FRANCISCUS TER HAAR C. SS. R. CASUS CONSCIENTIAE VOL. I. 1 He praecipuis huius aetatis peccandi e c c asi onih us Editio III recognita. π ÇxftRIS PROWV^X MS 3TIIIIT1EIL. ‘‘‘.U’· CORDIS DOMUS E D ITO RIALIS MARIETT1 Sanctae Sedis Apostolicae et Sacrae RR· Congregationis Typographi APPROBATIO Permissu Superiorum Congr. SS. Redempt. NIHIL OBSTAT Augustæ Taurinorum, die 30 Aprilis 1944. Can. Aloysius Carnino, Censor Deleg. IMPRIMATUR Can.ALOISlUS COCCOLO, Vic. Gen. Printed in Italy — ius proprietatis vindicabitur (20-V-44). Copyright (1944) by Casa Editrice Marietti - Torino (Italy). J 7 ô, (■> ! 138S3 PROOEMIUM ad primam editionem Ex quo tempore opus nostrum « De Occas:onariis et Recidivis » publici iuris fecimus, mens nostra erat de eadem materia scribendi etiam « casus conscientiae », velut prioris operis complementum. Nam etsi in ipso praxim cum theoria semper coniungere sategmus, multis tamen placet in concretis casibus videre, quo modo doctrina aliqua ad vitae usum applicetur. Exstant ubque multi iique optimi libri qui « casus conscientiae », « casus morales », etc. inscribuntur. Sed hi fere universam comple­ ctuntur theologiam moralem, cuius quidem pars longe maior, utut confessariis scitu necessaria, in ministerio tamen sacri tribunalis non ita saepe usu venit; paucis autem paginis in his absolvi solet illa pars quae de occasionariis et recidivis agit et quae usus est quasi quotidiani. Praesertim enim in recenti nostra societate in immensum creverunt ot numero et varietate occasiones, antiquis temporibus fere ignotae, tum quoad fidem tum quoad mores, per quas aeterna salus christifidclium quotidie gravissimis periculis exponitur. Quam ob rem utile esse duximus de hac sola materia plurimos in unum colligere casus practices, cosquc varios et diversos « dc praecipuis huius aetatis peccandi occasionibus ». Atvcro, quo magis hoc opus ad optatum finem conducat, valde opportunum esse acsrmavimus proponere etiam media aptiora ma^ gisque specialia, a Christi ministris pro diversis suis officiis incul- VI Prooemium canda vel adhibenda contra singulas illas occasiones, quibus mundus animas illaqueare et in aeternum barathrum pertrahere nititur. Quemadmodum enim Ecclesiae inimici hodie multo magis quam antea omnibus viribus et inediis per falsa principia et sensuum oblectamenta integram societatem christianam corrumpere et fun­ ditus evertere conantur: ita quoque sacerdotes Dei ad hoc potis­ simum accingant se oportet, ut omnibus quae praesto sunt mediis fideles ab his pravis occasionibus et oblectamentis abstrahant, eosque ad vitam vere christianam agendam perducant. Quae hic diximus plane consentanea nobis videntur iis quae Summus Pontifex Pius XI praecepit in Epistola Apostolica, die i‘ Augusti 1922 data ad Emin. Cardinalem Bisleti, de excolenda « Theologia pastorali », « qua quidem, inquit, proxime animarum quaeritur salus » et in qua « erit temporum habenda ratio diligentissime. Multa enim in populi christiani mores rerum cursus induxit, patrum nostro­ rum inaudita temporibus: quae pernovisse hodie sacerdotem oportet, ut nova novis remedia malis in lesu Christi virtute reperiat, et salu­ tarem Religionis vim in omnes venas afferat humanae societatis»1. Hoc igitur novum opus theologico-pastorale ante omnes qui­ dem scripsimus in commodum confessariorum. qui hic non solum solutionem invenient casuum nostris diebus in sacro tribunali saepissime occurrentium, sed etiam remedia adhibenda quibus pocnitentes mundi occasiones evitent vel necessario in hisce positi peri­ culum peccandi remotum reddant. Casus illos solvimus iuxta mentem et spiritum S. Alphonsi, Ecclesiae Doctoris, qui a Leone XIII dictus est: «il più insigne e mite dei moralist! »’, qui. ut ait Pius IX, « inter implexas theologorum tum laxiores tum rigidiores sentenfas tutam munivit viam per quam christifidelium animarum moderatores inoffenso pede incedere possunt» , * cuius denique doctrina, sicut priore nostro opere ostendimus, non solum validissimis rationibus 1 A. A Sedis, 1922, p. 456. 1 Enaehca at I escon d'Italia, 8 Dec. 1902; cfr. Leonis XIII Acta, t. 22, p. 253. ’ Lut A post, de S. Alphonso M. de Ligorio titulo Ecclesiae Doctoris aucto, die 7 Iulii 1Ç71. . i — I j Prooemium J vu internis est innixa, sed gravissima etiam aliorum auctoritate est con­ firmata et ad nostra quoque tempora apprime accommodata1. Sed pariter illud destinatum esse voluimus animarum pasto­ ribus, in primis parochis, qui, pro gravi suo officio, multiplica mundi scandala quantum possunt a suo grege amovere debent. H nimirum hic praeterea reperient varia media ct consiha practica quibus etiam in foro externo haec scandala fructuose impugnare possint. Valde quoque utile hoc opus fore aestimamus sacris concionatoribus, quippe quum abundantem praebeat materiam, multaque argumenta et monita pro vitae praxi, quo fiet ut eorum conciones et instructiones non in abstracto velut in aere pendentes haereant, sed, sicut sermones Christi et Apostolorum, ad usum vitae quotidianae descendant et bonos fructus pro vita christiana infor­ manda et reformanda proferant. — Denique spem fovemus fore ut etiam doctiores illi contraires, quibus incumbit casus conscientiae componere pro confercntiis seu collationibus mora­ libus, hic haud pauca inveniant quae pro sui districtus clero dioecesano utilia esse possint. Opus nostrum est bipartitum. In prima SecVonc proponuntur casus practici de occasione peccandi in genere, va­ riisque cius speciebus, in quorum solutione ct respon­ sione simul notiones, principia, argumenta ad varias illas species pertinentia exponuntur. Hic praesertim saepe remisimus ad maius nostrum opus « De Occasionariis et Recidivis », cuius doctrinam haud raro brevi compendio contraximus, interdum etiam novis qui­ busdam additis explicavimus ct confirmavimus. — In altera Sectione, eaque principali et longiore, complures proposuimus et solvimus casus de praecipuis nostrae aetatis peccandi occasionibus in particulari; atque ibidem maxime tractavimus remedia omnis generis ab Ecclesiae ministris contra diversas illas occasiones incul­ canda et adhibenda. Ut videt prudens lector, hic liber satis multum differt ab aliis libris qui « casus conscientiae » inscribuntur, quia copiosius prae re1 Cir. De Occas et Recid , n 150, n. 153-158, η. 5’7'5^7· VIII Prooemium ceris tum thcorcticc tum practice tractat materiam in vita pastorali usu frequentissimam et idcirco scitu magis necessariam. Praesens hoc opus humili animo et supplici prece commendamus Sanctissimo nostro Redemptori in undevicesimo anno sacculari Eius Mortis et Resurrectionis, quippe qui in hac vita degens tam saepe tantaque vi turbas suosque discipulos contra huius mundi scandala et peccandi occasiones praemonuit. Romae, in Collegio S. Alphonsi, die 25 Decembris 1933. Nota. — Ubi in hoc libro lectorem remitt’mus ad Opus, semper intelligitur opus nostrum maius cui titulus: De Occasionariis et Recidivis iuxta do­ ctrinam S. Alphonsi aliorumque probatorum Auctorum, pp. XVI-450; Marietti, Taurini-Romac, 1939; Pr. 35 lib. ital. SECTIO PRIMA DE OCCASIONE PECCANDI IN GENERE VARIISQUE EIUS SPECIEBUS Quum genuina occasionis proximae definitio intime cohaereat cum notione periculi probabilis, primo in aliquot casibus de utraque notione agemus; sequuntur tum complures casus de variis occasionis proximae speciebus. Hinc ARTICULUS I. De periculo probabi i et occasione proxima. Casus i. De notione periculi probabilis deque obligatione illud vitandi. i. — Richardus sacerdos, curam agens alicuius paroeciae ru­ ralis, in civitate in qua antea fuit vice-parochus seu capeilanus, novit Annam quamdam, suam quondam poenitentem, quam iter faciens et per illam civitatem transiens visitare desiderat. Nullam quidem 2 Sectio Prima - Articulus l causam sertam eam invisendi habet; hoc solum vult, quia haec visi­ tatio ipsi et etiam Annae iucunda ac laeta erit. Anceps autem haeret, num hoc sibi liceat. Cognitam enim habens tristi experientia suam fragilitatem in hac lubrica materia, suas graves tentationes et frequentem in bonis propositis inconstantiam, cognitam quoque Annae indolis amoenitatem et illecebras eiusque animi mobilitatem ac levitatem, omnesque alias circumstantias sincere secum recogitans, fateri debet, vere probabile esse se in hoc periculo cum Anna, osculis saltem vel amplexibus, graviter esse peccaturum. Attamen hac de re nequaquam moraliter certus est. Forte enim non solus cum sola conversabitur. Deinde in aliis similibus periculis fre­ quenter quidem lapsus est, sed etiam frequenter victor egressus. Ne­ que cum Anna hactenus graviter saltem peccavit; et firmiter proponit se in hac visitatione tentationi non esse cessurum, sed oraturum ut non cadat. Unde versatur in dubio positivo de futuro eventu : utrum­ que, tam lapsus quam eius vitatio, ipsi solide probabile videtur. Scit quidem Richardus ex theologia, iuxta S. Alphonsum aliosque plur;mos auctores graviter prohibitum esse se tali periculo sine seria et proportionata causa exponere; sed pariter scit aliquot antiquos et recentes auctores benignius sentire et docere, solum periculum, in quo lapsus praevideatur moraliter quasi certus seu probabilissimus vel saltem omnino probabilior, sub gravi esse vitandum, non vero si etiam lapsus vitatio est quasi aeque solide probabibs. Neque haec sen­ tentia a Sede Apostolica proscripta est; imo etiam professor sui semi­ narii eam indicabat practice probabilem. De peccato veniali parum cogitat, vel saltem hoc levi aliqua ratione, puta amicitiae aut honesti solatii, excusare conatur. In hac ergo animi dispositione Richardus censet legem prohibentem, saltem ob auctoritatem extrinsccam, esse dubiam; et idcirco, innixus principio reflexo, concludit, se sine pec­ cato gravi Annam visitare posse. Sed tamen anxius adhuc manet. Quapropter confessarium aliquem interrogat, utrum hanc animi anx’ctatem pro scrupulo habere possit, an contra sub gravi teneatur ab hac visitatione abstinere. De periculo probabili et occasione proxima 3 Quaeritur I. Quid est periculum probabile peccandi? II. Estne sub gravi prohibitum committere se periculo solide probabili peccandi mortaliter? III. Quid de R’chardi solutione eiusque rationibus di­ cendum ? I. De notione periculi probabilis peccandi. 2. — Periculum peccandi est aliquid homini sive internum sive externum, quod ipsum ad peccatum futurum moraliter movet et sollicitat. Periculum distinguitur duplex: i° Certum (saltem lato sensu), quando eius coniunctio cum peccato futuro habetur moraliter vel quasi moraliter certa seu probabilissima; quod a posteriori constat, si quis in eo constitutus fere semper vel plerumque vel saltem omnino frequentius cecidit. 