­ laus l0, Sporer ”, Holzmann ”, Elbel ”, Sal­ mant. 14 ; Sanchez ” cum S. Bonaventura, S. Antonino, Innocentio Hostiensi % Ab­ bate, Paludano, Soto, Navarro, Toleto, Mo­ lina, Valentia, Sà, Silvestro, Angelo, Ar­ milia et innumeris aliis. Probatur I °. Ex Deut. xvn, 8, 10, ubi sic habetur : Si difficile et ambiguum apud te judicium esse perspexeris...., faciès quodeumque dixerint qui praesunt loco, quem elegerit Dominus. Item ex can. Quid culpatur, caus. 23, qu. 1, ubi dici­ tur subditus posse obedire, si quod sibi jubetur, vel non esse contra Dei prae­ ceptum certum est, vel utrum sit, certum non est. To posse autem non quidem de­ notat libertatem, sed honestatem ope­ randi, nempe non laedi praeceptum de cujus transgressione subditus dubitat. — Idem confirmat S. Bernardus”, ubi: Quid­ quid vice Dei praecipit homo, quod non qu. 3, i. f. Cfr. SpccuL ditapl.. part. I. cap. 4 S. Anton. part. 3, tit . Tfrtio. AMoa 16, cap I, $ Q. v. Sicundo modo Panormi/an., tn cap. Skut 29, de jurejurand. qu. 9. — · Sum., v. Brllum; el tn 2·· 2··, qu 169. art. 2, n. 16. - Paiudan., tn 4, ditt 19, qu. 4, v. f. v. Si autom ut ad 4, ad dub. 2. — · Lib. 2, cap. 41, n. 76. — · In I·· 2’·, dubium, et di»t.36. qu.2. art 2. pott cone 14 n. IL qu. 19, art. 5, quaer. 8, cond. 2. — 1 Lib. 1, cap. 21. n. 17. de Secreto, membr. 3, qu. 2, concl. 1. · Aauxz — · Part. 2, de Statu et Oblig. relig., cap. 2, art. 3, qu. 5, çmïs reap. 2. — · Tr. 1, de Consc.. diet 8. num. 34 — >e Tr. 1( autem, de poenit.. dht.7, n. 114. in can. A Telit., Itb. 8. cap. Γ * v. Quartum. · Molina, de Just, el lure, tr 2 disp. Ill disp. 2. qu 14, punct. 4, qu. 4 disp. 3, punct. 13, num. 3. — u Supplem. decal., cap. 2, concl 3. · Valent., in I·· 2 *·. n. 161, —11 De Praec. panic., n. 690. — “ Part. 1, confer. 6, v. Peculiariter. de Conic, dub., n. 172. — 14 Tr. 15, cap 6. n 67. - u Decal , tia, qu. 2, · Angel., v. Obedrentia, n. 6 · Armtllu v ON lib. 6, cap. 3, num. 8 dientia, n. 4. — " Dc Praec et Dispendat , cap. 9, η. 21 - S. Bonav., in 2, ditt. 39, art. 1, inclusam». Quod videtur parum differre (si quidern ab ca differat) a secunda malitia quam exponit S. Alphonsus. 47. - a) Palaus, tr. 1, disp. 3, punct. 13, η. 1, auctores istos allegat, quasi absolute af­ firment posse subditum eo casu non obedire; at falso. Nam Vasquez, in latM 2ar, disp. 66, cap. 9, n. 51, expresse docet oppositum, et tenet sententiam quam S. Alphonsus com­ munem et certam appellat. — Idemque tenet Rodriguez; nam licet in Sum., part. 2,cap 9, η. 3, neget subditum in hoc dubio obedire posse, « quando ex ejus obedientia timetur majus periculum»; itemque n. 4, quando du­ bitat ·probabilissimecrcditqueesse mortale»; Sd, v. Bellum, η I. · Sitars/.. \ Ok.ton at certe n. 5: « Si sit dubium probabile ex utraque parte, inquit, et varietas opinionum gravium doctorum, potest subditus)in Tract, ordinis judicialis, cap. 7, n. 12, didi debere), praecipiente praelato, facere contra propriam opinionem, dummodo intelligat quod obediens in hoc casu non peccat ». Azor utique concordait ; sed cap. 17, qu. 9, ait: «Opus esse ut judicet superioris sententiam esse probabilem, sicut etiam necesse est, ut existimet sibi jus esse juxta supe­ rioris sententiam agere; nam alioqui contra conscientiam delinquet». Innocentius, in cap. Sicut 29, dc jure· jur., n. 1, i. /. ; Hostiensis» in Sum , lib. 5, 480 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU sit tamen certum displicere Deo, haud secus omnino accipiendum est quam si praecipiat Deus. Ipse enim Christus Do­ minus dixit: Qui vos audit, me audit. (Luc. x, 16). Et Apostolus (Hebr. xin, 17): Obedite praepositis vestris, et subjacete eis. — Item, in constitut. Societatis Jesu sic S. Ignatius praescripsit: Obediendum in omnibus, ubi peccatum non cernitur; id est (ut in Declarationibus) in quibus nullum manifestum est peccatum. Sic pa­ riter habetur in regula Fratrum Mino­ rum (apud Elbel): Obediendum in omni­ bus quae... non sunt contraria animae et regulae. Idem docuit B. Humbertus ’, ubi: Nisi... aperte sit malum quod a su­ periore praecipitur, sic accipiendum est, ac si a Deo praeciperetur. Item B. Dio­ nysius Cartusianus » scripsit: In dubiis... an sit contra praeceptum Dei, standum est praecepto praelati; quia etsi sit contra Deum, attamen propter obedientiae bonum non peccat subditus. Et idem docuit prius S. Bonaventura ·. Probatur 2°. Ratione. Quia superior est in possessione praecipiendi; unde ab ea non est exspoliandus, nisi constet quod res praecepta sit illicita. Confirmatur: quia, si in cunctis dubiis de bonitate actionis praeceptae possent subditi se exi­ mere a jugo obedientiae, utique nulla communitas bene regi et consistere vale­ ret. Hinc D. Bernardus4 merito objurgat religiosos, praecepta superiorum discutientes, dicens: Porro imperfecti cordis et infirmae prorsus voluntatis indicium est... haerere ad singula quae injungun­ tur, exigere de quibusque rationem ; quo­ niam expedit profecto magis omnino non fuisse, quam nostros permanere: nam qui Conslit. Societ. JdiH, part. 3, cnp l, n. 23; pari. 6. RELIGIOSO. voluerunt sui esse, utique sicut dii scien­ tes bonum et malum, facti sunt non so­ lum sui, sed etiam diaboli. — Neque hic currit regula pro subdito, quod in dubio melior sit conditio possidentis; nam, cum ipse jam se subjecerit potestati praelati, in dubio possessio stat pro superiore ha­ bente jus praecipiendi. Hinc infertur I. Quod si diversae adsint opiniones probabiles circa rem prae- in­ ceptam, quod sit licita vel non, subditus n tenetur obedire; ut communiter docent Sanchez5, Azor ; * et Salmant.’ cum Va­ lentia, Pellizzario, Lezana, Villalobos, Sa­ las, Corduba et Prado contra Lessium, Diana *), Sancium ac Palaum ’, qui pro­ babilem vocat eorum sententiam, sed fate­ tur contrariam esse communem, aitque semper in praxi consulendam. Nec obstat dicere quod superior non c habet jus imperandi quod illicitum est; M et ideo cum praecipit rem probabiliter illicitam, probabiliter nequit eam praeci­ pere: ergo probabiliter nec tenetur sub­ ditus tunc obedire. — Nam argumentum hoc claudicat ex duplici capite. Valeret enim argumentum, si praelatus rem illam praeciperet ut probabiliter illicitam; sed nos dicimus quod eo casu rem illam prae­ cipit, non ut probabiliter illicitam, sed ut probabiliter licitam: et ideo licite impe­ rat, ac proinde subditus tenetur obedire. Praeterea, quamvis tunc sit probabile quod praelatus non possit rem illam prae­ cipere, cum sit probabiliter illicita; non ideo est probabile quod subditus non te neatur obedire. Esto enim superior non habeat jus praecipiendi id quod certe injustum est, habet tamen jus praecipiendi id quod probabiliter est justum, vel quod cap. 6, n 67 Vatent., in 2· * 2··. dnp. 7, qu. 3» punct. 2, cap 1» in Declarat., Iit. B. - Rc%. FF. Minor., cap. 10- v. Et haef ffitidtm. · Pcttioxar., tr. 4. cap. i, num. 49. · Elbcl, part. S, confer Ectana, Sum., torn 18, de Profe *\ regul num. 612. - 1, cap. 4, num. 26. Vitiat., part. I, 1 Specui rehgio *or hb. 5 part I. cap. I. — · In 2. dht 39, qu. 8. i L — · Specui ditciplin.. pan 1. cap 1, — · D< Praec. et Ditpenaau, cap. 10. num 23. — ‘ Decal , hb 6. tr. I num. 76. · Joan Sanch., Select., diip 'ft, n. 32. · · Tr. I, cap 3, η 6. — · Part. I, hb. 2, cap. 19, qu. 9. — ’ Tr. 15, disp. 2, punct. 6 n. 5 tit. de Poenitent., v. Quid de rapina 'sicut praeceptam illicitam esse, negat n 35 teneri, secluso scandalo et per se ad obediendum. Diana, part 2, tr. 13, resol. 10, affert quidem opinionem communi oppositam ; ipse vero non recedit a sententia quae S. Alphonso probatur « Tu, inquit, sequere primam opi· et Cajetanus et Sà, // a.) dicunt subditum co casu posse obedire. Ό Prado, cap. 1, qu. 7, § 8, n. 42, utique sic tenet, si opiniones sunt aeque probabiles, si vero « manifeste probabilius · esset rem diff II. n . 3. · Katas, in 2··, ** 1 Corduba, Qun» *tionar , lib. 3, qu. 9. tr. 8, sect. 8, n. 76. · />«<,, hb. 2, cap. 41, 481 DUB. IV. - DB OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. certum non est esse injustum; idcirco subditus tenetur ei obedire in omni re quae vel est probabiliter justa, vel quae non constat esse injusta. Εωσι ii Hinc recte deducitur quod subditus ii' pribi' tenetur obedire praelato, etiamsi res praeiiud· cepta prot)abiiius ej videatur illicita (quid­ quid dicant Salmant.1;cum ipsi iidem con * ­ trarium aperte asseruerint, dicendo prae­ latum habere jus imperandi quod vel est probabiliter justum, vel quod non est certe injustum). — Ratio, quia jus possessionis quod habet superior praevalet omni opi­ nioni contrariae quae non habet rationes convincentes, fundantes certitudinem mo­ ralem : juxta dicta de Conscientia, Lib. I, n. 35, cum Lugo, Palao, Roncaglia, Sporer et aliis; utque tenent in praesenti casu Busenbaum f); et Laymann · cum Vas­ quez Corduba *> ac Miranda *Λ Et idem docet Sanchez 4, ubi non dubitavit se re­ tractare a diversa opinione quam olim tenuerat ’Λ Infertur ΙΓ. Quod subditus, etiamsi ha­ beat unicam opinionem probabilem quod res praecepta sit illicita, et nulla sibi appareat probabilitas de illius honestate, adhuc tenetur obedire; ut dicunt idem Palaus i); et Sanchez4 cum Suarez J), Sil­ vestro J), Angelo ii, Valentia i), Ta­ biena i), Sayro », Salas », Rosella », et Corduba. — Ratio, quia, dum non constat de turpitudine actionis, praelatus habet jus praecipiendi omnia quae ipsi licita videntur, quamvis subdito illicita appa­ reant, cum praelatus (ut diximus) non est exspoliandus suo jure imperandi, nisi con­ stet quod res praecepta sit illicita. Idque patet ex cap. Inquisitioni, de sent, excom., ubi sancitum fuit, quod conjux habens tantum probabilitatem, non autem certi­ tudinem, de nullitate sui matrimonii, te­ netur reddere debitum alteri qui adhuc possidet jus petendi. Hoc autem quod dictum est de dubio honestatis rei praeceptae, dicendum etiam est in dubio an praeceptum excedat pote­ statem praelati, vel an sit supra regulam ; ut docent Sanchez4; et Salmant? cum Azor * 1, Valentia, Corduba, Villalobos k), Salas, etc. 1 Tr. 15, cap. 6, n. 70. — ■ Loc. dt, n. 67. — Lmço. dc Just, et Jure, diip. 17, n. 93. - Palaus, tr. 1, diip. 3, Quaeitiooar., lib. 3, qo. 9. — · Decal., lib. 6, cap. 3, n. 4, — punct. 2, n. 11. · Roncaglia, tr. 13, qu. 2, cap. 2, qu. 3, ’ Tr. 15, cap. 6, n. 67. · VaUul., in 2 · * resp. 2. C£r. notam b ad lib. i, n. 35. - Sparer, tr. 1, cap. 1, punct. 2, ▼. Ei hate quidtm. n. 76. — 1 Lib. 1, tr. 1, cap. 5, § 2, n. 11. — « Decal., lib. 6, qu. 6. · Salas, in !·· ,2 ** nioncm [earn scilicet quae asserit teneri ad obediendum], tamquam communiorem et pro­ babiliorem ». f) Vide verba Hermanni Busenbaum hic supra, initio w. 47. *) Vasquez, in P» 2 ·, * disp. 62, cap. 6, affirmat in generali subditum posse ac de­ bere obedire, « contra propriam opinionem... praeposito praecipienti partem minus tutam, quando praepositus etiam praecepto suo se­ quitur opinionem probabilem». Corduba et Miranda satis perspicue opi­ nionem- hanc insinuant. Corduba enim in Quacstionar., lib. 3, qu. 6, dicit obediendum esse, « ubi.... non constat praelatum injuste praecipere » ; et qu. 8: « Dummodo non constet valde probabiliter eos (praelatos] errare».— Miranda pariter, Man., tom. 1, qu. 26, art. 5, obediendum esse ait: «quotiescumque sub­ ditus, conveniente inquisitione facta, certificari non potest de aliqua re». O Scilicet Sanchez, in Decal., lib. 6, loc. cit., loquitur expressis verbis de praesenti casu. At ibid., lib. 1, cap. 10, n. 9, exposue­ rat principium quo nititur praesens resolutio, nempe: possidens bona ficte, nihil restituere tenetur, etiamsi magis propendeat rem esse S Alfiioxm, Opera mora lia. — Tom. 11. cap. 3, η. 6. — * Loc. dt., lib. 6, cap. 3. o. 6. · Corduba, 2··, diip. 7, qa 3. Corduba, Qaaesüooar., hb. 3» tr. 8. »ecL 17, a. 152. alienam; ibi retractans quod de Matrim., lib. 2, disp. 41, n. 19, docuerat: restituendam scilicet partem, pro ratione majoris illius pro­ pensionis. 1) Auctores isti, praeter Sanchez et Cor­ duba, qui expressis verbis doctrinam hanc tuentur, eamdem innuunt, et quidem per­ spicue, dicentes obediendum esse, quotiescum­ que subditus non est certus de rei praeceptae injustitia; el sunt Suarez, de Censur., disp. 4, sect 6, n.6; Silvester, v. Conscientia, quaer. 4; Angelus, v. Conscientia, n. 2; Valentia, in 2am disp. 7, qu. 3, punct. 2, v. Tertio sequitur; Tabiena, v. Conscientia, n. 4; Say­ rus, Clav., lib. 1, cap. 12, n. 4; Salas, in /uw 2ae, tr. 8, sect. 8, n. 77 ; Rosella, v. Con­ scientia, n. 1. — Palaus tamen, tr. 1, disp. 2, punct. 6, n. 3, asserit subditum debere judi­ care practice probabilem superioris opinio­ nem, et subdit: « Hoc autem judicium existi· inant supradicti DD., non debere subditum desumere ex eo quod superior siU; sed quia aut subditus scit ab aliis doctoribus illud ut probabile haberi, vel superiorem doctum et prudentem esse, qui nisi probabiliter ductus, rem illam non praeciperet». υ Azor, part. 1, lib. 2, cap. 17, qu. 9; et 31 Item, si sit unice pro * bebUe em illicium. Item, in du * bio an exce­ dat potes iatem prae­ lati. LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU HEL1GI0S0. Kon une Limitant vero communiter doctores tur obedi re . in re vaide praefatam sententiam; et dicunt subditum dtmci11 non teneri obedire 1°. Si res sit valde dif­ ficilis et molesta; quia tunc difficultas operis simul cum opinione probabili quod res praecepta sit illicita, vel quod prae­ ceptum excedat potestatem superioris, praevalet illius possessioni. — Ita Busen­ baum ut supra, et Lessius % Palaus ’; ac Salmant. * cum Soto, Lopez, Medina ‘1, Hurtado, Prado, Pellizzario O et com­ muni. icendo.îi Limitant2°. Quando subditus obediendo periculum exponeret se vel alterum periculo gravis incommodi subeundi in vita, fama, honore aut bonis. Ita Lessius 8, Sanchez4, Pa­ laus ’, Holzmann ·, [Contin.] Tournely ’, Elbel·; et Salmant.· cum Soto, Bafiez, Hurtado, Ledesma, Prado, Rodriguez et Pellizzario. — Ratio, quia subditus non tenetur tunc se privare jure suo certo quod possidet circa talia bona magni mo­ 1 Tr. 1, disp. 3, punct. 13, n. 18. — * Tr. 15. cap. 6, n. 68. · Sotus, de Secreto, membr. 3, qu. 2, concl. 1. - Ludov. Lo· menti, ne superior privetur sua posses­ sione, quae in eo casu est aliquo modo incerta. Sed dubitatur Γ. An subditus tenea­ tur obedire, quando probabiliter opinatur praeceptum non esse impositum, vel esse abrogatum ? Resp. Negative; ut communiter docent oiu Sanchez et Salmant.10 cum Hurtado *>, Prado °J, etc. — Immo dicendum quod in σρ<: dubio de impositione praecepti, nulla est obligatio parendi: nisi constet illud fuisse impositum t>J. Dubitatur 2°. Ah teneatur subditus parere, si dubium vertat, utrum qui prae­ cipit sit legitimus superior? Negant Vasquez, Salas, Diana, etc., Dyt·.·· apud Salmant.11 ; quia (ut dicunt) eo casu dubitatur etiam de possessione superio' ris. — Sed verius dicendum cum Lessio u, Cabassutio18, [Contin.] Tournely14, Sanchez” et Salmant. ”, quod subditus tenetur Hurtad., tr. 3, cap. 1, a n. 23. · Pttr. Ltdtsma, de Statib., cap. 4, concl. 8, dub. 4, v. ZX Busenbaum, Lessius, cap. 41, n. 76, v. Adverte; pariterque (etsi pro hoc etiam casu a Salmant. allegantur) Bartholomaeus Medina, in la”· 2ar,qu. 19, art. 6, v. Ex hts principiis; Pellizzarius, tr. 4, cap. 4, n. 72, de gravi damno loquuntur. m) Sanchez, loc. cit., n. 7, in generali ne­ gat esse obediendum, « si daretur opinio pro­ babilis dicens in aliquo casu non teneri sub­ ditum obedire superiori ». n) Salmant. multa hic simul exponunt, auctoresquc indiscriminatim citant; sed Tho­ mas Hurtados, Resol. mor., tract. 3, cap. 3, resol. 28, n. 148, casum praesentem silentio praetermittit. °) Prado, cap. 1, qu. 7, § 1, n. 2 et seqq., ita sane tenet; sed h. 5, limitat suam doctrinam, dicens esse obediendum, si probabilius sit latum esse praeceptum, vel non esse dispen­ satum, etc. f>) S. Alphonsus de opinione circa promul­ DUB. IV. - DB OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 483 Pr»e« tunc obedire, si communiter ille habetur praelato; quia tunc, etiam sine praecepto, ut superior V; quia stante tali communi de se urget manifestandi obligatio, quae C” aestimatione ex una parte, et probabili­ per secreti commissionem minime impetate quod ipse legitimus sit superior ex ditur. Ita docent S. Thomas4, S. Antoni- ’.’4" alia, supplet Ecclesia jurisdictionem, ex nus, Navarrus, Reginaldus, etc. — Secus leg. Barbarius, (I., de off. praetor. Eo igi­ vero, si absit damnum praedictum ; quia Q-j.ndo * 4tur casu non erit tantum probabile, sed cer­ tunc urget fidem servandi naturalis obii- °000*”·» tum quod ille sit superior. Secus, si com­ gatio, quae per praeceptum praelati au­ muniter non habeatur ut talis; quia (ut ait ferri nequit : ut S. Thomas ·. En verba Cabassutius ‘) tunc in dubio melior est con­ S. Doctoris: Quandoque enim sunt talia ditio subditi suam libertatem possidentis. quae... homo... manifestare tenetur; puta, 48. - Quaeritur 2°. An religiosus valide si pertinent ad corruptionem multitudinis voveat sine sui superioris licentia ? spiritualem vel corporalem, vel in grave Veu reNegant Paludanus, Valentia, Angelus, damnum alicujus personae..., quod quis Ufiod line licentia Rosella; quia religiosus per votum obepropalare tenetur vel testificando ve! de­ waditi, in * valida Ju dientiae privavit se voluntate. — Sed ve­ nuntiando.... Quandoque vero sunt talia m alio *. rius Navarrus, Cajetanus, Sotus, cum quae quis prodere non tenetur; unde po­ Venn·, test obligari ex hoc quod sibi sub secreto {taedam de Alexandrisa et aliis, dicunt bene posse valida ιαηΐ. religiosum vovere quae non repugnant committuntur : et tunc nullo modo tene­ regulae aut praecepto praelati, neque ob­ tur ea prodere, etiam ex praecepto supe­ sequio illi debito. Quare possunt emittere rioris. vota personalia, vel circa res praeceptas, An autem possit religiosus revela­ et etiam non praeceptas a regula, si a re secretum commissum, ad vitandum regula vetitae non sunt damnum proprium? — Negat de Ale­ PncUtui Potest tamen superior prohibere sub­ xandras e, cum Soto % Silvestro ·), etc. — pxot pro­ hibere ne ditis ne voveant ipso inconsulto; ut apud Sed probabiliter affirmant communius Les­ Licet KTcit. ▼clare de Alexandris3 ajunt Suarez et Barthol. sius, Laymann, Lugo *>, Sporer, Roncaglia dim n c a S. Fausto. Qui autem probabiliter dicit et alii plures, quos retulimus Lib. III, propri ▼ itandam. valere aliter vota emissa, non obstante n. 971, v.· 1. An autem. hoc praecepto e>; quandoquidem materia 50. - Hic operae pretium est videre, sit Deo grata, quamvis modus Deo non circa obligationem omnium votorum isto­ placeat. rum, an religiosus, superveniente aliqua 49. - Quaeritur 3°. An religiosus te­ circumstantia notabili non praevisa, te­ neatur obedire praelato praecipienti reve­ neatur ad vota in professione emissa. lare secretum sibi commissum? Loquendo de votis simplicibus (in Resp. Tenetur, si aliter damnum eve­ Tract, de Voto, Lib. III, n. 226), diximus niret monasterio, aut alii tertio, sive ipsi satis quidem probabilem esse sententiam, b BR? 482 1 Lib. 1, cap. 21, n. 17. — Ralud., in 4, ditt.38, qu. 3, Itb. 2, qu. 23 et 24. — · 2· 2~, qu. 70, art. I, ad 2. — art. 1, concl. 7, (n. il). - Valant., in 2— 2~, ditp. 6, qu. 6, Sum., t. Votum, cap. 3, poit med- - So/mj, de Juit. ct Jure, 5. Anton., part. 2, tit. 1, cap. 22, § 8, v. Si atdam. — Rnar., Man., cap. 18, n. M. — Raçin., lib. 24, num. 112. — · 2· 2··, qu. 70, art. 1, ad 2. — · Confer», monial., cap. 6, $ 1, qu. 9. — Lass., lib. 2, cap. 11, a num 51. — Leym., lib. 7, qu. 3, art. 1, dub. 3. - · Confer», montai., cap. 6, lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 5, num. 2, po *t punct. 6. · ΑηχιΙ., ▼. Votum II, n. 8. · Rosalia. v Vo· tum II, n. 14. — Navar., Man., cap. 12, η. 69. - Capstan., $ 1, qu. 4. — · Loc dt. - Suar., de Relig., tr. 6, lib, 3, med. — Spcrrr, tr. 5, cap. 4, n. 46. u. — Roncaglia, tr. 13, qu. 4, cap. 4, cap. b, num. 25. · Barthol. a S. Fausjo, Thesaur. relig.. qu. 3, reip. 2. abrogatio, praeceptum desinit obligare. Cfr. lib. I, n. 27 ; et n. 29, ubi tractat de proba­ bili legis adimpletione. Q) Salmant et Sanchez dicunt eo casu obe­ diendum esse, si nempe superior sit in paci­ fica possessione; in quo dissentiunt a Diana, negante loc. cit., obediendum esse, tametsi sit in pacifica possessione. 48. - °) Scilicet, qu. 24; «quando solus vovendi modus interdicitur ». 49. - Scotus, in 4, dist. 21, qu. 2, concl· 5, Silvester, v. Confessio III, n 13, et v. Secretum, § Secuiulum, non satis per­ spicue tenent hanc sententiam, quam Sil­ vester tamen videtur insinuare. Cfr. notas d ct e ad η. 9Ί1 lib. III. >>) Lugo, de Just, et Jure, disp. 14, n. 115 ct 116, id sub quibusdam conditionibus con­ cedit. Cfr. S. Alph., lib. III, n. 971, v. 1. An autem. 484 DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. Adreoien- non esse obligationem implendi votum, nullo modo vota praedicta irritari pos­ si notabilis circumstantia superveniat, qua sunt CJ ob quamcumque notabilem cir­ praevisa quis votum non emisisset. — cumstantiam supervenientem, etiam non Excepto voto simplici castitatis et reli­ praevisam: modo non sit circumstantia Exci pian * gionis. Nam, licet Bonacina %· et Le­ versans circa substantiam votorum. Ita cur vota caLeander ac Quintanadvenas, Sporer e, Roncaglia ·, Sanchez ’, Lay­ • titatis et desma relifionis. apud Salmant *, sentiant non teneri ad mann Bonacina8, Holzmann ’, Pichler10. praefata vota eum qui illa emiserit agi­ Et idem dicunt, loquendo speciatim de tatus stimulis carnis, cum evidenti pe­ solemni voto castitatis, Sanchez cum riculo incontinentiae stante experientia Valentia ·), et Salmant. “. — Ratio, quia lapsuum, si postea perseverent stimuli religiosus vel sacerdos in tali casu non et pericula; quia (ut inquiunt) eo casu consideratur ut persona particularis, cui talia vota non sunt de meliori bono: — melius tunc conveniat non esse voto obattamen melius dicunt Sanchez ·, Pon­ strictum; sed ut pars et membrum com­ tius8; Salmant.4 cum Suarez, Laymann, munitatis Ecclesiae, cui praestat postpo­ Palao, Moya, Diana bJ, etc., praefatam sen­ nere suum bonum privatum bono com­ tentiam non esse practice probabilem; muni. Nam alias innumera inconvenientia, quia alias vix ullus esset casus quo prae­ scandala et perturbationes, cum ingenti dicta vota firma remanerent: cum vix damno Christianae reipublicae, procul du­ ullus inveniretur, qui, vel ob suam igneam bio sequerentur. complexionem, fragilitatem expertam, pra­ Et idem omnino dicendum, ob eam- ii.n vam consuetudinem, vel ob daemonis sug­ dem rationem boni communis, pro votis gestiones, non ageretur stimulis camis, quae emittuntur a viris aut mulieribus et facile sibi persuaderet non esse talibus oblatis in aliquibus Congregationibus; votis obstrictum. maxime si addatur juramentum perseve­ liem, vota Loquendo autem de votis solemnibus rantiae, prout fit in Ven. Congregatione tolemnU. emissis in professione religiosa vel in Patrum Missionis S. Vincentii a Paulo, et susceptione sacrorum Ordinum, omnino in nostra minima Congregatione SS. Re­ tenendum cum communi doctorum, quod demptoris. — Quia (ut diximus Lib. III, Diiqubit. moral, in 1·· 2··, lib. 2, diip 2, retol. 23, num. 3 et seqq. · Qulntanad., tract. 9, tinful. 12, nam. 4 et teqq, · 1 Tr. 15, cap. 6, nom. 32 — 1 Decal, lib. 4, cap. 8, num. 10; et de Matrim.. lib. 7, dbp. 11, n. 9. — · De Mair., lib. 6, cap. 12, n. 2. — 4 Loc. cit., n. 35. · Suor., de Relig., tr. 6, lib. 4, cap. 19, n. 9. · Laym , lib. 4. tr. 4, cap. 2, n. 12. · Palaus, tr. 15, diip. 1, punct. 8, § 5, n. 14. - Moya, tr. 2, diip. 1, qu. I, n. 20. — • Tr. 3, cap. 3, num. 6. — · Tr. 8, qu. 2, de Veto, cap. 2, qu. 3, reap. 3. — ’ De Matrim., lib. 10, diip. 9, num. 18 et seqq. — · Diip. 4, de 2· Praec. decal., qu. 2, punct. 3, $2, num. 5. — · De Praec. decal., num. 411. — * Jui can., lib. 3, tit. 34, num. 5. — 11 Tr. 17, de Voto, etc., cap. 1, n. 44 et 45. 50. - a) Bonacina, disp. 4, de 2° Praec. decal., qu. 2, punct. 1, n. 26, didt invalidum esse votum castitatis aut religionis, « factum ab eo, cui salubrius est matrimonium ob in­ continentiam et lapsum in res venereas ». Pu­ tat tamen petendam esse dispensationem, ad evitanda multa incommoda. — Petrus de Le­ desma, Sum., part. 2, tr. 10, cap. 2, dub. 5, v. Dico 6: « Si Petrus, inquit, sentiat se valde fragilem ad resistendum tentationibus camis, non tenetur servare votum quod emisit de intranda religione, si moraliter loquendo prae­ sumat religionem plus ipsi damni quam pro fectus fore allaturam, sed debet petere dispen­ sationem ejusmodi voti ». b) Diana, part. 4, tr. 4, resol. 102, videtur utique sic tenere; quaerit enim: « An votum castitatis vel non nubendi factum a proclivi in venerem valeat ». Et refert opinionem Homoboni de Bonis, probabile existimantis votum istud invalidum esse, cum ab eo sit factum cui, ob incontinentiam ct in carnis peccatum lapsum, matrimonium salubrius sit. De quo Diana subjungit: « Sed tu cogita. Ego puto debere illum petere dispensationem ab episcopo, quam concedere potest, quia hoc votum altemativum est ». *) Seu melius et congruentius cum aucto­ ribus qui hic citantur: Nullo modo irrita esse aut censeri. Eodemque sensu loquitur S. Doctor in Horn, apost., tr. 13, n. 19: · Lo­ quendo dc votis solemnibus..., nullam circum­ stantiam, licet novam et non praevisam, posse unquam ab illis excusare ». d) Laymann, lib. 4, tr. 4, cap. 8, n. 5. hoc praetermittit. Sanchez, Decal., lib. 4, cap. 8, η. 10, de voto castitatis in genere; Valentia, in ·, * 2 disp. 6, qu. 6, punct. 2, v. Sed ori­ turmi Difficultas, de simplici castitatis voto Ltandtr dt Mureta, 255, v. Sed not. 3°) hic intervenit con­ tractus onerosus utrinque obligatorius; nulla enim circumstantia superveniens, etiam non praevisa, potest contractus one­ rosos irritos reddere. Unde, sicut Congre­ gatio nequit oblatum dimittere ob circum­ stantias supervenientes (exceptis circum­ stantiis criminum), ita nec oblatus potest Congregationem relinquere. Quaeritur hic: an valeat licentia ab inferiori praelato concessa, quae a majori fuerit denegata ? Probabiliter affirmant Holzmann ‘, et Croix8 cum Pellizzario. Ratio, quia supe­ rior major, denegando licentiam, minime reddit irritam potestatem inferioris. — Secus vero dicendum puto, si praelatus major positive prohibeat subdito exsequi rem petitam; quia tunc inferior nequit dispensare in mandato superioris. Quid, si praelatus major interdicat inferiori concedere licentiam pro aliqua re? —- Probabiliter adhuc dicunt aucto­ res supra citati, quod si inferior licentiam concedit, valide concedit (quamvis illicite). Secus, si superior hujusmodi licentiam ir­ ritam declarasset. Item advertatur hic quod habetur in Tridentino 8 : Nec liceat regularibus a suis conventibus recedere, etiam prae­ textu ad superiores suos accedendi: nisi ab eisdem missi aut vocati fuerint. 51. - Circa autem obedientiam montaHum, praenotandum quod moniales ra­ tione voti tenentur obedire Γ. Summo Pontifici. 2°. Episcopo loci, si non sunt exemptae; si vero sint exemptae, prae­ lato ordinis, eodem modo quo sui religiosi illi obediunt. Etiam tamen exemptae te­ nentur obedire episcopo in iis in quibus ille se gerit tamquam delegatus Sedis Apostolicae, prout in observantia clau­ surae. 3°. Tenentur obedire abbatissae in iis quae ad regulam pertinent. — Sed de hac obedientia quam moniales debent epi­ scopo ct abbatissae, alia necessaria adnotare et discutere opus est. m. te circam * «Antia no­ va. vota nmplida non obH * pint. Licentia septa A jujeri, con * cau ab in * feriori, qUAdû TA * lut Qoxndo k» rxleat. Quid «i prAelAtu» sijor pro· hibcAt ne oaoadAtur. Moniale·, eaibai obe* itrttcneAn tir. 1 De Praec particul.» n. 612. — 4 Lib. 4, n. 116 · Ptl- VI VOTORUM. 485 52- - Quoad obedientiam debitam ab­ batissae. I*. Magna illa Quaestio hic occurrit: an abbatissa possit praecipere monialtbus in virtute obedientiae, obligando in conscientia ? Prima sententia negat cum Soto, Ca- AbixtiM ramuel, etc. — Quia, ut dicunt, abbatissa îuTïuos non est capax jurisdictionis spiritualis exercendae; sed tantum ipsa praecipere dien“le· valet quae spectant ad oeconomicam mo­ nasterii gubernationem. Secunda tamen sententia affirmat: quam JttXU a. tenent Pasqualigo4 et undecim alii aucto- l,°* ’ po‘i*‘ res apud ipsum; et his adhaeret de Ale­ xandrie8. — Ratio, quia per votum obe­ dientiae obligantur moniales ad obediendum omnibus suis legitimis superioribus. Legitima autem et vere superior dicenda est abbatissa in suo monasterio; cum enim Pontifex religionem approbat, approbat pariter inter moniales ordinem superioritatis et subjectionis: aliter, quomodo mo­ nasterium et observantia regulae servari potest? Quare, licet abbatissa jurisdictio­ nem non possit exercere (ut certum est et commune); potest tamen, saltem tam­ quam ministra, exigere obedientiam per votum promissam circa res quae a regula sunt praeceptae, vel quae ad profectum monialium juxta regulam conveniunt. — Et haec secunda sententia mihi videtur ,Uec „ absolute probabilior; cum talis obedientia videatur esse absolute necessaria ad obser- »· * “» ProΜΟ1ΗΟΓ vantiam regulae sustinendam : talis enim est in monasteriis observantibus praxis universalis. 53. - IP. Quaestio occurrit: an possii abbatissa dispensare aim suis monialibus in regulis aut votis? Certum est quod abbatissa non potest ,\bb *u«A auctoritativo modo dispensare quoad ob- 3",p”n0,de’ servantias religionis,'nempe quoad jejunia ,n frangenda, ad edendas carnes, etc. con­ tra regulam. — Sed bene potest dispen­ sare ex commissione praelati; ut notant Lczana ·>, Tamburinius, cum de AlexanTheoL regul., di«p. 38, rcaol.6. — 4 Observat. in Lauretum 25,de regut,cap 4. de Franchi·, n. 765. — a Confess. monial., cap.6, $ |,qu 7.— - Solui, in 4, dist. 20, qu. 1, art. 4, cond. 3. - Caramufl, Afcnu. Tambur., de Jure Abbatissarum, disp. 32, qu. 8. n. 2. haec docet. Potiori igitur ratione idem tenere censendi sunt de solemni castitatis voto. S3·-Lezana,Sum., tom. 1, cap. 26, n. 16, Huar., tr.4, cap.2, n 416 et 436. - · Se *· sententiam hanc, quam refert, non reprobat. 486 LIB. IV. — CAP. I. dris '. Vel potest ipsa de se declarare ali­ quando, jejunium vel aliud praeceptum non obligare. Quomodo, Circa vota autem monialium, pariter in volis mo* niAlium. certum est non posse abbatissam in illis dispensare vel commutare (uti potest cum eis dispensare episcopus, vel praelatus re­ gularis, si sint exemptae). — Sed conve­ niunt communiter doctores, quod abba­ tissa, ratione potestatis dominativae quam ob votum obedientiae habet supra suas subditas, sicut habent parentes super filios, possit irritare earum vota sive de re supererogatoria sive de re circa regulas; ut docent Navarrusb·), Sotus b>, Tamburi­ nius, Silvester b>, cum de Alexandris Et hoc, etiamsi votum fuerit transeundi ad strictiorem religionem; ut tenet Pasqualigo; et adhaeret de Alexandris ° contra Lessium b), Pellizzarium b), etc. 54. - Dubitatur autem: an possit abba­ tissa irritare votum monialis emissum cum suo consensu? Quid de Negat Richardus “λ — Sed affirmant >oti» emi<· m·» cum *uo communius Silvester et Armilla aA Qui­ contenta. bus adhaereo cum Tamburinio, Pasqualigo, de Alexandris4 et Salmant.: modo adsit justa causa; alias sine causa, pec­ cabit, sed probabiliter non plus quam venialiter. Vide dicta de Voto, Lib. III, n. 239, v. Certum. Quid pos­ 55. - Vota novitiarum non potest ab­ ait circa vo­ ta novttia* batissa irritare, sed tantum suspendere eo­ rum. rum exsecutionem, si probationi officiant, ’ Cap. II, $ 1, qu. 4. — Ascan. Tambur., de Jure abba­ DE STATU RELIGIOSO. ut Lessius et Silvester — Si vero vota emissa fuerint a novitia, dum adhuc erat sub potestate parentum, tunc dicit de Ale­ xandris6, posse abbatissam ea irritare; cum ipsa tunc succedat in eamdem pote­ statem dominativam erga novitiam. 56. - Quoad autem obedientiam a monialibus episcopo debitam, plura alia ad­ notare oportet. Notandum 1°. Quod moniales non te­ j*xnt nentur obedire episcopo circa electionem nihü price pen clrci «it officialium monasterii; cum haec electio cliotea i omnino ad moniales spectet, ex decreto ftdihic S. Congregationis α·>, apud Pasqualigo ·. — Et praedictae officiales possunt ad nu­ tum eligentium amoveri; ut statuit Tridentinum 7. Notandum 2°. Quod episcopus potest pouit »* abbatissam ab officio suspendere, casu quo ipsa episcopum non praemonear de professione facienda a novitia; ex Triden­ tino 8. Notandum 3°. Quod episcopus potest PoteM k> tuere m numerum monialium statuere, ut omnes menus b> nuliora admissae commode sustentari possint. Et hoc etiam in monasteriis exemptis: in his tamen debent intervenire etiam praelati ordinis. — Ita Salmant. e, ex Tridentino b> et constitui. S. Pii V et aliis declaratio­ nibus S. Congregationis. Notandum 4°. Quod episcopus singulis QuoUxe-i visitat ne annis tenetur visitare monasteria monia­ nasurii mon ill·» lium sibi subjecta, per seipsum vel per vicarium cum suo speciali mandato. — Habetur etiam ap. Pallottini, v. Moniales, $ 1, n. 53. — tissarum, diep. 32, qu. 6. - · Cap. 11, f 1, q«- 5. - Pasqua/., Observat. In Lauret, de Franchis, num. 753. - · Loc. cit., • Tract. 18, de Privile^., cap. 3, num. 14. · S’. Pius V, qu. 5.— Tambur., loc. cit. · Pasqual., loc. dt., num. 756 constit. Circa pastoralis, de die 29 Maji 1666, § 7 et 8. Ha­ betur in Bullar. Rom. Mainardi. · S. Congr. Cone., vide et seqq. « Loc. ciL, qu. 6. — Salmant., tr. 17, cap. 3, num. (A. - · Loc. dt, qu. 7. — · Loc. dt., num. 770. b> Quod de praelato regulari, vel de supe­ riore in genere dicunt Navarrus, Mau.,cap. 12, h. 64; Sotus, de Just, et Jure, lib. 7, qu. 3, art. 1, v. De usu autem; Silvester, v. Vo­ tum III, qu. 3, et v. Votum IV, qu. 2; Les­ sius, cap, 40, dub. 13, u. 74 et 75; Pellizzanus, tr. 4, cap. 1, n. 109; hoc de Alexandris transfert ad abbatissam. 54. - a) Quod Richardus de Mediavilla, in 4, dist. 38, art. 4, qu. 3; et Silvester, v. Vo­ tum IV, qu. 2, v. Sextum, asserunt de prae­ latis in universum; et Armilla, v. Votum, u. 12, de iis qui potestatem dominati vain habent, id pariter de zMexandrîs transfert ad abbatissam. Pallotüni, v. Moniales, § 1, n. 49 et 60. 55. - a) Lessius, cap. 40, dub. 13, u. 80, loquitur de praelato; quod iterum de Ale­ xandris transfert ad abbatissam. Silvester, v. Votum IV, qu. 7, v. Ter tium, haec scribit; « Quando aliquis est no vitius, excusatur a voto personali, puta jeju­ niorum et hujusmodi, non autem a reali, puta dc dando eleemosynam ». 56 - a> Ita sane S. Congreg. Cone.; sed addit hanc limitationem: Ad Ordinarium sci­ licet spectare electionem officialium quae bona temporalia monialium ipsi Ordinario subje­ ctarum administrant. Ita apud Pallottini.v. Mo­ niales § 1, n. 55. b> Ί ridentinum, loc., cil., cap. 3, ita sta- DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. - I. ELECT. ABBAT. Monasteria autem Pontifici immediate sub­ jecta etiam ab episcopo sunt visitanda, sed auctoritate apostolica; exempta vero visi­ tantur a praelato ordinis. Ita ex clem. At­ Etiam, tendentes, de statu monach. — Sed quoad dau »srio, mo* observantiam clausurae, etiam monasteria eitteria exempta. exempta visitari debent ab episcopo tam­ quam Sedis Apostolicae delegato, ita ut nullo modo possit episcopus impediri; ex decretisS. Congregationis, apud Barbosa . * Et praesumentes impedire, post tres mo­ nitiones, excommunicationem ipso facto incurrunt ex dicta clem., ut supra. Vide de Alexandris la visita * 57. - Notandum 5°. Quod in actu visi­ t»xc. raomales te * tationis, moniales ab episcopo interrogatae scoter reteUre de * vel a praelato ordinis, tenentur veritatem ftciut obKfTiQdae. aperire circa observantias regulae (ut de Alexandris 8 cum Texeda): etiamsi trans­ gressiones sint leves; quia ordinarie ab istis incipit totius regulae relaxatio. Cuu* qui­ Excusant tamen Lezana Ό et de Alebat excuu»t,r λ rt- xandris 4 moniales a manifestando veriHbitioae. ubtione. ft , tatem: 1 . Si cnmen sit emendatum. Ex quo inierunt, non teneri aperire alterius crimen ab annis plurimis (puta tribus, ut censet Mascardus) commissum; quia jam emendatum censetur. Et ob eamdem ratio­ nem, ordinarie ad denuntiationem semper est praemittenda correctio. (Sed de hoc vide dicenda infra ex n. 240.). — 2°. Excu­ santur moniales, si crimen sit occultum, et nulla praecesserit infamia vel indicium evidens. — 3°. Si constet praelatum nul­ lum remedium fore adhibiturum; vel si sciant moniales crimen jam denuntiasse alias, a quibus illud audierunt: quia ad opus inutile nemo tenetur. — 4°. Si mani­ festatio vergat in damnum proprium. — 487 5°. Si crimen cognitum sit sub secreto naturali; excipitur tamen si crimen sit causa communis damni. (Sed haec vide fusius discutienda infra ex n. 236.). 58. - Quoad confessorios monialium ab episcopo approbandos, vide de Sacram. Poenit., Lib. VI, n. 577. Sed hic libet alia utilia adnotare, 1° quoad electionem abbatissae ; 2° quoad privilegia monialium et regularium. I. DE ELECTIONE ABBATISSAS. 59. - Notandum 1°. Quod ex Tridentino * non debet eligi abbatissa minor quadra­ ginta annis, et quae octo annis post pro­ fessionem laudabiliter vixerit: alias ele­ ctio est nulla, ut ex declaratione S. Congr., apud de Alexandris4. — Immo alias, aliqui dicunt, moniales privari facultate eligendi pro illa vice; sed probabilius putat oppo­ situm Passerini. Casu tamen quo desit in monasterio quae talem aetatem habeat, ex eodem Tri­ dentino potest eligi monialis habens tri­ ginta annos, et quinque professionis; vel alia ex alieno monasterio ejusdem ordinis; et etiam alieni ordinis: sed hoc nonnisi cum assensu Sacrae Congr., ut notat Pasqualigo T. — Si vero adest jam in mona­ sterio monialis quadraginta annorum (nisi ista sit vere inhabilis), nequit eligi alia etsi habilior, sine dispensatione Sacrae Congr ; ut de Alexandris 4 ex decreto S. Congr. Et hic notandum, quod, sicut abbatissa, sic et procurator monasterii debet in quo­ cumque triennio mutari; ex alio decreto S. C., apud de Alexandris ’. Notandum IP. Quod non possunt eligi in abbatissas illegitimae, infames; neque 1 Dc Off. et Potest, episc., nlleg. 102, n. 7. Habentur cap. 7. — · Cap. 9, $ I, qu. 1. Cfr. etiam Pallottini, v. Abba­ etiam ap. PaJlottini, v. Episcopus, § 19, n. 367 et aeqq.; tissa, § 2, n. 72 ct 73. — Passerini, de Electione canon., et ▼. Monasteria monialium, $ 2, n. 66 et »eqq. — •Con­ cap. 40. num 78. — Trident., loc. ciL — ’ Obaervat. in Lauret, de Franchis, n. 660. Cfr. Pallottini, v. Abbatissa, icas. monüd., cap. 6, § 4, qu. 3. — · Loc. du, qu. 6. - Franc. Lopes dc Textda, Controv. theol. mor., tom. 1, lib. 1, tr. 3, controv. 9, dub. 1, n. 17. — · Loc. cit., qu. 6. — Mascard., de Probatiomb., concl. 4t6, n. 10 - · Seas- 25, de regular., $ 2, n. 77. — · Loc. dt., qu. 2; cfr. Pallottini, v. Abbatissa, S 2, n. 73 et 74. — · Cap. 6, § 2, qu. 13. Cfr. etiam Pasqual., luit: « In praedictis... monasteriis et domibus tam virorum quam mulierum .., is tantum numerus constituatur ac in posterum conser­ vetur, qui vel ex reditibus propriis monaste­ riorum, vel ex consuetis eleemosynis com­ mode possit sustentari ; ncc de cetero similia loca erigantur sine episcopi, in cujus dioecesi erigenda sunt, licentia prius obtenta·. Lezana, Sunt., tom. 1, cap. 27, it. 2, v.f, omittit tertiam et quintam exce­ ptionem ; in secunda autem excusat moniales, si nulla praecesserit « suspicio probabilis », quae faciat < plenam aut semiplenam proba­ tionem ..Quartam exceptionem limitat: « Nisi quando delicta essent in grave damnum com­ munitatis ». in Lauret, de Franchit, n. 772. 57. - Quali la­ te» requisi­ tae tn dtfenda in abhatiseam. 4S8 LIB. IV. — CAP. T. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. corruptae, ut viduae (ex declarationibus sufficit major pars votorum; ut Miranda, S. C.): nisi corruptio fuerit occulta. Vide Rodriguez, etc. cum communi, apud de de Alexandris — Item, neque caecae Alexandris8 (contra Tamburinium et alios, aut surdae, ex can. Hinc,§ Caecus,dist. 49, qui requirunt duas tertias partes). et cap. Constitutionem, de verbor. signif., Notandum VII0. Quod in electione abba­ Pfink'otel extra [in 6°]. Item de muta dicunt doctores apud tissae, ut praecipit Tridentinum’, prae­ clxaiüaJt bent cm. de Alexandris lati qui praesident debent esse extra clau­ Elidentes Notandum III0. Quod ad electionem stra. — Putant tamen Pasqualigo, Miranda lunt tan­ tum chori- abbatissae non admittuntur conversae, sed et de Alexandris Io, quod, urgente justa •tne. tantum choristae professae. Suarez, Le- causa (puta, si timeantur rixae, etc., ut zana, Tamburinius, de Alexandris 3. ait Miranda “) possunt tunc praelati clau­ Votum in­ Notandum IV0. Quod si qua monialis stra introire. firmae, quo­ modo reci­ est in lecto infirma, ejus votum etiam est Proinde hic notandum quod in mona­ Qmi piendum. ctioci tru recipiendum, vel per scriptum sigillo mu­ steriis non exemptis vel Sedi Apostolicae lidexi. nitum, vel per duas moniales a praesidente submissis praesidet episcopus. In exemptis electionis deputatas. — Ita de Alexandris4 vero, praelatus regularis una cum epi­ ex decreto S. C. scopo (ex constitutione GregoriiXV): tunc Quid. ti Notandum V°. Quod si electio ob dis­ tamen episcopus tantum assistit, sed vota electio ex discordia cordiam non compleatur, non potest prae­ non excipit. De Alexandris ” ex decreto perfici ne­ queat latus praesidens dare suum suffragium, ut S. Congr. ex pluribus decretis S. C. ; sed bene potest Facta autem electione, nisi aliud obstet, Electi, i uooetqufido praefigere tempus ad electionem : quo ela­ debet in eodem loco electio confirmari a confit mnndi. pso, ipse abbatissam deputabit. — Ita plu­ praelato praesidente: scilicet ab episcopo, ries declaravit Sacra Congr. apud de Ale­ vel a praelato regulari in monasteriis ex­ xandris ·. emptis, vel a Sede Apostolica, si mona­ Vox data Notandum VI°. Quod monialis quae sterium illi sit immediate subjectum. Vide revocari ne­ quit. jam suam dedit vocem, nequit amplius de Alexandris 13 — Et haec confirmatio illam revocare: communiter doctores. — potest fieri etiam a praelato absente, et Scruti­ Cum autem electio fit per scrutinium, adhuc etiam extra dioecesim degente, ut nium. quo­ modo fa­ praecipit Tridentinum * quod vota secrete tenet Pasqualigo, contra Tamburinium: ciendum. praestentur, notario et quatuor vel quin­ nisi adsit oppositio; apud de Alexandris u. que assistentibus. Alias electio est nulla, — Item, abbatissa nequit officium exer­ ut dicunt Garcia . Pasqualigo et de Alexandris Sed in his omnibus, ut notant Tambu­ rinius, Azor, etc., cum de Alexandris a, attendenda est monasteriorum consue­ tudo. Notandum VHI°. Quod abbatissae possunt eligi per triennium, vel per singulos annos, sed non ultra triennium; alias ele­ ctio est nulla. Et insuper abbatissa trien­ nalis debet per triennium vacare: ex constitut. Gregorii ΧΠΙ Exposcit, etc. — Ne­ que in vicariam eligi potest, si forte nova abbatissa deficiat ; quia praecipit Pontifex ut abbatissa anterior omni... prorsus careat auctoritate... per triennium. Vide de Alexandris ·. Dicit autem de Alexandris * cum Ro­ driguez, quod in collegiis oblatarum bene potest eligi superior perpetua; quia tan­ tum de veris monialibus professis loquun­ tur bullae. Alia hic addere expedit. H. DE PRIVILEGIIS MONIALIUM ET RELIGIOSORUM. Oanei orif.es «mawicintin FririlefiK Moaiiliutn M rtlificnoran eidem mrilefi·. 60. - Hic praenotandum quoad privi­ legia regularium, quod omnes ordines re­ gulares communicant in privilegiis alio­ rum ordinum, sive mendicantium sive non; ut constare ex privilegiis concessis asserunt Salmant.6 cum Lezana, Tamburinio, Miranda, Pellizzario, Rodriguez et communi. — Hinc, Notandum 1°. Quod moniales gaudent iisdem privilegiis (de quibus sunt capaces) Pasqual., Obscrv. in Laurct., n. 715. · 1 Cap. 9, § 4, 489 religiosorum ejusdem ordinis. Ita de Ale­ xandris· cum S. Antonino, Paludano, Ro­ driguez, Tamburinio, etc; contra San­ chez Barbosa et alios. Ratio, quia, cum ipsae vivant sub eadem regula, sunt pars ordinis, et ideo ordinis privilegiis merito gaudere debent. — Et hoc, etiamsi in pri­ vilegio exprimatur concessio fieri viris aut masculis; et etiamsi moniales sint episcopo subjectae: ut tenent Salmant ' cum Suarez % Pellizzario b>, Palao b>, Bo­ nacina b>, Bordono ; et de Alexandris ·. — Qui notat cum aliis gaudere etiam privi­ legiis aliorum ordinum suo ordini com­ municatis. 61. - Ex hoc infertur Γ cum Lezana, Abbatissa, i uomodo Pasqualigo et de Alexandris’, abbatissam i «pense L posse dispensare in jejuniis, Officio, etc., juxta privilegia sui ordinis praelatis con­ cessa. — Quia, licet ipsa non possit per se dispensare, defectu auctoritatis spiri­ tualis ; potest hoc tamen ex praelati com­ missione, quae praesumitur ei iacta, sta­ tim ac fait electa in abbatissam. Infertur 2°. Moniales episcopo subjePrime. . . r . gU montaCtaS bene posse uti privilegio, v. gr. reci- Πam quoad piendi absolutionem, etc. a proprio epi- nem. scopo, quando cuicumque regulari privi­ legium est concessum. Secus tamen, si facultas absolvendi non est regularibus concessa, sed tantum praelato illius or­ dinis. — Ita de Alexandris 10 cum Ce­ spedes. Infertur 3° cum Salmant.et Viva, Primer» Roncaglia, Rodnguez, de Alexandris11, tempore in­ terdicti qa. 2. v. Undecrma divisio, (n. 17, i. t). · Rodrig., loc. Tambur., de Jure abbati»., düp. 17, qu,4 cl eeqq. — Tambur., de Jure abbatia., disp. 29, qu. 4, dL, Ab art. 13. - n. 3. · Aeor, part. 1, lib. 13, cap. 10, qu. 4. · · Loc. dt., qu. 5, qu. 1. — Barbosa, de Jure ecdea.. lib. 1, cap. 41, n. 217. i. ί. — Gregor. XIII, bulla Exposcit debitum, 1 Jan. 1583, — 1 Tr. 18, cap. 1, num. 92. - Bordo n., Vadar, resol. 52, in Bullor. Rom. Mainardi. — 1 Cap. 9, § 3, qu. 2. — 4 Loc. qu. 24, n. 69. — · Cap. 10, qa. 2 et 3. — Lesana, torn. 1, dL, qa. 4. - Rodrig., Quaeit. regul., tom. 2» qu- 54, ari. 6. cap. 26, n. 16. - Pasqual., Observat. in Lauret, de *Fran chia, num. 749. · · Cap. 10, qu. 5. — * Loc. dt., qu. 4. · — 1 Tract. 18, de Privileg., cap. 1, num. 90. · Lesana, •bbatum, torn. 1, disp. 17, qu. 1, num. 12 et Mqq., et Cespedes, de Exempt, regular , cap. 23, dub. 344. num. 6 - “ Tr. 10, de Censur., cap. 6» η. 54 . 57, 58, 65. - Fera, n. 28. · Miranda, Man., tom. 2, qu. 46, art. 5. - Pelliuar., de Censur., qu. 7, art. 2, num. 1. — Roncaglia, tr. 4, tr. 8, cap. 1, num. 41. - Rodrig., Quaest. regular., tom. 1, qu qu. 56, ab art. 1. — · Cap. 10, qu. 1. · S. Anton., part. 3, regular., tom. 2, qu. 112, ab art. 1, et qu. 113. - “ Loc. lit. 16, cap. 3, init., v. Item nota. · Paludan., in 4, diet. 38, dt., qu. 6. c) Pasqualigo ct de Alexandris ajunt posse etiam forte committi simplici sacerdoti. 60. - a) Sanchez a Tamburinio quidem citatur ut refert S. Alphonsus; nec vero a sententia S. Alphonsi et aliorum multum dissentit; nam, Decal., lib. 6, cap. 7, n. 116, negat moniales Minorum et Praedicatorum esse mendicantes, sed subdit: « Etsi privilegia quaedam ordinum mendicantium habeant ». b) Auctores isti a Salmant. utique citantur pro hac sententia; sed Suarez, de Legib., lib. 8, cap. 10, n. 7; Pellizzarius, loc. cit., n. 72; Palaus, tr. 3, disp. 4, punct. 12, n. 1 ; Bona­ cina, disp. 1, de Legib., qu. 3, punct. 7, § 2, Sum., tom. 1, cap. 3, num. 17. · Ascan. Tambur., de Jure 6, cap. 1, qu. 5, resp 2 et 3» — Rodrig., Quaest. qu. 3. § 2, n. 45, absolute pronuntiat esse nullam electionem, quae per vota non secreta fieret; clausula vero: Quamvis id ex ignorantia procederet, ibi non habetur; sed videtur esse commentarium additum a Riccio et Tamburinio. F 490 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. quidquid dicant Navarrus a>, Barbosa eta, apud de Alexandris ·>, omnes regu­ lares utriusque sexus tempore interdicti generalis posse in suis monasteriis Divina peragere, prout Officia recitare, Missas celebrare, etc.: submissa tamen voce, ja­ nuis clausis, sine campanis, et exclusis nominatim interdictis vel qui causam in­ terdicto dederunt; ut concessum fuit in cap. Alma mater, de sent, exc., in 6°. Item, posse Eucharistiam suscipere, Missas audire; ut Salmant.1 cum Palao, Laymann, Henriquez, Sayro. Item, susci­ pere Extremam Unctionem; ut Salmant.1 cum Palao, Avila, Henriquez, etc. — Et ad haec regulares ex privilegio possunt admittere omnes monasterii famulos, pro­ curatores, operarios; ut concessit Ale­ xander IV. — Et idem concessit Eugenius IV pro Beatis et Tertiariis. Exceptis tamen semper specialiter interdictis, etc., ut supra. Salmant.·, de Alexandris 4, etc. Et possunt etiam publice celebrare in pluribus festis, ut Paschatis, Pentecostes, Nativitatis Domini, Assumptionis B. V. Mariae.Item, SS. Sacramenti et octavae; Conceptionis, Annuntiationis et Nativitatis B. Virginis; Sanctorum titularium eccle­ siae, et Sanctorum proprii ordinis. Item, in festis Circumcisionis, Epiphaniae, SS. Trinitatis, Apostolorum, S. Joannis Bapti· stae, S. Lucae, S. Marci, Omnium Sancto­ rum, Omnium Defunctorum. — Vide Salmanticenses 5. Nec obstat dicere quod Tridentinum· praeceperit interdicta etiam a regularibus in eorum ecclesiis servari. — Nam pro­ babiliter respondet de Alexandris 1 cum Peyrino, Sorbo, etc., mentem Tridentini fuisse tantum compescere aliquos Fratres, qui vi quorumdam privilegiorum prae­ tendebant nullo modo interdicta ab Ordi­ nariis emanata servare; non autem abro­ gare privilegium religiosis et etiam cle­ ricis, in diet. cap. Alma mater, ad com­ mune bonum concessum, ut supra, tem­ pore interdicti b>. 62. - Notandum 11°. Quod in ecclesiis monialium non possunt sepeliri personae laicales: nisi ibi habeant jus sepulturae, n, r ' vel nisi obtineatur concessio a S. Congre­ gatione; ut ex pluribus declarationibus Sacrae Congr., apud de Alexandris ·. — Et tunc Officia defuncti peragenda sunt, vel a confessario monialium a->; vel a regu­ laribus ejusdem ordinis, si sint exemptae; non autem a clero: ut Barbosa, Lezana, etc., cum de Alexandris ·. 63. - Notandum 111° circa divinum Pririier« Officium, plura privilegia regularibus fuis- "«ω’ΓϊΓ se indulta. Clemens VII a> concessit monialibus * Tr. 10, cap. 6, n. 48. - Palaus, tr. 29, diip. 5, punct. 4, Jul. 1438, in Bullar. Rodriguez. — · Loc. cit., num. 66. — n. 15. - Laym., lib. 1, tr. 5, paru 4, cap. 2, ο. 2, v. f. - • Cap. 10, qu. 7. — · Tr. 10, cap. 6, n. 61 et seqq. — · Ses *. 25, Henriq., lib. 13, cap. 45, n. 2, i. f. · Sayr., de Censor., lib. 4, dc regular., cap. 12. — 1 Cap. 10, qu. 9. - Laur. de Peyrinis, cap. 7, n. 23. — · Loc. dt., n. 48. · Palaus, tr. 29, di«p. 5, punct. 4,51, n. 19. · Avila, de Cetuur., paru 5. diip. 4, sect. 1, tom. 1, in constit. 2 Sixti IV. n. 51. - Sorbo, Comp. pri­ dub. 7, i. f. · Henriq., loc. du, n. 4. — Alexa nd. IV, bulla Ut aliis doctoribus — · Cap. 10, qu. 10. Cfr. Pallottini, v. Sr· in vestrii domibus, de die 27 Junii 1256; habetur in Dullar. Franche., tom. 2, bulla 70, et in Bullar. Rodrig., bulla 7 hujus Pontif. — Eu^en. IV, bulla Commissum nobis, 5 id pu Itura, § 2, n. 46; ct v. Cadavera, % 3, n. 281 et seqq. — n. 2, generaliter loquuntur, et dicunt privi­ Et ita citantur duo illi auctores a Cajetano de Alexandris, loc. cit., qu. 9. b) Cajetanus de Alexandris, cum Sorbo et Laurentio de Peyrinis, sic utique interpretan­ tur Tridentinum; sed ibi loquuntur non dc cap. Alma nui ter, sed de privilegio quo gau­ debant regulares, suspendendi scilicet inter­ dictum, quod supra in nota a ad Navarrum explicatum est. 62. - o) Barbosa et Lezana de confessario nullam faciunt mentionem. 63. - a) Privilegium istud, Clarissiscon­ cessum, refertur etiam a Casarubios in suo Compend. privilegior., v. Moniales, n. 30; sed signatur o parva, quae significat oraculum esse vivae vocis non authenticum. legia concessa religiosis alicujus ordinis, cen­ seri concessa etiam monialibus ejusdem ordi­ nis, in iis quae possunt feminis adaptari. — Pellizzarius tamen, de Monial., cap. 9, n. 1, idem expresse docet dc monialibus alicujus ordinis, quae episcopo sint subjectae. 61. - a) Navarrus, Man., cap. 27, η. 190, ct Consil. 7, dc Privilcg.; Barbosa, dc Offre, et Potest, episcopi, allcg. 105, n. 44, et Apo­ stolic. dccis. Collect., decis 604, n. 16, affir­ mant abrogata esse per Tridentinum privi­ legia regularium, suspendendi interdictum, scilicet privilegium celebrandi publice, tem­ pore interdicti, divina Officia in festis San­ ctorum proprii ordinis cl aliquot aliis diebus. vilégier., v. Interdictum III, Capuccini annotatio, v. Sed Barbosa, dc Parocho, cap. 26, a n. 81. · Lesana, Sum., tom. 2, cap. 1, n. 47. · · Cap. 10, qu. II. DUB. IV. - DB OBLIGAT. RELIG. VI VOTORUM. - II. PRIVILEGIA. 491 Clarissis privilegium, uti refert de Ale­ xandris 1 (at Salmant.1 dicunt hoc privi­ legium concessum fuisse universis monia­ libus), quod possint satisfacere per Offi­ cium laicarum, si judicio praelati, vel confessarii, vel abbatissae, non sint satis instructae ad Officium chori. Idem Clemens concessit omnibus regu­ laribus infirmis vel eis qui infirmis incum­ bunt, satisfacere per septem vel sex psal­ mos a superiore assignandos, cum septem Pater et duobus Credo. Item Innocentius IV a concessit monia­ libus S. Clarae, et inde aliis per commu­ nicationem, satisfacere cum Officio laica­ rum, si non dicant Horas canonicas, ex quacumque rationabili causa, nempe si monialis sit scrupulosa, si sit extraordi­ narie defatigata, vel occupata in utilibus ministeriis. — Ita Salmant.4, de Alexan­ dris &. Et notant Γ. Salmant. * hoc privilegio uti posse per se sine licentia superiorum. — Notant 2°. Salmant.7 cum Pellizzario, quod si moniales forte culpabiliter omit­ tant dicere Officium laicale, non peccant graviter; quia tunc se habent ut laicae, quae ad talem recitationem non tenentur sub mortali 6λ — Notant 3° eodem privi- legio uti posse omnes religiosos qui com­ municationem habent privilegiorum; quia ex communi sententia, sicut moniales pri­ vilegiis religiosorum uti valent, sic e con­ verso. Et pro causa eis sufficiet, si con­ donentur in quadragesima (etsi non quo­ tidie) cum magno labore e>; si confluat multitudo poenitentium ; si laxati sint ex itinere vel condone: item, si sint lecto­ res aut studentes, qui pro majore parte diei vacent studio S. Scripturae, aut sa­ crorum canonum, aut theologiae schola­ sticae vel moralis. Ita Salmant.· cum Pasqualigo, etc. Item Martinus V concessit monachis S. Hieronymi, ut qui sine taedio Offidum non valent dicere ob infirmitatem, etiam postquam convaluerint, satislaciant redtando id quod suis confessariis visum fuerit Item Leo X concessit Fratribus Mi­ noribus Officia prolixiora anticipare, et breviora reservare pro diebus, in quibus minus occupantur in condonibus et con­ fessionibus, aut studio; ut putant Salmanticen. · cum RodriguezTamburinio/', Pellizzario f), etc.: contra tamen Lezana / ’. Item Leo X concessit regularibus pri­ vilegium redtandi Offidum privatum men- 1 Cap. 10, qu. 13. — ■ Tract. 16, de Horia cap. 3, num. 61. — Clemf ns VII, bulla Dudum vestra, § 2, de die 7 Start. 1683; in Bullar. Rom. • Bulla Salet annuere, cap. 3. de die 9 Auf. 1253; bini, edit. Lugd. habetur »ub n 12). — ‘ Tr. 16. cap. 3, n. tt. — · Loc. dt., qa. 13. — · Loc. ciL. n. 61 — ’ Loc. canonicis, pro parle Mainardi. in Bullar. Rom. Mainardi, const. 33 hujus Pon lit (in Bullar. Cheru * b) Opinio ista, quam S. Alphonsus hic in prima jam sui operis editione tantummodo referebat (sicut pariter Salmanlicenses), po­ stea, a quarta scilicet editione, lib. /,in Append, de Privilege n. 107, i. f., expressis verbis re­ proba vit, dicens :< Hoc non mihi placet; etenim ejusmodi privilegio monialis non transit in qualitatem laicae,sed tantum Officium ejuschoristae transit et commutatur in illud laicae ». <) De contionatore Salmanticenscs haec dicunt: « Quotidie in quadragesima concionantes possunt in hoc dispensari, modo con­ ciones non ita memoriae retineant, ut sine ullo fere studio condonari possint». — Idem­ que tenet Pasqualigo, qui addit etiam: « Qui aliquo die pluries contionaretur, sed cum stu­ dio, posset pro illo dic dispensari...; et regu­ lariter omnes contionatores, pro illis diebus in quibus per totum fere diem occupantur in ordine ad condonandum ». Ό Martinus V dictis monachis concessisse fertur privilegium, quo possint, « dum fuerint dt., num. 61. - Pe llisear., de Monialib., cap. 6» n. 16. — ■ Tr. 16, cap. 3, n. 56 et 57. · Pasqual., Quaesu moral, canon , center. 2, qu. 196, n. 4 et »cqq. — · Loc. cit, η. 5a. infirmi, ct etiam senes et valetudinarii », sa­ tisfacere Officio divino, « recitando aliquos psalmos vel id quod suis confessoribus visum fuerit». Aliud fere simile eisdem concessit Eugenius IV. Utrumque privilegium habetur apud Casarubios, r. Infirmi fratres, n. 11 ct 12, at signatur o parva. — Sed ibid., n. 8, refer tur privilegium (signatum pariter o parva), quo Eugenius IV praelatis Ord. S. Benedicti Congr. Hispaniae concessit ut possint libere dispensare cum suis monachis, « qui sine taedio non possunt dicere Horas canonicas, quod tempore infirmitatis, vel postquam con­ valuerint, loco Horarum ac Officiorum ad quae alias tenentur, dicant aliquid certum ad arbitrium ipsorum monasteriorum supe­ riorum ». e> Cfr. notam a ad ciL n. 107. f) Rodriguez, Quaest. regular., tom. 1, qu. 42, art. 5; Ascanius Tamburinius, de Jure abbatum, torn. 2, disp. 10, qu. 8; Pel­ lizzarius, tr. 5, cap. 8, n. 121, a Salman ti- 492 DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. taliter. — Et licet de Alexandrie ’, cum Pellizzario, Lezana, Tamburinio «J, Lu­ go <>, etc., apud Salmant. ’ teneant hoc privilegium fuisse revocatum a Grego­ rio XV et Urbano VIII (qui revocarunt omnia privilegia vivae vocis oraculo con­ cessa, prout tale fuit hoc privilegium, ut communiter doctores asserunt): attamen probabilius contradicunt Salmant.8 cum Navarro, Hurtado, Henriquez, Villalobos, Tamburinio4, Rodriguez, Leander, etc. Quia.utajunt, praedicta revocatio respexit tantum privilegia oretenus concessa post S. Pium V; non autem hoc, quod a S. Pio confirmatum fuit per bullam, quam refe­ runt Pellizzarius et Peyrinus. — Addunt, quia privilegium Leonis fuit declaratio juris communis in cap. Dolentes 9, de cel. Miss.;vX idem Lezanaconcedit. At ora­ cula vivae vocis, quae sunt declarationes juris communis vel bullarum, tunc mini­ me revocata fuerunt; ut fere omnes di­ cunt, prout testantur Salmant.8. — Id au­ tem quod objicit Peyrinus, nempe, quod dictum privilegium ad summum conces­ sum fuit pro ea parte quae secreto dici- tur in Officio publico vel in Missa (ut exprimunt verba privilegii relata a Sal­ mant. e), minime obstat. Nam ibi in fine sic additur: Et quod eodem modo possit facere, qui solum dicit Officium per se: cum prolatio verbalis sit praecipue, ut ab aliis intelligatur. Ergo, recte arguunt Sal­ mant. recitatio privata, ubi nihil dicitur ut ab aliis intelligatur, potest ex hoc pri­ vilegio tota mentaliter fieri. 64. -Sedulo hic notandum quoad omnia Saptrct Uc· privilegia religiosorum, quod superior po­ pottv. Ure ai3Q test ex justa causa aliquando limitare pri­ privilefiL vilegia subditorum ; quia haec semper con­ cessa intelliguntur, ut non praejudicent potestati dominativae, quam ob votum obedientiae superior super subditos habet. — Poterit etiam abbatissa moderari poe­ nitentiam a praelato moniali impositam, si adsit justa causa, et accessus ad supe­ riorem non pateat. Ita de Alexandris8. Ultimo notandum, quod ex bulla Pau­ RepUre comme·» li V ·, omnes regulares professi (sicut et eant ia ii· dulptntitt. Ordinarii locorum) gaudent indulgentiis concessis cuicumque ordini religioso; ut notat de Alexandris10. 1 Cap. 10, qu. 15. - PcllUiar,, tr. 5, cap. 8, n. 71. · Ijttana, Sum., tom. 1, cap. 12, n. 31. — ■ Tr. 16, cap. 3, gular., tom. 1, qu. 42, art. 4. - Lcand. de SS. Sacrant., de Srfcram., tr. 6, disp. 13, qu. 19. — Pellissar., de Monta· num. 62. - Gregor. X^t bulla Romanus Pontifex, de die libui, cap. 10, n. 76. — Peyrin., tom. 2, constit. 7 S. Pii V. 2 Julii 1622; in Bnllar. Rom. Mainardi. — Urban. VIII, § 31 (in Bullar. Mainardi, § 5) bulla Etsi Mendicantium, bulla Alias felicis record., de die 20 Dcccmbr. 1631; in Hollar. Rom. Mainardi. — ■ Loc. dt., n. 53 et 54. · Navar,, dc die 16 Maji 1567. — · Tr. 16, cap. 3, num. 53, v. f. — de Horia canon., cap. 19, n. 88. · Thom. Hurtadus, Resol. cap. 3, num. 51. — 1 Loc. cit., num. M. — · Cap. 11, $ 1, mor., tr. 3, cap. 1, reaol 9, n. 43- · Henriq., lib. 9, cap. 31, n. 1. · Villa!., parL 1, tr. 24, diff. 10, num. 11. - < Method, qu. 28. — · Breve Romanus Pontifex, de die 23 Maji 1606, § 18; habetur in Bullar. Romano Mainardi. — w Cap. 10, celebrand. Mis·., lib. 2, cap. 9, $ 3. - Rodrig., Quaest. re­ qu. 18. censibus citantur tamquam docentes privile­ gium istud adhuc persistere, contra Lezanam, qui in Sum., tom. 1, cap. 12, η. 30, tenet illud fuisse abrogatum. t) Tamburinius, de Jure abbatum, torn. 2, disp. 10, qu. 9, n. 3; Lugo, Respons. morat., lib. 3, dub. 17, negant privilegium istud valere pro toto Officio. Et quoad hoc, cfr. notam a ad cit. Append, de Privilegiis, n. 107. h) Lezana non satis accurate citatur a Sal­ mant.; nam, torn. l,cap. 3, n. 21, generaliter dumtaxat loquitur, negans oracula vivae vocis quae merae declarationes aut explicationes sunt, fuisse revocata. Peyrin., tom. 1, in constit. 28 Leoni· X, n. 4. — · Tr. 16, 493 DUBIUM V. Qui possint vel teneantur ingredi Religionem. 65. Quibus non liceat religionem ingredi. — 66. In qua necessitate parentum prohibeatur filiis religiosos fieri. — 67. Quando filii jam professi teneantur a religione egredi ad subveniendum parentibus. — 68. An peccent filii religionem ingredientes, invitis aut insciis parentibus. — 69. Quando prohibeatur parentibus religionem intrare ob neces­ sitatem filiorum. — 70. An liceat relinquere fratres aut sorores in necessitate.—71. An debitis gravati possint religionem ingredi. Quid, si jam sint professi. — 72. Voventes religionem, quando teneantur vel excusentur ingredi. — 73. Quando liceat ad aliam religionem laxiorem vel strictiorem transire. — 74. An parochi possint religionem ingredi, episcopo contradicente. — 75. An episcopus possit impedire clericos a reli­ gione. — 76. An et quando episcopi possint deserere ecclesias suas aut permutare. — 77. An peccent graviter parentes, avertendo filios a religione. — 78. An et quomodo aliquis vocatus ad religionem peccet, si vocationem suam negligat adimplere. 65. - « Resp. 1°. Omnes illi et soli postrrtireii- « sunt ingredi religionem, qui sunt sui ‘.juris nec aliis obstricti. Qui vero aliis • obstricti sunt non possunt sine eorum • consensu. — Lessius .* rhibian1” * 1°. Non possunt ingredi reli­ tu « gionem impuberes; quia subsunt paren« tibus vel tutoribus quoad vitae dispo« sitionem. — 2°. Nec filii, si parentes sine « illis se alere nequeant. Laymann 8 » [et supra, Lib. III, n. 335, ad 4]. — « 3°. Nec « servi sine consensu dominorum. — 4°. Nec « qui decipit virginem sub promissione ma• trimonii. — 5°. Nec is qui non est solvendo • creditoribus: modo, in saeculo manendo, « possit intra paucos annos solvere. S.Tho« mas tamen, Silvester, Fumus8 et alii pu• tant illum posse bona praesentia cedere « creditoribus; quia persona hominis liberi « non est pro pecunia obligata. — 6°. Nec « episcopus sine consensu Papae, cui jura« mento se obstrinxit : praeterquam quod < sit obstrictus suae ecclesiae, sicut ma• ritus uxori. — 7°. Nec conjuges post ma• trimonium consummatum. Nisi vir per • vim consummasset ante expletos duos « menses qui eis a jure conceduntur'; aut « nisi alter conjugum commisisset adul« terium : tunc enim innocens ingredi « posset ». κκ<,"ιμ 66. - Notandum hic Γ. Quod si filius armprr profiteatur religionem, relinquendo parenb tes in necessitate, professio, hoc non ob­ stante, bene valida est — Notandum 2°. Quod si filius, in saeculo manens, nullo modo necessitati parentum possit subve­ nire, licite religionem ingredi potest. — Notandum 3°. Quod si filius in saeculo manere non possit sine gravi periculo labendi in aliquod grave peccatum, licite etiam ingreditur religionem, quacumque necessitate laborent parentes; quia tem­ porali vitae parentum praeferri quidem debet spiritualis salus filii. Ita S. Thomas4, ubi ait: Aut iste qui habet propositum in­ trandi religionem, videt se in saeculo non posse vivere sine peccato mortali, vel non de facili; si timet sibi periculum peccati mortalis, cum magis teneatur saluti ani­ mae suae providere quam corporali neces­ sitati parentum, non tenetur in saeculo remanere. Sanctum Doctorem sequuntur Sanchez8, Palaus ·; et Salmant.’ cum Le­ zana, Garcia, Peyrino, etc. Intellige tamen (ut bene advertunt Salmant.8), si pericu­ lum sit proximum, et tale ut a filio, ma­ nendo in saeculo, moraliter vitari non possit. Sed nunc quaeritur: quaenam necessi­ tas parentum prohibeat filios religionem ingredi? — Et e converso, quaenam ne­ cessitas filiorum prohibeat parentes reli­ giosos fieri? Sic respondet et docet S. Thomas ·, loquendo de filiis: Parentibus m necessi­ tate exsistentibus, ita quod eis commode • Lib. 2, cap. 41, num. 24. — · Lib. 4. tr. 5, cap. 4, ’ Tr, 15, de Statu reli(., cap. 3. n. 5Û - Lraana, Sum., η. I. - S Thom., > 2··, qu. 189, art. 6. ad 3 - Si/tv»/., v. Religio II, qu. 4. — · Armilla, v. Rdigw, nam. 5. - tom. 1, cap. 24. num. 10. - Mitron. Garda, Politic. re, etc. parentum sit evidens, sed tantum gravis. Nota hic obiter decretum SS. nostri — Adest triplex sententia: P. Benedicti XIV, incipiens Pontificia, Neceuiu· Prima dicit teneri filium egredi; quia editum die 27 Maji 1746, ubi praecipitur « "ri per votum non exstinguitur obligatio na- quod regulares extra claustra degentes ftadam £- turalis filii erga parentes. — Ita Henricus (sicut et in civilibus) sint subjecti Ordi­ iu ilio·, de Gandavo.Corduba, etc, apud Salmant. . * nario, qui eos etiam corrigere debet. • Decal., Jib. 4, cap. 20, η. 3. - · Lib. 2, cap. 41, η. 34. — ■ Tr. 15, cap. 8, n . 53. - Suarde Rclig., tr. 7, lib. 6, cap. 5, n- Il et teqq. < Peyrin., tom.2, qa. 3, cap. I, n. 69. · Palaus, v. Si filius. — · Lib. 5, cap. 1, num, 6. — Novar., Man., 14. · Suar., de Relig., tr. 7, lib. 6, cap. 9, n. 9, 16 et seqq. - Sitvest., ▼. Rcligfio VI, qa. 9. - · Loc. cap. 14, num tr. 16, diip. 1, panct. 7, $ 5, n. 5. - Bonac., de 4· Praec. dead., punct. 5, num. 4. — « Quod lib. 10, art. 9, corp. — • Tr 24, de 4· Praec., num. 11. — Hcnr. dt Gandaw, dt., a. 18. — * 2· 2··, qa. 101, art. 4, ad 4. — 11 Loc. du; Quodlib. 6, qu. 19. · Ccrduba, Expo·it. super regalAm num. 12. — ’ Part- 3, de 4· Praec., confer. 19, de Oblig. ad 4. . 5. Anton., part. 3, tit. 16, cap. 2, § 1. · Armilia, v. Pistat. Tabiona, v. Pittas, num. 3. — ■ Dtip. 6, de 4· Praec., qu unie., panct 5, n. 7. — M Tr. 24, n. 14. - ptetads, n. 662. · Ltu., lib. 2, cap. 41, dub. 3, num. 34, Borden., de Profess, regulari, cap. 3, n. 141 et 142. FF. Minor., cap. 2, qu. 6, poet 4 opin., cond. 8. - · Tr. 24, et Qaodlib. 3, art. 16» et Quodlib. 10, art. 9. — ** Decal., lib. 4, cap. 20, n. 17. · Cajefan., in 2·' 2··, qu. 101, art. 4, 67. - a) Fagundez male ex parte dlatur dicta facultate petita et non obtenta ». — Ro­ a SalmanL; nam, in Decal., lib. J, cap. 2, driguez pariter non satis accurate a Salmant n. 27, negat quidem teneri religiosum e clau­ adducitur; negat enim solum in Quaesi, re­ stro egredi, asserit tamen exire posse, « prae­ gular., tom. 2, qu. 57, art. 3, teneri cum exire. DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 68. - Quaeritur inde: an peccent filii religionem ingredientes, invitis aut insciis parentibus? Dixit Lutherus (ut refert Bellarminus peccare filios, intrando in religionem sine parentum consensu; cum teneantur ipsis cwKmw jn omnibus obedire. — Sed hoc reprobapreaiaa v . * . ο πια»· tum fuit a concilio Toletano X, ubi8 omni,τΜ.-η no concessum fuit filus religionem susci­ pere sine genitorum licentia, modo annos pubertatis compleverint: Parentibus (ver­ ba concilii).... filios suos religioni contra­ dere, non amplius quam ad decimum quar­ tum aetatis eorum annum licentia poterit esse. Postea vero, an cum voluntate pa­ rentum, au suae devotionis sit solitarium votum, erit filiis licitum religionis assu­ mere cultum. Idem sancitum (uit per con­ cilium Triburiense ·. — Idem docuerunt S. Ambrosius, S. Hieronymus, S. Augu­ stinus, S. Bernardus, S. Thomas et alii, cum S. Joanne Chrysostomo, qui gene­ raliter loquendo scripsit : Cum spiritualem (salutem) impediunt parentes, ne cogno­ scendi quidem sunt. Hinc communiter docent DD., non teneri filium religionem omittere causa visinert ndui Hfreteui, tandi scandala parentum. Ita S. Thomas4; Palauscum Suareza), Vasquezetc.; Sporer8 cum Valentia; Salmant. b-> cum Cano bt, Ledesma % Hurtado *Λ etc. — 495 Quamvis autem praefati auctores adver­ tant, debere filium eo casu aliquantu­ lum exspectare, donec parentes monean­ tur de eorum obligatione; immo, si ipse facile et tuto possit ipsorum consensum obtinere, par esse ut non discedat sine parentum benedictione: hoc tamen intelligendum (ut mox videbimus), nisi proba­ bile sit periculum quod parentes injuste illi impediant exsecutionem suae vocatio­ nis. Ideo ut plurimum in praxi filii excu­ santur, si insciis parentibus domum relin­ quant. Certum est quod circa status electio- in ei^endo nem non tenemus genitoribus parere; ut oUitn. docet communis sententia doctorum cum u2L.p*rtn S. Thomae, qui ait : Non tenentur nec servi dominis, nec filii parentibus obedire, de matrimonio contrahendo vel virginitate servanda, aut aliquo alio hujusmodi. Dubium igitur fit: an filius teneatur in his consulere parentes, ut ab ipsis re­ ctum consilium accipiat? In eligendo Quoad statum conjugalem, Sanchez’ •tatu conju­ cum Covarruvias cl et aliis, censent teneri gali, paren­ te· coniufilium parentes consulere; quia in tali ne­ lendt gotio ipsi majorem experientiam quam juvenes habent. — Sed adhuc circa ma­ trimonia, Castropalaus, Herincx ct Sal­ mant. cum aliis, auctoritati S. Thomae innixi (vide de Matrim., Lib. VI, n. 849, Luther., de Voila mofuut., Ad patrem dedicatio. ·1 Con­ pertona Elixe monachi ad pArentea, n. 1 ; Migoe, Patrol, trol. de Monachia, lib. 2, cap. 36. — · Cap. 6; celebratum lat., tom. 182, col. 251 — 5. Thom , in 4, dut. 38. qu. 2, art. 4. eat anno 666; cfr. Labbe, tom. 7, col. 476. — ■ Can. 24 ; cele­ aolut.2, ad 2. — S Joan. Chrywst., homU.35, in Joan., n. 2; bratum eat anno 896; cfr Labbe, tom 11, col. 642. — S. Ant· cfr. Mlgne Patrol, graeco lat., tom. W, col. 462. — · Loc dt. bror., lib. de Virginitate, cap. 3, n. 13. — 5. Hieronym., — 1 Tr. 5, cap. 1, n. 31. · Valent., in 2·· 2··, diip. 3. qu. 18, epi«t. 14, ad Heliodor., n. 2; et epiat. 117, de auapecto Con- punct. 4, 3· regala, $ Tertia sequitur et teqq. — · 2· 2··, tubern , n. 4; apud Mlgne, Patrol, lat., tom. 22, col. 347 qa. 104. art. 5, corp. — ’ De Matrim., lib. 4, diip. 23, n. 10. — et 963. — 5. Augustin., epiat. 243, ad Laetum, n. 7; Mlgne, Patrol, lat., tom. 33, col. 1067. — 5. Bernard., epiat 111, ex Castropal., tr. 28, diip. 2, punct 12. n. 11, — Herincx, de 68. - a) Palaus» tr. 6, disp. 6, punct. /6, n. 6, in universum negat omittenda esse con­ silii opera propter scandalum aliorum. — Idcmque tenet Vasquez, opusc. de Scandalo, art. 8, dub. 2, n. 21. — Suarez autem, dc Carit., disp. 10, sect. 3, n. 8, dicit opera con­ silii aliquando propter scandalum esse omit­ Matr., diip 3, n. 8. — Salmant., tr.9, de Matr., cap.6, n. 22. tenent Cano, Rclcct. de Poenit., part. 6, v. In tertio principali argum, ; Petrus de Lcdesma» in Sum., part. 2, tr. 4, cap. 5, conci. 9; Pe­ trus HurUdus, de Vtrtut. thcol., disp. 173, sect. 20, § 256 et seqq., et § 262 et seqq. — Hurtadus tamen, sect. 21, n. 273, de ingressu in religionem disputans, negat tum exspe­ tenti ctandum esse ad docendum patrem, tum diffe­ b) Salmant., tr. 21, cap. 8, n. 87, asserunt rendum esse propter ejus scandalum. differenda interdum esse bona spiritualia non Covarruvias a Sanchez adducitur, quasi necessaria ad salutem, propter scandalum, ubi dicat honestum esse, ut filiae parentum con­ periculum non imminet, quousque reddita ra­ sensum ad matrimonium requirant; nemini tione scandalum cesset. Non tamen allegant Limen injuriam facere, si nubant absque pa­ auctores pro hac sententia, scd pro quodam tris licentia. Et ita sane docet Covarruvias, corollario: omittenda scilicet quandoque esse de Matrim., part. 2, cap. 3, § 8, η, 1, v. Ho­ praecepta propter scandalum: quod revera nestum, ct n. 5. 496 UB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. v. Tertia sententia), excusant a culpa gravi Ex his omnibus concluditur, non solum filium, insciis parentibus matrimonium non peccare filios religionem assumentes, contrahentem. parentibus inconsultis; sed ordinarie lo­ Io eliden­ Quidquid tamen sit de hoc, recte dicit quendo, valde errare si participes eos fa­ do reli poto auto, non Pater Pinamonti in aureo Libello, cui ti­ ciant de sua vocatione, ob periculum cui expedit eoe conaulcre. tulus : La vocasione vittoriosa, cap. 3, quod se exponunt se ab illa averti. Et hoc uti­ circa electionem status religiosi, nec te­ que confirmatur ab exemplo tot Sancto­ nentur, nec expedit quod filii consilium rum, quorum discessus, parentibus insciis genitorum expetant. Quia in hoc non tan­ aut invitis, Deus etiam miraculis appro­ tum ipsi nullam experientiam habent, sed bavit et benedixit. Idemque sentit doctus etiam quia parentes ob proprium commo­ Pater Elbel·, dicens: Si filius se sentiat dum mutantur in hostes ; ut ait S. Tho­ a Deo vocatum, v. g. ad statum clericalem mas’, loquens de vocatione religiosa: Fre­ aut religiosum, simulque advertat paren­ quenter amici carnales adversantur pro­ tes id aegre laturos, et ex carnali affectu fectui spirituali. Etenim frequentius pa­ aliisve futilibus motivis sese oppositu­ rentes malunt filios perire cum eis, quam ros, etc., non tenetur eos... consulere; quin salvari sine eis, ut dicit S. Bernardus a. consultius aget rem totam celando paren­ Unde exclamat: O durum patrem, o sae­ tibus..., veluti haud obscure nobis innuit vam matrem! O parentes crudeles et im­ Salvator noster, dum, Matth. vin, disci­ pios! immo non parentes, sed perempto­ pulum reprehendit, eo quod noluerit, in­ res; quorum dolor salus pignoris! quo­ tuitu patris sepeliendi, Christum vocantem rum consolatio mors filii est. — Hinc sic illico sequi. 9 advertit Porrecta, apud S. Thomam8: Si... An autem peccent graviter parentes vult Dominus, animam a se ad se voca­ avertentes filios a religione? — Vide infra, tam oblivisci... patrem domumque patris n. 77. Pirerut ejus, suggerit utique per hoc, quod voca­ 69. - E converso docet S. Thomas ’, qnandopi tus ab ipso.... ad religionem..., non debet non licere parentibus religionem intrare, tint rtLfv nea inrre suorum carnalium.... consilium interpo­ non solum cum filios in necessitate gravi di. nere talis vocationis exsecutioni. Et S. Cy- relinquere deberent, sed etiam si omnino rillus, apud eumdem S. Thomam4, expli­ praetermittere deberent eorum curam, id cans illud: Nemo mittens manum suam est, non proviso (sunt verba S. Doctoris) ad aratrum, et respiciens retro, aptus est qualiter educari possint. —- Hoc tamen regno Dei (Luc. ix, 62), inquit : Aspicit.... intelligitur, ut dicunt Salmant.8 cum Sua­ retro, qui dilationem quaerit.... cum pro­ rez, Palao a>, Pellizzario, de filiis non eman­ pinquis conferendi. — Ideo S. Thomas » cipatis, quos parentes nequeunt in sae­ absolute vocatos animadvertit, ut diligen­ culo relinquere, quin eis provideant de ter caveant ne de sua vocatione consilium necessariis tam ad sustentationem quam a parentibus accipiant: Ab hoc consilio ad instructionem morum. Secus autem de primo quidem amovendi sunt carnis pro­ filiis emancipatis, quos parentes, ordinarie pinqui; dicitur enim: Causam tuam tracta loquendo, nec alere nec instruere amplius cum amico tuo... Propinqui autem carnis tenentur, nisi filii per accidens gravi ne­ in hoc proposito amici non sunt, sed po­ cessitate laborent. Fmm tius inimici; secundum illud quod habe­ 70. - Fratres autem et sorores non el sororei tur Micheae, vn: Inimici hominis dome­ licet deserere in necessitate extrema. Sed citrctc? ia difcatfi, stici ejus. licet in gravi; quamvis ratione caritatis non rtli·· QQfndl 1 2· 2", qu. 18«, «rt. 10, (4 2.— · Epi.t- Ill, num. 2, Mita'. P*(rol tat, tom 182, col. 2S4. — · In 2~ 2—, qu. 189. art. 10» append. — S. Cyrtll. Alrx., in Luc. cap. 9, i. f.; cfr.Mi, Palao d>, Azor Pellizzario e), Bonacina f). Gerson., oputc. gionem. · Palans, u *. Ah liceat debilis gravato intrare reli­ 16, disp. 1, punct. 7, § 4, n.7. Valent,, in *·■ 2··, disp. 5, qu. 6, punct. 7, v. Praeter has, · Begin., 71. - Quaeritur inde: an debitor aere alieno gravatus possit religionem in­ gredi? — Adsunt tres sententiae: Prima sententia cum Gersonio, Palao, Aere p·». Valentia, Suarez fl>, Reginald©, Molina, Bonacina, etc., apud Salmant ‘, et Holz- ?tïgw5^ mann *, absolute negat — Quia hoc esset contra naturale praeceptum justitiae, lulib. 10, n. 256. - Molina, dc Jost, et Jure, tract. 2, disp. 756, conci. 1. · Bonae., dhp. 1, de Restit., qu. ult., punct. 2, § 1, n. 1. · 1 Tr. 13, cip. 1, n. 299. — · De Restit., n. 619. jure naturali debet filium alere et sustentare... omittendum esse religionis ingressum; pro Immo non solum tempore necessitatis, sed sororum vero necessitate, si periculum impu­ ante ipsam providere debet, ne filio necessa­ dicitiae incurrunt, ait caritatem suadere, uti ria in educatione desint ». earum pudicitiae consulatur, sive committen­ 70. - a) Salmant., tr. 15, cap. 3, n. 54, do eas alicui fidae et honestae personae, sive haec dicunt de fratribus et sororibus, qui non ingressum ad tempus differendo. At, part. 2, amplius sub parentum cura vivunt; et negant lib. 2, cap. 40, qu 8, negat differendum esse propter horum gravem necessitatem differen­ propter gravem necessitatem fratrum vel so­ dum esse, tametsi differri possit et etiam rorum, « nisi forte propter aliquas circum­ omitti ingressus in religionem. Si vero quis stantias sit necessitas valde gravis^differenvotum religionis habeat, negant eum posse dum autem propter necessitatem extremam omittere absque dispensatione; bene tamen vel quasi extremam ; ct eodem casu posse differre posse ajunt Et auctores citant, prae­ differre, si votum ingrediendi habeat termisso Bonacina. f) Bonacina a Salmant non citatur, et b> Sanchez, Decal., lib. 4, cap. 20, η. 29, dicit, de Pracc. dccal., disp. 6, punct. 5, n. 4: cum Salmant. consentit, casu quo ille non ha­ « Propter fratrum, sororum... necessitatem non beat religionis votum. Si autem habeat, ita di­ extremam, sed tantummodo gravem, non te­ stinguit: Si tempus non sit praefinitum exse­ neri sub mortali a religione abstinere ». cutioni, necessitatem gravem fratrum aut so­ 71. - a) Suarez, tr. 7, lib. 5, cap. 7, n. 12, rorum, justam praebere causam differendi, ex parte tenet secundam sententiam, quam n. 31; si praefixum sit tempus, necessitatem scilicet S. Alphonsus infra probabiliorem judi­ magnam sororum, quae cis periculum impu­ cat; scribit enim: < Prima... [opinio, quae hic dicitiae afferat, justam pariter esse causam exponitur) in rigore juris videtur vera, si differendi, n. 32; at citra id periculum, sicut tamen cum debito moderamine judicio viri pro magna fratrum necessitate, negat se au­ prudentis accipiatur... Considerando... id quod dere id concedere; esse tamen justam, w. 33, est per se, videtur pro regula statuendum, ut causam dispensandi in dilatione. debitum justitiae solvatur, si moraliter potest, c) Suarez, de Religione,tr. 7, lib. 5, cap. 6, priusquam per ingressum religionis homo n. 4, concedit posse eo casu differre vel omit­ fiat inhabilis ad illud solvendum. Quod etiam tere, non tamen teneri ad exspectandum longo in debito pecuniae verum habet, quia hoc tempore. Quod si votum ingrediendi habeat, debitum in conscientia etiam cadit in ipsam esse justam causam dispensationis, sine qua personam: unde si non possit statim solvere, non licet praetermittere, n. 5. — Idemquc tenetur quamprimum possit; et licet actu non tenet Pcllizzarius, tr. 2, cap. 4, n. 44 ct 45. habeat, si habet in spe et potentia proxima, d) Palaus, tr. 16, disp. 1,punct. 7, § 5, n. 12, tenetur suam industriam adhibere ut solvat... casu quo votum non adsit, cum Suarez con­ Hoc autem ita moderandum est, ut neccssc sentit. Si autem votum adsit, scribit, n. 13: sit spem illam solvendi debitum esse mora­ « Ob nullam fratrum vel sororum gravem liter certam; nam propter spem dubiam non necessitatem differri posse propria auctoritate debet quis obligari cum tanto onere ». Addit votum pro determinato tempore factum... Si tamen non esse obligandum ad exercendam autem votum absque ulla temporis determi­ mercaturam, neque artes viliores aut sibi in­ natione emissum est..., cx necessitate fratrum decentes, neque ad mendicandum; deinde sic et a fortiori sororum extendi tempus obliga­ pergit: «Unde si aliter non posset solvere, tionis potest, pro co prudentis arbitrio. Unum censeretur simpliciter impotens; si tamen tamen est omnino certum: supradictam fra­ aliunde sit certa spes solvendi ordinaria in­ trum necessitatem praestare sufficientem cau­ dustria, et decenti ac honesta actione, non video cur propter solam temporis dilationem sam dispensationis concedendae ». *) Azor, part. 1, lib. 12, cap. 1, qu· S, a admittenda sit excusatio per se loquendo: Salmant citat., negat pro fratrum necessitate quod ideo addo, quia si interveniat speciale S. ALPHOMti, Opera moralia. — Tom. II. 32 DUB. V. ♦ v *■ ■·J — wr ItLLid i ·. i 5’ V »i 11 XπLiVS ja tix u i lu iu 498 - DE INGRESSU ΓΝ RELIGIONEM. 499 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. erum spirituale quaerere cum damno cre­ ditoris, cui debitor ex justitia solvere tenetur. Jam»Secunda sententia, quam tenent Sanlio·, discia. . ruendam, chez 1 cum Majore % Navarro, Azor, et Salmant. *, distinguit. Et dicit quod si de­ bitor in saeculo manens, brevi tempore probabiliter et sine magna difficultate acquirere sua industria possit quod debet, vel notabilem debiti partem ut solvat; tunc tenetur exspectare. Secus, si diu exspectare deberet, vel si sine notabili dif­ ficultate satisfacere non posset. — Quale autem tempus censendum sit breve? Major putat triennium; Sanchez autem cum Na­ varro, biennium. juta·Tertia vero . sententia absolute docet lio», potest •tatim in- debitorem statim posse religionem mgredi, bona sua creditori cedendo. — Hanc tenet S. Thomas®; et eum sequun­ tur S. Antoninus, Silvester, Cajetanus, Paludanus, Tabiena, Angelus, Armilla, Aragon, etc., apud Sanchez4; ac proba­ bilem putat Sà. Et hoc, etiamsi solutio promissa fuerit cum juramento; ut notant5 S. Antoninus, Silvester, Tabiena et Sà. — Ratio S. Thomae haec est: Propter pecu­ niam... persona liberi hominis secundum jura civilia non obligatur, sed solum res: quia persona liberi hominis superat omnem aestimationem pecuniae. Unde licite potest, exhibitis rebus suis, religio­ nem intrare; nec tenetur in saeculo re­ manere, ut procuret unde debitum reddat. Rationem hanc rejicit Sanchez e cum Medina, dicens non esse verum quod per1 Dead., lib. 4, cap. 19, num. 8. - Novar., de Regular., sona debitoris non sit creditoribus obli­ gata; alias, ait, inique debitor carens bonis in carcerem a judice detruderetur. — Sed respondetur quod obligatio personalis quae · inest debitori, non jam est ratione perso- sun-L nae, sed ratione bonorum; ut docet S. Tho­ mas7, et prout certum asserunt Salmant.c>. Unde, supposito quod debitor in saeculo maneat, et liber potensque sit bona acqui­ rere, bene remanet sua persona obstricta ad bona acquirenda, cum possit sine magno sui detrimento; et tunc remanet obligata persona debitoris, non jam directe ratione sui, sed indirecte ratione bonorum ad quae acquirenda potens est: cum tenea­ tur tunc non solum dare quae habet, sed etiam procurare possibilitatem solvendi, dum potest acquirere sine magno damno suae libertatis. Secus tamen dicendum, supposito quod velit saeculum relinquere, et Deo se totum dicare in religione, ubi impotens redditur ad solvendum; tunc enim liberam habet personam, ut de ea in Dei obsequium disponere possit: et quoad debitum solvendum, sufficit si omnia sua bona creditoribus cedat. Alias, si in sae­ culo manere teneretur, esset directe et per se obligata persona debitoris ob pecu­ niam debitam: quod absolute negatur; quia libertas hominis omnem aestimatio­ nem pecuniae excedit, ut loquitur supra S. Thomas. — Adde (et sic respondetur . . . . , tnr nite rationi primae sententiae) quod praeceptum naturale non obligat quando debi- "ntur tor nequit satisfacere, nisi cum tanto de­ trimento suae libertatis, et cum onere Tabiena, v. Religio, n. 12, qu. 11. · Ange!., v. Religiosus, comment. 1, num. 8, v. Ad primum, v. Ad secundum, et n. 6. · Armilla, v. Religio, num. 5. - Aragon, in 2·· 2 *·, ▼. Concludendum itaque. · Aror, part. 1, lib. 12, cap. 1, qu. 5. — · Tr. 13, cap. I, n. 287 et 290. — Major, in 4, dist. 38. qu. 62, art. 8, eau·. 8 excusans qu. 17, concl. 3. — Sanch., loc. dt., num. 8. · Navor., de Sd, v. Religio, η. 1. In edit, genuina. — · Apud Sanches, Regular., comment. 1, η. 8, v. Quinto. — ■ 2· 2··, qu. 189, loc. dt. · S. Anton., part. 3, tit. 16, cap. 2, § 3. · Silvest., art. 6, ad 9. — S. Anton., part. 2, til. 11, cap. 2, § 1, v. f.; v. Religio II, qu. 4. - Tabiena, v. Religio, n. 12, i. f. · et part. 3, lit. 16, cap. 2, § 3. · Silvest., v. Religio IT, Sd, v. Religio, n. 1, edit, genuina. — · Decal , lib. 4, cap. 19, qu. 4. - Cajetan., in 2·· 2··, qu. 189, art. 6, ad 3, i. f. · Paludan., in 4, dist. 38, qu. 3, art. 2, concl. 3, (n. 15.) · η. 7. · Joan. Medina, Cod. de Rest., qu. 3. cam. 8, v. Ad periculum propriae animae, ratione illius ex­ cusabitur ». b> Major, in 4, dist. 38, qu. 17, concl. 3, prius membrum distinctionis habet, dicens: « Sortes cedendo bonis suis, quae praecise valent centum scuta, et debendo ducenta Pla­ toni, quae Plato non remittit nec remittere tenetur; quae potest solvere manens in sae­ culo [« labore, haereditate, dono, vel alia justa a reititut. ; et qu. 68, art. 12, v. In solut. ad 1 argum, — · Decal., lib. 4, cap. 19, n. 7. — argumenta. — ’ 2· 2··. qu. 189, art. 6, ad 3. via », ut explicat in resp. ad object] in duo­ bus vel tribus annis, male agit religionem profitendo ». Salmant., tr. 13, cap. 1, n. 224, id in­ nuunt, dicentes creditores personales cos esse, < qui solam personam debitoris obligatam habent, non vero ejus bona nisi indirecte, quia non habent hypothecam aut pignus in illis, sed solum actionem habent adversus subeundi, in saeculo manendo, periculum aeternae salutis; nemo enim in contractu cum hoc onere praesumitur velle se obli­ gare. Et sicut quis non tenetur in saeculo manere ad servandam promissionem ma­ trimonii (nisi per eam copulam extorse­ rit); ita nec etiam qui debitum contraxit. Et hoc, etiamsi debitum sit ex delicto, ut tenent Salmant. ‘ cum aliis; quia pariter iste debitor non est obstrictus cum tanto onere, ut religionis meliori statu privari debeat. Tr« opiHae tres sententiae sunt omnes pro­ àceet pro· Mbda; M- babiles. — Sed probabilior mihi videtur raaü, pro­ babilior tub secunda: modo ex illa brevi mansione in BfidO saeculo non immineat probabile pericu­ lum incidendi in peccata, vel amittendi vocationem ad religionem. Conveniunt autem DD. ad dicendum quod praedicta quaestio currit, cum debita Debita in­ sunt certa. — At si incerta sint, procul certa non prohibent dubio statim debitor religionem ingredi ibiapresau. potest. Quia, cum obligatio elargiendi de­ bita incerta pauperibus non sit ex justitia et jure naturali, sed ex pietate et jure ecclesiastico (ut probant Salmant. ’ cum Lessio, Vasquez, Baflez, Villalobos, Le­ desma, etc., contra alios): ideo bene talis debitor potest, omissa restitutione, reli­ gionem petere; cum nihil sit tam pium, quam se suaque omnia Deo in religione dicare. — Ita Sanchez · ; Lugo, Suarez, Palaus, etc. cum Salmant.4. Decreta Advertendum tamen quod haec locum boatifidi haere ahabent de jure naturali. — At Sixtus V, heoopi va­ ut per bullam datam anno 1587, reddit inha­ biles ad religionem debitores qui dilapi­ daverunt sua bona, vel qui deponere de- bent rationes, antequam debita solverint aut rationes reddiderint. Et licet Cle­ mens VIII inhabilitatem abstulerit, reli­ quit tamen prohibitionem — Hoc vero intelligendum, ait Croix * cum Sanchez, Dicastillo et Illsung, de iis qui aliter non possunt satisfacere, nisi in saeculo ma­ nendo, et a quibus sperari potest solutio; item si magna sint debita, superantia fa­ cultates proprias, cum dicatur in bulla: ingenti aere alieno gravatis. — Praeterea dicit Croix cum Sanchez et Dicastillo, hoc non procedere pro monialibus, nec pro equitibus ordinum militarium; quia hi in odiosis non comprehenduntur nomine re­ ligiosorum. — Insuper, neque pro iis qui gravantur debitis tantum incertis; nec pro iis qui sine culpa gravi inciderunt in impotentiam (nam bulla est tantum pro dilapidatoribus, ut notat Croix * cum Di­ castillo); nec pro debitoribus ratione do­ nationis. Croix cum Sanchez. — Prae­ ceptum autem de reddendis rationibus intelligitur de rationibus valde litigiosis, intricatis, fraudulentis, daturis causam li­ tibus. Croix cum Dicastillo et Illsung. Si vero quis debitis gravatus jam reli­ gionem professus fuerit, valet professio; ut Croix ’. — Nec praelatus tenetur tunc de justitia licentiam ei dare ad laboran­ dum ut satisfaciat. Croix · cum Lugo et Navarro <). Tenetur tamen ex caritate, si nullum inconveniens obstaret. 72. - « Resp. II0. Qui vovit religionem « tenetur ingredi secundum sequentes re« gulas: « Γ. Non tenetur, immo nec potest li« cite ingredi ordinem in quo collapsa est ' Tr. 13, cap. 1, n. 290. - · Loc. dt, n. 211. ■ tru., Mainardi. — 1 Lib. 3, part. 2, nntn. 444. · Sanch., Decal., Hb. 2, cap. 14, dub. 6, α n. 35. - Vasq., opusc. de Restit., cap. 5, J 4, a n. 7. - BaUes, in 2·· 2··. qu. 62, art. 5, dub. 7. · lib. 4, cap 19r num. 24 et «eqq. · Dicast., de Just., lib. 2, tr. 2. diip. 10, dub. 8, n 143 et 144. - Ilis., tr. 4, diip. 8, Sum., part. 2, tr.8. cap. 12, post concl. 5, dub. 1 — ■ Decal., n. 275. — Croix, loc. cit., n. 444. · Sanch., loc. dt., n. 22 et 23. · Dicast., loc. dt., n. 140 et eeqq. — · Lib. 3, part. 2, Hb. 4, cap. 19, num. 4. — Lugo, de Just. et Jure, di«p. 21. n. 444. · Dicast., de Jusi., lib. 2, tr. 2, diip. 10, dub. 8, n. 62. · Suar., de Rellg., tr. 7, Hb. 5, cap. 7, n. 1. Palaus, n. 147. — Croix, loc. dt. · Sanch., Decal., lib. 4, cap. 19, tr. 16, disp. 1, punct. 7, $ 4, n. 2. · 4 Loc. dt., n. 286. — Sixtus V, bulla Cum de omnibus, de die 26 Noverabr. 1587, § 4; in Dullar. Rom. Mainardi. — Clemens VIII, breve n. 28. — Oour, loc. dt. · Dicast., loc. dt., n. 153. · Ilis.. tr. 4, diip. 3, n. 280. — ’ Lib. 3, part. 2, n. 444. — 1 Loc. dt., num. 450. · Lugo, de Just, et Jure, disp. 21, num. 82, In suprema, de die 2 April. 1602, $ 3; in Bullar. Rom. v. Ultima. personam, ut ex ejus bonis, ea sibi quae debentur, persolvantur ». f) Navarrus a Croix non diligenter alle­ gatus est; nam, de Regular., comment. 2, η. 42, haec scribit: « Immo et si opus fuerit, superiorem debere sibi facere facultatem sic Laborandi, etiam multis horis deputatis ad divina vel alia officia monasterii, quatenus Villal., part. 2, tr. 11, diff. 13, n. 7. - Petr. de Ledesma, *)< Scilicet paulo probabilior, ut expresse dicit B. Doctor in 6* editione operis Istrusionc c Pratica, cap. 13, n. 27 : · Pare al· quanto più probabile». Qocmc Professio rruvati de­ biti· valet. Ad quid teneatur tanc prae­ latus. Reculae sequendae voventi re li (tonem. 500 Voveat re· ligionem, ubinam ti­ neatur tn· Credi. Voveo» re­ ligionem et ab ea tetnel repoltu»; LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. « disciplina regularis » : [Intellige, quoad observantias principaliores; ut Salmant. 'J «idque, ob periculum perversionis. — « Laymann ’. «2°. Qui vovit laxiorem licite ingre« ditur strictiorem; non tamen contra, « quia minus praestaret quam promisit. — « Quod si tamen profiteatur in laxiore, « valida est professio, et liberatur a voto « strictiorem ingrediendi. Ratio, quia vo« tum solemne, quo fit personae traditio « et religioni jus in personam acquiritur, « derogat priori voto simplici, per quod « nullum tale jus religioni strictiori erat « acquisitum. — Laymann a ex S. Tho« ma, etc. « 3°. Is qui vovit experiri religionem «strictiorem, potest id commutare in « votum profitendi et perseverandi in « laxiore. Ratio, quia hoc melius est. — « Laymann 4 ex Sanchez, etc. ». Communiter DD. dicunt quod si quis voverit religionem ingredi, non tenetur eam quaerere extra propriam nationem vel provinciam : vide Salmant.*. — Fe­ mina vero quae vovit religionem, non tenetur quaerere monasterium extra pa­ triam, et longe a suis; ut ajunt Palaus·, Toletus et Salmant.1 cum Garcia % etc. Ratio, quia regulariter non censentur fe­ minae religionem voventes ad id se obli­ gare; cum hoc gravem et novam invol­ vat difficultatem Ob quam Toletus· et Garcia, ibid. ·, excusant etiam viros vo­ tum religionis habentes. Quaeritur 1°. An is qui voverit reli­ gionem, et semel legitime repellatur ab ea, teneatur iterum ingredi, si monaste­ rium postmodum velit eum admittere? Prima sententia aflirmat; eamque te­ JuiUi hoe.uaftv nent Laymann ‘°, Bonacina11 ; et Sanchez ” voto u iti red cum Abulensi. — Ratio, quia votum non rum piatur. est factum in favorem religionis, sed in Dei obsequium; unde licet illa cedat juri suo nolendo eum admittere, non ideo tamen vovens liberatur a sua obliga­ tione. Secunda vero sententia negat: quam Juxula omaioo b tenent Palaus 18, Lessius *4, Suarez 14; et beratar i Salmant. ’· cum Aragon, Pellizzario, Gar­ voto. cia b>, Diana et Bartholom. a S. Fausto. Ratio, quia tale votum, quamvis emissum in honorem Dei, censetur tamen factum sub conditione: si non repellar; ergo, conditione non impleta, exstinguitur obli­ gatio. — Huic objicit Bonacina, nullam conditionem reddere votum conditionale, nisi explicite apponatur. Sed haec objectio non videtur subsistere; non raro enim in promissionibus conditio implicite appo­ sita promittentes deobligat (juxta dicta Lib. III, n. 720, v. Notandum). S Alfbi Caeterum in hac quaestione probabi­ iu» dutia (Ult. lius mihi videtur dicendum quod si talis vovens habeat probabilem spem se fore in posterum recipiendum, non liberatur a voto; secus, si nulla probabilis spes ap­ pareat. Quaeritur 2°. An qui simpliciter reli­ gionem voverit peccet mortaliter, si post ingressum sine causa ab illa egreditur ? Vovere re Prima sententia negat. Et hanc tenent ligioae» et Bonacina 11 ; et Sotus % Cajetanus c>, Ara­ egredi ww causa, aei gon c>, etc., apud Sanchez * ); et probabi- kthale, )»· xta alim 1 Tr. 15» de Statu relig., up. 2, η. 3. — · Lib. 4, tr. 5, 11 Decal., Hb. 4, cap. 16, n 71.· Abulcns., in Numero», cap.30, cap. 6, n. 5. — · Loc. cit, n. 6. · S. Thom., 2· 2··, qu. 189, art. 8, ad 3. — « Loc. cit., num. 7. · Sanch., Decal., lib. 4, qu. 53. - » Tr. 16, diip. 1, punct. 3, n. 10. — *» Lib. 2, cap. 41, n. 44. - “ Dc ReUr„ tr. 7, lib. 4, cap. 2. n. 7. - “ Tr. 15, cap. 16, o. 18. — * Tr. 15, cap. 2. n. 8. — · Tr. 16. diip. 1, cap. 2. n. 11. · Aragon, in 2·· 2··, qu 88, art. 3, § Ctrca punct. 3, n 6. — ’ Loc. at., n. 8. — · Lib. 4, cap. 17, n. 6. — Huron. Garcia, Politic, recul., tr. 2, diff. 1, dub. 7, n. 4. wlui. ad 2, v. Est aliud dubium. · PcUiaiar., tr. 4, cap. I, • Apod Salmant., tr. 15, cap. 2, n. 8. — » Lib. 4, tr. 5, cap. 6, n. 50. · Diana, part. 6, tr. 7, resol. 52. · Barthol. a S. Fausto, n. 4. — 11 Diap. 4, de 2· Praec., qu. 2, punct 5, § 6, n. 11. — Thetaur. religiosor., lib. 1, qu. 200. - Bonae,, disp. 4, de 2- Praec.. qu. 2, punct. 5, § 6, n. 11. — n Loc. cit., n. 22. posset honeste illum ab eis excusare per prae­ dica, et quia non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum ». 72. - a> Toletus, hb. 4, cap. 17, n. 6; Garcia, Politic, regul., tr. 2, diff. 1, dub. 7, n. 4, haec asserunt de quocumque, sive viro sive muliere, qui religionem voverit, ut notat ipse S. Alphonsus inferius. Garcia, loc. cit., n. 14, hanc sententiam exponit, neque eam reprobat. c) Sotus, de Just, ct Jure, lib. 7, qu. 2, art. 1, ad 3, v. Ex hac autem definitione ; Aragon, loc. cit.; Cajetanus, in 2atn 2a', qu ult. (189), art. 4, ad 3 dub., non citantur a Sanchez, loc. cit., n. 90, pro hac opinione, neque eam tenent. Quin etiam Cajetanus op­ positam tuetur, eam scilicet quae S. Alphonso videtur probabilior; scribit enim: «Peccat ergo uterque ingressus religionem, si ex sola liberate retrocedat Sed ingressus sine voto DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 501 lem vocant Salmant.l. — Ratio, quia qui nere non tenetur. Si vero in vovendo vovet religionem censetur eam vovere simpliciter de ingressu religionis cogi­ sub conditione probationis a jure con­ tavit, absque hoc quod cogitaret de liber­ cessae; jus autem universe concedit in­ tate exitus vel de perpetuitate remanendi, gredientibus, ut possint sine ulla causa videtur obligari ad ingressum religionis pro libito religionem deserere, uti patet secundum formam juris communis, quae ex cap. 1, de regular., in 6°. est ut ingredientibus detur annus proba­ Pn-btbi· Secunda vero probabilior sententia, tionis; unde non tenetur perpetuo in reli­ hi kthile quam tenent Sanchez ’, Palaus 8, Suarez 4 ; gione permanere. — Recte autem ' ad­ et Salmant.5 cum Pellizzario, Garcia, Mi­ vertit: Quod ille qui intrat ut statim randa et aliis, docet hunc a mortali exeat non videtur satisfacere voto suo; non excusari. Ratio, quia votum religio­ quia ipse in vovendo hoc non intendit. nis non tantum obligat ad suscipiendum Et ideo tenetur mutare propositum, ut habitum religiosum, sed etiam ad Deo saltem velit experiri an ei expediat in toto vitae tempore obsequendum. Unde religione remanere: non autem tenetur obstringit etiam ad profitendum : nisi justa ad perpetuo remanendum. adsit causa egressus, puta si ille inveniat Quaeritur 3°. An, si quis habeat votum religionem suis viribus imparem, ut ait profitendi, et religionem ingrediatur ani­ Sanchez. — Ad textum autem oppositum mo perpetuo manendi, sed a religione respondetur, illum loqui de iis qui reli­ ejiciatur, quia judicatur ineptus ob insci­ gionem ingrediuntur tantum ad experien­ tiam, aegritudinem et similia, liberetur a dum, nullo tamen praemisso voto. voto? — Supponendum ut certum cum Voient proft teri te­ Nui vo· Secus vero dicendum cum Azor 4 et Sanchez · et Salmant. ’ °, quod si is remisse netur ad diTtw inten­ ligenttam dent tolam aliis citatis apud Sanchez (ut supra), si se gesserit, tenetur mediocrem adhibere ut corripi­ aperiri. tur. vovens non habuerit animum profitendi, diligentiam ut se corrigat; aliter a voto sed tantum experiendi. Idque expresse non fit immunis. tradit D. Thomas ’, ubi sic docet: Si ergo Difficultas est, quando jam diligentiam vovens intendit se obligare, non solum adhibuerit et repellatur: an maneat liber ad ingressum religionis, sed etiam ad a voto? Ejectui perpetuo remanendum ; tenetur perpetuo Prima sententia affirmat, quam tenent post diliremanere. Si autem intendit se obligare Palaus n, Suarez % et Garcia apud Sal- gentiam, ju­ xta alio· li­ ad ingressum religionis causa expe­ mant.13, qui probabilem putant. Ratio, quia beratur n riendi, cum libertate remanendi vel non is qui promisit profiteri, non censetur se voto. remanendi; manifestum est quod rema- ad aliud obligasse quam ad media ordi* Tr. 15, cap. 2, nam. 23. — · Dead., Hb. 4, cap. 16, — Sanch., loc. cit. — · Part. I. Hb. 11, cap. 23, qu. 6, v. f. — n. 90. — 1 Tr. 16, di»p. 1, punct. 4, n. 2. — 4 Dc Relig., Sanch., loc. dt., o. 68. — ’ 2· 2··, qu. 189, art. 4. — · Loc. tr. 7, Hb. 4, aip. 3, n. 2. — 1 Tr. 15, cap. 2, n. 24. - Pr/. dt.. ad 3. - · Decal., lib. 4, cap. 16, n. 108. - » Tr. 15, cap. 2. liuar., tr. 2, cap. 6, n. 22; ct tr. 4, cap. 1, n. 59 et 60. Hitron. Garda, Polit, regul., tr. 2, diff. 5, dub. 7, n. 6 ct 7. n. 25. — “ Tr. 16, dup. I, punct. 4, n. 10.— Hicron. Garcia, Polit, reful., tr. 2, diff. 5. dub. 7, n. 9.. » Loc. dt„ n. 26. venialiter tantum peccat. Ingressus autem cx voto peccat mortaliter, quia ex voto intelligitur se obligasse ad borna fide probandum, quod non servat ». <*) Miranda, de eo qui vovit simpliciter ingressum, nec cogitavit de libertate exitus vel de perpetuitate remanendi, scribit, toni. 1, qu. 20, art. 4, cx D. Thoma: « Videtur obli­ gari ad talem ingressum secundum formam juris communis, quae est ut ingredientibus detur annus probationis ad experiendum dif ficultates et asperitates. Unde inquit quod iste talis non teneretur perpetuo in religione per­ manere». Supra quae Miranda dicit: «Hoc tamen intelligendum est cessante fraude. Nam ille qui vovet et intrat ut statim exeat, non videtur voto suo satisfacere, quia ipse in vo­ vendo non hoc intendit. Tenetur ergo mutare tale propositum, ct religionem intrare animo ut saltem experiatur an expediat sibi perpetuo in tali religione permanere ». Et in fine arti­ culi addit: «De quibus videndus est ibidem Cajetanus, pulchra ct mira dc iis dicens quae ibidem videri poterunt ». Sed, uti notatum est hic supra nota c, Cajetanus dicit esse mortale egredi sine causa. Suarez, tr. 7, lib 4, cap. 4, n. 16, po­ tius adhaeret sententiae S. Alphonsi: « Si causa [ejectionis], inquit, pendet ex voluntate ipsiusmet voventis, tenetur illam auferre si potest, et illam ablatam esse religioni osten­ dere, ut iterum recipiatur ct perpetuo reti- DUB. 502 UB. IV. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. — CAP. I. - DE STATU RELIG1 naria apponenda, quae jam apposuit, nec tur se voluisse obligare ad id quod sibi per ipsum stat quominus profiteatur. est moraliter impossibile. — Et hanc eamSecunda vero probabilior sententia ne- dem nostram sententiam tenent Lessius’ et Palaus O, qui non bene citantur a Sal­ *nOra gat; et· hanc tenent Sanchez D, Laymann *, q“e Bonacina et Salmant.8 cum Pelliz- mant. pro prima sententia. Per quantum autem temporis is qui zario. Ratio, quia hic tenetur procurare votum illud implere usque dum apparet votum habet religionis, differendo illud probabilis spes implendi; idque non ex­ exsequi, peccet graviter? — Vide dicta traordinarium, sed ordinarium est me­ Lib. III, n. 221, v. Dicunt. 73. - · 4°. Professo licentiam transdium adhibere. Unde si ab illa religione ejicitur, tenetur, mediocrem diligentiam « eundi ad ordinem laxiorem episcopus, 'r“‘‘0'«a « vel praelatus ordinis exemptus cum ,trk,i9ra» apponendo, aliam religionem quaerere. Quaeritur 4°. An qui voverit profiteri, « consensu capituli, dispensative ex justa possit a religione exire ex causa non « causa dare potest. — Laymann ", Les« sius I0, Sanchez 11 jam urgenti, sed justa, nempe, quia talem « 5°. Professus, ad ordinem strictiorem, vitam expertus sit incommodam ? Prima sententia affirmat; et hanc te­ « petita (licet non concessa) praelati sui prodteri ροteat. Juxta net Diana ·, citans Sotum, Reginaldum, Le­ « licentia, ex justa causa transire potest. allot, egre­ di tr, cauta desma, Aragon, etc.; eo quod tale votum « Quod addo, quia hujusmodi transitus non urgen­ intelligitur emissum sub hac conditione, « sine causa temere fieri non debet. — ti. « Quod si autem fiat, spectanda est austesi talis status conveniens sibi videtur. Tenetur « ritas circa silentium et solitudinem; idSecunda tamen vera sententia, quam profiteri cum incom­ tenent Sanchez4, Laymann5, Bonacina5; « que, non tantum secundum institutum modo non intokrabiH. et Salmant.7 cum Cajetano '·), Azor, Va­ « regulae, sed etiam secundum observa­ lentia, etc., docet hunc teneri ad profi­ tionem praesentem. Probatur ex cap. tendum etiam cum incommodo, modo « Licet, de regularibus. — Vide Laynon sit tale ut intolerabile videatur. — < mann ”, Lessium ”, Sanchez « Ex dictis resolvuntur hi casus: Ratio, quia is ita videtur se voluisse ob­ « 1°. Canonici regulares ad monachos stringere, ut non possit egredi, si ratio vivendi esset tolerabilis. Nam e converso, * transire possunt, non contra, cum relisi difficultatem valde gravem experiretur, « gio monachorum austerior sit. — Laynon tenetur permanere; cum non videa- « mann ”. 1 Lib. 4, tr. 5, cap. 6, n. 13. — · Tr. IS. cap. 2, n. 26. - de 2 * Praec., qu. 2, punct. 5, § 6, num. 22. — 1 Loc. dt., Ptlliitar, tr. 4, cap. 1. n. «. — · Pan. 2, tr. 17. rwol. 10 - num. 28. - Aaor, part. 1, lib. 11, cap. 23, qu. 8. · Valent. Solus. de Juu. et Jure. lib. 7, qu. 2, art. 1, ad 3, v. Ex in 2·· 2··, ditp. 6. qu. 6, punct. 4, quaeit. 4, v. Unde hac autem dtfiniliont. · Reginald., lib. 18, n. 383. Pitr. recte. — · Lib. 2, cap. 41, n. 46. — · Lib. 4, tr. 5, cap. 6. Ledesma, Sum., pari. 2, tr. 10, cap. 3, dub. 7, v. Quartus num. 9. — ’· Loc. cit., num. 103. — u DecaL, lib. 6, cap. 7, catus. ■ Aragon, in 2" 2··, qu. 88, art. 3, § Circa solut. a η. 53. — ’· Lib. 4, tr. 5, cap. 6, n. 9. — u Lib. 2, cap. 41, ad 2, v. £»/ aliud dubium. — · Decal., lib. 4, cap. 16, ’ n. 100 el 101. — M Loc. cit., n. 19 et teqq., et a, 59 el seqq. — n. 81 et 82. — · Lib. 4, tr. 5. cap. 6, n. 13. — · Di»p. 4, • Loc. dt, n. 11. neatur; hoc enim semper tenetur procurare vovens quantum in ipso est: ad hoc enim te­ netur vovens, quamdiu obligatio voti non fuit exstincta ». f) Sanchez, loc. cit., n. 108, priorem sen­ tentiam veriorem existimat. t) Bonacina, disp. 4, de 2° Praec., qu. 2, punct. 5, § 6, n. 25, ita sane tenet, scribens: , Azor ’, ad Vigilantium, sic dicentis: Dicis: Si Sanchez ’, etc. — At valde probabiliter omnes se clauserint,... quis saeculares ho­ negant Suarez3, Silvester d>; et Salmant.4 rnmes lucrifaciet? quis peccantes ad vir­ cum Bonacina, Pellizzario, etc. Quia nul­ tutes poterit exhortari, elc.? Respondet lum jus habetur irritans hunc transitum; S. Hieronymus: Rara est virtus, nec a et contra, ipse transitus de jure naturae pluribus appetitur. valet, cum sit commutatio in melius. Haec omnia uti certa enuntiat noster 74. - Hic plures utiles Quaestiones Summus Pontifex Benedictus XIV in sua adnectere oportet. epistola quae incipit Ex quo dilectus, TrikCU Quaeritur 1°. An parochus possit licite edita die 14 Januarii 1747. — Attamen epheepta religionem ingredicontradicente episcopo? non dubitat idem Pontifex quin parochus certiortn Parochus omnino teneatur, non tam officio (verba fact re. Omnino affirmandum, ex can. Duae potest incredi reli­ sunt, cans. 19, quaest. 2, ubi habetur: Si epistolae) et honestate, quam naturalis gionem epi­ quis horum [clericorum] in ecclesia sua legis praecepto, certiorem facere episco­ scopo no lente. sub episcopo populum (scilicet proprium, pum de suo suscepto consilio, antequam ut explicat a> Glossa) retinet, et saecula­ religionem ingrediatur, ne grex sine cu­ riter vivit; si afflatus Spiritu Sancto in stode deseratur. Si vero episcopus deinde aliquo monasterio, vel regulari canonica dissentiat, presbyterum non adstringet salvare se voluerit..., etiam episcopo suo (ait Pontifex) quominus religionem ingredi contradicente eat liber nostra auctoritate. valeat. — Insuper decernit7, beneficium vacet br< Sic Urbanus II ad Rufinum h>. Rationem non vacare nisi post professionem, et in­ fidnm. autem hujus sanctionis dat D. Thomas ·, terim parochum fructus illius lucrari ac dicens: Obligatio voti perpetui praefertur si legitimo impedimento detineretur. Et omni alii obligationi; obligari autem voto idem statuit de omnibus aliis beneficiariis, perpetuo et solemni ad vacandum divinis juxta opinionem traditam a Suarez8 et obsequiis, competit proprie episcopis et Sanchez®, etc. 75. - Quaeritur 2°. Quid dicendum de religiosis. Presbyteri autem curati et archidiaconinon obligantur voto perpetuo et so­ clericis aut aliis beneficiariis non curatis? Respondeo: Quamvis isti ex officio et Clerici lemni ad curam animarum retinendam, qoaedo «■ CUIttlW A honestate teneantur suos episcopos cer ­ sicut ad hoc obligantur episcopi; unde certiofirJû episcopi praesulatum non possunt dese­ tiorare de suo religionem ingrediendi pro­ eptKopc rere... absque auctoritate Rom. Pontificis, posito; non peccant tamen (ut declarat noster SS. Benedictus XIV, in epistola ut habetur Extra, de regul. et transeun ad relig., cap. Licet. Archidiaconi autem mox citata), si id omittant ob metum reet presbyteri curati possunt libere abre- verentialem, ne forte ab ejus desiderii imnuntiare episcopo curam eis commissam, plemento revocentur. absque speciali licentia Papae. — Deinde Certum autem est, non posse episcoS. Thomas * affert textum D. Hieronymi pos impedire suos clericos ne religionem impeda.' Transitui, non petita lieentu, va­ lidas. 1 Part. 1, Hb. 12, cap. 14, qu. 6. - ■ Decal., lib. 6, cap. 7, qu. 189, art. 7, - · ? 2··, qu. 189, art. 7, ad 2. Cfr. Migne, n. % et 96. — · De Relig., tr. 8, Hb. 3, cap. 10, n. 22. — Patrol, Ut., tom. 23, coi. 351, lib. contra Vigilantium, n. 15. • Tr. 15, cap. 5, n. 67. · Bonae., de Clauiura, qu. 2, punct. 9, — ’ Ibid., § Denique de. — · De Relig., tr. 7, lib. 5, cap. 16, 5 3, diff. 1, n. 7. - PtHUaar., tr. 3, cap. 5, n. 100. — · 2· 2··, n. 12. — · Decal., Hb. 7, cap. 4, n. 3 et 18. dum esse recto animo fieri. Si tamen eo casu verte 4: * Non potest repeti, inquit, si transi­ superior licentiam deneget, recurrendum esse vit in casu licito, licet modo non servato; secus, si in casu illicito». ait, n. 3, ad praelatum superiorem. 74. - «7 Verbum proprium, non est ex c) Lessius, lib. 2, cap. 41, n. 101, ex parte tantum & Alphonsi sententiae contradicit: Glossa stricte dicta, sed in margine additum < Si, inquit, non petita facultate transeat, potest est; et, ut notat Richter in sua eclit. Corporis reduci ad prius monasterium, ut faciat quod juris canonici, est correctio ex Potycarpo. jure debet... Si tamen non levitate animi, sed b> In titulo canonis haec ex Gratiano ha­ matura deliberatione transivit, non est redu­ bentur: « Urbanus Papa II, in capitulo S. Ruf­ fini ». In quod notat Richter: « Caput incertum, cendus, ut alii tradunt ». d) Silvester, v. Religio \\\quaer. 1, v. Ad· et quod Urbano vix dicas congruere». DUE. V. - DB INGRESSU IN RELIGIONEM. ingrediantur; ut habetur in can. Clerici, cans. 19, quaest. 1, ubi ex concilio Tole­ tano IV dicitur: Clerici qui monachorum propositum appetunt, quia meliorem vitam sequi cupiunt, liberos eis ab episcopis in monasteriis largiri oportet ingressus; nec interdici propositum eorum qui ad con­ templationis desiderium transire nituntur. — Hunc et consimiles canones laudat et approbat praefatus noster Pontifex; necnon affirmat id non tantum intelligi de religionibus vitae contemplativae, sed etiam activae. Grave deDeclarat tamen quod episcopus bene triaentum . eccieiiae. posset revocare suum clencum a religiorfT««ndi ne, si ejus ingressus gravi detrimento escten«a. sct eccjesjae cuj erat addictus, his verbis: Quod vero jus certis in casibus certisque de causis competit superiori ordinis la­ xioris, ut suum subditum regularem, ad strictiorem ordinem digressum, etiam post solemnem professionem in eo emissam, repetere et revocare valeat: idem simi­ liter certis in casibus, justisque vigentibus causis, episcopo competit, ut suum cleri­ cum saecularem, ordini regulari adseriptunt, repetere possit. Hoc tradit clarissi­ mus canonum doctor Innocentius IV, ad saepe citatum cap. Licet, de regul., cujus haec sunt verba: Clericus... potest transire ad religionem non petita licentia, etiamsi contradicatur...; crederemus tamen quod posset eum repetere, si ex transitu suo prima ecclesia gravem sustineret jactu­ ram... Satis itaque provisum est etiam epi­ scopo, quifactum clerici sui, ad regularia claustra se invito digressi, impugnare velit. Caeterum, cum accidisset casus quod archidiaconus quidam ad Societatem Jesu transisset, et Emus card. Quirinus, con­ quérons quod se invito hoc fecisset, in­ tegro libello typis edito contenderet, ut Papa declararet clericos non posse sine episcopi licentia religionem ingredi; no­ ster Pontifex respondit (uti in simili casu D. Gregorius 1 cuidam alii episcopo re­ sponderat), tales clericos, nedum a suo Coniil. Toletan., cap. 50. Celebratum fuit anno 433; cfr. Labbe, tom. 6, et Aguirre, Condi. Hiep.. torn. 2, — 1 Kpietolar. lib 12, indici 5, epiet. 35; dr. Mignc, Patrol, lat., tom. 77, coi. 1245. — · 2· 2··, qu. 1«, art. 4, et qu. 19», art. 7. - Anttlictti, loc cit., qu. 1«·, art. 4. - Condi. Xifatn., apud Labbe, tom. 2, coi. 77. - Condi. Choludon., 505 proposito non esse impediendos, sed potius ad perseverantiam hortandos et confir­ mandos. 76. - Quaeritur 3°. Quibus casibus li­ ceat episcopis ad religionem transire? Jam supra dictum est ex D. Thoma Eptaœpu. quod episcopi nequeunt deserere eccle- poeaid>en • Ίον etmaen * siam assumptam, ob votum perpetuum iu Paper eam non relinquendi : nisi auctoritate Papae et ex justa causa, ut etiam expri­ mitur in dicto cap. Licet. — Justae autem Canaae • ... dimittendi causae, ut episcopus possit ecclesiae suae rpi,coparenuntiare (ut docet idem Angelicus, et ,nm' habetur in cap. Nisi, de renunt.) sunt: Γ. Ob defectum proprium, scilicet si sit simoniacus, irregularis, vel indoctus, se­ nex, infirmus. 2°.Ob defectum subditorum, si in eis non possit proficere. 3°. Ob scan­ dalum aliorum; non vero si scandalum oriatur ex malitia aliquorum volentium justitiam conculcare. — Quapropter dicen­ dum quod episcopi sine aliqua ex praedi­ ctis causis nequeunt ecclesias renuntiare, etiam ad finem religionem ingrediendi. Et ita nec etiam possunt ecclesias per- Epiwopu. mutare; uti expresse habetur ex can. 15 mutare ecconcilii Nicaeni I. Et idem habetur in can. 5 concilii Chalcedonensis et in epi­ stola duodecima ad Anastasium. Ratio­ nem affert S. Hieronymus ·, ubi memorans de praedicto canone 15 Nicaeni, ait: Ne virginis pauperculae societate contempta, ditioris adulterae quaerat amplexus. — Merito igitur ait Cabassutius4, has trans­ lationes vetitas fuisse, quia vitio cupi­ ditatis adseribuntur; cum nemo reperiatur, qui a ditiore episcopatu ad pauperio­ rem transeat — An autem translatio epi­ scoporum vetetur de jure divino? Vide infra, n. 104. 77. - Hic autem oportet ad trutinam adducere duas alias Quaestiones summo­ pere quoad praxim scitu utiles. Quaeritur 4°. An peccent graviter paParente» rentes qui avertunt filios astatu religioso hber<2"r" sine justa causa? «7% * ^ e™' Si avertunt injuriose, per minas, aut CMn' vim vel fraudem, nullus excusat eos a Actio 15, can. 5; apud Labbe, tom. 4, coi. 1663. — Epist. S. Lfonii 14 (ai. /2) ad Ana. *tasiam episc. Thessalonicen., cap. 8 ; ap. Migne, Patrol. Ut., tom. 54, coi. 674. - · Epist. 69. ad Oceanum, num. 5; ap. Migne, Patrol. Ut., tora. 22. coi. 668. -r · .Notitia ecclcs. concilior., ad can. 15 concilii Nicaeni. 506 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. peccato mortali. — Si vero aversio fit tan­ tum precibus vel promissionibus, censet Pater Suarez 1 hoc ex genere suo non esse peccatum grave. Quia, ut ait, ex una parte ibi non intervenit injuria: licet enim filius grave damnum patiatur, non tamen patitur involuntarie, sed libere consen­ tiens; ex altera, filius non inducitur ad malum, sed tantum abstrahitur a bono ad salutem non necessario. Eui ».er· Sed omnino tenendum cum communi tant alne _ . trend' am doctorum sententia, hos parentes peccare graviter, qui sive fraude aut vi, sive pre­ cibus, promissionibus aut alio modo, filios a religione distrahunt. Ita Navarrus1 cum S. Antonino Paludano °>, Silvestro a>, Angelo a), Tabiena e> el communi; item Molina ·, [Contin.] Tournely *, Abelly 6, Salmant. ·, AnacletusT, Sporer ", Elbel Mazzotta ’°; Pater Concina “ cum Soto % Petro Navarra c>, Aragon b), Sayro et Le­ desma *>; item apud Leandrum ”, Trul­ lench, Miranda, Fagundez, Bordonus et Dicastillus. Et plures horum auctorum damnant de mortali, non solum parentes, sed etiam extraneos qui alios avertunt a statu religioso. Ratio, quia hoc non potest esse sine gravi damno illius qui a reli­ gione distrahitur (ut fatetur ipse Suarez); unde sive id fiat vi aut fraude, sive pre­ cibus aut alio modo, non potest a peccato gravi excusari. — Et idem Suarez videtur tandem in nostram sententiam descende­ re, dum ,a sic concludit: Licet verum sit tunc id non esse tarn grave peccatum; est tamen sine dubio peccatum multum repugnans ordini caritatis, et respectu Dei, a cujus majori obsequio homo sepa­ ratur, et respectu ipsius proximi, quia a majori bono impeditur. Si igitur tale pec­ catum multum repugnat ordini caritatis, quis dicet illud non esse grave? Haec au­ tem ratio comprehendit non solum paren­ extranei tes, sed etiam extraneos. Sed parentes avertentes filios a reli­ dnphn pc gione puto duplici peccato gravi delin­ cato cast quere. Nam, praeter peccatum contra cari­ tatem (ut vidimus), committunt alterum peccatum contra pietatem: dum ipsi, ex officio eorum proprio educationis, tenentur sub gravi incumbere spirituali profectui suorum filiorum, ut bene advertit Bona­ 4 cinau. — Non tamen propterea nego quod qu·QU' od­ iantur plures parentes excusari possunt a mor­ morulu t tali, saltem per aliquod breve tempus, ra­ tione ignorantiae vel inadvertentiae, quae de facili eis inesse potest ob vehementem camis affectionem erga filios. 78. - Quaeritur 5°. An et quomodo ali­ quis a Deo vocatus ad religionem peccet, si vocationem suam negligat adimplere? Respondemus quod negligere vocatio­ Nef.·». re TociUft. nem religiosam per se non est peccatum; nem, per K nulluapec. divina enim consilia per se non obligant catura 1 De Relig., tr. 7, lib. 5, cap. 9, n. 9. — · Man., cap. 12, a η. II. · Sayr., Clar., lib. 7, cap. 7, n. 2; et lib. 6, cap. 9, η. 44. — · De Ju»t. et Jure, tr. 4, ditp.51, n. 2, v. Sccunda n. 6, v. ί. — » In 4 Praec., tr. 1, disp. 6, qu. 17. · TruU., vrro pars. — 1 Dc 4 * Praec dead., cap. 1, art. 1, acct. 2, Decal., lib. 4, cap. 1, dub. 8, n. 2. · Miranda, Man., tom. 1, poet conci. 3, resp. 2. — · De 4· Praec. decal., § 7, n. 3. — • Tr. 24, n. 29, v. Tertio. — T Tr. 9, de Praec. decal., dise. 2, qu. 16, art. 3, conci. 2. - Fa^und., Decal., lib. 4, cap. 1, qu. 2, n. 19. — · Tr. 3, cap. 5, n. 21 — · Part. 3, de 4· Praec.. Dicas/., de Juit., lib. 2, tr. 2, disp. 7, dub. 2, n. 20. — Suar., confer. 19, de Oblig. pictath, n. 538. — ·· Tr. 2, disp. 2, qu. 2, de Relig., tract. 7, lib, 5, cap. 9, num. 9. — “ Loc. dt. — u Diip. 6, de 4· Praec., puncL 6, n. 2. cap. 1, v. Circa obU^ationrtn. — ° Lib. 6, in Decal., cap. 6, 77. - a) S Antoninus, part. 2, tit. 2, cap. 2, § 1, v. Quantum ad 2, satis perspicue innuit esse peccatum lethale aliquem a religione avertere; dum asserit avertentem damnum causare, et debere ad religionem reducere alterum sic avocatum. — Et fere idem habent Paludanus, in 4, dist. 38, qu. 4, art. 1, conci. 4 (n. 13); Silvester, v. Restitutio III, qu. 1, v. Se­ cundum ; Angelus, v. Religiosus, n. 64. — Tabiena etiam id habet, v. Restitutio, n. 11, si nempe vel ille jam tenebatur ad religionem, vel cum dolo retraxit: si vero aliter et pro­ pter bonum temporale eum rctraxit, peccavit quidem, sed ad nihil tenetur. *>) Sotus, de Just, et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, ad 2, conci. 2; Aragon, in 2a™ 2«', n. 14. · [Jordon., de Profess, regul., cap. 12, qu. 32, n.74. - qu. 62, art. 2, dub. 2, ad 4 argum., pecca­ tum esse ajunt contra caritatem, si absque vi et fraude aliquis a religione a vocetur ; contra justitiam autem, si fiat cum injuria c) Petrus Navarra, de Restit., lib. 2, cap. 2, n. 15 et seqq., peccatum sane esse asserit, si importunis precibus fiat; mortale autem, si vi aut fraude. d) Petrus de Ledesma, de Statib., cap. 5, conci. 9, dub. 2, v. Digo 2 et 4, dicit mor­ taliter peccare parentes qui vi aut minis fi­ lium a religione retrahunt, quando vocatio moraliter certa est; peccare autem peccato veniali gravi patrem qui persuasione id facial. Alios vero peccare peccato veniali gravi, si quem a religione retrahant DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 507 perati ad culpam. — Id tamen, ratione periculi paravit: et ideo illis destitutus, difficulter 4eu“1”1· aeternae salutis cui vocatus se committit, saeculi tentationibus resistet, et sic suc­ electionem status faciens non juxta divi­ cumbens damnationem incurret. — Prae­ num beneplacitum, non potest ab aliqua terea, si alter, qui vocato ad religionem culpa excusari. Et quidem, si quis crede­ dissuadet ingressum vel suadet egressum, ret quod in saeculo manens damnationem etiam sine vi aut fraude, peccat morta­ incurreret, tum ob suam fragilitatem quam liter (ut vidimus supra in Quaestione prae­ inter saeculi occasiones expertus est, tum cedenti, n. 77, v. Sed omnino, docere com­ ob carentiam auxiliorum quae in religione muniter doctores, eo quod induceret vo­ haberet; non potest excusari a peccato catum ad subeundum grave damnum, licet gravi, cum in grave discrimen salutis is omnino sponte illud patiatur): si ergo suae se injiciat. Ita Lessius *, qui prius qui alteri consulit ut damnum sibi inferat, dicit, eum qui nondum voto se obstrin­ non excusatur a peccato mortali; nescio xerit, non peccare si non ingrediatur reli­ quomodo poterit excusari ille ipse qui sibi gionem ad quam est vocatus; sic tamen tale damnum infert. Caeterum nolo in hoc puncto absolu­ subdit : S» conscientia dictet tibi (quod sae­ pe accidit) te desertum iri a Deo, nisi di­ tum judicium proferre: sapientibus illud vinae vocationi obtemperes ; te periturum, remitto. —- Interim Deum instanter roge­ si manseris in saeculo, etc.; tunc... pecca­ mus ut ab hoc discrimine per suam mi­ tum est non sequi divinam vocationem. sericordiam nos prorsus avertat ; cum in­ Utrum autem sit in malo statu con­ numeris in eventibus funestis legamus in scientia eorum qui, certi moraliter jam historiis tragice exsecutas minas quas pro­ facti de vocatione Dei ad religionem, ni­ ferunt Scripturae in hujusmodi divinae tuntur sibi suadere, manendo in saeculo vocationis desertores. — In Isaia (xxx, 1) vel in illud redeundo, salutem suam ae­ enim habetur: Vae filii desertores.., utface­ que facile facere posse? retis consilium, et non ex me: et ordire­ Periculum Non videtur dubitandum quod isti ma­ mini telam, et non per spiritum meum. Tocati ad religionem gno discrimini salutis se exponunt. Nam — In Job, xxiv, (12, 13): Deus inultum tttuoentii t> «aeculo. Habert , * loquens de eo qui non suscipit abire non patitur Ipsi fuerunt rebelles statum a Deo sibi destinatum, sic ait: Non lumini, nescierunt vias ejus. — In Prover­ sine magnis difficultatibus poterit saluti biorum autem Libro id expressius legitur suae consulere; manebitque tn corpore in cap. I, v. 23 (et seqq.], ubi singula verba Ecclesiae veluti membrum in corpore hu­ animadvertenda: En proferam vobis spi­ mano suis sedibus motum, quod obducto ritum meum (ecce divina vocatio)— Quia callo servire utcumque potest, sed aegre vocavi et renuistis— Despexistis omne admodum et cum quadam deformitate. consilium meum... Ego quoque in intentu Deinde recte concludit: Licet absolute sal- vestro ridebo, ct subsannabo, cum vobis vari possit...., difficile tamen ingredietur ii/ quod timebatis advenerit. Cum irruerit viam humilitatis et poenitentiae, qua sola repentina calamitas, et interitus quasi tem­ ipsi patet ingressus ad vitam. Ideo S. Gre­ pestas ingruerit: (tempestas nempe tengorius ·, scribens ad Mauritium impera­ tationum et periculorum quibus saeculum torem, qui per suum edictum prohibuerat abundat) quando venerit super vos tribu­ ne milites fierent religiosi, scripsit hanc latio et angustia: tunc invocabunt me et legem esse iniquam, cum pluribus coelum non exaudiam. Mane consurgent et non clauderet: Nam plerique sunt (en verba inventent me: eo quod exosam habuerint et ratio S. Doctoris) qui, nisi omnia reli­ disciplinam...., nec acquieverint consilio querint, salvari apud Deum nullatenus meo, (nota quod loquitur Deus, non de possunt. Ratio autem hujus periculi est, praecepto, sed de disciplina et consilio) quia qui in saeculo manet contra Dei vo­ et detraxerint universae correptioni meae. cationem, non habebit congrua gratiae (Hic improperantur qui, parvipendentes auxilia quae in religione Deus ipsi prae­ vocationem, dicunt in omni statu aeque » Opuac. dé Statu vitaé dé/ittftdo, qa. 8, num ‘M. — • Tract. de Sacram. Ordini·, part. 3, cap. J. | X v. mq/orem. — · Epiât. lib. 3» indict. Il, epist.tô, cfr. Mip»e, Patrol. laL, ton». 77, col. 663, Testimo­ nia Scnpturae. DUB. VI. - DE REL1GI061S EJECTIS ET FUGITIVIS. 508 509 LIB. IV. — CAP. I. - DR STATU RELIGIOSO. secure salutem consequi posse). Coinedent igitur fructus viae suae, suisque consiliis saturabuntur. (En punitio eligentium sta­ tum, non secundum divinum, sed proprium consilium). Aversio parvulorum interficiet eos, et prosperitas stultorum perdet illos. (Ruent isti ad quamcumque levem saeculi tentationem, et ipsa saeculi bona servient eisdem ad perditionem). Hinc S. Bernar­ dus sic alloquitur vocatos ad religionem: Quidni periclitetur castitas in deliciis, hu­ militas in divitiis, pietas in negotiis, ve­ ritas in multiloquio, caritas in saeculo nequam; de medio Babylonis fugite, et salvate animas vestras. — Ex his omni­ bus velim ut sedulo perpendant ii qui vo­ «illud acquiritur monasterio, cujus non « est membrum amplius; sed ecclesiae in « qua beneficium habet ; vel Papae, si be«neficium non habet, et exemptus est; «quod si autem non sit exemptus, epi« scopo loci. — Laymann * ex Molina v « et Lessio “λ « Dixi : ejectus. Quia fugitivos et apo• statas (iis exceptis quae ex beneficio « ecclesiastico accepta sunt), monasterio « acquirere verius est, si illud dominii in « communi capax sit ; sin minus, Sedi • Apostolicae. Ratio, quia monasterium, « instar servorum, eos vindicare et redu• cere poterat. — * Laymann ex Azor % « Silvestro r), etc. ». 81. - « 2°. Ejectus per culpam, non «omnino solutus est voto obedientiae, « etsi ejus exsecutio magna ex parte ces« set : quia caret superiore, a quo diri« gatur. Debet tamen illud servare in prae« paratione animi, si recipiatur. — Lay« mann 8 ex Navarro et Lessio. a quibu» « 3°. Idem a reliquis monasticis obserm» ubere- · vantiis et regulis, ut a jejuniis, vigiliis, • delectu ciborum et similibus, liber est. « Laymann 4, Sà 6, Navarrus et alii ». — cationem religiosam negligunt, an merito expavescere debeant, utrum exsistant nec­ ne in malo statu. Sed dices: Omnesne igitur tenentur religionem ingredi ut salventur? — Re­ spondeo, et distinguo: Si loqueris de non vocatis, utique non tenentur; quia Deus in saeculo praestabit eis auxilia opportuna ad salutem. Si vero loqueris dc vocatis, dico teneri ; quia Deus negabit ipsis au­ xilia quae in religione eis parata habebit, et quibus destituti, licet auxiliis ordinariis salvari possent, de facto tamen difficulter salutem adipiscentur: cum proferat S. Cy­ prianus: Ordine suo igitur, non nostro ar­ bitrio, virtus Sancti Spiritus ministratur. DUBIUM VI. Ad quid teneantur Religiosi ejecti et fugitivi. 79. Ob quas causas possint religiosi e religione expelli. — 80. Quae possint acquirere ejecti. Quae, apostatae. — 81. Ad quid teneantur ejecti. — 82. Ad quid praelati teneantur erga apostatas vel ejectos. 79. “ * Suppono religiosum justas ob * ,'«1 reIi' * causas e religione expelli posse: Γ. Si « in gravi vel pernicioso crimine exsistens, • notorie incorrigibilis appareat: in quo « tamen casu, moniales perpetuo potius « carceri mancipandas quam ejiciendas « putat Sanchez ‘. 2°. Si ob criminis infa« miam, sine gravi ordinis damno tolerari « nequeat. 3°. Si in admissione reticuerit « impedimentum, vel essentiale, vel sal« tem admodum grave, v. gr. lepram, etc.; • ut docent Navarrus, Sà *, Sanchez 3. « Ratio, quia in re admodum gravi dece« pit, ita ut fraus dederit causam admis« sioni. — Vide Diana ♦, ubi docet quod, « licet hactenus ex communi sententia · « Sanchez, Suarez, Azor, Rodriguez, etc., « religiosi propter delictum aliquod grave, « etiam semel perpetratum, potuerint ex« pelli; jam tamen propter declarationem « Urbani VIII editam anno 1624, per nulla < privilegia possint expelli e religione (ex« cepta Societate Jesu), nisi sint incorri« gibiles: tales autem non censeantur, nisi « unius anni jejunio et poenitentia in car« cere sint probati «Λ — Hoc supposito », 80. - « Resp. 1°. Professus e religione « ob culpam ejectus, manet religiosus vo« tisque adstrictus. — Laymann6 ex com< muni. « Unde resolvuntur hi casus: « Γ. Ejectus, rerum quas acquirit usum « et administrationem tantum sibi vindi« care potest, non autem dominium. Neque S. Bernard., de Convcnione ad clericos, αιρ. 21, η. 37; Mlgne, Patrol, lat., tom. 182, col. 856. — S. Cyprian., de • Pari. Stngularit. dericor., v. f.; Inter opera spuria S. Cypriani Aior, part. 1, lib. 12, cap. 16, qu. 3. *p- Migne, Patrol. laL, tom. 4, col. 867. — 1 DecnL, lib. 6, recul., tom. 1, qu. 30. art. 15. — Urban. VIII, decreta S. C. Cone., de die 21 Septembr. 1624, § 6, in Bullar. Rom cap. 9, n 6, 1.t. · Navar., ConsiL 48, de regular., n. 3. — • V. Religio, n. 34. - · Decal., lib. 6, cap. 4, n. 66 et 58. - 79. - “J Haec juris dispositio, sicut el ce­ terae omnes contenue in decretis generalibus « quibus methodus ordinatur a superioribus ordinum regularium servanda in expellendis propriis alumnis, nedum in suo robore ma­ tr. 9, resol. 67. · Sanch., Decal., lib. 6, cnp. 9, num. 5. - Suar., de Relig., tr. 8, lib. 3, cap. 4, num. 11. Rodrig., Quaest. Mainardi. — » Lib. 4, tr. 5, cap. 13, n. 1, v. f. nent, sed servandae imponuntur etiam supe­ rioribus institutorum votorum simplicium, quoties agatur de aliquo alumno, vota sim­ plicia quidem sed perpetua professo, vel votis simplicibus temporaneis adstricto, ac in sacris gjtcu> ’ [Cum Bonacina, Lezana, Palao et Salm. ·. Nec tenetur ad Officium divinum, nisi sit in Sacris; ut Salmant. . * Idem dicitur de damnato ad triremes. Idem dicunt8 Le­ zana, Bonacina, Sotus a>, etc., de perpetuo degente cum licentia extra monasterium; sed probabilius hoc negant Palaus, Sua­ rez, Navarrus, cum Salmant ·] — « contra « Lessium *), Sanchez etc. — Ratio est, • quia talium observatio non comitatur « simpliciter professionem votorum sub• stantialium, sed statum regularem, e quo « ille est expulsus. « 4°. Etsi non sit improbabile quod do- qOAftAtn Ejecit • · ΓΛ· « cent Navarrus et Azor, probatque Ro- uo« po-u « driguez, ejectum tuto manere extra suum ”«uio' « ordinem, nec teneri receptionem petere, • eo quod justae sententiae suae ejectio« nis se conformare possit : contrarium « tamen communius est et probabilius. « Ratio, quia, cum sit obligatus votis, te« netur se qualificare ut vota sua conve« nienter professioni exsequi possit ». [Ideo tenetur se corrigere. Salmant10). « Quae « ratio magis probat, si ordo ipsum revo« cet. — Laymann 11 ex Silvestro San« chez et Lessio. 1 Lib. 4, tr. 5, cap. 13, n. 2 et 3. — · Loc. dt, n» 8. — dc., cap. 12, η. 7. · Bonae., de O®c. divino, dtip. I, qu. 2, ’ Loc dt., n. 4. · Navar., id est Glossator Navarri, in punct. 2, n. 4. — Palaus, tr. 7, disp. 2. punct. I, $ 3, n 4. · coniil. 77, de regular. · Less., lib 2, cap. 41, dub. 15, n. 115. Swjf., de Relig-, tr. 4, lib. 4, cap. 17, n 8. - A’owr, de — · Loc. dt., n. 5. — 1 V. RcHcio, n. 40, in edit genuini· Hori· canon., cap. 7, n. 20.·· · Tr. 16, cap. 2, nom. 10 — tantum. — Λαυαχ., de Regular., comment. 3, num. 46. — Navor., coniil. 80, de regular^ n. 2. — Aaor. part. 1, lib. 12, Bonae., de Clausura, qu. 2, punct. 12, § 3. n. 5. · Lraana, Suro., tom. 1, cap. 23, num. 17. · Palans, tr. 16, diip. 4, cap. 16, qo. 6. — Rodri ., * Quaest. rtgul., tom. I, qu », art. 21. - “ Tr. 15, cap. 5, d. 102. — “ Lib. 4. tr. 5. cap. 13. punct. 23, n. 10. - · Tr. 15, cap. 5, n. 94. - ’ Tr. 16, cap. 2, n. 6. - Sanch., Decal., lib. 6, cap. 9, q. 25. · Less, lib 2, n. 10. — · Apud Salmant., tr. 16, loc. cit. · Lcsana, loc. cap. 41, n. 111. insuper Ordinibus constituto, dimittendo; ita ut horum neminem et ipsi dimittere valeant, ut nunc dictum est, nisi ob culpam gravem, externam et publicam, et nisi culpabilis sit etiam incorrigibilis. Ut autem quis incorri­ gibilis revera habeatur, superiores praemit­ tere debent distinctis temporibus trinam ad­ monitionem et correctionem; qua nihil pro­ ficiente superiores debent processum contra delinquentem instruere,etc.». Decret S.Cong. Epp. et Reg. Auctis admodum, de die 4 No­ vembris 1892. 80- - a) Molina et Lessius ad primum as­ sertum tantum a Laymann allegantur: scilicet bona ejecti, quoad dominium, ad monasterium pertinere; usum vero et commoditatem eorum quae comparavit ejectus, ad ipsum ejectum pertinere; quod revera tenent Molina, de Just, et Jure, tr. 2, disp. 140, a n. 32; Lessius, lib. 2, cap. 41, dub. 15, n. 112 et 113. *9 Azor, part. 1, lib. 12, cap. 16, qu. 3, non distinguit utrum monasterium sit capax dominii necne; in reliquis tamen concordat. Silvester, v. Religio IV, qu. 10, in uni­ versum asserit monasterio acquiri quidquid fugitivus acquirat. 81. - a) Sotus, de Just, et Jure, lib. 10, qu. 5, art. 3, v.f., hoc plane insinuat, scri­ bens: « Ea ratione qua quis est choro depu­ tatus, obligatur statas Horas persolvere; sed quomodocumque inde amoveatur, ab eodem fit vinculo liber ». b> Lessius et Sanchez hic a Busenbaum perperam allegantur; nam Lessius, lib. 2, cap. 41, u. 115; Sanchez, Decal., lib. 6, cap. 9, η. 52, non modo non sunt huic sententiae contrarii, sed expresse dicunt ejectum libe­ rum esse ab observantiis ct monasticis regulis quas Busenbaum hic commemorat. Silvester rem satis innuit v. Religio VI, qu. 12, ubi scribit de ejectis ct fugitivis: « De­ bent requiri et compelli rcintrare, salva tamen 510 LIB. IV. — CAP. I. - DE STATU « 5°. Ejectus potest tuto in saeculo ma· « posterioris est, quia si ob justam cau«nere, si in monasterio non recipiatur, « sam possint ejici, ob eamdem etiam, « nisi religionem laxiorem inire malit : « postquam malitiose exierunt, poterunt « quia aliam non vovit; neque per ipsum « non recipi. Laymann 4 ex Sanchez <·), etc. « (ut suppono) jam stat quominus in sua re« Dixi : fugitivos et apostatas. Quia per « cipiatur. Ita Rodriguez, Laymann *, etc. « sententiam justam ejectos, etsi se corre« — ubi addit praelatos posse aliquem sub « xerint, necessario recipiendos negant « conditione ejicere, ut vel aliam religio- « Sanchez8 et Azor8; affirmant Navarrus, « nem intret vel ad suam revertatur ; immo « Molina 1, Lessius ·. Utrique probabi« etiam Ordinarii locorum ejectos ad hoc « liter ». « cogere possunt. Ratio est, quod tales non « Quaeres. An professus in uno mona« sine periculo et scandalo aliorum in sae- « sterio possit cogi ut se transferat ad « culo vivant. — Vide Laymann ’ ». « aliud? Fuptivi 82. - « Resp. ΙΓ. Praelati ordinum fu­ « Resp. Posse, si plura monasteria face XpO«t«, . r uc, <|u»ndo « gitivos et apostatas requirere tenentur, « ciunt unum corpus sub uno capite. — icquüénd?.' « si absque gravi ordinis damno possint, « Secus, si singula subsint suis superio« et non omnino incorrigibiles videantur. « ribus sub episcopo vel immediate sub « Ita Sanchez8. — Ratio prioris partis est, « Papa. Ratio, quia non vovit obedientiam « quia jure divino et naturali tenentur « nisi in hoc conventu. — Laymann ’. « praelati prospicere eorum saluti. Ratio « Vide etiam Sanchez 10 ». Quaest. regul., lom. 1, qu. 30, art. 21. — 1 Lib. 4, tr. 5, cap. 13, n. 8. — · Loc. dt., n. 9. · 1 Dcca!., lib. 6, cap. 9, num. 18. — 4 Loc. ciL, num. 7. — · Loc. dt., num. 32. — · Part. 1. lib. 12, cap. 17, qu. 2. — Novar Rodrit., CAP. IL - DE STATU CLERIC. — DUB. J. - DE BENEFIC. ECCLES. - ART. L RELIGIOSO. 511 CAPUT II. De Statu Clericorum. « Clerici generaliter dicuntur illi qui « sacris Ordinibus vel prima saltem ton« sura sunt initiati. — Ad quorum statum « cum multa pertineant, de quibus alibi « agendum,hic agemus de beneficiis eccle« siasticis, Horis canonicis et aliis paucis ». DUBIUM I. De Beneficiis ecclesiasticis. ARTICULUS I. pOUil· ni truu’Et adlbodoonAlICUML QUID ET QUOTUPLEX BENEFICIUM ECCLESIASTICUM. 83. Quid est beneficium. — 84. Quotuplex est. 83. - « Resp. Γ. Beneficium ecclesiasti- « institutione, vel per possessionem paci« cum est jus perpetuum percipiendi fru- « ficam quadraginta annorum: per eam « ctus ex bonis Ecclesiae, propter officium « enim ex saeculari fit regulare, et contra. « aliquod spirituale, auctoritate Ecclesiae « 2°. Beneficium aliud est duplex, aliud « constitutum. — Ita Laymann *, Lessius *. « simplex. « Dicitur 1°. Jus perpetuum: ad exclu« Duplex dicitur quod est cum admi- Benenaum . . duplex. « dendam vicariam et commendam tem- « nistratione, ut papatus, episcopatus; et «poralem: quae non sunt beneficia de « omnia quae dicuntur dignitatis, hoc est, « quibus canones loquuntur. « quae habent praeeminentiam cum juris« Dicitur 2°. Propter officium : quia « dictione in foro externo, ut praeposi« in beneficio duo jura a se mutuo sepa- « tura, decanatus, archidiaconatus, ab« rabilia distinguuntur: — Primum est « batia sive saecularis sive regularis, prio«jus seu potestas exercendi muneris spi- « ratus claustralis. — Item personatus, « ritualis; estque simpliciter spirituale. — « qui est eminentia in Ecclesia sine juris« Alterum est jus percipiendi reditus eccle- « dictione, v. gr. locus honorificus in « siasticos: quod, etsi secundum se sit « choro, in processionibus, suffragiis fe« temporale, quatenus tamen fundatur in « rendis, ut cantoria, et similes. — Item «officio spirituali, eique annexum est, « beneficia quae dicuntur officia, habent« spiritualitatem aliquam participat. « que administrationem rerum ecclesia« Dicitur 3°. Auctoritate Ecclesiae, etc.: « sticarum sine jurisdictione; ut custos, « quia solius praelati est officia in Eccle- « thesaurarius, primicerius, archipresby« sia instituere, eisque proventus eccle- « ter. — Denique duplicia dicuntur bene« siasticos annectere; ipsiusque est dispi- « ficia curata; haec enim omnia duplici « cere quot ct qualibus ministris Ecclesia « onere et cura constricta censentur, cum « egeat ». « praeter recitationem precum omnibus 84- - « Resp. 11°. Beneficium dividitur: « communem, habeant aliquam admini« Γ. In saeculare, quod pro saecula- « strationem et eminentiam. « ribus; et regulare, quod pro regularibus « Simplicia dicuntur quae tantum sunt Bcn.ficium « est institutum. Unde sine dispensatione, « instituta ad Officia divina obeunda, ne· simplex. « nec saeculare regulari, nec contra con- « que administrationem vel eminentiam « ferri potest. — Porro omne beneficium « singularem habent, ut canonicatus sive • praesumitur esse saeculare: nisi pro- • saeculares sive regulares, capellaniae. — • Vide Laymann 8 et Lessium 4 ». ■ betur esse regulare, vel ex prima sui Btec&ium * ccdeiixiti cis. quid. coniil. 78, dc regular., n. 3; et comment. 2, dc regular., num. 36. — 1 Dc Ju»t. ct Jure, tr. 2, disp. 140, num. 36.— • Lib. 2, ap. 41, n. 112, v. Verius tamen puto. — · Loc. cit., n. 10. - » Deoi., lib. 7, cap. 32. ordinis disciplina, id est secundum convenien­ gitivi; et notetur quod quidquid isti acquirunt, tiam regulae». monasterio acquirunt. Ejecti vero obstricti re­ 82. - a) Sanchez hanc posterioris asserti manent voto castitatis; sed quoad pauperta­ rationem non affert. tem,omnium quae acquirunt usus est ipsorum, b) Hic addere juvat ea quae S. Alphonsus, dominium est monasterii. Et quoad obedien­ in Horn. apost., tr. 13, n. 4, de religiosis eje­ tiam et regulas, ac etiam divinum Officium, ctis et fugitivis docet; « Ad haec omnia (scii, ad ea non tenentur, usquedum erunt denuo vota et regulam) tenentur etiam religiosi fu­ acceptati ». BeoeÙ· osfiuecu Ure et re· folare. 1 Lib. 4. tract. 2, rap. 1, η I. — · Lib. 2, rap 34, dub. 1,- · Lib. 4, tr. 2, cap. 4, n. 4. - · Lib. 2, rap. 34, dub. 2. 512 DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IL LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. ARTICULUS Π. QUOMODO ACQUIRANTUR ET CONFERANTUR BENEFICIA. 85. Quibus modis acquirantur beneficia. —86. Quinam sint proprii collatores beneficiorum. — 87. Quid et quotuplex sit juspatronatus. — 88. Quando patronus teneatur praesen­ tare. — 89. An pendente lite currat tempus praesentationis. — 90. Quid faciendum, si multi praesententur. — 91. An peccent non praesentantes digniores ad beneficia. Certum est de promoventibus ad cardinalatus et episcopatus. — 92. Id certum esi etiam de episcopis non eligentibus digniores ad parochias. — 93. Quid, si electio fit ad bénéficia simplicia. (Usque ad 96). — 97. An patroni non praesentantes digniores peccent graviter. — 98. An ad idem teneantur resignantes. — 99. Verior sententia. — 100. An eligendi digniores ad praelaturas regulares. — 101. Vera sententia, — 102. An electio digni, omisso digniori, sit valida. — 103. Probabilior sententia. — 104. An epi­ scopi digniores sint transferendi ad majores ecclesias. Et hic, an translatio episco­ porum vetetur jure divino. — 105. Quid, si adsit justa causa. — 106. An eligentes minus dignum teneantur ad restitutionem. Et cui. — 107. An sententia negativa sit probabilis. — 108. An teneantur ad restitutionem id suadentes. — 109. Quid, si bene­ ficium conferatur per concursum. — 110. An eo casu minus dignus electus teneatur resarcire damnum ecclesiae vel digniori. — 111. An examinatores teneantur denun­ tiare digniores. Beneficium * tribu mo­ dii acquiri * tur. Episcopus ct Papacon * ferunt beneficia. 85. - « Resp. 1°. Beneficia ecclesiastica uno ex tribus modis communiter acqui­ runtur: Γ. Per electionem, v. gr. cano­ nicorum; vel etiam postulationem (quae est electio ejus qui non erat de capi­ tulo, vel de jure non erat capax); et confirmationem superioris, si electum vel postulatum idoneum esse intelligat. — 2°. Per praesentationem patroni praeviam, et institutionem subsecutam a praelato ecclesiae factam, si praesentatus sit idoneus. Etsi vero patronus praesentato jus ad rem conferat, ita ut beneficium alteri conferri nequeat; jus tamen in re et collatio beneficii per institutionem datur. — 3°. Per collatio­ nem liberam, quando beneficium solo jure praelati datur, nec patronatus juri subest. « Unde etiam beneficia ex modo con­ ferendi dividuntur in electiva, patronala et libera ». 86. - « Resp. II0. In qualibet dioecesi, episcopus est proprius collator benefi­ ciorum, nisi ex legitima praescriptione hoc jus alteri competat. Supremus au­ tem et universalis collator omnium be­ neficiorum non patronatorum est Papa. Lessius *. — Ratio prioris est, quia epi­ scopus in sua dioecesi est moderator sacrorum: ergo ipsius est officia sacra • Lib. 2. cap. 34, dub. 10, num. 43 ct 44. — ’ Loc. cit., n. 44. — Nteo laus V, conalit. Ad sacram, 19 Mari. 1447, } l, habetur In Bullar. Rom Mainardi. — · Loc. cit., conferre. Ratio posterioris, quia Papa est supremus dispensator bonorum ecclesia­ sticorum, et Ordinarius Ordinariorum. « Potest autem Papa tribus modis be- Ρφ neficia conferre: 1°. Jure prae ventionis; 2°. jure concursus; 3". jure devolutionis: ccofert de quibus vide Lessium’; ubi notat, jure praeventionis et concursus, ad vi­ tandas lites, rarius Papam uti. — Immo, per concordata Germaniae inter Sedem Apostolicam et Fridericum Imperato­ rem, per constitutionem Nicolai V, quae incipit Ad sacram, etc., alterni tantum menses Papae collationi reservantur, scilicet Januarius, Martius, etc. ; reliqui vero ordinariis collatoribus relinquun­ tur. Immo, si per tres menses, a die notae vacationis, in loco beneficii nulla dispositio vel gratia Papae appareat, Ordinarius conferre potest. Similiter, mortuo Papa, quamdiu sedes vacat. Lessius8, Laymann * — Quod si autem Pontifex et Ordinarius eodem die idem beneficium diversis contulerint, et neu­ trius collationis prioritas appareat; prae­ ferendus est qui [invenitur in posses­ sione, quia pro eo jus praesumit. Si neuter est in possessione, praefertur provisus a Pontifice, ob dignitatem pro­ visoris. Barbosa et Bardi·. Denique, si ultima nocte mensis episcopalis benedub. 10. — · Lib. 4, tr. 2, cap. 10. — Barbosa, de Off. ct Poteet, epiic., allcg. 67, * n. 12. - » De Conac., diacept. 6, cap, 6, $ 10, ex cap Si a udc 31, de praebend., in 6·, « ficium coeperit vacare, in dubio utrum « ante an post mediam noctem, qua inci« pit mensis papalis: si nemo sit in pos« sessione, nec ulla provisio, praesumptio «juris est pro Ordinario. Gonzalez βΛ « Barbosa Bardi1 ». 87. - « Quaeres 1°. Quid et quotuplex « sit jus patronatus ? Jet ptro « Resp. Γ. Esse potestatem praesenMtui. quid el quota * « tandi ad beneficium ecclesiasticum vaplti. « cans. — Resp. 2°. Esse duplex, scilicet: « jus patronatus ecclesiastici, quod alicui « competit, quia ex bonis ecclesiasticis ; « et jus patronatus laici, quod alicui com« petit, quia ex bonis patrimonialibus ec« clesiam fundavit, vel dotavit, vel erexit. « — Laymann? ». 88. - « Quaeres 11°. Quando patronus « teneatur praesentare, beneficio vacante? PaUodu*, « Resp. Si patronatus sit laicus, teneri çaiodo tc * aeatu r « intra quatuor menses ». [Ex cap. ‘J Quo­ pricicn · Oft. niam, de jurepatron.]. — « Si ecclesiasti« eus, intra sex: [ Ex cap. un., § Verum, de jure patron., in 6°.— Si mixtus, etiam intra sex, ut Salmant. 3| « intra quos, nisi fiat « praesentatio, beneficium fit liberum, ejus« que dispositio pro ea vice devolvitur ad « eum cujus est instituere praesentatum ». Liu verten­ 89. - Quaeritur hic: an currat tem­ te, quando cwrat tem­ pus praesentationis, quando vertit lis pi praelesutionlt. super jure patronatus? Nega, si lis sit inter episcopum et pa­ tronum vel inter ipsos praesentatos. Se- 513 eus, si lis sit inter patronos, v. gr. si non conveniunt in praesentando; vel si con­ tenditur cui competat jus praesentandi. Salmant.4 cum Azor, Zerola, etc., ex cap. Quoniam, de jure patron. — Notant tamen Salmant. » cum Barbosa »), episcopum tempus designatum posse per alios sex menses prorogare, sed non amplius *>, ex cap. 2, de concess. praebend. 90. - « Quaeres 111°. Quid faciendum, « si multi praesententur? « Resp. 1°. Si patronus qui antea prae« senta vit Petrum, praesentet postea Pau« lum, velitque hunc praeferri, poterit « praelatus instituere utrum maluerit, si « patronatus sit laicus: quia tunc prae« sentatio secunda non facit irritam pri« mam, nec contra. Si tamen patronatus « sit ecclesiasticus, prior tempore erit po« tior jure, ex cap. Cum autem, de jure « patron. — Resp. 2°. Si ex duobus patro« nis, alter Petrum, alter Joannem prae« sentet, potest collator conferre utri ma« luerit ». [Sed praeferre debet digniorem, etsi a minore parte patronorum praesen­ tatum ·>, ex cap. Quoniam, de jure pa­ tron. Vide alia infra, ex n. seq.] « Immo, « juxta Sil vestrum episcopus tunc tertio « conferre potest, eo quod patroni non « conveniant. — Resp. æ. Si multi patroni « inter se sint discordes, is instituendus « in quem plures conveniunt. Vide Les« sium · et Laymann ’ ». 1 Dc Conte, disccpt. 6, cap. 6, $ 11, n. 4. — · Lib. 4. qu. 12. · Zcrola, Prax., v. Jus palrouatus. ad 5. — · Loc. tr. 2, cap. 13, n. 1 et 4. — · Tr. 28. de Bcnefic. cap. unie., dt., n. 777. - · Lib. 2, cap. 31. dub. 8. - » Lib. 4, tr. 2, n. 275. - 4 Loc. cit., n. 277. - Aror, part. 2, Ub. 6, cap. 21, cap. 13. n. 18. 86. - a) Hieronymus Gonzalez, in reg. 8 Cancell., gloss. 11, haec scribit: Quando du­ bium est utrum vacaverit beneficium mense ordinario an mense apostolico, praefertur pos­ sessor, h. 28 ; quando autem neuter possidet, uterque tamen provisus est et constat de prioritate collationis ordinariae, praevalet collatio ordinaria, n. 30; et hujus dicti rationem af­ fert, subdens: «Quoniam, non solum praesu­ mitur reservatio ratione mensis, sed etiam debet concludenter probari vacatio de mense apostolico, ut provisus a Papa obtinere possit ». — Barbosa, dc Episc., allcg. 57, n. 13, dicit judicandum esse pro possessore, quando du­ bium est de mense quo beneficium vacaverit. 88. - a) Praesens assertum probatur non quidem ex cap. Quoniam, quod S. Alphonsus refert; sed ex cap. 5/ laicus, § Verum, cod. tit. in 6°, quod S. Doctor hic infra allegat. 89. - a) Barbosa, loc. cit., allcg. 72, n. 143, quem Salmant allegant uti refert S. Alphon­ sus, dicit dumtaxat episcopum posse termi­ num prorogare. b) Cap. Nulla 2, dc concess. praebend., statuit beneficia providenda esse infra sex menses; quodsi episcopo competit provisio et ipse differat, capitulum providebit; si vero capitulo competat provisio et ipsum differat, providebit episcopus; demum si omnes ne­ glexerint, disponet metropolitanus. 90. - aJ Cap. Quoniam 3, de jure patron., haec decernit: « Si forte in plures paries fun­ datorum se voti diviserint, ille praeficiatur ecclesiae, qui majoribus juvatur meritis, et plurimorum eligitur et approbatur assensu ». b> Silvester, v. Juspatronatus, n. 9, § Quar­ tum, id habet ex Panormitano, quem non reprobat. S. Airiioxn, Optra moralia. — Tom. II Quid, u piare» ab eedem prae ♦ementur Quid, «i alii ab alii» praei eu ten tur. 514 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. 91. - Hic oportet plures Quaestiones discutere scitu maxime necessarias circa collationem beneficiorum. Quaeritur 1°. Jm sit obligatio eligendi digniores ad beneficia. wb'VViTî Certum est Γ nullo modo excusari a >dtum Vif Peccato mortali eos, qui promovent migtodi. ‘ nus dignos ad episcopatus et cardinalatus. — Habetur hoc ex Tridentino ubi declaratur: Omnes vero et singulos qui ad promotionem praeficiendorum, quodeumquejus quacumque ratione a Sede Apostolica habent, aut alioquin operam suam praestant..., in primis meminerint, nihil se ad Dei gloriam et populorum salutem utilius posse facere, quam si bonos pastores et Ecclesiae gubernandae idoneos promoveri studeant; eosque alie­ nis peccatis communicantes mortaliter peccare, nisi quos digniores et Ecclesiae magis utiles ipsi judicaverint, non qui­ dem precibus, vel humano affectu, aut ambientium suggestionibus, sed eorum exigentibus meritis, praefici diligenter curaverint. Ex quo patet peccare quidem graviter Pontifices et reges qui ad prae­ fatas dignitates non digniores promovent. Ratio, quia, cum beneficia seu dignitates praedictae sint instituta ad commune bo­ num Ecclesiae, multum ipsi detrahunt qui praetermittunt eligere magis idoneos ad ecclesiarum regimen. — Confirmatur ex proposit. 47 damnata ab Innocentio XI, quae dicebat; Cum dicit concilium Tri­ dentinum eos alienis peccatis communi­ cantes mortaliter peccare, qui nisi quos digniores et Ecclesiae magis utiles ipsi judicaverint, ad ecclesias promovent: con­ cilium vel primo videtur per hos dignio­ res, non aliud significare velle, nisi digni­ tatem eligendorum, sumpto comparativo pro positivo ; vel secundo, locutione mi­ nus propria ponit digniores, ut exclu1 Se»·. 24, de reform., cap. 1. — 4 Se«. 24, de reform., αρ. 18. — · 2· 2··, qa. 63, art. 2. — 4 Tr. 28, n. 307. - Solus, de Jaiu et Jure. lib. 3, qa. 6, art. 2, a concl. 4. - Cajttan., in 2·- 2··, qa. 63, art. 2. — · Loc. dt. · Barbosa, dc Ofllc et Potewt. epiac., alleg 60, a nam. 101. · Thotn. Hurtad., dat indignos, non vero dignos ; vel tan­ dem loquitur tertio, quando fit concursus. 92. - Certum est 2° quod episcopi ad i«« · beneficia curata pariter tenentur dignio- Eea» « res eligere. — Ratio est eadem quae supra declarata est, cum ad parochos etiam pertineat salus animarum. Et hoc pariter constat ex Tridentino *, ubi dici­ tur : Ex hisque episcopus eum eligat quem caeteris magis idoneum judicaverit. — Ex verbis autem Tridentini primo loco relatis: quos Ecclesiae magis utiles ipsi judicaverint, recte inferunt cum S. Tho­ ma a, Salmant.4 cum Soto, Cajetano, etc., quod major dignitas eligendorum non accipienda est absolute, sed respective ad utilitatem Ecclesiae et fidelium. Caeteris autem paribus, dicunt Salmant. 6 cum Barbosa, Hurtado, etc., censendum esse digniorem: Γ. Qui est senior. 2°. Qui de suis bonis fundavit ecclesiam 3°. Sacerdos in concursu non sacerdotis. 4°. Originarius respectu extranei. 5°. Graduatus in aliqua scientia. 6°. Qui praedi­ tus est majori sanctitate aut prudentia praeferendus est ei qui sola scientia praeeminet. 7°. Potens et nobilis, quia haec solent non parum conducere ad Ecclesiae bonum 8°. Pauper praeferen­ dus est diviti. — Ultimo notant Passerinus, Leurenius et Sigismundus, apud Croix ", quod si quis sit probabiliter di­ gnior, sed dubie minus dignus altero b>, qui est certe dignus, potest hic certe dignus praeferri. 93. - Dubitatur 1°. An peccent morta­ liter episcopi, eligentes minus dignos ad beneficia simplicia, omissis dignioribus? — Adest duplex sententia: Prima sententia probabilis negat ; quia, cum beneficia non sint instituta en«»dN (saltem primario) in bonum singulorum, sed in utilitatem communitatis, modicum noObi«w7 Rrwl. mor., tr. 12, cap. 1, resol. 22, a n. 1330. — Patstrin., dc Electione canon., cap. 25, num. 651. Lture m., Fo­ rum beneùc., part. 2, qu. 293, num. 2. - Si^istnundus a Bononia, de Electione, dub. 83, num. 3, v. f. — · Lib. 4, num. fAl. 92. - a) Εχ auctoribus citatis, Barbosa si· runt, nec videntur necessaria, cum auctores lentio praetermittit septimum hunc casum de citati dicant tantummodo, tutius esse eligere potente et nobili praeferendo. dignum quem electores certe sciunt esse ta­ bJ Verba haec: Sed dubie minus dignus lem, quam eum quem solum probabiliter allero, obscuritatem quamdam in textum affe­ credunt digniorem. DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. II. 515 ei damnum infertur, si illa conferantur nant de mortali eligere minus dignum dignis, praetermissis dignioribus. Ita te­ ad canonicatus, quibus annexum est mu­ nent Petrus Navarra *, Sà ’, Sotus ·, El­ nus poenitentiariae, vel concionandi aut bel *; Sanchez 6 cum Salon αΛ Gabriele, docendi. Secunda tamen sententia communior Prot«u> ; item Dicastil­ lus d>, Hurtadus, Vega et Diana, apud et probabilior docet, sub gravi obligaSalmant. a. Et probabilem putent Sal­ tione etiam ad beneficia simplicia eligen- **’ mant. ’ et Cardenas ». — Ad textum au­ dos esse digniores. — Ratio 1*, quia, ut tem qui adducitur ab adversariis, in cap. ait S. Thomas ”, praelatus ecclesiasticus unie. Ut ecclesiast. benef. sine dimin. con­ non est dominus (beneficiorum), ut possit fer., ubi dicitur: Debuisti... beneficium in ea dare pro libito, sed dispensator, etc. persona magis idonea dispensare, respon­ Unde peccat qui aliis beneficia distribuit dent cum Lugo », ibi reprehendi a Pon­ quam dignioribus, qui ad illa jus fortius tifice episcopum, non quia non dispen­ habent. Si enim verum est (ut doctores savit digniori, sed quia dispensavit non communiter fatentur) quod beneficia non idoneo (ut colligitur, judicio Lugonis, ex solum sint instituta in bonum commune, ejusdem canonis initio). — Ad alios textus sed etiam (licet minus principaliter) in vero qui opponuntur, respondent in illis praemia meritorum; patet inde ad illa non haberi praeceptum, sed tentum in­ majus habere jus qui commune bonum structionem. magis promovent. Saltem beneficia sunt Non desunt qui asserunt nullum esse bona communia; et ut talia etiam deben­ peccatum eligere ad beneficia simplicia tur iis qui meritis praestant. — Ratio 2“, etiam minus dignos; ut Petrus Navarra, potior mihi et Lugoni (qui praedictae Ledesma ·), Gutierrez f), Garcia, Navar­ primae rationi minime acquiescit) ea est, rus f) et Diana, apud Cardenas'°, qui quia ipsa utilitas Ecclesiae, ob quam sunt s*i«m «i adhuc probabile putet. — Sed puto in beneficia instituta, postulat de se ut di­ hoc non recedendum a communi sen­ gniores promoveantur; alioquin clerici tentia, quae saltem a veniali id non ex­ parum incumberent ad digniores se red­ cusat. Quinimmo recte Sanchez 1 11 et Con­ dendos, et sic valde deficeret Ecclesiae tinuator Tournely 11 cum communi, dam· utilitas: hoc autem damnum non leve, 1 Dc Restit., lib. 2, ap. 2, n. 146 et 147, cfr. n. 172, M- - ' V. Beneficium, n. 42 — ■ Dc Jase. ct Jarc, lib. 3, qu. 6, art. 2, v. C, § Igitur conclusio. — 4 Part. 5. confer. 