20 Probabile, quando haec co­ niunctio est quidem graviter probabilis, sed ita ut etiam peccati futuri vitatio solide probab’lis habeatur. Hoc a posteriori constat, si quis in eo constitutus cecidit frequenter, etsi non plerumque aut frequen­ tius; vel gencratim a priori, « quando prudenter timetur ips us la­ psus», ut ait S. Alphonsus (VI, 452), ita tamen ut etiam probabiliter et prudenter expectetur lapsus vitatio. Hoc ultimum pericu um dicitur ergo probabile, non quidem in se — quia periculum est certum —, sed ratione effectus, quia peccatum probabiliter tantum ex eo se­ quetur; a. v. quia praevidetur, aliquem, etiamsi nunc peccatum com­ mittere non velit, in periculo tamen constitutum eiusque illecebris sollicitatum, probabiliter suam voluntatem esse mutaturum in eoque lapsurum. Vocatur hoc periculum etiam grave, quum periculum non solide probabile dicatur leve. II. De obligatione vitandi periculum probabile. 3. — i° Certum est apud omnes, exponere se periculo levi pec­ candi mortaliter non esse in se peccatum grave. Si tamen id sine ulla prorsus causa fiat, erit per se peccatum veniale, utpote actio irrationalis ac proinde levis quaedam inordinatio; imo per accidens paulatim propter consuetudinem grave peccatum fieri posset, ut osten­ dimus in Opere (n. 32). Scctio Prima - Articulus I *2 Pariter certum est, non esse peccatum grave exponere se periculo probabili peccandi mortaliter, si adest causa gravis et proportionata admittendi tale periculum. Ratio est, quia, quum peri­ culum non sit in se peccatum, illud admittere ideo dumtaxat fieri potest peccatum, quia esset causa indirecta inducens ad peccatum futurum. Sed quando quis habet rationem relative gravem illud ad­ mittendi, non temere se huic exponit, ac propterea, si adhibet remedia vigilantiae et orationis, merto a Deo expectarc potest gratiam, qua adiulus in tali gravi periculo non sit lapsurus. *3 Exponere autem se sine causa proportionata periculo hic et nunc vere solideque probabili peccandi mortaliter, est peccatum grave; a. v. est gravis obligatio vitandi non solum certum, sed etiam probabile periculum peccandi mortaliter. — Ita S. Alphonsus (V, 63; VI, 453) cum sententia longe communiore theologorum, contra ali­ quos antiquiores et paucos recentiores, qui solum periculum mora1 ter quasi certum sub gravi vitandum esse contendunt, periculum autem probabile sub levi dumtaxat, si edam lapsus v’tat’o probabilis appareat {Opus. n. 33 sqq.). Primam sententiam S. Alphonsus « om­ nino tenendam » esse dicit; et merito quidem. Probatur autem ratio­ nibus quae sequuntur. 4. — a) Qui sine ratione se comnrttit periculo, in quo se pro­ babiliter lapsurum praevidet, supremo Legislatori non levem, sed gravem irreverentiam infert, ipsoque facto eum contemnit; quia, etsi non verbis, facto tamen indifferentem se ostendi, utrum Ipse, occa­ sione suae actionis, graviter offendatur necne. Apposite Viva: « Eodem modo adversus reverentiam regi debitam de­ linquit, qui regem laedit, et qui citra necessitatem exponit se periculo illum laedendi » (In prop. I Innoc. XI, n. 16). Unde gcncratim S. Thomas: « Qui­ cumque non cavet pericula, videtur contemnere id cuius detrimentum pericula inducere possunt » (Quodlib. III, a. 9, ad . 3) - (Opus. n. 36 sq.). b) Ut quis certus sit, sc in probabili peccandi pcrculo vel in gravi tentat’one peccatum formale vitaturum — ad quod vitan­ dum stricta obligatione tenetur —, expcctare debet Dei gratae au­ xilium quo ad uvetur. Homo enim lapsus sine gratiae auxibo. suis viribus relictus, graves :llas tentafones non certo, sed probablitcr tantum superare potest. Est haec veritas theologice certa. Atqui ex- De periculo probabili et occasione proxima pcctarc a Deo auxilium in gravi periculo, cui homo libere sc obiicit et a quo ipsemet se liberare potest, illud scilicet non adeundo vel illud relinquendo, est gravis praesumptio et temeritas, imo, ut S. Tho­ mas ait, tentatio Dei « interpretativa », quia « absque utilitate et necessitate » hoc auxilium cxpectat. « In hoc Dei tentatio consistit, quando praetermittit homo facere quod potest ad pericula evadenda, respiciens solum ad divinum auxilium » (II-II, qu. 97, a. 1) - (Opus. n. 38 sqq.). Brevi ita Lehmkuhl : « Theologia docet hominem moraliter non posse suis viribus gravem tentationem vincere, sed indigere ad id auxilio divinae gratiae, quam in eiusmodi circumstantiis sperare temerarium est » (Casus conscientiae, II, 596). Neque petitio auxilii Dei tunc quidquam valet; « quin et am, ut scite advertit Wouters (Man. Th. Mor. II, 459), eiusmodi petitio ne honesta quidem est », adeoque illicita, quia invocatur Deus ut adiutor peccati temeritatis. Profecto, ut scripsimus in Opere (n. 39), absonum est dicere, Deum cum sua gratia actuali qua peccatum vitetur semper praesto esse etiam ei qui sine causa sc periculo solide probabili Ipsum offendendi exponit, illudque relinquere potest sed non vult. Unde si talem gratiam nihilominus peteret, saltem « interpretative » Deum tentarct, ut ait S. Thomas; imo ille quasi irridens Deo diceret: «Et ne nos inducas in tentationem », quandoquidem ipsemet sine ratione adeoque impru­ denter sc induc t in tentationem seu in periculum Deum graviter offendendi. c) Deus statuit hunc ordinem, ut homo faciat quod possit ad finem debaum consequendum, in casu ad vitandum peccatum mor­ tale. Quod si facit homo, tunc Deus adiuvat ad ulter ora, quae homo non potest et humiliter a Deo petit. Est haec iterum certa doctrina cathohca, quam post S. Augustinum concilium Tridcntinum his verbis exprimit: «Deus impossibilia non iubet, sed iubendo monet et facere quod possis, et petere quod non poss s; ct adiuvat ut possis » (sess. VI, cap. 11). Atqui qui sine causa proportionata sc gravi ct probabili peccandi periculo exponit, certe non facit quod potest, ut finem suum consequatur, a. v. ut peccatum vitet. Ergo in rc gravi perturbat ordinem a Deo statutum. d) Ille homo peccat contra charitatcm erga seipsum, utens opinione probabili in periculo circa grave damnum an mae suae, aliis verbis, in dubio facti, cuius vitatio non pendet ex d ctamine con­ scientiae suae. S. Alphonsus hoc argumentum, quod « convincens » vocat, ita exponit: «Si est illicitum uti opmione probabili sine iusta causa cum periculo damni abeni spiritualis vel corporalis, uti certum est apud omnes: quanto magis id non licebit ubi periculum *·< Secti o Prima - Articulus I imminet propriae animae?» (V, 63). Videlicet in utroque casu, tum damni temporalis vel corporalis, tum damni animae propriae, est gravis (emeritas sine iusta causa se exponere probabili et gravi peri­ culo. Licet enim quis nunc firme, proponat se non lapsurum et hoc probabile reputet, probabile tamen etiam habet se in hoc periculo const'tutum, ob naturalem suam inconstantiam et proclivitatem ad malum, voluntatem esse mutaturum et ita in peccatum, grave animae suae damnum’, lapsurum {Opus. n. 41 sq.). Haec gravis temeritas in re tanti momenti, ut est peccatum mortale et mors propriae animae, facit, ut graviter inhonesta sit, non solum actio jutura peccati proba­ biliter sequentis, sed etiam ipsa actio praesens se sine causa propor­ tionate exponendi tali peccati periculo. e) Denique qui vult ponere causam, vult etiam, saltem indi­ recte, effectum quem praevidet ex illa causa non solum certo, sed etiam vere probabiliter secuturum, nisi proportionata adsit ratio po­ nendi hanc causam: est enim ille effectus voluntarius in causa. Sic qui captus dulcedine veneni quod praevidet, non certo quidem, sed probabiliter mortem allaturum, illud nihilominus sine ratione sumit, ab omnibus suicidii reus habetur, etiamsi mors aeque probabiliter non sequatur; quia licet directe tantum intendat dulce venenum, tamen indirecte et in causa vult mortem. Alia exempla vide in Opere (n. 45). Atqui in casu nostro periculum est causa quae, iuxta praevisionem operantis, probabiliter producet effectum malum, nempe lapsum in peccatum; neque ulla est, ut supponitur, iusta et proportionata ratio ponendi hanc causam, id est adeundi hoc periculum. Ergo qui vult noc periculum probabile, vult etiam, saltem indirecte et in causa, ipsum effectum seu peccatum probabiliter secuturum (ib. n. 44 sqq.). Praeterea, talis homo ipso facto monstrat, se hic et nunc tantum habere affectum ad aliquam rem vel personam (in casu Richardus ad Annam), ut probabili periculo exponere velit gratiam et ami­ citiam Dei potius quam illam rem aut personam vitare. Nemo autem prudens, ut opinor, dubitabit, quin talis affectus animique sensus, voluntarie admissus, sit hic et nunc Dei gravis offensa. Est videlicet gravis incuria vel contemptus saltem implicitus supremi Legislatoris ciusquc amicitiae; et sic redimus ad primam rationem (supra a). Ex probatis profluit hoc magni momenti principium, quod Suarez sapienter his verbis enuntiat: «In moralibus perinde est aliu'd facere et exponere se periculo faciendi» (De sacram, in gen. De periculo probabili et occasione proxima η 5· — Has rationes fuse latcque expositas, dilucidatas et ab obicctionibus vindicatas vide in Opere (η. 36-51). Quapropter sen­ tentia paucorum contradicentium, nostro iudicio, vere probabilis dici nequit. Etiam S. Alphonsus, postquam illorum sententiam exposuit, simpliciter ait: «Omnino tenendum oppositum» (V, 63). Idem te­ nent ingenti numero praestantissimi theologi antiqui et recentes. Fuit enim haec sententia moraliter communis per duo saltem saecula, scilicet a medio sacculo xvn, quo haec quaestio in propriis terminis magis ex professo tractari coepit, usque ad ultimam partem sacculi xix {Opus. n. 52-55, n. 63-65) Praefata argumenta, ut cuivis patet, pariter militant contra illam sententiam, quam quidam haud feliciter « mediam » vocavit, quae scilicet docet, obliga­ tionem gravem imponi non posse, nisi tantum sit periculum ut praevideatur in eo culpa vere jrequentior quam victoria. Omnia enim illa argumenta hoc ipsum ostendunt, iam in dubio positivo, ubi utrumque: et lapsus (culpa) et lapsus vitatio (victoria), praevideatur quasi aeque probabile (vel aeque frequens), grave esse peccatum atque inordinationem sine iusta causa se tali periculo committere. Solum concedendum est, eo gravius esse peccatum mortale, quo certius et probabilius sit periculum, quia hoc casu maior ostenditur voluntatis pravitas et affectus ad peccatum. 1 Auctoribus in Opere citatis nuperrime alii accesserunt. Sic egregius Salsmans S. 1., qui in ultima editione « Theologiae Moralis » Génicot, huius auctoris sententia relicta, admittit iam sevciiofcrn S. Alphonsi sententiam. Ait enim': « Priorem sententiam (S. Al­ phonsi) feriorem putamus·. quia reverentia summo Legislatori debita, cantas erga seipsum et supernaturalis prudentia sub gravi prohibere videntur, ne quis temere se mortali peccato exponat, in adiunctis scilicet ubi libere et expedite occasionem auferre potest, nec ullam bonam rationem habet ad eam adeundam. — Insuper unaquaeque virtus nibet ut non sine proportionata ratione homo se exponat occasioni, quae acquivalcntcr est causa per se viola­ tionis huius virtutis: quod si, ut in hypothesi, nulla est talis ratio, et peccatum timendum grave et connexio vere probabilis, non videtur cur non graviter haec virtus violaretur a temere se exponente » (II, n. 372; ed. 1931, p. 329). Idcirco editor merito etiam omisit omnia re­ sponsa Gcmcot ad argumenta S. Alphonsi, quae responsa nos in Opere (n. 40, 42) confuta­ vimus. — Ita quoque cl. Napholc S. I. (Periodica, 1932, p. 142 * sqq.), qui optime ostendit, nostram sententiam niti illo fundamento dogmatico, quod paucis supra (n. 4, b), e) et latius in Opere (n. 36 *qq., n. 43) exposuimus. Ait enim: « Utrum annon graviter peccet, qui sme iusta et propoi tionata causa se exponit jiericulo hic et nunc vere ac solide probabili peccandi mortaliter?... Non obstantibus motis difficultatibus, quaestioni affirmative respon­ dendum esse censemus » (/ e., p. 136·, 142·). Quod responsum ita probat: « Non potest (homo) certo vitare peccatum in gravibus tentatiombus et periculis animae vere probabi hbus, sed ad id gratia Dei indiget » (p. 143·). Atqui « prorsus negandum est, quod Deus gratia supernatural! contra tcntationes et pericula spiritualia hominem munire soleat, quando non facit quod potest, immo ipscmet temere et sine iusta causa se illis committit » (p. 150·). Utramque propositionem et maiorem et minorem ulterius fuse probat. Novissime etiam optime contjaiiam sententiam confutant Mcrkclbach, O. P. (Summa Th Μ III, n. 664), et Wouters, C. SS. R. (Manuale Th. Μ. II, n. 459). 8 Seciio Prima - Articulus I III. Casus solutio. 6. — R’chardus sub gravi tenetur ab hac visitatione desistere. Opposita enim sententia thcoretice vere probabilis non est, et practice est valde periculosa. — Hoc argumentis convincent bus tum supra (n. 4), tum in Opere nobis probasse videmur atque confirmasse gra­ vissima plurimorum auctoritate, quos inter ipse Caramuel qui, ra­ tionibus convictus, pristinam suam laxiorem sentent am laudabiliter confutavit et oppositae sententiae, quam iam suo tempore « com­ munem» vocat, adhaesit (Opus. n. 54 et 64). Neque Richardi rationes quidquam pro sententia quam sequi vult probant. Enimvero a) Quod aliqui auctores antiqui et recentes hanc sententiam adhuc sustentant non facit eam pro praxi probabilem, tum quia hisce obstant multo plures et graviores theologi qui illam probabi­ litatem negant, tum quia probabilitate extrinseca tunc solum uti licet, quando vere dubia est aliqua sententia, non autem si opposita videtur moraliter certa. « Omnes docent, inquit S. Alphonsus, aucto­ ritatem cxtrinsecam sapientum magni non posse esse ponderis, ubi intrinseca ratio certa videtur et convincens» (I, 82; 79, ed. Gaude). — Praeterea accedit hic ratio prorsus specialis pro nostro casu, in quo agitur de periculo peccandi, non solum materialiter sed etiam formahter. seu de periculo damni quod cuique vi legis naturae omnino vitandum est, sed cuius vitatio nulla ratione pendet ex probabilitate sententiae oppositae. Namque quod aliqui theologi hanc opinionem benigniorem adhuc speculative vel et am practice solide prebabilem habent, nequaquam impediet, quominus qui eam in prax’.m ducunt probabiliter in verum et formale peccatum sint lapsuri, propriacque an:mae mortem sibi sint adseituri. Graviter ig’tur errant non solum hi aliqui theologi qui directe contrarium docent, sed etiam illi qui via indirecta, scilicet propter illorum aliquorum auctoritatem, eamdem opinionem laxiorem permitterent, iterumque in thcolog am mo­ ralem inducerent et ita, inscii utique ac bona fide, causa essent mul­ torum peccatorum formalium, quae utique impedivissent, si tut'orcm S. Alphonsi aliorumquc plurimorum sententiam fuissent secuti (cfr. infra n. 6, ad e). Z>) Neque quod Ecclesia illam sententiam non condemnavit, ratio esse potest cur eam sequi liceat. Sedes enim Apostolica nulla- De periculo probabili et occasione proxima tenus suo silentio approbare intendit omnes quae circumferuntur opiniones, etiamsi ad cius tribunal delatae fuissent, uti expresse de­ claratur in decreto Innocentii XI (2 Martii 1679) quo 65 opiniones laxiores proscribuntur1. Unde etiam S. Alphonsus asserit: «Multae meo iudicio supersunt (opiniones) quae damnandae essent » (Opus. Prooem., p. XV). e) Neque quod professor seminarii, in quo studuit Richardus, illam opinionem censebat probabilem, quidquam pro licito cius usu probat. Falsus est enim, forte quia deerat ipsi tempus ulterius exa­ minandi hanc quaestionem, vel ex quacumque alia causa. Si omnes confessarii libere sequi possent omnes opiniones eo ipso quod ab aliquo professore tutae habentur, magna sequeretur in Ecclesia opi­ nionum et morum relaxatio. Aliquando quidem praesumptio quae­ dam pro tali professore quoad suos discipulos stare potest; sed in casu haec praesumptio cedit veritati moralitcr certae, et eliditur prae­ sumptione longe fortiore quae stat pro S. Alphonso. Sedes Apostolica per responsum S. Poenitentiariae dici 7 Iulii 1831 de solo S. Alphonso, post sedulum et iteratum eius operum examen, declaravit, quem­ libet confcssarium sequi posse omnes cius opiniones « non perpensis etiam cius rationibus »; intcllige : si Ecclesia postea illas opiniones non reformavit. Qua de re merito ita Avanzini : « Quod ex eo responso causam iuvat illud est, quod nullus auctor de rebus moralibus scribens peculiarem illam declarationem sibi vindicare possit; quo factum est ut conscientiarum moderatores de uno probato auctore per ipsam S. Sedem certi essent. Quod, inspecta ratione agendi S. Sedis, res est magni momenti » 2. Potest tamen quis etiam aliorum auctorum opiniones sequi, modo eas practice solide probabiles habeat, neque cis rationes convincentes obstent. d) Neque Richardum iuvat suum firmum propositum non peccandi; huiusmodi enim proposita ob hominis fragilitatem, prae­ sertim in materia turpi, in ipsa occasione temere quaesita facile mu­ tantur; et ipse Richardus iam hanc mutationem ut probabilem prae­ valet. — Neque iuvat propositum orandi, nam, ut ait S. Alphonsus cum communi Ecclesiae sensu : « Deus non adiuvat temere se periculo exponentes» (V, 63). Quinimo ipsa petitio iam peccatum est, utpote tentatio Dei (cfr. supra n. 4, b). — Neque quod cum Anna hactenus 1 Iam antea Alexander VII damnaverat hanc propositionem 27*“: « Si liber sit alicuius iunioris et moderni, debet opinio censeri probabilis, dum non constat rciectam esse a Sede Apostolica tamquam improbabilem ». 3 Acta S. Sedis, vol. VI, p. 314, Nota. 2 — Ter Haar, Casus conscientiae. · Vol. I. 10 Sectio Prima - Articulus I nondum graviter peccavit, per se ipsum ab hoc periculo vitando ex­ cusat; nam non ex sola experientia lapsus in eodem periculo, sed ex aliis quoque rationibus iam a priori lapsus futurus graviter proba­ bilis iudicari potest, et in casu ab ipso Richardo iam ut probabilis praevidetur (cfr. infra n. io). e) Denique falso prorsus Richardus adduxit hic principium aliquod reflexum, puta: «lex dubia non obligat». Haec enim prin­ cipia valent dumtaxat in dubio de sola actionis honestate, minime vero in dubio jacti seu in periculo mali quod quis omnino vitare tenetur, scilicet peccatum mortale, sed quod praevidet se ob mutatam in illo periculo voluntatem probabiliter commissurum. Certe utrum in periculo utrimque graviter probabili jactum lapsus in peccatum sit futurum necne, nequaquam pendet ex alicuius reflexa conscientia. Agitur hic, ut supra (ad a) diximus, de vitando peccato non solum materiali, sed etiam jor mali, seu de gravi offensa Dei deque gravi damno animae propriae. Huiusmodi ergo mali periculum grave et probabile, libere et sine ratione admissum, non per principium re­ flexum, sed per solam fugam remotum ac improbable reddi potest. Ut brevi dicam: lex fugiendi hoc periculum non est dubia, sed plane certa. Contrarium asserere vel in praxim ducere propter auctoritatem aliquorum, esset falsa et periculosa probabdismi applicatio ad dubium jacti seu mali necessario vitandi. Haec autem doctrina et praxis iam in sua radice reprobata est a Suarez contra Vasquez aliosquc, qui axioma: «qui probabiliter agit prudenter agit» ultra iustos limites extendebant (Opus, n. 409, 37, 42 sqq.). 7. — Richardus igitur illam animi anxietatem circa propositum visitandi Annam nequaquam ut inanem scrupulum considerare po­ test: est enim velut vox interna conscientiae naturaliter christianae seu potius gratiae Spiritus Sancti. Si nihilo secius propositum exse­ quitur, mortaliter peccat, utpote sine gravi causa se exponens periculo solide probabili et quaerens occasionem proximam liberam, etiamsi hac vice nihil ulterius contingat. Et si dubitans sive ante sive post factum casum suum confessario exponit, hic ipsi sub gravi iniungere debet, ut ab usu illius opinionis, utpote practice improbab’lis et mi­ nime tutae, abstineat. Ex proposito casu cuilibet prudenti liquet, quam periculosa sit sententia quam Richardus sequi desiderat, non pro laicis dumtaxat, sed etiam pro sacer­ dotibus et utnusquc sexus religiosis. Hi enim, hac praesertim nostra aetate, haud De periculo probabili et occasione proxima II raro gravibus mundi periculis cum circa fidem tum maxime circa mores obnoxii sunt. Si ergo illa doctrina pro practice probabili habeatur, certe multi ex hisce qui Dei servitio specialiter sunt consecrati, sed qui, proh! dolor, peccata venialia non satis curare solent, illa pericula, in quibus tum lapsus tum lapsus vitatio est quasi aeque probabilis, non fugient, sed eis temere se exponent, et sic saepe misere cadent (cfr. infra n. 21 sqq.). Et utinam semel tantum! Nam valde timendum est, ne hunc lapsum alii multi sequantur, praecipue quia talis lapsus non ex sola humana fragilitate contingit, sed quia principium quoddam generale, i. e. doctrina nimis laxa et improbabilis, huic ansam praebet. Imo quod Richardus, ut dicitur in casu, antea iam frequenter in similibus occasionibus graviter lapsus est, nemo certe mirabitur, quia videtur iam pridem in re adeo periculosa aequo largiorem sibi formasse conscientiam 1. Casus 2. De notione occasionis proximae, deque criteriis quibus cognoscitur. 8. — Catharina famulatur in familia, cuius herus, matrimonio iunctus, ipsam impuro amore prosequitur. Saepe iam eam propo­ sitis impudicis, blanditiis aliisque modis ad gravia peccata sollicitare conatus est; sed hactenus famula semper cum repulit. Nihilominus ct ipsa hanc ob causam haud raro gravibus tentationibus contra casti­ tatem vexatur. Ingenue omnia cuidam Titio confcssario manifestat ipsumque rogat, num hunc famulatum relinquere debeat. Titius censet, hanc occasionem nondum esse proximam, quia Catharina ne semel quidem lapsa est. Unde permittit ut in illo famulatu, etsi cum sine gravi incommodo relinquere posset, maneat; ipsam tamen serio 1 Ignoscat nobis benevolus lector, quod hunc prunum casum proposuimus de Richardo sacerdote, iluiusmodi autem casus cum suis adiunctis ct consequentiis aptissimus nobis visus est, ut tum summum momentum tum cardo quaestionis de vitando periculo probabili et de notione occasionis proximae iam ab initio nostri ojjcris, cuius vclut fundamentum est, cuivis luculenter appareant. Probe quidem novimus, maximam sacerdotum partem, ad scipsos quod spectat, haec pericula vere probabilia ct voluntaria iam sponte sua evitare. Sed arbitramur etiam, si omnes Dei servitio specialiter consecrati persuasum haberent his peri­ culis sine iusta ct proportionata causa se exponere iam grave esse peccatum, etiam plures ca revera esse vitaturos, in peccata mortalia non lapsuros, magisque ferventes in sublimi sua vocatione permansuros, ac proinde, si etiam conicssarii sint, maiorem adhuc operam sibi daturos, ut alios quoque christifidclcs ab huiusmodi periculis avertant. 