9. de Statu ecclesiast., num. 805. — · Conti!., lib. 2, cap. 1, dub. 2, num. 20. · Gabr. Bid, in 4, dist. 15, qu. 7, art. 3, dub. 1, propos. 2. — Thom, Hurtad., Resol. mor., tr. 12, • Tr. 23, n. 312. — f Loc. dt., n. 321. — · Cri ., * disteri. 28. n. 9. — · De Ja«t. et Jure, ditp. 35. o. 11. — Pdr. Navar., loc. dt.. nam. 147. · Nicd. Garcia, de Beaef. part. 7, ap. 16, nam 16 et 17. · Diana, loc. dt., resol. 38. * Loc. cap. 1, resol. 23, § 8, n. 1540. · Vega, Sum. nueva, part. 2, dL, num. 9. — “ Coatil., Itb- 2, cap. I, dub. 2, num. 21. — " De Benefic., cap. 2, art. 1, xct. 2, v. Dico 2. — “ 2· 2··, qu. 63, art. 2, ad 1. — Lugo, de JaiL et Jure, disp. 35, cap. 17, cas. unie., i. f. · Diana, part. 2, tr. 15. resot. 38. — nam. 20. 93. - «J Salon, in 2a™ 2a‘, qu. 63, art, 2, controv. 3, v. Conclusio 1, ita tenet « in sim­ plicibus quibusdam » beneficiis. b> Alens is, in Sum., part. 2, qu. 119 (al. qu. 12O}y membr. 2, art. 3, i. f., haec as­ serit, non de simplici, sed de minori beneficio, dicens quod si electio facienda sit « ad episco­ palem dignitatem, requiritur quod secundum conscientiam, eligatur utilior [fl/. melior). In minori vero benefido, sufficit quod bonus». Quod certe et potiori adhuc ratione de simplid beneficio dicendum erit. c) Abulensis rem clare significat tn Matth., cap. 22, qu. 116, ubi, loquens de mortali pec­ cato, quod in hac re committitur, semper id applicat benefidis quae curam animarum ad­ junctam habent, i) Dicastillus non satis recte a Salmant. adducitur; nam, de Just., lib. 2, tr. 2» disp. 3, dub. 5, n. 97, negat esse mortale in bene­ fidis minoris tantum momenti; asserit autem esse mortale in beneficiis pinguibus, etsi sim­ plicibus, ut sunt: canonicatus, dccanatus, etc Petrus de Ledesma, in Sum., part 2, tr. 7, cap. 2, concl. 7, dub. 15, v. Dico 2°, id dicit « de benefidis simplidbus quae sine concursu ct oppositione conferuntur ». f) Navarrus a Cardenas male dtalur ; nam, de Oratione, misce llan. 33, id non habet. — Gutierrez pariter a Cardenas (cx Diana tamen) perperam allegatur; nam in Canon, quaest., lib. 2, cap. II, n. 12, tenere videtur sententiam communem, a qua S. Al­ phonsus negat esse recedendum: «Quid te­ nendum/ inquit, ...Credo conferentem (mi­ nus digno) non peccare mortaliter». 516 LIB. IV. — CAP. IL - DE STATU CLERICORUM. sed satis notabile videtur. Lessius *, Lugo ·, Palaus 8, Holzmann4, Croix5, Viva ·, Ron­ caglia T (qui spectata ratione, putat con­ trariam carere probabilitate); item Sal­ mant. 8 cum S. Antonino «>, Cajetano <>, Azor, Filliuccio, Garcia et aliis plu­ rimis. Limita­ 94. - Limitant tamen doctores, et di­ tur: I· ii lemcl aut cunt non esse peccatum mortale: Γ. Si bin fi *L praetermittatur dignior, non passim, sed semel vel bis; ut Lugo8, Navarra % Azor “J et Filliuccius, apud Croix ’°. — Item Lessius 11 cum Alensi b>, Soto b>, Sà b>, Gabriele b>, Angelo b), Petro Na­ varra b> et Aragon b>, loquendo de bene­ ficiis mere simplicibus, ut capellaniis et etiam canonicatibus; non autem de iis quibus annexa est jurisdictio vel functio magni momenti, ut supra: ratio, quia tunc parum damni infertur Ecclesiae. Hoc ta­ men nullo modo admittendum in bene­ Limiutio non valet ficiis curatis, pro quibus damnum Eccle­ in beneficiis siae, communiter loquendo, esset nota­ curatis. bile. — Immo Vasquez, Covarruvias et DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IL Cajetanus tenent hoc esse mortale etiam in omnibus beneficiis simplicibus, quia etiam violaretur in re gravi justitia distri· butiva. E converso ait Lessius” cum aliis, quod dignior in his beneficiis non habet tale jus strictum, ut illud violare sit mor­ tale; cum violatio justitiae distributi vae, ut asserit cum Soto e), non sit semper mortale, nisi redundet etiam in violatio­ nem justitiae commutativae. 95. - Limitant 2°. Si excessus dignitatis lar >, i sit parvus; quia tunc damnum leve cen­ ptna u lealki setur. Ita Lessius18, Lugo14 (qui vocat com­ mune) cum Navarro, Soto, Gersonio, Pe­ tro Navarra et Silvestro; Sanchez ” cum Aragon, Sillon, Prado a>, etc. Et in hoc casu dicunt electionem non excedere cul­ pam venialem, etiamsi electores praesti­ terint juramentum eligendi digniores; ut Salmant. cum Soto b), Sanchez, Palao et Lugoc>, qui hoc admittit in his duabus et sequenti limitatione. — Haec tamen Licauai COQ Tllft limitatio nequaquam admittenda est quoad inbescâcj eunti». beneficia curata. 1 Lib. 2, cap. 31, dub. 14, n. 66. — · Disp. 35, n. 10 narum. — “ Lib. 2, cap. 34, n. 67. — 11 Lib. 2, cap. 31, n. 64. et 20. - · Tr. 13, disp. 2, punct. 11, § 2, n. 8. - < De Praec. particul·, num. 419. — 1 Lib, 4, num. 588. — 1 In propos. 47 — M Disp. 35, n. 21 ct 22. - Navar., Misccll. 38 de Oratione, n. 6. · Sotus, de Jast. ct Jure, lib. 3, qu. 6, art. 2, post Innoc XI, n, 6 ct 9, — 1 Tr. 5, qu. 1, de Benefic., cap. 5, conci. 9, limit. 1, v. Atvero antequam. - Gerson , oposc. qu. 8. — · Tr. 28, n. 314. - Asor, part 2, lib. 6, cap. 15, Renutae morales, n. 63 et 65. · Petr. Navar., dc Restit., qu. 1 et 9; et cap. 21, qu. 5. · Λ//., tr. 41, cap. 4, n. 177 lib. 2, cap. 2, n. 162. · Silvesl., r. Electio I, qu. 16, n. 19. — et 179. - · Loc cit., n. 20. - Fili., loc dt., n. 179, - >· Loc. u Consil., lib. 2, cap. 1, dub. 2, n. 17. · Aragon, in 2·· 2··, dt,, n. 588. — 11 Lib. 2, cap. 34, n. 66. — Vasq., opuac. de qu. 63, art. 2, cond. 1. · Salon, in 2·· 2··, qu. 69, art. 2, Benefic, cap. 2, § 3, dub. 8, n. 78. — Covar., in cap. Pecca· contrον. 3, r. His positis. ~ Salmant., tr. 28, num. 326. · tum, part. 2, § 7, n. 4. — Cajetan., Sum., v. Acceptio perso- Sanch., loc. cit., n. 19; cfr. Decal., lib. 3, cap. 4, n. 23. S. Antoninus, part. 2, tit. I, cap. 20, § 1; Cajetanus, in 2a™ 2a', qu. 63, art. 2, v. Nota 4; ct qu 185, art. 3, ita sane videntur tenere, cum loquantur de beneficiis in gene­ rali, nec distinguant inter simplicia et curata. h) Nicolaus Garcia, de Benefic., part. 7, cap. 16, η. 10, refert utique communem, uti didt, opinionem canonistarum, quae tenet esse mortale; ipse vero, ut supra visum est, oppositam tenet 94. Petrus Navarra, lib. 2, cap. 2, n. 148; Azor, loc. cit., cap. 15, qu. /, v. Al­ tera opimo, et qu. 7, id non habent, licet pro hac limitatione a Croix citentur. b> Alensis, Sum., part. 2, qu. 119, (al. ut habetur in indice quaestionum, qu. 120) membr. 2, art. 3; Sotus, de Just, ct Jure, lib. 3, qu. 6, art. 2, ad 5 argum., v. Igitur conclusio; Sà, v. Beneficium, n. 42; Gabriel Biel, in 4, dist. 15, qu. 7, art. 3, dub. 1, pro­ pos. 2, v. Dicitur notanter, Iit. k; Angelus, v. Electio, n. 21, ct v. Acceptio, n. 6; Petrus Navarra, loc. cit.; Aragon, in 2am 2ar, qu. 63, art. 2, conci 1, non recte citantur a Lessio; non enim afferunt hanc limitationem. c) Ex Soto, loc. cit., art. 2, id forte colligi potest, etsi non expressis verbis asseritur, quidquid Lessius videatur affirmare. 95. - Prado non citatur a Sanchez; atta­ men, cap. 19, qu. 2, n. 4 ct 10, clare tenet nane opinionem de officiis saccularibus. b> Sotus, de Just, et Jure, lib. 8, qu. 1, art. 7, dub. 1; Palaus, tr. 14, disp. 1, punct. 6, n.8, principium generale tuentur, ex quo haec doctrina colligitur: scilicet juramentum promissorium rei levis, non injicere vinculum mortalis reatus. ci Lugo, disp. 35, n. 21 ct 23, doctrinam istam de juramento applicat expresse ex San­ chez huic secundae limitationi dumtaxat, «quia frangit juramentum in re levi ». Sed, ibidem n. 21, parvitatem materiae in eligendo minus digno, ex duplici capite provenire posse asse­ rit: vel quia beneficium est parvi momenti, vel quia excessus dignitatis parvus est in eo qui omittitur. 517 Ergo concilium, ait Palaus, non aliud onus imponit laico, quam idoneum praesentare. SMc — Confirmant ex can. Monasterium 33, caus. 16, quaest. 7, ubi didtur: Liceai... illi presbytero cui voluerit pro sacro offi­ cio illius dioecesis cum consensu episcopi, ne malus exsistat, commendare. In quibus verbis ne malus, commentât Glossa : Suf­ .4; « u.« fUjendum ficit aliquem non malum esse; ut notat f etiam Glossa in can. Licet ergo, caus. 8, qu. 1. Sed omnino tenendum cum secunda oppo»uua> h diaiMu· sententia, quod in beneficiis curatis teneanu btoeli αία. tur sub gravi patronus adhuc laicus prae­ sentare digniorem. — Hoc mihi certum videtur; quia in his beneficiis eadem uti­ que ratio currit quae in episcopatibus, pro quibus jam declaravit Tridentinum (ut supra vidimus, n. 91) a quibuscumque ab'n'avi .a «ρίκο· patronis promovendos esse digniores. IdÏÎSSÎl** ' que videtur clare confirmari ex propos, sess. 24, de reform, (ut supra), ubi hoc de­ damnata 47, ut supra (ut bene advertit claravit concilium de omnibus promoven- Croix ‘°): quae intelligenda est ex verbis iten, .u tibus, ut vidimus n. 91. — Certum est 2°) quando fit concursus, non solum de epi­ curata, a quod si patroni sunt ecclesiastici, tenentur scopatibus, in quibus non fit concursus; u’ etiam digniores praesentare; ut sancivit sed etiam de beneficiis curatis, quae per “· concilium8. concursum conferuntur. bene­ Sed Dubium est, si patroni sint laid. 2°. Si vero benefida sint simplida; ficiaAdlimpltPrima sententia, quam tenent Palaus1; prout probabile est episcopos non teneri ciM. proba­ biliter ^ron·» ac Garcia, Petrus Navarra et alii, apud Sal­ sub gravi ea dignioribus conferre; ita pro­ levi. mant. ®, negat teneri ad praesentandos babile etiam est ad hoc non teneri pa­ digniores, sive beneficium sit simplex, sive tronos. Sed quia probabilius est (ut dixi­ liuProbabii tub gravi. curatum. — Probant ex Tridentino8, ubi mus) illa dignioribus conferenda esse; ita dicitur: Quod sijurispatronatus laicorum etiam probabilius censemus patronos te­ fuerit, debeat qui a patrono praesentatus neri sub gravi digniores praesentare. Ratio fuerit, ab eisdem deputatis.... examinari, potissima, ut bene ait Sanchez a>, quia alias et non nisi idoneus repertusfuerit, admitti. evenirent eadem inconvenientia quae seU«iu- 96. - Limitant 3°. Si beneficia sint parvi momenti; ut Lugo1 communiter cum Navarro a>, Silvestro Gersonio a>, Ara­ gon a>, Salon; Viva b>. Item Lessius, Reginaldus, Rebellus, Malderus, apud Croix1; item Sotus, Valentia, Baflez, Rodriguez, apud Diana 8. Limitant 4°. Si ex lege fundationis debeat eligi aliquis de aliqua familia, colle· gio vel oppido; ut [Continuator] Tournely4 cum Silvio. Limitant 5°. Si praevidetur dignior breyi dimissurus beneficium ; ut Holzmann 8 cum Pichler. 97. - Dubitatur 2" An patroni tenean­ tur sub mortali praesentare digniores ad beneficia? — Distinguendum inter benefi­ cia curata et simplicia. sint c,irata> certum est 1°) quod patroni episcopatuum, ut sunt reges, ad id tenentur: ex relato cap. 1 Tridentini, contr. 8, v. His positis. — Less., lib. 2, cap. 34, num. 61 2··, qu. 63, art. 2, qtuer. 4, conci. 3, num. 3 (a Collet tamen non ct 66. . Resin., lib. 30. n. 197, i. f. . Rebel!., part. 1. Ub. 8, dtatur pro hoc asierto). — 1 De Praec. partie., n. 421. · qu. 4, n. 12. · Malder., tr. 9, cap. 2, dub. 7, ▼. Dico 11·. · Pichler, Ju» canon., lib. 1, lit. 6, n. 2^, i. f. — · Seat. 24, de • Lib. 4, n. 583. — Sotus, dc Juit. et Jure, lib. 3, qu. 6, art. 2, reform., cap. 18. — ’ Tr. 13, di»p. 2, punct. 7, n. 6. — Nicol *t po cond. 9, limit. 1, v. Atvero antequam. · Valent., in ?·· 2··, diip. 5, qu. 7, punct 2, 2, i. f. · Bâties, in 2·· 2··, Garcia, de Benefic., part. 7, cap. 16, η. 19. - Petr. Novar., de Restit., lib. 2, cap. 2, n. 150. · · Tr. 28. n. 281. - · Sess. 24. qu. 63, art. 2, dub. 3, conci. I. · RodH^., Sum., part. Leap. 6. de reform , cap, 18. — Palaus, tr. 13, diip. 2, punct. 7, n.6. η. 1. · · Part. 5, tr. 5, rcsoL 13. — 4 Dc Benefic., cap. 2, art. I, — Glossa in c. Licet, v. Qui pratstantior. — «· Lib. 4, n. 583. 1 Diip. 35, n. 21 el 22. - Salon, in 2“ 2··, qu. 63, art. 2, •ect. 2t v. Alu sunt insuper, iub 3. · Silvius, in 96. - a) Lugo auctores allegat cx Sanchez, modidtatem, « ut quia pene nihil distat inter Consil., loc. cit., n. 17; sed minus accurate hunc qui eligitur ct alium meliorem ». a Lugo citatur Navarrus, MisceU. de Ora­ b) Viva, in propos. 47 Innoc. XI, n. 9 tione 38, n. 5, qui expresse tenet oppositum; i. f., ita sane docet, « dummodo hoc idem raro male pariter Gersonius, loc. cit., n. 62; et admodum et non frequenter fiat». Aragon, loc. cit., conci. 1, qui non afferunt 97. - Sanchez videtur id tenere de solis hanc limitationem; minus item recte Silve­ beneficiis curatis; nam, Consil., lib. 2, cap. 1, ster, qui loc. cit., dicit tantum excusare rei dub. 5, n. 3, scribit: « Secunda sententia pro- 518 LIB. IV. — CAP. IL DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IL - DE STATU CLERICORUM. quuntur ex hoc quod electores non eli­ gant digniorem (prout supra animadver­ timus); cum episcopus non possit alioquin repellere praesentatum, si sit idoneus, etiamsi dignior omittatur. — Nostram sen­ tentiam tenent Sanchez aA Croix hJ, Viva *, Roncaglia *; et Salmant. cum Molina, Baftez e>, Vasquez, Azor Lessio *;. Et eam­ dem tenet Lugo /;,· quamvis excipiat capellanias quas quis pro libito in aliqua ca­ pella suae familiae instituit: contra Mo­ lina, Azor«> et Vasquez, apud Viva qui hoc concedunt tantum fundatoribus non autem successoribus. 98. - Dubitatur 3°. An resignantes be­ neficia etiam debeant digniorem quaerere? — In hoc plures diversae adsunt sen­ tentiae: Raignatio Prima negat cum Sanchez 4, Lessio s vi udanda cum Cajetano, Palao®. Item Azor, HurxwTÎSio·?0* tadus, Mercado, Salon, apud Salmant. ’. Et Lugo® vocat communem cum Maldero a>, Sàa) et Diana et ipse Lugo cum Vasquez probabilem vocat. — Ratio, quia resignans sive commutans beneficium non est dispensator boni communis, sed boni sui; unde non peccat contra justitiam distributivam. Nec peccat episcopus tunc conterens beneficium resignatario idoneo; quia tunc non tenetur digniorem quae­ rere: decreta enim de eligendo digniore loquuntur de collatione per vacationem, non autem per resignationem. — Sentit tamen Lessius ° quod si offeratur resi­ gnanti persona multo dignior, tenebitur ex caritate erga commune bonum illam praeferre. Secunda sententia omnino opposita ab­ solute affirmat teneri resignantem quae­ rere digniorem. Hanc tenent Sotus t0, Viva 11, Continuator Tournely item Vasquez et Palacio, apud Salmant. — Ratio, quia resignans, licet non peccaret tamquam collator beneficii, peccaret ta­ men quia esset causa illicitae collationis: cum alioquin collator, qui certe non tene­ tur acceptare hujusmodi resignationem, non excusaretur a peccato, si eam acce- 1 In propos. 47 Innoc. XI, n. 14; et opusc. de Bencfic., Mercado, dc Contract., tr. dc Restit., cap. 17, i. f. · Salon, qu. 4, art. 2, num. 6. — · Tr. 5, qu. L de Bencfic., cap. 5, qu. 4 et 8, v. f. — Salmant., tr. 28, num 283. · Molina, in 2”* 2··, qu. 63, art. 2, controv. 3, § Quid possit rest· çnator beneficii. · 1 Tr. 28, n. 330. — 4 De Juit. ct Jure, de Primogeniis, lib. 2, cap. 5, num. 69. - Vasq., opusc. dc disp. 35, n. 49. — Lu^o, loc. cit. · Vasq., opusc. de Bencfic. Benefic., cap. 2, § 3, dub 5, num. 74. — Molina, loc. cit., cap. 2, § 3, dub. 7. n. 77. — · Lib. 2, cap. 34, n. 61, i. f. - n. 68 et 69. - Vasq., loc. cit., $ 3, dub. 4, n. 69. - ’ Opusc. Dc Jusi, ct Jure, lib. 3, qu. 6, art. 2, i. f., Dubium de Benefic, loc cit., num. 5. — · ConsiL, lib. 2, cap. I, alterum. — “ Opusc. dc Bencfic., loc. cit., n. 7; et m pro­ dub. 7, n. 4. — 1 Lib. 2. cap. 31, n. 61. - Cajctan., Sum., pos. 47 Innoc. XI, n. 13. — l’ Dc Benefic., cap. 2, art. I, v. Beneficia, v. f. — « Tr. 13, diip. 2, punct. 11, § 2, n. 11. sect. 2, § Alii sunt insuper, sub 4. — — Aior, part. 2, lib. 6, cap. 15, qu. 10. · Thorn. Murtad., Resol. mor., tr. 12, cap. 1. resol. 23, S 8. ampliat.. 3, n. 1572. · num. 77 babilior docet teneri etiam patronum laicum ex justitia distributiva sub mortali praesen­ tare digniorem, eodem .modo quo supra dubio2 diximus hoc de electoribus ». Et inter alias rationes affert eam quae hic a S. Alphonso commemoratur. Sed dubio 2t ad quem San­ chez lectorem remittit, et in quo, n. 16, dicit morule esse eligere dignum ad beneficium, omisso digniori, haec verba n 20 addit: «Se­ cundo limitanda est haec sententia, ut intelligatur in beneficiis curatis; nam in aliis sim­ plicibus, ut canonicatibus, etc., personalibus et digniutibus, quae beneficia simplicia sunt, untum est veniale omittere digniorem, modo dignus eligatur ». b) Croix, lib. 4, n. 584, id asserit de be­ neficiis curatis. Bafiez, in 2at“ 2af, qu. 63, art. 2, dub 4, conci. 4, hoc sane ut probabilius di­ cit; sed conci. 3, negat in praxi hujusmodi patronos damnandos esse de moruli, propter contrariae sententiae probabilitatem. Vasq., loc. dt., - Paul, de Palacio, in Sum. Cajetani, v. Benefi­ cium, annotat, ad cap 4. · e Loc. rit., n. 329. Azor, part. 2, lib. 6, cap. 21, qu. 5, id asserit de patronis in universum, quamvis addat Tridentinum aliter definire de patronis laicis et ecclesiasticis, quoad beneficia curata. e) Lessius, lib. 2, cap. 34, n. 65, i. f., ita docet, loquens de beneficiis curatis, et de ce­ teris quae aliquam magnam functionem sibi adjunctam habent. f) Lugo, de Just et Jure, disp. 35, n. 38 ct seqq., mortale utique esse asserit; excipit umen simplicia beneficia, quorum quis est patronus ex voluntate institutoris cui succedit et qui ex propriis bonis beneficium fundavit; tunc enim « probabile est posse ipsum, si ab institutore non alligatur, eligere solum di­ gnum, ex iis ex quibus institutor voluit, et eo modo quo poterat institutor». Azor male a Viva hic allegatur; nam loc. cit.. non habet istam sententiam. 98. - oj Lugo auctores istos citat, ut qui sententiam hanc simpliciter teneant; et ita revera est de Maldero, tr. 9, cap. 2, dub. 7, Jaxu > lio·, nb rrivi (i. cieoda dj. rniori ptaret in aliquem qui vix est dignus, dum aliunde de facili inveniri posset magis idoneus cui beneficium conferatur; unde peccat etiam resignans cooperando pec­ cato collatoris. fatuaTertia sententia,9 quam tenent Petrus ΠΛ. QLStin * ■ pndom Navarra ;, * et Salmant.1 cum Vasquez, tum tantum admittit posse resignationem fieri non digniori, cum resignatarius sit aeque dignus ac resignans ; quia tunc nul­ lum Ecclesiae damnum irrogatur. Atqiûor 99 _ seQ de his omnibus sententiis,’ opinio: Ra· tio ΛίρΐΓ aequior a> mihi videtur sententia doctislàStndA A ec- simi Lugonis, nempe, quod tota ratio cuidettif. · · · · pae in hoc puncto sumenda est a ratione damni quod Ecclesiae obveniret. Ratio, quia, cum finis intrinsecus principalis in­ stitutionis beneficiorum sit bonum commune, ut compertum est apud omnes (ju­ xta dicta n. 93, et Lib. III, n. 492), Eccle­ sia illa conferendo, sub hoc onere confert, ut casu quo beneficiarii velint ea a se ab­ dicare, nonnisi in bonum commune resi­ gnent; finis autem hic intrinsecus non Resigna· potest negligi sine culpa. — Hinc recte token mi· toi dijfno, infert hujusmodi resignationes, praesertim riro licii a ia beneficiis in beneficiis curatis, et praecipue in epi­ curati». scopatibus, raro esse licitas. Tum quia raro fiunt sine gravi boni communis de­ trimento; tum quia istae electiones non fiunt cum ea diligenti inquisitione meri­ torum qua conferuntur beneficia praefata per vacationem; item quia ut plurimum fiunt cum retentione pensionis quae in 1 Tr. 28, n. 331. · Vasq., opusc. de Bcorfic., cap. 2, damnum pauperum vertit; tandem quia saepe fiunt a senibus in adolescentes: ex quo deinde provenit quod, ubi digniores in beneficiis post resignantium mortem electi fuissent, sint tantum electi minus digni. Omnia autem haec utique vertunt in grave damnum commune. Si autem ex circumstantiis censeri posset in aliquo casu nullum aut modicum detrimentum Ecclesiae inferri ob resignationem factam in aliquem minus dignum alio qui inve­ niri posset; tunc bene ait Lugo excusari posse resignantem et collatorem a culpa saltem gravi. Et huic sententiae adhaeret etiam Croix b>. 100. - Quaeritur 2°. An ad praelaturas regulares eligendi sint etiam digniores? Prima sententia negat cum Hurtado, Ad pr *.Rodriguez-; et Valero, apud Salmant.®: nisi agatur de generalatu aut praelatura perpetua. — Quoad tamen praelaturas amovibiles, dicunt non esse obligationem eligendi digniores. Tum quia in religione jam adsunt regulae: quapropter sufficit ut juxta eas subditi regantur, quod bene potest praestare praelatus dignus quin dignior exsistat; tum quia, si hic damnum aliquod afferret, facile amoveri potest. — Huicque sententiae adhaeret Lugo ·, casu quo subditi essent adeo observantes, ut praelatus non dignior, sed dignus, posset sine ullo periculo eis praefici. 101. - Sed omnino affirmandum cum Diriore» sententia communi (ut assent idem Lugo). et 1663 .· * Valerus, Different, utriasqae fori, v. Electio, differ I, η. 1, ▼. Octaw. - · Tr. 28, n. 332. — num. 1561 *· § 3, dub. 7, n. 77, i. f. — Lu^o, de Ju«t. et Jure, di»p. 35, num. 50 et »eqq. — Lh&o, loc. cit., num. 53, v. L — Âcm. • De Just, et Jure, disp. 35, n. 56, i. I. — Murtad., Resol. mor., tr. 12, cap. 1, rcsol. 23, § 8, ampliat. 5, num. 56. v. Dico 12, (qui eamdem communiorem ap­ pellat); item de Sà, vel rectius Viclorello, in suis annotat ad Sà, v. Beneficium, n. 61; Diana, part. 2, tr. 15, resol. 41. Ipse vero Lugo eam­ dem vocat communem. J Petrus Navarra, de Restit., lib. 2, cap. 2, n. 173, dicit eum teneri ad resignandum « digno, si simplicia ; digniori, si curata sunt ». 99. - a> In Summario hujus articuli S. AI phonsus scripsit: · Verior sententia ». Sed in Horn, apost., tr. 13, n. 34, et in 1strusione e Pratica, cap. 13t n. 34, magis aequam dum­ taxat vocat hanc sententiam, sicut in ipso textu Theologiae moralis. à) Id est Croix,. lib. 4, n. 586, eam non reprobat. 519 loc. dL, 100. - d) Hieronymus Rodriguez videtur utique ita docere; nam in Quaest. rc^ul., resol. 58, n. 30, scribit: « Eligendi in priores et guardianos semper debent esse saltem ido­ nei et digni, et ex his digniores, ut de provin­ cialium electione, n. 20 jam superius dixi­ mus». At citato nunt. 20, non asseruit esse peccatum mortale eligere minus dignum, sed untum dixit Generalem posse irritare ele­ ctionem indigni, « non umen digni praeter­ misso digniore, quidquid sit de peccato eligen­ tium ». Et inferius attulit Barbosam exponen­ tem casus quibus, praetermisso digniore, potest dignus eligi et dicentem « aliter eligentes di­ gnum peccare mortaliter ». Quod tamen Barbosae dictum Rodriguez nec probat nec reprobat. » DUB. 520 LIB IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. Et hanc tenent Sotus ', Navarra ’, Car­ Spiritu Sancto hanc doctrinam exten­ denas ’ (qui id praenotat ut certum), Vi­ dunt ad electionem diffinitorum, consilia­ va 4, Roncaglia », Sanchez ·; et etiam ha­ riorum, procuratoris generalis et simi­ bent tamquam certum Croix7, Salmant.a) lium. 102. - Quaeritur 3°. electio digni cum Vasquez, Peyrino, Villalobos, Fer­ nandez et aliis. Ratio, quia eadem valet in beneficiis, omisso digniori, sit valida? ratio in praelatis regularibus quam in epi­ — Si beneficium est simplex, certum est ejo-u.4 gni, OBtfl» scopis, incumbendi bono communitatis et valere, ex communi doctorum. Vide Sal- dirnioo, vihdwte subditorum, erga quos praelati sunt quasi manticenses 8. ncfaeu plici. Dubium est, si sit curatum. episcopi. — Nec penitus valet dicere quod, Negant probabiliter Palaus", Sancheze4· Ia becei cum adsint regulae, sufficiet quod prae­ cio cera­ latus attendat dumtaxat ad ipsarum ob­ et Salmant. 10 cum Gonzalez, Aragon to. prehih liter IcTLi servantiam retinendam. Nam haec obser­ Hurtado, etc. — Ratio, quia in Tridentino ", vantia difficillime vigebit, si minus digni circa beneficia parochialia, postquam prae­ eligantur; quia minus digni facile tepe­ cipitur eligere digniores, sic additur: Pro­ scunt et indigni evadunt, aut saltem mi­ visiones omnes seu institutiones, praeter nus diligenter observantiae incumbunt, et supradictam formam factae, subreptitiae deinde ex imperfecta observantia facile esse censeantur. Inter autem has formas ac cito regularum relaxatio succedet cum (dicunt), quaenam magis praecipua forma damno irreparabili: nam experientia con­ est, quam ut dignior eligatur, prout ex­ stat quod ubi in aliqua religione abusus presse concilium jubet? — Confirmant ex aliquis vel semel intruditur, difficillime bulla S. Pii V anni 1567, ubi declarantur postmodum avertitur. Et hujus gravissimi nullae omnes collationes factae praeter damni profecto sunt causa praelati minus formam Tridentini, praesertim in examine; diligentes, et ii qui tales praelatos eligunt. et insuper conceditur appellatio digniori Utinam hujusmodi detrimentum, ex hoc praeterito. capite derivatum in pluribus monasteriis, 103. - Affirmant vero probabilius col­ liaiPfobibi nhd*. saepe non lugeretur! Ideo nunquam au­ lationem valere Lugo ” cum Garcia, Ugoderem absolvere religiosum qui minus lino, Filliuccio, Vasquez, Molina, Gutier­ dignum praelatum eligere vellet. rez Ledesma. Et idem tenent Holz­ Atque recte Salmant. cum Antonio de mann 18 cum Anacleto b) et Engel; Croix14 1 De Just, et Jure, lib. 3, qu. 6, art. 2, post concl. 9, w Loc. cit., n. 345. - Hieron. Gonealex, in rcgul. 8 Can· v. Sequitur post haec dubium. — · De Restit., lib. 2, cap. 2, cellar., glos. 4, num. 159 — · Cris., dissert. 28, num. 5. — · In propos. 47 tr. 12, cap. 1, resol. 23, § alt., n. 1811 et seqq. — n Set·. 24. Jnnoc. XI, num. 10. — · Tr. 5, qu. 1, cap. 5, quaer. 7. — de reform., cap. 18. — • Consil., lib. 2, cap. 1, dub. 2, num. 27. — ’ Lib. 4, n. 582 die 18 Mart. 1567; in Bullar. Rom. Mainardi. — 11 De Just, et 589. — Vasq., opusc. de Benebc, cap. 2, $ 3, dub. 2, et Jure, ditp. 35, n. 71. · Nicol. Garcia, de Dencfic., part. 9, n. 62. - Laurent, de Peyrinis, tom. 1, qu. 1, cap. 31, $ 4, cap. 2, num. 235. - Ugolin., de Oflic. episcopi, cap. 50, § 13, v Ex quo sequitur. — Villa!., part. 2, tr. 8, diff. 3, n. 29. · n. 4. ■ Fill., tr. 41, cap. 4, n. 154. · Vasq,, oputc. de Benehc.. Fernand, de Corduba, Instrucdôn de confessores, part. 2, cap. 2, § 3, dub. 17, i. i. cap. 4, num. 11. — Salmant., tr. 28, num. 334. · Anton, dc cap. 5, n. 46 et 47. · Petr, de Ledesm., Sum., part. 2, tr. 7, Spir. S., Director, regular., tr. 5, ditp. 4, n. 2, — ■ Loc. cap. 2, concl. 6, Dubium. — “ De Praecept. partie., n.422. - du, num. 342. — · Tr. 13, disp. 2, punct. 11, § 3, num. 2. — Engel, Jus canon., lib. 1, tit. 6, n. 47. — M Lib. 4, n.627. 101. - <·) Salmant., tr. 28, n. 333, habent hanc sententiam ut probabiliorem; et pro ea citant auctores allegatos, qui revera eam tenent 102. - a) Sanchez, Consil., lib. 2, cap. 1, dub. 6, n. 6, hanc sententiam tenet de bene­ ficiis curatis liberis, quae scilicet absque pa­ troni praesentatione conferuntur. b) Aragon non solum a Salmant, pro hac sententia adducitur, sed etiam a Sanchez, Hur­ tado, Lugo; ipse vero, in 2am 2·', qu. 62, art. 2, v. Pro solutione horum, et qu. 63, art. 2, dub. 3, v. His constitutis, asserit va- I. - DR BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. II. λ η. 136. · Thom. Hurtad., Resol. mor, Pius V, bulla In conferendis, de Molina, dc Primogeniis, lib. 2, lidam fuisse collationem ex jure antiquo; sed juxta hodiernum, posse revocari. 103. - a) Gutierrez, Canon, quaest., lib. 2, cap. 11, n. 16, validam quidem esse asserit hujusmodi collationem; sed n. 24, subdit hodie ex bulla S. Pii V revocari per appellationem, beneficium magis idoneo conferri. Anacletus, Jus canon., lib. 1, tit. 6, n. 248, ita docet, loquens in generali; sed n. 250 negat _ collationem hanc _ _______ validam esse in beneficio parochiali, de quo est specialis dispositio ex bulla S. Pii V; quod non ani­ madverterunt Holzmann neque Engel. Difficilli■c jadicabitar pro ippdlante. cum Gonzalez e>, Leurenio et Lotterio. — Ratio, quia forma revera non significat nisi modum seu ritum externum in hujus­ modi collationibus a concilio praescri­ ptum, nempe edictum, concursum, exa­ men, etc. Quod autem alter dignior judi­ cetur ab episcopo, non pertinet ad formam, sed ad internum episcopi judicium, a quo non debet pendere validitas collationis; nam alias, si episcopus elegerit eum quem minus dignum judicaverit, etiamsi ille re­ vera sit dignior, electio erit nulla. — Prae­ terea S. Pius in sua bulla praescripsit ap­ pellationem interpositam non impedire, quominus electio per Ordinarium primo loco facta interim exsecutioni mandetur; et provisus, causa pendente, ab eadem ecclesia non amoveatur. Ergo (bene arguit Lugo) electio facta erit valida donec judex appellationis eam revocet: alioquin, etiam appellatione non facta, electio nulla di­ cenda esset. Omnes autem conveniunt in dicendo quod difficillime poterit in eo casu judicari pro appellante; cum major digni­ tas electi non tantum pendeat a scientia, sed etiam ab aliis requisitis prudentiae, integritatis, aptitudinis, etc. Et ideo prae­ sumptio semper est pro electione Ordi­ narii, nisi evidenter injusta et dolosa pro­ betur; ut ajunt LugoO ct Salmant1. 104. - Quaeritur 4°. An obligatio eli­ gendi digniores ad beneficia curata, prae­ sertim ad episcopatus, ita urgeat, ut de­ beat episcopus dignior ab una ecclesia ad alteram majorem transferri? Haec Quaestio tota pendet ab alia, ni­ mirum, an translatio episcoporum sit pro­ hibita jure divino vel humano? — Qua­ propter hanc discutere oportet. 521 Prima sententia tenet translationem Transla­ tio episcopi, episcoporum esse tantum vetitam de jure •olo jure ecdeitaAtico ecclesiastico; ut disponunt Leo I* , Gela- vêtit», Ju­ sius ·, etc. — Ratio, quia alias, si esset xta alios. vetita de jure divino, non sufficeret quae­ libet utilis et honesta causa ad dispen­ sandum. Sed in c&p.Nisi, de renuntiat, i.f Pontifex, loquens de renuntiatione episco­ patus, expresse dixit : Ut.., si propter ali­ quam causam utilem et honestam in hujus­ modi proposito perseveres, de licentia no­ stra cedas. Ex quo infertur, Papam sine causa valide dispensare, et cum aliqua causa etiam licite. — Ita mordicus tuetur Suarez4 cum Hostiensi et Majore; ac se­ quuntur Barbosa, etc., apud Salmant. ». Secunda vero sententia communior, et Longe pro­ babili at ve­ tita jure di­ mihi longe probabilior, docet episcopos vino. teneri jure divino permanere in suis epi­ scopatibus; ideo nec licite nec valide posse Papam cum eis dispensare sine valde gravi causa. Probatur ex cap. Inter corporalia.de transi, episc., ubi expresse declaravit Inno­ centius III quod, sicut Deus dissolutionem carnalis conjugii sibi reservavit, sic etiam conjugii spiritualis inter episcopum et ec­ clesiam; et addidit: Non enim humana, sed potius divina potestate conjugium spi rituale dissolvitur, cum per translatio­ nem... auctoritate Romani Pontificis (quem constat esse vicarium jesu Christi).... ab ecclesia removetur. Ratio autem hujus na­ turalis indissolutionis est, quia alias innu­ merabilia inconvenientia evenirent: prae­ sertim quia episcopi mullum deficerent in dilectione suarum ecclesiarum, et ipsae ecclesiae parum bene regerentur, si saepe mutarentur episcopi. Ita Vasquez·, Caje­ tanus 7; Sanchez· cum Salon e’ et Sotoa\ Leuren., For. benefic., part. 1, qu. 198. · Loiter., lib. 2, ei seqq. · Hostiens., Sum., lib. 1, tit. de tranttat. epltc.. qu. 31, num. 116. — Lugo, ditp. 35, num. 71. — 1 Tr. 28, num. 5. - Major, in 4, diit. 38, qu. 7, v. Contra hanc — num. 347. — · EpitL 14 (at. 12), ad Anattai. Tbea&alonfc.' Barbosa, de Offlc. et Poteit. epi»c, alleg. 119, num. 6; ct cap. 8 ; ap. Mtgnc, Patrol, lat., tom. 54, coi. 674. — · Epitt. 9, in c»p. Inter corporalia, n. 6. · 1 Tr. 28. n. 379. — · In ad episcopo· Lucaniae, cap. 23; ap. Migne, Patro!, lat., 3 Pert., di»p. 24!. cap. 3. — 1 In 2·· 2··, qu. 181, art. 6, tom. 59, coi. 55. — ♦ Dc Relig., tr. 7, lib. I, cap. 16, n. 4 v. Ad objecta. — · Consi!,, lib. 2, cap. 1, dub. 3, η. I. <) Gonzalez, in rcg.8 Cancell., loc.cit.,male citatur a Croix; nam oppositum,ct quidem ex­ pressis verbis, docet, quamvis postea addat ap­ pellationem non habere effectum suspensi vum. d) Lugo, disp. 35, n. 73, clare rem innuit, scribens majorem dignitatem ex multis cir­ cumstantiis desumi, « propter quas episcopus dicere poterit judicatum a se magis dignum quem elegit; [hinc] impossibile iere erit in praxi probare defectum electionis ex eo capite; atque ita experientia testatur fere nunquam electionem priorem ea de causa revocari ». 104. - ·>) Salon ct Sotus a Sanchez alle­ gantur pro sententia, quae negat expedire episcoporum mutationes, propter inconvenien­ tia et nocumentum bono communi ex hoc pro­ venientia. Quod revera tenent Salon, in 2“m 2a', qu. 63, art. 2, controv. 3, § ult., ad 4; DUB. JiltlAAH VÙVL V . id ld d iD W S " " i— — " * ■ ► * - »■ — - WW 4M HKlHlivS SVliMUlîM 522 I. - DE BENEFICUS ECCLESIASTICIS. - ART. II. 523 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. Item Baftez b>, Aragon *>, cum Salmant. — qui » recte addunt cum Cartusiano, Soto, Hurtado, etc., episcopis esse etiam vetitum suas deserere ecclesias, propter votum quod ipsi emittunt, dum ecclesiis praeficiuntur, curam habendi ovium ipsa­ rum. Quod votum perpetuum est, et in eo solus Papa dispensare potest; ut docet S. Thomas *, ubi ait: Presbyteri autem curati.... non obligantur voto perpetuo et solenmi ad curam animarum retinendam, sicut ad hoc obligantur episcopi. Unde episcopi praesulatum non possunt dese­ rere.... absque auctoritate Romani Ponti­ ficis. Papa ex 105. - Advertendum hic vero quod, causa valde gravi dit- licet episcopatus comparetur matrimonio *nt. pcn carnali, non tamen id ita verum est, ut non possit dissolvi hoc conjugium spiri­ tuale per dispensationem Pontificis, justa et valde gravi causa interveniente; ut omnes fatentur. Vide Salmant. s. Et ita respondetur ad textum oppositum a Patre QurtenAtn «int caoMe Suarez. — Causae autem justae commu­ Justae. niter a DD. censentur esse, nimirum: ma­ gna utilitas Ecclesiae universalis vel par­ ticularis, ab alio non supplebilis; vel ne­ cessitas episcopi, propter infirmitatem aut aeris malitiam; vel quia in sua dioecesi, ob plebis iniquitatem aut ob aliam cau­ sam, non potest bene suum munus exer­ cere. Ita Salmant.4, Sanchez5 cum Soto <·■> et Vasquez. Hinc respondetur ad quaesitum, quod si translatio sit vetita tantum de jure ec- clesiastico (juxta primam sententiam), mi■ nor sufficit causa ad translationem; et 'a <) Baflez, in 2a,n 2af, qu. 63, art. 2, dub. 3, ad 8, dicit translationes illas prohiberi, « si attendamus naturam episcopatus.., sicut dam­ natur ascensus ad secundas nuptias, vivente prion uxore». — Aragon vero, in 2am 2ae, qu. 63. art. 2, dub. 3, concl. 2, coroll. 1, ne­ gat tantum commode posse dimoveri episco­ pos a suis ecclesiis, nisi cx rationabili causa. controv. 3, cone). 3 et 4. · Aragon, in 2· * 2··, qu. 62, art. 2, in resol. nd 4, v. Cajetanus hic, et concl. 3. Tapia, part. 2, Hb. 5, qu. 28, artlc. 2, num. 1 et 3. · Ludov Lopes, Instruct, conedent., part. 1, cap. 127. concl. 4. — “ Loc. dL, num. 367. - Batteo, loc. dt., dub. 2. concl. 4; et ad 6, v. Ad confirmationem, · Salon, loc. cit . ecclesiae quia hoc confertur electori jus eligendi ab ecclesia, ut eligat meliores. Unde dicunt teneri electorem ex justitia commutativa ad compensationem damni quod ipsi ecclesiae obveniat ob electionem minus digni. 107. - Secunda vero sententia, non miJJinus probabilis, quam tuentur Navarrus % Lessius ’, Sanchez *, Palaus a, Lugo Toletus4, Croix6; et Canus cum Adriano Pefla, Covarruvias, etc., apud Salmant.e, (qui probabilem vocant), docet electorem neque ecclesiae neque digniori teneri ali­ quid restituere. — Non digniori. Quia tunc digniores haberent jus strictum ad bene­ ficia, quando principaliter, ut supra dixi­ mus, fundatores habuissent rationem me­ ritorum; non vero quando minus princi­ paliter (ut est in casu nostro), cum bene­ ficia primario, prout omnes concedunt, immo etiam unice, prout tenet Lugo, sunt instituta in bonum commune, ut ecclesiae inserviatur a bonis ministris. Et licet se­ cundario essent etiam instituta in praemia meritorum; ex hac tamen justitia nullum jus rigorosum ad illa acquirunt nec digni nec digniores. Neque sub alio pacto seu lege intelligit Ecclesia electores obligare; neque ipsi intendunt se obligare sub onere resti­ tutionis ad amplius quam ad ministros non indignos eligendos. Unde neque ec­ clesiae tenentur aliquid restituere, ut pro certo vel fere certo habent Palaus, Mo­ lina; et Sanchez1 cum Soto et Aragon. Secus vero, si eligatur indignus; quia tunc tam ab electo quam ab electore deberetur ecclesiae restitutio damni. Utraque sententia est valde probabilis. — Sed reddit mihi probabiliorem secun­ dam sententiam id quod diximus Lib. I, n. 35, et Lib. III, n. 927, v. Tertia, nempe, quod nullus legitimus possessor sui ad re­ stitutionem tenetur, qui pro se probabilem habet opinionem. 108. - Sic etiam resolvitur illa alia Quaestio (quam retulimus Lib. III, n.585), scilicet: — An qui suadent episcopo con­ ferre beneficium simplex aut curatum di­ gno, praetermisso digniore, teneantur ad restitutionem damni? Affirmant Salmant.4, consequenter ad sententiam quam ipsi tenent, ut supra. — Sed nos, consequenter ad secundam sen­ tentiam cui mox supra adhaesimus, dici­ mus cum Laymann, Navarro, Sà, Lessio, Valentia a>, Filliuccio et aliis, apud Sal­ mant. · (ubi ipsi Salmant. probabile cen­ sent), eum qui episcopo sine vi aut fraude suadet beneficium conferre minus digno, ad nullam restitutionem teneri. Secus vero, si vi vel fraude impediret beneficium conferri digniori. Tunc enim certe tenetur damnum ipsi illatum resti­ tuere, cum quisque jus habeat ne vi vel fraude impediatur a consecutione justi boni: ut dictum est Lib. III, n. 582, ad t. — Secus etiam, si beneficium conferen­ dum esset per concursum, ut in sequenti Quaestione dicetur. An autem teneatur ad restitutionem is qui non vi vel fraude, sed tantum ex 1 Lib. 2, cap. 34, dab. 15. — · Consil., lib. 2, cap. 1, $ 4, n. 2. — Molina, dc Primogeniis, Hb. 2. cap. 5, n. 57 dub. 45, n. 15. — · Tr. 13, disp. 2. punct. 11, $ 4, n. 2 et 5. ct 58. — 1 Consil. lib. 2, cap. 1, dub. 45, n. 10. - Satus, de Just,el Jure, lib. 4, qu.6, art. 3, ad 6, concl. 2. · Aragou, — 4 Lib. 5, cap. 4. n. 6, v. Quarto. — 1 Lib. 4, n 5°1. — Canus, in 2“' 2··, qu. 62, art 2 (Ml lai Vatic., cod. 4648. in 2 ** *·, 2 qu. 62, art. 2, in resol. ad 4, v. Certum 4. — fol. 54· ct 55). * Adrian., in I, de Reslit., qu de Collât • Tr 28, n. 371. — Laym., lib. 3. tr. 2, cap. 7, n. 2. · A'atur., bénéficier., concl. 1, § Quia jam, v. Pro decisione. in cap. Peccatum, part. 2, $ 7, n.6, · · Tr. 28, n. 351 el 354. Man», cap. 17, num. 72. - 5d, v Restitutio, n. 21 (in edit, genuin., n. 22). Less., lib. 2, cap 12. dub. 18, n. 123 et ÎJ9. — Lugo, disp. 35, n. 83. — Palaus, tr. 13. disp. 2, punct. II. Fill., tr. 32. n. 180. · · Tr. 13, de Restit . cap. L n. 106 Covar., concl. 3 ct 4. Citantur tamen uterque a Salmant. ut asserit S. Alphonsus. 105 - <·) Sotus hic a Sanchez utique cita­ tur; at ipse, loc. cit., v. Verum ex hoc, scribit solum: . Quandoquidem expediens nonnun quam sit et condecens, ut episcopus ad aliam sedem commigret. Non enim vanus est titulus de postulando praelato». Aragon id dicit de ipso electore, scri­ bens in 2, Silvestro a), currentibus ad luctam, etc., ut supra, quia Vasquez ·), etc., qui vocat verissimam illa principaliter sunt instituta ut praemia sententiam. — Ratio, quia eo ipso quod meritorum; sed idem non currit de bene­ dignior admittitur ad concursum, acquirit ficiis, quae unice vel principaliter insti­ jus ad rem; cum in communi aestimatione tuuntur in bonum commune. adsit tunc pactum implicitum in edicto His non obstantibus, non audeo rece­ Pria * tpioioxc!'.i inter episcopum et oppositores, ut dignior dere a prima sententia communi et valde probabi praeferatur. Quod procedit in omni prae­ probabiliori. — Sed hanc secundam nec lior. Qcüdc mio quod promittitur vocatis per concur­ etiam audeo dicere improbabilem; quia lecutli frsum ad luctam, ad jactum, etc. Immo ait revera non videtur constare quod inter piniwe. Lugo quod cum in edicto dicatur quod episcopum et oppositores intercedat pa­ cuique servabitur jus suum, digniores ex ctum illud obligans rigorose ex justitia pacto explicit© ad beneficium jus acqui­ commutativa; et non constando de tali runt. Tanto magis quia in concursu ad pacto non videtur constare de tali obli­ beneficia curata datur ex Tridentino b) gatione. 110. - Quaeritur 7°. An dignus se oppo­ appellatio digniori, si praetermittatur; ergo dicit Palaus7 quod digniores habent nens per concursum digniori peccet mor­ jus strictum ad beneficia. — Excipiunt taliter, et teneatur ad restituendum illi tamen Roncaglia e> cum Garcia e>; Lugo8 damnum,' si beneficium obtineat? — Nulli concirreu lrJir 1 , J et Sanchez ·, si excessus dignitatis sit dubium quod si concurrat indignus cum «n ,. , , pecatttte· parvus. digno, peccet concurrendo; et acceptando actor m JuxiaaIio* Secunda tamen sententia negat obliga­ beneficium, tenetur resarcire damnum tUi" non tene­ tur. tionem restitutionis; ut tenent Sotus l0, ecclesiae illudque resignare. Vide San­ Navarrus 11 ; item Ledesma, Henriquez d> chez 18 et Salmant. M. 1 Tr. 13, diip. 2, punct. 11, § 4, n. 6. — 1 De Benefic., Hb. 2, cap. 34, dub. 15, num. 75. — Lugo, loc dt., cap. 2, art. 1, lect. 2, § Quaerti, v. Rcip. ad 2. — ■ De Praecept. partie., n. 419. — 4 CouriL, lib. 2, cap. 1, dub. 46, n. 86. — ’ Tr. 13, disp. 2, punct. 11, § 4, n. 6. — · Loc. dt., n. 85; cfr. n. 21. — · Consil., lib. 2, cap. 1, dub. 46, n.5. — n. 2. · Molina, de Primogenii!, Hb. 2, cap. 5, num. 58. - ,J De Juit. et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, ad 6, conci. 2.— Bartkol. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, $ 32, reg. 4. — • Lib. 4, num. 628. — · De Ju»t. et Jure, diip, 35, num. 86 11 Man., cap. 17, η. 74. — Martin. Ltdtsma, 2· 4··, qu. 18, art. 2, dub. 9, cond. 2. · u Loc. cit., n. 1. — u Coniil., Hb. 2, et 86. - Pttr. Navar., de Reitit., lib. 2, cap. 2, n. 178. · cap. 1, dub. 48, et dub. 49, n. 9. — M Tr. 28, n. 373. tionem obligat eum qui vi aut fraude alium Rom. Mai nard i, qua providetur observatio a beneficio impediret Tridentini circa parochialium beneficiorum 109. - Cajetanus, in 2ant 2af, qu. 62, collationes. art. 2, v. Ad confirmationem ; et in Sum., c) Roncaglia, tr. 5, qu. 1, cap. 5, qu. 2, v. Acceptio personarum; Silvester, v. Resti­ negat peccatum grave admitti, si dignitatis tutio III, qu. 12, v. Secundum; Vasquez, excessus sit parvus. — Garcia, de Benef, opusc. dc Bencfic., cap. 2, § 3, dub. 17, non part. 7, cap. 16, η. 2, videtur citari a Ron­ satis accurate a Lugo citantur; nam haec caglia non pro asserto praesenti, sed pro aliis docent dc collatione lacta minus digno in ge­ ibidem positis. nerali, nulla facta mentione de concursu. r Henriquez a Sanchez allegatur, tam­ *>) Seu rectius cx bulla S. Pii V In con­ quam qui opinionem istam « in suis manu­ ferendis, 15 kal. April. 1567, § 7, in Bullar. script is » teneat. Difaei coxcrreai rasdipiort.jexu a· b^DOapeccit friTittr. Juu ilioi, non «per, xd çuodoqoe. Si vero concurrat dignus cum digniore, duo Dubia occurrunt: Dubium lumest: An iste concurrendo peccet graviter? Prima sententia negat : et hanc tenent Lessius’, Cajetanus8, Azor8; Salmant.4 cum Soto a>, Baflez, Ledesma b>, etc. ; item Vasquez et Covarruvias a->, apud Lugo 8. — Ratio: tum quia non pertinet ad ipsum merita discutere, sed ad electores; ideo si ipse beneficium petit, petit sub condi­ tione, si dignior videatur. Tum quia hoc est secundum mentem Ecclesiae, ut omnes digni concurrant; alias, si non liceret di­ gnis se opponere dignioribus, pauci con­ currerent, et forte digniores a scrupulo territi se retraherent, idque in grave dam­ num Ecclesiae utique verteret. Secunda vero sententia, quam tenent Sancheze>, Palaus ·, Navarrus^; ac Lugo’ cum Turriano ·)., dicit quod si talis con­ currat gratia honoris, ut ad alios concur­ sus gradum sibi faciat, et postea desistat petere ut eligatur, certe non peccat. — Secus, si praetendat electionem, aperte cognoscens alterum esse digniorem. Ra­ tio, quia, licet episcopus non peccet ipsum eligendo ex errore inculpabili; peccat ta­ men ille, cooperando ad talem electionem saltem materialiter injustam : maxime quia injustitia illa vergeret in damnum dignioris, qui jus habet ad sui electionem. Haec sententia, speculative loquendo, apparet probabilior. — Attamen in praxi nunquam videtur locum habere posse. Nullo enim casu is qui est dignus, poterit esse certus quod episcopus, bona fide eum eligendo, non habeat aliquod rationabile motivum, ipsi concurrenti occultum, ex­ cludendi alterum quem ille putat dignio­ rem. Hoc innuit ipse Lugo’. Dubium 2"“ est: An hic dignus, mani­ feste cognoscens alterum se digniorem, peccet acceptando beneficium, et teneatur damnum illi resarcire? Prima sententia affirmat: quam tenent Petrus Navarra ·, Palausitem Silvius /> et Tanner, apud Salmant. “. — Ratio, quia ipse acceptando beneficium, concurrit ad injustam electionem in damnum alterius. Secunda tamen sententia, quam tenent Sanchez ”, Sotus18 ; Diana14 cum Turria­ no, etc.; ac Salmant.18, dicit eum nec pec­ care nec teneri ad restitutionem. Ratio cur non peccet: quia ex una parte, ut ait D. Thomas14 loquens de as­ sumptione ad episcopatum, ille qui debet assumere, tenetur assumere.... meliorem quoad regimen ecclesiae. Pro eo vero qui assumitur, dicit quod non requiritur quod reputet se aliis meliorem..-; sed sufficit quod nihil tn se inveniat, per quod illici­ tum ei reddatur assumere praelationis officium. — Ex alia parte non peccat 1 Lib. 2. cap. 34, dub. 14, n. 70. — 1 In 2— 2··, qu. 185, cap. 2, n. 163 et 164. — * Loc. dt. — Tanntr, torn. 3, diip. 4. Brtic. 3. — ■ Part. 2, Hb. 6, cap, 15, qu. 14. — « Tr. 28, qu. 8, n. 15. - n Tr. 28, n. 373. — " Coniil., Hb. 2, cap. 1, qu. 63, art. 4, ▼. Ad dub. 13» η-2. — “De Just. ct Jure, Hb. X qu. 6, art- 2, post quartum. — Vasq., opusc. de Benefit, cap. 2, $ 3, dub. 18. • Disp. 35, n 88. — · Tr. 13, diep. 2, punct. II. § 5, n. 1. — conci. 9, ▼. Contra hate. — M Part. 3, tract. 5, resol. 110, v. Wa 2· - Tùrrian., in 2··, de Juit., diip. 22, dub. 3, ’ Diep. 35, n. 91. — · Loc. dt., n. 89. — · De Restitue, lib, 2, num. 8. — " Loc. dt., n 374. — “ 2· 2· *, n. 374 et 375. — BaKta, in 2·“ ,2 ** H0. - a) Sotus, de Just, et Jure, lib. 3, qu. 6, art. 2, post conci. 9, v. Contra haec; Covarruvias, in cap. Peccatum, part. 2, § 7, n. 4, de acceptante loquuntur; ergo a fortiori idem tenere censendi sunt de concurrente. *>) Petrus de Ledesma perperam a Salmant. hic allegatur; scribit enim in Sum.,part. 2, tr. 8, cap. 4,.dub. 3, post conci. 1: * Si dignus» sciens alium esse digniorem, contra illum sese opponit, et moraliter certus est quod sua oppo­ sitione impediat digniorem a consecutione beneficii, tenetur ad restitutionem». O Sanchez, ConsiL·, lib. 2, cap. 1, dub. 48, n. 4, videtur hanc sententiam innuere, scri­ bens: «Quando ille scit esse minus dignum, et advertit certo digniorem esse impediendum propter suam oppositionem, vel rationabiliter qu. 185, art. X dubitat de hoc, peccat, etiam si sciat se esse dignum; ct quidem mortaliter, quando est mortale conferre beneficium minus digno; ct venialiter, quando id est veniale... Sed si non credat se impedire digniores, nec rationabi­ liter de hoc dubitat, non peccat petendo bene­ ficium vel cathedram ». d) Navarrus, de Oratione, Miscellan. 40, n. 10 et 12 concordat sane; sed n. 12 requirit, ut protestetur se « nolle sibi conferri benefi­ cium cum praejudicio » dignioris; ct alias etiam protestationes ab eo faciendas affert. ·) Turrianus a Lugo non allegatur pro hac opinione, et re quidem vera ipse, in 2a™ 2a·, disp. 22, dub. 3, n. 7, simpliciter negat illum posse praebendam petere f) Silvius, in 2·^ 2Λ·, qu. 63, art. 2, Secanda opinio, «peculAtire tantotn probabilior. No«ccn« *e tnintu dt· foam,juxta Altos, pec­ cat. ti aece ptat. Juxta alio·, nec peccat nec tenetor re «tt tuere. 526 DUB. LIB. IV. — CAP. IL - DE STATU CLERICORUM. cooperando peccato collatoris; cum per currentium, ne ipsi deinde perpetuo scru­ ipsam collationem jam episcopus pecca­ pulis angantur; ut eruitur ex Tridentino tum consummaverit, et per accidens se ubi praecipitur beneficia conferre dignis.., habet quod ipse acceptet vel non: juxta aliter autem facta collatio sive provisio dicta in simili casu, Lib. III, n. 492, Qu. 8, omnino irritetur. Ergo collationes dignis v. Sed admissa. Prout enim (ait Sanchez), factas, pro assumptis jam ratas habet. — si pater et extraneus sint in extrema ne­ Caeterum, bene ait Sanchez8 quod com­ cessitate, extraneus recipiendo panem a muniter oppositores excusantur a peccato, filio, licet filius peccet panem ei praebendo, quia nullus se reputat minus dignum, et ipse tamen non peccat acceptando; ita in bona fide existimare valet quod si alius casu nostro. excedit in uno, ipse excedat in alio. Ratio autem cur iste neque tenetur ad 111. — Quaeritur 8°. An examinatores restitutionem, est, quia, cum beneficium teneantur episcopo denuntiare digniores? Exi&lu jam est ei collatum, alter dignior nullum Prima sententia negat cum Lugo lomptoia bili jus amplius ad illud habet, eo quod desi­ Palao4, Croix8; et Barbosa, Garcia, etc., ter ea teoeottrie nit tunc beneficium esse inter bona com­ apud Salmant.8 — Et probant ex Triden­ nantiitt 6· fnicrei munia. Prout, si res duobus vendita tra­ tino’, ubi dicitur: Peracto deinde examine, datur secundo emptori, non tenetur iste renuntientur quotcumque ab his idonei rem emptam primo emptori restituere; judicati fuerint, aetate, moribus, doctri­ cum per traditionem adeptus sit illius do­ na, etc.; ex hisque episcopus eum eligat, minium, et exstinctum sit jus ad rem primi quem caeteris magis idoneum judicaverit. emptoris. — Licet autem in nostro casu Ergo, ut dicunt, ex verbis concilii colli­ concedatur digniori appellatio, collatio gitur quod solum ad eraminatores perti­ tamen in utroque foro valida est, et ele­ net denuntiare idoneos, ita ut episcopus ctus non potest a beneficio acquisito amo­ invalide eligeret eum quem ipsi reproba­ veri, nisi per sententiam judicis collatio rent; sed contra ad episcopum unice per­ invalidetur; ut diximus n. 103. tinet judicare quis eorum sit dignior. Hoc Et haec sententia mihi probabilior vi­ confirmat Lugo ex declaratione S. C. Con­ detur. Tanto magis quia, sicut dignus cilii quam refert, ubi dicitur: S. Congre­ electus potest licite beneficium petere gatio censuit non pertinere ad exami­ (juxta dicta in praecedenti Dubio), sic natores, sed solum episcopum judicare, etiam potest acceptare, eo quod nunquam quis ex concurrentibus ad parochialem potest esse certus collationem fuisse inju­ vacantem sit magis idoneus. Et in concilio stam. — Hinc ait probabiliter Lessius ’, Tridentino 8 tantum habetur, ut examina­ quod si certe existimes episcopum non tores peracto examine renuntient epi­ judicio, sed favore te praetulisse, hoc tibi scopo quotcumque ab his idonei judicati non imputabitur, si beneficium tibi non fuerint. — Haec sententia est quidem pro­ sollicitanti fuerit oblatum, vel si bona fide babilis. sollicitasti. Videtur enim Ecclesia ratas Sed probabilior mihi est secunda sen­ Probzh * lia ttxe habere has collationes, in favorem con­ tentia opposita, quam tenent communius tur. Sanch., ConsiL, lib. 2. cap, 1, dab. 13, η. 2. — 1 Lib. 2, Nicol, Garcia, de Benefic, part. 9, cap. 2. num. 108, 109 cap. 34, dub. 14, n. 70. i. f. — 1 Seas. 7, de reform., cap. 3. — · Consil., Ilb. 2, cap. 1, dub. 48, num. 3. — · Tr. 13, et 112. · · Tr. 28, n. 337 ct 338. — ’ Seas. 24, de reform., disp. 3, punct. 2, $ 4, num. 9. — · Lib. 4, num. 626. — Barbota, in Trident., sess. 24, cap. 18, n. 117, 121 et 123. qu. 4, concl. 4, de concurrente loquitur; ergo cap. 18. - Lm^o, dc Just, et Jure, disp. 35, num. 64, v. f. Cfr. etiam Pallotti ni, v. Examinatores, n. 78 et seqq. — ■ Loc. dt. scopo »; at n. 67, haec subdit: «Aliquando et majori ritionc idem tenere videtur de ac­ etiam ipsi examinatores ex se, licet explicite ceptante. non interrogentur, debent judicium dedigniori III. - α·> Lugo non sine distinctione huic explicare; quia quoties de contraria voluntate sententiae adhaeret, et magna ex parte tenet episcopi non constat, praesumere debent ipsum secundam, quae S. Alphonso probabilior est; velle scire non solum dignitatem, sed etiam negat enim, dc Just, et Jure, disp. 35, n. 66, majorem dignitatem eorum qui examinati examinatores ad hoc teneri « refragante epi­ sunt ». I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. III. Petrus Navarra % Roncaglia 1 ; et Sal­ mant. * cum Azor, Ledesma, Medina, Vil­ lalobos, Lopez, DianaTapia etc. — Ratio, quia ideo et praecipue concilium praescripsit concursum et examinatores, ut episcopus facilius et tutius digniorem agnoscere ac eligere valeret. Unde quam­ vis ex verbis concilii non inferatur obli­ gatio examinatorum denuntiandi dignio­ rem, infertur tamen ex mente concilii. — Nec obstat declaratio allata S. Congrega­ tionis, ut supra. Quia ibi nil aliud decer­ 527 nitur nisi quod ad episcopum pertinet ju­ dicare de majori dignitate oppositorum, et hoc est certum ; sed ibi non excludun­ tur examinatores teneri ad exponendum episcopo quem ipsi censeant magis ido­ neum, ut mens concilii servetur *Λ Demum hic notandum quod examina­ tores debent praestare juramentum de fidelitate in eorum officio, ut praecipitur in Tridentino ·. Alioquin concursus est nullus; ut declaravit S. Congr. Concilii die 12 Decembris 1628. ARTICULUS III. QUAE INTENTIO ET QUALITATES AEQUIRANTU» AD BENEFICUM ACOHEXDUM. 112. Quaenam qualitas requiratur in eo cui beneficium confertur. — 113. An requiratur in eo voluntas clericandi. - Quomodo peccet recipiens beneficium simplex cum animo ducendi postea uxorem. — 114. An peccet graviter recipiens beneficium curatum cum animo dubio suscipiendi sacerdotium intra annum. «îqaiiî"U2. — « Resp. Γ. Ut beneficium aliquod « obu « valide et licite obtineatur, requiritur ut 'czJcin bc· 9 * « sit persona capax et habilis: — hoc est « ut sit clericus, non illegitimus (cum quo « tamen episcopus dispensare potest ad « Ordines minores, et beneficium simplex « cui Ordo major non est annexus), non «irregularis, non excommunicatus, non « improbus aut facinorosus ; ut habeat « scientiam competentem ad munus bene« ficio annexum, — et aetatem legitimam « (nisi dispensetur), scilicet, pro beneficio « simplici, annos quatuordecim : sufficere « tamen decimum quartum inchoatum do« cet Diana 4 ex Azor et aliis quinque ». [Cum Gonzalez, Palao, Filliuccio, Bar­ bosa et Salmant. ·, communiter). « Pro eo • quod subdiaconatum requirit, vigesimum « primum. Pro eo quod diaconatum, vige■ simum secundum. Pro eo quod sacer« dotium, vigesimum quartum inchoa« tum ». [Ut probabiliter Lessius et Azor, apud Salmant4 Quae aetas sufficit, si Or­ dinem suscipiat intra annum, juxta Tri- 1 Tract. 5, qa. 1, cap. 5, qu. 9, reap. I. — 1 Tract 28, tr. 6, reset oL - Asar, part. 2, lib. 6» cap. 5, qu. 7, v. f. num. 339 Aaor, part. 2. lib. 6, cap. 15, qa 11. Petr. — Hiero . * Gonaales. super rcpil. 6 Cancellar , gloss. 5, Ledesma, Sum., part. 2, tract. 7, cap. 2, post cond 7, num. 90. · Palaus, tr, 13, disp. 4, punct- 3, num. 19. - dub. 13, ▼. Dico 2. · Barlhol. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, Bill t tr 41, cap 5, n. 27. · Barbota, de Ofllc. et Poteat § 32, v. f. · Villa I., part. 2, tr. 8, diff 5, num. 7. *c. cpt Luder Lope9, Instruct, conacient., part. 1, cap. 127, concL 4. — aller. 60, num 76; et in Trident, seta. 23. cap. 6, • Sets. 24, dc reform., cap. 18. — S. Cong. Cone,; habetur ram 2 - 1 Tr- 28, η 160. — Less., lib. 2, cap. 31, dub. 20, η Π0. · Aeor, part 2, lib. 6» cap. 5, qu. 5. · · Loc. cit.. apud Pallottini, v. Examinatores, num. 60. — 4 Part. 3, num. 157. Petrus Navarra dictum istud,quod sdain, non tenet, quamvis a multis hic citetur. c) Diana allegatur utique a Salmant., sed ipse, part. 3, tr. 5, resol. Ill, hanc sententiam simpliciter referi, et contrariam probabilem appellat. *) Tapia obscure loquitur, ut ipsimet Sal­ mant. fatentur; quin etiam potius videtur pri­ mae sententiae adhaerere: « Peracto examine, inquit part. 2, lib. 5, qu. 5, art. 15, n. J, re­ nuntient episcopo quos idoneos judicaverint, aetate, moribus, doctrina, et aliis rebus ad vacantem ecclesiam gubernandam opportu­ nis, ut ex his episcopus eum eligat, quem caeteris magis idoneum judicaverit». <·> Quidquid sit de allegata declaratione; at certe sunt aliae decisiones, quibus S. Cong. Cone, declaravit : « Examinatores debere de­ nuntiare quot idonei reperti fuerint, non au­ tem quis eorum dignior sit», ut habetur in Thesauro Résolut. S. C. Cn in Anilius Subla· ceu., 22 Julii 1741, et ap. Pallottini, v. Exami­ natores, u. 78, 79 ct 82. — El examinatores debere vota dare de idoneitate cujuscumque examinati ac dc omnibus illius qualitatibus, tam quoad mores, aetatem, prudentiam, etc., quam quoad scientiam, ut saepius declaravit eadem S. Cong., et relatum habetur in Thesaur. Résolut, in Caputaquen., 10 Junii 1741; cfr. etiam Pallottini, loc. cit., n. 73 ct 74. 528 LIB. IV. — CAP IL - DE STATU CLERICORUM. dentinum Nota quod, aetate deficiente « Dixi 1°. Habens annexum Ordinem bt< etiam quoad unam horam, provisio bene­ • sacrum. — Quia, si is non sit annexus, ^u":: ficii est nulla: est commune cum Sanchez, « et beneficium sit simplex; licet illud ac· " Palao, Azor et Salmant. *]. « Colligitur ex « ceptet animo fructus lucrandi, et deinde « Tridentino ·, etc. — In his tamen et si- « uxorem ducendi, non nisi venialiter pec< milibus casibus multi excusantur: vel « cat, si alias officio suo satisfaciat: ut « quia illud jus ubique non est receptum; « docent Laymann 8, Sanchez®, Vasquez. « vel quia bona fide tres annos fuerunt « Ratio, quia illa perversio ordinis non « videtur gravis, nec ullo jure vetatur, « in possessione, quae veluti usucapionem « ideoque ad nullam fructuum restitutio «et dominium parit. Ita Lessius4 ». Vol an I a* 113. - « Resp. ΙΓ. Qui recipit beneficium « nem tenetur. Unde Garcia 10 talem ab clcricandi qaando re· « quodcumque habens annexum Ordinem « omni culpa excusat. * quin tur; « Dixi 2°. Voluntatem salteni conditio- v°:.· « sacrum, tenetur habere voluntatem sal· « tem conditionatam clericandi, et sacrum « natam. — Quia, si ex justa causa post« Ordinem accipiendi intra tempus a jure « modum status clericalis minus illi con« requisitum. Laymann 6, Lessius ·. — Ra- « venire videatur, potest animum mutare, « tio, quia suscipiens officium cui obligatio « etiamsi beneficium sit curatum (v. gr., «est annexa, omni modo se habilitare « si primogenitus familiae aut frater uni« tenetur. « eus sine liberis decedat; si opimum ma« Immo, si curatum seu parochiale est, « trimonium, ad conservationem familiae « habetque intentionem sacerdotium intra « nobilis vel ad lites graves sopiendas ne« annum non suscipiendi, sed parochiam « cessarium, offeratur). Ratio, quia non est «dimittendi; non tantum mortaliter pec- « mens Ecclesiae ita ad ecclesiasticum « cat, sed etiam ipso jure est privatus, et « statum obligare, ut haec et similia bona « ad fructuum restitutionem tenetur: ut « impediantur. — Laymann, Lessius11 ». « patet ex cap. Commissa, § 4, de elect., Quaeritur hic 1°. Quomodo peccet qui htnRc';:;'r. • in 6°. — Quod si tamen, mutata volun- recipit beneficium simplex, animo deinde « i ■ p i < i « tate, ante fifiem anni sacerdos fiat, fru- uxorem ducendi, beneficio dimisso? — tio»/:. « ctus retinere potest ». [Idem docent Na­ Certum est peccare graviter, si beneficium ii rtqum varrus, Lessius, Sanchez, etc. cum Sal­ habeat annexum Ordinem sacrum; ut mant. T. Et sic tenendum contra Sotum et communiter docent Busenbaum (ut supra) '*· Toletuma>; ut probatur ex dicto cap. Com­ et Sanchez ”, Palaus ”; et Salmant.14 cum missa, ubi dicitur quod recipiens benefi­ Soto, Toleto, etc. Si vero Ordinem sacrum annexum non cium curatum animo non suscipiendi sa­ cerdotium, tenetur fructus restituere: nisi habeat, tres sunt sententiae: Prima, quam tenent Lessius b), Tole- Em o­ voluntate mutata promotus fuerit. Vide omnia verba textus citati, infra n. 114]. tus ’·; et Salmant. ” cum Soto et Gutierrez, iwo' ·> — « Immo et episcopus dispensare potest dicit’adhuc peccare mortaliter; quia simi« ut, vicario substituto, studiis per septen- lis intentio est perversio ordinis naturalis *Uo4· • nium vacet. et divini, statuentis beneficia recipienda 1 Sets. 24, de reform., cap. 12. — Sanch., Coniil., lib. 2, n. 12. — · De Matr., lib. 7, diip. 45, n. 19. — Vasq., opuic. cap. 2, dub 16, num. L · Palaus, tr. 13, diip. 4, punct. 8, de Benefic., cap. 3, § 3, dub. 1, n. 88.— ** De Benefic., part.3, num. 21 - Aror, part. 2, lib. 6, cap. 5, qu. 12. · · Tr. 28, num. 162. — · Seu. 22, de reform., cap. 4, i. f. — « Lib. 2, cap. 4, n. 42 et 43. — Laynt., lib. 4, tr. 2, cap. 14, n. 9. — cap. 84, dub. 20, n. 110. i. f. — · Lib. 4, tr. 2, cap. 14, n.9. — · Loc. dL. dub. 26, num. 131. — Navar., Man., cap. 25, diip. 45, n. 14. — u Tr. 13, diip. 4, punct. 7, num. 15. — η. 110 - Ltis., loc. dt., n. 133. · Sanch., de Matrim., lib. 7, diip. 45. n. 7. - ’ Tr 28, n. 190. — Sotus, de Just, el Jure, art. 6, v. Std est pratlrrta. · Total., lib. 5, cap. 5, n 2. — u Loc. dt. — « Loc. dt., n. 199. - Sotus, loc. dt. - Guiitr., lib. 10, qu. 6, art. 6, poit cond. 1. — · Lib. 4, tr. 2, cap. 14, Canon, quaeit., lib. 2, cap. 5, n. 25. 113. - a) Toletus videtur ab exposita sen­ tentia dissentire, dum lib. 5, cap. 5, η. 2, talem ad fructus restituendos obligat < pro toto illo tempore, donec animum mutet». b) Lessius, lib. 2, cap. 34, n. 132, primam hanc sententiam utique tenet; sed sententiam quae dicit esse solum veniale (et quae S. AI· phonso probatur) negat sibi improbari, prae- « Lib. 2, cap. 34, η. 131 et 133. - » De Matrim., lib. 7, u Tr. 28, n 200 · Sotus, de Juit. et Jure, lib. 10, qu. 5, DUB. L - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. esse tantum ad obsequium Deo prae­ standum. jam iSecunda sententia, quam sequuntur M. DC K· .u Palaus1, et Garcia apud Busenbaum (ut supra), censet talem ne leviter quidem peccare, quia nullum apparet praeceptum hoc prohibens. Proiui, Tertia sententia media, quam tuentur : uMura (cum Busenbaum) Sanchez ; * et Laymann’ cum Navarro O et Vasquez, tenet hunc, non quidem excusari ab aliqua culpa, cum talis animus aliquam involvat inordina­ tionem; sed non peccare graviter, cum hujusmodi inordinatio non sit tanta ut damnari debeat de mortali: nullo enim jure constat ipsam esse gravem. Nullum autem praeceptum (ut recte docent S. An­ toninus et Pater Concina d), quorum verba retulimus Lib. III, n. 547, v. Caeterum) est hominibus sub gravi imponendum, nisi evidens ratio id suadeat. — Et ex hoc principio, tradito prius etiam a D. Tho­ ma 4, praefata tertia sententia probabilior mihi redditur. 114. - Quaeritur 2°. Au peccet graviter et teneatur restituere fructus, qui recipit beneficium curatum cum animo dubio vel conditionato suscipiendi sacerdotium intra annum ? 529 - ART. ΠΤ. Affirmant Concina *; et Sotus. Azor a>, Α«ιΡ<«η. j o « λ t « . . cum Animo apud Salmant·: quia lex exigit veram dubio vci intentionem suscipiendi, etc. Sic enim habetur in cap. Commissa, de elect., in 6°: Caeterum, si promoveri ad sacerdotium non intendens, parochialem receperis eccle­ siam , ut fructus ex ea per annum per­ cipias, ipsam postmodum dimissurus (nisi voluntate mutata promotus fueris), tenebe­ ris ad restitutionem fructuum eorumdem; cum eos receperis fraudulenter. — Negant vero Navarrus, Barbosa, Garcia, Graffius (ibid. ’). Quia textus loquitur de eo qui accipit fraudulenter beneficium; non au­ tem, dicunt, accipere fraudulenter, qui cum animodubio aut conditional! accipit. —Verumtamen alii opinantur (ut Busenbaum Lessius b>, Sanchez ', Palaus ·; et Salman t.10, qui citant Lopez, Manuelem, Bardi, etc.), accipientem cum dubio peccare mortaliter et teneri ad fructus perceptos restituen­ dos, quia dubitans revera non habet inten­ tionem; non vero accipientem sub condi­ tione, quia hic veram habet intentionem, quamvis conditionatam. Sed prima sententia est mihi proba­ liuiProbabipeccat bilior, quia intentio, ut non sit fraudulenta, Cranter et tenetur re· debet esse determinata absolute ad Ordi­ *tituere fru­ ctus. nem suscipiendum. ‘ Tr. 13, disp. 4, punct. 7, n 15. — Garcia, dc Benefic., de Parocho, cip. 5, n. 14. - Garcia, de Benefic., part. 3, part 3, cap. 4, num. 42. — · De Matrim., lib. 7, disp. 45. num 19. — · Lib. 4, tr. 2, cap. 14, n. 12. - lrasq., opatc. de cap. 4, η. 48 ct 49 - Jacob, dt Grafftis, Dccia. aar., pert. 1, hb. 2, cap 97, n. 55. - ’ Apud Salmant., n. 186. — · De Benefic., cap. 8, 6 3. dub. I. n. 38. — S. Anton., part. 2, Matrim., lib 7, diip. 45. n, 10. — · Tr. IL diip. 4, punct. 7, tit. Leap. 11, § 28. — « Quodlib 9, art. 15.— · De Benefic. *., eccle cap. 4. n. 13. - Sotus, lib. 10, qu. 5, art. 6, poil n 6. — * Loc. dL, n. 107 et 188. · Ludoi . Lepta. Instruct, consc., part. 2. cap. I®, qu. 2. · Emmanutt Rodri^uts, concl. 1. · ■ Tr. 28, n. 185. — Navar., Man., cap. 25, η. 118, Sum., part v. Decinto; ct consii. 17, dc clerico non residen. · Barbosa, lib. 3, qu. 2, n. 4 et 5- sertim si causa studiorum vel simili tine ho­ nesto id fiat; secus, si beneficium recepit eo animo ut splendide vivat. <) Navarrus, de Oratione, cap. 21, n. 52, negat solummodo hoc esse mortale; immo innuere videtur nec esse veniale, dicens: < Nullo... jure naturali, divino nec humano id evinci potest [quod nempe sit mortale], et ca­ nones liberum c accdunl eis ad conjugia tran­ situm, motio beneficia relinquant». d) Vide notam a, ad lib. 3, n. 547. 114. - a> Azor, part. 2, lib. 6, cap. 9, qu. 3, id profecto affirmat de eo qui beneficium cu­ ratum recipit dubio animo ascendendi ad sa­ cerdotium ; sed qu. 4, vers. Quaerat aliquis, quaerit utrum idem dicendum sit de eo Gonzalez, sup. regul. 8 Cancel· lar., glos. 15, η. 15 d seqq., utrumque bene­ ficium vacare asserit. b) Na varrus potius adhaerere videtur eidem sententiae ac S. Alphonsus; scribit enim in 531 tecto, nempe quae ad easdem functiones concurrunt eodem loco et tempore; item dignitates, personatus et officia. Dignitates sunt quibus est annexa aliqua jurisdictio supra clerum aut populum; ut sunt epi­ scopatus, abbatiae, decanatus, praeposi­ turae, archipresbyteratus, archfdiaconatus. Personatus autem sunt qui habent praeeminentiam aliquam supra clerum, sed sine jurisdictione; ut sunt munera primi­ cerii, praecentoris sive cantoris, et sacristae primarii. Officia demum sunt munera thesaurarii, praeceptoris, custodis seu sacristae inferioris, oeconomi, etc; quorum aliquibus est annexa quaedam admini­ stratio, sine tamen jurisdictione aut praee­ minentia. — Alia vero sunt incompatibilia secundi generis, ut sunt canonicatus et omnia quae residentiam requirunt. Notandum autem quod’si quis obtinet In tn cotapatibili. duo beneficia incompatibilia, obtento se­ bu» priai Cenent, se­ cundo, vacat ipso jure primum; et si ille cundo ob­ vacat utrumque retinere praesumat, ipso pariter tento, primum. jure, utroque beneficio privatur. — Haec certa sunt quoad beneficia incompatibilia primi generis: ex Tridentino ; * item ex cap. De multa, de praebend., extrav. Execrabilts, de praebend.; cap. Literas, de concess. praebend. ; clement. fin. de prae­ bend. Sed Dubium fit: an idem procedat in beneficiis incompatibilibus secundigeneris, nempe quod, obtento secundo, vacet pri­ mum? ju­ Affirmant Continuator Sporerii’; Sal­ xtaItem, alio·, * mant. 4 cum Gonzalez Azor et Garcia; in inccnapa· tibiltbus se­ ac Fagnanus ·, ex declaratione Sacrae cundi gene­ . * ri Congr.: idque dicunt Salmant. probari ex locis citatis Tridentini. Juxta a· Sed negat Busenbaum (ut supra, m. anlio·, nega­ teced. 115, v. Hinc), ac Holzmann 4 cum tur. aliis. — Et idem sentit Navarrusb', dicens quod si constaret S. Congregationem delib. 6, cap. 13» qu. 2. · Nicol Garcia, de Be n e tic., part. Il, cap. 5, a num. 83. — â In cap. De mulla, de praebend., a num 3. Cfr. etiam Pallottini, v. Btnifaia, § 7, n. 31 et »eqq.i et § 14, n. 7. — Saintant., loc. cit , n 665 — · De Praecept. partie-, n. 415. Const l., hb. 3, const1.17, dc praebend., bene­ ficium non vacare ipso jure, « nisi eorum [cardinalium] me auctoritas» per S. D. N. de more probata, in praefatam sententiam (quod scilicet primum vacat ipso jure] traheret ». dub. 532 UB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. clarasse quod Tridentinum ita sit intelli- vicarium administrare debet, ex cap. Su­ gcndum, talis declaratio a Pontifice fuisset per eo, de praeb., in 6°. confirmata, et tunc sic foret tenendum: Praeterea notandum cum Salmant. * Jh“·' sed quia id non constat, et alias ex verbis et Abelly 8, quod in aliquo casu evidentis concilii id non videtur efficaciter probari, necessitatis sive utilitatis Ecclesiae, posset non est quod ad primam sententiam nos Papa dispensare ut aliquis obtineat plura adstringat. — Revera enim concilium in hujusmodi beneficia incompatibilia, etiam priori loco citato (nempe sess. 7, cap. 4), curata; prout Gregorius Magnus fertur loquitur quidem de praesumentibus reti- praefecisse Martinum, Paulinum et alios nere duo beneficia quomodocumque in­ duobus episcopatibus. Idque patet ex Tricompatibilia, scilicet quae residendam re­ dentino4. — Diximus: casu evidentis ne­ quirant, et eos dicit ipso jure privari utro­ cessitatis vel utilitatis. Nam alias, habens que beneficio; sed nullum facit verbum plura hujusmodi beneficia, etiam cum dis­ de vacatione primi ob consecutionem se­ pensatione Pontificis, non erit tutus in cundi. In posteriori autem loco (nempe conscientia ; ut recte dicunt Salmant.4 sess. 24, cap. 17), ubi praescribit vacare cum Bellarmino, Panormitano Wigandt primum beneficium, obtento secundo, lo­ et Toleto. 117. - Hic autem magna vertitur Quae­ quitur tantum de beneficiis curatis, nimi­ stio : Au pluralitas beneficiorum sit vetita, rum episcopalibus et parochialibus. Prion tenHoc tamen non obstante, propter prae- non solum de jure canonico, sed etiam tcnùae Ad­ haeret S. laudatam declarationem S. C., cum ipsa naturali? Doctor, Prima sententia negat cum Innocen- juin Piur.iUu.m a pluribus referatur, et praesertim a Fa° Lapo, apud Sal· Ydiu mJo gnano, qui hujusmodi declarationum fuit tio °); item Filliuccio diligens inquisitor, placet nobis potius mant.e; et Valentia cj Ledesma c>, Tuscho, primae sententiae adhaerere; sed secun­ Rebuffb a>, etc., apud Croix ’. — Quia, ut di­ dam non improbamus. cunt, si hoc esset contra jus naturae, Papa Notat Laymann 1 quod habens perso­ non dispensaret ita frequenter in hac plu­ natum cum cura in ecclesia, bene potest ralitate, ut videmus esse in consuetudine. Secunda vero sententia, quam tenent etiam habere ibidem canonicatum, cui parochialis ecclesia annexa est, et quam per [Continuator} Tournelyd>; et Azor, Panor- miüh" ■ Lib. 4, tr. Î. cap. 8, n. 5, i. £. — · Tr. 28, n. 666. - v. Dixi J, · TolcL·, lib. 5, cap. 81. n. 4. — Lapus, Allegat, 1 Append de Sutu cleric., art. 3, qu. 4, n. 2. — « Scm. 7, juris utr., allegat. 35. · · Loc. dt.» num. 666 et 667. — de reform., cap. 5. — · Tr. 28, n. 64S6. - Bcllarm,, Instruct, Tuschus, Condo . * ad Nepotem, controv. 6. · Wi^andl, tr. 8, exam. 2, n. 36, — Axor, part. 2, lib. 6, cap. 11, qu. 5. e) Panormitanus, in cap. Dudum, de elect., n. 16, sic loquitur: « Quodsi Papa dispensat cum aliquo, ut possit plura beneficia incompossibilia simul retinere, debet intelligi de beneficiis alias canonice adeptis. Solum enim operatur haec dispensatio, ut ei pluralitas non noceat, non autem conceditur titulus de novo». 117. - ·>) Innocentius,· in cap. Cum jam dudum, de praebend., n. 2 et 4, negat sim­ pliciter pluralitatem beneficiorum prohiberi, nisi ex consuetudine vel statuto requirant re­ sidendam, ut limitat in cap. fin. de cleric, non resident., n. I- — Et Rebuilds, Prax. be­ nefit, til. de dispensat, ratione aetatis, v. In cathedralibus, omnino adhaeret huic Innocentii doctrinae. * ) Filliuccius hic utique a Salmant. citatur; sed tr. 41, cap. 7, m. 4, dicit rem esse in con­ troversia, et negat ullam partem evidenter probari; attamen, n. 12, his verbis concludit· « Non videri pluralitatem beneficiorum rem I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. Jurie, concl. 61, lit. B. · ’ Lib. 4, n. 902 intrinsece malam, nec omnino indifferentem, sed quae bonitate circumstantiarum cohone­ stari possit, etsi speciem quamdam mali prae­ scierat ». ') Valentia, in 2am 2at, disp. 5, qu. 7, punct. 2, § 4, assert. 1, perspicue id innuit de beneficiis simplicibus, dicens quorumcumque beneficiorum pluralitatem jure canonico pro­ hiberi; pluralitatem autem eorum quae resi­ dendam requirunt prohiberi jure etiam di­ vino. — Petrus de Ledesma, Sum., part. 2, tr. 7, cap. 2, concl. 11, negat jure naturali prohibitam esse pluralitatem in beneficiis sim­ plicibus. d> Contin. Tournely, de Bencfic., cap. 4, art. 2, id aperte significat, dicens mortaliter peccasse eum qui plura beneficia simplicia obtinuerit, quamvis ex dispensatione ponti­ ficia, quae sine causa data sit — Et idem tenet Panormitanus, in cap. Conquerente, dc clericis non residen., n. 2: « An autem, in- mitanus d> ac Hostiensis ·), apud Salmanticen. *, absolute affirmat tam de benefi­ ciis duplicibus quam simplicibus. — Ratio: tum quia nequit unus duabus ecclesiis satis bene deservire; tum quia intentio fundatorum talis est, ut plures sint qui ecclesiis inserviant. Et ideo pluralitatem beneficiorum dicunt fuisse expresse dam­ natam ex Tridentino ", ubi sic sancitum fuit : Cum ecclesiasticus ordo pervertatur, quando unus plurium officia occupat cle­ ricorum; sancte sacris canonibus cautum fuit, neminem oportere in duabus ecclesiis conscribi. Verum quoniam multi improbae cupiditatis affectu seipsos, non Deum de­ cipientes, ea quae bene constituta sunt, variis artibus eludere, et plura simul be­ neficia obtinere non erubescunt; sancta synodus, debitam regendis ecclesiis disci­ plinam restituere cupiens, praesenti de­ creto, quod in quibuscumque personis, quocumque titulo, etiamsi cardinalatus honore fulgeant, mandat observari, statuit ut in posterum unum tantum beneficium ecclesiasticum singulis conferatur. Quod quidem, si ad vitam ejus cui confertur honeste sustentandam non sufficiat, liceat nihilominus aliud simplex sufficiens,dum­ modo utrumque personalem residentiam non requirat, eidem conferri. Haecque non modo ad cathédrales ecclesias, sed etiam ad alia omnia beneficia tam saecularia quam regularia quaecumque, etiam com­ mendata pertineant, cujuscumque tituli ac qualitatis exsistant. Tertia autem sententia, communis et tenenda, (etsi olim primam probabi­ lem censui) docet pluralitatem benefi­ ciorum sive duplicium sive simplicium (modo unum sufficiat ad congruam su­ stentationem), secundum se esse contra 1 Tr. 28, n. 655. — · Se *». 24, de reform., cap. 17. — • Quodlib. 9, art. 15. — · Lib. 2, cap. 34, n 137 ct 151.- 1 Lib, 4, tr. 2, cap. 8. n. 2. — · Tr. 13, ditp. 6. punct. 4, 26. — ’ Part 2, lib. 6, cap. 12, quacr. 1 ct »eqq. el qu. 7. — ■ Append, de Statu cleric., art. 8. qu, 4, n. 4. — • De Praecept. partie., n. 417. — H Tr 28, n.668 et 659. — BtHarnt., Initruct. ad Nepotem, controv. 6. · *’ Dc Benenum quit, excusetur propter dispensationem ? Credo quod non quoad Deum, si fructus beneficio­ rum convertit in causam non piam ». f) Hostiensis a Salmant. ex Azor citatur, sed non salis accurate; nam, in cap. Conque­ jus naturale ob rationes mox allatas, et alia plura inconvenientia quae oriantur a pluralitate beneficiorum, enumerata a Joanne XXII in extrav. (comm.) Exécrabilis, de praeb. et dignit.; ita ut plura bene­ ficia nec etiam cum dispensatione Ponti­ ficis valeant retineri sine peccato mortali; hfflllAsed non taliter quod id non sit ex ali­ cub tiooe quibus circumstantiis cohonestari. — Ita S. Thomas ·, quem sequuntur Lessius 4, Laymann ·, Palaus 4, Azor T, Abelly ·, Holzmann ’, Salmant. ’°, ubi nostram sententiam ut certam habent cum aliis com­ muniter. Item Bellarminus, apud [Contin ] Tournely",qui ait dispensationem Pontifi­ cis neminem tutum reddere, nisi adsit ur­ gentissime causa et Ecclesiae necessaria. Caneat 118. - Causae autem cohonestantes cnhcnccun * pluralitatem beneficiorum, ex communi tea plurali latera. doctorum sententia, sunt: * NectostU 1°. Necessitas Ecclesiae, nempe si de­ Ecctesuc sint alii ministri idonei — Ita Pater Concinali, Anacletus11 et Salmant.14 et alii, ex D. Thoma ", qui docet tunc posse alicui conferri plura beneficia, si sit necessitas m pluribus ecclesiis ejus obsequio, et pos­ sit plus servtre Ecclesiae, vel tantumdem absens quam alius praesens (verba S. Doctoris). Ulilirxi 2°. Utilitas Ecclesiae, nempe si unus Ecclesiae. solus, licet absens, magis censetur pro­ futurus sua auctoritate, doctrina et pru­ dentia, quam alter sua praesentia. Ita Holzmann *·, Concina ", et Anacletus 14 cum Pirhing. — Hinc ajunt Holzmann et Anacletus hac de causa conferri aliquando filiis principum plures episcopatus, etiam ante aetatem, ut ecclesiae contra haere­ ticos potentius defendantur. 3°. Evidens meritorum praerogativa, Excellen­ tia merito * scilicet si aliquis praestaret doctrina, con- rum fic., cap. 4, art. 2, v AI inquies. - u De Benefic. eccle *., CAp. 9, num 7. — “ Tr. 11, de Bencfic., diit. 2, num , 15 et 16. — M Loc. cit., n. 661. · * Loc. cit. — M Dc PraecepL panic., num. 418. — *’ De Bencfic. ccclo.. cap. 9, num. 7. — “ Tr. U, de Benefic., dist. 2, num. 17. - Ptrhint, lib. 3, til. 5, de praebend., η. 191. — loc cit. — AnacL, loc. cit. rente, de clericis non residen., n. 2, negat plura beneficia incompatibilia posse simul retineri, « nisi consuetudo contraria sit·.., vel nisi de licentia praelati, vel auctoritate in­ dulgentiae Apostolicae ·. 534 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. silio, instructione aut scriptione. Ita Lay­ « divino teneri. Nec sufficit si per alios mann *, Anacletus 3 et Holzmann °, ex « administrent, nisi majus bonum urgeat; cap. fin. De inulta, de praeb., ubi dicitur: « quia contra rationem est ut hic officium Nullus plures dignitates aut personatus « et fructus, alter onus habeat. — Bonahabere praesumat, etiamsi curam non « cina 8. habeant animarum; circa sublimes ta­ « Resp. 2°. Ita teneri ad residentiam, men et litteratas personas, quae majori­ « ut, si episcopi intra annum ultra tres, bus sunt beneficiis honorandae, cum ratio « et parochi ultra duos menses absque postulaverit, per Sedem Apostolicam po­ « legitima causa per episcopum cognita terit dispensari. — Et hoc est conforme « et approbata, absint, mortaliter peccent, doctrinae Apostoli, I. Tim. v, 17, ubi ait: « et fructus non faciant suos. Ita TridenQui bene praesunt presbyteri, duplici « tinum ». Vide Bonacina 10. — Notat auhonore (id est munerum oblatione, ut ex­ • tem Diana 11 ex Bordono, supradicta plicat S. Hieronymus ·) digni habeantur; « etiam habere locum in superioribus, maxime qui laborant in verbo et do­ «sive praelatis regularibus; ideoque eos ctrina. « teneri tempore pestis etiam cum periHabent be· Quaeritur autem circa beneficia sim­ « culo suis assistere. nefic i u m *irnnlex *ed plicia: An, si quis habens unum benefi­ « Resp. 3°. Qui in ecclesiis cathedra- Qcccalt sufficient, tcneinttf «i accipiat cium jam sufficiens ad suam congruam « libus vel collegiatis obtinent dignitates, benefcovit aliud tine sustentationem, accipiat secundum sine « canonicatus, praebendas vel portiones »: causa. causa cohonestante, primum ipso jure [Item omnes mansionarii, et caeteri qui vacet ? habent in collegiatis beneficium perpe­ Negant Holzmann a>; item Gonzalez bJ tuum cum servitio annexo in choro; ut et Flaminius (apud Salmant. 6), dicentes dicunt Salmant.13 : contra Azor, qui eos hunc beneficio non privari; sed esse co­ excusat si alii sint qui ecclesiae inser­ gendum per sententiam judicis ut alte­ viant] « si intra annum ultra tres menses primam rum dimittat. — Sed melius et communius «absint, primo anno media parte fruipio jure VACXt. affirmant Barbosa^ Fagnanus·; et Sal­ « ctuum ; secundo vero anno, omnibus mant.’ cum Garcia, ex quadam decla­ « fructibus quos illo anno lucrati sunt, ratione S. Congregationis (quam iidem « privandos. — Quae tamen poena est Fagnanus et Garcia referunt). Hoc enim « sententiae ferendae, non latae; ut conconformius videtur verbisaut saltem menti « stat ex Tridentino 18. Tridentini. « Resp. 4°. Causas a residentia excu- Caqmc tl *al«l CQ» A Epitcopt 119. - « Quaeres an et quomodo clerici « santés esse: 1°. Doctionem theologiae, mideo ta et curuli, quomodo (e * « teneantur ad residentiam ? « vel juris canonici; neque ad hoc licennexatur re« Resp. Γ. Episcopos, parochos, eosque « tiam praelati aut episcopi requiri; requiri •tdere. «qui curatum beneficium habent, jure « autem ad doctiones litterarum humanio1 Lib. 4, tr. 2, cap. 8, n. 2; cfr. cap. 3, n. 2, v, Suppo­ Garcia, loc. dt. Cfr. etiam Pallottini, v. Bénéficia, § 7, nendum 3.— · Tr. 11, dht. 2, n. 18. — · De Praec. partie., n. 31 et »eqq. — ■ Tract. var.,diip. 5, de Onere et Obligat, benefidar., punct. 3. — · Ses». 23, de reform., cap. 1. — n. 418 — 4 In Matth., cap. 15, ▼. 4; ap. Migne, Patrol. tat., tom. 26, col. 106. — Flamtn. Parising, de Resign, benefic, lib. 3, qu. 1, n. 138. · Tr. 28, n. (B). — · In cap. Dc mulla, *· Loc. cit., punct. 4. — 11 Part. 9, tr. 7, resol. 53. Variar. reaol. 80, num. 47 11 Tr. 28, num. 142. · Agor, de praebend., num.X — T Loc. dt. - Garcia, de Bcnefic., part. 2, lib, 3, cap. 9, qu — u Seat. 24, fle reform., pari. 11, cap. 5, n. 283. — Fagnan., loc. dt·, n. 4 et 5. — cap. 12. 118· - °) Holzmann, de Praccept. partie., ft. 415, id negat de beneficiis incompatible libus secundi generis. b) Gonzalez, super reg. 8 Cancellar., glos. 15, n. 26, id negat de beneficiis sim­ plicibus, quae personalem residentiam non requirunt c) Barbosa, de Offic et Potest, episcopi, alleg. 62, n. 3, scribit: < Habita possessione secundi beneficii [simplicis] sufficientis, vacat *., Bordo primum sufficiens, referunt decisum Nicol. Garcia...; non Limen ipso jure, Flamin...; sed cogendum esse per sententiam alterum eorum relinquere, ut observat Navar..., quia sacrum concilium Trident, non inducit nullitatem adeptionis, sed incompatibilitatem respectu retentionis ». 119. - «) Azor protecto eos a residentia excusat, si nempe ipsi alios sibi substituant ad servilium ecclesiae. Xoo reti· Jhc. ptcci Son re· «dente», qaindoλ Bitunt di» tribatio· r«. Retiden tu. qaid *it. Quln.im uncantur *d miden * tum. • rum et philosophiae, nisi contrarium « habeat consuetudo. 2°. Studium theolo< giae vel juris canonici; id enim per « quinque annos etiam excusat. 3°. Obse« quium Papae vel episcopi ad Ecclesiae « utilitatem. 4". Licentiam legitimam ex • quavis alia justa causa. 5°. Honestam • consuetudinem, ubi dispositio concilii • non est recepta. — Vide Bonacina .* « Resp. 5°. Qui absque justa causa « abest peccat mortaliter. — Non tamen • tenetur ad restitutionem fructuum, si « officio satisfecerit : nisi ad eam con«demnetur, vel nisi id aliquo jure sit « expressum. « Resp. 6". Eos qui ex legitima causa « absunt, non lucrari distributiones, juxta • Tridentinum. Nisi tamen absint ad cu« randa negotia ecclesiae ex commissione «capituli; vel omnino involuntarie, ob « morbum, captivitatem, injustam excom« municationem, etc. — Vide Lessium3 ». 120. - Plura hic scitu et ad praxim necessaria sunt ad trutinam vocanda circa hanc materiam residendae : cujus nomine intelligitur commoratio in loco beneficii, ad obsequia ecclesiastica personaliter red­ denda. — Unde bene infert Silvester, quod ii qui in loco beneficii degunt, sed debita officia non praestant, non reputantur re­ sidere; ut infra melius explicabitur. Ut certum autem sciendum quod olim de jure communi omnia beneficia sim­ plicia residentiam exigebant, ut patet ex can. Clericus, dist. 91 et cap. Δ'.ν parte » ?l, enp 17. n. IS *.. Suwr Contil., lib. 2, cap. 2. dub. 6. n. 22. .Uw. part 2. lib .1 cap. H, qu. b , cfr. lib. 7. cap. .1, V. U««irrrtf align.. Rtgin hb JO. tr 3. num 50. — · Supplrm decal.. Cap. Î, n. .'2 Cfr. etiam Pallottini. v. Benrfi.m. ί 33, η. M et »eqq. — Ambrai. Cathar., opuac.de RrtiJrnu.icpiKopor. ·Tr.3b, omnes pastores curam animarum habentes et omnes canonici sive praebendati, etc. cathedralium sive collegiatarum, de qui­ bus infra postea agemus. 121. - Quaeritur Ie. An omnes curam animarum habentes teneantur ad resi­ dentiam de jure divino? Negant Ambrosius C itharinus, Uldericus, etc. (apud Salmant. ’J; qui dicunt teneri tantum de jure positivo. Sed omnino tenendum ad id obligari i « ·« de jure divino; ut communiter cum Bu- ΐΓ”»,"10 senbaum docent Lessius ·, [Contin.) Tour­ nely », Petrocorensis,0, Anacletus ”, Ron­ caglia11; [Contin.] Sporerii Ucum Navarro, Fagnano, Garcia, Barbosa, et Salmant. u cum aliis innumeris. — Et probatur ex concilio Tridentino ubi, licet hoc non fuerit expresse definitum, fuit vero tam­ quam certum suppositum, his verbis: Cum praecepto divino mandatum sil omnibus quibus animarum cura commissa est, oves suas agnoscere, pro his Sacrificium offerre, verbique divini praedicatione, Sa­ cramentorum administratione, ac bono­ rum omnium operum exemplo pascere, pauperum aliarumque miserabilium per­ sonarum curam paternam gerere, et in caetera munia pastoralia incumbere; quae omnia nequaquam ab iis praestari et impleri possunt, qui gregi suo non invigi lant neque assistunt, sed mercenariorum more deserunt, etc. ; declarat S. Synodus, omnes.... cathedralibus ecclesiis.... prae­ fectos, etiamsi S. Romanae Ecclesiae car­ dinales sint, obligari ad personalem in sua ecclesia vel dioecesi residentiam, ubi injuncto sibi officio defungi teneantur, etc. Si ergo de jure divino est ut pastores oves agnoscant et pascant exemplo; de jure etiam divino est consequenter ut resideant ubi oves morantur : alias, ea nequaquam ab iis praestari et impleri possunt, qui gregi suo non invigilant, neque assistunt, sed mercenariorum more n. - · Cap. 34. n. 153. — · Loc. at., »ect. 1, concL 2. — • Dc Bcnenai», cap. ult.. qu. I. — 11 Tr. II. diiL I. qu. 5. num bS, — 14 Tr. 5. qu. I, cap. 2, qu. 3, re«p. 2. — “ Loc. at., num 23. Xitur., Man., cap. 25, num 121, v. Sr· enndo. · Adgmrw.. in cap. furte, de clcrids non red· Gfirtia, de Benefic., part. 3, cap. 2, num It *. · Barbota, de Offic. et Potent. epbc, ill leg. 63, num. 2, de Parocho, cap h, num 1; in Trident., MM. 29, cap. 1. num X - 14 Loc. cit. num ‘C et 94. - »* Scaw. 23, de icfurm., cap. 1 dent., n. 25 ct declaravit Be­ nedictus XIV in sua bulla Ubi primum, edita 3 Decembr. 1740. Postquam enim dixit ibi teneri pastores de jure divino suis ovibus assistere, ut eas pascant verbo et exemplo, mox subdit: Itaque in sta­ tione vestra maneatis oportet, et perso­ nalem in ecclesia vestra vel dioecesi ser­ vetis residentiam, ad quam ex vi muneris vestri (nota) obligati estis. Hinc bene ajunt Contin. Tournely 1 et * Croix cum Lugo, non posse Pontificem in hoc dispensare, sed tantum posse ali­ quo casu declarare quod jus divinum non obliget, justis intervenientibus causis (de quibus vide infra, tt. 125). 122. - Hic autem notandum Γ. Ab eodem concilio8 concessum esse episcopis per duos vel tres menses abesse a suis ecclesiis, his verbis: Quoniam... qui ali­ quantisper tantum absunt, ex veterum canonum sententia non videntur abesse, quia statim reversuri sunt; sacrosancta synodus vult illud absentiae spatium sin­ gulis annis, sive continuum sive inter­ ruptum, extra praedictas causas, nullo pacto debere duos aut ad summum 1res menses excedere. — Unde opinantur Roncaglia4, Elbel6; et Anacletus® cum Bar­ bosa et Soto et aliis, sufficere pro tali ab­ sentia excusanda causam etiam relaxandi animum, vel consanguineos aut amicos invisendi. Attamen Palaus Vasquez ·, et Mazzotta · cum aliis, dicunt praefatas causas non sufficere, nisi forte ad men­ sem °>, qui revera bene satis est ad ani­ mum relaxandum; dum e converso con­ cilium judicium pro sufficientia causae aequae (id est proportionatae ad talem Bcntd. XIV, cncycl. Ubi primum, $ 4 — » Dc Obligat, absentiam) remittit conscientiis episcopo­ rum, et sedulo monet ne salutis periculo ob hoc se committant. Sic enim imme­ diate ad relata verba subditur: Et haberi rationem ut id aequa ex causa fiat et absque ullo gregis detrimento: quod an ita sit, abscedentium conscientiae relin­ quit, quam sperat religiosam et timora­ tam fore, cum Deo corda pateant, cujus opus non fraudulenter agere suo periculo tenentur. — Notandum autem quod con­ cilium 10 monet episcopos ne absint a suis ecclesiis cathedralibus tempore adventus, quadragesimae, Nativitatis ac Resurre­ ctionis Domini, necnon Pentecostes et festi Corporis Christi. An vero causae supra allatae sufficiant ad excusandam absentiam episcoporum pro tribus mensibus a Tridentino con­ cessis, vel causae majores his requiran­ tur ? — Perpende id quod in duplici loco de hoc puncto dixit noster Summus Pon­ tifex Benedictus XIV. Nam in uno vide­ tur causam absolute gravem requirere ad excusandum ; in altero vero solas causas futiles excludit. — En verba Pontificis in bulla quae incipit Grave, etc., edita die 15 Aug. 1741. Scribens ibi ad episcopos Hibernos, et conquerens quod aliqui ipso­ rum vix per mensem in suis dioecesibus residebant, deinde sic ait: [Episcopi} sane residendi debito satis nequaquam faciunt, qui per alium a se substitutum seu vica­ rium ecclesiam regunt: nisiforet ad breve tempus, et gravi de causa id fieret. — In alia autem bulla quae incipit Ad univer­ sae, edita die 3 Septembr. 1746, decla­ rans qualis sit causa aequa requisita a Tridentino pro trimestri absentia episco· clericor, cap. 1, arc 3, aeci. 1, v. Obf. 2. — ■ Lib. 4. n. 865. n. 15 et 16 - Sotus, dc Just, cl Jure, hb. 10, qu. 3, art. 4. v. JVrgM vrro solius valetudinis. — 1 Tract. 13, disp. 5, Rcipont. mor., lib. 5, dub. 13, n. 3. — · Seat. 23, punct. 4, n. L — · Opusc. de Beneficiis, cap. 4, n. 147. — de reform.« cap. I. — · Tr. 5, qu. 1, cap. 2, qu. 3, reap. 2. • Tr. 4. disp. 2, qu. 1, cap. 2, $ I, v. Dico 2, num. 2. — v. f. - — · Pari. 5, confer. II, de Oblig. benetidau, num. 360. — • Tr. 11. diit. 1, n. 73. · Barbosa, in Trid., «cas. 23, cap. 1, *0121.- Bullam istam Benedictus XIV pro­ fecto edidit, sed in opere de Synodo, lib. 7, cap. lt n. 4, contendit Tridentinum intelligi posse, non dc residentia corporali, sed dc for­ mali. Addit tamen n. 6: « Ultro.... latemur hanc sententiam [quod obligatio residentiae sit de jure divino) communiorem esse, cique fere omnes calculum adjecisse qui post Tri­ *. Sea 23, de reform., cap. 1. — Bened. XIV, encycl. Grave, § 1. — Btned. XIV, bulla Ad universae, § Quoniam vero. dentinum scripserunt, tam theologos quam canonistas ». Et revera, quidquid sit de dispu­ tationibus inter Patres habitis, ipsum conci­ lium, in relato textu, ex praecepto divino pa­ scendi animas, ctc. « declarat» pastores «obli­ gari ad personalem... residentiam ». 122. - oj Palaus opinatur causas illas satis esse « ad mensem unum..., raro ultra ». DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. Ah» de ------ oti •entia epi· <(»pof«ra. Poenas epioporum *c aon resi­ dentium. porum, dicit: Animi levitas, oblectationum cupiditas aliaeque futiles causae penitus excluduntur. Insuper, quoad hanc episcoporum residentiam plura alia hic sedulo oportet adnotare quae habentur in bulla Ad uni­ versae, mox supra citata. — In ea ante omnia confirmantur et praecipiuntur ser­ vari in virtute sanctae obedientiae de­ creta super hac re edita per Pium IV, Gregorium XIII, Clementem VIII. — Et prae­ sertim innovantur decreta Urbani VIII, ubi praescriptum fuerat: 1°. Quod in curia possunt episcopi manere Romae per mensem (qui tamen ex concessione Bene­ dicti XIII, prorogari potest per alios qua­ draginta dies a vicario Pontificis). 2°. Quod episcopi accedentes ad Limina Apostolo­ rum juxta tempora statuta, abesse pos­ sunt per quatuor menses; et per septem, si ipsorum ecclesiae sint ultra mare vel montes positae. 3°. Quod si episcopi occu­ pari debeant in conciliis provincialibus aut congregationibus ecclesiasticorum, vel in officiis reipublicae quae ipsorum episcopatibus sint adjuncta, possunt abesse pro tempore ad ea necessario. 4”. Quod episcopi non possunt trimestrem absen­ tiam a Tridentino concessam conjungere cum eo tempore quo ipsi commorari de­ bent e>; sive cum eo quod ipsis conce­ ditur ad sacra Limina risitanda ; sive cum eo quo propter aeris insalubritatem ipsis extra dioecesim degere permittitur; nec possunt trimestre unius anni conjungere cum trimestri anni sequentis Deinde idem Benedictus XIV in prae­ fata bulla renovat poenas episcopis non residentibus impositas a Tridentino '. — Item innovat poenam amissionis facultatis testandi et disponendi, si qua transgres- 537 soribus ejusmodi competat, a Pio IV im­ positam; necnon poenam inhabilitatis ad majores dignitates et ecclesias obtinen­ das, indictam a Gemente VIII: quibus addit privationem omnium privilegiorum, quae transgressoribus tamquam Pontificio solio assistentibus concessa fuerint. — Praeterea declarat quinam comprehen­ dantur nomine transgressorum, his ver­ bis: Decernentes, sub transgressorum no­ mme comprehendi non solum eos qui praeter tres menses a concilio toleratos, absque legitima causa et expressa Ro­ mani Pontificis licentia extra proprias dioeceses commorantur; sed eos etiam qui hujusmodi licentiam falsis simulatisve causis dolose extorquere non dubi­ taverint, vel, ea semel rite recteque obtenta, praescriptos in eadem limites ac praefi­ nitum tempus praetergressi fuerint. — Vide alia infra quae in hac bulla san­ ciuntur. 123. - Notandum IT. Quod sic pariter nonParochi resi­ non excusantur a gravi culpa et a resti­ dentes gra­ viter pec­ tutione fructuum parochi non residentes; cant et te­ nentur re­ ut declaravit idem Tridentinum — Et hi stituere. tenentur residere, quantumcumque modi­ cum sit beneficium; ut dicunt Salmant.· cum Barbosa, et Reginaldus 4. Statuit autem idem Tridentinum ·, pa­ Absentia ultra bime­ rochos non posse discedere a suis eccle­ stre. solum cum cauvt siis ultra bimestre, nisi ex gravi causa iv i ct hccntia seri et cum licentia episcopi in scriptis; nec pta. infra bimestre, nisi idem ipsorum episco­ pus causam et vicarium substitutum ap­ probaverit. — Verba concilii: Eadem omnino, etiam quoad culpam, amissio­ nem fructuum et poenas, de curatis infe­ rioribus.^ Sacrosancta Synodus declarat et decernit: ita tamen ut quandocumque cos, causa prius per episcopum cognita Pius IV, bulla In suprema mi/ilJHfis, de die 25 No nniiirtai, $ Secundo loco. — 1 Ses» 6, de reform., cap. I ; vembr. 1664, in Bullar. Roœ. Mainardi. — Gregor. XIII, et sets. 23, dc reform., cap. I, — · Scsi. 23, de reform., cap, 1. v. Eadem omnino — ■ Tr. 28, n. 109. - Barbata, dc Offic. ct Potest, episc., allée. S3, n. 70. — 4 Lib. 30, decret, comistorial., ut habetur in constitui. Urbam VIII, $ 3. — Mitut., de die fJrncd. C/em. VIII, decret, consistorial., ut in ead. con· $ <. — Urban. VIII, constitutio Sancta tynodus, 12 Decembr. It34, in Bullar. Ron». Mainardi — XIII, concil. Rom , tit. 17. cap. 2. — Bulla Ad tr. 3, num. 294, v. Si objicias, ex cap. Conquirente, de cle­ ricis non resident. — · Ses». 23, de reform., cap. 1, v.Eadtm otnmno. b) Ii scilicet episcopi qui in curia promo­ d) Non omnia quae S. Alphonsus hic com­ memorat habentur in Urbani VIII constitu­ ventur. c) Nempe cum tempore quo episcopi, in tione; sed quaedam allegata reperiuntur in curia promoti, post suam promotionem in aliis decretis, quae referuntur in bulla Bene­ Urbe commorari permittuntur. dicti XIV Ad universae. I I ;ί il! ! l· I ’ II ι· 8 DUB. 538 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU I. - DE BENEFICIIS - ECCLESIASTICIS. ART. IV. 539 CLERICORUM. et probata, abesse contigerit, vicarium idoneum, ab ipso Ordinario approban­ dum, cum debita mercedis assignatione relinquat. Discedendi autem licentiam, in scriptis gratisque concedendam, ultra bi­ mestre tempus, nisi ex gravi causa, non obtineant. Hic autem dubitatur Γ. An praefata licentia in scriptis omnino requiratur, ita ut non valeat si oretenus habeatur ? Ad Negant Lessius *, et alii apud Bonahcenctaore- cinadicentes scripturam requin tantum , Cabassutius ·; item Bo- X,hE.' nacina/>, Rodriguez, Lopez % etc., apud ' Salmant.10; probabilemque putant Les· sius”, Croix”, Azor”; et Palaus” cum Sà gJ, Zerola «■>, etc. — Ratio, quia (ut dicunt) hoc jam permissum erat ante concilium, ut patet ex can. Praesentium, [caus. 7], quaest. 1, ubi sacerdos, qui juxu *· concessionis. Affirmant vero Sanchez ·, Pa­ causa infirmitatis aberat a sua ecclesia ritur ecri- laus4; et Navarrus apud Bonacina 5: nam, per bimestre, ultra tamen tempus ei ab pta. esto de jure naturae scriptura non sit episcopo praefixum, et ideo fuerat a suo necessaria ad valorem concessionis, hic episcopo remotus, praeripitur a Pontifice tamen est necessaria, cum a Tridentino in locum suum restitui. Ad absentiam licentia in scriptis pro forma expostuletur. autem duorum mensium quaelibet causa Prior οριAt ... cum hoc .non constet, non puto honesta sufficit, ut patet ex verbis Trimo. nonim. . .. ‘ prob»biih. improbabilem opinionem Lessu : quam dentini supra relatis. Ergo licentia et tenet etiam Vivae, et probabilem censet probatio episcopi non requiritur pro tali i!cxMüidmT Croix “λ — Immo Coninck et Reginal- absentia; sed tantum pro absentia ultra cuAttprxe dus» dicunt sufficere licentiam tacitam,’ bimestre, pro qua episcopus debet causae •amptx. .... . saltem si talia concurrant signa, ut constet gravitatem approbare. episcopum actu consentire. — Dicit au­ Secunda tamen sententia quam sequi­ s. Dorix requirit 11 tem Mazzottad) sufficere etiam licentiam mur negat ; eamque tenent Barbosa ”, Centura praesumptam; sed ait Croix 7 hanc licen­ Elbel ” (qui oppositam vocat vix proba­ tiam praesumptam sive interpretativam bilem), Roncaglia Holzmann ”; et Sal­ a nullo admitti. (Vide dicta n. 18, v. Se­ mant. ” cum Vasquez, Garcia, Gomez, cunda). — Immo S. C. Concilii (ut notat Filliuccio, etc., ex quadam declaratione Pater Zaccaria apud Croix ·) declaravit S. Congregationis apud Garciam. — Ratio, talem licentiam oportere esse expressam. quia, licet ex concilio non exigatur gravis • Lib. 2, cdp. 34, η. 158. — · Tract, var., ditp. 5, dc lib. 7, cap. 4, qu. 10. — M Loc. cit., punct. 5, num. 3. — Onere ct Obligat, bénéficier., punct- 5, n. 17. — · Dead., u Dc Offlc. ct Potest, eptcc., alleg. 53, n. 96. — “ Part. 6, lib. 6, cap. Io, n. 31. — < Tr. 13, disp. 5. punct. 5, η. 8. — Naxar., Comril. 22. dc cleric, non resid., a n. 5. - · Loc. n. 362. — ·’ Tr. 5, qu. 1, cap. 2, qu. 3, reip. 2. — “ Dc Praeccpt. partie., n. 427.— dL, n. 17. — · Oputc de Benefic.. qu. 3, art. 3, num. 7. — ’ Lib 3, part. 1, num. 739. — · In diet, n.739; cfr. etiam *· Tr. 28, num. 117. · Pbsç., opu *c. Benedict. XIV, Notifie. 17, n. 11, Pallottini, v. Parochus, confer. 11, de Oblig. bénéficiât. * A4 Abacslita brerea. quin­ te lianti a xe requi ritur. Modicum irapui eicauti mor­ uli causa ad discedendum per bimestre; ab­ solute tamen requiritur ut causa ab epi­ scopo agnoscatur et probetur, ex illis verbis: Qtiandocumque eos abesse conti­ gerit, causa prius per episcopum cognita et probata. Tanto magis quod parochus a concilio prohibetur discedere, nisi prius ab episcopo approbetur vicarius qui relin­ quitur. — Dicit tamen Anacletus *, in hoc servandum esse usum dioecesum; et an rigor iste sit usu receptus, ait Lessius *: Credo tamen non esse receptum. Si autem episcopus jam causam et vicarium approbaverit, nulla alia licen­ tia requiritur ad discedendum; ut patet ex verbis concilii supra relatis, «. 123, v. Statuit. Caeterum licite poterit parochus ab­ esse per breve tempus sine licentia, si aliqua occurrat necessitas quae moram non patiatur episcopum adeundi, modo idoneum vicarium relinquat; ut recte ajunt [Contin.] Sporerii ·, Elbel 4 cum communi, et Anacletus6, qui hoc ut cer­ tum habet; et approbavit S. C. Concilii (ut notat Pater Zaccaria apud Croix *). — Debet vero episcopum certiorare de suo discessu et causa, ut ille causam agnoscat et licentiam saltem postea praebeat: nisi brevi fiat reditus. Elbel 7 cum Garcia; et [Contin.] Sporerii’ cum Fagnano, Ab­ bate Anacleto, etc. Item, ex parvitate materiae poterit pa­ rochus excusari saltem a mortali, si di­ scedat per modicum tempus (ut commu1 Tr. 11, di»t. 1, qu. 5, num. 77. — · Lib. 2, cap. 31, niter dicunt DD.): modo non relinquat infirmos in articulo mortis. Quantum autem sit hoc modicum ternpus ? S. C. Concilii apud Garcia (ut referunt Quid nt Salmant. ’) sic declaravit: Parochum non posse abesse absque licentia per hebdo­ madam, etiam relicto vicario idoneo ab Or­ dinario approbato. — Verumtamen com­ muniter admittunt Holzmann ”, Ronca­ glia 11 ; et [Contin.] Sporerii ” cum Palao, Barbosa f) et Anacleto, non peccare gra­ viter» parochum qui absit sine licentia per sex vel septem dies, relicto tamen vi­ cario idoneo; immo [Contin.] Tournely ”, Cabassutius ”, Sanchez ”, et Reginaldus Valerius apud Salmant. ”, id extendunt usque ad quindecim et viginti dies — Ve­ rum per synodum Romanam17 sub Bene­ dicto XIII, vetitum fuit parochis discedere a cura ultra biduum sine episcopi vel vi­ carii generalis licentia in scriptis: sed per aliquos viros probos tamquam certum mihi fuit affirmatum, praefatam synodum non fuisse in nostro regno receptam. Caeterum non acquiesco opinioni quam At *«« tenet Lacroix ,e, ubi ait non peccare gra- caula viter parochum, si absit per bimestre sine u,n k!h7i" licentia, sed cum causa et sine gravi damno ovium: quia (ut ait) id non est ner se malum; alioquin concilium nunquam admisisset absentiam per bimestre etiam praevia licentia. Quod autem non petatur eo casu licentia, censet non esse materiam gravem. Immo affert ” Navarrum Garpart» 3, cap. 2, η. 23. · · Tr. 28, η. IIS. — 18 Dc Praecepi de Benefic., cap. 4, n. IW. i. f. — 1 Supplem. decal., cap. 2, η. 30. — 4 Pan. 5, confer. II, de Oblig. bénéficiât., num 379. — · Loc. cit., “ Supplem.i decal., cap. 2. n. 31. n. 149. - Nicot. Garcia, de Benefic., part. 3, cap. 2, η. 22. · num. 78. — · Lib. 3, part. I. num. 740; cfr. Bcned. XIV, punct. 5, n. 2 · Anacl. Rcijftntf., Jus canon., 11b. 3, lit 4, Notifie. 17, n. 11, et Pallottini, v. Parochus,, § II, n 106. < U, n. IM el 106. - · Lib. 5, cap. 1, n. 4. - Rodri^., Anton. Gantes, in bullam Crucial., claus. 4, num. 22. · Fill., tr. 41, cap. 6, η. 26. · S. Cowg. Cone., ap. Garda, Sum., part 2, cap. 38, num. 5, ▼. f. · * Tr. 28, num. 116. — loc. cit., n. 23; cfr. etiam Pallottini, ▼. Parochus, 5 11, • Suppl decal., cap. 2, n. 30, i. f. · Fa^nan., in cap. num, 79. — M De obligat, dencor., cap. 1, art. 3, aect. I i, f. — m Lib. 5, cap. 1, num. I.- “ Dc Malrim., lib, 3, disp. 31, num. 11. — Ærgin. Valcr., lib. I, n. 51. “ Loc. " Loc. at., n. 159. - “ Lib. 3, part. 1, n. 742. - »· Part 2, n. 104 et teqq. latum, de cleric, non resident., n. 47. · Anacl ReiffcnU., dt., num. 113. — Jus canon., lib. 3, tit. 4. num. 75. — Garcia, de Benefic., n. 741. - · Loc. dt. Abbas Panormitanus citatur quidem a Contin. Sporerii; sed, ni cap. Relatum, de cleric, non resident, n. 6, asserit clericum posse, propter necessitatem subito occurren­ tem, licite absque praelati licentia abesse; de limitatione autem quam aliqui apponunt: Quando scilicet brevi est reversurus, scribit: • Ego credo considerandam qualitatem causae et praejudicii et facilitatem petendi licentiam ». U Barbosa, de Offic. ct Potest, cpisc., alle­ gat. 53, n. 106, generaliter requirit ut vica­ rius quem sibi parochus substituerit, sit ab episcopo admissus, « nisi absentia per sex vel octo dies liat, quia tunc poterit substituere sine episcopo ». D Auctores citati non solum negant paro­ chum peccare mortaliter, sed expresse dicunt eum posse id facere. Croix perperam citat auctores istos; nam Navarrus, in Man , cap. 25, η 121; Garcia, loc. cit., n. 19 ct seqq.; Barbosa, lot cit., n. 96, requirunt causam justam. 123. - a) Croix, lib. 3, part. 1, h. 739, scribit: « Probabile lamen est secundum Nav., Bonac ., Less... » b) Coninck, de Sacrant. Matrim., disp. 27, dub. 3, n. 31, ita sane docet, disputans de casu simili, scilicet dc licentia parochi requi­ sita ut quis possit valide matrimonio assi­ stere. <) Rcginaldus a Croix male citatur; non enim haec habet, lib. 30, tract. 3, num. 54, v Quarta. Mazzotta, tr. 4, disp. 2, qu. 1, cap 2, S l, v. Dico 2, n. 5, dicit satis esse in loro conscientiae, modo tamen « causa esset evi­ dens, vel periculum in mora». <) Navarrus, Man., cap. 25, η. 121, v. f; Ludovicus Lopez, instruct, nov., part. 1, cap. 248, v. Super quam litteram, conce­ dunt parochum eo casu posse abesse sine licentia scripta. f ) Bonacina, Tract, var., loc. cit., punct. 4, n. 9, censet hanc opinionem esse probabilem. Sà, v. Residentia, n. 7; Zerola, in Praxi, v. Parochus 2*; et v. Privatio, ad 4, dub. 3, simpliciter tenent hanc opinionem, quam ipse Palaus probabilem agnoscit. — ’ Loc. cit., n. 362. · Garcia, part. 3, cap, 2, num 34. — partie., η. 427. — u Tr. 5, qa. I, cap 2, qu. 3, reip. 2. Palau», tr. 13, diep. 5 Tit. 17, cap 6. — « Lib. 3, part. I, V idida i£j *vs j AH l AJ i srnuM iwvs S W um i MOI 540 UB. IV. — CAP. II. - cia *>, Bonacina Barbosa k) et alios, qui excusant parochum a mortali, etiamsi abesset sine causa ; quia talis absentia per se censetur modica. Unde Navarrus Azor Casiropalausm>, Bonacina et alii, apud Croix *, eum tali casu non obligant ad restitutionem fructuum. — Quidquid tamen sit de his, bene poterit episcopus prohibere ne parochi omnino discedant a suis ecclesiis: esto nequeat eos obstrin­ gere per excommunicationem, ne per "■> biduum quidem absint; ut dicunt Salmant.8, Roncaglia8, Bonacina4, ex decreto S. Con­ gregationis apud Garcia et Barbosa. 124. - Quaeritur 2°. Quo in loco bene­ ficiarii teneantur residere? ‘t Papa tenetur residere Romae; prout d^ere Ro- etiam cardinales. — Ita Roncaglia 8 et Salmant.e. *Ηο·, ΐο«? ’ Episcopos autem alii dicunt teneri ad *· inciihedr residendum in sua cathedrali, nec satis esse si resideant in dioecesi; ut Salmant.7, Fagnanus a>; Roncaglia 8 cum Barbosa ; et [Contin.J Sporerii8: ex cap. Placuit ut nemini, [caus. 7], quaest. 1, ubi ex con­ cilio Carthaginensi 10 sic statutum fuit: Placuit ut nemini sit facultas, relicta prin­ cipali cathedra, ad aliquam ecclesiam in DE STATU CLERICORUM. dioecesi constitutam se conferre, vel in re propria diutius quam oporteat, constitu­ tum, curam vel frequentationem propriae cathedrae negligere. Si vero episcopus ha­ beat duas cathédrales, potest ubi mavult residere; ut Salmant. ”, ex bulla Urba­ ni VIII. — Alii tamen verius, ut Holz­ Vertet pOtIUQt i| mann 18, Cabassutius 18 (eisque adhaeret 3novit toe Bonacina ’*) dicunt posse residere episco­ ioecoa pum in quocumque loco suae dioecesis. Idque videtur non posse dubitari; cum in Tridentino expresse dicantur episcopi obli­ gari ad personalem in sua ecclesia vel dioecesi residentiam. Idemque declaravit Noster Pontifex in bulla quae incipit Ubi primum, edita 3 Decembr. 1740, dicens1*: Personalem in ecclesia vestra vel dioecesi servetis residentiam. Parochi autem debent habitare in domo Pvxhi ubtroita' suae ecclesiae, si ibi adest. Si vero non (earntv adest, debent residere in alia domo quae sit intra limites parochiae, saltem mora­ liter, nempe quae sit ita propinqua eccle­ siae parochiali, ut commode possit ei inser­ vire, et quo parochiani facile queant ad ipsum recurrere pro Sacramentis susci­ piendis b>. Ita Palaus ,e, Bonacina et Salmant. 18 cum Navarro, Barbosa, Hur- Bonae., Tract. var., diip. 5, punct. 4, n. 6. - 1 Lib. 3, can. 5; apud Labbe, tom. 2, col. 1455. — u Loc. cit., n. 98. · part 1. n. 743. — ’Tr. 28, n. 113. — · Tr. 5, qu. 1. cap. 2, Urban. VIII, bulla Sancta synodus, § 17. — M De Prae- qu. 3, reap. 2. — ‘ Tract, rar., diip. 5, dt Onere et Obligat, cept porticui., n. 426. — u Lib. 5, cap. 1, n. 2. — “ Loc. benefidar., punct. 3, n. 8. · Garcia, de Benefic., part. 3, cit, punct. 3, n. 5. · Trident., lésa. 23, de reform., cap. 1. cap. 2, η. 23. · Barbosa, de Parocho, cap. 8, η. 57; cfr. etiam Pallottini, v. Parochus, $ 11, n. 100, 101 et 103. - · Loc. — l> Encycl. Ubi primum, § 4. — M Tr. 13, diip. 5, punct. 2, n. 1. — w Loc. cit., punct. 1, n. 3. — M Loc. dt., n. 110. · dt. — · Loc. dt, num. 96 et 97. — 1 Loc. cit., num. 98. — Savar., id est Armendaria, Addition, ad recoptl. legum • Loc. cit. · Barbosa, de Ofllc et Potcit. eplsc., alleg. 53, Navarrae, lib. 2, tit. 23, 1. 2, §2, de Absentia vel Resident, num. 3. — · Supplem. decal., cap. 2, num. 25. — M Condi. Carthagin. (V nomine, ordine vero temporii III) anno 398, parochor., n. 149 ct 150. · Barbosa, de Parocho, cap. 8, n. 34; et de Offic. ct Potest, episc., alleg, 53, n. 71. O Bonacina (citatus a Croix, uti refert S. AI- dem Congr. declaratio apud Pallottini, loc. cil., phonsus), loc. cit., disp. 5, punct. 3, n. 6, negat n. 102, qua decernitur non posse dici contra mortale esse, «si recedat ex legitima causa», concilium, statutum ab episcopo editum, quo et absque ovium damno. Et pergens subdit: parochis prohibetur, « ne absint a parochiae « Immo, si absque rationabili causa, ultra bi­ residentia, neque per unum diem, absque mestre non recedat, nonnulli DD.... putant ipsius licentia ». excusari posse a mortali culpa »; quos Bona­ 124, - a) Fagnanus ex parte tenet contra­ cina non solum non reprobat, sed eis consen­ riam sententiam, quae verior habetur a S. Al­ tire videtur. phonse. Scribit enim, in cap. Qualiter, dc Navarrus, loc. cit.; Azor, part. 2, lib. 7, clericis non resident., n. 27 ct 34, episcopos cap. 4, qu. 10; Castropalaus, loc. cit., n. 3, id teneri primo et principaliter in ecclesia cathe­ non habent, quidquid dicat Lacroix. — Azor drali residere, idque tempore adventus, qua­ tamen, loc. cit., vocat modicam, absentiam dragesimae ceterisque solemnitatibus; deinde quae ad duos menses produceretur; et Palaus, vero, scilicet reliquo tempore, satisfacere, si loc cit., negat eamdem censeri absentiam. in dioecesi resideant. Auctores dtati dicunt: Ne « ultra bi­ b> Ita etiam declaratum est a S. Congr. duum » ; et hoc idem dicit allegata S. Cong. Epp et RR. in una Arintinen., de die 11 Mar­ Cone declaratio. Attamen habetur alia ejus­ tii 1579,apud Bizzarri,Coilectan.fol.247, edit. F. DUB. I. - DH BENEFICIIS ECCLESIASTICIS - ART. IV. Parocho· habeo· dus paroecua. Cawac ex· ccuates e· MCMQi et 541 tado et Garcia. — Hinc recte dicunt Bo­ nacina ‘ et Salmant. 8, nequaquam resi­ dentem censeri parochum qui habitaret procul a sua ecclesia per tria aut quatuor milliaria; immo etiam per duo, ut non irrationabiliter sentit Croix 8. Immo4 ad­ dit cum Lucaf>, Leureniof>, Lotterio e>, etc., non satis residere parochum, etiamsi habi­ tet intra fines parochiae, si oves non facile ad eum accedere possint. — Parochus vero qui haberet duas parochias perpetuo unitas, quarum nulla sit dignior aut frequentior, aut exsistens in civitate, hic po­ terit habitare in ea qua velit ; ut Salmant.8 cum Navarro, Palao, Hurtado4-’, Barbosa et Garcia: qui refert haec fuisse decisa ex variis declarationibus S. Congrega­ tionis. 125. - Quaeritur 3°. Quae sunt causae excusantes episcopos et parochos a resi­ dentia? Quatuor ex Tridentino 8 assignantur causae, nempe, Christiana caritas, urgens necessitas, debita obedientia, ac evidens Ecclesiae vel reipublicae utilitas. — Has tamen causas decernit concilium, quod ad episcopos excusandos pertinet, approban­ das esse in scriptis vel a Pontifice, vel a metropolitano; vel, eo absente, a suffraganeo episcopo antiquiori residente, qui metropolitani absentiam probare debebit. Sed nunc semper ad Papam recurrendum (ut n. 122, in fine). — Quoad parochos vero, causae approbari debent a suis Or­ dinariis; ut jam supra diximus. Sed de praefatis causis sigillarim agen­ dum. Et 1°, Ratione Christianae Caritatis excusantur pastores animarum, si abesse debeant ad componendas inimicitias, prae­ sertim personarum potentium; ut Ron­ caglia 7, Barbosa ·, Holzmann », Elbel », [Contin.] Tournely11 ; Salmant.18 cum Soto, Vasquez, etc. — Vel ad opitulandum alteri ecclesiae quae indigeat eorum praedica­ tione, ut liberetur ab haeresi vel aliis gra­ vibus flagitiis. Palaus »; item Roncaglia u, Holzmann 18 et Elbel ». — Modo, advertit Palaus cum Toleto et Barbosa, non fiat cum notabili detrimento propriae ecclesiae. IF. Ratione urgentis Necessitatis ex­ cusantur pastores, quando eis imminet periculum extrinsecum mortis ab ini­ micis (vel gravis damni in bonis, ut ait Petrocorensis17). Dummodo praesentia pa­ storis non sit necessaria ad salutem sub­ ditorum, nempe ad confirmandos eos in fide, vel ad Sacramenta eis ministranda; et alias sufficienter ipsis per vicarios pro­ videatur: ut docent communiter DD. cum S. Thoma “(cujus verba retulimus Lib. III, n. 360, Dubit. 3). — Dicit autem Ronca­ glia 18 cum Fagnano “, ex decretis S. Con­ gregationis, quod si aliquis parochus gra­ vem haberet inimicitiam, posset discedere per sex menses, constituto idoneo vicario et licentia obtenta: quae posset prorogari, si inimicitia perduraret; sed transacto anno debet parochus induci omnino ad resignandam vel permutandam ecclesiam. Insuper animadvertendum quod talis absentia tum tantum permittitur, cum pe­ riculum est particulare ipsius pastoris, non vero quando est commune totius po- Thom. Hurtadus, de Resident., lib. 3, reaot 3, n. 3. · Garcia, de Benefic., part. 3, cap. 2, num. 179. v. Vigesima Obligat, dencor., cap. I, art. S. tect. 1, v. Quaeres. — »· Loc. cit., n. 101. · Sotus, de Juet. el Jure. Ub. 10, qu. 3. prima. — * Tract, var., diop. 5, de Onere et Obhg. benefic., punct. 1« num. 4. — · Tr. 28, num. 110. — · Lib. 3, part. I, art. 4, v. Ad hoc autem discreta - ITtsq , de Benefic., n. 715. — 1 Loc. dt. — * Tr. 28, n. 110. · .Votur., id «I Armendaria, loc. dt., num 142 ct »eqq. Palaus, tr. 13» *p. di 5, punct. 2, n. 2. - Barbosa, de Oflic. et Poteit. epitc, Aller. &3, n. 82. - Garcia, dc Benefic.. part. 3, cap. 2. n 179, dedar, deama quarta ct oeqq. - S. Cong. Cone., vide etiam u Tr. 5, qu. I, cap. 2, qu. 4, — « De Praec. panic., n. 428. apud Pallottini, v. Parochus, § II, num. 13 el »eqq. — • Seat. 23, de reform., cap. 1. - ’ Tr. 5, qu 1, cap. 2. qu. 4. — · Loe. cit., n. 6. — · Dc Praecepi. particul., n. 428. — • Part. 5, confer. 11, de Oblig. benefidat., n. 363. - « Dc c) Cardinalis dc Luca» Theatr. veritat., Annotat, ad concil. Trid., diseurs. 4, n. 11, id satis perspicue innuit, dicens parochum teneri ad residendum intra parochiae limites, « in loco commodo omnibusque opportuno..., cap. 4, num 139. — u Tr. 13, di *p. 5, punct. 4, num. 4. — — M Part. 5, confer. 11, de Oblig. beneficial., num. 3u3. — Palaus, tr. 13, di»p. 5, punct. 4, num. 4. · Told., lib. 5, cap. 4, num. 3. · Barbosa, de Offic. el Polett. epbe.. alleg. 53, n. 6. — n De Bcncnc., cap. ult., qu. 1, v Abuntiam. — *· 2· 2· *, qu. 185. art. 5. Tr 5, qu 1, cap. 2, qu. 4 . ■ In cap. Clericos, num. 25 el 26. dc cleric, non resident. Cfr. etiam Pallottini. v. Parochus, $ 11, num. 87 el seqq. immo in domo prope ecclesiam, pro habita­ tione parochi destinata ». — Idemque habent Leurenius, in For. benefic., part. 1, qu.371, n. 1; Lotterius, lib. 3, qu. 27, n. 39. Thom. Hurtadus, dc Residentia, lib. 3, Christia­ na cari CAO. Urren· necetaiia· partie a laris medo prae •entia pa · • coria non «it oeceatari·- MO Periculum infirmita· lit. Regulae praeteri ptae a Bene dicto XIV. LIB. IV. — CAP. IL - DE STATU CLERICORUM. puli, prout accidit tempore pestis; ut do­ cent communiter Fagnanus *, [Contin.] Tournely1, Roncaglia ", [Contin.] Sporerii4 et Elbel ·. Et sic referunt Fagnanus et [Contin.] Sporerii declarasse S. Congre­ gationem anno 1576 die 11 Octobris, in­ stante S. Carolo Borromaeo. — Et idem dicendum ait [Contin.) Sporerii, de tem­ pore incursionis hostium. Sic pariter excusantur pastores a resi­ dentia ob periculum intrinsecum infirmita­ tis, puta si eis oporteat abesse a suis eccle­ siis propter insalubritatem aerise>;ut com­ muniter docent Cajetanus ·, Petrocorensis’, [Contin.] Tournely ·, Holzmann’, Salmant.10 et Laymann n. — Modo tamen, ut bene advertunt [Contin.] Tournely”, et Salmant. ” cum Bellarmino Vasquez et Hurtado, infirmitas non sit perpetua, et absentia non sit ovibus graviter noci­ tura; nam tunc deberet pastor vel resi­ dere vel curam resignare. Hic autem advertendae sunt regulae quas super hac causa infirmitatis prae­ scripsit Benedictus XIV in bulla Ad uni­ versae, supra relata; et quas mandavit servari ab iis ad quos spectat. — In ea sic loquitur: Quivero licentiam abessendi petierint, ratione infirmitatis extra dioe­ cesim contractae, dum vacatione a concilio indulta uterentur, asserentes ea de causa regressum ad propriam dioecesim sibi prohiberi: exponere debebunt contractae infirmitatis qualitatem, et super ea testi­ monium medici juramento firmatum ex­ hibere. Atque ubi petita licentia ipsis indalgeatur, ea semper ad certum ac defi­ nitum tempus concedi debebit, adjecta quo­ que clausula, si tamdiu infirmitas dura­ verit. Ab iis autem qui hujusmodi licentiam postulaverint, eo quod aeris mutatione opus sibi esse dicant ad convalescendum ex morbis quos in suis ecclesiis residendo contraxerunt: exprimendum erit in pre­ cibus, quo morbi genere et quam graviter laborent, ac proferendum testimonium medici, qui jurejurando testetur utile ac. necessarium oratori esse, ut in aliam re­ gionem atque aerem per aliquod tempus se transferat. — Nec illud silentio prae­ tereundum, an scilicet orator, antequam morbo corriperetur, trimestri licentia a concilio permissa usus fuerit: si enim id nondum fecerit, et tempus a concilio in­ dultum sufficiens ipsi non reputetur, po­ terit eidem concedi ut per quatuor menses, in quibus tamen conciliares menses com­ prehendantur, a residentia absens per­ maneat. At si praedictos conciliares men­ ses, remoto omnidolb etfraude, jam extra dioecesim transegerit, tantum temporis ipsi indulgeatur quantum ad confirman­ dam ipsius valetudinem vere necessarium esse prudenter judicabitur. Qui tandem licentiam commorandi ex­ tra dioecesim postulabit propter maligni­ tatem aeris, quem in sua dioecesi aliquo anni tempore insalubrem esse affirmet; is videat etiam atque etiam quid agat. — Et quidem pro veritate exponat, quibus anui mensibus perniciosus sit regionis aer; item, an eadem coeli temperies totam comprehendat dioecesim, ita ut nullus in­ tra ejus tractum locus exsistat, in quo su­ spectum illud tempus absque salutis de­ trimento transigere valeat ; postremo, an conciliaribus mensibus ususfuerit. Etenim si nondum eos sibi sumpserit, non aegre obtinebit indultum abessendi per quatuor menses (quatenus periculum ab aere tam­ diu durare censeatur), in quibus tamen 1 In cap. C/rr/cor, num 38. — ■ De Obligat, clericor., cap. Lar t. 3, aeci. I, v. f., ▼. Quod autem pastore *. —9 Tr.5, tiam. — · Loc. dt., qu L cap. 2, qu. 4. — · Supplcm. decal., cap. 2, η. 32. — tr. 2, cap. 6, n. t, ex can Praesentium, cau·. 7, qu. 1, et • Part. 5, confer. 11, de Oblig. bénéficiât., η. 370. — Fa- cap. Ad audientiam 15, de clcrid * non reaident. — 11 De Oblig. clericor., cap. L art. 3, sect. 1, $ Quaeres, v. 2. Ne*. cessila — u Loc. dt., n. 102. · Varç., opuac. de Benefic·, cap. 4, num. 136. - Them. Uurtad., de Reaidentia, lib. 2, tnan., loc. cit., n, 38. — Cont. Sparer, loc. cit. Cfr. etiam Pallottini, qui. v. Parochus, $ 11. num. 72, aliam «imilem declarationem affert — Cont. Sparer Joc. cit. — * In 2— 2··, qu. 165, art. 5. — ’ De Benef., cap. ult., qu. 1, v. Ahsen- resol. 3t n. 2, hoc non habet; sed Salmant. multa simul exponunt, et auctores indiscipli­ nate allegant 125 - °) Attamen S. Congr. Cone, pluries declaravit aeris insalubritatem (per se, seclusa , * Quaere v. 2. Necessitas. — · De Praecept. partie., n. 428. — * Tr. 28, n. 102 — 11 Lib. 4, resol. 12, n. 4 et 5. — Bulla Ad universae, § Qui vero, etc. scilicet actuali et sanabili infirmitate) non dis­ pensare parochum ab onere residential Cfr. Pallottini, v. Parochus, § 11, n. 73 et seqq. b> Bcllarminus, m Trid., sess. 23, cap. 1, Dedar, cardinal., v. Item non licet, et Obscrv. DUB. I. Ooedienlia (icaui, - DR BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. 543 1res illi a concilio permissi numerandi An autem episcopus possit retinere pa­ erunt. Si autem hujusmodi concilii indul­ rochum, ut sit suus vicarius, visitator gentia jam usus fuerit, frustra novum aut secretorius? indultum praedicta de causa ab ApostoAffirmant Navarrus Silvester, Oxeda lica Sede postulabit: sibique imputare de­ et alii, apud Salmant. ·. — Sed melius id bebit quod, cum sciret certo anni tempore negant Bonacina4, [Contin.] Tournely T, in sua dioecesi aerem insalubrem fore, Roncaglia’; Salmant.’ cum Gonzalez, concessos vacationis menses in tempus Garcia, etc.; ac Viva ”, qui refert S.Con­ illud non reservaverit. — In omnibus au­ gregationem sic declarasse: Episcopus tem absentiae induitis, quae ratione aeris non potest uti opera parochi in visitatione insalubris in posterum concedentur, hanc vel in alio servitio suae dioecesis, nisi clausulam adjici volumus: dummodo in­ pro tempore illi permisso duorum men­ tra dioecesim aliquis locus non adsit, in sium. Excipit Palaus” cum Vasquez, Azor quo aer salubris sit, et in quo episcopus et Barbosa, si talis sit indigentia, ut non commorari possit. sit alius qui hujusmodi legitime praestare ΙΙΓ. Ratione rfeôx/aeÛBEDiENTiAE excu­ possit f). santur episcopi vel parochi, si absunt ut IV0. Ratione evidentis Ecclesiae aut obediant Pontifici vel suis Ordinariis, ob reipublicae Utilitatis excusantur pasto­ bonum Ecclesiae vel reipublicae; ut di­ res, si absunt causa assistendi synodis pro­ cunt Elbel ’, Salmant. * et Holzmann 3; — vincialibus vel dioecesanis; vel ut defen­ vel ob quamcumque aliam gravem cau­ dant se vel suos, aut ecclesiam apud cu­ sam, ut ait [Contin.] Tournely4: dum­ riam regiam in gravi negotio: ut dicunt modo absentia sit ad breve tempus; nam Salmant14 cum Soto et Vasquez; Ronca­ alias requiritur absoluta necessitas boni glia ” et Bonacina 14 (contra Navarrum) communis: ut Salmant.e> cum Cajetano<), cum quadam decisione Rotae Romanae, Gonzalez % Soto e>, Vasquez etc. ex cap. Ex parte 13, de clcr. non res., 1 Part. 5. confer 11, de Obligeât, bénéficiât., η. 363. — art 2. n. 8. — 1 11 Tr. 13, disp. 5, punct. 4, n. 9. - Vasq., • Tr. 28, η. 103. — · De Praecept. partie., n. 428. — 4 De de Benefic., cap. 4 num 138 et 140 · Anr, part. 2 lib. 7, cap. 4, qu. δ et 6. · Barbosa, dc 0®c- ct Potest, eptsc.. Obligat. clericor.» cap. 1, art. 3, sect. 1, v. f., num. 3. — SHxvst., v. Residentia, qu. 7. - Allions. Oxcda, de beneficior. Incompatibilitate, cap. 17, n.29, cas. 8. - · Loc. cit.. alleg. 53. n 11 et 17. — * Tr. 28, n. 105. - Sotus. de Just, num. 121. — · Tract, var., disp. δ. de Onere et Obligat. n 137 (non dut. pro hoc a Salmant.). — " Tr. 5» qu. 1. cap. 2, Benehciar., punct. 5, n. 14. — » Loc. cit.. n. 3. - · Tr. δ, qu. 1, cap. 2, qu. 4. - » Loc. cit., num. 122. · Gctualcs, sup. regul. 8 CancclUr., glos. 6, n. 258, - Nicol. Garcia, de Benefic., part. 3, cap. 2, n. 42. — *· De Benehc., qu. d, doctr. 7, negat episcopum licite a sua dioecesi abesse posse, etiam propter morbum perpe­ tuum. c> Salmant nempe, loc.cit., w. 103, asserunt episcopum a dioecesi abesse posse, quando Pontifex eum ad se vocat ob aliquod nego­ tium, modo hoc ad breve tempus sit. Et sub­ dunt non esse causam sufficientem eum vo­ candi, ut sit Camerarius curiae Romanae, vel Summus Pocnilentiarius, vel Vice-Cancellarius, vel Rotae Auditor, etc., quando alii ad­ sunt, qui aeque bene ejusmodi officiis fungi possunt, quia Papa dispensare nequit nisi sit necessarium; et ibi auctores allegant. — Et re quidem vera, Cajetanus, in 2am 2at, qu. 185, art. 5, hoc ultimum habet, loquens de ejus­ modi servitio perpetuo exhibendo. — Sotus autem, lib. 10, qu. 3, art. 4; ct Vasquez, dc Benefic., cap. 4, n. 141, eadem docent ac Sal­ mant.; sicut ct Gonzalez, sup. reg. 8 Cancell., glos. 6, a η. 266, ubi negat subcollectorem et Jure. lib. 10, qu 3, art. 4, Qimm secunda, (non dtat. pro hoc a Salmanl). l'oag., de Benefic., cap. 4 qu. 4. — 14 Tract, var., düp. 5, punct. 5, num. 12. · Rota Rom , in una Burtrn. Jurisdictionis. 4 Maji 1584; coram Seraphino dea». 662. apostolicum a residentia dispensari, si sit pa­ rochus. ·*) Navarrus, Consi l. 15, de clericis non resid., id affirmat, dicens episcopum posse li­ centiam parocho dare, ut sit alterius episcopi vicarius. Ergo multo magis poterit, ut sui ipsius sit vicarius. f) Haec utique S. Cong. Cone, declaratio habetur apud Pallottini, u. Parochus, § 11, n. 119; sed ibid. n. 120, alia mitior habetur, in qua pro visitatione statuitur: « Ultra qua­ drimestre singulis annis non debere paro­ chum abesse, posito etiam pro eo tempore vicario idoneo pro curae exercitio». f) Parochum non posse esse vicarium ge­ neralem declaravit etiam S. C. EE. et RR. in una Senen., 20 Martii 1576, ct in una Oxomen., 4 Augusti 1578; ut habetur apud Bizzarri, Coi· lectan., foil. 232 et 237 in edit. l\ Navarrus aliis in hoc contradicit, quod eo casu requirit licentiam praelati; et ita ha- P^rochut nequii eeae vicario» e· pitcopt, nec viriliter. Ex ce peto Evide na eecletiae aut rei pu bltoe utili- mikk ■ » ■I “ * .'dijd \ x < n i.ix T " v j n t ix u i ■ OvS ST-UA&UrM 544 LIB. TV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. ubi dicitur: Quod si, te hou absentando missa.., rationabilibus causis cessantibus, tu fraudem, praepositurae tuae jura fide­ sex mensibus continuis extra suam dioc liter prosequeris..., ex hoc censeri debeas cesim morando abfuerit: quartae partis residens. — Hoc tamen intelligendum fructuum unius anni, fabricae ecclesiae, (bene advertit Roncaglia *), modo non sit pauperibus loci, per superiorem ecclesia­ alius qui aeque utiliter id implere possit. sticum applicandorum, poenam ipso jure Quid scr Insuper praescribit Benedictus XIV in incurrat. Quod si per alios sex menses \4ndum m aHentu «d bulla supra citata, quod in hujusmodi liti­ in hujusmodi absentia perseveraverit ; litrm defen­ dendam. bus pro Ecclesia vel clero tuendo, epi­ aliam quartam partem fructuum, simili­ scopus exponere debebit gravitatem litis ter applicandam, eo ipso amittat. — ct causas per quas necessaria creditur Deinde 5 declaravit episcopum ultra tres ejus assistentia; ct an mensibus concilia- menses et sine justa causa absentem a sua ribus usus fuerit. Nam si nondum usus ecclesia: Praeter alias poenas adversus sit, rescribi debebit ut iis ad hunc effe­ non residentes sub Paulo III impositas ctum utatur: si vero usus fuerit, conce­ et innovatas, ac mortalis peccati reatum datur illi licentia ut absit, non usque ad quem incurrit, eum pro rata temporis exitum causae, sed quamdiu necesse erit absentiae fructus suos non facere..., alia ad advocatos et judices instruendos. — etiam declaratione non secuta;., sed teneri, Si autem lis pertineat ad suam familiam, aut ipso cessante, per superiorem eccle­ alia licentia ipsi non concedetur, nisi pro siasticum illos fabricae ecclesiarum aut mensibus conciliaribus. pauperibus loci erogare, prohibita qua­ Quid dc Nullo autem modo poterunt abesse, cumque conventione vel compositione. — officio pro· re et 127. - Sed dubitatur Γ. An pastores Molfesius<4 apud Bonacina3, si non sint animarum teneantur ad restitutionem fru­ alii qui aeque utiliter et fideliter talia offi­ ctuum, si absint sine licentia, sed cum cia exercere valeant J>. justa causa? 126. - Quaeritur 4°. Quando et quomodo Negat Viva ·; et dicit quod si causa AbxOMi QUt» ju *U episcopi ac parochi teneantur ad restitu­ absentiae sit evidenter justa, non tenentur «cd »iae Ii neo tionem fructuum suorum beneficiorum? restituere fructus, nisi post sententiam ccotU. lenctur rr uitucre, > Tridenti· Ante omnia advertere oportet quae judicis: modo per alios suis ovibus suffi­ xta Vtv&m ni decretum de fructibut super hoc puncto statuit Tridentinum. cienter providerint. Ratio, quia talis resti­ reetitaen dit. Nam4 sic praescripsit: Si quis a patriar- tutio non debetur, nisi quando violatur chali.primatiali, metropolitana,seu cathe- jus naturale contractus, quod hic non vio­ drali ecclesia sibi quocumque titulo... com- latur. Non vero quando laeditur solum • Tr. 5, qu. J. cap.2, qu. 4. — Aior, part.2, lib.7, cap. 4, Bcnef.,cap. 4, n. 139 ct 140. - Barbosa, loc cit. · 1 Tract, var., qu. 6. · Barbosa, de Off. et Pot. epi»c., alleg. 53, n. 17. - disp. 5, punct. 5, n.9. — · Ses·.6, de ref., cap. 1. — ‘Seu. 23» de ref., cap. I, v. Si quis. — · De Be nef., qu. 3, art. 3, n. 7, Diana, part. 3, tr. I, rewl. 5. ■ · Tr. 28, n. 105. — Vasq., de bet, consil. 14, dc cleric, non resid.: quod assumi ad officium proregis, vel praesidentis etiam Bonacinac probatur. alicujus provinciae; « quamvis (ita subdit) pas­ *) Garda male citatur a Bonacina: nam, sim hoc fieri non debeat; nam reges per sae­ de Benef, part. 3, cap. 2, a h. 389, absolute culares ministros, vel ecclesiasticos non obli­ negat a residentia excusari eos qui apud re­ gatos ad residentiam, id consequi possunt ·. gem aut prindpem officia obeunt. 1) Ab ista sententia, quae melior videtur O Molfesius, Sum., tr. 6, cap. 11, h. 36, S. Alphonso, revera non dissentiunt auctores concedit episcopum posse ob Ecclesiae uni­ pro prima sententia allcgati;dicuntenimposse versalis utilitatem assumi ad offidum legati assumi ad haec officia, si alii satis idonei non vel nuntii apostolicifct pro hac parte auctores reperiuntur, quia eo casu id exigit bonum a Bonacina allegantur). Concedit etiam posse commune. Quod ct ipse Sotus, loc. cit., art. 4, 545 DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART, IV. jus positivum; tunc enim requiritur sen­ Oppositum tentia ut poena incurratur. — Sed quoad tcatodum pro epileo· episcopos aliter hodie dicendum ex bulla *· H supra relata nostri Summi Pontificis Be­ nedicti XIV Ad universae, ubi sancitur quod si episcopus ultra menses conciliares absit absque.... expressa Romani Ponti­ ficis licentia, habetur ut transgressor, et fructus non facit suos, et alias incurrit poenas in transgressores impositas. (Vide n. 122, in fine). Dubitatur 2°. An restituendi sint fru­ ctus, si absentia sit inculpabilis, quia sci­ licet lacta fuit bona fide, et cum existi­ matione causae excusantis a residentia? Abtcnlia Negant Viva ’, et Garcia apud Bona­ leculpabilii tXCQIBl a cina Ratio, quia obligatio restitutionis restitutio et, juxta a- vel est de jure positivo tamquam poena: h». et haec non debetur nisi post sententiam ; vel est de jure naturali: et ex benignitate Ecclesiae praesumitur nolle ipsam dam­ nare ad talem restitutionem beneficiarium qui inculpabiliter suae obligationi non sa­ tisfacit. Prout beneficiarius inculpabiliter omittens recitationem Officii probabilius non tenetur restituere fructus beneficii; ut communissime docent doctores (vide dicta Lib. III, n. 665): esto plures au­ ctores sentiant beneficiarios de jure natu­ rali ad Officium teneri. S. Doctor Sed huic opinioni minime acquiesco. nÿdt banc Tpalonrm. Nam ut certum habendum puto, quod haec obligatio non est de jure positivo, sed de jure naturali et divino: cum de jure naturali et divino teneantur pastores residere; ut ex Tridentino probavimus supra, n. 121. — Posito igitur quod pasto­ res teneantur de jure naturali ad residen­ tiam; ad eam quidem non alia ratione tenentur quam contractus initi inter ipsos et Ecclesiam, ex quo dantur eis fructus beneficiorum sub conditione residentiae: qua non impleta, etiam sine culpa, nullo modo pastores tales fructus acquirunt. Praesumptio autem illa quod Ecclesia fru­ ctus remittat illis qui sine culpa non re­ sident, valde dubia est; immo potius prae­ sumitur Ecclesia oppositum velle, ne pa­ teat via ad eludendam hanc residentiam, tam rigorose ab ipsa Ecclesia requisitam. Tanto magis quod noster Pontifex Bene­ dictus XIV in citata bulla Ad universae expresse declaravit haberi tamquam trans­ gressores, et fructus non facere suos, epi­ scopos qui absque legitima causa a suis ecclesiis absunt. — Nec obstat paritas allata beneficiariorum inculpabiliter omit­ tentium Officium. Nam (ut diximus Lib. III, dicto n.665, et dicemus infra n. 145,Qu. 1), communiter doctores docent, prout fatetur Covarruvias (contrariae sententiae fautor), quod beneficiarii non jam tenentur ad restitutionem fructuum de jure naturali, sed positivo, ex concilio Lateranensi, et ex bulla S. Pii V, ubi talis restitutio omit­ tentibus praecipitur. Dubitatur 3°. An teneantur restituere fructus pastores qui inutiliter in suis ec­ clesiis resident? Inutiliter Negant Garcia et Ledesma ·), apud reiiden · Viva ·. — Quia (ut dicunt) absentia est non tenetur restituere. rigorose explicanda; unde semper ac non absunt, possunt fructus lucrari, satisfa­ ciendo per alios suis obligationibus. Sed verius affirmat Viva *. — Tum Verin· te­ netur. quia restitutio fructuum revera (ut dixi­ mus) ab his non tantum debetur de jure positivo ratione poenae; sed etiam de jure naturali ratione contractus, sive conditio­ nis residentiae in contractu appositae non impletae: quae conditio quidem non potest intelligi de sola residentia corporali. — Tum quia, etiamsi restitutio fructuum non deberetur de jure naturali, sed ex sola lege poenali Tridentini, adhuc pastores inutiliter residentes tenerentur fructus re­ stituere: dum concilium », postquam decla­ ravit ipsos obligari ad personalem resi­ dentiam, addidit: Ubi injuncto sibi officio defungi teneantur. — Atque in bulla Grave 1 Dc Benefic., qu. 3, art. 3, n. 10. — Nico/. Garcia, de I Slatmmas quoquo. — S. Pius V, const. Ex proximo, § I, Benefic., part. 3, cap. 2, num. 36. · · Tract, var., dt«p. 5, anno 1571. — Garcia, de Beneôc., part. 3, cap. 2. η. 53. · punct. 4, n. 10. — Covar., Variar. retol. lib. 3, cap. 13, • De Benefic., qu. 3, art. 3, n. 8. — · Lee. dt. — 1 Se». 23, de reform., cap. 1. n. 10. — CohHZ. Lofer. V, anno 1514, se *» 9, bull, reform , innuit, negans pastores ejusmodi munia assu­ 127. - °) De quonam Ledesma hic loquatur mere posse, quia possunt inveniri sacculares, Viva non liquet; constat autem Petrum dc qui optime eadem obire queunt. Ledesma, de Statib., cap. 3, ccmcl. 24, dub. 2, S. ALPBOKti, Optra moralia. — Tom. II. 35 546 Wf ♦ *1*9 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. Benedicti XIV declaratur residentia non esse vera, nisi sit formalis. Parochai, Hinc communiter dicunt DD., ut Sal­ quando cen· •eaiur non mant. 1 cum Vasquez, Barbosa et Garcia, rraidcre. ex declaratione S. Congregationis, quod parochus non reputatur residere, si per seipsum non exerceat principaliora mu­ nera, nempe administrationem verbi di­ Qatd de vini, Sacramentorum, etc. — Et quoad epttcopo. episcopos,ait [Contin.] Sporerii’quod, licet ipsi regulariter, juxta consuetudinem, non teneantur per se praedicare et Sacra­ menta ministrare, debent tamen persona­ liter invigilare ut per alios id praestent, et insuper gregem bono exemplo instrue­ re, ac pauperibus subvenire. Dictum est: regulariter; nam puto saltem aliquando episcopos teneri ad concionandum: dum ipsi (ut declarat Tridentinum ·) de jure divino tenentur oves suas verbi divini praedicatione pascere. Hocque per idem concilium declaratur 4 : Omnes episcopos et praelatos teneri per seipsos, si legitime impediti non fuerint, ad praedicandum... Si quis autem hoc adimplere contempserit, districtae subjaceat ultioni. Circa autem obligationem parochorum condonandi et Sacramenta ministrandi, vide dicta Lib. III, n. 269, v. Hic obiter, et n. 358. Quid de Sentit autem Hurtadus · (contra Saninutiliter residente ctium), non esse tutum in conscientia pa­ per duo· vel tret men· rochum, qui degens in parochia, per duos tea. menses Sacramenta per seipsum non mi­ nistraret, nisi in beneficio constitutus esset alius vicarius perpetuus; ut dicunt Sal­ mant.4 cum Gonzalez, Barbosa et Garcia. Censet tamen Viva 1 cum Sanchez Btntd. XIV, epht. Grevt, $ Z - · Tr. 28, o. 114. Vatq., de Benefic., cap. 4. η. 131 · Barbosa, de Off *, et Pot. epiac., al leg. 53, n. ». · Garcia, de Benet, part. 3, cap. 2, n. 53. · 5. Conq. Cone., habetur apod Pallottini, ▼. Paro­ chos, $ 8, n. 6. — · Supplem. decal., cap. 2, n. 27. — ■ Seta. 23, de reform., cap. 1. — ‘ Seat. 5, de reform., cap. 2. — · De Resident., Hb. 3, react 9.— Sanctius, (Joannes Sanchca), Select, dlap. 47, n. 6. — · Tr. 28, n. 114. - /fieron. Gon> v. Digo lo primera, adhaerere sententiae affirmativae cum S. Alphonso et ipso Viva. Joannes Sanchez, Select., disp. 47, η. 5, perspicue eam sententiam innuit, dum scribit illum licite posse sic inutiliter per bimestre in sua parochia residere. t) Bonacina, Tract var., disp 5, punct. 2, n.3 et 4 ; Barbosa, de Parocho, cap. 8, n. 41, esse valde probabile quod episcopus vel parochus absens cum justa causa, et tanto magis inutiliter residens in sua ecclesia per tres menses vel duos, ipsis respective a Tridentino concessos, non teneatur ad restitutionem fructuum. — Idque non omnino improbabile videtur; cum ex con­ cilio® praefatum spatium non reputetur gravis materia. Nam pro trimestri episco­ porum absentia utitur verbo illo aliquan­ tisper; et pro bimestri parochorum gra­ vem non requirit causam. Dicunt vero Bonadna e> et Barbosa apud Croix O, quod parochi qui tantum habitu sunt curati, possunt totam curam Coni» sacellanis committere. — Curati autem actu irw etiam actu peccant mortaliter, si semper twiabrn vi tliqw per alios ministrent, cum ipsi commode do per it possint. Secus, si aliquando ministrent per minuinrt se, praesertim sacramentum Poenitentiae; et alias per sacellanos. Dubitatur 4°. An episcopus vel paro­ chus non residens teneatur ad integram restitutionem fructuum tempori absentiae respondentium ? Fricti» Affirmat Navarrus apud Bonacina ». Abicntiif — Quia (ut ait) Tridentinum indefinite rctpccdci let, ictepr absentes privat eos fructibus; propositio resiliat·!, juiu alica. enim indefinita aequivalet universali. Negant vero probabiliter Bonacina ”, literProbth eoebBarbosa d>, Croix ** , et Viva ” cum Vas­ legre reiti tuendi. quez et communi (ut asserit). Idemque ait Viva de omnibus aliis beneficiariis ad residentiam obstrictis. Ac ejusdem sen­ tentiae ait Bonacina debere esse omnes doctores qui excusant ab integra restitu­ tione fructuum bénéficiâtes omittentes re­ citationem Horarum (ut retulimus Lib. Ill, aalce, »up. reg. 8 Cancell. glo·. 6, n. 97 el »cqq. · Bar­ bosa, dc Parocho, cap. 8, num. 18. · Garcia, de Benefio, part. 3, cap. 2, num. 176 et 177. — ’ De Benefic., qu. 8, art. 3. n. 9. — · Seat. 23, de reform., cap. 1. — Navar., Man., cap. 25, num. 121. · · Tract, var., dhp. 5. puncL 4. num. 5. — · Loc. cil. — 11 Lib. 8, part. 1, num. 737. — DUD. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS, - ART. IV. n. 673, Quaer. 10). — Ratio, quia fructus non solum dantur pastoribus pro oneribus residendae, sed etiam pro recitatione di­ vini Officii et aliis muneribus. Unde con­ cilium Tridentinum, cum oppositum non expresserit, benigne interpretandum velle quod praefati pastores teneantur restituere fructus tantum residendae respondentes: juxta rationem naturalem, quae dictat quod si quis duplici onere gravatur, non est privandus integra mercede, cum unum adimplet. 128. - Quaeritur 5°. Quibus restitui de­ bent fructus a non residentibus? Hic notanda est differentia inter resti­ tutionem faciendam a beneficiario ob omis­ sionem Horarum et ob omissionem resi­ dendae. — Illa enim potest fieri quibus­ que pauperibus et in fabricam domus be­ neficii; sive in emendis aut meliorandis agris beneficii. Quia omnia haec veniunt nomine fabricae beneficii ; ut dicitur in bulla S. Pii V. (V .· dicta Lib. III, n. 672). Rotituiio — Ob omissionem autem residentiae reHcienda la ... , bnae vei stitutio debet omnino erogan, vel in fagaperiboi ecclesiae, vel in pauperes illius loci, ut sancitur in Tridentino1. (Vide Booon vero nacina et Viva B). Nec satisfacit pastor iQlmAbu· -J . ... piriaiorii. non residens, applicando restitutionem in Missis vel aliis suffragiis pro animabus purgatorii illius loci; quia revera animae defunctorum non possunt amplius dici pauperes loci illius. Fj«| noDicit autem Viva 4 cum Lessio et comtcslipai be. acficiario, muni, ut assent, quod bene posset beneper"' **e ficiarius sibi restitutionem applicare casu quo ipse vere esset pauper; cum non de­ beat inferioris esse conditionis quam alii Modotr.u» pauperes. Modo id non faciat in fraudem, m. nempe si non resideat eo animo ut postea applicet deinde sibi fructus ratione pau­ pertatis; fraus enim nulli debet patroci­ nari (ut diximus Lib. III, n. 672). Et sic 547 dicit Viva4: qui tamen excipit, si forte beneficiarius in gravem necessitatem po­ stea incideret, et poenitentia ductus pro­ poneret se emendare in futurum.—Insuper Viva ·, et Bonacina ’ cum Suarez ·>, Navarro, Azor, Menochio'J, etc., communiter docent quod si pauperes donarent be­ neficiario fructus restituendos post ipso­ rum traditionem, tunc bene posset ille retinere. Secus vero, si donarent ante tra­ ditionem; quia tunc donatio est nulla: pauperes enim nullum jus certum et fir­ mum habent ad illos fructus, sed tantum vagum et incertum, cum sit in potestate beneficiarii eligere pauperes quos velit. 129. - Hic ultimo plura adnotare opor­ tet drea residentiam canonicorum m loco beneficii. Ante omnia animadvertenda sunt verba v ., . . τλ · Tndentini quae arca id habentur. Ibi ·: Praeterea, obtinentibus in eisdem cathedralibus aut collegiatis dignitates, canonicatus,... non liceat vigore cujuslibet sta­ tuti aut consuetudinis ultra tres menses quolibet anno abesse ; salvis nihilominus earum ecclesiarum constitutionibus quae longius servitii tempus requirunt. Alioquin primo anno privetur unusquisque dimidia partefructuum quos ratione etiam praebendae ac residentiae fecit suos. Quod si iterum eadem fuerit usus negligentia, privetur omnibus fructibus quos eodem anno lucratus fuerit. Crescente vero con­ tumacia, contra eos juxta sacrorum ca­ nonum constitutiones procedatur. — Insuper ex diplomate nostri Summi Pontificis Benedicti XIV (quod retulimus Lib. III, η. 675, v. Dubit. 3), habetur quod cano­ nici choro non interessentes, sive non ca­ nentes psallentesve, non solum amittunt distributiones, ut jam statutum erat in eo­ dem cap. 12 concilii (cujus verba retuli­ mus e) eodem loco citato); sed etiam fru- “ De Benefic., qu. 3, art. 3. n. 3. — Vila, loc. dt. — Bonac., loc. dt. asserunt ea quae hic dicuntur de eo qui est actu curatus (et ita a Croix allegantur); ipse autem Croix, lib. 3, part. 1, n. 752, omnia hic exposita tenet. d> Barbosa, de Off. ct Potest, episc., ali. 53, n. 101, affirmat, ut Navarrus, fructus amitti • dumtaxat pro rata illius temporis». f) Vasquez, de Benefic., cap. 4, n. 153 el de Offlc. dlvmo, qu. 5, punct. 4, n 10 «l 11. · fravar., de 1 Se». 23, de reform., cap. t. v. Λ quis. — · Tr. var., disp. 5, punct. 4, n.4. · De Benef., qu. 3, art.4, n 1. — 1 Loc. dt., n. 4. - Lets., lib. 2, cap 34. dub. 82, n. 177,— • Dc Benefic., qu. 3, art. 8, n. 4. — · Loc. dt,, n. 5. — ’ Ditp. I, Oratione, mivctll. 59, n. 4. — Ator, part. 2, lib. 7, ap. 7, qu. 9. — · Se». 24, de reform., cap. 12. — BeiwA X/V, encycl Cwm semper oblatas, de die 19 Augusti 1744, t 24. seqq., ita sane docet, vi juris naturalis; sed lib. 2, cas. 429, «. 6, locis a Bonacina citatis, addit, jure positivo Tndentini omnes fructus amitti. 128. - *) Suarez, de Relig., tr 4, lib. 4, cap. 30, h. 21; MenocWus» de Arbitrar, judic., id non habent. 129. - *) Tridentinum dicit compellendos esse canonicos ut Deum laudent. Vide ejus verba dicto lib. 3, n. 675, ^3* ^ b«,r',“p Decrtio» de omri TridentUi No. rea­ m'ituôùA’. c,'n r 548 * Abaenti trimeitris privat di· Uri buti on i· bus. non fractibu». LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM ctus omnes praebendarum, cum non fa­ dissent: quod certe non esset juxta usum ciant suos. Si ergo non fociunt fructus receptum, dum in qualibet anni parte tres suos non canentes, tanto magis non fa­ menses privilegii accipere solent. — Sed Ultri ν» ciunt non residentes. — Praeterquam quod huic opinioni non acquiesco; quia conci­ tnenta, sr, id clare eruitur ex eodem Tridentino 1 lium praebendatos ultra tres menses ab­ vit tr» bo i. (quidquid dicat Bonacina *): dum ibi dici­ sentes, absolute privat fructibus prae­ tur quod canonicus non residens ultra tres bendae: atque etiam eos damnat ad resti­ menses, privetur dimidia parte fructuum tuendam medietatem fructuum quos ra­ quos ratione etiam praebendae ac resi­ tione residentiae fecerant suos. Quapropter dendae (nota) fecit suos. Ergo, si canonicus ipsi ex concilio post absentiam trium men­ ratione residendae facit fructus suos, non sium privantur omnino praefato privilegio. residendo suos non facit h). An autem canonicus qui inutiliter pro­ Dicit autem Bonacina 3 (et hoc valde digit tres menses a Tridentino concessos, probabile est) cum Carolo Macigno, ex teneatur restituere fructus beneficii? — quadam declaratione S. Congregationis % Affirmant Paludanus ·> et Navarrus, apud Inaiibitf canonicos non privari fructibus, si tantum Concina ’. — Sed probabilius negant ibid. transitu per paucos dies ultra tres menses absint. Sanchez, Pellizzarius et Leander. Ratio, trimestre noo usetw quia concilium absolute concedit canonicis Hujusmodi enim transgressio non videtur reatitom. talis ut praedictam gravem poenam pri­ per tres menses abesse, nulla speciali cau­ sa requisita. vationis medietatis fructuum mereatur. Bene autem possunt canonici conjun­ Canonici autem tribus mensibus in qui­ do comp» bus absunt, non lucrantur distributiones. gere tempus trimestre concessum cum Undam m mesuc Tn— Sed bene lucrantur fructus praebendae: trimestri anni sequentis; ut dicunt Pelliz­ dentlnl modo, ut bene ait Concina4 cum Garcia o, zarius et Leander. Nisi (excipit Concina8) reliquo tempore anni resederint et cho­ scandalum obveniat, aut cultus divinus rum frequentaverint. — Contra Palaum 6 minuatur. — Praeterea refert Concina ·, et Bonacina8, qui dicunt canonicos absen­ S. Congregationem (apud Leandrum) de­ tes majori anni parte non ideo carere pri­ clarasse quod non possint confici praefati vilegio trium mensium ipsis concesso. tres menses ex horis quibus canonici re­ Quia privilegium non datum est residen­ sidentes absunt a choro; item declarasse tibus, sed obligatis ad residendum; alias non posse canonicos computare punctacanonici non possent eo privilegio frui, turas pro tribus mensibus ipsis concessis, nisi prius per novem menses jam rese- ita ut nihil teneantur restituere, si omnes 1 Ses *. 24, de reform., cap. 12. — · Disp. 5, de Obligat, bénéficier, ad resid., punct. 4, n. 16. — 1 Loc. cit., v. Addo. · Sanch., Consil., lib. 2, cap. 2, dub. 103, num. 2. - Pcilie., * dell Ore canon., cap. 68, n. 7. — tr. 5, cap. 8, num. 161. - Leand,, Decal., tr. 8, disp. 6. 4 In Decal., lib. 2, de Horia canon., cap. 11, § 3, num. 32; qu. 160. — PeHia., loc. cit., num. 162. · Leand., loc. cit, qu. 163. - · Loc. dt., num. 33. — · Loc. cit. · Leand., Carol. Marian,, Tratt cfr. Pallottini, v. Canonici, § 8, n. 144 et oeqq. — * Tr. 7, diep. 3, punct. 9, § 10, n. 10. — · Diip. 2. dc Oflic. divino in Choro, qu. 5, punct. 4, η. 11 ct 12 — Navar., de Horii b) Attamen Tridentinum in relato textu loquitur tantum de privatione per sententiam judicis imponenda, non vero de amissione fru­ ctuum ipso facto incurrenda. Et huic interpre­ tationi consentit praxis universalis, saltem ubi fructus praebendae non in solis distributio­ nibus consistunt. c> Declaratio quam affert Macigno non refertur ad hoc assertum. d> Garcia non videtur citari a Concina pro hoc praecise asserto. Scribit enim Concina, loc. cit.: « Tempus concessum canonicis non curatis exemptionis a choro, est trium men­ sium. Hoc vero tempore fructus percipiunt, non distributiones. Ut vero hoc privilegio canon., cap. δ, η. 20; et cap. 21, η. 64. · ’ Loc. dt., n. æ. — loc. cit.. qu. 164. Cfr. etiam Pallottini, v. Canonici, 4 9, n. 198 et 190. (scilicet, ut videtur, exemptionis trimestris) frui possint, oportet ut toto anno resideant et frequentent chorum, ut observat Garcias, 3 part, dc Benef., cap. 2, num. 311 ». — Et revera Garcia, loc. cit., apposite scribit: «Si tamen constitutio aut consuetudo Ecclesiae requirit servitium totius anni, tunc locum habet absentia trium mensium a concilio per­ missa ». f) Paludanus, in 4, dist. 15, qu. 5, art. 3, conci. 9 (n. 41), id habet disputans dc alio simili casu, scilicet de canonico qui sine ra­ tione ct propter solum otium abest a choro, etiam si absit virtute alicujus statuti gene­ ralis. DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. 549 punctaturae anni non excederent quartam partem integrae residentiae. QaM de Caeterum, regulariter absentes a choro ciooflico * .tome μ ex justa causa lucrantur et fructus et distrjbutiones. Ita communiter Bonacina />, Salmant. f), Concina etc.: quidquid sit (ut alii negant) de distributionibus quae ex absentia reliquorum canonicorum ipsis deberentur. — Advertatur hic quod ex decretis S. C. Concilii apud Jordanum Pax ·, canonici nequeunt in mensibus conciliariis abesse dioecesi, nisi de licentia episcopi. * Citxuecx 130. - Causae autem excusantes cano­ * cuvinte Ab wiitentia nicos ab assistentia chori tres sunt, ut dwri. constituit Bonifacius VIII in cap. unie, de cleric, non resid., in 6°, nempe infirmitas, rationabilis corporis necessitas, et evidens ecclesiae utilitas. Et hic expedit praeno­ tare quod ille qui non residet propter has tres causas in praefato textu expressas, non privatur neque fructibus praebendae neque distributionibus; ut patet ex eodem cap. citato. — Quibus addenda est quarta causa (ut censet Pichler ·) nempe, consue­ tudo introducta post Tridentinum; nam concilium antegressas abolevit. — Qui autem non residet propter causas diversas a tribus praedictis, sed etiam justas, puta ob studium, visitationem et alias.de quibus infra fiet sermo (ubi semper requiritur li­ centia episcopi vel praelati), is lucratur quidem fructus, sed non distributiones; ut Anacletus ‘, ac Holzmann 8 cum aliis communiter. 1°. Igitur excusat Infirmitas, non qui­ dem levis, sed tantum gravis, vel quae gravis fieri potest per accessum ad eccle­ siam; ut communiter dicunt Palause, Bo­ nacina ’, Concina4 ; et Salmant. ’ cum Pellizzario, etc. Excusantur autem etiam ii qui propria culpa infirmitatem contraxerint;ut pariter cum communi docent Palaus10, Bonacina * ‘; Concina18 cum Navarra, Sanchez; et Sal­ mant. 18 cum Garcia, Covarruvias et Pellizzario: quia jus indistincte excusat in­ firmos. — Et hoc, etiamsi quis data opera m morbum se conjecerit ut absit a choro ; prout probabiliter dicunt Palaus % Sal­ mant. “, et probabile putat Concina14 cum Bonacinab>. Ratio, quia lex ad infirmitatem, non autem ad intentionem respicit. — Et hoc, etiamsi iste ante infirmitatem consue­ verat abesse a choro; ut probabile putant Navarra *·; item Concina ”; et Salmant.“ cum Palao, qui id vocat satis probabile (contra Bonacina (> cum Covarruvias, Azor, etc.): et merito; quia infirmitas hic et nunc de se excusat. Nec officit quod ille nec vellet assistere, si esset sanus; nam leges non puniunt nisi culpabilem absentiam. Secus vero ajunt Sanchez ”, Palaus Salmant. “, et Concina 88 cum communi (ut asserit), si canonicus sine legitima 1 In Decal., Hb. 2. dc Horia can., cap. 11, § 2, nom. 2. Garcia, de Benefic., part. 3, ap. 2, nom. 3bd. - Covar., • Lib. 10, tit. 40, n. 73. Cfr. etiam Pallottini, v. Canonici, Variar. reaol. lib. 3, cap. 13, n. 8. v. Septimo. · Pelli ., * tr. 5, cap. 8. n. 145. - M Loc. dt, n. 16. - · Lib. 2, in Decal., de Horis can., ap. 11, § 3, n. 4. — “ De RestiL. r ·· § 5, n. 133 ct ocqq. — · Candidat, abbreviat., lib. 3. tit. 4, num. 8. — · Jut can., lib. 3, tit. 4, num. 207, I. (. — · De Pmecept. partie., n. 435. — · Tr. 7, diip. 3, punct. 9, § I, Hb. 2, ap. 2, n. 209, 340 et acqq. — ” Loc dt., n. 5. — n. 2. — 1 Diip. 2, dc Offic. div. in Choro, qu. 5. punct. 1, n. 2 u Tr. 16, ap. 4, n. 17. · Palaus, tr. 7, disp. 3, punct. 9, el 3. — · Lib. 2, in Decal., de Horii canon., cap. 11. § 3. n. 2. — · Tr. 16, cap. 4, num. 15. · Pelite., tr. 5, cap. 8, $ 1. n. 5. — Covar., Variai, reaol. Hb. 3, ap. 13, num. 8, n. 145. — * Loc. dt., n. 3. — 11 Loc. dt., n. 7. — u Loc. dt., Hb. 2. ap. 2, dub. W, n. 5. — · Loc. cit.. n. 6. — " Tr. 16, n. 3. · Petr. Navar., dc Rcitit., lib. 2, cap. 2, num 239. · cap. 4, n. 18. — ■ Lib. 2, in Deal., de Horia an., ap 11, Sanch., Consil. lib. 2, cap. 2. dub. 91. — “ Loc. dt., n 16. · S 3, n. 6. f) Bonacina, disp.2, dc Offic. div in Choro, qu. 7, punct. 1, n. 6, distinguit, ct scribit cum quae ob aliorum absentiam inservientibus ac crescunt, probabiliter quidem lucrari, sed pro­ babilius amittere. 130.-«J Ampliationem istam praetermittit Palaus, loc. cit., n. 3. b) Bonacina, loc. cit., punct. 1, n. 7, non solum probabilem vocat hanc sententiam, sed eamdem simpliciter ct absolute tuetur. c) Bonacina cx parte tantum contradicit, loc. cit., n. 10, negans eum lucrari distribu­ tiones tempore infirmitatis, nisi (ita limitat n.ll), « mutata efficaciter voluntate proxime qui a choro abest titulo infirmitatis aliaque simili causa, qua fictione juris censetur prae­ sens, « proprias distributiones, sibi ex com­ muni massa debitas recipere, non autem lu­ crari distributiones aliorum absentium, quae personaliter inservientibus ex dispositione juris accrescunt ». — Salmant. pariter, tr. 16, dc Horis canon., cap. 4, n. 11, distinguunt, et dicunt illum lucrari distributiones quae sibi ob praesentiam obventurae erant; eas vero v. Sexto. · Aeor, part. 2, Hb. 7, ap. 7, qu. 11 — » Consil., Infirm t gravia, enam ex pro­ pria culpa. Quid de absente ai­ ne causa et infirmante. 550 Sepiuacc' do excusen tu,M oro narh.qoan· Ooid de do LIB. IV. — CAP. II. - DH STATU CLERICORUM. causa absit, et infirmetur; quia tunc pro toto tempore absentiae reputatur culpa­ biliter absens. — Contra hanc sententiam, quam audio vocari communem, nolo judi­ cium ferre; sed durum mihi videtur, ut si quis, licet sine causa, alio accedat, et ibi contrahat perpetuum morbum, perpetuo debeat distributionibus et fructibus prae­ bendae privari. Dubitatur Γ. Ah excusentur absolute septuagenarii ab assistentia chori? Affirmant Leander et alii. — Sed ve. . . . . nus negat Pater Concina l, si ipsi robusti sint et ad alia peragenda negotia ordi­ narie egrediuntur. Secus, si sint debiles et minus apti ad longum iter faciendum, ita ut commode interesse nequeant; ut ait Bonacina ’ cum Azor, Menochio et aliis. Unde probabiliter dicunt Salmant.8 quod hujusmodi senes regulariter non tenentur ad chorum, non autem nunquam. Dubitatur 2°. An excusentur caeci et surdi, et lucrentur distributiones si ab­ sunt a choro? Affirmant Barbosa *>, Pellizzarius, Diana, etc., apud Salmant.4. Idque inferunt ex leg. 1, C. Qui morbo, etc., ubi dicitur : (Qui) utriusque ocult aciem amiserit, le­ vamentum personalium munerum sen­ tiet. — Sed melius negant Sanchez 4 ; et Salmant.11 cum Suarez, Petro Navarra /> et Covarruvias />; quia chorus istis non Ltand, Decal., ir. β, disp. 6. qu, 62 — ' De Horis nocet, et ipsi assistendo saltem auctori­ tatem praebent. — Excusarem tamen cae­ cum qui sine notabili incommodo non posset ad ecclesiam accedere. II0. Excusat rationabilis corporis Ne­ Rltfoxa bilii cap. * cessitas; sub qua intelligitur timor cujus- m orce IU. cumque gravis damni in vita, honore aut bonis. Unde non privantur distributionibus qui domi morantur ad medicinam sumen­ dam, ad venam scindendam; vel profici­ scuntur ad balnea aut locum salubrioris aeris: item, qui ab hostibus capiuntur, aut qui patiuntur injustum exilium, aut detinentur per vim, aut ob timorem gravis nocumenti ab inimicis. Ita Bonacina ’, Salmant. ·, et Concina · cum communi. — Idem probabilius dicendum de absente ob metum belli, vel pestis grassantis in loco beneficii; ut tenent Bonacina10, Pa­ laus 11 ; et Salmant. 1S cum Vasquez <·, Pellizzario, Covarruvias Garcia *>, etc.: contra Concina ”, Barbosa etc., qui concedunt posse quidem talem percipere fructus praebendae, non vero distribu­ tiones. Cum autem quis abest a choro ob ex­ Excoca< nicilus ib communicationem, amittit distributiones, ΚΠΙ a di ro, quad· si juste sit excommunicatus; secus, si lucretur injuste, et curet ab excommunicatione ab­ solvi. Concina 14 et Salmant. ”. — Idem de canonico suspenso probabilius esse cenet 18. - ’ Loc. cit., n. 4 et seqq. — · Tr. 16, cap. 4. n. 19. — canon., cap. 11. 3, num. 8. — · Disp. 2, de OflJc. div. in Choro, qu-5, punct. 2, n.6. Aaor, part. 2, hb. 7, cap. 7. divino in Choro, qu. 5, punct. 2, n. 7. — 11 Tr. 7, disp. 3, qu. 12. — * Tr. 16, cap. 4, n. 19. — Ptllia, tr. 5, cap. 8, punct. 9, § 2, num. 2, v. Quinto et Stxto. — w Loc. at., num. 143. · Diana, part. 5, tr. 6, resol. 14. · < Loc. cit., num. 18. - · Coniil., lib. 2. cap. 2, dub. 90, n. 7. - · Loc. n. 19. Ptitia., tr. 5, cap. 8, n. 147. — u De Horis canon., cap. 11, $ 3, n 9. — N Loc. cit., n. 10. — “ Tr. 16, cap. 4, dt., n. 18. · Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 28, n. 16 num. 21. • De Horis can., cap 11, § 3, η. 9. — w Disp. 2, de Offic. ante infirmitatem vel in ipsa infirmitate, effi­ ita sane in generali docet < de eo qui ob ne­ caciter vellet intéressé ». Quamquam (addit) cessitatem vitae tuendae lugit a populo ». ipsi in foro interno non facile credatur. Covarruvias, loc. cit., n. 8, v. Nono ct d) Menochius, dc Arbitrar., lib. 2, cas 60, Decimo; et Garcia, part. 3, cap. 2, η. 362, η. II ct 12, principium generale habet: sene­ non satis accurate a Salmant. allegantur; ne­ ctutem nempe « non esse morbum, sed vale­ gant enim lucrari distributiones, « nisi consue tudinario et infirmo senem tunc aequiparari, ludine obtentum sit (verba sunt Covarruvias), cum gravi senio confectus est »; addens ex eas absenti ex justa causa dari ». — Nec dis jure civili « senio confectum excusari a mu­ sentit multum ab hac sententia Barbosa, qui, nere personali ». de Jure cedes., Itb. 3, cap. 18, n. 66, asserit Barbosa, dc Canonicis, cap. 24, n. 30, eum qui propter bellum abest, lucrari distri­ ita tenet de caeco dumtaxat. butiones, eum pariter qui ob pestem abest, i) Petrus Navarra, lib. 2, cap. 2, n. 239; n. 67, lucrari quotidianas distributiones, « si Covarruvias, Variar. resol. lib.3,cap. 13,n.8, probaretur ex antiqua consuetudine eas dari haec non docent, quidquid dicant Salmant solitas absentibus ex justa causa ». Non ergo V asquez, de Beneficiis, cap. 4, n. 226, bene allegatur Barbosa a Concina. DUB. ExcoraeanlCMtut ChOCO MSI· M«l. pro· habiliter osnta lu­ cratur. St abiolu· tio injuste nejA t ur. non amittit diMrilnj no­ nes. Quid de interdicto ct cessatio oe oiiicinrom. 551 I. - DH BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. set Concina ·. — Si vero quis sit juste excommunicatus, etiamsi choro assistat, putat Pater Concina * cum Abbate i>, Paludano U, Innocentio 0, Navarro 0, Sua­ rez 0, Toleto O, Filliuccio Silvestro et communi, ut asserit, hunc amittere tam distributiones quam fructus beneficii. Sed probabiliter id negant Sanchez ’, Bo­ nacina »; Palaus4 cum Coninck, Vas­ quez et Glossa ac Salmant.4 cum Petro Navarra, Pellizzario, etc. Et dicunt quod, licet iste peccaret assistendo, et merito deberet privari a judice distribu­ tionibus et fructibus; nullibi tamen con­ stat hanc privationem ipso jure imposi­ tam esse. Qui autem esset juste excommunica­ tus, et resipiscens absolutionem peteret, non amitteret distributiones, si injuste absolutio ei negaretur ; quia tunc per ipsum non stat quominus assistat. Ita Palaus· cum Suarez, Vasquez, Silvestro Armilla m), Sà Henriquez Sayro Lopez "·), etc. communiter. Quando autem ecclesia est interdicta, canonici non assistentes non ideo amit­ tunt distributiones, dummodo non dede* De rfori» can., cap. U. $ 3, n. 1Î. — · Loc. dt., η. II. — rint causam interdicto. Concina ’. — Se­ cus est in cessatione divinorum Officio­ rum. Tunc enim etiam non dantes causam cessationi privantur distributionibus; ut Concina ·, Palaus ·; et Bonacina 10 cum Suarez et Sayro "■>: ex cap. Si' canonici, v. Scituri, de off. ordin., in 6°, ubi sta­ tuitur quod ii qui causam dederunt cessa­ tioni, debent restituere canonicis omne mteresse quod ipsi amittunt ex omissa assistentia divinis Officiis. Sic pariter quando ecclesia est polluta, non pnvantur distributionibus illi qui causam pollutioni non dederunt. — Ita Palaus Concina “ cum Suarez °), Bonacina % Sayro % Trullench ·>, Hen­ riquez °> et communi. Quaeritur autem hic: an canonici ir­ regulares assistentes amittant distribu­ tiones et fructus praebendae ? Si irregularitas est incursa post coilationem beneficii, certum est et corn. » mune quod neutrum amittunt. Ita Concina PJ. Sed Dubium fit, quando irregularitas incursa est ante collationem. — Haec quaestio omnino pendet ab alia: an coik t • De Matr.. lib. 3. di.p. 51, n. 12. - · Tr. 7. di«p. 3, panct. 9, Snar., de Censur , disp. 11 sect. 2. n. 16, ▼. Ai trro, η X et 21. · Vasq., de Benefic., cap. 4. dub. 4. n. 231. — ’ Loc. § 2, n. 4 et 5. - Comnck, disp. 14. de Ex com., dob. 9, η. 80 et 81. - · Tr. 16, cap. 4, n. 21, - Pttr. Navar., lib. 2, cap 2. n. 238. - PtlHs., tr. 5, cap. 8. n. 150. — · Loc. dt , n. 4. · cit., § 3, n. 12. — · Loc. ai. — · Tr. 7, disp. 3, punct. 9. 2, n. IL — · Disp. 2» de Offlc. div. in Choro, qu 5, panct. 2. $ 5. - » Loc. dt., n. 10. - M Loc dt., n. 12. ·) Abbas Panormitanus, in cap. Pastora­ lis, § Verum, η. 17, dc appellat. ; Paludanus, in 4, dist. IS, qu. 4, v. Secundus affectus (n. 4); Innocentius, in cap. Pastoralis, dc ap­ pellat., n. 3; Suarez, dc Censur., disp. 13, sect. 2, n. 2 ct seqq. et n. 21 ; Toletus, lib. 1, cap. 13, n. 12 ; Filliuccius, tr. 41, cap. 5, n. 16; Silvester, v. Clericus IV, n. 17, qu. 25, et v. Excommunicatio III, qu. /, v. Nono, haec satis perspicue innuunt, dum absolute et absque distinctione asserunt fructus bene­ ficii excommunicato subtrahi. — Navarrus tamen ct Silvester addunt : Modo sit in mora petendae absolutionis, seu per ipsum stet quo­ minus absolvatur. D Bonacina, loc. cit., qu. 5, punct. 2, § 2, n. 2, hanc negativam sententiam tenet de excommunicato tolerato, *) Vasquez, loc. cit., dub. 4, n. 229, ratio­ nem tantum hujus asserti affert, dicens ejus­ modi cxcommunicatum non privari ipso jure fructibus benefidi O Glossa pariter in cap. Pastoralis, dc appellat., ad v. Subtrahuntur, universaliter dicit beneficii proventus subtrahi, quando id in sententia exprimitur. Silvester, loc. cit.; Armilla, v. Clericus, n. 28; Sà, v. Beneficium, n. 50; Henriquez, lib. 13, cap. 13, n. 4, lit. p; Sayrus, de Cen­ sur., hb. 2, cap. 5, n. 25; Ludov. Lopez, Instruct, nov., part. 2, cap. 18, dc Excom., v. Praeterea privat, generaliter dicunt e.x- communicatum facere suos beneficii fructus, si non sit in mora petendae absolutionis. Et ita a Palao dtantur. *1 Suarez, de Censur., disp. 39, sed. 3, n. 16; Sayrus, de Censur., lib. 5, cap. 19, n. 19, id satis innuunt, dum scribunt eum qui causam cessationi dederit, teneri ad omnia damna et interesse clericis et canonicis illius ecclesiae. Concina non ciLat auctores istos pro hoc asserto; quamvis Bonacina, loc. cit., punct. 2, §6; et Trullench, Decal., lib. 1, cap. 8, dub 11, n. 8, idem teneant r Concina, loc. cit., n. 12, negat illum amit­ tere distributiones; ergo et a fortiori idem te­ nere censendus est de aliis fructibus beneficii. QuidunxieiUr. riJrr** ^ uti··™,.· h»l âœitcit LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. DUB. 1. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. * 0 latio praebendae facta clerico irregulari quirat, sane intelligendum est de omni­ sit per se invalida? bus habilitatibus, tam de jure naturali f.ct»olÎ?Îèo Negant Palaus’, Elbel1, Roncaglia8; quam positivo necessariis. Idque videtur «tari.v.ii- et Salmant.4 cum Silvestro, Felino, Lean- expresse ibidem declarari, cum dicatur: wA 10 COn · Vienna, j»· dro, Laymann, Lessio, Suarez, Coninck, qui jam aetatem, etc., id est aetatem re­ xi. . to. Hurtado, etc., hanc sententiam probabi­ quisitam ad Ordines recipiendos, ut con­ lem D putant. — Hi dicunt collationem cilium praeceperat: quae quidem habi­ istam illicitam quidem esse et nullam in litas certe est de jure positivo. — Hinc foro externo; sed validam in conscientia probabilius Pater Concina sentit cleri­ Ratio, quia, cum nulla irregularitas incur­ cos qui post irregularitatem praebendas ratur nisi in jure sit expressa ; tanto mi­ recipiunt, privari ipso jure etiam in con­ nus incurritur ejus effectus, qualis est scientia distributionibus et fructibus be­ inhabilitas ad beneficia obtinenda : hic neficii. autem effectus nullibi in jure reperitur III0. Excusat Ecclesiae Utilitas: modo Ecci» utilitas sit gravis judicio episcopi vel îlî'q’«ïL expressus. Affirmant vero probabilius Concina » capituli, et sit ecclesiae propriae vel uni- e,CTU"· Contin. Tournely ·, Holzmann 7, Bona­ versalis, aut totius dioecesis; non vero cina® cum aliis: et hanc sententiam ipsi alterius ecclesiae particularis: ut Con­ Salmant. fatentur esse communem. — cina 10 et Salmant. ”. Probatur Γ ex cap. 2, de cler. pugn. in An autem qui propter utilitatem eccle­ duello, ubi dicitur dispensari posse cum siae abest a loco beneficii lucretur distri­ clerico irregulari, ut beneficium possi­ butiones ? deat; ergo sine dispensatione ipse est Negant aliqui ex cap. Cum non deinhabilis ad recipienda beneficia. Proba­ ceat, de elect., in 6°, ubi clerici, ad Sedem cioLp.·' tur 2° et fortius ex Tridentino ·, ubi con­ Apostolicam accedentes ob negotium sua- cratur du· cilium, loquens de praebendatis, sic ait: rum ecclesiarum, distributionibus privanNe aliis in posterum fiat provisio, nisi tur. — Sed probabilius affirmant Sal­ iis qui jam aetatem et caeteras habili­ mant. ” cum Palao, Pellizzario, etc. Idque tates integre habere dignoscantur ; aliter satis probabile putat Concina *8, ex cap. irrita sit provisio. — Respondent Sal­ unie, de cler. non resid., in 6°, ubi abso­ mant. et Roncaglia ad praefatum textum lute conceditur privilegium absentibus (quem ipsi Salmant. fatentur difficilem in utilitatem evidentem Ecclesiae. Alter esse solutione) et dicunt το caeteras habi­ autem textus intelligitur de solo casu litates intelligi de habilitatibus ex jure quo praebendatus accedit ad Sedem Apo­ naturali, non autem positivo. Sed haec stolicam ob instructionem electionis. Item, ex hac ratione excusatur cano- vixiut» responsio non satisfacit. Nam concilium, cum indistincte et integre habilitates re- nicus qui mittitur (nam unus tantum mitti potest) ab episcopo ad visitanda Limina Apostolorum ; ut communiter omnes cum Concina — Idem dicitur de canonico comitante suum episcopum ad eadem Limina: ex decreto Sixti V apud Concina* qui ait episcopum Limina visitantem posse etiam duos canonicos Miwo ad secum ducere. — Idem dicitur de canopovincia. meo misso ad concilium provinciale tam­ quam theologo, canonista aut procura­ tore; ut probabilius sentiunt Concina8; et Salmant.4 cum Palao, Pellizzario Z;, etc. Missio ad — Idem, si mittatur canonicus a capi­ Poaiificem ▼cl prind- tulo ad Pontificem aut principem tam­ pea pro ne· puis ecde- quam legatus pro agendis negotiis ec­ noe. clesiae. Concina ‘. — Idem, si eligatur Electio in vicarius capitularis Sede vacante, ut com­ ricArium capitali- muniter docent DD.; quia hic incumbit rem. totius dioecesis utilitati. Secus, si eli­ Quid de gatur vicarius episcopi; quia tunc epi­ vicario episcopo, non ecclesiae inservit Is enim lu­ κορί. cratur quidem fructus praebendae, sed non distributiones. Palaus 8, Salmant.7, Concina 8. Poeni ten · 131. - Minime autem privatur distri­ tiiriBsexddeas con · butionibus canonicus poenitentiarius, qui letsione· lo· CTAtor dis­ tempore Officii confessiones excipit; ex tributio­ Tridentino®, ubi dicitur: Poenitentiarius nes. aliquis cum unione praebendae proxime vacaturae ab episcopo instituatur, qui magister sit vel doctor, aut licentiatus in theologia vel jure canonico, et anno­ rum quadraginta ; seu alius, qui aptior pro loci qualitate reperiatur: qui, dum 1 De Hori· can., cap. 11, § 3, η. 16. — · Loc. cit. η. 16. — 553 confessiones in ecclesia audiet, interim praesens in choro censeatur. Sed hic dubitatur: an lucretur distri­ butiones poenitentiarius, qui tempore Of­ ficii manet in confessionario, exspectans poenitentes accessuros ? Negat Barbosa10 cum Garcia, Ugolino, Salazar et Moneta: qui referunt decisum, non habendum esse pro praesente in choro poenitentiarium qui residet in confessio­ nario pro tempore quo non audit confes­ siones, etiam ut opportunius confessiones audiat a>. — Sed verius Salmant. ” cum Barbosa % Bonacina, Pellizzario, Roncaglia 18 ; et Concina cum Palao et Leandro, affirmant, si poenitentes soleant acce­ dere O, et poenitentiarius eo animo se detineat ut promptiorem illis se exhibeat: ex declaratione S. Congregationis, relata a Barbosa 18 pro ecclesia Abulensi, ubi mandatur poenitentiario assistere in con­ fessionario, ne poenitentes perquirere eum cogantur, et ob verecundiam ejus inqui­ sitionis confessiones omittanL Et item dicitur de canonico subrogato poenitentiario, modo subrogatio non fiat in fraudem; et de aliis qui poenitentia­ rium adjuvant de mandato superioris in magno concursu. — Concina14 et Castropalaus “. Praeterea addunt Barbosa ’·, Castropalaus”; et Bonacina 18 cum Salazar et Garcia, ex alia declaratione S. Congre­ gationis, poenitentiarium censeri praenum. 174. - “ Tr. 5. qu. 2, dc Horis canon., cap. 2, qu 6. Comma, de Horis can., cap. 11, | 3, num. 18. ■ • Loc. rit., η. 17. - « Tr. 16, cap. 4, η. 25. · Palaus, Tr. 7. reap. I. diip. 3, punct. 9, $ 3, n. 5. — · Loc. cit.. n. 17. — · Loc. Palaus, loc. dt., § 5, n. 1. · Lrand., Decal., tr. 8, disp 6, cit., $ 7, num. 2. — ’ Tr. 16. cap. 4, num. 25 et 34. — · Loc. qu. 113. — u In Trid., less. 24, cap. 8, num. 24. — M Loc. ‘ Tr. 29, diip. 6, punct. 6, n. 7. — · Part. 5, confer. 5, cap. 11, $ 3, n. 12. — · De Irregul., cap. 3, v. Gravis hic. — dt., n. 18 et 22. — · Set·. 24, de reform., cap. 8. — * De Off. at., n. 18. — “ Loc. at., S de Irregul., in genere, n. 158. — 1 Tr. 4, qa. 7, de Irregul., ’ De Poeni· Eccl., num. 320. — · Diip. 7, de Irregular., et Poteit. episcopi, alleg. 55, n. 30. · Garcia, de Benefic., cap. 8, num. 29. — 11 Loc. dt., num. 2. — cap. 1, qu. 4. — * Tr. 10, de Ceniur., cap. 7, num. 34. Silvtsl., v. Excommunicatio IV, η. 4. - Fr Un., in cap. qu. 1. punec. 4, num. 6. — Salmant., tract. 10, cap. 7, num. 34. — » Sevr 22, de reform., cap. 4. — Salmant., part. 5, cap. 4, num. 124. · Ugohn., de Ofllc. etc. epitcopt, Inquisitionis, de accusation., num. 6 et seqq. - Lrand., loc. cit., num 40. — Roncaglia, tract. 4, qu. 7, de Irreg., cap. 33, n. 5. · Mont la, de Distribution., part. 2, qu IL n. 66. — 11 Tr. 16, cap. 4, n. 31. · Bonac., disp 2, dc Offic. Offic. div. in Choro, qu. 5, punct. 3. $ 5, n. 3. - Garcia, de Bencf., part. 5. cap 4, n. 125. · S, Cong. Cone., in ana Janurn., die 5 Sept. 1591 ; cfr. Pallottini, v. Canonici, $ 7, de Irregul., tr. 1, disp. 3, qu. 12. · Laym., hb. 1, tr. 5, cap. 1, qu. 4. — Salmant., loc. cit., num. 99. — *· De Hori· div. in Choro, qu.5, punct. 3, $ 5, n. 2. · Ptllia., tr. 6, cap. 8, num. 254. part. 5. cap. I. n. 3. · Ltss., lib. 2, cap. 34, dub. 22, n. 120. · canon., cap. 11, $ 3, num. 14. — 11 Tr. 16, cap. 4, num. 23. Suar,, de Centur., diip. 40, sect. 2, num. 35, v. Dico 2. · — u Loc. cit., num. 24. - Palaus, tr. 7, disp. 3, punct. 9, Coninck, de Ceniur., disp. 18. n. 6. « Gaspar Hurtadus, § 3, n. 2. · PelHe., tr. 5, cap. 8, n. 156 et 156. — u Loc. de Irregul., disp. 1, diff. 5, num. 21. — * De Horis canon., dt., n. 15. 9> Felinus, Leander, Laymann et Silve­ Silvester, veriorem. — Lessius vero clare in­ ster a Salmant allegantur tamquam simpli­ nuit eam esse probabilem, vocans contrariam citer amplcctentcs illam sententiam; et ita securiorem, etsi ejus rationes « non omnino revera est de Felino et Laymann (qui tamen convincant», ut ipse profitetur. eam coarctat ad casum, quo irregularis suam r) Concina, loc. cil., n. 12, id totum mani­ irregularitatem ignorat, vel collatio ei facta feste insinuat, dum asserit irregularem illum fuerit proprio motu). — Leander autem eam distributiones amittere; « quia probabilius est vocat probabiliorem pro foro interno Lanium; collationem factam irregulari esse nullam ». *) Ex dicta Sixti V bulla Romanus Pon­ tifex, dic 20 Decembr. 1585 data, § 4, (quae habetur in Bullar. Rom. Mainardi), plane id colligitur, cum bulla statuat Liles canonicos posse ad Limina mandari nomine proprii episcopi legitime impediti, si ceteroquin ab­ sentia illa sit ad bonum ecclesiae propriae. t) Pellizzarius, loc. cit., non loquitur de canonico misso ad concilium provinciale. 131. - a) Haec ampliatio: Etiam ut oppor­ tunius, etc., ad aliud refertur quod habent DU®· 8 et 4. — * Loc. dt.. Disp. 2, de etiam auctores citati,scilicet: Poenitentiarium neque haberi praesentem dum Missam ce­ lebrat aut privalim Officium recitat, etiam ut opportunius auditioni confessionum in­ cumbat. h) Barbosa male hic a Salmant. allegatur, cum, ut notavit S. Alphonsus, oppositam sen­ tentiam teneat. Auctores citati, excepto Concina, clau­ sulam hanc: Si poenitentes soleant accedere, silentio praetermittunt. Expecun. ““X.,q· venu» ocr* ’ DUB. 554 - DE BENEFICUS ECCLESIASTICIS. - ART. IV. .555 UB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. sentem etiam processionibus, orationibus sit alicubi consuetudo) non lucrentur di­ et exequiis defunctorum quae fiunt tem­ stributiones kJ. pore quo ipse confessiones audit dJ. Idem ajunt de canonicis destinatis ab Item, ca­ Quod autem dicunt de poeni tent ia rio, episcopo ad visitanda hospitalia et eccle * nonico cu­ rito· exer­ dicunt etiam de canonico curato, qui tem­ sias dioecesis, quia hi non occupantur in ceas munui * pore Officii opera sui muneris exercet, servitium propriae ecclesiae. — Episco­ (M officii. csioaicw Palaus Salmant.1 cum Barbosa, Garcia, pus autem potest duos canonicos in suo •trrtin Gutierrez % et Concina 3. — Qui sentit servitio occupare, ex cap. De cetero et tu» idem procedere, etiamsi ecclesia de qua cap. Ad audientiam, de cleric, non resui., is curam habet sit diversa ab ecclesia ubi qui lucrantur fructus praebendae, sed est canonicus: dummodo illa sit intra non distributiones; ut Roncaglia ” et Sal­ propriam dioecesim. Sed huic contradicit mant. ”, ex declaratione S. Congregatio­ Bonacina 4. nis *A — Dicit tamen Pater Concina14 Non amittit autem distributiones is quod canonici assistentes episcopo soqui abest ad tuenda jura sui beneficii: lemniter celebranti lucrantur etiam distri­ secus vero, si defendat jus suum ad bene­ butiones. QvIJr ficium adversus alterum. — Concina 4. Canonici autem absentes a choro tem­ canonic *. Item, cano * capiteba Sic pariter lucratur distributiones ca ­ pore Officii ut capitula celebrent, amit­ ni cui theo lebtuti lojfaw. nonicus theologus, qui tempore Officii tunt tam distributiones quam fructus prae­ bui legit aut condonatur, ut communiter do­ bendae. Quia tempore Officii vel Missae cent omnes. — Et etiamsi in aliis horis choralis ipsis vetitum est capitula cele­ ipsius diei (non vero praecedentis) se brare, nisi urgeat grave negotium quod pararet ad legendum vel condonandum: moram non patiatur. — Concina ut Roncaglia · cum communi, ex con­ 132. - Ultimo notandum quod prae- Prittwdati dxr cessione f> Gregorii XIII; et Concina 7 bendati docentes in scholis publicis (non tei pet:.' lucrifltir cum communiori, ex declaratione S. Con­ autem privatis) sacram Scripturam, licet (roctoi.ùr. ’tribetc· gregationis (apud Garcia, qui contra­ non lucrentur distributiones, acquirunt di nn. dicit). tamen fructus suorum beneficiorum: ex Quid de Sentiunt autem Concina 8, Palaus ·, Tridentino Idem dicitur in cap.fin.de examinato ribu» et vi- Roncaglia '°; et Salmant. “ cum Garda, magistris de docentibus theologiam. — wit a ton bu * Pellizzario, etc. (contra Barbosa et Ze- Idque communiter extendunt DD. ad do­ chium, apud Palaum), quod canonici exa­ centes jus canonicum ; ut Palaus ”, Ron­ minatores, dum absunt a choro (nisi alia caglia ”, Concina et Salmant.80 cum San1 Tr. 7, ditp. 3, punct. 9, § 3, n. 8. — 1 Tr. 16. cip. 4, cap 2, n. 354. - Prilia., tr. 5, cap. fl, n. 173. — Barbosa, num. 26. · Barbosa, de Offic. et Potest, episcopi, Scilicet Gregorius XIII id concessit, audita S. Congr. Cone. relatione; cfr. Garcia, loc. cit., n. 120. I. Apud Pallottini, v. Canonici, § 7, n. 263 ■ Tr. 28, n. 129. et 264, refertur declaratio S. Congr Cone., quae decernit examinatores synodales, etsi i» choro absunt, distributiones nihilominus lu­ crari, praesertim quando constitutiones capi· tulares id statuunt. Ita etiam apud Pallottini, v. Canonici, § 3, n. 28,31 et seqq. — Si tamen omnes fru­ ctus consistant in quotidianis distributionibus, S. C. C. declaravit duas tertias paries perci­ pere canonicos in episcopi servitio occupatos, amissa tertia, quae inservientibus accrescit. Pallottini, loc cit., n. 39. 41, 48 et seqq. chez Filliuccio, Garcia : qui de hoc affert declarationem S. Congregationis — Idem dicunt de docentibus gramma­ ticam Palaus *, Concina *, Roncaglia 3 et Salmant. 4 ; necnon Salmant. idem sen­ tiunt de docentibus logicam et philoso­ phiam. Quia (ut ajunt) omnia haec sunt necessario praemittenda ad theologiam addiscendam. An autem parochi docentes sacram Scripturam, theologiam aut jus canoni­ cum eodem privilegio gaudeant? Negat Pater Concina ·; quia in Tri­ dentino parochis absolute vetatur abesse ro’bi'b?' u^tra duos menses. — Sed probabiliter Lier eodem admittunt Palaus e, Salmant. ’ ; et Ronρλλ” caglia" cum Gonzalez ri, Barbosa CJ, etc. Ratio, quia in cit. cap. fin. de magistris indistincte omnibus facultatem theologi­ cam docentibus conceditur privilegium sive exemptio a residentia: hocque privi­ legium non habetur in Tridentino quod ibi clare (ut oportebat) sit revocatum. Verba autem textus praefati haec sunt: Docentes vero in theologica facultate, dum in scholts docuerint, et studentes in ipsa integre per annos quinque, percipiant de licentia (nempe generali, concessa aucto­ ritate hujus constitutionis, ut explicat ibi Glossa) Sedis Apostolicae proventus prae- bendarum et beneficiorum suorum, non obstante aliqua alia consuetudine vel sta­ tuto; cum denario fraudari non debeant in vinea Domini operantes. Ratio, quia id redundat in bonum totius dioecesis, immo universalis Ecclesiae Ό. Idem privilegium sane conceditur prae- Utm. or».· bendatis studentibus in Universitate: ex £7«.““n Tridentino ·, et ex cü. cap. fin. de ma- “oiTer’i“· gist., et cap. 2, de privil. in 6°, ac cap. Tuae, de cler. non resid. Modo ipsi studiis CoMm» operam dent saltem per majorem anni ratio pr» partem; ut ait Concina10; et Palaus11 cum Bonacina, Barbosa, etc. Et modo habeant de hoc licentiam (quae vero non requi­ ritur pro docentibus); ut dicunt Palaus”, Roncaglia”, Concina ,4;et Salmant.” cum Barbosa et Garcia, ex bulla *-» Pii IV Ad aures, edita 24 Novem br. 1564. — Haec autem licentia illis suffragatur pro quin­ quennio, si audiant sacros canones; pro septennio vero, si audiant sacram Scri­ pturam seu theologiam. Salmant. 14 cum Garcia D et Barbosa D. An autem parochi studentes theolo­ giae excusentur a residentia post duos menses ipsis a Tridentino concessos? Affirmant Navarrus *), Toletus Les­ sius <>, etc., apud Palaum Idque proba­ bile putant Palaus” et Salmant. quia FUI., tr. 41, cap. 6, nam. 29, v. Tertia. · Garcia, dc Bcnef, part. 3, cap. 2, η. 54, 113, 353. - « Tr. 7, ditp. 3, dc Offic div, in Choro., qu. 5, punct. 3, $ 9, n. 9. punct. 9, § 9, n. 3. — 1 Dc Horia can., cap. 11, $ 3, η. 24. dc Offic. ct Potest, cpisc., dlcf. 56. n. 24 et 25. — * Loc — 1 Tr. 5, qa. 2, dc Horia can., cap. 2. qu. 6, resp. 3. — dt». n. 7. — · Tr. 5, qa. 2, de Horis canon., cap. 2. qu 6, • Tr. 16, cap. 4, n. 37 — Salmant., loc. at. — · Loc. du, resp. 3. — M Loc at., num. 28. — u Tr 28. num. 130. · num. 25. · Trident., acaa. 23, de reform., cap. I, v. Eadrm Barbota, loc. dt, num. 23; et in Trid., omnino. — · Loc. dt., n. 4. — 1 Tr. 16. loc. dt., n. 37; el n 59. - Garcia, de Bencfic., part. 3, cap. 2. η. 87. — « Ltx 130. — " Loc. cit., reip. 3. — · Seat. 5. de reform , cap. 1. — * Dc Horit canon., cap. 11, $ 3, n. 27. — dt., n 130. - n Loc. dt.. n.9. — · Loc- cit, tr. 28, num 11 Tr. 7, diip. 3. punct. 9, § 9, nam. 5. · Bonae., disp. 2, Barbota, 5, cap 1, ·’ Tr 16, cap. 4, n. 39- Constitutio Ad aures (al. Sain!is>t/nu> 132. - a> Salmant. non allegant auctores pro extensione ad jus canonicum. Et re qui­ reperiebatur quidem in veteri Bullano, Ro dem vera Sanchez, Const! , lib. 2, cap. 2, mae anno 1586 typis edito; sed non amplius habetur in Bullario Mainardi neque in Buldub. 95, n. 5, de hac non loquitur. Declaratio ilia non refenur a Garcia; lario Taurinensi. f) Garcia el Barbosa non salis aa urate repentur tamen apud Pallottini, v. Canonici, citantur a Salmant ; nam uterque, Garcia sci § 3. η. 117 f ) Gonzalez, sup. reg· 8 Cancellar.,glos. 6, licet, loc. cit., n. 102; et Barbosa, ni Trid., u 257 ; Barbosa, de OJJic. ct Potest, cpisc., loc. cit., η 60, et de Offic. et Potest, episi alleg. 56, u 30, id non asserunt, nec pro hoc alleg. 56, u 31, absolute ct absque distin asserto a Roncaglia allegantur. ctione negant ejusmodi licentiam ultra quin­ <0 Attamen S. C. C. declaravit parochum quennium valere; quin etiam Garcia rejicit non posse abesse, ct episcopum non debere distinctionem, quam Salmant. inter jus cano illi concedere ut absit, ne sacram quidem nicum ct theologiam aut Scripturam sacram Scripturam docendi gratia aut jus canoni­ inducunt. cum. Cfr. Pallottini. v. Parochus. S //. u. 122 Navarrus, Mau. cap. 25, n. 121. To Ictus, hb 5, uip 5, u. 3, v. Tertio; Lessius, ct seqq. 556 LIB. IV. — CAP. ». - DE STATU CLERICORUM. in cit. cap. fin. de magistris eodem privi­ tionis latae sententiae, si infra duos men­ legio gaudent docentes qiio studentes. — ses a tali studio non destiterint. (Dicit probiblihM probabilius negant Concina ’, Ron- tamen Bonacina e cum communi, hoc non non «οι- caglia ’, Palaus8; Salmant.4 cum Gon- intelligi de studio privato; nec si audia­ zalez,’ Barbosa,’ Garcia,’ etc. Ratio: tum tur lector domi, ut probabile putat cum dentia. quia Tridentinum declaravit non posse Toleto, Calderino, etc.; neque intelligi de parochos ultra duos menses abesse nisi docentibus, ut sentiunt SanchezT, et idem ex gravi causa; et S. Congregatio (apud Bonacina cum Tabiena i) et aliis). — Garcia) declaravit hujusmodi causam stu­ Unde tales studentes privantur fructibus diorum nequaquam esse gravem *Λ Tum suarum praebendarum ; ut dicunt Pa­ quia privilegium praefatum concessum laus 8 ; Salmant. 9 cum Bonacina et est tantum addiscentibus; unde non con­ Barbosa k>. cedendum parochis, qui jam edocti sup­ Diximus autem praefatos magistros ponuntur. aut scholares excusatos lucrari quidem «lu lainbutittitai Dicunt vero Salmant.5, ex declara­ fructus beneficiorum, non vero distribu­ œeiirt tione S. Congregationis quod si a Papa tiones. — Si tamen beneficium constaret detur alicui licentia ut absit causa stu­ ex solis distributionibus, has etiam lucrari diorum, haec non valet nisi consensus dicit Concina 10 cum communi, ex decla­ Ordinarii accedat. — Et sic pariter refe­ ratione S. Congregationis apud Garcia ‘), runt declarasse Pium IV de his qui stu­ contra Bonacina l); quia tunc distribu­ diis in curia Romana assistunt. tiones succedunt loco fructuum. — Et Stadium Hic autem obiter notandum quod in idem ait Concina11 de dispensatis a choro, jarii civi· Iit, quibo * cap. fin. Ne cler. vel mon. prohibentur quando beneficium tantum ex distribu­ prohibe»· archidiaconi, decani, plebani, praepositi, tionibus conflatur. Excipit tamen Concina tur. cantores et alii clerici personatus haben­ (contra alios), si sint distributiones mi­ tes, necnon presbyteri, studere juri civili nutae pro anniversariis, quia testatores vel medicinae sub poena excommunica- nolunt has dari nisi assistentibus. ’ De Horis can., cap. 11, § 3, η. 29. — ■ Tr. 5, qu. 2, * Diep. 2, de Excom. in partie, extra bull. Coenae, qu. 4, de Horis can., cap. 2, qu. 6, resp. 3. — · Tr. 7, disp. 3, punct. 6, d. 5. - Told., lib. 1, cap. 37, n. 4. - Caldrrin., punct. 9, $ 9, n. 8. — 4 Tr. 16, cap. 4, n. 39. - Gonaalca, sup. Contil. 2 de Magistris, n. 1, i. f. — T Decal., lib. 6, cap. 8, reg. 8 CanetII., glos. 6, n. 249 et seqq. - Barbosa, de Offic. n. 91. — Bonac,, loc. cit., n. 7. — · Tr. 7, disp. 3, punct. 9, et Potest, episc., alleg. 63, n. 77. · Garcia, de Benef., part. 3, § 9, n. 6. — · Tr. 16, cap. 4, n. 38. — *· De Horis canon., cap. 2, η. 83. — Garcia, loc. dt., n. 109. — · Tr. 28, n. 128. — cap. 11, § 3, n. 31. — 11 Loc. dL, n. 35. — Concina, loc. dt. cap. 34, n. 163 et 159, non bene a Palao colligi potest eosdem, si illi studio incumbant, dtantur ; Toletus enim id non habet ; Navar­ fructibus privari, cum eo casu absint absque rus autem et Lessius id docent de beneficiatis justa causa; eo magis quod Bonacina, ad hoc in generali. ut privilegio fruantur, requirit licentiam pe­ h) S. C. C. clare significat studium nequa­ culiarem ad physicae studium. quam esse causam gravem, cum deneget t) Garcia, quidquid dicat Concina, non episcopo facultatem dispensandi cum parocho, dissentit a Bonacina; uterque enim, Garcia, ut ratione studii abesse possit. Cfr. Pallottini, part. 3, cap. 2, η. 114, 115 et 353; Bona­ v. Parochus, § //, n. 129 et 130. cina, loc. cit., § 9, n. 2, concedit distributiones O Id habetur ex bulla seu constitutione illis qui causa studii absunt, si praebenda Pii IV, supra memorata. Et male Salmant. solis distributionibus constat, desumpta tamen afferunt declarationem ex Zerola, qui nullam tertia harum parte. Et hoc congruit cum de­ S. Congr. declarationem ad hoc assertum claratione S. C. C., quae studii causa absen­ refert. tibus adjudicat, ut lucrentur distributiones, si 1) Tabiena a Bonacina et Sanchez utique hae sunt unicus beneficii fructus, eo tantum citatur; sed non potui, quae ei attribuuntur, casu quo aequaliter inter omnes, nulla ha­ apud cum reperire. bita ratione servitii, dividuntur; si vero in Bonacina, dc Ojfic. div., disp. 2, qu. 5, distributione ratio servitii habeatur, non lu­ punct. 3, § 9, n. 10; Barbosa, de Offre. et crari nisi duas tertias partes, tertia dimissa. Potest, episcupi, alleg. 56, n. 26, asserunt Cfr. Pallottini, v. Canonici, § 3, n. 111 et ejusmodi studium illis prohiberi ; ex quibus seqq. DUB. I. - DE BENEFICUS ECCLESIASTICIS. - ART. V. 557 ARTICULUS V. QUIBUS MODIS BENEFICIA AMITTANTUR. 133. Quibus modis amittuntur beneficia. — 134. Quid et quotuplex sil resignatio. — 135. Quid requiritur ut valeat resignatio conditionata. — 136. Quid dc permutatione benefi· ciorum. Btttfcu, 133. - « Resp. 1°. Beneficia quatuor moilluanî «dis amittuntur: 1°. Per mortem benefiBr « ciati. — 2°. Ex dispositione juris; idque, « vel propter alterius beneficii incompos« sibilis consecutionem, vel per professio« nem religiosam, vel per contractum « matrimonii, vel per commissionem eri« minis (v. gr. haeresis, schismatis, sodo« miae saepius exercitae), cui amissio be« neficii ipso facto est annexa; ut vide « apud Lessium *. — 3°. Per sententiam « judicis. — 4°. Per liberam resignatio· « nem: de qua, Ke^.ÇlA· 134. - « Resp. II0. Resignatio est spon* duplex < tanea proprii beneficii dimissio, facta « coram legitimo superiore id acceptante. « Estque duplex, scilicet tacita, quae «fit ex juris dispositione; ut dum quis « religionem profitetur. — Et expressa, « quae rursus est duplex, scilicet pura, « quae fit sine conditione et pacto appo« sito, coram Ordinario, qui beneficium «cuilibet alteri conferre potest; et com « diiionata seu in favorem. Eaque vel « est simplex in favorem, ut quando fit « absque reservatione ; vel est qualificata, « quando scilicet fit reservato sibi jure « regressus, vel pensione, vel fructibus « aliquibus: quae, ob simoniam juris hu« mani, nonnisi in Pontificis manibus fieri « potest. « Et quamvis verius sit, etiam resi« gnationem simplicem in Pontificis ma« nibus faciendam, cum alioqui periculum « sit ne beneficiorum resignationes spe« ciem quamdam haereditariae succcs« sionis acquirant: quod jura canonica «detestantur; - probabile tamen est in « manus Ordinarii fieri posse, eo quod • permutatio in ejus manibus fieri possit ». » Lib. 2, cap. 34, dub. 34. - · Tr. 19. de Simonia. cap. 3. n. 51 et 52. · S. Pius V. bulla Quanta EccUsiac, de die [Sed omnino contradicunt Salmant. * cum communi. Vide dicta de Simon., Lib. III, η. 81]. « Idque a fortiori verum est si fiat sine modo obligatorio, quamvis addita deprecatione ut personae certae confe­ ratur. Idque observari potest ubi non est recepta bulla Pii V, quamlibet per­ sonae successurae designationem prohi­ bens: quam citat Laymann 8 ». 135. - « Porro, ut resignatio conditio­ Requisita Ad reoijnanata valida sit, requiritur: 1°. Ut bene­ tioncm con dilionatani. ficium sit resignantis; cum resignatio sit juris sui dimissio. — T. Ut fiat libere. — 3'. Ut fiat in manibus ejus qui potest admittere, scilicet Pontificis, Ordinarii, collatoris vel institutoris, juxta dicta. — 4°. Ut acceptetur a praelato in cujus manibus fit; quia sine acceptatione jus suum resignans non perdidit. — 5°. Ut conferatur illi, in cujus favorem cum clausula consueta: non aliter, nec alias, est resignatum. — 6°. Ut is cui confer­ tur acceptet; alias enim resignans non perdit beneficium, propter clausulam non aliter. — 7°. Requiritur consensus patroni vel electorum, prout beneficium est patronatum vel electivum. — 8°. Si resignans sit infirmus, ut a resignatione supervivat viginti dies; alias enim per obitum vacare censebitur. — 9°. Ut si resignatio fiat in curia Romana, intra sex menses a supplicatione oblata com­ putandos, in loco beneficii publicetur; sin autem extra curiam, intra mensem. Alioqui, si contingat resignantem mori antequam resignatarius cepit possessio­ nem, beneficium vacare censebitur. — Lessius et * Laymann 1». 136. - « Resp. III”. Permutatio benefi- Pennut» / K J · ÜO, quid, ciorum (quae est quaedam species conApril. 1568, § 4; habetur in Bullar. Rom. Malnardi. — Lib. 4, tr. 2. cap. 17, n. 6. — Lgss., lib. 2, cap. 34, dub. 35. 135. - a) Laymann, lib. 4, tr. 2, cap. 17, mero a Busenbaum referuntur; sed quaedam a n. 3, non asserit omnia quae in hoc nu- tantum ex his assertis habet. 558 Permota- >1 jtUKRi.OV S j a t l A A J l lU lU . Mbu? *. ^comfxn. ctuum ar“’ qtuliutem. lib. iv. — cap. ii. - « ditionalis resignationis) fit, cum duo be« neficiati unum vel plura sua beneficia, « Pontifici non reservata, in manus Ordi« narii alteriusve episcopali auctoritate • praediti resignant, cum conditione ut is « postea vicissim alteri alterius benefi« dum conferat. — Quod quandoque epi« scopus instituere potest, si necessitas • ita exigat ; vocatis tamen iis quorum «interest, scilicet patrono et collatore « inferiore. Ad hanc autem omnia requi« runtur quae ad resignationem in favo« rem. Vide Lessium *, Laymann ’, Bo« nacina 8 ». — (Vide Lib. HI, n. 72]. « Quaeres 1°. An licitae sint permuta« tiones coram Ordinariis, in mensibus « reservatis per concordata Germaniae ? « Resp. Affirmative ; quia per reser« vationem concordatorum non censetur « Pontifex voluisse conditionem Ordina« riorum Germaniae deteriorem facere, • quam episcoporum extra Germaniam, « coram quibus id simpliciter licet. « Quaeres 11°. An licitum sit permu« tare beneficia, compensata fructuum « aequalitate ? « Resp. 1° Non licere, si beneficium « copiosius, non separatis proventibus a « titulo, permutetur cum tenui. — Ratio, DE STATU CLERICORUM. « quia excessus ille, eo ipso quo manet « annexus titulo, est debitus titulo; ideo· « que pro eo nihil exigi potest quin etiam « exigatur pro titulo. « Resp. 2°. Posse peti compensationem, « ob hujusmodi permutationem a Ponti« fice pro incommodo temporali quod « alter subit, spoliando se proventibus sui « beneficii. Ideoque talis compensatio non • est pretium beneficii aut proventuum « annexorum,sed conditio ut se indemnem « servet, sine qua conditione nollet se spo« liare. « Resp. 3°. Jura proventuum posse se« parari a titulis; et primo nudos titulos, « deinde alio contractu jura proventuum, « utpote temporalia, permutari, compen· « sato excessu opulentioris: idque aucto« ritate solius Papae. Vide Lessium «, Bo« nacina6 ». — [Vide Lib.III, n. 75 et 76]. « Quaeres. 111°. An licite permutetur « beneficium hac lege, ut expensae litis vel « bullarum refundantur per recipientem? « Resp. Videri permutationem simo« niacam, si impensae sint causa impul« siva permutationis, sine qua actus non « fuerit futurus. Idem de simili resigna« tione affirmarem. Vide Lessium ·, Bo« nacina ’ ». ARTICULUS VI. \ QUID ET QUOTUPLEX SIT PENSIO. 137. Quid et quotuplex pensio. — 138. A quo et quanta possit pensio designari. — 139. An pensionarius possit de illa libere disponere. quidVt’qu"^ ~ * ResP· I}enst0 est jus perci- « pauperi vel parocho seni ad sustenta« tionem ; vel quae datur causa resignatupiei. « piendi fructus ex alieno beneficio. « tionis et litis componendae. « Estque triplex : 1°. Temporalis, quae « Duae posteriores dicuntur clericales, « datur propter ministerium temporale ; « v. gr. cantori, aedituo, patrono et de- « quia clerids; prima, laicalis, quia lai« fensori ecclesiae. — 2°. Spiritualis, quae « ds tantum datur ». « fundatur in titulo mere spirituali, ut 138. - « Porro circa pensiones Lay« quae datur condonatori, coadjutori epi- « mann8 et Lessius · docent haec °): « scopi, parocho, etc. — 3°. Media, quae • 1°. Etsi eam designare proprium sit « fundatur in statu spirituali, non tamen « Papae, id tamen etiam episcopum posse « officio spirituali: ut quae datur clerico « in causis specialibus et necessariis: v. gr. 1 Lib. 2, cap. 84, dub. 36. — · Lib. 4, tr. 2, αψ. 17, n. 6, med. — 1 DUp. 1, de Simonia, qu. 4, $ 12. — 4 Lib. 2, cap. ®, dub. 17, num. 102. — 4 Diap. 1, de Simonia. qu. 4, *t po § 12, tu 11. — · Loc. cit., dub. 15, num. 94. — 1 Loc. dt., n. 8. — · Lib. 4, tr. 2, cap. 18, a n. 2. — · Lib. 2, cap. 31, dub. 38. 138. - Laymann non omnia haec habet; taxat excepto, scilicet quod episcopus possit Lessius vero in omnibus concordat, uno dum­ ex causis necessariis pensionem designare: id 9^ DUB. Càoditi·· ait req«i· < * ||Ι pcfiioecn). OHifalious p«nuoMfil. I. - DR BRNEFICTIS « propter paupertatem et senium resignan« tis, vel litis compositionem, vel propter « adaequandos fructus in permutatione « beneficiorum ». — [Vide Lib. III, n. 73]. « 2°. Debere esse moderatam, ita ut « beneficiato relinquatur sufficiens susten« tatio; talis autem plerumque censetur « tertia pars fructuum ». — [Cum Salmanticensibus *]. « 3°. Ad pensionem non requiri con« sensum patroni, ut quidam volunt; quia « id nullo jure statutum est. Neque ullum « fit praejudicium per impositionem pen« sionis; cum is fructus non percipiat ex « beneficio, sed tantum habeat jus insti• tuendi et praesentandi, quod ei non adi« mitur. « 4°. Pensionarius post constitutionem • Pii V (ubi ea est recepta) tenetur reci« tare Officium Beatae Virginis; nec facit « fructus suos si omittat ». [Intelligitur de pensione quam quis ut clericus percipit. Vide Salmant. *. — Item, ad tale onus non obligantur qui dicunt Officium majus; vel qui fiunt equites ordinis militaris, cum satisfaciant recitando preces a religione praeceptas. Ita Azor, Palaus, Bonacina, Ledesma % cum Salmant,·]. ECCLESIASTICIS. - ART. VI. 509 « 5°. Pensionem exstingui morte pen«sionarii, sicut ususfructus mone usu« fructuarii. Posset tamen Papa facere « perpetuam ex plenitudine potestatis. « De venditione et redemptione pen« sionis, vide Laymann4 et Lessium ·, Bo« nacina ·». 139. - Quaeritur: anpensionariuspossü de reditibus pensionis pro libito dispo­ nere? Affirmant Vasquez, Azor, Covarru­ vias, etc., apud Salmant.1; quia pensio, ut dicunt, est portio jam extracta ex fru­ ctibus beneficii. Et pro hac sententia adest decisio Rotae Romanae quam affert Azor·, in qua definitum fuit: Penstones decursas et non solutas non computari inter spolia (sicut computantur fructus beneficiorum), sed transire ad haeredes ; quia pensio non est beneficium, sed consistit in mera tem­ poralitate. — Negant vero Navarrus, Mo­ lina a>, Garcia; quia pensio eisdem regulis beneficiorum metiri debet, cum illis aequi­ peretur. — Verum Salmant. · distinguunt, et affirmant de pensione laicali, negant de ecclesiastica. Hae 1res sententiae omnes sunt proba­ biles. — Vide Lib. III, n. 491, Qu. 6. 1 Tr. 28, n. 46. · S. Pius V, balla Ex proximo, de die de Eleemoeyna, cap. 4, o. 22. · Aaor, pari. X lib. 8, cap. 12. 20 Scptcmbr. 1571; in Bullar. Rom. Mainardi. — · Loc. qa. 5. · Cavor., de Teacamcot., αρ. 7, num. 19. - ’ Tr. 38, cit., n. 61. — Aaor, part. 1, lib. 10, cap. 4, qu. X · Palaus, tr. 7, diip. 2, punct. I, § 2, n.6. · Bonac., diip. 1, de Offic η. 63. —1 Part. 2, lib. 7, cap. 9, qu. IX Habetur etiam apod Gulielm. Redoanum, Tract, dc Spolii» ecdea. qu. 3, § Quid div., qu. 2, punct. 4, n. 9 et 10. · · Loc. ciL, n. 64; et tr. 16, àicrndum, num. IX — Navor., dc Rcditlb. cedes., qu. 1, cap. 2, n. 28. — « Lib. 4, tr. 2, cap. 18, n. 2. — · Cap. Λ, moo. 33, n. 2 ct 3. · Garcia, de Beneôc ., part 1, cap. 5, dub. 22. — · Diip. 1, de Simonia, qu. 4, $ 13. — P«q.,opu L * num 161. — · Tr. 28, n. 63. 139. - a) Molina param accurate hic a autem refert Lessius tantum ex aliorum do­ Salmant. allegatur; nam, de Just, et Jure, ctrina. t>) Petrus de Ledesma, Sum., part. 2, tr. 9, tr. 2, disp. 145, n. 5, eamdem sententiam cap. 4, post concl. 6, dub. 2, v. Notaque, id tenet, eademque distinctione utitur ac Sal· manticenses. asserit de equitibus ordinis militaris Peneio, quando exitinguatur. Opinio­ ne· probaMlei de d»apotitionc peaaioata. LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. DUBIUM II. De Horis Canonicis. ARTICULUS I. y J a H iu i ’ m iS L IlJMS >rn.UK:a.OVSS»l«MUiH! QUI OBLIGENTUR AD HORAS. 140. Quittant clerici teneantur ad Officium. Qualem partem Officii teneantur dicere subdiaconi ea die qua ordinantur. Et an subdiaconus qui Officium recitavit ante ordi­ nationem teneatur repetere. — 141. An teneantur ad Horas canonicas omnes religiosi et moniales. — 142. An religiosi non constituti in sacris et moniales, non dicentes Officium in choro, teneantur recitare privatim. - Dub. 1. An teneantur ad Officium religiosi ejecti. - Dub. 2. An profugi. - Dub. 3. An ad triremes damnati. An degentes extra claustra. — 143. Not. 1°. An ct quando religiosi teneantur recitare in choro. Quid, si sint occupati. - Not. 2°. An peccent graviter praelati négligentes Officium recitari in choro. An teneantur episcopi recitare in choro. - Not. 3°. An teneantur supplere omissa, qui plura non percipiunt ut choro inserviant. An ad peccandum graviter in choro sufficiat omissio minoris partis quam in Officio privato. — 144. De obligatione beneficiariorum circa Officium. An beneficiarius ordinatus per metum gravem teneatur ad Officium. Vide alia apud Busenbaum. — 145. Qu. 1. Quot pec­ cata committat sacerdos beneficiatus Officium omittens. - Qu. 2. An beneficiarius graviter peccet omittendo Officium, si velit fructus restituere. 140. - «Resp. 1°. Clerici majorum Or· nentur «d « dmum, etiam suspensi, excommunicati, Hor“" «degradati, tenentur tum jure ecclesia« stico, tum generali consuetudine Eccle« siae. « Dixi: majorum Ordinum; quia mino« rum non tantum non ad Horas, sed ne· «que ad psalmum Miserere tenentur, «quem, vel simile quid, cum episcopus «primam tonsuram conferens injungit, • non videtur obligare, nisi ut vel tantum « fiat aliquoties vel per modum consilii. « — Lessius *. « Unde resolvuntur hi casus: « 1°. Tenetur ad Horas qui cum dispen« satione Papae duxit uxorem, nisi in hoc « ipso sit dispensatus; quia dispensatio, « utpote odiosa, stricte est explicanda, et «characterem retinet. — Bonacina et • Azor ’ contra alios. Quando in· « 2°. Clericus incipit obligari a puncto r»«o. « subdiaconatus suscepti: et quidem ad « Horas respondentes horae qua ordina« tur. — Bonacina3 ex communi». Hinc dicit Croix ♦ cum Azor et Stoz, curiam * Lib. 2, cap. 97, dub. 9, num. <7. — Bonac., de Offic. dir., ditp. I, qu.^, punct. 3, n. 5. — 1 Part. 1. lib. 10, cap. 6, qu. 5. — · Loc dt., punct. 5, n. 10. — · Lib. 4, η. 1187. · Aeor, loc. cit., cap. 13, qu. 17. · Sloe, lib. I, part. 3, n. 401, n. — Croix, loc. dt. - Bonart, de Horit canon., lib. 2, cap. 39, n. 1L — · De Horit canon , cap. 7, % 1, n. 5. · Palau*, tr. 7, 140. - a> Ex auctoribus hic relatis, Diana, part. 6, tr. 7, resol. 38, solum Trullench alie- teneri subdiaconum die quo ordinatur ad Horam quae tunc dicenda esset in choro. — Unde si ordinatur hora undecima, ait Croix cum Bonart, probabile esse teneri tantum ad Vesperas; cum eo tempore re­ gulariter aliae Horae jam persolutae sint in choro. Sed huic opinioni non acquiesco, quia verius ordinatus tenetur ad Horam quae respondet ad horam in qua contrahit obligationem. Quapropter regulariter te­ netur recitare ab Hora sexta; ut recte ait Pater Concina B, cui adhaerent Palaus et Gobat. An autem subdiaconus qui recitaverit partem illam ante ordinationem suae obli­ gationi satisfecerit? Negant Tournely’; et Croix’ cum Bo­ Rtcitw ante orti nacina, Palao, etc. Tum quia debito nequit natlonea non ulxihsatisfieri antequam contrahatur, tum quia dt, juxta Ecclesia exigit Officium a subdiaconis, ut alio·. nomine ejus illud persolvant: at qui non est adhuc subdiaconus nequit nomine Ec­ λ clesiae Officium recitare. — Affirmant vero Hot,JaiU utUUTamburinius8; et Lugo,Trullench et Go- dû bat, apud Diana α>, et probabile putant ditp. 2, punct. 4, n. 3. > Gobai, Experim., tr.5, n 561. — · It ett Collet, Instil, th col., tr. de Reltg-, part. 2, cap. 8, art. 1, cond. 1, v Quaeres. — ’ Loc. dt. - Bonac. loc. dt., punct. 5, n. 11, · Palaus, loc. dt., n. 3. — · Decal., lib. 2, cap. 5, $5, n. 9. — Lu o, * de Euchar., ditp. 16, sect. 2, n. 39. - Trull., Decal., Ub. 1, cap. 7, dub. 13, η. X · Gobai, loc. dt., n. 661. gat, quamvis et ceteri camdem affirmativam opinionem tueantur. DUD. Π. - DE HORIS Croix 1 et Viva quia bene potest debi­ tum illud anticipate solvi quod certo moraliter est contrahendum. PnnuopiPrima sententia videtur probabilior; quia Ecclesia exigit Officium a subdiacono, ut nomine ejus illud persolvat: at qui non est subdiaconus neque ab Ecclesia ut publicus minister destinatus, non potest nomine Ecclesiae recitare neque oratio­ nem publicam efficere. — Sed huic posset responderi quod sacerdos excommunicatus nec etiam potest orare nomine Eccle­ siae neque orationem publicam facere: et hic utique tenetur Officium recitare, et recitando bene satisfacit; ergo ad satisfa­ ciendum, non est opus ut recitans nomine Ecclesiae oret. Unde adhuc probabilem puto secundam sententiam. rcHciV."0 141. - * ResP· U0. Omnes religiosi pronaâdHo· «(essi ad chorum destinati, utriusque se« xus, obligantur ad Horas. Idque ex an« tiqua et recepta consuetudine : quam « tamen quidam, ut Aragon “4 putant non « obligare tam stricte, ut peccent morta« liter si bis terve omittant. Et de monialibus dubitat Cajetanus b), Medina b>, • Armilla b), Diana — Immo eas (atque « adeo omnes religiosos sacris non ini« tiatos) non teneri sub onere peccati, «absolute, sed nimis laxe, docet Petrus « Marchant O apud Diana<>; contra alio• rum communem et veram sententiam, « quae docet teneri secundum suas re- CANONICIS. - ART. I. 561 « gulas et consuetudines. Bonacina · cx « Azor, Lessio, Maldero, etc. « Unde resolves: « 1’. Non tenentur ad Horas: Γ. No« vitii; 2°. conversi; 3°. religiosi Societatis « Jesu, militantes, hospitalarii et caeteri « choro non destinati. — Trullench4. « 2°. Is qui ex una religione transit in • aliam in qua non est haec consuetudo, « non tenetur, quia consuetudo non obligat « ubi non est recepta. Ita Suarez et Lay• mann — Idem dic de religioso ejecto, • vel qui dispensationem obtinuit perpetuo «vivendi extra monasterium; quia, etsi « maneat religiosus, non tamen regularis. « Ita probabiliter Sotus, Sanchez, Bona, «cina * etc., contra Suarez». Hic confert aliqua praenotare de insti­ tutione divini Officii. Horae canonicae, ut fertur, saltem quoad substantiam, institutae fuerunt tem­ pore Apostolorum ; ut indicatur Actor n, 142], ubi narratur quod fideles erant per­ severantes in... communicatione fractionis panis et orationibus ; id est in psalmis, et hymnis, et canticis spiritualibus, can­ tantes ct psallentes, juxta Apostolum ad Ephes, v, [19]. Idque clarius significavit Clemens Papa I, ubi suis clericis sic prae­ cepit ·: Precationesfacite mane,tertia hora ac sexta et nona, et vespere, atque ad galli cantum. Pelagius *> autem I, ut ferunt Azor et Filliuccius, publicam legem con- 1 Lib. 4, n. 1187. — · Dc Praec. decxl.,qu.3, art. 1, n 8. Jure. lib. 10, qu. 5, art. 3. — Sanch., dc Malnm.. lib. 8, — ’ Diip. 1. de Horia canon., qu 2, punct. 2, n. 5. · Aaor, disp. 8, n. 11. — 1 Loc. cit., n. 3 ct 4. — Suar., de Relig., tr 4, lib. 4, cap 17, n. 8 et 9. — · Conitit ApocL, lib. 8, part 1, lib. 10, cap. 6, qu. 1. lib. 2, cap. 37. n. 49. Sfaider., tr. 10, cap, 2, dub. 3, v. Dt monialibut. — · DecaL. lib. 1, cap. 7, dub 12. $ 1. n. 2 ct 5. — Sctus, de Juit. et cap. 34. — Aeor, part. 1, lib. 10, cap. 1, qu. 6. — Fill·, Aragon, />/ 2a™ 2at, de Justit., qu. 83, art. 12, dub. 4, concl· 3, dicit: · Semel aut iterum ». b) Auctores isti citantur utique a Diana, part. 2, tr. 12, resol. 17, loquente tum de mo nachis deputatis ad chorum» tum de monialibus; attamen Cajetanus, Sum., v. Horae canonicae, 1°; Joannes Medina, Cod. de Ora­ tione, tr. 6, qu. 7, v. Dc h is etiam, de reli­ giosis professis in genere tantum loquuntur. — Armilla, v. Horae canonicae, num. 4, ap­ probat dictum Cajetani; et num. 5, de monialibus subdit · Dic pariformiter sicut de religiosis professis tantum, quia non viden­ tur teneri nisi ratione consuetudinis » — Denique ipse Diana ab his auctoribus dis­ sentit, affirmans moniales aut deputatos ad chorum teneri sub mortali Horas canonicas persolvere. c) Petrus Marchant, Tribun, anim., tom. 2, tr. 2, part. 2, tit. 3, sect. 1, dub. ult., negat in generali consuetudinem hanc sub moruli obli­ gare; ct solum admittit obligare sub mortali, si in aliqua regula quae ad mortale obligat, sit ita statutum. Et sic a Diana, part. 9, tr.6, resol. 7, citatur. Suarez, dc Religione, tr. 4, lib. 4, cap. 17, n. 7; Laymann, lib. 4, tr. 1, cap. 4, n. 3, male citantur a Busenbaum ; loquuntur enim de pro­ fesso destinato ad chorum, qui annuente prae­ lato transit ad statum conversorum, quo in casu negant cum deinceps obligari ad Officium. r) Fortassis, ut loquuntur Azor ct FiU liuccius. 141. - S. Alhiomm, Opera moralia — Tom. 11 tr. 23, cap. 3, n 89, 36 Quando fuerit insti­ tutum Offi­ cium. 562 Religiosi, juxta alios, non tenen tor sub gra­ vi quotidie r/citare Juxta a * bo·. orni» •io non fre­ quens. non leihalit. J Tenentur quotidie *ub gravi. LIB. IV. — CAP. II. - stituit qua clerici septies in die preces canonicas persolvere cogerentur. — Quod vero pertinet ad breviarii formam, refert Radulphus, ineunte saeculo XIII in aede Pontificia illud breviatum fuisse, et ideo Breviarium appellari. — Vide alia apud Thomassinum ’. Primo loco oportet hic plura adnotare de obligatione religiosorum recitandi Offi­ cium, et deinde de recitatione in choro. U2. - Ante omnia illa magna Quaestio occurrit: Ah religiosi non constituti in sacris et moniales teneantur sttb gravi recitare quotidie Officium saltem private? Prima sententia negat: et hanc tenent Bordonus’, Armilla Sà b>; item Mar­ chant Martinus a S. Joseph V, Castro, Antonius a Spiritu S. e>, Joannes Medi­ na ·>, apud Salmant. ·. Et probabilem pu­ tat Lessius4. — Ratio, quia, licet in hoc adsit consuetudo, non tamen constat, ut dicunt Cajetanus, Ledesma Λ>, Palacio, etc., apud Sanchez s, eam fuisse introductam a religiosis cum animo graviter se obli­ gandi. Secunda sententia censet non peccare graviter religiosos et moniales, quae ali­ quoties tantum et non frequenter Officium omittunt. Tertia vero sententia communis, quam sequimur, et tenent Lessius ·, Sanchez T, Radulph., de Canonum observant., propos. 22; apud Μ 3 DE STATU CLERICORUM. Anacletus ·, Salmant. · ; et Pater Con­ cina 10 cum S. Antonino, Genetto, Palao, Tamburinio, Diana, Vasquez ac aliis; item Laymann ”, qui contrariam rejicit ; et Re· ginaldus '·> apud Tamburinium *’ vocat temerariam ; et Diana, prorsus improban­ dam. Refertque Continuator Tournely '·, Patrem Mutium Vitelleschi, praepositum generalem Societatis Jesu, anno 1625 prohi­ buisse ne quis suorum opinionem illam doceret ut probabilem ; et eamdem repro­ batam fuisse ab universitatibus Hispalensi, Conimbricensi, etc., necnon jussu Pontifi­ cis ipsam erasam fuisse e libro Emma· nuelis Sà. — Nostra autem sententia do­ cet quod ipsi tenentur sub gravi Officium quotidie recitare ex consuetudine jam praescripta. — Nec valet dicere quod non constet ipsam introductam fuisse a reli­ giosis animo se obligandi sub gravi: nam ex regula generali, pro eo stat possessio pro quo stat praesumptio. Cum autem consuetudo haec universe a religiosis et monialibus cum magno incommodo con­ stanter observata fuerit, et praelati gra­ viter semper reprehenderint eam non ser­ vantes; id sufficientem praebet praesum­ ptionem, quod ipsi recitantes talem con­ suetudinem vere introduxerint animo se obligandi: si igitur praesumptio stat pro obligatione, pro ea stat quidem etiam pos- de Ia Bignt, Bibliolh. max., torn. 26, fol. 313. — 1 Vetus et • Tr. 16, cap. 2. num. 19. — ’· De Horis canon., cap. 7, § 2, a num. 3. - S. Anton., part. 3, tit. 13, cap. 4, § I. · nov. eccl. diacipl., part. 1, lib. 2, cap. 84 (a/. part. 4, lib. 1, Genettus, tr. I, dc Benefic., cap. 10, qu. 30. · Pataus, tr.7, cap 40). — · Variar. resol. 30, n. 1. 6 et 12. — Castro, dc di«p. 2, punct. 1, § 3, num. 1 et 3. - Tambur., in Decal., Potest, legis poen., lib. 1, cap. 8. fol. 63 (edit. Salmant. lib. 2, cap. 5, $ 1, num. 13. · Diana, Coord., tom. 3, tr. 6, 1561). - · Tr. 16, de Horis canon., cap. 2, n. 16 ct 17. — retol. 15. 16 et 17. (Ipse Diana, part. 6, tr. 8, resol. 12; • Auctor., v. Morae canonica *, part. 7, tr. II, resol. 4; part. 10, tr. 11, resol. 45.) · Vasq., cas. 14. - Cafetan., Sum , v. Hora * canonicae, 1·. · Mich, *d Palacio, in 4, diet. 15, disp. 9, v. Mihi autem videtur. · » Consi!., lib. 7, cap. 2, de Benefic., cap dub 3, num. 4. — · Lib. 2, cap. 37, num. <9. — ’ Loc. at., part. 6, tr. 8, resol. 12. — M Part. 2, de Statu et Oblig n. 6 et 12. — ’ Tr. 6, de Horis canon., diet. 1, n. 18. — relig., cap 3, art. 1, concl. 142. - a) Vide pro Armilia et Medina, notam b; et pro Marchant, notam c ad num. praecedentem. b) SA, v. Horae canonicae, n. 1, in ediL genuin., dicit probabile esse, quamvis non usu receptum. — Martinus a S. Joseph, Aviso de Confessores, lib. 2, de Oratione, tr. <5, n. 2, negat tantum de iis quibus regula non im­ ponit onus recitandi, nec constat de consue­ tudine, quae eos obliget ad recitandum extra chorum. c) Antonius a Spiritu Sancto, Director, regul., tr. 3, disp. 6, n. 343 et 1606, hanc opinionem probabilem vocat; sed ipse adhae­ 4, $ 1. art. I, dub. 11, n. 49. — 11 Lib. 4, tr. 1, cap. 4, num 1 et 2. — 11 Loc. cit., num. 13. — Diana, ret, ut probabiliori, eidem sententiae ac S. AI· phonsus, illi scilicet quae eos sub mortali ad Officium obligat. *) Martinus de Ledesrna, 2a 4a<, qu. 16, art. 4, dub. 6, clare significat non constare de consuetudine, scribens: « Ex consuetudine declarata a praelatis, quod volunt omnes pro­ fessos persolvere preces horarias sub prae­ cepto, tenebuntur. Quando autem nihil dispo­ nit de hoc praelatus, nec consuetudo sic decla­ rata, dicendum est quod professus, solum quia professus, non tenetur ad preces horarias ». Reginaldus, /ib. 18, n. 140, temerarium esse ait dc hac consuetudine dubitare. DUB. Tl. - DE HORIS CANONICIS. - ART. 1. PraelâÜ ei am ροι laotdiiptn· art L'bi non cit roniue· lodo, neqae til oblifa· lia. Ejecti per leotentiam adhuc te· nentor, ju­ xta alios. Non im­ probabili· ter exinnin tor. 563 sessio f>. — Vide dicta in simili casu de vocat sententiam. Ratio, quia in eis jam abstinentia a lacticiniis, Ub. III, n. 1009, exstincta est essentia status religiosi, cum non amplius teneantur ad vota, et sup­ v. Dubit. 3. Concedunt autem communiter DD. ponit Sancheztamquam certum; nec Γ. Quod praelati, etiam inferiores, pos­ sit in potestate eorum ad religionem re­ sint ex causa, puta studiorum et simili, dire. Dubitatur 2°. An religiosi profugi obli­ dispensare sicut in aliis observantiis cum suis subditis, ut non recitent Officium. Ita gentur ad Officium? Negat Bonacina et probabile putat Salmant.1 cum Lessio, Gavanto, Villalo­ bos, Tamburinio. — Concedunt 2°. quod Tamburinius *>; quia (ut dicunt) isti con­ si in aliqua religione constaret non esse stituuntur in statu cui non convenit reci­ talem consuetudinem, talis obligatio in illa tatio Horarum. — Sed melius Lessius ’ * docent teneri. Ratio, quia, non esset. Salmant. * cum Bonacina, Ca- et Concina sicut ipsi non amittunt statum religiosum, jetano <>, Sanchez, etc. De privilegiis autem religiosorum circa ita ab illius oneribus non eximuntur. Dubitatur 3°. An religiosi ad triremes divinum Officium, vide dicta m. 63. Dubitatur 1°. Am religiosi ejecti per sen­ damnati teneantur Horas recitare? Affirmat Laymann * cum Navarro ‘j tentiam teneantur ad Officium? Affirmant Cabassutius h>, Concina ·; Rodriguez V, Suarez, Azor, saltem pro Anacletus·-’ cum Azor et Navarro; quia diebus quibus non remigant; quia hi ma­ ipsi retinent statum, et adhuc religiosi nent religiosi. — Sed communius negat Ca­ reputantur. — Sed non improbabiliter ne­ bassutius ‘° ; qui tamen ait teneri clericos gant, cum Busenbaum, Sanchez *, Lessius8 constitutos in sacris. — Sed de utrisque Lessius "·), Sotus Sancum Soto; et Laymann ·, qui hanc tutam negant Sporer * Tr. 16, cap. 2, n. 20. · Lrss., Ub. 2, cap. 37, n. 51. · Gavant., io Rubr. Brevior., iect. l,cap. 5, liL 1, nam. 6, v. Decimo. · Villa!., part. 1, lr.24, diff. 9, n. 12. A scan. Tambur., de Jure abbatum, tom. 2, diip. 10, qu. 1, n. 6. — • Loc. cit., n. 20. · Bonae., de Offic. divino, diip. 1, qu- 2, punct. 2, n. 7 et n. 1. - Sanch., Conii 1., Ub. 7, cap. 2, dub. 3, n. 7. — ■ De Horii canon., cap. 7, S 2, n. 16. — Ator, part. 1, f) Quaesitum fuit an professi votorum sim­ plicium, quae professioni votorum solemnium praemitti debent, teneantur ad Officium divi­ nam. Cui quaesito S C. super Statu regula­ rium, mandante Pio IX, respondit die 6 Au­ gusti 1858: « Eos non teneri ad privatam reci­ tationem, debere tamen choro intéressé ut solemnitcr professi ». Idemque pro monialibus votorum solemnium decrevit Leo XIII decreto S. C. Ep. el Reg. Perpensis, 3 Maji 1902. K) Cajetanus, Sunt., v. Horae canonicae, 1·, scribit in generali de religiosis: « Nisi con­ suetudo illos obliget (de qua nihil scio), non tenentur ex professione». Cabassutius contra, Theor. et prax., lib. 1, cap. 21, n. 18, negat ejectum teneri ad Officii recitationem: < At vero religiosi nul­ latenus sacri, inquit, ad triremes amandati, aut cx monasteriis ejecti, ab hoc onere libe­ rantur ». Cui sententiae videtur ipse S. Al­ phonsus adhaerere. ·) Anacletus, tr. 6, dist. 1, n. 23, utramque sententiam exponit, nec tamen aperit quam­ nam ipse amplectatur. 1) Sanchez, cit. disp. 8, n. 11, id asserit dc professo quocum dispensatum est ad nuptias. lib. 10, cap. 6, qu. 6. - Novar., de Horii canon., cap. 7, n. 30. — 4 De Mxtrim., lib. & diip. 8, η. Π. — · Lib. 2, cap. 37, n. 50. · Softu. de Just, et Jure. lib. 10, qu. 5, art. X — • Lib. 4, tr. I, cap. 4, n. 2, i. C — ’ Lib. 2, cap. 37, n. 50. — • De Horii canon., cap. 7, J 2, n. 15. — · Lib. 4, tr. I, cap. 4, n. 2, i. f. - Suar., de Relif., tr. 4. lib. 4, cap. 17, n. 9. - Aaor, part. I, lib. 10, cap. 6» qu. 6. — · Lib. 1, cap. 21, n. 18. Bonacina, dc Offic. divino, disp. 1, qu. 2, punct. 2, n. 6, satis probabile esse asserit, fugitivum ad Horas non teneri; at subdit: « In praxi tamen oppositam sententiam consulerem contra fugitivum ». Unde favet eidem senten­ tiae quam S. Alphonsus meliorem appellat — Tamburinius vero, Decal., lib. 2, cap. 5, § 1, n. 18, postquam probabile dixit ejectum non teneri, sic pergit: « Addit Bonae- etiam fugitivos, sed non approbat in praxi ». t) Navarrus, de Horis canon., cap. 7, n 20; Rodriguez, Sunt., part. 1, cap. 140, η. 14, conci. 13, loquuntur de ejecto (de quo ibid, tractat Laymann). — Rodriguez tamen, Sunt, hispan., torn. 3, cap. 194, n. 15, (Salmant. 1612), ait clericum in sacris, damnatum ad triremes Officium recitare teneri, si commode potest Et hanc clausulam: Si commode, etc., addunt etiam ceteri auctores hic citati, qui de damna­ tis ad triremes loquuntur. Sporer, Sacram., part. 1, Append, de Horis canon., cap. 1, η. 9; Lessius, lib. 2, cap. 37, n. 45, id asserunt de clericis con­ stitutis in sacris. Sotus, de Just, ct Jure, lib. 10, qu. 5, art. 3, v. Impediti, omnia haec satis innuit, Profari juxta aliM. non tenen tar. Melius, te­ nentur. Ad trire­ mes damna­ ti, juxta abot, tenen­ tur. Cammaαιαι exi­ mantur, ·· uim tocrii initial. DUB. II. - DE HORIS CANONICIS. - ART. I. LIB. IV. — CAP. II. Ex licen­ tia extra dauilra depente» te­ nentur. Nullus in particulari tenetur ad chorum. Limitatio. Quando excusetur tota com­ munita t. - DE STATU chez °), Concina 1 ; et Salmant.1 cum Pel­ lizzario, Diana, etc. Ratio, tum quia talis recitatio videretur cedere in dedecus or­ dinis religiosi, si in illa damnatorum turba statum suum ostenderent; tum quia in eo tam miserabili statu non videntur ipsi hoc onere gravandi. Religiosi autem ex licentia degentes extra claustra ad Officium tenentur, ut Concina 3 cum Suarez (contra Bonaci­ na w, etc. apud Busenbaum): — sicut etiam in carcere detenti; ut Sporer4. 143. - Hic autem plura opus est adji­ cere quae pertinent ad recitationem reli­ giosorum in choro. Notandum 1°. Quod nullus religiosus aut monialis in particulari tenetur sub gravi Horas dicere in choro; ut communi­ ter docent Concina 5, Anacletus 4, Viva 7 ; et Salmant.8 cum Suarez, Palao, Bona­ cina, Pellizzario, Tamburinio * ’-’, etc. Modo tamen chorus non tollatur, ut bene ad­ vertunt Viva et alii. — Paucitas autem religiosorum excusat totam communita­ tem a choro. Ideo nisi adsint ad minus quatuor expediti, non est obligatio chori, ut dicunt Wigandt ·, Tamburinius Holz­ mann *°, Roncaglia 11 ; et Salmant.18 cum Pellizzario, Bordonoft>, etc. Diximus: ex- CLERICORUM. pediti; nam si sint infirmi vel legitime occupati, nec etiam si quatuor sint ad chorum obligantur. — Probabiliter autem Ut Kfa * putant Viva 19 ; Salmant.14 cum Pellizzario vitii m» et Antonio a SpirituS., contra Wigandt % Mat sufficere ad satisfaciendum choro, ut soli novitii intersint ; quia ipsi in favorabilibus reputantur ut religiosi. Hic obiter nota cum Concina 14 quod ex justa causa licet religiosis aliquando recitare Horas in sacristia. Notandum II0. Quod graviter peccant non reni praelati qui ex negligentia permittunt ut tci rtou üOfitB n omittatur recitari pars notabilis in choro; chore pi vittr p, Pellizzario, etc. (contra Bordonum et alios, quorum senten­ tia non videtur mihi probabilis). Quia, si non dubitatur de praecepto dicendi Horas in choro, nec dubitari debet violari prae­ ceptum si pars notabilis Officii omittatur. — Episcopi tenentur invigilare ut Officium a canonicis in choro persolvatur et rite. Caeterum, per se loquendo, non tenen­ per u βα tur episcopi choro interesse, ne festis qui­ leocBUt choro. dem diebus; tum quia haec est consue­ tudo, tum quia ipsi gravioribus negotiis vacare debent. — Ita Viva ,B cum Valen­ tia ·>, Filliuccio f) et Bonacina f); ex 1 De Morts can., cap. 7. § 2. n. 17. — · Tr. 16, cap. 2, exam. 5, n. 84, v. Resp. 2. — *· De Praecept. particuL, n. 4. · Petite., tr. 5, cap. 8, n. 61. · Diana, part. 2, tr. 12, num. 471. — u Tr. 5, qu. 2, de Horis canon., cap. L qu. 1, resol. 40. — · Loc. dt., n. 13. - Snar,, de Relig., tr. 4, lib. 4, resp. 2. — w Loc. cit., n. 6. · Pellio., tr. 5, cap. 8, n. 50. — cap. 17, n. 8. — · Append, de Moris canon., cap. 1, n. 9. — • De Horis can., cap. 5, η. 4. — · Tr, 6, de Horii can., dist. 1, u Dc Praec. decal., qu. 3. art. 1, n. 6. — 14 Tr. 16, cap. I, n. 6, · Pellio., tr. 5, cap. 8, num. 49, - Anton, a Spir. S, η. 21. — 1 De Praec. decal., qu. 3, art. 1, n. 6 — · Tr. 16, Director regular., tr. 3, disp. 6, num. 1598. — w De Horis Snar., de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 10, n. 16 canon , cap. 5, n. 17. — M De Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 10, n. 8, cap. 1, n. 5. Palaui, tr. 7, disp. 3. punct. 1, n 12. · Bonac., cum cap. 13, η. 1 et 2. — n Loc. dt., n 19. — ’· Loc. dL, disp.2, de Offic. divino in Choro, qu. 1, punct. 1, n. 9 et 10. - n. 14. · Pcllio., loc. cit., n. 28 et 29. — Bordon., Varixr. Pellio., tr 5, cap. 8, n 7. — Viva, loc. cit., n. 6. — » Tr. 10, resol. 30, n. 7. — et 18. dum dicit constitutos in sacris excusari a reci­ tatione Officii, si sint inter infideles, ubi bre­ viarium haberi nequit. °) Sanchez, de Matrim., loc. cit., n. 11, de ejecto loquitur, ut supra. t*) Bonacina, disp. 1, loc. cit., n. 4, utique contradicit, si licentiam habeat in perpetuum manendi extra claustra; si vero ad tempus dumtaxat, affirmat cum aliis, teneri illum ad Officii recitationem. 143. - °) Ascanius Tamburinius, de Jure abbatum, torn. 2, disp. 10, qu. 3, n. 3, sic videtur tenere, eo quod sententiam hanc ultimo loco et fusius exponit. Thomas Tamburinius, in Decal., hb. 2, cap. 5, § 1, n. 12, religiosos a choro excusat, si sint solum · quatuor vel quinque ». Et ita De Restit., qu. 7. art. 9, n. 14, v. Dico 3. etiam « ut plurimum » Bordonus, Variar. re· sol. 30, n. 3. c> Wigandt, tr. 10, exam. 5, n. 84, resp. 3: « Soli novitii, inquit, non possunt constituere chorum, nisi ex justa et necessaria causa». d> Palaus, loco citato a Salmant., id est tr. 7, disp. 3, punct. 5, n. 1, non est ad rem ; sed punct. l,n. 6, asserit praelatum graviter obli­ gari ad sollicitudinem et curam habendam, - ne unquam omittatur » Officium in choro ♦ ; Valentia, in 2a”> 2a', disp. 10, qu. 6. punct. 2, loquitur de praelatis religionum. /> Filliuccius et Bonacina a Viva citantur ut refert S Alphonsus; sed Filliuccius, tr. 23, cap. 4, n. 136, negat episcopum ad chorum teneri, « per se loquendo, nisi forte certis die­ bus festis ex consuetudine et publica aedifi- Occupati * □K neces* un choro ioo tenenttr et Rodri­ cum Soto, Silvestro et Henrico ; ac Croix ° guez *>, de eo qui choro alternatim re­ cum Valentia Reginaldo, Escobar et spondet organum pulsando, quin versicu­ Gobat — contra Palaum Bonacina 8 lum suae partis proferat Sed huic non cum Navarro *■>, Vasquez Sà *>, Filliuc­ acquiesco ; cum recte doceat Bonacina 11 cio *1, etc., qui dicunt hos satisfacere qui­ cum Molfesio, Offidum tunc integre non dem assistentiae chori quoad distributio­ recitari, quia organum verba non profert'λ nes lucrandas, sed teneri ad supplendum, Probabiliter vero satisfacit qui dum si non attenderint ad ea quae interim sunt alii redtant, tussit vel excreat, etiamsi 1 2 * 2»·. qu. 91, art. 2, ad 3. — · Part. 1, lib. 10, cap. 13. v. med.). · Goôa/, Experun, tr. 5, nom. 706. — ’ Tr. 7, qu. 20. — · Tr. 16, cap. 1. n. 19. - · Tr. 6, dist. 1, n 52. - diip. 3, panct. 4, nam. 7. — · Dc Ofllc. divino, diip. I, 1 Lib. 4, tr. 1, cap. 5, num. 7. · Sotus, de Just, et Jure, qu. 3, punct. 2, § I, nuta. 13. — · D * lib 10, qu. 5, art. 3. · Silvest., v. Horae canonicae, n. 15. num. 471, resp. 3. ad 2. — Tolet., hb. 6, cap. 7, nom. 2. · qu. 12, v. Secundum. · Henric. a Gandavo, Quodlib. II, * Lib. 4, tr. L cap. 5, num. 7, poet med qu. 29. v. f. — · Lib. 4. n. 1300. · Re^in., lib 18, n 188 - Horii canon., cap. 21. n. 15. — u De OflJc. divino, diip. I, Escob., tr. 5, exam. 6, cap. 13, n. 137, edit. Lugdun. s. d. qu. 3, punct, 2, $ 1, n. 13. · Molfcs., Sum., part 1, tr 5, (al., edit. Lugdun. 1644 et Veneta 1660, cap. 5, num. 70, cap. 2. n. 23. catione ». — Et Bonacina, de OJfic divino, disp. 1, qu. 3, punct. 5, n. 9, pariter negat eum teneri per se loquendo, ne festis quidem aut dominicis; quod tamen n. 10, his verbis ex­ plicat, dicens: « Episcopum debere et teneri aliquando choro assistere, quando scilicet id exigit ratio sui muneris adimplendi, aut vi­ tandi scandali, aut exempli, aut alterius cir­ cumstantiae, quam episcopus prudentis suae mentis consilio perpendere et examinare de­ bebit ». Valentia non citatur a Croix, sed Vas quez et male, ut infra patebit. h) Auctores isti non satis accurate a Bo­ nacina allegantur. — Navarrus enim, de Horis canon., cap. 11, n. 36; negat eos ad supplen­ dum teneri, si tamen antea non potuerunt praeparare. Et cap. 21, n. 15, negat se audere eos arguere peccati qui non suppleverint. — Vasquez, de Benefic., cap. 4, n. Ill, excusat a suppletione choro inservientem qui Officium memoriter recitare non potest;pulsantem vero organa excusat, si teneatur tantum ut reli­ giosus; secus, si ratione Ordinis ad Officium teneatur. — Sà, v. Horae canonicae, n. 8, obli­ gat utique ad supplendum ; at vero dictum istud non est Emmanuclis Sà, sed ejus correctoris: reperitur enim tantum in editione emendata. — Filliuccius denique, tr. 23, n. 191, i f., et n. 192, a supplendo excusat, negans eum cen- Praecept. particuL, — Novar., de seri distractum Quae vero addit, non viden­ tur ad praesentem casum se referre. O Holzmann ibi non excipit modicam ma­ teriam; sed eam excipit sub 4, ubi loquitur de eo qui propter tussim, strepitum < aliudve impedimentum » aliqua non perciperet, quae ab aliis cantantur aut recitantur. J) Rodriguez male citatur a Laymann; nam, Sum., part. I, cap. 142, η. 2, non loqui­ tur de Missa. k) Sotus, de Just. et Jure, tib. 10, qu. 5, art. 3, dubitative loquitur: « Immo, inquit, ncscio an ille qui organis choro respondet, teneatur postea Officium pendere ». — Aragon autem, in ·2** 2 ', * qu. 83, art. 12, v. f.; et Rodriguez, loc. cit., tractant dc casu posito initio hujus notandi 3. Non igitur satis accu­ rate a Laymann citantur. t) Hic inserendum est quoddam quaesi­ tum quod in textu omnium editionum desi­ deratur, sed in singulis, a ? usque ad 9·'™, in indice alphabetico, v. Musici, ipse S. Alphonsus reposuit cum hac nota: « Id notatum est hic, quia omissum erat in corpore » ; et est istud. < An autem devote audientes Horas, dum mu­ sici cantant, satisfaciant? — Affirmant aliqui apud Pcllizzarium, [tr. 5), cap. 8, n. 42 Sed omnino negandum cum Croix, lib. 4, n. 1299; et Mazzotta, (Zr. 2, disp. 1, qu. 2, cap. I, § 3. qu 4] tom. I, pag. 302 ·. Satisüdt qui tussit vel excreat 566 Omltsio grAviB in choro. eA­ dem ac in privato. Utente» breviario Romano, η quibus deo· bligentur. Bénéficiâti quales et quando te­ neantur ad Horas. LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. integer psalmus interim dicatur; ut ait Croix1 cum Sanchez et Gobat. — Item pro­ babiliter * Sanchez, Escobar et Diana excu­ sant eum qui in choro perlegit lectionem, ne erret, alioquin erraturus "O; haec enim causa satis excusat ab illa levi omissione. Sentiunt autem Salmant.8 cuip Suarez, Pellizzario, etc., in omissione recitationis in choro minorem Officii partem sufficere ad peccandum graviter quam in recita­ tione privata. — Sed probabiliter id ne­ gant Bonacina 4; et Holzmann5 cum Tamburinio et Babenstuber: qui dicunt illam tantum esse omissionem gravem in choro, quae gravis est in Officio privato. Notandum IV0. Quod ex bulla S. Pii V Quod a Nobis, omnes qui utuntur bre­ viario Romano deobligantur recitare in choro Officium B. V. Mariae, defuncto­ rum, et psalmos poenitentiales; praecipi­ tur vero ibidem servari consuetudinem haec Officia recitandi in locis ubi viget. — Haec autem obligatio extra chorum non afficit singulos privatos, sed tantum communitatem; ut recte ajunt Concina4, et Holzmann1 cum aliis. 144. - * Resp. III0. Bénéficiât!, quotquot « habent jus in re et plenum dominium «beneficii, si fructus percipiant vel per« cepturi sint, tenentur ad Horas. Lessius «et Laymann8, ex communi et concilio « Lateranensi sub Leone X. — Ratio, quia « beneficium datur propter Officium. « Unde resolves: « 1°. Non tenentur ante acceptam pos« sessionem, nec si sine sua culpa fructus « nullos percipiant, nec percepturi sint • (Laymann®); quia non habent beneficium « secundum omnem effectum ». (Hoc cer­ tum est. Vide dicta de Restit., Lib. II/, n. 664]. — « Videntur tamen pro ratione « fructuum teneri ad aliquoties legendum. « Trullench10. « 2°. Tenetur is qui etsi (sive sine sive « cum sua culpa) non recipiat omnes suos « fructus, recipit tamen tantam partem « quae sufficit ad sustentationem. — Bo« nacina a>. « 3°. Tenentur ii qui primo aut etiam « secundo anno non percipiunt fructus, eo « quod assignentur fabricae vel praede« cesSori mortuo: quia etiam ipsi mortui « fruentur eodem privilegio, et sic pro tota « vita satisfaciunt fabricae. Bonacina “, « Laymann lg, Suarez, Reginaldus, etc. — « Contraria tamen sententia non est im« probabilis » ; [Et probabilem vocant Sal­ mant 18 cum Filliuccio, Bonacina % Villa­ lobos « et negat Lessius c> cum Caje« tano c> se talem damnaturum: eo quod « vel resignare vel mori ante possit, et « sic non frui anno gratiae. Laymann u, « Palaus, Trullench”. « 4°. Tenentur et ii qui habent benefi■ cium tenue, octo v. gr. vel decem au« reorum; quia jura omnibus indistincte 1 Lib. 4, num. 13CO. · Sanch,, Consil., lib. 7, cap. 2, 9 Julii 1568, § 9; habetur in Bultar. Rom. Mainardi. — · Dc dub. 15. n- 3. · Gobat, Expcrim., tr. 5, n. 7c6. — ’ Apud Horis canon., cap. 5, n. 21. — ’ De Praecept. partie., n. 474. Croix, loc dt. · Sanch., loc. dt , dub. 15, n. 1. - Escob., - Less., lib. 2, cap. 34, dub. 30 et 31. - · Lib. 4, tr. 2, tr. 5, exam. 6, cap. 13. η. 137. edit. Lugdun. s. d. (at. edit. cap 5, n. 1 et 3. - Concit. Lateran. V, bulla reform., § Sfa Lugdun. 1614 et Veneta 1660, cap. 5, num. 70, v. med.). · luimus quoque. — · Loc. dt., n. 3 et 4. — ·· Decal., lib. I, Diana, part. 2, tr. 12, resol. 13, i. f. — 1 Tr. 16, cap. 1, cap. 7, dub. 12, § 3, num. 15. — u De Offic. divino, disp. 1, qu. 2, punct. 4, n. 22 et 23. — 11 Loc. dt., n. 4. — Suar., n. 17. - Swar., de Relig., tr. 4, lib. I, cap. 13, num. 2. PtttU, tr. 5, cap. 8, n.28. — 4 Diip ut. I, qu. 5, punct. 1, n. 3. — 1 De Praec. partie., n. 471, reip. 2. - Tarnbur., de Rclig., tr. 4, lib. 1, cap. 20, n. 9 ct 10. — Ncgin., lib. 30, Decal., lib. 2. cap. 5. $ 2, n. 12. - Babcnst., tr. 5, diip. 2. 14 Lib. 4, tr. 2, cap. 5, n.4. art. 3. num. IX · S. Pius V, bulla f/uod a Nobis, de die j 2, n •Ό Croix ipse addit verba : Alioqtan erra­ turus; auctores autem citati clausulam hanc omittunt, etiam Sanchez ct Escobar, qui pro eadem a Croix allegantur. "J Bulla S. Pii V id praecipit de solo Officio parvo B. M. Virginis. 144 - a) Bonacina, de OJJic. div., disp. 1, qu. 6, punct. 3, n. 5, rem perspicue innuit, scribens: < Beneficiarium, qui altos reditus ex suo beneficio non percipit praeter distri­ butiones, teneri ad Horas canonicas recitan­ das, quia vivit dc altari, et habet beneficium cui annexa est obligatio divini Officii». b> Bonacina, loc. cit., qu. 2,punct. 4, n. 23, insinuat cs^e probabile, in quantum contra­ rium vocat probabilius. — Villalobos pariter, part. /, tr. 24, diff. 8, n. 12, affert sententiam Lessii negantis improbabile esse quod non teneatur; sed mihi, inquit Villalobos, melius videtur contrarium < > Lessius, hb. 2, cap. 34, dub. 31, n. 171, negat esse improbabile, ut supra notatum n. 39. - “ Tr. 16, cap. 2, n. 45. - Eitl., tr. 23, n. 171. - Palaus, tr. 7, disp. 2, punct 1, 19. — w Decal., hb. 1, cap. 7, dub. 12, § 3, n.2L DUB. Π. - DE HORIS CANONICIS. - ART. I. 567 « obligationem Horarum imponunt, sicut « iis qui sunt in majoribus Ordinibus. Ita « probabiliter Silvester, Azor, Suarez, Pa· « laus, Bonacina1 et communis: — contra . Sotum d->, Lessium d>, Rodriguez et « Diana *>, Malderum '■>; qui dicunt, si ha« bet beneficium tam tenue, ut tertiam « partem mediocris sustentationis alicujus « clerici non adaequet, non teneri. Vide « Diana ·, Escobar a, quorum sententiam « non damno». [Vide àïct&Lib.IH,n.674\. — « Vide Trullench 4, ubi notat eum qui « habet plura beneficia tenuia, ex quibus « competentiam habeat, teneri ad Horas. « 5°. Non excusatur qui primis annis < parum recipit, eo quod fructus expendat « in substitutum ; quia Horarum onus be« nefido annexum est, et personale, cum « quo sponte acceptatur. — Bonacina6 ex « Azor, Vasquez />, Filliucdo, etc. « 6°. Si filius a patre coactus ad statum « ecclesiasticum, perdpiat ipse fructus, « tenetur ad Horas. Secus, si percipiat • pater; hic vero ad restitutionem obli« gatur. — Laymann 6 ex Lessio ». Idem tenent Tournely7 et Concina«>.· modo metus sit gravis; quo cessante (ait Tournely) tenetur iste clericus quampri­ mum beneficium renuntiare. Quaeritur autem hic : an qui per me­ tum injuste incussum Ordinem sacrum suscepit, teneatur Officium recitare? Affirmant Concina6 cum S. Antonino Silvestro *>, Ledesma V, Comitolo et aliis; quia metus non tollit voluntarium. — Sed probabilius negant [Contin.] Tour­ nely ’cum Suarez et Henrico a S. Ignatio »>, Sanchez ’°; Palaus 11 cum Navarro et Sà; Salmant.16 cum Bonacina, Azor *>, Dicastillo, etc. Ratio, quia, licet metus Silve st., v. Horae canonicae, num. 3, qu. 2. — Aror, n. 2, i. f. · Less., lib. 2, cap. 34, dub. 31, n. 174. — ’ Is eat part. 1, lib. 10, cap. 3, qu. 3. — Suar., tr. 4, lib. 4, cap. 21, n. 3 et ncqq., et n. 9. · Palaus, tr. 7. diip. 2, punct. 1, § 2, n. 9. — 1 De OfHc. div., diip. 1, qu. 2, punct. 4, n 17. — • Part. 2, tr. 12, resol. 9. — · Tr. 5, exam. 6, cap. 4, η. 37; et cap, 13, η. 100, edit. Lugdun. b. d. (a/. edit. Lugdun. 1614 et Veneta 1660, cap. 3, num. 66, v. (.) — « Decal., hb. I, Collet, Institut., de Horis canon., an 1, qu. 7. — Collet, cap. 7, dub. 12, § 3, n. 11 et leqq., et num. 16. — · Loc. cit., punct. 4, n. 19. - Aror, part. 1, lib. 10, cap. 4, qu. 3. · Fill,, tr. 23, num. 164 et ecqq. — ■ Lib. 4, tr. 2, cap. 5, est. — Cajetanus vero, v. Horarum canonica­ rum omissio, in generali negat beneficiarium ad Officii recitationem teneri, si fructus bene­ ficii non percipiat nec per ipsum stet quominus percipiat, nisi postea eosdem percepturus sit. Ό Auctores isti non recte citantur a Bu­ senbaum ; non enim loquuntur de tertia parte sustentationis. — Et quidem Sotus, dc Jusi, et Jure, lib. 10, qu, 5, art. 3, negat beneficia­ rium ad Officium teneri, si beneficium, « his temporibus summam saltem octo ducatorum non attingeret; nam si ditius est, quamvis non sufficiat ad victum, si tamen pauperi cle­ rico bona esse posset pars sustentationis, non omnino possidens excusatur ». — Lessius. cap. 34, n, 169, negat (ut probabile) teneri, nisi fructus beneficii superent octo aureos; et subdit nec quotidie teneri, si beneficium sit adeo tenue, « ut non suppeditet bonam par­ tem tenuis sustentationis, v. g. quindecim vel sexdecim aureos. — Rodriguez denique, Sunt., part. 1, cap. 140, η. 3, conci, 2, negat teneri, si beneficium vix mereatur beneficii nomen; at vero teneri, quamvis non sit sufficiens ad sustentationem congruam, - si adjuvat saltem ad eam multum ». Diana, part. 2, tr. 12, resol 9, refert tantum, quin eam approbet aut reprobet, Mai­ loc. dt., art. 1, conch 1, v. Dixi 2. — · Dc Hon» canon., cap. 7, $ 1, num 4. — · De Rehg.. part. 2, cap. 2, art 8, sect 2, cond. 1, v Quaeres: dr. etiam Institut., loc cit., qu. 7. — » De Matrim., lib. 7, disp. 29. n. 7. - u Tr. 7. disp. 2, punct. 1, § I. n. 1. - Natar., Man., cap. 22. n. 51, v. Nonum. · SA, v. Ordo, num. 24 — “ Tr. 8, de Ordine, cap. 6, n. 50. · Bonae., de Matnm. qu. 3, punct. 9, n. 12. DicaU., tr. 6, de Sacraro. Ord., dub. 29, n. 43?. der! sententiam, qui, tr. 10, cap. 2t dub. 3, qu. 1, v. Certum est 2ύ, probabile esse ait beneficiarium non plene teneri ad Officii re­ citationem, si beneficium non suppeditet ter­ tiam sustentationis partem. D Vasquez, de Bencfic., cap. 4, § 1, art. I, dub. 6, η. 35 et 36, ita sane docet, nisi bene­ ficiarius hoc faciat necessitate coactus. c? Concina, de Horis canon., cap. 7, § 3, w. 3, concordat quidem, sed non addit: Modo metus sit gravis. Salmant. duas quaestiones connexas si mul solvunt: continentiam scilicet et obliga­ tionem divini Officii, et auctores indiscriminatim adducunt. — At vero S. Antoninus, part. 3, tit. 14, cap. 16, S 18 ; Silvester, υ. Ordo IV, qu. 1, v. Et secundo; Martinus de Ledesma, 2a ,4** qu. 55, art. 4, (de ordinato ante usum rationis loquensj; Comitolus, lib. 1, qu. 55; Azor, part. I, lib. 13, cap. 14, qu. 8, dc sola continentiae servandae obligatione tractant. — Idemque dicendum de Suarez, de Relig,, tr. 7, lib. 9, cap. 17, n.26 et seqq., qui proinde a Contin Tournely non recte citatur. O Henricus a S. Ignatio male citatur a Collet; nam, torn 2. hb. 9, cap. 16, n. 197, expressis verbis asserit eo modo ordinatum Sxcri» inlUxtui per metum, te­ netur λΔ 01· 6dum„ juXtA AliM. Probubi lias non te­ netur •OvS S iU M S iV U LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. « non administrat; quia obligatio tenet non tollat voluntarium, Ecclesia tamen rationabiliter non censetur velle obligare « proprietarium. Palaus "% Escobar8. Vide ad onus Officii, nisi eos qui omnino sponte « Laymann8 ». — [Est commune cum Sal· Ordinem suscipiunt. — Et ideo tales per manticensibus ’). « 9°. Etsi habens plura beneficia satis· Ηι·« metum gravem ordinati nec etiam ad ca­ stitatem tenentur, ut dicunt Salmant. ·, « faciat unica recitatione Horarum, tene* cum auctoribus citatis (utque diximus de « tur tamen tot facere commemorationes £2?"" « quot sunt beneficia seu patroni benefiVoto, Lib. III, u. 197, v. Sed quaestio, et « ciorum ; quia par est omnium ratio "Λ dicemus Lib. VI, n. 811). • Bonacina, Trullench8 ». Quid je non < 7°. Probabile est eum qui non residet residenteex , ... 145. - Quaeritur 1°. An qui tenetur ad licentiM «ex legitima licentia vel dispensatione, « ideoque fructus non recipit, non teneri recitationem Officii titulo beneficii et titulo « ad Horas; quia obligatio haec est pro- Ordinis sacri, omittendo illud committat • pter sustentationem datam. - Trullench’ duo peccata? « ex Sanchez, etc. Tria hic ut certa supponenda: Certum Quidjeha« 8°.. Non tenentur ?qui habent praesti- est Γ quod iste peccat utique contra relibentlbui , , *e. — Ratio, quia, licet beneficium principaliter detur pro susten­ tatione beneficiarii, attamen datur cum pacto recitandi Officium; morale enim axioma est, beneficium propter Officium conferri. Unde beneficiarius omittendo Officium peccat contra justitiam, quia pa­ ctum non servat. Probabi Secunda vero sententia probabilior, ««S quam tenent Palaus 4 cum Henriquez et iconem, Anacletus8, Holzmann8; Diana’ cum Salas et Homobono; Salmant.8 cum Salas, Antonio a Spiritu S. et Trullench, tenet peccare quidem beneficiarium contra religionem, cum Ecclesia, imponendo illi onus Officii, imponat ex motivo religionis, non autem contra justitiam. — Nam ut posset dici beneficiarium peccare contra justitiam, probandum esset pactum inter beneficiatum et fundatorem vel Ecclesiam. Sed hoc pactum neque habetur respectu fundatorum, ut recte dicunt Filliuccius ’ et Holzmann ‘°: alias, ut ait idem Holz­ mann b> cum Lessio b), non potuisset Ec­ clesia eximere beneficiarios non recitantes primo semestri ab obligatione restitutio­ nis; neque habetur pactum respectu Ec­ clesiae, cum illud nullo jure aut ratione probetur. Donec igitur de hoc pacto non constet, nequit dici beneficiarium omit­ tentem Officium cum intentione restituendi 1 Lib. 4, tr. 1, cap. 4, n. 5. — · Dc Matrim.. lib. 9, 569 fructus peccare contra justitiam. — Nec obstat beneficium dari propter Officium. Nam bene respondet Palaus quod bene­ ficium non datur ab Ecclesia sub obliga­ tione justitiae, sed religionis; cum obli­ gatio Officii non oriatur ex beneficio, sed ex praecepto Ecclesiae ratione beneficii imposito ex motivo religionis. Sed dices: Si nullum intercedit pactum cum beneficiario, qua ratione ipse pecca­ bit contra justitiam, si fructus non resti­ tuet, uti supra tamquam certum suppo­ situm est? — Respondetur: Peccabit con­ tra justitiam, non ratione pacti initi, sed ratione conditionis non impletae. Bene enim potuit Ecclesia beneficiariis impo­ nere pensum Officii ob thotivum religio­ nis, vel sub conditione non faciendi fru­ ctus suos si non recitaverint, vel sub poe­ na negativa non acquirendi fructus si Offi­ cium omiserint; juxta dicta Lib. III, n. 665, et ut tenent Viva ” et Lugo ”, Holzmann ”: quod valde probabile putat Azor ,4. — Ideo enim (ait Holzmann) bene­ ficiarii non recitantes ante omnem sen­ tentiam tenentur ad fructuum restitutio­ nem, quia haec, licet sit poena, non est tamen poena positiva aut privativa, sci­ licet quae privet fructibus acquisitis, et ad quam sententia requiratur; sed est poena negativa, nempe quae negat posse acquiri fructus a non recitantibus: prout si Ecclesia dicat, non concedo tibi fructus nisi Officium recitaveris. (Hoc tamen intelligitur, si culpabiliter Officium omitta­ tur; secus vero, si sine culpa gravi, ut docet Lugo ”, utque diximus Lib. III, Exam cccle» tr. 4, αιρ 5. qu. 42. — · Tr. 16. cap. 2. n. 32 · n 6, lit. q. · Garcia, de Bencfic.. part. 3, cap. 1, η 12 ct Salas, loc. cil. · a Spsr. S., Director, recul., ir. 3. diip. 6, n. It44. · Trull, Dera!., lib. I, cap. 7. dub. 23, η. X — · Tr. 23. n. 167. — * Loc. cit.. n. 467. — Palaus, loc. cit., %eqq.. ct n. 125. — * Tr. 6. dill. I. n. 30. — · Dc Praecepi, n.X — 11 Dc Restitui.. qu. 7, art ο. n. 2. - u Reip. mor , partie., n. 457. — 1 Ραπ. 2. tr. 12, root. 22. · SaAu, in lib. 5, dub. o, n. 6. — u De Praec. partie., n. 462. — M Part. 1, di»p. 16. n. 6. — · Dc Offic. divino, di»p. 1, qu. 5, punct. I. n. 4. — · Tr. 7. diip 2. punct. 5, n.3. * 1· 2··, tr. 13, dltp, 3, *ecL 2, n Henrtq., lib. 5, cap. 3, 17, i. ( « Homobcnus, 145. - a> Lessius, lib. 2, cap. 37, n. 52, v. Ex dictis, affert utique opinionem quae dicit beneficiarium omittentem Officium com­ mittere peccatum mortiferum injustitiae; sed postea affert opinionem quae negat omissio­ nem Officii unius diei esse peccatum mortale injustitiae; quam profecto opinionem non re­ probat, immo ei videtur adhaerere. b) Holzmann, loc. cit., n. 462, v. Instabis. negat Ecclesiam eximere posse a restitutione lib 10. cap. 14. qu 7. — Holam., loc. cit. — u Loc. dt., n.6. bénéficiâtes non recitantes primo semestri, si obligatio restituendi est a jure naturali · abso­ lute et antecedenter ad dispositionem juris positivi ecclesiastici ». — Lessius pariter, cap. 34, n ISO, v. Secundo, exemptionem illam ait signum esse cos « jure naturae non obligari, nisi Ecclesia velit; si enim absolute tenentur ad restitutionem jure naturae,... non minus obligantur primis sex mensibus quam postea ». DUB. II. - DE HORIS CANONICIS. - ART. II. 570 LIB. IV. — CAP. U. - DE STATU CLERICORUM. ff. 665, cum Lessio, Sanchez, Concina et Affirmandum utique cum Lugo .Ratio, * communion). quia datur duplex praeceptum : unum anUnde concluditur, respondendo ad tiquum, quo obligantur bénéficiât! adOffiquaesitum, quod si sacerdos beneficiarius cium (hic enim fuit finis primarius Eccle­ omittit Officium nolens fructus restituere, siae in institutione beneficiorum, scilicet, peccat contra religionem et contra justi­ servitium Ecclesiae praestandum); aliud tiam, cum retineat alienum, quod acqui­ novum, ut omittens Officium fructus re­ rere non poterat omittendo Officium. — stituat. Beneficiatus igitur, etsi fructus re Si vero omittit volens fructus restituere, stituat, non liberatur ab obligatione reci­ tunc peccat tantum contra religionem, non tationis. vero contra justitiam, quia tunc alienum Quare qui Officium omittit sex primis non retinet. mensibus a receptione beneficii, non te­ Quaeritur 2°. An beneficiarius omittens netur fructus restituere; sed utique gra­ Officium peccet graviter, si alias habeat viter peccat, ut declaravit S. Pius V in animum restituendi fructus beneficii? bulla relata Lib. III, n. 663. i*« ARTICULUS II. QUANTA SIT HAEC OBLIGATIO. 146. Quae culpa sit omittere Officium vel partem ejus notabilem — 147. Quae sit parva materia in omissione Officii. — 14B. An omissio Horarum sit unum vel plura pec­ cata. — 149. Quot peccata committit qui Officium in mare projiciens redditur impo­ tens ad recitandum. — 150. Utrum dubitans an aliquid omiserit, teneatur id recitare. — 151. Quando beneficiarii Officium omittentes teneantur restituere fructus. — 152. Qui bus sit applicanda fructuum restitutio — 153. Quando possit beneficiarius a restitu­ tione excusari titulo pecuniae expensae. ~ * ResP- I°- Est tanta, ut peccet 5^··«· «mortaliter quisquis habens hoc onus, « Horas vel notabilem earum partem « omittit. Ita communiter omnes (contra « Angelum e> et Richardum qui dicunt « non esse mortale, nisi quis habeat con« suetudinem omittendi: quam sententiam • Lessius non audet dicere probabilem « quod sit contra torrentem doctorum). « — Ratio, quia violat praeceptum in re • gravi pertinente ad virtutem religionis». Et haec est omnino tenenda cum com­ muni: vide Salmant. . * — Verius autem est, hanc obligationem magis provenire ex recepta consuetudine quam ex jure positivo. Ita Salmant.3 cum Lessio, Palao, Suarez, etc. « Ex dictis resolvuntur hi casus: « Γ. Non est mortale omittere unum , « psalmum, lectionem vel quid simile, ut ,,ζ,ΐ,Γ « habet communis contra Navarrum *); « nec tertiam partem parvae Horae, con « tra Azor et Malderum; quia non cen• setur pars notabilis. — Talem autem «dicit Palaus4, esse in Matutino^ quod « est aequale uni parvae Horae. Sanchez ■ « dicit tres lectiones cum responsoriis in « feriali Officio esse materiam parvam. In Lcm., lib. 2, cap. 34. num. 181, v. Quinto, et n. 183 · Sanch., Consil., Hb. 2, cap. 2, dub. H6. - Concina, dc Horia tr. 7, diap. 2, punct. I, § I, η. I- · Suar., dc Rclig., tr. 4 canon , cap. fl, num. 5. - 1 Resp. moral., lib 5. dub. ο, η. 2. — Less , lib. 2, cap. 37, η. 52. — · Tr. Io. cap. 2. Malder., tract. 10, cap 2. dub. 3, v. Ex hi * probabile. 4 Tr. 7, dlap. 2, punct. 5. n. 1. — · Decal., lib. I, cap. IQ, num. 3. — · Loc. cit. ► Less., loc. cit., num. 45. - Palaus, num. 7. lib. 4, cap. 16, n. 2. — Asor, part. I, lib. 10, cap. 7, qu. 3. 146. Angelus, v. Hora canonica, n 10, Navarrus, de Horis canon,, cap, 10, dicit esse humaniorem sententiam, cum non n. 44, mortalem esse asserit omissionem eo­ peccare mortaliter, nisi consuetudinem habeat rum quae recitantur in principio Horarum, omittendi; contrariam tamen esse tutiorem. usque ad primum psalmum fere finitum, cum Et addit ex Richardo, duos actus consuetudi­ haec sint tertia circiter pars Horae. nem inducere. Quae tamen apud Richardum, Palaus hoc dicit in generali, et non so­ lum in Matutino. Quodhb. 1, art. 6, qu. 1, non reperi. Omittere tertiam vel dimidiam partem Ho­ rae parvae, lethale ju­ xta alto *. < parvis Horis, dicunt Fernandez, Filliuc« cius et Laymann d>, dimidium esse no« tabilem quantitatem. — Vide EscobarJ, < ubi docet unam parvam Horam non esse « partem notabilem respectu totius Ofli• cii, quod per modum unius est praece« ptum'A Verum hoc merito rejicitur ab < aliis. « 2°. Est mortale, si omittas, vel unam « integram ex Horis (quae sunt septem: « Matutinum cum Laudibus, Prima, Ter« tia, Sexta, Nona, Vesperae et Comple« torium) ; — vel dimidiam ex brevioribus, « ut docent Fernandez, Reginaldus, Fil« liuccius, Suarez, Laymann, contra Bo« nacina et Lessium ff — vel ex Matutino, « novem lectiones cum responsoriis, ut « Sanchez *; — aut partem aequivalentem « Horae uni minimae, ut Suarez8 et Ga« vantus; — vel, ut alii, unum nocturnum. ■ Vide Bonacina4, Diana8». 147. - Quaeritur: quaenam sit parva materia in omissione Officii? Azor, Navarrus, Villalobos, etc., apud Concina®, tenent peccare mortaliter qui omittit dimidiam vel, ut alii dicunt ter­ tiam partem Horae etiam parvae; quia talis pars, respectu illius Horae, jam est Fernandes de * Moure, Exam theol. mor., part. 3, cap. 12, § 7. qu. 3. — Fill,, tr. 23, n. 319, i. 571 notabilis materia. — Sed probabilius id negant *> Lessius Bonacina ·; Contin. * Tournely cum Suarez, Pontas, Vanroy; item Palaus, Gavantus, Trullench, Pellizzarius, Ledesma, etc., apud Concina ,e. Ratio, quia, licet ilia pars sit notabilis re­ spectu Horae parvae, est tamen levis in se et respectu totius Officii; unde circa gravitatem materiae, totius Officii quan­ titas respicienda est, non autem cu iuslibet Horae. Verius enim est, praeceptum Officii non esse septuplex ex septem Horis di­ cendis, sed unum praecipiens unicum Of­ ficium constans septem partibus ; ut patet ex cap. Dolentes 9, de celebr. miss., ubi praecipitur sub uno praecepto Officium recitari, his verbis: Praecipientes m vir­ tute obedientiae, ut divinum Officium, no­ cturnum pariter et diurnum, quantum eis Deus dederit, studiose celebrent pariter et devote. — Propter quod Palaus ", Bona­ cina ** , Roncaglia ,s, Sporer '4, Tamburimus n, Elbel '·, Holzmann ” ; Salmant " cum Trullench, Pellizzario, Leandro, etc.; Croix 18 cum Laymann et Filliuccio t:, probabiliter dicunt esse levem materiam omittere minus quam integram Horam parvam. cap. 25, num. 15 et 16. - Pontas, v. Officium braviarii, et n. 246. — cat. 5. · Vanroy, tract, de Rclig., cap. 2, qu. 7, v. Petes /. 1 Tr. 5, exam. 6, n. 107,I. f. · Fernande», loc. cit. — Rc^in., — Palaus, tr 7, disp.2, punct. 5. n. I. · Gavant., loc. cit. · Hb. 18, n. 145. — Fili., loc. cit. — Suar., de Relic., tr. 4, Trull., DecaL, Hb. I, cap. 7, dob. 23. num. 2. · Pelti»., Hb. 4, cap. 25, n. 15 et 16. — Laym., Hb. 4, tr. 1, cap. 4, tr. ft. cap. 8. num. 93. - Petr de Ledesma, Sum , part 2. n. 5, i. f. — Ronac., dc Ofllc. divino, diip. 1, qu. 5, punct. 1, tr. 9, cap. 4, post concl. 14, dub. 2. · w Loc. cit., n. 4. — n. 2. — · Decal., Hb. 1. cap. 19, n. 7. — · Loc. cit., n. 16, i. f. 11 Tr. 7, disp. 2, punct. 5. num. 1 — Gavant., in Rubr. Brevior., sect 1, cap. 5, tit 1, η. 4. — 4 Loc. dt., η. 1 el 2. — » Part. 2, tr 12, reeol. 2b ct 41. disp. 1, qu. 5, punct de Horis canon ., cap, ft, qu- ft. resp. 2. — 14 Sacram., part. I. 1, lib. 10, cap. 7, qu. 3. - MtUir., dc Horis Append de Horis canon., cap. 2, n. 91. — u Decal., lib. 2. canon., cap. 10, num. 44. - Villal., part. I, tr. 24, diff. 10, n. 1. - · Dc Horii canon., cap 9, § 6. n. 4. — 1 Cap. 37. cap. 5. 4 2, n. 10 el 11. — w Part. ft. confer. 12. dc Horn num. 52. — · Loc. dt , num. 2 — · Collet, Institut., de cap. 3, n. 23. Horis canon., cap. 3, art. 4, v. Dico 2; ct tract, dc Religa Petit»., tr. 5, cap. 8. n. 93 · Leant!., de Sacram., tr. 6, dnp. 13, qu. 31, — w Lib. 4, n. 1220. — Ator, part part. 2, cap. 2, art. 8. sect. 6, v. Dico 2. Suar., loc. cit . d> Laymann, lib, 4, tr. 1, cap. 4, it. 5, if., dicit < fortasse». <) Escobar profecto, in editione Lugdu­ nensi s. d., loc. cit., scribit: · Non possum non ingenue profiteri subscripsisse March i no, asse­ renti integram Horam parvam non esse par­ tem notabilem comparatione ad totum Offi­ cium,quod per modum unius praeceptum est». Atvero in aliis editionibus, ul sunt v. g. Lug­ dunensis 1644 et Veneta 1660, loc. cit., cap. 3, it. 59, oppositum habetur. « Parient notabi­ lem assigna? inquit. Quaelibet Hora respectu totius Otticii ». 1) Lessius, lib. 2, cap. 37, n. 52, negat — “ De Oftic. di vino, I, num. 2, v. £go. — J Tr. ft, qu. 2. canon., n. 397. — ” De Praeccpt partie., n 456. — ’· Tr. 16, Drill., Decal., Hb, 1, cap. 7, dub. 23. n. 2 tertiam partem Horae parvae, materiam esse gravem. 147. - 4U Et hi sunt Azor, Navarrus, Vil­ lalobos. Scilicet Lessius, Suarez, Vanroy, Le­ desma negant tertiam partem esse quantita­ tem notabilem, Honacma,Collet, Pontas Trul­ lench idem negant de dimidia parte; Palaus autem et Gavantus idem negant de quacum­ que omissione, quae non pertingat ad quan­ titatem unius Horae parvae. 4 > Laymann et Filliuccius a Croix citan­ tur pro casu quo quis careret breviario, hunc dicit Croix teneri ad recitationem si memo- Probabi liai nega, tor. Νοπμ xilifaindae nocabllii quantitariw. Otaivtiu mi­ nor quam integra Ho­ ra parva, le­ vis. 572 Item, omiMto ve· • peraram MbNui wn· Ct I. Pirva Ho­ ra Integra, materia gravie. â a jïiu ix L v ilJW S S i;iJL3d Sic etiam Elbel1 ; et Croix * cum Mar­ huic non acquiesco. Nam sic etiam omissio chant, Pellizzario, Tamburinio et aliis, Horae parvae respectu totius Officii doratione parvitatis materiae, probabiliter minicalis posset dici parva materia: quod dicunt non peccare graviter qui omitteret minime est admittendum, cum Hora etiam totas Vesperas sabbati sancti. parva, ex communi doctorum sensu videa­ Caeterum, ut recte ajunt Busenbaum, tur materia absolute gravis respectu cuut supra, et Mazzotta (contra Sotum juscumque Officii. — Necnon bene addunt Escobar d>, Philibertum, etc., apud Sal­ Holzmann et Croix, censeri gravem omis­ mant 3) improbabilis est opinio quod una sionem, si de Hora parva aliquid nimis parva Hora, prout Tertia, Sexta, etc., sit modicum diceretur. levis materia. 148. - « 3°. Sive omissio Horarum (abs- o Ita etiam tenendum peccare graviter, « trahendo a multiplicatione actuum voqui omittit unum nocturnum integrum; ut « luntatis) sit unum numero peccatum, ut "rJ’ bene censent Wigandt4, Holzmann5, El­ « vult Bonacina; sive sint plura formaliter, bel ·, Croix·), et Concina ’ cum communi; « ut docet Lessius; sive unum multiplex, contra Leandrum Verricelli etc., « ut Suarez a>; sive unum pluribus aequiapud Concina. — Qui putat etiam esse « valens, ut Filliuccius loquitur: proba· gravem materiam omittere tres lectiones « bile tamen est in confessione explicancum responsoriis. Sed probabiliter huic « dum quot Horae sint omissae, eo quod contradicunt Sanchez® et Diana·: intel- « sint circumstantia tenens se ex parte lige, si lectiones cum responsoriis sint « objecti, et constituens actum in ratione tales, ut parvam Horam non adaequent. « sua individual!. — Bonacina u, Lessius, Unde bene concludunt Sanchez «J, Pa­ • Suarez, Filliuccius». laus 10, Lessius h>, Bonacina 11 ; et Salm.13 Hic igitur quaeritur 1°. Quot peccata cum Trullench, Pellizzario, etc., illam uni­ committat qui totum omittit Officium? verse censeri parvam materiam, quae non Alii dicunt committere septem peccata; oni.·. pertingit ad quantitatem unius integrae quia pro singulis Hons diversum adest di, Horae. — Immo Salmant.18 admittunt in praeceptum: haneque opinionem proba- R; Officio longiori, puta dominicae, adhuc bilem putant Salmant.,8. — Sed verius di, .num dun majorem materiam posse esse levem. Sed cendum unum tantum peccatum commit- tam f), j â ti iV.UMiiiUVS SWAMSIIMl hem, In· legrum no· cturnum. LIB. IV. — CAP. IL - DE STATU CLERICORUM. Universe qaantita· non adae­ quant inte rram Ho­ ram, levia. f>, DUB. 11. - DE HORIS CANONICIS. - ART. II. iere. Ita communiter Lessius Sanchez1, Palaus3, Bonacina8, Roncaglia4, Tour­ nely ·, Concina®, Elbel Idemque expresse docet S. Antoninus ·, ubi de hoc veram rationem assignat, dicens: Si quis dimittat omnes Horas unius diei,... non propterea committit septem peccata mortalia, sed unum, et tanto gravius quanto plus de ipso dimittit ; quia totum Officium unius sim mi.n âiei cadtt sub uno praecepto. — Bene tauo moralt, \ . ter inter· men advertit Elbel9 quod si quis omitrumpstur , TT . . .. teret plures Horas ex intentionibus moraliter interruptis, tunc plura committeret peccata. 149. - Quaeritur 2°. Quot committat peccata qui Officium in mare projiciens redditur impotens ad recitandum? Haec quidem Quaestio pendet ab alia: An omissio volita in causa sit in sese peccatum ? Oninio In ea quaestione, prima sententia ne­ volita in □uu, non gat a>: eamque tenent Laymann ‘°, Azor ", nt pecca­ tum in te, Bonacina ,3; item apud Salmant. * ·, S. Bo­ JUTlA alio». na ventura, Paludanus, Vasquez, Filliuc­ cius, Covarruviasa>, Sayrus, Granado, etc. — Ratio, quia talis omissio dum accidit non est voluntaria in se, sed in causa; ideo tantum in causa erit peccatum. Unde juxta hanc sententiam talis committit 573 unum peccatum tantum, nempe cum proji­ cit breviarium. Secunda tamen verior sententia affir­ Venu· eat peccalom m mat; et hanc tenet S. Thomas14, ubi ait: tc. Si autem actus praecedens fuit culpabilis, sic non totaliter aliquis excusatur a pec­ cato sequenti, quod scilicet redditur volun­ tarium ex voluntate praecedentis actus, in quantum scilicet aliquis dans operam rei illicitae incidit m sequens peccatum Et eum sequuntur Cajetanus “, Navarrus Sanchez ‘J, Palaus rf>; et Salmant.14 cum Abulensi */, Soto, Medina, Lopez «>, Villa­ lobos^ et aliis. — Ratio, quia, licet ad omissionem peccaminosam requiratur ut adsit voluntarium, sufficit tamen volun­ tarium in causa; ut patet ex Glossa in cap. Mulieres, de sent, excomm., ubi dici­ tur quod si quis voluntarie se inebriat 1 praevidens occisurum clericum, incurrit excommunicationem secuta occisione. Er­ go occisio illa est vere peccatum, alias sine peccato externo non posset occisor excommunicationem contrahere. Corolla­ Propterea quoad casum nostrum, re­ riam pro spondetur projicientem Officium tot pec­ propdeale brevia nam cata committere, quot sunt omissiones in mare. quas praevidet, nisi poeniteat primi pec­ cati; nam alioquin perseverat voluntarium 1 Comil., lib. 7, ap. 2, dub. 12. n. 2. — · Tr. 7, diip. 2, S. Boiwwitf., in 2. diM. 22. art. 2, qu. k ad 7. - Paludan., ia 4, dist. 9, qu. 3. art. 1. cvo, Lu­ go c>, Roncaglia et Viva (quos adduximus Lib. I, n. 76). Item dicit Croix ’°, cum San­ chez ", Laymann W et Illsung d>, male fa­ cere qui, habens conjecturam quod ali­ • Coniil., lib. 7, cap. 2, dab. 51, num. 2. — 1 De Offic. À DB STATU CLERICORUM. quam partem dixerit, eam repetit; quia viam scrupulis aperit. Et idem docet Na­ varrus (apud Concina ** ), sic dicens: Non solum non tenetur repetere id quod pro­ babiliter credit se dixisse qui talia pati­ tur ·>; verum etiam male ageret id facien­ do, eo quod habitum et consuetudinem con­ cipiendi scrupulos superfluos sibi quae­ reret. Unde docent Sanchez18 cum Navarro, KbMii prnttia Majore et Angles; Croix 14 cum Azor, piloses U rtduua< Suarez, Filliuccio, Bonacina, Tamburinio; nos icartif ac Salmant.16 cum Angles, Trullench et repettn. Pellizzario, quod bene excusaris a repe­ tendo, si non memineris dixisse aliquid, et habeas justam conjecturam credendi quod dixeris/>, puta, ut ajunt Sanchez cum aliis citatis, et Salmant.18 cum Navarro, Suarez, Bardi, etc., si recordaris te ince­ pisse psalmum, lectionem, vel Horam O et postea, non data opera distractus, vel non interruptus, te invenias in fine Horae, legendo vel memoriter recitando ea in quibus ordinarie non soles errare. — Et § 3, n 12. — 11 Loc. dt., n. 3. - Navar., loc. cit., n 30. - div., «ect. 7, v. Quaerunt. — ■ Part. 5. confer. 13, de Modo, Major, in 4, dite. 12, qu. 7, concl. 5. - Angles, Flor., dc etc. recitandi Ho rai canon., nam. 442. — 4 Tr. 7, diip. 2, Oratione, qu. 5, diff. 4, concl. 3. — 14 Lib. 4, num. 1236. · punct. 6, η. 1. — 1 Tr, 16, de Hori· canon., cap. 3, n. 12. — · Loc. dt., num. L — ’ Consii., lib. 7, cap. 2, dub. 34, Axor, part. 1, lib. 10, cap. 12, qu. 12. · Suar., de Reliff., tr. 4, lib. 4, cap. 26, n. 20. · FUI., tr. 23, n. 255. · Bonac., num. 2 et 3 — · De Offic. div., sect. 6, v. Sed quid, post de Offic. divino, disp, 1, qu. 6, punct. 3, n. 12. · Tambur., Dico 2. — » Loc. du, n. 12. · Petite., tr. 5, cap. 8, n. 99. - Decal., lib. 2, cap. 5, § 3, n. 9. — u Tr. 16, cap. 3, n. 12. · Irult., Decal., lib. 1, cap. 7, dub. 29, num. 5. · Diana, Angles, loc. cit., concl. 3. · Trul!., DecaL, Hb. 1, cap. 7, part. 4, tr. 3, resol. 68. — Roncaglia, tr. 8, qu. 2, de Voto, dub. 29, n. 5. - PelUe., tr. 5, cap. 8, n. 99. — Sa neh., Consii., cap 2. qu 4, resp. 2. - Vwa, de Sacr. Poenit., qu. 2, art. 2, n. 4. — · Lib. 4, n. 1235, - 11 Loc. cit., n. 4. — Navar., de Hb. 7, cap. 2, dub. 34, n. 3. — M Tr. 20, cap. 7, n. 7. · New., de Horis canon., cap. 13, n. 30. - Suar., de Relif., tr. 4, lib. 4, Horis canon., cap. 13, n. 32. · 11 De Horis canon., cap. 9, cap. 26, n. 20. · Bardi, de Consc., discept. 7, cap. 6, S 4, n. 3. 150 - Opinionem hanc, quae ex priori­ bus editionibus et ex mera oblivione hic re­ mansit, S. Doctor postea expresse reformavit, in Elencho IIquaest. reform., editioni sextae (1767) praemisso, scribens, qu. 1: « Si quis probabiliter judicet implevisse votum, Horas canon icas, sive poenitentiam, an teneatur eam satisfacere, si adhuc probabile sit vel dubium non implevisse? — Negant plures auctores, lib. 1, n. 29. Sed oppositum est tenendum, quia possidet obligatio jam contracta, donec certe non fuerit impleta ». Cfr. etiam Horn, apost. (edit- 3 et seqq.) tr. 1, n. 17; Istrus. e Pratica, (edit 6, Neapoli 1765) cap. 1, n. 17; ct Theol. mor., lib. I, n 29, ubi ad libera­ tionem requirit ut « probabilitas esset talis quod praesumere faceret quadam certitudine morali voto [vel Officio] jam fuisse satisfa­ ctum » — Dixi antiquam opinionem ex mera oblivione hic remansisse: dictum exeo liquet quod S. Alphonsus lectorem remittit ad hb. I, n. 76, ubi praesens quaestio nonnisi in prio­ ribus editionibus tractabatur, minime vero in posterioribus inde a 6a editione. b) Laymann potius adhaeret opinioni re­ formatae S. Alphonsi, dum, lib. 1, tr. 1, cap. 5, n. 31, scribit: « Si quis probabilius esse arbi­ tretur, adeoque opinetur se,... canonicae ora­ tionis pensum absolvisse, arbitror eum obli­ gatione immunem esse.... Neque in talibus conscientias nimis gravare oportet». e) Lugo, dc Poenit., disp. 16, n. 60, ita tenet de probabili voti adimpletione. d) Illsung, tr. 5, n. 40, ita loquitur : « Prae­ sertim scrupulosis etiam suadendum est ut nihil repetant, sed dubium propter hanc ipsam rationem in consuetudine [scilicet quod non soleat aliquam partem omittere] sufficienter fundatam, deponant». Scilicet: Qui timet ne in recitando erra­ verit I) Aut tibi non constet te aliquid omisisse, ut dicunt Suarez et Filliuccius. Salmant et Bardi haec de scrupulosis 575 DUB. (I. - DE HORIS CANONICIS. - ART. Π. hoc locum habere dicunt Gobat > * et Tam­ « pauperibus. Laymann, Filliuccius, Boburinius, apud Croix etiamsi habeas « nadna ·, etc. — contra De la Cruz et « Lopez, apud Diana ·, qui dicunt, si benerationem probabilem omissionis ; quia praesumptio quod soleas perficere quod • ficiatus intra annum per octo vel decern incepisti, efficit ut nihil tenearis repetere : • dies tantum omittat, non teneri ad renisi sis moraliter certus quod non dixeris. « stitutionerp, eo quod sit servus liberaSi vero dubites an totam Horam dixe­ « lissimi Domini, qui multo minus quam ris vel non, censent Salmant.1 quod si « domini temporales, ad pauca attendat ». saepius tali dubio labores non teneris re­ - [Vide dicta Lib. III, n. 663}. « Unde resolves: petere ; quia tunc facile praesumitur tale « 1°. Clerici majorum Ordinum, qui solo dubium oriri a scrupulis. Secus, si raro. — Caeterum, bene ait Croix 8 cum Na­ « titulo Ordinis, et quotquot alio titulo varro O, Suarez O, Azor Bonacina V, etc., « quam beneficii, ad Horas tenentur, non quod si ordinarie non soleas dicere Horam « obligantur ad dictam restitutionem ; quia posteriorem nisi post priorem, prudenter « nullos percipiunt fructus propter onus « recitandi Officium. — BonacinaT. potes credere nihil omisisse. « 2°. Nec ii obligantur qui ex naturali 151. - « Resp. II0. Tanta est obligatio, ira·, quAn· < ut inducat ei onus restitutionis fructuum, « oblivione, justo impedimento, bona fide, n»" ««««»« . . .. ... . , .. . restituer. « invincibili ignorantia aut aliter absque tum resti· < pro rata omissionis Officii, qui titulo be· 1 « neficii ad Horas tenetur, si elapsis sex « culpa omiserunt. Ratio, quia in conscien« mensibus post adeptam possessionem (iis • tia non debetur poena ubi non est culpa. «enim, etsi graviter peccet omittendo, «Lessius, Suarez, Bonacina’ ». — [Ita « non tamen tenetur ad restitutionem) cui- etiam Viva cum Sanchez. Vide Lib. III, • pabiliter Officium non recitaverit. — Pa- n. 665]. « 3°. Valde probabile est quod qui alia • tet ex concilio Lateranensi sub Leone X. _ t aliud oau· «onera habent quam precum; v. gr. paquam am « Sed quia dubium fuit utrum hoc con« cilium esset receptum, Pius V bullam « Stores, episcopi, etc., omittentes Horas, • edidit quae est apud Navarrum *, qua « possint retinere majorem partem fru« hoc decretum confirmat ; ac declarat sic, « ctuum istius diei, ratione dictorum one« ut qui uno die totum Officium omiserit, « rum; sufficiatque dare tertiam partem « teneatur restituere omnes fructus illi « vel quartam fructuum: eo quod tantum «diei respondentes: v. gr., qui accipit « obligentur ad restitutionem fructuum • annue 365 florenos, teneatur pro uno die « respondentium oneri divini Officii. Na• restituere unum florenum; qui autem « varnish,Filliuccius,Bonacina’,Diana'", «omiserit Matutinum tantum, mediam « citans alios multos ». — [Ita etiam pro « partem fructuum unius diei; qui reliquas habiliter tenet Croix " cum Sanchez et Go­ • Horas, etiam mediam partem ; qui vero bât. Vide dicta Lib. III, n. 673, v. Qu. 10\. « 4°. Si talis pastor habeat tenues re,u « unam ex illis, sextam partem : eaque re· .. . · .j ‘« • stitutio facienda est vel fabricae, vel « ditus ad sustentationem, videtur ad nihil nue. redi tua. Tanibur., Dcca!.. lib. 2, cap. 5, $ 3, n. 9. 1 Lib. 4, n. 1236. — · Tr. 20, cap. 7, n.7. — · Loc. dt., n. 1236.— 4 Man , v. Secundo juxta. · Part. 2, tr. 12, retol. 34 - ’ Loc. dt., punct. 2, η. X — Less., lib. 2. cap. 31. n 18$. — Suar., de Relic.. < *· ■*· Ilb· 4· CMP- X1· η· “ * Loc. cit.. n 4. cap. 25, η. 122: habetur etiam in Bullar Rom. Mai nardi, et Incipit Ex proximo, data 20 Sepi. 1571. — Laym., Hb. 4, — Πιχ>, de RcatituU, qu. 7, art. 9, n. 2 · Sauc/t., Conti!.. tr. 2, cap. 5, num. 1. — FUI., tr. 23, cap 10. num 3U5. — Hb. 2, cap. 2, dub. 86. - FiU-. tr. 23. n. 314. - · Ditp • Dhp. 1, de Oftic. divino, qu. 5. punct. 2 et 4. — De ta de Offic divino, qa. 5, punct. 3. n. 2. — *· Pan. 2. ir Crue, Direct, conte., part. 1, praec. 3, art. 3, num resol. X — M Lib 4, n. 1214 19 Ludov. Loper, Instruct, contc., part. 2, cap. 95, qu. 2, 1. 12. Sanch., Consii. lib. 2, cap. 2, dub. 83, num X · Gobai, tr. 5, n. 566 et 586 dicunt; Navarrus autem ct Suarcz.dc quibus­ proponit, et auctores indiscriminatim allegat, atvero nec Navarrus, nec Suarcz, nec Azor. cumque. *7 Gobat, Expcrim., tr. 5, n. 621, hoc in­ nec Bonacina, locis cit., adducunt illud exem nuere videtur, scribens: « Certe Tamburinius pium. requirit certitudinem moralem ad obligatio­ 151 - <» Navarrus, dc Horis canon., cap. 7 nem iterationis >. n. 32, hoc non habet, quod apud eum repe Croix cum hoc exemplo multa alia simul rire potuerim. DUB. 576 577 II. - DE HORIS CANONICIS. - ART. Ill. LIB. IV. — CAP. 11. - DE STATU CLERICORUM. « obligandus; cum ob alia onera illi dc* beatur sustentatio. Laymann *. — Immo « Diana b) et Malderus * dicunt eum qui «habet beneficium valde tenue, v. gr. « cujus reditus tertiam partem mediocris « sustentationis non adaequent, non teneri « ob Horas aliquoties neglectas ad resti« tutionem ». [Et est probabile cum Les­ sio % Sanchez Pellizzario, Ledesma c>, Rodriguez eJ. Vide dicta Lib. III, n. 674 \. Re»tituho. 152. - « 5°. Restitutio haec fieri potest quomodou « vel paupenbus amicis, vel alus, vel ipsi *’ « etiam beneficiato, si pauper est. item « impendi potest in fabricam domus vel « meliorandos agros beneficii; quia haec « nomine fabricae etiam intelligunturapud « Suarez etBonacina».[Vide dicta Lib.III, n. 672]. — « Denique aliquando compen« sari potest, offerendo suffragia pro defun« ctis aliisque precibus ; ut vide Bona« cina3 ». [Idem dicunt Salmant.4 Sed vide dicta Lib. III, n. 667 et 672, ubi huic non acquievimus]. « Et sic etiam per alium, « seu per Officium aut preces ab alio ad « tuam intentionem recitatas, et a te de« functis applicatas, satisfieri posse docet omiitcn» < Quintanadvenas·. — Nec continuo damsemel vel . .... H» m unno « nandum, qui ordinarie recitare solitus, •timere· « semel v. gr. vel bis in anno omisit, etsi « nihil restituat, docent Sotus, Medina °), * Filliuccius·». [Sed hoc non videtur posse sustineri, ut merito dicunt Salmant.7 cum S. Pius sua bulla dicat: Ut qui omnes Ho­ ras uno vel pluribus diebus intermiserit]. « 6°. Qui pecuniam, quam ob neglectas « Horas tenetur restituere sive erogare « in usus pios, impendit in alios quam vel « in pauperes vel fabricam beneficii, non « satisfecit (secundum jus commune, ubi « concilium Lateranense vel bulla Pii V «est recepta) obligationi suae: nisi aliud « ferat consuetudo vel statutum alicubi « receptum ; quia diserte praecipitur re« stitui pauperibus vel fabricae beneficii. « Vide Bonacina8». — | Vide dicta Lib.Ill, n. 672]. 153. - « 7°. Posse aliquando beneficiatum excusari a restitutione ob Horas • neglectas, titulo pecuniae expensae: in«tellige, post omissionem Horarum »; [Nam si ante omissionem, non excusatur; cum damnata sit propos. 33 ab Alexan­ dro VII, dicens: Restitutio fructuum ob omissionem Horarum suppleri potest per quascumque eleemosynas, quas antea be­ neficiarius de fructibus sui beneficii fe­ cerit.] « etsi non isto intuitu, in pauperes •vel alios usus pios, censet Diana’ ex « Laymann 10 esse probabile : tum quod « quidam auctores ita sentiant; tum quod . videatur esse virtualis intentio omnium «dantium eleemosynas, satisfacere per « illas omnibus obligationibus quas suis ■ peccatis contraxerunt; tum quod leges « ecclesiasticae benigne debeant expli« cari ». — [Et probabile est juxta sen­ tentiam quam tenent Sanchez *’, Lugo ** , Laymann 8; Salmant.14 cum Pellizzario; * et Croix 16 cum Suarez, Gobât et aliis. Vide dicta Lib. Ill, η. 700, v. Limitant]. « Addit Joannes de Salas *·, Vasquez “λ' « Si canonicus grossam, seu corpus sui 1 Lib. 4, tr. 2, cap. 5. n. 5. — · De Ju«t. etc., tr. 10, et 4. — · Part. 3, tr. 6, resol. 67 · M Lib. 3, tr. 2, cap. 12, cap. 2, dub. 3. — Prilie., tr. 5, cap. 8, n. 187. — Suar., dc n. 9. — ° Condi., lib. 2, cap. 3, dub. 121.— M De Just, ct Relic., tr· <· Ub. <. cap. 30, n. 20 — Bonae., diip. 1, qu. 5, Jure, disp. 4, num. 46. — u Loc. dt., num. 9. — punct. 4, n. 2. — · Loc. dt., n. 4. — · Tr. 16, cap. 2, n. 60. cap. 2, num. 63. - Prilia., tract. 5, cap. 8, num. 229. — -‘Tr 8, ungui 6, n.4. — Sotus, de Jo»t., Hb. 10. qu. 5, “ Lib. 4, n. 1215. · Suar., de Relie», tr· 4, lib. 4, cap. 30, art. 6. concl. 4. — · Tr. 23, num. 316 ct 317. — ’ Loc. dt., num 21. - Gobat, tr. 5. n. 592. — M De Legib., disp. 15, num. 55. — · Di»p. I, de Offic. divino, qu. 5, punct. 2 sect. 2, n. 27. b) Cfr. notam c ad n, 144 supra. c) Lessius, lib. 2, cap. 34, n. 169, negat eum qui valde tenues fructus habet, teneri semper Horas recitare ; Sanchez vero, Consil., lib. 2, cap. 2, dub. 66 ct 67; Petrus de Le­ desma, Sum , part. 2, tr 9, cap. 4, post concl. 6, dub. 4; Rodriguez, Sum., part 1, cap. 140, n. 3, omnino excusant ab Officii re­ citatione eum qui beneficium adeo tenue obti­ nuerit, ut ei bonam partem sustentationis non suppeditet 152. - n) Barthol. Medina, Sum., lib. 1, cap 14, § 11, concedit octo vel dcccm dies, quibus non teneatur ad Officii recitationem. 153 - <*) Vasquez male a Busenbaum alle­ gatur; nam, in 1< *>" 2°', disp. 168, cap.4, n.35, contrariam sententiam tenet, dicens: « Etiamsi beneficiarius ut canonicus, certis diebus anni jus adquisiverit ad grossam quam vocant fru­ ctuum, et illam jam acceperit et jure possideat, postea tamen aliquo die anni non recitet, debet restituere partem quae illi diei responderet, m Tr. 16, • < « « « • canonicatus vere et absolute lucretur, prius quam omittat Officium, non teneri ad restitutionem propter omissionem sequentem; eo quod poena non sit ut fructus jam suos factos restituat, sed ut fructus non faciat suos. — Sic ille, « apud Diana L Vide infra, Art. 4, § 6, « in fine. < 8°. Ubi bulla Pii V non est recepta, < potest videri probabile, beneficiatum ad « dictam restitutionem non obligari ; ut < habet Silvester^». ARTICULUS UL QUAE EXCUSENT A RECITATIONE HORARUM. ’’<■-· · 154. Quomodo excuset infirmitas. - Not.l°. An excuset gravis molestia. -Not. 2"· An excuset convalescentia. - Not. 3°. Quid tn dubio an infirmitas sufficiat ad excusandum. Not. 4°. Quid, si dubites an possis recitare partem — 155 An excusentur laborantes febri tertiana vel quartana. — 156. Quomodo excuset justum impedimentum. Et an ideo excusentur condonatores, confessorii, peragentes necessaria in choro. (Vide de hoc dicta, n. 143, v. Not. III.0). — 157. Quomodo excuset caecitas et carentia breviarii. — 158. An impotens recitare totum Officium teneatur ad partem. Quid, si non habeas Officium proprium. An tenearis recitare cum socio, si nequis sotus. An beneficiarius teneatur conducere socium, si non possit solus recitare. — 159. Quomodo excuset dispensatio. 154. - « Resp. Haec sequentia: « socio, tenetur; ut habet Lessius et BoInfirmi« INFIRMITAS graVÎS, V. gr. dolor no­ « nacinarA Vide Diana·». [Ita verius te­ excu.at a . tabilis capitis, ita ut sine incommodo vel nendum cum Sanchez, Roncaglia, Sporer, rcciuiuone. , .... « incremento morbi legi non possint. — Croix, etc., contra alios. Vide infra, h. 158, « Dixi: gravis; quia levis, v. gr. dolor v. Item]. « stomachi aut pectoris, vel etiam aliPlura hic sunt notanda scitu neces­ « quando febris tertiana aut quartana, non saria. « excusat ; cum toto die non affligat ». Notandum 1°. Ratione infirmitatis excu- i>< « *' [Vel majore diei parte; ut Sanchez ·), san ab Officio, non solum qui gravi labo- modum vei rant morbo, sed etiam qui non possunt ta.1* ' 1"1 Trullench, Tamburinius aJ, Pellizzarius cum Salmant.8]. « Ita Navarrus, Filliuc- recitare nisi cum gravi incommodo aut « cius, Laymann, Bonacina 8. probabili talis incommodi periculo. — Unde « Porro taliter excusatus non tenetur, satis excusantur qui prudenter credunt vel « ut quidam volunt, audire alium legen- timent, ob Officii recitationem eis fore pro­ • tem nec alium substituere »; [Nec alias venturam notabilem gravedinem capitis, preces: est commune apud Salmant. 4] vel cruditatem stomachi aut virium lassi­ « ut habet Filliuccius, et Sà — Si tamen tudinem ; vel si credant febrim tardius « commode potest et solet legere cum esse remittendam. Ita Sanchez ·, Holz1 Ρλπ.2, ir. 12, reiol.8. — TruU., lib I, cap. 7. dub.27. Las., lib 2, cap. 37, dub 9, num 54. — 1 Part. 2, tr. 12, n. 2. · ■ Tr. 16. cap. 3, num 35. — A’atur,, Man , cap. 25, retol. 43. — Sartck., Coa il * η. 100; et de Horia canon., cap. Il, n. 1 et «eqq. PiU. NoKcaflia, tr. 5. qu ?, dc Horn canon., cap 6, qu. 4. — tr. 23. n. 292 et »eqq. — Laym., lib. 4. tr 1, cap. <·, η. I. Sfvrrr, Sacram., part. I, Append, de Horte canon., cap. 3, - 1 Dt Offic. div., dhp. 1, qu. 6, punct. 1, num. 1 et 2. - n. 180 ct »eqq. — Croix, lib. 4, n. 1231. — · Consi!., hb. 7, — 4 Tr. 16, αψ. 3, n. 33. — Pïll., lue dt-, n 288 cl »cqq. cap. 2, dub. 45, n. 3. ac si grossa per singulot» dies dividcreiui ei adquireretur Spoliatur igitur fructibus quos jam pacifice possidebat ». Unde Diana, quid­ quid dicat Busenbaum, recte citavit · loan de Salas.... contra Vasquez ». h) Silvester scilicet absolute negat clericum Horas omittentem, ad restitutionem teneri, v. Clericus IV, n. 16, qu. 23; nec loquitur nec poterat loqui de bulla S. Pii V» cum ipse jam ante electionem hujus Pontificis obierit 154. - Auctores isti non loquuntur de hujusmodi febri; at Salmant. multa simul po­ nunt et auctores absque distinctione allegant. *)Nempe Sà, v. Horae canonicae, n. 3, M?ribit: «Qui legitime excusatur, non tenetur ad aliud loco Officii ». • Bonacina, loc. cit., punct. 2, n. 8, ad id te astringit, etiamsi non consueveris cum so­ cio legere. Et idem expresse tenent Sporer et Croix ; idemque satis innuunt Sanchez el Ron- S. Alfmonbi, moralia — Torn. 11. , lib. 7, cap Λ dub 48, n. 2. — 37 578 LIB. IV. — CAP. Π. - DE STATU CLERICORUM. mann Anacletus ”, Concina a; et Sal­ mant.4 cum Trullench et Pellizzario, ex can. Clericus 3, dist. 91, ubi dicitur quod excusatd'1 ab Officio inaequalitas corporis; quod non significat morbum gravem, ut Eui mftr· bene advertit Croix ·. — Et hoc probabi· mm diatiui i«uAr'“!h’ liter admittitur, etiamsi infirmus per ma­ brum amoe­ gnam diei partem ·> aliquem legeret li­ num brum ad animum solandum; ut dicunt Sanchez ", Holzmann ’, Sporer”, Elbel ·; et Salmant.10 cum Trullench, Pellizzario, Diana, etc. Ratio, quia, licet iste posset legere librum recreationis, non tamen se­ quitur quod possit et teneatur Officium recitare: ad quod alia quidem major atten­ tio requiritur, quae majorem affert diffi­ cultatem. Convale­ Notandum 2°. Non solum actu aegro­ scentes ex rravi mor­ tantes, sed etiam convalescentes ex gravi bo excusan­ tur. morbo, excusari ab Officio per aliquot dies ad arbitrium prudentis, donec vires refi­ ciantur. Ita communiter [Contin. | Tour­ nely Concina ”, Elbel ’· et alii auctores Etsi Mis­ supra citati. — Et hoc admittendum, etiam­ sam cele­ si isti Missam celebrarent ; ut Salmant.14 brent. cum aliis. Dubius dc Notandum 3°. Quod in dubio an infir­ sufficientia causae ac­ mitas sufficiat vel ne ad excusandum, quiescat prudenti. potest se committere judicio medici f), ex cap. Fraieraitatis, de frig, et malef, aut judicio superioris acquiescere, qui in tali dubio etiam dispensare potest; vel deni- que potest se remittere judicio probabili viri prudentis. Ita Sotus, Silvester, San chez, Tamburinius, etc., cum Salmant. ”, — Et etiam stare potest judicio proprio, si tale judicium ipsemet prudenter ferre possit; ut probabiliter ait Gobat, apud Croix «·. Sed quid, si his praemissts, adhuc du­ bium perseveret? Respondetur : Si dubium sit quod redtatio graviter laederet, tunc certe non te- »<««· netur, iipmo nequit recitare: quia praefe­ rendum est jus naturale servandae vale­ tudinis, aecepto Ecclesiae; ut dicunt Viva ”, et Salmant. ” cum aliis. Nisi id faceret amore virtutis, secluso periculo mortis; juxta dicta Lib. III, tt.371, cum Lugo, Salmant., Villalobos, etc. — Si vero dubium tantum sit an indispositio pertin­ gat ad excusandum, ut supra; tunc, cum lex recitationis possideat, et dubium sit de exemptione, utique lex est implenda. — Hoc tamen currit quando sit purum dubium ; secus, si sit probabile judicium. Iu Contin. Tournely Roncaglia ”, El­ bel h>, Anacletus *>, Holzmann *>, Viva 0; et Salmant. *° cum Sanchez h>, Pellizzario, Trullench4-’ et Diana «λ Notandum 4°. Quod si quis ob suam anDubiuai partta infirmiutem certus est non posse totum recitare ponit, aJ Officium reciure, et dubitat an possit par­ nihil tene­ tur. tem, probabiliter ad nihil tenetur; ut do- 1 De Praecept. partie., n. 477, v. Excus. 2 - 1 Tr. 6. at., n. 461, — u Loc. dt., n. 35. — Scius, de Juit. et Jure, dist. 1, n. 77 et 78. — 1 De Horis canon., cap. 10, $ 2, n. 6; lib. 10, qu. 5, art. 3. - Sil-vtsl·, v. Hara, qu. 4. - Sanch , et § 3, n. 23. - · Tr. 16. cap. 3, n. 35. - Trull., Dead., lib. 1, cap. 7, dub. 27. n. 2. - Ptllia., tr. 6, cap. 8. n. 114. Conail., lib. 7, cap. 2. dub. 45. n. 2. - Asian. Tambur,, de -1 Lib. 4, n. 1224. - · Consi!., lib. 7, cap.2, dub. 45, n 4. — ’ Loc. cit — · Append, de Horis canon., cap. 3, n. 158. — dt., n. 36. — Gobai, Experim., tr. 5, n. 716, cum n. 474. · • Paru 5, confer. 13, de Modo, etc. recitandi Horns canon., n. 462. — *· Loc. cit., n. 35. · Trull·, loc. dt., n. 2. - PtUia., num. 3. — “ Loc. dt., num. 36. — Lugo, de JuaL et Jure, Jure abbatum, tom. 2, di»p. 10, qu. 12, n. 2 et 8. - “ Loc. M Lib. 4, n. 1225. — ” De Praecept. decal., qu. 8, art. 6. loc. dt., n. 116. · Diana, part. 2, tr. 12, resol. 43. — 11 De diap. 10, n. 32. · Salmant, tr. 13, cap. 2, n. 90. · Villal·, part. 2, tr. 12, diff. 8. — »· De Horia canon., cap. 6, qu.2. Oflk. div., sect. 7, qu. I. — “ Loc. dL, $ 2, n. 5. — “ Loc — · Tr. 16, caglia, loquentes absolute, et dicentes ad id teneri si commode fieri possit. d) Perspicue id significat jus, dum excom­ municari et stipendio privari jubet illum, « qui absque corpusculi sui inaequalitate vigiliis deest ». Ampliationem istam: Per magnam diei partem, silentio praetereunt Holzmann, Trul lench et Diana. f) Cap. Fraternitatis 6, de frigid, et ma· lefictat., refert casum in quo inductae fue­ rant matronae ad inspicietdum corpus mu­ lieris, in dubio de consummatione matrimonii ; et ibi Glossa, ad v. Matronas, expresse dicit < Talibus credendum est, si honestae sint et peritae in arte illa ». Contin. Tournely, de Offic. div., sect. 7, qu. 1; Holzmann, de Praec. partie., n. 480; Diana, part. 2, tr. 12, resol. 28, negant in dubio de gravitate nocumenti, obligationem esse Horas recitandi. h> Elbel, part. 5, confer. 13, de Modo, etc. recitandi Horas can., n. 443; Anacletus, tr. 6, dist. 1, n. 77; Sanchez, Consil., lib. 7, cap. 2, dub. 45, n. 2, asserunt in eodem du­ bio, standum esse judicio viri prudentis. O Viva, de Praec. decal., qu. 3, art. 6, n. 3; Trullench (quamvis a Salmant. citetur, ap. 3, n. 36. - PtlHa., tr. 5, cap. 8, n. 115. DUB. Labor4η» kbri tertia­ na non tem­ per excusa­ tur. Juxta iilio· non te­ netur anti­ cipare nec po»t ponere. Melius airinnalur te­ neri. lî. - DR HORIS CANONICIS. - ART. Ill. 579 cent Laymann Sanchez cum Navar­ Roncaglia14; et Salmant.’* cum Trullench, ro J>, Viva Roncaglia · ; item Suarez, Sanchez, Azor·'-’, Villalobos et Pellizzario. Ratio, quia Officium praecipitur recitari Sanchez, Cardenas et alii, apud Croix . * — Nam rationabiliter iste a toto Officio intra latitudinem totius diei; unde cum excusatur, ne valde scrupulis angatur, praeceptum jam urgeat, tenetur infirmus nesciens quousque possit et teneatur reci­ illud implere tempore quo potest: sicut tare. Haec enim anxietas magnum illi in­ si in die festo non potes circa meridiem commodum afferret; maxime si ex reci­ Missam audire, teneris anticipare, ut ait tatione verisimiliter crederet contrahere Concina. Recte enim regulam assignat capitis gravedinem, virium lassitudinem Busenbaum (Lib. I, n. 157, ad 6). quod, aut tardiorem febris remissionem. cum quis manente vi praecepti est impe­ 155. - Quaeritur hic: an excusentur ab diendus, tenetur praevenire. Hinc merito Officio laborantes febri tertiana vel quar­ Salmant. 14 contrariam opinionem laxam tana? vocant. Absolute excusat Leander. — Sed ve­ Verumtamen valde probabile est cum rius dicunt Sporer ; * et Concina® cum Na­ Holzmann ”, Sporer14 et Elbel ’·, quod ille varro, Azor, Bonacina et Trullench, in qui non potest recitare Matutinum die se­ hoc spectandas esse circumstantias; quan­ quenti non tenetur in praecedenti antici­ do enim infirmus posset recitare sine gravi pare. — Tunc enim est obligatio antici­ incommodo diebus quibus est immunis pandi Officium, quando obligatio praecepti ab infirmitate, non apparet causa cur ex­ jam est incepta; quod autem Matutinum cusetur °Λ possit dici praecedenti die, non est ex An autem talis infirmus teneatur Ho­ praecepto, sed ex privilegio a consuetu­ ras anticipare vel postponere? dine introducta, quo nemo tenetur uti. Negant Canus T; atque Henriquez et 156. - « W. Justum Impedimentum, v. gr. alii, apud Salmant.·; et probabile id pu­ « metus proditionis inter haereticos. Item, tant SanchezB, Lessius b> et Viva 10. Ratio: « gravis vel repentina occupatio; vel opera tum quia quaelibet Hora suo correspon- « caritatis majoris momenti quam Horae, det tempori, extra quod non currit obli­ « quae sine scandalo vel gravi incommodo gatio; tum quia anticipatio vel postpositio • tuo vel alterius omitti non possint. Quo est privilegium favoris, quo nemo tenetur « modo, etsi concionatores vel confessarii uti. — Sed melius affirmant Concina “, « aliquando excusari possint, idque ex be| Contin.] Tournely c>, Lessius *·, Croix »·, • nigna Ecclesiae intentione (ut docent 1 Lib. 4, tr. I, cap. 6, n. 2. — · In propot. 54 Innoc. XI. n. 16. - 1 De Horia can., cap. 6, qu. 2. — Suar., de Relig., • Consil., hb. 7, cap. 2, dub. 49, n. 7. — * Dc Praecept. tr. 4. lib. 4, cap. 28, n. 27. · Sanch., Decal., lib I, cap. 19, 4 3, num. II. - ” Lib. 2. cap. 37, n. 43, i. f. - « Lib. 4, n. 8. · Cardin., Cri·., diiaert. 33. n. 19 et acqq. · · Lib. 4. n. 1223. — Liand., Decal., tract. 8, disp. 5« qu.23 et 24. — 1 rXppend. de Horis canon., cap. 3, num, 156 et seqq. — • Dc Hori· canon., cap. 10, § 2, n. 2 et 4 - Atoer., Man., num. 1226. — 14 Tract. 5, qu. 2, de Hons canon., cap. 6 cap. 25, η. 100; et de Horis can., cap. Il, η. 3. · Aaor, part. I, lib. 10, cap. 13, qn. 1. - Bonac., de Oftic. div., disp. 1, qu. 6. punct. 1, num. 2. · Trull., Decal., lib. I. cap. 7. dub. 27, n 2 — 1 Reject, de Poenit., part. 6, v. f., v. Sid quid. — Htnriq., lib. 4, cap. 4, n. 7. · · Tr. 16» cap. 9. n. 49. — sicut Sanchez et Diana), lib. 1, cap. 7, dub. 27, >i 2. hoc non habent 1) Sanchez, Consil., lib. 7, cap. 2, dub. 47, n 4 ct 5; Navarrus, de Horis canon., cap. 11, n. 15, v. Septimo et Octavo, excusant ab Of­ ficii recitatione eum qui ob impotentiam ma­ jorem partem recitare nequit. 155. - a> Quamvis non omnes auctores citati adeo expresse loquantur; omnes tamen perspicue saltem innuunt hanc sententiam. b) « Modo, si impedimentum (ita limitat decal., qu. 3, art. 6^num. 4. — « Dc Hons canon., cap. 10, qu 3. — “ Tr. 16, cap. 3, n. W. · Ttull., Decal , hb. I, cap 7, dub 27, num 5. - Sanch., Consil., lib, 7, cap. 2 dub. 43. n. 4. - Villal., part. 1. tr. 24, dift 16, η. I et 7. Pfilii., tr 6, cap. 8, n. 119. — Concina, loc. cit., n. 11. — “ Loc dt., num 50. — M De Praec partie, num. 478. ▼ Confirmatur — “ Append, de Horis canon., cap. 3, num. 172. — “ Part. 6, confer. 13, de Modo, etc. recitandi Horas, n. 444. Lessius, lib. 2, cap. 37, n. 43, i. f.) cesset ante duodecimam noctis, praetermissa recitet». Contin. Tournely, licet de anticipatione eodem die haec non asserat. attamen certo certius ejus dicta nostro casui applicanda sunt; dicit enim de Offic. div., sect. 7, qu. 2, longe tutius esse tunc pridie Matutinum et Laudes recitare: « qui enim, (ita pergit) ad munus aliquod stricte obligatur, eo fungi debet cum potest ». Azor, part, 1, lib. 10, cap. 13, qu. 1, Non umen Matuttoum die antece­ denti. I ut lum impedimen­ tum exeu­ nt. nti& t tf .K vs s; Îv uxra:ijyg V ^  Îd L J L M l kUJLXk .580 LIB. IV. — CAP IL - DH STATU CLERICORUM. « Silvester, Suarez et Laymann, etc.); te« nentur tamen anticipare si possint: v. gr. « si mane praevideas te tota die confes« sionibus occupandum quae differri non « possint. — Ita ex Suarez et Azor, Bona«cina1, etc. communiter >. hem, ocExcusantur ab Horis qui occupantur copatio ne· , ....................... \ , ce»»»· to* tota diee> m orneus religionis aut cantatis, nen». quae sine scandalo aut magno detrimento proprio vel alieno omitti non possunt.— Ita communissime Salmant. , * Roncaglia3, Elbel4, Wigandt8, Holzmann®; et Spo­ rer T cum Silvestro, Navarro, Toleto, etc. conaon» Hinc excusantur contionatores, si nefenarii, no- queunt omittere concionem sine scandalo, dentes, etc aut nota % ut dicunt Laymann 8, Salmanticenses ·, Viva ‘°et Wigandt “. — Item excu­ santur confessarii qui per totum diem con­ fessiones excipiunt, quas differre non pos­ sint, ut Concina ”, Laymann ”, Wigandt’4 et Salmant. *6. — Item, qui occupantur in sedandis jurgiis aut assistendis infirmis. Sanchez14 et Roncaglia — Item, qui ex officio attendere debent publicis thesibus. Sanchez, Salmant. et Roncaglia. — Item, habentes publicam lectionem ad cathe­ dram aut lauream acquirendam, si occu­ patio esset totius diei, nec possit differri sine damno proprio aut aliorum. Wigandt c>, Concina 18 cum Suarez. — Item scholares qui debeant in aliquo die actum defen­ dere. Sanchez — Super autem hac ma­ SilvtsG, v. Hora, nutn. 18. — Suar., de Rclig.» tr. 4. Hb. 4, cap. 28, n. 33 et 34. — Laym., Hb. 4, tr. 1, cap. 6, n. 1. — Suar., loc. cit., num. 36. - Asor, pan. 1, Hb- 10, teria advertenda est propos. 21 damnata ab Alexandro VII, quae dicebat: Habens capellaniam collativam, aut quodvis aliud beneficium ecclesiasticum, si studio litte­ rarum vacet, satisfacit suae obligationi, si Officium per alium recitet. Bene autem advertunt Laymann * , Roncaglia *' et Wigandt d>, quod si omnes isti sine magna difficultate possint recita­ tionem anticipare vel postponere, ad id utique tenentur. Unde bene concludit Pa­ ter Wigandt quod rarissime accidet casus, quod tales Officium sine culpa omittere poterunt. « Ex hoc capite dicunt etiam aliqui non « « teneri te repetere quod neglexisti (nec £ΐι < recitando nec audiendo), dum thurifi- naC1OTI « cando ad Magnificat vel Benedictus, vel « libros necessarios circumferendo, vel le« ctionem mox cantandam praevidendo, « vel alia in choro necessaria peragendo « occupatus fuisti. Quia chorus totus pro « eo qui in re ad Officii celebritatem per« tinente occupatur, videtur supplere; et « non tantum suo, sed etiam aliorum mini« strantium nomine recitare aut canere. Ita « Laymann * ; Henricus, Silvester, Azor, « Sotus, Molfesius, Naldus ·), Aragon, Re« ginaldus, citati a Diana — Idem de eo « qui choro, organis musicis, alternis ver« sibus respondet, dicunt Navarrus, San« chez, Aragon /J et Rodriguez f), apud dub. 52, n. 1 er 2. — 11 Tr. 5, qu. 2, de Horis canon., cap, 6, qu. 3. — South., loc. dt., n. 4 — Saintani., loc. dt. — cap. 13, qu. 15. · 1 De Off. div., disp. 1, qu. 6. punct. 2, Roncaglia, loc. dt. — u Loc. dt., § 3, num. 2. - Suar,, de Reliff., tr. 4, Hb. 4, cap. 28, num. 35 ct 36. — · Loc. dL, η 1 et 2. - · Tr. 16, cap. 3, n. 37. - ■ Tr. 5. qu. 2, de Horis n. 4. — w Lib. 4, tr. 1, cap. 6, n. 1. — " Tr. 5, qu. 2, de can., cap. 6, qu. 3. — · Confer. 13, num. 444. — · Tr. 10, Fioris can., cap. 6, qu. 3. — Wt^andt, loc. dt. — “ Lib. 4, exam. 5, n. 96 — · Dc Praec. partie., n. 477. — ’ Append, tr. 1, cap. 6, num. 7. — Htnrtc. a Gandavo, Quod lib. 11, de Horis can., cap. 3, n. 161. - Silvtsl., v. Hora, n. 18. - qu. 29, v. f. · Silvosi., v. Hora, n. 16, qu. 12, ▼. Stcmhdunt, · Asor, part. I. Hb. 10, cap. 13, qu 20. · Solus, de Novar., Man., cap. 25, n. 101; et de Horis canon., cap. 11, n. 84 et 85. · To/r/., Hb. 2, cap. 14, n. 2. - · Lib. 4, tr. 1, Just, et Jure, Hb. 10, qu. 5, art. 3. · Molfts., Sum., part. 1, cap. 6, n. 1. — » Tr. 16, cap. 3, n. 37. — * De Praecept. tr. 5. cap. 2, n. 21 decal., qu. 3, art. 6, n. 6. — >« Tr. 10, exam. 5, n. 96. — ” De Horis canon., cap. 10, § 3, num. 5. — “ Loc. cit. — v. f. - Rwn., lib. 18, n. 188. - ■ Part. 2, tr. 12, resol. IX — Navar,, dc Hons canon., cap. 21, n. 15. - Sa nth., Consil., 14 Loc. dt. — u Loc dt., n. 37. — * Consil., lib. 7, cap. 2, lib. 7, cap. 2, dub. 16, n. 2. concordat, « si... potest commode totum Offi­ cium persolvere...; secus, non item ». 156. - a) Vel, ut plures ex auctoribus citatis dicunt, si Officium incompossibile est cum occupatione qua quis detinetur. *) Dc scandalo aut nota non loquuntur Laymann nec Salmant 0 Wigandt, loc. cit., n, 96, loquitur dc publica lectione, quae differri non possit sine gravi incommodo. Λ) Wigandt, loc. cit., breviter scribit : « Sed rarissimus est talis casus [occupationis], ut Horae non possint anticipari vel dici post negotium ». f) Naldus, Sum.,v. Officium divinum, h. 7, has utique causas excusationis habet ex Ara­ gon, sed subdit: « Attamen tutius videtur esse repetendum ». d De^Aragon et Rodriguez, vide notam k · Aragon, in 2· * 2··, qu. 83, art. 12, DUB. II. - DB HORIS « Laymann », scilicet eum non esse obli« gatum ut etiam voce proferat. Sed negat « Escobar Vide Trullench1 ». — (Vide dicta de his, n. 143, v. Notandum III9]. *» c»eu< 157,. « ni°. Caecitas. — Bonacina·, etc. « communiter. Quid dec»· « IV°. Carentia breviarii inculpata. bre « Quod si tamen memoriter possis dicere, « vel totum Officium vel unam Horam, « teneris. « Si vero tantum scias psalmos, vel « lectiones, vel capitula, dicit Filliuccius4, « citans Navarrum et Suarez; item Esco«bar·, probabile esse non teneri: quia « psalmi, ut sic, non sunt Hora canonica « ad quam tenetur clericus. Idem dicunt « Garcia «, Malderus b> et Joannes San« ctius citati a Diana; eo quod lectiones « et capitula sint pars (licet minor) ma« xime principalis, ita ut absque illis non « sit Officium canonicum. Idem concedit « Sanchez · in Matutino festi duplicis vel « semiduplicis. V ide Bonacina ·, Diana « — Verum haec probare non ausim; sed « potius quod docet Bonacina 11 : impedi« tum ex aliqua dictarum causarum, si 1 Lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 7. — · Dccal., lib. 1, cap. 7, CANONICIS. - ART. IU. 581 « possit dicere partem notabilem, ad id « teneri; alias, ad nihil. « Denique si quis careret breviario quo « uti solet, v. gr. Romano, tenetur legere « aliud quod habere potest ; quia per utrum« vis impletur substantia praecepti,—Crou« sers, Escobar, Diana ” ». 158. - Hic primo advertenda est pro- saea»m«. pos. 54 damnata ab Innocentio XI, quae dicebat: Qui non potest recitare Matulinum et Laudes, potest autem reliquas k?rfv'a Horas, ad nihil tenetur; quia major pars trahit ad se minorem. Hinc certum est quod is qui caret breviario, et nihil aliud scit memoriter quam Laudes aut Com­ pletorium, illud sub gravi tenetur reci­ tare, ut contra aliquos docent communiter Sporer “ ; Palaus cum Navarro ·), Sua­ rez, Valentia, etc., Wigandt14;et Croix’· cum Sanchez a>, Bonacina et Cardenas. — Undecaecus tenetur redtare panem quam sdt memoriter; non vero tenetur memo­ riae mandare quod nesdt. Concina *·. Dicunt autem Palaus ” cum Torre et Sanctio; ac Filliucdus, Garda, Tambu­ rinius, etc., apud Sporer ”, quod si haberes n. 5. — · Tr. 23, cap. 9, n. 287. · Suar., de Rclig., tr. 4, n. ITS. — Saar., loc dL. cap. 25, n. 10 et 27. Valent., in 2 ·, * dup. 6, qu.-2, punct, 10, $ 7, TerHa ctnia. — w Tr. 10, exam. 5, n. 99, ad 2; et n. 90, ad 4. - · Lib. 4, lib. 4, cap. 28. n. 10, i. f. — · Tr. 5, exam. 6, n. 149, edit. Lugdun. ·. d. (ai. edit. Lagdan. 1644 et Veneta 1660. cap. 6, n. 1219 et 1230. - Bonae., loc. at-, punct. 2. n. 7. . Carden., Cria., diBsert. 33, num. 38 ct seqq. — “ De Horn canon., n. 70). — · De Bcnefic.» part. 3, cap. 1, n. 221. — ’ Select, disp. 15, n. 2. · Diana, part. 2, tr. 12, resot 30 cl 43. — cap. 10, $ 1, n. 6 et 7. — n Tr. 7, diip. 2, punct. 6, n. 7. - dub. 16, n. 7. — · Dc Offic. div., disp. 1, qu. 6, punct. 2, cisci, lect. paraenct. 1, ante med., v. Non inficior. · Ercobar a Carro, de Horis canon., qu. 3, § 1, num. 3. · M Part, 9, Rapkati de Torre, tract, dt Hons canon., controv. 7, num. 8. · Joan Sa net., Select, disp. 15, num. 2. — TUI., tr. 23, cap. 9, num. 257; dr. edam num. 29 *. * Garcia. de Bcnefic, part. 3, cap. 1. num. 221. - Tambur., Decal., lib. 2, cap. 5, 8, num. 10. - “ Append, dc Horis canon., tr. 9, rcaol. 25. — “ Append, de Horia canon., cap, 3» cap. 3, n. 177. • Decal., lib. 1, cap. 19, n. 7. — · Lot cit., n. 6, — M Loc. cit. —11 Loc ciL, n. 7. — Oomscts, in cap. 3 Reg. S. Fran* *) Escobar indiligentius a Busenbaum ci­ tatur; nam, tr. 5, exam. 6, n. 137, (edit Lugdun. s. d.) non tractat de casu praesenti, sed tantum de praecedenti ; at certe non dissentit a ceteris auctoribus: « Detinetur quis in pul­ sandis organis.»., teneturne postea privatim illas Officii partes recitare ? Suarius asseruit..., sed Torres negat; quia chorus cui servit pro ipso satisfacit ». Et in edit. Lugdun. 1644 et Veneta 1660, ibid., cap. 5, η. 70: · Occupatur quis dum Horae in choro canuntur pulsandis organis..., teneturne ea recitare quae tunc a choro dicuntur? Cum Lay mano judico non teneri; quia illud officium necessarium prae­ stare quasi canere est». 157. - °) Navarrus, loc. cit., cap. 11, w. 16, clare id significat, quamvis non adeo expresse loquatur. Scribit enim: « Licet praeceptum de Horis dicendis obliget ad dicendam partem carum majorem, si eam dicere potest, esto non posset totas, non tamen obligabit ad di­ cendas particulas aliquas earum, quas dicere potest si alias totas non possit ». b) Malderus, de Just., etc., tr. 10, cap. 2, dub. 5, v. Quinto, ita asserit de illo qui scit tantum aliquot psalmos. 158. - Palaus, tr. 7, disp. 2, punct. 6, n. 9; et Navarrus, loc. cit., cap. 11, n. 15, negant ad Officii recitationem Obligari eum, qui majorem ejus partem recitare nequit Sed n. 11, Palaus dicit recitandam esse < majorem Officii partem, v. g. Laudes cum reliquis Horis, si eas memoria tideliter teneas». — Sanchez, Consil., lib. 7, cap 2, dub. 46, n. 5, obligat caecum ad Officium, si memoriter illud teneat, et n. 6, subdit: « Etiamsi totam Horam non sciat memoriter, si tamen scit magnam par­ tem, tenetur ad illam ». lib. iv. — c\r. n. - JVTttl ιρ τ ρ ν Γ . X SACER001 Μ·!> psalmos, sed non lectiones Matutini, nihil teneris dicere; quia tunc deficit forma Hxben»»o praescripta a S. Pio V. — At merito BurxAlmM r , f t . Matutini te- senbflum (ut supra) id non approbat; et net™ r«i SpOrer i ajt omnino in praxi amplecten­ dam sententiam contrariam, quam tenent Croix *; et Bonacina, Gobat ac Leander -», * apud ipsum Sporer. Ratio, quia, cum pos­ sis notabilem partem Officii recitare, non Re cum Bonacina; Holzmann cum Illsung ; et Croix 3 cum Laymann '■> ac Filliuccio » recte hanc regulam assignant, quod si potes recitare quantum est parva Hora, teneris sub gravi eam dicere, si vero minus, ne sub veniali quidem aliquid recitare obligaris; quia talis modica pars seorsim sumpta non censetur aestimabilis ad finem a lege intentum. Haben.ofPraeterea, si haberes Officium commune un mune et non propnum illius diei, tenens tor. ex communi Horas recitare; ut venus sentit Croix4 cum Sporer /> et Gobat />, tMben.A· contra aliquos. Idem tenent Concina5 et Had brevia· , _1 , _ . . _ num quam vV igandt e, si careres breviario Romano, ien«ÛrnUjo- et haberes aliud, puta benedictinum aut .n aiim. simile, teneris ex illo recitare. Ratio, quia DE STATU CLERICORUM. duplex est praeceptum Officii: unum, uni­ versale de Horis persolvendis; aliud, dc servanda formula cujuscumque diei: unde si non potes servare unum, teneris ad aliud. — Huic vero contradicunt Salman- mh» ticen.T, dicentes non teneri; quia, ut ajunt, praeceptum Officii est indivisibile, id est illud recitandi et recitandi sub una for­ mula. Idque inferunt ex verbis bullae S. Pii V, ubi dicitur: nisi in hac sola for­ ma satisfacere posse. — Hoc tamen non prime obstante, prima opinio ut magis pia et rationabilis mihi sequenda videtur. “Μ1ί*· Certum est autem quod religiosus fa- Qaid « ctus episcopus bene potest uti breviario «·%<«« suae dioecesis. — Concina8. Item, qui non potest solus recitare, te- Sinoep * netur adhibere socium gratuitum si po- ΧίίΧ test sine magno incommodo; ut verius ’00^X'„' censent cum Busenbaum O, ut supra, ininter. 154, Sanchez ’, Roncaglia 10, Holz­ mann “, Sporer 18; Croix 13 cum Bonacina et Suarez; Salmant.,4; Concina 15 cum Na­ varro, Azor, Lessio *), Palao, Laymann », ·», * Valentia etc. (contra Leandrum, Joannem Sanctium, Diana, etc., apud eumdem Concina). Ratio, quia quodeumque prae- 1 Cap. 3, n. 177. — ' Lib. 4, n. 1220. — Bonae., de Offic. canon., cap. 3, n. 181 et 182. — ” Lib. 4, n. 1231. · Bonae., div.. di«p. 1, qu.6, punct. 2, n. 7. · Gobat, tr. δ. n. 622. - de Offlc. div., diip. 1, qu. 6, punct. 2, n. 8. - Suar., de Sporer., loc. cit., — Bonae., loc. cit. Reli<., tr. 4, lib. 4, cap 28, num n. 7, cum qu. 5, punct. I, num. 2, et diip. 2 de Peccati·, qu. 8, punct. 1, n. 4 et 7. — Ills., tr. 5. n. 41, v. Hinc placet. — · Loc. cit., n. 1220. — · Loc. cit., n. 1221. — · De Horit canon., 18. — H Tr. 16. cap. 3, num. 44. — “ Loc. dt.. cap. 10, § 1, num. 5. de Horii canon., cap. 11, num. 13. · Asor, part Navar., L lib. 10, î? KTR? * P ’ cap. 6, n. 3. — · Tr. 10, exam. 5, n. 88. — ’ Tr. 16. cap. I, cap. 13, qu. 3 et 6. · Palaus, tr. 7, diip. 2, punct. 6, n. 13 et 14. — Lrand., DecaL, tract. 8. diip. 5, qu. 8. - Joan. n. 28. — · De Horis canon., cap. 6, n. 9. — · Conail., lib. 7. Sanet., Select, diip, 15. num. 2. cap. 2, dub. 48, n. 2. — * De Horis canon., cap. 6, qu. 4. — M De Praecept. partie., n. 478. — 11 Append, de Hori· rexoL 43; part. 4, tr. 4, resol. 11, i. f. · Concina, loc. cit., b) Leander, tr. 8, disp. 5, qu. 60, distin­ guit, et asserit tunc obligationem adesse reci­ tandi si sit Matutinum feriae vel festi sim­ plicis; secus vero, si sit festi duplicis autsemiduplicis, quia tunc psalmi sunt minor pars Matutini f) De Busenbaum, vide ejus verba supra, loc. cit., n. 911 et seqq., licitum esse ajunt, Diana, part. 2, tr. 12, num. 4. quamvis a Croix citentur ut refert S. Al­ phonsus. *) Quin etiam tenetur, ut ipse Concina dicit, et declaravit S. R. C. die 11 Jun. 1605. Cfr. Decreta authent. S. R. C., n. 181, ad 1 ct 2. h> Roncaglia et Azor non loquuntur de ». 157. gratuito socio, in reliquis vero concordant. d) Holzmann, de Praecept. partie., n. 479, O De Busenbaum et Lessio, vide supra ad minorem Officii partem obligat, «quoties­ » 154. cumque ex divino Officio recitare potes quan­ Laymann, lib. 4, tr. 1, cap. 6, u. 2, ita tum sufficit ad omissionem mortalem... Ita sane docet; sed opinionem istam limitat hoc quando potes recitare omnes psalmos alicujus modo, ut qui antea cum socio recitare non Horae, non vero capitulum, responsoria et consueverat, non teneatur socium stipendio collectas, ad illos recitandos obligaris. Ratio conducere, « nisi facile id fieri queat ·. Et haec est, quia... sunt tamen pars notabilis totius dicit de quocumque, sive beneficiatus sit sive Officii divisibiliter praecepti ». non. *) De Laymann et Filliuccio, vide notam c, k) Valentia rem dare innuit, dum in ad n. 147 supra. ~an' , disp. 6, qu. 2, punct. 10, § 7, dicit f) Sporer, loc. cit., cap. 2, u /2/;Gobat, infirmitatem ab Horis recitandis excusare, si DUB. Bénéficia* ria proba­ biliter tene· tar condu­ cere «ocium eeiructibua beneficii. Probabiliter non te­ netur. Corolla­ rium pro prati. II. - DE HORIS CANONICIS - ART. III. 583 ceptum impleri debet, quod mediis ordina­ riis impleri potest. — Diximus -.gratuitum; quia non tenetur socium adhibere stipen­ dio soluto: ut dicunt Salmant.’; et Bona­ cina * cum Suarez, Navarro, Filliuccio, etc. An autem beneficiarius teneatur socium conducere exfructibus beneficii? Affirmant Bonacina * cum Suarez, Lay­ mann i), Molfesio, etc.; Contin.Tournely4, Holzmann5, Palaus5; et consentit Spo­ rer’, si beneficium sit pingue. Ratio, quia fructus beneficii dantur propter Officium; unde beneficiarius debet illos erogare ut Officium persolvat. — Sed contradicunt Gobat, Tamburinius Diana ·>, etc., apud eumdem Sporer, qui merito id probabile putat. Ratio, quia (ut diximus Lib. III, n. 665, cum Lessio, Innocentio, Panor­ mitano, Silvestro, Paludano, etc.) obligatio Horarum probabilius non est de jure na­ turali seu ex justitia, sed de jure positivo Ecclesiae illam praecipiente ex motivo religionis (ut diximus supra, num. 145, v. Quaer. 1); fructusque beneficii non dan­ tur pro mercede recitationis, sed pro su­ stentatione beneficiarii. Quapropter ipse non tenetur Officium persolvere medio extraordinario,quale esset conductio socii; tanto magis quia concilium Lateranense (ut videre potes dicto n. 665) absolute excusat ab onere Officii legitime impeditos. Utraque sententia est probabilis. — Hinc dico quod si talis beneficiarius omi­ sit Officium, eo quod non adhibuit socium, et in bona fide fructus perceperit, potest eos retinere; quia melior est conditio pos­ sidentis. Secus, si ille non adhuc percepe­ rit, sed innixus probabilitati hujus secun­ dae sententiae velit percipere; quia non potest inchoari possessio cujuscumque rei, nisi cum certitudine juns, ut pluries di­ ximus. (Vide Lib. III, n. 669 et n. 761, Qu. 2). Propterea dico quod si hic velit percipere fructus tenetur socium adhibere. 159. - « 5®. Dispensatio: quam sine « causa solus Papa dat valide; cum causa, « episcopi. — Et sic subdiaconum, qui ex « dispensatione pontificia ducit uxorem, « hoc ipso liberari ab onere Horarum (con« tra Bonacina et Azor), docet Sanchez *, « Diana * ». Papa potest dispensare in Officio, etiam cum beneficiario; ut recte ait Croix ,e, asserens esse commune. — Probabilius enim (ut diximus mox supra cum Silve­ stro ‘i, Lessio ·>, Panormitano) onus Officii non est de jure naturali, sed de praece­ pto Ecclesiae; et ideo potest Papa adhuc sine causa valide dispensare. Episcopus autem non potest dispen­ sare nisi cum causa, et cum aliquo par­ ticulari, necnon ad breve tempus; ut di­ cunt Wigandt ”, Holzmann V, Concina et Croix ’·, qui cum Tamburinio e>, inquit sic esse usu receptum. Causa autem justa dispensandi est, si dubitatur de morali impotentia clerici; ut Croix u ex D. Tho­ ma ’·. — Dicit autem Gobat apud Croix idem posse vicarium generalem; sed hoc intelligcndum si habeat speciale manda­ tum ab episcopo, juxta dicta Lib. III, n. 1032, ad 2, v. Vicarii. ’ Tr. 16, cap. 3, n. 42 — · De Offic. div., diip. I, qu. 6, punct. 2, n. 8. - Suar., lib. 4, cap. 28, n. 16. · A5rwn, de Horia η. 183. — Gobai, tract. 5, η. 713. — Sparer, loc. dt, n. 183, tr. 4, 11b. 4, cap. 28, n. 14 et 15. - Molfes., Sum., part I, tr 5, cap. 4, num. 28. — 1 De Offic. div„ art. 8, aect. 7. v. Hic quardaùt^. 4. — · De Praec. partie., n. 478. — — Bonac., de Offic. dir., disp. I, qu. 2, punct. 3. n 5. — Aaor, part. 1. lib. 10, cap. 5. qu. 5. — · De Matrim., lib. 8, disp. 8, num. 11. — » Part. 8, tr. 3. resol. 31 — * Lib. I, num. 1233. — 11 Tr. 10, exam. 5, num 94. — ” De Hon * canon., cap. 7, § 1, num 6 — ΰ Loc. dt. — u Loc. dt. • 2· 2··. qu. 147, art. 4, corp. · Gobat. tr 5, n. 714. - Croix, • Tr. 7, disp. 2, punct. 6, n. 14. loc. dt. can., cap. Π, η. 14; et cap. n. 289. - ■ Loc. dt., n. 8, 21, η. 14. ·Fill., tr. 23, cap 9. v. Addo. · Suar., de Relig., ’ De Horis can., cap 3, nullo modo recitare patiatur, « videlicet nec cum socio, nec totum simul aliqua hora diei». D Tamburinius, DecaL, lib. 2, cap. 5, § <9, n. 12, generaliter asserit beneficiatum teneri ad socium adhibendum, · si facile et non cum gravi suo incommodo » possit. — Diana vero, part. 2, tr. 12, resol. 43, ulterius progreditur, ct negat quemcumquc (nullo facto verbo dc stipendio) teneri ad socium adhibendum. "U De Lessio, Innocentio et Paludano vide citat, n. 665, ct ibi, notas a et b. 159. De his auctoribus, vide lib. 11 /, n. 665, et ibi, notas a et b. *) Holzmann, de Praecept. partie., n. 477, v. Porro, concordat ; sed addit idem posse tien • etiam in perpetuum..., quando laborant im­ pedimento perpetuo vel diuturno adeundi Ro mam ». Sed hoc hodie non amplius locum habet. C1 Tamburinius sententiam hanc, DecaL, lib. 2, cap. 5, § 8, h. 24, utique tenet ; non ta­ men dicit eam usu receptam esse, quidquid asserat Croix. Di«pen. 37, dub. 12, n. 74. — Rodrig., Quacsi. rqrul., tom. 1, qu. 42, art. 13. — · V. //orae canonicae, FUI., tr. 23, cap. 6, n. 213. — · Dc Offic. div., diip. 1, qu. 3, punct. 1, n. 13. · Fill., loc. cit., cap. 7, n. 243. — · Part. 2, n. 6. — · Dc Ofllc. div., diip. I, qu. 3, punct. 1, n. 5. — tr. 12, reioU 42. 160. - a) Bonacina, de Offic. div., disp. 1, çm· 3, punct. 1, n. 12, negat obligationem esse recitandi Officium B. Μ. V. extra chorum, • exceptis ecclesiis, in quibus ex consuetudine recitatur ». Et citat bullam S. Pii V et Cle­ mentis VIII; sed Clemens VIII in suo brevi, quod breviario Romano praemissum est, de hac obligatione omnino silet *) Vasquez a Diana utique citatur ut refert Busenbaum; sed ipse, de Benefic., cap 4, $ 1, art. 2, dub l, n. 58, absolute et absque restri­ ctione de litaniis tractans, de quibus locutus est Pius V, negat ullum ad eas extra chorum teneri. — Et hanc Vasquezii sententiam affert Escobar, tr. 5, exam. 6, n. 112 (edit. Lugdun. s. d.), eique assentiri videtur, eo quod eam solam affert neque eam reprobat. Attamen in aliis editionibus, ut sunt apud me Lugdu­ nensis 1644 et Veneta 1660, Escobar, loc. cit., cap 5, n. 70, v.f., contrarium tenet scribens: « Circa litanias privatim recitandas ab eo qui processionibus in diebus Rogationum non in· ’ Lib. 2, c p. * DUB Quid de omdi. II. - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. 585 « Quod si autem ex inadvertentia vel « necessitate, v. gr. quia lectiones de iesto « nullas habes, Officium mutes, ita ut dicas « de feria quando erat dicendum de san« cto, vel contra ; nullum erit peccatum, « nec obligatio repetendi: licet consultum < sit repetere ea quae ad proprium Offi« cium pertinent. Si vero studio idem mu· « tes, aliud sentiendum videtur, cum ratio « non sit eadem. — Quamquam quod eo « casu venialiter tantum pecces, nec te« nearis repetere vel restituere quidquam, • eo quod substantia praecepti sit impleta, « probabileCJ esse censent Escobar *, Dia· «* ; na item Cajetanus Silvester, Bins«feld, Azor, Valentia, Lessius, Filliuc« cius, etc., citati a Bonacina · et Diana4 « (contra alios multos, quos citat et sequi« tur Barbosa). Laymann& vero cum Sua· < rez limitat: nisi, per fraudem quasi, «multo longius in multo brevius, v. g. « paschale, mutetur (licet Caramuel apud « Diana 6 contra communem sentiat etiam « sic praeceptum impleri, et venialiter « tantum peccari); aut idem pro libitu toto « anno dicatur : quia est gravis inordi« natio. Vide Trullench’. — Ubi docet, « eum qui per errorem legit hodie de san« cto qui cras v. gr. colitur, posse cras « legere de sancto qui hodie celebratur, « ne is hoc anno omittatur; immo ita fa« ciendum esse vult Quintanadvenas *Λ « Verum contrarium rectius tenet Villa- « lobos : eo quod praestet semel quam « bis errare ; idque multis bene confirmat « card. Lugo ·. «Similiter eum qui per errorem vel « oblivionem in festo duplici vel semidu« plici non recitavit de proprio, posse de « eo legere primo die non impedito no« vem lectionum Officio, docet idem Quin« tanadvenas ’ esse probabile. Verum et « hoc merito rejicit card. Lugo '°; et ipse « Quintanadvenas contrariam sententiam « agnoscit probabiliorem. — Denique qui « in aliquibus Horis erravit (legendo v. gr. « de feria quando erat de festo, vel contra), « agnoscens errorem non debet eum con« tinuare; sed reliquas Horas legere juxta « Officium eo die currens, ut in iis saltem « conformet se toti Ecclesiae vel commu* nitati cujus est pars, et observet legem « quantum potest. Card. Lugo “ ». 