12 Sectio Prima - Articulus I * ad orationem et vigilantiam hortatur. Post mensem vero Catharina ad confessarium redit et fatetur, se semel aut bis heri sollicitationi cessisse et graviter peccasse, se tamen sincere dolerc et proponere; herum quoque, ut ait, facti poenituisse et promisisse, se deinceps eam non amplius esse tentaturum. Titius arbitratur, etiam nunc non­ dum adesse occasionem proximam, quia non frequenter lapsa est; ac propterea neque hac vice separationem sub gravi urget, sed solum suadet. Interim instantius poenitentem ad cautelas adhibendas excitat. Quaeritur I. II. III. IV. Quae est genuina notio occasionis proximae? Unde constat, occasionem aliquam esse proximam? Estne in casu occasio proxima? Quid dicendum de Titii solutione, tum prima tum altera vice? I. De definitione occasionis proximae. 9. — Occasio peccandi generatim est obiectum externum (per­ sona, societas, res, domus, locus, liber, circumstantia quaedam), quod aliquem ad peccandum inducit. Dividitur in occasionem pro­ ximam et remotam. Occasio proxima, sensu proprio et formali sumpta, quam quis scilicet per se, idest nisi adsit causa proportionata et relative gravis excusans, sub gravi vitare debet, definitur: Obiectum externum, quod aliquem hic et nunc inducit in probabile saltem seu grace periculum peccandi mortaliter, a. v. in periculum probabiliter saltem peccandi. Si periculum labendi non graviter, sed leviter tantum est probabile, occasio dicitur remota. Quid sit periculum graviter probabile, supra (n. 2) diximus. — Haec definitio logica consequentia deducitur ex obligatione vitandi periculum probabile, quam supra (n. 4 sqq.) probavimus. Nam occasio nihil aliud est quam ob:cctum externum periculosum; ergo occasio proxima, quae nempe alicui subiectivc et per se est vitanda, illa dicenda est quae continet periculum vere pro­ bable, seu quae aliquem inducit, sollicitat et movet ad futurum lapsum vere et graviter probabilem. Vide hanc definitionem magis explicatam et probatam, atque plurimorum theologorum antiquorum Dc periculo probabili et occasione proxima et recentium auctoritate confirmatam in Opere (n. 3 sq. et thesi 2, n. 57-65) Nuper cl. Napholc proposuit occasionem distinguere in remotam, propin­ quiorem et proximam. Huic divisioni, si sensu auctoris accipitur, theorctice nihil est quod opponatur. Per remotam enim occasionem intelligit eam ex qua « levis tantum probabilitas lapsus sequatur »; per propinquiorem, in qua quis « periculum vere probabiliter peccandi incurrat adeoque prudenter lapsum timere debeat »; per proximam vero, « in qua ut plurimum, semper, fere semper vel saltem frequentius peccatur ». Tum statim pergit: « Ultimae duae species occasionum sub grani fugiendae sunt: etiam occasio, quam propinquiorem nominamus, nisi ex gravi et proportionata causa adeatur » (Periodica. 1932, p. 154 * sq.). Itaque, ad rem quod spectat, hic auctor nobis consentit, quum admittat et optime probet, non solum periculum moraliter certum, sed etiam « periculum vere probabiliter peccandi » sub gravi esse fugiendum (supra n. 5 nota). Sed tamen pro praxi haec nova divisio minus placet. Neque en m a theologis, neque a populo christiano adhiberi solet: quapropter ipse auctor con­ cedit, « praxim contrariam in usu loquendi invaluisse et haud facile mutari posse ». Hinc etiam in linguis recentibus duplex dumtaxat peccandi occasio distinguitur. Qu'a ergo etiam iuxta auctorem nostrum illa occasio « propin­ quior » sub graui est vitanda, triplex illa distinctio ad praxim parum attinet et facile confusionem ingeret. Quapropter satius esse videtur, etiam 'n theologia morali conservare, sicut divisionem periculi in remotum et proximum, sic quoque illam communiter acceptatam div:sioncm in occasionem remotam et proximam, ita ut ad hanc postremam etiam illa, quam auctor « propinquiorem » vocat, reducatur; id quod etiam grammatice rectius esset (cfr. Opus. n. 13). ·* II. Quomodo occasio proxima dignoscatur. 10. — Occasionem esse proximam triplici ratione constare potest. i° Ex communiter contingentibus, quando scilicet occas;o na­ tura sua seu cx obiccto suo adeo periculosa est. ut homines commu­ niter ut plurimum in ea peccent, v. g. lupanar, concubinatus, liber valde obsccniis. spectaculum admodum turpe, etc. Dici potest, occa1 Ex recentibus qui post S. Alphonsum scripserunt sequentes verbotenus ibi (n. 65) adduximus: Scavini Del Vecchio, Panzutti, Gousset, Bouvier, Martinet, Jaugey, Theol. Claramontensis, Berardi, Konings, D’Annibale, Van Rossum, Lehmkuhl, Marc, Aerlnys, Ciolli, Tanquerey, Prümmer, Schlich, Bengcr, Ojetti, Morino. Quibus nuper accesserunt Salsmans, Napholc, Merkelbach, Wouters, ut supra (n. 5 nota) vidimus: item Schilling (Moralth n. 154), Tillmann (Kathol. Sillenlehre. 1934, P· 276 sq·)· implicite huic definitioni adhaerent S. Thomas omnesque illi ingenti numero theologi, qui tenent periculum probabile peccati mortalis sub gravi esse vitandum (Opta n. 52 sqq., n. 63 sq.). 14 Sectio Prima - Articulus I sioncm tunc esse per se, absolute (i. e. generarim, objective, materia­ liter. communiter) proximam. Si enim homines generarim ut plurmum. plerumque, fere semper in ea labuntur, tunc per se, i. e. abstractionc facta a particularibus circumstantiis, valde probabile est. etiam hunc hominem in ea esse lapsurum. Erit nimirum proxima ex iusta praesumptione, non tamen semper et pro omnibus singuJatim. Nam si cui in particulari, ob naturalem frigiditatem vel aeta­ tem vel consuetudinem vel singularem pietatem aliasvc circumstan­ tias, non crearet probabile peccandi periculum, ipsi quasi per accidens non erit formalitcr et sensu proprio proxima. « Aliquando, inquit S. Alphonsus. occasio quae respectu ad aliquos communiter est pro­ xima, respectu ad aliquem valde pium et cautum potest esse remota » (Praxis, n. 63) - (Opus. n. 5-7, 10-12, 57-60). Merito S. Alphonsus ad talem occasionem per se vel absolute proximam postu'.at, ut plerumque seu ul plurimum in ea peccetur, et non solum frequenter; secus enim omnis fere caupona, omnes choreae, omnia spectacula profana etc. ent occasio proxima per se, absoluta et obiectiva, quia in iis frequenter ab hominibus communiter sumptis peccatur (Opus. n. 11). Neque etiam ex eo quod homines frequenter vel saepe in cauponis, spectaculis, choreis peccent, vera adest praesumptio quod etiam hic homo in particulari in eis peccabit; secus omnes illae occasiones profanae per se sub gravi essent vitandae; quod nemo sane dicet, — Ad hoc non satis attendisse videntur aliqui auctores recentes hanc S. Doctoris definitionem vituperantes. 2' Ex sola fragilitate intrinseca, quando scilicet occas’o quae­ dam. non quidem hominibus communiter, sed alicui in particulari, propter pravam cius inclinationem vel propter subiectivam cius dispo­ sitionem et vehementem ex ea ortam tentationem, in gravi ac proba bili versatur labendi periculo, ita ut, licet hactenus nondum lapsus sit. prudenter timeatur lapsus, hicquc sit vere et solide probabilis. Sic v. g. haec puella pro hoc iuvenc. caupona quaedam pro ebrioso, hber leviter tantum obscenus pro aliquo ad turpia valde disposito et facile excitato etc. Est haec occasio relative seu subjective et per accidens proxima; idque a priori iam ante lapsum constat (Opus. n. 8. 10, 60). 30 Ex sola etiam experientia dignosci potest, aliquam occa­ sionem esse proximam, quando scilicet ex lapsibus praecedentibus prudenter et probabiliter timetur novus lapsus. Ut hic autem pru­ denter timeatur, non requiritur ut qu;s fere semper vel plerumque vel omnino frequentius sit lapsus: sufficit ut frequenter lapsus sit, De periculo probabili et occasione proxima 15 etsi frequenter quoque lapsum vitaverit. Qua de re ita S. Alphonsus: « Quidam auctores volunt, non esse occasionem proximam nisi eam, in qua homo fere semper vel ut plurimum ceciderit. Sed communior et verior sententia docet, occasionem proximam esse illam in qua fre­ quenter quis peccaverit» (Praxis, n. 63). Hoc autem «frequenter» sumendum est tum relative, v. g. circa quinquies in decem casibus, tum absolute, v. g. semel fere singulis mensibus per annum. Erit tunc occasio proxima cognita a posteriori (ib.). n. — Ex dictis liquet in dignoscenda aliqua occasione proxima, non nimis attendendum esse ad computationem mathematicam. Nam saepe id iam a priori constat, sive ex natura obiecti per se valde allicientis, sive ex fragilitate subiecti, ut diximus. Unde merito Roncaglia: « Solum ad iudicandum ex frequentia actuum de occasione proxima recurrere debet confessarius, quando non satis apparet an res cxtrinscca, vel ex natura sua, vel attenta fragilitate illius qui in ea se ponit, importet grave periculum peccandi » (tr. 19, qu. 5, cap. 4, q. 1, resp. 1). In praxi haec varia occasionis proximae indicia saepe coniunctim reperiuntur, puta fragilitas puellae post unum alterumve lapsum (Opus. n. 8, 9). III. De occasione proxinm in casu. 12. — Occasio, in qua versatur Catharina, est utique per se, absolute, ac vi ipsius obiecti allicientis proxima, quia in tali famulatu apud talem herum ancillae m universum ut plurimum labuntur, adeoque in nostro casu merito praesumitur etiam Catharinam esse la­ psuram. Fieri tamen potest, ut talis famulatus per accidens pro aliqua persona non sit proxima occasio, ut supra (n. 10, i”) dixit S. Alphon­ sus. Praeterea, si Catharina est persona fragilis in materia castitatis et fortiter tentata nec multum pia, haec occasio ipsi erit quoque relative seu subiective proxima, idque iam a priori seu ante experientiam lapsus. Secus vero dicendum, si ipsa esset valde pia et cauta, quia tunc lapsus non esset graviter probabilis. Qua de re ita S. Alphonsus: « Cum occasio externa conjungitur cum passione vehementi vel ha­ bitu vitioso vel forti tentatione, peccat qui eam non relinquit, etsi nondum cesserit tentationi, quia raro accidit quod talis se continebit, si ab occasione non separetur. Unde ancilla vivide sollicitata ab hero, tenetur ab illius domo discedere... Haec tamen intelligcnda sunt, si hu usmodi persona sit fragilis et parum devota; nam si esset pietati dedita et cauta, et opportuna adhiberet remedia ad tentationes repel­ lendas ac passioni obviandum, tunc eam non obstringerem ad occa- 16 Sectio Prima - Articulus I - — sionem auferendam » (VI, 452). Ex variis ergo adiunctis pendebit, utrum necne famulatus in casu sit pro Catharina occasio vere et for­ maliter proxima. IV. Casus solutio. 13. — Supponitur in casu hanc occasionem non esse moraliter necessariam, sed liberam, quam Catharina sine gravi incommodo externo relinquere possit. Quo supposito de Titii agendi ratione ita dicendum. 