161. - Quaeritur hic 1°. An sil obligatio sub gravi recitandi litanias in diebus S. Marci et Rogationum ? Prima sententia communior affirmat ; eamque tenent Glossa ”, Palaus ”, Bona­ cina ‘4, [Contin.] Tournely ”, Concina ”, Viva ”, Sporer ”, Croix ”, Mazzotta “J, Holzmann et Salmant n cum Suarez, Bonacina, Trullench, Leandro, etc. — Ra­ tio, quia in rubrica “ sic dicitur: Qui non intersunt processioni Rogationum priva­ tim post Laudes dicant litanias cum suis precibus et orationibus. Verbum autem 1 Tr. 5, exam. 6, n. 115, edit. Lugdun. ». d. (al. edic. Lugdun. 1644 et Veneta 1660, loc. cit-. cap. 3, num. 57). — 1 Part. 2, tr. IT, resol. 3. — Si/urs/., v. Hara, n. 15, qa. 11 morat, lib. 5, dub. 8. — ’Tr. 8. singul. 9. — · Resp. moral., lib. 5, dub. 8, n. 5. · Qwntauaàv., loc. dL — “ Loc. dt.. Binsfcld, Enchirid theol. pastor., part. 4, cap. 9, cood. 7. · punct 2, n. 13. — M De Ofllc. div., disp. I, qu. 3, punct. 1. num. 13. — · De Otfic. div., sect 3, qu. 6. — “ De Horis Aaor, part. 1, 11b. 10, cap. 10, qu. 2. - Valent., in 2·· 2··, disp. 6, qu. 2, punct. 10, $ 3. - Ltu., lib. 2, cap. 37, dub. 12, n. 77. · Fill., tr. 23, cap. 7, n. 227. - · De Offlc. div., disp. 1, qu. 3, punct. 1, n. 17. - 4 Loc. cit., resol. 3. — Barbosa, in cap. Fresbytcr, de celebrat, missar., n. 9, — * Lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 5. > Suar., dc Relig.. tr. 4, lib. 4, cap. 23, n. 12 et 14. — Caram., in Regul. S. Benedicti, disp. 109. n 1337. · • Part. 7, tr. 11, resol. 7. — ’ Decal., lib. 1, cap. 7, dub. 14, n. 11. Villa/., part. 1, tr. 24, diffic. 13, n. 3. — · Resp. terfuit dixisti teneri ex Suario. Scio tamen Vasquez contrarium asserere. Attamen rur­ sum assero me ab ejus sententia recedere, dum legam rubricam praescribentem, nec ju­ dicem hac in praescriptione adesse materiae parvitatem ». <) Quin etiam simpliciter sic tenent ex au­ ctoribus citatis, Escobar, Binsfeld, Silvester, Azor, Lessius »9 Cajetanus, Sum., v. Horae canonicae, n. 21. — rt In can. 3 de conaccr., dht. 3. — “ Tr. 7, dhp. 2, canon., cap. 5, num. 23. — n De Praecept. decal., qu. 3, art. 2. n. 2. — “ Append, de Horis canon., cap. 2, n. 96. — • Lib. 4, num. 1290. — ■ De Praecept. partie., n. 475. — • Tr. 16, cap. 1, num. 23. · Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 25, n. 8, L f. · Bonae., loc. dt., qu. 3, punct. 1, η. IX 7ruU., Decal., lib. 1, cap. 7, dub. 14, num. 9. · Lea nd., Decal., tr. 8, disp. 3, qu. 35; et de Sacram., tr. 6, disp. 13, qu. 32. — ■ Dreviar. post fer. 2 domin. 5 post Pascha. cap. 2, negat esse mortale; sed requirit cau­ sam rationabilem. <■> Quintanadvenas, dc Septem. Eccl. Sa­ cram., tr. S, singul. 10, ita sane loquitur juxta sententiam, quam probabilem appellat; ipse tamen, n. 1, sibi arridere ait sententiam con­ trariam Villalobos, ulpote regulis breviarii magis consentaneam. 161. - Mazzotta, tr. 2, disp. 1, qu. 2, cap. 1, § 3, qu. 3, v. Quarto, probabiliter, inquit, liu- LlUUUAC dieboa prae­ scripti·, reci tandae •ub gravi juxta alio·. 58ο LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. dicant importat grave praeceptum quando qualta sunt illa.... faciant, dicant,... quae materia est gravis (qualis sine dubio est juxta communem intelligentiam non si­ materia litaniarum); ut docet Sanchez '. gnificant praeceptum. Et hoc videtur esse Idque confirmatur ex declaratione S. Con­ juxta doctrinam D. Thomae, qui’ dicit: gregationis apud Gavantum b), qua dictum Nec in lege Ecclesiae omnes ordinationes... fuit, eos qui interfuerunt processioni, at obligant ad mortale. Et idem dicunt Sà5 non cecinerunt, teneri litanias repetere et Sayrus ·. vel dicere privatim. Ideo hanc secundam sententiam impro- s αιλ, ·,ηχήΜ«*ιΐ Secunda vero sententia negat: quam babilem dicere non audeo. — Sed prima n»»t. tenent Diana 3 cum Vasquez *4 Graflio ') mihi magis arridet ; quia, ut asserunt [Con- ’’’k""'· et Homobono; item Machado^, Pellizza- tinuator] Tournely 10 et Anacletus ", ubi­ rius, Molfesius, Antonius a Spiritu Sancto, que viget consuetudo recitandi litanias, Philibertus Marchinus et Tancredi, apud quae est optima legum interpres. Salmant.3 (qui probabilem putant, sicut Quaeritur 2°. An sit obligatio gravis censet etiam Mazzotta 4). Ratio istorum, recitandi Officium defunctorum? quia nullibi adest de hoc praecisum prae­ Negant aliqui, quorum opinionem pu­ ceptum obligans sub gravi. — Nec obstare tant probabilem Mazzotta ”; et Gobat ac dicunt rubricam allatam. Nam verbum Tamburinius, apud Croix ”. — Sed verius ,.· dicant, inquiunt non continere praece­ affirmandum cum sententia communi, mm ptum; ut tenet Cajetanus5, ubi dicit: De quam tenent [Contin.] Tournely ”, Con- ‘«.ιί,Ζmodo vero loquendi, puta, quia lex utitur cina ”, Palaus ”, Bonacina ”, Viva ”, Spo­ imperativo modo, clare liquet quod non rer”; Holzmann30 cum Anacleto, Stoz,etc.; inducit vinculum praecepti; modus enim Salmant.31 cum Antonio a Spiritu S. et hujusmodi imperium grammatice denotat, Pellizzario, qui ait oppositam opinionem non juridice. Vel censent saltem non in­ non esse practice probabilem ; ac Croix u ducere praeceptum grave, ut docet Na­ cum Suarez d> et Diana d), dicit non esse varrus ·, dicens : Leges etiam canonicae satis tutam. Ratio, quia haec obligatio jam quae non habent verba praeceptiva vel introducta est ex consuetudine: quae, cum prohibitiva, sed solum ordinativa vel con­ universe et constanter cum gravi incom­ stitutiva, etiamsi sint imperativi modi, modo observetur, non est ab ea receden- 587 DUB. H. - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. Inadver· (enter mu· rana Offi­ cium non te­ netur repe­ tere Quando te­ neatur sup­ plere. dum, juxta dicta Lib. III,η. ΙΟΌ9, v. Du­ bii. 3. — Et ob hanc rationem Diana ', licet oppositam sententiam conatus sit patrocinari, tandem dixit non audere a communi sententia recedere. Quaeritur 3°. An sit peccatum mortale, Officium diei in aliud brevius permu­ tare? Ante omnia notanda est prop. 34 dam­ nata ab Alexandro VII, quae dicebat: In die Palmarum recitans Officium paschale satisfacit praecepto. Et sic pariter exclu­ ditur Officium Pentecostes; ut bene ajunt Salmant.3 et alii communiter. — E con­ verso, qui ex inadvertentia dicit unum Officium pro alio, nihil tenetur repetere; ut communiter docent Busenbaum (ut supra, n. 160, v. Quod si), Lessius *>, Ana­ cletus 8, Viva4, Contin. Tournely5, Con­ cina5; Laymann ·) cum Silvestro, Caje­ tano ·), Azor et Lessioe>, Abelly ’, Croix ·; et Salmanticenses · cum Villalobos, Trul­ lench, etc. Ratio, quia non praesumitur Ecclesia velle aliquem uno die bis ad tan­ tum onus obligari. — Dicit autem Laymann ‘°, consilium esse (non vero obliga­ tionem) subjungere propria Officii omissi. Immo rationabiliter advertit [Continuator] Tournely 11 cum eodem Laymann, Bona­ cina, etc., quod si dictum fuerit Officium notabiliter brevius, puta Officium sancti loco dominicae, debet fieri compensatio, recitando novem psalmos ex primo no­ cturno. Circa vero quaesitum quatuor sunt sententiae: Prima absolute negat esse peccatum Moût» mortale: haneque tenent Lessius % Caje- n?d" te­ tanus ”, Silvester ”, Azor14; item Villalobos, Diana, Antonius a Spiritu S., etc., *“ *,'°' apud Salmant. ”, Ratio, quia ad implen­ dum praeceptum Officii sufficit ut in sub­ stantia impleatur, idque fit cum septem Horae dicuntur. Et hanc sententiam pro­ babilem putant Salmant. ”; et Cardenas ac Gobat, apud Croix ”. — Et hisce olim adhaesi. Sed nunc verius censeo cum Ron- ορ,η,ο cagha ”, eam sustineri non posse; quia, ooctore. cum recitatur Officium notabiliter brevius, tum illud non impletur neque in ejus for­ ma neque in substantia aequivalenti: juxta secundam sententiam, quam mox affe­ remus. Secunda igitur sententia, quam tuentur jun» Bonacina” cum Suarez/ et FilliuccioΛ, ro Laymann D, quem male citant Salmant. pro prima sententia. Anacletus “; et pro­ babilem putant Palaus 1 ac Holzmann ", tenet non peccare graviter qui mutat Of­ ficium in aequale vel fere aequale. — Ra­ tio, quia, ut dicitur in l.fin. ff. Mandati: Forma reipsa servatur, si per aequivalens id fiat. Hinc dicunt auctores citati quod Pontifex in assignanda forma specifica pro recitatione breviarii potius respexit ad quantitatem tamquam formam substantia­ lem, quam ad qualitatem Officii, quae est forma accidentalis, sive modus reci- • Dead., lib. 6, cap. 4, n. 24 et 39. — · Part. 4, tr. 4, Oflic. div,, sect. 3, ςα. 6. — 11 Tr. 6. dim. 1, nam. 36. — poat reaot. 242, Quaeat. all., v, Tertio probatur. - /Zo- “ Tr. 2, disp. 1, qu. 2, cap. 1. § 3, qu. 3, v. Quarto. — mobon., Consultet. et reaponia, tom. 2, part. 5. reap. 244. Gobat, tr. 5, n. 614. · Tambur., Decal., Hb. 2, cap. 5, § 2, — Pttlia., tr. 5, cap. 8, nom. 47 et 48. · Molffs., Sum., n. 14. . “ Lib. 4, num. 1289. — « Loc. cit. - w De Horis part. 1, tr. 5, cap. 2, n. 66. · Anton. a Spir, S., Director, regal., tr. 8, dhp. 6, n. 1606. · Philib. Marckin., de Sacr. canon., cap. 5, n. 21. — H Tr. 7, disp. 2, punct. 2, n. 13· — n DcOffic. div„ disp. 1, qu. 3, punct. 1, num. 12. — “ Dc ’ Part. 4, tr. I, qu. ulu — · Tr. 16, cap. S, n. 19. — Ordln., tr. 2, part. 6, cap. 12, diff. 12. · Tancrtd., de Relig., Praec. decal., qu. 3, art. 2, n. 2. — ” Append, de Horis ■ Tr. 6. dist. 1, num. 62. — 4 Dc Praecept. decal., qa. 3. - ■ V. Hora. n. 15, qu. 12. - 14 Part. 1, Hb. 10. cap. 10. tr. 3, lib. 4, di»p. 12, num. 18. · · Tr. 16, cap. 1, num. 23. — canon., cap. 2, n. 95. — * De Praecept. partie., n. 475. · qu. 2. — Vitiat., loc. dt.. n. 2. · Diana, part 2, tr 12. 4 Tr. 2, dl»p. 1, qu. 2, cap. 1, § 3, qu. 3, i. f. — · In 2· * 2··, Anae let, Reiffenst., tr. 6, dist. 1, num. 36. · Stoa, Tribun, art. 2, num. 6. — * De Oflic. dir., sect. 3. qu.4, y.Siquis vero. — · De Horis canon., cap. 9, $ 6, n. 13. - SiHnsf., qu. 186, art. 9, y, In resp. tui 2.* poenit., lib. 1, part. 3, n. 416. — " Tr. 16, cap, 1, n. 22. · v. Hora, qu. 12. · Aeor, part. 1, Hb. 10. cap. 10, qu. 2. — rewl. 3; pari. 7. tract. II, resol. 10. Anton, a Sptr Director, regal., tr. 3. di»p 6. nam 1612. · * Loc. cit., Anton, a Spir, S., Director, regul., tr. 3, diiip. 6. n. 1603. ’ Medulla, Append, de Statu cleric., art. 4, qu.2, n. 2. — n. 18. — H Loc. dt., num. 20. — Cardin., * ., Cri ., * Petii • Lib. 4, num. 1251.- · Tr. 16, cap. 3. num. 21. · Vitiat. num. 42. - Gobat, tr. 3» nom. *fi8. part. 1, tract. 24, diff. 13, num. 2. - Trull., Decal., lib. I. cap. 7, dub. 14. num. II. — * Lib. 4, tr. I, cap.5, n.5.— 11 Loc. cit. · Layin., loc. cit. · Bonac.. de Ofllc. dir., disp. 1, — · Tr. 5, qu. 2, cap. 5, qu. 6. — w Loc. cit., n. 18. — ■ Tr. 6, diit. I, nam 61. r> Lessius, cap. 37, n. 77, ita docet de quacumque Officii mutatione; nec distinguit brevius ab aequivalenti. — Laymann autem, lib. 4, tr. 1, cap. 5,,n. 5, distinguit, id con­ cedens si duo Officia sint aequivalentia ; sin autem jam recitatum Officium est multo bre vius, « obligatus esse videris, inquit, ad com­ pensationem faciendam ·. — De Cajetano, vide notam c ad n. 160 supra. f> Suarez, tr. 4, lib. 4, cap. 23, n. 15; 1'illiuccius, tr. 23, n. 228, concordant, modo « mutatio non fiat [sunt verba Suarez) ex con­ temptu, neque animo eam saepe faciendi pro libito, sed ex aliqua occasione levi minusque rationabili». — Et fere item Laymann, loc. cit., n. 5. Cfr. etiam notam e hic supra. k) Palaus, tr. 7, disp. 2, panct. 2, n. 17, dc Officii commutatione (sive in breve sive in aequale sit non explicat) dicit non deesse auctores, qui affirment in hac admitti veniale tantum ; at n. 18 · < Mihi, inquit, verius et pro­ babilius est te non satisfacere praecepto». Man., cap. 23, n. 49, ▼. Tertio. — ’ 2 * 2··, qu. 186, art. 9, ad 2. — ■ V Lex, n. 6. (in edit, corr., n. 5). — · Clav., Hb. 3, cap. 7, n. 26. — ** De niac non sunt sub gravi recitandae, « quamvis probabilius reputet oppositum Croix ». b> Gavantus, sect. 6, cap. 16, η. 4, hanc esse ait communem opinionem ; pro qua tamen nullam allegat S. C. declarationem. Nihilo­ minus duo sunt S. R. C. decreta, quae injun­ gunt sub praecepto litaniarum recitationem in festo S. Marci et in Rogationibus; et quae habentur in Collect authentica decretorum S. Rit. C., n. 2740, ad 8, et h. 3428. c) Dc Vasquez, vide notam c ad n. 160. — El pariter Jacobus de Graffiis, Decis. aur., part. 1, lib. 2, cap. 53, n. 24, absolute negat litanias esse extra chorum recitandas — Ma­ tr. 5, cap 8, num. 48. — ■ Lib. 4, num. 1289, chado autem, Perfeto confessor, lib. 2, part. 3, tr. 2, docunt. 1, n. 5, dubium esse ait inter doctores utrum sit obligatio litanias recitandi, iis qui processioni non interfuerint Ex quo satis perspicue insinuat obligationem revera non adesse. d) Scilicet ipse Croix negat sententiam contrariam esse satis tutam; at citat auctores pro sententia quae docet obligationem gra­ vem esse Officium defunctorum recitandi. Et ita docet Suarez, de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 25, num. 8 et 9. — Diana vero melius et rectius quam a Croix a S. Alphonso hic inferius ci­ tatur. qu. 3. punct. t. num. 18. — “ V. Horae canonica *, cap. 2. diip. 33, · 41 Lib. 4, nam. 1250. “* De Priée, partie , num. 4«>, v. Srd pfUn. 588 4 LIB. IV. — CAP. Π. - DE STATU CLERICORUM. Venui», tandi. — Dicitur: non peccare graviter ; Quarta demum sententia, quam tenent Jwu, αοίί' “n< nam mutans Officium adhuc in aequale Sporer T, Roncaglia ·, Viva ·, Elbel‘°, ".η'Λ’ sine causa nequit excusari a veniali. Causa Tamburinius 11 (et probabilem putat Lay- SSSÎ'rii. autem excusans potest esse, v. gr. neces­ mann u, cum aliis apud Salmant ** ) docet v'rL*‘" sitas studendi, concionandi, docendi, iti­ peccare graviter, qui frequenter Officium nerandi; ut dicunt Viva *; et Sanchez, mutat; venialiter vero, qui mutat raro, Navarrus ac Tamburinius, apud Croix ’. aputa ter vel quater in anno : modo mutatio Eir‘'“ a Tertia sententia, quam tenent Palaus8, non fiat in Officium notabiliter brevius qMii0 *'.i C°ncina * 4 [Contin.] Tournely 4, Holz- atque sine causa. Nam ex aliqua ratio­ fiuhf1’ mann *» et Salmant· e cum Reginaldo V, nabili causa, nempe studii, itineris, infir­ Suarez 0, Bellarmino », Garcia, Trul­ mae valetudinis, magnae defatigationis lench <4 Rodriguez ·■>, Filliuccio H, Le­ vel specialis devotionis erga aliquem san­ desma Machado », etc., docet esse mor­ ctum, nec etiam erit veniale; ut dicunt tale Officium mutare etiam in aequale, Viva 14 ; et Navarrus, Cardenas *> ac Tam­ etsi semel. — Ratio, quia S. Pius V in sua burinius, apud Croix18 — Rationem autem bulla Quod a Nobis praecepit Officium cur frequens mutatio Officii sit mortale, recitandum in specie et in individuo sub alii dicunt esse quia talis mutatio videtur forma unicuique diei assignata, dum dixit : virtualis contemptus ritus Officii. Sed haec Statuentes... quoscumque qui Horas cano­ ratio non convincit; nam verius negatur nicas... dicere vel psallere debent.., ad di­ cum D. Thoma 14 (quem sequuntur San­ cendum et psallendum posthac in perpe­ chez 17 et alii), quod frequentia transgres­ tuum Horas ipsas diurnas et nocturnas sionum involvat contemptum legis. Sic ex hujus Romani breviarii praescripto et enim ait S. Doctor: Dicendum quod tunc ratione omnino teneri, neminemque ex iis, committit aliquis vel transgreditur ex quibus hoc dicendi psallendique munus contemptu, quando voluntas ejus renuit necessario impositum est, nisi hac sola subjici ordinationi legis vel regulae, et ex formula satisfacere posse. Unde dicunt hoc procedit ad faciendum contra legem auctores hujus sententiae praeceptum Of­ vel regulam. Quando autem e converso, ficii non esse de recitando in genere, sed propter aliquam particularem causam, secundum formam praescriptam, nimirum puta concupiscentiam vel iram, inducitur tali die, de tali sancto, de tali domini­ ad aliquid faciendum contra statuta legis ca, etc.: quod ad substantiam pertinet. vel regulae, non peccat ex contemptu..., * De Praec. decal., qu. 8, art. 2, num. 4. — Sanch., cap. 2, n. 119. — · Tr. δ, qu. 2, cap. 6, qu. 6, v. Fateri. — C.oail., lib. 7, cap. 2, dub. 25, num. 2. - Navar., de Mori, • Loc. cit., num. 4. — *· Part. 5, confer. 13, dc Modo, etc canon., cap. 19, n. 217. - Tambur., Decal., lib. 2, cap. 5, 4 2, n. 20 et 21. - · Lib. 4. num. 1256. — · Tr. 7, disp. 2, recitandi Horas, η. 133 et 435. — u Loc. cit., num. 20. — punct. 2, n. ia — · De Offic. div., aect. 3, qu. 4, v. Rtsp. 2. - · De Praec. partie-, n. 466. — · Tr. 16, cap. 3. n. 20 et 21. · ·· De Praecept. decal., qu. 3, art. 2, num. 4. — Favor., Garcia, de Benebc., part. 3, cap. 1, n. ISO. — Λ Pius V, cap. 5, $ 2, n. 20 et 21. · “ Lib. 4, n. 1252 et 1256. — * 2· 2··. bulla Quod a Nobis, § 7. — ’ Append, de Horia canon., qu. 186, art. 9, ad 3. — 11 Decal., lib. 1, cap. 5, n. 8. ’· Lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 5. — “ Tr. 16, cap. 3, n. 21. — de Horis canon., cap. 19, n. 217. · Tantbur., Decal., lib. 2, Concina, cap. 9, § 6, n. 11, loquitur de a Salmant.; etenim, Controv. de bonis operi­ mutatione Officii longioris in aliud brevius; bus, lib. 1, cap. 18, loquitur de iis « qui Ro sed ratio quam affert, et quae desumitur ex manum breviarium eligunt, propriae eccle­ praecepto per bullam S. Pii V injuncto, valet siae vel ordinis breviario praetermisso». Et etiam pro mutatione in aequi valens. refert opinionem quae negat esse morule; O Reginaldus, lib. 18, n. 172; Suarez, < umen (subdit) non est id usque adeo cer­ lib. 4, cap. 23, n. 12 et seqq. ; Trullench, lib. 1, tum vel tutum ». — Machado pariter minus cap. 7, dub. 14, n. 13; Rodriguez, Quaest. accurate ciutur a Salmant.; tracUns enim dc reguL, torn. 1, qu. 42, art. 8, v.f. ; Filliuccius, muutione Officii in aliud, Pcrfcto confessor, tr. 23, n. 186, 226 ct 228; Petrus de Le­ tom. /, lib. 2, part. 3, tr. 2, docum. 6, n. 4, desma, Sum, part. 2, tract. 9, cap. 4, post dicit duas esse de hoc opposius sententias, conci. 16, dub. 1, v. Dico 2 et 3, ita suam iu ut videatur esse communis contra com­ sententiam coarctant, ut omnino vel saltem munem; aliis asserentibus, aliis vero negan­ fere rcincidant in quartam, quae S. Alphonse tibus esse morule. aequior videtur. Cardenas, disp. 33, n. 42 et 73, non J) Bcllarminus non videtur ad rem citari ciutur n Croix pro his causis. DUB. 11. - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. SccuD) S. R. C. casum hunc de Officio recitando ab eo qui versatur quacumque ex causa extra patriam vel dioecesim, in una Marsorum, die 12 Novembr. 1831, sic solvit: « Beneficiarii te­ nentur semper ad Officium propriae ecclesiae ; simplices vero sacerdotes conformari possunt cum Officio loci ubi morantur.. Vide Collect, authent. decretor. S- R. C., n. 2682, ad 46. — Religiosus vero qui vi suae regulae ad cho­ rum tenetur, « in itinere sequatur divini Of­ ficii calendarium coenobii ex quo discessit», uti declaravit eadem S. R. C. die 31 Aug. 1839. Quodsi vero praedicationis vel ex alia ratio­ nabili causa religiosi a suo conventu per ali quot dies absint, declaravit Sacr. Congr. die 27 Julii 1896: « Si in choro (Officium recitent], standum calendario coenobii apud quod reli­ giosi hospitantur; si privatim, servandum ca­ lendarium coenobii a quo discesserunt ».Cfr. Collect, authent., num. 2801, ad / ct 2; et w. 3919, ad 13. m) « Dummodo non fias subditus loci hu- jus», limitat Gobat, id est loci ad quem de­ veneris Quin etiam tenetur, ut dicit Holzmann vi decreti S. R. C. de die 11 Junii 1605, quod ha­ betur in Collect authent. decretorum S- R C. n. 181, ad 3. °) Atvero S. R. C in contrariam abiit sen­ tentiam die 21 Mart. 1795, declarans capella nos, qui in ecclesia monialium quotidie Mis­ sam celebrant, non posse Officium monialium recitare. Vide Collect, authent. decretorum S. R. C., >/. 2550, ad 3. l·) Laymann, lib. 4, tr. I, cap. 5, n. 3, praetermittit cos qui exercitia apud religiosos obeunt vJ Holzmann, loc. cit., v. Diximus praete­ rea.^ 3; Tamburinius, loc. cit., u. 32, asserunt beneficiarium posse (immo debere ex aliorum sententia, uti subdit Tambur.) Officium eccle­ siae cui adseriptus est recitare, in quocumque ipse Undem loco resideat. Et idem insinuat Gobat, loc. cit., u. 626. — Clericatus, Erotcmat., laus, tr. 7, di®p. 2, punct. 2. nam. 6, i. i. · Tambur., loc. cit., num. 38. · Cherub. Afayr, Trismegiit. doctr. chriit. hem, dpelUnu epitcopi. B«ne6cxa· iu«, jul qua te Officium leneatur. 590 Beneficiarius autem qui habet duo bene­ Quaeritur 4°. An possis te conformare ficia, debet recitare Officium loci ubi re­ cum clericoprivilegiato in Officio breviori? sidet^. Concina1. Absolute negat Pater Concina — jUIUi Reci un» 4°. Si recites cum socio: cujus ritui Affirmant vero, adhuc nulla accedente Sftrïïî cum * ocio licite matai potes te conformare ex causa, ut dicunt causa, Roncaglia8; Stoz apud Holzmann·; Officium in aequale. alii; sed etiam sine causa r>, ut sentiunt Diana10 cum Portellio; Tamburinius11 cum »>«»<·/ΐ Viva’ cum Quintanadvenas et Henriquez; Hennquez et alus; item Trullench, Ro- tum. Roncaglia8 cum Portellio, ac Diana 4. — driguez et Leander, apud Concina Et hoc satis probabile mihi videtur: modo Ratio istorum, quia in correlativis eadem Officium permutetur in aequale, vel quasi. est habenda ratio; unde privilegium unius Juxta enim secundam sententiam circa extenditur ad alium, ex leg. fin. [ff.] de permutationem Officii, quam supra pro­ acceptilat. Praeterea, cum quisque licite babilem diximus, quaelibet rationabilis possit in Officio socium adhibere; si non causa sufficit ad mutandum Officium in posset Officium illud brevius cum socio re­ aequivalensjsatis autem rationabilis causa citare, videretur privilegium aliquo modo hic ipsa societas videtur, dum Clemens Ro­ juri suo derogare. — Alii autem dicunt, Juu < manus 4 (apud Bonacina ·) admonet fide­ ut Croix ”, Holzmann ‘4, Sporer 18 et Go- iaôei'"'’’ les ut saltem duo vel tres orent, juxta bat ”, tunc posse socium conformari cum ubrrait? illud Matth. xvm [20]: Ubi sunt duo vel privilegiato saltem semel vel iterum v>, 1res congregati in nomine meo, ibi sum quando iste ob aliquam rationabilem cau­ in medio eorum 'K sam, puta infirmitatem, debilitatem visus 1 De Horii canon., cap. 6, num. 10. — · Dc Praecepi, pari. 3, num. 386, ad vj. · · De Praec. partie., num. 466, decal., qu. 3, art. 2, n. 8. - Quintanadv., ir. 8, sinful. 8, v. Diximus praeterea,.. ·/. — «· Part. 2. IracL 12, rcsol. 35. - n. 9 ct 10. · Hcnriq , hb. 7, cap. 30, num. 4. — · Tr. 5, Portai., Dub. regular., v. Horae canon., n 8. — 11 Decal., qu. 2. de Horis canon., cap. 5, qu. 8. · Pont!., Dubia lib. 2, cap. 5, § 2, n. 27. · Henriq., lib. 7, cap. 30, n. 4. — regulor., v. Horae canonicae, num. 8. - · Part. 2, tr. 12, Trull,, Decal., Hb. 1, cap. 7, dub. 14, num. 7. - Lea nd., resol. 35. — » Constitui, a post., lib. 8, cap. 34, v. f. · Decal., tr- 8, disp. 3, qu. 16. - “ Loc. cit., n. 12. — “ Lib. 4, • De Oflic. div., disp. 1, qu. 3. punct. 2, § I, num. 7. — n. 1256. — 11 De Praec. partie., n. 466. v. Diximus prae ’ De Horis canon., cap. 6. num. 12. — · Tr. 5, qu. 2, de terta... 4. — 14 Append, dc Horis canon., cap. 2, n. 123. — Horis canon., cap. 5, qu. 8. — Sloe, Tribun, poenit., lib. I, « Tr. 5, n. 911. iid 10. cap. 17, n. 39, loquitur de advena qui, si sit clericus saecularis, potest « recitare Officium vel juxta ritum patriae suae, vel ecclesiae in qua habet beneficium, vel lod in quo moram trahit —Concina denique affirmat profecto beneficiarium qui duo beneficia habet de­ bere redtare Officium loci in quo residet; sed hanc limitationem addit: Si ambae ecclesiae sint aequalis dignitatis. Henriquez, Roncaglia, Portellius et Dia­ na causam non requirunt. — Sed S. R. C., die 27 Januarii 1899, ad dubium: « An satisfadt obligationi suae dericus in Ordinibus sacris constitutus, qui sponte vel invitatus se adjungit clero, Offidum ab Officio ipsius clerid diversum canenti vel recitanti? respondit • Generaliter negative ». Collect authent. dé­ créter S. R. C , n. 4011, ad 3. VSi fideles congregari non possunt, « psal­ lat sibi unusquisque (sunt verba S. Clementis), canat, oret, saltem duo simul aut tres». O Tres declarationes S. R. C. hic addendae videntur ; et 1* quidem de die 7 Decembr. 1844, quae respidt sacerdotes saeculares, qui non sunt stricte et revera, sed censentur adscript! alicui ecclesiae, quia Missas ibidem celebrant, confessiones excipiunt aut aliud quodeumque sacrum ministerium exercent; hi nimirum nequeunt Offida propria ejus ecclesiae reci­ tare; sed tenentur sequi directorium suae dioecesis. Vide Collect, authent. S. R. C., n. 2872, ad dub. I. — Altera, de die 7 Septembr. 1850, juxta quam alumni seminario­ rum et magistri in ipso seminario degentes, quamvis plerumque in aliis ecdesiis Missam celebrent, confessiones audiant, etc., tenentur sequi calendarium ecdesiae ipsi seminario adjectae. Collect, authent., n. 2980, ad 1 ct 2. — Tertia denique, de die 22 Julii 1848, vi cujus religiosi utriusque sexus, proprium calenda­ rium non habentes, uti debent calendario dioecesano, additis Offidis peculiariter con­ cessis regularibus in illa dioecesi commoran­ tibus. Vide Collect, authent., n. 2964, ad 1. Concina allegat Rodriguez Sum., torn. 4, cap. 68, ubi hic auctor m. 9 tractat de regula­ ribus ad episcopatum assumptis, qui Officium ecclesiae suae non autem ordinis redtare de­ bent; et dicit eorum socios posse se eis in hoc conformare. Atvero Rodriguez, Quacst. re· gut., torn. 1, qu. 42, art. 9, loquens de prae­ senti casu, hoc non concedit, nisi cx causa quam sciret ille qui privilegium concessit, et qua posita privilegium inutile redderetur, nisi privilegiatus sodum adhibere posset. Clausulam istam: Saltem semel vel 591 DUB. IL - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. LIB. IV. — CAP. Π. - DE STATU CLERICORUM. s. Doctor *i h opinio, Recitant Officium pro Offido po· test, juxta alios, a!io die recitare emissum. Probabi­ *lia omnino recitandum Officium diei. et similem, difficulter posset suo privi­ legio uti nisi juvetur a socio. Verumtamen harum opinionum neutra mihi satisfacit. — Ratio enim correlativorum (ut supra) non convincit: cum ipsa quidem valeat pro correlativis necessariis, ut sunt viri et uxores; non vero pro vo­ luntariis, nimirum pro sociis, qui pro eorum libito socii evadunt. — Ratio au­ tem sola infirmitatis, seu difficultatis pri­ vilégiât! in recitando, non videtur suffi­ ciens ut possit excusare socium ad Offi­ cium permutandum in aliud notabiliter brevius. Quaeritur 5°. An qui hodie ex errore recitavit de Sancto, omisso proprio illius diei, possit alia die de Officio praetermisso recitare ? Dicunt Pellizzarius , Quintanadve­ nas 1 et Salmant.8 melius facere se con­ formando cum communi ritu Ecclesiae; sed probabiliter posse etiam recitare de Officio omisso. — Attamen Lugo 8 et Villalobos 4, cum Busenbaum (ut supra) tenent, omnino recitandum Officium diei currentis. Ratio, quia Ecclesia tum solum praescribit Officium transferri, cum est impeditum a dominica vel Officio majori. Haec quidem sententia est probabi­ lior »). — Sed prima non videtur impro­ babilis, cum Felice Potestà 4 et Tambu­ rinio ·. Ratio, quia, sicut rite transfertur Officium de Sancto ob impedimentum diei ad alium diem non impeditum; ita vi­ detur rationabiliter posse Offidum trans­ ferri ob impedimentum morale, quale cen­ setur error vel ignorantia, ne Sanctus in illo anno suo honore privetur. Quid de Si autem advertas errasse, postquam eo qui ad­ multum processeris in Offido indebito, vertit *e er­ puta si dixeris Matutinum ; tunc potes vel rare. prosequi, vel reliquum redtare de Offido debito: ut dicunt LessiusRoncaglia’; et Salmant.8 cum Villalobos Quinta­ nadvenas, Trullench etc. — Sed puto cum Croix · et Tamburinio melius esse redtare de proprio, ne errorem prose­ quaris. Quid de Si vero oblitus es aliquam partem eo quj obliHorae, sufficit illam redure quin aliud lo * est par­ iem Horae. repeus; ut recte didt Croix '° cum Na­ varro, Vasquez, Sanchez, Bonadna, Fil­ liuccio, Abelly ‘“•', etc. — Secus tamen probabilius censent Armilla et alii ", contra Vasquez totam Horam esse repetendam, si omiseris partem notabilem ex culpa; quia est obligatio (saltem sub levi) ut orationem continuatam secundum ritum praescriptum fadas. Sed vide infra, n. 168. Rcqutntur 162. - « 11° Pronuntiatio vocalis exte- pronuntia ­ tio . * vocali « rior; ea enim est de substantia prae« cepti. — Et si quidem cum socio legis « (quod recte fit, et est conforme primae « institutioni Ecclesiae ac publico orandi « ritui, estque licitum, etiamsi ad eas non 1 Tr. 8, sinful. 9, n. 2. — 1 Tr. 16, cap. 3, n. 21. — n. 4. — · Lib. 4, a. 1255. — * Loc. du, n. 1311. · A'acer., 1 Respon». moral., lib. 5, dub. 8, n. 2. — · Part. !, tr. 34, diff. 13, n.3. — 1 Tom. 3, n. 448. — · Decal., lib 2, cap. 5, Man., cap. 25, n. <>9, i. f. - Vatq., de Benefic. cap. 4. d 67. · SancJC, Consil.» hb 7. cap. 2, dab. 18, η. 2 et 3. · Bonac., i 2, n. 29. — ’ Tr. 5, qu 2, de Horis canon., cap 5, qu 6. dc Offic. div-Λ diip. 1. qu. 3. puncu 4, n 7. · FUI., tr. 23, — · Tr. 16. cap. 3, n. 21. · Quintanadv., tr. 8, sinfuL 10, cap. 7, n 232 et 233. — u Apud Croix, loc du, n. 1311. 'I iil’il . que tenent Villalobos, part. 1, tr. 24, diffic. 13, n. 2; et Trullench, lib. 1, cap. 7, dub. 14, praetereunt, in reliquis concordantes. •J Pellizzarius, tr. 5, cap. 8, n. 74, id non n, 11, licet a Salmant allegentur uti refert S. Alphonsus. habet. ·) Quin etiam Tamburinius, loc. at., u. 31, *) S. R C. de hoc argumento interrogata. « Utrum, si in choro vel privatim omissum negat se iis assentiri, qui dicunt posse con­ est per oblivionem aut inadvertentiam fieri tinuari Officium ex errore inceptum. aa> Abelly, Medulla, append, de Statu cle­ Officium duplex vel semiduplex alicujus Sancti eodem die quo debebat secundum rubricas, ric., art. 4, qu. 2, n. 2, loquitur de Horarum debeat illud fieri in aliquo alio die, vel ejus­ interversione. — Armilla, v. Horae canonicae, dem mensis, vel alterius sequentis, non impe­ n. 15, non distinguit an culpabiliter factum dito Officio novem lectionum », respondit die luerit necne. — Vasquez vero, loc. cit., n. 68 17 Junii 1673: .Negative». Collect, authent. et seqq., ei qui ex incuria omisit, satis esse ait si omissa suppleat; si vero sdenter nota­ decretor. S. R. C., n. 1474. r) Lessius, lib. 2, cap. 37, n. 77, negat bilem partem praetermiserit, et statim sup­ teneri repetere cum, qui per inadvertentiam pleat, dicit illum tantummodo peccare sicut aliove modo aliud Officium recitavit. — Idem peccat intervertens psalmos in eadem Hora. Si iterum, Croix, Holzmann et Gobai silentio III S >ί ïa ïa Æl η l< MI H O VS S W /A A - H r lfA 592 Plures si * mul reci­ tantes. quo­ modo reci­ tare de­ beant LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM . obligetur, nec interius attendat : Bona* cina ’), ea pronuntiatio adhibenda est ut « ab eo exaudiri possis, eumque audire « vicissim. — Sà tamen putat satisfieri, « etsi quaedam non percipias quae a socio « dicuntur; neque ideo aliquid scrupulose « repetendum esse. « Si vero solus legas, ita legendas esse « ut audire te ipsum possis, docent Regi« naldus et Suarez. — Sed probabile est « id non requiri, cum Ecclesia id non « praecipiat ; ut docent Azor ·, Bonacina « et Diana % admittitque Filliuccius” pro « scrupulosis ». « Si plures duobus recitent Officium si« mul, non debet unus unum, alter alterum, « tertius tertium versum recitare : sed al« ternatim, facto duplici tantum choro, « sive plures sint ex una parte sive pau« ciores: quia sic habet usus et praxis Ec« clesiae. Secus est de lectionibus, quarum «primus primam, secundus secundam, « tertius tertiam recitat ; immo alicubi « consuetudo permittit ut omnes ab uno « recitentur, aliis audientibus. — Bona« cina 4 ex Suarez, Azor et Laymann : ad« dens etiam satisfacere eum qui lectiones, « vel orationes, vel capitula, vel respon« soria tantum audit et non recitat. Vide « Bonacina ”, Trullench · ». Aoditm Communis est sententia (ut tradunt partem & cum Busenbaum mox supra, Salmant. ’ ctam a tocio uuda cum Suarez, Palao, Pellizzario ; et Croix · du cum Bonacina, Filliuccio, Reginaldo, Stoz, Tamburinio, etc.), bene satisfacere qui audit a socio lectiones, responsoria, capi­ tula et orationes ac antiphonas, ut bene addit Croix 9 cum auctoribus citatis. — Et probabiliter sentiunt Pellizzarius et Antonius a Spiritu S., apud Salmant.10 (contra Croix 11 cum Gobât et Diana; ac Mazzotta), adhuc satisfacere eum qui so­ lus dicit psalmos, et lectiones audit; vel qui partem psalmorum dicit solus et par­ tem cum socio: quia satis communicat in ea parte quam audit, et cui ex recepto usu jam satisfit per auditum. 163. - Quaeritur autem 1°. Ah reci­ tans Officium debeat se audire ut satisfa­ ciat ? Rea (am Affirmant Palaus a>, Suarez “■> ; item Pellizzarius, Reginaldus et Antonius a dire. j«u Spiritu S., apud Salmant.,g. — Quia (ut ah<” dicunt) ad hoc ut oratio sit vocalis debet voce proferri; verba autem quae tantum inter dentes modulantur, non sunt vox, sed potius inchoatio vocis. Sed satis probabiliter dicunt satisfacere s.u. rr= Laymann Azor ‘4, Sporer [Contin.] ni$toi"r Tournely *·, Diana eJ, Salmant.18 cum Ro- 1 Diip. 1. qu.3, punct. 2. § 1, n. 5 et 6. - R'tin, lib. 18 Fill., tr. 23, cap. 7, n. 241. · Rcgin., lib. 18, num. 158. · num. 174. — Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 7, num. 6. — Slot, Tribun, poenit., lib. J, part. 3, n. 404, ad V. · Tam· • Part. 1, lib. 10, cap. 11, qu. 4. — Bonac., de Offic. div., bur., Dead., lib. 2, cap. 5, $ 3, n. 10. — · Loc. cit., n. 1298. disp. 1, qu. 3, punct. 2, § 1, n. 24. — · Tr. 23, cap. 3, n. 117. — · Loc dt., num. 10. · Suar., loc. dt., cap. 25, num. 2 ct — PtHis., loc. cit., n. 91. - Anton. a Spir. S., Director, rcgul., tr. 3, disp. 6, n. 1636. - *· Tr. 16, cap, 3, num. 6. — DUB. II. - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. driguez, Trullench, Leandro, etc. Et idem docet doctissimus Silvius * cujus doctri­ nam noster Summus Pontifex Benedi­ ctus XIV, in multis locis suarum bulla­ rum magni aestimat ; hic auctor sic suam sententiam profert et probat: Eum qui solus recitat Horas canonicas... muneri suo satisfacere, sive seipsum audiat, sive non audiat...; quid nullo jure probatur recitantem Horas teneri ad se audien­ dum, cum praeceptum obliget ad dicen­ dum, non audiendum Horas. Quod autem sic recitans jam vocaliter oret, hanc ra­ tionem subdit: Quia oratio potest ore et voce fieri, etiamsi non audiatur ab ipso recitante, et ex se sit sonus quidam for­ matus ex allisione aeris ad dentes et labia. — Ratio igitur est, quia ad satisfa­ ciendum Horis non praecipitur auditio, sed tantum recitatio sive pronuntiatio verborum quae dicitur vocalis. Ut autem pronuntiatio haec vocalis dicatur, et a mentali distinguatur, non certe requiritur elatio sive formatio vocis: alias non sa­ tisfaceret qui recitaret absque vocis so­ nitu; sed sufficit quod formetur aliquis sonitus verborum, licet modicus et vix sensibilis sit (recitando a fiato, ut vulgo dicitur), prout communiter recitant qui privatim Officium persolvunt, et sicut di­ cenda sunt secreta Missae. Hic autem levis sonitus, quando verba proferuntur, ut bene ait Silvius, ex se semper fit; cum prolatio non possit fieri quin per linguam et labia fiat aeris compressio, ex qua ne­ cessario aliqualis sonitus formatur. Per accidens vero se habet quod sonitus ille audiatur vel non *). An autem satisfaciant choro qui sub­ misse recitant psalmos, alteram partem audiendo ? Loquendo de choro in generali, prohabiliter satisfaciunt ·> ; ut docent Suarez *, Sanchez·, Lessius4, Sotus‘>, Bonacina·; et Salmant.4 cum Filliuccio, Ara­ gon, Trullench, Villalobos, Philiberto, etc. Ratio, quia non requiritur ut recitantes in uno choro audiant voces omnium reci­ tantium in altero (quod supponitur ut cer­ tum in Quaest. 2 seq., in fin.)·, cum una pars unum corpus cum altera constituat, et invicem communicent. — Secus vero dicendum de canonicis, qui si non canunt, amittunt tam distributiones quam fructus praebendae; juxta dicta Lib. III, n. 675, v. Dubit. 4, in fine. Quaeritur 2°. An, si recites Officium in choro vel cum socio, tenearis repetere ea quae non satis percipis? — Communiter omnes dicunt quod si propter strepitum aliorum non audis, bene satisfacis Officio. Dubium est an satisfacias, si non audis propter culpam chori vel socii. Prima sententia negat; eamque tenent Bonacina f), Croix et Palaus f>, qui ait te lucrari quidem distributiones chori, sed teneri ad repetendum: modo (ut dicit Bonacina) pars non audita sit notabilis; secus, si modica. — Ratio, quia audiens non po­ test communicare in iis quae non percipit. Secunda vero sententia affirmat: et hanc tenent Sporer*>, Sabinus’, Tambu- •eqq. A tor, loc. at., cap. 7, qu. 9. · Laym., lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 8. - · Loc. dt., n. 11. - · Lib. I, cap. 7, dub. 16, n 7. — ’ Tr. 16, cap. 3, num. 6. - Swar., de Relig., tr. 4, — Pelite., loc at., n. 87. - Regin., lib. 18, n. 174. · Anton, a , num. 3 el »eqq. · Palaus, tr. 7, di«p. 2, Spt'r. S..ÏOC. cit.. n. 1625. - ” Loc. cit., n. 5.— “ Lib. 4, tr 1, Rodrig., Quaest. regni., tom. 1, qu. 42, art. 4. - 7>nZ/., num. 25. · Fill., tr. 23, cap. 6, num. 196. - Aragon, in punct. 3, n. 8. · Petlu., tr. 6. cap. 8, n. 91. — ■ Lib. 4, cap. 5, n. 8, i. f. — M Part. 1, lib. 10, cap. 11, qu. 4. — “Dc Hb, 1, cap. 7, dub. 11, num. 9, - Leand. de SS Sacr., de 2·· 2··. qu. 83, art. 12, dub. all., concl. 2. · Trail., Ιος. dt , Bonac., di»p. 1, qu. 3, punct. 2, $ 1, num. 11. - Offic. div., art. 8, acct. 6, in princ. — M Tr. 16. cap. 3, n. 5. Sacram., tr. 6, disp. 13, qu. 18. — 1 Résolut, var», v. Horae canonicae III. — SiMus, loc dt. — · Dc Relig., tr. 4, dub. 16, num. 8. · Villa!., part. 1, tr. 24, diff. 10, num. 9 · hb. 4. cap. 12, num. 8, — · Consil., hb. 7, cap. 2, dub. 14, num. 2. — * Lib. 2, cap. 34, num. 184. — · Dc Offic. div., diff. 7, num. 3. — Bonac., de Oflla div., di *p. I, qu. 3, punct 2, § 1, num 9. — ’ Lux moral., part. 2. tract. Si. disp. I, qu. 9, punct. 2, $ 1, num. 16. — · Tr. 16, cap. 1, num. 26. Hb. 4, cap. n. 1298. vero non statim suppleat, teneri ita supplere ut continua sit recitatio. Unde non satis accu­ rate hi tres auctores a Croix allegantur. 162. - <·) Sà, v. Horae canonicae, n. 9, haec de choro asserit : « Qui in choro, inquit, suam partem dicit, et alteram etiamsi atten­ tus non potest percipere, non tenetur supplere, nisi, ut quidam addunt, surdus esset ». Diana, part. 2, tr. 12, resol. 11, opi­ niones aliorum tantum refert. e) Itemque Reginaldus. 163. - ») Palaus, loc cit, n. 6 « Etsi, in quit, necessarium non sit leipsum audire, est tamen necessarium, moraliter loquendo, verba ita distincta et clare proferre, ut teipsum 11 Lib. 4, n. 1298. · Gobat, tr. 6, n. 691. - Diana, part. 9, tr. 7, retol. 38. — Mazaotla, de 1· praec. decal., cap. 1, § 3, qu. 4. audire possis, nisi aliquod impedimentum adsit». — Eodemque sensu loquitur Suarez, loc. cit., cap. 7, n. 6. b) Sporer, Append., dc Horis canon., cap. 2, n. 110, id satis probabile existimat; sed subdit. · Ego tamen... nollem absque ne­ cessitate hanc opinionem sequi, utpote quae minus facit ad devotionem ». eJ Diana, part. 7, tr. 11, resol. 16, opinio­ nem istam refert; sed monet se eidem repu­ gnasse part. 6, tr. 7, resol. IO, ubi revera eam pro solis scrupulosis admittit, pro aliis vero « Dicendum est, inquit..., esse necessa­ rium verba ita distincte et clare proferre, ut teipsum audire possis; quia verba quae auditu percipi non possunt, impedimentis seclusis, non videntur verba, sed quidam motus in gutture seu inter dentes facti, qui potius sunt inchoatio verborum quam verba». d) Monent tamen Laymann et Contin. Tournely, vix fieri posse prolationem veram et articulatam, et non solum in gutture aut inter dentes, absque eo quod qui sic profert semetipsum audire possit, si nullus sit obex. e) Scilicet satisfaciunt obligationi Officii recitandi, in quo omnes citati auctores conS. Alfhomi. Opera moralia. — Tom. U. Phihb. Marcbin., de Sacr. Ord in., tr. 2, part. 6, cap. 12, veniunt, Soto excepto, qui, dc Just. ct Jure, lib. IO, qu. 5, art. 4, de hoc casu non loquitur. Bonacina, disp. 1, qu. 3, punct. 2, § /, n. 9 et 20; Palaus, tr 7, disp. 3, punct. 4, n. 6, absolute sic docent, quidquid sit de causa ex qua proveniat impedimentum. Croix, lib. 4, n. 1295, utramque opi­ nionem affert; hanc tamen, ultimo loco; unde videtur eam tenere. h) Sporer, postquam n. 107, hanc senten­ tiam attulit, subdit eamdem a Tamburinio ad 38 sabmi«.e riSrt m * t“7fi^toro EiaP««è“r anc!,‘· Nor. um K'iiJepb lered Non au cui^xmcho- . Juxta *«t. 594 UB. IV. — CAP. II. - rinius Felix Potestas * ; et Salmant. 3 cum Trullench, Diana, Pasqualigo O et Pellizzario ·>; item Sà et Major ·>, apud Laymann 4 (qui non reprobat); et proba­ bilem putat Elbel5 cum Pellizzario et Gobat Idem censet Roncaglia cum Trullench, loquens de recitatione in choro. — Hi censent bene te satisfacere, si atten­ dis quantum potes, et ob defectum chori vel socii non percipis quae dicunt. Favet non parum S. Antoninus4, qui sic docet: Si quis.... lectionem vel aliud quod in choro legitur, non intelligat propter le­ gentis ineptitudinem, non peccat: dum­ modo conetur intelligere saltem verba. Ratio, quia tunc per societatem ipsam, et simul per illam tuam applicationem censeris moraliter communicare in ora­ tione: dum intendis Deo exhibere omnes laudes et preces quas chorus vel socius h»« op profert. — Haecque opinio videtur satis nôkbiîh.’ probabilis. Praeceptum enim hoc Officii, ex benignitate Ecclesiae benigne est in­ terpretandum; cum e converso valde erit anxietatibus obnoxium, quod socii in Of­ ficio semper solliciti esse debeant ad quamnam quantitatem pervenerit omissio auditus, ut teneantur vel non repetere. DE STATU DUB. IL - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. CLERICORUM. Certum autem est cum Holzmann1, et Roncaglia8 cum AzorO et Reginaldoz>, quod non oportet in choro audire nmnes, sed sufficit unum audire, et sufficit audire in confuso saltem partem alterius chori, licet distincte nequeas audire; ut Sal­ mant. °, qui testantur hoc docere fere doctores omnes. — Sic pariter est certum, ut docet10 Innocentius IV, quod si aliquem versum omittat ex negligentia (intellige non ultro), non peccat ; chorus enim supplet. Quaeritur 3°. An satisfaciat Officio surdus qui ex obligatione choro assistit et suam recitat partem ? Affirmant Suarez m>, Escobar11, Ronca­ glia ’·; et Sà ”> ac Rocafull, apud Diana'8, qui probabile putat. Ratio, quia hic ex , . . .· una parte tenetur choro assistere; ex alia autem non stat per ipsum quin audiat. Unde sufficit ut praestet assistentiam quam potest, partem suam recitando: conditio enim quam aliquis ponere tene­ tur, censetur impleri quando per eum non deest quominus impleatur; et durum est talem ad duplex Officium obligare. — Magis tamen mihi placet sententia opposita cum Palao °), Sanchez *4, Salmant.18 Aodueir teram pAf ’* et Elbell, qui dicunt surdum lucrari qui­ dem distributiones P>, sed teneri ad repe­ tendum non audita. Nec verum est quod ille sic obligabitur ad duplex Officium; nam tenetur tantum ad supplendam par­ tem non auditam. Ultra quam quod bene potest eodem tempore satisfacere, sub­ misse dicendo partem alterius chori. — Secus vero dicunt Salmant. *, Elbel a, secm dc Tamburinius 4 cum Suarez de sursardMtro. , . . · %. dastro qui possit aliquoties audire, et praestet attentionem quam potest. Et hoc probabile est, saltem si advertat in bre­ viario quae in confuso audit, ita ut bene percipiat quae dicuntur. Pronuntiano integra· * Surdu a» liitcnicbo· ro suas £££“" Tcociur rc·£££ B°" 164. _ « HI°. PRONUNTIATIO INTEGRA, « sine syncopa et abbreviatione verbo« rum et syllabarum, et absque praeci« pitantia. — Bonacina 8. « Ex hoc tamen defectu, in publico « facilius peccari potest mortaliter, ra« tione scandali et severioris praecepti « Ecclesiae, quam in privato. Azor et « Filliuccius % Escobar a>, Diana % — • Ubi addit Γ. Eum qui cum tali qui ulti« mas syllabas abscindit, recitat Officium, « satisfacere suo Officio nec teneri repe« tere. 2°. Quando in cantu, propter ni« miam celeritatem et abscissionem syl« labarum (vel alia de causa), audientes • non possunt verba percipere et atten- 595 « dere, ordinarie tantum esse peccatum « veniale, neque obligari ad iteratam reci« tationem Officii: nisi adsit contemptus « vel grave scandalum, seu notabilis cor« ruptio et deformatio’ verborum in toto « cantu. — Vide Diana *, Silvium ’, -et «Trullench8, ubi, ex Navarrob>, Azorrl, « Lessio et Palao, negat satisfacere eos « qui cum sociis recitant ita festinanter, « ut, nondum expletis a socio versiculis, « ipsi incipiant; quia pars quae anticipa« tur non communicatur cum socio qui « eam audire nequit — Excusat autem « ex Navarro Sà et Suarez surdum « qui alios in choro canentes non intel« ligit nec sequi potest ». 165. - Peccas tantum venialiter, si syl- uutuo, velabas ita mutiles vel syncopes, ut verbo- *** >> “· rum sensus non corrumpatur, vel si mu­ tiles in parva quantitate: immo nullo modo Umiutio. peccas, si hoc facias involuntarie ob inadvertentiam, vel balbutiera, vel invetera­ tam consuetudinem quae difficulter vinci possit. E converso, non excusaris a mor“»£1 10 ** tali, si mutilatio esset magna, et sensus mortali», notabiliter variaretur. Ita communiter Lessius ·, Palaus 10, Laymann 11, Anacletus IS, Sporer lg, Croix 14 ; Salmant.15 cnm Trullench, Pellizzario; et Viva16 cum Azor Filliuccio, etc. Quo casu teneris utique compensare partem in qua sensus ’ Dead., Hb. 2, cap. 5, § 4, n. 12. — · Tom. 1, n. 444. — qu. 2, de Horis can., cap. 5, qu. 8. — · Tr. 16, cap. I, • Tr. 16, cap. 1, num. 24. - Trull., lib. 1, cap. 7, dub. 16, num. 9. - Diana, part. 7, tr. 11. reaol. 6. — Sà, v. Horae num. 24. — *· In cap. Dolentes 9, de celebrat, mi war. — 11 Eseoôar a Corro, de Horis canon., qu. 4, num. 66. — canonicae, n. 9. · « Lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 8. · » Part. 5, M Loc. cit. — Rocafull, Prax. theol. mor., part. 2, Hb. 3, confer. 13, de Modo, etc. redtandi Horas, n. 447. — Trull., cap. 6, num. 56. · 11 Part. 9, tr. 9, resol. 28. — M Consii., lib. 7, cap. 2, dub. 13, num. 2. — ’· Tract. 16, cap. 8, n. 448. — · Tr. 16, cap. 1, n. 24. — 1 Loc. cit. — « Decal , n. 56. - » Loc. dL. n. 2. — u Lib. 4. tr. 1, cap. 5. n. 8. — “ Tr. 6, diu. 1. n. 50 — “ Append, dc Hori» canon, cap. 2, num. 5. lib. 2, cap. 5, § 4, n. 13. — 1 De Offic. div., di»p. 1, qu. 3, n. 100 et 102. - ’« Lib. 4, n. 1302 et 1303. - “ Tr. 16, cap. 3. punct. 2, § i. — · Part. 2, tr. 12, resol. 32. — ’ In 2·· 2··, n. 2. - Trull., loc. dt., n. 5. · Peliis., tr. 5, cap. 8, n. 87 et 88; qu. 83, art. 13, concl. 5. — · Lib. 1, cap. 7, dub. 16, n. 4. · et de Monial., cap. 6, η. 17, v. Mon. 5. — M De Praec. decal., qo, 3, art. 4, η. 4. Fill., tr. 23. cap. 6, n. 208. 209 et 242. loc. dt. - « Part. 2, tit. 9, cap. 12, $ 3, v. Et pnnta. ’ De Praecept. panic., num. 472, v. Resp. 2.— · Tract. 5, surdastrum extendi; sed eum qui est omnino hie dicta insinuant, dum negant necessarium surdus non satisfacere. Et omnibus sic dictis, esse ad singulos attendere, sed satis esse concludit: «Ego hic nihil definire ausim ». ajunt, si audiantur verba < quae a pluribus Num autem conclusio ista ad omnia sit refe­ pariter pronuntiantur ac si ab uno tantum renda, an vero ad solum surdum aut surda­ dicerentur ». strum, non satis liquet Suarez, tr. 4, lib. 4, cap. 28, n. 18, quam­ 0 Pasqualigo, Decis. moral. 407 ; Major, vis dicat surdum ab assistentia chori non ex­ in 4, dist. 12, qu. 6, v. Tertio arg., Roncaglia, cusari, quando ratione praebendae ad illum loc. cit., cap. 5, qu. 8, loquuntur de surdo tenetur; asserit tamen n. 17 ex altera parte qui suam partem utique cantat, sed alteram eum omnino ineptum esse qui cum socio Offi­ non audit cium recitet; « quia necessario omittit totam J) Pellizzarius male citatur a Salmant.; illam partem quam alius profert ct ipse non nam, tr. 5, cap. 8, n. 39, negat quidem hanc audit, et consequenter non recitat verum cano­ opinionem esse omnino improbabilem; sed nicum Officium neque aliquam ejus Horam ». habet contrariam ut probabiliorem. M) Sà male citatur a Diana ex Rocafull; Gobat, tr. 5, n. 692, simpliciter tenet nam, v. Horae canonicae, h. 9, tuetur oppo­ hanc opinionem, si < quaedam verba » non sitam sententiam, eam scilicet quae magis percepisti; at refert etiam coinionem absolute placet S. /Mphonso. Cfr. notam a, ad h. 162. eximentem, neque eam reprobat °> Palaus, tr. 7, disp. 3, punct. 4, n. 6, O Azor. part. 1, lib. 10, cap. 7, qu. 7 ; haec dicit in generali de eo qui non potest Reginaldus, lib. 18, n. 158, perspicue omnia percipere illa quae alter chorus cantat. 1 Part. 5, confer. 13, de Modo, etc. recitandi Horas, Palaus, tr. 7, diip. 2, punct. 3, n. 9. — · Lib. 2, cap. 37, b) Navarrus, de Horis canon., cap. 13, mant., Elbel, quamvis in reliquis concordent. n. 37, dicit attendendum esse ne sic fiat, idque 9) Suarez, loc. cit., n. 15, quem citat Tam­ esse magnum et frequentissimum abusum. burinius, loquitur de caeco non de surdastro; €) Azor, loc. cit.; Lessius, loc. cit., id non sed Tamburinius tractat de utroque. — Sua­ habent, et male citantur a Trullench. rez vero, n. 17, negat tantummodo surda­ Sà et Suarez male hic citantur a Trul­ strum obligandum esse ad recitandum cum lench ; vide notas n ct q ad n. 163 — Navar­ socio, tametsi solus recitare possit, eo quod rus autem male citatur a Busenbaum; nam hujusmodi recitatio institui nequeat sine ma­ refert quidem hanc sententiam, sed eam non gno socii gravamine. satis firmam existimat et ipse statuit hanc 164. - a) Azor, part. 1, lib. 10, cap. 7, conclusionem: «Beneficiarium non excusari qu. 11, hoc non habet, quod apud ipsum repe- a choro eo quod sit surdus, si ex eo quod videt rire potuerim. — Filliuccius vero, tract. 23, vel audit, assequitur quando canere vel silere cap. 6, η. 210; Escobar, tr. 5, exam.6, cap. 13, debeat; sed non satisfacere canendo solum n. 147 (al. cap. 5, n. 70, v. med.) ; Diana, part. 2, pensum sui chori, nisi audiat pensum alte­ tr. 12, resol. 32, dicunt nimiam celeritatem rius, vel saltem recitet submisse ex breviario (quae juxta Dianam et Filliuccium, reduci po­ vel psalterio ». test ad mutilationem) posse fieri mortalem 165. - Λ) Azor, loc. cit., qu. 11, generatim propter scandalum. negat teneri repetere, cum qui scienter verba P) Distributiones omitlunt Sanchez, Sal­ 596 LIB. IV. — CAP. Π. - DE STATU CLERICORUM. DUB. IL est corruptus, recitando quantitatem ae- « singuli psalmi suam completam signiquivalentem ; ut bene ajunt Mazzotta b) « ficationem habent. Si justa ex causa fiat, et Croix1: et hoc, etiamsi involuntarie « nulla culpa erit, nec repetenda priora: hoc feceris. — Caeterum probabiliter di- « quod verum est, etiamsi animo repesi κγτ» eunt communissime Palaus *, Sporer8 (qui « tendi interrupisses; consilii tamen est, (or xliqtxi •^rifcatio,1 dicit hoc omnes fateri), Anacletus4; et « si interruptio longa esset, repetere ab ucitfll Offi­ Croix 8 cum Suarez, Gavanto et Gobat ; « initio psalmi vel nocturni. — Immo pro· cio. ac probabile putant Salmant. · cum Fil- « babile est, nocturnos singulos separaliucdo, Villalobos et Leandro, quod satis « tim, saltem intra trium horarum spaimples obligationem Officii, etiamsi verba « tium, dici posse (quod certum videtur, notabiliter mutiles, quando servatur ali­ « si justa causa concurrat): quia secunqua significatio verborum « dum quosdam antiquitus ita fiebat, ut Quid de Hinc probabile est quod nec teneris « docet Filliuccius9 et BonacinaIo, Escorecitatio­ ne aim io­ repetere, si recites cum socio qui obtrun­ « bar, etc. ». (Idem tenent Salmant.11 sine do mutilan­ te. cat syllabas, sed ita ut sensus notabiliter dubitatione]. « Addit Quintanadvenas 18 non mutetur; ut ait Viva ’. Qui bene ad­ « lectiones, sive tres sint sive novem, dit d) te non teneri ad repetendum, nisi « posse absque culpa gravi, sine causa, tibi constet socium notabilem partem omi­ « et cum hac, absque ulla culpa, dividi a sisse; quia praesumptio stat pro debita « psalmodia ejusdem Matutini. recitatione. — Putarem tamen te non ex­ « Divisio autem Matutini a Laudibus cusari a veniali, si ultro recitas cum tali « non dicit interruptionem Officii ; unde socio mutilante: nisi adsit aliqua causa, « privatim fieri potest sine causa. — Dia· nimirum si inviteris a superiore vel per­ « na b> ex Bonart, Filliuccio, Sanchez, etc. sona valde gravi, aut simili causa. — « Item Trullench ’· ». Maiuii Certum autem est non satisfacere eos 167. - Commune est quod Matutinum num licite qui alternatim recitando non exspectant potest a Laudibus separari sine ulla causa; scpnrsiur * Laudibo». versus absolvi, si hoc fiat in magna quan­ ut Salmant.u, Bonacina,e; Concina 14 cum titate. Vide auctores apud Busenbaum. Suarez, Sanchez, Navarroe>, Filliuccio, etc.; Redudo 166. - « IV0. Pronuntiatio continuata Croix17 cum Lessio et Abelly. — Sed cum non inter­ rupia tanins « unius Horae. — Si autem interruptio separantur, debet adjici Pater noster; ut Horne. « notabili tempore sine causa fiat, erit bene ait Croix 1β, ex rubrica quae praeci­ «tamen veniale tantum; ut ajunt Fer- pit dici Pater post quamcumque Horam, «nandezfl>, Laymann et Lessius8: quia quando terminatur Officium. « Lib. 4, n. 1303. - · Tr. 7, diip. 2, punct. 3, n. 2. - tr. 5, exam. 6, cap. 3, n. 58 {al. cap. 6, n. 43). — 11 Loc. 1 Append, de Horis can., cap. 2, η. 102. — 4 Tr. 6, dist. 1. cit., n. 4. — ·· Tr. 8, singul. 3. — Bonart, dc Horia canon., n. W. — 4 Loc. dt., n. 1302. - Suar., de Relif., tr. 4, Hb. 4. lib. 2, cap. 17, n. 3. · Fill., tr. 23, cap. 6, n. 202; et cap. 7, cap. 13, num. 10. · Gavant., in Rubric, breviar., sect. 1, n. 238. · Sanch., Conail., lib. 7, cap. 2, dub. 20, n. 1. — cap. 5, tit, 5, n. 2. · Gcbat, tr. 6, n. 618. — · Tr. 16, cap. 3, u Lib. 1, cap. 7, dub. II, n. 6. — 14 Tr. 16, cap. 3, n. 4.— n. 2. · Fill., tr. 23, cap. 7, n. 242. - Villal., part. 1, tr. 24, *· Dc Oiflc- div., diip. 1, qu. 3, punct. 3, num. 11. — M De cliff. 10, n. 7. · Leander a Murcia, in Regal. S. Frandid, Horia canon., cap. 2, n 9. · Suar,, de Relig., tr. 4, Hb. 4. in cap. iu, cap. I, $2, n. 23. — ’ De Praecepi. decal., qu. 3, cap. 6, n. 9. · Saneh., Const!., lib. 7, cap. 2, dub. 20, n. 1. · art. 4, n. 4. — Laym., lib. 4, tr. 1, cap. 5. n. 7. — · Lib. 2, Fill., loc. dt. - " Lib. 4, n. 1306. · Less., lib. 2, cap. 37, cap. 37, dub. 10, n. 57. — · Loc. dt., num. 202 et 238. — dub. 12, n. 79. · Abelly, Medulla, Appcnd.de Statu cleric, * D· Ofllc. div , diip. 1, qu. 3, punct. 3, n. 13. — Escob., art. 4, qu. 2, n. 4. — · Loc. cit. diminuit, syllabis absdssis et amputatis, quia < etsi nonnihil ea in re peccetur, legis tamen substantia retinetur » b) Mazzotta, de 1° Praec decal., cap. 1, § 3, qu. 4, id asserit de eo qui voluntarie sic egit f) Quamvis non omnes allegati auctores adeo expresse loquantur, attamen perspicue saltem haec omnia insinuant. *) Apud Viva, loc. cit., non reperi id quod ab ipso addi refertur. 166. - °) Fernandez de Moure, Exam, theol., part. 3, cap. 12, § 7, qu. 5, de peccato non loquitur. b) Diana, part. 5, tr. 14, resol. 48, refert dumtaxat hanc opinionem, pro qua solum Bo­ nart allegat. Caeteri tamen hic ab eo allati auctores eamdem tuentor. 167 - a) Navarrus, de Horis canon., cap. 3, n. 28, forte id insinuat dicens: « Laudes dif­ ferre a Nocturnis »; quamvis, n. 64, dicat lici­ tum esse Matutinum a Laudibus separare Matulioucn tone conclu­ dendum o ratione. Separatio nocturno­ rum quanta licita. - DE HORIS CANONICIS. 597 - ART. IV. An autem addenda sit etiam Oratio? Affirmant Navarrus Bonart, Gavantus, etc., apud Croix ', qui probabile putat; cum probabile sit Matutinum et Laudes esse duas Horas. Et colligunt ex rubrica, tit. 31, n. 4, ubi praescribitur quod Te Deum dicto, statim inchoantur Laudes; praeterquam in nocte Nativitatis Domini, quia tunc dicitur oratio, postea celebratur Missa, etc. — Negant vero etiam proba­ biliter Salmant. 8 cum Sanchez et Azor % Viva 8, Mazzotta 4 ; et Croix 8 cum Pel­ lizzario, Stoz, Gobat, etc.; quia probabile est Matutinum et Laudes unam esse Ho­ ram. Illud autem quod praecipitur in rubrica citata currit tantum pro Officio illius noctis d>. An vero possint Nocturni invicem se­ parari? Negat Thomassinus apud (Contin.] Tournely 8. — Sed affirmant probabiliter cum Busenbaum, Bonacina7; Salmant.· cum Pellizzario, Filliuccio; et Viva ·: saltem (ut ajunt Busenbaum et Viva) si quodlibet nocturnum non distet ab alio plus quam tribus horis, juxta ritum anti­ quum ; ut refert D. Thomas. Idemque tenent D. Thomas *>, Henrietta a S. Ignatio, Durandus *·>, etc., apud [Contin.] Tour­ nely ,0, qui ait tutius esse oppositum; sed non reprehendendos qui ob justam neces­ sitatem dividunt nocturnos. 168. - Quaeritur autem: an, si in ea­ dem Hora vel psalmo magna fiat inter­ ruptio, tota Hora sit repetenda? Affirmant Vasquez Navarrus, Sua­ rez Gavantus, etc., apud Croix 11 ; quia tollitur tunc unitas praescripta. — Negant vero probabilius et communius Palaus Bonacina ’·, Lessius ,4, Sanchez *·, Lay­ mann 14; Salmant.17 cum Villalobos, Pel­ lizzario, Machado b>; et Croix b> cum Spo­ rer, Barbosa, Tamburinio, Aragon, Quintanadvenas, Tanner, Diana et aliis. Ratio, quia singuli psalmi et singuli versus com­ pletam habent significationem; et satis uniuntur vel per intentionem continuandi vel per ipsam recitationem adjunctam. — Bonart, de Horis canon., lib. 2, cap 17, n 4. · Gavant., in Rubric breviar., sect 4, cap. 2, num. 3. · 1 Lib. 4. Xavar., de Horis canon., cap. 16, num. 75. - Gavant., in Rubr. breviar.. sect. 1, cap. 5. tit. 9. num. 4. · “ Lib. 4, n. 1305. — 1 Tr. 16, cap. 3, n. 4 · Sanch., Con«il . lib. 7, n. 1306 — 14 Tr. 7, diip. 2, punct. 3, num 3. — u Disp. I, cap. 2, dub. 20, n. 2. — 1 De Praecepi, decal., qu. 3, art 4, qu 3, punct. 2. $ 1, n. 23. — u Lib. 2. cap. 37, n. 57. — n.5. —4 Tr. 2, diip. 2, qu.2, cap. 1, $3, qu. 4, v. Si dividas. ConsiL, hb. 7. cap. 2, dub. 19. n 5. — “ Lib. 4, tr. I. — · Loc. cit. · Pellis., tr. 5, cap. 8, n. 81. - Sloe, Tribun cap. 5, num. 7. — ” Tract. 16. cap. 3, num. 3. · Villa!.. poenit., lib. 1, part. 3, num. 410. · Gobat, tr. 5, n. 672. — part. 1, tract. 24, diff. 11, num 4. · Pellis., tr. 5, cap. 8, Thom assin., Discipl. ecclex. de Benefic., part. 1, lib. 2, num cap. 86, n. 5 (o/. part. 4, lib. i. cap. 42, n. 5). - · De Offic. num. 136 div., icct. 4, qu. 5. — 1 Disp. 1, qu. 3, punct. 3. n. 13. — missar., num. 17. · • Loc. cil., n num. 11. - Aragon, in 2· * 4. - Pellie., loc. cit., n. 82. - Fill., tr. 23, 78. — Sparer, Append, de Hons canoncap. 2, · Barbosa, tn cap. Dolentes 9, de celebrat, Tambur., Decal., lib. 2, cap 5, § 3, *·, 2 qu. 83, artic. 12, I. t. · cap. 7, n. 238 — · Loc. dt., num 5. — Prta, loc. dt. — QwntanaJv., tract. 8, nngul. 2, num. 8. - Tanner, tom. 3, D. Thom., in Ep. I nd Cor., cap. 14, lect. 6. — Henrtc. diip. 5, qu a S. /gnat., tom. 2, lib. 10, n resol. 4. 156. · H Loc cit., qu. 5. — I, dub. 5. num. 156. · Diana, part. 3, tr. 12, « justa de causa ». Et dicto π. 28, quasdam eadem S. C. dic 1 Februarii 1886 decrevit, et rationes exponit propter quas ipse Navarrus habetur in laudata Collect authent, n. 3653. frequenter, ut ait, solebat separare nocturnos Istae tamen declarationes omnino silent de a Laudibus. obligatione recitandi Pater noster. D D. Thomas, loc. cit.; Durandus, Ration., Navarrus a Croix male citatur; nam, dc Horis canon., cap. 3, n. 64, non loquitur Itb. 5, cap 3, n. 3, asserunt id antiquitus de oratione diei, sed de oratione dominica servatum fuisse, ut scilicet nocturni ab invi­ seu de Pater noster. cem separarentur. Et pro hoc tantum asserto, Azor, part. 1, lib. IO, cap. 8, qu. 4, non autem pro praesenti videntur a Contin. negat eo casu Matutinum concludendum esse Tournely citari. cum oratione dominica, de qua etiam loquun 168, - *1 Vasquez, de Renefic., cap. 4, § 1, tur Salmant. art. 3, dub. 6, id asserit dumtaxat de Officii Attamen S. R. C. die 18 Maji 1883, de­ recitatione in choro; negat vero de recita­ crevit: · Matutinum in casu concludendum tione privata. — Suarez, hb. 4, cap. 24, n. 10 oratione de Officio diei ; Isatides autem in­ ct 11, asserit quidem id esse peccatum, quod choandas ut in Psalterio». Cfr.Collect.authenl possit etiam ad mortale perungere, sed negat decretor. S. R. C., n. 3574, ad II. Et post ora­ repetendum esse Male igitur isti auctores a tionem qua concluditur Matutinum in casu, Croix allegantur. addendum est Dominus ibiscum, Henedi 6 Machado, hb 2, part 3, tr. 2, docu­ camus Domino et Fidelium animae, etc , ut ment 3, n.b, dicit rem adeo esse controver Hora vel psalmus no­ tabiliter in­ ter rupta, probabilius □on repe­ tenda. 598 UB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. Hinc dicunt Tamburinius, Gobat, Stoz, apud Croix *, posse eum qui hodie ince­ pit Matutinum, jllud complere in cra­ stino sine peccato gravi, etsi differat sine causa. *e cau» Causae autem justae interrumpendi mmpendi. Officium sunt (ut dicunt Crone a, Anacletus ·; et Salmant. 4 cum Navarro, Vil­ lalobos, etc.) quaelibet utilitas propria vel aliena, quae incommode differretur. Item, urbanitas aut devotio, ut dicere Missam, exsequi mandata superiorum; si excipias confessionem alicujus qui non libenter exspectaret; si velis aliquid agere aut notare, ut tollas distractionem sive solli­ citudinem ne obliviscaris: modo, ut bene advertit Gobat O, hoc non fiat frequen­ ter. — Licite etiam potest intermitti ali­ qua brevis oratio inter orandum vel affe­ ctus; ut dicunt Anacletus ac Gobat, etc., apud Croix. Ordo Ho169. - « V°. Ne invertatur ordo Horararoin non inverten- « rum absque justa causa: quod si tamen « fiat, ent tantum veniale; quia ordo iste « (saltem extra chorum) non est sub prae« cepto, nisi secundario et tamquam cir« cumstantia minoris momenti. — Quod « si autem per inadvertentiam vel ex «justa causa mutes, v. gr. ut amico vel « aegro qui tecum legere cupit, satisfa« cias, nullum erit peccatum ; vel si in « choro dicantur posteriores Horae, cum « tu necdum dixeris priores; vel si inter « orandum advertas te aliquid omisisse, «vel priorem Horam nondum dixisse: « perges enim et supplebis in fine. Si• militer, si causa vel necessitas instet « Horas dicendi, potes dicere Laudes, «dilatis lectionibus vel aliquo simili, « quod ad manus non est. — Vide Bona« cina * ». 170. - Justae causae igitur invertendi Jmuea,· ordinem recitationis probabiliter sunt: tendi onuΓ. Si inviteris ab amico ad recitandum cum ipso ; ut Anacletus ·; ac Suarez a>, Palaus, Bonacina, Pellizzarius, Bassaeus et Stoz, apud Croix ’. — 2°. Si non habeas prompte breviarium, nec possis commode exspectare6-’,' ut Palaus, Gobat et Tam­ burinius, ibid. ·. 3°. Si sero venias ad cho­ rum, Officio jam incepto; ut Sanchez, Lay­ mann et Gobat, ibid. °, ac Anacletus ’°. — Et sic etiam excusat a veniali quaelibet rationabilis causa; ut Concina ** ; Sal­ mant.18 cum Suarez, Palao, Trullench, Reginald©, etc. Et idem dicendum, si in eadem Hora invertatur ordo. Salmant.18 cum Suarez et Bonacina. Docet autem communis sententia quod J" *'™ 3 inversio ordinis non est mortale; ut testan- «t ι«>ωί< tur Salmant.14 et Concina’·. Ordo enim Offi­ cii non cadit sub praecepto. — Dicit vero Concina,e cum Vasquez, contra Salmant. * 7, non excusari a culpa gravi qui frequenter ordinem inverteret; quia haec frequens inversio videtur gravis inordinatio, juxta dicta n. 161, Qu. 3, v. Quarta. Sed pro- qu/n* £ t babilius hoc videtur negandum: cum sit communis sententia, ut asserit ipse Con­ cina, praefatum ordinem non cadere sub praecepto, prout alias cadit recitatio Of­ ficii currentis in quolibet die, ut dictum est loco citato. Tambur., Dead., lib. 2, cap. 5, $ 8, nam. 11. · Gobat, nam. 664. · Tambur., Decal., lib. 2, cap. 5, § 3, nam. 12. · tr. 5, n. 673, Appendicula. - Stoe, Tribun. Poeni t., lib. 1, ■ Apud Croix, loc. dt. — Sanch., Contil., Hb. 7, cap. 2, part. 3, n. 410, i. f. - « Lib. 4, n. 1306. - · Loc. dt., n. 1307. — · Tr. 6, dist. 1, n. 54. — 4 Tr. 16, cap. 3. n. 4. · Navar., dab. 18, η. 4. · Laym., lib. 4, tr. 1, cap. 5, η. 7. · Gobat, de Horis canon., cap. 16, n. 67 et seqq. · Villa!., part. 1, n. 57. — 11 Dc HorU canon., cap. 9, § 7, n. 5. — · Tr. 16. tr. 24, diff. II, n. 5. — Anacl. RriffcntL, loc. dt. - Gobat, loc. at., n. 696. · Croix, loc. dt., n. 1307. — · Disp. 1, qu. 3, cap. 3, n. 8. · Suar., tr. 4, lib. 4, cap. 24. n. 3, i. C, el n. 4. · Palaus, loc. dt., n. 4 ct 5. - Trull., lib. 1, cap. 7, dub. 19, punct. 4. — · Tr. 6, dist. 1, n. 67. — Palaus, tr. 7, disp. 2, Q. 1. · Renin., lib. 18, n. 166, ▼. Quarta. — “ Loc. dt., punct. 4, n. 4. · Bonae., disp. 1, qu. 3, punct. 4, n. 3. · n. 10. - Suar., loc. dt., n. 5. - Bonac,, loc. dt., punct. 4, PellU., tr. 6, cap. 8, n. 108. · Bass., v. Horae canon. Ill, n. 5. — 14 Tr. 16, cap. 3, n. 8. — “ De Hori» canon., cap. 9, η. I. - Sloe, Ub. I, part. 3, n. 411. - ’ Lib. 4, n. 1309. — j 7, n. 5. — 14 Loc. dt Palaus, tract. 7, disp. 2, punct. 4, num. 5. · Gobat, tr. 5, λγΧ.2, dub 4, n. 66. — " Loc. dt., n. 8. — Concina, loc. cit. sam, ut sit communis opinio contra commu­ nem; opinionem tamen quae negat esse neces­ sario repetendam Horam ultimo loco exponit. f) Gobat, tr. 5, n. 848: « At, inquit, cave assuescas parere ejusmodi importunis solli­ citationibus » 170. - a) Suarez, lib. 4, cap. 24, n. 4,causam istam innuit, dicens justam esse causam, si id fiat « ad juvandum infirmum vel prae­ latum ». Gobat et Tamburinius solum requirunt carentium breviarii; ct Palaus addit: < Ma- loc. dt., n. 664. - 9 Λρ. Croix, loc. dt. — H Tr. 6, diet. I, · Vasq., de Bencfic., cap. 4, j 1, DUB. IL - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. 171. - Quaeritur vero: an in choro sit gravis obligatio recitandi Officium ordine debito et statis horis? AnticipaAffirmant Concina1 ’; et Salmant.1 cum tio vel poetpoiitio no· Suarez a>, Azor a>, Soto a>, Palao a>, Filtabilii in , choro, pro- liuccio a>, Villalobos a>, Regmaldo et ιωκ'"'Γ Tamburinio: modo anticipatio vel postpositio sit notabilis, et desit aliqua legitima causa excusans. Ratio: tum quia canones pluries repetunt Horas recitandas esse statutis horis et temporibus: tum quia talis inversio gravem involvit deformita^Probabi tem. — Negant vero Cajetanus 8 Layt'haii"on r mann4, Sanchez°, Bonacinae, Gavantus7; ac Trullench, Tancredi, Diana, etc., apud Salmant.8. Ratio, quia hujusmodi circum­ stantia temporis vel ordinis non pertinet ab substantiam praecepti, sed est quaedam caeremonia accidentalis Utraque est probabilis. — Sed haec secunda videtur probabilior ; eo quod non constat de gravi praecepto super hac re imposito. An sit licitum, celebrare Missam ante recitationem Matutini? Celebratio Probabilius est esse tantum veniale si Mtvute ante Matutinum, fit sine causa. Concina °, cum aliis commu­ probabili un veniale. nissime. Vide dicenda de Sacrificio Missae, Lib. VI, n. 347. Horae, 172. - « VF. Ut, nisi justa causa excutempore praefixo re« set, dicantur Tempore praefixo a jure citaadae. 1 De Horis can., cap. 5, η. 15 ct 16. — · Tr. 16, cap. 1, n. IL - Ascan. Tambur., de Jnrc abbatum, tom. 2, disp. 10, vel consuetudine; quae nunc obtinuit ut Matutinum et Laudes, absoluto Com­ pletorio in ecclesia, hora circiter quarta, et, secundum Bonacina, etiam tertia di­ cantur. Et hyeme quidem, media hora ante solis occasum dici posse ait Filliuc­ cius, ex communi sententia; cum etiam privilegium quibusdam concedatur ut hora ante occasum dicant. Quod tamen non est signum id sine privilegio fieri non posse; quia talia saepe dantur ad tollendos scrupulos et dubia quae sequuntu r ex varietate opinionum. — Juxta eamdem sententiam, non peccabit, ait Bonacina, qui Primam, Tertiam, Sextam et Nonam duabus vel tribus horis post ortum solis dicit: tum quia est mode­ rata et consueta postpositio; tum quia tempus a jure praescriptum magnam latitudinem, teste consuetudine, habet. — Erit tamen veniale Matutinum sine causa ad vesperum differre, vel ante prandium sine causa Vesperas et Com­ pletorium dicere ; quia haec est insueta inversio. In Quadragesima autem Ve­ sperae legi possunt privarim post pran­ dium, cum rubrica breviarii feria quarta Cinerum non imponat praeceptum. — Navarrus, Sanchez, Trullench10. « Dixi : sine causa ; quia si iter alia ve c* u causa urgeat, secundum Cajetanum et “ “cu“‘· racu 12, nwl. 14 et 16; e< ραπ 7, tract. Il, resol. 12. - Tract 16, cap. 1, nam. 10. — 9 De Hori * canon., cap. 9. qu. 6, n. 4. — ■ V. Horae canonicae, cap. 4. — 4 Lib. 4, § 8, num 11 et 12. — Bonac.. loc. dL, punct 3, num. 16. — tr. 1, cap. 3, n. 6. — · Consil., Hb 7. cap. 2, dab. 42, n. 3. Pill., tract. 23, cap. 8, num. 274. - Bonac., disp. L qu. 3, — · De Offlc. dir., disp. 1, qu. 3, punct. 3, n. 7; et punct. 4. num. 5. — 1 In Ruhr, brevior., sect. 1, cap. 5, tiL 6. n. 9. punct. 3. num. 9. — Novar., de Horis canon., cap. 3, n. 42. — Sanch., Consil., Ub. 7, cap. 2, dub. 36, n. 5. — — Trul!., Hb. 1, cap. 7, dub. 19, num. 3. - Tancrtd., de • Loc. at., dab. 18, num. 6. — Cajetan., Sum., v. Horae RcHg., tract. 3, Hb. 4, diip. 8, num. 7. · Diana, part 2, canon., cap. 4. xime » si postea non possit ita commode re­ sionem « absque gravi et publica causa » mor­ citari. talem esse asseriL — Villalobos, part. 1, tr.24, 171. - a) Suarez, lib. 4, cap. 15, n. 12, difi. 12, n. 2, mortale esse ait, si ordinarie asserit gravem esse obligationem ex genere fiat et notabilis sit mutatio; secus vero, si uno suo, non tamen gravem censeri mutationem, aut duobus diebus fiat — Rcginaldus denique, « nisi vel grave scandalum sequatur, vel to­ lib. 13, n. 180, negat satisfacere obligationi tum ecclesiasticum Officium ea de causa ni­ Officium publice recitandi, eos qui Horas sic mium perturbetur, quod rarissime continget, intervertunt; sed n. 179, dixit posse sic fieri pro una vel alia simili negligentia, quae in justa de causa; majores tamen esse debere consuetudinem non abeat ». — Et Suarezio causas pro publica quam pro privata Officii consentit Filliuccius, tr. 23, cap. 6, n. 217. — recitatione. Non igitur omnino diligenter au­ Azor, part. 1, lib. 10, cap. 9, qu. 1, asserit ctores isti a Salmant. adducuntur. tantum canones praecipere, ut Officium statis b> Cajetanus, Sanchez et Tancredi exci­ horis in choro recitetur. — Sotus, de Just., piunt casum quo ordinarie sic fieret; Lay­ lib. 10, cap. 5. art. 4, concl. 2, sine ulla re­ mann vero, Tancredi et Diana excipiunt ca­ strictione affirmat esse mortale. — Palaus, sum quo scandalum inde proveniret. Quae tr. 7, disp. 3, punct. 5, n. 1, notabilem inver­ Salmant. non animadverterunt I IV U M 1 H O V S ' 600 LIB. IV. — CAP. Π. - DB STATU CLERICORUM. «alios omnes Horae mane dici possunt, « usque ad Vesperas inclusive. « Denique ad vitandum mortale sufficit « dici omnes a media nocte usque ad al« teram mediam noctem; praeterquam « quod Matutinum pridie possit anticipari ». ( Nota hic propos. 35 damnatam ab Alexan­ dro VII, dicentem: Unico Officio potest quis satisfacere duplici praecepto, pro die prae­ senti et crastino}. — « Quod si intra di« ctum tempus quis Horas non dixerit, « peccavit quidem, non tamen tenetur « postmodum dicere; quia sunt onus affi« xum diei: etsi supplendo possit secun« dum quosdam restitutionem subterfu«gere, eo quod rependat aequale. Mol« fesius 1 ; item Major a>, Paludanus a>, « Ledesma, etc., apud Henriquez ·; Bona« cinaa, ubi dicit eam sententiam esse pro« babilem (citatque pro ea Suarez et Fil« liuccium: sed male; quia hi vel loquun« tur tantum de primo medio anno, vel «spectato solo jure naturae, et secluso «jure positivo). Expresse autem eam se• quitur Quintanadvenas 4, vocatque ve« riorem contraria. Vide etiam Diana6 ». [Sed huic opinioni non acquiesco. Vide dicta Lib. III, n. 667, ubi diximus eum teneri ad restitutionem]. owS’miuî ^3. “ Ut quis licite Possit anticipare vei honetu vel postponere debitum tempus Horarum, c’ sufficit quaevis causa utilis vel honesta, nimirum concio paranda vel audienda, pe­ riculum supervenientis occupationis sive laboris, major devotio sive quies, tempus aptius ad studendum, et similes°>. Ita com­ muniter Pater Concina ", Anacletus Croix 8, Lessius ”, qui admittit etiam pro causa justa amicorum interpellationem. — Merito tamen ait Concina10, non sufficere ad excusandum solam majorem com- u noo at moditatem, sine alio motivo honesto: con- r,dl tra Pellizzarium b>, qui pro se citat San­ chez, sed non bene; nam Sanchez id admittit tantum gratia studendi, ut admit­ tunt etiam Salmant. ”. Tempus Horarum incipit a puncto me- Qiuieu diae noctis antecedentis diei, et terminat ad punctum mediae noctis diei sequentis. (“d Concina ,a, Holzmann 18 et alii commu­ niter. Horae autem parvae licite recitantur Qo et aliorum, dicentium posse Horas parvas recitari a Vesperis diei an­ tecedentis; hoc enim nullibi est consue­ tudine receptum. — Vesperae autem dici possunt a meridie usque ad mediam no- 1 Sum., part. 1, tr. 5, cap. 6, num. 17. — Martin, dt n. 79. - »· Loc. dt., n. 5. - “ Tr. 16, cap. 3. n. 14. - Ltdtitna, 2· 4··, qu. 16, art. 6, dub. 8*. v. Ad hoc. · ·· Dc Horia canon., cap. 9, § 8, n. 3. — M Dc Praecept. • Lib. 13, cap. 13, n. 2, lit. x. — 1 Diep. 1, qu. 5, punct. 2, partie., n. 467, v num. 5. — « Tr. 8. tingul. 6, num. II. — · Part. 2, tr. 12. 14 De Offic. div., sect. 4, dlcend. 3. — Contin. Tourn., loc. reeol. 24. — · Dr Horii canon., cap. 9, § 8, n. 5. — ’ Tr. 6, dt. — * Loc. dt., n. 4. — n Loc. dt., n. 13. - Navar., dc dut. 1, num. 72. — · Lib. 4, num. 1313. — · Lib. 2, cap. 37, Horis canon., cap. 3, n. 60 et 61. 172. - *) Major, in 4, dist. 12, qu. 6, v. Se­ xto capto, hoc innuit dicens ei qui officium omisit, satis esse si poenituerit et aliquam poenitentiam assumpserit — Paludanus pa­ riter idem innuit; vide notam a ad lib. 3, Sanchez affert, scii. dub. 36, m. 3, tractat de Horarum recitatione tempore non debito. c) Croix, lib. 4, n 1312, ait: « Pro Sexta et Nona etiam fere usque ad meridiem, quamvis pro Nona olim fuerit tempus circa prandium aut etiam post illud ». J) Salmant. male interpretantur mentem Molfcsii, qui revera non dissentit in hoc a S. Alphonso neque a Salmant. « Notum est, inquit, Sum., part. 1, tr. 5t cap. 2, n. 59, praeceptum recitandi Officium divinum inci­ pere a Vesperis hujus diei usque ad mediam noctem diei crastinae ; ita ut hodie, post horam vigesimam, possum recitare nocturnum una cum Laudibus Officii diei crastinae; et crastina die [nota] usque ad mediam noctem inclusive, possum Primam et alias Horas recitare ». n. 667. 173. - °) Anacletus haec dicit pro Horis parvis; ut autem Vesperae possint mane re­ citari, requirit paulo majorem causam. h) Pellizzarius non satis accurate a Con­ cina citatur; haec enim, tr. 5, cap. 8, n. 103, asserit solum de anticipatione Matutini die praecedenti, adducens Sanchez, qui revera in Constl., lib. 7, cap. 2, dub. 37, n, 2, non re­ probat opinionem, quae docet solam commo­ ditatem satis esse ad hanc Matutini anticipa­ tionem. Locus vero quem S. Alphonsus ex Dicitur 6. — H Tr. 16, cap. 3, n. 14. — DUB. Π. - DB HORIS CANONICIS. - ART. IV. *Matuti nam reduri poteat dic anteceden­ ti. 601 ctem. Holzmann ·>, [Contin.] Tournely ·> et Croix'A 174. - Matutinum hodie ex consuetu­ dine jam praescripta bene potest recitari hora Vesperarum diei antecedentis. Ita communiter Salmant. *, Croix cum D. Thoma ·, ubi ait : Quantum ad eccle­ siasticum Officium et solemnitatum cele­ britates, incipit dies a Vesperis: unde, si aliquis post dictas Vesperas et Comple­ torium dicat Matutinas, jam hoc pertinet ad diem sequentem. Juxta enim ritum ve­ teris legis, ad novam translatum, dies ecclesiasticus et omnia festa a Vesperis incipiebant, ut patet ex Lev. xxui, 32, ubi: A vespera usque ad vesperam celebrabitis sabbata vestra. Hic quaeritur Γ. Am possint recitari Matutinum et Laudes hora secunda post meridiem ? Prima sententia affirmat Et hanc te­ nent Sanchez ·, Diana *; et probabilem ,ac * putatTamburinius probabilissimam6-1 vocant Salmant · cum Trullench, Quin ta nadvenas, Ledesma, Leandro, Antonio a Spiritu S., etc. — Ratio, quia (ut dicunt) jam in praedicta hora solent Vesperae recitari; unde cum dies ecclesiasticus in­ cipiat a primis Vesperis, pariter eo tem­ pore Matutinum recitari potest Secunda tamen sententia mihi verior (licet olim oppositae adhaesi) negat. Et hanc tenent Concina7, Holzmann *, [Con­ tinuator] Tournely·; et Croix10 cum Pa­ lao, Filliuccio, Comitolo et Pellizzario; qui dicunt non posse recitari Matutinum, nisi cum sol propior sit ad occasum quam ad meridiem — Ratio, quia Matutinum, adhuc juxta hodiernam consuetudinem, non potest recitari nisi hora Vesperarum. 1 Tr. 16, cap. 3, η. IX — 1 Quodlib. 6, ari. 28, ad 1. — ■ Comit, lib. 7, cap. 2, dub. 37, n. 4. — 4 Part. 4, tr. 4, rc»ol. 9. — 1 DecaL. lib. 2, cap. 5, § 5, η. X — · Loc. dt,, n. 15. · Trull. t lib. 1, cap. 7, dub. 13, n. 8. - Quinlanadv., tr. 8, singul. 2, n. 1. - Martin, dc Lcdctma, 2* 4··, qu. 16, art. 5. dub. 1 - Lcand. a SS. Sacram., dc Sacram.» tr. 6, ditp. 13, qu. 23 et 24; DecaL, tr. 8, disp. 4, qu. 93. · An- Director. repüar., tr. 3, diip. 6, n. 1641. — 5 De Horn camon., cap. 9, § 8, n. 6. — · De Praecepi, parue , n. 467, ▼ Dixi: niti. — · De Offic. dlr., >ect. 4, dic. X — · Lib. 4, num. 1314. · Palaus, tr. 7, diip. 2, punct. 4, n. 3. - FUI., tr. 23, cap. 8, n. 275. - Comitol., Reipons. moral., Ub. 1, qu 50, noro. 4. - Pellis., tr. 5, cap. 8, n. 103. ') Verbo Vesperae intelligendum est etiam Completorium; scribit enim Holzmann loc. cit.: «Vesperae vero regulariter loquendo cum Completorio [sibi vindicant] tempus pomeridianum ». — Et Contin. Tournely, loc. cit.: « Vesperae a meridie ad solis occasum... Com­ pletorium ad finem diei ». — Croix, lib. 4, n. 1312: « Vesperae.... a meridie usque ad occasum solis. Pro Completorio, tempus est a tertia post meridiem usque ad medium noctis». 174. - a) Croix, loc. cit., n. 1314, dicit: « Vespere antecedente ». b) Scilicet: ipsi Salmant. eam sententiam vocant probabilissimam; citant vero auctores ut qui eam simpliciter teneant, ct ita revera est de Trullench,Quintanadvenas ct Ledesma. Leander autem, loc. cit., de Sacram., eam ha­ bet ut probabilem; ct in DecaL, ut probabilio­ rem. — Denique Antonius de Spiritu Sancto affert hanc sententiam, neque eam reprobat. c) Ex auctoribus citatis, Palaus dicit posse incipi Matutinum « hora quarta pomeridiana, immo tertia cum dimidia ». — Filliuccius pa­ riter (non bene citatus a Croix) dicit posse recitari « ab hora quarta post meridiem Ceteri autem auctores pro hac secunda sen­ tentia allegati, non dicunt non posse Matuti­ num anticipari nisi cum sol propior sit ad occasum quam ad meridiem, sed simpliciter posse recitari quando sol propior est ad occa­ sum — Et ipsa S. R. C. die 16 Mart. 1876, ad quaesitum episcopi de Zacathecas, rescripsit: « Privatam recitationem Matutini cum Lau­ dibus diei subsequentis, incipi posse quando sol medium cursum tenet inter meridiem ct occasum ». Cfr. Collect authent Decretor. S. R- C, n. 3391. Ad quaesitum vero: « An praedicta responsio ita intelligenda sit, ut ille non satisfaceret obligationi suae, qui Matuti­ num cum Laudibus vespere diei praecedentis recitasset, priusquam sol medium cursum te­ neret inter meridiem et occasum », S. R. C. respondit die 13 Julii 1883: «Consulantur pro­ bati auctores ». At sane responsum istud, quod in Gardelliana Collect n. 5883, ad 3, habe­ batur, ex Collect authent decret. S. C. expun­ ctum est Sed iterum de eadem re interrogata S. C.: «Utrum in privata recitatione, Matu­ tinum pro insequenti die incipi possit hora secunda pomeridiana, aut standum sit tabellae directorii dioecesani omni tempore·; iterum respondit die 12 Maji 1905; «Consulantur pro­ bati auctores ». Sacra igitur Congregatio quae­ stionem directe dirimere noluit, relinquens cuique opinioni suam auctoritatem et proba­ bilitatem. — Clerici vero in Officio divino re­ citando possunt sequi tempus medium, sed non tenentur, uti declaravit S. Poenit die 29 Novcmbr. 1882. Quin etiam possunt « sequi tempus legale, tam anticipantes privatim Ma­ tutinum, quam recitantes Vesperas» ex decla­ ratione S. C. C., de die 22 Julii 1893. tan. a Spir. S., Juxta Alk»rhora'ecunda po«c meridiem S. Doctor id ne. Dubium fit quoad recitationem priva­ tam. — Adsunt duae sententiae: Prima negat: quam sequuntur Holz- lapa™. — . . . Λ non pone mann4 et Croix6 (licet ipse prius c oppo- uncicipui, situm tenuerat. Citatur etiam pro hac prima sententia Gavantus; sed Gavantus’ videtur loqui de sola recitatione in choro, prout loqui videtur decretum mox affe­ rendum. — Haec sententia nititur decreto S. C. Rituum edito 1 Septembr. 1607, in quo (ut refert Croix 8) sic dicitur: Matu­ tinum defunctorum pro generali eorum commemoratione, recitandum est mane die secunda Novembris, non vero pridie vesperi. Secunda tamen sententia satis proba- Ven pc bilis, quam tenent Tamburinius ·; item ; et Merati11 cum Stoz, Halden et Guyeto: haneque sententiam Gobat in posteriore editione “ probabilio­ rem vocavit. — Ratio, quia verum non est quod litaniae conjungantur cum Matutino; sed sunt quid distinctum.Et hoc patet Fex eo quod ipsae possunt dividi, et de facto separantur, praecipue in iis ecclesiis ubi litaniae dicuntur vesperi. Patet 2°, quia illae recitantur loco assistentiae ad pro­ cessionem: quae assistentia ipsis diebus naturalibus est affixa ; et ideo si Officium S. Marci transfertur, non transferuntur litaniae, ut praescribitur in rubrica Obiter hic notandum cum Salmant “, Viva *· et communi, non esse audiendos Leandrum et alios, dicentes quod liceat incipere Officium hodiernum paulo ante mediam noctem diei sequentis, et illud prosequi post mediam noctem. Tunc enim jam transactum est tempus ad Officium praefinitum; nam Officium, cum sit pen­ sum diurnum, cum die omnino terminatur. 175. - « Vil0. Ut devote et aim attbnomeiuw « tione interna, virtuali saltem, reciten• tur: sive ea ad Deum sit, sive ad senum < sum verborum, sive (ut ait Cajetanus) « ad verba solum. Quam postremam suffi- * De Praeccpt. decal., qa. 3. art. 5, n. 2. — Tambur., n«2. — · Decal., lib. 2, cap. 6, $ 5, n.7. — u De Praeccpt Dccal., lib. 2, cap. 5, $ 5, num. 7. — · In Serie decrctor. a partie., num. 476. — u In Rubr breviar., sect. 6. cap. 16 Sum. Pontifie., n. 28. — · Loc. dL, n. 7. — 4 Ap. Merati, Nov. obeerv., n. 5. · Sloe, lib. 1, part. 3, n. 417. loc. cit., num. 220. — Μη Rubr. breviar., »ect. 6, cap. 16, Ephcmeroloff.. part. 1, tit. 27, v. Triduo ante; et part. 2, n. 6 — Arnaud, Theaauri SS. Rit. Epitome, tr. 2, part. 4, tiL 4. v. Quia liianiae. - Guyet., Heortologia, lib. 4, cap. 20. lit. 16. η 5. · Lohncr, de Offic. div., part. 2, tit. 2, $ 12, qu. 6. — “ Lib. 5, n. 616. — 14 In festo S. Mard. — * Tr. 16, η. 3. · · Lib. 4, η. 1292 — ’ Tract 5, η. 616. - · Rubric, cap. 3, n. 17. — * Loc. dt., n. 3. - Le a nd., Decal , tr 8. breviar., tit. 30, η. 3. — · Dc Praeccpt. decal., qu. 3. art. 6. ditp. 4, qu. 109. — Cajctan., Sura., v. Horae canon., cap. 3. f) Et hanc nostri S. Doctoris sententiam et in triduo Rogationum anticipari possint atque recitari post Matutinum et Laudes die antecedenti, ab iis qui processioni sequentis dici non interveniunt»? S. R. C. respondit: « Negative », die 28 Martii 1775. Cfr. Collect, authent. S. R. C., w. 2503, ad 4. Croix, lib. 4, n. 1292, utramque opinio- amplexa est S. R. CM dum ad quaesitum: « An ex sensu rubricae positae in breviario in festo S. Marci et in feria secunda, tertia et quarta post dominicam quintam Paschae, recte inferatur quod litaniae Sanctorum de praecepto recitandae in eodem festo S. Marci Holden, 604 DUB. IL - DH HORIS CANONICIS. - ART. IV. LIB. TV. — CAP. Π. - DE STATU CLERICORUM. « cere, recte notat Lessius: supposito ta• men animo orandi et vacandi Deo. Unde « attentionem confusam », [Sive genera­ lem, ut Salmant. cum DD. citatis] « sal* tem ad Deum et ad verba includit; cum « alioqui attentio praecise ad sola verba « nihil ab externa attentione differre vi« deatur. Ita communiter: — contra Na« varrum Silvestrum et Coninck, qui « nullam attentionem internam requirunt, «sed tantum externam, quae excludat « omnem actionem incompossibilem cum « attentione interna, licet animo volun« tarie interea distraharis. Quae senten« tia, secundum Laymann et Lessium, « non est improbabilis; et utilis tum scru« pulosis tum confessariis, ne beneficiatis « sine attentione Horas recitantibus im« perent restitutionem fructuum: partim « ob doctorum auctoritatem; partim quod « hoc praecepto tantum materiales quae« dam preces, earumque externa pronun« tiatio (per quam, sicut per hymnos or« gano cantatos, a Deo aliquid Ecclesia « potest impetrare) praecipi videantur ; «devotio vero, tamquam finis praecepti «extrinsecus, ad ejus substantiam non « pertineat. « Verum nostra sententia est commu« nior et probabilior. Et probatur: sine « oratione enim interna nulla est oratio; « ergo, hoc ipso quod sub mortali ad ora« tionem obligaris, sub mortali item ad « aliquam attentionem ex praedictis obli« gaberis. — Nec refert quod Ecclesia « non possit per se actus internos praeci« pere; potest enim eos praecipere, ut sunt • necessarii ad actus externos debite prae- « standos, ut sint actus virtutis: quo modo, « cum possit praecipere confessionem, po« test etiam contritionem. « Dixi: cum attentione interna, virtuali « saltem. Etsi enim melior sit actualis, « sufficit tamen virtualis: quam Bonacina « et alii communiter dicunt manere ex * actuali, quamdiu non revocatur exprès« se, vel tacite per distractionem volun« tariam, vel actionem cum debita atten« tione incompossibilem. — Unde licet in« voluntarie distraharis, virtualiter tamen « attendis: Γ. Si in genere intenderis Of« ficium dicere modo consueto, vel animo « laudandi Deum, vel satisfaciendi tuo « muneri; 2°. Si cum confusa aliqua ap« prehensione, et proposito opus consue« tum faciendi recites. — Vide Bonacina . * « Ex dictis resolves: • Γ. Is qui dubitat ob evagationem *.· Qu « mentis an aliquid omiserit, si probabilem i>4S. « conjecturam habeat se dixisse, vel quia "u, « proposuit initio attendere, vel quia se nim « reperit in fine v. gr. psalmi, praesumere « potest se dixisse, si ex libro, vel memo« ria caeteroqui non errare solita, dixit ». [Idem Salmant. * cum Sanchez, Trullench, Palao, etc. Scrupulosos autem dicunt obli­ gandos esse ad non repetendum in dubio Salmant.8 cum auctoribus citatis. Quoad caeteros autem, ajunt quemquam haben­ tem justam conjecturam quod dixerit, non teneri aliquid repetere, nisi sciat non di­ xisse rJJ. — « Proindeque melius erit, si « non repetat, ad vitandas anxias consue« tudines et scrupulos, et ut totum Offi« cium sine perturbatione decurratur. Ita « Binsfeld 4, Laymann 6. lib 2, cap. 37. dub II, num. & — SUvcst., v. Hora, n. 13, qu. II. — Coninck, de Sacram., qu. 83. cap. 3, num. 12. Sa n ch., ConaiL, lib. 7, cap. 2, dub. 34. · Nullam ha­ bere atten­ tionem, lé­ thale. Quid de actionc cora * patibili aut incompatibili. • 2°. Qui sponte distractus nullam ha­ rum attentionum habuit, graviter pecca­ vit, teneturque secundum sententiam communem Horas repetere, nec fructus facit suos; quia non fecit opus praece­ ptum,quod erat ut devote oraret.SotusO, Navarrus, Reginaldus, Fernandez *>, Sua­ rez, Bonacina; et Trullench *, ubi ex Navarro addit non excusari a mortali « eum qui recitationem Horarum ita dif« fert, vel ita se componit ut advertat « se somno praeoccupandum, v. gr. si « Completorium vesperi reservet dicen« dum in lecto, sciens se tunc somno solere « obrui. — Quidam tamen doctores paulo « ante citati negant eo casu necessariam « esse repetitionem, eo quod substantia « operis sit impleta absque circumstantia « devotionis. Multoque magis ac probabi« lius iidem negant obligationem restitu« tionis, eo quod ad illam tantum tenean« tur qui Officium omiserunt, non qui di« stracte dixerunt. Vide Bonacina ·, Les« sium, Laymann et Diana8, Escobar 4 ». - [Vide Lib. III, n. 669]. « 3°. Cum recitatione Officii conjungere « actiones quae notabiliter non impediunt « (v. gr. induendi, abluendi), veniale est « si fiat sine causa; alias, nullum. Esco« bar 8. — Qui vero advertenter occupat • se in aliqua re incompossibili cum atten« tione interna, v. gr. scriptione, lectio« ne, etc. », [Sive, si attendat ad specta­ cula vel ad fabulationes: Palaus A Bona­ Navar,, dc Horis canon., cap. 13, n. 18 et 19 ; et cap. 20, . j . opus renovare intentionem ad singulas Horas, etsi aliqua interruptio intercedat, etiam sine causa; quia illa resumptio fit ex prima intentione. Immo puto semper adesse exercite intentionem actualem im­ plendi Officium. Dubitatur autem : an satisfaciat Officio qui recitat sine intentione implendi? Negat probabiliter Concina11 cum Navarro, Azor. Silvestro, Prado, Medina, Ledesma, Rodnguez, etc. — Ratio, quia» ad implenda praecepta requiritur necessario intentio implendi; si enim tu debe­ res alteri centum, et conscius debiti cen­ tum illi dones, certe non liberaris a debito. Sed probabilius affirmant Suarez18 (licet ab aliquo citetur in contrarium), Palaus1’, Sanchez *8, Lessius *·, Croix 80 cum com­ munissima; [Contin.] Tournely “i cum 14 Loc. dl.· n- 1329. — “ Loc. cit., n. 5 ct acqq. · Navar., 1 Lib. 1, cap. 7, dab. 17, η» 6. · Navar., loc. at., cap. 9, n. 7. — 1 Loc. dt., n. 10. - Less., lib. 2, cap. 37, dub. II, dc Horia canon., cap. 16, n. 73 ct 74; ct cap. 20, n. 30. - n. 68. — Laynt., lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 10. — · Part. 2, tr. 12, resol. 1 et 2. — 4 Tr. 5, exam. 6, n. 62. — · Loc. dt., n. 51 nam (a/., num. 59, i» C). — · Tr. 16, cap. 3, num. 25. — Navar., Petr, dc Ledesma, Sum., part. 2, tr. 9, cap. 4, poat concl. 20, dub. 2. · Rodri ., * cap. 5, n. II. cap. 26, num. 21. Bonac., disp. I, qu. 3, punct. 2, S η<£Δ°1*’ Rtaun’ uoncimhabiliter Acor, part. 1, lib. 10, cap. 8, qa. 7. · Sl/wsL, v. Hora, 14. - Prado, cap. 30, qa. 8, nam. 4 ct aeqq. · Joan, Medina, Cod. de Oratione, tr. 6, qu. 16, v. Dr Urtw. · Sum., part 1, cap. 143, n. 3 (al. n. 2). — H Dc Rclif., ir. 4, lib. 4, cap. 2b, n. 8; cfr. in 3 Part., cap. 2, dub. 28, num. 10. · Navar,, Man., cap. 25, nam. 106 *. qu. 83, disp. 88, oect. 3. — n Tr. 7, disp. 2, panel. 3, n. 10. — · Dccal., lib. 1, cap. 13, num. 16. — “ Lib. 2. cap. 37, cl dc Horia canon., cap. 13. num, 16 el 17. — · Dc Horti n. 59. — · Lib. 4. n. 1330. n. 12. - ’ Lib. 1, cap. 7, dub. 17, n. 7. - · ConaiL, lib. 7. wario renovanda ad canon., cap. 9, $ 4. num. 2. — M Dc Horia canon., occt. 6, Bonac,, de Offlc, div., disp. 1, qa. 8, punct. 2, $ 2, n. 8. — loc. dt., cap. 13, num. 47 ct »eqq. — Suar,, tr. 4. Hb. 4, dendi, quale habet expressim qui non vult attendere; et tacite, qui advertit se evagari Ιηο/λ], cogitando res a sua precatione alienas, et ad nullam dictarum [nota] attentionum ani mum revocare nititur...; et etiam qui delibo rate se occupat in rebus exterioribus, omnibus tribus praedictis attentionibus incompatibili bus, attenta saltem industria recitantis cl ita se occupantis · Sed de hoc dicto vide etiam nolam a, ad u. 150 supra • $ 2. o. 22. - “ Lib. 4. n. 1326. - “ Tr. 6, dut. 1. n. 4L — lheol. pastor., part. 4, cap. Π, concl. 13. — · Lib. 4. tr. I, nem affert et exponit cum suis rationibus; neutri tamen adhaeret 175. - d Salmant., /oc. cil·, n. 25, satis esse ajunt ad sola verba attendere, «cum intentione saltem generali colendi laudandique Deum » h) Navarrus non recte citatura Busenbaum. in Manuali enim, cap. 25, u 106, postquam tres dictas attentiones enumeravit, satis esse asserit propositum virtuale attendendi, sed subdit: «Quod tamen propositum .tollitur per propositum actuale aut virtuale non alien — Immo recte addit Croix 14 non esse Non DCCCS * n. 48. — Suar., dc Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 26, n. 13 ct 25. — Ists , loc. dt., n. 63. — Bonac., de Offlc. div., diap 2, $ 2, n. 16. — · Loc. cit.. §2 — · Tr. 16. rum si de more breviarium accipias, ut Officium impleas uti soles ; ut communi­ ter docent Sanchez · cum Navarro, Con­ cina ’, [Continuator] Tournely ‘°, Bona­ cina “, Croix *·, Anacletus ’·, et alii passim. qa. 3, v. Dico 2 . — u Dc Offlc. div., diip. 1, qa 3, punct. 2. nam. 291 et *eqq. — Laym., lib. 4, tr. I, cap 5, num. 10. — qu. 3, punct cina J), Suarez fi, etc. cum Salmant. ·] « graviter peccat et praecepto non satis« facit, atque adeo tenetur repetere. Na« varrus, Suarez, Bonacina, Trullench’ ». 176. - Ad Officium igitur persolvendum, requiritur Intentio et Attentio. Γ. Circa Intentionem, certum est non intenuo requiri intentionem actualem explicitam, *ί7ο ρ.ΓΛ sed sufficere virtualem implicitam, nimi- ,untci‘· et lib. 30, tr 3, n. 32. — Regin., lib. 18, n. 147 et seqq. *, Trull,, lib. 1. cap 7, dub. 29. n. 6. · Palaus, tr. 7, diip. ?. punct. 6, n. 1 — ’ Tr. 16, cap 3, num. 12. — 4 Enchirid. 1 605 *) Sotus, de Just., lib. 10, qu. 5, art. 5, part. 3, cap. 12, § 6, qu. 1, dicit satis esse concl. 7, negat quidem illum praecepto satis­ virtualem attentionem. f) Auctores isti non satis distincte a Sal­ facere et obligat ad Officium repetendum ; sed negat fructus semper esse restituendos, sci­ mant citantur; nam etsi principium generale licet, ut notat art. seq., concl. 4, si uno tantum habeant, non proponunt tamen exempla allata. 176. - ») Contin. Tournely, loc. cil·, sed. 6, die aut duobus eo modo male recitet. ·) Fernandez de Moure, Exam, theol., post qu.3, v. Sed quaeres, eum qui Horas reci- liu^re^^". du 606 LIB. IV. — CAP. il. - DE STATU CLERICORUM. Vasquez, Valentia et Pontas; Salmant. ’ cum Trullench, Tamburinioft>, Pellizzario, Garcia, Henriqueza>, etc. — Licet enim utique is peccaret ob voluntatem non im­ plendi praeceptum, jam tamen actu satis­ facit. Ratio, quia qui sponte implet opus praeceptum vere exsequitur id quod a superiore praecipitur; ad implendum enim praeceptum non requiritur ut quis habeat animum implendi, sed sufficit ut actum praeceptum ponat. — Nec obstat paritas adducta. Nam respondetur cum Patre Sua­ rez quod ibi, cum obligatio pendeat a vo­ luntate propria, bene potest debitor illam de novo sibi imponere, et non obstante solutione debiti, remanere obligatus. At cum obligatio Officii pendeat a voluntate Ecclesiae, non potest clericus eam sponte sibi imponere; quapropter dum illam im­ plet, nequit velle non implere. ΙΓ. Circa autem Attentionem, haec potest esse externa et interna: Attentio 1°. Externa habetur, cum non ponitur externa, . r qoando ba actio incompossjbilis cum attentione intebe,tt,r· riori; ut esset fabulari, scribere, attente audire alios loquentes, celeriter se vestire, magna applicatione aliquid agere: secus, ait Croix *, si actio non exigat magnam animi curam, etsi sit aliqua difficultas attendendi cum tali actione, potest com­ pensari per majorem curam attendendi. E converso bene satisfacit qui ponit actio- nem satis compatibilem cum attentione interna; ut esset ambulare, se lavare, in­ duere non omnino properanter (cum sa­ cerdotes immo teneantur orare dum se induunt sacris vestibus); item colligere herbas, flores aut uvas, instruere focum, sternere lectum, pectere caput, respicere collem, flumen, etc. Ita communiter cum Busenbaum, Bonacina® cum Navarro, Sua­ rez, Filliuccio, etc.; (Contin.] Tournely4, Concina 6 ; Croix ® cum Navarro et Gobat. — Idem ait Sanchez de similibus actio­ nibus quae non fiunt valde festinanter. Non permittit autem Croix 7 aptare calamum ad scribendum; sed non imme­ rito id permittunt® Navarrus,Cajetanusd) et Beja, si recitans possit in eo retinere attentionem. — Recte enim advertit Bo­ nacina r>, quod aliquae actiones respectu alicujus forte sunt distractivae, respectu alterius non. Communiter autem permittitur inter recitandum facere necessaria ad ipsam recitationem, ut perquirere psalmos, le­ ctiones, etc., dum recitas memoriter; ut Croix * cum Sanchez f), Navarro f>, Sil­ vestro et Gobat. — Sic pariter satisfacis si recitas dum alii fabulantur, canunt, etc.: modo his serio animum non applices; ut ait Croix10. — Item notant Sotus, Navar­ rus, Toletus, Valentia, Reginaldus, Dia­ na et Gobat, apud eumdem Croix ”, Vasq., Valent., in in 1“ 2“, qu. 100, ) Ascanius Tamburinius male a Salmant. dtatur; nam, dc Jure Abbatum, torn. 2, disp. 10, qu. 9, id non habet. O Sanchez ita sane dtatur a Croix ; sed, Consil., lib. 7, cap. 2, dub. 32, n. 6, loquitur dc eo qui lavat fadem aut manus, sese induit, exuit aut calceat. d) Cajetanus male citatur a Croix; nam, in 2a™ 2ar, qu. 83, art. 13, ad 3, non loquitur de hoc casu. *) Non quidem Bonadna, sed alii auctores, ut Navarrus, loc. cit., n. 50, id advertunt. /) Sanchez ct Navarrus, quamvis a Croix (ex Gobat) citentur ut asserit S. Alphonsus, attamen ipsi : Sanchez nempe, loc. cit., dub. 32» n. 2; Navarrus, de Horis canon., cap. 13, n. 47 ct 49, in generali tantum loquuntur de actio­ nibus quae compatibles sunt cum attentione. f) Diana, part. 7, tr. 11, resol. 30, refert Caramuelem, qui id probabile quidem, non Lasset Cί»ΙϊΤ Navor., Action compati biles cm attentione externa DUB. IL Quid de recitatione io loco di· «tract toni exposito. Quid de vexato a semmo. Attentio interna. - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. quod si exerceas aliquam actionem exter­ nam, et non advertas per illam impediri internam, non teneris postea repetere : hoc tamen intelligendum, si actio de se sit compossibilis cum attentione interna. Praeterea notant Palaus’et Bonacina * cum aliis communiter apud Croix ·>, non excusari saltem a culpa veniali qui sine aliqua necessitate Officium diceret in loco distractioni exposito, ut in foro, platea. Immo addit Bonacina cum Navarro/, * Suarez /-*, Molfesio /-*, ex concilio Basileensi /·*, hunc periculo se exponere non satisfaciendi praecepto: nisi is (adderem) magno conatu mentem applicet ad reci­ tationem. — Probabilissime autem satis­ facit qui recitat dum Missam audit. Con­ cina * cum Busenbaum, Suarez, Palao et communissima. Vide Lib. Ill, ft, 309. Si quis autem vexetur a somno, sed adeo resistit ut pronuntiet suam partem et distincte audiat versiculos alterius par­ tis, bene satisfacit ; ut Sanchez *- cum Na­ varro *->, et Leander ° cum pluribus theo­ logis. — Ait tamen Sanchez *- cum eodem -, * Navarro non excusari a veniali, modo (intelligendum) possit recitationem differre ad tempus opportunius. 2°. Attentio autem interna habetur cum attenditur ad verba, ad sensum et ad Deum. 607 Attentio ad Deum est quidem omnibus perfectior, nimirum cum mens elevatur ad Deum, meditando v. gr. divinam boni­ tatem, justitiam, etc., aut mysteria Pas­ sionis; ut Concina4, [Contin.] Tournely4, et Salmant.4, Croix O cum communi Sicut etiam gesta B. V. Mariae aut sanctorum ut ajunt Concina et Croix O/ quia haec pro­ ximam habent relationem ad Deum.-— Ad eam reduci etiam examen conscientiae di­ cunt Salmant. T. Sed huic non acquiesco. Attentio ad sensum habetur cum atten­ ditur ad percipiendam intelligentiam ver­ borum. Attentio tandem ad verba est cum at­ tenditur ad recte illa proferenda, ne error fiat mutilando, transponendo, etc. — Et haec quidem, licet sit omnibus inferior, tamen bene sufficit, ut dicunt Lessius·, Salmant. ·, Anacletus ‘°, Croix ”, Holz­ mann ”, Laymann ” et alii communiter: quidquid dicat [Contin.] Tournely, qui ait cum attentione ad verba requiri etiam attentionem ad Deum; sed melius dicunt Laymann et Salmant., sufficere attentio­ nem ad verba una cum intentione gene­ rali colendi Deum. Idque clare docet D. Thomas ”, ubi dicit : Primo... est atten­ tio ad verba quibus petimus, ad petitionem ipsam.... Et quaecumque harum attentio- 2, punct. 4, num. 7. — Bonae., de Offic. n. 3. — T Loc au, n.25. — · Lib. 2, cap. 37, n. 69 et 70. — div., dbp. 1, qu. 3, punct. 5, num. 6. — · De Horii exnon., cap. 9, § 3, n. 10. · Suar., in 3 Pan., de Poenit., diip. 38, • Loc. dt. — ·· Tract. 6, diu. 1, num 42. — u Lib. 4, n. 1344. — u De Praecept. dead., num. 270. — ° Lib. 4. sect. 6, n. 6, v. Addunt, · Palaus, tr. 3, diip. 1, punct. 20. tr. 1, cap 5, num. 9. — Contin. Town., dc Offic. dir., — 1 De Sacram., tr. 6, diip. 13, qu. U. — 4 Loc. dt., n. 2 sect· 6, v. Dico 5. — Laym., lib. 4, tr. 1, cap. 5, n 9. — et 3. - 1 Dc Offic. div., sect. 6, Dico 3, v. Attentio consi· Salmant., tr, 16, cap. 3, n. 25. — M In 4, dill. 15, qu. 4» de rata. — · Tr. 16, cap. 3, num. 25. - Concina, loc. dt., art. 2, aolut. 5. 1 Tr. 7, di *p. tamen verum, existimat. Scd Diana non dicit sess. 21, cap. 5, monet ut Officium recitetur « tali in loco, unde a devotione non retra­ quid ipse de hac opinione sentiat h) Bonacina, disp. 1, qu. 3, punct. 5, n. 6, hantur ». Cfr. Labbe, toni. 17, coi. 319. — Mol­ ait Officium posse recitari quocumque loco, fesius demum, Sunt., part. 1, tr. 5, cap. 2, « modo non recitent in loco ubi impediatur n. 79 et SO, dicit satisfieri in quocumque loco attentio, sicut impediri solet in frequenti ho­ recitetur; decentius tamen et melius esse Offi­ minum conventu, clamore, tumultu et strepitu cium in locis sacris redtari, indecenterque profano; alioquin exponerent se periculo non facere eos qui illud in locis non decentibus recitant Igitur non satis accurate a Bonacina satisfaciendi praecepto ». O Croix, loc. cit., n. 1339, auctores citat citantur isti auctores. scilicet Bonacina, Palaum ct Stoz, pro sen­ Sanchez, Consil., lib. 7, cap. 2, dub. 33, tentia quae docet peccaturum, eum qui in tali n. 1, cum negat peccare saltem mortaliter. loco Officium recitaret. Navarrus autem, dc Horis canon., cap. 9, n. 9, t) Navarrus, dc Horis canon., cap. 21, negat peccare, quamvis a Sanchez citetur uti n. 32, dicit peccare bénéficiâtes qui privatim refert S. Alphonsus. recitant extra locum sacrum absque causa. — O Croix, hb. 4, n. 1333, definit attentionem Suarez, lib. 4, cap. 27, n. 1, servandam esse ad Deum: « Ut quis, dum recitat, cogitet de ait decentiam quam naturalis ratio postulat. Deo alio ve mysterio, aut saltem de re seu — Et allegat concilium Basileensc, quod, gratia, quam a Deo petit». Ad Deum, perfectior. Ad «enram. Ad verba, «afficit eam i a ternio­ ne colendi Deam. 608 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. adsit, non est reputanda inattenta oratio; unde etiam illi qui non intelligunt petitionis verba, ad orationem attenti esse *3 A.m$. possunt. — Recteque addit Croix1 non vert» non requiri attentionem ad singula verba, sed rrqammr. SQjj-]Cere moraiem et generalem, qua quis IH JJfci V I .I ..M S L> Λ ΪΧ ΙΛ Λ Ι SI IV *H M IH 43V S liu ii ÿ V J .lM tU .V 8 A mmw Attentio interna pro­ babilia» re­ quiritur ad satisfacien­ dum curet bene omnia dicere cum intentione orandi. 177. - Quaeritur 1°. An attentio interna sit necessaria ad implendam recitationem divini Officii? — Adest triplex sententia : Prima communior et probabilior affir­ mat omnino requiri; eamque tenent San­ chez *, Sotus ·, Cajetanus *, Sà 5, Azor e, Roncaglia ’, Wigandt ·, Anacletus’, Pater Concina ‘°, qui fuse et perdocte hanc sen­ tentiam tuetur cum Navarro, Vasquez, Gavanto, Valentia, Maldero, Ledesma, Medina et aliis innumeris. — Diverse au­ tem auctores hanc primam sententiam probant. Alii probant ex cap. Dolentes, de celeb, miss. Sed ex hoc textu, sapienter ait Con­ cina cum Suarez non bene hanc senten­ tiam probari. Ibi enim nullum fit verbum de attentione interna; sed tantum prae­ cipitur externa, opposita colloquiis eccle­ siasticorum cum laicis in choro, quae col­ loquia causam dederant constructioni hu­ jus canonis: unde Pontifex praecepit quod recitantes Officium nocturnum pariter et diurnum, quantum eis Deus dederit, stu­ diose celebrent et devote. Et hunc canonem explicans, S. Antoninus 11 dixit: Praeci­ pimus ut unusquisque de die et de nocte dicat Horas suas; intentionem autem et devotionem in praecepto non ponimus, sed gratiae Dei, secundum quod ipse dare vo­ luerit, duximus relinquendum. Et hunc intellectum teneas, quia benignior est et quia non debet Ecclesia alicui laqueum injicere. — Alii probant ex prop. 14 dam­ nata ab Alexandro VII, quae dicebat: Qui facit confessionem voluntarie nullam, sa­ tisfacit praecepto Ecclesiae. Ergo (inferunt) bene potest Ecclesia actus internos prae­ « Lib. 4, n. 1344. — · Conail., lib. 7, cap. 2. dub. 28, n 9 — · Dc Jual. et Jure, lib. 10, qu. 5, art 5, cond 6. — • In 2— 2··, qu. 83, art. 11 — · V. Herat canonica *, n 19. (m edit, tenuia., η. X). - · Part. 1, lib. 10, cap. 12, qu. 6. — 1 De Horia canon , cap 6, qu. 7, reap. 2. — · Tr. 10. cxam 6, n. 82. - · Tr. 6, diet. 1. η. * 1 — ·· De Horia canon., cap 9. t 1. n. 14, 26 et aeqq · Havar., de Horii canon., cap 11 n. 11 · Vasq., in 1— 2··. diap. 160, cap. 5, cipere. Sed neque praefata sententia hac ratione satis probatur; nam sic non pro­ batur Ecclesia praecipere actus internos, sed tantum praecipere confessionem vali­ dam, sicut Christus praecepit. Ratio igitur potior est, quia sine atten­ tione interna non constituitur oratio, quae universe definitur: Elevatio mentis ad Deum. Unde quamvis Ecclesia non impo­ suerit speciale praeceptum positivum at­ tentionis internae, tamen praecipiendo re­ citationem Officii per modum orationis ad Deum colendum, veram praecepit oratio­ nem, quae sine attentione interna non est vera oratio. Nec Deus colitur per solam recitationem externam ab iis qui volun­ tarie se distrahunt; immo Deus de his conqueritur : Populus hic labiis me hono­ rat: cor autem eorum longe est a me. Matth. xv [8]. Et e converso, in Joan, iv [23] dicitur: Veri adoratores adorabunt Pa­ trem in spiritu et veritate. Alii Secunda sententia, quam tenent Sal­ dliani mam et mant. ”, quaerit conciliare praedictam pri­ tiamopi mam sententiam cum tertia (quae tenet, nem. ut infra dicemus, non requiri attentionem internam); et dicit quod, posito ex una parte quod attentio ad sola verba sufficiat ad satisfaciendum Officio; et posito ex alia quod omnino requiratur ad rectam recitationem attentio saltem ad verba cum animo (generali saltem seu confuso) Deum colendi: jam orabit qui tali modo ad verba attendet, cum non sit incompossibile ali­ quem ad alia distrahi et simul attendere ad verba recte proferenda ; unde is bene satisfaciet semper ac per contrariam vo­ luntatem non retractabit propositum atten­ dendi. — Sed juxta primam sententiam quae requirit attentionem formalem et explicitam, merito dicit Pater Concina quod qui voluntarie se distrahit minime potest attendere ad rectam prolationem verborum; vel ejus attentio erit adeo te­ nuis, ut nequaquam pertingat ad debitam attentionis rationem. n 30 tit. 4, $ 4. · Pftr. et 31. · έανβκ/., in Rubr. breviar., aect. 1, cap. 6, η. 3 et 1 - Valent., in 2·" 2··, disp. 6, qu. 2, punct. 10, .Va/drr., tr, 10, cap. 2, dub. 2, v. Inquirend tertio. · de Le det tn a, Sum., part. 2, tr. 9, cap. 4, poat cond, 20, dub. 1 et 2 - Barthel, Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, $ 11. — Concina, loc. dt., num. 12. · Suar., tr. 4, lib. 4, cap. 26, n. 11 - n Part. 3. tit. 13, cap. 4, $ 7. — «· Tr. 16, cap. 3, n. 28 et aeqq. — Concina, de Horta canon., cap. 9, § 1, n. 23. DUB. Π. Alii ne * ja nt requi­ ri attentio­ nem inter­ nam. Prima pro­ batio 609 - DE HORIS CANONICIS» - ART. IV. Tertia sententia tenet, ad satisfacien­ dum substantialiter praecepto Officii non requiri attentionem internam, sed sufficere intentionem recitandi cum attentione ex­ terna. — Hanc tuentur Lugo ’ cum Paludano, Angelo, Medina, Durando, Rosella; item Coninck ·, Silvester8, Angelus ‘, Ma­ chado"-’, Gobat % CroixTamburinius6, Elbel Et probabilem vocant Lessius ’, Laymann8, Sporer , * Pellizzarius10, Viva11, Pater Zaccaria 18 et alii plures d); et hanc quoque expresse tenet D. Antoninus, ut infra afferetur. Ratio la. Quia oratio, ut definitur a Damasceno 18 et a D. Thoma u, est petitio decentium a Deo. Non repugnat autem posse a nobis Deo repraesentari nostras petitiones etiam cum actuali mentis eva­ gatione. Sicut si quis recitaret coram rege orationem compositam ad aliquam gratiam impetrandam, certe quidem oraret illam coram rege recitando, etiamsi esset tunc ad alia mente distractus: sic etiam reci­ tans Officium, non obstante interna et vo­ luntaria distractione, adhuc potest Deum orare; attentio enim externa, conjuncta cum intentione recitandi, efficit ut reci­ tatio Horarum fiat quoad substantiam vera oratio. Et ita non potest negari tenuisse D. An­ toninum l&, in explicando textum in cap. Dolentes. — Verba S. Doctoris opus est hic repetere : Praecipimus ut unusquisque de die et de nocte dicat Horas suas; in­ tentionem autem et devotionem in prae­ cepto non ponimus; sed gratiae Dei, se­ cundum quod ipse dare voluerit, duximus relinquendum. Et hunc intellectum teneas, quia benignior est et quia non debet Eccle­ sia alicui laqueum injicere. Ex quibus ver­ bis patet quod Sanctus non tantum ex­ pressit textum intelligendum de sola ex­ terna attentione; sed ex ratione generaliter adducta, etiam probare intendit Ecclesiam non requirere attentionem internam. — Immo D. Antoninus non solum asseruit Ecclesiam hanc attentionem internam non praecipere ; sed deinde “ docuit nec etiam posse praecipere. Ibi enim, post refatam doctrinam D. Thomae, quod attentio in oratione semper debeat manere secundum sui virtutem, sic subdit: Non tamen requi­ ritur quod attentio comitetur actualiter totam orationem... ; requiritur tamen quod orans scienter non distrahat mentem ab oratione; hoc enim non potest esse sine culpa mortali vel veniali. — Deinde ex­ plicat quod recitans tunc peccaret mor­ taliter, quando per contemptum internae attentionis voluntarie se distraheret, vel quando recitaret cum externa quoque dis­ tractione. En ejus verba: Sed si evagatio est advertenter, et solum secundum actum interiorem, licet temeraria et gravis foret, non tamen mortale, nisi per contemptum ; quia Ecclesia non habet judicare de actibus 1 De Eucbar., di»p. 22, n. 25 et seqq. - Paludatt., in 4. di»t. 15, qu. 5, an. 2, cond. 4, (n. 24.) Augei.. ▼. Hora. n. 27 ct 28. - Joan. Medina, Cod. de Oratione, tr. 6. qu. 15, v. Itaque secundum hunc. · Durand, a S. Parciano, in 4, diit. 15, qu. 12, art. 2. · Rosrlla, v. Harae canonicae, η. 3. — 1 De Sacram., qu. 83, nom. 291 et 292. — · V. Hora, n. 14; cir. v. Missa II, qu. 6. — « Loc. dt. — * Decal., lib, 4, cap. 2, $ 1, n. 19. — · Part. 5, conter. 12, de Horii can., n. 40t. - 1 Lib. 2, cap. 37, nom. 63. — · Lib. 4, tr. 1, cap. 5, n. 10. — · Append, de Horii canon., cap. 2, n. 75. — * De Monial., cap. 6, num. 17. — « De Restitue, qu. 7. art. 9, num. 6. — “ Id «t Croix, in edit, quam curavit Zaccaria, lib. 4, num. 1342. — D. Anton., part. 3, dt. 13, cap. 4, J7. — · De Fide orthod.. lib. 3, cap. 24; ap. Migne. Patrol, rraeco-lau, tom. 94, coL 1090. — M In 4, diat. 15, qu. 4, aru 2, qu. 1, obj. L — * Loc. du — * Part. 3. dt. 13» cap. 4, § 8. - D. Thom., in 4, dist. 15, qu. 4, artic. 2» folut. 4. 177. - a> Machado, Perfeto confessor, lib. 2, part. 3, tract. 2, docum. 5, num. 2, com­ munius ct receptum esse ait, requin inter­ nam attentionem; multos tamen oppositum tenere. ·>) Gobat, tr. 5, n. 821, dc oratione in ge­ nerali tractans, multo probabilius esse ait ora­ tionis vocalis essentiam consistere posse cum perpetuis voluntariis distractionibus. Sed infe­ rius, >i. 838, dc Horis in specie disserens, scri­ bit: « Omnibus consideratis existimo esse pro­ babilius attentionem interiorem sub mortali re­ quiri in recitatione precum canonicarum, quam non requiri ». Quamvis denique h. 841 addat: < Probabile est illas solas distractiones prohi­ beri ab Ecclesia, et consequenter graviter a Deo, quae causantur per actiones externas suapte natura incompatibiles cum attentione interiore ». Croix, lib. 4, h. 1342, probabilem esse asserit hanc sententiam; « prior tamen est (ita subdit) pro praxi suadenda ac merito se­ quenda » d> Lessius et Pellizzarius negant esse im­ probabilem, et Laymann: « Non caret, inquit, omni probabilitate». S. ALriiou,·, Opera moralia. — Tom. 11, 39 610 LIB. IV. — CAP. II. DE STATU CLERICORUM. interioribus mere: propter quod minister Ecclesiae, licet dicendo orationem cogitet abud, non videtur transgressor praecepti ex natura facti. Si autem evagatio mentis sit ex hoc quod aliquis scienter se occupat in actu exteriori qui non secum patiatur attentionem, videtur esse culpa mortalis, et directe contra praeceptum Ecclesiae, de celebr. miss., cap. Dolentes, ubi prae­ cipitur quod Officium celebretur studiose pariter et devote. Hoc non observant qui, occupantes se in actu exteriori, scienter sibi attentionem subtrahunt. — Ergo procul dubio supponit S. Antoninus, attentionem internam neque ab Ecclesia esse praece­ ptam, neque esse de essentia orationis; sed sufficere attentionem externam una cum intentione prius habita orandi: nam alias, si attentio interna esset de essentia orationis, illam Ecclesia non solum potuis­ set, sed etiam debuisset praecipere. Et pro hac sententia clare videtur esse idem S. Thomas ’, ubi prima fronte vide­ tur stare pro sententia opposita,cum dicat: Dicendum quod attentio actualis requiritur ad orationem aliquo modo, vel ad evitan­ dum transgressionem quae est in illa ora­ tione quae est in praecepto, vel ad meri­ tum in illa quae non est in praecepto. Attamen inferius * explicat quod illa atten­ tio actualis omnino requisita ad orationem, intelligitur de sola attentione externa. En ejus verba: Quando aliquis ex proposito mentem ad alia distrahit in orando, tunc enim sine culpa non est, et praecipue si m aliis sponte se occupat quae mentem distrahunt, sicut sunt exteriora opera : et st ad contrarium mens evagelur, eliani culpa mortalis erit. Ubi nota S. Doctorem utique distinguere culpam in voluntaria distractione interna, quam ait non esse sine culpa (nempe veniali), ab illa culpa quae est in distractione externa incompossibili cum interna attentione; haneque culpam dicit esse mortalem. — Et ita hunc locum D. Thomae exponit S. Antoninus3, dicens: Unde quod Thomas * dicit ibi,quod in oratione, si sponte se quis occupat in his quae mentem distrahunt, sicut sunt opera exteriora, si ad contrarium mens evagelur, etiam culpa mortalis erit. Exponit idem 1 In 4, dut 15, qu. 4, art. 2, «olut. 4 — · Loc. cit., Petrus, et dicit quod, loquendo de oratione quae est praecepti humani, illud verbum contrarium non refertur ad orationem, quia bona opera exteriora etiam non sunt contraria orationi; sed est referendum ad attentionem, quando scilicet se exterius occupat circa aliquid incompassibile atten­ tioni orationis. Ergo (sicut S. Antoninus explicat) Angelicus supponit tunc tantum deesse orationem, quando apponitur dis­ tractio externa per opus incompossibile cum attentione interna; dum tunc solum in transgressione orationis praeceptae cul­ pam mortalem agnoscit. Ratio 2“. Quia, si attentio interna nes,CUr<, • · · . rrobaho cessano requireretur ad essentiam ora­ tionis, ille qui involuntarie distrahitur nec etiam Officio satisfaceret. Certum autem est apud omnes quod per distractionem involuntariam minime impeditur impletio praecepti recitandi Officium; ex D. Tho­ ma6, ubi docet: Evagatio.... mentis quae fit praeter propositum, orationis fructum non tollit. — Hoc concedunt adhuc aucto­ res primae sententiae. Sed dicunt quod ille qui sponte se distrahit actu revocat pri­ mam attentionem et ideo non satisfacit, cum amplius non oret; qui vero involun­ tarie distrahitur manet virtualiter atten­ tus, et propterea orat et satisfacit. — Ego tamen fateor imbecillitatem meam, nun­ quam potuisse intelligere quomodo possit attentio virtualiter permanere in eo qui distrahitur, licet involuntarie. Bene qui­ dem intelligo quod intentio, cum pertineat ad voluntatem, quando semel est habita, et non retractatur, virtualiter perseverat in effectu, seu in mediis susceptis; quia haec media ex illa intentione procedunt: non intelligo autem quomodo potest dici virtualiter attentus orationi qui mentem alibi habet occupatam. Recte dicetur quod hic involuntarie distractus post intentio­ nem habitam attendendi et non retracta­ tam, velit attendere; sed non poterit dici quod attendat, quando alibi est omnino evagatus. Sicut enim repugnat dici vir­ tualiter intelligere quod legit, eum qui actu non intelligit, licet habuisset inten­ tionem intelligendi; ita repugnat dici vir­ tualiter attendere qui actu non attendit. Pftrui PalMlan., ir. 4, di«t. 15. qu. 5. arlic. 2, conci. 4, DUB. U. - DE HORIS CANONICIS. - ART. IV. — Unde bene concludit Lugo 1 quod si ad orationem requireretur attentio interna, is qui esset involuntarie distractus non effe­ ctive, sed tantum affective oraret. In tan­ tum igitur dicit hunc vere orare, in quan­ tum intentionem internam prius habitam orandi conjungit cum externa attentione. I’,°· Ratio 3*. Quia sacerdos conferens Extremam-Unctionem (cujus forma est de­ precatoria) cum intentione faciendi quod facit Ecclesia, etsi actu mentem divertat, valide confert; ergo sine attentione in­ terna bene stare potest oratio. Ad hanc difficilem objectionem diverse respondent fautores primae sententiae. — Alii apud Concina dicunt quod eo casu invalide Sacramentum conferretur, quia tunc sacerdos nullam haberet intentio­ nem nec attentionem; cum enim quis alio mentem distrahit, utramque actu retra­ ctat. — Sed haec responsio nimis debilis videtur. Quia ad rationem universalem Sacramentorum exigitur sola prolatio for­ mae super debitam materiam a ministro habente potestatem, cum intentione fa­ ciendi quod facit Ecclesia; juxta illud celebre dictum D. Augustini ’: Accedit verbum ad elementum et fit Sacramen­ tum. Et magis patet ex concilio Floren­ tino ·, ubi fuit sancitum : Haec omnia Sacramenta tribus perficiuntur, videlicet rebus tamquam materia, verbis tamquam forma, et persona ministri conferentis Sa­ cramentum cum intentione faciendi quod facit Ecclesia. Unde cum haec omnia con­ currant, debet dici ministrum verba for mae proferentem cum debita intentione in Extrema-Unctione, Sacramentum uti­ que validum facere. Aliter respondet Pater Concina, et ait quod in Sacramentis Deus elevat verba ministri, quamcumque ille perversam ha­ beat intentionem, ad gratiam conferen­ dam. — Sed huic opponit Lugo4 quod si attentio esset de essentia orationis, hac ablata, deesset oratio, et consequenter evanesceret forma sacramenti ExtremaeUnctionis, quae est deprecatoria. Replicat Concina quod eo casu, licet destruatur oratio moralis, remanet tamen • Dc Euchur., dbp· 22. n. .f» Concitta, dc Hon* tunon « cap. 9. t 2 num. 4. · In loan. Evang , tr. 80, n. 3. ap. Mi, Bartholom. Medina Gar­ cia *>, Gobât, etc. Vide dicta Lib. III, n.669. Sait cm reCaeterum, ad scrupulos abjiciendos et qairitu r plena Ad­ ad animum levandum Horas recitantium, vertentia de distractio­ valde refert hic advertere id quod com­ ne. muniter DD., adhuc primae sententiae fautores docent, nempe quod, ut dicatur aliquis Officio non satisfacere, non solum requiritur ut voluntarie se distrahat, sed etiam ut plene advertat se distrahi ; nam alias iste licet sponte se divertat, non tamen sponte se divertit a recitatione. Ita Sanchez * cum Suarez, Navarro, Soto et Armilla; Concina8; Croix 4 cum Fil­ liuccio, Gobât, etc.; Salmant.5, et Caje­ tanus8, ubi sic ait: Si quis advertit se cogitare.... extranea...., sed non advertit quod ab Officio divino distrahitur ; quam­ vis voluntarie illa meditetur, non tamen voluntarie animus ab Officio divino dis­ trahitur. Bene enim ait Concina, has distractiones esse hominibus impossibile omnes vitare, maxime studiosis; quia hujusmodi exercitia sunt intellectus, qui, cum sit necessaria facultas, ex assiduis occupationibus ita inflectitur, ut veluti calcaribus adjectis in suas controversias abjiciatur. — Hinc notant Salmant. San­ chez ’ cum Navarro, Cajetano i), et Croix’ et alii communiter, quod si quis adver­ tens se distrahi, habeat mediocrem dili­ gentiam ad attendendum, nullo modo pec­ cat. Additque Sanchez 8 cum Gersonio, Margarita et pluribus aliis, non oportere ut homo semper tota conetur sollicitudine, quin tolerari possit aliqua divagatio ad caput refocillandum. Dictum est: ut plene advertat. Quia, licet recitans semiplene adverteret ad dis- »d dY.”»' tractionem et venialiter peccaret; adhuc SSSoe tamen substantialiter Officio satisfaceret, α°· cum prima attentio sive intentio atten­ dendi semper perseveret, donec cum plena advertentia non revocetur. Intentio enini cum plena deliberatione prius concepta non desinit exsistere, nisi cum alia plena advertentia retractatur. Ita Sanchez l>, 1 Lib. 4, n. 1218. - Tolrt., lib. 2, cap. 12, n. 6. - Gobat, cap. 9. S 1, n. 35. - · Lib. 4, n. 1316. - Fil!., tr. 23, cap. 8. tr. 5, n. 842. - 1 Con.il., lib. 7, cap. 2, dub. 28, n. 11. - n. 256. - Gobat, loc cit., n. 840. — · Tr. 16, cap. 3, n. 26. — Suar., lib. 4, cap. 26, n. 20; cfr. in 3 Part , de Sacram., • V. Horat canonicae, cap. 3. - Concina, loc. cit., n. 33, — di»p. «, »ect. 3. - Navor.. Man., cap. 25, num. 107; et de Horis canon., cap. 13, nom. 21. Sotus, de Just, et Jure, 1 Consil.. lib. 7, cap. 2, dub. 28, n. 13. · Navar., de Horis lib. 10, qu. 5, art. 5, concl. 7, v. Rursus rrquiritur. ■ num. 10. ■ Gerson., tract, de Oratione, part. 3. ▼. Ora­ Armilla, v. Horat canonicas, n. 20. — * De Horis canon.. tionem. ') Sotus hic non satis recte a Croix cita­ tur; vide supra notam d, ad n. 175, f) Azor, part. 1, lib. 10, cap, 14, qu. 8, probabile quidem esse ait, sed oppositum sibi magis probari. Barthol. Médina male a Croix citatur; nam in Sunt., lib. 1, cap. 14, § 11, perspicue oppositum insinuat, negans praecepto satisfa­ cere eum qui non recitat cum interna atten­ tione, et inferius addens cum qui non reci­ tavit eo modo quo tenetur, ad restitutionem teneri. Garcia, de Benefic., part. 3, cap. 2, η. 514, loquitur dc iis qui, dum choro inter­ sunt, nec cantant nec sunt attenti, et negat hos amittere distributiones. ·> Salmant, loc. cit., n. 26: «Si tamen, inquiunt, aliquem vel levem conatum ad hoc adhibeat (ut scii, distractiones repellat], satis­ canon., cap. 13, n. 21. — · Lib. 4, n. 134i — * Loc. dt., facit praecepto; quia, licet negligens sit et non omnem adhit t diligentiam ut attendat. non tamen omnino voluntarie distractus re­ citat >4 1 Cajetanus, in 2am 2af, qu. 83, art. 13; et v. Horae canonicae, cap. 3, hoc non habet, quamvis a Sanchez citetur. k) Margarita Confessorum, in Quaesi. util. de moral., § Utrum dicens Horas canonicas teneatur esse attentus, de actuali attentione scribit : « Ad hanc non tenetur per totum spatium quo dicit Officium, sed solum in principio tenetur habere intentionem satisfa­ ciendi ». O Sanchez, Const!., lib. 7, cap. 2, dub. 28, n. 10, orationis praecepto satisfieri ait, « modo quis incipiat Horam intentione attendendi, quoties dedita opera mentem ab intentione non dimovet, licet sil per totam orationem DUB. IL - DR Remedia id repellcn· * da * distra atone·. *:Scrupulo non repe­ tant. niai certi demu­ tatione in * *. tentioni HORIS CANONICIS. - ART. IV. 613 Salmant. ‘, Croix ,n> et Concina8. — Unde Adrianus apud Sanchez8 absolute affirinfert Sanchez 8 cum Navarro et aliis, mat, quia exercet actum Ordinis ; licet quod tunc recitans graviter peccaret, dicat satisfacere praecepto. — Alii, ut juxta sensum primae sententiae, quando Medina et Ledesma, apud eumdem Sanex contemptu vel ex industria se diver­ chez, dicunt tunc peccare mortaliter teret : Quamdiu ergo, sic concludit Caje­ quando habet actuale propositum pectanus °), eis non constiterit evidenter se candi; quia tunc irrogat Deo magnam mutasse propositum, vel advertendo et irreverentiam, cum eodem tempore quo sciendo circa alia vagatos fuisse, credere petit beneficium a Deo, intendat illum possunt suae obligationi satisfecisse. Sub- offendere. — Continuator autem Tour­ ditque Croix cum Navarro quod non recte nely · censet quod si recitans habet desi­ faciunt qui se occupant in cogitando an derium exeundi a peccato, tunc jam pie advertant nec ne; nam hoc ipsum est orat et satisfacit Officio: si vero habet distrahi. actuale propositum peccandi, ad minus Remedia autem opportuniora ad repel­ ait dubium esse an satisfaciat, cum dubi­ lendas animi distractiones sunt: Γ. Sub tetur an vere oret. Verior tamen et communior sententia initium formare intentionem Deum lau­ dandi. — 2°. Renovare intentionem ad est quod iste satisfacit, et non peccat morGloria Patri vel in principio cujuscum- taliter; ut sentiunt Sanchez ‘° cum Na­ que psalmi. — 3°. Mysterium aliquod Pas­ varro, et Croix 11 cum Corduba a>. Ratio, sionis sibi repraesentare. — 4°. Sensus se­ quia ex una parte recitatio Officii non est dulo custodire; et alia hujusmodi, quae vi­ actus Ordinis sacri, quamvis imponatur deri possunt apud Anacletum4 et Elbel ·. constitutis in sacris; ex alia, quamvis iste Pro scrupulosis vero advertit Croix ’, nihil sibi impetret, cum tamen oret no­ eos nihil teneri ad repetendum, nisi certi mine Ecclesiae, bene potest obtinere pro sint mutasse intentionem orandi. — Ad­ aliis. Quod autem oret nomine Ecclesiae ditque 7 Gobat quod si quis pateretur cum proposito peccandi, non videtur tanta graves anxietates, posset aliquando etiam irreverentia ut damnetur de mortali, licet ei interdici recitatio Officii, donec videa­ non videatur posse excusari saltem a ve­ tur posse recitare sine tanto incommodo; niali ; ut dicit Croix cum Corduba °λ Caeterum non auderem de peccato cum magnum incommodum excuset per se a praeceptis Ecclesiae. ullo damnare alium ex devotione oran­ 178. - Quaeritur hic 2°. An mortaliter tem, qui actualem voluntatem peccandi peccet qui recitat Horas exsistens in pec­ haberet. Alias teneremur hos hortari ut cato mortali? ab omni oratione abstinerent. 1 Tr. 16, cap. 3, num. 26 et 28. — · Dc Horis canon., lit. P, v. Tertio. · · Loc. dt., dub. 9, η. 1. — Joan. Medina. cap. 9, % 1. num. 35. — * Consil., lib. 7, cap. 2, dub. 28, Cod. de Oratione, tr. 6, qu. 12, dub. 2, coud. 2. - Martin, n. 14. — Croix, lib. 4, n. 1346. - Λ’λιμγ., dc Horis canon., de Ledesma, 2· 4··, qu. 16, art. 13, ▼. C, v. Sed dutnialur · cap. 13, n. 30. — · Tr. 6, dist. 1, num. 48. — 1 Part. 5, Sanch., loc. cit., n. 2. — · Dc Otfic div., aect. 6, v. Jtesp. 2. confer. 12, de Horis can., num. 426. — · Lib. 4, num. 1350 — * Comil., lib. 7, cap. 2. dub. 9, a. 3. - Navor., de Horta et 1851. — ’ Apud Croix, loc. cit., η. 13SI. · Gobat, tr. 5, canon., cap. 20, num. 25. — u Lib. 4, num. 1348. — Croix, num. 714. — Adrian., Quodlib, 8, Iit B, v. Secundo; ct loc. cit. distractus..., quia reputatur distractio illa invo­ luntaria ·. "O Croix, lib. 4, η. 1346, id silentio prae­ termittit Ό Navarrus, quamvis a Sanchez citetur, de Horis canon., cap. 13, n. 21 et 22, silet tamen de contemptu. «M Scu rectius Suarez, tr 4, lib. 4, cap. 26, n. 20, id asserens pro scrupulosis ex quadam doctrina quam cx Cajetano desumpsit. 178. - Corduba, lib. 1, qu. 50, punct 3. « Ecclesiasticus, inquit, vel quilibet alius ad Officium divinum vel aliam orationem pu­ blicam obligatus, non peccat mortaliter ex hoc quod id in mortali peccato, quoad reatum unium, exsistens exsequitur. Peccat umen ct forte mortaliter ex genere suo, si in mor­ tali peccato actuali vel cum proposito moruliter peccandi id facit. Nihilominus umen ulerque praeceptum vel obligationem orandi vel recitandi adimplet». Et in probatione se­ cundae partis asserti, quod scilicet forte mor­ taliter peccat, sic concludit: « Ergo a fortiori persona publica ad orationem publicam ex r«su« mortali. ieqw’^Æi^ j.xta » ρΛροίκ™ Γ«£ίι“η<1'' vertago.«»tur. 614 LIB. IV. — CAP. II. - 179. - Quaeritur 3°. A» sit licitum recitare Officium m locis immundis? Recitare Alii, ut Sotus <·■>, Viva Anacletus in locis im· raundit. ve­ Concina r>; et Sporer * cum Tamburinio niale per «e. Juxta Alton et Gobat, sentiunt id esse veniale, si fiat sine causa; quia videtur hoc non carere Juxi.t a· aliqua irreverentia. — Alii vero, ut San­ *, Ilo n u 11 η VUlp« chez 8 ; Salmant.4 cum Trullench, An­ gles, Leandro; et Diana 5 cum Escobar, Fausto, etc., nullam in hoc culpam agno­ scunt; quia, cum Deus sit ubique, in nullo loco est irreverentia illum orare. Alias, si esset irreverentia, nec etiam liceret ullo modo orare mente aut voce in loco indecenti: quod nemo dicet; immo .Apo­ stolus, I. Tim. n, [8], inquit: Volo.... viros orare in omni loco. Quaeritur 4°. An sit culpa non ser­ vare situm in recitatione Officii, scilicet stando, genuflectendo, juxta rubricam ? DE STATU Alii negant, ut Salmant.’; et Sporer’ s.le». cum Zerola Ό ; quia (ut dicunt) id non Ε'ΓιΓ,'ο praecipitur, sed consulitur, et ordinatur jEÎÎX. majoris devotionis gratia. Et idem tenent Toletus * ), Bonacina ·) et Filliuccius ·), apud Croix8, qui dicit, in hoc potius posse peccari ratione scandali quam omis­ sionis. — Sed probabilius aflirmant Viva * p«k· et (Contin.) Tournely ‘°; quia id praescriptum est in rubrica: etsi omissio non excedat veniale, ut dicunt Navarrusf> et Viva cum haec rubrica sit tantum directiva. Hoc autem intelligitur de choro; seou.· nam extra chorum, communiter docent praefati auctores (quidquid aliqui dicant) nullam esse culpam, situm praescriptum omittere; licet laudabile sit illum servare. Censent autem Concina 12 et Viva 13' initciovM . ® * lUn non excusari a veniali qui sine causa . λ/v- . . . , , . . nialr. Officium recitaret decumbendo in lecto. • De Praecept. decal., qu. 3, art. 5, n. 5. — · Append, resol. 33. - Escobar a Corro, de Horis canon., qu. 4, n. 166. - de Horis canon,, cap. 2, n. 148. · Tambur., DecaL. lib. 2, Bartko!. a S. Fausto, de Horis canon,, lib. 2, qu. 187. — cap. 5, S 6, num. 2. · Gobat, tr. 5, num. 668 — ’ ConsiL. • Loc. cit., num. II. — 1 Append, de Hods can., cap. 2, lib. 7. cap. 2, dub. 44, num. 4. — · Tr. 16. cap. 3, num. 11. · num. 149. — ■ Lib. 4, num. 1321. — 9 De Praecept. decal., Trull., lib. 1, cap. 7. dub. 20, n. 2; cfr. dub. 6, num. 12. · Auglet, Flor., de Oratione, qu. 3, di flic. 5, concl. 2. Lcand., qu. 3, art. 5, num. 7. — w De Oflic. div., sect. 6, qu. 2, — 11 Loc. cit,, num. 7. — ,f Cap. 9, § 9, num. 2. — u Loc. cit., de Sacram., tr. 6, disp. 13, qu. 26. — · Part. 10, tract. 11, num. 6. officio obligata gravius peccat (quam persona privata]» vel mortaliter vel venialiter: nam in hoc sunt opiniones». 179. - a) Sotus, lib. 10, qu. 5, art. 4, i. f., dicit: < Esse non potest absque culpa ». b> Anacletus, tr. 6, dist. 1, n. 67, dicit esse « contra debitam reverentiam ». <■> Concina, cap. 9, § 9, n. 1: « Si ratio­ nalis causa adsit, inquit, neque culpa veniali eos inquinari existimo, qui in locis immun­ dis Deo laudes persolvunt. Zerola male allegatur a Sporer; nam in Praxi, v. Horae canonicae, ad 4, v. Tertio, expresse scribit: « Ista in choro obligant -. Croix loquitui de Officii recitatione in generali, quin etiam videtur potius loqui de privata recitatione. — Et Toletus, lib. 2, cap. 13, n. 6, loquitur expresse de privata recitatione. — Bonacina pariter, disp. 1, qu. 3, DUB. III. CLERICORUM. punct. 6, n. 1, cum S. Alphonso asserit esse aliquam culpam in hoc, si sermo sit de reci­ tatione in choro; secus, si de privata recita­ tione. — Et idem perspicue significat Filliuc­ cius, tr. 23, cap. 8, n. 265, ubi dicit regulas dc situ in recitatione divini Officii servandas esse quantum commode fieri potest, quamvis non sit obligatio de praecepto; «Navarrus tamen... agnoscit praeceptum et culpam con­ sequenter venialem; sed forte loquitur de re­ citatione in choro, non autem privata». Et eodem modo Croix interpretatur Navarrum: « Unde, inquit, quando Navarrus dicit peccari venialiter si id non observetur, loquitur de oratione publica in choro, in quo peccatur venialiter potius ratione scandali quam cere­ moniae praetermissae». /> Navarrus, de Horis canon., cap. 10, n. 7, dicit illum « peccare saltem venialiter ». - DE DISPOSITIONE FRUCTUUM BENEFICIORUM. 615 DUBIUM III. Quid clerici possint circa dispositionem Fructuum suorum beneficiorum. 180. An beneficiarii sint domini fructuum quoad necessaria sustentationi. — 181. An, quoad non necessaria. (Vide etiam Lib. III, ex n. 490). ·— 182. Quid notandum circa con­ gruam sustentationem clerici. — 183. Quaenam quantitas in vanis expensis censeatur gravis. — 184. Quae teneantur clerici erogare in usus pios. — 185. Quid intelligatur nomine usus pii. — 186. Vide resolutiones. — An clerici possint testari de fructibus beneficii. — 187. De alienatione bonorum ecclesiasticorum. - Not. 1. De poenis in alie­ nantes bona Ecclesiae. - Not. 2. An possint alienari, si talis facultas data sit a do­ nante. - Not. 3. Quid veniat nomine bonorum ecclesiasticorum. - Not. 4. Quid, si alienatio vetita sit a donante. Et quae sint causae justae alienandi. - Not. 5. Quae solemnitates requirantur. Et quid, si deficiat causa. - Not. 6. Quae bona possint alie­ nari sine solemnitatibus, et in quibus casibus. - Not. 7. Quid de locatione bonorum ecclesiasticorum. Neccsurin 180. - « Resp. Γ. Clerici beneficiarii,9 r uonemiibc- «quoad eam partem bonorum ecclesiadomor « sticorum quae necessaria est ad con« gruam sustentationem et decentiam sta« tus, ita fiunt domini, ut de iis possint « libere disponere. — Ubi recte notat « Navarrus hanc congruitatem et decen« tiam habere latitudinem et suos gradus; « proindeque si infimum congruae susten« tationis pretium sint floreni 300, me« dium 400, summum 500, clericus autem « infimo vivat, de reliquo libere posse dis. ponere. Ita communiter : quia id acqui« sivit ut stipendium sustentationis, quasi « mercedem operis praestiti ». — (Vide dicta Lib. III, n. 490, v. III Idem]. Quni de 181. - «..Resp. ΙΓ. Probabilius etiam est, * expendi in «u. p * et Burghaber6> cum Croix A fortiori tenetur alere matrem, Croix ‘°], « Quia naturali jure debet illis • alimenta, in quorum locum succedit dos. « Molina, Binsfeld, etc. — Cavendum ta· • men sub mortali, ne vel illas notabiliter « supra statum exaltet, vel hos legitimis « aequet: etsi nobilis plus possit darequam « alius infimae sortis. Vide Laymann 11 ». 183. - « 6°. Si bona superflua expendat ElPcnj«. « m usus profanos, v. gr. m venationes, ρ„βΒΜ « canes, equos, parasitos, ludiones, luxum, « in amicos cognatosque ditandos, etc.: « quod intellige de quantitate notabili in « genere prodigalitatis, quae longe major « est quam in genere furti»; [Palaus apud Croix 14 requirit tertiam vel quartam par­ tem ; Coninck requirit quartam aL Sed Croix cum Lugo et Haunold hoc repro­ bant, et dicunt, vigesimam partem esse materiam gravem] « graviter peccat qui« dem, non tamen tenetur ad restitu« tionem, quia est dominus fructuum: et « consequenter neque is qui accepit. — « Ita contra Navarrum, etc., communiter « doctores alii ex Tridentino *8, Azor “. «Vide Laymann 16, Bonacina 16, etc.». [Vide Lib. III, n. 492]. disp. 146, n. 9 et seqq. — BinsftId, Theol. pastor., part. 4, cap. 13. cond. 9, v. f. — ” Lib. 4, tr. 2, cap. 9, n. 4. — DUB. IÎI. - DE DISPOSITIONE 184. - « Quaeres. 1°. Quae teneantur • in pios usus expendere ? Qaaeoam < Resp. Ea omnia quae acceperunt sive cipcnJendu # B * mu.n.pio.. « ab Ecclesia sive ab aliis, tamquam pro« curatores cultus divini; non autem illa « quae vel in cultum divinum oblata non « sunt, vel jam ab Ecclesia in cultum di· « vinum sunt expensa. Card. Lugo *. — « Ratio, quia priora habent annexam obli« gationem religionis; posteriora, non: « vel si habuerint, ea jam est exstincta • per expensionem in pios usus ». Animadverte hic doctrinam D. Tho­ mae4, ubi ait: Non omnia bona ecclesia­ rum sunt pauperibus largienda, nisiforte in articulo necessitatis, in quo etiam pro redemptione captivorum et aliis necessi­ tatibus pauperum, vasa cultui divino di­ cata distrahuntur, ut Ambrosius dicit, et in tali necessitate peccaret clericus, si vellet de rebus ecclesiae vivere, dummodo haberet patrimonialia bona. Vide dicta Lib. III, n. 491, v. Qu. 5. — Addit vero S. Doctor 8 : S/ quis necessitate non im­ minente providendi pauperibus, de his quae superfluunt ex proventibus eccle­ siae, possessiones emat, vel in thesauro reponat in futurum, utilitati ecclesiae et necessitatibus pauperum, laudabiliter facit. 185. - « Unde resolvuntur: Profanos usus expedi possunt ροΛιη< in < a clericis bona patrimonialia, eaque quae u«» pr. fi e haereditate, industria, donatione aliove • modo ut laici acquirunt, vivendo interim « ex beneficiis. Item, quasi patrimonialia, « hoc est, quae acquiruntur quidem ut « clerici, non tamen ut reditus beneficii, « sed ut stipendia alicujus officii clericalis, « v. gr. ratione concionis, pro Missa, funere, * Officio defunctorum, administratione Sa- FRUCTUUM BENEFICIORUM. 617 « cramentorum, anniversarii, etc. San« chez, card. Lugo4, Bonacina 1 ». — [Et hoc vocat longe probabilius Sanchez4 (contra Innocentium) cum Soto, Navarro, Hostiensi, Silvestro a>, Panormitano et alüs communiter. Vide dicta Lib. III, n. 490]. « 2°. Probabilius est in profanos usus « posse expendi distributiones, sive prae· « sentias (ut vocant), quae beneficiariis ob « praesentiam in choro distribuuntur. Ita « Silvester card. Lugo’, Bonacina·: « contra Sanchez, etc. ». — [Vide Lib. Ill, n. 490, v. An vero]. « 3°. Fructus qui dantur ob capella« niam vel vicariam non collativam, sed « ad nutum amovibilem, possunt expendi « in usus profanos; quia non sunt fructus « beneficii (hoc enim confertur per colla• tionem canonicam), sed bona quasi pa« trimonialia. — Vide card. Lugo ·. « 4°. Probabiliter etiam pensionarius « licite suam pensionem expendit in usus « profanos; quia eam Papa extrahit ex « reditibus beneficii, et dat alteri qui id « beneficium non habet. Card. Lugo ‘°, • contra Bonacina, etc. — Secus est de « eo qui beneficium habet in commen« dam ; quia substituitur loco beneficiarii. Ibid.11 ». — (Vide dicta Lib. III, n. 491, v. Qu. 6]. « 5°. Partem quam clericus parce vi« vendo sibi servat ex congrua sustenta« tione, licite expendit in usus profanos; « quia expensa est jam ante in usus pios. « Ibid.14 et Bonacina 13 ex Molina ». — (Vide Lib. III, n. 490, v. III. Idem]. 186. - « Quaeres 2°. Quid intelligatur « nomine usus pii? « Resp. Qui vel ad cultum divinum, Quid ve· « vel misericordiam spiritualem aut cor- Uiu, pu. Molina, de Ju»t. et Jure, tr. 2, diip. 145, num. 13. - ’ Dc Palaus, tr. 6, disp. 2, panct. 6, n. 7, · ’■ Lib. 4, n. 1368, — Coninck, de Virtat. theol., disp. 27, n. 193, i. C — Croix, Juit. et Jure, diip. 4, num. 55. — 1 Diip. 4, de Obligat, bb. 4, n. 1358- - Lugo, disp. 4, n. 42. · Haunold, de Just, bcncfidar.i punct. 2, n. 8. — Trid., sets. 25, de reform., cap. 8. — * Loc. cit., n. 66. — · Lugo, loc. cit., n. 67. — et Jare, tr. 4. n. 91. — Mwar., de Reditib. cedet., qu. 1, mon. 42; et qa. 2, mon. 7. — u Sees. 25, de reform., cap. 1. qu. 185, art. 7, ad 3. — · Loc. cit., ad 4. — Sanch., Consi! , essts 10, de 1 £«go, loc. cit., num. 68. — · Diip. 4, de Oblig. benef., — u Part. 2, lib. 7, cap. 8, qu. 2. — “ Lib. 4, tr. 2, cap. 3, hb. 2, cap. 2, dub. 45, n. 4. — · Disp. 4, n. 23. — * Disp. 4, • DtMp, 4, de Oblig punct. 2, n. 13. — · Lib. 4, n. 1357. — ** Loc. cit. — Motina, n de Obligat, beneficiar., punct. 2, num. 19. — · Loc. cit. · loc. cit., dub. 46. n. 4. — · Disp. 4, n. 28. — w Loc. cit., Innocent. IV, in cap. Quia nos, de testam. · Sotus, de n. 32. - Bonae., loc. cit., n. 17. — »« Lugo, diip. 4, n. 33. — Just. et Jure, lib. 10, qu. I, art. 3, conci. 3. - Xavar., de ·· Lugo, loc. cit.. n. 35. — “ Loc. cit., n. 14. - Molina, tr. 2, Reditib. eccle·., qu. 1, mon diip. 146, n. 2. 182 - a) Id est « hospitalitatem urbanam », ut ait Lugo. b) Navarrus, de Reditib. eccles., qu. 1, mon. 27, η. 5, in generali impendi posse ait « ad sorores vel consanguineas pauperes ae­ quali connubio jungendias », si nempe dotem aliunde non habeant. — Et Burghaber codem modo loquitur in Centur. 3, cas. 16, de soro­ ribus. 3. — 14 Disp. 4, de Obligat, beneficiar., punct. 2, n. 9. 183. - Coninck dicit: « Reddituum super­ fluorum... tertiam, quartam aut quintam par­ tem». h) Si nempe proventus excedant centum florenos, ut dicunt Croix et Haunold; Lugo vero (quem male adducunt isti) dicit vigesi­ mam partem esse materiam gravem, < quando sermo est de numero millesimo vel supra millesimum; nam quando sermo est de mi- • Disp. 4, num. 16 et seqq., num. 25 et 32. — 1 2· 2 *·. 19. - Hosttert., in cap. Οια nos (al. Tua nos) de teitam. · Abb. Panorm., in cap Cutn n 26. — ’ Loc cit., n. 24 et 25. — benefic., punct. 2, num 18. — Sanch., nori summa, major ejus pars sufficiet ali­ ducit tantum Innocentii sententiam, quod sci­ quando ». licet ea Ecclesiae debent esse, proindeque 185. - a) Silvester, v. Clericus IV, h. 6, clericum non posse pro libitu de iis disponere. qu. 8, ita sane docet de iis quae clericus pro b) Silvester, loc. cit., n. 3, qu. 4, perspicue Missis dicendis acquisivit. De iis vero quae id significat, dicens clericum posse de distri­ pro poenitentiarum injunctione acquisivit, ad­ butionibus testari. 618 LIB. IV. — CAP. TL - DE STATU CLERICORUM. FRATVWWFAS SACFKIMH \1 IS N AM II ΙΠ TWI « poralem ordinatur, v. gr. ad cultum prohibet sub gravibus poenis alienari bona « templorum, necessitatem pauperum (hoc immobilia, et mobilia pretiosa ecclesiae « est eorum qui non habent necessaria quae servari possunt; atque alienationem « sive ad naturam sive ad statum servan- omnino irritam declarat. Vide Lacroix4. « dum); item in usum religiosorum, in Et idem declaravit Urbanus VIII, anno « capellamas, Missas, suffragia pro defun- 1624, (apud Delbene l0). — Idemque dici­ « ctis, hospitalia, etc. ». — [Vide Lib. Ill, tur de loco pio, erecto auctoritate epi­ n. 491, v. Qu. 2, et n. 672], scopi; ut dicunt Wadding”, et Dicasti!· « Unde resolvuntur sequentes casus: Ius apud Croix ’·. — Praeterea declaravit « Γ. Si clericus superflua expenderit S. Congregatio, religiosos non posse acci­ « in usus profanos, v. gr. emerit sibi bona pere mutuo pecunias cum solutione inté­ «immobilia, non potest haec retinere; resse. Vide Delbene ,8. « quia obligationi bonis iis annexae non Nomine autem alienationis prohibetur QqîJ u nixi nomi «satisfecit, et adhuc potest satisfacere, etiam permutatio et transactio super re n e alirrv» « cum bona empta pretio aequivaleant. — possessa, si pars ejus sit dimittenda. (Del­ tioni». « Card. Lugo *. Vide Bonacina ·. bene ,4). Potest autem remitti caducitas Obligatio « 2°. Qui in usum profanum a clerico emphytheusis (Delbene ,δ). — Insuper no­ acci pien tin ad u, Armilla et Quaran­ ta etc., apud Croix ·. Ratio, quia sicut donans poterat de re disponere, ita etiam poterit donatarius ex illius potestate; ne­ que res tunc absolute acquiritur ecclesiae, sed tantum ad beneplacitum donantis. Quod concedit etiam Lugo casu quo do­ nator expresse voluisset ut res alienare­ tur; tunc enim certum est nunquam abso­ lute acquisitam fuisse ecclesiae. Ita etiam neque res dici debet absolute acquisita ecclesiae, quando donata est cum tali fa­ cultate alienandi. — Sicut contra, si dona­ tor prohibeat posse ullo casu rem alie­ nari, non poterit quidem alienari, etiam cum assensu pontificio et justa accedente causa: nisi causa sit talis ut faciat prae­ sumere consensum donantis; juxta infra dicenda in Nota IV°. Pariter videtur licitum esse repudiare rem immobilem nondum acquisitam; ut R«pud> *re dicunt Croix 4 cum Silvestro et Abbate, ac Delbene \ Qui tamen 4 cum Molina, Barbosa, Tamburinio, etc., ait praelatum tum vel religiosum non posse repudiare lega- secu». « tum, quia illud acquiritur ecclesiae vel ugù" * monasterio etiam ante traditionem, ut habent jura; saltem acquiritur jus ad illud. Contradicunt vero Sanchez, Bonacina, Rebellus bJ, Abbas % Menochius Go­ mez et alii, apud CroixT; quia ante acceptationem ecclesia nullum jus aut actionem ad legatum acquirit. — Sed ve­ rior mihi apparet prima sententia. Nam ad validitatem donationis requiritur qui­ dem acceptatio; non autem ad legatum, quod statim acquiritur a legatario post mortem legantis. Permittunt autem Abbas, Covarruvias, H vpcihr cara «ne»»· Molina, Delbene, etc., apud Croix ·, posse '. — Sed probabilius con­ tradicunt4 Vasquez, Rodriguez f), Qua- 1 Lib. 4, n. 1364. — · Cap. 17, dub. 10» — 1 Loc cit. — Luto, Resp. mor., hb. 3, dub. 10, n.2, et dub. 12, n. 3.— Sanch., Decal., lib. 7, cap. 6. n. 4. - Ranae., de Alienat, • Loc. cit., n. 1364. · SilvcU., v. Alienatio, qu. 19, n. 18. Abb Panorm., in atp. Nulli 5, de reba· eccl alien, etc. Abb. Panorm., in cap. Tua * r nuf S, de his quae hunt a bonor. eccle *., *p. di 2, punct. 2. n. 33. · T Lib. 4, n. 1364. — η. 2. · CuHMr.. Variar. lib. 2, cap. 16. num. 7. - Molina praelato, n. 9. — · De Immun, eccl., cap. 17, dub. 5. — disp. 466, num 1. · Delbene. de Immunit eccle *.. * Loc. cit., dub. t>. · Molina, tr. 2, disp. 468, num. 12. · dub. 1, n. 30; et dub. 3. n. 6. · · Loc. cit., num. 1361. — /larbota, de Offic. et Potest, episc., allcg. 95, n. 54. - Auan • A pud Croix, loc cit. Tambur., de Jure abbatum, torn. 3, disp. 13, qu. 2, n. 8. — 4 2. dub. 8, cap 17, Vasq.. opu«c de Reditib., cap. 2, 187. - n) Auctores isti perperam a Croix test retinere in communi, quia tunc potest allegantur. Et primo quidem Bonacina, de alienari sine sollemnitate». 6 Rebellus, lib. 18, qu. 14, u. 5, scribit Contract., disp. 3. qu. 8, punct. 4, η. Rodriguez, Qi/ncs/. rc^., tom. 1, qu. 27, 620 DUB. III. - DE LIB. IV. — CAP. IL - DE STATU CLERICORUM. ranta, etc. Ratio, quia hypothecatio est Nota IV0. Quod alienatio bonorum vera alienatio. ecclesiasticorum facta cum causa et soQn»d tr Nota ΠΙ°. Quod nomine bonorum eccle­ lemnitatibus, valet, etiamsi donans prohi­ niai nomine honor u m siasticorum veniunt simul jura et actio­ buerit alienationem; quia prohibitio prae­ ecdesiaittiwjm. nes ad immobilia, necnon nomina debi­ sumitur facta si absit causa debita, ut torum ac servitutes. — Delbene ‘; Croix * probabiliter ait Croix 8 cum Delbene et cum Wadding et Piasecio. aliis. — Causae autem justae sunt neces­ Quid, no­ Nomine autem rerum pretiosarum ve­ sitas vel utilitas, ex auth. Hoc jus,C. de mine rerum prctin«s- niunt vasa aurea vel argentea, gemmae, sacros, eccles. Item pietas, puta pro re­ rum bibliothecae copiosae. Delbene3; et Croix demptione captivorum vel alia gravi ne­ cum Tamburinio. — Item, greges et ar­ cessitate sublevanda. Item incommoditas, menta totaliter considerata. Delbene·. — si res alienanda valde distat, etc. Ita Lay­ Item, incisio arborum et silvarum, si fiat mann 9 cum Molina, Abbate, Silvestro cum deterioratione; ut Laymann Del­ Navarro *>, etc. communiter. Item quan­ bene5; et Piasecius, Wadding, apud Croix. doque magna convenientia; ut ajunt Croix — Venit etiam magna pecuniae summa ct Delbene ,0. donata ac destinata ad emenda immo­ Utrum alienatio facta sine justa causa bilia; tunc enim illa censetur quid immo­ a Pontifice sit licita et valida ? bile. Delbene · ; et Vasquez h>, Filliuccius, Resp. Si alienatio fiat in aliam eccle­ Lezana, apud Croix;contra Wadding etTi- siam, erit valida, sed non licita. Si vero raquellum — Etiam demum pertinent ad fiat in usus profanos, erit illicita et inva­ immobilia annui reditus perpetui. Croix ’ lida. Ita recte Laymann 11 cum Navarro. cum Wadding /. Ratio, quia Papa non est dominus bonoQuaranta, Sum , v. Ahtnatio rrrum Ecclesiae, n. 16 lib. 4, num. 1365. — · Loc. dt., dub. 2, sect. 3, a num. 2 — et 17. - « Cap. 17, dub. 2, sect. 1. - · Lib 4, n. 1365. - Fill., tr. 44, cap. 4, η. 25. · Lcsana, Sum., tom. 2, cap. 19, Petr. Wadding, de Contractib., disp. 2, dub. 8, § 1, n. 6. - n. 59. · Croix, loc. cit. — Wadding, loc. cit., § 1, η. I. — Piesec, Prax. episcop., pari. 2, cap. 5, art. ult., η. 9. — ’ Lib. 4. n. 1366. — ■ Lib. 4, n. 1366. - Delbene, de 1mm. ’ De Immun, cedes., cap. 17, dub. 2, sect. 1, n. 8. — Croix, cedes., cap. 17, dub. II. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 10, n. 3. · ioc. cit. · Ascan. Tambur., dc Jure abbatum, tom. 3, Molina, tract. 2, disp. 468, num. 2. · Abb. Panormit., in disp. 13, qu. 2, η. I ct 16. — · Loc. cit., dub. 2, sect. 4. — • Loc. cit., sect. 5. — Piastc., Prax. cpisc., part. 2, cap. 5, cap. Nulli, num. 4. — Croix, lib. 4, n. 1366. — *· Loc. dt„ cap. 17, dub. 28, num. 1. — 11 Loc. cit., n. 11. · Navar., art. ult., num. 11. · Wadding, loc. dt., § 2, n. 7. · Croix, Comment, de spoliis clcricor., § 3, n. 8. Alietur» cum a«» ct eam esse invalidam, etiamsi ne causa. fiat ex consensu Pontificis. Intellige, si fiat in usus profanos; secus, si in aliam ecclesiam, prout recte ait Laymann 8. Quid dc Si autem alienatio fit cum sufficienti alienatio­ ne cum cau­ causa, sed sine solemnitatibus, dicunt Ab­ ta, ied sine «ole m n i · bas, Silvester, Angelus, Navarrus, Filliuc­ titibui. cius, Rodriguez et alii, apud Croix ·, qui probabile putat, valere pro foro conscien­ tiae; contra Covarruvias, Molina, Vas­ quez, etc. cum Delbene % qui probabi­ lius tenent jura irritare hujusmodi aliena­ tiones ob damni periculum, si solemnitates omittuntur; easque dicunt invalidas esse omnino sine assensu pontificio, cum as­ sensus ad formam praerequiratur. 1 Lib. 4, n. 1366. — · Loc. du — · Lib. 3, tract. 4, cap. 10, art. 1, dicit alienationem in hac rerum eccle­ titulos sine nomine (valori al portalore), qui ad collegia ecclesiastica spectant, vel ad do­ mos pias sub ecclesiastica tutela constitutas, requiratur beneplacitum apostolicum, prouti pro alienationibus bonorum immobilium ac mobilium pretiosorum? — 2°. An eadem fa­ cultas requiratur pro earumdem permutatione in alias publicas versuras aut valores etiam immobiles? — 3°. An vendentes et ementes obnoxii sint ecclesiasticis poenis a concilio Trident, statutis cap. 11, sess. 22 de reform. et extrav. Ambitiosae et a constitutione Aposto­ licae Sedis? — Quibus quaesitis eadem S. C., die 17 Februarii 1906 respondit: Ad l. Affir­ mative. — Ad 2. Affirmative, excepto casu siasticarum materia largissime accipi, et com­ prehendere conductionem ad longum tempus, donationem, venditionem, permutationem et emphyteuticum contractum perpetuum. «·' Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 10, n. 2, silentio praetermittit arborum incisionem. *> Vasquez male ex parte citatur a Croix ; nam, de Redit., cap. 2, § 2, dub. 13, n. 44 et 45, negat pecuniam eo casu censeri rem im­ mobilem, nisi proveniat ex venditione alicujus rei immobilis. O Tiraquellus pariter male a Croix vide­ tur citari; nam in opere Du retraict lignagier, § 1, glos. 7, n. 106, scribit : · Pecunia..., si... destinati sit emptioni praediorum, ea vi­ urgentis necessitatis, in quo periculum sit cem rei immobilis obtinet ». Quamvis n. 108 tn mora, et tempus non suppetat recurrendi et 109, contrariam opinionem afferat et ex- ad S Sedem, habito tamen in his adjunctis ponaL Ordinarii beneplacito, ct sub lege ut permu­ 1) Pariter, ex recentissima declaratione tatio fiat in titulis quam maxime tutis. — S C. Concilii, nomine bonorum ecclesiasti­ Ad 3. Affirmative quoad poenas in extrava­ corum quae, sine beneplacito apostolico alie­ gant! Ambitiosae et constitutione Apostolicae nari aut permutari non possunt, veniunt Sedis statutas ». etiam tituli sine nomine (titres au porteur, Silvester, v. Alienatio, n. 2, qu. 1, in­ valori al portatore). Quaesitum enim luit a commoditatem ut causam justam assignat, praclaudata S. C. C. · 1". An ad alienandos • ut quia res alienanda est magis damnosa 621 An autem hic assensus praesumatur concessus, per praescriptionem 30 vel 40 annorum? — Negant Quaranta, FaAasenaus pontiAcius chinaeus, etc. — Sed Croix 5 cum Ma- probabilm * praescriscardo, Dicastillo, Delbene, Riccio, etc., ex p t io ne prae­ ajunt probabilius esse consensum prae­ lum itur. sumendum, ex generali axiomate quod omne factum rite praesumitur factum, si de jure faciendum erat. Alienatio, Nota VI°. Sine autem causa speciali quando non requirat et sine solemnitate licite alienari pos­ causam nec lolcmni» sunt: talem. 1°. Res quae verisimiliter ad trien­ nium sine notabili deterioratione non per­ durant;' ut fructus, vestes, singularia ju­ menta. — Laymann·; et Piasecius apud Croix ’. 2°. Res exigui valoris respective ad possessorem, nempe si non attingat ad summam ducatorum centum; ut ajunt Palaus et Zerola, apud Croix8. Attamen Delbene cum aliis communiter (ut ait Croix ·) restringunt summam ad 25 scuta aurea, quae faciunt 40 scuta monetae Ro­ manae. — Et recte advertit Delbene, hujusmodi rem debere esse ab aliis dis­ junctam, ita ut pretium totius rei non excedat praefatam summam ; alias posset totum praedium per partes modicas alie­ nari °Λ num. 46- · Fachin.. Controv., lib. 13, cap. 44. — · Lib. 4, Mascard., de Probation., conclus. 416, num. 20 ο. 11. — Abb. Panorm., in cap. Requisivit, de restit. in n. 1366. integrM num. 19; cfr. in cap. Quia plerique, de immunit, et 21. - Dicast., dc Just., lib. 2, tract 15, disp. 1, dub. 6, ecdes. · Silvest., v. Alienatio, qu. 13, num. 12 et 13. - Angel., v. Alienatio, n. 14. · Navar., Comment, de alienat, num. 211. · cap. 17, dub. 4, sect. I, num. 11. Alois. Rkci, Prax. aurea, part. I, rcaol. 92 ct 33. — · Lib. 8, rerum ecdes., n. 17. · Fill., tr. 14, cap. 7, n. 117. - Rodrig., tr. 4, cap. 10, n. 2, v. L — Piastc., Prax. episc., part. 2, Quaest. rcgul., tom. 1, qu. 27, art. 9. - · Lib. 4, n. 1366. — cap. 5, art. ult , n 22. · ’ Lib. 4, n. 1367. — Palaus, tr. 12, 2. - Molina, tr. 2, punct. 15. § 1. n 2. · Ztrola, Prax., part. 1. ▼. Alirnatio. diip. 468. cond. 6, num. 15. · Vasq., de Reditib., cap. 2, ad 6. - ■ Loc. cit. — Dclbcnc, loc. cit., dub. 2, sect. I, n. 12. - § 2, dub. 14, — Quaranta, Sum., v. Alienatio rer. eccles., • Loc. dt. — Dclbcnc, loc. dL, n. 13. Covar., Variai, lib. 2, cap. 17, num ’*) Delbene» loc. cit., dub. 20, hic silentio dc alienat, rer. eccles., n. 3. praeterit Pontificis assensum. *) Delbene» loc. cit., dub. 21, sect. 1, utram­ t) Piasecius, Prax, episc. part. 2, cap. 5, art. ult., η. 18, requirit utique consensum que sententiam satis probabilem existimat; patroni ; sed subdit : « Si tamen sine causa videtur tamen propendere in secundam » denegaret consensum patronus, cum facien­ cum aliarum sententiarum argumentis re­ dum esset aliquid in utilitatem ecclesiae, et spondeat nullum sequeretur inde praejudicium jurisoJ Res exigui valoris, ex decisione S C patronatus, teneret alienatio sine consensu Epp. ct Regg. in Faventi na 22 Martii 1711 ct patroni ». — Ex parte tantum dissentit Lay­ cx stylo curiae, apud Bizzarri Collectanea, mann, scribens, lib.4, tr. 2, cap. 13, n. 12: fol. 332 (edit. 1B) dicuntur eae quae non exce­ « Quod sine consensu patroni non possit epi­ dunt summam 25 scutatorum aureorum, hoc scopus disponere circa beneficia cum praeju­ est scutatorum 41 cum obulis 25 monetae Ro­ dicio sive derogatione juris patronatus... Exci­ manae. Hodie tamen, mutato valorc pecuniae, pitur tamen casus necessitatis, in quo, etiam communiter censentur eae quae non excedunt contradicente patrono, mutatio fieri potest ». summam 500 francorum. — Notandum hic quam utilis ». — Itemque Navarrus, Comment, V . -ιΛ H >n \S SI n H H I W W SV i, et alii cum Cardenas, ibid. Ve­ talis, confraternitatis, modo non sint erecta rum Delbene excipit regulares exemptos, auctoritate episcopi; ut limitant Palaus quos ait tune non teneri ad episcopum recurrere. ct Delbene, apud Croix *. 4°. Res ad quam conservandam ejus 7°. Si donentur bona iis qui illa reti­ reditus non sufficerent; ut Palaus, Bo- nere non possunt^. — Delbene, Barbosa, naespei A'. Si vero res sit sterilis, requiri­ Riccius et Quaranta. 8°. Si fiat remuneratio pro aliquo bene­ tur licentia Pontificis; ut dicunt Quaranta, Bonacina, etc. Sed Wadding dicit suffi­ ficio ecclesiae collato. — Barbosa, Del­ cere consensum episcopi cum capitulo. bene, apud Croix 8. 5°. Si oportet vendere ad solvendum Nota VII0. Quod ad locationem autem ·.» , . ... qiMcia· debitum, pro quo creditor urget apud ju­ bonorum ecclesiasticorum pertinet, si res m re«,> dicem. — Abbas, Quaranta et Bonaespei, fructificet annuatim, non potest locari apud Croix ’. ultra triennium; si vero fructificet alternis 6°. In casu magnae necessitatis quae annis, ultra sexennium; si ternis, ultra non permittat exspectari consensum supe­ novennium. Ita Croix® cum Lessio, Azor, rioris. Delbene’; et Croix4 cum Quaranta. Vasquez, Covarruvias, Delbene, etc. — Item, in casu notoriae utilitatis ecclesiae, Non prohibetur tamen fieri locatio fru­ si exspectato consensu pontificio, transi­ ctuum usque ad vitam beneficiarii, cum ret occasio. Delbene ·; et Croix · cum successor non teneatur stare tali loca­ tioni; ut Croix 10 cum Molina, Palao, Sil­ Baldo », Bossio et Bonaespei i). In his tamen duobus casibus necessi­ vestro % Abbate, Covarruvias et Delbene. tatis et utilitatis, requiritur saltem con­ — Putant autem Filliuccius, Molina *>, apud Croix et prosensus episcopi; ut dicunt Felinus, Ab- Lugo, Gutierrez 17. Prax. aur., part. 1, rceol. 64. · Quaranta, ▼. Alienatio ret. num. 14. - 1 Lib. 4, num. 1367, - Palaus, tr. 12, cedes., n. 41, v. Sexto. · Barbosa, loc. dt., n. 62 · Delbene, punct, 15, §2, n. 5. — Quaranta., v. Alienatio rer. ecclcs., loc. dt.. dub. 23. n. 16. · · Lib. 4. n. 1367. — · Loc. dt., num. 37. · Bonae,, de Alienat, rer. eccl., punct. 2, n. 9. n. 1868. - Lets., lib. 2, cap. 24, dub. 11, num. 69. · Asor, v, — Wadding, de Contract., ditp. 2, dub. 8. §8, part 3, lib. 8, tit. de Locato, cap. 3. quaer. 3, v. Caete­ n. 2. — Abb. Panorm., in cap. Ad nostram 11, de reb. ecclet. non alicnand.. n. 3. · Quaranta, loc. dt., n. 36. rum. · Vasq., de Reditib., cap. 2, § 2, dub. 6. - Coter., Palaus, tr. 12, punct. 14. n. 11. · Delbene, dub. 1. a cap. Bonaespei, de Ju«t. et Jure. tr. 1. ditp. 21, n. 50. Variar. Hb. 2, cap. 16. n. 6. · Delbene, cap. 19, dub. 4. - »♦ Loc. cit., num. 1368. · Molina, tr. 2, ditp. 466, num. 6. ’ Loc. dt., num. 1367.— · Loc dt., dub. 1, num. 26 et 27. v. In tertio autem eventu. · Palaus, tr. 12, punct. 14, — 1 Loc. dt num. >2. - Abb. Panorin,, in cap. 2, de hit quae fiunt a · Quaranta, loc. dt., num, 42. — · Cap. 17, dub. 23, n, 2. — · Loc dt. — Felin., in cap. Cum acces­ praelat,, num. 3 et 7; et in cap. sisset, de conttitut , num. 22. Cardenas, Crit., ditp. 80, num 46. ’ Apud Croix, loc. cit. — Delbene, loc. cit., n. 1. - Covar., loc. dt., num. 6, i. f. · Delbene, cap. 17, dub. 24; ct cap. 18, dub. 10. — Fill,, tr. 44, cap. 2, n. 19. dub 29 n. 2 — Delbene, cap. 17, dub. 7, n Lugo, Respont. moral., lib. 3, dub. 12, n. 4. - ” Loc. dt., 4. - Barbota, de Offic. et Potest, epite, alleg. %, n. 69. · Alois, Picei, praeterea est quod ad alienationem bonorum modia valoris requiritur licentia episcopi. Qua licentia indigent ct ipsi regulares, quamtumvis exempti, nec sufficit licentia praelati regularis, ad alienationem bonorum immobi­ lium exigui valoris, ad terminos can. Ter­ rulas, ut constat ex duplici declaratione S. C. Epp. et Rcgg., 10 Januarii 1653 et 11 Janua­ rii 1692, apud Bizzarn, op, cit., fol, 331, et ex declaratione S. C Concilii in una Conversana Jurisdictionis, 13 Manii et 8 Maji 1751, ad dub. 26, in Thesauro Résolut. S. C. C. /M Francisais Bonaespei, dc Just, et Jure, tr. 1, disp. 21, n. 47, id maniteste intendit, dum scribit alienari posse absque solemnita tibus res ecclesiasticas, - quae magis ob repa­ rationes obsunt quam prosunt ·. Baldus, m leg. Cum hi quibus, Eam transactionem, ff. de transact , Bossius, Mo­ ra! var., tit. 18, n. 97 ; Bonaespei, loc. cit., Veniens ê, de traniact., num. 1368. n. 50, omittunt conditionem (quae tamen per se videtur subintelligenda), si exspectato con­ sensu pontificio, transiret occasio. r) Abbas non satis accurate a Cardenas citatur, et dicit in cap. fin. de eccles. aedificand., η. 8, fieri posse, «consensu Papae vel alterius superioris, cui fit juramentum taliter praestitum (scii, non alienandi eo in­ consulto] minime requisito >. V Delbene ct Barbosa haec docent dc re­ bus immobilibus; secus vero ajunt esse dc re­ bus mobilibus pretiosis, quae Ecclesiae acqui­ runtur. Silvester, v. Simonia, qu. 14, § Secun­ dum, haec cx Rosella dicit, sed lectorem re­ mittit ad v. Alienatio, § 15, ubi dicit fructus posse locari · ad modicum tempus », id est infra decennium; advertenda tamen esse circa haec, quae statuit extrav. Ambitiosae. " Assertum istud neque apud Molina, lot. DUB. IV. - DE HABITU, babile censet Delbene (contra Wadding), licite posse beneficiarium se obligare per­ sonaliter ad locandum fundum denuo post triennium. — Item, potest renovari locatio post duos annos, non autem prius. Palaus% ARTIBUS, OFFICIIS, ETC. Molina % Delbene % etc., apud Croix w>. — Hic autem dicta intelliguntur etiam de locatione bonorum cujuscumque loci pii, qui auctoritate episcopi sit erectus. Croix 1 cum Palao et Delbene. DUBIUM IV. Quis sit habitus Clericorum: quae artes, officia, actiones iis prohibeantur. 188. Quinam clerici teneantur ad habitum et tonsuram. — 189. Quae artes prohibeantur clericis. — 190. Quae officia. — 191. Quae actiones. Quinam ckrici t c neantur ad habitum et lonjuram. Ailes cie­ ndi prohibitar. Officia ck ndt prohi biu. 188. - · Resp. 1°. Clericos majoribus « est, quia clericus non debet se immiscere « Ordinibus initiatos, vel etiam minoribus, « negotiis saecularibus. Sayrus * (qui ta« si habeant beneficium, quoad habitum « men concedit instrumenta ab eo facta , * ; * Laymann et notat « obligari ad ferendam tonsuram et ve- « valere), Bonacina « stem clericalem: quae non debet esse « consuetudine inductum esse, ut officio « virgata, in qua diversi coloris virgae « cancellarii, consiliarii, immo etiam judi« ducantur, nec partita, seu dissecta ». « cis fungi possint in causis civilibus ». An autem clericus possit exercere of­ Circa habitum et tonsuram, vide di­ cenda de Sacr. Ord., Lib. VI, n. 825. ficium administratoris bonorum, vulgo 189. - « Resp. II . Quoad artes, prohi­ fattore? — Vide Lib. III, n. 838, v. Valde bentur macellariorum, tabernariorum; refert. «joculatorum, quorum etiam ludis, uti 191. - « Resp. IV0. Quoad actiones, pro« et hastiludiis prohibentur interesse. — « hibentur arma portare, nisi in itinere, « Item, medicorum aut chirurgorum, ubi « tabernas intrare; venationi clamosae va« opus est incisione aut adustione: nisi, • care (quod addo, quia venatio sine stre• ut habet Navarrus, erga pauperes aut « pitu, recreationis causa, permittitur) »; « propinquos, aut in necessitate ». (Vide (Vide dicta Lib. III, n. 606 ] · accipitres vel Lib. VII, n. 384, ad 5 in fine, et n. 3<95]. « falcones alere pro venatione; aleis aut 190. - « Resp. ΠΓ. Quoad officia, prohi« taxillis ludere; mercaturam aut nego• bentur (si sint bénéficiât! vel initiati « tiationem lucri causa (non tamen ne« Sacris) officium judicis in causa sangui- « cessitatis) exercere»;[Vide dictaLib.III, « nis, advocatorum, patronorum, tabellio- 831 et seq.] * cohabitare mulieri : nisi sit « num seu notariorum, in placitis saecu- « mater, soror, amita, aut certe talis qua« laribus. (Quod addo, quia in specialibus « cum nullum periculum aut scandalum « quibusdam casibus haec licent ; v. gr. • immineat. — Lessiusa> ». « advocare pro Ecclesia, pro personis con« Cajetanus 6 tamen, contra Angelum « junctis, et miserabilibus). — Ratio autem « ct Navarrum, docet horum et similium ,Dtlbc ** cap. 18. dub. 2, n. 7. — Prtr. Wadding, de Contract., diip. 2, dub. 8. 4 2, n. 11. — 1 Lib. 4, n 1368. Hb. 12, cap. 25, num. 6. — · Di»p. 10, de 8· Praec., qu. 3, Palaus, tr. 12, punct. 14, n. 11. « Delbene, cap. 18. dub. 9. — — •Som., v. Clericorum peccata · An^tl., v, Clerkus IV, Navar., Man,, cap, 25, n. Ill, v. Cleruus vero. — "Clav , paiaim cit., neque apud Gutierrez, Canon, quaest., lib. 2, cap. 13, reperire potui; quamvis pro illo auctores isti citentur a Croix ex Filliuccio ut videtur. <9 Palaus, /oc. cit., punct. 14, n. 4, ita lo­ quitur: · Quid dicendum, si facta locatione pro triennio, ante illud finitum renoves loca­ tionem? Respondeo si post secundum annum renoves, credo valere contractum... At si ante coeptum secundum annum, cum eadem persona punct. ult., n. 8. — * Lib. 1. tr. 5. part 5, cap. 8, η. 4 ct 5. · Navar., Man., cap 25, η. 109 et aeqq contrahas, cidemque res Ecclesiae conducas, probabile satis est contractum nullum esse, tametsi pensio varietur ·. — Idemque docet Delbene, cap. 18, dub 3. — Molina pariter, disp. 466, n, 11, negat valere si locetur elapso primo anno, etsi varietur pensio. — Et ita etiam a Croix, loc. cit., n. 1368, citantur au­ ctores isti. 191. - a) Lessius, hb. 2, cap. 5, dub. 9, n. 42, quem citat Busenbaum, de sola vena- * Actione dendi pro hibiutt. 624 LIB. IV. — CAP. II. - DE STATU CLERICORUM. vioutio « transgressionem non esse mortalem, si «joribus Ordinibus, aut habeant benchηόη’ί 'qoA « absit temeritas, contumacia, contemptus « cium et tonsuram, vel habitum longo ΐίιηΓί“*' «et scandalum. (Vide Laymann ’)· Nec « tempore absque justa causa non gestent: « refert quod transgressor sit excommu- « tunc enim peccare mortaliter; citatquc « nicandus; quia haec poena est senten- « pro se Reginaldum, Navarrum Hen· « tiae ferendae, quam nonnisi contumax A * «•riquez Vasquez Negant tamen Sil· « post monitionem incurrit. — Quod tamen « v ester c> et Laymann <), si non sit nota« universim Navarrus putat esse laxius, « bilis excessus supra loci consuetudinem. • maxime cum canones utantur verbo « Negotiari vero esse mortale, concedit « praecipio. Unde ait esse mortale, si ha· « idem Laymann ·, et alii communiter. — « bitum vel tonsuram non gestent. Quod « Sed de hoc vide supra Lib. Ill, tract. 5, « restringit Bonacina *, si sint initiati ma· « cap. 3, dub. 8, de Emptione et Venditione ». 1 Lib. 5, tr.9,cap. 12, π. 2 et 3. — Novar., Man,, cap. 25, n. Ill, v. Addr. — · Disp. 8, dc Sacram. Ordinis, qu. un., punct. ult., n. 3. - Nrgiu., lib. 30. tr. 3, n. 10 ct teqq. — · Lib. 3, tr. 4, cap. 17, § 7, n. 39. tione disputat; et dicit eam prohiberi clericis, stantiis personae, loci, diuturnitate tempo­ praesertim si fiat magno strepitu canum et ris, etc., clericalis tonsurae et habitus negle­ armatorum. ctus notabiliter repugnet honestati et bono b> Navarrus, Man., cap. 25. n. 110; et exemplo clericorum... Sin vero ex justa causa comment. 4, de Regular., n. 27, absque limi­ vel ad tempus breve, sine honestatis detri­ tatione dicit peccare mortaliter clericum non mento habitus deponatur, nulla omnino culpa deferentem habitum et tonsuram, si sit in sa­ erit ». — Quibus consentit Vasquez, nedum cris aut beneficiatus. — Henriquez autem, eisdem contradicat, (ut falso asserit Busen­ lib. 13, cap. 39, n. 3, eosdem clericos, si ve­ baum) scribens in 3 Part., disp. 250, cap. 3, stibus partilis vel variegatis utantur, suspendi n. 22 et 23: « Multo... melius Silvester putat ait in sex menses, nisi forte ob ludicram lae­ mortale non esse, nisi notabilis in hoc exces­ titiam et festivitatem id faciant sus fiat ultra modum consuetum; nam licet c> Silvester, v. Clericus Π, n. 2, haec dicit hoc praeceptum ex objecto obliget ad mortale; de eo qui tonsuram non defert—Et Laymann, tamen ex levitate materiae veniale reddi po­ postquam Silvestri assertum retulit, lib. 5, test; levitas autem materiae in hoc casu ex tr. 9, cap. 12, n. 2, i. f., sibi placere ait « tum duratione temporis, arbitrio prudentis, non esse peccatum mortale, si spectatis circum­ aliunde expendi debet ». 625 CAP. HI. - DE STATU ET OFEICIO SAECUL. — DUB. I. - DE LEGIT. JUDICIO. CAPUT III. De Statu ct Officio Personarum saecularium quarumdam, et praesertim judicialium. DUBIUM I. Quae requirantur ad legitimum judicium. Ad legitimum Judi­ cium requi­ ritur Juris­ dictio Rectus processus. 192. - « Resp. Haec tria: Primum est « Jurisdictio, sine qua sententia nulla est »; | Nisi adsit titulus coloratus et error com­ munis, ut communiter Salmant.1] « et pec« catur mortaliter; ut ex S. Thoma8 habet « communis. — Quare peccat judex sae­ cularis, si personas aut causas mere « ecclesiasticas ad se trahat; uti et eccle« siasticus, si mere civiles: nisi forte per « accidens, ob defectum justitiae in foro « saeculari, aut nisi sint causae misera« bilium personarum. «Porro, quae causae dicantur mere « civiles, quae ecclesiasticae, quae mixtae, « nosse oportet judices et jurisperitos; « potestque videri apud Laymann8, card.. « de Lugo4 ». 193. - « Secundum, Rectus processus, « v. gr. ut citetur reus et audiatur, etc. « — Nisi forte expediat aliquando, cum « delicta sunt atrocia, in flagranti cri« mine deprehensos subito plectere, vel « in criminibus exceptis, communem pro« cedendi modum mutare. Nam judici su« premo, dummodo crimen sit publicum, « aliquando licere, sine citatione, defen« sione et omni processu, reum morti adju« dicare, eo quod factum notorium et pu• blicum sit loco accusatorum et testium, « neque reo jus defendendi se in judi« cio relinquat, docent Navarrus &, Les« sius, Filliuccius, Bonacina ·. Vide etiam « card. Lugo7, Trullench8. — Ubi tamen « bene notandum quod, etsi talia crimina « excipiantur a communi dispositione legis « positivae et juris communis, non tamen « legis seu juris naturae; ideoque graviter « peccare judicem qui in tali processu, « v. gr. contra sagas, quidvis licere putat. «Vide Cautionem criminalem, dub. 17, « 18, 37 et seqq. ». 194. - * Tertium, Recta intentio, ut sci« licet procedatur ex intentione justitiae. « — Unde si judex procedat ex odio aliove «fine malo, v. gr. ob inanem gloriam, « peccabit, non quidem contra justitiam, «sed caritatem aliamve virtutem, mor« taliter aut venialiter, prout finis il« lius mortalis aut venialis erit. — Bona« cina9 ». Recta in­ tentio. DUBIUM II. De potestate et officio Judicis. ARTICULUS 1. QUID REQUIRATUR IX JUDICE. 195. - « Resp. 1°. Praeter tria dicta superiore Dubio, requiritur scientia, qua sciat suo munere recte fungi. Ita communiter doctores et Bonacina ,0. — Ratio est, quia quilibet tenetur scire ea quae pertinent ad proprium officium, et sine « quorum cognitione munus suum et ofli« cium exercere non potest. • Unde resolvuntur sequentes casus: « Γ. Petens aut suscipiens officium ju« dicis (idem est de medico et chirurgo, « ut vide infra, Dubio IX), quo indignus 1 Tr 29, cap. I, n. 14, ex le<. Harbanut, ff. de offic. tr. 29, cap. 2, num. 27. — · Diep. 10, de 6· Praec., qu. 2, praetor. — · 2· 2··, qu. 60, art. 6. — · Lib. 3, tr. 6, cap. 1. — « De Juft. ct Jure, disp. 37, sect. 3. — · Man., cap. 25, punct 2, n. 5. — ’ De Juul. et Jure, di«p. 37, sect. 6. — * Decal., hb. 8, cap. 1. dub. 13, η. II. — · Loc. dt., punct. 3, η. 10. — Zxw., Ub. 2, cap. 29, dub. 11, n. 100. — Fill·, num. 2. — * Loc. cit., punct. 3, η. I. req"»1??'" torKienti». « « « « « S. Ali*hoxm, Optra moralia. — Tom. 11 40 Requiritur sub gravi. 626 LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. «est, ita ut probabile sit inde notabile « Unde resolvuntur sequentes casus: «damnum proximi secuturum, peccat « 1°. Judex mortaliter peccat contra « mortaliter. — Navarrus', S. Antoninusa>, « officium suum, differendo valde notabi« card, de Lugo 4 « liter causarum expeditionem sine justa « 2°. Judex carens necessaria scientia « causa. — Silvester ”, Clavis regia '8, NaniÇmmcu pro joJ 7, art. 3. · Cajctan., in 2— 2··, qu o7, ari. 3. Sanch., Coosil.. Hb. 6. cap. 1, dub. 30, n. i ct 2. · Solu>, 1 Lib. 2, cap. 29, dub. 13, n. 108. — · Lib. 3, tr. 6, cap. 4, n. 9. *— ■ Loc. cil., nom. 109. — · Tr. 29, cap. I, n. 150. · Trull., lib. 8, cap. 1« dub. 18, n. 3. · Fill·, tr. 40, cap. 6, de Jiat., lib. 5. qu. 4, artic. 3. · Lns., n. 185 ct aeqq. — 1 Lib. 3, tr 6» cap. 4, n. 3. — S. Thatn., num. 48. 196. - Λ) S. Thomas, 2a 2at, qu. 67, art. 4, ad 3, haec satis innuit, scribens: «Judex si inordinate poenam remitteret, nocumentum inferret et communitati, cui expedit ut male­ ficia puniantur, ad hoc quod peccata vitentur... Nocet etiam personae cui est illata injuria, quae recompensationem accipit per quamdam restitutionem honoris in poena injuriantis ». 198. - a) Laymann, hb. 3t tr. 6, cap. 4, u. 9; et tr. 3, part. 2, cap. 4, u. 13, v. Dico I, lib. 2. cap. 29, dub. 12, n. 1(M. - · Tr. 29, cap. 1, num. 47. — ’ Loc. cit., In inquMttione gene­ rali. revelacto crimi­ nem occulti injusta Ex reve Udone duorum x c I trium procetioiJu»tus. Sine accu satore, ne­ mo condem­ nanda». Quandoque cctuctur adeaae accusator virtual!». U > x \s > r n ïiîK H L 1 1 X .H L>VS' S V X iA /f iZ K e A 628 LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFEICIO SAECULARIUM. 2°. Quando adest infamia publica judi­ cialiter contestata, saltem per duos testes; vel clamorosa insinuatio, id est rumor multorum de crimine. Haec tamen infa­ mia sufficit tantum ad inquirendum. — Salmant. *. An autem ad inquirendum sufficiant indicia occulta,sü\\; quando reus confessus sit coram pluribus, aut ju­ dicialiter coram duobus testibus; quando quis est accusatus; quando adest semi­ plena probatio, id est unus testis omni exceptione major; quando crimina sunt connexa; quando invenitur occisus domi­ nus (tunc enim inquiri potest contra fa- mulos); quando crimen pendet in futurum; et quando denuntiat minister fiscalisa­ nt Silvester, S. Antoninus, Filliuccius, etc., contra Sanchez, etc.; et utramque esse probabilem ajunt Salmant. O, — In his omnibus casibus potest procedi ad inqui­ rendum sine publica infamia aut rumore, et aliquando etiam ad sententiam. Vide Salmant. 200. - « Resp. 11°. Quando crimen est Mk •4· · «· crimine cu « manifestum, et ignoratur auctor, hcet nifcto... «judici quaerere in genere quis fecerit»; [Ut Sanchez, Filliuccius, Trullench, cum Salmant."; contra Cajetanum a>, etc.] « non « tamen in particulari, v. gr. an Petrus « fecerit : nisi infamia aliqua aut indicia « praecesserint. — Pars prior palet, tum « ex praxi judicum, tum ex incommodis « contrarii. Ratio posterioris patebit ex «sequentibus. Vide Bonacina7». InUtcia Communis est sententia cum Busen­ non pr *e baum, quod, nulla praecedente infamia cedente, io· quiiiiio aut clamorosa insinuatione ut supra, non particul *· possit judex inquirere in particulari (licet rii, iqJuiu. possit in genere). Et tunc, si testis ab eo interrogatur, potest iste, immo debet reum celare; ut Busenbaum (h. 19S, ad I), et Salmant. 8 cum aliis communiter. — Si tamen testis sponte reum manifestaret, tunc probabiliter posset judex per inqui­ sitionem contra reum procedere; ut So­ tus Lessius, etc. Quia judex ex vi officii rite procedit contra reum qui sine suo dolo 1 Tr 29, cap 1, n. 49. — Sotus, dc Juit., lib. 5, qu.6, S//vcs/., v. Inquisitio /, n. 4. - S. Anton., part. 3, tit. 9, art. 2, concl. 5; et dc Secreto, membr. 2, qu. 6, dub. 1, cap· 7, § 3. - Fil!., tr. 40, cap. 6, n. 193. — Sanch., loc. v. .t/urro; et dub. 3, v. Quodsi. - Asor, part. 3, lib. 13, dt., dub. 19, n. 14. — · Loc. dt., n. 53. — Sanch., loc. dt., cap. 18, dub. 1. · Petr. Navar., de ReetituL, lib. 2, cap. 4, dub. 20, n.2. · Fill., tr. 40, cap.6, n. 184. · Trull., lib. 8, n. Ifc8. · · Tr. 29, cap. 1, n. 118. — · Loc. cit., a n. 119, - cap. 1, dub. 18, n. 2. - · Tr. 29, cap. 1, n. 148 et 149. — Less., lib. 2, cap. 29, dub. 15, num 121 ct 123. · Suar., dc ’ Disp. 10, dc 8- Pracc., qu. 2, punct. 5, n. 14. — · Tr. 29, Relig., tr. 10, lib. 10, cap. 12, num. 1. · Sanch., Consil., cap. 1, n. 150 — Less., lib. 2, cap. 29, dub. 14, n. 115; ct lib 6, cap. 3, dub. 17, n. 5. — « Loc. dt., n. 50 ct 51. — dub. 15, n. 125. negat istud esse contra justitiam, « dummodo ita peccarint, ut per indicia exterius prodita, in notitiam judicis per denuntiationem vel ac­ cusationem perveniri possit >. Quae perspicue innuunt contra justitiam peccari, si in judicis notitiam eo modo perveniri non possit. 199. - aJ Clarius: Quando inquiritur impe­ dimentum matrimonii, ad impediendum ne aliqui in gradibus prohibitis contrahant. b> Istae auctorum citationes referuntur ad ultimum casum, scilicet: quando denuntiat mi­ nister fiscalis. ') Salmant., loc. cit., it. 143, satis proba­ bilem vocant sententiam, quae negat posse fieri inquisitionem absque infamia, quando de­ nuntiat minister fiscalis; sed affirmant oppo­ sitam tenendam esse, maxime si in aliqua provincia practicatur. 200. - °) Cajetanus a Salmant. utique alle­ gatur uti refert S. Alphonsus; sed, loc. cit., scilicet, in 2a™ 2a', qu. 69, art. l,v.Sedo<· currit, loquitur de ipso reo, quem negat teneri eo casu seipsum denuntiare. h) Sotus, de Secreto, membr. 3, qu. I, concl. 5, dub., loquitur de casu quo judex cri­ men noverit per injuriam, non a se sed ab alio illatam ; quo casu asserit posse illum pro­ cedere. DUB. Procede ni per înqul· • Itionem qiundoque debet mi. noere poc n AC! Praelatus dubias de Indido suf * ôcienti, in­ quirere neqait contra religiosos. Limitatio. Requidtn ad inquisi­ tionem spe­ cialem. .Modus el· forma n d t processum per inquisi tioncm. Ιί. - DE OFFICIO jam est juridice cognitus. — Secus vero, si judex notitiam rei a teste injuste extor­ serit ; ut Salmant.1 cum Navarro San­ chez, Lessio * et communi. 201. - Notandum Γ. Quod judex pro­ cedens per inquisitionem, etiam crimine probato, poenam diminuere debet. — Intelligitur hoc tamen de judice ecclesia­ stico, non saeculari. Ita Salmant.·. Et intelligitur, nisi crimen sit tale quod per illud incurratur irregularitas ; ut Sal­ mant. 4. Notandum 2°. Quod praelati nequeunt inquirere contra religiosos"-' in dubio an adsint indicia sufficientia, ut supra, ad inquisitionem ; quia in dubio possidet illo­ rum fama, quae per inquisitionem inde deturparetur. Intellige tamen, nisi immi­ neat periculum damni communis; tunc enim praevalet jus religionis. — Ita Baftez, Rodriguez, Salmant.6. Notandum 3°. Quod ad inquisitionem specialem plura requiruntur: Γ. Probatio corporis delicti: nisi sit crimen difficilis probationis. — 2°. Accusator, saltem virtualis, ut supra «. 199. — 3°. Probatio loci, temporis, etc. — 4n. Judex competens. — 5°. Ut fiat inquisitio antequam sint transacti viginti anni a die criminis. — Vide haec et alia apud Salmant. °. Notandum 4°. Quod processus per in­ quisitionem (etiam in causis religiosorum) sic efformandus est: 1°. Eligendus est a superiore secretarius actorum. —2°. Exa­ minandi sunt testes per distinctos articu­ los, praestito juramento. — 3°. Si ex testi­ bus nulla semiplena probatio habeatur, nondum reus potest legitime interrogari; nec, si interrogatur, ipse tenetur respon1 Tr. 29, cap. 1, n. 156. · Sanch., ConaiL, lib. o, cip. 3, dub. 39, n, 2. - · Lib. 2, cap. 29, dub U, n. 116; cfr. dub. 15. n. 125. — · Loc. dt., n. 158. — 4 Loc. cit. Ζ?αΛ«>. in 2— 2· *, qu. 69, art. 2, dub. 2, concl. 2. - Rodri^., Quaesi. JUDICIS. - ART. Π. 629 dere, nisi (ait Suarez) sufficienter mlamia sit probata, et alia gravia indicia acce­ dant — 4°. Demum si reus fatetur de­ lictum, proceditur ad sententiam; si non, proceditur ad eum convincendum, vel ad torturam, si ille vehementer sit de cri­ mine suspectus. — Haec et alia apud Sal­ mant. ’. « Resp. ΙΙΓ. Ut judex faciat mquisitio« nem specialem, debet saltem regulariter « praecedere infamia, vel quid aequipol« lens quod justam det causam. — Ratio « est: tum quia alioqui diffamaret sine « causa ; tum quia judex procedere debet « ex scientia publica, quam non habet nisi « per accusationem, vel confessionem rei, « vel evidentiam facti, vel per infamiam. « Ad quam non sufficiunt duo testes qui «jurent se vidisse crimen admitti, quia « adhuc est occultum ; sed requiritur ut « rumor sit sparsus per majorem partem « communitatis, id est civitatis, viciniae « vel monasterii, neque a maledicis sit « exortus: etsi hac in re tutum sit sequi « praxim communem bonorum virorum « et rerumpublicarum c>; ut habet Lay« mann ·, et Lessius · ex aliis. Bonacinal0. Salmant. loquuntur de praelatis regularibus in ordine ad suos religiosos. — Et sic etiam Rodriguez, quamvis iste non addat limitationem de periculo damni com­ munis. — Baftez autem loquitur de judicibus in universum. « Praesertim, ail Suarez, si accedant in­ dicia gravia ». <) Ultimam hanc annotationem nec Lay­ mann nec Lessius afferunt; in reliquis tamen concordant. Quando judex pCMii inqui rere specialiter. Infamia, prtns exA minanda et probanda. Infamatus de uno. non interrogan­ dus dc alio. 630 Limitatio. LIB. IV. — CAP. HI. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. « lench *. — Nisi tamen crimina sint con« nexa, vel unum sit circumstantia alte« rius. Ibid.* et Sanchez ·. « Dixi in resp.: regulariter; quia ad « « « « DUB. II. - DE OFFICIO JUDICIS specialem inquisitionem non requiritur infamia praevia in casibus certis: quos vide apud Lessium », Bonacina », Sanchez e, Trullench7 ». ARTICULUS III. QUID LICEAT JUDICI CIRCA QUAESTIONES SIVE TORTURAM. 202. Quae requirantur ut possit procedi ad torquendum reum. — 203. Usquequo possit reus torqueri. — 204. An semel tortus possit iterum torqueri. * ■J *γ »* IS' S A M 11 PKTRB ϊΓ Ύ Ί Ι 'Ι Ι Ι ίί" X Ï4L 477 J?VT7,4S ΝΛΓΕΗΙΜ Π Μ Ad tortu­ ram. qualia i nd ici a praerequi· rantur. Quinam torq ueri prohibean­ tur. 202. - < Resp. Γ. Ad torquendum reum «(si tamen torqueri potest) requiruntur « alicujus gravis criminis ea saltem in« dicia, quae faciant semiplenam proba« tionem, id est reddant rem plus quam « probabilem. — Qualia habentur, v. gr. • testis unus omni exceptione major; rei « confessio extra judicium; item probabi« liter etiam assertio duorum vel trium « criminis sociorum in criminibus exce«ptis; praeterquam veneficii (in quo, an « ex sola denuntiatione complicum et quo« modo procedere liceat, vide Tanner®, « Laymann ·). Item, fama publica a viris « honestis orta ac per testes probata, cum « alterius indicii adminiculo (nam fama « sola non probat, sed habet se instar accu« satoris). Laymann ‘° ex variis. — Ratio « responsi est, quia tortura instituta est « ad subsidium probationis, quando argu« menta et indicia sunt valde efficacia, ut « sic plena probatio eliciatur ; nam con« fessio rei (si eam ratificet extra tor« turam maneatque in ea usque ad se« quentem diem) ex semiplena probatione « facit plenam — Lessius Delrio ”, Lay« mann ’·. «Dixi in responsione: si tamen tor· « queri potest; quia quaedam personae « prohibentur torqueri, nisi in criminibus « exceptis. Tales sunt viri in magna digni« tate constituti, officiales principum, ur« bium gubernatores, nobiles equestris or- dinis, milites, doctores eorumque liberi; item, impuberes, senes memoria vacillantes, praegnantes, et nondum confirmatae e partu αλ — Delrio u, Binsfeld ’», card, de Lugo ,e, • Unde resolves: « 1°. Peccat judex graviter, si non prius « omnia alia media mitiora detegendae « veritatis tentet quam ad torturam de« scendat. « 2°. Tortura simpliciter abstinendum « est, quando adest plena probatio crimi« nis ; quia ad hanc ordinatur tortura. — « Navarrus, Lessius1T. « 3°. Insufficientia ad torturam indicia « sunt: si cadaver occisi sanguinet ad « praesentiam alicujus; si sagae non pos« sint lacrymari. Item, illicita est probatio « per aquas, etc. — De quibus vide Delrio *8, « Lessium Trullench « 4°. Peccant judices qui in causis cri• minalibus aut notabilis infamiae, reum « comprehensum, antequam habeant pro« bationem contra ipsum, juramento ad« stringunt ad dicendam veritatem de • omnibus pertinentibus ad casum ob « quem comprehensus est. Navarrus31. — « Additque idem esse si (etsi sine jura« mento) minis, terroribus, tormentorum « ostensione hominem turbent et impii«cent, ut sibi contradicens circumstan« tiam aliquam revelet, qua convincatur « et puniatur. Vide card, de Lugo M. « 5°. Si judex extorserit confessionem « per injuriam, v. gr. si torserit exemptos, « si sine sufficientibus indiciis, si dolo « malo, mendaciis, ficta impunitatis pro« missione induxerit ad fatendum, vel ali« ter (sive quoad substantiam sive quoad « modum) notabiliter excesserit in tortura, « confessio nulla est, nec potest ex ea pro« cedi. Immo tenetur judex ad compen« sationem damnorum, ut docet card, de «Lugo1. — Vide Lessium3, Laymann®: • ubi etiam dolos bonos quos Delrio sug• gerit judici, plane rejicit. Vide Tanner », « Trullench ». Elii po­ « 6°. Licet reus confessionem injuste stridie con­ firmetur. « extortam postridie ratificet, nihilominus « judex non potest procedere ad punitio« nem rei vel complicis occulti: quia, cum « confessio fuerit irrita,consequenter etiam * ratificatio ex ea orta *■>, ex leg. penult., « ff. de quaestioH.; atque adeo etiam co« gnitio per illud medium parta est injusta. « — Navarrus, Salon, Lessius, Sayrus, « Trullench6 ». Si tortum 203. - « Resp. ΙΓ. Gravius torqueri povire» exce­ dit, confe *· « test contra quem graviora sunt indicia; «io nulla. * non tamen ita ut moraliter sit impossi- El coniet none injuHt extorta procedi non poteat. « « « « « Media aitiora aate torturas adhibenda tub frari Ubi ada: plena pro· batio, tortu­ ra abiti nendum. Indida is lufll cientia ad tortu ram. - ART. IV. 631 bile tormenta sustinere, habita ratione personarum. Unde si hic excedatur, con­ fessio extorta erit involuntaria et haben­ da pro nulla; etiamsi extra tormenta coram judice ratificet metu novae tor­ turae. — Laymann 7 ». Tortura, 204. - « Resp. IIP. Semel tortus, si nihil quando ite est fassus, iterum torqueri non debet, rari queat. nisi nova criminis indicia superveniant ; quia per torturam priora elisit. — Si vero crimen in tortura fassus, extra eam re­ vocet coram judice, repeti tortura po­ test: tum quia indicia manent in suo vigore, tum ob inconstantiam. — Si vero tertio tortus ac confessus tertio retractet, absolvendus est: quia praesumendum est vi tormentorum coactam fuisse confes­ sionem, ideoque nullam. Lessius ». — Excipiunt quidam, si indicia sint gra­ vissima quae violentam praesumptionem pariant, crimen malitiose a reo negari. Laymann ·. Vide card, de Lugo l0, Dia­ na ", Trullench ‘*. Vide infra hic, Dub. 6 et 7. « An, quando et quomodo judex possit < interrogare reum de complicibus, vide « Trullench1* ». ARTICULUS IV. QUID SERVANDUM JUDICI CIRCA SENTENTIAM ET POENAM. 205. Quandonam judex inferior possit poenam relaxare vel minuere. Quid, si judex sit supremus. — 206. An possit judex judicare in causa ubi fuit advocatus. — 207» An possit damnare nocentem qui juridice est innocens. —208. Quid, si sciat innocentem et probatus sit nocens. — 209. Quid facere debeat judex si utrinque sententiae sint probabiles. —210. Plura notanda super hac materia. — 211. An liceat judici accipere munera a litigantibus. — 212. An peccent munera dantes judici vel ejus ministris. — 213. Quibus poenis puniendus judex ob munera iniquam ferens sententiam. — 214. Ad quid teneatur judex ferens injustam sententiam. — 215. An sententia injusta obliget in conscientia. — 216. Ad quid teneatur judex qui munera accepit. — 217. Quid possint Jurameoio obitringere ante probatio­ nem ad de clarandan veritatem, illidtum. accipere commissarii sive exsecutores. JuJex de­ bet judicare secundum 205. - « Resp. 1°. Judex debet judicare « secundum leges. Unde inferior judex ordi« narie non potest poenam relaxare vel mi« nuere, etiamsi actor consentiat: nisi ali- • « « « quando ad bonum reipublicae aliud necessarium esse dictaret epikeja; vel nisi de privata tantum injuria actoris ageretur. S.Thomas14, Reginaldus15, Bonacina,etc., ‘ Dc Juatit., disp. 37, n. 158. — · Cap. 29, dub. 18. — dub. 20, n. 6. — 1 Lib. 3, tr. 6, cap. 5, n. 11. — “ Lib, 2, de Malcfidi, etr., leg. 5, ▼. f. et leg. 7. — “ De Juit. et Jure, • Lib. 3. tr. 6, cap. 5, num. 13. · Delrio, lib. 5, sect. 10. cap. 29, num. 168. — ’ Lib. 3, tr. 6, cap. 5, num. 10. — · De diip. 37, n. 155. — Navar., Man., cap. 18, η. 59. — n Loc. cit., concl. 2. — · Tom. 3, disp. 4, qu. 4, dub 4. — · Lib. 8. cap. 1, Jtut. ct Jure, diip. 37, n. 156. — 11 Part. 4, tr. 6, resol. 16 dub. 20. num. 6. — NaxKir., in cap. Inter verba, concl. 6, ct 23. — “ Lib. 8» cap. 1, dub. 21, n. 14. — u Loc. dt., et enroll. 63. num. 673 (Venet. 1594). · Salon, in 2·· 2··, dub. 22. — 14 2· 2··, qu. 67, art. 4, (cfr. qu. 60, art. 5). — • Loc. dt-, n. 9. — “ Loc. dL, dub. 17. — “ Diaquiait. η. 152. — Diaquiait. mag., lib. 6, »ect. 4, n. 20 et 25; et lib. 4, cap. 4, qu. 5, lect. 3. — »· Lib. 2, cap. 29, n. 167. — • Lib. 8, cap. 1, dub. 21, n. 13. — B Man., cap. 18, n. 41 ; el in qu.69, art. 2, controv. 9, concl. 2. · Izss., loc. cit., n. 156. · “ Lib. 25, num. (At. — Bonac., disp. 10, de 8 * magic., lib. 5, eect. 3. — u Loc. dt., n. 9. — u Loc. cit., cap. InUr verba, n.757 (edit. Venet. 1594). — · Diip. 40, η. I. .Sayr., Clav., lib. 12, cap. 16, num. 26. · · Lib. 8. cap. 1, qu. 2, punct. 7. 202. Delrio silentio praetermittit senes memoria vacillantes, praegnantes et par- turientes. In reliquis vero cum ceteris auctoribus citatis concordat. b) In lege penult, ff. de quaestion., quae citatur hic, istud sancitum habetur: · Quae stionis habendae causa neminem esse dam· nandum D. Hadrianus rescripsit ». In quod, 1 Lib. 8, cap. I, dub. 18, n. 6. — · Trullench, loc. cit. — • Consil., lib. 6. otp. 3, dub. 21, n. 3. — « Lib. 2, cap. 29, a n. 124. — * Düp. 10, dc 8- Praec., qu. 2, punct. 5, n. 15. — • Loc. dt., dub. 19. — ’ Loc. dt., dub. 17, a n. 6. — · Tom. 3. dhp. 4, qu. 5, dnb. 2 ct 3. — · Lib. 3, tr, 6, cap. 5, n. 8. — »ect. 9, v. Quoad prrtonat. — u Comment, in tit. Codici *, Praeccpt., l . UB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. M a IH J L ’ ■ Lib. 8, cap. 1, dub. 12. - · Tr. 29, cap. 1, n. 31. S. Thom., 2· 2·% qa. 67, art. 4, corp. - Suar., de Legib., lib 5, cap. 11, n. 9. - Sanch., Condi., Hb. 6, cap. 1, dab. 21, num. 3 el leqq. 1 Loc. cit., n. 29. — * Sum., v. Judex, § Quartum. - · Düp. 10, de B9 Praec., qu. 2, punct. 7, n. 7. — · Lib. 8. cap. 1, dub. 12, n. 7. — Lugo, de Just, et Jure, disp. 37, n. 96. - Trull., loc. ciL, n. 7. · 1 Loc. dt.. n. 82. — · Consil., Ub. 3, dub. 36, n. 1. — · Loc. dt, n. 3. — v. Habendae, Glossa ait: «Dic: id est ha­ bitae, q. d. confessus in tormentis non damna­ tur...; vel id est habitae, non praecedente in­ dicio». 205. - <·) Verbum: maxime hic delendum est; auctores enim allegati, vel absolute lo­ quuntur tantummodo de iis quae judex facere potest; vel nimis generaliter loquuntur, uti Sotus, qui, de Just, et Jure, lib. 5, qu. 4, art. 4, ad 1, scribit; « Illi qui pietatis obtentu nimium procurant malefactores c judicum ma­ nibus eripere, non putent egregium pietatis opus exhibere; inferunt enim saepe justitiae violentiam ». 206. - a> Busenbaum, praeter legem Prae­ tor, allegat etiam legem nescio quam : Eos, in prine. C. de appellat Verum, si qua est lex in citato titulo quae hoc verbo incipiat, at certe nihil ad rem facit. Alleganda erat lex Quisquis, DUB. II. - DB OFFICIO JUDICIS. - ART. IV. 6.33 « Sà *, Petrus Navarra, Filliuccius Bo«nacina8, Toletus c>, etc. ». [Idque valde probabile est, quia damnare innocentem est intrinsece malum: sicut esset cogere mulierem ad convivendum cum eo quem privatim scit judex non esse suum ma­ ritum. Ita fuse Holzmann8 cum Anadeto; Lessius4; item Navarra, Silvius, Angelus, Panormitanus, Hostiensis, Malderus, Cor­ duba d>, etc., apud Salmant. ·]. « Vide card. « de Lugo *. Quia directe occidere inno« centem est intrinsece malum; ergo quo« modocumque sciatur esse innocens, erit « peccatum. LessiusT. — In causis tamen « civilibus et criminalibus minoribus, ubi « tantum agitur de poenis pecuniariis, po« test etiam judex (secundum hos aucto« res)simpliciter procedere secundum alle« gata et probata. Tum quia innocens per « appellationem potest restitui in inte« grum; tum quia respublica habet pote« statem in bona suorum civium, quando « bonum publicum id requirit, ut in hoc « casu, ne forma publicorum judiciorum « cum populi scandalo e vertatur *>». [Cum Lugo, Lessio, Viva, Baftez, Bonacina ·. — Ambae hae sententiae probabiles sunt]. — « Vide Laymann ’, Lessium 10, Bona« cina 11 ». 209. ·- « Quaeres 1°. Quid faciendum « judici cum utrinque sunt sententiae pro« babiles in quaestione juris, v. gr. an ex « testamento minus solemni debeatur hae« redites? « Resp. 1°. Debet ferre sententiam seQnw >n « eundum opinionem de jure probabilio« rem, saltem si sit judex supremus. Ne« que tunc videtur tenendum quod quidam « docent, eum satisfacere conscientiae, si « causam adjudicet defendenti se proba« biliter, licet altera probabilius. — Ratio, « quia judex est constitutus, ut secundum « merita causae et sententiam quae ei ma« xime videtur rationi consona, causam «decidat; quia alioquin esset acceptor « personarum. « Dixi: si supremus sit; quia si sen« tentia aliqua communiter sit recepta in « tribunali superiore, judex inferior vide« tur secundum eam posse judicare, licet « minus probabilem : quia videt probabi« liorem cum honoris sui praejudicio re« vocandam in superiore tribunali. — Lay« mann ·>, ex Silvestro Ό, Vasquez, etc. * Vide tamen card, de Lugo 18 ». 210. - Adverte hic prop. 2 damnatam Propo«tio ab Innocentio XI, quae dicebat: Proba- ‘Umn*”· " Disp. 41, n. 4. - « Part. 3. tr. 5, resol. 66. - u 2· 2*, qu. 67, art. 2. — Cajttart., Sum., v. Homicidium, in med.· Fill·, tr. 28, part. 2, cap. 8, η. 131. · Loss., lib. 2, cap. 29, dub. 11. · u Disp. 10, de 8* Praec., qu. 2, punct. 2, n. 5. — 14 2* 2··, qu. 64, art 6, ad 3. — Sanch., Consil.. lib. 6, cap. J, dub. 17, n. 12 et seqq. - Valeri!., in 2· * 2··, disp. 5, qu. 11, puoct. 2, v. Es! igitur. - “ Tr. 25, de 5· Praec., cap. 1, n. 29 et seqq. — M Lib. 2, cap. 29, dub. 10. 1 V. Judex, n. 13. — Pctr. Navar., de Reslit., lib. 2, cap. 3, n. 161. — ■ Diip. 10, dc 8· Praec., qu 2, panct. 2, num. 2. — · De Praec. panic., n. 669. · An aci. Reijfcnst., Jui canon., lib. 1, tit. 32, n. 46. — 4 Cap. 29, num. 78. — Petr. Navar., loc. dt., n. 164. - Silvius, in 2 ** 2··, qu. 67, art. 2, concl. 1. · Angtl., v. Judicare, n. 7, - Panormi!., in cap. Pastoralis 28, § Quia vcro,dc ofBc. Jadic. delef., n. 8. · Hostiens., in cap. Pastoralis, num. 23. - Maldtr., ir. 6, cap. 1, dub. 13. · · Tr. 25, cap. 1, o. 27. — · Diip. 37, sect 4. — ’ Loc. cit., n. 79. — Lugo, loc. dt, n. 44 et 45. — Less., Hb. 2, cap, 29, n. 84. — Viva, de Praec. decal., qu. 12, ari. 3, n. 6. — Barits, ta 2·· * 2··, qa. 67, art. 2. — • Diip. 10, de 8· Praec., qu 2, pooct. 2, n. 4. — · Lib. 3, tr. 6, cap. 2, n. 8. — * Loc. du, dub. 1G. — u Loc cit., a. 2 et leqq. — Vasq., in ** 1 2··, ditp. 61, n. 6. — 11 Disp. 37, lect. 10. in princ.C.rfe postulando,quae ad amussim in propositum quadrat. Corduba, Sum., qu. 159, non satis ad rem a Diana hic citatur. e) Diana scribit: Etiam altera parte inscia. 207. -" Navarrus, Man.,cap.25,η.9et ΙΟ, ait: «Non peccare eum qui secundum allegata et probata judicat, quamvis uti privatus oppo­ situm justum esse sciat; adeo quod eum quem private scit innocentem, juste condemnare possit probatum nocentem , saltem quando quoad ejus fieri potuit, omnia fecit ut verita­ tem cognosceret et ne de illo casu judicaret ». 208. - a) Tamburinius a Salmant. non satis accurate citatur, nam in Decal., lib. 6, cap. 1, § 4, n 13, hanc sententiam, extrinsece tantum probabilem existimat; sed contraria « menti meae, inquit, adeo certa se offert, ut haec... non sit mihi intrinsece probabilis». Filliuccius a Busenbaum non bene ci­ tatur; nam, tr. 29, n. 32 ct 33; ct tr. 40, n. 170, hanc utique satis probabilem judicat, sed ait priorem probabiliorem sibi videri; unde judex quam maluerit sequi poterit. c) Toletus omnino contrarium tenet, quid­ quid dicat Busenbaum; scribit enim, lib. 5, cap. 56, n. 3: « Cum civilis causa est, tunc fere omnes conveniunt judicem debere sequi scientiam judicis, et ferre sententiam juxta allegata ct probata; tamen, cum causa crimi­ nalis est, et maxime mortis (quamvis in hoc opiniones exsistant), tamen communior et ve­ nor est, quod licite potest sequi judicis scien­ tiam et damnare innocentem, quem cognoscit innocentem, tamen probatur in judicio suffi­ cienter nocens ». Corduba male a Salmant. allegatur; tenet enim, Quaestionar., lib. Î, qu. 37, i. f.t judicem posse eo casu condemnare. In nonnullis regionibus invecta est insti­ tutio judicum juratorum, qui sunt viri selecti ex civibus. Jurati vocantur ob juramentum quod praestant de suffragio juxta conscientiam emittendo. Adhibentur tantum in causis cri­ minalibus, ct munus eorum est pronuntiare, non quidem secundum allegata et probata, sed juxta conscientiam intimamque convictionem circa exsistentiam facti et culpabilitatem ac­ cusati; postea judices proprie dicti poenam juxta legem decernunt. Iisdem fere hi astrin­ guntur obligationibus ac ipsi judices. Neque unquam possunt ferre votum contra accusa­ tum quem privata scientia certe innocentem esse cognoscunt ; sic enim pronuntiando pecca rent contra proprium officium et juramentum. 209. - Laymann, lib. 1, tr. 1, cap. 5, § 3, n. 16, probabiliorem censeri ait eam sen­ tentiam « cui lex eo loco recepta assistit », vel < quam loci consuetudo tuetur ·. — Et « Trullench 1 ». — [Vel nisi juste inter­ « gant si sit judex ordinarius). Card, de pretetur judex voluntatem superioris; vel « Lugo ‘°. — Vide etiam Diana ”, ubi ex nisi adsit alia justa causa, v. gr. si ex « Corduba sentit talem judicem in con· diminutione poenae speretur correctio; « scientia non peccare, si sine affectu sevel si reus sponte fateatur crimen, etc. «eundum leges, alterat parte inscia, « judicet ». Vide Salman L *]. 207. - « Resp. III0. Quem judex privata * Dixi: ^nfer'or> Quia supremus, ob *^ <^, Cajetanus, « et concurreret ad peccatum. «Filliuccius, Lessius, Bonacina18». Depreon « An autem liceat intercedere apud ju208. - « Resp. IV°. Quem judex priva- innocenta· . · . liberatio- < dicem pro liberatione rei? Vide Bona« tim scit esse innocentem, si juridice pro- ri in iis quae judex licite «liberare, si potest, v. gr. impediendo facere potest. Sotusa>, Lugo, Trullench, « accusationem, extrahendo judicium, ape· Salmant.T]. « riendo carcerem (si sine majori malo 206. - « Resp. II0. Si in aliqua causa « potest), remittendo causam ad superioio» ut «d- < fuit advocatus, in eadem judex esse et « rem. Et si sic nihil efficiat, probabiliter judex « sententiam ferre non potest α·>, 1. Praetor, « quidem plurimi doctores tenent cum « ff. de jurisdict.: quia judicium ejus ha- « S. Thoma14 », [Cum Sanchez, Tamburi· « nio Valentia et Salmant.”] « ob ratio« betur suspectum propter affectum ad « unam partem, ut ex communi doctorum « nem paulo ante datam, quod possit con« docet Sanchez ”, (additque 8 sententiam « demnare. — Verius tamen videtur con• non fore validam : quod tamen alii ne- « trarium.quod cum aliis docent Lessius1*, V SI IS ju v > I < MIK O V S' Î Μ ·> ΐίΐ« b 'Y J L iM t & ,> '£ > < 632 biliter existimo judicem posse judicare 634 DUB. II. - LIB. IV. — CAP. 1Π. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. juxta opinionem etiam mimis probabilem. — Ratio damnationis est, quia judex a re­ publics cum hoc pacto constituitur, ut unicuique jus suum tribuat; et quidem jus majus habet is cui probabilior opinio favet. Sequenda Sed notant DD. Γ. Quod attendenda opinio pro bibilior ne * est illa opimo quae probabilior est secun­ eundum ab IrraU. dum allegata et probata. Hinc dicunt non posse judicem aperire alteri parti quod ipsa posset prose allegare; quia hoc esset agere munus advocati: quod judici non licet. Ita Salmanticenses 1 cum Vasquez, Sanchez, Palao; contra Dicastillum. — Notant T. Propositionem damnatam loqui praecise de sententia. Quare dicunt, ex illa non vetari judici opinionem minus pro­ babilem sequi quoad actus, prout exami­ nare testes, etc., sententiam praecedentes. Salmanticenses * cum Tapia "> et aliis ci­ tatis. Quaeritur autem hic Γ. An in causis civilibus paris probabilitatis possit judex ferre sententiam pro parte pro qua ma­ luerit? — In aequali probabilitate facti, i»»«w si jus aeque faveat partibus, communiter Ruu (£· dicunt DD. tunc omnino rem esse divi- SJ4*' 11' dendam. Ita Lugoft>, Sanchezc>; Palaus’ cum Suarez '■>, Coninck, Salon d), Bafiez dj etc., contra paucos. Dubium fit, quando sub opinione est, h data de p *n-.cii cui partium jus magis faveat. Ja» Utoi, Prima sententia tenet in eo casu posse Jodexptest. Jsxu judicem rem adjudicare cui voluerit. nlioi.rtc adjadiarc Quia, cum utraque pars tunc habeat, ju­ cut m&lsf rit. xta diversas doctorum probabiles sententias, integrum jus ad rem, bene poterit judex uni ex iis sententiis se confor­ mare; et tunc nullam alteri parti inju­ riam infert. Ita Lugo b>; Sanchez 4 cum Soto Valentia, Salas, Ledesma, Ma· nuele, Medina; item Palaus6, qui vocat communem (sed immerito, ut videbimus). Secunda vero sententia, quam probaRectio biliorem putant Salmanticenses6 cum Suarez c>, Bafiez A\ Coninck f), Villalobos f), * Tr. 29, cap. 1, n. 40. - Vasq., in I·8· 2··, diip. 64, n. 7. - qu. 7, punct. 4. dub. X · Salas, in 1·· 2··, tr. 8, acct. 12, Sanch., DecaL, lib. 1, cap. 9, n. 48. - Palaus, tract. 1, diip. 2, num. 115. · Petr. Ledesma, Sum., part. 2, tr. 8, cap. 22, punct. 10, n. 9. — Dicast., de Juit., lib. 2, tr. 1, diip. 5. dub. 9, n. 285. — · Loc. dL, n. 40. — · Loc. cit., nam. 2. post cun cl. 11, dub. 1. - Man. Rodrig., Sum., part. 1, cap. 6, n.2, (al. n. 1). · Barthat. Medina, in I·· * • Coninch, de Sacrnm., diip. SI, dub. 10, n. 94. — 4 DecaL. concl. 2. — · Tr. 1, diip. 2, punct. 10, num. 5. — 1 Tr. 29, lib. 1, cap. 9, num. 43 ct 45. * Valent., in 2·” 2··, disp. 5. cap. 1, n. 41 et 42. ita etiam Silvester, dicens in generali, υ. Opi­ nio, qu. 2, standum esse opinioni quae sibi faventem habet legem vel antiquam proba­ tam consuetudinem. 210. - a) Tapia, tom. 1, lib, 1, qu. 8, ari, 17, n. 9, sententiam hanc utique tenet; sed nul­ lam de propositione damnata mentionem facit ; quod profecto mirum non est, cum Tapia e vivis decesserit anno 1657, et propositio damnata fuerit anno 1679. 6> Lugo, disp. 37, n. 113, haec docet: Si dubium sit foeti, fovendum est potius reo; si vero sit dubium juris, « quando dubitatur quid praecipiat jus in tali casu, an lex extendatur vel non extendatur ad ipsum, etc., et utrinque sunt opiniones probabiles, de hoc itaque dubio procedit nostra quaestio: an tunc possit judex ferre sententiam pro libito pro hac vel illa parte, amplectendo unam opinionem pro­ babilem relicta alia?» Et n. 115 respondet: « Quando utraque sententia est aeque probabilisjudex melius quidem focict procurando partes ad concordiam reducere; absolute ta­ men potest alteram ex illis eligere ». Et n. 122: • In causa... quae utrinque est dubia dubio negativo, jam diximus favendum esse posses­ sori ct reo, quia in dubio melior est eorum causa » Si vero neuter possideat, Lugo appro­ 2··, qu. 19, art. 6, bat sententiam quae vult rem esse dividen­ dam si sit divisibilis. c) Sanchez, de Matr., lib. 2, disp. 41, n. 16, haec docet, quando dubitatur cujusnam sit res quae ceteroquin a neutra parte possidetur. — Et ita etiam Suarez, de Caritate, disp. 13, sect. 6, n. 4. d) Salon, in 2a™ 2ae, qu. 63, art. 4, con· trov. 2, concl. 2: « Quando duae opiniones, inquit, sunt aeque probabiles ex parte facti, quia uterque ex aequo probat foetum suum, in civilibus debet judex componere partes inter se, vel si res de qua litigatur sit divi­ sibilis, dividere illam inter partes», — Idem­ que tenet Baflez, in 2atn 2a*, qu. 63, art. 4, dub. 1, v. Secundum. Sotus, ut notat ipse Sanchez, non ita clare loquitur: « Ubi pariles esse omnino con­ tigerit opiniones (ita ille, de Just., lib. 3, qu. 6, art. 5, ad 4\ non est apertum scelus, nunc unam, nunc alteram opinionem amplecti; vix tamen carere potest scandalo». /> Coninck, de Sacram., disp. 34, dub. 10, n. 94, hoc utique tenet, casu quo neuter reni possidet. - Villalobos, part. 1, tr. 1. diffic. 15, n 2; Sayrus, Clav., lib. 1, cap. 11, n. 12, loquuntur de aequali probabilitate facti, uti notaverunt ipsi SalmanL PoneMori Uvendum. Fivtndum outil pli». In oath crimina­ li bai reo tv vendam. DE OFFICIO JUDICIS. - ART. IV. 635 Prado Sayro fl, etc., et rectius omnino possessorem, si actori faveat opinio pro­ tenendam censet Roncaglia1 et Anacle­ babilior? , * tus docet adhuc in eo c;isu rem esse Certum est Γ. Quod si rationes sint In aequa aequales, judicandum pro legitimo pos- Rw«b dividendam. pro Ratio, quia judex non est rerum do­ sessore*>; ut probat Sanchez’ cum Soto, candum ptxee. minus, sed distributor juxta jura partium; Covarruvias, Silvestro, Molina et aliis in­ et ideo, si jura sunt aequalia, aequaliter numeris: ex reg. 65, de reg. jur. in 6°, inter eas rem dividere debet. ubi dicitur: In pari delicto vel causa,po­ Quoniam tamen jus caeteris paribus tior est conditio possidentis. Ratio, quia, magis favet possessori, propterea excipi­ licet in dubio jus sit aequale quoad pro­ tur: l°.Si in eo casu quo probationes sunt prietatem, potius tamen est jus possiden­ In dabto aequales, vel utrinque adsint opiniones tis, qui certus est juris possidendi. — Cer­ dc pane»aeque probabiles, una pars bona fide pos­ tum est 2°. Quod in dubio possessionis et liane e< pro­ prietate, wesideat. Tunc enim ipsi favendum, ut recte proprietatis judicandum est pro eo qui qoenda pro ajunt Palaus8, Salmant.4 et Sporer 6. Et habet rationes probabiliores. Id patet ex babil ior. probatur ex cap. Ex litteris, de probat., prop. 2 damnata ab Innocentio XI, quae ubi dicitur quod si ambarum partium te­ dicebat : Probabiliter existimo judicem stes sint aeque idonei, possessoris testes posse judicare juxta opinionem etiam mi­ praeferuntur. — Excipitur 2°. Si agatur nus probabilem. Ratio, quia judex est con­ de causis matrimonii, dotis, viduae, pu­ stitutus a republica, ut unicuique jus suum pilli et aliis causis piis; nam tunc pro iis reddat secundum merita causae; unde judicandum cum jura sunt aequalia, etiam­ ipse debet rem adjudicare ei qui pro se si sint actores, ex cap. fin. de sent, et re jus potius habeat. Vide Sanchez ·, Lugo · jiidic. Secus vero, si pars opposita jus po­ et Salmant.’°. Dubium fit: s; pro actore sint rationes tius habeat, ex lege Si pars, ff. de inoff. test. — Excipitur 3°. Si agitur de causis probabiliores, pro quo tunc judicandum? Tamburinius11 respondet eo casu judi­ criminalibus, maxime capitalibus; quia tunc omnino judicandum pro reo, etiamsi cem teneri rem adjudicare actori ob eampro ipso stet opinio minus probabilis. Ra­ dem rationem mox allegatam; quia jus tio, quia nemo condemnandus nisi constet possessionis praevalet in pari causa, non de suo crimine: ex lege Absentem ff. de autem in causa minus probabili. — Car­ poenis, et lege Sciant, C. de prob., ubi, ad dinalis autem de Lugo18 dicit quod judex proferendam sententiam sanguinis, proba­ non tenetur, sed potest pro actore ferre tiones debent esse luce clariores. Et hanc sententiam, eo quod potest sequi opinio­ fuisse mentem Pontificis, cum praedictam nem probabilem, nempe quod actor, ra­ prop. 2 damnavit, dicunt Lumbier, Fil- tiones pro se probabiliores adducendo, guera et alii, apud Salmant.8. satis jus suum probet. Quaeritur 2°. An in causis civilibus Alii vero communius, ut Cardenas 13 debeat judex judicare contra legitimum cum Diana o, etc.; item Croix ‘4, Elbel1&, v. flem arguitur. · Ccvar., in cap. Possessor, part. 2, • Tr. 15, de 8 * Praec., qu.2, dc Judice, etc., cap. l,qu.9( resp. 2. — · Tr. 1, diat. 3, n. 62. — · Tr. L diip. 2, punct. 10, n. £ — 4 Tr cap. I, n. 44. — · Tr. 1, cap. 1, n. 61, poil Molina, de Juit et Jure, tr. 2, diip. 35, num. 20 et 21 ; ct Sum. moral., torn. 3, η. 1731. · FUguera, diip. 36. n. 1. — · Decal., lib. I, cap. 9, n. 47. — · Diip. 37. Lucerna decret., in propos. 2 Innoc. XI, § /mo in crimi­ nalibus. · 4 Loc. dt., num. 45. — 1 De Matrim., lib. 2, n. 116. - * Loc dt., n. 39. — ” Dead., lib. 1. cap. 3, 4 4, n. 6. — " Diip. 16. n. 99. - » Diip. 16, n. L% el 192; el diip. 41, n. 12 et 14. - Sotus, de Secreto, membr. 3» qu. 2, diisert. 3. n 33 et 39. - ■· Lib. 4, n. 14». - “ Part. 1. concl. 9. v. Et quamvis; et in 4, ditt. 27, qu. 1, art. 3, confer. 7. dc Conidcnt., n. 198. Prado, cap. 23, qu. 5, n. 3, adhaeret opinioni Suarezii et Baftezii casu quo opiniones sunt aeque probabiles, et concludit: « Quando utraque pars habet aequale jus ad rem et neutra eam possidet, judex agnoscit vere jus partium esse aequale; ergo suo modo tenetur cx justitia dividere». Sanchez, n. 12, cum auctoribus hic alle­ gatis de ipso possessore bonae fidei loquitur; et dicit eum posse in hoc casu rem sibi reti­ nere; et n. 14, ex dictis infert judicem teneri favere possessori. O Diana, part. 4, tr. 3, resol. 26, de ipso possessore loquitur. tned.— Lum»u. , * r) $ 7, η. 5. · Silvest, ▼. Prae scriptio I, qa. 3. v. Tertium. · 636 LIB. IV. — CAP. ΙΠ. - DE STATU BT OFFICIO SAECULARIUM. Holzmann *, et alius doctus scriptor neo­ tericus, qui, cum Filguera D, hanc senten­ tiam vocat communem, satis probabiliter tenent quod judex non potest reum legi­ time possidentem re exspoliare, si pro ipso stent rationes probabiles, etiamsi pro acto­ re stent probabiliores. Ratio, quia posses­ sio dat jus certum possidenti ad rem reti­ nendam, donec constet de jure alterius, ut loquitur Roncaglia, dicens*>: Titulus possessionis, ex communiori theologorum sententia, elidit rationes probabiliores, Idque dicit Cardenas8 probari auctoritate communissima doctorum ‘) cum Bartolo, Innocentio, Abbate, Jasone, Felino, etc., et pluribus textibus. — Unde doctissi­ mus cardinalis Sfondratus 8 scripsit, non esse procedendum contra possessionem nisi ex certitudine. Cum enim jus posses­ sionis sit jus certum, non potest elidi nisi ab alio jure certo actoris et jam probato. Nequit autem dici actor jus suum probare, qui rationes probabiliores, non autem con­ vincentes, adducit contra possessorem qui probabile jus habet. — Huic sententiae se adjungit Bonacina ·, ubi, loquens de obli­ gatione restitutionis, dicit quod possessor habens pro se rationem probabilem non tenetur ad ullam restitutionem, etiamsi jus alterius ipsi videatur probabilius; has rationes adducens: Tum quia in foro ex­ terno non obligaretur ad ullam restitu­ tionem ; ergo neque obligandus est in foro conscientiae, cum idem esse debeat judi­ cium fori interni et externi, quando forum exterius non nititur falsa praesumptione : tum quia possessio certa praevalet ratio­ nibus inducentibus in partent oppositam, sed non generantibus assensum. Ergo ut certum habet hic auctor quod, etiamsi Ration ca probabilio­ re» non * praejudi ont posses­ sori. 1 De Conicient., n. 172. — Roncaglia, tract. 13, de DUB. II. - DE OFFICIO JUDICIS. - ART. IV. actor habet pro se rationes probabiliores, sed non convincentes, possessor non est judicio exspoliandus re possessa. Nec obstat textus supra oppositus: In pari causa potior est conditio possidentis. Ergo, ut ait Tamburinius non est potior in causa non pari. — Nam responderi po­ test quod ex textu illo non necessario in­ fertur quod sententia ferenda sit pro acto­ re habente rationes probabiliores, contra possessorem legitimum qui pro se ratio­ nem probabilem habet. Hoc enim casu po­ tius attendi debet illa alia regula juris 11, nimirum : Cum sunt partiumjura obscura, reo favendum est potius quam actori. — Dixi: possessorem legitimum ; quia alio- In dthe de kftutu quin (ut supra diximus) si possessio non leoacodi esset certa aut non certe legitima, tunc probabilior propre judex debet jus dicere secundum opinio­ de taie. nem probabiliorem de proprietate; ut omnes docent cum ipso Cardenase. Et ideo judices communiter res adjudicant habentibus jus probabilius; quia in foro externo difficulter bona fides possessoris probari potest. 211. - Quaeritur 3°. An sit licitum ju­ dici accipere aliqua munera a litigantibus? — Certum est non licere accipere munera A capt.t inufKfiEi· magna quae vocant sportulas, scilicet pe­ gna, jodin illicitum cunias, vestes et alias res pretiosas. Dubium est: an liceat accipere munera parva quae vocantur xenia, id est escu­ lenta et poculenta? Accipe Affirmant Azor, Cajetanus, Silvester, re mun«i Angelus et Menochius, apud Salmant. ·: parva, ju xta aliui, ex lege Solent, § Non vero, ff. de off. pro- Ii dium. cons., ubi dicitur nomine munerum non ve­ nire xenia. — Probant insuper ex cap. Sta­ tutum, § Insuper, de rescript., in 6°, ubi Bonifacius VIII sic ait: Insuper, ut gra1 Regale «acerdot., lib. 1, § 20, num. II. — 4 Diip 1, de 7· Praec., qu. 2, cap. 2, qu. 3, reap. 2. — ■ Diip. 16, n 143 Restitat., qu. 2, punct. 2, num. 6. — 1 Dissert. 3, cap. 4, et 144. · Bario lui, In leg. 1, fT. de acquirend. possess. - num. 40. — Aaor, part. 3, lib. 13, cap. 23, dub. 2, i. f. Cajclan., Sum., v. Judicis pcccala, i. (. · Silvcsf., v.Judex I, Innocent. TV, in cap. Episcopi, de rebus ecclei. alienand. * Abbas Panorm., in cap. Episcopi, eod.; et In cap. I, de restit. in integr., n. 19. - Jason, in leg. 1. ff. de acquiren. *., posses num. 13, qu. 8. - Jngr/., v. Judex, num. R. · Menoch., de Arbitrar., lib. 2, cas. 342, num. 36. - · Tract. 29, cap. I, n. 31. - Ftlin., de rescript., in rubric., n. 6. — i) Filguera, loc. cit., § Si autem, senten­ hoc suo asser to. Possessionem scilicet esse jus tiam hanc, scilicet teneri judicem co casu judi­ retinendi rem Quod utique expresse docent care « in favorem partis possidentis », simpli­ auctores allegati, Abbate et Innocentio ex­ citer tenet, non tamen vocat communem. ceptis, qui valde obscure loquuntur. >> Sensus quidem est, sed non textus Ron­ m) Apud Tamburinium, Decal., Ub. 1, cap. 3, § 3, n. 14, et § 4, n. 1 et 9, id non caglia. O Auctores isti a Cardenas allegantur pro reperi. Its... judicium...procedat, nullum munus.... (nisi forsan esculentum vel poculentum mera liberalitate oblatum, quod paucis consumi possit diebus, vel nisi cum ipsum propter causam sibi commissam conti­ gerit extra suum domicilium proficisci, moderatas expensas) recipere ab eisdem partibus qualitercumque praesumat. Juxu a * Verumtamen contradicunt Salmant. 1 Iim, illici· iota. cum Navarra, Soto a>, Corduba et aliis; et ajunt praedictam legem Solent, correctam fuisse ex auth. collât. 2, tit. 2, § Scriptum est exemplar. Textum autem in § Insuper ut supra, ajunt loqui tantum de judice delegato apostolico, non de aliis; ut con­ stat ex cap. Cum ab omni, de vita et ho­ nest. cler., et cap. Romana, de censibus, in 6°. — Excipi tantum dicunt episcopum, dum visitat dioecesim, aut ecclesiam con­ secrat, qui tantum expensas victus mode­ ratas accipere potest; ex cap. Romana, § Procurationes, de cens., in 6°. Vide SalPnoropi- manticenA His vero non obstantibus, prinio, probamam sententiam cum Glossa i) *3 nescimus Mis. reprobare: dummodo esculenta illa a ju­ dice nec directe nec indirecte postulentur; nescimus enim agnoscere in quo differant judices delegati ab aliis. — Sicut autem, ait praefata Glossa b->, non reputatur simonia, si praelatus regularis gratis aliquid recipit ab eo qui petit religionem ingredi, ut habetur in cap. Dilectus 30, de simonia, in fin., cum nequeat supponi praelatum propter aliquod tenue donum gratis obla­ tum admissionem ad religionem vendere velle; ita nec supponi potest ob simile munus judicem velle injustam ferre sen­ tentiam 212. - Quaeritur 4°. Utrum peccet qui munera dat judici aut ejus ministris? Distingue: Si det sine justa causa, Dare mu­ nera. quan­ equidem peccat cooperando injustae rece­ do ait pecca * ptioni. Secus, si cum causa, nempe ad redi­ tum. mendam injustam vexationem: modo peri­ culum sit probabile quod alias manifesta injustitia sibi inferretur; tunc enim haec non est corruptio, sed cautio ut jus suum sibi tribuatur. Ita communiter Sanchez *, Lugo4; Molina, Corduba, Palu d anus % ac Salmant.·; contra Ledesma, etc.T. — Nec obstant huic leges prohibentes. Nam leges intendunt vitare ne dantes muneribus ju­ dices corrumpant; non autem ut justam sententiam obtineant. Notandum autem quod dans munera posset post sententiam repetere in judicio quod dedit; et judex certe ante sententiam illud restituere tenetur, ex can. Non sane, cans. 14, qu. 5. 213. - Notandum denique quod judex Poenae ju­ dicia pecu­ saccularis baratriam committens (id est, nia corru­ pti. pecunia corruptus iniquam ferens senten­ tiam) ex legibus dignitate privatur, inha­ bilis redditur ad amplius judicandum, et relegatione punitur. Insuper reputatur in­ famis, et tenetur restituere triplum pro * Tr. 29, cap. 1. num. 79 et wqq. - Petr. Xavar., dc Moltna, tr. 2, diip. 88, num 3. · Corduba, QuaesUoaar., Rettit., lib. 4, cap. 2, num. 141. * Corduba, Quaestionar., lib. 1, qu. 32, Ad 3 Artic, diet. 1, v. Std utrum tunc licite. · lib. 1, qu. 36, v. /deo ad 7. — 9 Loc. dt., n. 8b. — · In dt. • Tr. 29, cap. 1, n. R9. — Martin. Ledesma, 2· 4··, qu. 18, cap. Statutum, § Insuper, v. Msi Jorsan esculentum. — • ConsiL, lib. 3, dub. 3, num. 3. — * Diip. 37, num. 136. - art. 5, v. Colliditur secundo. · 1 Apud Salmant., loc. cit., 211. - a) Sotus, lib. 4, qu. 5, art. 1, ad 4, interpretatur verba : Neque suscipiant, quae quandoque in lege reperiunlur; et asserit per dicta verba statui incapacitatem et inhabilitatem omnimodam ad recipienda ea de qui­ bus lex mentionem lacii. b) Glossa, ad v. Consumi, remittit ad caput Etsi quaestiones 18, de simonia, ubi idem dicitur de xeniis quae episcopus ordi­ nationis vel consecrationis causa reciperet. () · Saltem in hoc (concludit & Doctor in Horn, apost., tr. 13, 66)..., non debet repro­ bari consuetudo, ubi reperitur legitime prae­ scripta ». 212. - a> Paludanus, in 4, dist. 15, qu. 3, art. 5, i.f., v. De muneribus (n.37), potius loquitur de ipso judice accipiente, sed innuit casum quo immunis est a peccato ille qui dedit munera: «Ad crimen autem concus­ sionis, inquit, pertinet si ille dedit, putans se non aliter posse justitiam obtinere, et judex turpiter recepit pretium pro eo quod debet gratis facere, et tenetur illi reddere qui noluit judicem corrumpere, sed a corruptione prae­ servare et suam vexationem redimere». — Sed Salmanticenses citant etiam, et quidem magis feliciter, Michaelem de Palacio, qui, m 4, dist. 15, disp. 7. υ. /., v. Unde munera, scribit: «Porro... judex, qui alioqui tenetur ferre judicium justum, et non fert, nisi pecu­ niis oppignoretur, tenetur pecuniam illam restituere, ct ex illa eleemosynam facere ne­ quit, etiamsi clargiens illi non est in culpa, num 9λ quia redimendae vexationis gratia fecit ». ■ 638 Potna cor· fumpemi». OblignUo Judici· inju •ic Judican­ ti·. LIB. IV. — CAP. 1Π. - DR STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. poena, et omnia damna parti laesae. Hoc in causa civili. — Sed in causa criminali, ubi innocentem damnasset ad mortem, capitis poena mulctatur. Judex autem ecclesiasticus suspenditur ab officio per annum, et potest alia poena puniri. — Vide Salmant. Corrumpens autem judicem ut ini­ quam sententiam proferat, punitur eadem poena qua judex ut supra. Ita commu­ niter DD. cum Sanchez “λ — Addunt Fa­ rinarius et Menochius, quod corrumpens amittit etiam actionem ad datum repe­ tendum. Dantes autem aut recipientes pro obti­ nenda gratia aut justitia apud Sedem Apostolicam incurrunt praeterea excommu­ nicationem ipso facto reservatam *>, et accipientes ad restitutionem tenentur; atque clerici omni officio aut beneficio privantur. — Vide Salmant.8. « Resp. 2°. Si opiniones oppositae aeque «probabiles videantur, non licebit uni « eorum adjudicare totum pro suo arbi« trio; cum uterque aequale jus habeat. « Sed suadebit compositionem,immo etiam « imperabit in casu nimis intricato (alias « enim non licet); vel uni dimidium, et « alteri alterum dimidium juris aut rei de • qua lis est, adjudicabit : memor interim « axiomatis quod, si partium jura sint « obscura, potius favendum sit reo quam • actori. — Bonacina 'J ». 214. - « Quaeres 2°. Ad quid teneatur « judex qui sententiam injustam tulit? « Resp. Γ. Si dolo vel (ut dixi Dub. 2, • art. 1), magna imperitia id fecit, litem < fecit suam, id est damnum partis laesae « in se transtulit, cui tenetur restituere. « Bonacina 3, ex S. Thoma ·), etc. Vide « supra, Dub. 2, art. 1. « Resp. 2°. Si alioqui dignus suo mu· « nere (tametsi id petens impetraverit, « aliis dignioribus neglectis) per oblivio«nem, ex humana fragilitate erraverit, « non obligatur in conscientia ad restitu· « tionem ex propriis; cum injuriam for« malem non intulerit, neque aliquid com· « modi ex tali sententia acceperit, vel po« tius (secundum alios) cum culpam theo· « logicam non commiserit. Debet tamen « revocare sententiam, si potest sine gravi « incommodo. — Laymann 4 ». 215. - « Quaeres 3°. An sententia judi• cis injusta obliget in foro conscientiae? « Resp. Sententia injusta ex natura rei « aut ex omissione ordinis juris simpli- q“^~· . ... r · conuiau « citer necessarii (sive feratur per falso wm,· « allegata et probata, sive ex judicis ini«quitate), nullum habet robur in foro « conscientiae; manetque parti laesae, ta« metsi non appellet, jus suum, licebitque, «si absque scandalo possit, recuperare « bona. S. Thomasa>, Sayrus, Bonacina4, « Trullench . * — Ratio, quia sententia eate« nus obligat in conscientia quatenus ha« bet rationem judicii, hoc est ut est de« terminatio juris et definitio justi. «Dixi: in foro conscientiae. Quia in. extereoKr i» <·»· « foro externo, ubi non tam ventas facti « « quam probatio juridica spectatur, sen« tentia prolata servanda est ad evitanda « scandala et incommoda; neque elapso « termino (intra quem appellare licebat) « actio ei conceditur, lege sic statuente « tum in poenam pigritiae tum ob bonum 1 Tr. 29, cap. 1, num 94. — Farinae., Prax. crimin., panct. 4, η. 1. — · Lib. 3, tr. 6, cap. 2, n. 10. — Sayr,, qu. 111, n. 124. — Mcnochdc Arbitrar., lib. 2, ca·. 343, Clav. rcg., lib. 12, cap. 9, n.8. — * Diep. 10, de 8· Praec., n. 5. — · Loc. cit., n. 88. — · Diip. 10. dc 6" Pracc., qu. 2, qu. 2, punct. 4, n. 4 et 6. — · Decal., lib. 8. cap. I, dub. 7, n. 7. Sanchez, de Matrimonio, lib. I, disp. 54, η. 1, principium generale dumtaxat habet ex quo hacc sententia colligitur, nempe: Quod in correlativis de uno disponitur, cen­ setur et de altero disponi. b) Excommunicatio ista, quae lata fuerat a Bonifacio VHI, extrav. com. Excommunica­ mus, de sent, excom., et deinde confirmata a Gregorio Χ1Π, constit. Ab ipso pontificatus, 9 Novcmbr. 1574, non amplius viget ; sed alia adest, huic ex parte similis, in constit. Apostolicae Sedis, et quae recensetur inter simpli­ citer reservatas Romano Pontifici, sub n". 11, scilicet: « Omnes qui, quaestum facientes ex indulgentiis aliisque gratiis spiritualibus, ex­ communicationis censura plectuntur in con­ stitutione S. Pii V, Quam plenum, 2 Ja­ nuarii 1569». c> Bonacina, disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 9, n. 14, ita sane docet, loquens dc aequa facti probabilitate. 214. De S. Thoma, vide notam b, ad 213. - n. 195. 215. - S. Thomas, 2«r, qu. 60, art. 5, ad 1, de lege injusta loquitur, et negat eam in conscientia ligare. DUB. II. - DE OFFICIO JUDICIS. - ART. IV. Injwtte da miutui po­ int te com· pcoure. Accipiens lAjoite et tatnler. te· actor de da­ mno «t expeotix. Bona fi­ de accipieai, non leoetur nili *nce prae­ scriptio­ nem. Quid de muneribui judici (a cut. « publicum, ut litium sit finis. — Trul« lench ’ ex Sayro, etc. « Unde resolves: « 1°. Is cujus bona per sententiam ma« nifeste injustam adjudicata sunt alteri, « potest (nisi alter juste praescripserit) « per occultam compensationem ea reci« pere; quia recuperat jus suum. — Trul« lench ’. « 2°. Qui sciens per injustam senten« tiam mala fide accepit bona, tenetur ea « semper restituere, nec unquam praescri« bere potest; quia sunt aliena, et pos• sessor malae fidei nunquam praescribit. « Immo tenetur expensas restituere et • compensare damna, etiamsi pars laesa • non appellaverit, cum non renuntiet ideo «juri suo. « 3°. Qui bona fide rem postulavit a ju« dice et bona fide accepit, intelligitque « ante tempus praescriptionis finitum, fuis« se sententiam injustam, tenetur eam, « non tamen expensas restituere. Si vero « possedit rem bona fide, tempore ad prae« scribendum necessario, non tenetur re«stituere; quia legitime praescripsit. — «Salon, Sayrus, Trullench·». 216. - « Quaeres 4°. Quid liceat judici • circa munera ? « Resp. Γ. Etsi a partibus munera libe« ralia accipiens aliquando peccet, vel ob «scandalum, vel ob periculum perver« tendi justitiam; acceptorum tamen do« minium comparat, spectato jure natu« rae ». — (Hoc est commune et certum. Salmant. 4J. ' Lib. 8, cap. 1, dub. 7, n. 2 et 3. · Sayr., Clav., lib, 12, cap. 9. n. 8, v. f., et n. 12. — · Loc. dt., n. 4. — Salon, in -*·- 2··, qu. 60, art. 5, controv. 2, conci. 2. · Sayr.t loc. at., n. 9. · Loc. dl., n 5. — ‘ Tr 13. de Reatit., cap. 1, n. ltfl. — 639 « Resp. 2°. Etsi lex positiva munerum « acceptionem prohibeat, accipiens tamen « non tenetur ad restitutionem ante sen• tentiam judicis, nisi lex exprimat quod « non illicita tantum, sed etiam invalida « sit acceptio. — Vide Bonacina ·, Lay• mann · ». Quaeritur hic: an judex teneatur re­ stituere accepta ante sententiam judicis? Prima opinio, quam tenent Sotus·3; ba bi Liter te­ et Tapia, Corduba, Rodriguez, Aragon, etc., netur coti­ lae re ante apud Salmant.7, affirmat, ex Juris gen­ sententiam tium, ff. de pactis ; leg. Si plagii [al. St /lagitii], ff. de verb, oblig. etc., ubi tales conventiones nullae declarantur. Et lavet huic sententiae D. Thomas·, qui dicit: Et quia etiam ille qui accepit, contra le­ gem accepit, non debet sibi retinere. Secunda vero opinio negat. Et hanc Salit pro babi11 ter tenent Lugo·, Lessius b>; et S. Antoni­ non tene cur. nus c), Palaus, Bonacina, Navarra O, Azor b>, Trullench et alii, apud Sal­ mant. ‘°, qui aeque probabilem vocant. — Ratio, quia haec restitutio non debetur de jure naturae (juxta dicta Lib. Ill, n. 712, Qu. 1, v. Pro aliis), nec de jure positivo: quia leges praefatae et aliae, vel intelliguntur pro foro tantum externo, vel de restitutione in poenam criminis, pro qua semper requiritur sententia, etsi non inflictiva poenae, saltem declaratoris cri­ minis. Utraque sententia est satis probabilis. Quid de « Resp. 3°. Si judex injuste extorqueat judicc inju­ » munera, nolens facere quod justum est ste extor­ quente mu « et debet, nisi ea dentur, tenetur resti- nera. Quaestion., bb. 1, qu- 32. ad 3 artic., diet. 4, v. Secundo modo. · Rodriç., Sam., part. 1. cap. ISS, n 1. - Aragon, in cit , n. 172. — · 2· 2··. qu. 62. art. 5, ad 2. — · Diip. 37, n. 131. n ’ct 10. — Tapta, tom. 2, lib. 5, qu. 30, art. 6. - Corduba, — Palau*, tr. X', diip. 2, punct 21, $2, n. 2. · Bonae., ditp-1, de Reitit., qu. 3. punct. 3, n. 8. · * Loc. dt, n. 170. 216. - a) Sotus, de Just, ct Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 2, ita docel casu quo judex aliquid acceperit ad patrandam injustitiam. h> Lessius, lib. 2, cap. 14. n. 56, generatim disserit de pretio accepto pro opere ini­ quo, sive contra justitiam, sive contra aliam virtutem; quod utique negat esse restituen­ dum (opere impleto) ante judicis sententiam. - Eodemque modo loquuntur Azor, pari. 3, lib. 4, cap. 21, qu. 3 ct 4 ; Trullench, hb 7, cap. 14, dub. 6, quos Salmant. indiscriininatim allegant. — Attamen Lessius, n. 64, lo­ quens in specie de pretio accepto pro ferenda sententia, quando judex in alterutram partem, ob rationes pro utraque aequales, libere posset rem decidere, dicit vetitum id esse legibus, « quae etiam possunt ad restitutionem obli­ gare, immo et incapaces reddere dominii rei hoc titulo datae acquirendi». ' S. Antoninus, part. 2, tit. 2, cap. 5, loquitur dc iis quae judici darentur ad cor­ rumpendum eum. rf Petrus Navarra, dc Restit., lib. 4, cap. 2, >i 134, negat esse restituendum quod est ac- • Diip. 10, de 8· Praec., qu. 2, punct. 8.— · Lib. 3, tr. 4, cap.4, JH-i-'iti M I n VS SC ί V .i.( Hl Η * VS SV X ÎK M U .V & 4 640 LIB. IV. — CAP. HI. - DE STATU « tuere: uti etiam, si quid datum sit ad re« dimendam vexationem, v. gr. ne injuste « faveat parti adversae, ne causam nimis « differat. Quamquam hoc casu interdum « praesumi possit datorem remittere obli« gationem restituendi. — Laymann 1 ex « Gabriele O et Rebello, etc. ». Acxcpium Certum est igitur et commune inter proopereex imtitui dc« doctores quod quicumque accipit aliquid, bito, rcililuendum. ut faciat aut omittat id quod ex justitia facere vel omittere tenebatur, acceptum restituere debet. Ita S. Thomas, Palaus, Lugo, Bonacina, etc., cum Salmant.a. — Stem, pro Dixi: ex justitia. Nam qui non tenetur ad opere ei a· Ii λ virtute aliquid ex justitia, sed ex caritate aut alia debito. virtute, bene potest pro eo pretium acci­ pere, quandoquidem quod promittit est pretio aestimabile; ut recte censent Sotus, Bonacina, Baflez, Lugo /> atque Salmant.’, contra Lessium t), Trullench etc. Corolla Judex igitur qui ex justitia tenetur num pro Jodice. justas ferre sententias, certe restituere tenetur pretium acceptum pro justa sen­ tentia ferenda: et hoc etiamsi acceperit, non ab una ex partibus, sed ab extraneo, puta illius amico, familiari; ut verius sen­ tiunt Lugo*, Tapia, Rebellus et Salmant.5, contra Sotum, Bafiez, Ledesma, Dicastil4 * lum Villalobos. An autem judex teneatur restituere acceptum pro ferenda injusta sententia? — Vide dicta Lib. III, n. 712, Qu. 1, v. Pro aliis. ’ Lib. 3, tr. 4, cap 4, n. 10, in med · Rcbell., lib. 18, ET OFFICIO SAECULARIUM Sed hinc quaeritur: Au, cum justitia est dubia, sive paris probabilitatis, ita ut judex possit ferre sententiam pro parte Jj,""’ pro qua maluerit (juxta opinionem aliquo­ rum quos retulimus u. 210, v. Quaeritur autem: quam vero opinionem ut proba­ bilem non admisimus), teneatur judex re­ stituere quod accepit ab una ex partibus, ut pro ea sententiam proferat? Certum est talem acceptationem esse ach; illicitam ex propos. 26 damnata ab Ale- una pant, xandro VII, quae dicebat : Quando litigan- ,u,nM tes habent pro se opiniones aeque proba­ biles, potest judex pecuniam accipere pro ferenda sententia in favorem unius prae alio. Sed prima sententia negat acceptio)»». nem esse invalidam de jure naturali; quia d»jir/u judex accipit ut faciat id ad quod exju- luu" stitia non tenebatur. Ita Lessius ; * et pro­ babilem vocant Trullench, Fagundez, etc. Et ideo dicunt,·si non adsit lex particu­ laris, non deberi restitutionem. — Secunda jwu s . . . .. .. Doaorca. sententia vero, cui subscribo, contradicit; invalidi quia judex, semper ac sententiam fert, exercet actum ad quem ex justitia tene­ tur; nihil igitur accipere potest pro sen­ tentia quam profert, cum ad id ex justitia teneatur. Ita Diana, Palaus, Molina, Co­ varruvias, cum Salmant. ’. 217. - Circa autem stipendium commissarii seu exsecutoris, — quaeritur: an si commissarius mittitur ad plures exselib. 18, qu. 20, n. 1. - · Loc. cit., num. 183. — Sotus, loc. qu. ulu, num. 5. — S. Thom., opusc. de Erudit, prindp., dt., v. Primus modus. lib. 4, cap. 4. · Palaus, tr. 32, ditp. 2, punct. 21,11, n. 2. · dub. 4, concl. 4. · Petr. Ledesma, Sum., part. 2, tr. 8, Luto, ditp., 18, n. 63. · Bonae., de Restit., disp. 1, qu. 3, cap. 11, post concl. 8, dub. 2, v. Dico 4. - Villalob., part. 2, punct. 2, num I. · · Tr. 13, deRestitut., cap. 1, n. 177. — tr. 11, diff. 17, num. 1 ct 3. — · Lib. 2, cap. 14, n. 64. — Sotus, de Just, et Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1. ad 2, v. Pri­ Trull., lib. 8, cap. 1, dub. 6, n. 10. — Fagund., Decal., mus modus. - Bonae., loc. dt., n. 1. - Banes, in 2·“ 2··, lib. 8, cap. 26, num. 34. — Diana, part. 6, tr. 6, resol. 5% qu. 62 art. 5, dub. 4, post concl. 4, v. Sequitur etiam. · ■ Loc. cit., num. 184 ct 185. — 4 Disp. 37, num. 126. — v. Sed re melius. - Palaus, tr. 32, disp. 2, punct. 21, § 1, n. 4. - Molina, tr. 2, disp. 83. · Covar., in cap. Peccatum, Tapia, tom. 2, lib. 5, qu 30. art. 7, n. 1 et 3. · Bebel!., part. 2, p, n. 1. · ’ Tr. 13, cap. 1, n. 181. Bailes, in 2·" 2··, qu. 62, art. 5, ceptum ad ferendam sententiam injustam. Et opus jam ex caritate debitum, nisi opus illud inferius loquens de muneribus gratis judici sit laboriosum aut sumptuosum vel periculo­ obbatis, inspiciendum esse ait utrum lex solum sum, uti limitant; secus vero (Lessius, n. 70; receptionem prohibeat, an etiam incapacem Trullench, n. 6), si opus debetur ex alia vir­ retinendi judicem reddat. tute. Cfr. etiam pro Lessio notam a, ad lib. 3, Gabriel Biel, in 4, dist. 15, qu. 6, ari. 3, n 713. dub. 5, non loquitur de praesumptione quod *) Dicastiilus a Salmant. non satis recte quandoque haec munera gratis dentur, in re­ citatur; dicit enim, de Just., lib. 2, tr. 2, disp. 6, dub. 3, n. 54, probabile esse non esse liquis vero concordat. f) De Lugo, vide notam b, ad lib. 3, n. 713. restituendum id quod quis ab aliquo accepit, t) Lessius, lib. 2, cap, 14, n. 69; et Trul- ne damnum inferret alii tertiae personae, non lench, lib. 7, cap. 14, dub. 7, n. 5, ajunt re­ conjunctae nec devinctae consanguinitate aut stituendum esse quod acceptum est propter amicitia cum ipso dante. DUB. E«e:u(or potest. Juill alios, cujcre μ· liritttn a Un falis. Verius non potest. ΙΠ. - DE 0EF1C10 culiones faciendas, possit a singulis de­ bitoribus integrum stipendium diarium exigere ? Affirmant Lugo * et Lessius : * eodem modo quo quis locans operam suam ali­ cubi pro alicujus negotio, tantumdem ab alio pro alio negotio posset exigere. — Sed negant Sanchez 8 ; Tanner, Diana, etc., cum Salmant. *, qui verius dicunt omnino tenendum oppositum. Quia (ut ajunt) sa­ larium diurnum non datur commissario pro numero exsecutionum, sed pro opere cujusque diei; ideo solum salarium ordi­ 641 ADVOCATE narium exigere potest, et aliquid amplius quidem, si labor ob numerum exsecutio­ num sit extraordinarius; ut bene notant Salmant.5 cum aliis a>. Certum autem videtur cum Sanchez ·, Aragon, Salon b>, Soto ac SalmantT, non posse judicem dividere stipendium cum exsecutore (et tanto minus posse exsecu­ torem dividere cum alio, ut dicunt; sed hoc non placet). Quia judex ex officio te­ netur eligere commissarium; idcirco pro tali electione nullum pretium recipere potest. DUBIUM ΙΠ. Quod sit officium Advocati 218. Quae requirantur in advocato. — 219. Quibus prohibeatur officium advocati exercere. — 220. Quid licitum sit advocato. — 221. Quos pauperes teneatur advocatus tueri. — 222. An possit advocatus tueri causam minus probabilem. — 223. Quando advocatus teneatur ad restitutionem. — 224. An liceat adiveato convenire de pretio, incepta lite. An, dc quota litis. — 225. Plura notanda circa adiocati salarium. — 226. Quando peccet advocatus contra suum officium. In advoca * to quatuor requirun­ tur. Quibus profa i b c λ t u r munus ad­ vocati. 218. - « Suppono secundum omnes, in « advocato quatuor requiri, scilicet : scien« tiam convenientem, justitiam causae, -fidelitatem et pretium justum: quod si « taxatum est, non licet ultra hoc acci« pere; ubi non est taxatum, sufficit ju« stum naturale: ut vide apud Bonacina. 219. - Sed ante omnia notandum est, vetitum esse munus advocati exercere impotentibus, infamibus. Item, monachis, nisi interveniat utilitas monasterii et li­ centia praelati, ex cap. Ex parte, depositi1 Diip. 37, n. 138. — * Lib. 2, cap. 24, dub. 5, n. 29, laudo. — Item, sacerdotibus, sive in foro laicali sive ecclesiastico ®, nisi sit causa propria, vel propriae ecclesiae, vel pau­ perum, vel consanguineorum infra quar­ tum gradum: modo isti alium advocatum ita idoneum non inveniant. In causa tamen criminali non licet unquam sacerdotibus advocare coram judice saeculari. Sanchez, Silvester, etc. cum Salmant. ·. — Idem di­ citur^ de clericis in sacris constitutis, sive in minoribus si sint bénéficiât! : nisi careant patrimonio sufficienti ad victum; ad 4. — ’ Coniil., lib, 3, dub. 23, n. 1. — Tanner, tom. 3, cond. 4. · ’ Loc cit., num. ^8 et — Bonae., disp. 10, de * Praec., qu. 3» punct. 4. · · Ex cap. Sacerdotibus 3, Ne 8 disp. 4, qu. 7, dub. 6, num. 162. · Diana, part 3, tr. 5, clerici vel mon. Cfr. etiam cap. Clerici 1, et cap. Cunt rcsol. 77. · « Tr. 29, cap. 1, n. %. — * Loc. cit., num. 97. sacerdotis 3, cod. tit. — Sanch., Coniil.. lib. 6, cap. 7, — · Loc. cit , dub. 24, num. 1. — Aragon, in 2·· 2··, qu. 63. dub. S, num. 2. - Si/vrsA, v. Advocatus, qu. 2. · · Tr. 29, art. 2, conci. 2. · Sotus, de Just, ct Jure, lib. 3, qu. 6, art. 4, cap 4, n. 5. 217. - a) S. Doctor in Hom. apost., tr. 13, pluribus exsecutionibus accipere « modo id n. 68. distinguendum esse ait, scilicet: « Cum non putetur esse contra mentem magistratus commissario Laxatum est pretium pro occu­ tale pretium taxantis». patione sua cujusque dici; et tunc certe... non b> Salon, in 2Λη· 2af. qu 63, art 2, con­ potest ille plus eo exigere. Sed cum commis­ trol’. 8, id non habet, quamvis a Salmant hic siones essent disparatae, et assignatum esset citetur; sed dumtaxat, concl. 4, gencratim salarium speciale pro qualibet procuratione,... negat posse vendere officia publica eum qui posse commissarium exigere plura salaria pro habet tantum licentiam ad ea transferenda; qualitate exsecutionum ; et hoc est quod sentit ct si illa nihilominus vendat, ait eum obligari etiam Lessius ». — Et profecto haec videntur ad restituendum pretium acceptum. cum Lessio plane concordare, dum auctor iste 219. - λ) Scilicet omnia quae hic supra de concedit exsecutorem posse plura salaria pro sacerdotibus dicta sunt. S. Alpuomsi, Opera ntoraha. — Tom. IL 41 Judex ne­ quit di vide­ re stipen­ dium cum exsecutore. 642 Clerici noo tace/· dote» pot­ iunt advo­ care in αα· «h cede * Uae. In mtnori ba a non beaefidaü powunt in qaibasvia dvilibua. Quid in crimina­ libus. S4O M 1X »!M Susceptio cautae avi­ lis Injustae era viter il­ licita. J Susceptio caiuar pro­ babilis, lici­ ta. LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. ut Sanchez’, Panormitanus, Lancellotus, Silvester et Salmant. Si quis autem ex his semel vel bis causas advocaret contra prohibitionem, non peccaret graviter; se­ cus, si ex professo ; ut Sanchez, etc. cum Salmant. ·. Sed notandum Γ. Ex communi senten­ tia, non esse vetitum clericis non sacerdo­ tibus advocare pro negotiis ecclesiasticis (ratione vel personae vel rei ecclesiae) in quocumque foro. Ita iidem auctores ibid. 4 Et constat ex cap. 1, de postulando, ubi clericis tantum prohibetur advocare in foro laicali pro causis saecularibus. Notandum 2°. Quod clerici in minori­ bus sine beneficio possunt quascumque causas civiles in quolibet foro advocare. — An vero possint in causa criminali? Affirmant alii apud Salmant. 8; sed tutius negandum, ex cap. 9, Ne clerici vel mon.; et can 1, dist. 51. Probabiliter tamen licet reum tueri (ut Sanchez e cum Navarro); cum textus loquantur de tuendo actore. 220. - « Resp. 1°. Non potest sub gravi « peccato suscipere causam quam scit esse « injustam. — Ex causis autem civilibus, « in utramque partem probabilibus et du« biis, potest utramvis, etiam minus pro« babilem tueri: dummodo cliens de mi« nore probabilitate moneatur. Vasquez, • Salas, card, de Lugo a>, Diana T. Quia « utraque pars habet jus proferendi suas rationes in judicio: ergo etiam advocatus, patrocinandi; neque semper est verius quod videtur probabilius: et forte aliud erit judicium judicis. — Bonacina8; et supra % Lib. I, cap. 2, dub. 2. « Dixi: civilibus; quia in causa crimi« nali dubia non licet tueri partes actoris, « qui in tali casu graviter peccat contra « reum; ergo etiam advocatus. Filliuc« ciusfA Neque quando actor contra pos« sessorem agens scit se nihil posse evin«cere, sed rem mansuram semper du« biam; quia tunc injuste vexatur posses« sor, pro quo tandem judex debebit ju« dicare: ut vide card, de Lugo", Salas”. « Resp. ΙΓ. In causa criminali potest « reum etiam sontem defendere, ut mor« tem aliamve poenam evadat; quia reus « non tenetur ad poenam nisi convictus: « ergo potest per se vel alium eam aver« tere, donec convincatur. — Bonacina ” ». 221. - « Resp. 111°. Advocatus tenetur « pauperibus in extrema », [Etiam cum suo incommodo gravi, non autem gravissimo, ut S. Thomas ”, quando non apparet in promptu quomodo possit pauperi aliter subveniri; item Sanchez, Palausa> ct Sal­ mant. *·. communiter] « vel gravi neces• sitate gratis patrocinari : sine notabili • tamen suo incommodo. Ratio est lex « caritatis. — Navarrus Αζ Cajetanus, Les « sius, Filliuccius, Bonacina 14 ». * Co nui., lib. 6, cap. 7, dob. 3, η. 7. — Panorm., in cap. I, de postulando, num. 4. - Lancellot., Institut. Juris diep. M, n. 3. — Salas, in 1·· 2··, tr. 8, aect.H, n. 108. — 1 Part. 2, tr. 13, reaol. 4. — ■ Diep, 10, de 8· Praec., qu. 3, canon., Hb. 3, tit. 2, S 12. Sï/wi., v. Advocatus, qu. 2 et 4. - punct. 4, n. 8; et diap. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 9, n. 16. 1 Tr 29, cap. 4, o. 7 et 8. — Sanch., loc. cil., dub. 4, n. 2. - — · Diep. 41, n 7. — »· Loc. cit., num. 106. — 11 Diep. 10, ■ Loc. at., num. 10. — Udem auctores. · Sanch., loc. cit., de 8· Praec., qu. 3, punct. 4, n. 7. — 11 *2 2··, qu. 71, art. 1. Sitvest., loc. cit., qu. 4. * innocent., in — Sanch., loc. cit., dub. 1, n. 1 et 5. · “ Loc. cit., n. 20 dub. 3, num. 6. cap Clerici, de postulando, n. 3. - « Ap. Salmant., loc. cit, 7. — 1 Tr 29, cap. 4, n. 9. — · Loc. cit., dub. 3, n. 8. · « « « « « et 21. — Cajetan., in 2·· 2··, qu. 71, art. 1. Less., lib. 2, cap. 31, dub. 7. · Fill., tr. 40, cap. 10, n n. 286. · M Diip. 10, Novar., Comment. 2, de Regular., n. 66. — Vasq., in 1·· 2· *, de 8J Praec., qu. 3, punct. 4. n, 2. 220. - a) Card, de Lugo, disp, 41, n. 7, haec docct in minori probabilitate juris. b) Busenbaum, lib. 1, tr. 1, scilicet in suo tractatu dc Conscientia (qui a S. Alphonso ex duabus ultimis Theologiae moralis editionibus expunctus est, ac proinde in hac nostra etiam desideratur), cap. 2, de Conse, dubia, dub. 2, resolv. 6, haec de advocato scripserat : « Potest advocatus suscipere patrocinium causae pro­ babilis, etsi judicet contrariam probabiliorem... Ratio, quia utraque pars habet jus proferendi suas causas in judicio ». O Filliuccius, (r. 40, cap. 10, n. 285: • Quando grave damnum, inquit, cx eo im­ mineret reo, et parum interesset actoris causa potiri, tunc esset contra caritatem defendere actorem » 221. - a) Palaus, tr. 6, disp.2,punct. 2, n. 5, loquitur de praecepto eleemosynae generatim, quod gravem obligationem inducere ait in extrema proximi necessitate, subveniendi scilicet proximo ex bonis statui superfluis. h> Navarrus, Man., cap. 25, η. 29, v. Quinto, eum peccare (scilicet mortaliter) ait qui proximi causam in extrema ejus necessitate non defendit, sed subdit: « Non tenetur magis ad faciendam eleemosynam de sua arte, quam dives dc suis bonis ». In ens· iuli 4ilu tueri ρίπο actom. üwCÎlQŒ Dtfeadü» «oaten to cnmiiih licitum vocito» dt beat MBpt ή subus ■ re. OUB. III. - DE OFFICIO ADVOCATI. 643 An autem in necessitate gravi tenea­ vocato minus probabilis apparet, ipsa ju­ tur pauperes tueri sub mortali? — Ne­ dici videtur probabilior. In necti- gant Navarrus et Cajetanus. Sed verius Notant tamen 1°. Lugo, Malderus d>, Umiaiio «itate fravi tab cravi affirmant Sotus, Valentia, Toletus, etc., Diana d> et Lorea d), apud Salmant·, quod tenetor. cum Salmant. quando advocatus super­ hoc currit si probabilitas sit juris; nam si sit facti, etiam in pari probabilitate fluum habet suo statui. Quid in neTenetur etiam advocatus causas pau­ (quia tunc omnino favendum est reo) com­ ceni tat e communi. perum advocare in necessitatibus com­ muniter dicunt non licere advocato acto­ munibus. Sufficit tamen, si ipse in hoc rem tueri. — Notant 2° Salmant. * cum aliquid largiatur ex superfluis: intellige, Lugo ·, quod in causa paris probabilitatis temporis et divitiarum. juris, commune est inter DD., licitum esse 222. - Magna est quaestio: An possit advocare sive pro reo sive pro actore. advocatus tueri causam minus proba­ « Unde resolves: bilem ? 223. - « 1°. Advocatus qui sciens pap.trociQuod possit tunc reum tueri, commune « trocinatur causae injustae », (Sive qui in)tut te rt*“' est. Dicunt tamen Valentia a), Silvester, culpabiliter ignorat causam esse injustam: Martinez b>,etc., apud Salmant. , * non posse Salmant. ’] « tenetur ad compensationem cum opinione minus probabili defendere • omnium damnorum inde consequentium. In causa • — Unde parti contrariae restituere debet mino» pro­ actorem. — Alii tamen communius cum babili de- Busenbaumc>, ut Lugo8, Sanchez4, Azor, « ex peccato commissionis, quia fuit illi ctortm.ba· Villalobos, Lorca, etc., indistincte conce­ « causa positiva damni (similiterque, si dunt advocatis tueri tam actorem quam « causam dubiam tueatur, eamque obtireum in causa minus probabili. Quia, si < neat fraude; quia intercedit injustitia potest quisque cum jure probabili litigare, « ratione partis adversae). — Clienti vero potest etiam alius eum tueri: modo ad­ • suo tenetur restituere ex peccato ornisvertat suum clientem de minori probabi­ « sionis; quia ex officio tenebatur monere « ignorantem causae injustitiam. Quod litate suae causae. Utramque sententiam Salmant? vocant « addo, quia, si clienti constabat causae satis probabilem. — Sed revera huic se­ « injustitia, non tenetur illi restituere. — cundae sententiae adhaerent, sicut et ego. « Bonacina '°, Lessius n, Filliuccius, LayRatio: tum quia opinio minus probabilis « mann, * Tanner ’. decursu temporis potest probabilior eva­ « 2°. Similiter peccare et ad restitudere; tum quia multoties opinio quae ad- « tionem teneri, quando defendit articuNavar., Man., cap. 25, η. 29, v. Quinto. - Cajetan., in 2·· 2··, qu. 71, art. 1. — Sotus, dc Joit. et Jure, lib. 5, qu. 8, diff. 14, n. 5. · Lorca, in 1·“ 2··, dc Actib. hum., diip. 39, membr. 2, v. Eadem dub. — 1 Loc. cil., n. 48. — Lu^o, art. 1, dub. 2. · Valent., in 2· * 2··, diep. 5. qu. 15, punct. 2. · Tokt., lib. 5, cap. 60, η. 1. · 1 Tr. 29, cap. 4, n. 23 ct 24. — diip. 41, n. 7. · · Tr. 29, cap. 4, n. 86. — 1 Loc dt., n. 86. - Silvest., v. Advocatus, qu. 13. · · Loc. dt., nom. 87. — 8· Pracc. qu. 3, punct. 4, n. 4. — 11 Lib. 2, cap. 31, dub. 8, ■ Diep. 41, n. 8. — · Decal., lib. 1, cap. 9, n. 53. — Asor, n. 48. — FïU., tr. 40, cap. 10, n. 2S2. — Laym., lib. 1, tr. 1, part. 1, lib. 2, cap. 17, qu. 12(u)U). · Vitiat., part. 1, tr. 1, cap. 5, n. 18. — u Tom. 3, disp. 4, qu. 4, dub. 6, n. 127. 222. - a) Valentia, in 2am 2af, disp. 5, qu. 15, punct. 4, v. Dico 3°, negat utique posse actorem ab advocato defendi, sed casu quo opinionem non solum minus probabilem, sed simul etiam falsam judicat; sed, v. Dico 4, dicit advocatum probabiliter posse causam su­ scipere sive rei sive actoris, si « de opinione quam judicat minus probabilem, non etiam habeat determinatum assensum quod sit falsa, aut talem assensum deponat». Martinez, in lafn 2a', qu. 19, art. 6, dub. 6, conci. 3, negat posse in criminalibus tantum, secus autem in civilibus, quidquid dicant Salmant *2 Busenbaum, hic superius, n. 220, id • Loc dt., n. 7. - · Tr. 29. cap. 4, n. 32. - «· Diip. 10, dc concedit in civilibus tantum, secus in crimi­ nalibus. Unde ejusdem sententiae est ac Mar­ tinez. Malderus, Diana et Lorca a Salmant. contra hanc sententiam adducuntur, in quan­ tum scilicet auctores illi concedunt absolute et sine ulla juris aut facti distinctione, advo­ catum posse actori patrocinari in causa dubia. Et re quidem vera ita sentiunt Malderus, in /am Qaef /Q, arft g, rffcp. gg, g, i./.; Lorea, loc. cit.; Diana, part. 2, tr. 13, resol, 6. Quin etiam Diana, part 4, tr. 3, resol. 47, expressis verbis asserit advocatum posse in causa etiam criminali, stante dubio facti, contra reum patrocinari. 044 Itera, de­ fendens αγ· Uculam Ju­ stum caqe * » injoKAC. Defendere CAQSAID vix * probAbi le«, illici­ tam. Quid de defenden­ te in pouei· wrio. Aequi * * ΙΑ ClUMt priui exAmtoandA et clienti Ape­ rienda. LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. « lum justum causae injustae, ut sic ad« versarium vexet, impediat, differat aut « pervertat, docet Trullench 1 ex Cajeta• no, Sayro, etc. — Quia censetur defen« dere causam injustam. « 3°. Quando causa nihil fere habet pro« habilitatis, ita ut vix moraliter sit spes « obtinendi, eo quod apud judices semper « rejiciatur, regulariter non licet susci« pere: tum quia facit ut cliens sine fru« ctu tempus et pecuniam, perdat; tum « quia talis communiter non habetur pro« babilis. — Card, de Lugo9. « Quando autem cliens habet bonum « jus in causa possessionis, non tamen in « proprietate, an liceat advocato eum de« fendere in causa possessoria (dum de «proprietate non agitur), quidam affir« mant, negant alii. — Vide Fagundez ”, « Molina 4, card, de Lugo5 ·. Alii igitur dicunt licere advocato talem clientem defendere, quia tunc solum per­ missive cooperatur ad peccatum clientis, cum eo casu exerceat munus consultoris apud judicem. — Sed verius contradicit Lugo e cum Molina a), Fagundez a>, Me­ dina a>, etc. Ratio, quia, sicut peccat cliens rem retinendo, sic advocatus in tali reten­ tione ei cooperando : advocatus autem non se habet ex parte judicis, sed clientis. « 4°. Advocatus, antequam patrocinium « causae suscipiat, tenetur examinare ejus «aequitatem et probabilitatem, eamque « clienti indicare sincere. Si enim falsa promissione vel inani spe victoriae sum­ ptibus involvat, tenetur ad restitutionem (Bonacina7) ; uti et si qualitatem ac sta­ tum causae, seu periculum ejus per­ dendae indicare neglexerit, et cliens, eo cognito, litigaturus non fuisset. Quod si dubium sit an eo casu litem prosecu­ turus fuisset, neque id ulla diligentia co­ gnosci possit, non teneri advocatum ad damna resarcienda docet Bardi ·; quod melior sit conditio possidentis, dum de damno illato non constat. « 5°. Si clientis causam minus proba- Deci; t·. bilem dicat esse omnino justam, tenetur de damno, si cliens cognito causae du- mn<>· bio, non fuisset litigaturus. — Bona­ cina ·. Q«i4 >. « 6°. Si in progressu causae iniquita­ in procn» tem videat, tenetur mox monere clien­ su août iniquities tem, et suadere ut desistat; alias ad re­ videat stitutionem damnorum obligabitur: quia, cum stipendio sit conductus, tenetur ex justitia monere. Tanner I0. — Neque po­ test vel ipse vel judex suadere compo­ sitionem cum damno partis; quia com­ positio non habet locum nisi quando res est dubia. Si vero inducat ad transactionem sine damno, deceptione, vi et metu, non tenetur; quia nulli facit in­ juriam. — Valentia % Azor, Lessius, Laymann, Bonacina ”. a « 7°. Non potest absolvi qui paratus est lu» Par quaivH CAuns quasvis causas defendendas suscipere. fendere — Sayrus c>». 1 Lib. 8, cap. 5, dob. 3, η. 5. · Cajet., Sum., v. Atlvo· disccpt. 4, cap. 29, n. 13. — · Loc. cit., n. 16. — * Tom. 3, catus. · Sayr.t Clav., lib. 12, cap. 23, n. U. — 1 Disp. 41, n. 8 — ■ Decal ., lib. 8, cap. 38. n. 39. — 4 Tr. 2, disp 81, disp. 4, qu. 4, dub. 6, num. 129. — Aror, pari. 3, lib. 13, n. 22. — 1 Loc. cit., num. 10. — · Loc. dt. — ’ Disp. 2, n. 49. - Laym., lib. 1, tr. L cap. 5, n. 20. · 11 Disp. 10. de de Peccat», qu 4, punct. 9, num. 16. — · De Conscient., 8· Praec., qu. 3, punct. 4, n. 6. 223. - a) Molina ct Fagundez, locis citatis, videntur consentire, ut ait Lugo. Loquitur enim Molina de testamento minus solemni, quod quidem negat irritari a lege, sed ait tantum non admitti ad probandam ultimam voluntatem defuncti in foro externo; hinc dicit Molina loc. cit. (cui Fagundez adhaeret): · Ad­ vocatos qui sibi persuaserint eam fuisse le­ gumlatorum mentem ., teneri in conscientiae foro interrogare clientulos qui eorum petunt patrocinium, ut ipsis tamquam haeredibus ab intestato in exteriori foro adjudicentur bona defuncti in minus solemni testamento aut co­ dicillo aliis relicta, num sibi persuadeant illam IXiissc voluntatem testatoris: quodsi annuant, aut ipsimet advocati, illis negantibus, id sibi persuadeant, non posse illis praestare patro­ cinium, utpote ad rem injustam ». — Barthol. Medina pariter, juxta eumdem card, de Lugo, favet huic doctrinae, dum, in Sum., lib. /, cap. 16, § 4, v. Secundum peccatum, damnat de peccato advocatum qui in causa injusta suscipit aliquod caput justum defendendum, ut eo modo impediat, differat vel divertat cau­ sam principalem. h) Valentia, in 2< *m ', * 2 disp. 5, qu. 15, punct. 4, qu. 2, ait desistendum esse, si ad­ vocatus in decursu causae, iniquitatem ejus advertat. e> Sayrus, lib. 12, cap. 23, n. 18, dictum istud perspicue insinuat, dum affirmat advocatum illum peccare. cap. 29, dub. 3, v. Tertio. · Z>55., lib. 2, cap. 31, dub. 8, DUB. III. - DE OFFICIO ADVOCATE 224. - « 8°. Non licet cum cliente con« venire de pretio post inchoatam litem, « sed vel ante coeptam vel post finitam, « ex can. Infantes, cans. 3, qu. 7; quia » [cliens] « postquam sua instrumenta osten· « dit, cogetur quolibet pretio stare ne pro« datur ». — [Si tamen advocatus proce­ dat sine dolo, et pretium sit justum, non peccat conveniendo de illo etiam in me­ dio litis. Ita Salmant.1 cum Navarro]. « Nec licet pacisci de parte aliquota, « v. gr. dimidia, tertia vel quarta litis, pro « pretio, si victoria obtigerit; quia id gra« viter prohibetur. Lex Sumptus, ff. de « pactis; lex. Litem, C. de procurat.; can. « Infames, § Arcentur; lex. Si qut, C. de « postulando. Ratio est, ne praebeatur oc« casio, per fas et nefas, procurandi vi« ctoriam. Hoc tamen casu non obligatur « ad restitutionem, si justum pretium non « excedat, et dolus ac fraus absit. — Vide « Silvestrum-, Navarrum *, Filliuccium, «Laymann, Bor.acina, Sanchez4 et card. « de Lugo6 ». Quantum 225. - Notandum est Γ. Quod advo­ pretium *i< JuMum. catus non potest exigere pretium quan­ tum vult; sed debet exigere moderate, et respective ad gravitatem et difficultatem causae, ad scientiam et dignitatem advo­ cati atque usum regionis. Si autem pre­ tium sit taxatum a lege recepta et non abrogata, illi standum; alias advocatus qui pretium notabiliter excedens recipit, peccat et restituere tenetur. — Vide Salmanticenses e. Si diem Notandum 2°. Quod si de pretio concautam de­ qu’àn· veniatur, et cliens deserat causam, advo­ do posait exigi totum catus potest totum pretium petere, si per pretium. ipsum non stet quominus litem prosequa­ tur; pari modo ac locans operam suam pro aliqua mercede, illam bene exigere potest, si per conductorem stat ne opera compleatur, ut ex leg. S/’ uno ff. de locat. Quid de pretio padKvndo. 645 Ita Salmantic. ’ cum Sayro. (Vide dicta Lib. III, n. 342, v. 2. Peccant). — Hoc tamen intelligendum dico, si nulla super­ veniat justa causa litem deserendi; haec enim conditio semper subintelligitur ap­ posita in conventione facta. Notandum 3°. Esse valde probabile quod si advocatus conveniat de salario cum aliquo per totum annum pro omni­ bus suis causis tuendis, possit salarium exigere, etiamsi nulla lis in illo anno oc­ currat. Ratio, quia, si altero anno plures concurrant lites quae majus salarium me­ rentur, nequit postea majus salarium exi­ gere. Ita Gutierrez, Corella, cum Salmanticens.·. — Hoc autem currit in litibus et laboribus ordinariis ; nam si occurrat ex­ traordinaria lis vel labor, non vetatur ad­ vocato majus salarium exigere. — Bene tamen advertunt e contrario Azor et Co­ rella, ibid. ·, quod si dum agitur lis, advo­ catus in infirmitatem incidat, pro rata temporis debet salarium remittere: intellige, si infirmitas fuerit longa. 226. - « 9°. Peccat advocatus: Γ. Si, « cum non sit idoneus, officium advocati « exerceat et patrocinetur. Lex Nemini, « C. de advoc. S. Thomas ‘°. Estque pecca« tum ex genere suo mortale. — 2°. Si de« fendat causam injustam, secundum dicta • casu primo. — 3°. Si ob nimias dilatio« nes, illicitas subornationes testium, etc., «notabiliter officiat parti adversae, ha« benti alias justam causam, etc. — Vide « Navarrum ”, Filliuccium u. — 4°. Si utri« que parti patrocinetur; quia repugnat ut « utramque partem aeque defendat. Sil« vester, Sanchez ι·. — In diversis tamen « causis, secluso scandalo, non repugnat. « — 5°. Si in eadem causa in qua est ju« dex vel assessor, agat advocatum ; quia « duo officia contraria in eadem causa « exercere non licet. — Silvester14. —6°. Si 1 Tr. 29, cap. 4. n. 57. - Novar., Man , cap. 35, η. 90. n. 58. - Sayr., Clav., lib. 12, cap. 23, n. 33 — Gutter., Pract. v. Sexto. — · V. Advocatus, η. 12, qu. 19. — · Man., cap. 25, n. 30, v. Sefdimo. — JW., tr. 40, cap. 10, n. 291. — Laym., quaest., lib. 1, qu. 32. · Corr Ha, Prax., tr. 15, cap. 2, o. 28. · • Loc. cit , n. 56. — Aoor, part. 3, lib. 13, cap. 29, dub. 10. - lib. 3, tr. 4, cap. 2b, n. 10. — Bonac., disp. 10, dc 8' Pracc., Corella, loc. cit., n. 28. · · Salmant., n. 5b. — »· 2 * 2“, qu.71, qu. 3, punct. 4. n. 10. — 4 Conail.» lib. 6. cap. 7. dub. 9, num. 8; et Jib. 3, dub. 42. — · Dc lutt. cl Jure, diap. 41, n. 12, v. f. - · Tr. 29. cap. 4, n. 53 et 54. - ’ Loc. cit.. art. 2. — “ Man , cap. 25, n. 29. — “ Tr. 40, cap. 10, n. 281. — St best., v. Advocatus, n. 7, qu. 13. — u Consii., Hb. 6, cap. 7, dub. 7, n. 3. — 14 Loc. dt., qu. 2. ▼. Quarto. 225. - a> S. Alphonsus allegat hanc legem ex Salmanticensibus; sed in titulo Locati con­ ducti nulla habetur lex quae ita incipiat. Sal- manticenses autem citant et aliam legem, nempe leg. Sed addes, § 9, Cum quidam, ff eod., quae aptissime intento respondet Quid, «i pacUcat ur de pretio per totum annum. In quibua peccet ad­ vocatus. 646 LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. « (tametsi defendat causam justam) pro< ducat scripturas vel testes falsos, aut « instrumenta. Non tamen peccat si in « causa manifeste justa adversarium de· « cipiat : dummodo nulla utatur falsitate, • v. gr. allegando falsa, etc. — S. Tho« mas ’, Silvester, Sanchez 3, Trullench ·. « — 7°. Si adducat leges falsas vel abro«gatas, vel doctrinam reprobatam; vel « leges bonas in falsos sensus sciens pru• dens detorqueat. — 8°. Si in gravamen « alterius partis quaerat dilationes ad rem « non facientes. — Vide Filliuccium, Trul« lench4. — 9°. Si accipiat mercedem in« justam. Quando autem a lege pretium « nullum taxatum est, censetur illud ju« stum quod habetur tale judicio pruden« tum, attenta qualitate negotii, dignitate, « scientia et peritia advocati, et labore « quem impendit, ac demum consuetu· « dine approbata. — Vide Trullench 5. — « 10°. Si contractum usurarium vel aliter « iniquum suadeat aut probet. — 1Γ. Si « leges, statuta et consuetudines patriae « ignoret (unde si grave damnum clienti -■ obveniat, tenetur compensare) vel intel· • ligere non studeat. « 10°. Peccat advocatus contra justitiam, « si rationes et fundamenta clientis quem « juste defendit, vel secreta causae dete«gat adversario: ut ex aliis probat Fa• gundez ·; vide etiam card, de Lugo ’. « Teneturque ad restitutionem, si eam ob « causam cliens causam perdidit, victurus «alias; quia fecit contra officium, nec « adhibuit diligentiam ad causam obti« nendam in favorem clientis. Azor a>, « Filliuccius ·), etc. « Limitant tamen aliqui, nisi periculum « sit ne pars adversa grave damnum ini· « que patiatur; quia, ajunt, quilibet potest « sine suo damno grave damnum alterius « prohibere. Vide Lessium8, Azor"’, Regi· « naldum, Filliuccium, Laymann ·. — Ve· « rum hanc limitationem, cum S. Tho•* ·' ma alii non admittunt, nisi forte reus « capite plectendus esset, et accusator in« juste procederet; tunc enim, ajunt, ad· « vocatus accusatoris deberet falsitatem « prodere, si tamen spes esset profuturum, « accusatore prius monito, ut desistat. • Vide card, de Lugo ’°. « 11°. Advocatus, si causarum expedi· « tiones cum praejudicio clientum diffe« rat, postponat, vel plures acceptet quam «expedire possit, peccat ac tenetur ad « restitutionem ; uti et omnium damnorum « quae per ejus imperitiam, malitiam vel « negligentiam cliens aut actor incurrit. « Non tamen tenetur in omnibus causis • adhibere eamdem diligentiam, sed ma· « jorpm vel minorem pro causae qualitate. « — Vide Filliuccium, Bonacina ”, Les« sium 1S, Laymann 13 ». 1 *2 2··, qu. 71, art. 3, ad 3. - Stlvcsl.. V. Advocatus. n. 6, qo. 12. — · Coruit, lib. 6. cap. 7, dub. 8. — · Lib. 8, cap. 5, dub. 3, n. 8. - FU!., tr. 40, cap. 10, n. 281. — « Loc. cit., n. 11. — · Loc. cit., dub. 5, n. 3. — · DecaL, lib. 8, cap. 47. n. 13. — ’ Diip. 41, n. 6. - · Lib. 2, cap. 31, dub. 8, n. 49. - Regiu , lib. 2S, n. 674. — Fili., loc. ch., n. 283. • Lib. 1, tr. 1, cap. 5, n. 19. — ·· Loc. cit., n. 6. — Fdl., loc. at., n. 280. — 11 Diip. 10, de *8 Praec., qu. 3, punct. 4, n. 3 et 16. — 11 Loc. dt., dub. 8, n. 47. — w Lib. 1, tr. 1. cap. 5, a n. 17. 226. - «J Azor, part. 3, lib. 13, cap. 29, dub. 3; Filliuccius, tr. 40, cap. 10, n. 283, negant advocatum posse adversae parti se­ creta causae prodere;quod Filliuccius limitat: • Nisi ad occurrendum gravi damno proximi ex caritate ». b) S. Thomas, in 2* 2 ', * qu. 71, art. 3, ad 2, limitationem hanc non expresse rejicit; videtur tamen eam excludere eo quod, dispu­ tans de casu quo in progressu causae advo­ catus injustitiam ejus advertit, scribit abso­ lute: < Non debet eam [causam] prodere, ut scilicet aliam partem juvet, vel secreta suae causae alteri parti revelet». DUB. IV. - DK OFFICIO RRIERHNTIS, SECRETARII, NOTARII, ETC. 647 DUBIUM IV. Quae ait obligatio Referentis, Secretarii, Notarii et Procuratoris. : Ad quid teneantur referentes, etc. — 228 Quando peccent referentes. — 229. Quando secretarii. — 230. Quando tabelliones sive notarii. — 231 Plura notanda circa notarios et tabelliones. — 232. Quando peccent procuratores. — 233. Plura notanda de stipendio procuratoris. Eorum obligatio· nes Eorum peccata, Peccata referentia. Peccata KcretariL 227. - « Resp. Tenentur ii omnes juste • fideliterque exercere suum officium, sive «ex debito muneris tantum, sive etiam « ex juramento. Item, tenentur scire ea «quae ad suum officium spectant, debi« tamque diligentiam adhibere, praestan« do omnia necessaria, terminos justos pe« tendo, et appellando, cum fuerit neces« sarium. — Bonacina, Escobar et com« muniter. « Unde resolvuntur sequentes casus: « Γ. Peccant, si odio vel amore, spe « vel timore abutantur officiis suis; si se« creta servanda non servent; si partibus « vel earum sollicitatoribus aliisve tra« dant processus vel scripturas originales quas non debent, accipiant stipendium • majus justo vel ultra pretium taxatum; « si lites iniquas suadeant, etc. ». 228. - « 2°. Referens peccat: Γ. Si de« fectu studii vel per incuriam male refe« rat, vel aliquid substantiale praeter« mittat. — 2°. Si sit partialis, coneturque « unius partis justitiam magis quam alte« rius explicare. — 3°. Si sententiam al« terutri parti manifestet, priusquam evul« getur, unde possint gravia incommoda « sequi, v. gr. judex recusari, etc. — Vide « Escobar ». 229. - « 3". Secretarius peccat: Γ. Si • juramentum violet. — 2°. Si arcanum • prodat. — 3°. Si sententiam nondum « publicatam manifestet. — 4°. Si proces« sus aut sententias non custodiat, vel « partibus sine praescripto judicis osten« dat. — 5°. Si testimonia non fideliter transcribat, sive exaggerando vel immi­ nuendo, sive immutando aut invertendo. — Escobar ». 230. - « 4°. Tabellio sive notarius put» *p«x blicus peccat: Γ. Si sine sufficienti pe- tabeUlonU· ritia (v. gr. clausulas communes, etc. ignorans) suscipiat officium. —2“ Si ju­ ramentum violet. — 3°. Si in depositione testium aliquid addat vel detrahat non levis momenti. — 4". Si ministro transcriptori (erroris periculo) examen com­ mittat. — 5°. Si protocolla et acta negligenter custodiat cum damno partium. — 6°. Si differat causarum expeditionem ut pecuniam extorqueat. — 7°. Si testa­ mentum scribat hominis rationis usu de­ stituti. — 8°. Si testes falsos admittat. 9°. Si solemnitates necessarias ex igno­ rantia culpabili vel malitia praetermittat. — 10°. Si testimonium aliquod necessa­ rium, unius rogatu et alterius damno, non exhibeat; si conficiat instrumentum usurarium vel falsum, praesertim in damnum tertii; si faciat ut processus et causae veniant ad alios judices vel referentes, etc., quam ordo illius tribu­ nalis postulat: quia multum interest ha­ bere hunc vel illum judicem. Escobar ; vide Laymann “4 * . Bonacina — 1Γ. Si secretum violet, v. gr. aperiendo parti adversae dicta testium ante eorum pu­ blicationem; quod esse mortale contra justitiam docet * Trullench ex Navarro3. — 12°. Si parti petenti instrumenta oc­ cultet, praesertim quae continent le­ gata. Navarrus *, Silvester&, Trullench ·. Bonac., diip. 10, de 8· Praec., qu. 3, punct. ult. — Etcob,, tr. 6, eiiun. 6, cap. 5. ~ Escob., tr. 2, eiam. 3, xam. 3, cap. 14, num. 60, edit. Lugdun. ». d. (a/, edit, citati», d 92). — 1 Di»p. 10, de 8· Praec , qu. 3, punct. ult. cap. 14, n. 66, edit. Lugdun. ». d. (al. edit. Lugdun., 1644 et Veneta, 1660, n. 90). — Etcob., loc. dt., num. 69. edit — · Lib. 8, cap. 7, n. 3, i. (, - 1 Man., cap. 25. η. 52. —· • Loc. cit., n. 53. — > V. Tabellio, quaer. 8. — · Loc. cit., Lugdun. ». d. (n/. citnti» edit., num. 91). — Escob., tr. 2. num. 4. 230. - a> Laymann, lib. 3, tr. 6, cap. 2, ad quem Busenbaum remitttit lectorem, haec asserit non quidem de tabellionibus, sed de judicibus tantum. 648 LIB. IV. — CAP. HI. - DE STATU BT OFFICIO SAECULARIUM. « — 13°. Si acta occultet, vel parti pe« tenti transumptum processus neget. — « 14°. Peccat graviter si amisso instru« mento antiquo publico vel testamento, « aliud simile confingat ». Qu i rum 231. - Quoad notarium, notandum Γ ircexotar Ab offre o La- quod infames infamia juris aut facti nulbellionhliter instrumenta conficiunt. Salmant. βΛ — Nota 2°. Clericos in sacris vel beneficium habentes non posse exercere mu­ nus notarii, nec etiam in foro ecclesia­ stico publico. Salmant. 1 cum aliis. — Nota 3° quod tabelliones nequeunt reci­ pere aliquid a litigantibus ultra pretium justum. Sed Dubium est: an lex taxam ipsis statuens obliget in conscientia? Lex *taAffirmant Navarrus, Trullench, etc., laen· iaun, juxu apud Salmant. », cum sit lex justa. - Sed * alio obli­ cae in con­ negant Machado et Fagundez ·; * quia haec scientia. lex est poenalis vel saltem mixta, ideoJaxtA a· que non obligat in conscientia (ut de lege lio· non obligBL mixta tenent Villalobos, Diana et alii). — Negat etiam c> Lugo cum Turriano et aliis, apud Salmant. 3, sed alia ratione ductus, nempe quia, cum tabelliones et alii mini­ stri justitiae vivere debeant ex stipendiis proprii officii, et tractu temporis augean­ tur pretia rerum ac expensae, juxta mo­ rem circa victum et vestitum, ideo non injuste ipsi aliquid exigunt supra taxam : maxime si attendantur circumstantiae laboris et peritiae. Et hanc sententiam Lugonis dicunt Salmant.4 videri hisce tem­ poribus conformiorem aequitati. Exceden­ Cacterum communiter loquendo, do­ te· Juttum pretium cent DD. hos tabelliones peccare, si ultra peccant. justum pretium, aliud, etiam per modum doni, a partibus accipiant, quia talia mu­ nera coacte, non sponte praestantur. Ita Navarrus, Rodriguez, etc., cum Salmant? — Advertunt tamen Salmant.·cum Lopez q«u: et Mercado, Rodriguez, Petro Navarra, quod bene tabellio extraordinarium sti- S&V'" * wpeiKtix pendium recipere potest, si extraordina­ rium praestet laborem, nempe si cogatur celerius quam par sit tradere transum­ ptum, adire longinquum locum, vel labo­ rare noctu, etc. 232. - « 5°. Procurator peccat: Γ. Si procari Peta“ r * « litem procuret injustam. — 2°. Si plures « causas suscipiat quam possit expedire ». [Ita Panormitanus α·) et Cajetanus a->, cum Salmant. ’J. — « 3°. Si plus mercedis acci« piat quam justum. — 4°. Si suadeat reo « vel parti ut injuste veritatem neget. — «5°. Si sua incuria, negligentia aliave « culpa, causa sit ut lis perdatur. — 6°. Si « nomine partis juret sine particulari ejus «informatione, cum periculo pejerandi. « — 7°. Si culpabiliter tribunali non adsit, « futuri incommodi metu, etc. Vide Esco« bar, Laymann 8, Bonacina ·. — 8°. Si « partes adducat ad concordiam iniquam. « — 9". Si differat causam, vel pervertat « judicem, vel petat terminos impertinen« tes aut dilationes superfluas. - 10°. Si « falsos testes inducat. Vide Sayrum '°, « Filliuccium ", Trullench ,a ». [Vide Salmanticenses ”]. 233. - Quaeritur Γ. An procurator, si habeat advocatum aut tabellionem qui gratis inserviat, possit justum pretium illis debitum sibi retinere? Resp. Negative, si advocatus aut ta­ bellio serviant magis in gratiam clientis, 1 Tr. 29, cip. 6. n. 4 et 5. — Navar., Man., cap. 25. Contrftctib., lib. 1, cap. 19, v. Porro. · Meread., de Con- Trull., lib.8, cap.7. num.9. -’Loc. du, num. 18. tractib., tr. de Rextitut., cap. 16, n. 12. · Rodri^., loc. dt., num. M. — Mm had., num. 1. · Prtr, Nazar., lib. 3, cap. 9, n. 19. — ’ Tr. 29, Perfeto confessor, tom. 2, lib.6, part. 3, tr. 2, docum. 5, n. 3. — FÏ/Ζα/οδ., part. 1, tr. 2, diff. 22, n. 7. - cap. 6, n. 4. — Eseob., tr. 2, exam. 3, cap, 14, η. 61, edit. Diana, part. 1, tr. 10, reaol. 20. — Lu^o, diip. 41, n. 12. - Lujjdun. ·. d. (al. citait· edit., num. 93). — · Lib. 3, tr, 4. Turrian., in 2·· 2··, qu. 71, art. 4, conclus. · · Loc. cit., n. 19. — « Loc. dL, n 20 — Navar., Man., cap. 25, n. Si. · cap. 26, n. 7 et seqq. — · Diip. 10, dc 8· Praec., qu. 3» Rodric, Sum., part. 2, cap. 2, num. 3. · · Tr. 29, cap. 5, num. 22. — · Loc. dt., num. 24 et 25. * Ludov. Loper, de cap. 10. n. 294 et 295. - » Lib. 8. cap. 6, n. 1. - B Tr. 29, 231. - a) Salmant., tr. 29, cap. 5, n. 2, de sola juris infamia id asserunt; instrumenta vero ab infamibus infamia facti confecta, irrita esse negant *) Fagundez, Decal., lib. 8, cap. 27, n. 8, v. Prrmo, non tractat de praesenti casu; sed de alio, et quidem valde aftini, scilicet dc le­ gibus quae vetant dona a tabellionibus accipi; easque negat in conscientia ligare. c) De advocatis loquens. 232. - 9) Panormitanus et Cajetanus indiscriminatim citantur a Salmant. cum aliis auctoribus, pro tota doctrina quam ipsimet exponunt n.4, at re vera nec Panormitanus, in punct. 4, n. 16. - »· Clav., lib. 12, cap. 24, n. 4. — « Tr. 40. cap. 6, n. 4. DUB. IV. - DE OFFICIO REFERENTIS, SECRETARII, NOTARII, ETC. Habeni triti» in· lervieotetn, qcinJopo»· iit tibi re­ tinere pre· tina. Sibi sub· tn tuent a· li am quan­ doque licite relinet par­ tem talarii. 649 ut Bonacina, Panormitanus a>, etc., cum sciat donasse suum laborem, semper ju­ Salmant. b>. — Si autem serviant in gra­ stum pretium recipere potest: nemo enim tiam simul procuratoris et clientis, dicunt praesumitur donasse nisi constet; quia Bonacina et Bassaeus, ibid. *, quod tunc donare est perdere. Immo, etiamsi interne nihil etiam retinere possit, quia in dubio donasset, nisi talis donatio ab alio fuerit melior est conditio clientis qui possidet. acceptata, adhuc posset salarium exigere; — Sed (addo) hoc currit in dubio. Nam si juxta dicta de Contract., Lib. III, n. 725. Cliens autem, si procurator est amicus vere fiat remissio etiam intuitu procura­ toris, cur iste retinere non poterit saltem vel consanguineus, potest tunc juste prae­ partem pretii juxta prudentum arbitrium ? sumere donationem; ut dicunt Trullench modo, intellige, nisi donatio absolute fiat et Bassaeus, apud Salmant.·. — Et huic clienti, etsi in gratiam procuratoris. doctrinae nec etiam acquiescerem, nisi Quaeritur 2°. An, si procurator altum aliae circumstantiae concurrerent, quae substituat procuratorem, possit partem praesumptionem certam facerent donatio­ nis factae. salarii illi tradere et partem retinere? Quaeritur 4°. Si quis litigans mittat Affirmant probabiliter Salmant.’ cum Sayro, Ripac>, Angelo c>: modo illum ad­ procuratorem ad advocatum, ut iste efformoneat de agendis, et insuper suscipiat met aliquam petitionem aut consilium, ipse in se periculum causae, si forte ob sed quia res est facilis, procurator ipse negligentiam substituti causa amittatur. scripturam conficit, et advocatus tantum Procurator enim tenetur etiam ex culpa eam subscribit: utrum procurator possit levi circa causae defensionem: hic enim inde ex pretio quod cliens mittit ad advo­ intervenit duplex contractus justus, unus catum, partem sibi retinere? cum cliente, alter cum substituto. Affirmant Bonacina et Trullench. Quia, Quaeritur 3°. An, si procurator ipse ut dicunt, tunc nemini fit injuria: non se offerat ad causam tuendanl, possit ju­ advocato, quia pars illa jam ei sufficit pro stum pretium exigere? sua mercede; non parti, quae jam habet Alii negant. — Bassaeus vero affirmat: quod quaerit. — Negant tamen Salmant. * nisi ab initio animum habuerit suum opus cum Toleto. Quia procurator ageret con­ donandi, vel nisi cliens sit amicus vel tra voluntatem clientis, qui si scivisset consanguineus, et procurator causam su­ scripturam a solo procuratore confectam scipiens nihil de pretio cogitaverit; tunc esse, minus pretium dedisset quam tra­ enim dicunt DD. censeri voluisse gratis didit. Sed haec ratio non aliud probat, defendere. — Sed ego tamquam minus nisi quod procurator minorem pensionem sapiens dico quod procurator, nisi certe sibi retinere debet, non autem nullam. Bonac., di»p. 10, qu. 3, punct. 4, n. 18. — Bonac., lib. 8, cap. 6, n. 4. · Bass. *, loc. dt., η. X - · Loc. dt., n. 10. Bass., v. Procurator, in Supplem , n. 4. - 1 Sal· — Bonac., disp. 10, de 8· PrAcc., qu. 3, punct. 4, num. 15. · meut., tr. 29, cap. 6, n. 6. — · Loc. cit., n. 7. · SUyr., Clav., lib. 12, cap. 24, n. 7. — Bass., loc. cit., n.3. — “Bruti., loc. dL, n. 5. — 4 Tr. 29, ap. 6, η. 11. - Totct.. loc. cit. cap. 1, dc jurant, calumn., n.5; nec Cajetanus, Sum.,x\ Advocatus, praesentem casum habent. 233, - a) Panormitanus, in cap. Finem litibus, dc dolo ct contumacia, n. 29, casum modo diverso proponit; quaerit enim utrum et quomodo condemnatus in expensis teneatur illas expensas reficere quas adversarius fe­ cisset, si non habuisset advocatum gratis sibi patrocinantem ; cui quaesito affirmative re­ spondet, si advocatum illum habuit sub spe renumerationis; secus, si in dono. Quae forte doctrina hic applicari posse videbitur. lib. 5, cap. 62, n. 2. *>) Salmant, loc. cit., n. 6, manifeste id significant, dum dicunt pretium illud posse retinere, si advocatus aut tabellio gratis in­ serviat gratia ipsius procuratoris; negant ve­ ro, si gratia utriusque. c) Quantacumque cura perquirere potue­ rim, haec reperire nequivi apud Ripa neque apud Angelum Ubaldum, locis a Salmant. et Sayroallegatis,scilicet,ut loquuntur Salmant.: Ripa, dc Peste, tit. de Remediis ad curandam pestem, n. 703, citans Angelum in leg. 1, (T. Ad legem falcidiam. Se offerent ad cautam (uend a m pote»t pre­ tium exifer«. Client, quando potMt praetumere dona­ tionem. Quid de procura· tore parte» advocati tu­ mente 650 LIB. IV. _ CAP. ΠΙ. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. DUBIUM V. Quod sit officium Accusatoris. 234. Quae sint cavenda ad servandam justitiam accusatoris. — 235. Quae requirantur ad legitimam accusationem. — 236. An et quis teneatur alterum accusare vel denun­ tiare. — 237. An teneantur ad restitutionem poenae obstricti ex officio ad denuntian­ dum, prout custodes gabellarum, si non denuntient. — 238. Qui prohibeantur accusare. — 239. Quando illicitum est crimen denuntiare. — 240. An correctio fraterna debeat praecedere accusationem. —241. Quando vero liceat accusare sine praevia monitione. — 242. Quid notandum circa denuntiationem evangelicam. — 243. Qu. 1. An liceat deferre praelato ut patri crimen occultum, omissa correctione. — 244. Qu. 2. An crimen possit praelato denuntiari si reus sit emendatus. — 245. Qu. 3. Quid in dubio an correctio melius fiat per praelatum. Qu. 4. An liceat renuntiare juri fraternae correctionis. — 246. Quid notandum circa denuntiationem judicialem. — 247. An pos­ sint cogi a praelato denuntiatores evangelici ad faciendam denuntiationem judicialem. — 248. Quid notandum de monitoriis. — 249. An sit obligatio denuntiandi haereticos cum periculo gravis damni. — 250. An teneamur denuntiare haereticos nobis con­ junctos. — 251. Quae crimina denuntianda tamquam de haeresi suspecta. — 252. An et quando denuntiandi blasphemi. — 253. An denuntiandi superstitiosi. — 254. An denun­ tiandi sint négligentes denuntiare. 234. - « Resp. Ut in accusatione ser... . « vetur justitia cavenda sunt tna: « Primum est calumnia, id est impo« sitio falsi criminis vel ejus quod suffi« cienter probari nequit. — Et haec in· « ducit obligationem restituendi et sube« undi vel poenam talionis ». [Sed haec poena ex generali consuetudine vim ami­ sit, ut dicunt Covarruvias et Gomez, apud Salmant. *] « vel aliam arbitrio judicis. « Secundum est praevaricatio, id est «collusio cum reo, et simulata tantum « accusatio: quae in criminalibus, si rei· • publicae damnum sequatur, obligatio« nem restitutionis inducit. « Tertium est tergiversatio accusatio· « nis inchoatae, absque justa causa. — « Quod addo, quia cum causa (v. gr. ob • imperium principis vel judicis, quod in« tersit reipublicae talem personam non • puniri vel infamari, vel quod in accu« satione defectus substantialis sit com« missus), potest desistere; immo tenetur, « si in progressu causae cognoscat se er« rasse, si incipiat dubitare de crimine, si « videat se non posse probare. — Filliuc« cius 2 ». ,πΐ’.η' 235. - Notandum quod ad legitimam mam » in commune de­ trimentum vergentia; ut Salmant. * cum « nacina *. « Dixi 2° raro. Quia, si ita exigat bo- eisdem. Si vero crimen jam sit patratum, nec • num publicum, v. gr. si proditio immi« nens vel grave damnum vitae innocentis ullum damnum exinde immineat, quia de­ « aliter averti non possit, et crimen facile linquentem jam constat esse emendatum: «probari possit, tenetur etiam privatus tunc excepto crimine haeresis <0, non est «accusare vel saltem denuntiare; id ta· obligatio denuntiandi; ut Toletus, Filliuc­ « men ex caritate tantum, quae restitu- cius, Trullench, etc., apud Salmant.7. « tionem non importat. — Filliuccius, BoIIe. Tenemur denuntiare delictum, si immineat grave damnum innocenti. — « nacina ’ ». Sed haec omnia fusius examinanda. Quod autem tunc teneamur etiam reum Quaeritur: an aliquando teneamur a- accusare, si crimen probare possumus, (ut Hum accusare vel denuntiare? — Affirma dicunt Toletus, Sotus, etc., apud Salmant.·), in sequentibus casibus: hoc difficile accidere posse censeo; cum Et 1°. Quando agitur de communi da­ haec obligatio sit tantum ex caritate, quae mno vitando, et possit crimen probari; non obligat cum gravi incommodo: hoc tunc enim docet S. Thomas3 obligationem enim accusantes ordinarie subire solent; esse accusandi. — Crimina autem contra tanto magis si denuntiatio, pariter ac ac­ bonum commune sunt haeresis, rebellio, cusatio, damnum satis impedire potest. falsificatio monetarum, homicidia, et furta — Immo addo quod nec etiam denuntiare ab assassinis aut viarum grassatoribus. teneretur is qui ex denuntiatione grave Addunt alii subomationem suffragiorum incommodum subire prudenter timeret; in cathedris et in aliis electionibus. Et nisi commune damnum immineret. Lugo addit peccatum religiosi quod pro­ 111°. Tenentur crimen denuntiare vel babiliter damnum religioni afferet. accusare qui ad id a republica vel a do­ Si vero crimen probari nequeat, sufficit minis stipendium accipiunt, ut sunt fisca­ ut reus denuntietur. — Et communiter les, aut custodes agrorum, gabellarum, etc. videntur doctores concludere satis esse Alias tenentur ad restitutionem damno­ in hisce temporibus delictum denuntiari, rum quae reipublicae vel dominis ob omis­ ne ob metum poenae incurrendae, si illud sionem accusationis obveniunt. — Ita Bu­ non probetur, deterreantur homines a de­ senbaum hic, cum Filliuccio, Navarro, nuntiatione criminum cum gravi damno Bafiez, etc. communiter, apud Salmant. ·. 237. - An autem hi teneantur resti­ communi. Ita Lugo4, Sanchez Cajeta­ nus b>, Sotus b>, Baflez Trullench, Vil­ tuere valorem poenae, si non denuntiant? Affirmant valde probabiliter Sotus lalobos, etc., apud Salmant. &. — Et sic Sporer aJ cum servi ac filii denuntiare tenentur etiam Laymann a>, Molina FUI., (r. 40, cap. 7, n. 219. — 1 Diap. 10, dc 8· Praec., loc. cil., η. X · ' Loc. dt. n. 11. — Totrl., lib. 6, cap. 57. · * Loc. dt., n. 4. · Sotus, de Jusi, et Jure, lib. 5, qu. 5, art I, conci. 2. n. 7. — ’ 2· 2··, qu. 68, art. 1, — « De Just, et Jure, di«p. 38, i. i. - » Tr 29, cap. 2, nura. 12. — Fili., tr. 40, cap. 7, n 219.. n. 1. — Trutl, lib. 8, cap. 2, dub. 2. n. 2 Villa!., part. 2, tr. 15, diff. 2, n. 4. - · Tr. 29, cap. 2, n 10. — · Loc. dt. — Savor., Man., cap. 17, η. 122; et cap. 25, η. 34. - B a fici, m 2·· 2··. qu 68, art 1, dub. 2, cond. 3 et co roll. 2. - · Loc. cit., Tolcl., lib 5, cap. 57, n. 2. · Fili., loc. dt.. n. 216, · TruU., num. IX qu. 3, punct. 1, n. 7. — Fili., loc. dt., n. 218 236. - a) Lugo, disp. 38, n. 2, addit non dicit solummodo quandoque satis esse denunquodiibct peccatum, sed « peccatum aliquod liare f) Salmant., loc. cit., loquuntur de solis turpe in religioso, quod probabiliter publica­ bitur ct cedet in magnum dedecus religionis». servis respectu dominorum; sed eadem est b) Sanchez, Consil., lib. 6, cap. 1, dub. 26, ratio de filiis respectu parentis. Filliuccius et Trullench de haeresi si­ n. 4, haec omittit. — Cajetanus, in 2aftt 2 * r, qu. 68, art. 1; Sotus. dc Secreto, menibr. 2, lent; Toletus vero ait idem de haeresi dicen­ qu. 5, conci. 1, v. f., id forsan significant, dum esse quod de ceteris criminibus dicitur. negantes obligationem esse accusandi, si pos­ 237. - *’ ’ Sotus, de Just, ct Jure, lib. /, sit alia via bono communi subveniri. Battez qu 6, art. 6, ante conci. 5, Uiymann, lib. 3, vero, in 2,u" 2ilr,qu 68, art. t, dub. 2,ad 2, tr 2, cap. 7, n. 4; Molina, tr. 2, disp, 95, Item, de­ licta m fFBve damnum innocenti· Limitatio. Accipien­ te· «tipendium tenen­ tur denun liare. Non denunnante· val de probabi­ liter tenen­ tur de v«lo­ re poenae. 652 LIB. IV. — CAP. ΠΙ. - DE STATU j p r » ■ » w _■ * » H L 47H W V » F A S S  CT:KIM»· Petro Navarra, Medina et Salon. — Ratio, quia, omittendo denuntiationem ad quam tenebantur ratione officii, sunt causa ut fiscus vel dominus non exigat poenam ad quam jus habebat. tutaute?1^ Sed satis probabiliter negant Lessius *, «o non u Lugo * Salmant. 8; Sanchez ^ * cum NanrnlOf varro % Medina W, Angles b>, Salon b>, Baflez bJ, Lopez bJ, Manuele b>, Graffio b>; item Diana 4 cum Vasquez Tanner e>, Azor dJ, Aragon *Z — Ratio, quia lex poe­ nalis non intendit ut fiscus vel domini mulctis ditentur, sed ut ipsi serventur in­ demnes, et transgressores puniantur. In­ directe autem et per accidens lex praebet jus ut inde mulctae exigantur, sed post sententiam; nam ante illam neque fiscus neque domini ad poenam jus ullum ha­ bent. ET OFFICIO SAECULARIUM. Unde, licet fiscales non denuntiando peccent contra justitiam legalem, non au­ tem peccant contra commutativam respe­ ctu ad mulctam; et ideo tantum tenentur resarcire damnum vectigalium quae mer­ catores solvere debuissent. Idem dicunt Lessius5; et probabile pu­ tant Sporer ·, ac Lugo 7 cum Salas A etc., contra Suarez, Angelum, Silvestrum.etc.·, de judice non ferente sententiam de mul­ eta contra reos convictos. Idem tenent Salmant. ·. IV0. Tenetur aliquando aliquis denun- n^it i tiare, immo etiam accusare delinquentem, 1»%?™ si hoc sit necessarium ad vitandum seu resarciendum damnum propriae familiae, «·«"· quae alias remaneret dehonorata vel de­ stituta alimentis. Ita Sanchez10; Sotus, Bafiez, Navarrus, etc., apud Salmant. “. — K * " 'K u■ w«' » SAM< ΓΙ W THr JMr. Navar., de Restit., lib. 3, cap. 4, n. 142. - Joan. n. 6. - Anget., v. Poena, n. 18, i. f. - Siivest., v. Judex 1» Medin., Cod. de Restit., qa. 12, dub. ult., concl. 3. · Salon, n. 16, qu. II, v. Quintum. - · Ap. Lugo, loc. cit., n. 97. in 2·· 2··, qu. 62, art. 6, controv. 5, concl. 3 et seqq. — — » Tr. 11, de Legib., cap. 2, num. 76. — w Consil,, lib. 6, 1 Lib. 2, cap. 13, n. 73. — ■ Disp. 37, nam. 102. - · Tr. 13, cap. 1, dub. 26, num. 7. — Sotus, dc Secreto, membr. 2, de Restit., cap. 1, n. 136. — 4 Part. 3, tr. 6, resol. 36. — • Lib. 2, cap. 13, nam. 73. — « Tr. 4, cap. 3, num. 59. — qu. 5, concl. 2. · Banta, in 2· * 2··, qu. 68, art. l,dub. 2, concl. 6. · Navar., in cap. Inter verba, concl. 6, coroll. 61, 1 Disp. 37. num. 97. — Suar., de Legib., lib. 5, cap. 11. n. 610 (edit. Veneta, 1594). - “ Tr. 29, cap. 2, n. 14. w. 36, disputant de casu, qui praesenti huic nostro haud absimilis alicui forte videbitur; de reo scilicet aut teste juridice interrogato, qui crimen negat, propter quod poena mulctandus esset; et hunc affirmant ad poenae solutionem teneri. — Idemque docet Sporer, tr. 4, cap. 3, n. 59, de judice qui reum non damnat. — Laymann tamen, lib. 3, tr. 2, cap. 5, ft. 7 ; Sporer, loc. cit., n. 58; et Mo­ lina, disp. 739, n. 5, disputant de casu prae­ senti; sed Laymann ct Sporer sententiam negativam tuentur; Molina vero, affirmativam cum hac tamen moderatione, « ut non te­ neantur...^ restituere quantum aestimarentur poenae, si integre jam essent solutae; sed quantum aestimarentur dum erant ita in spe, attento quod poterat emolumentum illud im­ pediri, et quod saepe remitti solet pars earum poenarum, et attentis aliis circumstantiis oc­ currentibus ». *>) Sanchez, de Matr., lib. 10, disp. 8, n. 14, pariter disputat dc reo legitime interrogato et negante delictum, quem negat teneri ad poenae restitutionem. Et ita etiam auctores a Sanchez allegati: Navarrus scilicet, Man., cap. 18, η. 49; Barthol. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, § 35; Angles, Flor., quaest. de Restit. legis poen., diff. 1, concl. 3; Salon, in 2am 2«', qu. 62, art. 3, controv. 1 ; Baftez, in 2am 2a‘, qu 62, art. 3, dub 2, concl. 6; Ludov Lopez, Instruct, nov., part. 1, cap. 159, v. At Navarrus; Man. Rodriguez, Sum., part. 1, cap 185, n. 6; Jacobus dc Graffiis, Decis. aur., part. 1, lib. 3, cap. 7, n. 25. — Ex qui­ bus tamen Navarrus, op. cit., cap. 25, n. 51, de praesenti casu expresse loquitur ct con­ cordat — Baftez autem, loc. cil., qu. 67, art. 4, concl. 3, in universum scribit: « Judices et omnes alii ministri justitiae, si ex eo quod non recte faciunt suum officium, sequitur aliquod nocumentum fisco vel accusatori, tenentur ad restitutionem >. c) Vasquez, etsi a Diana pro reo tantum allegatur, de quo disputat in lant2a‘,disp. 175, cap. 2, n. 13 et 14; at sane etiam dc nostro casu expresse loquitur, cap. 1, n. 3 et 9, ct con­ cordat; excipit tamen n. 11, procuratorem fisca­ lem, quem obligat ad poenae restitutionem, , II0. Si crimen non est publicum, etsi In ena.paudiMn probabiliter permittunt accusare, ad repa­ paucis notum, tunc correctio est praemit­ qtflftfe ii| * praemitte randum damnum cognatorum usque ad tenda si speratur fructus; quia tunc non quartum gradum. — Vide Lib. VII, dicto respiciendum est bonum commune, sed n. 468, v. Advertendum. peccantis, qui facilius emendabitur per 239. - « Resp. 3°. Non teneris, immo secretam monitionem quam per publicam < nec debes, etiam posito superioris prae- punitionem, ut ex can. Sf peccaverit, «cepto, denuntiare crimen: Γ. Si delin- [caus.] 2, qu. I. Ita Sotus, Cajetanus, Pa­ « quens emendatus est, sine periculo re- laus, Lessius, cum Salmant.’. « cidendi, et parti laesae est satisfactum, Advertit tamen Lessius T, et consentit Quiedi ponit «n« nec periculum imminet aliis, nec crimen Palaus % quod si crimen probare possis ii ulva jf. sitita « est notorium; quia sine causa, proximi in judicio (puta per duos testes), licet tunc « infamia sequeretur. (Vide supra, Lib. II, tenearis ex caritate proximum monere • tract. 3, cap. 2, dub. 4). — 2°. Si crimen ante accusationem ut a crimine desistat, « nosti sub secreto naturali, tamquam con- non peccas tamen contra justitiam si accu­ « suitor, advocatus, etc.: nisi tamen is qui ses; quia semper prodest ad commune « secretum commisit, innocentem vel rem- bonum crimina puniri. — Et tunc tenetur ■ publicam injuste vexaret, nec vellet de- judex accusationem recipere, et in causa « sistere. Card, de Lugo ‘. — 3°. Si inde procedere, si alias timeat scandalum in « immineat grave periculum honoris, vitae republica eventurum. Secus, si scandalum • et rerum tuarum. — 4°. Si etiam pro- absit; quia judex tunc teneretur ex prae­ « bare cogereris, nec posses. — Vide card. cepto naturali caritatis accusationem non « de Lugo’ ». admittere. — Ita Salmant.8. Quasi» 240. -Quaeritur hic: an accusationem 241. - Non peccas vero neque contra point ooul· praecedere debeat correctio fraterna? — justitiam neque contra caritatem, si ac­ Ii ulva jt «titia ct α Plura hic sunt distinguenda: cuses sine praevia monitione in duobus ntate. Et 1°. Si crimen est publicum, quia de casibus: Γ. Quando crimen est in damnum eo adest infamia vel notorietas, nempe reipublicae, ut conjuratio, delictum laesae coram pluribus in platea, tunc nulla cor­ majestatis, etc., et signanter haeresis; pro rectio est praemittenda. Ita S. Thomas ·, qua maxime est notanda prop. 5 damnata Sanchez4, Sotus, Paludanus°> et Salmant.5 ab Alexandro VII, quae dicebat: Quamvis cum communi. — Ratio, quia tunc non evidenter tibi constet Petrum esse haere­ est tantum (verba S. Thomae) adhibendum ticum, non teneris denuntiare si probare remedium ei qui peccavit, ut melior fiat; non possis. Ratio, quia in his criminibus sed etiam aliis in quorum notitiam (crimen) nunquam aut rarissime ex correctione devenit. Et ideo crimen publice est pu­ speratur fructus, et mora valde nocere niendum. potest. Ita Lessius e, Palaus, Sanchez <·>, Salmant., tr. 10, dp. 9, n. 17. — 1 Disp. 14, n. 142. — In 2·· 2··, qu. 33, art. 7, ad 3. · Palaus, tr. 6, disp 3, • Disp. 38, sect. 2, num. 24. — · 2· 2··, qu. 33, art. 7. — punct. 13, n. 6. · Ltss., lib. 2, cap. 30, dub. 2, num. 12. · « Consil., lib. 6. cap. 1, dub. 27, num. 5. — Sotus, de • Tr. 29, cap. 2, n. 21. — ’ Lib. 2, cap. 30, n. 10 et 12. — Secreto, membr. 2, qu. 4, concl. 1. - * Tr. 29, cap. 2, n. 20. — • Loc. cit., n. 47 ct 48. — · Loc. cit., num. 13. — Palaus, SofMj,dc Secreto, membr. 2, qu. δ, concl. 4, dub. - Cajtlan., tr. 6, disp. 3, punct. 13, n. 5. 238. - o) Concina, de Censur., dissert. 2, cap. 7, η. 16, ait licere clericis accusare, « si agatur de damnis sibi aut propinquis suis, vel domesticis, vel Ecclesiae illatis ». 240. - <*) Paludanus male hic a Salmant. adducitur, expresse enim ait in 4, dist. 19, qu 4, n. 3, prius adhibendam esse secretam monitionem hoc in casu, « si verisimile est quod citius corrigeretur ». 6J Palaus, punct. 15, n. 4, distinguit, et scribit peccatum esse contra caritatem ct con­ tra justitiam « delictum accusare, quod etsi pro- ban possit, infamia non laborat». Excipit ta­ men delicta directe contra tertium patrata. Et h. 5, addit: « Quoties a jure tibi datur fa­ cultas accusandi, non peccas contra caritatem, etsi accuses». 241. - a) Sanchez, Consil., lib. 6, cap. 2t dub. 5, n. 5, expresse ita docet; et quamvis n. 6 addat: «Quod si quis firmiter et certis­ sime sciret hujusmodi peccatorem, etiam hae­ reticum, per secretam monitionem omnino corrigendum esse, debere secrete admonere, ct desistere a denuntiatione »; attamen, ut t DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSATORIS. Villalobos, Trullench, Bonacina, et Sal­ mant. 1 cum communi. — 2°. Quando alia via non possis damnum passum tibi resar­ cire, nisi invasorem accuses; tunc enim potes accusare, ut saltem per poenam rei tibi injuria reparetur: modo absit affectus vindictae (quod autem difficillimum esse reputo). Salmant.’ cum Sanchez, Palao, Trullench, Salon, etc. * Denuntia 242. - Hic operae pretium est aliqua uo paterna et judicialia. adnotare de denuntiatione, quae est du­ plex, ut supra dictum est. — Alia evangelica, quae defertur superiori ut patri, ad rei emendationem ; alia judicialis, quae defertur superiori ut judici. Et primo, quoad denuntiationem evangelicam sive paternam. Paterna Notandum 1°. Quod si crimen proximi itatim fa­ cienda jn est reipublicae vel communitati pernicio­ CTiminepcr· nicioao. sum, quamvis sit occultum, statim prae­ lato denuntiari debet, nulla fraterna cor­ rectione praemissa; ut communiter docent DD. cum S. Thoma3 et Laymann βΛ — Si vero crimen non est communitati dam­ nosum, sed tantum ipsi delinquenti, tunc servandus est ordo correctionis traditus in Evangelio Matth. xvm, 15 [et seqq.], ubi legitur: Si autem peccaverit in te fra ter tuus, vade, et corripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucratus eris fratrem tuum; si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum vel duos, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum; quod si non audierit eos, dic Ecclesiae. In altis, Notandum 2°. Quod si post secretam faciend a poit corre­ correctionem frater non emendatur, tunc ctionem. e· mrndationc crimen, antequam aliis manifestetur, de­ non «ecuta nuntiandum est praelato tamquam patri, ut paterne corrigat. Ita S. Thomas * cum S. Augustino 8, cujus verba affert Lay- mann ·. — Ratio, quia superior, ut spiri­ tualis pater, magis idoneus est adjuvan­ dum fratrem quam alii: nec decet in Con­ gregatione, ut alii crimen sciant prius quam praelatus, qui salubrius medelam afferre potest. 243.- Sed quaeritur Γ. An liceat deferre praelato ut patri crimen occultum, commu­ nitati non perniciosum, secreta correctione omissa? — Tres adsunt sententiae: Prima generatim affirmat cum An­ In crimine occulto non gelo T; et Gabriele, Rosella, Turriano, pernicioso, lia ta, juxta apud Laymann8; qui dicunt hoc saltem alio·, omil­ ea co r r ein religionibus permissum esse ob bonum ctione. observantiae commune. Juxu ASecunda sententia huic omnino oppo­ Ito». illicita. sita, cum Adriano, Corduba, Soto, etc., onjHQ cor­ apud Sanchez ·, tenet necessario praemit­ rectione. tendam esse correctionem secretam. Tertia longe communior et longe pro­ Longe protabfhut li­ babilior sententia docet, bene posse de­ cit·, ubi major ope­ nuntiari crimen occultum praelato pru­ ratur fra­ *. denti tamquam patri, nulla praemissa cor­ ctu rectione, si speretur sic melius emendatio fratris obtineri. — Ratio patet, quia finis hujus praecepti fraternae correctionis (ut dicunt S. Thomas et alii, ut infra) alius non est quam caritas erga fratrem; sed hic finis caritatis duplex est, alter prin­ cipalis, alter minus principalis. Finis prin­ cipalis est ut frater emendetur, et ideo praecipitur correctio: finis minus princi­ palis est ut servetur, quantum fieri potest, fama fratris, et ideo praescribitur ordo secretae correctionis praemittendae. Qua­ re, cum creditur magis expedire ad finem principalem, scilicet ad emendationem fratris, ut correctio fiat immediate a prae­ lato, cessare debet finis minus principalis; et ideo recte omittendus ordo secretae correctionis. Villal., part. 2, tr. 4, diff. 11. n.4. - Trull., lib. 8, cao. 2, • Lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 4, η. 6. — ’ V. Denuntiatio, n. 10. dub. 3, n. 2. · Bonae,, diip. 10, dc 8· Praec, qu. 3, punct. 1, n. 6. · ’ Tr. 29, cap. 2, n. 22. — · Loc. cit., n. 23. · Sanch., Consil., lib 6. cap 1, dub. 27, n.4. · Palaus, tr. 6, diip. 3. punct. 13, n. 12. · Trull., loc, cit., n. 4. · Salon, in 2— ,2 ** — Gabr. Biti, Expostt. canon. Mi»»., lect. 74, v. C. Iit. T et U. · /?ose/., v. Inquisitio, init. · Turrian., in 2·· 2· *, qu. 33. art. 7, diip. 89, dub. 4. · · Loc. ciu, n 5. — .Adrian.. in4.de Fraternacorrept.,$ Prohu/uM decisione. - Cordub., qu. 66, art. I. conlrov. 2, concl 4. — · 2· 2··. qu. 33, art 7, ad 3. — 4 Loc. cit., art. 8, ad I et 4. · a Epiit. 211, ad Mo­ *, nacha n. 11; ap. Mignc, Patrol. Ut., tom. 33, col. 962. — dub. 3. · Sotus, de Secreto, loc cit. · Decal., lib. 6. cap. 18, n. 46. — 5 Thom., Quodiib. 11, art, 13. scite notant Salmant, revera non dissentit a nostra sententia, quia his verbis concludit: « Regulariter tamen hoc credendum non est, et ita procedendum statim ad denuntiationem ». 242. - <·) Ita sane Laymann, lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 4, η. 3; sed excipit casum quo «certa spes sil, privata monitione peccatum fratris occultum, reipublicae perniciosum, im- Annotat, in Sotum. de Secreto, membr 2, qu. 4. concl. 3, 656 LIB. IV. — CAP III. - DE STATU ET OPEICIO SAECULARIUM. Ita S. Thomas ubi S. Doctor distin­ guit inquisitionem, accusationem, et de­ nuntiationem, in qua dicit observandum esse finem ejus, nempe ut frater emen­ detur: Utrum autem (addit) statim cum quis scit fratrem suum peccasse, debeat denuntiare praelato, dico quod in his di­ stinguendum est de conditionibus subditi et praelati. Nam si ego scio quod frater per me corrigetur, tunc non debeo hoc denuntiare praelato. Si autem videtur quod hoc meliusfiat per praelatum, et praelatus nihilominus sit pius, discretus et spiri­ tualis, non habens rancorem seu odium adversus illum subditum, tunc licite potest hoc denuntiare sibi: et tunc non dicit Ec­ clesiae, quia non ei sicut praelato, sed sicut personae proficienti ad correctionem proximi et emendam. Et paulo post sub- jungit: Ideo tenendum est hoc pro regula, quod in omnibus istis semper servanda est caritas, et quod melius et magis ex­ pedire videtur. Et si hoc intendat, scilicet emendam proximi, servet quantum potest bonum caritatis, tunc denuntiando non peccat. — Idem docet S. Bonaventure in illud S. Lucae cap. xvn: Si peccaverit, etc. — Et ita dicunt Sanchez’ cum S. Anto­ nino, Gersonio, Abulensi, Salmeron, Sà, Silvestro, Tabiena, Richardo, Angelo, Waltero, Armilla, Graffio, Aragon·>, Manuele, Philiarcho, etc.; ac Laymann b) cum Soto b>, Henrico *), Paludano b>, Na­ varro b). 244. - Quaeritur 2°. An, si reus sit emen­ datus, possit crimen praelato denuntiari? Affirmant Angelus8; et Gabriel, Richardus, Turrianus, apud Laymann4; quia 1 Qaodlib. 11, art. 13. — 1 Decal., lib. 6, cap 18, η. 46. 5. Anton,, part. 2, tit. 9, cap. 6, § 4, v. /lem quaeritur. · Gerson., de Corrcpt. proximi, v. Quart sciendum. · Abu/., in Maith., cap. 18, qa. 98, v. f. - Salmer., Comment, in hiator, evangel., tom. 4, part. 3, tr. 11, $ Tertio si hoc servetur, et seqq. · Sd, v. Correptio, num. 5. - Silvest., v. Correctio, qu. 7. · Tabiena, v. Correctio, num. 2, qu. I. · Richard, a Mediavilla, in 4, disk 19, art. 3, qu. 1, corp., v. med. - Angel., v. Dcnunciatio, n. 10. - Armilla, v. Cor- num. 6. · Jacob, de Graffiis, Decis. nur., part. 1, lib. 2, cap. 69, n. 30. - Man. Rodrig,, de Ordine judicial., cap. 4, num. 9. * Philiarch., de Ofllc. saccrdot., part. 2, lib. 4, cap. 14, v. Cum autem hucusque. — ’ V. Denun· ciatio, num. 10. — Gabr. Biel., Exposit. canon. Miss., lect. 74, v. f., lit. U. · Richard, de Medlavil., in 4, diet. 19, art. 3, qu. 1, concl., v. f. - Turrian., in 2·· 2··, qu. 33, art. 7, disp. 89. dub. 4. - « Lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 4, num. 5. redio, pediri ac tolli posse ». Quod tamen raro con­ pariter, Man., cap. 24, η. /4, scribit: «Etiam tingere latetur, si peccatum sit valde perni­ peccat qui revelat illud [peccatum occultum) ciosum. superiori, non servata forma praedicta, etiam 243. Aragon, in 2ant 2a', qu. 33, in finem ut provideat ne illud iteret ». — art. 7, dub. penult., v. Dico 2, dicit « quod si Deinde Laymann, n. 6, dicit « quod si quis non sit aliqua spes quod secreta admonitio... se minus sufficientem animadvertat, ut occul­ profutura est, et est magna probabilitas quod tum ct nondum emendatum peccatum fratris praelati admonitio profutura est, possum prae­ per se solum emendare possit, plerumque.... lato crimen manifestare ante secretam admo­ (debet) statim superiori manifestare tamquam nitionem ». patri ». — Et contra hoc assertum citat Henrib> Laymann, lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 4, cum Gandavensem (quem etiam citaverat pro η. 5, negat crimen occultum et communitati primo asserto), qui revera, Quodlib. 9, qu. 28, non perniciosum, posse praelato revelari, si de peccato occulto, quod non est nec reipu­ per secretam monitionem aeque corrigi et blicae nec proximo nocivum, scribit : « Quando emendari possit, ct citat auctores relatos. — ergo peccatum sic est secretum quod non scit Et revera Sotus, loc. cit., ita tenet (ut notatum ipsum nisi unus, sive sit ille praelatus sive est a S. Alphonso in secunda sententia), et subditus, ultra secretam admonitionem per excipit solum casum quo « subditus certissi­ se solum non debet procedere, quousque co­ mus esset nihil profuturam suam admonitio­ gnoverit alios scire quod scit. Licet enim, ut nem ». — Paludanus vero, in 4, dist. 19, qu. 4, aliquibus videtur, praelato nescienti debet re­ v Si autem sit ita occultum, n. 3, dicit quod velari quod unus subditus solus novit, quia «quamdiu operatur correctio, non debet de­ magis proficit admonitio praelati quam sub­ nuntiare; sed potest inter se ct ipsum solum, diti, quia tamen magis timendum est de ejus postea cum illo unico alias sciente; postea deterioratione, si propter verecundiam ma­ vero debet denuntiare secrete praelato, non jorem aut propter majorem timorem poenae tamquam judici, sed tamquam illi qui potest incipiat se excusare praelato, corripienti se­ prodesse». Deinde loquitur dc casu quo non creto post secretam monitionem subditi prae­ spcrctur correctio, ct n. 6, dicit: « Licet, ubi cedentem, quam cum subdito solo corripiente; est omnino occultum ct non potest probari, idcirco sicut non alii, sic nec praelato pecca­ ostendere praeposito tamquam patri non ju­ tum uni soli cognitum debet revelari ». — Haec dici, ut prosit alias nescienti ». — Navarrus Gandavensis. DUB. V. - DE OFFICIO dicunt semper praestare ut praelatus sciat Reo indo· vitia subditorum. — Sed negandum cum betertJ'odâ· S. Thoma‘% Laymann Sanchez et aliis. io, illicit * mi denun· nitio pa­ — Secus vero dicendum (ait Sanchez ’), si ierai. dubium sit an frater sit plene emendatus, vel an frater sil in probabili periculo relabendi, aut an plene cessarit periculum relapsus. Quia tunc bene potest crimen praelato ul patri deferri; cum prius consu­ lendum sit profectui fratris et bono religio­ nis quam modico detrimento famae illius. 245. - Quaeritur 3°. Quid, si dubium sit au correctio melius fiat per praelatum, vel au praelatus prudenter procedat? Quid in Respondet Sanchez3 quod, nisi crimen dobio de mijori fru­ vertat in damnum commune vel alterius cto vel pru­ * denti *epr privati, praemitti debet secreta correctio. Uti Sed hic advertendum 1°. Quod in dubio, nisi constet de imprudentia praelati, in religionibus bene institutis (ut notat Lay­ mann 4) praelati praesumuntur prudentes. Reo non Advertendum 2°. Id quod notat idem certe emenduo. fre­ Laymann &, nempe quod in talibus ordi­ quentius praelato nibus crimina occulta fratrum, si nondum *utim dcaontiatur. emendata sint vel relapsus timeatur, fre­ quentius sine secreta monitione deferri possunt ad praelatum tamquam patrem: tum quia praelati sunt viri pii et pruden­ tes, qui admonitione magis prodesse pos­ sunt; tum quia ipsi magis idonei sunt ad crimen emendandum et ad occasiones re­ lapsus amovendas. — Nam, ut recte dicunt Suarez · et Sanchez ·), vel peccatum reli­ giosi est leve; et tunc, cum infamatio levis sit, major plerumque utilitas ex denuntia­ tione proveniet, quam damnum fratris erit: praeterquam quod hujusmodi consuetudo denuntiandi praelato levia delicta (ut ait Suarez) est quasi necessaria ad religionis statum conservandum: — vel crimen fra­ tris est grave; et tunc, aut frater peccavit ex fragilitate, et melius occurret superior occasiones auferendo, quod alius nequit praestare; aut ex malitia,et tunc rarissime ex monitione fratris speratur emenda, ut dicit Sanchez ’ cum Cajetano, qui asserit rectius dubitandum quod reus ex corre­ ctione secreta potius fingat se emendatum quam emendetur. Addunt recte Suarez et Sanchez vix fieri posse quod crimina religiosorum non redundent in maximum religionis dam­ num; tum ob scandalum fratrum, tum ob religionis infamiam. — Hinc dicit Suarez omnia crimina gravia bene denuntiari posse praelato, tamquam communitati per­ niciosa; immo saepe obligationem esse denuntiandi, praesertim si praelatus inter­ roget; saltem, inquit Sanchez, valde expe­ dire quod praelatus sciat vitia fratrum ut melius amoveantur lapsuum pericula. — Addo et ego, quod maximum incon­ veniens facile eveniret, si praelatis cnmina denuntiari non possent ante secretam mo­ nitionem. Nam si ex illa delinquens non emendetur (quod ut plurimum timendum est, uti supra notavimus cum Sanchez), aut crimen deferes ad praelatum, et tunc reus facile suspicans tuam denuntiatio­ nem, saepe odium adversus te conserva­ bit; aut tu ob hujusmodi timorem omiites denuntiare, et sic crimen non emenda­ bitur, scandala augebuntur, et sic denique bonum communitatis corruet. Quare ex his omnibus recte concludit Laymann ·, rarum esse in congregatione religiosorum, ut subditi sint aeque idonei quam praelati ad corripiendum — Et ideo in cap. Qualiter et quando 24, de accu­ sation., relato ordine servando in inquisi­ tione, accusatione et denuntiatione, sic concluditur: Hunc tamen ordinem circa regulares personas non credimus usque­ quaque servandum. Quaeritur 4°. An liceat renuntiare juri fraternae correctionis, ita ut possit deferri tom. 1» tr. 31, reap. 5, ad 1 dub. — Saar., loc. dt., n. 12. — 1 Lib. 3, tr. 3, part. 2, cap. 4, η. 5. — 1 Decal., lib. 6, cap. 18, num. 51. — 1 Loc. cit , n. 47. — · Loc ciL, num. 5, v. Editor. — · Loc. dt. — · De Carit., dbp. 8, sect. 6, n. 12. SmcM., loc. dt., n. 50, v. — Soar., loc. dL — 1 Loc. dt., n. 50. v. Stcuxdo. — · Loc. cit., n. 5, v. Vtrum. Caftfan., opusc. 657 ACCUSATORIS. Trrtic. — Suar.t loc. du, η. 11 cl 12. — SomcA., loc. dt., v. Quarto. — Sanch,, loc. dt., 244. - a) S. Thomas dicit in Quodlibet. 11, n. 60 camdem denuntiationem negat esse lici­ art. 13, denuntiationis et correptionis finem tam, quidquid lib, 2, n. 42, nota b, contra Bu­ senbaum dixerim. esse peccantis emendationem. b) Sanchez, Decal., lib. 6, cap. 18t η. 49, 245. - )* Sanchez, loc, cit., n. 50, non habet etsi primo intuitu videtur solum negare obli­ prius membrum hujus distinctionis, et dc solis gationem denuntiandi in hoc casu; at sane, gravibus peccatis loquitur. S. Alfhoou Optra moralia. — Tom. II. 42 Crimi­ na fraria praelato statim den an lianda 658 Jaxta 4lio·, ren onnare juri correctioni· fraternae, licitam. Juxu a· lioi, (Bid· turn. JuxU Λ lio·, lici * ium;ied or * do non prae· termitlen· doi. Pnma »en i entia, at vera tenen * da. UB. IV. — CAP. HI. - DE STATU crimen ad superiorem, nulla praemissa correctione? — Tres adsunt sententiae: Prima communior sententia affirmat, Et hanc docent Sanchez », [Contin.] Tour­ nely », Palaus3, Suarez4; item Valentia, Hurtadus, Diana et alii plures, apud Sal­ mant. 3 — Ratio, quia ob honestum finem quisque potest juri suo renuntiare; et ideo plurimi sancti viri suae famae ces­ serunt. Confirmatur ex D. Thoma e, qui ait: Sui arbitrii est detrimentum suae fa­ mae pati, nisi hoc vergat in periculum alio­ rum. — Secunda autem sententia absolute negat: eamque tenent Philiarchus7; item Rodriguez b>, Lorca, Lopez, etc., apud Sal­ mant. 3. — Ratio, quia nemo potest prodi­ gere jus quod habet ad suam famam. — Ter­ tia vero sententia, quam tenent Salmant. ·, cum Arauxo et Prado, censet quod, licet unusquisque possit ob honestum finem re­ nuntiare ordini correctionis; ab alio tamen nequit talis ordo praetermitti, nisi pruden­ ter credatur efficacius per praelatum cor­ reptio fieri. — Sed huic sententiae recte contradicit Concina ‘°. Si enim potest quis­ que isti juri cedere, bene poterit alter sua cessione uti. — His tamen non obstantibus, prima sententia omnino ut vera tenenda mihi videtur. — Ratio quae mihi sufficit est, quia in Societate Jesu adest constitutio hujusmodi renuntiationis; et ipsa fuit ap­ probata a Paulo III et Julio ΙΠ (ut testatur Palaus »»), qui approbarunt et confirma­ runt institutum et omnes constitutiones praefatae Societatis, et praecipue eas quae contradictiones patiebantur. Immo Gre­ gorius XIII, in bulla Ascendente Domino, ET OFFICIO SAECULARIUM. addidit excommunicationem contra tales constitutiones impugnantes. — Unde insi­ pienter puto locutum fuisse Philiarchum. qui notam impietatis inurit huic consti­ tutioni renuntiationis Societatis Jesu : cum Ecclesia non possit errare in approbatione religionum et suarum regularum; ut do­ cent Bcllarminus, Valentia, etc., apud Viva »·. Earum enim approbatio spectat ad materiam morum, in qua saltem im­ pium et temerarium est dicere Pontificem posse errare, juxta nostram dissertationem adductam Lib. I, ex n. 110. — Advertit ta­ men Palaus13 quod talis renuntiatio non dat potestatem manifestandi delictum al­ terius, nisi in casu dubio de emenda­ tione, id est (ut explicat u) si dubitetur an delinquens fuerit emendatus vel an sit relapsurus; quia e converso si constet de emendatione et nullum sit periculum relabendi, recte probabilius censet non posse crimen deferri ad superiorem, dum ex declaratione in congregatione septima ipsiusmet Societatis dicitur revelationem faciendam esse tantum iis qui remedium adhibere poterunt; ergo, cessante neces­ sitate remedii, non poterit crimen manife­ stari. — Praeterea advertit idem Palaus15 cum Suarez et Sanchez, quod praedicta cessio fit ut crimen reveletur praelato, tamquam patri, non vero tamquam judici. 246. - Haec quoad denuntiationem Fmni< evangelicam. Quod autem ad denuntia- 5","$« tionem judicialem pertinet, haec ad tri- "’· plicem finem fit: Γ. Ob publicam criminis punitionem. 2°. Ut damnum laeso resar­ ciatur. 3°. Ut quis tamquam indignus offi- 1 Decal., lib. 6, cap. 18, n. A3. — · Decal., cap. 1, art. 3, bulla Regimini militantis, de die 27 Sept. 1540; in Bullar. de Carit., sect. 6, panel. 4, n. 5. — ’ Tr. 6, diip. 3, punct. 9, Rom. Mainardi ei in Initituto S. J. — Julius III, bulla η.X — 4 Dc Carit., di»p, 8, >ect. 6, n. 12; cfr. de Relij., tr. 10, Exposcit debitum, de die 21 Jul. 1550; in Bullar. Rom. lib. 10, cap. 7 et seqq. — Valent., in 2·" 2··, diip. 3, qu. 10. Mainardi et in Instituto S. J. — M Loc. dt., n.4. — Bulla punct. 5, $ 1, v. Quintus casus. - Petr. Hur fad., de Virtut. Ascendente Domino, § 24, ibid. — Pkiliarch., loc. dt. — theoL, ditp. 163, sect- 5, subsect. 9. . Diana, part. 7, tr. 3, reiol. 45. · · Tr. 21, de Praec. decal., cap. 7, n. 87. — · 2» 2··, Bellarm., id est Vindiciae Bellarmin., (auctore Vito Er· berman, S. J.) pro lib. 2, de Monachis, ad cap. 4. - Valent., qu. 73, art. 4, ad 1. — 1 Part. 2, lib. 4, cap. 14. — Lorca, in Controv., Analys. fidei cathol., lib. 8, cap. 3, v. Ad aliud 2·· 2··, sect. 3, diip. 47, n. 12. · Loper de Tcxcda, Controv. tbeol. mor., tom 1, lib. 1, tr. 3, controv. 4. · · Loc cit.. quod de religionum. · 11 Quaest. prodroma ad propos, n. 85. — · Loc. dt., n.88. - Arauxo, in 2·" 2··, qu. 33, art. 8, n 20 et 21, concl. 3 et 4. . Prado, cap 14, qu. 6. n. 5, 6 et 7, — * In Decal., lib. 1, diM. 7, cap. 4, n. 23. — Paulus III, damnat., n. 12. — ·· Tr. 6, disp. 3, punct. 9, n. 6. — 14 Loc. dt., punct. 12, n. 4. — “ Loc. dt., punct. 9, n. 7. · Suar , de Relig., tr. 10, lib. 10, cap. 12, n. 3. · Sanch., Decal , lib. 6, cap. 18, n. 48. b) Hieronym. Rodriguez, Compend. quaest. n. 13, auctoribus n. 5 pro affirmativa alle­ regul., resol- 36, n. 5, quaerens utrum sit gatis alios addit, et de negativa scribit: · Ne­ licitum statutum religionis, disponens omitten­ gativam vero opinionem probabiliorem cendam correctionem fraternam, ait: « Nolo judi­ suit nuper academia Salmanticensis ». Sed cem gerere, videant hi ad quos spectat». Et non explicat quid ipse sentiat. 