1’ Titius iam prima vice nimis propere et inconsideranter casum solvit. D ligentius enim indagare debuisset varia hums casus adiuncta, specialiter indolem et virtutem huius poenitentis. Si enim Catharina est puella med’oeris virtutis et parum devota, si debilis est in materia castitatis et iam alias forte contra eam peccavit, tunc sane periculum lapsus erit vere grave et solide probabile, ac proinde haec occasio ipsi erit proxima. Crescit adhuc periculum, si ipsa quoque quadam vanitate aut levitate hero complacere nititur, si forte iam aliquoties obvium osculum aliamve familiaritatem perursit, praecipue si et ipsa sentit in se vehementem pass:oncm erga herum. In omnibus hisce adiunctis Catharina omnino hunc famulatum, si morahter po­ test, deserere debet, etiamsi hactenus nondum graviter lapsa est, imo etiamsi nunc firmiter proponit non pert ngere usque ad peccatum mortale. Rationem dat S. Alphonsus: «Qui enim libere commo­ ratur ubi tam periculose ad malum allicitur, non potest rationabifiter sperare victoriam tentationis, nisi auxiliis gratae extraordinariae, quae sperari sine temeritate nequeunt ab eo qui libere periculum vitare potest et non vitat » (VI. 452). Ratio quam Titius pro sua solutione adducit, quod nimirum nondum lapsa est, non valet, qu:a si aliunde a priori iam constat de periculi gravitate, experientia lapsus minime necessaria est (η. 10, 20). Atvero, si Catharina est femina solidae virtutis, praesertim in materia castitatis, si est pietati ac orationi dedita et hactenus cauta fuerat in avertendis tentationum periculis, tunc hic famulatus ipsi subjective non erit occas'o proxima nec probabilis lapsus causa, etiamsi adhuc aliquas non adeo graves tentationes experiatur. Potest proinde Titius ipsi permittere, ut saltem ad tempus in eo permaneat. Ipsam tamen hortetur, ut saepe ad confitendum redeat, et ad S. Communionem frequenter, imo si potest quotidie accedat; ut scdulo oret, i De periculo probabili et occasione proxima non mane et vespere solum, sed etiam interd:u laborando, imprimis vero in actu tentationis; ut quoad possit quotidie paululum ex aliquo libro spirituali legat vel meditetur; ut praeterea sola cum hero esse fugiat, generatim cum ipso rigida sit ac austera, stat mque repellat quamcumque cum ipso familiaritatem et, si hic eam vi arripere velit, i lico aufugiat, vel os aperiat aesi clamare velit, imo ipsi minetur se rem cum uxore communicaturam. Haec si praestiterit Catharina, me­ rito cxpectandum est ut lapsura non sit, imo ut ipsa in virtute pro­ ficiat et forte ad heri conversionem contribuat. Haec de Catharina, quae prima vice nondum lapsa confessum venit. 14. — 20 Quum autem altera vice redit et iam lapsa est, rerum cond’tio iam prorsus mutata est. Ille enim lapsus ostendit, eam non esse forti virtute praeditam neque valde cautam. Quare hanc occa­ sionem, utpotc prox:mam, ipsi esse relinquendam, etiam a posteriori constat. Neque, ut id constet, frequens relapsus requiritur, quemad­ modum iam supra diximus. Neque in casu attendendum est ad pro­ missiones heri. Saepe enim sincerae non sunt, vel saltem non con­ stantes et efficaces, praecipue si, ut in hoc casu, herus vehementi passione in illam feratur. Fieri quidem potest, ut herus, timens uxoris suspiciones et gravia cum illa dissidia, in posterum a famula tentanda abstineat, ac proinde ut haec non amplius recidat; sed haec possibilitas vel etiam probabilitas nequaquam impedit, quominus, si Catharina in illo famulatu permaneat, iteratus relapsus sit et’am gra­ viter probabilis; quod sufficit ut illam occasionem, utpotc vere pro­ ximam, rcl'nquere debeat. Male ergo fecit Titius non praecip.endo ut hanc occasionem deserat. Imo imprudenti sua indulgentia Catharinam maiori exposuit periculo, quia quo diutius in eo remanetur, eo magis crescere solet mutuus affectus, coque difficilior fit postea occasionis remotio. l8 Sectio Prima - Articulus I Casus 3. Periculosa quaedam occasionis proximae definitio. 15. — In quadam regione, ubi fides viget et plerique omnes utnusque sexus fideles praeceptum Paschale explere' solent. Caius, iunior sacerdos, confessionem excipit Arnoldi operarii, qui quavis Dominica frequentat suspectam quamdam cauponam in qua, -ab amicis excitatus, saepe, puta vicies per annum, potui nimis indulget ita ut mentis impos fiat, eaque occasione graviter turpia loquitur, rixatur et blasphemat. — Apud eumdem Caium confiteri solet Clara puella, quae a tribus quatuorve mensibus amorem facit cum aliquo iuvene sine probabili spe matrimonii. Saepius per hebdomadam se invisunt et ex illo tempore quinquies vel sexies tactus graviter im­ pudicos vel etiam copulam commiserunt. — Alia vice ad ipsum confessum accedit Mauritius, homo in scientiis et rebus profanis cultus, sed in religione parum vel mediocriter institutus. Hic legere solet diaria et libros, quorum lectione saepe incidit in gravia dubia et tentationes contra fidem, quibus aliquando etiam libere consen­ sum praestitit. Caius autem in seminario d dicerat, multos graves auctores docere occasionem tum solum esse proximam, quando quis «ut plurimum», «fere semper» vel saltem «vere frequentius» in ea cadere solet. Quapropter illos pocnitentcs serio quidem ad do­ lorem et firmum propositum non amplius peccandi excitat. Sed quia neque Arnoldus, neque Clara, neque Mauritius ut plurimum, fere semper vel frequentius, pro vicibus quibus in iis occasionibus versa­ bantur, lapsi sunt, idcirco cos solum hortatur ut illas occas ones vitent, sed id cis sub gravi non praescribit, etsi prudenti timore non teneatur ne ob hanc praescriptionem usum sacramentorum derelin­ quant. Atque ita facit cum omnibus pocnitcnt.bus in variis occasio­ nibus: choreis, cincmatographis, pravis sociis etc. Neque ipse solus De periculo probabili et occasione proxima 19 ita agit, sed etiam multi alii sacerdotes qui in eadem regione confes­ siones audiunt. Pnulatim haec praxis ad aures pervenit Sempronii, qui antea fuit in seminario professor, nuper autem nominatus est decanus seu vicarius forancus illius partis dioecesis. Hic, adhaerens sententiae S. Alphonsi aliorumquc plurimorum, in quadam conferentia seu collatione casuum moralium illam praxim improbat, utpote nimis laxam bonisque moribus illius regionis perniciosam. Caius vero ciusque iuniores confratrcs respondent, oppositam quam sequuntur sen­ tentiam esse multorum auctorum, quippe qui aliter definiant occa­ sionem proximam, hanc etiam sententiam esse saltem extrinscce pro­ babilem. ac proinde se non habere ius imponendi pocnitent’bus sen­ tentiam quam Sempronius amplectatur. Quaeritur I. Quid de illa occasionis proximae definitione di­ cendum ? II. Quid dicendum de auctoritate extrinseca illius de­ finitionis? III. Num merito Sempronius illam casuum solutio­ nem improbat? I. Proposita definitio improbatur. 16. — Navarrus (Martinus Azpilcueta), qui primus occasionem proximam definire conatus est, dicit: « Occasio propinqua... est omnis lia et sola... qua credit vel credere debet confessarius vel pocnitens numquam vel raro se usurum esse sine peccato mortali..., qua credit sc fere semper ad sic peccandum impulsum iri » (Manuale Conf. cap. 3, n. 10). Hunc auctorem, etsi haesitanter et timide loquentem, complures alii antiqui auctores secuti sunt, dicentes ad occasionem proximam requiri, ut quis « semper aut fere semper», «ut pluri­ mum», «plerumque», vel saltem «omnino frequentius» labatur; ac proinde inter occasionem et futurum lapsum postulant connexio­ nem « moralitcr necessariam», «certitudinem moralem ». Si ita non 20 Sectio Prima - Articulus 1 est, occasio erit remota. — Suarez vero prudentius loquitur postulans solum ut quis «frequenter» labatur; idque ex propos'to dicere vi­ detur, ut definitionem Navarri sibi certe notam limitet et moderetur. Doctorem eximium permulti alii secuti sunt. Haec definitio recta quidem est, sed non completa; quia occas o etiam a priori potest esse proxima, etsi quis frequenter lapsus non sit (cfr. supra n. io. 2°). — Deinde, ut (n. 5) vid’mus, inde a medio saeculo xvn et deinceps invaluit et quasi communiter acceptata est illa quam supra (n. 9) exposuimus definitio (Opus. n. 69). — Atvero ultimis temporibus aliqui auctores iterum ad illam Navarri definitionem redierunt (ib. n. 61). Nostro autem aliorumque iudicio hoc parum feliciter factum est. 17. — Primo quidem quia gravissimae rationes intrinsecae de­ monstrant, illam definitionem thcorcticc rectam esse non posse (supra n. 4 sq., 8). Secundo etiam quia illa denuo redintegrata definhio. si ad verba sumitur, in praxi est valde periculosa pro fide et moribus Christifidclium. ut in Opere (n. 48, 61) ostendimus. Qui v. gr. s:ne iusta causa sed solum sui recreandi gratia profanos fac’t amores, bis terve per hebdomadem amasiam visitans, si singulis dumtaxat Dominicis graviter cum ea contra castitatem peccat, a confessario sub gravi obligari non posset hanc occasionem abrumpere: non cmm esset pro­ xima, sed tantum remota, quia non fere semper, aut ut plurimum labitur, neque etiam frequentius pro numero visitat'onum. Nemo non videt, quanta morum relaxatio in populo christiano sequeretur ex hac doctrina aliis quoque occasionibus applicata, puta: cauponis, choreis, cinematographis, pravis consortiis, etc. Idem d:c de multis nostrae aetatis fidei periculis: libris, diariis, pravis societatibus etc. Si emm pro regula statuitur, has occasiones non esse proximas, nisi quis credat se numquam vel raro iis usurum sine peccato mortali, vel — quod eodem recidit — se ut plurimum, fere semper, vel omnino frequentius in iis contra fidem graviter peccaturum, profecto haec doctrina, vitae usui applicata, ad valde dolendas duceret consequentias quoad iacturam fidei plurimorum catholicorum. Neque confcssarius in sacro tribunali posset cis sub gravi prohibere, ne ili s occasion:bus, utpote remotis dumtaxat, utantur. Arbitramur autem, ipsos defensores huius definitionis ab hisce consequentiis, etsi logice cx ea deductis, abhorrere. T * De periculo probabili et occasione proxima 21 Neque dixeris cum Napholc in praeclara sua dissertatione (Periodica. 1932, p. 138 *), funestas illas consequentias non esse rationem quae probet illorum auctorum definitionem esse falsam: in theologia morali alias etiam esse sententias probabiles, v. g. in materia castitatis, iustitiac etc., quae imprudenter propositae fidelibus scandalum praebere et ad laxiorem praxim ducere possent; neque etiam hanc doctrinam publice praedicari debere. Hoc, inquam, ne dixeris. Etenim, etiamsi haec doctrina non publice praedicaretur, agitur hic praesertim de praxi a confcssario in administratione sacramenti Poenitentiae sequenda seu de moni­ tione facienda, utrum v. gr. huic poenitenti, ceterum sufficienter disposito, sub gravi prohiberi possit et debeat, ne hunc librum legat, hanc personam visitet, hanc societatem frequentet, hoc oblectamento (chorea, spectaculo etc.) utatur, quando haec obiecta ipsi sunt occasio ac causa, non quidem moralitcr certo et fere semper, sed tamen vere probabiliter labendi in peccatum mortale. Hi casus autem frequentissime occurrunt et poenitentes saepe de iis interrogant, ut norunt omnes qui confcssionalis usum habent. Ceterum, notio ac definitio occasionis proximae in doctrina quoque Christiana et praedicatione publice est exponenda et declaranda, utpotc usus quotidiani etiam pro fidelibus, qui secus saepissime ex ignorantia vel ex conscientia laxius sibi formata hisce periculis probabilibus temere se exponerent ac graviter peccarent. Itaque doctrina quae directe et logice ad tales funestas consequentias pract eas ducit — ut est in nostro casu — nequa­ quam probabilis haberi potest, sed intrinsece improbabilis dicenda est. Ceterum ipse Napholc eam reficiendam esse aliunde optime probat (supra n. 5, nota). II. Difficultati ex auctoritate respondetur. 