659 DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSATORIS. Non »cm· per prxc intend a * lutein EvAftfelt' u potett irtnure in lodraakm. Quid I* · cere debeat praeUlut, Fraterne denuntiant point e«»e tetti·. Fraterne Affirmat prima sententia cum Silve­ cio privetur, aut ne indignus eligatur, aut * denuntiari Corduba, etc., apud Salmant. *, poteM , ju­ ne ad Ordines promoveatur, aut ne Ma­ stro xta alto , * trimonium contrahat. — Et de hac de­ quotiescumque crimen saltem per duos CC<1 Ad dc * nuntiatione juridica praecipue hic tra­ testes posset probari Et huic sententiae nuntiatio nem judi­ consentiunt Sanchez ; * et Navarrab>, So­ cialem. ctandum. Et notandum Γ. Quod fraterna monitio tus b>, etc., apud Salmant. ·, casu quo adsit non est necessario semper praemittenda spes quod delinquens ob poenas emenda­ ad denuntiationem judicialem; juxta dicta bitur. — Secus autem, isti dicunt, si talis mox supra n. 240. — Notandum 2°. Quod spes non effulgeat; tunc enim vix permit­ denuntiatio evangelica transire potest in tunt posse reum clam excommunicari. Probabijudicialem, ex communi sententia, quando Probabilius tamen contradicit omnino I i us coci post evangelicam reus non corrigitur. secunda sententia cum Suarez, Palao, Le­ non potent. Azor, Abbas cum Salmant. ’. — Notan­ desma, Baftez et Salmant.7, semper ac ex dum 3°. Quod si praelatus, aut per denun­ crimine nullum immineat damnum comtiationem evangelicam, aut per se, aut munitati aut particularibus. — Ratio, quia per indicia sufficientia noverit subditi de­ tunc delinquens adhuc possidet famam; lictum, primo poterit clam eum monere, nec punitio est necessaria ad bonum com­ poenitentiam secretam ei injungendo, et mune, quando crimen non est publicum. * Praelatu etiam illum ab officio et a conventu amo­ Sed hic notandum Γ cum Salmant.8, potest man i feet vendo; modo ex hoc nulla ei obveniat Palao, Torres et aliis, quod in tali casu crimen are * ri ris pruden ­ infamia. Deinde poterit ad alia remedia poterit quidem praelatus aliquibus viris ti but. devenire; sed licet ista nec etiam pro­ prudentibus crimen manifestare, si hoc fuerint, et crimen vertat in damnum solius judicet necessarium ad remedium subdito Praelato rei, tunc non poterit judicialiter proce­ adhibendum. — Notandum 2°. Quod prae­ «uperiori dere, nisi crimen probari possit saltem latus inferior, si ipse possit per se subdi­ non mantlenetor nisi per duos testes. Vide Salmant. ·. — No­ tum corrigere, peccabit si crimen supe­ ex necessi­ tandum 4°. Quod qui fraternam fecerit riori manifestabit. Ita Salmantic. · cum tate. denuntiationem, potest inde ut testis adhi­ Palao *·. 248. - Quaeritur 2 . Utrum, si per pu­ beri post denuntiationem judicialiter fa­ ctam, ut tenent Salmant.8 cum Soto, etc.; blicum edictum seu monitorium praecipia­ quia alius est processus denuntiationis tur omnibus aliqua delicta denuntiare, fraternae; alius, denuntiationis judicialis. teneamur ? Resp. Quando crimina sunt notoria, Edicto 247. - Sed quaeritur 1°. Utrum, si cri­ men sit occultum nec laboret infamia, procul dubio quihbet ea denuntiare tene- u denuntia­ et fraternaliter denuntiatus non corriga­ tur. — Secus vero, si sint occulta, etiamsi qiÎnâ» tur, possit praelatus cogere denuntiatores probari possint per duos testes: nisi eri- rtndun’ euangelicos ut faciant denuntiationem ju­ mina vergant in damnum communitatis dicialem, et inde juxta illam reum poenis aut tertii. Cum hac tamen differentia, quod in criminibus in damnum tertii, tenemur juris punire? Aeor, part. 3, lib. 13, cap. 21, dub. 10 (uiu). · ‘ Tr. 29, cap. 2. num. Μ. — · Loc. cil., num. 55. — · Tr. 29, cap. 2, num. 58. Sotus, dc Secreto, membr. 2, qu 4. concl. 8, dub. Cordub., Annotai, in Solum, dc Sccrcio, loc. at., concl. 7 et 8. - · Loc. cit., n 59· ‘ Comil., lib. 6. dub. 11, n. 7 el »eqq. — · Loc. cit., n. etO. — Suar., dc *, Relic tr. 10, lib. 10, cap. 12, n. 41 el 43. · Palaus, tr. o, di«p. 3, punct. IL n. 1 cum η II. · Petr, de Ledesma,Sum., part. 2. tract. 4. cap. 4, post concl. 26, dub. 3. Banes, in 2·· 2»·, qu. 33, art. 8, dub. 4, concl. 4. - ’ Tr. 29, cap. 2. n. ol ct t>2. — · Loc. cit., n. 68. Torres *eu Turrtan., in 2· * Patans, loc. dt., n. 5. · 2··, qu 33, ditp, 89, dub. 4, v. f-, v. Tertio notantium. — · Tr. 29, cap. 2, num. 70. · * Tr. o, ditp. 3, punct. 11, n. 7. 246. - Abbas Panormitanus «a Salmant. 247. Silvester, υ. Correctio, qu. II, citatur tamquam asserens evangelicamdenun * etsi hic a Salmant. allegatur, brevius scribit: tiationem posse in judicialem transire, non di­ • Quando.. correctio non expedit delinquenti, recte sed ex consequenti; et re quidem vera, immo forte nocet, et tamen communitati pro­ Abbas, tu cap. Novit 13, dc judiciis, u. 46, dest, corrigere tenetur, quia bonum commu­ ait posse ex evangelica denuntiatione procedi nitatis est melius bono istius ». ad beneficii privationem vel ad censuram. b Petrus Navarra, dc Restit., lib. 2, cap. 4, 660 Scient Cri­ mea sab eecreto, non tenctar pa­ rère. Nec «ibi coca permet cred itum certam. LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. fraternam monitionem praemittere; et correctione obtenta, denuntiatio judicialis est omittenda; si autem reus non corri­ gatur, tunc judicialiter tenemur eum de­ nuntiare, dummodo possimus sine gravi nostro incommodo, ut Salmant. '. In cri­ minibus autem in damnum commune, nulla praevia monitione, et etiam cum gravi no­ stro damno, denuntiationem judicialem proferre tenemur. Quamvis etiam in his S. Thomas1 sic doceat : Nisi forte aliquis firmiter aestimaret quod statim per secre­ tam admonitionem possit hujusmodi mala impedire. Sed hoc raro accidit. — Haec fere communiter a DD. docentur. Vide Salmant.a. Notandum hic autem Γ. Quod qui de­ lictum sub secreti sigillo noverit, ut re­ medium aut consilium delinquenti prae­ beret, nunquam tenetur illud denuntiare0-1; quia jus positivum non potest juri naturae derogare. — Ita S. Thomas 4, Sanchez5; et Salmant. · cum Navarro, etc.; contra Sotum. Notandum 2°. Quod si quis rem ali­ quam accepit in compensationem sui certi crediti, non tenetur manifestare; quia edi­ ctum imponens denuntiationem intelligit loqui tantum de rebus injuste acceptis. Ita Sanchez T; et Salmant.8 cum Silvestro. — Idem dicunt Sanchez0, et Salmant.Λ>cum Navarro, de debitore rei furtivae, qui ob inopiam a restitutione excusetur. Notandum 3°. Quod nemo, ut supra dictum est, tenetur denuntiare cum gravi suo incommodo; nisi crimen redundet in damnum commune reipublicae aut religionis, ut crimen laesae majestatis, haeresis, etc. 249. - Sed hinc quaeritur 3°. An sil obligatio denuntiandi haereticos cum peri­ culo gravis damni? — Distinguendum: , Si denuntiandi sint tantum suspecti de haeresi, ut sunt sortilegi, blasphemi, confessarii sollicitantes, abutentes sacramentis, commune est non esse tunc obliga­ tionem. Ita Salmant. ’°, Potestas “. Nisi (dicunt Salmant.’*) adesset damnum com­ mune, nempe si sacerdos magnae aucto­ ritatis frequenter poenitentes sollicita­ ret, etc. — Si vero denuntiandi sint haeretici formales, etiam excusare periculum gravis damni, nisi illi dogmatizent, tenent Mazzotta13; Lessius % Navarrus”>, Filliuccius % etc., apud Salmant. ** . Sed verius oppositura est tenendum cum Potestà 1S; et Salmant.16 cum Suarez * 1 et FarinacioCA Ratio, quia haeresis formalis de se serpit ut cancer, et ideo semper in dartinum commune vergit. 2, n, 62. — ’ 2- 2", qu. 33, «rt. 7, corp. — v, Furtum, num. 19, qu. 15. — · Consil., lib. 6, cap. 2, • Loc. cit., nam. 79. — 4 Loc. cil.. qu. 70, art. 1, ad 2. — dub. 24, num. 3.— A, apud Salmant. ‘. Sicut ibidem, Bo­ nacina bj Filliuccius bj Barbosa etc. excusant etiam uxores a denuntiando vi­ ros suos. — Sed dicendum omnes ad de­ nuntiationem teneri, ex eadem ratione ut supra; quia haeresis est pestis ita noxia, quod difficile habet remedium, et facile in damnum vergit commune. Ita Ronca­ ; * glia Bonacina’ cum Farinacio, Azor; Salmant.4 cum Cajetano, Palao, Sanchez^, Diana, etc. cum communi, ut testantur Potestas5 et Vivae. — Hoc tamen dicitur quoad haereticos formales Si vero denuntiandi sint tantum su­ specti de haeresi, Salmant.7 pariter obli­ gant etiam filios ad parentes denuntian- dos; sed nimis rigorose. — Satis enim pro­ babiliter tunc a denuntiatione excusantur, non solum filii, sed etiam conjuncti usque ad quartum gradum ; ut tenent Diana f>, Bordonus, Lazarius />, Homobonus et alii, apud Potestà ·. Ratio, quia denuntiare conjunctum idem est ac grave damnum sive incommodum subire; quod rationa­ biliter excusat, quando periculum abest damni communis, ut diximus mox n. 249, et dicunt ipsi Salmant. . * 251. - Quaeritur 5°. Quaenam sint cri­ mina denuntianda tamquam de haeresi suspecta ? Sunt Γ. Nuptiae contractae, vivente * Cnmin . . · · suspecta dc conjuge; ut Salmant.10 cum communi. haeret. 2°. Nuptiae clerici in sacris constituti vel religiosi professi; etiam communiter Salmant.n. 3°. Si quis sine sacerdotio Missam ce­ lebrat, aut aliud sacramentum conficit: ita ex constitutionibus pontificiis. — Vide ia Abulen., in Deuteron., cap. 13, qu. 3; et in lib. Ill Reg., Deuteron., v. 6. · Pa!., tr. 4, disp. 8. punct. 4, n. 14 et 16. - cap. 15, qu. 16. - 1 Tr. 21, cap. 3, n. 106. — · Tr.6, qu. I, dc Fide, etc, cap. 6, qu. 1, re»p. 3. — · Diip. 6. de Obligat, Diana, psrt. 1, tr. 4, resol. 4 et 5. — · Exam., .om. 2, n. 269 et 270. — 4 In propos. 5 Alex. VII, n 13. — 1 Tr. 21, denuntiandi, punct. 2, num. 3. · Farinae., dc Haeresi, cap. 4, n 83. ~ Bardan., Sacr. Tribunal S. Fidei, cap. 31, qu n. 13 et 14. - · Totn. 2, n. 271. — · Tr. 29, cap. 2, n. 82 — 197, num. 40, 42 et 49. · A»or, part 2, lib. 2, cap. 2, quaer. 13. — 4 Loc. cit., num. 106, · Cajetan., in cap. 13 licum minime excusari ex eo quod timeat ex denuntiatione sibi imminere aliquod pericu­ lum ». 250. - *) Simancas, de catholic. Institutionib., tit. 29, n. 35 ct 37, concordat, si pater fuerit occultus haereticus; secus vero, n. 45, « si paler haereticus pestifer sit, et ejus haereses perniciem et exitium afferre possint universae reipublicae »; quo casu tenebitur filius denuntiare, si alia media non sufficiunt. b) Bonacina, Tract, var., disp. 6, punct. 1, § 3, n. 4; Barbosa, de Offic. et Potest, episc., alleg.96, n.59, universim excusant uxorem ab obligatione denuntiandi maritum. — Filliuc­ cius pariter eam excusat, tr. 14, cap. 2, n. 38, scd : « Excipitur, inquit, in causa fidei vel lae­ sae majestatis et similis. In iis enim etiam personae conjunctae denuntiandae essent ». Quam exceptionem Salmant. non animadver terunt; el ita Filliuccius eamdem de uxoribus sententiam tenet ac S. Alphonsus. c) Sanchez non satis accurate a Salmant. hic allegatur; scribit enim in Consil., lib. 6, cap. 2, dub. 19, n. 9: « Regulariter non te­ netur filius haeresim occultam patris vel ma­ tris prodere »; attamen n. 6: « Si haeresis per­ niciosa reipublicae valde esset, quia scilicet plures perverteret, tenetur filius, si alii non denuntient, denuntiare». Et n. 3 dixerat pa­ * Tr. 21, cap. 4. n. 6. - “ Loc dt., n. 7. trem et matrem teneri denuntiare filium hae­ reticum, quando alii denuntiatores non essent <*) Etsi decreta & Inquisitionis de haere­ ticis denuntiandis multis in locis obsoleverint, quia ob cultus libertatem omnibus assertam, haereticorum errores impune grassantur ; cle­ rici tamen semper sunt denuntiandi. Quin etiam vi legis naturalis, denuntiandi sunt hae­ retici vel de haeresi suspecti, quoties agitur de damno gravi animarum evitando, cui su­ perior remedium afferre possit; quae quidem obligatio ex lege naturali obligare poterii etiam in locis ubi haeretici passim catholicis permixti sunt, v. g, si agatur de periculo in­ solito quod, inscio superiore, catholicae reli­ gioni imminet. Diana, part. 8, tr. 7, rcsol. 10; et part. 1, tr. 4, resol. 6, hanc utique sententiam addu­ cit, sed neque eam amplectitur. f) Lazarius, de Blasphem., qu. 12, n. 67, negat sane uxorem teneri eo casu ad denun­ tiandum; teneri tamen ait n.57 filium et fra­ trem, quod Potestà non animadvertit. Homobonus, Exam. ecclesiast., tr. 7, cap. 7, qu. 32; et de Casib. reservat., part. 2, cap. 1, utique eos excusat; sed in Exam, eccles., loc. cit., subdit contrariam sententiam locum obtinere, · quando alia indicia concur­ rerent, quae patrem, fratrem, maritum, domi- 662 LIB. IV. — CAP. Ill. - DE STATU V R .4 7 7 H V t r A S S A O M ix n M i s s w < Salmant. qui extendunt ad sacerdotem celebrantem pluries in die, vel non jeju­ num, sine justa causa. 4°. Alii pariter censent suspectum esse de haeresi confessarium sigillum violan­ tem; ut Viva, de Leone et Quintanadvenas. — At hoc negant probabilius Sal­ mant. 8 cum Lugo, Bonacina “J, Molfesio et communiori: nisi ille errorem teneat non adesse hanc obligationem sigilli, vel istud non ita rigorose obstringere. 5°. Extendunt etiam Salmant. 8 cum pluribus ad crimen sodomiae et bestialitatis. Sed ipsi loquuntur pro regnis Hispaniarum; hoc tamen non viget in nostris partibus. — Hic tamen obiter adverten­ dum quod clerici et regulares sodomitae ex constitutione S. Pii V privantur omni officio et beneficio. Modo 1) crimen sit consummatum. 2) Adsit hujus criminis exercitium: ideo non sufficit, si patratum sit bis vel ter. Salmant.4 cum Bonacina. 3) Adsit insuper sententia judicis; nam licet bulla dicat: Praesentis canonis au­ ctoritate privamus, attamen sic videtur recepta, ut dicunt Bonacina, Sanchez b>, Henriquez b>, etc., apud Salmant. b>. 252. - Quaeritur hinc 6°. An sint de­ nuntiandi blasphemi? Distinguendum: Qui proferunt blasphemiam haereti­ calem certe denuntiandi sunt. — Sed hic ET OFFICIO SAECULARIUM. advertit Potestas 5, quod prorumpens in Buig. blasphemiam haereticalem non adver- “<ïï,^ tendo ad significationem, non peccat gra viter, ideoque nec denuntiandus. Secus vero, si blasphemet advertens, quamvis ex ira; quia tunc jam fit saltem suspectus de levi. Caeterum probabiliter Bonacina ·, et Roncaglia ’ cum Navarro a>, etc., dicunt non esse denuntiandos quos constet per lapsum linguae errorem protulisse. Et huic videnturb) expresse adhaerere Sal­ mant.8, ubi ajunt ad obligationem denun­ tiationis requiri pertinaciam hominis de­ nuntiandi. Immo Sanchez, Trullench, etc. (contra Salmant. ) * universe excusant ab obligatione denuntiandi blasphemos haereticales, semper ac ipsi per correctionem resipiscant. Quoad autem simplices blasphemos, siepia advertendum quod olim duae aderant non d«»sr. obligationes: — Una increpandi; et haec tiaod“ abiit in desuetudinem, ejusque in loco successit obligatio correctionis, si fructus speratur, ut docent Sanchez10, Palaus, Bo­ nacina, etc. — Altera, denuntiandi judici ecclesiastico vel saeculari ; et haec etiam per desuetudinem non videtur amplius obligare, ut dicit Viva 11 cum Tamburinio et Mazzotta c>. Vide dicta Lib. III, n. 123. π *tr ir » 1 Tr. 21, cap. 4, n. 8. — Viva, in propos. 5 Alex. VII, n. 2, v. f. — 4 Torn. 2, n. 219 et 220. — · Disp. 6. de Obligat, num. 15, v. i. — Alphoùs. dc Leone, de Offic. confessar., denuntiandi, punct. 1, § 8, num. 5, i. f. — ’ Tr. 6, qu. I, recollect. 22, num. 14, cas. 35. · Quinlanadv.. de Praec. de Fide, cap. 6, qu. 4, resp. 8. — · Tr. 21, cap, 3, n. 117. — Eccles., tr. 3, «ingul. 28, n. 8. — f Loc. dt-, n. 9. · Lh*o, de Poeniu. disp. 23, n. 148. · Mol/eshts, Sum., part. 1, tr. 7, Sanch., Decal., lib. 2, cap. 32, n. 47. - Truth, Decal., lib. 1, cap. 23, n. 68 et seqq. — · Loc. dt., n. 10 et 11. — S. Plus V, num. 46. — Palau», tr. 17, disp. 2, punct. 2, § 4, num. 3. — constit. Z/orrrmfwiH, S 3, de die 30 Aug. 1568; in Bullar. Bonac.,disp. 3, de 1· Praec., qu.8, punct. 1, n. 5. — M De Rom Mainardi. — 4 Loc. du, n. 11. · Bonac., de Matrim., Praec. decal., qu. 6, art. 2, n. 11. · Tambur., Decal., lib. 2, qu.4, punct. H, n.2.— Bonac., de Matrim., qu. 4, punct. 11, cap. 6, $ 4, n. 6. num vehementer de haeresi suspectos red­ derent, et maxime si in subsidium ad hoc ab Inquisitione vocarentur». 251.Bonacina perspicue insinuat hanc negativam sententiam, dum disp.5,dePoenit., qu. 6, sect. 5,punct. 1, n. 6, asserit crimen ejus qui sacramentale sigillum violaverit, perti­ nere ad judicem ordinarium ipsius confessarii, nisi conjunctum sit cum haeresi; tunc enim cognoscendum esset in tribunali S. In­ quisitionis. Quibus verbis significat per se non esse deferendum ad Inquisitionem, ac proinde per se non injicere suspicionem dc haeresi. *>) Salmant., tr. 26, cap. 7, n. 125, aucto­ res citant pro sententia quae negat constitu­ tionem S. Pii V obligare in conscientia, et quae affirmat requiri sententiam judicis ad in­ currendas ejusmodi poenas. Et ita tenet revera Henriquez, lib. 14, cap. 5, n. 1, lit. f, in com­ ment. — Sanchez pariter (a Salmant. non allegatus), Decal., lib. 2, cap. 22, n. 20, re­ quirit judicis sententiam, non obstante tenore verborum quo bulla utitur. 252. - a) Quamvis Navarrus a Roncaglia hic citetur, apud ipsum tamen id minime reperire potui. b> Quin etiam Salmant. expressis verbis haec omnia tenent. €> Mazzotta, tr, 2, disp. 1, qu. 3, cap. 2, § 3, qu. 4 : « Probabile tamen est, inquit, prae­ mittendam [denuntiationi] fraternam corre­ ctionem, si speretur emendatio ». cap. 12, dub. 3, n. 3. · · Loc. cit., n. 129. — ,e Loc. dt., DUB. îdraqtun* tïJOtrtnpui deauniisndut bla· iphcmus haereticalu. Sapent itioii. quan­ do dcnunliandi. V. - DE OFFICIO Rogabis autem: infra quantum tem­ poris blasphemi haereticales denuntiandi sint ? Loquendo generice de criminibus su­ spectis de haeresi, juxta edictum Inquisi­ tionis generalis Romanae, tempus assigna­ tum ad denuntiationes est mensis a die scientiae legis et cessantis impedimenti ; ut asserunt Felix Potestas ’, Mazzotta *, et auctor libri: Istrusione per li novelli Confessori ·. — Loquendo vero praecipue de tempore requisito ad denuntiandos blasphemos haereticales, dicunt Sporer 4 ex decreto Alexandri VII de Suspect, de haeresi, et Salmant.6 (sed forte hi loquun­ tur juxta edictum Hispaniarum) esse de­ nuntiandos infra sex dies; ita etiam Viva·, qui idem ait de denuntiatione confessarii sollicitantis. Sed auctor praefatus (Istrusione, ut supra) pro hac denuntiatione assignat mensem. 253. - Quaeritur 7°. An superstitiosi sint denuntiandi? Affirmant DD., generaliter loquendo, si superstitio fiat cum conscientia peccati, et suspicionem fundet de haeresi. — Et hoc accidere dicunt: 1°. Quando interce­ dit pactum expressum cum daemone. — 2°. Quando miscentur in ea res sacrae, ut chrisma, oleum sanctum, hostia sacrata. — 3°. Si daemon adoretur, vel ei porri­ gantur preces nefariae, vel aliqui psalmi qui in ejus honorem proferri videntur, ut psalmus cvin: Deus, laudem meam ne tacueris, etc. — 4°. Quando daemon roga­ tur de his quae naturaliter nequit ipse scire. — 5°. Quando ex superstitione pro­ venit effectus. — 6°. Quando quis ex pro­ fesso alios instrueret. — 7°. Quando inter­ venit expressa daemonis invocatio (etsi, hac tantum intercedente, excusant alii ab ACCUSATORIS. obligatione denuntiandi) — Ita Suarez, Azor, Pefta et Simancas. Vide Salmant. Dixi: generaliter loquendo ; quia in hoc regno denuntiantur tantum superstitiones in quibus intervenit abusus hostiae con­ secratae vel olei sancti; non vero aliae. Et haec est praxis hodierna. Horum enim criminum quae ad mixtum forum perti­ nent, praesens rex noster Carolus VI sibi animadversionem adjudicavit, quando sor­ tilegus est saecularis; secus, si est eccle­ siasticus. 254. - Quaeritur 8°. An sint denun­ tiandi qui denuntiare tenentur et omittunt? Si agatur de denuntiando haeretico tantum suspecto, probabilius negatur cum Carena et Lupo, et Potestà ·. Ratio, quia non oritur suspicio ex suspicione. —- Si vero de denuntiando haeretico formali, dicit Potestà * denuntiandos esse eos qui ex officio tenentur denuntiare et negligunt. Et idem dicit de teste crimen falso negan­ te, vel de dissuadente denuntiationem de­ bitam; quia isti vere censentur de haeresi suspecti: nisi omissio fiat ex causa ami­ citiae, consanguinitatis, etc. Ita Potestà cum communi. — Alios vero non denun­ tiantes, licet etiam ipsi fiant de haeresi suspecti si nullam habeant causam occul­ tandi, ut dicunt Salmant. ’°, tenent tamen Lupus et Bordonus apud Potestà, non esse denuntiandos, ne detur processus in infinitum. Notandum autem super hac materia. Γ. Neminem teneri denuntiare seipsum nec socios sui criminis; cum hoc esset idem ac seipsum denuntiare. Verum si quis de crimine legitime a judice inter­ rogetur, tenetur tam se quam socios ma­ nifestare. — Salmant.11 cum Cajelano, Sua­ rez, Trullench, etc. 1 Exam, confess., tom.2, part. 1, cap.3, η.239. — ·Τγ. 2. comment. 67 et 68. - Simanc., de catholic. Institutionib., disp. 1, qu. I, cap. 2, $ 3, qu. 5. — ■ Part 2, cap. 14, n. 275 tit. 30. n. 16 et seqq.; el tit. 62, n. 2 et 3. — ’ Tr. 21, cap. 11· el 284. — « Tr. 2, cap. 10. num. 12. - Alex. Vil» décret. n. 203. — Catena. de Offic. inquisit . part. 2, tit. 9, n. 4o. Licet alias, dc suspectis de haeresi, in Bullar. Rom. Mai­ Lupus, in edict. S. Inquisit., lib. 4, dial. 3, difl. ult. - nardi. — · Tr. 21, cap. 3, n. 129. — · De Praec. decal , qu.6, ■ Tom. 2, η. 284. — · Loc cit., n. 286 — Potest., loc. cit., art. 2, n H;cfr. de Poenit., qu. 8, art. 5, n. 7. — Auctor fstrueione, loc. cit., n. 275. — Suar., de Reiff., tr. 3. lib. 2, n. 296. — * Tr. 21, cap. 3. n. 116. — Lup., loc. cit. · Potest., cap. 19, n. 10. · Aeor, pan. 1, lib. 9. cap. 3t>. qu. 4. PeHa, in Bymerici Director, inquisitor., part, 2, qu. 42 et 43, qu 70. art 1, in princ. - Suar., de Fide. disp. 30, sect. 4, Forte rectius: a die scientiae delicti, ut habent auctores citati, licet Giordanini, loc.cit., n. 284 ; et Fotestà, w. 633, pro sollicitatione, dicant mensem a die scientiae legis. 254. - ‘V Bordonus, in suo Mau. consul­ torum, sect. Î8, n. 73, absolute et absque re­ strictione negat esse denuntiandos eos qui haereticos non denuntiant. loc. cit., n. 285. — u Loc. dt.. n. 104. - Cajetan., in 2·“ 2··. n. 18 et 19. · T uU., * lib. I, cap. 2, dub. 6, n. 4 et 5. O mu t en « tea denundationem, quales de­ nuntiandi. Nemo te­ netur se aut «ocios en· m i n ii de­ nuntiare. 664 UB. IV. — CAP. IU. - DE STATU QuAfidO ob· liftt prae­ ceptum de­ nuntiandi haereticos auc ία specto» IM X X aI IX K V S < ί IV H X I H 4 J V S S V J IA M U H H Notandum Π°. Certum esse quod non tantum superiores regulares (quibus di­ recte imponitur onus denuntiandi ex de­ creto Alexandri VII edito anno 1660), sed omnes fideles tenentur ad denuntian­ dum criminosos de haeresi etiam leviter suspectos, ut loquitur decretum; dum in fine ejus statuit Pontifex: Decretum hoc... omnes ubique exsistentes arctare et affi­ cere. Et ita cum communi sentiunt Sal­ mant. ‘. Sed bene hic advertunt Γ minime esse denuntiandum illum de quo habeatur su­ spicio ex levibus indiciis, v. gr. si audias crimen alicujus a testibus parum fide di­ gnis. Ita Navarrus, Sayrus, Corduba, cum Salmant. ·. — Advertunt 2° quod ut sit obligatio ad aliquem denuntiandum, re­ quiritur ut ille sit haereticus proprius et pertinax; non vero si nimirum per igno­ rantiam, metum, incuriam, lapsum lin­ * ET OFEICIO SAECULARIUM. guae, fidei protulerit injuriam, de qua si secreto corrigitur, sine dubio censeatur abjuraturus. Ita Salmant.s cum aliis. Hinc inferunt Bonacina et Farinacius, apud Sal­ mant. ·, ac Potestà ®, minime esse denun­ tiandum hominem simplicem et pium, seu concionatorem aliquam propositio­ nem haereticalem ex incuria proferen­ tem; praesumitur enim non ex animo lo­ cutus esse. Notandum IIT. Juxta jus commune^, eos qui advertenter negligunt haereticos denuntiare, incurrere excommunicationem ferendam: etsi, juxta edictum Hispaniarum, ibi incurratur excommunicatio ipso facto et reservata. — Utrum autem in aliis regionibus haec excommunicatio sit reservata? Affirmant Salmant.') et Po­ testà·, qui affert decretum S. Congrega­ tionis; sed negant Lupus e> apud Potestà, et Bonacina DUBIUM VI. De Testibus. i w 256. Quomodo debeant esse et testificari testes ad probandum. — 256. Qui rejiciuntur. 1«. Servi. 2°. Mulieres. 3». Minores. 4°. Inimici. 5.° Conjuncti et domestici. 6°. Infa­ mes. 7°. Perjuri. 8°. Socii criminis. 9°. Personae inopes et viles. 10°. Deliri et semifatui. — 257. In quibus casibus sufficit dictum unius testis. — 258. Quid, si unus testis deponat de una propositione haeretica, et alius de altera. — 259. An semper sufficiant duo testes ad probandum. — 260. Quales debent esse testes, ut plene probent. — 261. An laid repellantur a testificando contra clericos. Quid e converso. — 262. An testes inepti, ut supra, faciant indicium. — 263. An religiosi probent in causa sui monasterii. — 264. An et quando quis testari teneatur. — 265. An testis teneatur fateri veritatem judici non legitime interroganti. — 266. Quando judex legitime interroget. — 267. An testis teneatur manifestare crimen, si accusator unicum testem afferat. — 268. Non teneris manifestare judici etiam legitime interroganti: 1°. Si scias rem ex confessione. 2°. Sub secreto. 3°. Si tibi immineat damnum. 4°. Si accepisti a parum fide dignis. 5°. Si rem accepisti per injuriam. 6°. Si alter probabiliter non peccarit. — 269. Ad quid teneatur falsum testatus. — 270. Quando peccent testes. - Dub. 1. An peccent contra justitiam, si se abscondant ne citentur. Dub. 2. An, si fugiant post citationem. Dub. 3. An, si interrogati veritatem occultent. — 271. Quomodo facienda est depositio testium. 255- _ · Suppono, ad legitimam et ple­ ad protan- « nam in judicio probationem requiri duos dlUB « testes, eosque debere 1°. Externo sensu « percepisse id de quo testantur. 2°. De < eodem facto et crimine, cum iisdem cir• cumstantiis, deponere; alioqui erunt te- 1 Tr. 21, cap. 3, n. % et 102. — ,Vot«r,, conail. 3 de haeretici· ; cfr. Man., cap. 25. η. 46, ▼. Tertium. — Sayr., Ciae., lib. 12, cap. 14, η. 33. - CotJmô., Sam., qu. 64, cas. 6. • Tr, 21, cap. 3, n. 117. — ■ Loc. cit. — Bonae., Tract. var., diip. 6, punct. t, $ 8, n. 5. - Farinae., de Haereai, qu. 197, n. 39. - « Loc. dt,, n. 117. — · Tom. 2, n. 258 et 2W. — · Tom. 2, num. 641. — Decret, S. Inquirit., de die 3 Januar. 1623. — Pateit., loc. cit. *JCap. Excommunicamus 15, de haere· ticis, prout in corpore juris jacet, hoc non habet ; sed solum prout in extenso habetur tota haec constitutio apud Peha. c) Salmant., tr. 21, cap. 3, n. 116, reserva­ tam esse ajunt excommunicationem ex decreto S. Inquisitionis, quousque scilicet denuntiet. Eamdemque sententiam tenet Lupus, in edici. S. Inqufeit., Itb 7, dist. 2, art. 1, diff. 1. **) Bonacina, disp. 6, de Obligat, denun- DUB. VI. - DE TESTIBUS. «stes tantum singulares, ut vocant, qui * non faciunt plenam probationem. 3°. Esse « omni exceptione majores, in quibus sci« licet nulla desideretur conditio, quomi« nus testari possint; juxta versum vul« garem: Qain.m a tntifican· & rejician­ tur. « 6°. Infames ». (Sive de jure, id est per sententiam, sive de facto. — Quinam au­ tem dicantur infames? Vide can. Infa­ mes, [caws.] 6, qu. 1, et Salmant. ·]. « 7°. Perjuri. « 8°. Socii criminis ». [Excipe si crimen sit haeresis vel maleficii, vel tale quod Conditio, sexus, aetas, discretio, fama, non possit sine socio patrari. Salmant. * Et fortuna, fides, in testibus illa requires. cum aliis. — An autem duo socii criminis 256. - « Hinc a testando rejiciuntur: faciant saltem semiplenam probationem « 1°. Servi. contra tertium socium? Affirmat Les­ « 2°. Mulieres ». [Intellige tamen hoc sius ‘°; sed plures alii negant apud8-1 Sal­ de jure canonico1 ; non vero de jure ci­ mant.]. vili, tam in causis civilibus quam crimi­ « 9°. Personae inopes et viles ». — [Nisi nalibus: ut Gomez, Sanchez, Trullench, sint probatae vitae. Vide Salmant.”]. apud Salmant. *. — Verumtamen ad reum « 10°. Deliri et semifetui; ex quibus damnandum nec plures etiam mulieres • tamen ii qui solo jure positivo ad testansufficiunt. Vide Salmant.8]. • dum sunt inhabiles, possunt admitti in « 3°. Minores viginti annis, in crimina- « criminibus exceptis ». * libus: in civilibus autem, impuberes ». 257. - Notandum quod unicus testis — [Isti tamen, etsi ad probandum non sufficit ad probandum in aliquibus casi­ sufficiant nisi in crimine laesae majestatis, bus; etenim: fundant tamen indicium etiam ad tortu­ 1°. Testimonium unius sat est ad im­ ram. Salmant.4]. pediendum matrimonium illegitimum, ex * 4°. Inimici ». — [Licet sint reconci­ cap. Praeterea 12, de sponsal. — Debet liati, sed de recenti; secus, si ex longo hic tamen jurare se impedimentum certo tempore. Et hoc etiam in delictis laesae scire; et non sufficit si testis sit de solo majestatis: et etiamsi inimicitia non fuerit auditu, nisi impedimentum sit consangui­ gravis, ut dicunt Salmant. cum com­ nitatis, et adsit alius testis de certa scien­ muni]. tia, licet hic deponat sine juramento. Ita « 5°. Sanguine juncti », [Usque ad quar­ Sanchez a> et Salmant. — Sola tamen tum gradum ; ut Salmant.&: nisi sit crimen fama sufficit ad impediendum matrimo­ haeresis. Vide alia circa hoc punctum nium. 2°. Testimonium solius episcopi sufficit apud Salmant. e] « et domestici »; [Ut fa­ muli, coloni. 1 « exceptis quibusdam casibus ad probandum in judicialibus attinentibus » apud Lessium ’ ». ad suum munus, si testetur in scriptura 1 Ex can. .Vn/irrrm 17, caui. 33. qu. 5. — Gonuiat Varior. résolut, tom. 3, cap. 12, η. 13. - Sanch., n. 21 et *cqq. — ’ Lib 2, cap. 30, n. 38. - · Tr 29, cap. 3. Consil., lib. 6, cap. 5, dub. 14, n. 3. - Trail,, lib. 8, cap. 3. dub. 4, n. 2. · · Tr. 29, cap. 3, n. 5. — · Loc. dt., n. 7. — n. 10 et 11. — · Loc. dL, n. 15 ct 16. — ■ Cap. 29, dub. 17, tiandi, punct. 2, n. 12, negat jure communi, et non obstante edicto S. Inquisitionis de die 3 Januar. 1623, incurri excommunicationem ipso facto ab iis qui haereticos non denun­ tiant 256. - a) Salmant., loc. cit., n. 12, dicunt inimicos a testando repelli, « maxime si ini­ micitiae sint capitales aut graves ». Inferius tamen subdunt inimicum posse admitti judicis arbitrio, · quando inimicitia est levis, quia cum nequeat prudenter suspicari, quod falso jurabit, poterit ad testificandum vocari». >>: Apud Salmanticenses id reperire ne­ quivi; immo, tr. 29, cap. 3, n. 16, Salmant. n. 161. - u Tr. 29. cap. 3, n. 17. plures auctores adducunt qui docent eo casu plenam probationem dari, unde reus damnari possit 257. Sanchez, Consil., lib. 6, cap. 5, dub. 10, n. 1, ait satis esse ad impediendum illegitimum matrimonium unum testem, qui certo sciat impedimentum, « nisi sit probabilis conjectura in contrarium ». — Salmant., tr 9, de Matr., cap. 8, n. 106 et 107, concordant, nisi quod de consanguinitatis impedimento scribunt: » Si de consanguinitate deponat, certum gradum assignans, illi creditur si sub juramento affirmet se audivisse a duobus suis majoribus fide dignis ». Quando u* nicui Italie sufficiat. > < svs N i IV llX lH « >V N h ' * · « Α ίΜ Χ Ζ LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU suo sigillo obsignata. — Salmant.1 cum Baldo, Mascardo, etc. 3°. Ad delicta religiosorum punienda sufficit testimonium unius, si delictum sit tale ut aliter probari non possit. Et ita re­ ligiosus sollicitans poenitentem, per illam tantum denuntiatus potest puniri aliqua poena arbitraria ; sed non ordinaria. San­ chez b), Salmant. · cum aliis. Et idem do­ cent ibi Valentia et Sotus, pro culpis le­ vibus. — Caeterum in criminibus gravibus quae gravem merentur punitionem, recte tenent et absolute Salmant.· cum Peyrino et Pellizzario (contra Sanchez et alios), requiri omnino saltem duos testes; quia iama religiosorum non debet minus aesti­ mari quam fama saecularium. 4°. Credendum est officiali publico testificanti de aliquo crimine levi; secus, de gravi. Barbosa Farinacius, etc. cum Sal­ mant. 4. — Et idem dicunt de perito in sua arte, v. gr. si medicus testificetur mortem alicujus causatam fuisse a vulnere. Sal­ mant.4 cum aliis. 5°. Unicus testis probat quando agitur de laesione minoris. Barbosa *), Gabriellus, Salmant. ·. — Sic etiam probat inter­ pres alicujus linguae ignotae. Sic etiam probat persona cui standum dixit testator in suo testamento. Unicus quoque testis probat miraculum. Salmant.1 cum aliis. 258. - Sed quaeritur hic: Si unus testis deponat de una propositione haeretica, et alius de altera ; an isti plene probent ali­ quem esse haereticum? Gomez, Barbosa etc. affirmant pro- ET OFFICIO SAECULARIUM. bare illum esse haereticum in genere,— Sed longe probabilius Lessius·; Rodri- o..i, guez *), Villalobos etc. cum Salmant. ·, negant tales testes facere plenam probationem, licet faciant plus quam semiplenam. Ratio, quia, cum non probatur prius haeresis in specie, non potest probari haeresis in genere. — Excipe tamen crimen sollicitationis in confessione, quod per testes singulares comprobatur, concurren tibus tamen aliis indiciis et praesumptio­ nibus. 259. - Exceptis autem supradictis ca- αη«π sibus, ad probandum requiruntur et sufficiunt duo testes in causa tam civili quam dUÜ f’ criminali; ex Deuter. xvn, 6: In ore duo­ rum vel trium testium peribit qui inter­ ficietur. Et ex Joan, vin: Duorum homi­ num testimonium verum est. Ratio, quia ad humanas actiones probandas sufficit certitudo moralis et probabilis. Ita S. Tho­ mas 10, Lessius, Sotus et Salmant.11 com­ muniter. Ab hoc tamen excipiuntur aliqui casus, in quibus jus positivum requirit majorem runtar pii numerum testium, nempe ad probanda testamenta, ad damnandos episcopos vel clericos. Nam ad condemnandum episco­ pum requiruntur duodecim testes; et ad condemnandum sacerdotem seu clericum requiruntur saltem plus quam duo. Vide Salmant. ”. 260. - Praeterea testes ut plene proR^uin bent requiritur: 1 . Ut sint contestes, ita conventui ut conveniant non solum in substantia actus, sed etiam in principalibus circum· ’ Tr 29, cap. 3, n. 34. · Bald., in leg. 22, Si qua per Testtb., qu. 56. art. 11, n. 382 et 383. · 4 Loc. cit.. n 36. calummam, C. de epiec. et clerici·, nom. 5. · Sfascard., — · Loc. cit. — Anton. Gabriel., Commun, conclu·., lib. I, de Probationib., concl. 991, π. I et 2. - · Tr. 29, cap. 3, tit. dc Tcitib., concl. 1, n. 38. - · Loc. cit , n. 37. — 1 Loc. n. 36. — Valent., in 2··, disp. 5, qu. 14. punct. 2, l. f. Sotna, de Juat et Jure, lib. 5, qu 7, art. 2. ad 1, I. f. — • Loc ctt. · Peyrin., Formuler., Ht. T, cap. 3, num 7 · cit. — Anton. Go met, Variar. tom. 3, cap. 12, num. 12. — ■ Lib. 2, cap. 30, n. 33. - · Tr. 29, cap. 3, n. 38. - * 2· 2··, Pettie., tr. 9, cap. 4, num. 138. — Sanch., Connil.. lib. 6, qu. 70, art. 2. — Z>·»., cap. 30, dub. 4. · Sotus, de Ju«t. et Jure, lib. 5, qu. 7, art. 2. · 11 Loc. dt,, n. 43. — 11 Loc. cit., cap. 5, dub. 12, num. 4. — Farinae,, Prax. criminal., de n. 44 el 47. b> Sanchez, loc. cit., dub. 12, n. 4, quae­ officiali, cui solum dicenti se nuntiasse vel rens universim an testes singulares proba­ citasse creditur ». tionem faciant: · Quando, inquit, non proce­ d) Barbosa, loc. cit., postquam negavit sa­ ditur ad integram poenam, sed ad aliquam tis esse unum testem, suum dictum explicat, quae potius poenitentia sit et mediana ad de­ u. 6: « Limita, quando non agitur de alicujus linquentis emendam, tunc sat sunt testes sin­ praejudicio ». gulares de diversis tactis similibus deponen­ 258 - * Barbosa, loc. cit., u. 32: « Causa tes contra aliquam determinatam personam ». haeresis, inquit, quae probatur per testes sin­ O Barbosa, tu cap. In omni negotio, lib. 2, gulares ». ht 20, n. 11, satis esse ait unum testem « in b- Rodnguez, Quaest. regul., tom. 2. qu. 9, DUB. VI. - DE TESTIBUS. Ut depo * Mit cum Junot n to Ut per »e lœraéditte rem perce­ perint. stantiis, id est persona, loco, tempore, modo: nisi circumstantiae sint parvi mo­ menti, puta si unus dicat casum conti­ gisse hora tertia; alius, quarta: unus, tem­ pus fuisse nubilosum; alius, serenum, et similes. — Ita S. Thomas ‘, Salmant. Requiritur 2°. Ut testes deponant cum juramento; alias non probant: ex cap. Tuis quaestionibus 39, de testib.; et ex cap. 51, de testib., ubi ait Panormitanus: Etiam episcopo non creditur ut testi (in praejudicium tertii), sine juramento. Requiritur 3°. Ut testes per se imme­ diate rem perceperint externe eo sensu quo res percipitur, puta, ut ipsi viderint oc­ cidentem, audierint blasphemantem, etc.·. Vide Salmant.4 cum Silvestro, Panormi­ tano, Tabiena et communi. — At in hoc notandum quod nec etiam sufficiunt ad plene probandum testes qui deponunt au­ divisse quidem per se, sed mediate, id est medio pariete, cortina, quin viderint etiam loquentem ; ut Salmant.6 cum Farinacio et aliis. Hoc autem currit in causa cri­ minali; non autem civili: excepto testa­ mento, ubi requiritur ut testes non solum audiant, sed etiam videant testatorem lo­ quentem, ex leg. Si non speciali, C. de testam. Salmant. ·. Testes autem de auditu alieno, nempe . qui crimen narrari audiverint ab uno vel duobus testibus de visu, non solum non probant, sed nec etiam semiplenam pro­ bationem faciunt; ut Salmant.1 cum Mi­ randa, Farinacio et communi jurista­ rum. — Quando vero adsint plures con1 2· 2··, qu. 70, art. 2, ad 2. - · Tr. 29, cap. 3, n. 46 et 48. - 'Ex lc<. Solam 4, C. dc tettib., juncta Gknsa; ct 667 testes pro reo, et plures contra, standum est pro reo ; ut docet S. Thomas Etiamsi testes contrarii sint majores dignitate; ut Salmant.8 cum Panormitano, Meno­ chio, etc. 261. - Adde quod laici in criminalibus repelluntur a testificando contra cleri­ cos ·. — In aliquo tamen casu possunt episcopi uti laicis testibus probatae vitae ad probanda crimina suorum subditorum: e converso clerici et religiosi possunt te­ stificari contra laicos, etsi ad hoc non possint compelli a judice saeculari, ex can. Quamquam sacerdotum, [caus.] 14, qu. 2. — Ex praelato tamen textu clare dedu­ citur, non posse clericum testificari co­ ram judice saeculari, sine licentia sui su­ perioris. An autem testimonium clerici sine licentia praelati valeat? Affirmandum probabilius cum Sanchez '°, Trullench, Azor, etc. ac Salmant. “;contra alios, qui dicunt non valere testimonium clerici, sed tunc tantum cum is vi compulsus deponit. — Clericis autem et religiosis non videtur esse vetitum testes esse in instrumentis, cum hoc nullibi interdica­ tur. Vide Sanchez ,a et Salmant. ·.* 262. - Notandum Γ. Quod testes inepti (numerati ut supra, apud Busenbaum), si deponant, faciunt aliquod indicium, sed non plenum nec sufficiens ad torturam; immo servi vel graviter inimici omnino repelluntur. Sed si crimen commissum est noctu vel in aliquo loco secreto, tunc facile admittuntur. — Deinde, si testes sint inepti principaliter ob favorem partis, de Ordine Judiciar., qu. 17, art. 2, concl. X — · Tr. 29, cap. 3. η. M. · Panorrn., in cap. Ex Iitterit 3. dc proba can. S/ rrs/cj, § 32, Solam, cau». 4. qu. 3, adjecta Glo««a. 4 Loc. dt., n. 48 ct 49. · Sitveit., v. TfUit, qu. 6, v. Sexto. · tiunib., η. 1. - Menoch., de Arbitrar Judic., lib. 2, ca·. 9g, Panorm.. in cap. 2, dc con«uctud., n. 4; et in cap. Cum cautam 37, dc testib., num. 8 · Tabiena, v. Testes, n. 5, aU.t Hb. 6, cap. 5. dub. 17, n. 2; cfr. DecaL, lib. 6. cap. 13. { Quarto. — · Loc. cit., num. 50 ct 51. · Farinae., Prax. criminal., de Testib., qu. 69, num. 183 et 189. — · Loc. Aaof, part. 3. lib. 13, cap. 28, dub. I. · u Tr. 29, cap. 3. n. 28. — » Decal., hb 6, cap. 13, n. 106 et 10ο. — “ Tr 29, cit., num. 60 ct 51. — 1 Loc. dt., num. 53. · Miranda, cap. 3, n. 29. art. 4, concl. 2; Villalobos» part. 2, tr. 17, diff. 3. n. 5, insinuant facere plus quam se­ miplenam probationem, in quantum asserunt ex ejusmodi depositione imponi reo onus se purgandi. 260. - a> Farinacius, loc. cit., n. 33, negat utique testes de auditu probationem lacero, quando scilicet unus ab aliquo, ct alter ab alio sese audivisse testatur; si tamen unus n. 4 et 5. — · Ex can. 2 et •cqq., eant. 2. qu. 7. — * Conn. 108 et 109. — Trull., lib. 8, cap. 3. dub. 4. num. 17. - vel plures ajunt se a pluribus audivisse, v. g. si duo aut plures vel unus concordes dixerint se audivisse a Cajo et Sempronio, celeri vero vel alter a Titio et Maevio, Farinacius, n. 39. affirmat probationem facere. S. Thomas, 2* 2 ', * qu. 70. art. 2, ad 2, asserit standum esse in judicio pro reo, quando scilicet testes aequales sunt numero, et dignitate pares. Quid de loci’· con­ tra clerico». Testimo­ nium deria une Hee nt) a praelati.va· In quibus clerici et re· ligioti poi•int e *tc * te Teste· i· nepti, quale indicium (a ciant. 66S LIB. IV. — CAP. HL - DE STATU ut inimici, domestici, etc., si pars eos ad­ mittit, judex non valet eos repellere. — Vide Salmant. *. Rebpca. 263. - Notandum 2°. Quod religiosus maaumo· ° M.iem.etc. in causa sui monasterii bene potest testite.t« ncan, ex cap. Insuper stalutnius, de testib. et attestai. Et idem dicitur de canonico in causa sui capituli, de clerico in causa suae ecclesiae, et de collegiali in causa sui collegii, quotiescumque in causa ipsi nullum interesse habeant particulare. Ad­ vertendum tamen est istorum testimonium non esse omnino integrum; et insuper non esse admittendum quando alii testes ha­ beri possint. — Salmant.2 cum aliis. 264. - « Quaer. 1°. An et quando te« neatur quis testari? — ΙΓ. Ad quid te« neatur qui non vult testari, aut qui « falsa est testatus ? *ndo Ou «Resp. 1°. Non tenetur quis testari, qai« icnea, , , / tur testari. · nisi vel ex cantate, cum ita necessa« rium est ad avertendum grande malum « proximi aut reipublicae ; vel ex prae« cepto, cum judex seu superior habens • potestatem ita legitime praecipit. — In • quo ultimo casu, si fugias aut occul• tes te antequam ad testandum citeris, « non peccabis contra justitiam; ideoque « nec teneberis restituere; ut contra mul« tos docent Valentia et Lessius. Ratio, • quia tibi necdum est praeceptum : si « quod autem jus nascatur parti ex tuo « testimonio, id ex praecepto oritur. — < Immo, etsi sit communis sententia, ad « restitutionem teneri eum qui a judice « citatus fugit, vel testimonium fraude de« clinavit (cum sit efficax et moralis causa « ut judex sententiam ferat in alterius « damnum): non tamen est improbabile « quod docent Molina et Lessius, non te« neri βλ Ratio, quia citatio intimata non « inducit obligationem justitiae, sed tan« tum obedientiae; proindeque non com« parens contumax tantum est ct inobe- ET 0FEICI0 SAECULARIUM. « diens, non autem injustus. Lessius ·. « Vide Bonacina, Laymann.4 », 265. - Hic notandum, certum esse quod τ«ί·κ« judici non legitime interroganti testis non dwukfit tenetur fateri veritatem; tunc enim poterit licite respondere (etiam cum jura­ mento) crimen nescire, ita ut teneatur illud ei manifestare. Ita S. Thomas&, ubi ait quod eo casu non tenetur accusatus respondere, sed potest vel per appellatio nem vel aliter licite subterfugere. — Et idem communis doctorum dicit etiam de teste. Vide dicta de restrictione non pure mentali, Lib. III, n. 154. 266. - Sed quaeritur 1°. Quandonam judex legitime interroget? Resp. Quando adest semiplena pro- Q«t,u batio, puta unus testis de visu vel auditu proprio, ut supra ; vel si adest notorietas ‘er,0«* t aut infamia criminis, vel indicia eviden­ tia; vel si accusator se offerat ad deli­ ctum pluribus testibus probandum (alias, etiamsi plures testes adsint de aliquo cri­ mine, nemo eorum teneretur crimen reve­ lare). Omnia haec enim aequivalent semi­ plenae probationi; qua interveniente de­ lictum non dicitur amplius secretum: ideo judex tunc habet jus ut testis veritatem manifestet. — Ita communiter Lessius4; Navarrus et alii cum Salmant. '. Qui ad­ vertunt 8 cum Sayro quod ut testis tenea­ tur tunc respondere, requiritur ut infamia, vel semiplena probatio, vel indicia (ut supra) sint jam probata, et a judice testi manifestentur: nisi constet judicem esse probum, et asserat se legitime interrogare. 267. - Quaeritur hinc 2°. Utrum, quan­ do non adest semiplena probatio, sive in­ famia, vel evidentia indicia criminis (ut diximus), si accusator unicum testem tan­ tum afferat, teneatur hic testis veritatem manifestare ? Affirmant Salmant. · cum Soto, Va­ lentia, etc.; quia (dicunt) quando adest 1 Tr. 29, cap. 3, n. 31. — 1 Loc. dt., n. 41. — Valent., 4 2· 2··, qu. 60, art. 1, corp. — 4 Cap. 30, dub. 6. — Navar., in 2·· 2··, diip. 5, qu. 14, punct. 1, wcrt. 3, v. Si vero.— Lets., cap. 30, dub. 8, n 58. — Molina, de Juti, et Jure, tr. 2, diip. 83, n. 9. — Lets., lib. 2. cap. 30, dub. 8, n. OT. — Man., cap. 18, η. 38 et 39. - 1 Tr. 29, cap. 3, η. 56 et 67. — • Loc. cit., n. 62. · Sayr., Clav., Hb. 12, cap. 20, n. 2. — • Tr. 29, cap. 3, n. 60 et 61, · Soins, de Juat. ct Jure, lib. 6, • Loc. cit., dub. 6 et seqq. — Bonac., diip. 10, de *8 Pracc.. qu. 3, punct. 3, n. 12. — 4 Lib. 3. tr. b, cap. 4. n. 8 et 9. — qu. 7, art. I, ad l. · Valent., in 2— *2 ·, punct. 1, init. 264. - ° f Molina profecto negat testem eo casu teneri ad restitutionem ; sed hanc suam doctrinam ita limitât : Nisi veritatem celando, disp. 5, qu. 14, in causa sil « ut is in cujus favorem verum dicere tenebatur, alios non adhibeat testes, eaque ratione jus suum non defendat». DUB. Uti Ibiip'i JSvW,,° upiime :i noa tem * îtndum’*" ^terrons· VI DE TESTIBUS. 669 « 3°. Si ex testimonio tibi vel tuis imaccusator conscius dc crimine, et unicus « mineat notabile damnum: nisi tamen testis, jam reus censetur aequivalenler infamatus. — Sed probabilius negant Ron- < damnum publicum vel privatum aliecaglia 1 cum Lessio, Passerino ; item Sil- « num praevaleat; ut notat card, de Luvester, Navarrus et Baflez % apud Sal- • go ’°. — Unde communiter non teneris niant. juxta supra posita. Et idem clare « testari contra consanguineum. videtur docere S. Thomas ’, ubi dicit tunc « 4°. Si a viris non sat fide dignis aclegitime testem interrogari, quando iit « cepisti ; tunc enim potes te habere ac manifestis et in his de quibus infamia » si nihil scires». — [Immo Sanchez’*; praecessit interrogatur. Ergo non legitime et Navarrus aJ, Sotus, Aragon et alii, interrogat judex, quando non praecessit cum Salmant. ”, dicunt testes de auditu vel notorietas (hoc enim significat rb in alieno non teneri ad manifestandum, quan­ manifestis), vel infamia, aut alia semi­ do judex nihil aliud ab eis exigit nisi ut dicant id quod sciunt. Quia, ajunt, scire plena probatio, ut supra. 268. - « Resp. II0. Etiam legitime et proprie non est credere, sed veritatem ..... . « juridice interrogatus, non tenens testan perceptam visu vel alio sensu in mente * sequentibus casibus : retinere: quaecumque autem alia notitia pertinet ad judicium, non ad scientiam! « 1°. Si scias rem ex confessione. « 5.” Si factum intellexisti perinjuriam. « 2°. Si accepisti sub secreto natu« v. gr. aperiendo litteras, cogendo alium « rali », [Etiam sub secreto tantum commisso; « ad revelationem, etc. — Laymann ”, ut S. Thomas4, et communis cum Sil­ « Molina ”. « 6°. Si alter probabiliter in lacto non vestro et Salmant.8, contra Sotum: quia praeceptum naturale praeferendum est « peccaverit, vel propter ignorantiam, vel praecepto judicis. Vide dicta Lib. IV, « quia rem aliquam accepit in occultam « compensationem debiti, ex quo tamn. 49). Intellige tamen, nisi immineat damnum commune, vel nisi aliunde scias; « quam de fure inquiratur. Ratio, quia tunc enim teneris ad manifestandum, ut « mens judicis est inquirere de delicto. — communiter DD. cum Salmant. *) « ut • Vide Azor ”, Filliuccium, Bonacina ”, « consiliarius, advocatus, medicus, etc. — « Laymann. ” ». « Modo tamen non sit necessarium ad 269. - * Resp. IIIe. Qui sciens falsum t«m>, f.i• testatus est, per quod alteri fuit efficax «n»2’ur“'d « magnum reipublicae vel proximi malum « avertendum ». [Ut S. Thomas \ et Sal­ « causa damni, tenetur ad impeditionem mant. " cum communi]. « Tunc enim licet • vel reparationem omnium damnorum « tale secretum detegere, etiamsi jurasses « quae causantur. Item tenetur revocare « te nulli dicturum: quia tale juramentum « cum pari suo damno, et periculo etiam « non obligat, cum jure naturae tenearis « vitae, si reus de ea periclitetur, et pu« tetur revocando aliquid effecturus. Ita « ad contrarium. Vide Laymann ·. 1 Tr. 15, qu. 3, de Testib., cap. 1, qu, 4, reep. 2. · cap. 30, dub. 6, n, 49. . Passer., Regular, tribun- qu. β, ari 7, n. 31. — Stf/vrs/., v. Testis. qu. 6, $ Primum. Navar., in cap. luter verba, concl 6. coroll. 64. n. 705 tt seqq. (edit. Veneta 1VM). — · Tr. 29, cap. 3. nutu. 59. — n, 70. — ’ Lot. cit., art. L ad 2. — · Tr. 29. cap. 3 n 68. — • Lib 3, tr. 6. cap. 4. n. 9. — * De Jaw. et Jure, *di p. S'», num. 10. — ” Decal., lib. 3, cap. 7, num. 5. — Sc lus. in I, dist. 16, qu 4, art. 5. wlut. ad 4. · '· Loc. ctt., n. 69. — w Lib 3. tr. 6. cap. 4, n. 9, tv. — 11 Dc Just, et Jure, tr 4. diip. 5. n. 5. — * Part. 3, hb. 13. cap. 37. — Pill. tr. 40. ■ 2· 2··, qu. 70, art. I. — 4 Loc. clL, ad 2 — Sitvest.. v. Testis, qu. 8, $ Secundum. · ’ Tr. 29, cap 3, n 6S. Scius, de Just., lib. 5. qu. 7, art. 1. ad 1. — · Loc. cit cap. 8. n. 230. — u Disp, 10, de 8‘ Pracc., qa 3, punct. 3. 267. - λ; Battez, in 2a*> 2Λ<, qu. 70. art. 1, concl. 4, haec dumtaxat habet: «Quando ac­ cusator non tenetur accusare, ct tamen lici­ tum est illi accusare, non tenetur testis ukro se offerre ad testificandum ». 268. - a) Navarrus non videtur recte a Salmant. allegari; scribit enim in Cousit. 3 de haereticis: Edicta quibus jubemur denun­ tiare delicta quae scimus, non ligare eos qui quoquo modo audierunt vel suspicantur; «sed tantum eos qui sciunt illud per visum vel alium sensum corporeum, vel per confessio­ nem ejus qui fecit illud, vel quod habetur pro indubitato..., vel saltem audivit ab aliquo tide digno qui sciebat illud ». bJ Aragon, ni 2a™ 2ar, qu. 70, art. 1, — ” Loc. cit., n. °» 670 Peccata le­ niam. Se abn.cn dem ne ci· ta, Filliuccio, Baflez, Rebello rt>, Sayro et aliis. Ratio, quia, licet possit ille graviter peccare contra proximi caritatem, non tamen peccat contra justitiam; cum nemo te­ neatur praecepto superioris parere, ante­ quam ei imponatur. Dubitatur 2°. An teneatur ad restitu­ tionem testis qui fugit post citationem? Affirmant Sotus", Sanchez·; item Na· varrus, Azor, Filliuccius, Salon et Reginaldus, apud Bonacina '°. — Quia eo ipso quod testis est citatus, tenetur ex justitia testimonium dicere. Prout si judex prae­ cipit alicui ut proferat scripturam ad cau­ sam pertinentem, tenetur ipse ex justitia illam exhibere; alias debet damnum parti restituere. Negant vero communius et probabilius idem Lugo" et Molina * 8; et probabile putant Bonacina ”, ac Lessius14 cum Silvestro b>. Ratio, quia citatio illa non im­ ponit obligationem justitiae, sed tantum obedientiae. Nec obstat paritas allata scripturae proferendae. Nam bene respondet Lessius quod scriptura illa sine dubio ex justitia proferri debet; cum sit res externa, de qua respublica juste potest disponere, si­ cut de aliis bonis civium, quando oportet ad jus illorum tuendum : non sic de obli­ gatione testificandi. Dubitatur 3°. An teneatur ad restitu­ tionem damni testis qui, legitime interro­ gatus a judice, veritatem occultat? Certum est teneri si ipse positive falsum deponat circa factum, puta si dicat domum Petri scire esse Pauli; vide Lugo ** . — Idem dicendum putat Holzmann *· de teste qui fuerit praesens in donatione mutui, et postea interrogatus id negat; quia jam iste infert injuriam alteri damnosam. Sed quid, si testis veritatem celet, ne­ gative se habens circa facium, nempe - ’ Lib. 3, (r. 2. med. — · ConiiL, lib. 6, cap. 5. dub. 3, n. 4. — Navar.t ' Ltb. 2, cap. 30, dub. 7, num. M CAp 5, nunc. 6. — ’ Dc Juit. et Jure, lib. 5, qu. 7. in. 1, Man., cap. 25, η. 41. - A or, * part. 3, lib. 13, cap. 27, dub. 4. · conti. 4. poti .ned — · Diip. 39, n. 4. — * Loc. ciu. n. 5. * Lib. 2, cap. 30. dub. 8, n. 38. - Salon, m 2·· 2·’, qu 70, Fill., tr 40, cap. 8, n. 258. Salon, in 2— 2··. qu. 70, an. I, controv. 3, cone). 1. · art. I. comrov. 3. conci *· d 3. — ’ Diap. 10, de 8’ Prxec., lib. 24, n. 46. · * Diip. 10, 8· Praec., qu, 3, punct. 3, n. 13. — 11 Diip. 39, n. 5. — qu 3, punct. 3. n. 12. · Fill., tr. 40, cap M. num. 256. 11 Tr. 2, diip. 83. n Raiït», in 2·· 2··. qu 70. art. 1, dub. 3. conci. 2 M Lib. 2, cap. 30. n. 59. — La»., loc. cit. — “ Diip. 39, · Sayr., Clav . lib. 12, cap. 20. n. 2b. — · Loc. cit.. conci. 4. ante coneI. 2, ila sane docet si testis injuste inter­ 9, de Teitc. — “ Loc. cit., η. IX — n. 4 — ’· De Praec. partie., n. 710, v. f. stitutionem non teneri, dum v. Testis, qu. 8, rogetur; vel etiam juste, · nisi forte res adeo asserit eum qui, auctoritate superioris requi­ esset manifesta, ut negari non posset · situs, testificari renueret, lethaliter peccatu­ 270. - ·· Navarrus, Man., cap 25,h 41, rum, · agens contra obedientiani ct cari­ Rebellus, part /, lib. 2, qu. 14, n. 63, affir­ tatem, non juvando proximum vel commune mativam sententiam luentur, quidquid dicat bonum cum debet · Obligatio autem restitu­ tionis oritur ex violatione justitiae, non vero Bonacina. * Silvester manifeste insinuat eum ad re­ cx violatione obedientiae aut caritatis. trrwiur. p II* ’ Probiti netur rnu 'utK lenet.r rt M"eer' DUB. VI. - si respondeat illud nescire, cum revera sciat? * ne»,tan Affirmant etiam teneri ad restitutio*h«, UKo . . «, « « iicen» « nem Salmant. ‘. Et idem dicere debent «exire. . . « .· omnes auctores citati pro prima sententia Dubii antecedentis, ob eamdem rationem, ut supra, quia testes, posito praecepto judicis, tenentur ex justitia veritatem pate­ facere: et sicut judex contra justitiam peccat si sententiam non proferat, sic dicunt peccare testes qui veritatem non manifestant. Protabi Sed contradicunt Molina f>. et Lucro * tuer nec te· _ _ , •erarreiti· cum Raynaudo et alus; ac mento probabile putat Lessius apud eumdem Lugo. Ratio, quia testis non tenetur veritatem deponere, nisi aut ex praecepto judicis, aut ratione juramenti praestiti; unde ta­ cendo veritatem non peccat contra justi­ tiam, sed tantum contra obedientiam, vel etiam contra religionem. Dispar est autem judex a teste. Judex enim, ex quasi con­ tractu cum republica inito ratione officii assumpti, tenetur ex justitia justam sen­ tentiam ferre; testis vero non tenetur ex justitia, sed tantum ex obedientia officium testis peragere, et ideo tantum contra obe­ dientiam peccat, veritatem non manife­ stando. Huic sententiae adhaeret etiam Bonacina 3. — Hinc ait Ciera 4 cum de Januario talem testem reticentem verita­ tem, nec incurrere casum reservatum in jurantes falsum cum damno tertii; quia reservatio intelligitur lata in eum qui jurat cum mendacio positivo, non autem negativo. Dicit vero Bonacina s, quod si testis juravit se dicturum veritatem, tenetur tunc ex justitia illam dicere; quia ex jura­ mento promissorio oritur obligatio justiE<«i (pro- tiae. — Sed probabilius contradicit Lesrant m di- sius ·; quia testis jurando sc dicturum riuttmre veritatem, non intendit se obligare ex 1 Tr. 27, dc 8 * Praec. decal., cap. 1, η. 20. — · Difp. 39, num. 5. · Throphit. JRayn., dc Monitorii·, part. l,cap. 3, qu. 24. — Less., cap. 30, dub 8, n. 59. · !oc. cit., DE TESTIBUS. 671 justitia, sed tantum ex virtute religionis ad illam manifestandam. Sed dices: Qui fraude aut mendacio impedit aliquem a consecutione justi boni, tenetur utique ad restitutionem damni illati (prout diximus Lib. III, n. 587}. Sic igitur pariter tenetur damnum resti­ tuere testis qui dicendo se nescire quod vere scit, jam impedit per tale menda­ cium proximum a consecutione sui juris. — At respondetur hoc procedere quando mendacium est causa positiva sive in­ fluxi va damni; secus, si tantum negativa. Testis autem qui dicit se nescire verita­ tem quam scit, est causa tantum nega­ tiva damni, cum nullum apponat impedi­ mentum positivum ne alter suum jus con­ sequatur, sed solum non removet impe­ dimentum alteri obstans, scilicet defectum probationis: ad quod removendum poterit quidem testis ex obedientia et religione, ut diximus, aut etiam aliquando ex cari­ tate esse obstrictus, sed non ex justitia, nisi forte peculiare pactum cum parte inierit de veritate manifestanda. 271. - Pro complemento hujus puncti quaeritur : an sufficiat depositio facta tan­ tum in scriptis et non oretenus? Affirmant aliqui, et Salmant. ’ proba­ DcpOMtlO •cripta, ju­ bile putant, atque praelatos et visitatores xta alio * wufllcit. hac opinione bene uti posse dicunt ad strepitum vitandum. Et hanc tenent ibi Rodriguez, etc., saltem si causa sit levis Probabi­ momenti. — Communis tamen sententia lius in cn et probabilior negat hoc sufficere in causa minai i ora Ii· requiri­ criminali “>/ ut habetur ex can. Testes, tur. [caus.) 3, qu. 9, et cap. A nobis, Qui matr. acc. etc., ubi: Nullius momenti est con­ scriptio quoad sententiam proferendam. Licet valeat haec ad probandam infa­ miam extrajudicialiter ; ut Felinus et Fa­ rinarius, apud Salmant. ·. — Debet igitur depositio fieri oretenus, et tacta aliqua re part. 1, rc *ol. 52, η. I et 5. — · Loc. cit., n. 14. — · Loc. cit. n. 60. — · Tr. 29, cap. 3, n. 72. · Rodrt^., Qua est regular , tom 2, qu Pracc., qu.3, punct. 3, n. 14, — Januario, de Caiib. reserv., 14, art. 4 — Félin., in cap. De letitbus, n. 10, v Fallit tertio, de testib. et attest. · Farinae.t Prax. cri­ mina! . dc Tcetib., qu. 80, n. 4L · · Loc. cit., n. 74. <) Dc Molina, cfr. notam a ad num. 264; vide etiam eumdem Molina, tr. 2, disf> 700, num. 4, ubi dictam sententiam ct sub eadem limitatione docet. 271. - oj Ex textibus hic allegatis, can. Testes absolute ct in quacumque causa lo­ quitur; sed cap. A nobis tractat de matri­ monii accusatione. num. 5. — ■ Ditp. 10, dc 8 * • Divert. 7, n. 62. · Jos. 672 LIB. IV. — CAP. HI. - DE STATU sacra, ut cruce, cvangelio. Sacerdotes ta­ men sufficit quod jurent tacto pectore. Salmant. A quorum Judex autem per seipsum debet testes telle» e *cu ikndi tint. examinare; ut docent communiter doctores cum Covarruvias et Salmant.3. — Potest tamen judex examen alteri digno committere; prout Salmant. 3 dicunt con­ stare ex praxi omnium tribunalium, si judex sit impeditus, vel si testes non pos­ sint ob senectutem vel paupertatem judi­ cem adire, ut patet ex cap. Siquis testium, de testib. — In causis vero criminalibus ipse judex examen solet excipere, ex authent. de testibus, [cap. 5), § Haec omnia. Testi«t dc Testis interrogandus est de sua aetate, quibut tn· terrofan nomine, cognomine et conditione; inter­ dat. rogandus inde per articulos de facto et ejus circumstantiis, nempe de loco, tem­ pore, de aliis personis adstantibus ad factum; item de ratione suae notitiae, praesertim in causa criminali. Vide Sal­ mant. 4. — Item, debent scribi verba testis, prout ipse profert. Item, cavendum ne testis sciat depositionem ab alio teste fa­ ctam. Salmant. ·. Testi deprehenso in aliquibus falsum dixisse, in aliis non est credendum — Salmant. ·. Depositio Depositio demum debet denuo ante quomodo concluden­ testem legi et ab eo ratificari; et in ratida. ficatione notandum est id quod a teste ad­ ditur vel mutatur. — Et in fine secreta- ET OFFICIO SAECULARIUM. rius scribere debet: Quae omnia affirmavit verissima esse juramento quod praestitit ; et cum omnia quae deposuit, leda ei fuissent de verbo ad verbum, illa ralift cavit propriaque manu subscripsit. Et in fine depositionis cujuslibet testis, judex, testis et secretorius se subscribere debent. Et si testis scribere nesciat, signet cru­ cem, et alius pro ipso subscribat, et secretarius ibidem hoc notet. — Sic autem ratificata depositione, nulla amplius habenda est ratio de iis quae testis aliter postea dicat, etiam in articulo mortis; ut dicunt Baldus, Felinus et Menochius. Vide Sal­ mant. T. Facta autem rei citatione, vel oretenus, vel realiter per incarcerationem rei, vel per edictum, si reus fugerit, ac lite sic contestata (quod certe est necessarium ad essentiam processus), iterum repetendi sunt testes cum juramento: excepto casu quo procedatur in reum absentem ut con­ tumacem ; vel si testes qui deposuerant, defuncti sint; vel si judex procedat ex officio et non ad instantiam partis. Ita communiter doctores apud Salmant.1 ; licet Rodriguez d,Suarez^LezanaO, etc., apud Salmant. ·, teneant in causis religio­ sorum hanc ratificationem non requiri. — In hac autem ratificatione magis cre­ dendum est tabellioni qui depositionem scripsit, quam testi asserenti aliud depo­ suisse quam scriptum est. Ita Covarru­ vias ·), Baldus, etc., apud Salmant.,0. 1 Tr. 29. cap. 3, num. 76. — Couir., Variar. lib. 2, et in cap. Exhibita, de homicidio. · Afenoch., de Arbitrar, cap. 13, n. 10. · · Loc. dt., n. 76. — ’ Loc. dt. — * Tr. 29, Judic., lib. 2, cas. 108, n. 19 et 20. - 1 Loc. cit., n. 83 et 93. cap. 3, n. 78. — · Loc. cit., n. 80. — · Loc. cit., n. 82. — — · Tr. 29, cap. 3, num. 85. — · Loc. cit., n. R8 et 89. — Batd., in leg. Gewrre/i/rr, C. de non numerata pecunia, Bald., in /Vuthcnt. Std cum testator, C. Ad legem Falcid , n. 31. · Feli»., in cap. Cum hi tua 44, dc teatib., n. 6; n. 16. - ” Loc- dt., n. 92. b) In aliis testi non esse credendum, quando scilicet testificatio est falsa «circa aliquam cir­ cumstantiam substantialem delicti, non vero quando est circa circumstantiam accidenta­ lem », ut ajunt Salmant. ut plurimum proceditur per viam inquisitio­ nis, video observari ». d) Suarez, de Relig., tr. 10, lib. 10, cap. 12, n.31 ; Lezana, Sum., tom. 1, cap. 27, η. 13, concordant, « quando de fide testium (sunt verba Suarii) moraliter constat ». ') Covarruvias, Variar. lib. 2, cap. 13, u. 10, ita sane docet de causis dvilibus; pro criminalibus vero adducit Panormitanum, qui contrarium tuetur; ct Covarruvias videtur in Panormitani sententiam propendere. c) Roàr'\g\iezyQuaest.regul., tom. 2, qu. 18, art. 3, ait validum esse processum factum per viam inquisitionis, etiamsi nulla interveniat partis citatio; nullam tamen fore sententiam, si ante proferatur quam citetur pars et re­ spondeat: « Quod in religionibus, in quibus Te.t DUB. VII. DE - REO, - ART. I. 673 DUBIUM VII- De Reo. ARTICULUS I. AN ET QUOMODO REUS TENEATUR FATERI VERITATEM. 272. Quid respondere potest reus non legitime interrogatus. — 273. Quando reus non tene­ bitur crimen fateri. — Tl\. An teneatur reus crimen fateri cum timore magnae poenae. — 275. An peccet graviter reus qui ad vitanda tormenta falsum crimen sibi imponit. — 276. Quando autem tenetur reus suam confessionem revocare. — 277. An reus ad se tuendum possit revelare crimina occulta testium aut accusatoris. Et an peccet gra­ viter si crimina falsa eis imponat. — 278. An ‘ reus teneatur . . revelare .. . . ·.· complices. (I « L Illegitime isterroga toi non teKtur fateri ielktom. Casui ille­ gitimae in * itrrogatio nil. 272. - « Resp. 1°. Si non interrogetur « legitime, non tenetur fateri suum cri« men ; sed potest judicem eludere, vel « ambiguis verbis, vel etiam negando cum « aliqua restrictione et in bono sensu, ut « mendacium absit. Ratio, quia tunc judex « non habet jus interrogandi aut obliga« tionem imponendi reo. — Ita Lessius « et Laymann ‘, Bonacina * ·. Ita Cajetanus, Azor, Sanchez, Ronca­ glia et alii ; juxta dicta Lib. III, n. 154, ex D. Thoma a, ubi sic ait: Aliud est veri­ tatem tacere, aliud est falsitatem propo­ nere. Quorum primum in aliquo casu licet: non enim aliquis tenetur omnem veritatem confiteri, sed illam solum quam ab eo potest... requirere judex secundum ordtnem juris, puta cum praecessit... pro­ batio semiplena. • Unde resolves: 273. - « 1°. Reus non tenetur fateri « crimen suum: 1°. Si judex non sit legi« timus. 2°. Si a seipso litis processum « inchoet, sine praevia accusatione sal« tem virtuali. 3°. Si non praecessit semiLess., cap, 31, dub. 3. n. 8. — 1 Lib. 3, tr. 6, cap. 5, n. 4. — · Di«p. 10, de 8’ Praec., qu. 3, punct 2, n. 1 — plena probatio, nec infamia, nec mani· festa criminis indicia exstent. — Ratio, quia in his judex non interrogat legitime. Azor, Lessius, Filliuccius, Laymann, Bonacina «, card, de Lugo ·. « 2°. Nec tenetur, si dubitet an judex « legitime interroget: quia non tenetur « parere cum gravi suo damno, nisi con· • stet superiorem posse praecipere. — Ita « Lessius, Filliuccius, Laymann ·, San« chez Salas, card, de Lugo, eta; con« tra Sil vestrum, Bonacina et alios ». Ita absolute tenent Salmant. · cum Soto, Sanchez et Navarro; et Sanchez’ cum Soto, Corduba, Cajetano a), Navarro, Palacio b>, etc. (contra Paludanum, Silve· strum et S. Antoninum). — Ratio, quia reus possidet suam vitam et famam ; unde in dubio habet jus eam servandi, usquedum constet de legitima interrogatione. « 3°. Judex tenetur reo manifestare « statum causae, et quae sint indicia, quo« modo probetur delictum, etc., ut reo « constet an legitime interrogetur; quia « non tenebitur respondere alioqui, et « « « « « tr. 8, sect. 17, n. 155. — v. Inquisiti * loc. dt,, n. 2. — Silvest., I, num. 7. qu. 3, § Tertium. — Bonac., loc, Cajft., Opusc, tom. 1, tr. 31, resp. 5, dob. I et 3. · Aaor, dt., punct. 2, n. 4. — · Tr. 29, cap. 7, num. 3. · SbA<5, de part. 1, lib. It, cap. 4, v. Secunda regula. · Sanch., Decal., .Secreto, membr. 2, qu. 7, concl. 3, § *4/ lib. 3, cap. 6, num. 26. - RoncagL, tr. 15, qu. 3. cap. 2, qu. 1, reep. 1. · · 2· 2··, qu. 69, art. 2, corp. — Ater, part. 8, lib. 13, cap. 25, dub. 3. · lai., cap. 31, dub. 3. Fill., tr. 40, cap. 9, n. 2o2. · Laym., lib. 3, tr. 6, cap. 5, num. 4. - « Disp. 10, de 8· Praec., qu. 3, punct. 2, num. 2. — » Disp. 40, num. 1. — Less., loc. dt., dub. 3, num. 10. — Fil!., loc. dt., num. 264. — · Loc dt., num. 4, v. t — ’ Consil., lib. 6, cap. 3, dub. 31, n. 2. — Salas, in 1·· 2··, 273. - "J Cajetanus, fw 3’”' 2af, qu. 69, art. 1, v. Tertio, rem manifesto insinuat, dum negat reum teneri respondere, nisi manife­ stentur ipsi merita causae. S. Alfhonsi, Opera moralia. — Tom. II. vrro. · Sanch., Decal., lib. 6, cap. 3. nom. 24. - Aiatur.. Man., cap. 23, n. 37 et 38, cum cap. 25, n. 36. — · Conail., loc. cit., n. 3. · So/mj, loc. dL; dr. etiam dc Just, et Jure, lib. 5, qu. 6, art. 2, post concl, 5. $ Ex his autem, - Cordub., Quaestionar., lib. 1, qu. 13. v. £, v. Srd m/tmph ad hoc. Novae., in cap. Inter verba, concl. 6, coroll. 53, num. 597 et W (Venet. 1594).— Palud.. in 4, diet. 19, qu. 4, ▼. f. (n. 7). - Silliest., loc. dt. · S. Anton., part. 3, tiL 9. cap. 7, $ 5. b> Sanchez loquitur tum de teste tum de reo; at Paulus de Palacio, Sum., v. Testimunho, annot. ad 8, 9 ct 10, qui locus a San chez allegatur, de solo teste loquitur. 43 Nec tene­ tor dubius de legitima interroga­ tione. Statu» causae, reo manifestan­ dum. 674 Lcptirae * interroc to» cx fata practom pltone non tenetur. Légitimé tnierroca · tot non tem­ per lenetur fateri. LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. « seipsum honore aliisve bonis quae bona « fide possidet, spoliare. Cajetanus, Na« varrus *, card, de Lugo ». * — [Idem dicunt Sotus, Toletus, Lessius, etc., cum Salmant.1 communiter]. « 4°. Si reum juridice quidem interro« get judex, sed nonnisi ex falsa prae« sumptione delicti, v. gr. an exierit ex « tali domo stricto ense; potest reus (idem « est de teste), licet sciat semiplene pro« batum esse, id negare si exiit quidem, • non tamen facto delicto, sed ob aliam « causam: quia si judex veritatem sciret «non posset interrogare. — Ita cum • S. Thoma f>, Sotus, Fagundez 4, Diana 5, « card, de Lugo· ». Idem dicendum si quis occidit ob ju­ stam sui defensionem; tunc judici inter­ roganti potest respondere non occidisse, hoc est cum culpa. — Ita SotusΛ>, Salon, cum Salmant. ’. 274. - « Resp. 11°. Etsi communior et • verior sententia sit S. Thomae8, si « reus legitime interrogetur a judice, « teneri in conscientia aperte veritatem «dicere; — probabile tamen est etiam < quod ex Silvestro docent SA et Lessius, « non teneri, saltem sub mortali, in causis « capitalibus et gravioribus, si sit spes « evadendi, et nullum grave damnum rei· « publicae timeatur. Tanner a>, card, de « Lugo *, ubi dicit esse sententiam valde « probabilem et in praxi tutam. Ratio, « quia lex humana communiter non obii« gat cum tanto periculo, v. gr. mortis; « tum quia inhumanum videtur, ut qui « convinci non potest, teneatur praebere « arma contra se, quibus occidatur aui « gravem poenam, v. gr. perpetui carce« ris, subeat; tum quia non videtur tam « heroicus actus praecipi posse. — Bona« cina 10 ». Celebris est haec Quaestio: Ah tenea­ tur reus fateri crimen judici legitime in­ terroganti, cum timore magnae poenae? Affirmat prima sententia cum S. Tho- T.morm ma ”, Soto, Lessio, Sanchez, Toleto, Sil> * vestro et Salmant.>*, qui dicunt hanc prohabiliorem et in praxi tenendam; quamvis contrariam vocent probabilem intrinsece et extrinsece. — Ratio, quia judex jus habet praecipiendi, quando legitime in­ terrogat, ut reus crimen ei revelet; ideoque reus peccat contra justitiam si hac in re gravi ei non obediat. Secunda tamen sententia, quam satis rrotub. probabilem etiam intrinsece puto (quamvis A rn-eiaM» primam censeam probabiliorem) cum Bu- ,lclK10 senbaum, et SA, Suarez % Filliuccio, El­ bel ,s; Rodriguez, Villalobos, Henriquez Peyrino, Fagundez, etc., apud Salmant. u, et quam probabiliorem censet Lugo — Haec sententia negat teneri reum crimen suum revelarerf;, casu quo damnandus · Di.p. 40. num. 2. — Sotus, de Secreto, Praec., qu. 3. punct. 2, n. 7. — ” 2· 2'·, qu. 69, art. I, ad 2. · Sotus, de Just, el Jure, lib. 5, qu. 6, art. 1, concl. 1. · Less., membr. 2, qu. 7. concl. 3, v. At vero. · Tolet., lib. 5, cap. 58, lib. 2, cap. 31, dub 3. n. 12. · Sanch., Consil., lib. 6. cap. 3. η. 1 ct 2 · Less., cap. 31. n. 10. · · Tr. 29, cap 7, n 3. - dub 29, num. 4. · Tolet., lib. 5. cap. 58, n. 2. Sotus, loc. cit., concl. 3. dub 2. — * Dead., lib. 8. cap. 34. cap. 7, n. 3 et 9. — Sd, v. Judiciales actus, dc Reo, n 6 n. 14. — 1 Part. 3, tr. 5. resol. 66. — « Disp. 40, num. 4. — (in edit, genuina). Salon, in 2· * 2··, qu. 69, art. 2, controv. 11, § Quando judex, confer. 5, dc Juramento ficto, etc., n. 144. — Rodri^., de · 2· 2··, qu. (/», art. 1. — Sitvest., v. Confessio non sacramenta!., n. 2, qu. 1. · Ordine judiciali, cap. 10. n. 1. · Villalob., part. 2, tr. 16, diff. 1, num. 12 el 14. - Peyrin., tom, 1, qu. I, cap. 16, 4 I. Sd, v. Judiciales actus, de Reo, n. 6 (edit· genuin.) · Less., • Fa^und., Decal., lib. 8, cap. 31, a num. II. · 14 Loc. cit., cap 31. dub. 3, n 16. — · Disp. 40 n. 15. - n. 6. — *· Cajtt., in 2“ 2··. qu. 69. art. I, v cap. 25, η. 36. v. Hinc collido. ·1 Loc. dt., n 19. - Ttrtio. - 1 Man.. w Disp. 10. de 8 * Fill., tr. 40, cap. 9, n. 266. ·· Tr. 29, 11 Part. 3, Disp. 40. n. 15. tali ad respondendum, subdit · Et hoc verum, quando agitur ad poenam spiritualem..., non aliam ». Ita explicans ea quae absque distin­ ctione scripserat, v. Accusatio, u. IO, qu. 13; quod citant Salmant. • ’ Suarez et Henriquez his verbis a Sal­ mant allegantur: «Suarez etiam consultus bile esi anno 1596, eam dixit probabilem, sicut et.... b) Silvester non satis accurate a Salmant. Henriquez ». allegatur; referens enim, v. Confessio non dj Reus eo casu non tenetur delictum la­ sacramental., u. 2, qu. 1, sententiam quae teri, quamdiu scilicet sit spes evadendi, ut reum legitime interrogatum obligat sub mor notant Filliuccius, Villalobos et Lugo. <) S. Thomas, 2a 2a', qu. 69, ari. 1, corp., negat universim accusatum teneri ad respon­ dendum, si legitime non interrogetur. Ό Sotus» loc. cit., dub. 2, exemplum hoc praetermittit. 274. Tanner, tout. 3, disp. 4, qu. 4, dub. 5, u. 96, ait : · Non.... omnino improba­ DUB. Li mitât to. Objectioni reipondcfr. Rtu m * * bon fide qaandoque fflinqacndi% VIL - DE REO. - ART Î. 675 foret ad mortem aut ad triremes, ad « Dixi 1° in capitalibus: quia aliud est carcerem perpetuum, vel ad amissionem « de causis in quibus agitur dc poena omnium bonorum vel totius famae et « ecclesiastica, quae est medicinalis. honoris. Ratio, quia videtur non adesse * Dixi 2e si sit spes evadendi· quia hanc duram legem, tamquam humano « absque ca cessat ratio celandi verimodo impossibilem, ut quis teneatur quasi « tem. ipsemet se condemnare ad gravissimam « Unde resolves: poenam, crimen suum confitendo. Nisi « 1°. Non semper opus est, juxta dicta commune damnum immineat ex reticentia « Resp. II, ut confessarius reum urgeat confessionis delicti, puta haeresis, laesae « ad crimen fatendum. — Card, de Lugo . * majestatis, etc.; tunc enim reus tenetur « 2°. Post sententiam latam, reus non seipsum prodere, vel saltem socios, quan­ • tenetur confiteri crimen quod ante intum opus est ad commune damnum aver­ « juste negavit; quia, finito judicio, finitendum, etiamsi ipsi mors immineat ex « tur obligatio rei. Laymann.7 ». — ! Idem revelatione sociorum, ex quibus evadet dicunt * Sanchez et Salmant.· Idemque in judicio convictus. — Casu vero quo dicitur de teste. Vide Lib. III, n. /55], tale damnum non timetur, cum lex obli­ • Immo probabile est nec ante sentengans ad crimen fatendum probabiliter non « tiam ad id teneri, etiamsi adhuc sit in exstet, probabiliter judex non habet jus • potestate judicis, donec iterum interroveritatem in tali casu exigendi, nec reus « getur. — Card, de Lugo 10 ». obligationem eam manifestandi; et ideo Ita etiam Sanchez" et Salmant. *>, etc.; reus.amphibologiiscrimen celando, contra contra Navarrum, Baiiez, etc. Ratio, quia justitiam non peccat, juxta dicta Lib. III, justitia legalis non obligat, nisi tunc tan­ n. /56. tum cum judex interrogat: nisi judex Nec obstat dicere quod reus tunc te­ tempus ad respondendum praescribat, netur damnum illud subire pro bono com­ nempe si praecipiat ut reus infra mensem muni. — Nam si haec ratio valeret, reus veritatem dicat, et mensis adhuc duret. ad poenam damnatus nec etiam posset e His tamen non obstantibus, probabilius carcere fugere: in utroque enim casu Icontrarium] docent Sotus ”, Navarrus”; viget ratio communis boni; et tamen reus item Sayrus et Angles, etc., apud San­ licite potest fugere, ut fatentur ipsimet chez14,qui fatetur communem sententiam. Ratio, quia quamdiu sententia pendet, Salmant.1 cum communi, ex D. Thoma , * ubi ait : Non tenetur (reus) facere id unde adhuc censetur perdurare praeceptum niors sequatur, quod est manere in Joco judicis, ut justum servetur judicium. 275. - « Resp. IIP. Si quis ad evitanda unde ducatur ad mortem. Et hoc, etiamsi judex praecipiat ut non aufugiat, ut pro « tormenta gravia mentitus, falsum sibi « crimen imposuit, per quod sit morte certo habet Lugo 3. Omnes autem conveniunt, ut par est, « plectendus, non videtur mortale. Ita, ad dicendum quod si reus sit in bona « contra Navarrum et alios, docet Angefide, et censeatur quod difficile inducetur • lus, Silvester, Lessius ”, Tanner ’·. — Ratio, quia non est mentitus perniciose, ad fatendum crimen interrogatus a judice, confessarius in sua bona fide eum relin­ • « cum non teneatur tantis tormentis viquere debet, ut Sanchez 4, Salmant. *, etc. • tam conservare. Vide card.de Lugo” ». ' Tr. W, cnp. 7, n. 57. . · ·.·· ·.»■. qu. W. »rt. 4. Ad 2. Diip. 40, n. 15. · Decal., lib .< cap. 7. n. 9. - · Loc. dt . n. 24. · l_oc. dt . n. 20. ' Lib. & tr 6 cap. 6. n. 3. i. f. - · Loc. cit.. n 11. ' Tr. 2». cap. 7. n ». - Di«p. 10. n 17. " Decal., hb. J. cap. 7. n . 8 - Ahtwr. Man , cap. 25. η. Λ Bail», in 2·· 2* . qu. ιλ. art. 2, in 2 paru dub. I. concl. S. "De Jim ct lure, lib. f>, qu. 6, ari, 2, v. êà Aia am/om. — M Loc. cit. — Sayr., Clav.. lib. 12. cap. 17, num. 13. · Anglfs, Flor., qu. de Correpi, fraterna, art. 3, diff. 7. - ·« Loc. cit., num. 7. — MfVar.t Man.. cap. 18 num. 29. - Angt I., v. Detractio^ n 6 Sttwti . v« De/mc/io, qu. 3. — ·* Lib 2, cap. II, dub 7, n. 41 — '* Tom 3. ditp. 4. qu. 4, dub. 5, n. ** >. — ” De Jutt. el Jure. di»p. 14. n. 109 et 174. < » Salmant., /r 29, Kip. 7, ftinn. 2/, rele runt opinionem hanc probabiliorem haberi ab aliis auctoribus quibus et ipsi adhaerere videntur. FaKa neCalio non *pontc re % ocanda. Mis» senfen lia âdhql pendeat Falso Mb» crimen u pitale imponen» ad vi land a tor· menia.» LIB. IV. — CAP. ΙΠ. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. Id l- M I f >% V S M l\ n x lM D V S ’ KV 676 Quaeritur hic: an reus, ad evitanda 276. - « Unde resolves: gravia tormenta, peccet graviter confi­ « t°. Talis non tenetur postea crimen tendo falsum crimen? « revocare, quamvis antea perjurio con!μηΠπ<γ Prima sententia negat, quam tenet, « firmasset, si prudenter metuit ne ad tor)au «no *, cum Busenbaum, Lessius 1 cum Angelo, « menta revocetur: quia, etsi pejeratione Silvestro, Toleto et Soto et probabi­ « graviter peccarit, hoc jam transiit, et lem putat Lugo a. Ratio, quia nemo te­ « non retractando nemini facit injuriam; netur vitam servare cum tanto cruciatu, « ideoque sufficit coram Deo poenitere. — qui morte ipsa durior videatur; juxta « Vide Lessium, Tanner ’. dicta Lib. III, n. 372. « 2°. Si ex illa falsi criminis confes« Prob.bi· Secunda vero sententia probabilior « sione grave damnum aliis sequitur, v.gr. "Uu“ ter peccat. affirmat; et hanc tenent Molina 3, et « bonum reipublicae, aut fama religionis Lugo 4 cum Navarro et Covarruvias. — « vel familiae notabiliter laederetur, aut lor Ratio, quia, licet nemo teneatur tueri vi­ « aliqui ideo in haeresin lapsuri essent; tam adhibendo medium visum ipsa morte « quaevis potius tormenta perferenda esdurius, nemo tamen potest positive coo­ « sent. — Tanner αλ perari suae injustae morti: quod est in­ « 3°. Si reus tormentis coactus denuntrinsece malum, cum homo non sit domi­ « tiavit alium innocentem, tenetur sub nus suae vitae. — Unde probabilius infert « mortali ante suam condemnationem (et Molina * (contra Busenbaum, ut infra), « si tum non facit, etiam post sententiam quod si causa sit adhuc in eo statu ut «damnationis) revocare: ad quod etiam per retractationem possit mors impediri, « a confessario est obligandus. Ita ex comdebet reus se retractare; quia falsa illa « muni Toletus 8, Lessius b>, Tanner . * — confessio pergit influere ad suam injustam « Ubi subjungit: 1°. Si quis tamen sequamortem: et ideo tenetur causam illam « tur, ipsaque praxi servari advertat eam auferre. Sicut qui ignem culpabiliter ac­ « sententiam, quae negat per revocatiocendit in domo aliena, tenetur etiam cum « nem in extremo vitae factam tolli vel suo damno illum exstinguere b>. « infirmari denuntiationem ante factam, Advertit hic autem Lugo 4 cum Mo­ « ut docent Delrio ’°, Valentia ", is conlina quod, etsi a principio peccasset reus « sequenter existimare poterit denuntianconfitendo crimen falsum cum infamia « tem in eo mortis articulo (saltem cum alterius, non tenetur postea se revocare « suo incommodo, et sub peccato mortali) ad reparandam alienam infamiam, se de- «obligatum non esse ad revocationem; nuo exponendo ad sustinenda illa gravia «quia inutilis. Ita Tanner11; licet ipse tormenta; quia nemo tenetur famam re­ « recte censeat fundamentum istius senstituere cum tam longe graviore suo « tentiae minus esse probabile. — 2°. Modamno « net idem Tanner18 cavendum esse con1 Lib. 2, c«p. II, n. 41. · Anf.l, v. Dttraftio, n. 6. · n. 22. — Less., Hb. 2, cap. 11, n. 48. — ’ Tom. 3, diip. 4, Si/vtil., v. Drtractto. qu. 3. · Tolrt, lib. 5. c»p. 66, n. 4. — qu. 4, dub. 5, n. 99; et qu. 5, dub. 4, n. 101. — · Lib. 5. • Di»p. 14, n. 174. — · Tr. 4, dbp. 37, num 18, — · Loc. dt. cap. 66, n. 4. — · Loc. cit., qu. 5, dub. 4, n, 103. — - Nn, excusantur damnati ad triremes, si fugiant a carcere. Et etiam ab ipsis triremibus; ut tamquam proba­ bilius tenent Sanchez10; et Lugo, Lessius, Baflez, Ledesma, Corduba «>, Navarrus % cum Salmant. et Roncaglia " (contra Va­ squez et alios). — Item probabiliter Sal­ mant et Roncaglia ” cum Navarro *>, Sa­ lon * 4 Lopez *>, etc., excusant debitorem damnatum ad carcerem donec solvat, si fugiat, sperans facturum solutionem quam in carcere exsequi non posset. 281. - Quaeritur hinc 2°. An reus juste damnatus ad mortem teneatur fugere a carcere si possit? Prima sententia affirmat; quia alias vi- *tp«mn u. detur esse sui ipsius homicida. Ita Imola unitur ω et Felinus0', apud Salmant.”; et asserunt sic colligi ex & Thoma ”, qui dicit quod juste damnatus ad mortem non tene­ tur facere id unde mors sequatur, quod est manere in loco unde ducatur ad mor­ tem. — Quamvis hanc sententiam proba­ bilem vocent Salmant. ”, longe veriorem Loo<« vetamen et tenendam puto secundani sen- netur. ’ Tr. 15, qu. 3, cap. 2, qu. 8, re«p, 3 — · Tr. 29, cap. 7, cap. 8, n. 16.· ’Loc dL.n.60. — * Loc.dt. — Lugo, loc-dt. n.57. — Salmant., loc. cit. — · Loc. dt., reip. 3. — « Di»p. 40, • Lzw.Jib. 2, cap. 31. dub. 5, n.39. · Banei, in 2—>%qu 69, n. 43. — Roncaglia, loc cit. — Navar., Comment. 4 de re art 4, concl. 5. · Petr. de Ledcsm., Sum.. part 2. tr. 8. *., gulAi cap 24, poat concl. 10, dub. 2 . * n. (4. v. Secundo infertur. - Silveit., v. Fugtrt. · ▼. Dico2. · Salmant .loc.dt.. Crt/r/aw , in 2· * 2··, qu.69, art. 4. ad 2 dub. · L * oc.dt.,n 54. — · Loc. dt., reap. 2. — ’ Loc. dt.. n. 55. — · 2·- 2··, qu. 69, n.60. — ° Loc.dt., reap. 2. - Vasq.. in 1-2·% ditp. 174. nrt. 4, ad 2. - Lugo, diip. 40, n. 43. · Sanch., Decal., lib. 6, dt., n 61. · ·· 2· 2·% qu. 69. art. 4, ad 2. — “ Loc. dt., n. 63. 280. - J Toletus, lib. 5, cap. 58, n. 4, abso­ lute et sine ulla distinctione pronuntiat reum, etsi juste sit comprehensus, posse e carcere fugere. b> Sà, v. Judiciales actus, de Reo, n. 9, ita tenet, etiam si, n. 10, ad solum carcerem damnatus esset. c) Busenbaum contradicit hic supra, n. 279, ct dicit reum posse fugere etiam post senten­ tiam, si nempe ad perpetuum carcerem dam­ natus luerit d> Bonacina, disp. 10, de 8° Praec.,qu.3, punct. 2, n. 14. dicit damnatum ad carcerem posse fugere si career sit perpetuus, quia « haec videtur valde gravis poena, quam reus non tenetur sponte pati »; sed non allegat Pa­ lau m pro hoc suo asserto. ') Navarrus, in suo Comment. 4 de Regu * larib., n. 64, v. Secundo infertur, quidquid dicant Salmant., tenet oppositum, et scribit: « Tenetur... servare carcerem perpetuum vel temporalem sibi impositum, vel permanere in triremibus, si ad eas luerit juste damnatus ·. i) Sayrus, Clav., lib. 12, cap. 18, n. 8, n. 7. — Salmant, tr. 29, cap. 7. n. 56. - « Loc dt. - “ Loc. negat damnatum ad triremes posse inde fu­ gere. c) Corduba non satis recte hic a Salmant. allegatur; nam in Sum.,qu. 195, ad 1, loqui­ tur de casu praecedenti, de damnato scilicet ad triremes, qui fugit c carcere in quo deti netur, antequam ad triremes ducatur. * i Navarrus, Man., cap. 17, η. 102; Ludov. Lopez, Instruct, consc., part. 1 ,cap.66,v. Et quamvis; et Instruct, hov., part. I, cap. 153, v. Secundo, concedunt ilium posse fugere, si sit adeo pauper ut omnino impar sit solvendo. — Salon, in 2a,tt 2 ', qu. 69, art. 4, controv. 3, * concl. ult., idem fere tenet, dicens posse fugere eum qui nequit · revera solvere sua debita ». Unde non satis recte citantur isti auctores a Salmant. neque a Roncaglia. 281. - Imola, in cient. Pastoralis, u. 60, de sent, et re judicata; Felinus, in cap. 1, de constitui., n. 46, non dicunt teneri ad fugien­ dum, quamvis a Salmanticensibus pro hac sententia citentur. 680 Innocent damnatut «ccundum probata: Probabili ter potest fa. Attamen Roncaglia 3 et Lugo 4 sat probabiliter dicunt quod in hoc casu bene posset reus positive se defendere; quia praesumptio debet cedere veritati, et ipsa innocentia tunc ad defensionem jus prae­ bet: modo ex ea non oriatur publicum scandalum et perturbatio, ut supra dixi­ mus cum S. Thoma et aliis supra. St/prtf., v. tuyere, num. 2. - Sotus, de Just, et Jure, ET OFFICIO SAECULARIUM. « Unde resolves: « Γ. Regulariter reo licet fugere, etiamsi *O»»· custos carceris grave damnum inde pas n/a" ! * surus sit (saltem nisi juraverit se man surum); quia utitur suo jure et nulli facit injuriam. (Filliuccius 5, Azor, Les­ sius ·). Nisi tamen caritas aliud suadeat, ob damnum custodis praeponderans.— Vide Bonacina T, Lessium ·. « 2°. Multo magis licet fugere ne capia­ tur; vel etiam a ministro apprehendente se excutere: non tamen illi vim inferre, vulnerando, percutiendo, etc. — Ibid.· et Reginaldus 10 ». 282. - « 3°. Licet etiam, saltem in foro conscientiae, custodes (praecisa vi et in­ juria) decipere, tradendo v. gr. cibum et potum ut sopiantur, vel procurando ut absint; item vincula et carceres effrin gere. Quia cum finis est licitus etiam media sunt licita. — Et licet alii captivi per effractum parietem simul elabantur, non tenebitur de damno; quia tantum est ejus causa per accidens, cum jure suo utatur. — Nec refert quod leges et magistratus quidam tales effractores graviter puniant; id enim fit quod vel contrariam sententiam sequantur, vel ex praesumptione quod vim intulerint cu­ stodibus, vel quod propter bonum rei­ publicae ea poena statuta sit. Filliuc­ cius ", Tanner ** , ex aliis multis. Vide card, de Lugo 18 ». Idem (id est quod liceat effringere car­ Circctn effringere ceres) probabilius sentiunt cum Busen­ damnato ad merit· baum, Cajetanus, Sotus, Valentia, Navar­ irobabtlitn rus, Toletus, Lessius, Lugo, Sà et com­ icitum plures, cum Salmant.14 et Roncaglia 15 ; contra Covarruvias, Silvestrum, Tabie­ na, etc. Cajelart., in 2· * 2··, qu. 69, art. 4, ad 3·· quarti. · Sotus, de lib 5 qu. 6. AH. 4, v. At vero ratio, · Sd, v. Judiciales actus, d» Reo, n. 9. - 1 Tr. 29, up. 7, n. 62 et 63. — · Tr. 29, diip, 5, qu. 13, punct. 4, v. /n proposito, · Novar,, Man., cap 7, n 51. — 1 Tr. 15. qu. 3. cap. 2, qu. 7. resp. 2, — cap. 17, η. 102 • Di»p 40, n 39, — * Tr. 40, cap. 9, n. 270. — Aaor, part. 3, cap 31. dub. 5, n. 36 Lm^o, loc. cit., n. 44. · Sà, v. Judt· Halts actus, dc Rco, num. 9. · ·· Tr. 29, cap. 7, num. 67 — u Tract. 15, qu. 3, cap. 2, qu. «, renp. X — Couar., lib. U, cap. 24, dub. 8. — · Lib. 2, cap. 31, dub. 5, n 31. — 1 Disp. 10. de *U Praec., qu. 3, punct. 2, n. 13. — · Loc. cit.. Just, ct Jure, hb. 5, qu. 6. art. 4, ad 2 Variar Totet,, lib. 5, cap. 58, n. 4. · Less., lib. 2, lib. I. cap. 2, num. 14. · Si I vest., v. Accusatio. n. 31 et J2. — · Bonae., loc. cit., n. 15. · Less., loc. cit. — * Lib. 24, n 14«. - n Loc. cit., n. 271 et 274. — » Tom 3, qu. 16. ct v. Future, num. I. disp. 4. qu. 4, dub. 5. n 103. — “ Disp 40, n. U et *cqq. num. 13. — *>) SalmanL, loc. cit,, ft, 51, obiter quidem, scd expresse tenent eamdem sententiam, quae a S. Doctore sat probabilis habetur: « Dc reo innocente, inquiunt, qui secundum allegam et Valent., in 2·· 2··, Tabien , v. Accusatio. probata convictus est nocens, et propter hoc a judice ad mortis damnatur supplicium; licet enim iste se f>ossit etiam defendere et resi­ stere judici, tugiendo, aut in aliquo conventu DUB. Damnum carceris, probabiliter aoa re fteieadatn. Decipe· re cuitodee (tecluio aenJicto), licitum. Vit. - DE An autem tunc reus teneatur reficere damnum illatum in carcerem, ferra vel parietes frangendo, etc.? — Affirmant Lessius “1, Cajetanus Sotus, cum Sal­ mant. Sed probabile est oppositum cum , * Salmant. Bafiez, Valentia, Sayro; quia illud damnum evenit per accidens. Caeterum qui habet jus ad suam vitam tuen­ dam habet etiam jus ad damnum alteri inferendum in bonis, si pro defensione vitae opus sit damnum illud inferre. Consentiunt etiam cum Busenbaum, Salmant.8 et Roncaglia 4 in dicendo quod liceat reo decipere custodem ut possit fu­ gere: modo tamen (addunt) tales actus et verba adhibeat ut possit custos fraudem agnoscere. Secus tamen, si custos adver­ tere nequeat; quia tunc nullo modo dici potest quod custos sciens et volens da­ mnum ex fuga illi obveniens patiatur. Ita Salmant. 5, quorum auctoritati obsequium servo. Sed non valeo intelligere cur reo, cui licitum est fugere, non liceat etiam artes adhibere ad fugiendum (dummodo mendacia non adhibeat), etiamsi illas custos non possit advertere, et ex fuga damnum ei sit obventurum ; cum reus tunc utatur jure suo, et damnum custodi per accidens eveniat. Favet mihi doctrina quam cum Busenbaum et pluribus tenent iidem Salmant. ·, nempe quod damnatus Satui, de Ju»t., lib. 5, qu. 6, art. 4, ad 2. · ' Tr. 29, cap. 7, n . 78. — · Loc. dt., n. 77. · Banes, in 2·· 2··, qu. 69, *rt 4, propos. 3. - Valent., in 2·· 2··, diap 5, qu. 13, punct. 4, RBO - ART. U. 681 ad mortem bene potest effringere carce­ res ad fugiendum, licet ex fuga damnum obveniat custodibus, ut expresse docet Cajetanus apud Salmant.T. Ratio, quia tunc reus dat operam rei licitae. Asserunt autem Roncaglia ·, et Sal­ mant. * cum Tabiena Angelo ·>, etc., bene licitum esse reo carceris custodem corrumpere pecuniis, quia, ut dicunt, reus jus habet ad suam vitam servandam, et nullum praeceptum adest id prohibens. — Sed huic doctrinae nec etiam possum acquiescere. Nam, licet quisque jus habeat ad vitam, nemo tamen potest alterum in­ ducere ad faciendam actionem intrinsece malam ; actio autem custodis, si ostium reo aperiat ad fugiendum, certe est intrinsece mala, cum peccet contra suum officium, nescio igitur quomodo possit ad illam cu­ stos positive induci. 283. - « 4°. Illis qui non sunt ministri « justitiae, licet non solum consilio juvare « reum ut fugiat, sed etiam suppeditatis «instrumentis, v. gr. funibus, lima, etc.; « quia finem alteri licitum illi suadere, et « ad eumdem media proponere licet. — « Lessius 10, Tanner ", Silvius, Turrianus, « Vasquez ». Ita etiam probabiliter tenent Cajetanus, Lessius, Sanchez, Lugo, Sà, etc, cum Sal­ mant.1* et Roncaglia contra Sotum.Silvestrum ·' ·, Tabiena a>, Valentia, etc., apud n. 106. — St/vtus, in 2— 2-, qu. 6«, art. 4, qu 2. ad 3. Turr., in * 2* 2··, de Juit., diap. 51, dub X — Fosq., in diap. 174. cap. 3. n. 25. — Cajetan., loc. ctt, ad 5 dubitat. * loc. cit. · Sanch., Consi!., lib. 6, cap 4. | — 2· *, Ante concl. 4. - Sayr., Clav., lib. 12, cap. 18, n. 22. — · Loc. cit., n. 66. — * Tr. 15, qu. 3, cap. 2, qu. 8, reap. 5. — · Loc. dub. 10, n. 1 e( S. · Lu^o, disp. 40. n. 56. · Sd, v Ju.H· ctt., n. 66. — · Tr. 29, cap 7, n. 67. — Cajetan., in 2·· 2· *, Cialrt actus, de Reo. n. 9. · ·· Loc. ctt. n. 71 et 72. — 11 Loc. dubitat. — ’ Loc. cit., n. 77. — · Tr 15, cit., qu. 8, reap. 4. — Sotus, de JuM.. lib. 5, qu. 6, art. 4, qu. 3, cap. 2. qu. 8, reap. 5. — · Loc. cit., n. t>4. — *· Lib. 2. ad 2. · Valent., in 2— 2··, disp. 5. qu. IX punct. 4, v. AJ cap. 31, dub. 6, n. 4u ct 41. — 11 Tom. 3, diap. 4, qu 4, dub. 5, 2·· probationem. qu. (A, art. 4, Ad I· ** aut ecclesia se occultando, non tamen per vim et violentiam, judicem aut ministros vulne­ rando et necem infligendo ·. 282. - "1 Lessius, loc. cit., n. 37, v.f, ita bane docet; scd notat vix in usu esse hanc restitutionem; unde pro praxi fere reincidit in sententiam cui S. Alphonsus adhaeret. — Cajetanus vero, loc. cit.. forte insinuat obliga­ tionem damnum reparandi his verbis: · Hic autem, non est quaestio de damno pretii vin­ culorum aut serarum carceris; facilecniin dici potest, quod effractor solvere tantuindem est paratus ». bj Tabiena, v. Accusatio, u. 13, Angelus, v. Fugere, n. 1, dicunt licitum esse reo ahquem corrumpere pro vita servanda. 283. - «v Silvester, v. Fugere, n. 1, v. f., postquam dixit licitum esse ipsi reo fugere, non tamen vincula nec carcerem effringere, paulo inferius subdit: « Et idem dico de suf­ fragantibus, quia licet, modo faciat bono fine et sine violentia alicujus et scandalo alicujus, maxime custodis · . — Et cum Silvestro plane consentit Tabiena, t. Accusatio, n. 13, i.f., sed t>. Jurare, u. 11, § Quarta dubitatio, sese retra ctat loquens de reo ad mortem damnato, et dicit verius videri licitum esse illi carcerem effringere. PecurtMi corrumpe­ re, illici· tum. reum ju! fu quam mini· •trit fusi i· tiae. όδ2 LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU ET OEEiCIO SAECULARIUM. Limiudo. Salmant.1, et contra Elbel *Λ — Recte vero nem nostram, quia hoc non est directe se limitant Roncaglia * et Salmant. 3 cum necare, sed vitam non tueri quod ex causa Lugo, si fuga rei esset perniciosa reipu- honesta licitum est. Quaeritur 2°. Ah liceat aliis cibos reo blicae, puta si reus esset grassator viarum subministrare? aut similis. |uv. • 3°. Caveat ne coram reo censeat mo« contra, falso se innocentes dicunt, quod • timeant ne confessarius conferat cum ju- « dum procedendi judicialem: proindeque « dicibus, ipsique revocentur ad torturam. • communiter non admittat querelas de « Unde expedit: Γ. Ut non temere evul- « injuria facta, cum non sit confessarii ea « get confessarius accepta extra confessio- « judicare, sed ad poenitentiam disponere • 4°. Etsi quidam auctores permittant • nem. — 2°. Ut ad confessionem sacra« mentalem reum non admittat, nisi post- « judici uti dolis bonis ad crimen elicien« quam in foro profano res sunt liquidae; « dum: non tamen id licet confessario, ne • vix enim adigi poterit ut omnia fateatur, « ministerium ejus infametur. « 5° Non licet (secundum concilium Au• ob timorem ne vel deferatur vel coga) * palam interesse tormentis, • tur eadem fateri judici; ante tamen de « tisiodorense • contritione agendum est. — Delrio ·, • aut suggerere modum torquendi, nisi « mitiorem. — Vide Tanner ·. « Tanner ’. « 6°. Expedit habere cognita indicia « 2°. Ne cogat importunis modis reos • ut se tales fateantur: tum quia vere qui- • et probationes, deprehensas in judicio • Tr. 29, cap 7, η. 12, — .‘wi/ow, in 2—2··, qu.69. art.8. dub. 1 de lib. ft, qu. 6, art. 3, dub., ante ad t. in 2— 2··, qu. 6 . * art. 3, concL 3. · · Loc. CU . n. 45 - Lumb .. Observat. 4. in 2 propos. Innoc. XI. n. ‘»o Tovrfcil. Contuit, mor , tr. I. con». 3, n. 176 et 177. . Lucerna decret aL, in prcpo * 2 Innoc. XI, /m.» tu crirntmilibu . * ’ Tr. 29. cap 7, n. 48. - « Loc. cit.. n. 17. — · Loc. cit., n. 48» — · Lib. 6. cap. 1 acct X — 1 Tom. 3» dhp. 4. qu. ft, dub. I, n. 34 — · Can. 33 ct 34, celebrat, anno 578; cfr. Labbe, tom. 6, coi 645. — 9 L.c.. dub. f», η. Ι.Ή Corel la, tr, 15, cap. 7, h. 9Ot ait sen· tentiam ferri posse in favorem rei, etiam cum opinione minus probabili. 286.-"Hanner, i(K.cit.,qu.4 tdub,5 ,η.97, non asserit omnia quae hic a Busenbaum dicuntur, sed solum : Si reus se putet Dene 684 1 LIB. IV. — CAP. III. - DE STATU « ipsumque modum processus: ut et pru« dentius possit in suo foro agere, et ju« dicem, sicubi opus, prudenter admo» nere». In conie»287. - « 7°. In confessione examinet: uooe, quid examinan » Γ. An consortes criminis prodiderit (si dam. « secundum supradicta tenebatur); et qui« dem, si falso alios infamarit, inducat ad « revocationem, etiam cum periculo tor« turae. Vide Tanner * et dicta Dubio su« periore. — 2°. Si saga sit, quo tempore, « qua occasione in magiam sit lapsa: ut, si « postea neget, convinci possit in eodem « foro. — 3°. In qualitatem superstitionis, an « ex animo Christianae fidei renuntiaverit, « daemonem adoraverit, falsa de Deo et « aeternitate senserit, rebus sacris abusa « sit, hominibus nocuerit, praesertim con« junctis, ut marito, liberis; et an alios sedu« xerit. Item de peccatis carnalibus. Deni« que confessae aperiat fraudes daemonis, « instruatque quomodo iis deinceps occur­ rendum; atque inter caetera suadeat « fidei professionem et frequentem Sym« boli repetitionem ». Prudentia 288. - « 8°. Saepe non expedit post supin aiu con fe»«lonie. • plicium judici significare, reum in extre« mis denuntiationes revocasse : tum quia «judices id parvi faciunt (quam recte, vide « Laymann et Tanner 8); tum quia frangit « sigillum sacramentale, si non petita li- ET OFFICIO DUB. SAECULARIUM. centia, innocentiam denuntiati evulget, cum eo ipso revelet peccatum denun­ tiantis. — Quare, si aliquando judicem monere expediat, rogandus est reus ut id extra confessionem et coram testibus dicat, eo fine ut judex moneatur». 289. - « 9°. Si alicujus innocentiam ex confessione colligeret (quod etsi difficile, non tamen impossibile esse docet Tan­ ner 8), id judici aperire, ac pro reo inter­ cedere periculosum est: tum quia posi publicatam rei confessionem, ei non cre­ detur; tum quia, si plures audiat, hoc ipso aliorum nocentiam de illis tacendo videtur confirmare, cum fractione sigilli ; tum quia, si rei cognoscant eum pro in­ nocentibus intercedere, occasionem arri­ pient eum callide sua facinora celandi. — Vide Laymann 4, Tanner 8 ». 290. - « 10°. Etsi pro reis, etiam juste Prudentia in iniret damnatis, intercedere aliquando possit, ilendo pN rei». maxime apud magistratum supremum juxta Scripturam, Prov. xxiv: Erue eos, etc.), valde tamen prudenter et mo­ derate id faciendum ; quia relaxatio poest esse illicita, judexque (non tamen onfessarius, nisi ea praeviderit) fieri eus malorum omnium quae ex liberaione sequuntur; immo et ipsi imputauntur, cum ex officio debuerit impedire. Vide Bonacina e, Tanner 7 ». Peccaia stdKorum. DUBIUM IX. Quae obligatio Medicorum, Pharmacopoeorum et Chirurgorum. Scientia et peritia *ub grav» re· quisitae. Servanda in curandi * inbrrnh. 291. - « Resp. Tenentur ii in primis, • quando tale officium petunt vel susci«piunt, sub gravi obligatione sufficien« tem habere scientiam sive peritiam. — « Navarrus ", S. Antoninus *·>, card, de « Lugo ·. « Deinde in curandis infirmis, servare • sequentes regulas: « Γ. Ordinarie debent sequi opiniones « medicorum securas et tutas. Ratio est 1 Torn. 3, di»p. 4, qu. 5, dub. 4, n. 103 et l(M. — Laynt., lib. 3. tr. 6. cip. 5, n. 25. — · Loc. cit., dub. 4, n. 101. — • Loc at., n. 88. — * Loc. cil. — · Loc. cit., dub. 4, n. 95 et »eqq. — · Diip. 10, de 8- Praec., qu. 2, punct. 7, n. 7. — « periculum et damnum proximi. — Ita « Bonacina, Laymann, Sanchez ,0. « 2°. Quando certum aliquod est phar« macum, quod nimirum certo infirmis « profuturum est, tenentur illud adhibere, « omisso eo de quo dubitatur; quia alias « imprudenter proximum in periculo re« linquerent. « 3°. Si non sint certa pharmaca, de• bent adhibere probabiliora et tutiora; ’ Torn. 3, di»p. 4, qu 4, dub. 6, n. ICO. — * Man., cap. 25. η.ω. — · Dc ju»t et Jure. disp. 37, η. 1, v Natio. — Βυηαζ., disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 9. n. 21 et seqq. — Luynt, lib 1, tr. I, cap. 5. § 3, n. 15. - »· Decal., lib. 1, cap. 9. n. 41 agere negando, aut saltem graviter non pec291. <·) S Antoninus, part. 3, tit. 9, cap, 2, care, « posse coniessarium dissimulare; quod />/ prnu ; et pari 2, tit, t, cap. /9, 4, de in praxi notandum est » casu plane simili, nempe de judice tractat. X. - QUAE OBLIGATIONES « tum quia alioqui salutem proximi in « discrimen adducerent, tum quia tenen« tur fungi officio, quantum possunt, cum « minimo proximi periculo et damno. « 4°. Quando nulla est spes de salute « infirmi, ncc adest remedium nisi dubium, « de quo scilicet dubitatur num profutu« rum an nociturum sit, possunt, immo » debent illud adhibere. — Ratio, quia sic «infirmi negotium utiliter geritur; et si « mors sequatur, ipsis non imputabitur, « cum alias spem vitae non habeat. Lay« mann ', Filliuccius 8, Bonacina 8 ». [Est probabile, juxta dicta Lib. I, n. 46]. « Unde resolves: « 1°. Medicus peccat: 1°. Si absque suf« ficienli peritia gravem morbum curare « tentet. — 2°. Si occurrente gravi et in« solito morbo speciali studio operam non « impendat. — 3°. Si det pharmacum in• firmo, quod probabilius creditur noci« turum quam profuturum. — 4°. Si medi« camenta inexplorata explorandi gratia « adhibeat; praesertim quando de iis non « est opinio probabilis, et habet medica« menta probabiliter utilia. — 5°. Si non « bene perspecta morbi natura, temere « adhibeat remedia obvia vel periculosa, « praesertim cum discrimine vitae vel gra« vis laesionis. — 6°. Si, agnito aegroti peri« culo, opportune non adsit, aut necessa• riam curationem negligat, aut medicos « alios adhiberi non permittat. — 7°. Si ali« quid suadeat Dei honori vel praecepto MERCATORUM, OPIFICUM, ETC. « contrarium, v. gr. incantationem, pollu« tionem, superstitionem, etc. — 8°. Si fa« cile et sine necessitate a jejunio absol« vat, carnium esum permittet. — 9°. Si « aegrotantem pauperem in periculo con« stitutum contemnat. — Vide Bonacina4, « Navarrum ·, Azor ·, Escobar ’ ». Recte hinc dicit Croix ·, peccare me­ dicum qui omittit medicinas praescri­ bere pauperibus in gravi periculo consti­ tutis. « II0. Pharmacopola peccat: 1°. Si rudis • et ignarus munus exerceat. — 2°. Si sine « arte vel diligentia medicamenta confi« ciat. — 3°. Si meile in potionibus pro sac« charo utatur. — 4°. Si unum medicamcn« tum pro alio (nisi tamen esset aeque « bonum et non majoris pretii), contra me« dici praescriptum, cum gravis damni « periculo porrigat ». [Vide dicta de Con­ tract., Lib. III, h. 821]. · Vide Salas ·. « — 5°. Si medicamenta ad non pariendum • vel ad fetum expellendum vendat. — « 6°. Si pharmaca vendat inutilia, etc. — « Vide Escobar 10 ». « III0. Peccat chirurgus : 1°. Si sine scien« tia et peritia sufficienti vulnera curare « tentet, cum periculo erroris. — 2°. Si « medicum, quando gravitas vulneris exi« git, non consulat. — 3°. Si lucri amore « curationem protrahat. — 4°. Si merce« dem justo majorem exigat. — 5°. Si abor• tus causa venam aperiat, aliudve reme« dium adhibeat. — Vide Escobar 11 ». DUBIUM X. Quae obligationes Mercatorum, Opificum et caeterorum Saecularium. Peccata ■ercato. 292. - < Resp. Eae patent ex dictis « de septimo Praecepto. — Ex quibus re• solves: « Γ. Mercator peccat: 1°. Si venenum « vel alia prohibita vendat, cum suspi· « cione pravi usus ». (Vide dicta Lib. II, h. 71]. < — 2°. Si paratus sit quodeumque « pretium, etiam injustum ab emptore ac« cipere. — 3°. Si rem carius quam supremo « pretio vendat ob dilatam solutionem. — « 4°. Si mercium defectum gravem occul « tum non aperiat, pondus et mensuram « imminuat. — 5°. Si in emptorum injuriam • monopolium injustum instituat;merces « omnes unius generis sibi comparet, im« moderato quaestu pro libito vendendas. « —6°. Si merces ab eo qui non novit, emat « pretio minore, vel cariore vendat igno« ranti. — 7°. Si merces veteres et inutiles « novis admisceat, et vendat eodem pre- «Lib.l, tr. I, cap. 5. § 3, o. 15. - · Tr.2l.cap. 4. n. 152. — · Diap. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 9, n. 21 ct «cqq. — · Loc. dt.. n. 20 ct >eqq. - · Man., cap. 25, η. ω et aeqq. -· Part. I. n. (6) — · Lib. 4, n. 1534, i. f. — · Dc Contrictib., tract, dc Emptione, etc., dub. 3i, λ n 4. — » Loc. cil., n. 36. edit. Lufdun. s. d. (a/. edit. Lu et alii communiter. — Duo igitur sunt necessaria ad constituen­ dam rationem voluntarii, nempe quod sit et a principio intrinseco, et cum aliqua cognitione finis. VIII. - Hinc infertur Γ. Quod illae actiones quae fiunt ex principio tantum ’ 1“ 2··, qu. 6, ari. 1. - Crrgor. Ajîwh , id est Ncmeiius Emcfittu», dc Natura homini·, cap. 32; Migne, Patrol, graeco-lst.. tom. 40, coi, 727-728. Cfr. ap. Migne, ibid., col. t*ft ct »cq , editon· Oxonicnn· praefationem in Ncmesii opu· de Λ’α/Mra /tom/nis. · S. Joan. Damasc. dc Fide VII. - Aliquantulum ab his differt volun­ tarii definitio a Conlinuatorc Tournely pro­ posita; dicit enim hic auctor, de Act. hum,, cap 2t art. 1, esse actum a voluntate proce dentem · ex praevia cognitione eorum in extrinseco, ut sunt quae vi et coacte fiunt, non dicuntur voluntariae. — 2°. Similiter omnes actiones quae quidem procedunt a principio intrinseco, sed sine ulla cogni­ tione intellectus, neque voluntariae dici possunt. — 3°. Ad hoc ut aliqua actio dicatur tota voluntaria, necesse est ut cognoscatur secundum omnes sui partes et circumstantias, quarum aliqua si igno­ retur, actio non dicitur voluntaria quoad illam circumstantiam ignoratam. Sic, qui accedit ad mulierem quam nescit esse nuptam, non committit peccatum adul­ terii, sed simplicis fornicationis; cum in­ voluntarie se habeat quoad circumstan­ tiam matrimonii, quam ignorat. — 4.° In­ fertur quod ubi nulla est advertentia, nullum est voluntarium et peccatum; ut accidit in actionibus dormientium, quae sunt simpliciter involuntariae. Ubi vero est semiplena advertentia, ibi est semivoluntarium et dumtaxat veniale pecca­ tum; ut contingit semidormientibus. IX. - Voluntarium multipliciter divi- *Λ® ·· 1 ditur a theologis: 1°. In voluntarium sim- pitciwj «·. ... . . · ., tecondun pltater, et voluntarium secundum quid. — quid. Illud procedit ex plena voluntatis incli­ natione sine ulla repugnantia. Hoc vero procedit quidem ex voluntatis consensu, orthod., hb 2, cap. 24; ap. Migne, Patrol, graeco-tat., tom 91. col 9S3-9M. — · Manual., part 2, tr. 2, cap. I, § 1. — SIMu», in 1·- 2··, quae·!. 6, art. I. — Salmant. Scholait., tr. 10, dhp. I, n. 1. et 6. — Concina, de Act. hum., cap. S, n. 3. quibus est actio » ; sive, ut ipse ibidem ex­ plicat, « circumstantiarum in quibus est actio, seu quae ad eam pertinent». At sane finis ad quem est actio, inter circumstantias, et quidem praecipuas, actuum numeratur. AKT. 11. - DK VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO. - J L 691 sed cum repugnantia. Hujusmodi est pro­ tollendo. 3°. Quod teneatur tollere, vel jectio mercium in mare facta metu nau­ illam non ponere. Ita S. Thomas *, ubi ait: Eventus se­ fragii. Liberam Dividitur 2°. In liberum seu contin­ quens... si est praecogitatus, manifestum et MCtlM rian gens, et necessarium. — Primum fit a est quod addit ad bonitatem vel malitiam voluntate quae operatur cum indifferentia (actus). Cum enim aliquis cogitans quod ad volendum et nolendum. Talis est amor ex opere suo multa mala possunt sequi, viatoris in Deum. Secundum, a voluntate nec propter hoc dimittit, ex hoc appa­ determinata ad unum, ut est amor bea­ ret voluntas ejus esse magis inordinata. torum in patria. — Gonet 1 docet contra — Silvius in hunc articulum ait quod Vasquez quod ratio voluntarii perfectius S. Thomas hic usurpat vocem praecogi­ repentur in actibus necessariis quam li­ tatus, quatenus idem sonet ac volitus et beris. Ratio est, quia quo major est amor, intentus, seu praevisus et intentus : quem­ eo majus est voluntarium, id est major admodum ipse Angelicus * pro τφ prae­ voluntatis propensio et major cognitio in­ cogitatus utitur vocabulo praevisus et tellectus. Talis est amor necessarius Dei intentus, dum ait: Sicut etiam supra di­ erga seipsum, vel amor beatorum quo ctum est, cum de bonitate et malitia exte­ toto conatu feruntur in Deum. riorum actuum ageretur; eventus sequens, VolantiDividitur 3°. In voluntarium in se seu si sit praevisus et intentas (sed supra nam in sc ▼ci in eau· expressum, et in causa et implicitum seu dixerat praecogitatus) addit ad bonitatem virtuale. — Voluntarium in se illud dici­ vel malitiam actus. Tunc vero censetur... tur quod est volitum in se ipso et imme­ eventus sequens, addit Silvius, esse voli­ diate; ut cum quis aliquid furatur, quia tus ac intentus, non solum quando ex habet in se voluntatem furandi. — Volun­ proposito intenditur ; sed etiam quando tarium vero m causa est volitum non in sic praevidetur secuturus, ut potuerit ac se, sed in alio quod apprehenditur saltem debuerit impediri, nec tamen est impedi­ confuse uti causa alicujus effectus. Hoc tus: tunc enim est interpretative (seu in­ modo dicitur voluntaria hominis occisio, directe) volitus. — Tandem, concludit patrata ab eo qui se voluntarie inebriavit, S. Thomas4: Si autem eventus sequens praevidens saltem in confuso hujusmodi non sit praecogitatus..., si per se sequitur ex tali actu et ut in pluribus..., addit ad occisionem. Directum Dividitur 4". In voluntarium directum, bonitatem vel malitiam actus. Secus, si et i n d i r e clam et indirectum. — Illud directe et imme­ per accidens, et ut in paucioribus occur­ diate procedit a voluntate, tamquam a rit. Hic Silvius docet quod eventus se­ causa efficienti Hoc vero, licet non pro­ quens per se et ut in pluribus ideo addit cedat a voluntate immediate, ab ea tamen ad bonitatem et malitiam, quia, si non est mediate dependet. — Sed nemo non videt praecogitatus in seipso, est certe prae­ hanc quartam voluntarii divisionem facile visus et intentus in alio, scilicet in sua causa et virtualiter. ad tertiam posse redire. Volunta­ XI. - Eadem ratione dicendum est quod adRequisita X. - Hic advertere oportet quod, ut riam In tâu· io ** omi m. quando aliquis effectus sequens suam causam jam nempe omissio, ut sit voluntaria et cul­ nem volun impatibile. tari am. voluntarie positam, dicatur et ipse volun­ pabilis, tria requiruntur: Γ. Quod quis po­ tarius indirecte in causa (ut supra dixi­ tuerit agere. 2°. Quod debuerit. 3°. Quod mus), simulque imputetur ad meritum non egerit. — Ita Silvius, Gonet, Contin vel demeritum, tria concurrere debent: Tournely aliique; ex S. Thoma5: Scien­ 1°. Quod agens ponendo causam advertat dum quod non semper id quod sequitur saltem in confuso, hujusmodi effectum ad defectum actionis, reducitur sicut in fore ex illa causa sequuturum. 2°. Quod causam in agens, ex eo quod non agit: possit impedire talem effectum causam sed solum tunc cum potest et debet agere. • Manual., part. 2. tr. 2, cap. I, »1. · Vatq.. in I- 2··, disp 23, cap. 4. — · 1· 2~. qu. 20, art. 5. — SiMm. concl. I. — · 1· 2··. qu. 73, art 8, ad >“■ - SitvUu. loc. cit.. concl. I, if. ' 1· 2“. qu 20, art. 5 - SUlltu. in I" 2~, qu. 20, art. 6. concl. 2. — SiUhu, in 1— 2··, qu. 6, art. 3, concl. 2. Gorul. civp . part 2, tr 2, disp. 1, art. 3. praeamb. ct 4 2. CoOift. Tour»., de Act. bum , cap. 2, art. I, n. 4, v. f. • 1· 2··, qu. 6, art 3. Sv a «JLFM I 692 LIB. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. *lavolunu XII. - Ex definitione voluntarii supra qu>d. tradilfl £acije couigitur in quo posita sit natura involuntarii. — Si igitur volun­ tarium exigit l°quod sit a principio in­ trinseco, T quod sit cum cognitione finis (ut diximus § 1, η. VII), — necesse est ut oppositum ejus, nempe involuntarium, fiat vel a principio extrinseco contra pro­ pensionem voluntatis, ut accidit agenti ex vi vel metu; vel fiat sine cognitione in­ tellectus, quae aut tollitur aut saltem ligatur, ut accidit operanti ex ignorantia vel passione. — Ita communiter DD. ex S. Thoma. Quoiupici. χιό _ Multiplex est involuntarium. Aliud dicitur involuntarium privative, quando solum deest actus volendi id quod potest velle. Aliud dicitur involuntarium positive et contrarie, quando scilicet aliquid non solum non est volitum, sed positive nolitum et repugnans suae voluntati. Rursum involuntarium contrarie du­ plex est: aliud simpliciter, aliud secuit dum quid. — Primum est illud quod ita displicet voluntati, ut nullo modo nulla­ que ratione id velit. — Secundum vero illud dicitur quod, licet sub aliquo re­ spectu displiceat voluntati, sub alia tamen ratione eidem magis placet et acceptatur. Talis est projectio mercium in mari facta metu naufragii, quae respectu mercatoris est involuntaria secundum quid; respectu vero majoris mali imminentis est volun­ taria simpliciter. Con tecta­ XIV. - Ex superius dictis plura colli­ ria practi­ ce pro in· gimus ad praxim: voluntario tn Cium 1". Qui summo mane diei festi se ine­ briavit, non praevidens ex eo sequuturam Missae omissionem, non peccat propter illam omissionem Sacri. — Rationem attu­ limus § /, ». X, ubi statuimus quod even­ tus sequens non imputatur, nisi praevi­ deatur in se vel in causa. 2°. Si causa quae ponitur, natura sua inducat talem effectum malum, tamen necessario poni debet; tunc effectus ma­ lus, licet praevisus, non tamen volitus et intentus, nullo modo est imputabilis, si s. Thotnai I· 2”. • I· 2* . qu- W. art 5 oilhodoxa. lib 2. cap I.;m. 94 coL‘Ai AI. — qa. 6, ari. I, 5. b, 7, F. paatim, — — S. Joan. Damascenum, de Eide 24; ap Migne, Patrol, graeco-lat , S. Crfgonn» Nyssenui. id wt A'c- - DE ACTIBUS HUMANIS. aliquam praecautionem operans adhibue­ rit. — Sic non imputatur chirurgo pol­ lutio quam praevidit sibi sequuturam ex tactu necessario mulieris in partibus ve­ rendis: dummodo eam non intenderit. Nec imputatur studenti ob propriam et aliorum utilitatem materiis sexti Prae­ cepti, si ipse hujusmodi effectum non in­ tenderit: dummodo complacentiam repel­ lat in actu quo sequitur pollutio. Ratio, quia tunc non tenetur causam illam tol­ lere vel non ponere; et qui utitur jure suo, non dicitur causa effectus non intenti et per accidens sequuti, immo in tali casu videtur magis pati quam agere. — A for­ tiori, non imputatur effectus sequens ex causa alias honesta et licita, ut pollutio quae oritur ex equitatione vel cibo et potu moderato; tunc enim effectus non intentus est per accidens, et secundum S. Thomam * non est imputabilis. 3°. Nec facile confessarius credere de­ bet poenitenti qui se excusat pejerasse, blasphémasse vel verba obscoena protu­ lisse sine advertentia, et involuntaria tam­ quam ex habitu. Nam si habitum illum extirpare non studuerit aliqua adhibendo remedia, tunc est voluntarius in causa dum pejerat, blasphemat, etc.; et ideo non excusatur a culpa. — Secus vero, si adhibitis diligentiis inadvertenter blasphe­ mat, in obscoena prorumpit, et similia agit. Nunc progrediamur oportet ad causas quae involuntarium causant, ut sunt vis, metus, concupiscentia et ignorantia. — Sit igitur § II. - Dc Violentia ct Metu. XV. - Violentum definitur id quod est vioitmum a principio extrinseco, repugnante eo qui vim patitur. Ita communiter DD., Dama sccnus, Nyssenus, S. Thomas, et Auctor Ethicor. ’. — Hinc infertur quod ad na­ turam violenti duo requiruntur: 1°. Quod sit a principio extrinseco. 2°. Quod pa­ tiens resistat pro viribus, etiam positive et contrarie, agenti extrinseco. Non enim sufficit quod negative se gerat: alioquin Emcanut de Natura homini·, cap 30; ap. Mlgnc. Patrol, graeco Ut., tom 40. col 719 720. - S. Thomas I· ·*, qu. 6. art. 4 et 5. - · Anclor Ethico, urn, >d eat An Soldes, Ethic. Nicomacheor., hb. 3, cap. I. ART. II. - DR VOLUNTARIO justificatio parvulorum esset violenta. Col­ ligitur ex S. Thoma1, ubi ait: Cum actio infertur ab aliquo exteriori, manente in eo qui patitur voluntate patiendi, non est simpliciter violentum; quia, licet ille qui patitur non conferat agendo, confert ta­ men volendo pati. Violentia XVI. - Violentia alia est quae dicitur r topi later tt lecun- simpliciter et absoluta; alia, secundum dun quid quid. — Prima est quando quis omni quo potest modo resistit. Altera est cum pro viribus non resistit. Violenti* XVII. - Dico 1°. Quod violentia abso­ napi ici 1er caaiat in* luta et simpliciter dicta causât involun­ TOlantA* rien. tarium. — Ratio est, quia quando volun­ tas patientis resistit agenti extrinseco omnimoda resistentia, tunc actio agentis erit nulla ratione volita a patiente; quia erit contra omnem illius voluntatis incli­ nationem, et per consequens simpliciter involuntaria. — Id docet S. Thomas .* Hinc deducitur, feminam quae omni­ mode resistit violentiae quae illi infertur contra virginitatem, non peccare, etiam si stuprum patiatur invita. Hinc illud Au­ gustini ·, loquentis de mulieribus Christia­ nis quae, Roma a Gothis capta, vim per­ pessae fuerant : Quidquid alius de corpore vel in corpore fecerit (ait), quod sine pec­ cato proprio non valeat evitari, praeter culpam esse patientis. — Idem dicimus in similibus contingentiis. Violentia XVIII, - Dico 2°. Quod violentia secun­ «ecundum quid minuit dum quid et insufficiens, non tollit, sed volunta nom. dumtaxat minuit voluntarium. — Ratio est, quia ubi voluntas non resistit quan­ tum potest, ibi remanet in parte aliqua ratio voluntarii. Et secundum majorem vel minorem quam adhibuit resistentiam, ejus actio erit magis vel minus volun­ taria et culpabilis. XIX. - Quaerunt hic theologi: utrum voluntati possit inferri violentia ? Quitum αRespondemus breviter, concedendo λα* volun* tatii vio quoad actus imperatos, negando quoad lentiam paactus elicitos. Ita S. Thomas4, de actibus (lioiur. elicitis loquens. S. Anselmus * ait: Velle autem non potest invitus, quia velle non potest nolens velle. - Neque ipse Deus cogere potest voluntatem quoad actus eli­ ET INVOLUNTARIO. - I Π. 693 citos: tunc enim voluntas vellet et nollet simul. Vellet enim ex hypothesi; nollet vero, quia ipsi sibi volenti repugnaret: quod implicat in terminis. Potest tamen Deus mutare voluntatem, et ex nolente facere volentem per gratiam efficacem. Sed tunc non est cogere, sed veteri in­ clinationi qua nolebat, novam suppetere inclinationem, qua velit quod antea no­ lebat. — Legatur & Thomas ·, Gonet, etc. Nunc de metu. XX. - Metus definitur quod sit instan­ quid. tis vel futuri periculi causa mentis tre­ pidatio. Lex Ait praetor, ff. quod metus causa gestum erit. Loquimur hic tantum de metu cadente in virum constantem, seu de metu majoris mali; ut ait Labeo, leg. 5, eod. fit. Dividitur metus ingravem seujustum, Metu* fra. et levem. — Dicitur levis metus ille qui leve malum timet, vel timet quidem ma­ lum grave, sed ex causa levi et impro­ babili. — Metus vero gravis dicitur ille qui timet malum grave ex causa valde probabili. Communiter censentur mala gravia: mors, mutilatio membrorum, enor­ mia verbera, durus career, exsilium, ser­ vitus, magna infamia, proscriptio bono­ rum, ablatio instrumentorum artis suae, sine quibus non potest victum sibi labo­ rando quaerere, etc. In caeteris pensanda est gravitas vel levitas metus; praeser­ tim ob diversam indolem et personarum qualitatem, pueros enim et mulieres vehe­ menter concutit quod viros ne leviter qui­ dem tangit. — Hic loquimur de eo qui agit ex metu, tamquam causa unice mo­ vente ad agendum; non autem de eo qui agit cum metu concomitante, qui certe non tollit voluntarium. XXI. - Dico quod metus non causât Causât in* volunta­ involuntarium simpliciter, sed tantum rium secundum quut secundum quid: quod idem est ac dicere tantum. quod quae fiunt per metum, sive levem sive gravem, sunt simpliciter voluntaria, involuntaria tantum secundum quid. — Conclusio est D. Thomae \ communiter. Ratio potissima est, quia illud est vo­ luntarium simpliciter et involuntarium se­ cundum quid, quod hic et nunc et in Libero arbitrio, cap. 5. ap. Mignc, Patrol. Ut., tom. IM. ■ De Civit. Dei. lib. I. cap. 16; ap. Migne, Patrol. Ut . tom 41, col. · I· 2". qu. 6, art. I. · Dialog. . Sic in ter­ minis concludit S. Thomas4. — Ratio quam affert est, quod voluntarium im­ portat quamdam inclinationem voluntatis cum aliqua cognitione finis. Per concu­ piscentiam autem voluntas inclinatur ad volendum id quod concupiscit : nec omnino offuscatur mens in cognitione rei. Et quia Tour»., d« Act. hum., cap. 2, art. 2, v. Dico 3 . * — 1 |· 2··, qu. 77, art. 6. — · Loc. cit. — « |· 2··, qu. 6, art. 7. XXIV. - a) S. Thomas non dicit volunta­ mae articulum, conci. 3, dicit assertum istud rium cx concupiscentia augeri ratione majoris probabile esse. — In reliquis vero dictis Do propensionis. — Silvius autem, in hunc S.Tho­ ctor Angelicus concordat Conci piicentia quid Aniea dem ct conuquer.i. Antect dem aiiqoo modo a«ftt volu nu· rium. ART. IL - DE VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO. - § IV. voluntas, quando agit ex concupiscentia, fertur majori inclinatione in objectum; ideo non solum non tollit, sed etiam auget voluntarium. Aliquo XXV. - Altera conclusio est quod con­ ■ odo mi· ult et cupiscentia antecedens minuit volunta­ ^lodoque rium, ratione cognitionis. —- Immo ali­ tollit vo hcunum. quando tollit omnino voluntarium; quia aufert omnem omnino cognitionem. Probatur prima pars; quia cognitio finis est essentialiter requisita ad naturam voluntarii; ut pluries dictum est. Contra vero concupiscentia vehemens imminuit hanc cognitionem; impedit enim ne mens illecta ab objecto sensibili consideret tur­ pitudinem actus et offensam Dei. Hac igitur ratione imminuit voluntarium pro imminutione cognitionis finis. — Vide S. Thomam >. Probatur altera pars, quod aliquando concupiscentia antecedens tollat omnino voluntarium: quia aliquando omne ratio­ nis judicium antevertit et omnem volun­ tatis consensum. — Ita S. Thomas affir­ mat, dum ait *: Si concupiscentia totaliter cognitionem auferret, sicut contingit in illis qui propter concupiscentiam fiunt amentes, sequeretur quod concupiscentia voluntarium tolleret. Idem docet a>qu. 77, art. 7 ; qu. 10, art. 3. Motui p ri· Hinc colligimus quod motus concu«ado pri- piscentiae qui a theologis dicuntur primo primi, quique omnem prorsus voluntatis consensum et libertatem antevertunt, sunt omnino involuntarii et inculpabiles. — Motus vero secundo primi, qui saltem supponunt semiplenum consensum volun­ tatis, non tollunt omnino voluntarium, sed tamen minuunt. § IV. - Quaertam ignorantia causet Involuntarium. Ifnorxn· bu timpli· oi priv·llonla et privae dit * *. portioni XXVI. - Ignorantia multiplex est, et dividi solet: Γ. In ignorantiam simplicis privatio­ nis, et ignorantiam pravae dispositionis. — Prior est carentia scientiae, cujus quis fuisset capax pro tali tempore et statu; > I· 7··, qu. 6, urt. 7, ad 3—; qu. 10, art 3; qu. 73, XXV. - a> Ita sane docet S. Thomas, locis citatis; sed, qu.77, art. 7, his verbis suam 695 ut si adultus ignoret ea quae noscere potuisset. — Secunda est positiva de­ ceptio, et error contrarius veritati. 2°. Dividitur in ignorantiam juris et facti. — Ignorantia juris est cum quis legem seu aliquid esse praeceptum aut prohibitum ignorat; v. gr. si quis ignorat in vigilia Pentecostes esse praeceptum jejunium ex consuetudine. — Ignorantia facti est si quis nesciat factum ipsum esse prohibitum quod revera non licet; ut si quis ignoret esse carnem quam co­ medit die jejunii. 3". Dividitur in concomitantem, conse­ quentem et antecedentem. Ignorantia concomitans est illa qua quis ignorat id quod agit, sed adhuc age­ ret si non ignoraret. Talis est ignorantia illius qui ignorans occidit hostem, putans occidere cervum; tamen si sciret, etiam occideret. — Haec ignorantia non est causa actionis; sed tantum per accidens actionem comitatur. Ignorantia consequens dicitur illa quae sequitur determinationem voluntatis, in quantum ipsa ignorantia est voluntaria et procedit a libera voluntate. Haec igno­ rantia consequens subdividitur m volun­ tariam directe seu affectatam, in volunta­ riam indirecte seu crassam, et ignoran­ tiam malae electionis. — Prima est illa qua voluntas directe vult ipsam ignoran­ tiam; ut cum aliquis vult ignorare, vel ut excusationem peccati jam commissi habeat, vel ut non retrahatur a peccato committendo (juxta illud Job. xxi, [14]: Scientiam viarum tuarum nolumus; et Ps. xxxv, [4]: Noluit intelligere ut bene ageret). Hac ignorantia laborant ii qui data opera, nec consilium petunt in dubiis, nec conciones et catecheses adeunt, ne in malam fidem incidant et a suo propo­ sito deterreantur. — Ignorantia indirecte voluntaria seu crassa est quando quis non affectat ignorare, sed negligit addi­ scere ea quae scire potest et debet. Et secundum hunc modum ignorantia uni­ versalium juris quae quis scire tenetur •n. 6; qu. 77, «rt. 6. — ' Loc. dt., qu. 6, art. 7, ad . doctrinam limitat: Dummodo «causa (hujus passionis] non fuerit voluntaria». Coacomi tJUll. quent. AOccuUu I » 696 tin nulle elect ionit Antece­ dent iacit in volanta * num tint· pitcher. IX jh U V ^ & W- Ifnoran tit antece· dent LID. V. - TRACT. PRAEAMBULUS. dicitur voluntaria, quasi proveniens a negligentia. — Tandem ignorantia malae electionis est illa quae actu non conside­ rat quod hic et nunc considerare potest et debet, et provenit ex passione vel ex habitu. Ignorantia antecedens est illa quae omnino antecedit consensum voluntatis, ita ut nullo modo sit voluntaria, et tamen est causa volendi id quod alias non vellet si sciret: puta cum aliquis adhibita dili­ gentia interficit hominem, quem credit esse feram. Haec ignorantia appellatur etiam invincibilis. — De hac tamen igno­ rantia invincibili, sicut et de ignorantia vincibili, hic non loquimur; quia de iis sermonem fecimus in Tract, dc Conse., ex n. 3. XXVII. - Dico Γ. Quod ignorantia an­ tecedens causât simpliciter involuntarium; quia nullo modo est volita, et vere invin­ cibilis, quod nulla morali diligentia supe­ rari potest, ideoque est inculpabilis. Ita DD. communiter. — Utrum vero dari possit ignorantia hujusmodi invincibilis - DE ACTIBUS HUMANIS. de praeceptis juris naturalis, saltern de conclusionibus mediatis? Vide Tract, de Leg., ex n. 170. XXVIII. - Dico 2°. Quod ignorantia coïtcomitans neque facit voluntarium neque involuntarium. — Quia haec ignorantia neque inducit ad volendum neque ad non volendum; neque est causa neque effectus voluntatis operantis, sed per accidens se habet sive ad actum voluntatis, sive ad opus quod agitur. Solum dici potest quod facit non voluntarium ; non enim esse potest actu volitum quod ignoratum est. — Ita S. Thomas ’, Silvius, Gonet, Con­ tin. Tournely aliique communiter. XXIX. - Dico 3°. Quod ignorantia con­ sequens non causât involuntarium sim­ pliciter. — Quia haec ignorantia est vo­ luntaria, et habet voluntatem pro causa, non igitur dici potest involuntaria sim pliciter ; sed tamen causât involuntarium secundum quid, ut ait S. Thomas *. Nam si operans sciret esse malum actum illum ad quem ex passione inducitur, certe non vellet illum facere. Conea»tam necto * laoUria nec invt * laniaria· (acti. Coait· quem Unt solum lAioluntariea secundnv quid. ARTICULUS III. DE LIBERO SEU LIBERTATE ACTUUM HUMANORUM. Liberum, quid. Uberta * a coactione. Libertas λ nrtessita- XXX. - Actum liberum vocamus eum vel qui nullo cogente fit, vel qui omitti potest ad libitum. — Duplicem enim liber­ tatem distinguere solent theologi in acti­ bus humanis, nempe libertatem a coa­ ctione seu spontaneitatis, et libertatem a necessitate intrinseca seu naturali, quae vocatur etiam electionis, indifferentiae et arbitrii. Libertas a coactione est immunitas ab omni violentia contra voluntatis inclina­ tionem illata. Hac libertate beati Deum amant, et nos bonum in communi. — Hinc est quod omnis actus voluntatis est liber a coactione. Libertas vero a necessitate est ea quae omnem necessitatem excludit, sive inte­ riorem et naturae, sive exteriorem et coactionis. Hoc modo dicitur liber qui potest agere vel non agere, eligere vel non eligere. — Hinc delinitur liberum • 1· 2··, qu. o. art.b — Sr/ιΐίο, in Γ Gonet. Mann*!., piri ?. tr. «Mp. 2* . qu. i», nrt. *-X arbitrium quod sit vis electiva, seu facul tas eligendi unum prae alio. Libertas a necessitate subdividitur in libertatem contradictionis, qua quis po­ test agere vel non agere; in libertatem contrarietatis, qua nempe potest agere vel oppositum agere, v. gr. amare et odio habere; et in libertatem disparitaiis, qua agere potest hoc vel aliud, sed non oppositum, v. gr. scribere vel am­ bulare. XXXI. - Libertati opponitur necessitas, quae multiplex est : Alia dicitur necessitas coactionis, quae idem est ac violentia. Alia, necessitas na­ turae seu naturalis inclinationis, quae consistit in quadam propensione insita voluntati ab ipsa natura, ad aliquod ne­ cessario prosequendum vel fugiendum. Coactio est a principio extrinseco, et tollit voluntarium et liberum necessitas vei o huint . .te Act. hum., cap. an n, uri, 'J. concl. 1. J Loc, cit . Necr>'i ia< coactio nia ct na lu­ rae. ART. ΙΠ. - DR UBERTATE ACTUUM HUMANORUM. N tcmiUs intetr dens et conteqaeoi. Errore» contra libe­ rum arbi· mum. 697 naturalis est a principio intrinseco, ct rentur leges; objurgationes adhiberentur frustra; nemo vel laude vel vituperatione aufert liberum, non voluntarium. Rursus alia est necessitas absoluta et dignus esset; nec bonis deberentur prae­ antecedens, quae vel antecedit usum ra­ mia neque supplicia malis. Id est tam evi­ tionis et voluntatis, vel ita consensum dens, ut potius verberibus quam verbis exprimit, ut voluntas non possit illum convincendus sit quisquis liberum arbi­ denegare. — Alia est necessitas conse­ trium negare audeat, ajebant Scotus ·>, quens et hypothetica, quae sequitur con­ Vega aliique ex Aristotele «Λ — Hinc me­ sensum liberum et determinationem vo­ rito damnata fuit ut haeretica ab Innoluntatis, et minime laedit liberum arbi­ centio X 1 et ab Alexandro VII, tertia trium; v. gr. necesse est me loqui, si Jansenii propositio, quae negabat neces­ jam ad loquendum me determinaverim. sitatem libertatis indifferentiae ad meren­ Sunt aliae necessitatis divisiones, nem­ dum vel demerendum in statu naturae pe specificationis et exercitii, physicae et lapsae. Et a S. Pio V, propositio 67 Baji: moralis: quarum subtilem inquisitionem Homo peccat etiam damnabiliter in eo quod ad theologos scholasticos amandamus. necessario facit. XXXIII. - Tres tantummodo subnecti­ XXXII. - Fuerunt olim Stoici, Astrologi, Manichaei, AViclefistae, Calviniani, Luthe- mus propositiones ad libertatis materiam rani, qui liberum arbitrium vocabant fig­ pertinentes, quam ignorare religio Chri­ mentum in rebus et titulum sine re; tan­ stiana vetat: Prima est, quod homo, etiam post Adae Homo dem Janseniani, qui evertere conati sunt hominis libertatem seu liberum arbitrium, lapsum, gaudeat libero arbitrio seu liber- arbitrio, omnia tribuentes vel fato vel cuidam si­ tale indifferentiae et electionis. — Ita Tri­ derum influxui, vel gratiae efficienti et dentinum ·, contra novatores. Concilium concupiscentiae: non sine incredibili amen­ Constantiense *, ubi damnata fuit haec tia, et fortasse eorum reclamante conscien­ Wide fi 27s propositio: Omnia de necessi­ tia et intimo sensu. — Quos simul unico tate absoluta eveniunt. Augustinus * scri­ anathematis ictu percussit concilium Tri­ psit: Revelavit... nobis (Deus) per Scri­ dentinum ’, innixum Scripturae ac SS. Pa­ pturas suas sanctas, esse in homine libe­ trum luculentissimis testimoniis et ipsi rum voluntatis arbitrium: et quisquis ne­ experientiae quotidianae, quae rerum est gaverit, catholicus non est. Et S. Thomas ·: magistra. Dicendum quod absque omni dubitatione Nolo ex professo rationes congerere hominem arbitrio liberum ponere oportet. ad tuendam libertatis in homine exsisten­ Ad hoc enim fides adstringit....., ad hoc tiam, cum supervacaneum sit in re minime etiam manifesta indicia inducunt..., ad hoc dubia rationes haud necessarias studiose etiam evidens ratio cogit, etc. Altera est contra Jansenium, definita proferre. Satis est dicere quod, sublato se­ mel ab homine libero arbitrio, frustra da- ab Innocentio X et Alexandro VII, — quod 1 Sm. 6, can. b. — Auilr. l'rgiî, de Justificat., lib. 2, v.ip 15, init. — · Conflit. Cum occasione·, 31 Maji 1653, § 4; habetur in Bullar. Rom. Mainardi - Alextittd. V//, con»t Aii Sauciam Ii. Petri, 16 Oct. 1636, $ 3; habetur in cod. Bullar. .S'. V, connut. A'\ iuuuibu\ afihctiombus. I Oct 15e7, vulgata per conetit. Gregum XII! ProeiUo no^triir, lanuar. I57U, tn Bullor. Rom Mainardi. — • Se *<. 6. can 5. — · Se·». 8, artio. Wicleh 27. - * De Gmtta et hb. arbitr., cap. 2. n. 2; ap Migne. Patrui. iai„ tom. 44, coi 882. — * De Vent., qu. 24, art. 1, corp. XXXII. Sectus, /// /. dist. 39. qu.tm., n 13, disserens de rerum contingentia (quam //. 14 in humana voluntate reperiri asserit, ex eo quod sit libertate praedita) adducit Aristo­ telem scribentem, negantes talia manifesta in digere poena vel sensu: « quia (pergit Scotus) secundum Avicennam, 1 Metaph., negantes lare el non vapulare. et ita etiam isti qui ne­ primum principium sunt verberandi vel ex­ ponendi igni, quousque Concedant quod non rst idem comburi et non comburi, vel vapn· gant aliquod ens contingens, exponendi sunt tormentis, quousque concedant quod possibile est eos non torqueri ». — Aristoteles vero, To­ pic. lib. 1, cap, 11, n. 9, in generali scribit de disputandis quaestionibus: · Nec vero oportet omne problema aut omnem thesim in quaestio­ nem revocare: sed eam de qua dubitare quis­ piam possit, egens rationis, non poenae aut M'n^us. Nam qui ambigunt utrum oporteat 6% un. V. - TRACT. PRAHAMBULUS. - UK ACTIBUS HUMANIS. etc., qui in Mmiom ad meritum vel demeritum in statu natu­ Gonet *), Molina a>, Ripalda rae lapsae non sufficit libertas a coactione, nobis viatoribus definiunt libertatem per sed requiritur libertas a necessitate seu potestatem ad contrarie opposita. — Pro indifferentiae: ut supra dictum est. nostra sententia stat S. Augustinus ·: (Ar­ Indifferen­ Tertia propositio est, quod essentia li­ bitrium) eo potentius erit quo peccare non tia contra­ dictioni· bertatis in genere non consistit in solo vo­ poterit. S. Anselmus 8: Si (posse peccare reqaiaita ad librrtatrm· luntario, sed requiritur de essentia illius et non peccare) ejus esset definitio, nec indifferentia contradictionis, seu potestas Deus nec angeli.... liberum haberent ar­ ad agendum vel non agendum. Ita S. Tho­ bitrium. quod nefas est dicere. S Tho­ mas 1 : Hoc ad libertatem arbitrii pertinet, mas 4, qui ait : Ad rationem liberi arbitrit id actionem aliquam facere vel non fa­ non pertinet ut indeterminate se habeat ad cere possit. — Sed non requiritur de es­ bonum vel ad malum.... Et ideo ubi per­ sentia libertatis indifferentia contrarieta- fectissimum est liberum arbitrium, ibi in tis, id est potestas faciendi bonum vel malum tendere non potest. Idem ait in malum. Communis theologorum, contra / p., qu. 62, art. S, ad 3um. rtqainl Ii bf r uum indiffffenlisr. ARTICULUS IV. bt BONITATI! F.T MALITIA MORALI ACTUUM HUMANORUM, AC DB PRINC1P115 MORALITAT1S. S L - In quo posita sit Malitia vel Bonitas Actus moralis. Opinione· dc natura moralitati·. XXXIV. - Circa naturam moralitatis actuum humanorum non conveniunt theo­ logi Alii enim dicunt sufficere ad consti­ 1 In 2 tent., diet. 25, qu. 1, art. 1, ad 2 *». — · Dc Civi· tuendam moralitatem, quod actus sit voluntarius, nec requiri libertatem in­ differentiae. Ita Gabriel Almainus Ocham Major etc. — Alii opinan­ tur moralitatem actus formaliter con­ sistere in libertate, et hanc cum illa con­ fundunt. Ita Franciscus Felix, qui Scocol. 1113, ■ Dialog, de Libero arbitrio, cap I ; ap. Migne. late Dei, lib, 22, cap. ult, n. 3; ap. Mignc, Patrol. |* t., Patrol, lat., tom. IM, col. 489. — · In 2 aont., dial. 25, qu. I, torn. 41, col. M2 ; item. edit. Parisien. Gaume, 1838, tom, 7, art. 1, ad 2 ·, * deoscolcrc et parentes diligere nccnc, poena; qui verurn dubitant utrum nix sit alba necne, - nsu indigent ·. XXXIII. *) Abs re non erit hie verba afferre quibus auctores isti suam doctrinam proponunt - Et primo quidem Gonet, in Clyp., part. 2, tr. 2, disp. 2, n. 218, docet peccandi potentiam « non esse partem aut extensionem libertatis creatae consideratae secundum suam essentiam et rationem formalem; sed solum status accidentalis, imperfectionibus involuti, quem habet in viatoribus non confirmatis in gratia · — Ripalda autem, de Ente super­ naturali, toni. 3, hb. 2, disp 17, n. 5, haec scribit : « Sola contradictionis indifferentia mo­ ralem libertatem (in genere) constitui posse.... Ad libertatem vero in specie creaturae ratia nalis propriam et naturalem, et prout in via .ul salutem consideratur, secluso speciali pri­ vilegio ct miraculo Dei, requiritur indifferen­ tia contrarietatis ad bonum ct malum; quia ex nativa defectibilitatc habet posse peccare; ct cx naturali perfectione rationalitatis, posse amare bonum rationi conveniens » — Deni­ que Molina, Concord liberi arbitr., disp 2, in art 13, qu 14, i f * Voluntas, inquit, non comparatione quorumcumque suorum actuum lsortitur) rationem liberi arbitrii, sed compa­ ratione eorum tantum quos potest non elicere, in quo libertas quoad exercitium actus cer­ nitur. Quodsi simul possit elicere indifferen­ ter vel hunc vel contrarium actum, cernitur etiam libertas quoad speciem actus, ut vocant, quae plenae ct perfectae libertatis rationem habet ». XXXIV. -* ) Auctores isti non expresse hanc sententiam tuentur; sed,ut ait Francise. Felix in sua Tentaliva Complutensi, tr. de Bonitate ct Malitia, cap. I, diff. 1, n. 4, < pro hac opi­ nione [quod nempe satis sit ad moralitatem libertas essentialis] aliqui reccntiores citant... Cabrée. Almain, Major ct Ocham, ex co quod dicunt actum fruitionis Christi in via esse me ritorium ·. Et re quidem vera Gabriel Biel, I. f. in 3, dist. 18, qu. unie., art. 2, concl. 2 ct 4, asserit Christum meruisse actu fruitionis bea­ tifico. Etsi, art. 3, resp. ad negat actum beatificum esse necessarium, cumque asserit esse libere elicitum ac contingentem; ct in resp. ad 2 * m, distinguit actum beatificum qui a solo Deo est, et non est meritorius, ab alio fruitionis actu a voluntate elicito, qui · est ART. IV. Soiteotia «•dori·. - DE BONITA IE KT MALITIA tum pro se laudat, pluresque Patres So­ cietatis. — Alii, ut Suarez Vasquez, Salas, etc., asserunt illam esse praecise quamdam extrinsecam denominationem desumptam ab aliqua forma extrinscca.— Tandem thomistae sentiunt eam esse quid accidentale superadditum entitati et liber­ tati actus, cujus ratione habet specialem relationem ad bonum vel legem. Nos missas facientes hujusmodi obscu­ ras scholarum loquendi formulas, lucu­ lenter dicimus cum communi theologo­ rum quod bonitas moralis actus humani consistit tn quadam conformitate et con venientia actus liberi cum recta ratione et lege, ita ut ille actus dicatur bonus qui est conformis legi et rationi. Unde S. Au­ gustinus1 ait: Nec recte factum esse ullo modo potest quod non a recta ratione profi­ ciscitur. Ex adverso malitia moralis actus humani consistit in discrepantia seu dif Franc. Filix, Tentativ. Complut., de Bonlt. et malit., ACTUUM HUMANORUM. - 5 L 699 formitate a recta ratione. Dicitur malus actus ille qui non est secundum dictamen rectae rationis, sive increatae, quae est lex aeterna; sive creatae, quod est lumen naturale hominis seu participatio legis ae * ternae secundum S. Thomam ·. Utraque haec ratio est regula actuum humanorum, ex qua mensura bonitatis vel malitiae actus humani desumitur. — Ita Contin. Tournely ·, et philosophi mo­ rales, ut Genuensis< , * Purchot, et Antonius Muratori4 (ubi Aristippum, Epicurum, Car­ neadem aliosque veteres philosophos, et etiam extra Italiam neotericos quosdam reprobat, qui naturam boni honesti in sola utilitate hominis ac reipublicae consti­ tuunt ; juxta illud Horatii: Atque ipsa uti­ litas justi prope mater et aequi.). Docet ille vir clarissimus, naturam boni moralis sitam esse in conformitate actionis cum legibus ordinis quem Deus ab hominibus n n. Mltoe. Petrol. Ut. tom. 47, coi. ».-’!·2“, qu. «t spondent tres motus, videlicet: 1°. Motus do rr>ra.. primo primi, qui antevertunt omnem ad­ vertendam rationis; et hi sunt omnino culpae expertes. — 2°. Motus secundo primi, qui fiunt cum semiplena adver­ tentia. Et hi culpam venialem non exce­ dunt; quia, cum in eis non praecesserit plena advertentia, voluntas in eos non consentit cum perfecta libertate requisita ad mortale. — 3°. Motus deliberati .deniMoteue . liberali, que, qui fiunt cum plena advertentia in­ tellectus clare discernentis malitiam mo­ ralem, saltem confuse in genere, et cum pleno consensu voluntatis; et hi sunt mor­ talia, si objecta sub gravi sunt vetita. — Ita communiter S. Thomas a; Cajetanus, Vasquez, Sanchez, Azor a>, Bonacina, Na­ varrus % etc., cum Salmant. 4. 1 In 1··2··, divp. 127, cap. 3, η. 8 et 9. — 1 2De * Junt, Vasq., in I·" 2··, diep. 107, cap. I et 4. · Sanch., Decal., et Jure. lib. 4, cap. 3, n. 25 et xcqq. — · De Malo, qu. 7, lib. 1, cap. 1, n. 10 cl 11. · Bonac., diep. 2, de Peccat., qu. 2, punct. 3, η. 1. · · Tr. 20, de Prlncip moralit., cap 13, n. 3. an. 6, corp., ad 6— et 8·*. — Cajeta»., Sum., v. Delectatio. · 2. - *) Sanchez, Decal., lib. I, cap. 16, loquitur tantummodo de eo qui < nullo modo n. 21, utitur dumtaxat exemplo illius qui cogitans aut dubitans de periculo, projiciat la­ projicit inscienter per fenestram lapidem in pidem quem putat esse pomum et aliquem plateam in quam multi confluunt. — Regi­ occidat », quem negat esse reum homicidii. naldus vero nullum cx exemplis a Busen­ 3. Azor de motibus primo et secundo baum hic propositis adducit, et, lib. 15, n. 75, primis disserit, docens, pavi. 1, hb. 4, cap. 5, CAP. I. - DB PECCATO IN GENERE. - DUE. I. 4. - His praemissis, Quaestio fit : Ah ad peccatum mortale requiratur advertentia actualis et ex­ pressa malitiae actus; vel sufficiat virtualis et interpretativa ? Adwun. Prima sententia, quam olim tenuere Ul inter· ’ . „ pfeutivn. Cajetanus al, ac Medina % Lopez, Serra, * âittîeja Prado et alii, apud Salmant. \ atque enixe ,u d'0‘ tuentur Concina’, Continuator Tournely·, Angelus Franzoja ♦, Antoine et alii recentiores, — dicit minime requiri adverten­ dam actualem; sed satis esse virtualem et interpretativam: quae in hoc consistit quod homo teneatur et possit malitiam Instructor, consc., part. 1, cap. 3, qu. 3. · Sarra, in !■· 2··, qu. 74, art. 8, dub. 3, v. Dicandum 3 . * · Prodo, Theol. mor. quacit., tom. 2, cap. 2, de Peccat., qu. 6, § 2, n. 5 et 10. - 1 Tr. 20, de Prine, moral., cap. 13, n. 5. — • Compend. theol., lib. 8, dits. 3, cap. 2, num. 13. — 1 De Peccat., part. 1, cap. 4. art. 1, ▼. Dico. — · Lib. 6, cap. 2, Ludor. Lopta, qu. 2 ct 3, motus primo primos omni prorsus culpa vacare; addens, qu. 3, distinctionem 707 actionis cognoscere, quamvis actualiter non advertat. Alias (ut ajunt) reputandi essent immunes a culpa omnes scelesti homines qui a suis passionibus aut pravis consuetudinibus obcaecati plura mala pa­ trant ad nihil advertentes. Secunda vero sententia communior affirmat requiri actualem advertentiam malitiae aut periculi illius, aut saltem obligationis illam advertendi. — Et hanc tenent Silvius ·, Suarez ·, Tapia e>, San­ chez Sayrus ‘1, Palaus Salas Bona­ cina dJ, Salmanticenses tam scholastici · quam morales ·, Gamachaeus 10, YsamaninudT. I. — Antotna, de Peccat., cap. 4, qu. 7. — 1 In 1" 2··, qu. 76, Art. 3, qoicr, 3, concl. 2, L 4 — · De Ceniur., disp 4, sect 8, n. 18. — 1 Decal., lib. I, cap. 16. n. 21.— • Tr. 13. disp. 10, n. 143 et seqq., et n. 160. — · Tr. 20, cap. 13, n. 7 et 8. Ctr, cap. 14, n. 9. — * In 1·· 2··, qu. 74, cap. 3, resp. ad obj. I, 3 et 4. quod judicium actuale sit? Respondetur mi­ nime; sed sat est quod praecesserit et quod motus primo primi et secundo primi, et affir­ in virtute perseveret, verbi gratia: habuit mat hunc esse culpam tantummodo venia­ quis istum errorem: non mihi licet audire lem. — Navarrus vero, etsi a Salmant alle­ theologiam scholasticam; et non revocato isto gatur, sicut et Azor, ut refert S. Alphonsus, errore, audit theologiam scholasticam, pec­ haec solum habet, Man., praelud. 9, n 11: catum est illi ». — Salmant tamen, loc. cit., « In omni materia excusat [subreptio] a pec­ minus diligenter de advertentia virtuali et in cato mortali... Qualis frequenter invenitur in causa, et de advertentia interpretativa simul, acediae materia, dum quis habet displicentias quasi una eademque de utraque foret quaestio, quasdam bonorum divinorum non satis delibe­ tractaverunt. Tapia, scribens de advertentia ad mor­ ratas. Cui addi potest parvitas judicii, qualem habent semidormjentes, vel semiebrii, vel adeo tale peccatum requisita, videtur oppositam sen­ turbati quod, licet sufficiat ad veniale, non ta­ tentiam tueri: « Praedicto...advertentia, inquit, men ad morule ». torn. 1, lib. 3, qu. 7, art. 4, n. 3, non requiritur 4. - a) CajeUnus non expressis quidem formalis et expressa; sed sufficit indirecto seu verbis tuetur hanc sententiam; eam tamen interpretativa et virtualis... Interpretativa au­ inculcat, scribens in 2ant ** , 2 qu. 88, art. 1, tem advertentia seu virtualis nihil aliud est... v. Verum ne fallaris: « Dupliciter contingit quam posse et teneri advertere, quando ex­ voluntarium actum esse ex collatione, scilicet presse non advertit». Et post pauca conclu­ actualiter vel virtualiter.... Actus quoque ex dit: «Ergo absque expressa advertentia in collatione virtualiter, dupliciter contingit... speciali, cum aliqua tomen generali, potest Secundo actus ille voluntarius dicitur esse ex dari peccatum mortale, cum sola interpreta­ collatione virtualiter, qui sic volenti consonat, ti va et virtuali aut indirecto advertentia». ut nolit conferre de illo, ut contingit quando At vero, nisi velimus hunc auctorem sibi ipse quis operatur ex habitu seu consuetudine aut aperte contradicere, ista interpretanda erunt negligentia. Qui enim consuetudinem suam secundum illa quae inferius, qu. 9, art. 11, prosequitur in bono vel in malo, non delibe­ n. 2, de inconsiderationc seu inadvertentia rat actualiter, quando secundum illam ope­ actuali scribit: « Ul ignorantia actualis, in­ ratur, nec unquam forte proposuit uti illa con­ quit, seu inconsideratio sit vincibilis et culpa­ suetudine: sed quia refutat collationem, ct bilis, requiritur aliqua actualis advertentia illud opus acceptat ac si contulisset, dum sic seu consideratio malitiae moralis, vel aliqua acceptat illud quod fugit oppositum, conse­ dubitatio aut scrupulus: quodsi nihil horum quens est quod ex collatione virtualiter ope­ praecesserit, invincibilis erit ignorantia, in­ ratur ». consideratio aut oblivio». b) Barthol. Medina non tenet hanc senten­ <·) Sayrus, Clav., lib. 2, cap. 9, n. 11, tiam ; at in lam 2 * ‘, qu. 19, art. 6, v. Sed num· Palaus, tr. 2, disp. 1, punct. 15. n. 5; Salas, quid, haec habet: «Sed numquid ut quis di­ ·» 2«, tr. 13, disp. 8, sect. 11, n. 87. catur operari contra conscientiam requiritur Bonacina, disp. 1, de Censur., qu. 2, punct. 1, Ccrr.mu · ntuB requi ntur AciuAIis. 708 LIB. V. - TRACT. DB PECCATIS. bert *, Duvallius ·> ; item Vasquez * cum Lyrano />, Tostato Adriano VI <>, Curiel, Victoria Corduba et aliis. Item, S. Antoninus *>, Wigandt % Sainte-Beuve et card. Gotti, quorum loca et verba infra afferentur. — Hi dicunt ad omne pec­ catum mortale requiri aliqualem adver­ tendam, sive suspicionem malitiae actus, vel in se vel in sua causa, saltem in con­ fuso. Ratio eorum est, quia nihil volitum nisi praecognitum ; unde nequit ignorantia imputari ad culpam, nisi de malitia objecti habeatur saltem aliqua confusa apprehen­ sio: ille enim qui nullo modo advertit malitiam suae actionis vel obligationem advertendi, nullo modo peccat adversus illam agendo. His positis, meum proferam sensum: satnui et dico quod sistendo intra limites justi, *uc'°ru· praefatae sententiae facile conciliari pos­ sunt. — Nam si dicatur ad omnia peccata mortalia necessario exposci actualem et expressam advertendam, hoc utique fal­ sum est ; quia multipliciter evenire potest 1 Io 1— ,2** qu. 74, dup. 5, an. 2. — 1 In l‘m 2", diip. 123, cap. 2, n. 6; di»p. 107, cap. 3. — Curitl, in 1*· 2··, qu. 76, an. 3, dub. 3, § 3, concl. 2 et 3. — Corduba, Quae * •tionar., lib. 1, qu. 23, dub. 10, opin. 2. — Saini+Bcuvt, de Peccat., disp. 5, sect. 1, an. 3. (Ita S. Alphonsus). — Gotti, Theol., tom. 2, tr. 4, qu. 1, dub. 4, § 3, n. 9 et 11. f), n. 3, de ignorantia, non autem de inadver- est peccatum nec veniale nec mortale. Cujus tentia actuali loquuntur; sed cum ignorantia ratio est, quia talis motus sensualitatis non et inadvertentia eodem prorsus modo sint est in potestate hominis». — Tostatus vero, in causa involuntarii, rectissime hic a S. Al- Matth. cap. iv, qu. 75, ita loquitur: « In tenphonso allegantur isti auctores. Juvat Castro- tatione carnis peccatum dupliciter causatur: palai verba exscribere: «Mihi..., inquit, ma­ uno modo per consensum rationis ad ipsum gis probatur ad ignorantiam vincibilem et motum illicitum; alio modo, per hoc quod ra­ culpabilem non sufficere te ex statu vel officio tio non cohibet illum motum inobedientiae obligatum esse, nisi aliqua cognitio, dubitatio quantum in se est ». vel scrupulus sit de tali obligatione ». — K) Adrianus, quidquid dicat Corduba, dif­ Victoria autem, loquens pariter de ignorantia, ficile ita explicari potest, ut ejus dicta sen­ haec habet, Relect. 5, part. 2, n. 9: « Ad hoc tentiae hic expositae suffragari queant Nam, quod ignorantia imputetur, et sit peccatum vel Quodlib. qu. 4, qu.depecc. ignor., lit. G, dicit vincibilis, requiritur negligentia circa illam de iis quae omnibus adultis necessaria sunt ad materiam, puta quia noluit audire, vel audi­ salutem: « Horum ignorantia in nullo est in­ w:··· vincere posset, tum non credidit; et econtrario, ad ignoran­ vincibilis, quin semper eam tiam invincibilem, satis est quod fecerit huma­ faciendo quod in se est». Et Quodlib. qu. 7, nam diligentiam ad sciendum ». art. 1, lit. I, de consensu haec asserit : « Est *) Duvallius non adeo expressis verbis duplex consensus in opus aliquod mortale.... sententiam suam enuntiat. Etenim, disserens Interpretativus dicitur instar et ad similitu­ dc delectatione morosa, in pm 2a', de Pec­ dinem causae privativae. Sicut enim nauta catis, qu. 5, art. 4, docet tria requiri ad pec­ dicitur causa submersionis navis per suam catum mortale, nempe 2® ut : « Ratio plene et absentiam, quando potuit et debuit prohibere perfecte advertat turpem hanc delectationem submersionem navis, et non prohibuit; ita quis in animo suo versari, quia si solum imper­ dicitur in aliquod consentire interpretative, fecte adverteret, nonnisi peccatum veniale in quando potuit et debuit aliquid prohibere quod hac delectatione reperiretur ». tamen prohibuit minime, et ita consensus ne/) LyranusetTostatus a Corduba, non au­ gligentiae est consensus interpretativus, sine tem a Vasquez allegati, nonnisi indirecte do­ etiam quocumque actu positivo voluntatis». ctrinae a S. Alphonso hic traditae patrocinan­ h> S. Antoninus, Sum , part. 2, tit. 5, tur. — Corduba enim, loc. cit., asserit sensuali­ cap. 1, § 5, i. f., sententiam Petri a Tarantatis motus peccatum mortale non esse, < nisi tasia de complacentia in morosa delectatione quando vel dicti motus sunt scienter voliti for­ adducit, et scribit: « Aut ergo manet talis com­ maliter in se vel in sua causa, vel quando placentia post sufficientem deliberationem et homo actualiter eos eorumque periculum ad­ animadversionem periculi, et tunc est mor­ vertit, et libere negligit, cum cos reprimere tale-..; aut non manet, et sic est veniale ». possit ». Ad cujus asserti confirmationem au­ O Wigandt, tr. 4, exam. 2, n. 50, haec ctores adducit, docentes in sensualitate pec­ quidem scribit: dicit: Non tibi imputatur ad cul­ pam si invitus ignores. Per hoc autem quod addit: sed si scire neglexeris, dat intelhgere quod ignorantia habet quod sit peccatum ex negligentia praecedente, quae nihil est aliud quam non applicare animam ad sciendum ea quae quis debet scire. — Eodemque loco · ait S. Thomas quod tum ignorantia reputetur voluntaria, 709 cum homo, propter laborem addiscendi, vel ne impediatur a peccato quod diligit, scientiam recusat; et sic ignorantia est a voluntate quodammodo imperata. Hisce igitur locis S. Doctor minime quippe culpabilem reputat ignorantiam ejus qui non advertit; sed ejus qui negligit sive recusat actu quodammodo a voluntate imperato animum applicare ad ea addiscenda quae scire tenetur circa praeceptum quod urget: ut expressius declarat4, inquiens: Causa ignorantiae est animum ad discendum non appli­ care; et hoc ipsum quod est non appli­ care animum ad sciendum id quod quis debet scire est peccatum omissionis. Secundo modo ignorantia fit volun­ taria ob passionem quam quis vult deli­ berate sequi. — Illi enim qui secundum suam passionem operatur, bene imputa­ bitur omnis pravus effectus tali passioni connexus, licet in particulari non agno­ scatur. Quia, cum homo passionem ali­ quam amplexatur, consequenter ipse am­ plectitur omnes effectus communiter ex illa passione provenientes, qui, etsi in par­ ticulari non praevidentur, praevidentur saltem in confuso: volens enim aliquam explere passionem, puta vindictam, ad­ mittit consequenter saltem in confuso quaecumque perversa media quae ad explendam passionem illam conducunt. Unde effectus provenientes, quamvis non sint voluntarii in se, sunt tamen volun­ tarii in sua causa, nimirum in adhae­ rendo passioni. Ita etiam docet S. Thomas , * ubi igno­ rantiam hujus operantis per passionem vocat ignorantiam malae electionis, di­ cens: Alio modo dicitur ignorantia volun­ taria ejus quod quis potest scire et debet ; sic enim non agere et non velle volun­ tarium dicitur... Hoc igitur modo dicitur ignorantia, sive aim aliquis actu non con­ siderat quod considerare potest et debet: quae est ignorantia malae electionis, vel ex passione vel ex habitu proveniens. — • De Malo, qu. 3, »rt. 7, corp. — · Sum. theol., 1· 2·-, • Summa rheologic. 1· 2«, qu. 76. »rt. 3. corp. - · De . — · De Male. qa. S, art. 7, ad 8—. Malo, qu. 3, Ari. 7, Ad qu. 6, art. 8, corp. potest, vel quod nunquam in mentem venerit dubitare aut cogitare de opposito; vel, etsi In mentem venerit, tamen adhibita diligenti in- quisitione, non potuit haberi cognitio veritatis, et depelli ignorantia·. / Ita sane apud D. Thomam; sed genui- Ignoran­ tia volo n ta­ na ob pas­ ti on era. 710 Ignorantia voluntaria ex pravo habtlu. LIB. V. - TRACT. Idem repetit 1 ubi ait: S»- ligatio ratio­ nis per passionem in tantum procederet, quod non esset in potestate voluntatis hujusmodi ligamen removere..., non im­ putaretur ei ad culpam..., nisi forte quan­ tum ad principium talis passionis, quod fuit voluntarium; poterat enim voluntas a principio impedire ne passio in tantum procederet. Praeterea alibi1 dicit : Quandoque vero passio non est tanta quod totaliter inter­ cipiat usum rationis; et tunc ratio potest passionem excludere divertendo ad alias cogitationes, vel impedire ne suum conse­ quatur effectum. Tertio modo ignorantia fit voluntaria ratione pravi habitus; ut etiam habetur ex S. Thoma ·. — Et tunc actus mali qui ex malo habitu proveniunt sunt pariter voluntarii: vel in sua causa, scilicet cum in principio prava consuetudo voluntarie contrahitur; vel potius, quia, ut sentio cum Antoine et auctore libri cui titulus: Istrueione dei novelli confessori hujus­ modi peccatores male habituati, quamvis habeant cognitionem minus expeditam quam alii, semper tamen habent cogni­ tionem aliquam actualem suorum crimi­ num sufficientem ad reddendos actus deli­ beratos et mortales. Cum enim ipsi par­ vipendant peccatum, non fit in eorum animis illa sensibilis et memorabilis im­ pressio quae fit in alio habente conscien­ tiam minus depravatam: et hinc evenit quod in eorum memoria non remanet vestigium actualis illius cognitionis quam satis habuerunt antea de peccato; aut vestigium est adeo leve, ut interrogati de facili respondeant quod non adverterint: sed cautus confessarius non debet ipsis fidem praestare. — Et idem videtur dici etiam posse de operantibus secundum suas pravas passiones: quibus non jam defuit omnis cognitio malitiae suarum culparum, DE PECCATIS. sed cognitio est in eis tam obscura ut vix discerni possit. Quarto demum modo ignorantia fit iroeri»·, voluntaria et culpabilis, ut dicunt Tanner4, Antoine6 cum S. Antonino, si homo in agendo advertenter negligit adhibere considerationem quam res agenda mere­ tur. — Illi enim qui jam advertit (ut recte ait Antoine) aliquid amplius consideran­ dum, et tamen vult praecipitanter operari, merito imputantur omnes errores quos committit. Contra vero mihi omnino tenendum Dtfcu.i. videtur, si ignorantia nullo ex praedictis 'Vo"aXu * modis fuerit voluntaria, et homo nullam ^lpKO habuerit actualem advertentiam malitiae vel periculi nec directe nec indirecte, neque in se neque in sua causa; tunc nullo modo imputantur ei errores quos non advertit. — Ratio, quia, ut imputen­ tur alicui effectus cujusdam causae, debet necessario praecedere (saltem in principio) advertentia actualis et expressa malitiae objecti. Advertentia enim interpretativa, ut recte loquuntur Salmant. e, fundatur super aliquam advertentiam expressam, sicut voluntarium indirectum fundatur super directum. Praeterquam quod ad­ vertentia interpretativa supponit obliga­ tionem et potentiam advertendi; sed defi­ ciente omni advertentia expressa, non est potentia advertendi, et ideo nec obligatio, cum nulla obligatio liget nisi prius quo­ dammodo agnoscatur. Dices: Omnis ignorantia in eo qui te- Non «et netur et potest suam obligationem adverrenou tere, est vincibilis et propterea culpabi- *dven*odl lis. — Sed recte respondent Silvius et Suarez quod ille qui omnino ignorat ma­ litiam objecti, et adhuc obligationem ad­ vertendi, habet quidem potentiam remo­ tam sive physicam ad advertendum; sed caret potentia proxima et expedita, quae homini necessaria est ad cognoscendam 1 De Malo, qo. 3, an. 10, corp. — · 1* 2··, qu.77, art. 7, corp. — · Loc. dt, qa. 6, an. 8, corp. — Antoine, de Peccat., 1 D< Peccat , cap. 4, qu.7. · S. Anton., part. 2, lit. 6, cap. II. — · Tr. 20, cap. 13, n. 7. — SiMus, In 1·* 2··, qa. 76, art. 3, cap. G, qaaeet. 4. — 4 Tom. 2, diip. 4, qu. 5, dub. 6, a. 106. — quaer. 3, concl. 2. — nus Augustini textus, de Lib, arbit., lib, 3, cap. 19, w. 53, est *. «Non tibi deputatur ad culpam quod invitus ignoras, sed quod né­ gliges quaerere quod ignoras ». Migne, Patrol tom. 32, coi. 1297. Shot,, de Cenaur., di«p. 4, sect. 8, n. 18. Auctor operis Istrueione per li novelli confessori de hac materia silet; sed loquens de rudibus qui saepe peccata admittunt, igno­ rantes, ut ajunt, ea esse peccata, haec, part. 1, cap.O, n. 112, advertit: «Ne facile existimet CAP. I. - DE PBCCATO IN GENERE. - DUB. I. 711 f deformitatem suarum actionum. Quis... nesciat non esse in hominis potestate quid sciat? ait S. Augustinus ’. Unde nequit ipse naturaliter ac humano modo suam vincere ignorantiam. Agnoscet quidem suam actionem qua actio est; sed igno­ rabit eam qua mala est: sola enim cognitio objecti in esse physico non est sufficiens principium ad discernendum, nec ad in­ quirendum objectum in esse morali, quod equidem prorsus differt a physico. Quando nulla (sapienter ait Pater Suarez * *) talis cogitatio in mentem subiit, qua possit voluntas excitari ad... quaerendam scien­ tiam..., non est in potestate hominis se ad illam movere; et consequenter non potest talis ignorantia homini imputari. Et hoc est quod docet S. Thomas’, dicens: Unde propter negligentiam ignorantia eorum quae aliquis scire tenetur est peccatum. Non autem imputatur homini ad negli­ gentiam, si nesciat ea quae scire non po­ test: unde horum ignorantia invincibilis dicitur, quia studio superari non potest. — Diiifentu Studium autem hoc, sive diligentia adhinon requiri· t ° *. tariumm benda ad expellendam ignorantiam, ut recte advertit Silvius4 cum Medina et Richardo, non debet esse summa; sed suf­ ficit si sit moralis, et talis quam pruden­ tes communiter adhibere solent in re gravi: superveniente enim dubio, indoctus debet consulere peritos; doctus vero, con­ sulere libros vel cum aliis doctis rem conferre. Auctore» Hanc denique sententiam observo comconsenti en · \ i» s. Doc muniter tenen ab auctoribus,f non solum tori probabilistis, qui eam non jam ut proba­ bilem, sed tamquam certissimam apud omnes agnoscunt, sicut scribit Suarez at etiam antiprobabilistis. — Etenim de Sainte-Beuve, doctor Sorbonicus, sic ait ·: S/ advertatur tantum in actum materia­ liter sive physice consideratum, et non formaliter seu morahter, erit tantum vo- htus actus isle, ut est quid physicum, et non ut est quid morale; ergo non ut ma­ lum; et in hoc non erit mahlia. — Card. Gotti4 scribit : Dico secundo, ad pecca­ tum mortale sufficere advertentiam impli­ citam seu virlualem malitiae actionis vel ejus periculi. Etenim eo ipso quo quis dubitat aut suspicatur de malitia suae actionis vel malitiae periculo, et tamen rei veritatem inquirere négligeas, actio­ nem ponit, censetur interpretative et ipsam malitiam velle. — Pater Wigandt pariter inquitT: Dico 1°. Deliberatio seu adver­ tentia est duplex: Una est plena et per­ fecta, quae adest quando homo advertit, non solum ad operationem quoad entitatem naturalem ejus, v. gr. ad esum car­ nium; sed etiam ad ejus... malitiam aut periculum transgressionis legis. Alia est imperfecta, etc. Dico 2°. Ut aliquid in in­ dividuo imputetur ad culpam mortalem, debet adfuisse plena et perfecta delibe­ ratio. — Consentit his S. Antoninus, qui ad peccandum mortaliter in delectatione morosa requirit non solum deliberatio­ nem, sed etiam animadversionem peri­ culi, his verbis · : Aut ergo manet talis complacentia post sufficientem delibera­ tionem et animadversionem periculi ; et tunc est mortale. Alio loco inquit’: De­ fectus recti judicii ad inconsiderationis vittum pertinet, prout scilicet aliquis in recte judicando deficit, eo quod contemnit vel negligit attendere ea ex quibus rectum judicium procedit. Consentit etiam Contin. Toumely, qui sic concludit,0: Itaque, ut intra veri.... limites gradum sistamus, existimamus eum qui ita non advertit ad peccati malitiam, ut vel naturali raptus distractione, vel ob similem causam ad­ vertere non possit, peccato non teneri. Sic excusabitur... (poenitens) qui injunctam.... poenitentiam prae oblivione non implet. Verum aliter dicendum de... actionibus 63, i. t, Mijnc. de Quinquepartita Cotuc., tab. 1, cap< 23. — · De Peccat., Patrol tat , tom M, coi.2 *. · De Ceniur., diip. 4, «ect. ». n. ia. — · |· 2 *·, qu. 76, art. 2, corp. — · In 1“ 2··, qo 76, di»p. 5, tact. I, art. 3, (Ita S. Doctor). — · TheoL, tom. 2. tr. 4, qu. 1, dub. 4, § 8, η. II. — ’ Tr 4, exam. 2, n. 50, v.Dico /• — •Part.2, tit.5, cap. 1, |5. — · Loc. dt , cap. Π, 1 De Spiritu et Littera, cap. 35, n nrt. 8, concl. 1 ; et queer. 3, concl. 1. · flartW. Mrdiia. in I— 2··, qu. 76, art. 2, dub. ult. Rkhard. Ra/hu, confcssarius cam quam isti allegant ignoran­ • ut merito invincibilis re re-­ tiam, ejusmodi esse c putetur ». in prine. — ·· De Peccat., part, 1, cap. 4, art. 1, obj. 4, nd 2-, O Suarez haec, de Ccnsur., disp. 4, sed. 8, w. /7, scribit: « Ignorantia actualis per inconsiderationem aliquando est invincibilis, I 712 *% 4 *fTi r e λη CoDclutio * auctori de advertentia requiflta LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. quas... chctunt aut omittunt viri terrenis rebus absorpti, passionibus suis... servien­ tes, assueti ut nequidem cogitent se non cogitare. Sed idem jam nos admisimus, supra. Consentit etiam Antoine, qui ’, agens de ignorantia, dicit inadvertentiam sive inconsiderationem esse culpabilem in eo qui debitam diligentiam omittit; vel qui praecipitanter agit jam advertens rem indigere majori consideratione; vel qui actu positivo vult sequi passionem quae advertentiam impediat: E contra (dicit) si (inadvertentia) si/ invincibilis in homine habente cognitionem habitualem debitam, est prorsus inculpabilis, et excusat a pec­ cato ea quae ex illa fiunt contra legem; quia malitia actus tunc nullatenus, ne interpretative quidem, est voluntaria; nam sine potestate cognoscendi non po­ test esse volitio. Hinc concludendum quod opinio eorum (si forte adsunt) qui dicunt operanti ad­ versus legem imputandos esse omnes errores quos committit, etiamsi nulla un­ quam intercesserit actualis advertentia, nec directa nec indirecta, in se vel in causa, saltem in confuso, sed tantum ad­ fuerit advertentia interpretative, in hoc dumtaxat consistens quod ipse debuit et potuit sola potentia physica et remota malitiam advertere: haec opinio nullo modo sustineri potest. — Alias sequere­ tur quod plurimi homines multis morta­ libus culpis gravatos se invenirent, quin circa illas ullam cognitionem unquam habuerint. Dicent quod homines illi in poenam aliarum culparum, puta ob cupiditates suas non repressas, obligationes proprii status non impletas caeterasque negligentias, merentur subtractionem lucis, qua alioquin bene advertissent operatio­ num suarum malitiam : et ideo omnes sui errores imputantur ad culpam. — Sed ut illatio haec valere posset, prius probanda esset supposita propositio, quae nobis mi­ 1 Theol. mor., de Peccat., cap. 4, qu. 7. — · Lect. 7, nime probatur. Nam ratione aliorum de­ fectuum Deus privabit aliquem sua ulte­ riori luce, qua tentationibus et passioni­ bus propriis restitisset, nisi defecisset in aliis; itaque subtractio illa efficiet quod talis homo incidat in culpas quas satis advertit ut culpas: sed non efficiet quod ei imputentur errores quos nullo modo, neque expresse neque in confuso, ut cul­ pas agnoscit; quia ubi non est cognitio, non est libertas; et ubi non est libertas, non est peccatum. Instabunt: Sed S. Thomas * dicit: Si... ignorantia causetur ex culpa, non potest subsequentem culpam ignorantia excu­ sare. — At hoc dicimus sane intelligendum de ignorantia voluntaria aliquo ex modis, ut supra ab eodem Angelico ex­ plicatis. Praeterquam quod S. Doctor lo­ quitur ibi de infidelibus, quibus errantibus in fide, ob eorum certe culpabilem igno­ rantiam, merito imputantur ad culpam omnia mala quae patrant. Praeterea, si absque ulla advertentia imputantur homini omnes sui errores, quamvis ipse, debita diligentia jam adhi­ bita, recte operari judicet; sequeretur quod ad honeste operandum non suffice­ ret sequi sententias (si sint minus tutae) nec probabiliores, nec probabilissimas, nec etiam moraliter certas. — Sed hoc dici nequit, cum ab Alexandro VIII damnata sit prop. 3, quae dicebat: Non licet sequi opinionem vel inter probabiles probabilissimam. Remanet objectionibus prolixis adver- Objectio sariorum satisfacere ; sed nos brevi expe- «u diemus. Opponunt Γ illud in reg. 13 juris, in 6°, ubi dicitur: Ignorantia facti, non juris, excusat. — Sed huic bene respon­ det Silvius a id intelligi de statutis foren­ sibus; uti jam explicat Glossa. In foro enim judiciali post legis promulgationem ignorantia transgressorum ordinarie prae­ sumitur vincibilis: nisi adsit aliqua ratio quae contrarium praesumere faciat, ut In cap. i. epi»t. ad Rotn., init. — · In 1·“ 2··, qu. 76, art. 3, qnaer. 2. re^p. ad object. 1. — G loi ta in rc^ul. juris !3, in 6-, etiamsi sit juris et praecepti, quod ex obiigalione officii scire considerare teneor, ut est certissimum apud omnes». Haec sunt quae apud Suarez praesenti casui applicari possunt. CAP. I. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. I. habetur M) in cap. Cunt in tua, tit. Qui malrint. accus, possunt. Opponunt 2° quod si ad omnia peccata requireretur actualis advertentia, inculpa­ biles reputandi essent Judaei crucifigentes Dominum, pagani occidentes martyres, et haeretici innumera crimina perpetrantes. Sed uno verbo his omnibus respondetur, nempe quod horum omnium ignorantia fuit et est omnino crassa. Loquens enim Christus Dominus de Judaeis, dixit: Si opera non fecissent in eis, quae nento alius fecit, peccatum non haberent (Joan, xv, 24). Idem quippe dicendum de infidelibus et haereticis, quibus, ob suam malitiam vel supinam negligentiam, omnes sui errores juste imputantur ad culpam. Opponunt 3° quod sententia requirens aliquam advertendam actualem non dif­ fert ab ea quae peccatum philosophicum tuebatur a culpa theologica immune. — Sed respondetur quod ideo praefata opi­ nio proscripta fuit ab Alexandro VIII, quia ille qui operatur contra rectam rationem (ut supponitur in peccato philosophico), etiamsi non reputet laedere Deum, reipsa jam laedit: offendendo enim naturam ra­ tionalem, offendit simul ipsius naturae au­ ctorem. Sed in tali peccato semper requi ritur ut homo advertat suam actionem rectae rationi ad\rersari. Quid ergo com­ mune est inter peccatum philosophicum et actionem illam quam quis nullo modo, S. AuguU., Retract., lib. 1, cap, 9, n. 4; Ap. Mifne, 713 ne in confuso quidem, advertit esse ma­ lam, et forte aliquando bonam reputat? Hoc de advertentia; transeamus ad consensum. 11. DE CONSENSU VOLUNTATIS, 5. - Certum est peccatum voluntate committi, ut docent omnes cum S. Augu­ stino et S. Thoma *. Sed hic praenotan­ dum 1° ad peccatum mortale requiri omni­ no perfectum consensum, sive deliberatio­ nem voluntatis. — Id commune et certum est apud DD. adhuc rigidioris sententiae. Ita enim rigidissimus Contenson ®, Contin. Tournely3, Concina4, Wigandt Genet­ tus *, ubi ait: Cum peccatum ex voluntate tantum proveniat...., si deliberatio sit im­ perfecta tantum, peccatum erit tantum ve­ niale. Ita etiam Navarrus7, ubi: Ad con­ stituendum peccatum mortale judicium integrum requiritur...., cap. 1, de delict. pucror.a'. Item Salmant® cum Cajetano, Vasquez, Sanchez, Palao et aliis innume­ ris, ex D. Thoma ·, ubi docet : Potest..... quod est ex genere mortale, esse veniale propter imperfectionem actus, quia non perfecte pertingit ad rationem actus mo­ ralis, cum non sit deliberatus, sed subitus. Idemque docet S. Doctor, ubi ait tunc pol­ lutionem semidormientis esse mortale, quando est cum deliberato consensu ad­ vertentur acceptata Idem D. Antoni­ nus — Et rationem clarius explicat Con­ quaest 12. — ’ Manual , cap. 16, η.β. — · Tr. 2D, cap. II. Patrol, bu., tom. 32, col. 59ο. — ’ 1· 2··, qu. 74, art. I. — η. δ.— Cq/r/JH·. v. Dtltclalio. · Γα*/., in I·’ 2·*, ditp. KJ7, * Append, dc Peccat., diw. t, cap. 2, »pec. 3. — 9 Dc peccat., cap. 4, ait. 1, i. f. — · De Peccat., cap. 3, n. 7. — * Tr. 4, cap. 4. . SancM., Decal., hb. 1, cap. 1, num 6. . tr. 2, dhp 2, panel. 6, num. 3, — · I· 2··, qu. eiam. 2, n. 50, v. Dico 2. — · Theol. mor., tr. 1, cap. 9, corp. Seu potius colligitur ex dicto capite, ubi statuitur repellendum esse ab accusatione matrimonii cum qui tempore publicationum non prodiit ad accusandum, nisi in ejusmodi circumstantiis tum versatus fuerit, quae eum vel ab accipienda notitia publicationum vel ab accusando impedierint; aut nisi juramento linnet se postea didicisse quae tunc objicit. 5. - a> Cap. Pueris 1, de delict pueror., quod Navarrus hic allegat, dicit tantummodo: • Pueris grandiusculis peccatum nolunt attri­ buere quidam nisi ab annis xiv, cum pube­ scere coeperint.... Quis vero audeat affirmare luna, mendacia et perjuria non esse peccata? At his plena est puerilis actas ». Et Glossa in exposit. casus dicit : « Nota quod pueri doh t apiu es peccare possunt in multis ». Sed prae PaIahs, art. 6, ter hoc caput, Navarrus adducit etiam cap. Omnis utrtusque sexus 12, de pocnit. ct re miss., ubi habetur quemcumque fidelem te­ neri confiteri peccata sua « postquam ad annos discretionis pervenerit». Item can. Inebria­ verunt, cans. 15, qu. 1, quem Navarrus hic etiam adducit, aperte declarat ad peccatum mortale requiri consensum perfectum. b> Verba S. Thomae in 4, dist. 9, quaest. 1, art. 4, solut. 1, ad 5, haec sunt : « Potest tamen contingere quod in ipsa evigilatione pecca­ tum oriatur, siquidem pollutio propter delecta­ tionem placeat; quod quidem erit veniale pec­ catum, si sit ex surreptione talis placentia; mortale autem, si sit cum deliberante con­ sensu ». * 'S. Antoninus,Sum.,part.2, tit.6, cap.5, rtauirit perfectum come n»um, 714 Is Sil ÏÎ LIB. V. - TRACT. DR PECCATIS. tenson *, dicens quod ad peccatum mortale requiritur perfecta deliberatio, quia motus nostri in tantum sunt culpabiles in quan­ tum sunt voluntarii; in tantum autem sunt perfecte voluntarii in quantum sunt deli­ berati: porro ad peccatum mortale, quod est plena et consummata culpa, requiritur perfectum voluntarium. * Consensa Praenotandum 2° consensum posse esse expreuns et implici­ expressum sive directum; et implicitum tu». sive indirectum, quando scilicet quis vult causam ex qua necessario oritur effectus: tunc enim si vult causam directe, indirecte vult etiam effectum. Pott adPraenotandum 3° quod post adverten­ vertentium triplex ita* tiam intellectus triplici modo potest se tu» volun­ ferre voluntas erga objectum malum pro­ tati». positum: /)positive consentiendo in illud; 2) non consentiendo nec resistendo, sed tantum negative se habendo; 3) positive resistendo. 6. - Hinc oritur magna illa Quaestio inter doctores: Ah peccet graviter qui ne­ gative se habet et positive non resistit mo­ tui appetitus sensitivi circa objectum sub mortali prohibitum ? Motu· ten * Hic praemittendum, certum esse de • ualitAti» •me conten­ fide, contra novatores, motus sensualitatis tu, nec le­ thal!· nec sine ullo voluntatis consensu non esse le▼eniAli». thales; ex Tridentino *, ubi dicitur: Con­ cupiscentiam, quam aliquando Apostolus peccatum appellat, s. synodus declarat, Ecclesiam catholicam nunquam intelle­ xisse peccatum appellari, quod vere et pro­ prie in renatis peccatum sit; sed quia ex peccato est, et ad peccatum inclinat. Si quis autem contrarium senserit, ana­ thema sit. Immo, quidquid dicant Cajetanus et Gonet, videtur certum esse tales motus ne veniales quidem esse, ex eodem Tri­ dentino ·, ubi simul dicitur, quod con­ cupiscentia nocere non consentientibus et viriliter per gratiam Christi repugnan­ tibus non valet. Vide Wigandt *. — Hinc pro responsione ad quaesitum tres adsunt sententiae: Prima, cum Valentia, Lessio, Va- Non poMlive re»int squez, etc., apud Salmant.5, affirmat pec­ re motu Bcniualiu cari graviter, etiam cessante periculo con­ iit leihali, IcthAlt j». sensus. — Ratio istorum, quia voluntas xu alioi. tenetur non solum non consentire, sed etiam resistere motibus inordinatis appe­ titus sensitivi. aSecunda sententia, cum Tamburinio a> lio»,Juxu tecluu et aliis apud Croix e, dicit talem ne ve- pericolo, nullum pte nialiter quidem peccare, remoto periculo catum, consensus. — Sed hanc sententiam asse­ runt Salmant.7 communiter rejici; unde merito dicunt cum Croix % in praxi nul­ latenus esse tenendam. Tertia et vera sententia, cum S.Thomaf>, 1 Lib. 7, Append, de Peccat., diis. 1, cap. 2, ipec. 3. — • Sets. 5. decret, de pecc. origin., η. 5. — Cajtlan., in I— 2··, qu. 74. art. 4. - Gonct, Clyp., part. 2, tr. 5, dltp. 5, n. 18. — · Loc. cit — 4 Tr. 4, exam. 2, n. 44. — Valent., in 1·· 2··, dnp. 6, qu. 4, punct. 3, v. Nihilominus. - Less., de Jutt. et Jure, lib. 4, cap. 3, n. 117. · Vasq., in 1·· 2··, di»p. 10Θ, cap. 2. n. 2. - · Tr. 20, cap. 13, n. 13. - · Lib. 5. n. 111. — ’ Loc. cit., n. 14. v. Secunda causa, non quidem de semidormientis pollutione loquitur, sed de pollutione quae « in somnis » accidit. Quando autem « ex cogitatione praecedenti contingit aliquem dor­ mientem pollui » ex cogitatione scilicet car­ nalium vitiorum: tunc « habet rationem cul­ pae ex parte causae suae, cum scilicet cogi­ tatio praecedens fuit cum delectatione sensuali, iuit ibi veniale; mortale autem, si fuisset cum deliberativo consensu >. 6. - a) Tamburinius a Croix perperam alle­ gatur; nam, in Decal., lib. 10, cap. 2, n. 2, sententiae Castropalai adhaeret : « De hac re, inquit, non ege loquar, sed Castropalaus » ; et adducit verba hujus auctoris docentis, tr. 2, disp. 2, punct. 10, § 5, n. 3, sibi probabilius videri « non peccare mortaliter voluntatem quae non reprimit hos turpes motus, sed mere negative se circa illos habet, dummodo absit periculum pollutionis aut ulterioris gravis consensus». Quibus sic relatis, Tamburinius addit n. 3: « Illud fatetur [Castropal., loco cit., n. 6] cum communi esse veniale...., si cum possis, non reprimas, neque excusationem ha­ beas cur non reprimas: quia negari non po­ test illos motus esse deordinatos et ad copulam incitare». Tenet igitur tertiam sententiam, quam S. Alphonsus veram appellat. b) Croix asserit quidem hanc sententiam in praxi non esse tenendam; sed Salmant, loc. cit., n. 14, dicunt solum: « Haec sententia improbabilis est, proindeque ab omnibus reji­ citur ». c> S. Thomas, de Verit., qu. 15, art. 4, de delectatione morosa disputans, haec in resp. ad 10 habet: « Antequam ratio delectationem perpendat vel nocumentum ipsius, non habet interpretativum consensum, etiamsi non re­ sistat; sed quando jam perpendit ratio de de­ lectatione insurgente et de nocumento conse- CAP. L - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. L Vrrattn· iratia*. dwo pericito, venia* It Sanchez <·>, Gersonio ·>, Palao, Rodriguez, Tum quia, si sub gravi teneremur omnes Granado et Salmant. », tenet, cessante motus inordinatos positive repellere, te­ periculo consensus, esse veniale non re­ neremur ad impossibile: impossibile enim sistere positive molibus illicitis; sed non est, ut ait Cajetanus />, omnes hos motus mortale. Idque videtur expresse confir­ collective sumptos positive coercere. Venereae 7. - Ex his tamen infertur quod quando delectationi mare S. Thomas ·, ubi ait : Peccatum mor­ tale non potest esse in sensualitate, sed delectatio venerea supervenit, tenemur non pomtivc reeimtsolum in ratione. — Ratio igitur est: tum sub gravi ei positive resistere, quia hujus­ re, iethale. quia consensus ad graviter peccandum modi commotiones, quando sunt vehe­ non provenit ex appetitu, sed ex voluntate, mentes, plerumque, si positive non repel­ quae cum non positive consentit,non com­ lantur, saltem per actum simplicis displi­ mittitur mortale. Et ideo committitur ve­ centiae, trahunt secum consensum volun­ niale, in quantum homo cavere debet ne tatis. — Ita Croix et Busenbaum (infra, >, * , * Silvius appetitus trahat post se voluntatem. sed n. 29, resp. 2), Holzmann haec obligatio, quando periculum consen­ [Contin.] Tournely c>, Sporer et Sal­ sus non est proximum, est tantum levis. mant. * cum communi doctorum. tr. 2, di»p. 2, punct. 10, $ 5, n. 3. · Rcdrt^., Sum., part. 1, cap. 210, num. 1 et 8.· Jacob, de Granado, in l4· 2*·, controv. 6, tr. 4, diip. ult., nom. 2. — 1 Tr. 20, Palans, quente, utpote cum percipit homo se totaliter peccati mortalis ; et hoc post sufficientem de­ per hujusmodi delectationem in peccatum in­ liberationem et advertentiam talis periculi clinari et in praeceps ruere, nisi expresse talisque peccati quod sic imminet et incum­ resistat videtur consentire. Et tunc peccatum bit-., dicitur consentire et contemnere». D Cajetanus, in /»" 2·**, qu. 74, art. 3, ita ad rationem transfertur per actum ejus». d> Sanchez hanc opinionem, quam, de Ma- loquitur : « Qnod voluntas possit et debeat sem­ Irim., lib. 9, disp. 45, n. 24, de venerea de­ per singulos motus sensualitatis aut vanitatis lectatione disserens, probabilissimam appella­ praevenire, non videtur consonum, eo quod vi­ verat, in Decal., lib. 1, cap. 2, n. 13, de quo­ detur quod sit obligatio ad impossibile in reali cumque pravo appetitus motu, vocat commu­ exsecutione singularum praeventionuin ». 7. - ·) Croix, lib. 5, n. 109, dicit in gene­ niorem, satisque probabilem existimat, quin etiam in rigore metaphysico probabiliorem. rali tantum, illum qui se habet negative circa Advertit tamen « priorem [esse scilicet mortale delectationem morosam, maxime veneream, negative se habere] practice fere semper esse peccare mortaliter, pro gravitate objecti vel veram, quando post plenam deliberationem, delectationis, « si per hoc se exponat periculo nullus actus contrarius est in voluntate, non consensus». At secluso periculo consensus, quo conetur voluntas resistere ac appetitus n. 111, fatetur sententiam docentem nullam delectationem reprimere ; sed nomine actus adesse positive resistendi obligationem, videri contrarii, formalem illius delectationis displi­ quidem speculative loquendo probabiliorem; • in praxi tamen (subdit) tenenda non est, quia centiam intelligo.Ducor, quia alias voluntas fere semper exponetur proximo consensus pe­ quando quis facile potest resistere pccttivt—, qui hoc omittit, convincitur non illubenter riculo ·. r) Gersonius a Sanchez hic utique citatur; habere tales motus, et esset praesumptio— sed haec dumtaxat in Compend, theol., de De­ credere tum non adesse formale periculum lect., § Ut negligens, scribit: « Qui avisatus consentiendi in delectationem; immo talis per­ et deliberatus prohibere potest et non prohibet, missio saepe esset virtualis complacentia ». t>) Holzmann habet rationem dumtaxat, consentire videtur. Qui quidem consensus interprelativus et aequivalens ipsius rationis quam S. Alphonsus ad suae sententiae proba­ superioris, quando est circa ea vel super eis tionem affert: quod scilicet commotiones car­ quae de suo genere peccata mortalia existunt, nales, cum sunt vehementes, plerumque, nisi est semper peccatum mortale ; quia licet tunc eis resistatur, consensum voluntatis secum non sit expressus Dei contemptus..., est tamen trahunt: < Quamvis delectationem rationalem interpretati vus, permissivus et aequivalens, (ita ille de Praec. decal., n. 695) a sensibili permittens scilicet post talem sufficientem de­ realiter distingui certum sit; propter natura­ liberationem talemque advertentiam seu ani­ lem tamen connexionem et sympathiam quam madversionem periculi et peccati, etc., teneri habent inter se voluntas et appetitus sensiti­ a ratione inferiori illa quae statim respui aut vus, difficillimum est illas ita separare, ut, data reprimi debuerant. Etenim ratio superior,quo­ una, non detur reipsa et surgat etiam altera ». tiens non dirigit seu cohibet aliquem actum Contin. Toumely in hoc quidem con­ vel aliquam passionem interiorem alicujus sentit quod docet obligationem semper adesse 716 LIB. V. - TRACT. Modo. g. _ Notandum autem hic: 1°. Quod ad tent.tionr. repellendas tentationes carnales: quoad qocidVen' sensum, valde prodest, ut commotiones ,um· compescantur, partes commotas vestibus tegere ac comprimere ; ut advertit quidam Qooidmen· auctor modernus. Quoad mentem autem icm. , praeservandam a consensu, prodest sane cogitatio de Passione Jesu Christi, vel de poenis inferni, vel de morte, etc.: et etiam de cruciatu remorsus quem patitur anima post peccatum patratum. Magis vero ne­ cessarium erit in hujusmodi concupiscen­ tiis ad orationem recurrere; castitas enim nonnisi a Deo obtinetur, ut fatetur Salo­ mon (Sap. vin, 21.): Et ut scivi quoniam aliter non possem esse continens,nisi Deus det, etc. Et ordinarie Deus non dat nisi pe­ tentibus, ex illo S. Joannis, xvi, 24: Petile et accipietis. Hinc tentatus auxilium tunc imploret a Domino, a Deipara Immacu­ lata, a Sanctis puritatis amantioribus, ut a S. Aloisio Gonzaga, a S. Philippo Nerio, etc. Prae omnibus autem sufficiet et erit reme­ dium aptius, quia brevius et facilius, invo­ care confidenter et pluries veneranda et DB PECCATIS. potentissima nomina Jesu et Mariae. Ma­ xime etiam juvabit ferventem actum amo­ ris erga Deum elicere, propositum reno­ vando mortem potius subeundi quam pec­ candi. — Sufficit etiam in actu commo­ tionis animum ad alia divertere, cum hoc etiam sit positive resistere a>; ut bene ad­ vertunt Sporerl, [Contin.]Tournely *, Contenson 3 et Croix 4. Et si motus sint leves, melius erit eos contemnere sine positiva resistentia. Croix 6 cum Bonaespei b>. 9. - Notandum II0. Non esse obligatio- Cnucj· nem motibus carnalibus resistendi positive, si justa adsit causa non resistendi: '0'rarr. nempe si quis expertus sit resistendo ma­ gis motus excitari et augeri ; vel si motus ortum habeant ex actione necessaria vel utili, v. gr. ex auditione confessionum, ex lectione rerum turpium scitu utilium, ex tactu necessario ad medendum, et simili. Tunc enim ex una parte, causa motuum non tenemur operam relinquere, ut do­ cent DD. communiter, cum Sporer ’, Contenson et Salmant. a>, Croix b>, Suarez b> et aliis; et ex alia, neque tenemur tunc * Tr. 1, cap. 6, n. 16, 1. f. —1 Decal., cap. 3, dc6· Praec., part. 1, v. f. — « Lib. 5, n. 111, v. f. — * Loc. dt., i. f. — art. 9, cond. 3, v. Duplici porro, — · De Peccat., diis. 1, • Loc. dt., n. 13. — ’ Dc Peccat., diss. 1, cap. 2, specui. 3, cap 2, spec. 3, v. Noh inficior: et diu. 2, cap. 1, spec. 1, motibus venereis positive resistendi; atvero hanc obligationem non ex solo consensus periculo repetit ; scribit enim, Decal.,cap. 3. de 6° Praec., art. 9, conci. 2: « Quoties ex per­ severantia motus carnalis imminet periculum consensus, tenetur voluntas sub peccato lethali eidem positive et efficaciter resistere ; ac pro­ inde peccat mortaliter, si se solum negative habeat ». At conci. 3, subdit: « Secluso etiam periculo consensus, tenetur voluntas motibus qui vel sua culpa vel naturaliter exsurgunt positive refragari, quando eos satis advertit; unde peccat si se habeat negative, nisi justa excuset causa». Quod autem hicintelligatde peccato gravi, ex probatione luculenter colli­ gitur cum in confirm, haec scribat: « Qui sine rationabili causa permitteret se ab alio, etiam non peccante...., impudice Lingi, etiamsi non adverteret sibi inde imminere periculum po­ sitive consentiendi..., sine dubio peccaret mor­ taliter: atqui non magis licet tranquillum et inertem manere circa motus turpes seu a dae­ mone seu a natura suscitatos, quam circa mo­ tus ab alio quopiam prodeuntes». 8. - a> De eodem argumento haec pruden­ ter scribit S. Doctor in Horn. apost., tr. 3, n. 43: « Prae ceteris eos moneant [confessarii] ut in turpibus tentationibus, ne cum eis mente scrmocinentur; sed propositum renovent se v. Non inficior. mori potius esse paratos quam assentiri Dei offensae, et ut inde statim invocent pluries cum fiducia SS. Nomina Jesu et Mariae... Dixi: ne mente cum tentationibus sermocinentur; omnes enim spiritus magistri advertunt quod in hujusmodi sensus tentationibus, sicut etiam in illis contra fidem, satius est mentem alio divertere, quam manu cum eis (ut dici solet) conflictari, contrariis voluntatis actibus obsi­ stendo et rationes exquirendo quibus sibi sua­ deat cur consentire non debeat ». b) Franciscus Bonaespei hoc satis perspi­ cue innuit; negat enim, torn. 4, tr. 2, disp. 10, n. 23, peccare mortaliter eum qui venereis motibus levibus positive non restiterit; quod assertum n. 26, his verbis probat: « Plerum­ que tales motus positiva ac reflexiva resisten­ tia accrescunt, puraque consensus et dissensus negatione, ac sic non reflexione evanescunt, uti experientia docet. Denique, quia, cum mo­ tus illi habeant multas valde causas naturales, et ideo etiam in timoratis frequentes sint, si resistentia positiva continuo foret necessaria, non parum homines etiam pios ct timoratos turbaret et scrupulis vexaret ». 9. - a) Salmant., tr. 20, cap. 13, n. 20: « Non tenemur, inquiunt, sub mortali occasio­ nem et opus inceptum omittere». Causa necessaria vel utilis quam S. Λ1- CAP. I. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. L Omissio re­ quirit a· aura posi­ tivam vo· iQAtAlfft. 717 motibus positive resistere, si non facile negotium sit illos repellere. — Sat est igi­ tur tunc negative se habere cum firmo pro­ posito nunquam consentiendi: ipsa enim non consentiendi actualis cura sufficit tunc ad liberandum hominem a culpa, saltem mortali; etsi non a veniali, si resistentia sit tepida: ut dicunt Toletus c>, Cajeta­ nus c>, Laymann c>, etc. cum Salmant. ΓΛ Verum Croix d) cum Azor d) et Sanchez d>, ut certum supponit quod in casu praedicto, quando tentatio diu durat, et nimis mo­ lestum foret jugiter motus positive repel­ lere, nullum peccatum sit eos permittere negative se habendo. Et sic facere consu­ lit [Contin.] Tournely1 cum Silvio his qui sunt timoratae conscientiae. 10. - Hic demum adnotanda sunt ali­ qua circa peccata omissionum. Et notandum 1°. cum S. Thoma et Sal­ mant. s, ad quodlibet peccatum omissionis requiri actum positivum voluntatis; vo­ luntas enim non exercetur nec peccat, nisi per actum. Notandum IF. Actus omissionem con- Aau.o» comitantes, ut ludere, edere, dum v. gr. ίΧ'ί™™'. omittitur Sacrum, non esse peccaminosos, nisi sint causa omissionis, puta cum lusus est causa omittendi Sacrum. Ita Salmant’ Cornejo, Montesinos, eta — Tunc autem actus influentes eamdem malitiam omis­ sionis induunt, non vero diversam ; ut (con­ tra Suarez, Granado, eta) tenent Contin. Tournely *, Lugo, Becanus, Bonacina, Azor, Filliuccius et Salmant · cum aliis et communi. Quare sufficit tunc tantum omissionem confiteri. Si vero actio quae est causa omissionis, sit etiam grave peccatum, nempe si quis omittat Sacrum ob furandum, tunc furtum potest dici in confessione seorsim ab omis­ sione Sacri ; quia tunc furtum non est nisi 1 In DccaJ., cap. 3, dc 6· Praec., art. 9 v. Dixi si cau­ sam. - Silvius, in 1— 2··, qa. 74, art. 3, quaer. 1% cond. 2. — S. Thom., de Malo, qu.2, art. 1. corp.; et 1· 2-, qu. 71, art. 5. - · Tr. 20, cap. 10, n. 11. — · Tr. 20, cap. 10, n. 12 et 13. — Cornejo. in 1— 2··, tr. 7, diip. 3, dab. 3 et 9. — MonUsin., in 1— 2·«, qu. 71, di«p. 2, qa. 3, n. 21 ct 30. Suar., in 1— 2··, tr. 5, diip. 3, »ec(. 3, nam. 4. · Jacob, dc in 1*· 2··, contror. 6, tr. 2, di *p. 3, «ccL 3, a 22. — ‘ Dc Peccat., part. 2, cap. 3. v. Dico 2. — Lugo, de Poeait., dinp. 16, n. 479. — Bccan., de Peccat, cap. 3, qa. 5, n. 3. — Bonae., disp. 2, de Peccat., qa. 4, ponet 4, a. 27. • Acor, part 1. lib. 4. cap. 3, quaer. 7% - Fili., tr. 21, cap. 7, nam. 270. - · Tr. 20, de Prindp. moralit, cap. 10, nam. 19. phonsus hic negat esse omittendam, relative et sub quadam distinctione intelligenda videtur; quod Suarez, in la™ 2a<, tr. 5, disp. 5, sect. 7, n. 21, his verbis explicat : « Quanta vero et qua­ lis debeat esse utilitas istius operationis, varie explicatur ab auctoribus, et non potest certa regula praescribi ; solum sunt advertenda duo. Primo considerandum est an opus cx natura sua sit aptum natum ad excitandam istam con­ cupiscentiam; nam tunc fere semper vitan­ dum est, quando non est ingens utilitas vel ne­ cessitas.... Si vero opus non ex natura sua id habet, sed per accidens, raro tenetur homo il­ lud relinquere, propter concupiscentiam suboriluram; quia ea quae sunt per accidens proprie non cadunt sub lege.... Advertendum est se­ cundo qualis sit concupiscentia quae sequitur: nam quanto illa fuerit gravior aut magis con­ summata, tanto majori studio excutienda; unde oportebit interdum omittere aliquam actionem, si sit periculum talis concupiscentiae, non vero si sit minoris; et eodem modo minori culpa vitanda sunt ista quando statim et in vigilia timentur quam si in futuro et in somno timean­ tur, quia illa sunt minus humana et minus certa, et minus periculum consentiendi, quod in hac materia semper nonnihil timendum est». Idipsum, sed brevius, Croix asserit lib. 5, n 110, Suarium allegans, et docet nullum esse peccatum in his negative se habere, « si ideo necesse foret omittere actionem aliquam hone­ stam et utilem ,., maxime si opus agendum ex natura sua non sit excitativum talis con­ cupiscentiae; tum enim homo non tenetur illud omittere propter concupiscentiam suborituram ». c) Toletus, Cajetanus et Laymann non satis accurate citantur a Salmant, qui, tr. 20, cap 13, n. 20, duo simul et eadem proposi­ tione tractant, nempe : veniale quidem esse ne­ gative se habere ob tepidam resistentiam, non tamen esse mortale; et deinde auctores indiscriminatim allegant Atvero Toletus, lib. 5, cap. 14, n. 3; Cajetanus, v. Delectatio; Lay­ mann, lib. 1, tr. 3, cap. 6, n. 7, negant dum­ taxat esse mortale negative se habere. « In casu praedicto », id est delectationis morosae praesertim venereae, Croix, lib. 5, n. 110, negat ullum peccatum esse, si adsit causa rationabilis negative se habendi: « Cau­ sae autem rationabiles (addit) sunt hae:..... si nimis molestum foret continuo positive resi­ stere, quod utique esset, quando tentatio diu durat; si conatus sit resistere et nil profe­ cerit, ut habent Azor et Sanchez». Et sane hoc ultimum dictum habet Azor,part. 1, lib, 4, cap. 6, qu. 5, v. Ut propositam; et ex ipso, Sanchez, Decal., lib. 1, cap. 2, η. 12. Granado, 718 omi.uo letr.porrpo· iu.atc, Lugo, Diana, Leander cum Salmant.1 ; contra Comejo, Notandum ΠΙ0. Quod peccatum omissionis indpit imputari a tempore quo advertenter ponitur illius causa. — Ita di­ cendum cum Sanchez, Bonacina, Filliuccio, Becano, etc., apud Salmant. ·; contra Silvestrum, Palacio % etc., qui tenent, sed improbabiliter, quod peccatum non com­ mittitur nisi vere Sacrum omittatur. Dicendum praeterea quod omissio voluntaria in causa etiam imputatur ad pec- catum, etsi voluntas postea non possit operari, puta si quis se inebriet, praevi­ dens causa ebrietatis se omissurum Mis­ sam; tunc tenetur confiteri causam et effe­ ctum illius, ebrietatem scilicet et omis­ sionem Sacri, ut melius dicunt Salmant.3 cum Soto c), Sanchez c>, Palao, Ledesma et aliis communiter (contra Vasquez, Bo nacina, Laymann, etc.). — Modo ante ei- Mod» u fectum sequutum non retractetur voluntas; ut probabiliter docent Sanchez, Azor, ct"°' Villalobos et Salmant. 4, etc.: tunc enim est probabile non teneri confiteri effectum Pocnit., disp. 16, n. 661. - Diana, part. 1, tr. 7, resol. 23. - Leand. dt SS. Sacv., dc Pocnit., disp. 8, § 6, qu. 5. · 1 Tr. 20, cap. 10, num. 21. — Cornejo, in 1·· 2··, tr.7, disp. 8, dub. 8. — Sanch,, Decal. * lib. 1, cap. 17, n. 10. - Bonac., disp. 2, dc Peccat, qü. 4, punct. 4 n. 5. · Fili., tr. 21, cap. 7, n. 271. « Becan., dc Peccat, cap. 3, qu. 6, n. 5. • · Loc. cit. n. 23 ct 22. — SilveU., v. Omissio. — · Loc. cit., n. 26 et 2K - Palaus, tr. 2, disp. 1, punct. 3, n. 6 ct 7. — Vasq., in 1·- 2··, disp. $4, cap. 3, num. 9; ct cap. 4, num. 15 et 16. · Bonac., disp. 2, dc Pcccat., qu. 4, punct. 4, num. 6 ct 8. — Laym., lib. 1, tr. 2» cap. 3, num. 5, in. — Sanch., dc Matrim., lib. 9, disp. 45, n. 29. · Aaor, part. I, lib. 1, cap. 7, v. In hac rt. · Villal,, part. 1, tr. 3, diff. 6, num. 4. - 1 Tr. 20, cap. 10, num. 29. 10. - a) Navarrus rem satis videtur in­ nuere, etsi de alio argumento tractat: scribit enim, Manual., cap. 6, η. 5: « Infertur 5, quod omnis circumstantia finis, prohibita per aliam legem specialem, et diversam ab illa qua principalis actus prohibetur, debet in confes­ sione explicari...». At, ibid., n. 20, docet « eum qui obliviscitur confiteri circumstantiam ne­ cessario confitendam, non obligari ad iterum confitendum peccatum quod jam est confes­ sus; sed satis est ei ut solam circumstantiam confiteatur: v. g. juravit quis se non injectu­ rum manus violentas in clericum, non fura­ turum, non blasphematurum; deinde percussit dcricum, furatus est, blasphemavit: post quod confessus est se illa fecisse, oblitus dicere quod antea juraverat illa non commissurum, non tenetur ad itei um confitendum illa, sed satis est confiteri quod semel, bis, ter, vel toties li­ cita juramenta fuit transgressus ». b) Michael de Palacio a Salmant allegatur ut asserit S. Alphonsus; sed non nisi sub qua­ dam distinctione hoc tenet; et ex parte in prio­ rem sententiam reincidit Disputans enim in 2, dist. 35, v. f., § Est autem, de civitatis custode qui, somno correptus, a civitatis sibi concreditae custodia inde destitit, adducit sen­ tentiam eorum qui dicunt illud omissionis pec­ catum fuisse commissum cum custos somno se dedit, seu omissionis causam posuit « Ego vero, inquit, non possum ire in sententiam hanc, nisi ad hanc traxero censuram quam subdam, scilicet si ex industria custos hic fit iners atque supinus, intendens debitum non praestare obsequium. Nam hoc casu jam hic omisit ante somnum vel ante quamvis aliam occupationem, omisit sane non ex effectu omis­ sionis nondum subsequuto, sed ex affectu seu consensus ad omissionem. Porro, quando nulla est industria mala, sed solum incuria et negligentia causam praestat omissioni vel praestitura est, ego non video quomodo ex ne­ gligentia contrahatur omissio». c) Sotus, Sanchez et Martinus de Ledesma non loquuntur quidem de omissione, sed de casu plane simili (de quo ibidem tractant Sal­ mant.), de pollutione nempe nocturna: « Pol­ lutio in somnis procedens, inquit Sotus, in 4, dist. 12, qu. 1, art. 7, v. At quamvis, ex causa libera quae fuit peccatum, est peccatum ». Et inferius, v. Hinc fit: « Si quis in vigilia causam daret pollutioni futurae in somno; sed tamen antequam dormiret eum legitime facti poeniteret, pollutio in somnis sequens non esset peccatum, eo quod causa fuerit intercisa. Quae­ ris autem obiter utrum si tunc etiam confi­ tetur, post subsecutam pollutionem teneretur iterum confiteri. Respondetur quod si confes­ sus est eam ex proposito procurasse, forsitan non esset opus confessione alia ». Cum autem Sotus hanc moveat quaestionem de eo tan­ tum qui ante subsecutam pollutionem poeniteret, satis innuit eum, qui non retractaverit causam ante effectum, teneri confiteri effectum subsecutum in somnis. — Sanchez vero, dc Matrim., lib. 9, disp. 45, n. 27, disputat de pollutione « nullo modo in se volita, sed indi­ recte in causa », qualis est nocturna, et de ca dicit: «Est vere peccatum, et ita appellanda est » ; de qua n. 29, ait : « De se non [est] sa­ lis fateri causam pollutioni datam, sed etiam fatenda ipsa pollutio..., tamquam vere ct pro­ prie peccatum ». — Martin. Ledesma autem, Lugo, de in /* 4·, qu. 21, art. 7, dub. 1, § Et ad argu­ mentum, docet pollutionem volitam in sua causa esse peccatum proprie dictum, sed non distinctum a peccato causae ex qua sequitur ; explicandam tamen esse eam pollutionem in confessione, quia alias non sufficienter explica­ retur causa ex qua secuta fuit pollutio. CAP. I. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. IL sequutuin. Vide dicta Lib. IV, n. 149. — corolla- Ex hoc etiam deducitur quod si effectus accidat post retractationem, non incurri­ tur censura contra peccantes imposita; quia ista requirit contumaciam in actu peccati: vide dicenda Lib. VII, m. 40. 11. - Quaeritur hic: an peccatum ve­ niale sit contra legem divinam? Negare videtur S. Thomas, dicens : * Non.... est contra legem..., sed facit prae­ ter legem; quia non observat modum ra­ tionis quem lex intendit. Veniale Affirmant autem Estius et Vasquez, est “ kjem divi. Sotus a>, Medina, Azor, apud Salmant. *. ““· Et ratio istorum valde urget : quia pecca­ tum veniale revera etiam est a Deo pro­ hibitum; prout Eccli. vn, [14]: Noli velle mentiri; Matth. v, [34]: Non jurare om­ nino. Ergo veniale etiam est contra divi­ num praeceptum. Et haec est vera sen­ tentia. Nam, ut bene explicant Salmant. ·, distinguit S. Thomas substantiam legis et modum legis. Quare, licet culpa ve­ nialis non sit contra legis substantiam, est tamen contra modum legis observan­ dae: qui modus certe etiam a lege divina praecipitur, quando dissonat a recta ra­ tione. Ideo semper verum est quod pec­ 719 catum veniale sit contra legem Dei, si non substantialem, saltem (ut ita dicam) modalem. Hic aliqui agunt de culpa originali et de ejus effectu; sed quia haec materia non est praesentis instituti, potes observare scholasticos de ea tractantes. Super autem censuris, circa sententiam spectantem ad Conceptionem B. Mariae Virginis, vide Dissertationem in Lib. VII, de Censur., ex n. 244. Hic tamen notandum quod propositio p»·- concl., v. Sad AlaxandL. VIIT, prop. 2, decret. SSmmj Dominus nostar, nt hate. · Aaor, part. 1, Hb. 4, cap. 8, quaer. 3·. · · Tr. 20. 24 Aug. IWO. II. - a) Petrus Sotus, quidquid dicant Sal­ mant, oppositam tenet sententiam : «Nec pec­ catum veniale, inquit, Λ· Instil. sacerd., de Peccat., lect. 6, v. f.9 proprie esse contra le­ gem aut praeceptum asserit [S. Thomas]. Quod quamquam nonnullis displiceat, recte tamen consideratum, et rationi et Patribus consenta­ neum est. Non est enim contra finem alicujus praecepti: finis enim omnium est cantas..·; et ideo contra nullum praeceptum est Nam praeceptum via quaedam est : viae vero pro­ prie contrarium est quod termino ipsius re­ pugnat; unde non facit contra dirigentem in via, qui etsi parum divertit, non tamen in con­ trarium tendit.... Igitur non negamus menda­ cium omne prohiberi aliquo praecepto; sed praecepto ordinante caritatem Dei et proximi ; contra quod non fit, si mendacium non sit con­ tra caritatem Dei et proximi; sed est praeter praeceptum, ct nonnulla declinatio a via et retardatio». Ita Sotus; sed forte non adeo dissentit a ceteris auctoribus. 720 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. ARTICULUS I. QUALE PECCATUM SIT DESIDERIUM MALUM. 12. A>t desiderium sumat speciem ab actu exteriori. — 13. An sit peccatum desiderium objecti mali cum consensu conditionali. — 14. An delectatio de objecto malo sit illi­ cita, quamvis consensus sit conditionatus. ne.«de. 12. - « Resp. 1°. Desiderium absolutum, ° < sive cogitatio cum voluntate consen« tiente absolute in peccatum aliquando « perpetrandum, aut in perpetrato com« placente, habet eamdem speciem ac ma« litiam peccati, mortalem vel venialem, « quam habet actus exterior in quem fer« tur. — Est communis; et constat ex « Matth. v: Qui viderit, etc. Ratio est, quia « actus interior habet suam bonitatem et « malitiam ab actu externo, tamquam obje« cto. Ita communiter ». Condiuo13. _ « Resp. II0. Desiderium cum connatum. \ « sensu conditionali, quo quis aliquid con« cupiscit sub tali conditione quae omnem « malitiam objecti auferat, non est pecca« tum, saltem mortale: v. gr. vellem prae« dari, si a Deo mihi permitteretur; si • judex essem, malefactorem istum occi« derem. — Valentia *, Sayrus, Salas ’, Va« squezB. « Si vero conditio malitiam non aufe« rat, est peccatum; ut v. gr. si cogites: • si non esset infernus, moecharer; si non « essem religiosus, fornicarer; si non ha« berem rationem mei status, ulciscerer, • occiderem te: item, si id mihi fecisses « in adolescentia, vel antequam religio• nem ingrederer, vindicassem (intellige, « si dum haec dicit, habeat affectum vin• dictae sumendae si esset in tali statu ; • secus enim est, si tantum ostendat quid » In t·· 2··. diip. 6, qu. 4. punct. 4, rcip ad I. — Sayr,, CImv regia, hb. 8. cap. 7, n. 28 ct 2*>. diip. 6. itet. 27, n. 178. — · In i* · — » In I— 2··, tr 13. 2··, diip. 116, cap 2, n 3 et 4. — 4 Dc Matrim., qu. 4, punct. 8. n. 31. — Cu/c/ax , v. Cogitationis ptccala. — * Decal, hb. I. cap. 2, n 22. — facturus fuisset in alio statu). Bonacina «. — Ratio responsionis est, quia etsi con· sensus conditionatus nihil ponat in rerum natura ex parte objecti voliti; in voluntate tamen ponit affectum committendi illud peccatum, praecisa conditione non auferente malitiam : ac proinde talis erit culpa, qualis esset illud amare absque conditione. Cajetanus, Sanchez B, Vasquez % Laymann °. « Ex quibus resolvuntur hi casus: « In omnibus bolo jure positivo prohi « bitis, licitum est desiderium cum condi« tione hac : Siprohibitum non esset; v. gr. « ederem carnes die Veneris, si Eccle« sia non vetuisset. Ratio, quia conditio « omnem malitiam, quae a sola prohibi« tione est, aufert. — Azor ’, Sanchez ·, « Vasquez ·. « Idem valet in prohibitis quidem jure « naturali ; licitis tamen in aliquo casu « aut statu, si is pro conditione apponatur ; « v. gr. occiderem Petrum si Deus manda« ret; suspenderem furem si essem judex ; « ducerem uxorem si liceret, si non essem « sacerdos, si essem liber a voto. Ratio, « quia haec sub illo statu sunt licita. — « Recte tamen monet Sà b->, hujusmodi de« sideria esse periculosa et vitanda, atque « (ut ait Cajetanus ,u) esse fatuas et diabo« licas tentationes. Ibidem et Laymann ". « Etsi idem quidam, ut Cajetanus, Salas et « « « « « « « « « « • Lib. i, tr. 3, cap. 6, n. 11. — 1 Pari. 1» lib. 4. cap. 6. qu. 10 — · Loc. cil., n. 23. — · In 1·· 2··, diip. 116. cap 2, n. 4. — * Loc. cit. — 11 Loc. cil., n 10. — Ca/ctan., v. Co citationis fxccata. — Satas, in 1·· 2··, tr. 13, diip. 6. icet. 27, n. 180. 13. - * Vasquez non tenet hanc partem lictu tamen in aliquo statu vel conditione, expressis verbis; videtur tamen posse hae< loquitur etiam dc iis quae nullo eventu sunt sententia ei attribui a sensu contrario, eo licita < Non est mortale, inquit, v. Peccatum, quod docet, loc cit n 3 et J, non esse mor­ h. 2, cogitare sic apud se: Si peccatum non ule optare aliquid sub conditione si licitum esset furtum, aut adulterium, etc, illud face­ rem ». Quibus ita absolute dictis ab Emma· fuerit * Sà. quem Busenbaum hic adducit pro nuelc Sà, ejus corrector haec addit « Est ta­ His quae jure quidem naturali sunt prohibita, men id periculosum et evitandum ». CAP. I. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. II. - ART. I. St condi· tio aufert oalitiam, non ett le thaïe. 721 « Vasquez f>, universim affirment de omni· « bus jure naturae et simpliciter prohibitis, « si conditio impossibilis apposita tollat « rationem peccati ab objecto (ut si dicas: < si non esset peccatum fornicarer, eo quod « tunc consensus non videatur ferri in ma« lum); probabilius tamen videtur quod « docent Azor, Sanchez et Laymann, esse « peccatum, eo quod sit intrinsece malum, « nec malitia sua (quae in consensum circa « tale objectum traheret, nisi Dei lex ar« ceret) exui possit, ideoque voluntas fe« ratur in malum. Quod tamen intellige, « si efficaciter feratur ; quia si tantum sit si« gnificatio propensionis naturalis in illud « objectum, non est peccatum. — San« chez *, Laymanna. Vide card, de Lugo ·. Quaeritur igitur: an peccet qui optat aliquod objectum malum sub conditione ; si liceret? Distinguendum: Si conditio auferret malitiam objecti, tunc non pecca, et saltem graviter. Hocque accidere potest, non solum in vetitis de jure positivo (prout si diceres: ederem carnes in quadragesima nisi Ecclesia pro­ hiberet); sed etiam in vetitis de jure na­ turali, casu quo objectum posset esse lici­ tum (nempe dicendo: si Deus permitteret, vellem rem illam Titii abripere; nisi essem sacerdos, uxorem ducerem; et similia). Ita cum Busenbaum, ut supra, Sanchez 4, Lay­ mann *, Sporer * et alii communiter. — Diximus: saltem graviter ; nam ordinarie hujusmodi desideria non excusantur a ve­ niali, cum communiter sint periculosa aut saltem otiosa. Peccaret vero lethaliter quando condiSecu», e»t r _ ? lethale. tio non auferret malitiam objecti, nimirum dicendo: peccarem si non esset infernus; occiderem inimicum si ensem haberem; fornicarer si non essem religiosus, etc. — Hoc certum est apud omnes. Sic etiam pariter dicunt SanchezT, Sporer ·, et Laymann · cum Adriano et Azor, ta«4>ikbÎpeccari in talibus desideriis conditionatis, quando malitia nequit sejungi ab objecto, puta si diceres: si non esset peccatum vellem blasphemare, pejerare, moechari, fornicari, ulcisci, et similia; quia haec sunt intrinsece mala, et nunquam a peccato immunia esse possunt. Unde censet Lay­ mann non excusari a culpa gravi qui de­ liberata et efficaci voluntate hujusmodi objecta desideraret, quamvis sub condi­ tione, si licerent - Verum tamen satis probabiliter sentiunt Bonacina10 cum Va­ lentia et Suarez; Palaus 11 cum Sà Va­ squez, Sayro et Salmant11 cum Caje­ tano, Tapia, Salas etc, quod cum vo- Aacr., part. 1, lib. 4, cap. 6, qu. 10. — Sanck., Decal., lib. 1, cap. 2, n. 23. — Laym., lib. 1, tr. 3. cap. 6. n. 11. - num. 11. — * De Matrim., qu. 4, punct. 8, num. 21. - 1 Loc. cit., n. 25. — ■ Loc. cit. — « De Poenit., disp. 16, Valent., in 1— 2··, di»p. 6, qu. 4, punct. 4, ▼. Ad prtmum. · Suar,, de Legib., lib» 3, cap. 13, n. 10. — n Tr. 2, n. 388. — 1 Loc. dt., n. 24. - · Loc. dt., n. 10. - · Decal., diep. 2. punct. 10, \ 3, nam. 4. - Vaaq., in 1- ,2 ** tr. 1, cap. 6, n. 19. — ’ Loc dt., n. 23. - · Loc. dt., n 20. - cap. 4. — “ Tract. 20, cap. 13» num. 62. - Cajetan, io • Loc. dt., η. II. — Adrian., Quodlib. 10. art. 2, Iit. K. · 1·· 2··. qo. 13» art. 5. - Tafia, tom. 1, lib. 3, qu. 7, art. 7, Xaor, part. 1, lib. 4, cap, 6, qu. 10. — Laytn., loc. dc, num. 3. c> Consentit Vasquez, sed ex parte tantum. Cum enim, loc. cit., n. 4, adduxit sententiam dicentem esse peccatum optare ut id quod suapte natura malum et injustum est sit lici­ tum, subdit: « Praedicta doctrina ita limitanda videtur, ut attendatur ex quo fine quis movea­ tur ad talem affectum : si enim quis id optaret ex eo quod videretur ob suam fragilitatem saepius incidere in peccatum, non esset mor­ tale; et sic dc aliis quae movent judicandum est ». , Azora, Salmant.3, Roncaglia4; et Laymann b), Suarez apud Croix b>. — Ratio, quia, ut bene ait Croix b>, quamvis consensus sit conditionatus respectu ad objectum, respectu tamen ad delectatio­ nem est absolutus; et cum delectatio red­ dat objectum praesens, hic et nunc tale objectum, cum sit sejunctum a conditione cohonestante, est simpliciter malum; ergo voluntas delectatur de objecto hic et nunc simpliciter malo, et ideo non potest a pec­ cato excusari. (Vide dicenda infra n. 24). — Secus vero dicendum, si quis diceret: Delectarer de hoc si non esset malum; ut recte ajunt Salmant.5 cum Azor e), Palao et communi. Laym,, lib. 1. tract. 3, cap. 6. num. 10 et «cqq. — cap. 13, num. 60 et 61. — 4 Tr. 2, dc Peccat., qu. 1, cap. 3, 1 De Matrim., qu. 4, punct. 8, num. 32 ct 33. — * Part. 1. qu. 3, resp. 1 ; ct qu. 6, rc«p. 2, i. f. — · Tr. 20, dc Princip. hb. 4, cap. 6, qu. 10. — · Tract. 20, de Prindp. moralit., moraht., cap. 13, n. 61. pellet inefficacem, quia ex ea non sequitur effectus nisi posita conditione, ex absoluta au­ tem sola effectus sequitur, tamen etiam con· ditionatam, ad differentiam simplicis compla­ centiae, efficax dicitur, quatenus ex ea seque­ tur effectus posita conditione». ') Salmant, tr. 20, cap. 13, n. 62, tenent quidem hanc sententiam, nempe ut ipsi loquun­ tur: « Desiderare quod non sit prohibitio de aliquo opere jure naturae prohibito... est ma­ lum»; sed rationem hic a S. Alphonso adje­ ctam non adducunt. 14. - a) Sanchez oppositam opinionem de­ fendit; scribit enim, Decal., lib. 1, cap. 2, n. 34 : < Delectatio voluntatis de objecto con­ ditional!, quod seclusa conditione esset pec­ catum mortale, non autem ca posita, non est illicita, secluso periculo consensus in aliquid illicitum aut delectationis in parte sensitiva; ut gaudium voluntatis de concubitu, si esset uxor ». *>) S. Alphonsus allegat Laymann et Sua­ rez ex Croix, lib. 5, n. 82; sed Croix tractat de delectatione objecti semper intrinsece mali : • Probabilius videtur, inquit, quod delectatio de objecto semper intrinsece malo sub con­ ditione, si liceret, si non esset malum, etc., sit peccatum grave vel leve, prout objectum in se est, v. gr.: si quis delectetur in his obje­ ctis: blasphemarem, si liceret; pejerarem, si Deus permitteret; odissem Deum, si non esset peccatum; mentirer, si non esset ma­ lum ; ita... Laymann, Suarez ». — Et ita re­ vera tenet Suarez, dc Peccat., disp. 5, sect. 7, n. 11. — Laymann autem, loc. cit., n. 11, plane idem insinuat, dicens: « Si apposita conditio malitiam operis vere non aufert, mortale pec­ catum est opus ex se mortale sub tali condi­ tione desiderare, vel in eo delectari ». — Dein­ de vero Croix in confirmationem suae senten­ tiae affert rationem quam S. Alphonsus ab eo mutuatum se esse declarat. Azor et Palaus non citantur a Salmanticensibus pro hoc asserto. CAP. I. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. II. - ART. II. ARTICULUS II. AN DELECTATIO MOROSA SIT SEMPER PECCATUM. 15. In quo differant desiderium, gaudium el delectatio. - Quid, si quis delectatur de nupta, sed non qua nupta. — 16. Quando delectatio sit peccatum. — 17. In quo differat dele­ ctatio dc re mala, ct delectatio de cogitatione rei malae. — 18. An sit peccatum dele­ ctatio circa modum male operandi — 19. An liceat gaudere de effectu bono sequuto ex opere malo. — 20. Quid, si opus fuerit formaliter malum, scilicet patratum cum peccato. — 21. An liceat delectari de malo proximi ob bonum finem. — 22. An liceat optare sibi mortem, ad vitandam vitam nimis duram. - Et an liceat optare mortem filiae, si non posset nubere ob inopiam, etc. — 23. An liceat conjugibus, sponsis et viduis delectari dc actu conjugii. — 24. Quid praesertim de sponsis et viduis. — 25. An liceat conjugibus delectari de copula si conjux sit absens. — 26. Quot peccata committat jactans se de peccato patrato. — 27. An liceat delectatio de re solo jure positivo prohibita. — 28. Quid explicandum in delectatione. — 29. An peccet exercens actionem cx qua intelligit delectationem carnalem orituram. 15. - Praenotandum ante omnia circa pravas cogitationes, aliud esse deside­ rium, aliud gaudium, et aliud delectatio­ nem morosam. DefldeDesiderium est voluntatis actus tempus nam : etfi · “ « mef- futurum respiciens, quo quis deliberate intendit opus cogitatum, puta fornicatio­ nem, consummare. — Et hoc desiderium dicitur efficax, quando quis media susci­ pit ad ducendum illud ad effectum ; inef­ ficax vero, si non proponit exsequi, sed consentit quod exsequeretur si posset, cum v. gr. diceret : Sipossem furari thesaurum ecclesiae, furarer. Ciodium. £ contrario, gaudium respicit praete­ ritum; et est cum quis sibi complacet de malo opere patrato. Delectatio morosa denique respicit tem­ Delectatio rnorosa. pus praesens; et est quando per imaginanationem phantasiae quis reddit sibi prae­ sens opus peccati, nempe actum fornica­ tionis, et de illa deliberato consensu de­ lectatur, tamquam actualiter fornicaretur, sine tamen desiderio exsequendi. Valde autem probabilis est sententia Non respi cit semper Lugonis ‘, Bonacina a> cum Vasquez et totam obje­ ctum. Coninck; Sporer ’, Laymann ·, Azor 4, Tamburinii », Palaie;item Vasquez, Sayri, Reginaldi, Dianae, apud Salmant.’(qui con­ tradicunt cum Cajetano *), Lessio *■>, San­ chez »4 Bonacina *>, etc.). Hi tenent, quod si quis delectatur de copula cum nupta,non qua nupta, sed qua muliere pulcra, etc., non contrahit malitiam adulterii; circum- 2~, et 4. — · Tr. 2, diip. 2, punct. 10, M. n. 2 et 3. — Vasq.t diip. Ill, cap. 4, cum diip. 112, cap. 2, n. 8. — Coninck, loc. dt. · Sayr.. CUv. ref., lib. 8, cap. 7, n. 19 et X. · diip. 34. dc Matrim., dub. 11, n. 108. — · Decal., tr. 1. cap. 6, n. 24. — · Lib. 1, tr. 3, cap. 6, n. 15. - · Part. 1, JRcfiK., lib 22, num. 13 et 14. - Diana, part. 1, tract 7, mol. 48, et part. 3. tr. 4, rcsol. 67, v. f. · ’ Tr. 20, cap. 13, lib. 4, cap. 6, quaer. 3. — · Dccal., lib. 10, cap. 3, num. 3 num. 30. ’ Dc Poenit., diip. 16, num. 384. — Vasq., in 1· * 15 - <*) Bonacina, dc Matrim., qu. 4, punct. 8, n. 3, scribit revera ut asserit S. Al· phonsus: · Cum actus inefficax qualis est de­ lectatio... non feratur in objectum ut exse­ cutioni mandandum, sed quatenus reprae­ sentatur intellectui, sequitur actum internum habere solum illas conditiones, seu malitias secundum quas objectum intellectui reprae­ sentatur; et cum possit secundum unam ra­ tionem repraesentari absque eo quod reprae­ sentetur secundum aliam, sequitur actum in­ ternum inefficacem habere solum illam mali­ tiam secundum quam repraesentatur».Verum, ibid., n. 19, non multum sibi consentiens, haec de venerea delectatione docet : « Venereas de­ lectationes esse ejusdem speciei cum opere externo, id est habere eamdem specie mali­ tiam quam habet opus externum... Et u. 20. « Hinc sequitur in confessione explicandam esse circumstantiam personae circa quam fuit delectatio: nam delectatio de uxore alterius habet malitiam adulterii contra castitatem et contra justitiam». Quibus tamen subdit, re­ diens ad priorem sententiam: «Non existimo tamen improbabilem sententiam.... nonnullo­ rum recentiorum, qui putant delectationem de re venerea non esse ejusdem speciei cum opere externo, sed esse illius tantum speciei cujus est motivum; unde secundum istos DD., dele­ ctatio quam quis sumit de uxore aliena... cx solo affectu libidinis, habet tantummodo ma­ litiam simplicis fornicationis». b) Salmant. contradicunt quidem n. 31 et 32 cum auctoribus citatis; excepto tamen uno 724 Ratione periculi. explicandum totum obje­ ctum. Gaudium, desiderium respiciunt totum obje­ ctum. LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. stantia enim adulterii tunc non intrat in delectationem; idcirco tentum castitas, non justitia laeditur. Et idem dicit probabi­ liter Tamburinius si quis affectu venereo, sine desiderio, nuptem aspiciat. — Hoc tamen non obstante, valde mihi placet id quod ait Holzmann nempe quod, licet ratione delectationis non sit obligatio ex­ plicandi circumstantiam adulterii; est ta­ men in praxi explicanda ratione periculi proximi concupiscendi (saltem inefficaci­ ter) mulierem illam .nuptam, in quod se conjicit qui de ea delectetur. Nulli vero dubium, committi adulte­ rium, quotiescumque habeatur gaudium seu complacentia de copula habita, vel desiderium de copula habenda cum con­ jugate; quia tunc voluntas amplectitur totum objectum pravum cum omnibus suis circumstantiis, nec ab illis praescindere potest, ideoque castitatem et justitiam lae­ dit. Item, si quis delectetur de copula sodomitica. Item, si persona quae delectatur sit voto castitatis obstricte, etiam contra votum peccat. — Haec sunt certa cum Tamburinio 1 apud omnes. 16. - « Resp. 1°. Si terminetur ad cogi« tatum opus malum secundum se, est pec« catum mortale vel veniale, prout ipsum « opus mortale vel veniale est. — Ita com« muniter ex D. Thoma ’ ». 17. - « Dixi: secundum se. Quia, si de« lectetio sit tantum de ipsa cogitatione, « non autem de opere, non est peccatum ; « quia, sicut cogitatio, v. gr. de rebus ob« scoenis, in ordine ad doctionem vel con« cionem, etc., bona est; cogitatio autem « de iisdem rebus ex curiositate est mala « venialiter: ita consequenter delectatio « de tali cogitatione tamquam objecto non « est mala, sed quandoque bona, quan« doque venialiter mala ». Alia igitur est delectatio de opere malo, ita ut opus malum sit objectum delectar tionis, quae semper est mala. — Alia est delectatio de cogitatione objecti mali, ita ut non opus malum, sed ipsa cogitatio de opere sit per se objectum delectationis. Et haec vel potest esse bona, si adsit justa causa cogitandi, v. gr. causa studii, con­ sultationis, etc.,cum abominatione objecti; vel potest esse venialiter mala, si fiat ex curiositate, etc., vel potest esse aliquando etiam graviter mala, si adsit periculum pro­ ximum consensus. Ita S. Thomas8, ubi ait : Sic igitur aliquis de fornicatione cogitans, de duobus potest delectari. Uno modo de ipsa cogitatione, alio modo de ipsa forni­ catione cogitata.... Cogitatio autem ipsa secundum se non est peccatum mortale ; immo quandoque est veniale tantum, puta cum aliquis inutiliter cogitat de ea; quan- Decal., lib. 10, cap. 3, n. 5. — » Loc. cit, n. 2 ct seqq. — · 1· 2··, qa. 74, art. 8, corp. — 1 Loc. dt. Tambur., Cajetano, qui, in 2at" 2a', qu. 154, art. 4, in resp. ad 2utn, breviter et absque distinctione scribit: « Delectatio.... de fornicatione sequitur naturam fornicationis; et delectatio adulterii sequitur naturam adulterii, etc., quas luxuriae species constat ex objectis specificari » ; reliqui auctores falso a Salmant allegantur. — Et primo quidem Lessius, qui, de Justit. ei Jure, lib. 4, cap. 3, n. 123, de sententia docente in praesenti casu delectationem induere unam tantum malitiam, scilicet luxuriae, dicit: « Haec sententia.... mihi semper visa est valde pro­ babilis ». Subdit tamen : « Verum, quia altera est magis recepta et fere communis doctorum, ac proinde tutior in praxi, mihi quoque pla­ cet ·. — Sanchez autem, Decal., lib. 1, cap. 2, n. 11, absolute priorem sententiam tenet, inquiens: · Si delectatio non feratur in objectum secundum totam suam malitiam apprehen­ sum, sed secundum partem, ut in feminam apprehensam ut non suam, non tamen ut est alii nupta.non habebit integram operis ex­ terni malitiam, sed solam apprehensam, et ea sola fatenda erit, et reducitur ad simplicis for­ nicationis speciem». — Bonacina denique, quem Salmant. allegant quasi suae senten­ tiae patrocinantem « loquendo, ut ajunt, de de­ lectatione venerea», visus est supra ita Salmanticensium sententiam tenere, ut opposi­ tam non improbabilem judicet c) Holzmann, adducta opinione docentium circumstantiam personae in casu exposito non esse in confessione necessario exprimendam, de Praecept. Decal., n. 698, sic pronuntiat: « Sed oppositum est multo probabilius, atque in praxi omnino tenendum.... Ratio (ut alias omittam) haec esto: Siquidem delectatio ve­ nerea per se et suapte natura incitat ad mo­ tus libidinosos et opus externum; ergo per se et suapte natura delectantem exponit periculo proximo labendi in ipsum opus externum; ergo delectatio, prout est causa similis periculi, constituitur in eadem specie peccati in qua est ipsum opus externum; cum proximum pe­ riculum peccati et ipsum peccatum pertineant ad eamdem speciem. DelecutK de opere et dc collu­ tione. Dclecubc de cogiti tione, qtucdooac botu vel venu Ii· «ut k thahs. CAP. *Delecta uo de mo * do operan· di. lidta. Delectatio de effectu boco actus mall. L - DE PECCATO IN GENERE. doque autem sine peccato omnino, puta cum aliquis utiliter de ea cogitat, sicut cum vult de ea praedicare vel disputare, etc. Dicit autem esse mortale, quando aliquis cogitans de fornicatione, delectetur de ipso actu cogitato. Et communiter S. Doctorem sequuntur S. Antoninus, Lessius, Sanchez, Bonacina, cum Salmant. *. 18. - « Similiter nec peccatum erit si « delectatio versetur circa modum male « operandi, non circa ipsum opus malum : * quo modo sine peccato saepe nos dele« ctant fabulae, comoediae, bella, homici« dia, fraudes, furta, lapsus hominis (v. gr. * ex equo), etc., non secundum se; sed « modus furandi, rapiendi, artificiosus et « industrius, modus cadendi inopinatus. « Laymann * ». — [Ita Sanchez, Bonacina, Azor, Palaus et Salmant. 8 communiter]. « Unde resolves: 19. - « Γ. Licitum est gaudere et dele« ctari morose de effectu bono secuto ex « opere malo; quia tunc delectatio non est « de objecto malo. « 2°. Si talis effectus secutus sit ex opere « secundum se quidem malo, hic tamen « et nunc culpa vacante (ut v. gr. quia * factum est in somno, amentia, ebrietate, « inculpabili ignorantia); tunc etiam de ipso 5. Aulon., part. 1, tit 2. cap. 8, § 4 * · Less.,àc Ju«t. ct Jure, lib. 4, cap. 3. dub. 15, n. 108. . Sanch., Decal., lib. 1, cap. 2, n. 4. - Bonac., de Matrim.. qu. 4, punct. 8, n. 4. · 1 Tr. 20, cap. 13, n. 27. — · Lib. 1. tr. 3, cap. 6. - DUB· 11. - ART. IL actu licere aliquando delectari, non qui­ dem secundum se, sed ut est causa talis boni effectus, docent Lessius4 et Vasquez ·: v. gr. de solutione naturae facta in somno. Ratio, quia objectum delecta­ tionis istius non est malum. Vide Bona­ cina ·, Sanchez \ card, de Lugo ·. — Immo addunt licere aliquando deside­ rare (affectu simplici et inefficaci desi­ derio) ut tale quid fiat sine culpa ; v. gr. ut in somno eveniat naturae solutio, ob finem bonum ; dummodo desiderium non sit tam intensum ut tale quid probabi­ liter causet, neque sit periculum con­ sentiendi in talem voluptatem. Ratio est, ajunt, quia objectum hujus desiderii aut gaudii non est malum. Vide Lessium et, Bonacina · ». 20. - Quaeritur igitur hic l.° Ah liceat delectari de opere malo, ob bonum effectum inde secutum? — Distingue: Si opus fuerit formaliter malum, nempe quia cum peccato patratum fuit, peccat qui de illo delectatur; etiamsi delectetur de opere malo, non ut peccato, sed ut causa effectus secuti. — Ita omnino tenen­ dum cum Soto ·>, Tapia, Roncaglia et Sal­ mant. 10; contra Vasquez Lessium % Palaum b>, Bonacina, ibidem. cap. 13, n.S. - · De Juidt. el Jure. Ub.4, c *p. 3. n. 106. 2··, di»p. IIS, cap.2, ο. 4. — · Dc Matnm., qu. 4, - » In 1 punct. 8. n. 8. — ’ Loc. dt.. n. 18. — · De Poenit., disp 16, n. 389. - Zzm., loc. dt.. n. 106 et 106. — · Loc. dt., n. 8. Tapia, torn. 1, lib. 3, cap. 7, art. 3, num. 2. — Ron. at Ha. n. 3. — Sanch., Decal., lib. 1, cap. 2, n. 5. Bonac., de Matrim., qu. 4, punct. 8. n. 7. — A cor, part. 1. lib. 4, cap. 6, tr. 2, de Peccat., qu. 1, cap. 3, quaer. 4, reap. 2. — ” Loc. qu. 1. · Palaus, tr. 2, disp 2, punct. 10, $ 1. n. 3. · ■ Tr. 20 cit. n. 47. — Bonac., loc. dt., n. 8. 20 - “J Sotus non tenet expresse hanc sen tentiam ; a fortiori tamen, ex eis quae docet de involuntaria pollutione, colligendum eum sic sensisse; quaerit enim in 4 sent., dist. 12, qu. 1, art. 7, § Huic autem : · Utrum.., post­ quam absque culpa contigit, hcet in illa prae­ terita pollutione complacere?» Cui quidem re­ spondet . « Ejusmodi complacentiam et deside­ rium non licere ». Et ibid, inferius subdit. » Et pariter post pollutionem nocturnam .. profecto doctius dicitur quod, etsi placere liceat de sa­ nitate, non tamen dc delectatione aut pollu­ tione, quia quod de se malum est, ob nullam causam placere debet aut concupisci». Auctores istos S. Alphonsus ex Salmant., loc. cit., allegavit. — Attamen Lessius, lib. 4. iap.3,n.l05,ex parte tantum hanc sententiam tenet, quoad scilicet opus quod, cum de se pec­ catum non esset, per accidens cum peccato lactum sit : · Si autem, inquit, cum peccato per accidens tantum (actum sit, possumus de eo gaudere secundum se et praeciso peccato, quia secundum se peccatum non est ». De opere autem intrinsece malo sic distinguit. < Quod ob bonum effectum gaudeat illud opus esse, vel fuisse, vel a se factum esse, et hoc omnino est illicitum, si illud opus erat intrinsece pecca­ tum, quia hoc est approbare peccatum, et illius habere complacentiam propter bonum iinem... Secundo potest intelligi quod gaudeat illud opus pravum talem effectum bonum habuisse vel habere, et sic est licitum gaudere de opere malo. Non enim gaudemus illud opus malum factum esse, sed supposito quod factum sit, gaudemus quod boni effectus causam dederit..., sed hoc est potius gaudere di effectu quam dc opere, etsi etiam gaudeamus de causatione boni quae tali operi competit ■ Palaus vero subobscure loquitur; sed si diligenter perpen­ dantur ejus verba, liquet eum tenere senlen- Delectatio de ipsa cau • a mala, peccatam. 726 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. Si vero opus malum patratum fuit sine peccato, sentiunt Lessius et Vasquez (qui­ bus adhaeret Busenbaum), licitum esse de illo delectari, non per se, sed ut causa boni effectus. — Sed verius tenendum est oppositum cum Sanchez [Contin.] Tour­ nely ·, cum Azor c>, Croix 8, Roncaglia 4 et Salmant.s. Ratio, quia, licet actio non fuerit peccaminosa, fuit tamen objective mala. Et hoc, ut recte notant Salmant. ·, Roncaglia et Croix «% in dubium non vi­ detur amplius revocandum post prop. 15 damnatam ab Innocentio XI, quae dicebat : Licitum est filio gaudere de parricidio pa­ rentis a se in ebrietate perpetrato, propter ingentes divitias inde ex haereditate con­ secutas. Nec obstat doctrina S. Thomae T, ubi S. Doctor dicit : Sf autem placeat (id est nocturna pollutio, de qua loquitur) ut na­ turae exoneratio vel alleviatio, peccatum non creditur. Et eum sequuntur Navarrus, Lessius, Sà, Sanchez, et ipsi Salmant. ’ cum communi. Nam recte dicunt Sanchez ·, Salmant.10 et Roncaglia 11 intelligendum esse S. Thomam loqui de pollutione pure naturali quae naturaliter provenit a na­ tura se exonerante; et ideo, cum illa non sit objective mala, licet sibi complacere, non quidem de delectatione ex ea causata, sed de exoneratione ob illam obtenta. — E contrario non licebit delectari de opere objective malo, nimirum de pollutione nocturna quae evenerit ex tactu seu ex turpi somnio ; quia tunc fuisset haec obje­ ctive mala. — Secus, ajunt Salmant. *·, si evenerit ex moderato cibo aut ex studio utili, etc.; quia tunc pollutio etiam esset naturalis, et liceret de ea habita delectari, modo absit commotio spirituum. Sed hoc mihi non placet. In quocumque casu tamen licet per se DeiKuu. loquendo, cuique delectari, non de causa, bono, A'« sed de effectu secuto, nempe de exonera- 1,dw· Zzw.Jib. 4, cap. 3, n. 105. · Vasq., in 1·· 2··, disp. 111, cap. 3, n. 10; et cap. 4, n. 14. — 1 Decal., hb. 1, cap. 2, num. 16. — · De Peccat., part. 1, cap. 4, art. 2, qu. 5. · ’ Lib. 5, n. 91. — « Tr. 2, de Peccat., qu. 1, cap. 3, qu. 5. - » Tr. 20, cap. 13, n. 49. - · Tr. 20, cap. 13, n. 50. Roncaglia, tr.2, de Peccat., qu. 1, cap. 3, qu. 5. — 1 In 4, diac. 9, qu. 1. art. 4, solut. 1, ad 5—. — Navar., Man., cap. lb, n.7. — £rss., lib. 4, cap. 3, n. 105. — Sâ, v. £κ· xMria, n. 12 (in edit, correcta, n. 11). — Sanch., Decal., lib. 1, cap. 2, num. 18. — · Tr. 20, cap. 13, num. 52. — • Loc cit., n. 18. — ,e Loc. cit. — « Loc. cit., qu. 5. — " Tr. 20, cap. 13, num. M. tiam quam reprobat S. Alphonsus; quamvis enim, tr. 2, disp. 2, punct. 10, § 2, n. 10, de pollutione involuntaria loquatur, et η. 11, idem dicat de fornicatione, homicidio aliisque pec­ catis, licitam scilicet esse delectationem non illorum praecise, sed quatenus fuerunt causae alicujus boni effectus; attamen ibi differen­ tiam assignans inter desiderium et delectatio­ nem, clare innuit licitam esse ejusmodi dele­ ctationem de opere formaliter malo, ob bonum effectum inde secutum: «Licitum enim est, inquit, gaudere quod aliquis fuerit interfectus, non ex displicentia personae, sed ob haeredilatem inde provenientem, at interfectionem ejus desiderare non videtur licitum. Item nullo modo licet desiderare ut aliqui nefarie copu­ lentur ad habendos filios, quia licet desideret finem bonum, desiderat illum medio peccato; at posito jam peccato, licitum esse videtur de illo, secundum quod causabil liberos, gaudere. Quare solum licebit desiderare ob bonum finem illud objectum quod sine peccato effici potest, licebit, inquam, desiderare pollutionem natu­ raliter contingentem, non voluntarie contin­ gentem; mortem naturalem alicujus ut a pec­ cato cesset vel rcmpublicam non turbet ». — Vasquez demum aperte in sententiam abit quae a S. Alphonso reprobatur, nulla enim dc voluntario aut involuntario facta distinctione, absolute loquitur: « Non placet, inquit in laffl 2a', disp. Ill, cap. 3, n. 10, non placet id quod indiscriminatim docere videtur Navarrus... videlicet eum peccare mortaliter qui gaudet de homicidio facto et caede ob aliquam sui uti­ litatem; eum vero qui gaudet propter bonum vel utilitatem quae cx illa morte procedit, non item : nam qui gaudet de utilitate gaudet etiam de morte, quae fuit utile medium; gaudet au­ tem de illo non ex saevitia, vel odio, vel ex injustitia, sed ob utilitatem quam in ipso ap­ prehendit ». Et cap. 4, n. 14: · Habemus au­ tem ex duobus capitibus praecedentibus non pauca exempla, quae nemo inficiari potest, in quibus delectatio versatur circa opus mortalis peccati tamquam circa materiam sub aliqua ratione vel utilitatis, vel novitatis, vel com­ modi, et tamen non est mortale peccatum». <) Azor, quidquid dicat Cont. Tournely, non loquitur de delectatione operis mali quatenus istud est causa effectus boni ; sed part 1, lib. 4, cap. 6, quaer. 9, absolute quaerit « An lethali crimine teneatur is qui delectatur peccatis a sc per ignorantiam, violentiam, somnum, ebrietatem, amentiam admissis? » Et assentitur opinioni asserenti ejusmodi delectatio­ nem culpa mortali non vacare. I,> Croix minime ad propositionem damna­ tam alludit. CAP. Delectabo de malo proiimi : Licita, ob rnajuM bo­ nam. L - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. IL - ART tione causata a pollutione, etiam volun­ taria; vel de consecutione haereditatis ob homicidium: modo causa detestetur. — Dixi: per se loquendo; nam hujusmodi delectationes aliquando non carent pe­ riculo, ut recte dicunt Roncaglia *, Sal­ mant. ·. 21. - Quaeritur 2°. An liceat delectari de malo proximi ob bonum finem ? Praenotandae hic sunt duae proposi­ tiones damnatae ab eodem Innocentio XI. — Prop. 13 dicebat: Si cum debita modera­ tione facias, potes absque peccato mortali de vita alicujus tristari, et de illius morte naturali gaudere, illam inefficaci affectu petere et desiderare, non quidem ex displi­ centia personae, sed ob aliquod temporale emolumentum. Prop. 14: Licitum est abso­ luto desiderio cupere mortem patris, non quidem ut malum patris, sed ut bonum cupientis; quia nimirum ei obventura est pinguis haereditas. Hae propositiones juste quidem proscriptae fuerunt, quia secun­ dum caritatis ordinem, vitam proximi cui­ cumque nostro temporali emolumento praeferre tenemur. — Non damnandus tamen qui gaudet de effectu secuto, scilicet de haereditate obtenta ex morte alterius, si’non gaudet de causa, hoc est de morte: licet materia sit periculosa, ut mox supra diximus cum Salmant. et Roncaglia. Licitum est autem gaudere de malo proximi, ob majus bonum illius vel inno­ centis, nempe si delector de proximi in­ firmitate, et etiam de morte, ut sic desistat a peccatis, a scandalis, etc.; ut bene ajunt Contin. Tournely ·, Roncaglia 4 cum Bo­ nacina, Reginaldo; et Salmant.5 cum Na­ varro, Bonacina, Toleto, etc. Idque ex­ presse docet S. Thomas·, ubi ait: Unde, 1 Tr. 2, de Peccat., qu. 1, cap. 3, reg. in praxi, η 3. — IL quia caritas ordinem habet, et plus debet diligere quisque se quam alium, et pro­ pinquos quam extraneos..., potest aliquis, salva caritate, optare malum temporale alicui, et gaudere si contingit; non in quantum est malum illius, sed in quan­ tum est impedimentum malorum alterius, quem plus tenetur diligere, vel communi­ tatis aut Ecclesiae. Item scribit S. Gre­ gorius 7 : Evenire plerumque solet ut, non amissa caritate, et inimici nos ruina lae­ tificet, et rursum ejus gloria sine invidiae culpa contristet; cum et, ruente eo, quos­ dam bene erigi credimus, et proficiente illo, plerosque injuste opprimi formida­ mus. — Hoc tamen semper intelligendum, servato ordine caritatis, nempe quando malum quod evitatur praeponderat vel coaequat malum proximo optatum. Sic pariter aliqui opinantur (et adhae­ rent Salmant. · et Roncaglia) posse pa­ trem optare mortem filii, si timet ex ejus flagitiis dehonestandam esse familiam. — Licitum est autem gaudere de malo tem­ porali personae privatae ob bonum tem­ porale commune ; ut Lessius “■>, Ronca­ glia * cum S. Thoma (ut supra), et Sal­ mant.10 cum Toletoe->, etc. Hinc licet etiam gaudere de supplicio malefactoris ad exem­ plum aliorum. Et quod dictum est de delectatione, dicendum pariter est de desiderio; ut Salmant. “. 22. - An liceat sibimet mortem optare ad vitandam vitam nimis duram, causa infirmitatis, saevitiae viri, mendicitatis, et similium ? Negant Salmant. ** cum Navarro, Abulensi. Ratio, quia non licet velle mortem ob effugienda aliqua mala minoris mo- quner. 4, renp. 1. Bonac,, diip. 3, de 1· Praec., qu. 4. punct. ult.. § 1, n. 7. · Regin., Hb. Π. «. 119. - · Tr. 20. cit. Told., lib. 4, cap. 11, n. 1 ; et lib. 8, cap. 6o, n. 2. — • In 3. di»t. 30, qu. 1, art 1, >d d’­ - ’ Moral., lib X», cap. 1I. n. 23. - · Tr. 20, cap. 13, n. 44 Roncaglia, tr. 2, de Peccat., qu I. cap. 9. qu 4, reap I. -oc.cit. · 5. TAom., in 3. diiL 30, qu. 1, art. I, ad 4—. “ Loc. cit., n. 43 el 44. — u Loc. cit.. n. 46. - Navar., Man,, cap 13« n. 43. · Navar., Man., cap. 15, n. 10 - Bonac,, loc. cap. 15, η. II — Abnltnt., in 3 lib. Regum. cap 19, qu. 4. • Tr. 20, cap. 13, η. 46. — Sahnant., loc. cit — Roncaglia, loc. ciu — · Decal..cap. 1, art. 3, de Carit., acct 7, punct. 2, qu. 1, v. Potent tamen. — · Tr. 2. de Peccat., qu. 1, cap. 3, 21. - e ' Lessius tractat de alia, sed huic benefactori ; idque ut rectus ordo servetur, et affini quaestione, scilicet de vindicatione, quam, quod extra ordinem recti prolapsum est, ad de Just, ct Jure, hb. 2, cap. 47, n. 21, fieri ordinem revocetur: hac ratione est actus vir­ posse affirmat, « quia per se decens est male­ tutis specialis, quia rationem specialem honesti factorem puniri, et poena per se congruit et respicit ». — Toletus pariter, lib. 4, cap. 11, quodammodo debita est malefactori, sicut laus n. I, scribit: < Licet malum velle seu odio Optare ti­ bi mortem o b vitam nimii du· ram. 728 LIB. V. - TRACT. Protatnii· menti. — Sed non improbabiliter afiirtcr iKKarn. man£ pajaus a), yjva ajf pellX PotCStHS a>; item Sotus Granado e< Sanchez e> et Trullench44 apud Busenbaum (Lib. II, n. 30, ad 2, v. Etsi vero): casu quo vita tam molesta aestimaretur durior ipsa morte. An autem liceat matri optare mortem filiae, eo quod filia ob deformitatem vel inopiam nequit nubere, vel quia ob illam mater male tractatur a viro? Quid de Affirmant Azor b>, Palaus 1 et Bonamatre Op­ unte mor­ cina Ratio, quia tale desiderium non tem tam est de malo quam de bono inde se­ cuturo. — Sed id recte rejiciunt Salmant.0 et Roncaglia 4: tum quia nunquam licet ob bonum temporale mortem proximi optare (hocque videtur non dubitandum cum Roncaglia, post propositiones damna­ tas 13 et 14 supra relatas); tum quia ma­ lum matris non praeponderat malo filiae optato. Deiecu 23. - « 3.° Non est peccatum, saltem coojurt : « mortale, si conjuges delectentur appetitu « tantum rationali de actu conjugii prae« terito, futuro vel possibili, respectu com« partis praesentis vel absentis. Item, si « sponsus desideret copulam futuram, aut DE PECCATIS. de ea delectetur; vel vidua, de praete­ rita. — Ratio, quia hi actus habent objectum licitum. « Dixi: appetitu rationali; quia si spon sus aut vidua voluntarie consentiat in delectationem sensitivam et carnalem (quae ex recordatione copulae futurae aut praeteritae naturaliter oritur), mor­ taliter peccat; ut docent Lessius5, Bonacina, Tanner, Palaus: vide Diana·: contra Medina, etc. — Quia vero ad supradictam voluntatis oblectationem, sensitiva et carnalis ut plurimum, immo etiam periculum consensus in fornicationem consequitur, oblectationem illam volun­ tatis in praxi vix locum habere, saltem in vidua et sponsis; inter conjuges ta­ men, modo periculum pollutionis absit, etiam sensitivam et veneream delecta­ tionem non esse mortale, docent Filliuccius, Bonacina 7, Sanchez, Lessius " et Diana ·; tum quia status matrimonii haec excusat, uti etiam tactus impudi­ cos, solius voluptatis causa institutos; tum quia haec tendunt per se ad opus conjugale, licet per accidens opus non exerceatur ». 1 Tr.6, disp. 4, punct. 1, n. 11. — · Di»p. 3, de 1* Praec., qu. 4, punct. ult.,^1, n. 7.—»Tr.2O,cap. 13, n.46.— ‘Tr.2, de Peccat., qu. 1, cap. 3, qu. 4, reap. 1. — · Lib. 4, cap. 3, η. 120,— Bonac., de Matr., qu. 4, punct. 8, n. 13. — Tanner, torn. 2, durp. 4, qu. 8, dub. 7, n. 136 — Palaus, tr. 2, disp. 2, punct. 10, $ 2, n. 7. — · Part. 3, tr. 5, reaol. 2. — Barthol. Medina, in 1·· 2··, qu. 74, art. 8, dub. 2 et 3. — Fill,, tr, 10, part. 1, cap. 9, n. 333. — ’ De Mntrim., qu. 4, punct. 8, n. 12. — Sa neh., de Matrim., lib. 9, disp. 44, n. 3. — ■ Loc. cit., n. 121. — · Part. 2, tr. 17, resol. 3o. habere aliquem... ob justitiam: licet enim per­ versis hominibus comprehensis a judice, desi­ derare suspensionem ob zelum justitiae; et ut a judice comprehendantur et castigentur, ut compleatur justitia ». 22. - a) Ex iis auctoribus, unus Viva ex­ pressis verbis hujus sententiae probabilita­ tem restringit casui quo vita mone ipsa ama­ rior videretur: < Potest aliquis, inquit in pro­ pos. 13 Innoc. XI, n. 3, citra mortale optare sibi mortem ad evadendam vitam quam ex­ peritur morte ipsa amariorem ». At Felix Potestas, Exam. eccles., toni. 1, n. 298, loqui­ tur quidem absolute de gravi infirmitate, mi­ seria, vita acerba, etc., ob quae licere docet sibi mortem optare; sed ad probationem sub­ dit: «Quia tunc tolerabilior est mors quam in tantis miseriis vivere ». — Itemque Gra­ nado affirmat, in 2am 2a<,controv. 3, tr. 6, disp. 2, n 21, posse quem sibi desiderare mortem. < ut ab aliquo magno malo tempo­ rali liberetur »; pro cujus ratione n. 22, hanc adducit.’ «Quia prudenter censeri potest majus malum ejusmodi afflictio quam mors». — Joannes Sanchez, Select., disp. 2, η. 9; et Trullench, lib. 1, cap. 6, dub. 2, η. 12, mor­ tem esse prolongatam dicunt vitam miseriis repletam. — Palaus demum, tr. 6, disp. 4, punct. 1, n. //;ac Sotus, in 4, dist. 50, art. 5, concl. 5, ne hanc quidem rationem afferunt, sed absolute docent licitum esse sibi mortem (a Deo utique inferendam) optare, ob illa gravia mala, de quibus S. Alphonsus hic disputat. b) Azor hanc sententiam non tenet, quam ei falso tribuunt Busenbaum, lib. 2, tr 3, cap. 2, dub. 2, resp. 2, cas. 2; Palaus, Sal­ mant., ac Bonac., loc. cit. Ipse vero ratio­ nes tantum enumerat quibus mors alicui de facto optetur, inter quas assignat odium non personae, sed rei alicujus. « Verbi gratia, in­ quit, part. 1, lib. 3, cap. 12, quacr. 2<>, mater optat mortem filiarum, propterea quod eas, vel ob inopiam vel ob deformitatem, in ma­ trimonium collocare ut vellet non potest; aut quia causa earum, persuadet sibi se a marito contemni et dure tractari ». Minime vero do­ cet hoc desiderium esse licitum. CAP. Sponti» et Tuluis, UH· ou etiam ratioiuüii. I. - DB PECCATO IN GENERE. 24. - Duo hic quaeruntur multum scitu necessaria : Quaeritur Γ. Ah sponsis et viduis liceat delectatio de copula futura vel prae­ terita ? Respondet Busenbaum, quod licet ipsis delectari: modo delectentur appetitu ra­ tionali, non autem carnali. (At recte addit in praxi vix hoc posse admitti, cum dele­ ctatio carnalis ut plurimum rationali adnectatur). Hanc tenent etiam Salmant. * cum Navarro, Cajetano a>, Valentia % Bonacina, etc., dicentes licere sponsis gau­ dere, non de copula ut praesenti, sed de futuritione copulae. — At, etiam secluso periculo delectationis sensitivae, verius dicendum cum Holzmann ’, Roncaglia et Sanchez bJ ac Vasquez, Azor, Laymann, Palao, Diana, etc., apud Salmant.4, quamcumque delectationem voluntatis in sponsis et viduis de copula futura vel praeterita esse malam. Ratio, quia dele­ ctatio reddit sibi objectum praesens; et ideo, semper ac objectum praesens hic et nunc est malum, cum absit hic et nunc conditio cohonestans matrimonii, mala etiam est omnis actualis delectatio de illo. Aliud dicendum cum Roncaglia, de desiderio quo sponsus vult copulam futu­ ram. Hoc enim licet ; quia, cum voluntas - DUB. JI. - ART. Π. 729 fertur in objectum futurum, potest illud desiderare sub conditione qua objectum licitum erit. — At quia in tali desiderio adest etiam periculum delectationis, id­ circo valde hortandi sunt sponsi, ut se­ dulo a se avertant hujusmodi turpes cogi­ tationes. 25. - Quaeritur 2°. An conjugibus li­ ceat delectari de copula, etiamsi alter conjux sit absens ? Negant Salmant.4 et Roncaglia; cum Navarro, Sà, Rodriguez, etc., apud Croix , * quando delectatio habeatur cum commo­ tione spirituum; quia dicunt talem com­ motionem non esse conjugibus licitam, nisi ordinetur ad copulam. — Sed Ronco.japcaglia et Salmant. non congruenter lo- «“im ar quuntur. Nam ipsimet Salmant.’ admit- “*h’ tunt, et Roncaglia’ cum S. Antonino, Coninck, Diana (et est communis, ut dice­ mus alibi, de Matrim., Lib. VI, n. 933), quod tactus impudici (qui certe nequeunt ut plurimum esse sine commotione) inter conjuges, absente periculo pollutionis, sint liciti, saltem non graviter illiciti ; etiamsi ob solam voluptatem capiantur, et ad copulam minime ordinentur. Ideo ajo, cur non est idem dicendum de delectatione? Quare vere probabilem censeo senten­ tiam Busenbaum quae dicit licitum esse conjugibus delectari, etiam carnaliter de 1 Tr. 20, cap. 13, n. 58. - Navar., Man., cap. 16, η. 9, de Ms trim., cap. 15, nara. 90. — Roneailia, tract. 12, de v. Sexto. · Bonac., de Mair., qu. 4, punct. 8, n. 13 et 14. — 6- Praec.. cap. I. qu. 6, reap. 3. — Afcroar., Man., cap. 16, ■ De Praeccpt. decal., n. 701. — ■ Tr. 2, qu. 1, cap. 3, qu. 6, η. 10. · Sa, v Luxuria, η 13 (in edit, genuini»). - Rodn^., reap. 2. — Vasq., in 1·· 2··, di»p. 114, cap. 2, n. 2. - .Our, Sum., part. 1, cap. 210, n. 3. - · Lib. 6, part 3, n. 337. — part. 1. lib. 4, cap. 6. qu. 6. · Laym., lib. 1, tr. 3, cap. 6, ’ Loc. dt., n. 84. — · Tr. 12, loc dt-, rcsp. 2. · S. Anton., part. 2, tit. 5, cap. 1, § 9, v. Permittere autem. · Cammk, n. 12 et 13. - Palaus, tr. 2, diep. 2, punct. 10, $ 2, n. 7 et 9. · Diana, part. 3, tr. 5, resol. 2. - · Tr. 20, cap. 13, num 56. de Sacram., disp. 34, dub. 11, n. 114. - Diana, part. 3, tr 4, Roncaglia, tr 2, qu. 1, cap. 3, qu. 6, reap. 2, i. f. — · Tr. 9, resol. 2W 24. - a) Cajetanus, Sum., v. Delectatio morosa, § Secundum; et Opusc. tom. 1, tr. 14, dub. 2, de solis viduis loquitur et concordat; sed idem censendus est tenere de sponsis de futuro, tum quia eadem est ratio de utrisque, tum quia, Opusc., loc. cit., expresse dicit: « Ejusdem moris est delectari de praesenti, praeterito vel futuro ». — Valentia autem, in jam ',2** disp.,6, qu. 4, punct. 4, eodem modo concordat quam Cajetanus, addit tamen: «Quo­ niam motus saltem concupiscentiae facile ex­ citatur cum illa delectatio in animo haeret, crediderim propter periculum consentiendi directe aut indirecte in aliquam concupiscen­ tiam mortalem, plerumque talem delectatio­ nem de actu praeterito conjugali in vidua esse mortale peccatum». *>) Sanchez perperam citatur a Salmant.: nam, de Matr., lib. 9, disp. 47, tenet quidem illicitam esse sensitivam ac veneream dele­ ctationem tam sponsis de futuro, n. 4, quam viduis, n. 7 ; licitam autem eis, ibid., n. 1, do­ cet voluntatis delectationem. — Duo tamen diligenter notanda hic veniunt: Primum aliud esse delectationem proprie dictam, compla­ centiam scilicet de copula, « ut est actus ille tactui conveniens et delectabilis», ut Vasquezii verbis utar, loc. cit., n. 3, quam S. Alphonsus, cum dictis auctoribus, peccati mortalis damnat, etiamsi solius voluntatis sit; aliud esse co­ pulae approbationem sub ratione utilis vel honesti, de qua S. Alphonsus non disputat, quamque Palaus, Azor, Vasquez, ll. cc., excu­ sant. Alterum notandum est quod S. Alphon- 730 Scciuio fle peccato vero vei fi- LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. copula habita vel futura, semper ac absit periculum pollutionis. Ratio est, quia (prout dicunt Salmant. *, loquendo de ta­ ctibus impudicis) ipse status matrimonii haec omnia licita reddit; alias status ma­ trimonialis nimiis scrupulis esset obnoxius. — Hanc sententiam tenent (praeter Filliuccium, Bonacina, .Sanchez, Lessium et Diana, apud Busenbaum ut supra, n. 23, in fine), S. Antoninus ’, Cajetanus a, Coninck 4; Croix B cum Gersonio, Suarez, Laymann et aliis plurimis; item Vasquez, Aversa, etc., apud Salmant. °, qui proba­ bilem putant. Et favet D. Thomas ’, ubi dicit quod conjugibus, sicut copula est licita, ita et delectatio de illa. 26. - Ultimo hic notandum cum Salmant. * cum Lugo a>, Cajetano a>, Navar­ ro *>, Palao *>, Dicastillo a), etc., quod si quis se jactet de peccato gravi a se vere patrato, debet explicare in confessione etiam speciem peccati; quia tunc commu­ niter jactantiae additur complacentia de peccato facto, quae sumit eamdem spe­ ciem peccati. — Secus autem, si jactantia sit de peccato ficto. 27. - « 4°. Delectatio morosa, de rebus Dei«u « solo jure positivo prohibitis, non est illi- bin?) '.* « cita, modo non fiat sub ratione prohi’’ « bitionis: v. gr. si Cartusianus vel alius ci,M • die jejunii se oblectet de cogitato esu « carnium ; quia non est de opere malo, . cum lex tantum vetet comestionem ex« ternam. Laymann ·, Lessius ‘° ». Et ita tenendum cum Salmant. n, Pa­ lao, Vasquez, Sanchez, Lessio communi­ ter,et Roncaglia * ’; quidquid dicat Croix *3. Non licet autem delectari de Missa ob oblivionem relicta, et simili; quia omissio est objective mala: ut Roncaglia 14 cum Azor et Sanchez. 28. - « 5°. Qui delectationem morosam D«i«t· « i « i t ». * l·® moroM. «mortalem confitetur, addere debet cir- quomodo « cumstantias operis de quo fuit delecta- '■onfi“ndt « lio: v. gr. in materia irae, an fuerit de « occidendo fratre an alio; uno an pluri« bus: in materia carnis, an de conjugata, « moniali, consanguinea. — Quod tamen » limitant Azor, Sâ a>, Salas *5, etc., si de« lectatio feratur in objectum apprehen• sum secundum totam suam malitiam; « non autem si tantum secundum partem, 1 Tr. 9, cap. 15. n. 84. — Fili., tr. 10, part. 1, cap. 9, η. 353. · Bonac., de Matrim., qu. 4, punct. 8, n. 12. · Sanch., de Matrim., lib. 9, diip. 44, n. 3. · Lest., lib. 4. cap. 3, n. 121. . Diana, part. 2 tr. 17, resol. 36. — · Part. 2. tit. 5, cap. 1. 6, v. Sciendum, — * In 1·· 2··, qu. 74, art. 8, ad 4-». — < Diip. 34. dub. 11, n. 113. - » Lib. 6, part 3, n. 337. Gerson., tr. de Pollui, diurna, notab. 7. · Suar., in 1· * 2··, tr 5, diip. 5, iect. 7, n. 9.. Laym., lib. 1, tr. 3, cap. 6, n. 14. — Vasç.Jn 1·-2·\ diip. 113, cap. 2. - Aversa, de Matrim., qu.21, iect. 8, v. Admitti tamen. · · Tr. 9, cap. 16, n. 89 et 88. — ’ Dc Mulo, qu. 15, art. 2, ad 17· *·. — · Tr. 20, cap. 13, num. 66. — · Lib. 1, tr. 3, cap. 6, num. 9. — ” Lib. 4, cap. 3, n. 114 et 115. - » Tr. 20, cap. 13, n. 37 et 38. · Palaus, tr. 2, diep. 2, punct. 10, § 2, num. 3. · Vasq., in 1·· * 2··, diip. 110, cap. 2. · Sanch., Decal., lib. I, cap. 2, n. 10. - Less., loc. cit. — 11 Tr. 2, dc Peccat., qu. I, cap. 3. qu. 3, resp. 2. — “ Lib. 5, n. 81. — u Loc. cit., qu. 5. · Asor, part. 1, lib. 4, cap. 6, qu. 9. — Sanch., loc. cit. — A tor, loc. cit., qu. 3. — »· In 1— 2··, tr. 13, diip, 6, iect. 6, n. W. i. f. sus minus recte Palai, Laym. et Holzmann sententiam interpretatus est, dum addidit: interveniat gaudium aut complacentia de pec­ cato illo, debere explicari speciem peccati praeteriti ». — Dicastillus perbelle rem ex­ plicat; postquam enim, de Poenit., disp. 9, dub. 8, n. 527, docuit parum referre ad ja­ ctantiam praecise ut est jactantia (et idem asserit Lugo, loc. cit., n. 274) utrum vere an falso quis se jactet, subdit: « Dixi vero prae­ cise ut jactantiae, quia solet in peccato vere commisso frequentius reperiri non solum ma­ litia talis jactantiae, sed nova complacentia ejusdem antiqui peccati. Quodsi haec compla­ centia reperiretur etiam in jactantia de pec­ cato falso, ita ut complaceret quis etiam in tali objecto, quasi revera fuisset perpetratum peccatum, etiam tunc erunt duo peccata. Sicut e contrario, si in priori casu non esset com­ placentia nova de antiquo actu, sed sola jactan­ tia de peccato, non esset ibi duplex malitia ». 28. - Sù, v. Luxuria, n. 13, sententiam aliorum potius quam suam exponit: · Dele- « Etiam secluso periculo delectationis sensi­ tivae »; ratio enim quam isti adducunt ct propter quam in viduis et sponsis delectatio­ nem voluntatis reprobant, est ipsum delecta­ tionis sensitivae periculum. 26. - a) Plura caque diversa hic ponunt Salmant, auctoresque indiscriminatim alle­ gant; non omnes tamen doctrinam hic a S. Alphonso expositam tenent; et primo qui­ dem Cajetanus ct Navarrus de ea omnino silent; Palaus autem, tr. 2, disp. 2, punct. 11, n 1 et 5 ; et Lugo, de Pocnit., disp. 16, n. 266, asserunt quidem duplex peccatum esse in jactantia, quando simul sibi complacet in pec­ cato, in coque casu explicandam esse speciem peccati dc quo quis sc jactaverit; Palaus ta­ men istud non refert ad peccatum vere patra­ tum; Lugo vero innuit tantum his verbis: Si simul cum jactantia aut etiam sine illa 731 CAP. 1. - DR PECCATO IN GENERE. - DUB. ΠΙ. - ART. I. « v. gr. in feminam apprehensam ut non « suam, non tamen ut alteri nuptam vel « ut monialem: tunc enim probabile esse « ajunt delectationes tales reduci ad spe« ciem simplicis fornicationis. Ita etiam «Filliuccius, Lessius, Bonacina, Diana, « Palaus. Vide card, de Lugo *. « Aliud est de ipso opere externo, • quod semper fertur in objectum secun« dum totam suam malitiam; aut etiam « de desiderio efficaci, quod fertur in opus « externum secundum se et ut est a parte « rei, ac proinde est ejusdem cum illo « speciei : ideoque ejus circumstantiae « semper fatendae sunt. Vide auctores « citatos ». — [Vide dicta w. /5]. Ponen» 29. - « Resp. 11°. Si quis sine causa et *''n'e'inun * necess*tate actionem exerceat, ex qua ùone. « intelligit delectationem carnis naturali· « ter orituram (v. gr. ex curiositate legit « vel audit turpia), tamen sine directa in« tentione et sine periculo consensus, pec« cat venialiter; si vero justam causam « habeat, nihil peccat. — Vide supra in « sexto Praec. ». [Lib. III, n. 481, ad 6. Si pollutio]. « Quaeres: Au voluntas delectationem « carnalem positive reprimere teneatur? « Resp. Γ. Si voluntas plene eam adver· « tens, negative et permissive se habeat, « ita ut nec approbet nec repellat, (dum« modo id non permittat ex ipsius delecta« tionis complacentia, nec periculum sit • ulterioris consensus), probabile est quod « docent Cajetanus et Sanchez ·>, non pec« care mortaliter: tum quia non consentit « in delectationem; tum quia moraliter est « impossibile omnes illos motus evitare; « tum quia ex justa causa illos licet per· « mittere, etiam secundum adversarios. « Resp. 2°. In praxi tamen verius vide« tur quod docent Vasquez, Azor, Les• sius, Becanus *, sine justa causa eis non « resistere esse mortale: quia fere semper • voluntas est exposita periculo consen« sus ; et contrarium credere est nimia « sui confidentia et praesumptio. Mode« rate Laymann utramque sententiam pro« babilem fatetur. Et ait delectationem « videri mortalem, nisi saltem actum sim« plicis displicentiae circa illam elicias: « etsi efficaciter animum ad alia divertere « negligas, cum facile possis, et speres te « tali modo posse depellere. Vide Lay« mann 1 ». — [Vide fuse dicta super hoc puncto, Lib. V, n. 7]. DUBIUM Π1. De Distinctione Peccatorum. ARTICULUS I. QUAE PECCATA DISTINGUAVnnt SPECIE. 30. Quomodo peccata differant specie quoad materiale, et quomodo quoad formale pec­ cati. — 31. Ex quotuplici radice desumatur diversitas specierum. — 32. An peccata specie distinguantur ex oppositione ad virtutes, vel ex diversitate objectorum. — 33. An ex praeceptis diversis peccata specie distinguantur. — 34. An peccatum ex objecto levius possit excedere gravitatem peccati superioris speciei. Distinctio quoad m». r 30. - < Resp. Peccata, quoad materiale « sive entitatem positivam, specie distin· « guuntur ex objectis formalibus et cirFili., tr. 21, cap. 8, n 302. — , Hb. 4, cap. 3, n. 123. « cumstantiis speciem variantibus, quate« nus eae objecti formalis rationem ha« bent. Quoad formale autem, proxime v. Deledalto, § Ma&na latnen, — Vatq., in 1·· 2· *, cap. 2. — Aaor, part. 1, lib. 4. cap. 6. qu. 5·, ▼ di»p. 108, Ut prof *>- v. liacc t nitentia. — Bonac., dc Matrim.. qu. 4, punct. 8, n. 3 et 20. — Diana, part. !, tr. 7, resol. 43; et part. 2, tr. 17, rewl. 34. — Palans, tr. 2, diep 2, punct. 10. $ 4. vtlatn. · lib. 4, cap. 3, num. 117 et 118. — · Part 2. tr. 2, cap. 5, qu. 5, concl 4. — Laym., lib. 1, tr. 3. cap. 6. n. 2. — ’ Dc Pocnit., di«p. 16. n n. 7 et 8. — ■ Loc. dt. 361 - Cajctan,, Sum., ctatio de peccato carnali quae dicitur moros»! mortale peccatum est et ejusdem cum peccato operis speciei. Quidam tamen dicunt non va­ riari speciem, si quis de virgine cogitet, aut conjugato, non ut tales sunt, sed solum ut feminae ». Notandum tamen est hoc ultimum dictum ex opere Emmanuelis SA expunctum fuisse, nec reperiri in editionibus correctis. 29. - <»? De Sanchez, vide notam d ad num. 6, supra. Qmd de “ LIB. *Circum itiniine maunleo tpeci em, confiten­ dae. Duplex ra­ dix distin­ * ctioni *pccifioie. V. - TRACT. DE PBCCATÎS. distinguuntur ab oppositis formis, sive rectitudine virtutis qua privant; remote autem et fundamentaliter, ex objectis. « Ita Tanner βλ — Ratio primae partis « est, quia omnes actus specie distinguun« tur ex objectis; peccata autem quoad « materiale, dicunt ipsos actus. Ratio se« eundae partis, quia privationes proxime « distinguuntur specie a formis quibus pri« vant ; sed peccata formaliter sunt priva« tiones rectitudinum oppositarum. Ratio « tertiae partis, quia rectitudo virtutis spe« cificatur proxime ex objecto : ergo pri« vatio rectitudinis, ex eodem remote. « Ex quibus resolves : « Peccata specie differunt, non tantum « quae diversis virtutibus, sed etiam quae « eidem opponuntur extreme (ut prodiga« litas et avaritia), vel ratione diversae « difformitatis, id est, quae adeo diversa « ratione et malitia ejusdem virtutis ma· « teriam attingunt, ut, quantum est ex « natura ejusdem peccati, non sit eadem « facilitas, moraliter loquendo, neque pro« pensio utrumque peccatum committendi: « qualia sunt homicidium, furtum, adulte« rium, detractio ». 31. - Docet Tridentinum ’, circumstan­ tias illas in confessione explicandas esse quae speciem peccati mutant. — Hinc Quaeritur Γ. Ex quotup liei radice de­ sumatur distinctio specifica peccatorum? Resp. cum Busenbaum et sententia communiori, sumi ex duplici radice, nem­ pe: 1°. Ex oppositione ad diversas virtu­ tes. — 2°. Ex diversa difformitate contra eamdem virtutem, prout accidit in perju­ rio et violatione voti, sive blasphemia; licet enim haec peccata sint contra eam­ dem virtutem religionis, specie tamen sunt diversa. Quoad hanc secundam radi­ cem consentiunt doctores. 32. - Sed quoad primam, scilicet, ex oppositione ad virtutes, Quaestio magna est inter S. Thomam et Scotum: An di­ stinctio specifica proxime sumatur ab objectis diversis peccatorum, vel a diver­ sis virtutibus quibus peccata opponuntur? S. Thomas a, Salmant. · et alii tenent proxime desumi ab objectis specie diver­ sis. Ratio S. Thomae 1*4, ut ait, quia pec­ catum... non habet speciem ex parte aver­ sionis..., sed ex parte conversionis, secun­ dum quod est actus quidam. — Scotus vero, cum Busenbaum (hic), et Becanus, Valentia, Bonacina tenent distinctio­ nem specificam desumi a virtutibus qui­ bus opponuntur peccatd ; quia peccatum, formaliter sumptum, consistit in opposi­ tione ad virtutem qua privat. Utraque sententia est probabilis, et utraque revera in idem coincidit ; ut bene dicunt Salmant.a. — Sed secunda, distin­ guendo peccata per oppositiones ad vir­ tutes, planior est et facilior; ut recte fa­ tetur Tapia, quamvis thomista. Advertit tamen Roncagliae quod, licet peccata com­ missionis distinguantur ex virtutibus op­ positis (ut ipse tenet); peccata vero omis­ sionis omnino distinguuntur per oppositio­ nem ad objecta, sive ad actus quibus pri­ vant: prout omittere Sacrum et jejunium sunt peccata specie diversa contra obedientiam Ecclesiae debitam ; quia Sacrum et jejunium sunt objecta specie diversa. 33. - Deinde quaeritur 2°. An ex di­ versis praeceptis peccata specie distin­ guantur ? Affirmant Navarrus, Granado, Tan­ ner ·>, etc. — Sed dicendum cum S. Tho- 1 Sets. 14, cap. 5, de Contest. — ■ 1· 2··, qu. 72. art. 1. * Loc. dt., num. 2. — Tapia, torn. 1, lib. 3, qu. 2. art. 1, — · Tr. 20, cap. 12, n. 1 el 2. — 4 Loc. cit., art. 6, ad 2*·. — n. 5. — · Tr. 2, dc Peccat., qu. 1, cap. 2, qu. 1. resp. 1 ■Status, in 2, dial. 37, n. 9, v. Ex hoc palet secundum. — ct 2. — Novar., Man., cap. 11, num. 4. * Jacobus dc Hccan., part. 2, tr. 1, cap. 5. qu. 2, concl. 2. — Valent., Granado, in 1·· 2··. controv. 6, tr. 2, diip. 1, sect. 2, in 1*· 2··, dUp. 6, qu. 2, punct. 1. v. Nunc remotis. — num. 13. 17 ct 19. 30. - a> Tanner, tom. 2, disp. 4, qu. 2, dub. /, n. 5 et seqq., disputat de peccato com­ missionis, et concordat. 32. Bonacina, disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 3, n. 4, rejicit tamquam insufli cientem, distinctionem peccatorum specificam juxta virtutes quibus opponuntur ; et ipse n. I, scribit; < Peccata distinguuntur specie per ordinem ad diversas specie perfectiones qui bus privant ». Sed non videtur haec sententia differre ab altera, quam dicit insufficientem; distinctio enim peccatorum ex oppositione ad virtutes desumitur ex oppositione ad virtutes specifice, non autem generice tantum acceptas. 33. Tanner, quamvis a Salmant. n. 1, citetur pro hac opinione, revera tamen non Disdnalo ipecilci proiiot, * probabili ter ab oty ctii. Probabi­ liter i rir * lutibili oppotitii. DiiltocUv peccato rura otnlwonn. Ab objectis. CAP. DiMiBCtio ipecifica. qaiodoqae ei direr»!· utc prie· ctptonitn. J. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. Hl. - ART. I. ma b>, Cajetano b>, Valentia b>, Azor, Lay- dos beneficiarius omittens Officium divi­ mann, Coninck, Palao, Bonacina, Ronca­ num, committit unum peccatum contra glia ', Croix ’, Salmant. · ex communi, religionem, non autem contra justitiam, quod si praecepta distinguantur tentum si velit restituere fructus beneficii ; quia ex parte legislatorum (ut est in furto, ex e motivo religionis Ecclesia prae­ quod prohibetur lege divina et humana) cipit recitationem ei qui est sacerdos et minime inducunt distinctionem specificam est beneficiarius, qui ex justitia tenetur peccatorum ; quia diversitas legislatorum tantum non facere fructus suos. — Ita non efficit praeceptum esse formaliter di­ Azor, Trullench, Diana, etc., cum Sal­ versum, sed tantum materialiter. Secus mant.4; contra Suarez, Laymann et Bo­ tamen, si praecepta distinguantur ex parte nacina. Vide dicta Lib. IV, n. 145, v. Sed motivi ad prohibendum; quia tunc diver­ difficultas. sae virtutes laeduntur. Prout si quis fran­ 34. - Quaeritur hic 3°. An peccatum geret jejunium praeceptum ab Ecclesia, ex objecto levius possit, ratione circum­ et ad quod voto simul ipse se obstrinxe­ stantiae, excedere gravitatem peccati su­ rit : tunc enim laederet temperantiam, perioris speciei? ex qua Ecclesia jejunium imperat, et reli­ Negant Durandus, Vasquez ·) et alii. gionem, ex qua Deus praecipit vota ob­ — Sed affirmat probabilius & Thomas ‘, ,.mp*5 cA· servari. ubi ait : Nihil prohibet peccatum, quod est Ad agnoscendum vero quandonam le­ gravius secundum suum genus, esse mi ges sint conditae ad diversos fines, dicunt nus grave secundum aliquas circumSalmant. e> videndum si praeceptum hu­ stantias. S. Doctorem sequuntur Pater manum trahat actum ad specialem aliam Concina ·; item Cajetanus, Suarez, Azor, virtutem, sive ad oppositionem cum alia Palaus, etc., cum· Salmant. ’ et aliis com­ speciali virtute. — Hinc infertur Γ. Si muniter. Quia, licet regulariter gravius quis occidit sacerdotem, non solum peccat peccatum est illud quod perfectiori vir­ contra justitiam, sed etiam contra religio­ tuti opponitur, ut dicit S. Thomas · ; atta­ nem, ex cujus motivo Ecclesia vetat sa­ men, cum gravitas peccati superioris spe­ cerdotis laesionem. — Infertur 2". Sacer- ciei sit finita, ideo, etsi physice non possit part. 1, lib. 4, cap. 2, qu. 6. - Laym., lib. 1. tr. 3, cap. 2, n. 1. · Coninck, de Sacram. Poenit., ditp. 7, dub. 6. Palaus, tr. 2. ditp. 3, punct. 1. - Bonae.. disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 3, n. 5 et seqq. — » Tr. 2, qu. I, cap. 2, qu. I. resp. 3. - · Lib. 5, n. 132 et seqq. — ■ Tr. 20, cap. 12, n. 5 et 6. — Ator, loc. cit. · Trull., Decal., lib. 1, cap. 7, dub. 23, n. 3. - Diana, part. 2, tr. 12, resol. 22. - · Tr. 20, cap. 12, num. 12. — Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4. cap. IB, n. 5. · Laym.. lib. 4, tr. 1, cap. 4, n. 5, t. L - Bonae., de Off. divino, disp. 1, qu. 5, punct. 1. num. 4, — Duran . * a S. Porciano, in 4. dix. 22, qu. 1, n. S, v. Dietndum est. — • 2· 2-, qu. 10. art. 3, ad 1—. - · De Peccat., diss. 1, cap. 6, n. 6. — Ct)elan.. in 2“ 2", qu. t. 467. ARTICULUS 11. QUAE PECCATA DISTINGUANTUR NUMERO. I \ I < M lH 35. Vide omnia quae super hoc puncto dicuntur a Busenbaum. — 36. Ex quibus radicibus desumatur distinctio numerica. — 37. De prima radice, quae est multiplicitas actuum moraliter interruptorum. - Et 1. Quomodo interrumpantur actus interni circa peccata cordis. — 38. Quomodo circa peccata oris et operis. — 39. An malum propositum in­ terrumpatur per diuturnum tempus. — 40. Quid, si tamen voluntas permaneat in aliquo effectu. — 41. 2. Quomodo interrumpantur aut uniantur actus externi. — 42. An explicanda omnia media apposita ad peccandum. — 43. Quid, si quis ab initio volue­ rit tangere, sed postea fornicetur. — 44. Quid, si quis centenis vicibus interpolatim furetur aureum ex intentione ab initio furandi centum. Et quot sacrilegia committat celebrans tres Missas in die Nativitatis Domini. — 45. De secunda radice, quae est diversitas objectorum totalium. — 46. Illationes hujus radicis. — 47. Qu. 1. Quot pec­ cata committit qui eodem actu blasphemat duodecim Apostolos. — 48. Qu. 2. Quot, si quis detrahit vel conviciatur aliquem diversis contumeliis. — 49. Qu. 3. Quot, si quis detrahit alicui coram pluribus. — 50. Qu. 4. Quot, si quis negat plures articulos fidei,- Qu. 5. Quot, si quis optat diversa mala inimico. - Qu. 6. Quot, si confessorius in mortali plures absolvat. - Quid, si sacerdos pluribus Eucharistiam ministret. (Quid, si sacerdos projiciat breviarium in mare, praevidens reddi impotentem ad recitandum. De hoc vide dicta Lib. IV, n. 149). n uraeHc, æ· " * ResP- Numero distinguuntur ίί<Η«ρΙΙ<:Ι ‘duobus modis: 1°. Ex diversis objectis « numero totalibus, non materialiter et « physice tantum, sed etiam formaliter « et moraliter distinctis. 2°. Per interru« ptionem actuum moralem. — Filliuc« cius *. « Dico: moralem; quia, etsi ad distin« ctionem numericam physice sufficiat « quaevis interruptio, in ordine tamen ad « confessionem non multiplicantur, nisi « moraliter multi sint: quia, sicut in con« fessione actus moralis, ita etiam multi• plicatio et distinctio moralis attendi « debet. imerru « Porro actus moraliter interrumpunf»Uo mofi 1 quAndo « tur, ita ut nec virtualiter nec mterpreddir « tative manere censeantur: 1) Per con« trariam voluntatem et propositum. — « 2) Per cessationem ab actu voluntariam « et liberam. — 3) Per cessationem invo« luntariam et naturalem, sive ea fiat per « somnum, sive per distractionem ad alia. « Per somnum quidem; quia, cum in illo « cesset usus rationis, non continuatur « actio libera et moralis: per distractionem « vero, quia per illam prior cogitatio fit « involuntaria, ideoque si ad eam redea« tur, fit voluntaria, et moraliter multi« plicatur. Ita Vasquez, etc. Quae sen« tentia, etsi in peccatis externis tenenda « sit, in internis tamen non habet locum, « secundum Filliuccium a. Ratio, quia, « etsi per hanc interruptionem physice 1 Tr.20, cap. 12, n.22. — ’ Tr.21, n. 311 et seqq. — Vasq., In 1·· 2··, disp. 75, cap. 3, n. 11 et seqq. — · Loc. cit., n. 317. pter circumstantias vel propter majorem ra­ tionem voluntarii, quia pluribus modis malum est, vel quia majus rei publicae nocumentum infert ». b> S. Thomas, quem Salmant allegant ut asserit S. Alphonsus, non de perjurio, sed de sacrilegio loquitur: « Vitia contra naturam, inquit * ‘, qu. 154, art. 12, ad 2* 2 ™,... tanto sunt graviora quam sacrilegii corru­ ptela, quanto ordo naturae humanae inditus, est prior et stabilior quam quilibet alius ordo superadditus ». CAP. 1. - DB PECCATO IN GENERE. - DUB. III. - ART. Π. *Corollan Iro pluriat obje­ cti». Pro acti· boiinterni» conium ma üt in opere citerno. 735 • actus multiplicetur, non tamen mora« liter; quia hoc ipso quod animus invo< luntarie distrahitur, remanet interpre« tative prior voluntas, cum non sit rctra• data aut aliter interrupta. — Vide etiam « Baldelli >. « Ex dictis resolves : « 1°. Unum numero peccatum com« mittit qui uno actu odii vel detractionis « fertur in decem homines; qui uno ictu «duos occidit; qui uno actu vult omit« tere Officium horarum per mensem, je« junium per quadragesimam. Quia, etsi • haec objecta physice sint plura, sunt « tamen unum moraliter et formaliter, « quatenus in uno actu hic et nunc con« junguntur. Ita Navarrus, Filliuccius a>, « Bonacina ·; contra Azor, Vasquez, etc., « qui satis probabiliter dicunt esse pec« cata distincta. — Verum, sive decem « peccata dicas, odisse v. gr. decem ho« mines, sive unum, parum refert: cum « unum hoc illis decem aequivaleat, proin« deque objecti gravitas in confessione « exprimenda sit, quippe quae actum in « suo esse individuali constituit; ut notat « Filliuccius, Bonacina, Suarez .* « 2°. Actus voluntatis internus saepius « interruptus et repetitus, licet physice « sit multiplex, moraliter tamen est unum « numero peccatum in ordine ad confes« sionem, si consummetur in opere aliquo « externo per eum intento et causato, aut « etiam in pluribus actibus externis sibi « invicem subordinates ad eumdem finem. « Hinc v. gr., qui furatur bibliothecam « per totam noctem, etsi saepius volun« tatem furandi renovet, unum furtum; « et qui ad occidendum alium pergens, • saepe voluntatem renovat, unum homi« cidium committit. Ratio, quia est una « actio externa, ab internis intenta et « causata, in qua internae omnes com « plentur et moraliter uniuntur. — Vide « Baldelli «. « 3°. Actiones externae, licet numero « distinctae, ad eumdem tamen finem et « actum principalem relatae, modo non « habeant distinctam ab illo malitiam, « non distinguuntur ab ipso fine et actu « principali, moraliter loquendo et in or« dine ad confessionem. Hinc oscula, ta· « ctus, verba impudica, etc., copulam car« nalem praecedentia, immo etiam comi « tantia et subsequenda, tamquam com« plementa et appendices operis, unum « numero peccatum sunt; ut docent Na« varrus , * , * Azor Filliuccius,etc. — Ratio, « quia sunt vel initia, vel partes, vel com« plementa et appendices operis, ejusdem « actus humani et objecti in quo omnia « praedicta moraliter uniuntur. « Dixi : complementa ; quia, si similes • actus non sunt initia vel partes copulae « subsecuturae, aut ex actu praeterito ex « natura rei non consequantur, distin« guuntur numero, ut v. gr. si quis de « fornicatione glorietur: proindeque illi « in confessione explicandi sunt separa« tim, non autem priores; ut docet Sua« rez ’ ». 36. - Ad intelligentiam hujus tam dif­ ficilis materiae de numerica distinctione peccatorum, circa quam valde doctores laborant et valde dissentiunt; et ut cla­ rius intelligantur omnia quae a Busen- 1 Lib. 2, disp. 21, n. 3. — AW., Man., cap. 6, η. 17. — ’ Disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 2, num. I. — -Our, dt., n. 2. — · Dc Pocnit., diep. 22, eeet 5, n. 36. — · Lib. 2. diip. 21. n. 4. — * Loc. di. — · Part-1, lib. 4, cap. 4, qu. κ 1, lib. 4, cap, 4, qu. 6. · Vasq,, in 1·· 2··, disp. 75, — FU!., tr. 21, cap. 9, n. 334. — ’ Dc Pocnit., diip. 22. part cap. 2, n. 10. — FUL, tr. 21, cap 8, d. 321. — Bonac,, loc. 35. - a) Filliuccius aliud dc internis, aliud vero dc externis peccatis asserit; et primo quidem, tr. 21, cap. 8, n. 320 ct 321, docet ut · multo probabilius » unum numero pec­ catum committere qui uno actu odii fertur in decem homines, vel qui uno actu vult omit­ tere Officium per mensem, jejunium per qua­ dragesimam. Alvcro quoad detractionem de pluribus et plurium occisionem uno actu, male a Busenbaum adducitur, quippe qui oppositum omnino tenet, cap. 9, n. 325, scri­ bens: «Multiplicatur [peccatum oris] ea di- •cct. 5, n. 26 et 27. stinctionc numerica objectorum dc quibus in particulari detrahitur...; nam etiamsi sermonis actio una sit ct continuata, si tamen in ea in particulari detrahitur contra plures personas..., satis est probabile esse diversa peccata numero». Et de occisione ^plurium uno ictu, ibid,t h. 331: «Multiplicari, inquit, numero (peccata operis.. ] ex multiplicatione objectorum quae numero distinguuntur, ut si quis uno ictu tres conficiat ex intentione, uno teli jactu vel bombardae tres occidat...; in his enim et similibus exemplis, probabilior ea Pro Acti' bu exter* ni»xd unura A nem reU iis. 73f> LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. baum dicta sont: — praenotandum con­ guere insuper oportet peccata cordis a stare ex Tridentino, non solum in con­ peccatis oris et operis. fessione species peccatorum esse expli­ 1) Si sunt enim peccata cordis, quae ptcc.i. candas, sed etiam numerum ; cum sic interne omnino perficiuntur, ut sunt odia, doceat * : Si' quis dixerit in sacramento haereses, delectationes morosae, desideria Poenitentiae... necessarium non esse jure turpia, etc., ista statim ac multiplicantur, c“lor divino confiteri omnia et singula peccata interrumpuntur; ita ut tot sint peccata mortalia. anathema sit. quot sunt actus voluntatis illi consen­ Dminaio Hinc videndum ex quibus radicibus tientis. Ratio, quia quoad tales actus, non Bomecica. ·« duplici desumatur distinctio numerica peccato­ pendet unus ab alio, et ideo nequeunt radice. rum. — Respondetur desumi ex duabus moraliter continuari. Ita communiter radicibus, nempe: 1°. Ex multiplicitate Suarez, Vasquez, Azor, Palaus, Bonaactuum moraliter interruptorum ; et in cina a>, etc., cum Salmant. ·; Roncaglia °, hoc omnes conveniunt. II0. Ex diversitate Pater Concina ♦, Contin. Toumely 6. — objectorum totalium: quamvis de hac Contra Lugonem b>, Canum, Homoboradice alii dubitent, ut infra videbimus num, etc., apud Tamburinium ·; qui dicunt n. 45. hos actus non interrumpi per somnum, 37. - Et 1°. Loquendo de prima radice, distractionem, etc.; sed tantum per con­ Dubium magnum est: quandonam actus trariam voluntatem. Et huic opinioni vi­ voluntatis moraliter interrumpantur? — detur adhaerere Busenbaum cum FilEt hic ad clariorem intelligentiam distin­ liuccio (hic n. 35, v. Porro, in fine)\ et guendi sunt actus interni interrupti ab vocat probabilem Tamburinius 7 (licet actibus externis. Tamburinius dicat semper explicandum Et 1°. Quoad actus internos, distin­ esse tempus quo voluntas prava duranumera» reoratorcm can fl tend». 1 Ses». 14,can.7.—Suar.,de Poenit., dhp.22, sect.5. n.11 et seqq. · Vasq., i n 1·“ 2·4, disp. 75. cap. 1, n. 2. — Aaor, part. 1, lib. 4, cap. 4, qu. 4. — Palaus, tr. 2, disp. 3, punct. 2, n. 2. • Tr. 20. cap. 12. n. 32. — * Tr. 2, de Peccat., qu. 1. cap. 2, qu. 2, re»p. I. — · De Peccat., dis». 1, cap. 6, n. 13. — · De Peccat., part. 1, cap. 8, art. 2, v. Dico 2°. — Canus, Relccl. de Poenit., part. 6, § dc Circumstantiis aggrax^antibus, v. Et per hoc. · Homobon., de Exam, cedes., tr. 5, cap. 13, qu. 83. · · Method, confess., lib. 2, cap. 1, n. 32. — Fill., tr. 21, n. 317. — f Method, confess., lib., 2, cap. 1, n. 32. sententia videtur, quae multiplicat in eodem actu materiali peccati, malitias numero mo­ raliter distinctas ». 37. - <υ Bonacina, quidquid dicant Sal­ mant., haec dumtaxat scribit, disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 2, n. 10: « Saepius et frequentius multiplicari peccata interna, quae interius consummantur, ut sunt peccata odii, invidiae, etc., quam externa...; nam peccata quae interius consummantur, nihil exterius habent in quo virtualiter perseverare et con­ tinuari censeantur ». b> Lugo male a Tambur. allegatur; quan­ doquidem non tenet hanc sententiam sine adjecta distinctione: « Aliquando enim, inquit. de Poenit., disp. 16, n. 565, illae duae volun­ tates [internae malae] habent ordinem inter se, ita ut una dependeat ab alia; aliquando nullum habent inter se ordinem. Exemplum esse potest, si aliquis hodie cogitans de fe­ mina aliena, decernat illam procurare, et cras iterum de illa cogitans, et memor decreti hodierni decernat iterum eam procurare et sic deinceps; tunc posteriores voluntates de­ pendentiam habent a prima, quia absque nova deliberatione aut consultatione ex vi primae ΛΛζΙ voluntatis ponitur ista secunda... Aliquando vero una voluntas non dependet ab alia: sed, sicut heri videns feminam illam, turpiter concupivit; sic hodie eam iterum videns, eam iterum turpiter concupiscit, non influente priori concupiscentia in secundam... Dico ita­ que quando voluntates se habent primo modo et cum illa dependentia et causalitate, proba­ bilis videtur sententia...., quod nisi influxus ille interrumpatur per voluntatem contra­ riam, continuetur moraliter idem peccatum ». Quando autem voluntates illae secundo modo se habent, negat quidem Lugo interrumpi per naturalem distractionem, secus vero per voluntariam derelictionem : « Quando enim, inquit n. 569, objectum perseverat nobis prae­ sens moraliter, quia non habuimus animum discedendi ab ea cogitatione, sed casu et natu­ rali aliqua distractione interrumpitur, cense­ tur adhuc moraliter idem congressus (ut ita dicam) cum objecto quod nunquam discessit.. Quando vero discessimus jam voluntarie ab ca cogitatione, licet non per revocationem vo­ luntatis praeteritae, jam censetur congressus ille cum objecto finitus et completus, data ni­ mirum objecto licentia discedendi et abeundi. Quodsi postea redeat, censebitur novus con­ gressus et alia jam occasione peccari, non prima, quae jam cessasse videbatur». c) Scilicet « quando [tempus] est notabile ; CAP. Si nequeat explicari iimerue. t iplicecur doratio. I. - 737 DE PECCATO IN GENERE. - DUB. III. - ART. II. verit). Sed hanc opinionem ut falsam rejiciunt Concina; ac Vasquez, Suarez, Diana, etc., cum Salmant. ’. Quare opinio Lugonis et Cani, saltem tamquam dubie probabilis, non est tenenda. Et ideo poenitens quidem debet ex­ plicare, si potest, quot vicibus in volun­ tate consensit. Si vero non potest, quia pravus animus fuit diuturnus, tunc suffi­ cit fateri tempus in quo cum tali animo perseveraverit; ut dicunt Roncaglia, et Viva * cum Vasquez. — Merito autem notant Γ. Coninck et Lugo apud Tamburinium (licet Tamburinius non assentiat) cum Viva ·) et Antoine f>, quod explicari debet si interruptiones fuerint notabiliter rarae vel frequentes. Notant 2°. Tamburinius8 cum Lugo et Viva 4 quod, si plures hujusmodi actus ex eodem im­ petu concupiscentiae procedant, unum peccatum morale constituunt, etsi aliquod breve intervallum inter actus intercedat 38. - 2) Hoc currit quoad actus inter­ nos circa peccata cordis. Quoad actus autem internos circa pec- Actu» in cata oris et operis, quae externe consum- ίΓ7χ{£5\ mantur, uti sunt blasphemiae, furta, etc., hi actus moraliter interrumpuntur: 1°. Per p*" wr· retractationem voluntatis. Ύ. Per liberam cessationem, nimirum, si quis voluntarie et libere cesset a proposito pravo: tunc enim si iterum redeat ad malam volun­ tatem, novus actus erit moraliter diversus a primo, cum a primo non procedat; et ideo erit novum peccatum. — Ita Busenbaum, Roncaglia et Croix ·. de Peccat., diisert 1, cap. 6, n. U. — Vasq., in 3·« Part., qu. 91, art. 1, dub. 5, nam. 11. - Suar., de Poenit., dixp. 22, »ect. 5, num. 9 et 10. - Diana, part. 3, tr. 4, reiol. 95. ■ > Tr. 20, cap. 12, n. 31. - Xoncaglia. tr. 2, de Peccat., qu. 1, cap. 2, regul. in praxi, num. 2.— 1 De Sacram. PoeniL, qu. 5, an. 6, η. I. · Vasq., loc. ciL, n. 3S. — · Method. Conte·®., lib. 2. cap. 1, n. 18. · Lugo, de Poenit., diip. 16, num. 56#. — 4 Loc. ciu, num. 5. — Roncaglia, tr. 2, de PeccaL, qu. 1, cap. 2» qu. 2, reap. I. — · Lib. 5, num. 173 et teqq. (si enim sit breve..., nec tempus esset nccesse declarare ». d> Tamburinius, w. 33, his verbis exponit sententiam quam Coninckio et Lugoni tribuit: « Si quis raro interrupit turpem illam cogita­ tionem, vel alias saepissime, propter urgentia sua negotia.., hanc extraordinariam raritatem vel frequentiam esse explicandam (intellige in confuso, dicendo se frequentissime vel raris­ sime cogitasse...) ». — Atvero Coninck, disse­ rens de casu quo interruptio peccati interni fit « quasi naturaliter ratione alicujus negotii aut alterius cogitationis occurrentis, sine eo quod cogitans expresse eam velit interrum­ pere», suam ipse sententiam, quam scilicet n. 51 « in praxi... esse veram et tutam » arbi­ tratur, sic, de Sacr. Poenit., disp. 7, n, 50, profert: «Illas interruptiones esse explican­ das quando sunt notabiles, quia tunc facile notari et explicari possunt; secus vero esse, quando ita breves sunt ut vix notari possint; quia tunc in ordine ad confessionem et morale judicium, videtur esse unicus actus ». — Lugo autem, de Poenit., disp. 16, n.570, disputans de peccatis mere internis, dicit quod « si revera interruptiones fuerint aeque breves, idem dicendum esse, sive actus malus dura­ verit per semihoram, sive per diem integrum: non debet enim attendi ad durationis men­ suram, ut sit unus vel plures, sed ad caren­ dam interruptionis moralis. Caeterum, quia facilius contingit interruptio moralis in lon­ giori spatio temporis quam in minori, ideo utilis est regula de longiori duratione expli­ canda, quia difficile est quod toto illo tempore duret idem quasi congressus cum objecto». Addit deinde eamdem regulam aut mensu­ ram tradi non posse pro omnibus actibus malis; alii enim brevius durant et facilius interrumpuntur, alii vero longius durare so­ lent: « Regulariter ultra duas vel tres horas non videtur perseverare moraliter eadem vo­ luntas mere interna; quia difficile est quod homo velit longius perseverare in eadem cogitatione aut amore, et non attendere ad alia. Ideo, quando duratio est longior, solet explicari, quia regulariter habebit interruptio­ nes aliquas morales, nec homo voluit toto die non discedere a tali cogitatione, sed voluit aliquoties, licet postea cogitatio iterum et ite­ rum repulsa redierit ». — Et quidem Tambu­ rinius negat sententiam a se expositam fide­ libus de necessitate esse imponendam, nisi, ut ipse n. 34 excipit, « quando tanta est in­ terruptio, ut non judicetur adesse dicta per­ sistentia», ut si quis post annum pravam voluntatem resumeret ') Viva, loc. cit., n. 5, hanc profecto sen­ tentiam exponit, cui favere dumtaxat videtur, eo quod eam non reprobat; affert etiam Tamburinii limitationem, (de qua in nota praec.), quam pariter injudicatam relinquit. f) Antoine, de Poenit., cap. 1, art. 2, qii.3, resp. 1, v. Nota, suam sententiam his verbis exponit: «Quodsi propter Lapsuum multitudi­ nem nequidem possit sic (cum aliqua latitu­ dine verisimiliore] numerum exprimere, in­ terrogandus est ex quo tempore talem con­ suetudinem habuerit, et quoties circiter per diem, vel hebdomadam, vel mensem consue- Concina, S. Alfromm, Optra moralia. — Torn. Π. 47 738 Malum propceiium qiundo in· terrain pa· lur commu­ ni interru­ ptione. Quate tem­ *po censea­ tur diutur­ num. LIB. V. - TRACT. DH PECCATIS. 39. - Utrum autem malum propositum mterrumpatur per communes interruptio­ nes, ut per somnum, distractionem, come­ stionem, etc.? — Negat Lugo a>, et adhae­ ret Tamburinius “J, etiamsi magna mora intercedat. Sed haec opinio est contra com­ munem, et merito rejicitur, ut ait Croix a>. E converso probabilis est sententia omnino opposita, cum Henno^, Vasquez, Nuflez, Diana, etc., apud Viva, qui dicunt actus internos interrumpi per quamlibet distractionem, etiam involuntariam. — Sed probabilius videtur dicendum cum Salmant. ', Viva *, Roncaglia s, quod si intercedat tempus breve, actus non discontinuantur: secus, si intercedat tem­ pus diuturnum. Quale autem aestimandum sit tempus diuturnum? — Vivac> dicit annum; Sal­ mant., mensem; Roncaglia, duos dies; Concina autem, unum. Sed ego puto im­ petum unius actus difficulter posse pro­ trahi (ordinarie loquendo) plus quam ad duos vel tres dies ad summum. Hinc qui perseverat in mala voluntate ultra duos vel tres dies, explicare debet tempus, ut sic intelligatur moraliter numerus actuum internorum circa peccata externa. 40. - Notandum tamen quod actus voAct., luntatis, si ex prima voluntate procedant, et moraliter permaneant in aliquo effectu *” ina‘^ qui conducat ad consummandum peccatum externum, per qualecunque tempus uret prava voluntas, ununi solum pec­ catum constituunt. Hinc infertur Γ. Quod si quis propo­ nat occidere hominem, et idcirco arma praeparet, viam arripiat, et inimicum occi­ dat, unum peccatum committit; licet per multos dies illum quaesierit, et pluries voluntatem repetierit. — Ita communiter S. Bonaventura, Vasquez, Cajetanus, Navarçus, Bonacina, etc., cum Salmant.4, et S. Thomas 5. Ratio (ut docet S. Thomas), quia omnes hi actus non habent rationem peccati, nisi secundum quod per unam voluntatem in unum perversum finem ordinantur. Infertur 2°. Quod si quis statuit non Retent,» restituere rem alienam, et m eadem vo- lieni. unun. peccatum Vasq., in 1·· 2· , disp.75, cap. 3. · ΛηΛο, Addit, ad 3 * — S. Bonav., in 2, diat. 42, art. 1, qu. 1, corp. · Vaiq., Part, qu % art. 2, dub. 1, v. Sed nimis. · Diana, part. 3, in * 1· 2··, diap. 75, cap.2, n. 10; ct dc Poenit.,qu. 91. art. 1, tr. 4, resol. 96. · Viva, de Sacram. Poenit., qu. 5, art. 5. dub. 5, n. 12. - Cajeta n, opusc. tom. 1, tr. 31, rc»p, 15, n. 9. — » Tr. 20, cap. 12, n. 38. — · Loc. cit., art. 6, n. 5 ad 2~. · Navar., Man., cap. 6. η. 16; ct in cap. Conside­ et n. 6, v. Notandum ultimo. — ’Tr. 2, de Peccat., qu. 1, ret, in prine., η. 18, de poenit., diet. 5. - Bonae., diip. 2, cap. 2, qu 2, resp. 1. — Salmant., loc. cit. — Roncaglia, de Peccat., qu. 4, punct. 2, n. 8. · ‘ Tr. 20, cap. 12, n. 36. loc. at. — Concina, de Peccat., dissert. 1, cap. 6, η. 19. — · In 2, dut. 42, qu. 1, art. 1, corp. verit talem culpam admittere...; annon etiam aliquo tempore frequentius, alio rarius illam commiserit ». 39. - a) Lugo, dc Poenit., disp. 16, n. 567; Tamburinius, Method. Confess., lib. 2, cap. 1, η. 35 et 36, loquuntur de proposito quod in aliquo medio seu opere externo continuatur; et Croix, n. 178, dicit hanc opinionem esse contra communem ct merito rejici. — Ceteroquin Lugo, loc. cit., n. 570, de proposito mere interno disserens, non videtur dissen­ tire a sententia quam S. Alphonsus probabi­ liorem appellat; vide notam d ad num. praeced. Et ipse Tamburinius, Method. Confess., lib. 2, cap. 1, probabile esse aftirmat non in lerrumpi per varias humanas occupationes pravum propositum; et n. 47, hanc statuit regulam generalem; «Si inlermediet multum temporis inter actus, ct ex alia parte actus posterior concupiscentiae v. gr., non habeatur ex vi prioris, judicabitur distinctus actus di­ stinctumque numero peccatum. At si breve tempus interjiciatur, censebitur facere unum cum priore ». 6 Henno sententiam omnino oppositam tuetur, dum in tract, de Peccat., disp. 1, qu. 12, reg. 2, resol. 3, scribit: « Ad interruptionem moralem non sufficere cessationem ab actu involuntariam, quae accidere potest vel per naturalem inadvertenliam, vel per somnum, quia licet cessatio sufficiat ad multiplicandos physice actus, non tamen ad multiplicandos moraliter... Unde potest fieri quod quis odio aut appetitu vindictae prosequatur aliquem per mensem integrum, et tamen unicum nu­ mero peccatum committat in ordine ad con­ fessionem, si nempe toties quoties de eodem cogitat, semper odio aut appetitu vindictae in illum moveatur ». <1 Viva eam sententiam non tenet; quin­ immo, loc. cit., ari. 6, n. 6, v. Notandum ultimo, asserit malum propositum pluries per annum moraliter interrumpi : « Quodsi quis per annum verbi gratia meditatus est puellam cognoscere, hostem occidere, etc..., debet dicere se per annum tuisse cum ea mala intentione. Nam cum eo anno pluries moraliter interruperit actum pravum inter­ num, sic dicendo explicat eo modo quo potest numerum actuum internorum». CAP. î. - DR PECCATO IN GENERE. - DUB. Ilf. - ART. II. Nisi fur bit impos * restitutio ik 739 luntnte semper (adhuc per annum) ma­ voluntas non restituendi non perseverat neat, unum peccatum committit: quia in in effectu. illa retentione nunquam retractata vir41.-2°. Quoad actus autem externos tualiter permanet prima voluntas; ut pro­ peccatorum, tunc isti moraliter interrum­ babiliter dicunt Roncaglia Lugo ’ cum puntur quando non subordinantur ad ali­ Navarro Gabriele et Tanner; Sal­ quem actum principalem completum, puta mant.3 cum Petro Navarra et Trullench; cum quis habet plures tactus sine inten­ item Diana 4 cum Maldero, Aragon et tione copulae; vel si pluries percutiat Sayro (contra Suarez, Vasquez, Bonacina, sine intentione occidendi; vel si pluries Tapia % etc., apud Salmant.\ qui tenent furetur partes ex cumulo sine intentione interrumpi voluntatem per somnum, di­ totum cumulum auferendi: quia tunc qui­ stractionem, etc.: quorum sententia etiam libet actus habet suam completam mali­ probabilis est). Immo Lugo edicit volun­ tiam. — Ita communiter omnes cum Holz­ tatem non interrumpi, etiamsi retracta­ mann *. tio, sed brevissima, interfuerit voluntatis. E converso actus externi duobus mo­ (Vide dicta Lib. III, n. 683). — Merito dis ufiwntur, ita ut unum constituant tamen censet Diana d> cum auctoribus peccatum : ab ipso citatis, quod si fur redditur im­ Primo, si ex eodem impetu proce­ potens ad restituendum, et deinde factus dant: puta cum quis ex eodem impetu potens, data opportunitate, non restituit, pluries percutiat, pluries inhoneste tan­ novum peccatum committit. Ratio, quia gat, eumdem Sanctum vel plures dies eo casu per illud tempus impotentiae, sanctos blasphemet, pluries aliquem in • Tr. 2, de Peccat., qu ■ De Poenit., di«p. 16, η 1, cap. 2, qu. 2, reap. 1. — M9. · Tanner, tom. 3. di»p. 4, V. Dico 3 . * * 2 · Arazon, in 2· * 2·, qu. 62, nrtic. 8. v. argumento... Dictum 2. - Sayr., CUv., lib. 10, tr 6, 14. — Suar,, de Poenit., ditp. 22, *ect qu 6, dub. 14. n. 425. — · Tr. 13. cap. I. n. 261; et tr 20, cap. 2. num cap. 12, n. 37. - Petr. Navar., de Reatitut., lib. 4, cap. 4, num. 33. · Pfesç.» in 1·” 2~, düp. 75, cap. 3. nom. 15. - num. 9. - Trnl!.. lib. 7, cap. II, dub. 10. num. 7; et cap. 5. Bonae., disp. I, dc ReWtut. in ceti., qu. 6, num. 10 et II. dub. 4, n 1.— ‘Part. 1. tr.7. reiol. 68; et part. 2, tr. 16, — · Tract. 13, cap. 1, num.262. — · De Actibas bum., retol. 25. Malder.. in 2— 2··, tr. 4, cap. 1. dub. 7, ad 3-. 40. Lugo allegat quidem Navarrum et Gabrielem Biel, sed ex Suarez» qui, de Poenit,, disp. 22, sect. 5, n. 31 ct 32, scribit, sed minus recte, eos videri hanc concedere doctrinam. Etenim apud Gabrielem, loc. cit., id est, in 4, dist. 15, qu. 2, nihil reperire potui, ex quo possit haec doctrina colligi. — Navarrus vero, licet, cap. 6, n. 16, doceat « pec­ catum non iterari aut multiplicari, etiamsi durante opere exteriori, multoties voluntas interior interrumpatur et renovetur »; atta­ men de materia praesenti, cap. 17, num. 54, disserens, oppositum plane sentit; quaerit enim: « Quando et quoties quis ob retentionem alieni nove peccet?» et respondet: «Omnes tenent quod non peccat nove singulis mo­ mentis, et quod pluries quam semel peccat communiter, qui illud multo tempore retinet, ct quod peccat quoties proponit non restituere illud ». Tapia tenet quidem multiplicari pecca­ tum in diuturna alieni retentione; non tamen loquitur dc interruptione per somnum aut distractionem: «Solet in eo statu, inquit tom. 2, lib. 5, qu. 31, art. 3, u. 5, saepe re­ peti propositum ct complacentia retinendi alienum... Quod autem repetitio propositi non restituendi sit multiplicatio numerica hujus 5. num. 661 peccati, maxime si interrumpatur moraliter propositum (ut si revocavit illud intendens restituere, et iterum rediit ad contrarium propositum, nolendo vel negligendo resti­ tuere) quod sint diversa numero peccata ape­ rienda in confessione, tenent communiter doctores ». <) Lugo hanc utique sententiam, de Poe­ nit., disp. 16, n. 552, tenet, non tamen sine formidine: « Potest., esse, inquit n. 551, tanta conjunctio inter partes, ut illa brevis inter­ ruptio per voluntatem contrariam non possit fortasse tollere unitatem moralem actionis». *) Diana, part. 2, tr. 16, resol. 25, non alludit ad impotentiam restituendi; ceterum affirmat peccatum dupliciter multiplicari in retentione alieni. «Tunc iniquum detento­ rem peccare de novo mortaliter, quando re­ novat de novo propositum non restituendi, ut si animo dicat fet ait hoc omnino requiri, nec satis esse propositum renovatum simplex et sine ista reflexione] etiamsi retinere non proposuissem, nunc omnino propono. Vel se­ cundo, quando interrumpit prius animum fur­ tivum firmo restituendi- proposito, ct postea data opportunitate non restituit. In omnibus autem aliis casibus..., puto... non esse novum peccatum ». Actu» externi non relati 13 pu« comple­ tura. tnuhipliCAntnr. Proceden· te» ex uno impetu u niantur. 740 IV K M IH I » V Item, re­ lati ad idem peccatum completum. TactuBtiAtin copu* lamtequen tea. expli­ candi. juxtA alio». Probabi­ li ter non explicandi. LIB. V. - TRACT. eadem materia convicietur vel detrahat ; ut recte dicunt Salmant.'’-’ cum Navarro, Tapia, Leandro et Covarruvias; item Con­ cina *J, Viva cum Palao, Dicastillo, Bonacina apud Croix1.·— Utrum au­ tem unum peccatum committat qui una vice plures Sanctos blasphemat, aut plu­ ries eodem impetu aliquem contumeliis afficit in diversis materiis, aut confessarius qui in mortali successive plures absolvit? Vide infra, ex num. 47. Qu. 1, 2 et 6. Secundo modo actus externi morali­ ter uniuntur, si ad ejusdem peccati con­ summationem diriguntur: sicuti diximus supra de actibus internis erga idem pec­ catum externum repetitis, qui ex prima voluntate procedant. — Hinc si quis ad homicidium patrandum emit arma, viam carpit, quaerit hostem et occidit, unum peccatum committit. Ita etiam si quis ad copulam consummandam praemittit tactus, oscula et sermones, sufficit si con­ fiteatur tantum copulam obtentam. Utrum autem explicandi sint tactus qui statim copulant sequuntur? — Ad­ sunt tres sententiae: Prima absolute affirmat cum Suarez et aliis. — Secunda cum Dicastillo et Croix1 negat, si hujusmodi actus inten­ dantur velut complementum prioris vo­ luptatis; secus vero, si in eis tamquam in nova voluptate sistatur. Haec est qui­ dem probabilis. — Sed non minus proba­ bilis est tertia sententia Busenbaum cum DE PECCATIS. Lugo4, Palao, Navarro, Azor, Viva 5 et Salmant. ·; qui cum communi dicunt omnes hos actus, sicut et complacen­ tiam de copula habita, non esse novum peccatum, si statim post copulam ha­ beantur, et minime ad novam copulam intendantur: quia verosimiliter adhiben­ tur tamquam complementum copulae ob­ tentae. 42. - Notandum tamen Γ. Quod etiam explicanda sunt, tamquam distincta peccata, omnia media posita ad peccatum consummandum, si postea peccatum non consummetur; ut ait Viva T cum com­ muni. — Et hoc, non solum si praedicta media per se sint mala, ut sunt tactus et sermones inhonesti; sed etiam si sint indifferentia, ut carpere viam, ascendere domum ad mulierem cognoscendam, pa­ rare arma ad homicidium, etc. Ita valde probabiliter dicit Viva ’. Ratio, quia tunc peccatum non manet tantum internum; sed extematur in illis actionibus, quae omnes malae deveniunt, cum a malitia pravi finis omnes informentur. 43. - Notandum 2°. Quod si quis ha, , . · ·* bens oscula, tactus, etc., noluisset ab initio copulam, sed postea ob libidinem auctam copulam perfecerit, non sufficit si tantum copulam confiteatur. Tunc enim omnes actus tamquam distincta peccata debent explicari; quia, cum in illis sistitur, quivis actus habet in se malitiam suam consum­ matam. Ita communiter (Contin.] Tour­ nely·, Lessius Dicastiilus cum Croix '°; Uniut» Mcdu^t· &“pUe“· Eui uoi tu. ownii · nc intenuo nc copulat ?u"' cand" Navar., Man,, cap. 6. num. 17 et 10. - Tapia, tom. 1, tr. 2, diip. 3, punct. 1, n. 5. reip. ad 3. — Navar., Man., lib. 3, qu. 4, art. 2 et 3. · Lea nd. a SS. Sacr., de Poenit., cap. 6, num. 17; el in cap. Consideret, dc pocnit., dill. 5, dbp. 8, $ 3, qu. 9 et 10. · Covar., Varhr. Hb. 2, cap. 10, n. 48. — Aaor, part. I, lib. 4, cap. 4, qu. 6. - 1 Dc Sacram. n. 8. — 1 E>e Sacram. Poenit., qu. 5, art. 6, n. 6. — Palaus, Pocnit., qu. 5, art. 6, n. 6, v. Secundo. — · Tr. 20, cap. 12, tr. 2, ditp. 3, punct. 3, n. 6. · Dicast., de Poenit., diip. 9, num. 45. — ’ Loc. cit., v. Notandum /·. — * De Sacram. dub.2, n.77. ■1 Lib. 5, n. 179. — Suar., de Poenit., diip. 22, Pocnit., qu. 5, art. 6, num. 6, v. Notandum 2% -· · Dc •ect. 5, n. 26. — Dicast., de Pocniu, diip. 9, dub. 2, n. 75. · Peccat., part. 1, cap. 3, art. 2, collig. 7. — • Lib. 5, n. 168. — · De Poenit., diip. 16, n. 553. — Palaus, Pocnit., ditp. 9. dub. 2, n. 76. · »· Lib. 5, n. 169. 4L - <*) Salmant, tr. 20, cap. 12, n. 41, dicunt unum committi peccatum, si eodem tempore eidemque homini in diversis mate­ riis convicieris, neque ibi loquuntur de con­ tumeliis in eadem materia, quod sane a for­ tiori intelligendum videtur; auctores tamen quos allegant tuentur eamdem sententiam quam S. Alphonsus hic propugnat. b) Concina, de Peccat., dissert. 1, cap. 6, h. 21, de quaestione sequenti dumtaxat loqui­ tur. nempe dc eo qui eodem impetu plures Sanctos blasphemat, vel eidem homini sed in diversis materiis conviciatur, quem dicit plura admittere peccata. c) Bonacina hanc quidem sententiam te­ net, disp. 2, de Peccat., qu. 4, punct. 2, n. 11 ; a Croix tamen allegatur pro eo dumtax.it quod docet ibid. n. 12, scilicet probabile esse unum tantum committere peccatum qui eodem tempore injurias diversae rationis in cumdem profert. 43. - a> Lessius a Croix hic utique cita­ tur; sed nonnisi indirecte hanc sententiam tenet, quatenus nempe haec dc interruptione Dicast., de CAP. 1. Quid dc «arripiente «u mmam * dirent νι· cibo». Celebrare in mortali ire» tniMxi die Natali qoot wicri legia. - DP- PECCATO IN GENERE - DUB. HI. - ART. II. 741 et Salmant. * cum Navarro, Lugo, etc. - rendum plures actiones per se complete Et idem dicendum de eo qui animum ha­ sacrilegas operatur, nimirum indigne con buit tantum hostem vulnerandi, et inde secrando, ministrando sibi indigno, et in­ ira accensus occidit; is duo peccata com­ digne sumendo. Secus dicendum, si post sumptionem sumat particulas superfluas; mittit; ut Salmant. * cum iisdem. 44. - Advertendum etiam cum La­ quia haec ultima sumptio pertinet ad croix 3 et Patre Mazzotta «, quo si quis ex unum Sacrificium. Ita Croix4 cum Viva’. intentione furandi centum aureos centenis — Dixi: saltem; nam juxta nostram sen­ vicibus moraliter interruptis ea subripiat, tentiam, quatuor sacrilegia committit ce­ tunc centum peccata committit; quia sin­ lebrans in mortali. Vide Lib. VI, tt. 35, guli actus habent in se consummatam v. Hinc. 45. - 11. Loquendo autem de secunda malitiam. Tria etiam sacrilegia committit qui in radice distinctionis numericae, scilicet: die Nativitatis tres Missas celebrat in Ati peccata multiplicentur cx drversttale mortali; quia sunt actus de se completi. objectorum totalium? — celebris est quae­ Dixi: tria sacrilegia; hoc tamen currit in stio inter doctores. Prima sententia negat. Et hanc tenent sententia eorum (ut tenent Sporer5 et quidam neotericus) qui dicunt celebrare cum Busenbaum (hic, tt. 35, ad /), Sua in mortali esse unum sacrilegium; quia rcz ·, Lugo ”, Laymann ·, Viva ·>; Ana­ actiones celebrantis, licet sint plures, ta­ cletus 10 cum Navarro b>, Marchant, etc., men integrant unum ministerium Sacri­ ac Tamburinius·”; item Bonacina, Filliuc­ ficii. — Sed verius dicendum saltent haec cius, Gobat, etc., apud Croix"; probabiesse novem sacrilegia; cum celebrans in lemque putant Vasquez, Rodrigueze>, etc., mortali in unaquaque Missa verius tria apud Lugo ’*. — Diversis autem rationi­ sacrilegia committat; et quamvis unum bus praefati auctores hanc sententiam offerat Sacrificium, attamen ad illud offe­ tuentur. Nam Suarez d>, Laymann i>, Fil’ Tr.20, cap. 12, n. 45. · Aiauir., Man., cap 6 η. 17, • Lib I, tr. 3. cap 3, n. 2.— * Tr. 3, de Peccat. diiL 1. num. 57. · Pct·. Marcha nl, Tribunal, tom. 1. tr. 3. tit. 4, ct in cap. Consideret, dc pocniL, dist. 5, num. 48. · Ιμ&ο, dc Pocnit., disp. 16, num. 556 - · Tr. 20. cap. 12. num. 45, qu. 2. concl. 2. — Bonac., disp. 2, dc Peccat., qu. 4. punct. 2. ν· L — 1 Lib. 5, n 170. — < Tr. I. dc Conse., disp. 1, qu. 1, η. I. - Λ7Λ, tr. 21, cap. S, n. 320 · Gobat, Qumar·, tr. 5. cap. 2, qu. 4, v. Ex fine. — » Part. 3, cap. 3, n. 435, ad 2. cap. 9, n. 73. · 11 Lib. 5» num. 150 — Γατψ , de Poenit., — * Lib. 5, num. 170, i. f. — ’ Dc Sacram. PocniL, qu. 5, qu. 91. art art. 6, n. 7. — » Dc Pocnit., ditp. 22, sect. 5, n 33 cl 31. — num. 135. actuum in Anclar., v. Confessio, cas. 10, sen­ bit: «Quod ad interruptionem attinet, si vo­ luntas tendat ad exsecutionem, non censetur interrumpi nisi per retractationem et muta­ tionem propositi.,.. Si autem non sequatur exsecutio, sunt diversa numero peccata». 45. - Ό Lugo, dc Poenit., disp. 16. n. 135, negat quidem esse explicandum in confes­ sione objectorum numerum; sed praescindit a speculativa quaestione, quamvis fateatur non carere difficultate, in universum negare quod propter ordinem ad plura objecta multiplicen­ tur malitiae. — Viva pariter, dc Sacram. Pocnit., qn.5, art. 6, n. 9; ac Tamburinius, Method. Confess., hb. 2, cap. 1, η. 58, a quae­ stione speculativa praescindunt; ad praxim vero negant obligationem adesse explicandi numerum objectorum; necesse tamen esse pluralitatem in genere fateri, v. g.: uno ictu plures occidi. Navarrus scribit, Man., cap 6, η. 18, ter esse cxcommunicatum qui « uno impetu etiam unico ictu tres ferit clericos».Et ibid. ds L· 1, dub. 4, n. 3 et 8. - 11 Dc Poenit., disp. 16, inferius: «Qui imprecatur mortem alicui et toti familiae ejus, duo tantum peccata com­ mittit, non tot quot sunt personae familiae. Tum quod tota familia pro una persona ficta accipitur..., tum quod familia, licet significet multos, eos tamen collective tamquam unum corpus fictum significat... Qui blasphemando maledidt divo Petro et undecim Apostolis, duo Lanium peccata videtur admittere, eisdem rationibus ». Rodriguez non solum ut probabilem tenet, sed a Lugo adducitur ut qui simplici­ ter teneat hanc sententiam, dum, Summa, part. 1, cap. 247, η. 27 (al. cap. 244, η 26), scribit esse unum eumdemque actum in ge­ nere moris « audire mille confessiones se­ dendo continue in loco ad id solito, aut per breve tempus sublevando». •f) Suarez, de Poenit., disp. 22, sect. 5, n. 36, his verbis rationem hujus sententiae exponit: « Tum quia non per modum relatio­ num, sed privationum attendenda est eorum distinctio; tum etiam quia relatio transcen­ Diverti IM objecto­ rum tota­ lium, juxta alioi non multiplicat pecenta. 742 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. liucdus, etc probant: quia in eodem actu entitative uno non possunt esse plures malitiae numero diversae, cum in eodem subjecto nequeant esse plura accidentia numero distincta. Alia ratione utuntur Lugo et Tamburinius, dicentes quod, licet in eodem actu possint esse plures mali­ tiae, tamen ex praecepto Tridentini tene­ mur quidem explicare numerum pecca­ torum, non autem numerum malitiarum. jmu s. Secunda vero sententia communior, Doctorem, . _ _ mokipuou quam sequimur, et tenent Contin. Tournely’, Concinaa, Croix3, Holzmann4; ac Salmant. ·) cum Azor, Hurtado, Vas­ quez, Diana, Dicastillo *■> et aliis innumeris, docet diversitatem objectorum totalium bene constituere diversa numero pec­ cata. — Ratio 1‘: quia, sicut actus respi­ ciens plura objecta specie diversa inclu­ dit plura specie diversa peccata in con­ fessione explicanda; ita actus respiciens plura objecta numero diversa includit plura diversa numero peccata. — Ratio 2“, quae fortius probat, est, quia idem actus non solum potest includere plures mali­ tias specie diversas, sed etiam numero. Id patet exemplo: si enim conjugatus copulam habet cum conjugata, nemo ne­ gat (ut ipse Lugos fatetur) duplicem com­ mittere injustitiam : unam, quia violat jus suae uxoris; alteram, quia cooperatur ut illa violet jus sui mariti. Ergo cum eodem unico actu bene possunt esse plura pec­ cata numero diversa contra eamdem vir- tutem. Objicit Lugo quod tunc alio modo tendendi conjugatus ille justitiam laedit, quando violat jus suae uxoris; alio, quando cooperatur ut altera violet jus viri sui: et ideo duo peccata injustitiae committit. Sed haec responsio non subsistit; nam eadem virtus justitiae eodem modo (non diverso) quo obligat eum ad servandam fidem suae uxori, obligat etiam ut non cooperetur ne illa frangat fidem suo viro debitam. Nec obstat ratio Suarii, nempe quod in eodem subjecto nequeunt esse plura accidentia numero distincta. Nam respon­ detur hoc valere in physicis, non autem in moralibus. In his enim, licet actus phy­ sice sit unus, moraliter tamen bene potest esse multiplex, quando juxta prudentum judicium unicus ille actus aequivalet plu­ ribus, habita ratione ad objecta totaliter diversa; prout patet exemplo copulae con­ jugati cum conjugata, et docet D. Tho­ mas/λ — Nec etiam obstat ratio Lugonis, nempe quod in confessione tenemur tantum explicare numerum peccatorum, non autem diversas malitias peccati. Nam respondetur, posito quod malitiae in illo actu sint plures, plura etiam esse pec­ cata; cum peccata diversa non sint nisi diversae malitiae. 46. - Hinc infertur, diversa numero peccata committere: 1°. Eum qui uno ictu plures homines occidit, vel pluribus detrahit; ut dicunt FtU., tr. 21 » cap. 8, n. 320. — Lugo, de Poenit., disp. 16, cap. 4, qu. 3, 5 et 6. - Gasp. Hur tad , dc Poenit., di»p. 9, n. 134.— Tambur., Method. Confess., lib. 2, cap. 1, η. 59 diff. 6. · Vasq., in 1 — 1 De Peccat., part. 1, cap. 3, art. 2, v. Dico /·. — · Dc part. 1, tr. 7. resol. 17 et 29; et part. 3. tr. 4, resol. 164. — Peccat., di··. 1, cap. 6, nam. 29 el »cqq. — · Lib. 5, n. 149 • De Poenit., disp. 16, n. 140. — Lugo, loc. cit — Suar.,de et 151. — 1 De Act. ham., η. 66β. — Ator, part. 1, Hb. 4, Poenit. disp. 22, sect. 5, n. 3o. — Lugo, loc. cit., num. 134. dentalis, fundata in indivisibili entitate, non multiplicatur propter materialem distinctio­ nem terminorum seu objectorum: unde in tali actu neque augeri neque minui poiest ille transcende nulls respectus, quia indivisibiliter tendit ad omnia illa objecta per mo­ dum unius». — Laymann vero nullam suae sententiae rationem adducit Salmant. tenent quidem hanc senten­ tiam, /r. 20, cap. 12, n. 39, et auctores rela­ tos allegant, exceptis Hurtado (qui tamen loc. cit. ejusdem opinionis est) et Dicastillo, qui revera hanc sententiam intelligcndam esse asserit « de actibus exterioribus qui habent multiplicem effectum, ut de maledicto et occi­ sione plurium uno verbo et uno ictu; atque etiam de actibus interioribus efficacibus, de quibus omnibus dictum admissum et proba­ tum hucusque est multiplicari in eis malitias pro multitudine effectuum diversorum». Ita Dicastillus, de Poenit., disp. 9, n. 255, qui­ bus n. 256 subdit: « De actibus vero ineffi­ cacibus voluntatis, ut simplici affectu et com­ placentia, dicendum omnino est tantum esse unicum peccatum, quando plures personae per modum unius objecti adaequati, unico actu respiciuntur ». f) S. Thomas, in 2, dist. 42. qu. 1, art. 1. corp., haec scribit: « Contingit aliquid quod est unum in genere naturae consideratum...., esse plures secundum quod ad genus moris retorquetur, si voluntas in actu varietur ». 2··, disp. 75, cap. 2, n. 10. · Diana, Objectu· mbtji uiu fit. Corollaria. CAP. L - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. III. - ART. Π. 743 (Contin.] Tournely », Concina », Bona­ cina a>; et Salmant.3 cum Vasquez, Azor, Henriquez, etc. (contra Anacletum4, et Tamburinium b> cum Lugo b>, etc.). Et idem dicendum, si quis intendit oc­ cidere sive infamare totam familiam; ut tenent Salmant. » [Contin.] Tournely ·, Concina 1 et Holzmann contra Ronca­ glia et Anacletum 8. — Nec obstat di­ cere quod familia pro unica persona re­ putatur, ex lege 1, ff. Si familia, etc. Nam, licet fictione juris familia una persona di­ catur, attamen occisio aut detractio illa, cum uniuscujusque jus laedat quod per­ sonae illius familiae distincte habent ad vitam aut famam, idcirco diversa peccata constituit. — Secus vero esset dicendum, ut bene censent Salmant. ’, si quis laede­ ret bona quae possidet aliqua civitas, mo- nasterium aut capitulum in communi; tunc enim non competit jus individuis in par­ ticulari, sed tantum toti communitati: unde unum jus laeditur. 2°. Qui unico actu optat ad plures fe­ minas accedere contra Tamburinium ·) cum Lugo * ); vel pluries ad eamdem fe­ minam contra Leandrum apud Tamburi­ nium‘°. Tanto magis qui eadem nocte plu­ ries eamdem feminam cognoscit; ut Sal­ mant. “ cum aliis communiter, contra Zanardum: quaelibet enim fornicatio habet suum terminum completum. 3°. Qui a pluribus furatur; ut Salmant13 cum Azor et Molina contra Lugo et Tapia. 4°. Qui pluribus unica vice scandalum praebet ; ut recte ait [Contin.] Tournely ”, contra Tamburinium M cum Lugo. 1 De Peccat., part. 1, cap. 3, art. 2, coUig. 1. — * Dc Peccat., di»». 1, cap. 6, num. 22 et 23. — ’ Tr. 20, cap. 12, num. 42 ct 43. - Vattj., de Poenit., qu. 91, art. 1, dub. 4, n. 8 et 10. Aeor, part. 1, lib. 4, cap. 4, quaer. 5 et 6. Htnriq., lib. 5, cap. 5, n. 4 - » Tr. 3, de Peccat., di«t. I, n. 67. — · Tr. 20, cap. 12, n. 49. — · De Peccat., part. 1, cap. 3, art. 2. collig. 3. - ’ De Peccat., di»». 1, cap. 6, n 28. - · Tr. 3, dc Pcccat., di»t. 1, n. 57 et 58. - · Loc. dt. n. 51. — Ltand. a SS. Satr., de PoeniL, dup. 8» § 3, qu. 19. · · Method, confae., Hb. 2, cap. 1, n. 59. — 11 Lo<. dt, η. M et 55. · Za ard., * Director, theoloff. n. 135, i. f. 46. - a) Bonacina, uti S. Alphonsus supra mittere, eo tamen gravius quo numerosiores n, 45 notavit, oppositam sententiam tenet; ni­ sunt personae offensae. Quod si offendendo vel hilominus, disp. 5, de Sacram. Poenit., qu. 5, detrahendo intenderet unamquamque illarum sect. 2, punct. 2, § 3, diff. 3, n. 16, Bonacina personarum singillatim offendere, tunc tot nu­ docet < eum qui uno actu plures percussit aut mero essent peccata quot personae, cum quot infamavit aut pluribus injuriam intulit, teneri essent personae tot intellexisset injurias in­ numerum personarum [in confessione] expri­ ferre. f) Lugo, de Poenit., disp. 16, n. 141, ita mere, non quia pluralitas personarum prae cisc sil circumstantia mutans speciem, sed loquitur: < Qui desideravit peccare cum tribus quia est objectum terminans et determinans feminis, non bene explicaret dicendo: deside­ ipsum actum, ut aliquid spectans ad ipsius ravi fornicationem..... Quare regulariter exi­ stimo explicandum esse in praxi numerum substantiam quasi individuam ». b) De Tamburinio et Lugo, vide quae personarum, saltem sub aliqua generalitate confusa significante pluralitatem ». Recte igi­ notata sunt nota a, ad num. praecedentem. c) Holzmann non de detractione neque de tur a Tamburinio allegatur, qui in sua Method, occidendi intentione loquitur, sed de ipso facto confess., lib. 2, cap. 1, η. 62, docet satis esse (cui desiderium sane aequiparatur in prae­ si dicat: < Semel plures feminiis liberas con­ senti quaestione). « Si quis, inquit de Act. hum., cupivi... ». /J Azor, quem Salmant. allegant pro hac η. 671, uno actu interimat integram familiam in qua versantur multi homines..., committit sententia, in generali tantum, part. 1, lib. 4, tot numero peccata quot homines in ea farni- cap. 4, qu 6, haec scribit : « Peccata quae opere lia degunt vel degere non ignorantur invin­ consummantur.... plura numero fiunt, tametsi sit unus actus, modo respectum et ordinem cibiliter ». **) Roncaglia, tr. 2, dc Peccat., qu 1, cap.2, habeat ad objecta numero differentia, sed qu. 2, resp. 2, fatetur commode sustineri posse contra rectam rationem. unumdumtaxateommitti peccatum; sed in pro­ <4! Molina, de Just, ct Jure, tr. 3, disp. 41, batione melius suam sententiam declarans, sic n. 4, ita quidem tenet, sed his verbis senten­ distinguit : · Cum.... peccator considerare possit tiam suam limitat: « Nisi fur invincibiliter vel omnes illos homines in quos explodit sclope- ignoraret id ad multos attinere ». tum, vel illam familiam de qua detrahit per h> Lugo minus ad rem hic adducitur; nam, modum unius, unicum peccatum poterit com­ de Poenit., disp. 16, n. 135 ct 136, loquitur LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. 744 Bu»phcmire Ιί Λ· ponoioi. uV’dôodé’ an pt» *· *biprob peccatum, viViÔn'·'' ct>h ahcui ma’t'er'iM. {ιμβ* ^' 5e. Qui unico actu vult per plures dies Horas canonicas vel jejunium omittere; ut Croix Holzmann J; et Salmant. 3, contra Busenbaum, Lugo ‘7, etc. — Vide dicta Lib. IV, ft. 149. 6°. Qui uno actu malum tribus perso­ nis desiderat; ut Croix 4 cum Dicastillo. 47. - Quaeritur autem 1°. Quot peccata committat qui unico actu blasphemat duo­ decim Apostolos? [Cont.l Tournelv & et Concina ° cen. ," , sent committere duodecim peccata, quia uniuscujusque Apostoli honorem laedit; et qUi(jern probabiliter. — Sed non est improbabile id quod sentiunt Anacletus 7 et Salmant. * cum aliis, nempe quod iste unum committat peccatum. Quia, cum omnes blasphemiae in Sanctos malitiam desu­ mant ex una relatione ad Deum; moraliler loquendo unica injuria per talem blasphemiam mediate Deo infertur. 48. - Quaeritur 2°. Au committat di­ versa peccata qui detrahit alicui in plu­ ribus materiis, vel eum diversis contume­ liis afficit? Negant Salmant. ”, Lugo 10 cum Cajetano, Sà, Azor ·>, Reginald© et Molina ; item Bonacina, Dicastillus, Diana, etc., apud Croix11 : dicentes unum committere peccatum; quia, licet tales detractiones aut contumeliae materialiter specie distin­ guantur, moraliter tamen unam famam aut honorem laedunt. Sed probabilius censent plura peccata committere [Contin.) Tournely1’, Holz mann13, Concina *4; et Croix 15 cum Silvio, Navarro, etc. Ratio, quia laeduntur diversa jura ad famam vel honorem quae alteri competunt; per hoc enim quod aliquis es­ set diffamatus in uno crimine, non ideo est diffamatus in alio. — Nec obstat quod is qui aufert plures diversas res alicui, unicum committit furtum; nam tunc unicum laedi­ tur jus quod ille habebat ad bona sua. Sed quando aliquis diffamatur in pluribus ma­ teriis, plura ejus jura laeduntur, juxta plu­ res respectus quos fama habet ad diversas virtutes; unde plura committuntur pec­ cata. Bene tamen hic advertendum cum Sal­ mant. et Concina quod mulierculae et plebeji, qui simul rixantes eodem im­ petu diversis contumeliis se onerant, unum peccatum committunt. — Ratio, quia juxta communem aestimationem hi non laedunt famam et honorem; eo quod ex una parte convicia inter hujusmodi personas non ap­ prehenduntur ut gravia; et ex alia au- catum. 1 Lib. 5, n. 164. — 1 Dc Act. hum., η. 673. — · Tr. 20, tr. 4, disp. 19, n. 3. — Bonae., disp. 2, de Pcccat., qu. I. cap. 12, η. 44. - · Loc. cit., η. 158 — Dicast., dc Poenit.. punct. 