18. — Sed, rogabis, quid tunc dicendum de auctoribus, qui illam definitionem tradiderunt, inter quos plurcs sunt vere graves et probati? Num hi omnes laxismi damnandi sunt? Respondeo: absit a nobis ut hos omnes laxismi insimulare ve­ limus: multi enim vere egregia de re morali scripserunt. Quapropter nobis visum erat haud raro multorum saltem verba benigne intelligi posse iuxta alia ab ipsis dicta (Opus. n. 67 sqq.). Ita quoque Berardi (De Occas, n. 15). Certe aliquam obscuritatem, confusionem et inconsequentiam in eorum expositione nemo negare poterit. Si quis tamen contenderit, benignam aliquam interpretationem eorum menti conformem non esse — quod pro pluribus eorum quidem con­ cesserim —, tunc respondeo: transeat. Tunc simpheiter dicendum, illos auctores hac in re errasse, cosque inconsiderate, parum accu­ rate, imo periculose esse locutos. Neque hoc dicendo quidquam re­ verentia cis debita deficimus: errare enim humanum est. Etiam S. Alphonsus dicit, cos « perperam » locutos esse (VI, 452). Cardenas 22 Sectio Prima - Articulus I illorum definitionem vocat « valde periculosam » ; Rcutcr-Lehmkuhl ait: «male ab aliquibus dicitur» {Opus, n. 61, 66). Ratio erroris est quod illi auctores hanc materiam non tractarunt in relatione cum quaestione de vitando probabili peccandi periculo; quae quaestio, inde a Caramucle praesertim agitata, fundamentum praebet logicum, imo etiam dogmaticum, uti Napholc quoque egregie ostendit, ge­ nuinae notionis occasionis proximae (supra n. 4). Ceterum hoc etiam notandum est, illos auctores plerosque scripsisse ante proscriptas ab Alexandro VII et Innocentio XI propositiones, quo tempore, ut ait Decretum S. Inquisitionis diei 24 Sept. 1665, prodierunt « complures opinio­ nes christianae disciplinae rclaxativac ct animarum perniciem inferentes », et, ut loquitur Lchmkuhl: « etiam prudentissimi quique scriptores facile hinc inde in opinionem, quae postea damnabatur, impegerunt » (Th. Mor. t. II, Append. II). Unde in hac nostra quaestione de notione occasionis proximae pluris facienda est auctoritas illorum theologorum qui post damnatas propositiones scripserunt, quia tunc praecipue, ut diximus, haec notio magis declarata, accurata et expolita est. « Contigit hac in re, ita scripsimus in Opere, quod in multis all's materiis theologicis: videlicet progressu temporis haec notio occasionis proximae, quae initio implexa ct confusa erat, paulatim explicata, evoluta et clucidata fuit, maxime per theologos qui post proscriptas ab Alexandro VII et Innocentio XI propositiones intimam naturam periculi peccandi ciusquc vitandi obligationem magis ex professo declararunt. Nunc autem haec notio iam ita certa ct definita esse videtur, ut nullis oppositionibus ct tergiversationibus infirmetur. Quapropter redire velle ad illas antiquatas, ambiguas ct periculosas locutiones vel definitiones nobis quidem videtur scientiae moralis regressus ct prona ad morum relaxa­ tionem via » (n. 70). III. Casuum solutio. 19. — Occasiones quibus Arnoldus, Clara et Mauritius se ex­ ponunt sunt liberae; quia sine gravi incommodo vitari possunt. Quod etiam sunt vere proximae, certum quoque est; ad occasionem enim proximam constituendam, ut satis superque (n. 4 sqq.. 9) proba­ vimus, non requiritur ut plerumque vel frequentius cum futuro lapsu coniungalur; sufficit a posteriori lapsus simpliciter frequens, vel, iam a priori, prudens timor ne quis ob periculum solide probabile in ea sit lapsurus, etsi etiam lapsus vitatio sit probabilis. Perperam ergo egit Caius exhortando solum tres illos pocnitentes, ut ab illis occasionibus abstineant. Quum confessarius etiam doctoris munere fungatur, cos praeterea serio monere debuisset ct α De periculo prob sub gravi cis prohibere, ne in posterum adeant illas occasiones utpote vere proximas. Quodsi poenitentes paternis eius monitionibus non cederent, neque eas vitare sincere promittere vellent, deberet eis, utpote non dispositis, absolutionem denegare. Eorum enim poeni­ tentia non esset vera sed falsa, quia, periculo probabili temere seu sine iusta causa se exponendo, peccatum non vere vitare, sed illud, saltem indirecte et in causa, adhuc admittere volunt (supra n. 4, e et Opus, n. 44 sqq.). Merito igitur Sempronius censet, praxim quae oppositae defi­ nitioni innititur, non solum ipsis pocnitcntibus valde periculosam esse, sed etiam bonis moribus populi illius regionis admodum exi­ tiosam. Etenim maxima certe pars pocnitcntium qui huiusmodi occa­ sionibus irretiti sunt ad illos iuniores confcssarios confluent, propterea quod has occasiones non severe prohibent. Hoc sensu scripsit S. Alphonsus: «Multi (confessarii) propter nimiam facilitatem sunt causa quod tot animae perdantur, ct negari non potest quod isti in maiori sint numero et maius damnum afferant, quia istis in maiori numero accedunt peccatores habituati » (Praxis, n. 77). Plurimi ergo in illis occasionibus manebunt, peccatorum numerus semper crescet, ct mores in illa regione magis dissolventur. Morum autem dissolutio viam sternere solet ad fidei deminutionem. Quapropter, nisi confes­ sarii illi unitis viribus iisdemque innixi principiis — prudenter utique sed et fortiter — hisce occasionibus se opponunt, certe valde timen­ dum est ne illa quoque regio paulatim a christianis moribus plus plusquc desciscat, neve digna sacramentorum frequentia ipsaque etiam fides decrescant. Optimo igitur iure Sempronius insistit seve­ riori ct uniformi confcssariorum praxi quoad illos occasionarios. — Quodsi nihilominus plurcs ex illis confessariis laxiorem absolvendi rationem sequi pergerent, Sempronius prudenter hunc casum ad Episcopum deferret — agitur enim de bono communi et publico —, ut hic pro sua sapientia et auctoritate opportuna remedia adhibeat. Sectio Prima - Articulus I Casus 4. Occasio proxi II a a priori. Causa proportionata. 20. — Pancratius, sacerdos, in variis suis pro salute proximi operibus efficaciter et gratuito adiuvatur a lulia, pia honestae familiae filia, imprimis in dirigenda pia confraternitate, in propagandis bonis libris, ephemeridibus etc. Idcirco saepius per hebdomadam inter se conveniunt et diu dc rebus loquuntur. Paulatim maior inter illos exsurgit familiaritas: difficultates internas et domesticas solatii causa inter se communicant; affectus naturales mutuo produnt; particu­ laris amicitiae signa ostendunt per blanda verba et ioca, per leves oculorum ictus, manuum constrictiones pressiores etc. Imo quum quodam die Pancratius luliae proponeret ipsi obvium dare osculum, honestum, uti aiebat, in signum amicitiae, haec illud, initio quasi reluctans, haud aegre tamen accipit atque restituit. Idem ultimis septimanis bis terve repetitum est. Uterque diverso tempore confi­ tetur apud Titium, qui post debitas interrogationes compcrit, neu­ trum hactenus peccatum certo mortale commisisse; sentiunt quidem tentationes, lulia leves tantum, Pancratius etiam satis graves; sed iis non consentiunt. Illa autem familiaritatis signa, quum obiter tan­ tum et sine mora fiant, per se nondum notabiliter in graves commo­ tiones venereas influunt, neque ex fine libidinoso praebentur, sed ex aflcctu nimis naturali et ex quadam animi levitate. Titius hortatur cos, ut ab illis aflectus signis prorsus abstineant, quum valde peri­ culosa sint et, sacerdotem praesertim, maxime dedeceant. Quaerit vero: I. Num ea signa sub gravi prohibenda sint. II. Num etiam separationem physicam seu cessa­ tionem a mutuo labore ipsis iniungere debeat ? De periculo probabili et occasione proxima I. Occasio 25 proxima ob nimii affectus signa. 21. — Etsi confcssarius ccnsct, ob iustam causam licitum ipsis esse mutuum illum laborem pro proximi salute continuare — de qua re statim —, tamen omnino ipsis sub gravi prohibeat oportet specialia illa mutui affectus signa, idque ratione gravis periculi ca­ dendi in mortalia. Etenim, si ab hisce non prorsus abstineant, per illa signa brevi crescet hic affectus, ct ex naturali fiet carnalis ac Vene­ reus. Imo, hic affectus carnalis nasci iam coepit, ut patet ex illis tentationibus, etsi ea signa nondum data fuerint ex hoc pravo affectu, neque illis tentationibus consensum praebuerint. lamvcro, spectata humana fragilitate, praesertim in materia luxuriae, spectatis etiam mutuo illo affectu sensibili ct tentationibus quas iam experiuntur, non quidem certum, sed tamen vere probabile est et prudenter timendum, cos, nisi sensus custod ant ct ab his signis plane abstineant, ulterius pro­ gressuros esse ct in peccatum mortale lapsuros, etiamsi praeservatio quoque a futuro lapsu in mortale adhuc vere probabilis haberi possit. Hoc, proh ! dolor, tristis experientia nimis comprobat : multorum enim sacerdotum ruina, qui prius ferventes erant spiritu, ab hisce incepit levitatibus, quibus initio non satis efficaciter obsistebatur. « Ah quot sacerdotes, gemens hic exclamat S. Alphonsus, qui antea erant innocentes, ob similes adhaesiones, quae spiritu coeperant, Deum simul ct spiritum perdiderunt! » (Praxis. n. 119). Est ergo hic periculum probabile ac proinde occasio proxima a priori (supra n. 10). Unde lex naturae praecipit hoc grave ct probabile periculum vitare. Quapropter fortis sit Titius in prohibendis illis osculis ct ma­ nuum constrictionibus aliisque nimii affectus signis, idque etiam, si opus est, sub comminatione denegatae absolutionis. Secus enim nimia sua indulgentia facile causa erit gravis utriusque lapsus ct forte, tractu temporis, etiam scandali in populo. II. Casus solutio iuxta causam proportionatam. 