2, num. 12. · Dicast., dc Poenit., disp. 9, dub 2. diip. 9, dub. 4, num. 229. — * Dc Pcccat., part. I, cap. 3. n.88. et dub. 8, n 502. - Diana, part. 1, tr. 7, resol. 28.- art 2, collif. 3. — · Dc Pcccat., dis *. ” Lib. 5, n. 161. — 11 Dc Peccat., part. 1. cap. 3. art 1, cap. 6, n. 21. — 2. ’ Tr. 3. dc Pcccat,, disc. 1, num. 58. — · Tr. 20, cap. 12, collig. 7, i. f. — u Dc Actib. hum., n. 674. — 14 Dc Pcccat., num. 40. — » Loc, cit., num. 41. — “ Dc Poenit., disp. 16, diu. 1, cap. 6, n. 21. — 11 Loc. cit., n. 161. - Silvius, in n 265. · Cajtlan., in 2·· 2' , * 1·· 2·’, qu. 72, art. 9, conci. 2, i. f. · Navar., .Man., cap. b, qu. 72, art. 1. resp. ad 3. - Sd, v. Contumelia, n. 1. · Rrgin., lib. 24, n. 102. · Molina, n. 18. — dc bonis pertinentibus ad plures haeredes pro indiviso ante haereditatis divisionem, vel ad aliquam communitatem. Et ita tenet eamdem sententiam quam hic supra S. Alphonsus pro· pugnat ·) Lugo, loc. cit,, n. 546. haec scribit: * Vo­ lentem non recitare Officium per totum an­ num, et id postea exsequentem, committere plura peccata ; quia licet voluntas sit una, opus tamen volitum, non est unum, nec una omis­ sio recitationis ordinatur ad aliam, nec con­ nexionem habet cum illa ♦ . 48 -·> Azor non satis sibi consentit; nam loco citato a cardinali de Lugo, id est, /x/rr. .7, hb. 13, cap. 5, dub. 1, v. Si vero quaeras, dicit aliquando esse confitendam contumeliae qua­ litatem, « quia, licet contumeliae specie non differant, est tamen opinio Soli et multorum aliorum valde probabilis, circumstantias pec­ catorum malitiam graviter augentes intra eamdem speciem, esse in confessione expri­ mendas >. Atvero,part /, lib. 4,cap. 4,qu. 5, dicit contumelias in materiis diversis esse spe­ cie diversas: « Quinto quaeritur, inquit: Quan­ do et quomodo peccata quae sermone complen­ tur numero augeantur? Respondeo specie fieri multa ct augeri numero, quando verbum seu sermo dirigitur ct refertur ad objecta specie diversa, vcluti si Titius contumeliose Cajum compellet haereticum, latronem, adulterum, tria peccata contumeliae committit specie di Loc. cit. n. 21. stinct Salmant, ut supra notavit S. Alphonsus. tenent absolute esse unum peccatum;hic vcr<». tr. 13 de Restitui., cap. 4, n. 13, addunt cxcu sari posse a peccato mortali ct quandoque u veniali contumelias quibus mulierculae, pueri et viri intimae sortis sesc solent verberare Piobi hlius multi plcx. Excipiun lur mulier­ culae ei pit beji simul rixantes. f CAP. Detrahere ccran pio· nbtn, juxta 4:10·. plura pcccala. Probabi­ liter unum, icd tra· ritu. 1. - DE PECCATO IN GENERE. - DUB. Ill. - ART. Π. 745 dientes nullam ipsis fidem praestant, pu­ tantes illa potius proficisci ex impetu irae quam cx animo et rei veritate. Et ideo tales rixantes ut plurimum excusantur a mortali; nisi forte de aliquo particulari facto adversarium improperent. 49. - Quaeritur 3°. Ati qui detrahit ali­ cui coram pluribus plura peccata com­ mittat? Affirmant Croix 1 et Holzmann *; quia (ut dicunt) tot jura is laedit quot sunt per­ sonae apud quas alter infamatur. Sed unum tantum peccatum committere censent Lu­ go 3, Tamburinius 4, Azor et Molina < Ratio, quia detrahere coram pluribus est tantum circumstantia aggravans; cum jus ad famam sit unicum apud omnes, non autem multiplex. Unde, cum satis proba­ bilis sit sententia (juxta dicenda de Poenit., Lib. VI, n, 468) quod non sit obligatio explicandi in confessione circumstantias aggravantes; probabile etiam est in casu proposito non esse obligationem explicandi numerum personarum coram quibus facta est detractio, sed sufficere quod dicatur· Detraxi coram pluribus. 50. - Quaeritur 4°. Quot peccata com­ mittat qui plures articulos fidei negat9 Plura censet Borgia apud Croix8; quia (ut ait) unusquisque articulus est distinctum fidei objectum. — Sed verius plures arti­ negant ibid. Diana et Oviedo. Ratio, quia culo* fidei, verius uobjectum fidei nequit dici multiplex, cum nom pecca­ revera unicum tantum sit, nempe vera- tum. citas Dei revelantis. Idcirco qui unum fidei articulum negat, non minus est infi­ delis quam qui omnes negat; et ita con­ tra, qui plures negat articulos, non magis est infidelis quam qui negat unum. Quaeritur 5°. Quot peccata committat qui diversa mala optat inimico, puta in­ famiam, mortem, paupertatem, etc.? mi­ Prima sententia, quam tenent Lugo c Οrapiare ico diver cum Valentia, Turriano Bonacina’, Diana8; item Cajetanus6-' et Trullench, unum spe cie pecca­ apud Busenbaum(vide Lib. II, n.30, v. In tum. confessione}, dicit committere unum specie peccatum (et etiam numero, si mala opten­ tur in eodem impetu). Quia peccata odii non sumunt speciem diversam a diverso malo optato, quando omnia appetuntur sub ratione mali, ut contraria virtuti di­ lectionis. — Nulli dubium vero explican­ das esse species malorum, si desiderium sit efficax. Secunda sententia, quam tenent Bu­ Juxta a Ito», mulli filex si mu senbaum Joe. cit.) cum Suarez et Palao ; a apeciftac Salmant. · cum Bailez Salon, Prado, ccotur Villalobos · , Soto, Filliuccio et Dica­ * stillo , dicit committere plura peccata, 1 Lib. 5. n lt>2 — 1 De Actib. hum., η. 675 — ’ Dc Poenit., disp. 16, n. 112. — 4 Method, conf., lib. 2, cap. 9, resol. 30. - TrnlL·, lib. I, cap. 6. dub. 2. num. 5. - Suar., de Carit , disp- 6, Meet. 2, n. 2. - Palaus, tr 6. disp. 4 η 2- — 1 Lib. 5, η. 15 *. punct. I. num. 7. - · Tract. 13. cap. 4. num. 29. - Salon, — Diana, pan. 3, tr. 4. resol. 165. - • Dc Poenit., disp. 16, n. 259 ct 260. - Valent., in 2- 2· . qu. 76, concl. 1. coroll. Piado. Theol. mor., cap. 25. qu. 4. num 12 ct 13. · Sotus, dc lust . hb. 5. disp. 3, qu. 11, punct. 2, v. Quinto dico. — ’ Disp. 3, dc qu. 11. art. 9, concl. 2, v. Ex his. - Fill., tr. 40. cap. 5. 1· Praec., qu. 4, punct. ult., $ I» «· 10. — * num. 147. Ovtrdo, dc Vitiis ct Pccc., tr o, controv. 5, num. 116. >» lr* '· 49. - Azor, part. 3, lib. 13, cap 5, dub. 1. ct Molina, de Justit. et Jure, tr. 4, disp. 19. n. 3, a Tamburinio (a quo S. Alphonsus vi­ detur citationem accepisse) male allegantur pro hac sententia; ipsi enim de ea omnino silent. 50. - " Crespinus a Borgia, Quaesi select, mor.. qu. 6. n. 18, loquitur dc ignorantia vin­ cibili, cui profecto aequiparanda est negatio, ct revera scribit: «Qui plures articulos fidei aut decalogi praecepta vincibiliter ignorat, plura peccata committit, quia non componunt aliquid unum. '· Turrianus, in 2"·" 2·", disp. 91. de Ca­ ntate. dub. /. i. Z. et Cajetanus. in 2 <‘" 3". qu. 34,art. 6. videntur tenere potius secundam sententiam. Vide notas a ct b. ad hb. 2, n.30. < > Raflez ac Villalobos male a Salmant. hic allegantur nam Raflez, loco a Salmant. citato, tn 2— 2 *'. non tenet hanc sententiam:quin immo, tn 21'”1 2a<. qu. 34, art 6, dub. 2, conci. 4. oppositam aperte sequitur. « Odium proximi, inquit, tormaliler loquendo semper est unius speciei. . Quia omnia mala quae aliquis vult ex odio proximi, quamvis alias differant specie, ut homicidium et rapina, tamen sub unica ra­ tione formali sunt volita ex odio ». — VHIalo bos autem, part. 2, tr. 3, dtff. 9, n. 2. fatetur gravius esse peccatum si gravius malum alicui imprecetur, proindeque in confessione expli­ candum; non tamen docet diversa peccata committere eum qui diversa mala alicui exo­ ptat.— Dicastillus vero parum sibi ipse consen lii, nam, hb. 2, dc /ust. ct jurc, tr. 2, de Restit. r//sp 12. n. 532, hanc opinionem affert, quam n. 333 a toto genere sibi placere affirmai. uno tamen excepto, quod nempe si in genere tantum ct m communi exoptet quis malum 746 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. prout sunt species malorum optatorum, si specifice exprimantur; quia desiderium sumit speciem a diverso objecto deside­ rato, ut inquit S. Thomas ’, dicens: Si ille qui maleduit velit malum occisionis alte­ rius, desiderio non differt ab homicida. — Secus, si optetur malum in communi, prout si dicat: Maledictus sis; malum tibi eveniat. ProMbt Tertia tamen sententia satis probabilis, ricndnm quam tenet Croix distinguit, et dicit committere unum specie peccatum, casu quo mala illa apprehendantur sub uno genere mali, nempe ut media ruinae inimico opta­ tae. — Secus, si voluntas feratur ad optan­ da ei illa diversa mala specifice conside­ rata; ut dicunt ibid. Silvius, Molina d>, Co­ ninck d>, etc. Quaeritur 6°. Au plura sacrilegia com­ mittat confessarius qui in mortali succes­ sive plures absolvit? mon^“abn Negant Salmant. ’, Viva 4; Lugo s cum Rodriguez; item Sporer, Gobat, Diana, etc., lefium, comXlA AltOVjn- apud Croix6: dicentes unum peccatum 1 mittere, quia formaliter unam irreveren­ tiam Deo irrogat; sicut qui plura sacra vasa furatur unum sacrilegium committit. — Sed verius Concina7, [Contin.] Tour­ nely’; et Croix® cum Bonacina, Dicastillo, Escobar et aliis, docent tot sacri­ legia committere quot absolutiones im­ pertit; quia singulae absolutiones sunt singula sacramenta. Idem dicit de sacerdote pluribus Eu­ charistiam successive ministrante Croix10 cum Coninck, Vasquez O, Palao,etc.; quia singulae Communiones sunt singula convi­ via completa, respectu communicantium. Sed probabilius Viva; ac Filliuccius, Bu­ senbaum, Diana et alii, apud eumdem Croix “, qui etiam id probabile f) putat, dicunt in hoc unum peccatum committi; cum una sit administratio, et ideo unum convivium. Vide Lib. VI, n. 35, v. Utrum autem. Utrum autem ministrare Eucharistiam in mortali sit mortale? — Vide dicenda dicto n. 35, sub initio. 1 2· 2·', qu. 76. art. 4, ad 2-. - · Lib. 5, n. 159. - S/Hims, in 2·· 2··, qu 34, Seu rectius: Bosco apud Croix hanc sen­ tentiam probabilem agnoscit. Secut pro b abiliua, ploriboidi re Euchari rntiam it moruli. CAP. IL - DB PECCATIS IN SPECIE. - DUB. I. 747 CAPUT II. De Peccatis in specie, Mortali et Veniali. DUBIUM I. Quid sit Peccatum mortale, et veniale. 51. Quid mortale, et quid veniale. — 52. Quotuplici modo peccatum potest esse mortale. ~ Notabile advertendum pro iis qui de facili damnant de mortali. Precatum mortale, quid. Veniale, qaid. Morl ale ex Cenere et per accl· dent. 51. - « Resp. 1°. Mortale est quod ob < honon externo vel interno; quae vero « sui gravitatem, gratiam et amicitiam «contra reliqua praecepta fiunt, nocent «cum Deo solvit, poenamque aeternam « personae, bono aut juri proximi. « meretur. — Dicitur mortale, quia spiri« 3°. Peccata illa septem quae dicuntur « tualis vitae principium, gratiam scilicet « capitalia non omnia sunt mortalia ex «habitualem, tollit, et mortem animae « genere suo; quia non omnia graviter « Deum aut proximum laedunt, vel nos « affert. « Veniale est quod ob suam levitatem, « ipsos corrumpunt « Resp. 111°. Mortale ex accidente did« gratiam et amicitiam non tollit, etsi fer« vorem caritatis minuat, et temporalem « tur, cum actus aliquis venialis aut in* poenam mereatur. — Dicitur veniale, • differens fit per accidens mortalis: de «quia, salvo vitae spiritualis principio, « quo infra ». Bene hic advertendum id quod ait Ron­ « scilicet gratia, languorem animae facile « curabilem infert, veniamque facile con- caglia ’, nempe quod ubi clarum non est aliquod esse peccatum mortale, non prae­ « sequitur ». 52. - « Resp. ΙΓ. Mortale peccatum du- ceps sit confessarius in judicando ali­ « plex est: aliud est mortale ex genere quam transgressionem gravem esse, et talis peccati reum suum poenitentem pro­ « suo; aliud, ex accidente. « Mortale ex genere suo est quod per nuntiare. Etenim valde periculosum est confies«se laedit caritatem Dei, vel proximi « quoad personam, res aut jura; vel nos sariis damnare aliquid de culpa gravi, ubi certitudo non elucet; ut docuit S. Tho­ « ipsos corrumpit graviter. — Ita Azor , * mas ‘, dicens: Omnis quaestio in qua de « Sanchez ". mortali peccato quaeritur, nisi expresse « Unde resolves: « Γ. Peccata contra bonum proprium veritas habeatur, periculose determinatur. • commissa ut plurimum sunt venialia ex Et rationem de hac doctrina paulo post « genere suo: ut v. gr. inutilis et vana con­ adducit, nempe, quia error quo creditur cupiscentia, vana oblectatio, prodigali­ esse mortale quod non est mortale, ex con­ tas, curiositas, superfluitas cultus et ve­ scientia ligat ad peccatum mortale. — Qua­ stitus, nugae, otium; excessus in cibo, propter ait S. Antoninus4: Nisi.... habea­ potu, somno, risu, usu conjugii, timore, tur auctoritas expressa Scripturae S., aut tristitia, appetitu pecuniae, laudis, etc. canonis seu determinationis Ecclesiae, vel «2°. Peccata contra virtutes theologicas evidens ratio, nonnisi periculosissime (pec­ sunt mortalia ex genere suo; quia no­ catum mortale) determinatur. Nam side­ cent bono alicui interno Dei, v. gr. ve- terminetur quod sit ibi mortale, et non sil. racitati, misericordiae, caritati. — Item, mortaliter peccabit contra faciens; quia fere omnia quae fiunt contra decalogum: omne quod est contra conscientiam aedi­ quia quae committuntur contra tria pri­ ficat ad gehennam. ma praecepta, nocent similiter deitati, Hinc animadvertatur in quale discri­ scientiae, omnipotentiae divinae, ejusque men se immittant illi qui rigidam doctri» Paru I» lib. 4. cap. 9. — · Decal., lib. 1, cap. I, n. 4. ■ Tract. 2, qu. 1, Peccat., cap. 1, reg. in praxi, num. 1. — « Quodhb, 9, artic. 15, corp. — · Summa, part. 2, Ht. I, cap Π, $ 28» Mortale ex accidente. Prudentia utendum ad dam nan­ dum de pec­ cato. 748 LIB. V. - TRACT. nam sectantes, facile damnant homines de peccato mortali in iis in quibus gravis malitia evidenti ratione non apparet, eos sic exponendo periculo damnationis aeter­ DE PECCATIS. nae. Et idem dicendum de iis qui de fa cili notam laxitatis inurunt sententiis quae aperte improbabiles non videntur. — Vide dicta Lib. I, n. 82, 83 ct 89. DUBIUM II. Quibus ex causis Peccatum ex genere suo mortale fiat per accidens veniale. 53 Quae requirantur ad peccatum mortale. — 54. Ex quibus causis mortale potest fieri veniale: - Et 1°. Ex imperfecta advertentia. — 55. 2°. Ex imperfecto consensu. — 56. 3°. Ex parvitate materiae. — 57. Vide resolutiones. — 58. Quid, si quis vovisset dare ter mille aureos, et très non solveret. Tna re­ quisita «d morule. /S 40 M cum Palao Azor % Bonacina % Reginaldo a-']. 1 Decal·, lib. I, cap. 4, n. 10et »eqq. — Sanch., loc. cit., n. 16. — ■ Lib. 1, tr. 3, cap. 5, n. 10. — Sanch. t1, c., cap. 5, n. 6. 60. Salmant., tr.20tcap.ll,n. 13, hanc profecto sententiam tuentur, licet non afferant exemplum ludentis; et scribunt: < Si autem [quis] constituat ultimum finem in objecto pec· « « « « « Ratione rinh adjun­ cti. R a tione nimii affe­ ctui. « « « « « « « » « 750 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. « Notat autem Bonacina, hunc affectum, « non tantum habitualem, sed actualem «esse debere, ut peccatum contrahatur; « quia non imputatur ad culpam id ad « quod committendum habitu tantum es « paratus *. «•none gj _ « ReSp. inn. Peccatum veniale iit cotitentpi um * fonnaiK « mortale ratione contemptus absoluti et « formalis. « Dico autem : contemptum absolutum « et formalem, quando nimirum ideo for« maliteret absolute praeceptum violatur, « quia ipsiaut superiori subjici renuis, quod « est peccatum superbiae consummatae ; « vel quando ideo non vis obedire prae« cepto quia praeceptum est, et est pec« catum inobedientiae formalis: quorum « utrumque graviter pugnat cum caritate « debita superiori ». Aliud igitur est contemnere legem seu legislatorem, etiam humanum, non qua talem personam, sed qua legislatorem, quod est mortale; aliud,contemnere rem praeceptam, quod est veniale, si materia sit levis. Salmant. *. — Vide dicta Lib. IV, n. 161, Qu. 3, v. Quarta. « Ex quibus resolves: «x « Γ. Non est mortale si velis quidem •econdum «obedire et subjici absolute, nolis tamen qu d « hic et nunc in re modica; aut si aucto- ritatem legis vel praecipientis admittas, exsecutionem tamen hic et nunc contemnas. Ratio, quia non est contemptus absolutus et simpliciter, sed tantum seeundum quid. « 2°. Si praecise ex indignatione, mali· «tia, prava consuetudine alia ve causa « praeceptum violetur, et non ex contem« ptu potestatis superioris, non est mor* tale; quia non est contemptus formalis, « sed tantum interpretativus. « « « « « Bonac., de Peccau, di»p 2, qu. 3, punct. 5. n. 3. 1 Tr. 20. αρ. II, n. 18; et tr. II. de Le^ib., cap. 2, n. 37 et *eqq. — · Decal , hb. I, cap. 5. — 1 Di p. * 2, de Peccat., qu. 3, cati venialis ex tali affectu ad illud, ut para­ tus sit actualiter quodeumque peccatum com­ mittere propter ipsum ; tunc constituitur tale peccatum vel in specie temeritatis, vel nullum erit speciale vitium ad quod pertineat..., sed reducetur ad communem defectibilitatem vo­ *. luntatis Auctores vero citant non pro prae­ senti asserto, sed pro ejus corollario, scilicet quod non sit obligatio eo casu confitendi pec­ « 3°. Est mortale facere vel omittere ali· Conte» tui le, et Gobat, Hozes, Lumbier b>, Murcia, etc., K punct. 5. — 4 Tr. 21. cap. 6, n.252. — Gobat, tract. 7, n. 526. · Hotti, Explic. prop.63 Innoc. XI, η I. Lcand. dc Murcia, Disquhit. mor. in I 2”, Hb. 2, dhp. I, reto!· 16, η. 8 et 9. catum veniale, sed solum circumstantiam linis mortalis. 63. - a) Sporer, Sacram., part. 3, cap. 2, η. 3241 hoc quidem aperte docet; sed addit, quasi limitans suam sententiam: « Sine nota temeritatis, ob rationabilem causam poteris te committere huic occasioni », in qua scilicet probabile est te esse lapsurum in peccatum. b) Lumbier, in suis Observationibus ad CAP, IL - DE PECCATIS IN SPECIE- - DUB. III. Exponere te periculo probabili lethal!·, lethale juxta Allot. Omnino r« lethale. Secluia jaiiA causa. 751 apud Croix *. — Quia, ut dicunt, cum sit cum Navarro, Hurtado, Antonio a Spi­ eo casu etiam probabile quod non adsit ritu S., etc. ; item Elbel *, Roncaglia s, Spo­ periculum peccandi, non operatur temere rer 6 el alii passim. Ratio, quia periculum qui tali occasioni se committit; ubi enim de se proximum tunc fit remotum tam periculum non est certum, non potest ibi ratione circumstantiae necessitatis, quam ratione simul mediorum praecaventium, adesse certa obligatio illud effugiendi. Sed omnino tenendum oppositum cum quae persona proponit (ut tenetur) adhi­ Busenbaum (ut supra), quem sequitur bere, nempe diligenter avertendo animum * Croix cum Cardenas, Elizalde et aliis. a delectatione turpi vel ab alia passione ; Ratio convincens, quia, si est illicitum uti et insuper se muniendo piis cogitationibus, opinione probabili sine justa causa cum orationibus ac sacramentorum frequentia. periculo damni alieni spiritualis vel tem­ Quae utique media, licet non sufficiant ad poralis, ut certum est apud omnes cum Bu­ excusandum ubi non adest justa causa, senbaum % Lib.I,n. 20, in fine, v. Dixi2; eo quod Deus non adjuvat temere se pe­ quanto magis id non licebit ubi periculum riculo exponentes; bene tamen opem suam imminet propriae animae ? — Nec obstat praestat ei qui ex justa causa occasionem dicere quod ubi periculum est probabile, non deserit, dum is eo casu non ex affectu ibi etiam probabile est non esse periculum. ad peccatum, sed ex quadam necessitate in ** Nam respondetur quod eo casu, licet pec­ illa occasione permanet. — Secus vero di- Q“‘ «J.· catum sit incertum an sit vel ne commit­ cendum de simplicibus confessarus qui «>nfe®ano tendum, certum tamen est periculum pec­ pluries lapsi fuerint in audiendis confes­ candi. sionibus: quia hi tenentur a tali exercitio Diximus sine justa causa; nam ubi abstinere, si possint sine gravi detrimento justa causa adest, non est obligatio tale famae vel facultatum; juxta dicta Lib. III, periculum vitandi, nisi certo moraliter n. 438 et u. 483, v. Quid. Quid vero, si aliquis in iis occasionibus praevideatur lapsus in peccatum. (Vide dicta Lib. 2, n. 26, v. Pariter). — Et sic semper vel fere semper lapsus fuerit et excusantur chirurgi, si periculo se expo­ spes non effulgeat emendationis? — Vide nunt in medendis feminis, cum aliquoties dicta eodem n. 438, in fine, ubi diximus in praeteritum ob talem occasionem jam hunc teneri cum quacumque jactura occa­ lapsi fuerint. Sicque parochi qui in exci­ sionem deserere, et animam suam salvam piendis confessionibus eamdem miseriam facere. Vide etiam dicenda Lib. VI, n. 457. 64. - Utrum autem sit in statu peccati fuerint experti. Sic etiam excusantur alii qui proprium officium, puta curialis, militis, mortalis qui propositum habet commit­ cauponisaut mercatoris, non possunt dese­ tendi omnia venialia. — Vide dicta Lib. IV, rere sine gravi detrimento. Ita Salmant.1 *4 n. 12. cap. 6; cl diMcrt. 40, cap. 3, art. 3 · Klioaldt, hb. 8, qu. 15, cap. 5, reto!» 7, n. 58 ct 60. · AhIoh. a Sffir. S., Dirior. *., conic· tr. 5, dc Pocnit., disp. 3. n. 144, — « De Poenit.. § 3. — · Tr. 26, de 6* Praec , cap 2, n. 47. · Xavar., Man nom. 102. — · Tr. 19, dc Sacram. Pocnit., qu. 5. cap. 4, cap. 3, n. 13 ct 26 · Thom. Hur tad., Kcsol. rnor.» tr. 1. qu. 3. — · Part. 3, cap. 2, n. 32tu 1 Lib. 5, n. 257. — · Loc. cit. · Card**., Cri·., diep. 18. propositiones damnatas ab Innocentio XI (quod opus inscripsit tomum 3“™ Summae dictae de Arana), post n 2010, initio § 3, (in edit. lat. n 596), concedit teneri posse hanc sententiam, tametsi oppositam probabiliorem reputet. < ) Locus Hermanni Busenbaum quem S. A1phonsus allegat, in postremis editionibus ideoque etiam in hac nostra desideratur. Sed in 2“ et subsequentibus usque ad 5*», S. Doctor. Lib. /, /9, referebat Busenbaum dicentem licitum esse sequi opinionem probabilem et minus tutam relicta probabiliori, · seclusa tamen omni injuria et periculo proximi ». Quod dictum idem Busenbaum, relatus a S. Al­ phonse n. 21, his verbis explicat: · Dixi T in responsione: seclusa injuria, quia si pericu * lum sit ne proximo fiat damnum aut injuria, locum habet axioma : In dubio tutior via eli­ genda est ». Haec doctrina habetur hic apud ipbUin S. Alphonsum, lib. I, n. 52, in fine. 752 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. CAPUT HI. De Peccatis Capitalibus in specie. DUBIUM I. Quid sit Superbia, et quale peccatum. Superbia quid,et qua le pecca­ tum. Filiae <η· perbtae : Praesum· pt io. Ambitio. 65. - « Resp. 1°. Superbia est appetitus « inordinatus propriae excellentiae: mor« talis ex genere suo, si sit consummata « et perfecta, id est si quis ita excellere « appetat, ut Deo, superioribus eorumque « legibus subjici nolit. — Imperfecta ta« men, qua quis subjici non renuens iis « quibus debet, et in suo tantum affectu « sese magnificat, est tantum venialis; ut « docet Cajetanus ‘, etc.: quia sine Dei et « aliorum despectu, plus justo se efferre « non est gravis inordinatio. Esset tamen « gravis, si fieret cum notabili aliorum « contemptu, complacendo in aliorum ab­ jectione ». 66. - « Resp. 11°. Filiae superbiae sunt « tres: « 1°. Est Praesumptio, quae est appe« titus aggrediendi aliquid supra vires. Est « communiter veniale tantum. Fit tamen « mortale, si damnum Deo aut proximo « afferat: v. gr. si praesumas jurisdictio« nem ecclesiasticam, potestatem Ordinis «sacri; item, officium medici, advocati, « confessarii, etc., sine debita peritia. — « Lessius ; * et supra, Lib. IV, cap. 3, dub. 9. « 2°. Est Ambitio, quae est inordinatus « appetitus dignitatis et honoris non debiti, « vel debito majoris: ut si ambias bene« ficium vel officium quo es indignus; vel « illicito modo et medio, v. gr. per simo« niam. Est per se peccatum veniale. Fit « autem mortale, vel ratione materiae ex « qua, vel ratione medii per quod honor « quaeritur, vel ratione damni quod pro« ximo infertur. — Denique si moderate « honor appetatur ob honestum finem, erit 1 V. Suptrbia. - 1 De Ju»t. ct Jure, lib. 3. cap. 2. nam. IS et 20. — Laym., lib. 3. »«€1.3. num. 13.— v Fnrid gloria, n. 1. — Silvtsi,, v. Vana gloria, n. 2. — 66. Navarrus,Man., praelud. 9, n. 4, (edit. Antverpien. 1579) scribit: < Sufficit dicere toties peccavi laudem et gloriam quaerendo actus magnanimitatis; ut docet Laymann. « 3°. Est Vana gloria, scilicet cupiditas van»ti> inanis gloriae, cujus finis est manifesta- rbu tio inordinata propriae excellentiae, sive verae sive fictae. — Dicitur vana, quando quaeritur ex re mala, falsa aut ficta;aut quae non est digna gloria vel non tanta, ut ex opibus, nugis, etc.; aut apud eos qui non bene de re judicant ; aut sine debito fine. — Est peccatum per se ve­ niale; mortale saepe per accidens, ut dictum est de ambitione. Immo, ut con­ tra Angelum recte docent Silvester, Navarrusa, etc., est tantum veniale res etiam sacras principaliter facere ob glo­ riam vanam, v. gr. concionari. « Porro per vanam gloriam dupliciter Ex v*m peccatur, juxta D. Thomam 4: Γ. Dire- fiprHC?ur cte; idque, vel per verba, estque Jactati- piiCn'ur· tia, quae est venialis per se, si sit de rebus bonis, v. gr. jejunio, oratione, etc. Etsi per accidens saepe ratione damni, si sit falsa, fiat mortalis; uti etiam: /) Si quid dicat contra gloriam Dei, ut Ezech. xxvm: Deus ego sum. 2) Si prorumpat in contumelias: v. gr. Non sum, sicut caeteri hominum, adulter, etc. ut et hic. 3) Ex fine malo. 4) Si cum notabili damno proximi fiat. 5) Si de re mortaliter mala; quia approbatio operis eamdem cum illo speciem habet (quae proinde in confes­ sione debet exprimi, saltem quando cum jactantia de peccato conjuncta fuit com­ placentia ejusdem. Quod addo, quia si absque ea fuit, Navarrus Palaus et Diana5 docent, contra Sanchez, Lopez "> Man., cap. 23, n. 13, i. f. — « 2· 2··, qu. 132, art. 5. — 'alaui, tr.2, diap. 2, punct. 11, num. 6. — * Pan. 3, ir. I, eiol. 161. — Sanch., Decal, lib. 1, cap. 3, η. IX de peccatis mortalibus, licet non specified illa peccata mortalia quae torte non fecit, vel jam alias confessus est, vel proponit confiteri cum 753 CAP. HI. - DE PECCATIS CAPITALIBUS. - DUB. I. *Pasiltani mitas· « Rodriguez etc., non necessario expli- • est. Veniale est ex genere suo; et fit « cari. Vide card, de Lugo *). — Vel per « morule, si detrectes ad quod teneris sub . facta, quae si vera sunt et aliquid admi- « moruli. — Vide Lessium ’, Laymann1 *3. « rationis habent, dicitur inventio novita« Ex dictis resolvuntur sequentes casus: « tum: haec enim solet vulgus admirari, « Γ. Audiens laudem alterius vel suam CotoUmù. « ut peregrinas vestes, opiniones, etc.: mor- « de re mortaliter mala, peccat mortaliter « tale, si notabiliter corrumpat juventu- • si approbet, suscipiat, admiretur ut laude « tem vel mores. Si vero facta falsa sint, « dignam. — Sanchez, Baldelli 4. « est hypocrisis ; v. gr. si quis boni ali« 2°. Vituperans alium ob vindicum non < quid faciat ut videatur bonus, etsi non « sumptam, aliudve grave malum vel pec· « sit ; quae ex se venialis est, nisi sit cum « catum omissum, v. gr. fornicationem, « injuria vel contemptu Dei et proximi. « peccat mortaliter ; quia est species jactan« 2°. Indirecte, in quantum quis altero « tiae, et est cum approbatione peccati et « non vult esse minor. — Quod fit quadru- « occasio committendi. Ibid. ·, « pliciter: /) Per intellectum; et est per« 3°. Inducens in civiutem novos ha« tinacia, qua quis nimis tenaciter adhae- « bitus, et praevidens quod suo exemplo « ret suae sententiae: quae est mortalis, « moralem necessiutem imponat aliis ut « si oppugnetur veritas magni momenti, « sumptus faciant supra vires, et postea « vel si sit conjuncta cum periculo tertii, « non possint alere quos debent, vel cre« v. gr. si medicus cum periculo aegroti « ditoribus non satisfacere, peccat gravi« maneat in sententia. — 2) Per volunta- « ter. Baldelli ·. « tem ; et est discordia, qua peccatur mor« 4°. Exornare se nimium ex animi le· « taliter, quando est circa bonum Dei vel • viute vel vaniute, per se tantum est « proximi in quo deberent esse concordes. « veniale. Ibid.T. « — 3) Per verba ; et est contentio, quae « 5°. Simulare sanctiutem cum volun« est mortalis, quando animo contradi- « ute non habendi, morule esse dicit Bal« cendi altercaris circa veritatem perti- « delli ·. « nentem ad fidem vel salutem animae « 6°. Simulare improbitatem est pecca« aut corporis. — 4) Per facta, dum quis « tum (quia est mendacium, et quidem « non vult exsequi quod debet ; et est ino- < scandalosum, potestque esse mortale). « Neque id fecerunt Sancti, nisi laciendo « bedientia. — Vide Baldelli ». 67. - « Resp. 111°. His tribus superbiae « id quod ex se est indifferens, et permit« filiabus respondet Pusillanimitas, qua « tendo ab aliis accipi ut signum impro« quis nimium sibi diffidens detrectat ho- « bitatis, cum tamen nec ex natura sua « nores, gloriam, vel officium quo dignus « nec eorum intentione esset ule ». 1 De Poenit., diep. 16, n. 267. — BaldtUi, lib. 3, diip. 4 et »eqq. — · Lib. 8, cap. 2, nam. 28. — ’ Lib. 3, eect. 3, n. 14. — Satick., Decal., lib. 1, cap. 3, n. 10. — · Lib. 3, pervenerit ad locum proprium eorum Lu­ dovicos Lopez autem et Rodriguez male citan­ tur a Busenbaum, qui deceptus est a Sanchez. Lopez enim, Instruet, const., part. 1, cap. 5, qu.3, requirit specificationem peccati, < quando s. Atruox»!. Optra moraha. — Toro IL disp. 5, n. \2. — » Baldtlh. lib. 3, di»p. 5. n. 11. — * Loe. dt., n. 18. — ’ Baldtlli. loc. dL, n. 19. — ■ Lib. 3, di«p. 6, num. 23. quisgloriamet laudem quaerit de peccatis mor­ talibus cum complacentia eorum >. Rodriguez vero, Sum., part, 1, cap. 53, η. 14, (al., η. 15) concl. 13, eamdem omnino sententiam tenet ac Busenbaum, nedum ei contradicat. 46 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. 754 DUBIUM II. Quid sit Avaritia. 68. Quid est avaritia. — 69. Quae sint filiae avaritiae. — 70. Quando et quomodo peccent aperientes et legentes litteras alienas. 68. - « Resp. Γ. Est inordinatus appe?" ρ’ΓΛΤ « Citus temporalium. ‘n“ « Unde ex hoc, et regula supra tradita « de peccato mortali, resolves sequentes < casus : « 1°. Est ipsa ex genere suo venialis. « 2°. Cum vero eo excrescit, ut ejus « causa divinas leges praevaricari non du« bites, fit mortalis. Prodiga, « 3°. Prodigalitas, quae opponitur avalita·. • ritiae, et consistit in defectu conservandi « et excessus erogandi, est genere suo ve« nialis: levior quam avaritia, quia minus « abit a virtute liberalitatis. Interim mor« talis fit, si liberis et uxori pauperiem «crees; si impotentem te reddas ad sol» venda debita; si profundas bona eccle« siastica, piis causis obnoxia. — Vide Les« sium 1 ». Filiae ava­ 69. - « Resp. II0. Filiae avaritiae sunt ritiae: • sequentes: Obdurat t u « Γ. Obduratio cordis (contra misericorcordis. « diam), egenis et pauperibus non compa« tiendo, eos objurgando, debita dure ni« mis exigendo quando debitor non est i solvendo, etc. Hac aliquando peccari « potest mortaliter, quando praeceptum « eleemosynae vel caritatis urget, et ta« men ex tali duritia non subvenitur. — « — Navarrus1, Toletus . * Vide dicta de • Caritate proximi. Inquietu­ * 2°. Inquietudo cordis, hoc est vehedo cordi *. < mens et inordinata applicatio mentis ad « acquirendas vel conservandas divitias, « cum inani et vano timore ne non acqui• rantur vel perdantur. — Est mortalis, « quando retrahit a spiritualibus, vel aliis « ad quae ex praecepto gravi obligamur « (v gr. auditione Missae), vel inducit su- perfluum timorem, et ex hoc diffidentiam erga Deum. — Venialis est, si sit de re bona, sed tempore vel loco indebito, v. gr., de familia, messe, vindemia, quando quis est in templo vel vacandum est Deo. — S. Thomas a>, Reginal· dus4, Escobar. « 3°. Violentia. — Mortalis est quando « est injusta et circa materiam gravem. « 4°. Fallacia, sive dolus in verbis. — « Potest esse mortalis ratione finis vel « mediorum. « 5°. Fraus, sive dolus in facto. — Est « mortalis ex genere suo, contingitquemul« tipliciter in contractibus, tam ratione « materiae (v. gr. si ea vitium habeat, vel - non sit qualis existimatur), quam ratione « pretii. — Navarrus 5, Toletus e, Escobar. « 6°. Proditio, quae est deceptio contra « fidem datam aut debitam, in damnum « alicujus. Mortalis est ex genere suo. — « Contingit fere tripliciter: « 1) Circa personas, quo modo Judas « Christum, Dalila Samsonem prodidit. « 2) Circa res, vel immobiles (ut si mi« les manifestet hosti modum capiendi « arcem); vel mobiles (ut si pecuniam ve« stem, etc., cujuspiam absconditam, prae· « doni ostendas. « 3) Circa secretum : vel sibi commis« sum revelando (quod est contra fideli« tatem et justitiam, si quidem promissum « fuit ; quia est pactum onerosum, ut docet « card de Lugo7; et quidem mortale, si « praevidere possis inde secuturum nota· « bile aliorum damnum vel discordiam : « alias, veniale) ; — vel alienas litteras « aperiendo et legendo. Quod postremum, « si fiat ideo ut scias secreta alterius, est 1 Lib. 2, cap. 47, n. 61· — · Man., cap. 23, n. 76. — • Lib. 8. cap. 36 et 34. — ‘ Lib. 23, num. 29. — Escob., (a/., n. 17). — · Man., cap. 23. n. 77. — · Lib. 8, cap. 47 et seqq. — Escob.t loc. dL, n. 25, (a/., n. 17). — ’ De juat. Avaritia, ♦ I Si A A· **1r >1 ÏI & */ ■ tract. 2. exam 2, cap. 2, num. 21, edit. Lugdun. *· d. 69. - S. Thomas, 2a 2a', qu, 55, art. 6 et 7, didt quidem istiusmodi sollicitudinem « « « « « « « et Jure, disp. 14, n. 139. de temporalibus esse peccatum, sed quale sil non explicat. *. Violenti Fallacia. Fraus. Proditio: personae, rei, secreti. CAP. III. - DP. PECCATIS CAPITALIBUS. - DUB. II. Legere iit· n: card, de Lugo), vel ta« citus saltem, ut si facias sub ratihabi« tione, confidens rationabiliter habitum • iri ratum. — Ita Escobar ‘° ex Navarro, « Reginaldo, etc. « 3°. Superior religiosus litteras suorum « subditorum (dummodo non mittantur ad 1 Lib. 8. cap. 45, n. 3.— · Lib. 3, disp 11, num. 4. — 1 In can. pen. Sactrdas, de poenit., dist 6, n. 10 et seqq. et 21 ; et Man., cap. 18, η. 53. — Afoliua, tr. 4, diip. 36, 755 « superiorem majorem, vel talem quem « statuta eximant, nec ab eo veniant) licite «aperit et legit: sive ex religionis statuto « aut consuetudine, sive ex suspicione pro« babili quod mali aliquid contineant. — « Vide Escobar, Peyrinum ”, Diana “. « 4°. Nec est peccatum, si necesse sit « vel expediat ad injuriam alteri immi« nentem avertendam: dummodo non plus « legatur quam ad eum finem necesse est. « Card, de Lugo ** . « 5°. Qui aperit et legit, existimans non « contineri res magni momenti, venialiter « tantum peccat. — Card, de Lugo14 ». Ita communiter DD. cum Lugo”, Ron­ caglia — Dicit autem Bonacina ” cum Molina, Navarro6·1, Sà6>, etc., quod, etiamsi materia lectionis sit levis, legens potest mortaliter peccare, si alter id accipiat ut gravem injuriam. Bene admittimus hoc posse esse peccatum mortale; at non con­ tra justitiam, ut videtur sentire Bonacina (quia gravitas injuriae desumenda est ex ipso objecto sive materia, quae per se apta sit, juxta communem hominum aestima­ tionem, gravem contristationem afferre, ut ait Croix 18 cum communi): sed contra caritatem, ratione gravis tristitiae quam ex illa, etsi levi, injuria alter patitur. «6°. Si litteras ab alio dilaceratas, et « in publicum a domino abjectas, recol« ligas, et junctis partibus legas ex sola «curiositate, peccatum veniale est: nul« lum autem (per se), si ut ex illa notitia « tibi provideas; quia quod pro derelicto « habetur, in usum suum convertere licet. « — Baldelli ex S. Antonino et Rosella; « Silvester ”, Laymann * , Diana “ ». Ita etiam Lugo ° et Roncaglia “, etiamsi n. 68. — u Tom- 1, qu. 2. cap. 2, $ 13. — · Part. 3, tr. 6. resol. 55. — M De Just ct Jure, disp. 14, n. 148 — M Loc. n. 2. — · Lib. 3. sect. 6, tr. 3, part. 1, cap. 4, num. 2. — cit — “ Loc. dt. — “ Tr. 13, de 7· Praec., qu. 4, cap. 4, qu. 5, resp. 2. — 11 Disp. 2 de Restitut., qu. 2. num. 5. · • Man., cap. 18, n. 53. - · Lib. 24, n. 120. · £sco5., lib. 4. Molina, tr. 4. disp. 36, n. 2. — Bonat., loc at., n. 5. — sect. 1, n. 67 et 68. — ’ De Just. ct Jure, disp. 14. n. 148. * Lib. 3, part. 2, num.2. — BaldtIli, iib. 3, disp. It, num. 3 — · Loc ciu - · Tr. 13, dc 7· Praec., qu. 4, cap, 4» qu. 5, ct 9. · S. Anton,, part. 2, tit. 1, cap. 22, $ 8. v. Sfd reap. 2, v. f. · Sanck., Conn!., lib. 6, cap. 6, dub. 3, n. 3. Navar., loc. dt. · Itonot., ditp 2, dc Restitut. in part., qu. 2, num. 6. — *· Loc. dt., num. 68. · Navar,, loc. dt., quid, si. - RossUa, v. Emptio ft Vfnditw. num. 22. — *· V Emptio, quaer. 17. — · Lib. 3, sect. 5, tr. 3, part. I, n. 53. · lib. 24, n. 120. — Ewb., lib. 4, sect 1, 70. - a) Hanc limitationem, quam Busen­ baum tribuit card, de Lugo, dc Just. et Jure, disp. Id, h. 148, hic auctor non habet. t>) Navarrus, Man., cap. 18, n. 53; et Sà, cap. 4, η. 4. — « Part. 3, tr. 6. reaol. 55. — · Loc. dt., qu. 5, resp. 2. v. Litterae, non tenent hanc sententiam quam Bonacina eis attribuit. Lugo, de Just ct Jure, disp. 14, n. 150, non loquitur de litteris in minutissimas par· Quando ve male aui mortale. Quid de litteris di­ lacerati· et projectis. 756 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. dominus in minutas partes lacerasset; quia tunc videtur cessisse juri suo. — Sed probabilius contradicit Croix * cum Re­ bello et Petschachcr. Ratio, quia hoc ipso quod minutim dilaceravit, satis signifi­ cavit nolle ut legantur, et ideo noluit ce­ dere juri suo. « Recte tamen notat Laymann d>, talem « ex caritate teneri non manifestare se« cretum iis contentum, si damnum inde « cujuspiam provenire possit. Immo (addit) « revelans ejusmodi secretum (cujus no« titiam etiam juste acquisivit) contra ju« stitiam peccabit, si intelligat audientes « ea notitia usuros ad damnum injuste « inferendum. — Vide Laymann -. « Dixi 1° a domino projectas; quia si « vel ab alio projectae, domino inscio, vel « ab ipsomet casu perditae fuerint, non « licet legere. « Dixi 2° in locum publicum ; quia si in « ignem vel fornacem v. gr. projectae sint « ut comburantur, peccas si extrahas et « legas. — Vide card, de Lugo ·. « Dixi 3° per se; quia fieri potest ut « ea contineantur quorum lectio sit per« niciosa. «7°. Qui furtive scripta alterius secreta, script» < ipso invito legit, peccat. Et 1) quidem gere, qi *k « peccato curiositatis; etsi faciat animo « discendi et sine suspicione damni. 2) In- tum«justitiae; quia quisque habet jus secreti « in suis scriptis, quae aliis non vult esse « communia. Navarrus 4, Molina 5, Regi« naldus e. — Potestque aliquando esse « mortale, si nimirum fiat cum notabili * damno; vel alter valde cupiat esse se« creta, gravissimeque sit laturus. Bal« delli Vide etiam card, de Lugo8. Ando· « 8°. Quicumque secretum violat abs- queQuoblifat * « que justa causa cum alterius damno, vel Ad rescita (tonem. « qui litteras alterius injuste aperit, ex quo « damnum alteri sequitur, tenetur ad resti« tutionem. — Bonacina ”, Trullench '° ». DUBIUM ΠΙ. Quid sit Luxuria. l»1"1··». 71. - « Resp. 1°. Est appetitus inordiqaaie pec· < natus venereorum: quorum usus, cum catum. . , . . « ex natura sua institutus sit ad conser« vationem generis humani, quod est ma« gnum bonum hominum et externum « Dei, proinde qui abutitur, laedit Deum « et homines. Est mortalis ex genere suo. « — Vide supra, Lib. 3, tract. 4, cap. 2; « et Lib. 5, cap. 1, dub. 2. ** luria * ResP- ^°- R^iae luxuriae, quae earn « plerumque sequuntur, sunt octo: qua« tuor ex parte intellectus, et quatuor ex « parte voluntatis: « 1°. Caecitas mentis: cum quis adeo « est addictus turpitudini, ut de coelesti« bus non cogitet. « 2°. Praecipitatio: qua quis ex eadem « causa sine consilio operatur. • Lib. 3, part. 2, num. 1236. · Rtbtll., part. 2, Hb. 9, n. 53. - · Tr. 4, di»p. 36, n. 2. - · Lib. 24, num. Π9. - qu. 7, n. 8. · Pftschach., de Restitui., I Radix in part., 1 Lib. 3, disp 11, num. 11. — · Loc. cit., num. 14β et 149. — · Disp. 2, de Restitue, qu. 2. punct. un., num. 4 et 7.— « Deca!., lib. 7, cap. 10, dub. 32, n. 5 ct 8. qu. 6, art. 4. seq. !▼. — 1 Lib. 3. sect. 5, tr. 3, part. 1, cap. 4, n. 4. — 9 Dc Just, et Jure, disp. 14, n. 150. — · Man., cap. 18, tes dilaceratas, sed dumtaxat de litteris lace­ ratis a domino, ct per partes in locum publi­ cum projectis; ct vere dc his tenet senten­ tiam quam tribuit ei S. Alphonsus. I • H.Inconsideratio: quando in modo de« linquit, inconsiderate agens quae statum « vel personam dedecent. « 4°. Inconstantia: quando quis ex eo« dem affectu voluptatum a piis propositis « mox deficit. « 5°. Amor sui. Talis enim homo ob « voluptates seipsum finem suarum actio« num facit, non Deum. « 6°. Odium Dei. Lascivus enim solet « a rebus divinis abhorrere, immo ab ipso « Deo, tamquam peccatorum vindice. «7°. Affectus praesentis saeculi. Amor « enim voluptatum carnalium ita animum « afficit, ut subinde etiam beatitudini ae« ternae paratus esset renuntiare, si prae« sentibus frui semper permitteretur. « 8°. Horror futuri saeculi: quando vo- d> Laymann minus recte a Busenbaum hic allegatur; nec enim dc damno cujuspiam, sed dumtaxat dc damno litteras abjicientis lo­ quitur. CAP. ΙΠ. - DE PECCATIS CAPITALIBUS. - DUB. IV. • luptatibus immersus mortem inordinate . timet, et de ea nolens cogitare, vitam « illicitis mediis propagare studet, etc. Quando < Priores quatuor sunt mortales, quando ie». « finis ultimus in creatura ponitur, vel « praeceptum aliquod Dei graviter obli- « « « « « « 757 gans praetermittitur. Posteriores quatuor, si plenus sit voluntatis consensus, per se sunt mortales; ex indelibera * tione vel alia actuum imperfectione, saepe veniales. — Vide Escobar et Baldelli1 ». DUBIUM IV. Quid sit Invidia. Invidia, quid. Lethalie ex genere tuo. Filiae invi. diae : item lelhale» Narrare de fee t u s proximi ut excludatur a bono: Non illici * tum juxtn alios. 72. - « Resp. Est tristitia de alterius « bono, prout illud est diminutivum pro« priae excellentiae, ita ut haec directe « sit contra caritatem : haec enim gaudet de bono proximi; quod invidia destru« ctum optat, vel non destructum dolet ». — De hoc peccato cum disputas, animad­ verte propos. 13, 14, 15, inter damnatas ab Innocentio XI. « Unde resolves: « 1°. Est ex genere suo mortalis, et « gravissima quidem ; atque in Spiritum « Sanctum, si sit de ipsa gratia vel au« xilio Dei. « 2°. Filiae similiter ex genere suo mor• tales sunt, ac numerantur hae : Γ. Odium, « de quo supra. — 2°. Detractio, de qua in « Praecepto octavo. — 3°. Gaudium in « malis proximi. — 4°. Susurratio, quae « est oblocutio mala de proximo, ad tol« lendam amicitiam ipsius cum aliis: quam « proinde susurro restituere tenetur, et « iterum reconciliare, non secus ac detra« ctor famam. Vide in Praecepto octavo ». An citra infamationem possit quis dis­ solvere amicitiam alicujus, narrando sci­ licet illius defectus naturales aut stmiles, ut ipse succedat loco expulsi? Negant Azor,Trullench, Filliuccius, etc., apud Salmant. . * — Sed affirmant Salmant.· cum Soto, Bonacina, Aragon, Serra, Prado; quia licet sine vi vel fraude procurare sibi bonum gratuitum alicujus, cum exclu­ sione alterius. — At probabilior est prima sententia ; dum Lessius *, et ipsi Salmant * cum Petro Navarra, Bonacina, Sayro et Diana, communiter docent quod propalatio defectuum naturalium erit peccatum grave, si inde impediretur alius a conse­ cutione alicujus boni temporalis. Cum igitur hujusmodi propalatio per se sit in­ justa, fraudulenter expellitur alter ab ami­ citia acquisita. « 3°. Si tristitia sit de bono alterius, in quantum ex eo tibi vel aliis times no­ cumentum (v. gr. inimicus tuus est eve­ ctus ad officium ut tibi facilius possit nocere) ; non est invidia, sed timor, qui per se non est peccatum, nisi sit inor­ dinatus. — Laymann « 4°. Si tristitia sit ex eo quod nobis desit bonum quod alter habet, ita tamen ut illud alteri non discupiamus; non est invidia, sed aemulatio seu zelus: qui, si est circa bonum honestum, est lauda­ bilis; si autem circa temporalia, inter­ dum est venialis, ut si bonum dolenti sit improportionatum, quale esset, si ru­ sticus doleret se non esse regem. — LaymannT. «5°. Si tristitia est ex bono alterius, in quantum ille est indignus, non est invidia, sed indignatio, quae non est peccatum: erit tamen, et quidem mor­ tale, si vel Dei providentiam arguat (estque blasphemia); vel si ita afficiat, ut ducat homines ad malum imitandum. — Cajctanus, Laymann e>. 2, cap 3. — 1 Lib. 3, disp. 19. — qu. 74, art. 2, v. (. - Prada, TbeoL mor., cap. 25, qu. 3. Aror, part. 3, lib. 13. cap. 6, dub. 5. · Trull., Decal., lib. 8, n. 13. — ‘ Lib. 2, cap. 11, n. 14. — · Loc. dt., num. 45. - cap. 8, dub. 3, num. 7. · FUI., tr. 40, cap. 5. num. 140. · ■ Tract. 13, de RestituL, cap. 4, num. 22. — · Loc. cit. Petr. Navor., de Restitut., lib. 2, cap. 4, n. 306 et 308. - Escob., tr. 2. ex *m. disp. 2, de Restitui, in part., qu. 6, punct. 2, num. 6. Aragon, in 2— 2·', qu. 74, art. 2, i. f. - Serra, in 2·’ 2··, Bonac., loc. dt., qu. 4, punct. 2, num. 8. — Sayr., Clav., lib. II, cap. 6, n. 4 et 5. - Diana, part. 5, tr. 5, resol.69. . • Lib. 2, tr. 3, cap. 10, num. 2. —? Loc. dt. — Cafetan., Sam., v. Nr metis. Laymann, loc. cit., non loquitur de casu quo indignatio ita afficeret, ut horni- nes duceret ad malum imitandum; in reli­ quis vero concordat, Satus, de Just., lib. 5, qu. II, art. 1, v. An vero. - Bonac., 72, - Probabi­ lius illici­ tum. Tristitia dc bono Al­ terius. non semper in­ * vidi 758 «t^n’ûri0 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. num; et quicumque aliquid difficulter obtinuerunt quod alii facile consequun­ tur. — Baldelli *. « 7°. Qui in adversis suis, vel ob alio- Mâiedicwr rum prosperitatem, optat se non fuisse diei.nc. natum, vel se brutum animal factum «tum Τ' fuisse, vel diem esse maledictum quo natus est, vel alterum primo vidit, aut conjugem accepit: si tantum intendat maledicere irrationali creaturae, v. gr. diei (sive sit nativitatis sive conjugii) qui tot mala culpae vel poenae protulit, videtur esse tantum veniale (aliquando etiam nullum, ut Jobi). Si autem deli­ berate intendat optare malum homini, sive sibi sive alteri, illo die natis vel conjugatis, mortale est. — Escobar et Marchant3 ». * 6°‘ ® doIeas quod alter t’bi aequalis ’« vel non multum inaequalis in excel« lentia crescat, ita ut te fiat superior, et « ipsum incrementum excellentiae appre« hendas ut tibi malum, est proprie dicta « invidia: invidus enim dicitur, quod non « sit videns, quia bona alterius sine tri« stitia videre non potest. — Baldelli « Et sic peccare solent: 1°. Ambitiosi, « et qui ex re aliqua quaerunt gloriam, « quam cum in eo ponant, ut in illa re • sint soli ac singulares, dolent et tristan« tur si alii accedant. — 2°. Pusillanimes, «quibus cum omnia videantur magna, « quovis bono alterius putant minui suum. « Sic mulieres v. gr. facile apprehendunt « ac dolent se superari bono alterius, v. gr. « formositate. — 3°. Senes respectu juve­ DUBIUM V. De Gula. ARTICULUS I. QUID SIT GULA. 73. . « Resp. Ea est inordinatus appe« titus cibi et potus; opponiturque absti« nentiae, et committitur quinque modis: « 1°. Si edas ante tempus. 2". Si nimis « exquisita. 3°. Si plus justo. 4°. Si vora« citer. 5°. Si nimis exquisite praeparata. * — Laymann ♦. « Unde resolves: * ί'"'Γ .ίο * 1°· ^ula ex Senere suo est peccatum a». « tantum veniale; quia nullus horum mo« dorum repugnat praecise caritati Dei « vel proximi ». Nota hic prop. 8 damna­ tam ab Innocentio XI : Comedere et bibere usque ad satietatem, ob solam volupta­ tem, non est peccatum. — Licet tamen uti delectatione ad cibum percipiendum pro corporis salute, ut Salmant.5 ex S. Au­ gustino. « 2°. Hinc probabile est quod docent Gui«, quid. Navarrus, Toletus, etc., et non repugnat Laymann : secluso scandalo et aliis, veniale tantum esse usque ad vomitum se cibo et potu implere; idque etiam si quis vomat ut iterato possit bibere : quod tamen Sàe aliique multi putant mortale. —- Vide Baldelli, Escobar7 ». Comedere vel bibere usque ad vomi­ tum probabile est esse tantum veniale ex genere suo, nisi adsit scandalum vel no­ tabile nocumentum valetudinis, ut com­ munius dicunt Holzmann ®; et Salmant.’ cum Cajetano, Navarro, Henriquez, et Laymann ,0.— Qui autem sponte evomunt Quando quod sumpserunt ut iterum edant aut " * *bibant vix excusantur a mortali; hoc enim videtur involvere magnam deformitatem. Ita probabiliter (contra Busenbaum) Holz­ mann et Wigandt ". « « « « « « « 1 Lib. 3, disp. 34, num. 4, — · Loc. ch., num. 11 et lib. 3, sect 4. n. 2. — · V. Comtdtre, n. 3. — Balfalli, lib. 3, seqq. — Eicob., tr. 2, exim 2, n. 43 et 46 (ai., n. 21). — • ResoL pastor. circa pecc. capit., cap. 3, qu. 6. — · Lib. 3. disp. 23, num. 12. — ’ Tr. 2, exam. 2, n. 57 (at., n. 23). — • De Actib. hum., n. 730 et 732. — · Tr. 25, cap. 2, num. 6 sect. 4. num. 2. — · Tr. 25, de 5’ Praec., cap. 2, num. 4. et 8. · Cajtlan., Sum., v. Gula. · Navar., Man., cap. 23, S. Contra Julian., lib. 4, cap. 14, n. 67; ap. Mignc, num. 119, ▼. Quarto. — Tatot.. lib. 8, cap. 62. i. f. — Laytn., η 119 et 120. · Joan. Hrnriq., Compend. de casoa moral., cap. 19, n. 9. — »* Loc. cit. — 11 Tr. 5. exam. 3, num. 70, reap. 2. 73. - ·) Holzmann, de Act. hunt., n. 732, non solum vtx excusandum a mortali docct, sed absolute dicit videri magnam deformitatern « a gravi culpa... haud excusabilem ». Patrol. Ut , torn. 44, coL 771. — Navar., Man., cap. 23. I i CAP. 1Π. - DE PECCATIS CAPITALIBUS. - DUB. V. - ART. Π. 759 « 3°. Vix dubium est licere esu aut « Ex parte animae: . potu, aliterve creare vomitum, si is sa« 1° Hebetudo mentis seu stupiditas « lubris esse judicetur. « nata ex crapula, v. gr. ut non possit « 4°. Mortalis interim censetur crapula « orare, etc. — Quae fit mortalis, quando • ex accidente et nimia inordinatione, in « quis, inordinate bibendo vel comedendo « his casibus: Γ. Si quis gulae causa violet « voluntarie, fit ineptus ad intelligenda « jejunia Ecclesiae. — 2°. Si quis ex gula « vel praestanda ea quae ad salutem illi « notabiliter ineptus fiat ad functiones ad • sunt necessaria, vel ad quae ex officio « quas sub mortali tenetur. — 3°. Si quis • aut alias sub gravi peccato tenetur. — « valde graviter valetudini noceat, id ad- « Baldelli.* » vertens; secus, si leviter tantum, ut v. gr. « 2°. Inepta laetitia: per quam intelli« si febricitans haustu aquae morbum au- « gitur, non quaevis inordinata quae omne « geat. — 4°. Si continuae fiant comessa- « peccatum sequitur, sed quae movet ad « tiones et compotationes, ita ut venter « cantiones obscoenas, actus turpes, saltus, « pro Deo habeatur. — 5°. Si quis bibat « vel choreas inhonestas, etc. ; fitque mor« ad perfectam ebrietatem, de qua infra. « talis, quando est inductiva alterius ad « 6°. Si quis ex mera gula vescatur car- « consensum vel delectationem mortalem, « nibus aut sanguine humano: tum quia « vel ad eam ordinatur. Ibid. ·. « id repugnat pietati defunctis debitae, « 3°. Multiloquium. « tum quia est contra instinctum naturae « 4°. Scurrilitas: quae ab inepta lae« abhorrentis. Excusandum autem erit, si « titia et multiloquio differt, quod illa « fiat causa medicinae aliave justa causa, «sit in appetitu, istud in verbis, haec « v. gr. extremae famis in obsidione; in « in verbis et gestibus: dicitque semper « qua tamen sic vitam conservare non « aliquam inhonestatem, licet (per se et « teneberis. Sanchez1, Lessius, Laymann *, « secluso scandalo) venialem: v. gr. scur« Sà, Bonacina, Baldelli ·. Sic etiam excu- « tilia dicere vel canere, ventum emit« sant quidam lictores illos qui, ut officium « tere, etc., ex levitate, ad risum exci« suum melius administrent, haustu san- • tandum. Mortale tamen esset, si fieret , Baldelli « guinis humani se animare dicuntur, prae- « causa delectationis venereae.—* « sertim cum sanguis secundum multos « Escobar ’. « Ex parte corporis: Immunditia, vo< animatus non fuerit. Vide auctores ci· « tatos >. « mitus et seminis effusio. Quae ultima, Filiae gu. 74. - « 5°. Ex genere quoque suo venialia « si voluntaria sit, mortale erit. — Vide lae: ex gc. nere suo ve * « sunt quae filiae gulae dicuntur; nimirum: « Laymann ·, Lessium ·, Baldelli '° ». niâtes. ARTICULUS II. QUID SIT EBRIETAS. 75. In quo consistit peccatum ebrietatis. Et quando est mortale. — 76. An sit peccatum se inebriare ex praescripto medici tel ex metu mortis. — 77 An sit semper mortale alium inebriare. — 78. Quando ebrietas excusetur a mortali. - An sint peccata omnia mala commissa in ebrietate. Militia e· brietati». in quo con«i~ « « « « « « 75. - « Resp. Malitia ebrietatis plenae . . . , et perfectae in eo consistit, quod quis sine justa et gravi causa, tantum ob voluptatem aut ingluviem, sciens volens privet se usu rationis: non simpliciter, id quod fit in somno, modo naturali in· stituto ab auctore naturae ad virium et « « « « « « « imaginis Dei conservationem; sed violenter et modo innaturali, rationem perturbando, et Dei imaginem deturpando in modum amentis bruti, ac simul insuper privando se proxima potestate utendi ratione ad omnem subitam necessitatem. — Ita docent communiter doctores. lib. 4, cap. 3. • Disp. 82. n. L — · Baldelli, loc. du, n. 3. — · Disp. 33, dub. 2. — · Lib. 3, sect. 4, num. 3. — Sd, v. Comedere, num. I. — Bonae., disp. 2, de Peccat., qu 6, punct. 2, num. 13 et 15. — ■ Lib. 3, disp. 2*>. num. 16 et seqq. — n. 1 et 3. — ’ Tr. 2, exam. 2. n. 72 (al.t n. 25). — ■ Loc. cit., num. 15. — · Lib. 4, cap. 3, num. 8. — * Loc. dt., 1 Decal., lib. 1, cap. 18, n. 12. — disp. 33, n. 12. 760 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. « Unde resolves: Sola ebrie· « 1°. Perfecta ebrietas, qua praedicto ta» périr * aa, !eth»> « modo ratio plane sopitur, est ex genere II». « suo mortale; quia censetur Deo injurium « ejus imaginem sic deturpare. — Est com« munis doctorum ». Certum est apud omnes quod ad hoc ut ebrietas sit peccatum mortale, requi­ ritur ut sit perfecta, nempe quae omnino privet usu rationis. Ut enim docet D. Tho­ mas ', et cum ipso omnes DD., in hoc con­ sistit malitia ebrietatis, quod homo volens et sciens privat se usu rationis. Et idem docet D. Antoninusa. — Unde non peccat mortaliter qui ex potu vini non amittit totaliter usum rationis, quamvis mens perturbetur, ita tamen ut discernere va­ leat inter bonum et malum; ut commu­ niter dicunt Toletus 8, Cajetanus ♦, Sal­ mant. 5, Elbel *, Wigandt ’, Holzmann 8, Laymann » et alii. Additque Croix10 cum Angelo^, Tanner, Fagundez, Gobat et communi, ebrietatem non esse mortalem, si per modicum tempus privet ratione. Dicit autem Croix longum tempus videri unam horam. An autem qui vinum bibit usque ad vomitum, quin se inebriet, peccet mor­ taliter? — Vide dicta n. 73, v. 2. Hinc. loebrian 76. - « 2°. Non est peccatum inebriare * coamliome did ad *a « se ex praescripto medicorum, si aliter nationem « sanitas recuperari non possit. — Silve« ster, Cajetanus, Laymann ». 1 2· 2-, qu. 150, nrt. 2. — · Part. 2. tit. 6, cap. 3, $ 2, Quaeritur hic P. An liceat se inebriare ex consilio medicorum, quando inebriatio aestimatur absolute necessaria ad mor­ bum expellendum ? — Valde doctores laborant in hac quaestione, licet videatur casus vix unquam accidere posse. Prima sententia affirmat: quam te. * jum nent cum Busenbaum, Lessius a>, Tole- }lu“’. Hci tus ", Laymann ”, Palaus ”, Roncaglia ”, Sporer a>, Tamburinius 16 ; et Salmant.16 cum Silvio % Cajetano, Silvestro, Esco­ bar, etc. — Ratio, quia cibus et potus tunc sunt peccata, quando sunt immo­ derati; e converso, D. Thomas IT docet quod abus et potus est moderatus, se­ cundum quod competit corporis valetu­ dini; et ideo... potest contingere ut ille qui est superfluus sano sit moderatus infirmo. Ergo potus vini, etiam inebrians, non est dicendus superfluus respectu in­ firmi, cui est necessarius ad valetudinem. — Et huic sententiae videtur favere idem S. Thomas ”, ubi ait : Quod enim homo absque necessitate reddat se impotentem ad utendum ratione, per quam homo in Deum ordinatur et multa peccata occur­ rentia vitat, ex sola voluptate vini, ex­ presse contrariatur virtuti. Nota το absque necessitate; ergo si adsit necessitas, vir­ tuti non contrariatur. Secunda vero sententia negat; et hanc juxta *· tenent Contin. Tournely ”, Petrocoren- lùm! sis * , Holzmann31, Felix Potestas M, etc. — reap, ad 3 ·. * — Layτη., lib. 3, sect. 4, num. 5. — 11 Lib. 8, v. Tertio mode. — ■ Lib. 8, cap. 61, num. I. — 1 Sum., v. cap. 61, n. 1 et 2. — w Loc. dt. — u Tr. 30. di»p. 3, punct. 5, Ebrietas — 1 Tr. 25, cap. 2, n. 21. — · Part. 1, confer. 23, n. 2. — u Tr. 2, qu. 2, cap. 4, qu. 3, resp. 3. — * De praec. de Gala, etc., n. 663. — 1 Tr. 5, exam. 3, n. 70, resp. 1. — Eccles., tr. 4 parergon, cap. 3, n. 31. — ’· Tr. 25, cap. 2, • De Actib. hum., n. 730. — · Lib. 3, sect. 4, num. 5. — num. 35 et seqq. - Cajetan., loc. cit. - Silvest., loc. cit. · H Lib. 5, n. 317. · Tanner, torn. 2, disp. 4, qu. 5, dub. 5, Escob., lib. 4, num. 114 et 248. — n 2· 2··, qu. 150, art. 2, n. 92. · Façund., in 4 praec. Eccles., lib. 1, cap. 1, n. 11 ad 3—, — » 1· 2··, qu. 88, art. 5, ad I-. — ’· Dc Peccat., et 13. · Gobat, Qui nor., tr. 5, cap. 6, num. 37. — Croix, part. 2, cap. 4, art. 3, qu. 4, n. 8. — ·* Lib. 4, de Temperant., loc. dt., n. 317. — Stivest., ▼. Ebrietas, n. 4, quacr. 3. — cap. 2, qu, 3. — n Dc Actib. hum., num. 736. — Cajetan., Sum., v. Ebrietas; et in ?· * confess , tom. 1, n. 3782. *, 2· qu. 150, art. 2, 75. - a) Angelus, quem Croix allegat ut asserit S. Alphonsus, hanc sententiam expres­ sis verbis non tenet: colligi tamen potest ex deânitione ebrietatis, quam v. Ebrietas, init., his verbis tradit: « Ebrietas est privatio usus intellectus facta ad aliquod tempus cx immo­ derato potu ». 76. Lessius, lib. 4, cap. 3, n. 13, hoc concedit non solum in absoluta necessitate, sed. ut ipse loquitur, « aliis remediis aeque commodis non suppetentibus·. — Item Spo­ rer, tr 1, cap, 7, n. 69, II, scribit ob finem Exam, honestum v. g. ad recuperandam sanitatem, vel dum ustio, sectio, aliave enormis medi­ cina sustinenda est, licitum esse « forti haustu se inebriare ·. Silvius, in 2atn 2a', qu. 150, art. 2, quidquid dicant Salmant., oppositum tenet, scribens : < Sunt qui existimant B. Thomam sentire illum qui ex medicorum praescripto se propter sanitatem inebriaret, non pecca­ turum, neque illam ejus potationem futuram ebrietatem formaliter, sed Lantum materiali­ ter... Omnino probabiliorem videri sententiam CAP. III. - DE PECCATIS CAPITALIBUS. - DUE. V. - ART. II. Prima lententia S. Docton firobabi» ior. Limitatio. Inebriare ob minas mortis: Ratio, quia voluntaria privatio rationis per ebrietatem est intrinsece mala: unde, sicut fornicatio nunquam permitti potest, ita neque haec. Verumtamen prima sententia satis probabilis, immo probabilior mihi videtur, casu quo potatio vini praebetur ad expel­ lendos sive corrigendos pravos humores. Tunc enim privatio rationis per accidens et indirecte evenit, et ideo licite permitti potest: sicut licitum est matri sumere pharmacum directe tendens ad servan­ dam suam vitam, quamvis indirecte eve­ niat expulsio fetus (ut diximus Lib. III, n. 394, v. Quaer. igitur 1). — Secus vero dicendum, si potatio daretur directe ad ebrietatem sive ad privationem rationis causandam; hoc enim esset semper in­ trinsece malum. — Hinc, ut bene advertit Croix c> cum Tanner c>, Dicastillo c> et Gobat e>, nunquam licitum est se inebriare ad sensus sopiendos, ne cruciatus sen­ tiantur d). « 3°. Nec item est peccatum, si quis « cogatur » [ad bibendum] « intento ense. « — Vide Lessium ‘, Azor ·), Reginal« dum ·) et Baldelli ». Quaeritur 2°. An liceat alicui se ine­ briare ad vitandam mortem, quam alter ei minitatur nisi inebrietur ? 761 Prima sententia affirmat: et hanc te­ nent cum Busenbaum, Lessius *, Bona­ cina3, Palaus4; et probabilem putat Lay­ mann ». — Ratio: tum quia homo, licet non habeat dominium usus rationis, illud tamen habet in ordine ad bonum totius, ac proinde potest de tali usu disponere, prout est necessarium ad totius conser­ vationem; tum quia privatio rationis hic non est intenta, sed solum permissa, unde non tenetur quis eam impedire cum ja­ ctura suae vitae. Secunda vero sententia probabilior negat hoc licitum esse; eamque tenent Holzmann ·, Wigandt ’, Azor ·, [Contin.] Tournely·; et Salmant. ‘° cum Cajetano — Ratio, quia (ut diximus) privare se di­ recte usu rationis est intrinsece malum. Neque tunc adest causa excusans, sicut in casu praecedentis quaestionis: ibi enim vinum est medium per se ordinatum ad expellendum morbum, non autem hic. — Praeterea, in illo casu periculum vitae est ab intrinseco, nempe a morbo vexante, et ideo licet eum expellere per vini pota­ tionem. Hic autem periculum est ab extrinseco; unde illicitum est ab illo se libe­ rare per ebrietatem: sicut licet matri per pharmacum expellere fetum inanimatum ad suam vitam servandam, sed non licet 1 Lib. 4, cap. 3, num. 37. — Baldclli, lib. 3, diip. 30, T Tr. 5, exam. 3, n. 71. — · Paru L hb. 7, cap. 22, quaer. 5, n. 26. — · Loc. cit,, n. 37. — ’ Diip. ult., de pnxec. Ecdea., i, f. — · De Peccat., part. 2, cap. 4, art. 3, qu. 4, η. 8. — qu. 1, punct. 1, n. 3. — ·Τγ. 30, disp.3, punct.5, num. 2 — · Lib. 3, sect. 4, n. 5. — · Dc Actib. hum., n 736. — * Tr. 25, cap. 2, num. 45. - Cajfta ., * un. 2, ad 3—. aliorum, qui dicunt ebrietatem sive potatio­ nem voluntariam, ex qua fiat quod homo non sit compos rationis, nullo casu esse licitam, quia ejusmodi potatio est vera ct perfecta ebrietas, non tantum materialiter, sed etiam formaliter ». Croix, lib. 5, ». 331, (quem citat S. Al­ phonsus) de casu speciali loquitur · Qui reum ad mortem damnatum, inquit, et rite dispo­ situm inebriaret, eo fine ut cruciatus ct mor­ tem non sentiret, peccaret graviter, quia hic non est finis potus, neque est ratio sufficiens tollendi rationem tum maxime necessariam · — Sed idem Croix, loc. cit., ». 314, aliud scribit quod plane cum S. Alphonso concor­ dat « Si alicui pes esset abscindendus, inquit, non liceret inebriatio ad avertendum sensum doloris, quia potus est institutus ad vitam et valetudinem tantum ·. Et allegat Gobat, qui revera, Quinar., tr. 5, cap. 18, n. 17, probat hanc doctrinam, excepto casu quo ex doloris apprehensione et sensu timetur oriturus mor- bus. — Dicastillus etiam, de Just, ct Jure, lib. 1, disp. 3, dub. II, n. 117, eamdem sen tentiam tenet ac Croix; pariterque Tanner, qui, torn. 3, disp. 3, qu. 3, dub. 3, n. 54, haec de utroque casu scribit: « Verum, ob solum dolorem in ferenda sectione alicujus membri aliave gravi aegritudine mitigandum, licitam esse ebrietatem minime existimo, ne pariter etiam fatendum sit licitum esse iis qui ad supplicium ducuntur, postquam alioqui ad bene moriendum satis dispositi sunt, ebrie­ tatem procurare, ad supplicium mortis levan­ dum; quod nemo dixerit, et est a communi sensu et praxi proborum et sapientum viro­ rum prorsus alienum». ,1 Licitus Limen est juxta recentiorum communem opinionem usus opii, aetheris, chloroformii et similium, ad operationem chi­ rurgicam subeundam, quia horum virtus pri­ maria est soporifera aut nervorum sedativa, non inebriativa; viuinda sunt tamen pericula r> Azor, quem hic Busenbaum allegat, in 2““ 2··. qu. 150, Licitum, juxta alios. Probabi­ lius illici tum. 762 Quaodo S. Doctor optcionecn non ex ut i · met proba * bi 1ère Provocare ad ebnrtatem, ktha le. LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. expellere ut morte effugiat a propinquis (juxta dicta Lib. Ill, n. 394. Qu. 1, v. Im duobus). Nostra sententia firmatur auctoritate D. Augustini ’, ubi ait: Etiamsi usque ad hoc veniretur, ut tibi diceretur: aut bibas aut morieris; melius erat ut caro tua sobria occideretur, quam per ebrietatem anima Mtoreretur. Nec valet dicere cum Lessio ·, hunc textum intelligendum esse, quando quis cogitur ad bibendum in con­ temptum virtutis. Nam ibi S. Doctor nul­ lum facit verbum de contemptu; sed tan­ tum loquitur de ebriosis, qui solent (ut ait)... ita se excusare velle, ut dicant: Persona potens me coegit ut amplius biberem, et in convivio regis non potui aliud facere. — Instabis: Potest quis licite velle sibi abscindi manum ne occidatur; ergo poterit quis pariter licite velle se inebriari ut mortem vitet. Sed responde­ tur cum Holzmann, disparem esse ratio­ nem: nam pars per se ordinatur ad con­ servationem totius corporis; usus tamen rationis non ordinatur ad corporis vitam, sed ad integritatem animae servandam. Et hic rursus repeto id quod sub ini­ tio protestatus sum, nempe quod, cum aliquam opinionem unice probabiliorem appello, non ideo contrariam dicere pro­ babilem intelligo. Sicut pariter, cum dico de aliqua opi­ nione: non audeo damnare, sive impro­ babilem dicere, non ideo admitto ut pro­ babilem ; sed de ejus probabilitate dubito. — Item, cum aliquam sententiam verio­ rem voco, intelligo oppositam non solida probabilitate mihi pollere, licet omnino non reprobem. 77. - « 4°. Mortale est alium inebriare « velle; vel provocare ad aequales hau«stus, cum intentione inebriandi, aut « advertentia secuturae ebrietatis in se « aliove. — Lessius 8. « 5.° Si justa causa est, ut v. gr. si indecere « grande malum non possit aliter impe- tem id »« diri, nisi auctor inebrietur; licet eum « inducere ad ebrietatem, quae saltem lum « ipsi non sit voluntaria, ut scilicet prae« ter intentionem, ideoque inculpabiliter « inebrietur, v, gr. vinum fortissimum aut « medicatum propinando, cujus vi igno« rata decipiatur. Unde sic posses ine« briare eos qui alioqui essent prodituri « urbem vel te abducturi. — Lessius4 et « Sanchez B. « An vero hoc casu liceat inducere « ad ebrietatem ipsi voluntariam? — Du« bium est. Lessius * affirmat, quia, inquit, « licet suadere et inducere ad minus ma« lum, ut impediatur majus. Laymann 7 « rectius negat; quia nullo casu licet in« ducere ad peccatum ». Quaeritur igitur: an licitum sit ali­ quem ad ebrietatem inducere, ut ille im­ pediatur a graviori malo, puta sacrilegio vel homicidio committendo? — Adsunt tres sententiae: Prima affirmat: haneque tenet LesLicitum, sius 8 ; et probabilem censent Medina, Jax'a *h0' Gobat, Diana et alii, apud Croix ·. — Ratio, quia licitum est paratum commit­ tere majus malum inducere ad minus patrandum. Secunda sententia, quam tenent LayLicitum mann10, Bonacina^, Palaus" et Salmant.”, «ione"')" dicit licitum esse alterum inducere ad xW a,l°’· ebrietatem materialem (id est quando alter se inebriet sine peccato), puta apponendo illi vinum fortissimum aut medicatum; quia tunc ex una parte ille non peccat, et ex altera damnum ebrietatis permitti­ tur ad vitandum gravius damnum alio­ rum. Non autem licitum esse dicunt eum ’ Serro. 295 (e/, de Tempore 232), n. 2: inter termone·» Matrim., lib. 7, diip. 11. n. 19. — · Loc. cit. — 1 Lib, 3, vuppotititio· S Aupiitim, ap. Mi distinguunt. Et Simple Bâeebrteta- dicunt quod si mala sint operis, ut sunt occisiones, fornicationes, etc., imputantur ad culpam. — Secus vero, si sint mala oris, ut contumeliae, blasphemiae et per­ juria: quia, ut ajunt, verba illa prolata ab ebrio non sunt verba formalia actu significativa, quatenus non dicta ab ho­ mine rationis compote; sed sunt simpli­ ces soni seu verba materialia, tamquam prolata a psittaco vel pica. Hanc sententiam non audeo improba­ bilem dicere. — Sed magis adhaereo sen­ tentiae oppositae cum Sanchez qui cum Cajetano *>) et Toleto h> docet blasphemias praevisas esse vera peccata formalia in causa, cum ipse libere eam posuerit: verba enim contumeliosa in homines in ebrietate prolata recte dicit nullam dehonorationem hominibus irrogare. Secus autem, si proferantur in Deum, juxta dicta Lib. III, n. 124, v. Sic quoque, ubi diximus blasphemias, etiam sine affectu sive materialiter prolatas, non excusari a peccato ; cum sola prolatio ipsarum voluntaria vergat in diminutionem divini honoris. — Et in nostro casu, licet pro­ latio non sit voluntaria in actu, videtur tamen esse voluntaria in causa. s DUBIUM VI. Quid sit Ira. -■ Î’ 79. Quando ira sit peccatum. — 80. De peccatis quae oriuntur ab ira. — 81. An contu­ melia aliquando culpa vacet. — 82. Quotuplex est contumelia. — 83. Quae requiran­ M >1 tur, ut maledictio sive imprecatio contra homines sit mortale. jr», quid. 79. - < Resp. Est inordinatus appetitus « vindictae. — Quae inordinatio, secun• dum D. Thomam, dupliciter fieri potest: « 1°. Ex parte modi irascendi, ut v. gr. ■ si nimium interius exardescas, vel ex« terius per signa nimis patefacias. 2°. Ex parte objecti: ut si vindictam appetas « plane injustam ob causam; vel si justo « majorem, v. gr. optando inimico mor« tem quam non est meritus; vel exse« quendam propria auctoritate; vel deni• que, licet vindicta justa sit, non tamen « eam appetas ut justam, sed ut satiati« vam animi tui malevoli. « Unde resolves: « 1°. Si ordinate appetatur vindicta, « non est peccatum irae : ut cum superio« res irascuntur culpis subditorum, eos« que puniunt seu vindicant. « 2°. Ira inordinata primo modo ante« dicto, est ex genere suo peccatum ve« niale. — Potest tamen fieri mortale ex « accidente, ut si addatur blasphemia, « maledictio, scandalum. 1 De Juti. et Jure, lib. 4, cap. 3, num. 30. — Æegin., ct tr. 20, de Prindp. morxlit., cap. 10, n. 27. — S. 77mm., hb. 22. η. 57. — · Tr. 25, de 5 decal Praec., cap. 2, η. 30; 78- - a) Sotus, a Salmant. quidem allega­ tus, non tamen loquitur de ebrio, sed scribit in universum de discrimine quod est inter peccata oris et operis: « Discrimen est, inquit, de Just, lib., 5, qu. 9, art. 2, inter peccata quae in facto consistunt atque ea quae in verbis posita sunt. In illis namque peccatis, genus ex solo objecto perpenditur ; in verbis autem, nonnisi ex adjuncta simul intentione... Et ratio est, quod cum verba reipsa non of­ 2· 2··, qu. 158, art. 2. fendant sicut facta, sed significatione; signi­ ficatio autem ex intentione fiat aliquid expri­ mendi, non censetur formaliter contumelia, nisi quae ex animo convitiandi procedit». b) Sanchez, Decal., lib. 1, cap. 16, η. 44, hanc profecto sententiam tenet; sed allegat Cajetanum ct Toletum pro ea dumtaxat parte qua docet blasphemias praevisas, in ebrietate prolatas, esse peccata formalia. — Cajetanus Umen, in 2a"> 2a', qu. 150, art. 4, v. Ad * Ordinatu ap petitui vindictae, licitut. Ira inor­ dinata, qua * le pecca * tum. CAP. HI. - DE PECCATIS CAPITALIBUS. - DUB. VI. Fiike irae: qualm pec· *«t lia'qu'ando quiqnui"um peccatum. « 3°. Ira inordinata secundo modo, est « ex genere suo mortale; quia est directe « contra caritatem. — Baldelli ’ ». 80. _ «4°. De filiabus irae, quae par_ ... . « tim sunt ex corde, ut indignatio et tu· « mor mentis; partim in ore, ut clamor, • blasphemia, contumelia, maledictio; par< tim in opere, ut rtxa,pugnae, seditiones, « vulnera: diversimode loquendum est, « secundum regulam supra datam. Nam « 1°. Indignatio, quae est inordinatus « affectus ex eo quod quis reputet se in« digne a tali tractari, communiter est • veniale ; immo, si ex justo rationis « judicio procedat, nullum est. — Posset « tamen esse mortale, si cresceret usque « ad deliberatum odium et contemptum « personae gravem. « 2°. Tumor mentis, quo quis morose « excogitat diversas vias vindictae, iisque « cogitationibus animum tumefacit: quale « peccatum sit, judicandum est ex quali« tate vindictae quae excogitatur. — Vide « Toletum a. « 3°. Clamor, cum iratus extollit vo« cem, multa inordinate et confuse effun« dens, est veniale communiter, nisi aliud « addatur. « 4°. Blasphemia est mortale ; de qua « supra Lib. 3, tract. 2, cap. 1 ■·. 81. - « 5°. Contumelia, qua quis proximo « malum aliquod objicit, cum intentione « illum inhonorandi, est ex genere suo « mortale. * au,ni° inhonorandi; quia ani« mo corrigendi, humiliandi alia ve ratione, « potest superior verbum aliquod alias « contumeliosum objicere: quomodo Chri« stus vocavit Apostolos stultos; et Apo« stolus, Galatas insensatos. In quo tamen « peccari potest, si modus debitae corre« ctionis excedatur, vel subditus gravius « dehonoretur quam per delictum meruit. « Vide Baldelli ·. — Item, ut docet Caje1 Lib. 8, di»p. 21. — · Lib. 8, cap. 58. — · Lib. 3, diip. 24, num. 16. — Cajttan., in 2· * 2··, qu. 72, art. 2. — 4 Diip. 2 de Restit. in part., qu. 5, punct. I. num. 4 — • 2· 2··, qu. 72, art. 2. — Bonac., loc. dt., num. 9 et seqq. — Molina, tr. 4, disp. 18, num. 1; ct disp. 19, num. 1.— horum evidentiam, loquitur non solum dc blasphemia aut turpiloquio, sed de detractione etiam, de contumelia, dc irrisione; Toletus vero, lib. 3, cap. 61, v.f, loquitur de sola blas- 765 tanus, potest contumelia esse venialis tantum, si sit parva tantum; vel si sit tantum materialis, sine intentione dehonorandi: modo non sequatur laesio no­ tabilis honoris proximi. Et sic excusan­ tur, saltem a mortali, multi parentes, dum filios vocant asinos, etc. Item mu­ lieres, pueri et infimae sortis homines conviciis se onerantes: quia cum fides iis non habeatur, non laeditur graviter honor. Vide Bonacina ‘. — Denique, si joci causa, et per convenientem recrea­ tionem, leves defectus objiciantur, urba­ nius est, secundum S. Thomam ·: dum­ modo alter non contristetur nec ad iram moveatur. 82. - « Contumelia etiam fit facto: tum conumeindirecte, ut si imaginem vel litteras alterius conculces, comburas; tum di­ recte, ut si virum honestum fuste cae das, ad januam eius cornua, etc. appo­ nas, vel repraesentes aliquid quod hono­ rem alterius laedat. Huc spectat sub­ sannatio, illusio et derisio, quando fit signis, ut naso rugato, labiis exten­ • in sis, etc, intendendo proximi confusio­ nem : quae si sit gravis, vel saltem pro­ ximus ea graviter contristetur, mortalia sunt. — Bonacina, Molina, * , Baldelli etc, ex S. Thoma. < Circa quae nota quod qui per con­ CoutumeIu ad qua ­ tumeliam laesit alterius honorem, tenea lem restitu­ tur hunc restituere, etiamsi fama non tionem oblisit laesa. Hoc autem fieri potest, vel per honorificam et amicam salutationem, vel invitationem ad mensam, vel peti­ tionem veniae (etiam subinde flexis ge­ nibus et coram testibus), prout Laesio fuit gravis. Vide card, de Lugo — Adde quod contumeliae mortalis qualiatem in confessione explicare non sit necessarium; ut, contra FiUiuccium, locent Azor Sà, Molina, card, de .ugo * ». — [Vide dicta Lib. III, n. 984]. ib. 3, diip. 33, num. 5. - S. !oc. dt, art. 2; et 75, artic. 2. — ’ De Just, et Jure. diip. 15, num. 53, t 57. — Fili., tr. 21, cap. 9, n. 322. — Sà, v. Contumelia, num. 1. — Molina, tr. 4, di»p. 19, num. 3, — · Dc Poenit., diip. 16, n. 266. phemia, uti citatur a Sanchez ct refertur hic a S. Alphonse. 82. - λ) £)c Azor, vide notam a, ad n. 48 supra. 766 LIB. V. - TRACT. DE PECCATIS. Miiedi· 83. - «6°. Maledictio, qua quis optat «re ίοο£ « vel imprecatur alteri malum sub ratha1'*· «tione mali, est ex genere suo mor• tale ». Docet D. Thomas 1 quod maledictio seu imprecatio contra homines, secundum suum genus est peccatum mortale, et tanto gravius quanto personam cui ma­ ledicimus magis amare et revereri tene­ mur... Contingit tamen verbum maledi­ ctionis prolatum esse peccatum veniale, vel propter parvitatem mali quod quis alteri maledicendo imprecatur, vel etiam propter affectum ejus qui profert male­ dictionis verba, dum ex levi motu, vel ex ludo, aut ex subreptione aliqua talia verba profert ; quia peccata verborum maxime ex affectu pensantur. — Ex qua Requuit». doctrina S. Doctoris infertur quod, ut maledictio sit mortalis, tria requiruntur: 1) Ut malum prolatum vere optetur. 2) Ut optetur cum perfecta deliberatione. 3) Ut malum optatum sit grave. Ita communi­ ter omnes. Vide Salmant. a. Utrum autem omnes maledictiones sint ejusdem speciei ? — Vide superius dicta, n. 50, Qu. 5. « 7°. Rixae,. si modum non .. excedant, qu>«'« *e. P« R«« « uti et leviculae pugnae, veniales sunt ; catum. « secus, si progrediantur ad seditiones, « vulnera, caedes. Suntque haec commu« niter peccata ex parte incipientis rixam; « alter enim potest se defendere cum mo· « deramine inculpatae tutelae ». DUBIUM VII. Quid sit Acedia. 34. . «Resp. r Acedia, sive animi tae• dium, potest ex D. Thoma 8 dupliciter « usurpari: 1°. Generaliter pro omni animi «remissione in exercitio virtutum, eo « quod labor aliquis sit adjunctus. 2°. Par« ticulariter pro tristitia et taedio de di« vina amicitia, eo quod per virtutum « exercitia laboriosa servari debeat ; et • sic amicitiam illam non curet. « Unde resolvuntur: Quaic pec« (°. Acedia accepta primo modo tum « demum est peccatum mortale, cum ideo • committitur opus vetitum sub mortali. « 2°. Acedia accepta secundo modo « ex se est mortale; quia repugnat cari« tati Dei. ced ** le * * quo de filialibus acediae quoque « facile judicari potest, quae sunt se• quentes: « 1°. Malitia, qua quis odio habet bona « spiritualia, et vellet ea non esse ; aut « qua ipsum poenitet bene fecisse vel im« plevisse id ad quod tenebatur; aut qua « contemnit Dei beneficium, v. gr. desi« derando non fuisse natum aut non agnoAcedia, quid 1 2· 2M. qu. 76, art. 3. — · Tr. 13, cap. 4, n. 28. — « visse Christum, etc. Est autem ex ge« nere suo mortale. « 2°. Pusillanimitas et desperatio de « salute ; quae mortale quoque est. « 3°. Rancor, quo ii sunt fastidio qui « ad spiritualia inducunt. « 4°. Torpor, cum bona fiunt non cum « debito fervore. «5°. Evagatio mentis, qua quis in « exercitio spiritualium evagatur circa « illicita: sive per cogitationem, et dicitur « curiositas; sive per locutionem, et dici« tur verbositas; sive per inquietudinem, « et dicitur inquietudo: quae communiter « sunt venialia. — Vide D. Thomam 4, « Laymann s, Toletum ·. «Culpabilis autem evagatio mortalis Evag.· « ent, quando notabilis est, et attentio quando ie « requiritur ad implendum praeceptum ,hM11*· « obligans sub mortali: v. gr. in recitan« dis Horis canonicis, celebranda vel au« dienda Missa. Reginaldus, Palaus7, Trul• lench ·; — contra Tamburinium % ubi • docet, distractum esse voluntarie et per « notabile tempus inter sacrificandum, RtT.in., Hb. 17. num. 109, tn fine. — ’ Tract. 6, disp. 4, • 2· 2^, qu. 35, , • Navarrus, Suarez, Lessius ’); immo nui- lum, si non tam intendat orare quam verba precum recitando pio exercitio se occupare: quia non formaliter, sed materialiter tantum orat; v. gr. cum quis manibus laborans psalmos aliasve preces recitat aut cantat, non animo orandi, sed cavendi cogitationes vanas vel recreandi se. — Sanchez *, Trul­ lench ·. Vide supra, Lib. 4, cap. 2, dub. 2 ». Navor,, Man., cap. 25. η. 107. · Suar., de Relig., tr. 4, 1 Lib. 2, cap. 37, n. 62. — · Comi!., lib. 7. cap. 2, dub. 31. « « « « « * Quando que,veniale vel nullum peccatum 767 lib. 3, cap. 4, num. 4 et 13; et lib. 4, cap. 26, num. 17.— n. 3. — · Lib. I. cap. 7, dub. 10, n. 6. mortale esse si per notabile tempus volun­ proxime consequentia, qualia sunt quae toto tarie distractus < eas Missae partes quae ca­ canone continentur, maxime ad sacrificium, nonem continent recitet; quod demum n. 10, prout Ecclesia ordinavit, pertinere, nemini his verbis explicat: < Nam licet hujus [sacri­ est dubium ». ficii] essentia per nos in sola consecratione S. Thomas: rectius dicetur Cajetanus, consistat..., proxime tamen antecedentia et ni 2°”' 2*<, qu. 83, art, 13 ad S *". INDEX LIBER TERTIUS DE PRAECEPTIS DECALOGI ET ECCLESIAE (•■QUITU!) TRACTATUS QUINTUS DE SEPTIMO PRAECEPTO NON FURTUM FACIES TRACTATUS PRAEAMBULUS De Justitia et Jure. tus. — 506. 3. De continuata possessione, et de tempore requisito ad praescribendum (usque ad n. 510} — 511. Quando praescriptio interrumpatur. — 512. An haeres posses­ soris malae fidei possit nraescribere. (Sed vide etiam n. 516} — 511 An possit prae­ scribi libertas a solvendo debito aut multa. — 514. Quibus detur restitutio in integrum circa bona praescripta. — 515. 4a conditio ad praescribendum est, ut res sit apta prae­ scribi. — 516. Decisio quatuor Aularum, facta Neapoli circa praescriptiones. — 517. An in conscientia res praescripta possit reti­ neri, etiam ubi lex praescriptionis non viget................................................. p. 3 486. Qualiter dividatur justitia, et qualiter jus. — 487. Quid sit dominium et ususfructus. — 488. Quot sint peculia filiorumfamilias. — 489. Quae sint bona uxorum. — 490. Quot CAPUT I. bona clericorum. Et praesertim. 1. Quae sint patrimonialia. 2. Quae inaustrialia. De Furto. 3. Quae parsimonialia. 4. Quae ecclesia­ stica. — 491. De his quaer. 1. An clericus DUBIUM I. teneatur necessario pauperibus succurrere. QUID SIT FURTUM, KT QUALI PECCATUM. - Qu. 2. Qui veniant nomine pauperum. Qu. 3. An nraeferendi pauperes loci. - Qu. 4. An superflua possint reservari. - Qu. 5. An 518. Quid est furtum. — 519. An liceat ali­ quando auferre alienum ob bonum finem. clericus habens sua possit vivere ex bonis — 520. An, ob necessitatem. - Qu. 1. An beneficii. - Qu. 6. An etiam pensionarii te­ captivi apud Tureas possint alienum surneantur superflua erogare in usus pios. — ripere ad se liberandum a captivitate. 492. Qu. 7. An beneficiarii male expenden­ Qu. 2. An pauper extreme indigens possit tes reditus, teneantur ad restitutionem accipere antequam petat. - Qu. 3. An pos­ Qu. 8. An peccent graviter, qui dono acci­ sit accipere rem magni valons. - Qu. 4. An piunt superflua a beneficiaria — 493. Quot fur teneatur restituere, si consumpserit rem modis acquiratur dominium 1°. Occupa­ ablatam in extrema necessitate. - Qu. 5. An tione. — 49-1. 11°. Nativitate. — 495. 111°. Al­ luvione. — 496. IV0. Specificatione. — surripiens in extrema necessitate, teneatur 497. V°. Accessione. — 498. VI0. Confu­ ad restitutionem, si fiat dives. Et hic quae­ sione et Commixtione. — 499. An idem ritur an dives satisfaciat suae obligationi, si det mutuo rem pauperi. - Qu. 6. An di­ quod currit in mixtione pecuniae, currat aliarum rerum. — 500. VII0. Aedifica­ ves, non subveniens, teneatur postea ad tione. — 501. VIII0. Plantatione. — 502. IX0. restitutionem. — 521. Quando liceat credi­ Perceptione fructuum. — 503. *X ’. Tradi­ tori facere compensationem. — 522. An fa­ tione. — 504. De Praescriptione et conditio­ muli possint sibi compensare salarium pro nibus requisitis ad praescribendum. Et 1. suis operibus. (Sequitur idem n. 523 et 524). De bona fide. — 505, 2. De titulo justo; et — 525. An Christiani possint auferre res an sufficiat titulus coloratus vel existima­ Turearum......................................... p. 27 S. Λι.νιομι, Optra moralia. — Tom, 11 49 770 INDEX. DUBIUM II. DUBIUM II. QUAE SIT QUANTITAS NOTABILIS AN QUI COOPERANTUR AD DAMNUM ALTERIUS AD MORTALE PECCATUM. TENEANTUR AD RESTITUTIONEM. 526. Quae sit quantitas gravis respectu ad diversa genera personarum vel ad diversas circumstantias. — 527. Id clarius elucidatur. — 528. Conclusio et probabilior sententia. — 529. Quid de furto rerum expositarum, nempe fructuum et lignorum. — 530. Quae quantitas sit gravis m furtis minutis. — 531. Quid, si sit animus restituendi brevi tempore, vel partem complentem materiam gravem. — 532. An sit mortale furari pa­ rum reliquiae sacrae.................... />.36 557. Quotuplices dicantur coopérantes. — 558. Quid de mandante. — 559. Quid de consulente. Quaer. 1. An praebens pravum consilium, et postea revocans^ teneatur ad restitutionem. — 560. Qu. 2. Exsecuto con­ silio. quisnam primo teneatur. — 561. Qu. 3. Quid, si damnum etiam sine consilio eve­ nisset. — 562. Qu. 4. Quid in dubio an con­ silium fuerit causa damni. — 563. Qu. 5. Quid, si alter sit determinatus ad damnum, et tu tantum suadeas modum. — 564. Qu. 6. An teneatur ad restitutionem suadens damnum ex ignorantia culpabili.—565. Qu. 7. An parato inferre majus damnum possit suaderi minus. — 566. Quando teneatur ad restituendum dans iniquum suffragium. — 567. Quando teneatur palpo. — 568. Quando praebens recursum. — 5o9. An emptor rei furtivae possit illam reddere furi ad recu­ perandum pretium. — 570. An idem possit emptor malae fidei. — 571. Quomodo tenea­ tur participans. Quid, si cooperetur ob me­ tum. — 572. Quid, si impedias alium ne reparet damnum alterius. — 573. Quomodo teneantur causae privativae. — 574. Vide alios casus apud Busenbaum usque ad n. 578.................................................... p. 58 DUBIUM III. QUANDO GRAVITER PECCET QUI MULTA MINUTA FURTA COMMITTIT. 533. Quid, si qui furatur non habeat animum ditescendi. Quid, si habeat. — 534. An furtula facta diversis coalescant. Et an tunc restitutio possit fieri pauperibus. — 535. Quid, si plures furentur parva, altero alterum ne­ sciente. — 536. Quid, si mutuo sciant, et eodem tempore furentur. — 537. Quid, si unusquisque moveatur exemplo alterius. — 538. An sit mortale furari quid leve, post completam materiam gravem . . . p. 45 DUBIUM IV. DUBIUM III. QUID SENTIENDUM DE FURTIS DOMESTICORUM AN SUPRADICTI TENEANTUR SINGULI RESTITUERE VEL AMICORUM. IN SOLIDUM, ET QUO ORDINE. 539. Quid dc furto uxorum et virorum. — 540. An uxor possit dare eleemosynas, etc. — 541. An aliquando possit expendere. — 542. An liceat ipsi subvenire parentibus, etc. — 543. Quale furtum filiorum sit grave. — 544. An filius possit a patre mercatore sub­ ripere mercedem pro opera sua. — 545. Quid de furtis famulorum m esculentis, etc. — 546. De restitutione facienda ab uxore et filiis . . ............................................. p. 48 579. Qui teneantur restituere in solidum. — 580. Oui teneantur primum restituere. — 581. Quid, si damnificatus condonet restitu­ tionem ................................................ p. 71 DUBIUM IV. AN TENEATUR RESTITUERE, QUI AUUM IMPEDIVIT A CONSECUTIONE ALICUJUS BONI. 582. Quid, si quis impedit, sine vi aut frau­ de, aliquem a consecutione justi boni. — CAPUT II. 58o. Quid, si quis impedit mendaciis, nc fisco applicentur bona, propter gabellam De Restitutione. non solutam. — 584. Quia, si quis ex odio, sine vi aut fraude, eflicit ne alter aliquod DUBIUM 1. bonum obtineat. — 585. An suadens epi­ QUID SIT RESTITUTIO scopo conferre beneficium minus digno peccet, et teneatur ad restitutionem. Quid, ET QUI TENEANTUR AD EAM. si beneficium debeatur alicui, ratione con­ 547. Quid est restitutio; et an debeatur tan­ cursus. (Remissive ad Lib. IV, n. 109). — tum ex laesione justitiae commutativae. 586. An teneatur ad restitutionem occidens - 548. Quae sint radices restitutionis. — aliquem, ut alteri homicidium imputetur. 549. Quaenam est culpa theologica, et quae (Remissive ad n. 636.). — 587. An teneatur juridica. — 550. Ex qua culpa oriatur obli­ ad damnum, impediens vi aut fraude, etc. gatio restituendi. — Sol. Quid, si quis levi­ - Quid, si precibus importunissimis aut ter alterum laedat, animo graviter nocendi metu. — 588. Quid, si religiosus suadeat te­ — 552. An culpa venialis inducat obliga­ statori relinquere bona suo monasterio, re­ tionem restituendi. — 553. An ex levi furto licta ecclesia matrice.................... p. 73 possit aliquando oriri gravis obligatio resti­ DUBIUM V. tuendi. — 554. An ad restitutionem in con­ tractibus requiratur culpa theologica. — CUI VEL QUIBUS RESTITUENDUM. 555. An idem in officiis. — 556. Quid dc injuria materiali ct formali. Et vide ibi re­ 589. Quid, si creditor sit incertus. — 590. An, solutiones ..........................................p. 52 tradita re pauperibus, sit restituenda do- INDEX. 771 mino comparent!. — 591. Quid notandum erat consumpturus. — 622. Quid, si quis se circa compositionem in debitis incertis. fingat pauperem. — 623. Quid, si quis con­ (Ùsque ad η. 594). — 595. Quid, circa furta sumat rem alienam in extrema necessitate. minuta. — 596. An bona certa sint resti· — 624. Quid, si consumat rem mutuatam. tuenda domino, vel possessori. — 597. An — 625. Quid, si quis emat rem alienam cum fur teneatur rem mittere domino cum magno dubio............................................... p. 94 suo damno. — 598- Quid, si sumptus pro mis­ sione excederent valorem rei. — 599. Quid, Art. III. si acceperis a possessore bonae fidei rem non suam. — 600. ί·Ι· Emptor rei furtivae, an AN ET QUID DEBEAT RESTITUI PRO INJURIA ILLATA possit eam reddere furi. (Vide etiam dicta CORPORI, V. GR. PER MUT1LATI0NEM, OCCISIO­ n. 569). — 601. An revendens rem emptam NEM, ETC. bona fide, teneatur pretium restituere em­ ptori. — 602. Quid notandum circa thesau­ 626. Ad quid teneatur occisor. — 627. An im­ ros inventos. — 603. An inventor rei per­ potens restituere in uno genere, tenea­ ditae possit eam sibi retinere. — 6(M. Quid tur in alio. —- 628. Quid, si quis, occidens notandum circa res captas venatione. — Cajum, putarit occidere Titium. Et an 605. Quid, si quis venatur in locis reservaiste incurrat irregularitatem, aut excom­ tis. — 606. Quae venatio vetetur clericis et municationem canonis. — 629. Quid, si quis religiosis incenderit domum Caji, putans Titii. — 630. An valeat remissio patris occisi, in praejudicium filiorum. — 631. Vide alios DUBIUM VI. casus. - Quibus haeredibus facienda resti­ DR REBUS QUAE DEBENT RESTITUI. tutio. — 632. An homicida teneatur resti­ tuere bona quae occisus aliis dedisset cx liberalitate. — 633. Quid, si damnum isto­ Art. I. rum intenderit. — 634. Ad quid teneatur QUID DEBEAT RESTITUI AB INFERENTE INJURIAM homicida creditoribus occisi. — 635. Quid, MATERIALEM TANTUM, SIVE POSSESSORE BONAE FIDEI. si homicidium imputetur alteri, et hoc occi­ sor advertat — 6o6. Quid, si hoc etiam in­ 607. Ad quid teneatur possessor bonae fidei. tendat — 637. Ad quid teneatur invasus, — 608- Quid, si accepit a fure, qui potens excedens moderamen inculpatae tutelae. — sit restituere. — 609. Vide alios casus. — 638. Quid, si provocans occidat alterum, 610. Quos fructus tenetur restituere posses­ pugnam acceptantem — 639. An detrahen­ sor bonae fidei. — 611. Quid, si accepe­ dum pretium laboris, quem occisus susti­ rit rem commixtam cum bonis furis. — nuisset pro lucro amisso............... p. 105 612. Quid, si per illam acceptionem fur factus sit impotens ad restituendum. — Art. IV. 613. Quid, si quis projiciat in mare gem­ mam, quam putabat valere decem, si illa QUID DEBEAT RESTITUI PRO ILLATO STUPRO. valebat centum aureos....................... p. 89 640. Ad quid tenetur stuprator, si virginem vi corruperit - Ad quid, si virgo consen­ Art. II. serit — Ml. Ad quid tenetur deflorator, si QUID DEBEAT RESTITUI AB INFERENTE INJURIAM FOR­ non promittit matrimonium. — 642. Cor­ MALEM, SEU MALAE FIDEI DAMNIF1CATORE SEU POS­ ruptor ficte promittens tenetur ad matri­ monium. — 643. Limit. I. Quid, si puella SESSORE. potuit advertere fictionem Dub. 1. Quid, si 614. Ad quid teneatur possessor malae fidei. vir sit melioris conditionis. Dub. 2. Quid, Vide resolutiones. — 615. Circa solutionem si puella disparitatem ignoraverit Duo. 3. An his casibus vir teneatur saltem ad gabellarum. Qu. 1. Quis possit tributa im­ damna. — 644. Limit. II. Quid, si timeatur ponere. Qu. 2. Quae requirantur ad justi malus exitus, vel scandalum propinquo­ tributi impositionem. — 616. Qu. 3. An frau­ dantes gabellas peccent, et teneantur ad rum; ct quid, si immineat dedecus familiae. — 645. Limit ΙΠ. Quid, si vir extorqueat restitutionem. Qu. 4. An teneantur solvere solos tactus. — 646. Limit. FV Quid, si fe­ gabellam subditi, deferentes res ad usum mina jam sit corrupta. — 647. Limit. V. proprium. Et an pauperes. — 617. Qu. 5. Quid, si non stet per virum quod matri­ An populi, in dubio de justitia tributi, te­ monium fiat. — 648. An, si virgo violata neantur ad ejus solutionem. Qu. 6. An cre­ ditor regis possit fraudare gabellam alteri renuat nubere, teneatur vir eam dotare —. 649. An vir, habens votum castitatis, tenea­ locatam aut venditam. Qu. 7. An emens mercem a defraudante gabellam teneatur tur ducere violatam sub pacto matrimonii. ad ipsam. — 618. An dominus possit reti­ 650. Ad quid teneatur vir violans consan­ nere expensas utiles in re factas a fure. Et guineam, cui conjugium promisit Quid, si an fur teneatur ad omnia damna, saltem ficte promisit cum pacto impetrandi dispen­ confuse praevisa. — 619. Cui crescat pre­ sationem ....................................... p. 115 tium rei ablatae. — 620. Quid, si apud furem Art. V. pereat res, quae aeque periissct apud do­ minum. — 621. Quid, si quis occidat agnum QUID DEBEAT RESTITUI PRO ADULTERIO. alterius, qui postea pluris valuisset. Et quid, si fur consumat tempore majoris pretii 651. Ad quid tenentur adulteri. — 652. Ad agnum, quem dominus tempore vilioris quid tenetur adultera. — 653. An teneatur INDEX. manifestare, prolem non esse legitimam. — 654. An tunc spurius teneatur credere matri. — 655. Ad quid tenetur adulter. — 656. An teneantur adulteri reficere expensas hospitalibus pro exposita prole. — 6o7. Ad quia tenetur adulter, si dubium sit an pro­ les sit mariti. — 658 Quid, si dubium sit inter duos adulteros. — 659. Ad quid tene­ tur adulter, si ipse non fuerit causa suppo­ sitionis........................................... A 130 Art. VI. QUID DEBEAT RESTITUI PRO FAMA ET BONIS SPIRI­ TUALIBUS, UT INDUCTIONE AD PECCATUM, AVOCA­ TIONE A RELIGIONE. 660. An restitutio facienda in alio genere. (De restitutione famae, vide dicenda n. 988). Vide hic alias resolutiones. — 661. Quid, si quis inducat alterum ad peccandum. —b62. Ad quid teneatur, qui abduxerit novitium vel religiosum a sua religione. — 663 De restitutione ob omissionem Officii divini. — 664. Qu. 1. Quid, si fructus bene­ ficii non percipiantur. — 665. Qu. 2. Quid, si omittatur Officium sine culpa. — 666. Qu. 3. An restituendi fructus intra primos sex menses. — 667. Qu. 4. An omittens Officium possit postea supplere altera die. — 668. Qu. 5. Quid, si omittatur pars minor, quam inte­ grae Horae. — 669. Qu. 6. Quid, si recitentur Horae sine attentione interna. — 670. Qu. 7. An excommunicatus teneatur restituere fructus. — 671. Qu. 8. An omittens incurrat aliam poenam. — 672. Qu. 9. Cui facienda restitutio. — 673. Qu. 10. An omnes fructus restituendi. Et quia de beneficiario simplici. — 674. Qu. 11. An teneatur ad Officium habens tenue beneficium — 675. Qu. 12. An canonici non assistentes vel non psallentes in choro teneantur ad restitutionem distri­ butionum et praebendarum. - Dub. 1. An peccent graviter canonici qui choro non assistunt. — Dub. 2. Quid teneantur resti­ tuere, si choro non intersint. - Dub. 3. An satisfaciant choro qui tantum intersunt, et non recitant. - Dub. 4. An satisfaciant choro qui submisse recitant.................. p. 136 Art. II. QUO ORDINE RESTITUI DEBEAT. 684. Cui facienda restitutio, si res exstet. — 685. An pretium rei venditae possit solvi creditori venditoris. — 686. An pecunia furtiva, immixta propriae, restituenda sit ante alia debita. — 687. An prius resti­ tuenda debita certa quam incerta. — 688. An prius solvenda debita ex delicto quam ex contractu. — 689. Quae alia debita prius solvenda. — 690. An semper praeferendi creditores hypothecarii anteriores, etiam ex hypotheca tacita. An autem personales an­ teriores. — 691. An praeferri possit creditor pauperior. — 692. An prius exigens. — 693. An creditor, cui inter plures Tacta est solutio, possit eam relinere. —- 694. An fa­ muli possint accipere salarium a debitis gra­ vato.— 695. An uxor et filii, alimenta. />. 155 Art. III. QUAE A RESTITUTIONE EXCUSENT. 696. Quae excusent ex parte debitoris. — 697. Quid, si non possis restituere, nisi cum Sraviori damno. Quid, si dominus aequale amnum sit passurus. Quid, si dominus sit abusurus re restituenda. — 698. Vide alios casus. — 699. Quid, si debitor cedat bonis. — 700. Quando excusetur restitutio ex parte creditoris. - Qu. I. An liceat rem alienam retinere vel accipere ex praesumpto con­ sensu domini. - Qu. 2. An debitor donans immemor debiti excusetur a restitutione. — 701. Quid, si debitor restituendo se conji­ cere aeberet in necessitatem extremam. — 702. Quid, si in necessitatem gravem. — 703. Quid, si creditor sit in eadem necessi­ tate. — 704. An debitor differens restitutio­ nem ex justa causa, teneatur reddere inte­ resse quod patitur creditor. — 705. An hae­ res rei teneatur ad damna, quando reus cui successit, fuit capite damnatus. — 706. An possessor bonae fidei in dubio an factus sit ditior teneatur restituere . ... p. 161 CAPUT III. DUBIUM VII. De Contractibus. DE CIRCUMSTANTIIS RESTITUTIONIS. DUBIUM I. Art. L QUO TEMPORE, LOCO ET MODO DEBEAT RESTITUI. 676. Quando et ubi facienda restitutio. 677. An sumptibus furis. — 678. Quando et ubi facienda solutio ex contractu. — 679. Quando peccat differens restitutionem. — 680. Ad quid tenetur debitor, si ex dila­ tione creditor patitur damnum. — 681. An absolvendus, qui potens restituere, vult dif­ ferre restitutionem. — 682. An absolvi pos­ sit debitor antequam restituat. - Et an confessarius debeat monere de restitutione poenitentem qui est in bona fide, si praevideat monitionem non profuturam. — 683.Quot pec­ cata committat negligens restituere, p 151 QUID IN GENERE SIT CONTRACTUS. 707. Quid est contractus, et quotuplex ? — 708. Quotupliciter contractus perficitur. — 709. Quid, si quis contrahat sine animo con­ trahendi. — 710. Quid, si sine animo se obli­ gandi. — 711. An contractus sine solemnitatibus obliget in conscientia. — 712. An oriatur obligatio ex contractu de re turpi. Et cui facienda tunc restitutio. — 713. An quando actio est debita, sed non ex justitia, pretium sit restituendum pro illa acceptum. /14. Quando dolus vel error irritet contra­ ctum. — 715. Quid, si dolus fuerit circa rei qualitatem, sed dederit causam contractui. — 716. An metus gravis injustus reddat irri­ tum contractum ipso facto. — 717. An me- 773 INDEX. tum passus possit rescindere contractum pro suo arbitrio. Quid, si contractus sit ini­ tus per metum reverentialem aut per pre­ ces importunas. — 718. Quid, si per metum levem. — 719. An metum passus possit rem repetere a tertio possessore .../>. 174 DUBIUM II. QUID IN SPECIE DE PROMISSIONE ET DONATIONE. DUBIUM VI. QUID SIT MUTUUM. 754. Quomodo mutuum distinguatur a per­ mutatione, pignore, etc. — 75o. Quando re­ stitui debet mutuum, si non est' praefixus terminus. — 756. An repeti possit mutuum datum ecclesiae, universitati vel minori. — 757. Quid, si detur filiofamilias . . p. 201 720. An simplex promissio obliget sub gravi. DUBIUM VII. — Quid, si promissio reddatur nociva vel si QUID SIT USURA. accidat mutatio. — 721. Qui sint inhabiles ad donandum. — 722. An debitis gravati. — 723. Quid de donatione inter conjuges. — 758. Quando committatur usura. — 759. An usura sit mala de jure naturae. — 760. An 724. Et inter patrem et filium. — 725. An mutuans possit aliquid exigere, si obligetur obliget donatio ante acceptationem. — solutionem exspectare per longum tempus. 726. Quid, si donatio sit facta ad pias causas. — 761. De usura mentali. - Qu. 1. Quando — 72?. An donatio firmata juramento possit ex ea oriatur obligatio restitutionis. - Qu. 2. revocari ante acceptationem. — 728. Quando Utrum mutuans possit retinere id de quo obliget donatio facta absenti. — 729. An pos­ dubitatur an gratis sit datum. — 762. An sit acceptari donatio post mortem donantis. liceat dare mutuum ob spem lucri. — 763. An — 730. Quid, si donatio fuerit mandata fieri mutuans possit retinere quod mutuatarius a nuntio, et ipse omiserit. — 731. An mortuo dedit ex timore, ne alia mutuatio ei nege­ donatario ante acceptationem, possit haeres tur in futurum. — 764. An obligatio antiacceptare. — 732. An requiratur traditio dora lis possit in pactum deduci. - Vide ad acquirendum dominium rei donatae. — alios casus apud Busenbaum. — 765. An 733. An donatio ultra summam 500 solido­ possit exigi aliquid ob periculum sortis. rum teneat. — 734. An sit obligatio im­ Quid de montibus pietatis. — 766. An liceat plendi modum sive finem donantis. — pactum poenae conventionalis. — 767. An /35. An promissio prodiga sit valida. — dicta poena debeatur ante sententiam. — 736. Quid, si donatio fiat ad alliciendum. — 768. An et quando possit aliquid exigi ob 737. Quid, si ob causam falsam. Et quid, si damnum emergens vel ob lucrum ces­ causa sit secundaria....................... p. 185 sans. — 769. Quot conditiones requirantur ad hoc interesse exigendum. An in con­ DUBIUM III. tractu oporteat monere mutuatarium de QUIBUS CASIBUS DONATIO POSSIT REVOCARI. damno emergenti vel alio justo titulo. An possit mutuans tale interesse exigere, si 738. Quid, si donatarius sit ingratus. — ipse se offerat ad mutuandum. — /70. An 739. Quid, si donanti nascatur proles post liceat mutuanti pacisci ab initio de certa donationem. — 740. Quid, si donatio fuerit pecunia solvenda pro damno vel lucro in­ inofficiosa........................................... />.195 certo. — 771. An possis exigere lucrum ces­ sans, si aliam suostituas pecuniam, ad ne­ DUBIUM IV. gotium non destinatam. — 772. Quid, si dicas: Negotiarer, nisi essent mutuum pe­ QUID SIT DONATIO MORTIS CAUSA; ET AN POSSIT tentes. — 773. Quid, si aderat justus titulus REVOCARI, QUOMODO ET QUIBUS COMPETAT. aliquid exigendi, sed mutuans bona fide inierit contractum usurarium. — 774. Quae 741. Quando donatio causa mortis censeatur pacta liceant in mutuatione. — 775. An sit revocata. — 742. An valeat haec donatio in illicitum pactum legis commissoriae. — absentem. — 743. Qui possint donare causa 776. An fructus pignoris debeant restitui. mortis........................................... p. 197 Quid, si pignus datum sit pro dote. — 777. An teneat pactum, ut reddatur aliauid DUBIUM V. debitum, sed non ex justitia. An, ut desi­ QUID SIT COMMODATUM, statur ab injuria. — 778 An valeat pactum, ut injuria condonetur. — 779. An pactum, PRECARIUM ET DEPOSITUM. ut conferatur officium. — 780. An pactum, ut praestentur debita ex gratitudine. — 744. Quid est commodatum. — 745. Quid, pre­ 781. An pactum remutuandi. — 782. An carium. Et quando cesset precarium. pactum, ut res in eadem specie reddatur. — 746. Quid, depositum. — 747. Vide casus de /83. An usurarius acquirat dominium lucri commodatario- — 748. Vide de depositario. usurarii. — 784. Quid de fructibus rei usu Quomodo peccet depositarius, utens re de­ consumptibilis. — 785. Ad quid teneatur posita; et quid teneatur restituere — 749. An praebens consilium aut dans pecuniam pro isti teneantur ex culpa tantum juridica. — mutuo usurario. — 786. An peccet deponens 750. Ad quid tenentur artifices, quibus res traditur. — 751. An in dubio praesumatur pecuniam apud abusurum ad usuras. — 787. An principes, etc., coopérantes ut sol­ culpa. — 752. Quis teneatur salvare rem alienam potius quam suam. - Vide alia ibi­ vantur usurae, teneantur ad restitutionem. dem. — 753. In quibus casibus depositarius — 788. An liceat creditori mutuantis exi­ possit rem denegare......................./>.198 gere usuras. — 789. An peccent famuli eoo- 774 INDEX. perantes dominis usurariis. — 790. Quomodo haeredes usurarii teneantur ad restitutio­ nem. - An liceat petere mutuum ab usu­ rario. (Remissive ad Lib 2, n. 47, v. Secunda; et n.77, v. 4°. Licitum). — 791. Vide alios casus apud Busenbaum. — 792. Quae obligatio et poena usurariorum. . p. 203 ante traditionenrcui pereat. - Quid, si post traditionem. — 829. An liceat vilius emere chirographa scu credita. — 830. Vide alia apud Busenbaum.............................p. 232 Art. II. QUID SIT NEGOTIATIO, ET QUIBUS ILLICITA. DUBIUM VIII. DE EMPTIONE ET VENDITIONE. Art. I. QUID SIT EMPTIO ET VENDITIO. 831. Quando clericis negotiatio sit graviter illicita. — 832. Quid, si clericus negotietur alieno nomine. Et vide ibi sancitum ex bulla Benedicti XIV. — 833. Quid, si negotietur per alium. — 834. An liceat clerico aut religioso emere animalia, ad ea vendenda, saginata in pascuis suis. — 835. An liceat emere pecora ad ea saginanda ex pascuis alienis. — 836. An liceat emere agrum cum fructibus. An vendere carius ut ematur vi­ lius. An emere lanas ad vendendum pan­ num. — 837. An liceat clerico absolute ne­ gotiari pro necessitate sui vel familiae. — 838. An aliquando laicis negotiatio sit illi­ cita. - An liceat clericis gerere negotia sive procurationes saecularium . . p. 261 793. Quando venditio est justa. — 794. An requiratur determinatio pretii. An data arrha, liceat a contractu resilire. — 795. An requiratur scriptura et traditio. — 796. An ad transferendum dominium requiratur so­ lutio pretii, vel fides de illo. — 797. Ad quem spectent fructus, cum completur conditio emptionis. — 798. Ad quem spectent fructus rei venditae, sed non traditae. — 799. Cujus sit res empta pecunia aliena. — 800. An valeat contractus, si vendatur res aliena. — DUBIUM IX. 801. In quibus casibus res suo valore crescat, vel decrescat — 802. Quid de merce ultro­ QUID SIT CONTRACTUS CENSUS, ET AN LICITUS. nea. — 803. An taxa obliget in conscientia. — 804. Quotupliciter pretium varietur. Et 839. Quando census est licitus. — 840. An an res pretiosae habeant majorem latitudi­ liceat census super persona. — 841. An pe­ nem. — 805. An deceptio semper obliget reat census, pereunte re censuata. — 842. An ad restitutionem. — 806. An liceat pluris liceat apponere in censu pactum assecuravendere rem utilem emptori. — 807. Quid, tionis. — 843. An sit licitus census redimisi adsint alii justi tituli. — 808. An res ex­ bilis ex utraque parte. —- 844. An et quando traordinariae possint vendi quanti plurimi. liceat census vitalitius. — 845. Quae condi­ An communis aestimatio variet pretium. tiones requirantur in bulla Nicolai V. Et an venditio sub hasta, aut per vendi­ 846. Conditiones requisitae in bulla S. Pii V. trices. — 809. Quid, si res vendatur minu- Conditio *1: Ut census constituatur su­ tim. — 810. An res possit carius vendi ob per re stabili et designata. - *2: Ut pecunia dilatam solutionem. An ratione periculi, numeretur. - 3e: Ut non fiat pactum de so­ vel quia res pluris esset valitura. — 811. An lutione anticipata. - 4“: Ne ooligetur cenres ad creditum carius vendi possit. — suarius ad casus fortuitos. — 817. Dub. 812. An et quando liceat vendere cum pacto hic Γ. An, pereunte re, exstinguatur census. retrovendendi. — 813. An licitum sit pa­ Dub. 2°. An re per certum tempus non ctum reemendi ad arbitrium emptoris. Quid dante fructus, debeatur pensio. Dub. 3°. An de contractu mohaira. —- 814. De mono­ pereunte re specialiter designata, maneant poliis. — 815. Quot modis fit monopolium. obligata alia bona hypothecata.- Conditio 5“ : — 816. An unus vel pauci, qui annonam Ut censuarius non privetur rem alienare. emunt ut carius vendant, peccent contra 6a: Ne apponatur poena pro pensione non justitiam. — 817. An mercatores inter se soluta. - 7": Ne census creetur ex pensio­ conspirantes ut merces vendant pretio sum­ nibus non solutis. - 8": Ut censitor non mo, teneantur ad restitutionem. Et an, facto possit pretium repetere, et ut censuarius monopolio a mercatoribus, liceat aliis mer­ possit redimere. - 9“: Ut non vendatur aliis cem eodem pretio vendere. — 818. An irritet census, majori vel minori pretio. — 848. An contractum vitium occultum. — 819. Quid, bulla S. Pii obliget in conscientia. — 849. Et si vitium sit circa substantiam. — 820. Quid, an obliget ubi non est recepta. . . p. 267 si venditur ut pura res mixta perfectior aliis. Quid de vino mixto cum aqua. — DUBIUM X. 821. Ar\ sit injustitia vendere quid pro quo. — 822 Quid, si vitium est circa quantitatem. QUID SIT CAMBIUM 823. Quid, si circa qualitatem. — 824. An sit illicitum vendere pretio ordinario debi­ 850. Quid sit cambium, et quotuplcx, —851. An tum cujus debitor non est solvendo; vel liceat cambium minutum. — 852. An, cam­ mercem mox minuendam. — 825. An, tra­ bium per litteras. — 853. An, cambium dita tibi re ad vendendum pretio designato, reale. — 854. Quid de cambio ficto, seu sicco. possis retinere superfluum. Et an idem An liceat cambium cum recambio. Quid dicendum de eo qui emit nomine alieno. — de cambio Francofurtensi. — 855. An liceat 826. Quid de sartoribus vilius pannum emen pecuniam adulterinam expendere,—856. An tibus- — 827. Si res vendatur duobus, cui liceat famulo lucrari commutando pecuniam domini........................................ p, acquiratur dominium. — 828. Si res pereat INDEX. DUBIUM XL QUID SIT LOCATIO ET CONDUCTIO. 775 magna quantitate. — 897. Quid, si solum frequenter. — 898. Quid, si solum in magna quantitate. — 899. Quando non peccent gra­ viter nec leviter. — 900. An haec procedant in omni ludo chartarum. — 901. HI°. Quoad religiosos, an et quomodqpeccent religiosi hoc lusu ludentes. — 9θ2. IV». Quoad episcopos, quomodo ipsi peccent. — 9Ù3. Aa peccent graviter clerici et religiosi his lusibus assistentes...................... p. 286 857. Vide diversos casus apud Busenbaum. — 858. Quando locator potest conductorem ex­ pellere ante tempus expletum. — 859. An successor locatoris expellere possit condu­ ctorem. — 860. An ob sterilitatem debeatur colono remissio pensionis. — 861. An liceat pauperi elocare jus mendicandi. — 862. An nuntius proficiscens ad eumdem locum, DUBIUM XIV. possit accipere a duobus duplicatam mercedem. — 863. An conductor obligatus ad me­ QUID SIT CONTRACTUS SOCIETATIS. liorationes, illas debeat facere expensis suis. — 864. An debeatur salarium famulo aegro­ 904. Quomodo fit societas. — 905. De condi­ tanti. Et an expensae curationis. . p. 280 tionibus requisitis ad societatem. - Quid veniat nomine damnorum. — 906. Quid, nomine expensarum. Et an socius possit DUBIUM XII. sibi deducere expensas itineris. — 907. Qu. 1. DE CONTRACTU EMPHYTEUSIS, FEUDI KT LIBZLLI. An capitale sit dividendum, si unus confert pecuniam, alter laborem. - Qu. 2. Quomodo 865. Quid de emphyteusi. — 866. An debeatur deinde dividendum lucrum. - Qu. 3. An pensio in gravi jactura fructuum.—867. Quid damnum sortis spectet semper ad dominum. de feudo. — 868. Quid de contractu libella· - Qu. 4. An liceat pactum, ut damnum sor­ tico............................................. p. 285 tis sit commune. - Qu. 5. Quando inter fra­ tres censetur facta societas, et quid in ea servandum. - Qu. 6. Quibus modis finiatur DUBIUM XIII. societas. — 90S. An per tres contractus pos­ QUID srr SPONSIO ET LUDUS. sit exigi lucrum certum, salvo capitali. — 909. De societate animalium. - Qu. 1. Si 869. Quid est sponsio, et an sit licita. - 870. An das rustico pecuniam, ut emat foves ad liceat spondere circa peccatum committen­ societatem, et ille in aliud impendit, posdum. — 871. Quid lucius, et quando licitus. sisne lucrum exigere. - Qu. 2. An liceat pactum supplendi oves mortuas, inierim — 872. An sit restituendum lucratum a filiofamilias aut religioso. — 873. Quid, si fructus dividendo. - Qu. 3. An liceat con­ tractus ad caput salvum. — 910. Quid de religiosus ludat illicite, per licentiam ge­ filio negotiante cum patre .... p. 305 neralem. — 874. An religiosus possit pTus lucrari quam perdere. — 875. An si expo­ nat majorem summam quam possit, te­ DUBIUM XV. neatur restituere lucratum. — 8/6. Quan­ QUID SIT ASSECVRAT1O ET FIDEJUSSIO. tum filiusfamilias possit exponere ludo. — 877. Quando ludens cum deceptione tenea­ (911 et 912).......................................... P 316 tur restituere. — 878. An valeat sponsio, si unus spondeat majorem summam quam DUBIUM XVI. alter. — 879. An, si unus rem certo sciat, QUID SIT PIGNUS ET HYPOTHECA. et manifestet Vide alia ibidem. —880. An cogens alterum ad ludendum possit reti­ nere lucratum. — 881. An teneatur resti­ 913. Quid est contractus pignoris. — 914. Quid, tuere praesciens se victurum ob suam peri­ si quis utatur pignore. — 915. Quae liceant tiam. — 882. An. qui utitur astutiis licitis. pignerari. — 91o. Dc contractu antichnQuid, si utatur illicitis, et quantum debeat seos............................................... A 317 tunc restituere. An liceat ludere precibus sacris. — 883. Agitur de ludo vetito. — CAPUT IV. 884. Quae sint leges hunc ludum prohiben­ De Tutela et Testamentis. tes. — 885. An et quomodo peccent A Laid, hoc lusu ludentes. — 886. An peccet gra­ DUBIUM I. viter ludens ob lucrum. — 887. An victor ludo vetito possit retinere lucratum QUID SIT TUTELA ET CUR A TELA 888. Quid, si impediat judicem ne ipsum condemnet. Et an teneatur fateri veritatem 917. Quibus detur tutor, et quibus curator. — 918. Ad quae teneantur tutores et curato judici interroganti, — 889. An possit reti­ res. - An pupilli et minores possint se natu­ nere lucratum, si lusit animo repetendi. — raliter obligare sine consensu tutorum, etc. 890. An victus teneatur solvere. — 891. Quid, (Vide infra vers. 6. Pupillus\ . . p. si uterque renuntiaverit legi. — 892. Et an victus poterit petere relaxationem jura­ DUBIUM II. menti. — 893. An victus possit sibi com­ pensare solutum. — 894. An possit transi­ QUID ET QUOTUPLEX SIT TESTAMENTUM. gere, si ficte minitetur repetere in judicio. 895. 11°. Quoad clericos, quinam clerici 919. Quid sil testamentum. De requisitis ad comprehendantur. — 896. An certe peccent codicillum, et quid importet clausula codi­ graviter clerici ludentes frequenter et in cillaris. — 920. Quotuplex est testamentum. •UM a 776 INDEX. — 921. Ex quibus capitibus testamentum est nullum. — 922. Quid, si desint solemnitaies, et sit testamentum ad pias causas. — 923. Quid, si constet haeredi voluntas testa­ toris. — 924. Quid, si non constet; an ipse teneatur credere uni testi. Et an testamen­ tum nullum valeat quoad legata pia. — 925. Quid, si testamentum factum sit ab hominibus rusticanis. — 926. Quid, si tem­ pore pestis. — 927. An testamentum sine solemnitatibus obliget in conscientia. — 928. Vide alios casus. — 929. Quid de testa­ mento clericorum, novitiorum et militum. — 930. Dub. 1. An legatum relictum virgini ut nubat, possit ei dari, si fiat religiosa. Dub. 2. An legatum relictum civibus loci possit dari extraneis. - Dub. 3. An legatum relictum orphanis possit dari eis qui paren­ tes habent inutiles. - Dub. 4. An legatum relictum puellis ut nubant, possit dari eis quae sine dote jam nupserint - Dub. 5. An legatum relictum puellis nupturis, possit dari viduis ut iterum nubant. - Dub. 6. An legatum relictum virginibus nubendis pos­ sit dari virgini corruptae. - Dub. 7. An legatum relictum puellae ut remaneat virgo, debeatur ei si nubat. - Dub. 8. An legatum relictum puellae ut nubat, transeat ad ejus haeredes si ante nuptias moriatur. - Dub. 9. An legatum relictum pro fabrica ecclesiae possit expendi in alia divino cultui neces­ saria. - Dub. 10. Quomodo distribuendum legatum relictum pauperibus. — 931. Qu. 1. An ultimae voluntates possint commutari a Papa sine causa. - Qu. 2. An ab episcopis cum justa causa. Dub. 1. An tunc requira­ tur consensus haeredis ct legatarii. Dub. 2. Quae sint causae justae ad commutan­ dum............................................... p. 322 DUBIUM 111. DE RENUNTIATIONE HAEREDITATUM. 932. Quando valeat renuntiatio haereditatis. — 933. An haec stricte interpretanda. - Vide ibi resolutiones. — 934. An sint irrita pacta de haereditate viventium - Vide exceptio­ nes. — 935. De constitutione Tridentini irri­ tante renuntiationes ingredientium religio­ nem .................................................. p. 337 DUBIUM IV. QUI POSSINT ET DEBEANT ESSE EXSECUTORES TESTAMENTI. . 343 TRACTATUS SEXTUS DE PRAECEPTO OCTAVO, NONO, DECIMO, ET PRAECEPTIS ECCLESIAE CAPUT I. De Praecepto Octavo. DUBIUM I. QUID SIT SUSPICIO, JUDICIUM TEMERARIUM ET dubitatio; ac quale peccatum. 962. De judicio temerario, et quando est mor­ tale. — 963. De suspicione et dubitatione te­ meraria. — 964. An haec pertingere possit ad morule. — 965. Quomodo discernatur judicium a suspicione..................... p. 355 DUBIUM II. QUID SIT, ET QUAM GRAVE PECCATUM DETRACTIO. 966. Quid sit detractio, et quid contumelia. — 967. An excusetur a mortali, revelare defe­ ctus naturales alicujus, etc — 968. Quando liceat crimina prodere. — 969. An id liceat ad vitandum damnum proprium vel alio­ rum. — 970. Quando secretum sil servan­ dum. — 971. Et quando possit manifestari. Et an, ad vitandum damnum proprium. Quomodo autem peccent alienas litteras le­ gentes. (Remissive, vide Lib. V, n. 70). — 972. An liceat famam suam tueri, alterum infamando. — 973. An. alterum infamare apud amicum. — 974. An excusetur a mor­ tali, propalare crimen, publicum in uno loco, in alio ubi non est notorium. — 975. Quando crimen possit dici publicum. — 976. An in­ famatus dc uno crimine possit infamari de alio. — 977. Quid, si detrahis ex loquacitate. Et quid, si referas audita. — 978. Vide alias resolutiones apud Busenbaum. — 979. Quo­ modo peccet audiens detractionem, et ad quid teneatur. — 980. Quid, si sit superior. INDEX. — 981. Quid, si sit particularis, et cum pos­ sit, non avertit. — 982. An liceat alium in· lamare ad tormenta vitanda. — 983. An li­ ceat seipsum infamare. —984. Quomodo re­ stituendus sil honor ablatus. — 985. Quid si dehonoratio fuerit secreta. — 986. Quae satisfactio praestanda. — 987. An semper sufficiat petitio veniae. — 988. Quibus casi­ bus expediat confessarium omittere moni­ tionem de hac satisfactione praebenda. — 989. An debeatur satisfactio, si offensus se vindicavit de contumelia. — 990. Quid, si offensor puniatur a judice, vel damnetur ad satisfaciendum................................... p. 357 DUBIUM III. AN ET QUOMODO FAMA RESTITUENDA. 991. Quomodo debet fama restitui. Et an apud auditores etiam mediatos. — 992. Quid, si verum crimen propalaveris. — 993. Quid, si bona fide alterum infamaveris. —994. An tunc tenearis ad damnum, si advertens fa­ mam non restituas. An autem diffamans injuste de crimine vero, teneatur restituere integrum damnum. — 995. Quid notandum circa infamantem libello famoso. — 996. An tenearis ad damnum ortum ex infamatione. — 997. Quae excusent a restitutione famae. — 998. Quid, si prudenter judices rem obli­ vione deletam. — 999. An et quando resti­ tutio famae possit compensari, si alter re­ •IO An tenearis infa­ nuat restituere. — 10Û0. miam pecuniis compensare. — 1001. An infamatus possit pecuniis sibi famam com­ pensare. — 1002. An excuset a restitutione periculum vitae vel propriae infamiae. — 1003. Quid, si infamatus remittat restitutio­ nem. Et an haec liceat remitti . . p. 375 CAPUT II. Quid de Praecepto Nono et Decimo. 777 nes teneantur ad unicam comestionem et ad abstinendum a piscibus. — 1014. Quid, in mensa privata. - 1015. Sancita circa hoc a nostro SS. P. Benedicto XIV. Γ. Dc obli­ gatione sub gravi. 2®. Dc cibis in coenula adhibendis, s*. De hora prandii. 4*. De epu lis vetitis ad carnes dispensatis. 5°. De do­ minicis quadragesimae. 6·. De bulla Cru­ ciatae. 7e. De jejuniis extra quadragesimam. - Quid, si quis sil dispensatus ad carnes ob debilitatem virium. An dispensatis ad car­ nes permittantur tantum carnes salubres. — 1016. De hora debita refectionis. - An antevertens notabiliter horam meridianam, graviter peccet — 1017. De divisione pran­ dii, etc., apud Busenbaum. — 1018. Qu. 1. An liceat in jejuniis sumere parum abi ante potum. — 1019. Qu. 2. An electuaria fran­ gant jejunium. — 1020. Qu. 3. Per quantum temporis prandium non interrumpatur. Qu. 4. An quis, postquam surrexit a mensa, possit ad eam redire. - Qu. 5. Quantum liceat protrahere prandium. — 1021. An liceat su­ mere lac, jusculum et similia. — 1022. Qu. 1. An liceat potus vini. - Qu. 2. An potus cer­ visiae. ac limoniadis dictae sorbetto. — 1023. Qu. 3. An liceat potio chocolatis. 1024. De collatiuncula vespertina. — 1025. Quaenam quantitas permittatur in coenula; et quae in vigilia Nativitatis Domini et Pa­ schalis aut Pentecostes. — 1026. Quaenam qualitas ciborum in coenula permittatur. — 1027. Dub. 1. An liceat sumere ova. Et an parum casei. — 1028. Dub 2. An pisces. — 1029. Dub. 3. An panem coctum et jusculum ex herbis. An legumina. — 1030. Quae sit parva matena carnium aut aliorum cibo­ rum. Et an sit vetitum saepius in die quid parum edere. Qu. 1. An bis comedens cul­ pabiliter teneatur ad jejunium. — Qu. 2. Quid, si inculpabiliter. — Qu. 3. An liceat cauponibus ministrare carnes in die je­ junii..................................................A 384 DUBIUM II. CAPUT III. QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. Quid de Praeceptis Ecclesiae. 1031. Quatuor sunt causae excusantes a jeju­ nio: *1. Dispensatio; *2. Impotentia; 3a. La­ bor; 4·. Pietas. - Vide omnia quae de his dicit Busenbaum. —1032. *I causa est Dispen­ satio.- Possunt enim a jejunio dispensare: Γ. Papa. 2°. Episcopi. 3°. Parochi. *4. Prae­ lati. - De quibus singulatim agitur. — 1033. 1P causa est Impotentia. - Quinam excusentur dc impotentia physica. Resp. Γ infirmi, 2’ pauperes. — 1034.’Quinam excu­ sentur de impotentia morati. Resp. Γ. Qui laborant dolore capitis; vel qui 2° nequeunt dormire. An autem hi teneantur mane su­ mere coenulam. — 3°. Milites. — 4e. An uxores timentes indignationem a viris; et an viri non potentes reddere debitum. — 1035. 5°. Adolescentes. — 1036. o”. Senes. Dub. 1. An sexagenarii robusti teneantur je­ junare. — 1037. Dub. 2. An feminae quinqua­ genariae. — 1038. Dub. 3. Quid de senibus ha­ bentibus votum jejunandi.— 1039.Dub.4. An religiosi sexagenarii teneantur ad jejunia regulae. — 1040. Dub. 5. An jejunium subro­ gatum voto castitatis obliget sexagenarios. DUBIUM I. QUID REQUIRATUR AD JEJUNIUM ECCLESIASTICUM KT QUANTA EJUS OBLIGATIO. 1004. De unica comestione. — 1005. De absti­ nentia a carnibus, ovis et lacticiniis. — 1006. An abstinentia a lacticiniis in quadra­ gesima obliget sub gravi. - 1007. Dub 1. An haec abstinentia obliget etiam in domi­ nicis quadragesimae. — 1008. Quinam in quadragesima excusentur ad edendas car­ nes aut lacticinia. — 1009. Dub. 2. An in jeju­ niis extra quadragesimam sit abstinendum a lacticiniis de jure communi. Dub. 3. An, ubi viget consuetudo abstinendi. Dub. 4. An liceat edere biscoctos ovis confectos. 1010. Dub. 5. An liceat edere laridum, cui permittuntur ova. — 1011. Dub. 6. Quorum animalium carnes vetentur in jejuniis. — 1012. Dub. 7. Quibus pueris possint mini­ strari carnes. — 1013. An dispensati ad car­ 778 INDEX. — 1041. IIP causa est Labor. Quae sint artes per se laboriosae. An excusentur tonso­ res et sartores. An pictores, scribae et horologiarii. An molitores, argentarii et scul­ ptores.— 1042. Qu. 1 An excusentur artifices divites. —1043. Qu. 2. An excusentur artifices qui possunt jejunare sine gravi incommodo. 1044. Qu. 3. An excusentur ipsi in diebus in quibus non laborant — 1(M5. Qu. 4. An excusentur qui assumunt laborem in frau­ dem jejunii. — 1046. Qu.5. An, qui laborant sine justa causa. Et an, qui laborant ob ra­ rum lucrum. — 1047. De itinerantibus. - Dub. 1. Quale iter sufficiat ad excusandum. Dub. 2. An excusentur iter facientes equis vel rhedis. — 1048. IV· causa est Pietas. An ideo opera pietatis possint sponte su­ scipi. — 1049. 1°. Quando excusentur inser­ vientes infirmis. 2°. Quando peregrinantes ad loca sacra. 3°. Quando concionatores. 4°. Quando cantores. 5°. Quando lectores; 6°. Quando ad vocati, judices, medici et alii pro­ fessores. 7°. Quando confessarii. — 1050. An absentes a patria teneantur ad jejunium in illa praeceptum. Et an ad jejunium loci ubi sunt (Remissive ad Lib. I, n. 156). p. 416 LIBER QUARTUS DE PRAECEPTIS PARTICULARIBUS CERTO HOMINUM STATUI PROPRIIS CAPUT I. DUBIUM IV Dc Statu religioso. AD QUID RELIGIOSUS OBLIGETUR VI VOTORUM. DUBIUM I. QUAE SIT NATURA STATUS RRLIGIOSI. 1. Quid status religionis. Et qui sint religiosi. — 2. An religiosus promotus ad cardinalatum vel episcopatum maneat obstrictus vo­ tis. — 3. An teneatur ad observantiam suae regulae. — 4. An promotus ad parochiam teneatur ad habitum et regulam. . p. 443 DUBIUM II. QUAE REQUIRANTUR AD VALOREM PROFESSIONIS RELIGIOSAE. 5. Quae conditiones requirantur ad professio­ nem religiosam: 1°. Aptitudo voventis.Quid de aetate ct exploratione puellarum susci­ pientium habitum religiosum. — 6.2°. Requi­ ritur consensus praelati Ordinis. — 7.3°. Ut protessio sit spontanea. — 8. Quomodo et quando professus possit reclamare de nulhtate suae professionis....................p. 446 DUBIUM III. AD QUID TENEATUR RELIGIOSUS VI SUAE PROFESSIONIS. 9. De obligatione religiosi tendendi ad per­ fectionem. — 10. Quando religiosus peccet graviter contra hanc obligationem. — ll. An peci’· graviter, si intendat servare sol.i mandata obligantia sub gravi. — 12. An qui­ libet Christianus graviter peccet, si propo­ nat committere omnia venialia. — 13. An praelatus aliquando peccet graviter, negligendo corrigere defectus leves subdito­ rum........................................... · p. 449 14. Ad quid obligetur religiosus ex voto pau­ pertatis. An manuscripta, reliquiae et pictu­ rae sint propriae religiosorum. — 15. An possint habere peculium. — 16. Quae non repugnant voto paupertatis. — 17. An et quomodo peccet religiosus accipiens vel absumens sine consensu superioris. —18. An excuset a mortali licentia praesumpta. — 19. An peccet religiosus absumens bona in alium usum, quam ei sunt data. — 20. An possit renuntiare vel non acceptare sibi de­ bita. — 21. An facere donationes remuneratorias. — 22. An testari. — 23. An aliis largiri quod sibi subtraxit ex sibi concessis ad usum. — 24. Quacnam quantitas in re­ ligioso sit gravis. — 25. An peccet graviter si accipiat parva usque ad magnam quan­ titatem. — 26. An impotens restituere te­ neatur sibi subtrahere ex rebus datis ad usum. — 27. An peccet mutuans res ad usum concessas. — 28. An abscondens res, ne su­ perior de eis disponat. — 29. Quid, si prae­ latus det licentiam ad exnendendum ad usus turpes aut vanos. — 30. An haec li­ centia sit de se invalida. — 31. An subdi­ tus obtenta licentia generali, peccet contra paupertatem, et teneatur restituere, tam ipse quam accipiens^ si expendat in usus turpes. — 32. An superior possit dare licentiam ali­ quid ludo exponendi. — 33. An excuset li­ centia petita et injuste negata. — 34. An accipiens aliquid a religioso sine licentia, possit aliquando id retinere. — 35. An vo­ tum paupertatis possit per consuetudinem abrogari. — 36. An abbatissa possit libere bona monasterii administrare. An instituere beneficia, et ea auferre: necnon conferre capellanias, etc. — 37. De volo castitatis. Hic etiam agitur de clausura religiosorum. — 38. Ad quid obligetur religiosus ex voto 1 index. obedicHtiae. Et an teneatur subditus obedire 779 gione. — 76. An et quando episcopi possint deserere ecclesias suas aut permutare. — 77. An peccent graviter parentes, avertendo filios a religione. — 78. An et quomodo ali­ quis vocatus ad religionem peccet, si voca­ tionem suam negligat adimplere. . p. 493 sub gravi» si praelatus non jubeat in vir­ tute obedientiae, vel sub poena gravi. — 39. An teneatur ad ea quae indirecte per­ tinent ad regulam. — 4ü. An ad ea quae sunt contra vel supra regulam An tenea­ tur assistere morbo contagioso infectis. 4L Quid, si regula obliget sub peccato. — DUBIUM VI. 42. Quid, si non sub peccato. — 43. An obli­ gentur religiosi ad nova statuta capitulorum. AD QLID TENEANTUR RELIGIOSI EJECTI — 44. An teneantur obedire praelatis regu­ ET FUGITIVI. lam reformantibus. — 45. An praelati pos­ sint praecipere sub peccato actus internos. * — 46. An religiosus non obediendo dupli-' 79. Ob quas causas possint religiosi c reli­ citer peccet. — 47. An teneatur obedire, si gione expelli. — 80. Quae possint acquirere dubitat utrum res praecepta sit licita. Quid ejecti. Quae, apostatae. — 81. Ad quid te­ si habeat opinionem probabilem quod non neantur ejecti. — 82. Ad quid praelati te­ teneatur. — 48. An religiosus valide voveat neantur erga apostatas vel ejectos, p. 508 sine licentia praelati. — 49. An teneatur obedire praelato jubenti revelare secretum commissum. — 50. An religiosus teneatur CAPUT II. ad vota in professione emissa, etiamsi super­ veniat aliqua notabilis circumstantia non De Statu Clericorum. praevisa. /\n valeat licentia impetrata a praelato inferiori, si a majori fuerit prius DUBIUM I. denegata. — 51. Moniales quibus superio­ ribus teneantur obedire. —52. An abbatissa DE BENEFICUS ECCLESIASTICIS. possit insis praecipere obligando in conscien­ tia. — 53. An, cum ipsis dispensare in regu­ Art. I. lis et votis. — 5-1. An, irritare vota emissa cum suo consensu. — 55. An, vota novitia- QUID ET QUOTUPLEX BENEFICIUM ECCLESIASTICUM. rum. — 56. Plura notanda circa obedientiam monialium debitam episcopo. — 57. An mo­ 83. Quid est beneficium. — 84. Quotuplex niales in actu visitationis teneantur revelare est........................................... p. 511 transgressiones aliarum episcopo interro­ ganti. — 58. De confessariis monialium re­ Art. II. missive. — 59. Plura notanda de electione abbatissae. — 60. De privilegiis regularium QUOMODO ACQUIRANTUR ET CONFERANTUR BENEFICIA. et monialium. Et an moniales gaudeant pri­ vilegiis religiosorum ejusdem ordinis. — 85. Quibus modis acquirantur beneficia. — 86. Quinam sint proprii collatores benefi­ 61. Et Γ. An abbatissae possint dispensare ciorum. — 87. Quid et quotuplex sit juspain jejuniis, Officio, etc. 2°. An moniales pos­ tronatus. — 88. Quando patronus teneatur sint absolvi ab episcopo. 3°. An omnes re­ praesentare. — 89. An pendente lite currat gulares possint divina peragere tempore tempus praesentationis. — 90. Quid facien­ interdicti. — 62. An laici possint sepeliri dum si multi praesententur. —91. An pec­ in ecclesiis monialium. — 6d. De privilegiis cent non praesentantes digniores ad bene­ regularium circa divinum Officium. — 64. An ficia. Certum est de promoventibus ad carpraelatus possit privilegia limitare. />. 453 dinalatus et episcopatus. — 92. Id certum est etiam de episcopis non eligentibus di­ DUBIUM V. gniores ad narochias- —93. Quid, si electio QUI POSSINT VEL TENEANTUR INGREDI fit ad beneficia simplicia. (Usque ad 96' — 97. An patroni non praesentantes digniores RELIGIONEM. peccent graviter. — 98. An ad idem tenean­ tur resignantes. — 99. Verior sententia. — 65. Quibus non liceat religionem ingredi. — 100. An eligendi digniores ad praelaturas 66. In qua necessitate parentum prohibea­ regulares. — 101. Vera sententia. — 102. An tur filiis religiosos fieri. — 67. Quando filii electio digni, omisso digniori, sit valida. — jam professi teneantur a religione egredi 103. Probabilior sententia. — 104. An epi­ ad subveniendum parentibus. — 68. An pec­ scopi digniores sint transferendi ad majores cent filii religionem ingredientes, invitis aut ecclesias. Et hic, an translatio episcoporum insciis parentibus. — 69. Quando prohibea­ vetetur jure divino. — 105. Quid, si adsit tur parentibus religionem intrare ob neces­ justa causa. — 106. An eligentes minus di­ sitatem filiorum. — 70. An liceat relinquere gnum teneantur ad restitutionem. Et cui. fratres aut sorores in necessitate. — 71. An — 107. An sententia negativa sit probabilis. debitis gravati possint religionem ingredi. — 108. An teneantur ad restitutionem id Quid, si jam sint professi. — 72. Voventes suadentes. — 109. Quid, si beneficium con­ religionem, quando teneantur vel excusen­ feratur per concursum. — 110. An eo casu tur ingredi. — 73. Quando liceat ad aliam religionem laxiorem vel strictiorem trans­ minus dignus electus teneatur resarcire da­ ire. — 74. An parochi possint religionem mnum ecclesiae vel digniori. — 111. An ingredi episcopo contradicente. — 75. An examinatores teneantur denuntiare digniores ........................................... p, 512 episcopus possit impedire clericos a reli­ 780 INDEX. Art. III. QUAI ΙΝΤΚΝΊΠΟ ET QUALITATES REQUIRANTUR Art. V. QUIBUS MODIS BENEFICIA AMITTANTUR. AD BENEFICIUM ACCIPIENDUM. 112. Quaenam qualitas requiratur in eo cui beneficium confertur. — 113. An requiratur in eo voluntas clericandi. - Quomodo peccet recipiens beneficium simplex, cum animo ducendi postea uxorem. — 114. An peccet graviter recipiens beneficium curatum cum animo dubio suscipiendi sacerdotium intra annum...................................... . 527 Art. IV. AN LICEAT HABERE PLURA BENEFICIA ET QUINAM BENEFICIARII TENEANTUR AD RESIDENTIAM. 9 » « * 133. Quibus modis amittuntur beneficia. — 134. Quid et quotuplex sit resignatio. — 135. Quid requiritur ut valeat resignatio conditionata. — 136. Quid de permutatione be­ neficiorum ......................................... />.557 Art. VI. QUID ET QUOTUPLEX SIT PENSIO. 137. Quid et quotuplex pensio. — 138. A quo et quanta possit pensio designari. — 139. An pensionanus possit de illa libere dispo­ nere.................................................. />. Ô58 DUBIUM II. 115. An et quando liceat habere plura bene­ ficia. Vide alia apud Busenbaum. —-116. QuoDK HORIS CANONICIS. tuplicia sint beneficia. Et quae sint incomArt. I. patibilia. Et an, obtento secundo beneficio quomodocumque incompatibili, vacet pri­ QUI OBLIGENTUR AD HORAS. mum. — 117. An pluralitas beneficiorum sit vetita de jure divino vel positivo. — 140. Quinam clerici teneantur ad Officium. 118. Quae causae cohonestent pluralitatem Qualem partem Officii teneantur dicere subbeneficiorum. — 119. De obligatione restdiaconi ea die qua ordinantur. Et an subdentiae Vide quae habentur apud Busen­ diaconus qui Officium recitavit ante ordi­ baum. — 120. Quinam beneficiarii ad resinationem teneatur repetere. — 141. An te­ dentiam obligentur. — 121. Qu. Γ. An cu­ neantur ad Horas canonicas omnes religiosi rati teneantur residere de jure divino. — et moniales. — 142. An religiosi non con­ 122. Quid notandum ^circa residentiam epi­ stituti in sacris et moniales, non dicentes scoporum. — 123. Quid circa residentiam Officium in choro, teneantur recitare priparochorum. - Dub. 1. An parochi indi­ vatim. — Dub. 1. An teneantur ad Officium geant licentia in scriptis. - Dub. 2. An pa­ religiosi ejecti. - Dub. 2. An profugi. rochi habentes justam causam, possint abes­ Dub. 3. An ad triremes damnati. An de­ se per duos menses sine licentia. Quid, si gentes extra claustra. — 143. Not. 1°. An et urgeat aliqua necessitas. Quid, si absint per quando religiosi teneantur recitare in choro. modicum tempus. — 124. Qu. 2°. Quo in loco Quid, si sint occupati. - Not 2°. An peccent beneficiarii teneantur residere. — Et prae­ graviter praelati négligentes Officium reci­ sertim ubi episcopi. Et ubi parochi. — tari in choro. An teneantur episcopi reci­ 125. Qu. 3°. Quaenam causae excusent pa­ tare in choro. - Not. 3°. An teneantur sup­ stores a residentia. - Et Γ. De causa cari­ plere omissa, qui plura non percipiunt ut tatis, 2?. De causa necessitatis, 3°. De causa choro inserviant An ad peccandum graviter obedientiae. 4\ De causa utilitatis. — 126. sufficiat omissio minoris partis quam in Offi­ Qu. 4°. Quando et quomodo pastores non cio privato. — 144. De obligatione benefi­ residentes teneantur restituere fructus be­ ciariorum circa Officium. An beneficiarius neficiorum. — 127. Dub. Γ. Quid, si absint ordinatus per melum gravem teneatur ad cum justa causa, sed sine licentia. - Dub. 2®. Officium. Vide alia apud Busenbaum. — 8uid, si eorum absentia sit sine culpa. 145. Qu. 1. Quot peccata committat sacerdos ub. 3°. Quid si resideant inutiliter. Et an beneheiatus Officium omittens. - Qu. 2. An parochi teneantur per se exercere munia beneficiarius graviter peccet omittendo Of­ principaliora. - Dub. 4°. An non residentes ficium, si velit fructus restituere . p. 560 teneantur integros fructus restituere. — 128. Qu 5°. Quibus debent restitui fructus a non Art. II. residentibus. — 129. Plura hic de residentia canonicorum. — 130. Quaenam causae excu­ QUANTA srr HAEC OBLIGATIO. sent canonicos ab assistentia chori. - Et Γ. De causa infirmitatis. - Dub. 1°. An per se 146. Quae culpa sit omittere Officium vel par­ excusentur septuagenarii. - Dub. 2®. An tem ejus notabilem. — 147. Quae sit parva caeci et surdi — 2®. De causa necessitatis. materia m omissione Officii. — 148. An omis­ Quid, si quis abest a choro ob excommuni­ sio Horarum sit unum vel plura peccata. — cationem incursam. Quid, si ecclesia sit in­ 149. Quot peccata committit qui Officium terdicta. Quid, si polluta. An canonici irregu­ in mare projiciens redditur impotens ad re­ lares amittant distributiones et fructus prae­ citandum. — 150. Utrum dubitans an aliquid bendae. - 3*. De causa utilitatis. — 131. Quid omiserit, teneatur id recitare. — 151. Quando de canonico poenitentiario. Quid de theo­ beneficiarii Officium omittentes teneantur logo, de examinatoribus, visitatoribus, etc. restituere fructus. — 152. Quibus sit appli­ lÆ-Quid de canonicis docentibus. An parochi canda fructuum restitutio. — 153. Quando docentes gaudeant eodem privilegio.Quid de possit beneficiarius a restitutione excusari canonicis et parochis studentibus . />. 530 titulo pecuniae expensae. .../>, 570 781 INDEX. I Art. III. QUAE EXCUSENT A RECITATIONE HORARUM. 154. Quomodo excuset infirmitas. - Not Ie. An excuset gravis molestia. - Not 2°. An excu­ set convalescentia. - Not 3e. Quid in dubio an infirmitas sufficiat ad excusandum. Not. 4°. Quid, si dubites an possis recitare partem. — lo5. An excusentur laborantes febri tertiana vel quartana. —156. Quomodo excuset justum impedimentum. Et an ideo excusentur concionatores, confessarii, pera8en tes necessaria in choro. (Vide de hoc icta, n. 143, v. Not. ΠΙ°). — 157. Quomodo excuset caecitas et carentia breviarii. — 158. An impotens recitare totum Officium te­ neatur ad partem. Quid, si non habeas Offi­ cium proprium. An tenearis recitare cum socio, si nequis solus. An beneficiarius te­ neatur conducere socium, si non possit so­ lus recitare. — 159. Quomodo excuset dis­ pensatio .............................................p. 577 Art. IV. QUOMODO RECITANDAE SINT HORAE. 160. Requiritur 1°. Ut recitentur juxta Prae­ scriptum breviarii Romani. — 161. Qu. 1. An sit obligatio recitandi litanias. - Qu. 2 An Officium defunctorum. - Qu. 3. An liceat Of­ ficium in brevius permutare. -Qu.4. An pos­ sis te conformare cum clerico privilegiato. Qu.5. An errans in Officio teneatur repetere. — 162. Requiritur 11°. Pronuntiatio voca­ lis, — 163. Qu. 1. An satisfaciat legens, si se non audiat. An autem satisfaciat submisse recitans in choro. (Remissive ad Lib. III, n. b75, v. Dub. 4). - Qu. 2. An si recites Of­ ficium in choro vel cum sodo, tenearis re­ petere quae non perdpis. - Qu. 3. An satis­ faciat surdus vel surdaster, recitans in choro. — 164. Requiritur 111°. Pronuntiatio inte­ gra. — 165. Quomodo peccet mutilans verba. Quid, si redtes cum sodo mutilante. — 166. Requiritur *IV . Pronuntiatio conti­ nuata. — 167. An Matutinum possit sepa­ rari a Laudibus. Et an tunc sit obligatio terminare Horas et Matutinum cum Pater et Oratione Officii currentis. Et an nocturni possint invicem separari. — 168. An sit re­ petenda Hora, si magna intercedat inter­ ruptio. Quae sint causae justae interrum­ pendi. — 169. Requiritur *V . Ne invertatur ordo. — 170. Causae invertendi ordinem. — 171. An in choro sit gravis obligatio reci­ tandi Horas ordine debito et statis horis. — 172. Requiritur VI°. Ut dicantur Horae tempore suo. — 173. Quae sint causae justae anticipandi vel postponendi. Quo tempore dicenaae sint Horae. — 174. Qu. 1. Quando possit dici Matutinum,-Qu. 2. An Matutinum defunctorum possit pridie recitari. - Qu. 3. An in vespera diei antecedentis possint recitari litaniae. — 175. Requiritur VIT. Ut Horae recitentur attente et devote. — 176. Quae­ nam intentio requiratur. Et quaenam atten­ tio. Et 1° de attentione externa. 2° de atten­ tione interna. — 177. An attentio interna sit necessaria ad satisfaciendum. Et an be­ neficiarius recitans sine attentione interna teneatur ad restitutionem. (Remissive ad Lib. ΠΙ, n. 669). Regula ad scrupulos abji­ ciendos. —- 178. An et quomodo peccet re­ citans Offidum exsistens in peccato mortali. — 179. An liceat Offidum dicere in loco in­ decenti. An extra chorum situs redtandi sit de praecepto..................................... p. 584 DUBIUM III. QUID CLERICI POSSINT CIRCA DISPOSITIONEM FRUCTUUM SUORUM BENEFICIORUM. 180. An beneficiarii sint domini fructuum quoad necessaria sustentationi — 181. An, quoad non necessaria (Vide etiam Lib. ΙΠ. ex n. 490). — 182. Quid notandum circa con­ gruam sustentationem clerici. — 183. Quae­ nam quantitas in vanis expensis censeatur gravis. — 184. Quae teneantur clerid ero­ gare in usus pios. — 185. Quid intclligatur nomine usus pii. — 186. Vide resolutiones. - An clerici possint testari de fructibus be­ neficii. — 187. De alienatione bonorum ec­ clesiasticorum. - Not. I. De poenis in alie­ nantes bona Ecclesiae. - Not. 2. An possint alienari, si talis facultas data sit a donante. - Not. 3. Quid veniat nomine bonorum ec­ clesiasticorum. - Not. 4. Quid, si alienatio vetita sit a donante. Et quae sint causae justae alienandi. - Not 5. Quae solem ni ra­ tes requirantur. Et quid, si deficiat causa. - Not. 6. Quae bona possint alienari sine solemnitatibus, et in quibus casibus. - Not. 7. Quid de locatione bonorum ecclesiastico­ rum .......................... />.615 DUBIUM IV. QUIS SIT HABITUS CLERICORUM; QUAE ARTES, OFFICIA, ACTIONES IIS PROHIBEANTUR. 188. Quinam clerici teneantur ad habitum et tonsuram. — 189. Quae artes prohibeantur clerids. — 190. Quae offida. — 191. Quae actiones CAPUT III. De Statu et Offido Personarum saecularium quarumdam, et praesertim judicialium. DUBIUM I. QUAE REQUIRANTUR AI) LEGITIMUM JUDICIUM. (192, 193 et 194) DUBIUM II. DK POTESTATE ET OFFICIO JUDICIS. Art. I. QUID REQUIRATUR IN JUDICE. (195 et 196)....................................... Art. IL QUID JUDICI SERVANDUM CIRCA INQUISITIONEM. 197. Quibus modis possit procedi contra reos. — 198. In quibus judex possit instituere in­ quisitionem generalem. Et in hac, ad quid INDEX. teneantur subditi. — 199. Quando judex pos­ DUBIUM V. sit procedere sine accusatore. — 2Û0. Quando QUOD SIT OFFICIUM ACCUSATORIS. possit judex inquirere in particulari. — 201. Plura notanda de judice procedente per in­ quisitionem .......................................p.QXl 234. Quae sint cavenda ad servandam justi­ tiam accusatoris. — 235. Quae requirantur ad legitimam accusationem. — 236. An et Art. III. quis teneatur alterum accusare vel denun­ QUID LICEAT JUDICI CIRCA QUAESTIONES tiare. — 237. An teneantur ad restitutionem SIVE TORTURAM. poenae obstricti ex officio ad denuntiandum, prout custodes gabellarum, si non denun­ 202. Quae requirantur ut possit procedi ad tient. — 238. Qui prohibeantur accusare. — torquendum reum. — 203. Usquequo possit 239. Quando illicitum est crimen denuntiare. reus torqueri. — 204. An semel tortus pos­ — 240. An correctio fraterna debeat praece­ sit iterum torqueri........................ p 630 dere accusationem.—241. Quando vero liceat accusare praevia monitione. — 242. Quid no­ tandum circa denuntiationem evangelicam. Art. IV. — 243. Qu. 1. An liceat deferre praelato ut QUID SERVANDUM JUDICI CIRCA SENTENTIAM patri crimen occultum, omissa correctione. ET POENAM. — 244. Qu. 2. An crimen jx>ssit praelato de­ nuntiari, si reus est emendatus. — 245. Qu.3. 205. Quandonam judex inferior possit poenam Quid in dubio an correctio melius liat per relaxare vel minuere. Quid, si judex sit su­ raelatum. - Qu. 4. An liceat renuntiare juri premus. — 206. An possit judex judicare in •aternae correctionis. — 246. Quid notan­ causa ubi fuit advocatus. — 207. An possit dum circa denuntiationem judicialem. — damnare nocentem qui juridice est inno­ 247. An possint cogi a praelato denuntiatocens. — 208. Quid, si sciat innocentem et res evangelici ad facienaam denuntiationem probatus sit nocens. — 209. Quid facere judicialem. — 248. Quid notandum de mo­ debeat judex si utrinque sententiae sint pro­ nitoriis. — 249. An sit obligatio denuntiandi babiles. — 210. Plura notanda super nac haereticos cum periculo gravis damni. — materia. — 211. An liceat judici accipere 250. An teneamur denuntiare haereticos no­ munera a litigantibus. — 212. An peccent bis conjunctos. — 251. Quae crimina denun­ munera dantes judici vel ejus ministris. — tianda tamquam de haeresi suspecta. — 213. Quibus poenis puniendus judex ob mu­ 252. An et quando denuntiandi blasphenera iniquam ferens sententiam. — 214. Ad mi. — 253. An denuntiandi superstitiosi. — quid teneatur Judex ferens injustam sen­ 254. An denuntiandi sint négligentes de­ tentiam. — 21o. An sententia injusta obli­ nuntiare . ........................................... p. 650 get in conscientia. — 216. Ad quid teneatur judex qui munera accepit. —217. Quid pos­ DUBIUM VI. sint accipere commissarii sive exsecuto­ res ................................................/>.631 DE TESTIBUS. E DUBIUM III. QUOD SIT OFFICIUM ADVOCATI. 218. Quae requirantur in advocato. — 219. Quibusprohibeatur officium advocati exercere. — 220. Quid licitum sit advocato. — 221. Quos pauperes teneatur advocatus tueri.—222. An possit advocatus tueri causam minus proba­ bilem. — 223. Quando advocatus teneatur ad restitutionem. — 224. An liceat advocato convenire de pretio, incepta lite. An de quota litis. — 225. Plura notanda circa advo­ cati salarium. — 226. Quando peccet advo­ catus contra suum officium . . . p. 641 DUBIUM IV. QUAE SIT OBLIGATIO REFERENTIS, SECRETARII, NOTARII ET PROCURATORIS. 227. Ad quid teneantur referentes, etc. — 228. Quando peccent referentes. — 229. Quan­ do sccretani. — 230. Quando tabelliones sive notarii. — 231. Plura notanda circa notarios et tabelliones. — 232. Quando peccent pro curatores. — 233. Plura notanda de stipen­ dio procuratoris.............................. p· 647 255. Quomodo debeant esse et testificari te­ stes ad probandum. — 256. Qui rejiciuntur. Γ. Servi. 2°. Mulieres. 3°. Minores. 4°. Ini­ mici. 5°. Conjuncti et domestici. 6°. Infames. 7°. Perjuri. b°. Socii criminis. 9°. Personae inopes et viles. 10°. Deliri et semifatui. — 257. In quibus casibus sufficit dictum unius testis. — 258. Quid, si unus testis deponat de una propositione haeretica, et alius de altera. — 2o9. An semper sufficiant duo te­ stes ad probandum. — 260. Quales debent esse testes, ut plene probent. — 261. An laici repellantur a testificando contra cleri­ cos. Quid e converso. — 262. An testes ine­ pti, ut supra, faciant indicium. — 263. An religiosi probent in causa sui monasterii. — 264. An et quando quis testari teneatur.— 265. An testis teneatur fateri veritatem ju­ dici non legitime interroganti. —266. Quan­ do judex legitime interroget. — 267. An te­ stis teneatur manifestare crimen, si accu­ sator unicum testem afferat. — 268. Non teneris manifestare judici etiam legitime in­ terroganti : 1°. Si scias rem ex confessione. 2°. Sub secreto. 3°. Si tibi immineat damnum. 4e. Si accepisti a parum fide dignis. 5°. Si rem accepisti per injuriam. 6°. St alter pro­ babiliter non peccarit. — 269. Ad quid te­ neatur falsum testatus. — 270. Quando pec­ cent testes. - Dub. I. An peccent contra ju- INDEX. stitiam, si sc abscondant ne citentur. - Dub. 2. An, si fugiant post citationem.-Dub,3. An, si interrogati veritatem occultent — 271. Quo­ modo facienda est depositio testium, p. 664 DUBIUM VII. DE REO. Art. L AN ET QUOMODO REUS TENEATUR 783 reus qui vere deliquit possit fugere a carcere. — 281. An damnatus ad mortem te­ neatur fugere si possit — 282. An reo ad fugiendum liceat aedpere custodes et effrin­ gere carcerem. Et an tunc teneatur ad da­ mnum careens fracti. — 283. An liceat aliis reum adjuvare ad fugiendum aut ad car­ cerem effringendum. — 284. An damnatus ut fame pereat teneatur sumere cibum obla­ tum. — 285. An et quando liceat reo appel­ lare ................................................. 678 p. FATERI VERITATEM. 272. Quid respondere potest reus non legitime interrogatus. — 273. Quando reus non tene­ bitur crimen fateri. — 274. An teneatur reus crimen fateri cum timore magnae poenae. — 275. An peccet graviter reus qui ad vi­ tanda tormenta falsum crimen sibi imponit — 276. Quando autem teneatur reus suam confessionem revocare. — 277. An reus ad se tuendum possit revelare crimina occulta testium aut accusatoris. Et an peccet gra­ viter si crimina falsa eis imponat — 278. An reus teneatur revelare complices . p. 673 Art. DUBIUM VIII. QUOMODO CONFESSA RIO AGENDUM CUM REO. (286 ad 290)....................................... A 683 DUBIUM IX. QUAE OBLIGATIO MEDICORUM, F HARM A CO FORORUM ET CHIRURGORUM. II. DUBIUM X. QUID LICEAT REO CIRCA FUGAM POENAE. 279. An liceat reo injuste damnato vim vi re­ pellere aut positive resistere. — 280. An (291)................... £.684 QUAE OBLIGATIONES MERCATORUM, OPIFICUM ET CAETERORUM SAECULARIUM (292). . . £. 685 LIBER QUINTUS DE RATIONE COGNOSCENDI ET DISCERNENDI PECCATA TRACTATUS PRAEAMBULUS Art. IV. DE BONITATE ET MALITIA MORALI ACTUUM HUMANORUM De Actibus humanis in genere. Art. AC DE PRINCIPIIS MOMALITATIS. I. DE NATURA et MULTIPLICI ACTUUM HUMANORUM DIVISIONE. Λ 689 (I ad V) G I. - In quo posita sit malitia vel bonitas actus moralis (XXXIV et XXXV). £. 698 § II. - Quot et quaenam sint principia mo· ralitans (XXXVI ad XL) ....£. 700 Articulus Ultimus. AN DETUR ACTUS INDIFFERENS IN INDIVIDUO. Art. II. (XLI ad XLIV).................................. £.702 DE VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO EJUSQUE CAUSIS. G I. - Quid et quotuplex sit voluntarium. (VI ad XIV)...................................... £.690 G II. -Dc violentia et metu(XVad XXII) £. 692 G III.-An concupiscentia tollat aut magis au­ geat voluntarium (XXIII ad XXV). p. 694 G IV.-Quaenam ignorantia causet involunta­ rium (XXVI acf XXIX)................£.695 Art. III. DE PECCATIS. CAPUT I. De Peccato in genere. DUBIUM I. QUID EST PECCATUM. de LIBERO SEU LIBERTATE ACTUUM HUMANORUM. (XXX ad XXXIII) TRACTATUS £. 696 1. Quid sil peccatum. — 2. Quae conditiones requirantur ad peccatum. — 3. Quid notan­ dum circa advertentiam requisitam ad pec­ 784 INDEX. « ·> « e · « - > *'■ · candum. — 4. An ad peccatum mortale re­ quiratur formalis advertentia, vel sufficiat virtualis- — 5. Quid notandum circa con­ sensum requisitum ad peccandum. —6. An peccet graviter qui negative se habet quoad motus inordinatos. — /. Quid, si sint motus carnales. — 8. Quae remedia quoad ipsos. — 9. An teneamur iis resistere, si adsit causa non resistendi. — 10. Quomodo et a quo tempore imputentur peccata omissionis. — 11. An peccatum veniale sit contra legem divinam.......................................... £.705 ex praeceptis diversis peccata specie distin­ guantur. — 34. An peccatum ex objecto le­ vius possit excedere gravitatem peccati su­ perioris speciei................................ £.731 Art. II. QUAE PECCATA DISTINGUANTUR NUMERO. 35. Vide omnia quae super hoc puncto dicun­ tur a Busenbaum. — 36. Ex quibus radici­ bus desumatur distinctio numerica. — 37. De prima radice, quae est multiplicitas actuum moraliter interruptorum. - Et 1. Quomodo DUBIUM II. interrumpantur actus interni circa peccata cordis. — 38. Quomodo circa peccata oris AN KT QUOMODO DESIDERIA RT DELECTATIONES et operis. — 39. An malum propositum inter­ SINT PECCATA. rumpatur per diuturnum tempus.—40. Quid, si tamen voluntas permaneat in aliquo effe­ Art. I. ctu. — 41. 2. Quomodo interrumpantur aut uniantur actus externi. — 42. An explicanda QUALE PECCATUM SIT DESIDERIUM MALUM. omnia media apposita ad peccandum. — 43. Quid, si quis ab initio voluerit tangere, 12. An desiderium sumat speciem ab actu sed postea fornicetur. — 44. Quid, si quis exteriori. — 13. An sit peccatum desiderium centenis vicibus interpolatim furetur au­ objecti mali cum consensu conditional!. — reum ex intentione ab initio furandi cen­ 14. An delectatio de objecto malo sit illicita, tum. Et quot sacrilegia committat celebrans quamvis consensus sit conditionatus. p. 720 tres Missas in die Nativitatis Domini. — 45. De secunda radice, quae est diversitas Art. II. objectorum totalium. — 46. Illationes hujus AN DELECTATIO MOROSA SIT SEMPER PECCATUM. radicis. — 47. Qu. 1. Quot peccata committit qui eodem actu blasphemat duodecim Apo­ 15. In quo differant desiderium, gaudium et stolos. — 48. Qu. 2. Quot, si quis detrahit delectatio. - Quid, si quis delectatur de nu­ vel conviciatur aliquem diversis contume­ pta, sed non qua nupta. — 16. Quando de­ liis. — 49. Qu. 3. Quot, si quis detrahit lectatio sit peccatum. — 17. In quo differat alicui coram pluribus. — 50. Qu. 4. Quot, delectatio de re mala, et delectatio de cogi­ si quis negat plures articulos fidei. - Qu. 5. tatione rei malae. — 18. An sit peccatum 8uot. si quis optat diversa mala inimico. delectatio circa modum male operandi. — u. 6. Quot, si confessarius in mortali jnlu19. An liceat gaudere de effectu bono sequuto res absolvat. - Quid, si sacerdos pluribus ex opere malo. — 20. Quid, si opus fuerit Eucharistiam ministret. - (Quid, si sacerdos formaliter malum, scilicet patrato cum pec­ projiciat breviarium in mare, praevidens cato. — 21. An liceat delectari de malo pro­ reddi impotentem ad recitandum. De hoc ximi ob bonum finem. — 22. An liceat optare vide dicta Lib. IV, n. 149) ....£. 734 sibi mortem, ad vitandam vitam nimis du­ ram. - Et an liceat optare mortem filiae, si non posset nubere ob inopiam, etc. — 23. An CAPUT II. liceat conjugibus, sponsis et viduis delectari de actu conjugii. — 24. Quid praesertim de Dc Peccatis in specie, Mortali et Veniali. sponsis et viduis. — 25. An liceat conjugi­ bus delectari de copula si conjux sit absens. — 26 Quot peccata committat jactans se de DUBIUM I. peccato patrato. — 27. An liceat delectatio QUID SIT PECCATUM MORTALE ET VENIALE de re solo jure positivo prohibita. — 28. Quid explicandum in delectatione. — 29. An pec­ cet exercens actionem ex qua intelligit dele­ 51. Quid morule et quid veniale.— 52. Quoctationem carnalem orituram. . . p. 723 tuplici modo peccatum potest esse mortale. Notabile advertendum pro iis qui dc facili damnant de mortali.....................£.747 DUBIUM III. DE DISTINCTIONE PECCATORUM. Art. I. DUBIUM II. QUIBUS EX CAUSIS PECCATUM EX GENERE SUO MORTALE FIAT PER ACCIDENS VENIALE. QUAE PECCATA DISTINGUANTUR SPECE. 53. Quae requirantur ad peccatum mortale. 30 Quomodo peccata differant specie quoad — 54. Ex quibus causis mortale potest fieri materiale, et quomodo quoad formale pec veniale: - Et Γ. Ex imperfecta advertentia. cati. — 31. Ex quotuplici radice desumatur — *55.2 . Ex imperfecto consensu. — 56.3°. Ex diversitas specierum. — 32- An peccata spe­ parvitate materiae. — 57. Vide resolutiones. cie distinguantur ex oppositione ad virtu­ — 56. Quid, si quis vovisset dare ter mille aureos, ct tres non solveret . . . £. 748 tes vel ex diversitate objectorum. — 33. An 785 INDEX. DUBIUM III. DUBIUM IV. quinus modis peccatum ex genere suo veniale, aut ACTUS indifferens transeat fer quid sit invidia (72).......................... p. 757 acci­ DUBIUM V. dens IN MORTALE. 59. Quomodo peccatum veniale fit mortale: 1°. Ob finem adjunctum. — 60. 2*. Ob ulti­ mum finem constitutum. —61.3°.Ob contem­ ptum. — 62. 4°. Ob scandalum. — 63· 5·. Ob periculum incidendi in mortale. — 64 An sit in statu peccati mortalis, qui proponat committere omnia venialia. . . . p. 749 DE GULA. I. <73 et 74)...................... />.758 Art. quid srr gula Art. II. QUID SIT EBRIETAS. CAPUT III. De Peccatis capitalibus in specie. DUBIUM I. 75. In quo consistit peccatum ebrietatis. Et quando est mortale- — 76. An sit peccatum se inebriare ex praescripto medici vel ex metu mortis. — 77. An sit semper mortale alium inebriare. — 78. Quando ebrietas excu­ setur a mortali. - An sint peccata omnia mala commissa in ebrietate................... p. 759 QUID SIT SUPERBIA, ET QUALE PECCATUM. DUBIUM VL (65-67).................................................... p. 752 quid DUBIUM II. srr IRA. 68. Quid est avaritia. — 69. Quae sint filiae avaritiae. — 70. Quando et quomodo peccent aperientes et legentes litteras alienas, p. 754 79. Quando ira sit peccatum. — 80. De pec­ catis quae oriuntur ab ira. — 81. An con­ tumelia aliquando culpa vacet — 82. Quotuplex est contumelia. — 83. Quae requiran­ tur, ut maledictio sive imprecatio contra homines sit mortale................... p. 764 DUBIUM III. DUBIUM VII. QUID SIT AVARITIA. quid sit luxuria (71)........................... p. 756 quid srr acedia (84)........................... p. 766