22. — Ad secundam quaestionem respondendum est, hoc pen­ dere ex causa ob quam hoc periculum admittatur. Haud raro enim probabili lapsus periculo sc comnutterc licet, modo tamen adsit causa relati ve gravis seu proportionata gravitati periculi. Nam ob 3 — 7 * tR Haar, Casus conscientiae - Vol. I. 26 Sectio Prima - Articulus / talem iustam, gravem et proportionatam causam periculum adire fit quodammodo necessarium; unde tunc homo, si ex sua parte specialia adhibet media, vigilando scilicet et orando, ex parte Dei certo expectare potest speciale auxilium, quo lapsus praecaveatur; ac proinde periculum cessat esse hic et nunc probabile, sed ex proximo et gravi fit remotum ct leve. Ita S. Alphonsus: « Quae media, licet non suf­ ficiant ad excusandum ubi non adest iusta causa, eo quod Deus non adiuvat temere se periculo exponentes; bene tamen opem suam prae­ stat ei qui ex iusta causa occasionem non deserit, dum is eo casu non ex affectu ad peccatum, sed ex quadam necessitate in illa occasione permanet » (V, 63). Ad iudicandum autem dc gravitate proportionata huiusmodi causae hac generales regulae statui possunt: « a) Quo gravius ct probabilius est peccandi periculum, eo gravior requiritur causa, b) Quo gravius timetur peccatum, eo gra­ vior iterum requiritur causa: sic gravior causa adsit oportet, ut quis se periculo luxuriae consummatae exponat quam periculo simplicis delectationis morosae, c) Quo peiores consequentias haberet peccatum futurum, eo graviores iterum causae requiruntur: sic graviores rationes postulantur, ut quis periculo perdendi fidem sc committat quam periculo perdendi castitatem ». Ita scripsimus in Opere (n. 34). Itaque, si in casu nostro nulla specialis adest causa iusta, cur Pancratius huius luliae opera utatur, a. v. si facile aliam personam minus periculosam quae ipsum adiuvet invenire potest, certe gra­ viter ipsi suadendum est ut occasionem hanc dimittat prorsusque abrumpat. Imo, si etiam post confcssarii prohibitionem illa signa dare pergit, hoc sub gravi etiam confessanus iniungat oportet; nam tunc serio ct prudenter timendum est ne Pancratius ob suum erga sociam affectum vel ob fragilitatem in hac lubrica materia suamque mediocrem virtutem in graviores semper tentationes ct probabiliter etiam in peccatum mortale, etsi solius delectationis morosae, sit lap­ surus. Eadem ratione etiam lulia discedat oportet, si gravem lapsum, non solum certo, sed probabiliter dumtaxat praevidet, v. g. ex qua­ dam animi debilitate erga Pancratium sollicitantem. Tunc enim pro utroque haec occasio erit proxima caque plane libera. — Si autem vix aut non nisi cum magna difficultate aliter huic bono operi, pa­ roeciae perutili, provideri possit, aderit causa gravis ct proportionata permittendi ut simul laborare continuent; tunc enim occasio lato quodam sensu morahter necessaria dici potest. At vero, ut in hoc casu periculum lapsus amoveatur, primo uterque serio promittere debet, De periculo probabili et occasione proxima 27 ut omnibus illis specialis affectus signis abstineat, quemadmodum supra dictum est. Quapropter, si possunt, vitent solitudinem, asso­ ciando etiam aliam piam personam in hoc labore. Praeterea confcssarius alia insuper perseverantiae media praescribat, uti sunt medi­ tatio, oratio, mortificatio sensuum, praesertim oculorum, recta in­ tentio, saepe repetita boni propositi renovatio, frequens confessio, etc. Haec si praestiterint, merito a Deo speciale auxilium sperare possunt quo peccatum evitent. 23. — Fac tamen advertas, nos in hoc casu supposuisse, nihil grave hactenus inter utrumque contigisse. Quod si res iam ulterius processit, et ambo aliquoties iam graviter lapsi sunt, puta tactibus impudicis, osculis vel amplexibus pressioribus per notabilem moram cum gravi commotione spirituum Venereorum vel aliquando etiam cum pollutione etc., generatim separatio physica imponenda est. Nam per illos lapsus sensus pudoris valde deminutus est, contra periculum novorum lapsuum multum increvit; ac propterea mutuus ille labor etiam pro bono opere ordinarie non erit ratio proportionata, relate ad multo gravius periculum. Dixi: ordinarie; quia si illud opus pium, cui lulia auxilium praestat, alicui paroeciae vel loco omnino necessarium esset, si prae­ terea nulla ratione neque pecunia aliquis conduci posset qui idem praestaret, haec causa iterum proportionata gravitati periculi haberi posset; ac propterea per aliquod tempus tentari posset, utrum per remedia diligentius adhibita periculum removeri possit necne. — Denique si, adhibitis etiam remediis, ob internam utriusque fragili­ tatem semper eodem fere modo relabantur, separatio physica prorsus iniungenda est, etiam si bonum opus idcirco interiret, quia nulla causa potest esse proportionata continuis illis rclapsibus et gravissimis animae propriae damnis (infra n. 59: Opus. thes. 8S). 28 Sectio Prima - Articulus I Occasio proxima ut causa movens. 24. — Adrianus, vir matrimonio iunctus, ancillam habet Euphcmiam, quacum aliquoties per annum, puta ter quaterve, gra­ viter peccat. Nullam quidem specialem inclinationem erga cam habet, , et lapsus illi potius accidunt ratione alicuius circumstantiae, v. g. quando subinde diutius suae uxoris usu abstinere cog tur ob huius 1 absentiam aut infirmitatem, vel quando nimis potui indulget; quod tamen raro contingit. Euphemia quoque nullam pravam propensio- 1 nem habet erga Adrianum; quinimo ordinarie ab hoc peccato ab­ horret ; eidem tentanti initio quidem resistit, sed tandem ex quadam ammi debilitate importunis heri sollicitationibus saepe cedit ct tactus graviter impudicos cum eo committit, saepe etiam usque ad finem resistit, sed tunc Adrianus vadit ad lupanar suam pravam concupi­ scentiam expleturus. Atque ita quidem per aliquot iam annos vivunt. Uterque tamen sacramenta frequentant: Adrianus pluries per annum, Euphemia singulis fere mensibus. Iam age, postquam ita iterum lapsi sunt, occasione alicuius festi, uterque confessum eunt, herus apud Caium, anc.lla apud Titium. Peccatum vere dolent firmumque ha­ bent propositum non amplius peccandi. Neuter tamen confessarius obbgationem physicae separationis imponit, sed tantum usum reme­ diorum praescribit. Quid de utriusque casus solutione dicendum? Solutio. 25. — Nostro iudic’0 Caius recte casum suum solvit; non ita Titius, saltem si Euphemia non habet rationem valde gravem per­ manendi in illo famulatu. Ratio est, quia Adranus non versatur in vera occasione proxima sicut Euphemia. Etenim ad rationem F Oc periculo probabili et occasione proxima 29 occasionis proximae, sensu theologico acceptae, requiritur ut obicctum externum alliciat et excitet concupiscentiam internam, ita ut quis per illud, velut per causam moventem, in grave periculum lapsus inducatur. Hinc supra (n. 9) in definitione occas'onis proximae di­ ximus: «Obicctum externum quod aliquem inducit etc.». Atqui Euphemia non est tale obicctum pro Adriano, quia habitualiter an­ cillae praesentia nullatenus eius libidinem provocat; et quod aliquoties cum ea peccat causa est tum propria eius fragii tas interna, tum cir­ cumstantia aliqua, uti uxoris absentia, nimius potus. Unde non Euphemia, sed hae potius circumstandae eius lapsus occasio proxima dicendae sunt, quippe quae illum inducant ut suam libidinem expleat. Idem enim peccatum, Eupherma resistente, cum meretrice committit; haec ergo ancilla non graviter in eius lapsum influit et potius peccati medium est quam occasio proxima. Ad summum d ei potest, eam esse occasionem proximam interruptam, fere sicut meretrix in lupa­ nari. Ergo Adrianus per se obligari nequit ut ancillam eliciat, quum sibi non s t occasio continua seu « in esse ». Aliis tamen remediis suam libidinem frenare debet. Quod si iam alias promiserit, sed ina­ niter, tractandus est ut rec’divus ob occasionem interruptam. Qua­ propter si antea iam identidem, puta ter quaterve, absolutus fuerat et parum vel n hil se emendarat, confcssarius, si aliunde nihil obstat, ipsi absolutionem differat, quo salutari perculsus timone a peccando abstineat, nisi nunc signa exhibeat extraordinaria, quibus iterum so­ lida emendationis spes effulgeat (cfr. infra n. 32; Opus. thes. 4*). I 26. — Aliter tamen res se habet cum Euphemia. Haec enim per solum obicctum externum, scilicet per importunas heri solbcitationes, excitatur et provocatur ad peccandum, non peccatura, si haec solli­ citaro abfuisset. Unde Adrianus eiusque sollicitatio ipsi non solum medium est peccandi, sed vera occasio seu causa movens eius pas­ sionem ipsamque constituens in gravi peccandi periculo. Atque haec occasio pro Euphcma etiam proxima dicenda est; nam illi lapsus iam frequenter contigerunt, et experientia probat eam in hisce circumstan­ tiis saepe debilem esse et misere peccare. Quapropter per se Euphemia hanc occasionem relinquere debet. — Attamen possent esse rationes graves, quae hanc occasionem plus minusve necessariam redderent, v. g. quod alium famulatum, in quo mmus esset periculum, non inveniret; quod eius vires corporales alibi non sufficerent, etc. Hoc igitur casu Titius alia specialia magisque efficacia remedia ipsi assi- F 30 Sectio Prima - Articulus I gnet, v. g. ut se magis pietati tradat, quavis hebdomada, si possit, confiteatur et saepius etiam communicet, melius oret mane, vespere, per diem et praesertim quando instant heri tentationes. Evitet etiam esse solam cum illo, claudat cubiculi sui ianuam etc. Haec agendo, accedente illa necessitate, maiores a Deo gratias sperare licet, quibus illa occasio e proxima remota fiat. Quodsi, adhibitis remediis, semper eodem fere modo recidisset, tandem occasionem hanc, licet moraliter necessariam, relinquere deberet (cfr. n. 59). Casus 6. Occaeio proxima et periculum probabile in communi. 27. — Eugenius, optimus catholicus, parochum suum consulit de futura filii sui destinatione. Hic enim religiose educatus aetatem iam habet praeparandi se ad certum vitae statum. Desiderat autem adire universitatem gubernii civilis, ut legibus studeat; quod con­ silium etiam patri placet. Sed obstat pia mater, quae id nequaquam approbare potest, hac inducta ratione quod in universitatibus illius regionis maior iuvenum pars fidei et morum iacturam facit. Pa­ rochus partes matris sustentat, innixus hoc principio, non solum certa sed etiam vere probabilia et gravia pericula esse vitanda. Quid de parochi agendi ratione dicendum? Solutio. 28. — Perperam ratiocinatus est parochus. Etenim principium: Non licet se exponere probabili periculo peccandi » non intelligitur de periculis probabilibus in communi seu de omnibus periculis lon­ ginquis et indeterminatis, sed de aliquo periculo in particulari, de­ terminato 'atque hic et nunc instanti, ut diximus in definitione (su­ pra n. 9). Ratio est, quia pericula gravia et probabilia, sed in com­ muni tantum, innumera sunt in hoc mundo et in omn'bus fere vitae statibus et conditionibus; quae omnia, collective sumpta et c longinquo futura, vitare, pro hominibus communiter onus esset importabile: De periculo probabili et occasione proxima 31 exeundum enim foret hoc mundo. Haec igitur vitandi moralis im­ possibilitas est insta causa amplectendi vitae statum, officium seu munus, in quo postea haec singula pericula plus minusvc gravia advenient, puta militis, nautici, causidici, argentarii, curialis etc., ac propterea etiam praeparandi se ad haec officia in scholis superioribus aut universitatibus. Sufficit ergo illa vitare pericula gravia et proba­ bilia, quae in particulari hic et nunc instant, neque ea sine causa proportionata adire. Quoad alia indeterminata et c longinquo futura fidendum est Deo, qui suo tempore dabit vires ea vitandi, sive phy­ sice, si voluntaria sunt, sive moraliter seu adhibitis praesidiis, si ob causam relative gravem erant moraliter necessaria (Opus. n. 33, 51) ’. Accedit quod, si optimi iuvenes catholici, ut se ad talem vitae statum praeparent, scholas superiores vel universitates civiles et acatholicas frequentare non possent, in multis regionibus magnum oriretur dam­ num pro Ecclesia et societate civili, quum brevi inter laicos deessent defensores ordinis naturalis et supcrnaturalis. — Sunt ergo illa pe­ ricula in communi occasiones non liberae, sed necessariae, etiam pro re publica et catholica; unde ob iustas rationes iis se exponere licet, modo debitae adhibeantur cautiones. Parochus ergo patri dicat ut, quoad id sinant adiuncta, me­ liorem vel saltem minus malam universitatem eligendam curet, cctcroquin filii conversationi quantum potest invigilet. Filium vero pa­ terne hortetur, ut vitet malos socios, domus, libros, consortia, ludos illasque occasiones liberas in particulari in quibus instat non solum certum, sed etiam probabile peccandi periculum; ut in occasionibus necessariis apta adhibeat praesidia orationis et vigilantiae; ut unum altcrumvc probum amicum eligat, frequenter apud eumdem sacer­ dotem confiteatur, bonos libros legat etc.; praesertim vero ut ubi primum in civitatem destinatam advenerit, sine mora nomen det associationi catholicae studiosorum, pro cuius directore parochus ipsi etiam dabit litteras commcndatitias (infra n. 77). Tunc enim merito a Deo sperare licet speciale auxilium, quo hic iuvenis illa pericula futura incolumis evadat. 1 Eodem modo ita recte ratiocinatur Lugo in simili materia. « Diximus, inquit, esae obligationem, quando fieri potest, vitandi causam determinatam peccati in communi; non vero est eadem obligatio vitandi causam in communi; quia eo ipso quod sit causa in com­ muni affert sccum gravissimam difficultatem ad hoc ut auferatur. Scit homo v. g., se pro sua fragilitate ex aspectu feminarum labi graviter. Non tenetur tamen ad vitandas omnes feminas, ut vitet hoc periculum; quia non est una causa, sed plures, quae difficillime pos­ sunt vitari » (De Poen. disp. 15» ** · 5°)· 32 Sectio Prima - Articulus 1 29. — Secus tamen esset, si illa pericula, licet communia ct indeterminata neque hic et nunc instantia, pro aliquo tamen iuvene ob circumstantias speciales aut subiectivas futura essent adeo mul­ tiplicia, continua ct gravissima, ut, omnibus prudenter consideratis, longa peccatorum series, imo ipsa iactura salutis aeternae proba­ bilissima ac moraliter certa essent. Ad haec enim continua et graviss ma pericula superanda opus esset Dei auxiliis prorsus extraor­ dinariis, quae, quum talis vitae status omnino necessarius non sit, sine temeritate expcctari non possunt. Propterca si in casu nostro certo praevideatur fore ut ille iuvenis frequentans universitatem, ob indolem suam valde levem et volubilem aut superbam, in fide ct moribus naufragium faciat, in alia autem vitae cond tionc se proba­ biliter salvet, parochus omnem operam adhibere debet, ut patrem ct filium a proposito avertat. Tunc enim filius certe non sufficienter vitaturus est occasiones voluntarias, neque etiam in necessariis de­ bitas adhibiturus cautiones et praesid’a, quibus periculum proximum removeatur. Atque idem ob camdcm rationem deendum foret, si qua schola aut aliquod collegium internum tam pravum esset, ut vix unus alterve illud salvis f de et moribus relinqueret, quemadmodum contingere potest in institutis ab Ecclesiae inimicis, puta iuxta principia cocducationis, conditis, vel in aliis dire­ ctis a magistris pessimis. Neque enim haec specialis ct valde periculosa schola necessaria est, ut filius ad convenientem vitae statum perveniat; vel saltem ratio adeundi tale colleg'um non est proportionata ad gravissima quae ibi incurruntur pericula subeunda. Unde immerito a Deo cxpectarctur auxilium quasi miraculosum, quo ille tuvenis, velut alter Daniel in lacu, immunis servaretur. Hisce ergo in casibus tum pater tum filius per se etiam sub poena denegatae absolu­ tionis obligari possent ut a proposito desisterent (cfr. infra n. 78, Instructio 5. Officii de scholis). Pi occasione proxima voluntaria 33 ARTICULUS II. De occasione proxima voluntaria. 30. — Occasio proxima distinguitur in voluntariam et neces­ sariam. Voluntaria seu libera est quae facile seu sine gravi incom­ modo vitari vel relinqui potest. Occasio necessaria est sive physice. s’ve etiam moraliter, quae scilicet vitari vel relinqui nequit sine gravi damno vel incommodo extrinseco. Praeterea occasio proxima alia dicitur interrupta, quae ex propos’to per intervalla alibi quaeritur, alia continua (seu « in esse »), quae semper praesens est. Haec po­ strema distinctio inde a S. Carolo Borromaeo a theologis commu• 1 . . . niter admittitur et pro praxi est gravissimi momenti. De obli­ gatione gravi vitandi occasionem proximam in primo art'culo satis superque egimus (n. 3 sqq., n. 9). Vitari autem potest occasio prox:ma aut physice, tollendo ipsum obiectum periculosum, aut moraliter, removendo per remedia eius influxum in voluntatem adeoque cius periculum {Opus. n. 86, 3·; 91). De variis his occasionum speciebus varios casus pro confessorio­ rum praxi exponemus. z Casus i. Varia confessariorum praxis circa occasionem voluntariam interruptam. 31. — i’ Titius confessorius, profunde persuasus de periculis occasionis proximae, passim absolut'onem differt — utique verbis valde humanis — omnibus qui relapsi sunt propter occasionem proximam interruptam, quam se vitaturos esse in praecedenti confess one promiscrant.Vult enim, uti ait, eis salutarem incutere terrorem, ne ite- 34 Sectio Prima - Articulus II rato camdcm occasionem adeant in eademque recidant. Unde, etiamsi dispositi sunt ut a confessario tamquam indice absolvantur, tamquam medicus tamen eis absolutionem differendam esse censet. Sic agit cum Godcfrido qui nuper militiae adseriptus, a pravis sociis seductus, iterum lupanar adiit ibique cum meretrice peccavit. — Item cum Petro qui legit librum, a quodam sodali sibi commendatum, quem sciebat esse valde pravum. — Item cum Ludmilla, quae ab amasio sollicitata, iterum graviter cum illo contra castitatem peccavit. — Etiam cum Helena, quae ex curiositate contra expressum confcssarii praeceptum in templo haeretico concioni adstitit. I 2° Caius e contrario peccatores occasionarios, si interrupta tantum est occasio, semper absolvit, quando ordinaria praebent do­ loris et propositi signa. Hinc toties quoties absolvit luxuriosos qui lupanaria adire solent, ebriosos qui cauponas frequentant, iuvenes qui amores illicitos fovent, cos qui prava theatra corruptosque socios adire vel libros vere obscenos legere solent, modo hi omnes post brevem aliquam exhortationem serio promittant se tales occasiones non amplius adituros. In hac autem praxi sequenda Caius his nititur rationibus. Primo quia, quum praesto sint signa ordinaria doloris, si poenitens proponit occasionem fugere, non adest maior ratio quae­ rendi num negari aut differri debeat absolutio quam quoad alia pec­ cata. Secundo, quia si hisce omnibus absolutio esset differenda, huiusmodi dilatio esset frequentissima et populus a confessione alienaretur. Quaeritur 1. Quaenam est regula generalis de absolvendis iis qui peccant propter occasionem proximam in­ terruptam? II. Quid dicendum de utriusque confcssarii praxi, deque eorum rationibus? De occasione proxima voluntaria I. Regula generalis de absolvendis peccantibus OB OCCASIONEM VOLUNTARIAM INTERRUPTAM. 32. — Supponimus illos relapsus in eadem occasione ex sola transeunte passione accidisse, non autem ex vitioso habitu proprie dicto lamvcro de hisce occasionariis nondum habituaris regula generalis haec est: T Qui peccat propter aliquam occasionem pro­ ximam voluntariam et interruptam, earnque se non amplius aditurum sincere promittit, aliquoties, v. g. bis terve, absolvi potest. — 2° Quodsi postea emendatio non appareat, sed eodem modo lapsus sit, gene­ ratim a confessario, ut iudex est, absolvi nequit, nisi speciale quoddam doloris et propositi indicium praebeat. Certe aliquoties quidem hisce poenitentibus, occasionem non amplius adire promittentibus, absolutio concedi potest, quia relapsus per se nondum probat defuisse firmam voluntatem, sed voluntatem esse mutatam. Atvcro, si saepius, puta plus quam bis terve, id iam promiserint, et tamen occasionem, quam sine gravi incommodo vitare poterant, ex industria eodem fere modo adhuc quaesierint, gravem utique praebent praesumptionem suum propositum non fuisse vere firmum; et etiamsi ipsimet bona fide hoc forte credant, se ipsos decipiunt, velleitatem quamdam sumentes pro firma voluntate, quam ipso facto ostendunt fuisse infirmam. Eodem modo iudicatur in vita quotidiana de illis qui semper aliquid promittunt, sed propositum numquam exsequuntur (Opus. n. 107 sq.). — Ita expressis verbis docent S. Carolus Borromacus, S. Leonardus a P. M., S. Alphonsus. Suarez, Laymann, Reuter aliique innumeri auctores antiqui et recentes (ib. n. no sqq.; item thesi 14“). — Solum si poenitens non eodem modo lapsus esset aut per signa specialia seu extraordinaria maiorem sui propositi firmitatem ostenderet, ipsi nunc iterum fides haberi pos­ set, quia illis specialibus signis praesumptio elideretur. II. lUDICIUM DE SOLUTIONE CASUUM UTRIUSQUE CONFESSARII. 33. — i° Titii agendi ratio, generatim loquendo, iusto severior est et practice periculosa. Hi enim poenitentes, utpote rite dispositi, ius habebant ad absolutionem statim accipiendam, nisi gravis adesset 1 De occasionarns relapsu habitum peccandi vide Opu/. n. 336. Sectio Prima - Articulus II ratio eam paulo differendi. Neque ut medicus, seu ad praevertendum relapsum, medium dilatae absolutionis passim adhibere poterat. Nam, quum illae occasiones sint interruptae, pr ma et etiam altera adhuc vel tertia vice merito eorum sinceris promissis fidem habere poterat. Et si quod infidelitatis periculum supererat, hoc aliis mediis mag’s aptis removeri poterat, scilicet ipsa gratia absolut’ons et S. Com­ munionis, oratione, brevi reditu ad cumdcm confessarium, ad quae media adhibenda Titius paterna exhortatione cos excitare debebat. Hac sua benignitate ordinarie melius cos ab adeundis iisdem occa­ sionibus averteret quam absolution s dilatione; quod quidem medium saepe est periculis plenum. Namque multi, qui se illas occasiones non amplius adituros sincere promiserant, offenderentur, si eis propter semel fractam promissionem absolutio dTferretur, vel saltem, hac d’fiicultate obtinendae veniae territi, animum desponderent, a con­ fessione alienarentur et ita in nova peccata laberentur. Valde idcirco timendum est, ne Titius, importunum illum timorem incutiendo, contrarium obtineat quam quod intendit, scilicet ne frequenti usu remedii dilationis pocn lentes non avertat ab occasione iterum adeunda, sed ab usu sacramentorum, quibus tamen hi maxime indigent. Gene­ ratin'! ergo iis qui ob occasionem interruptam lapsi sunt, primis saltem vic bus gratia sacramenti statim collati, cum ferventi confessarii adhor­ tatione, plus proderit quam absolutionis dilatio; ac proinde haec praxis Titii, si generalis fieret, animarum saluti valde noceret. Dixi: generatim loquendo. Nam negare noluerim, aliquando in casu quo­ dam extraordinario brevem absolutionis dilationem ad incutiendum terrorem etiam prima vice bonum effectum habere posse, praecipue si agatur de occasione valde periculosa, modo confessarius moralitcr certus sit pocnitcntem ad se redi­ turum esse, neque alia dilationis pericula sint timenda; de qua re iudicarc ad confessarii prudent am spectat. 34. — *2 Contra praxis Caii rectae rationi et communi theolo­ gorum sententiae adversatur, ac proinde nimis remissa dicenda est {Opus. tres. *4 et *14 ). Sane, si omnibus hisce occasionarrs ree divis semper statim datur absolut 0. modo se dolcre et proponere serio asserant, permulti, numquam quae promittunt exsequentes, se ipsos de propositi firmitate fallunt et sine vera poen tentia absolutionem accipiunt. Praeterea etiam in posterum occasiones non fug:ent, per annos in peccans tabescent, paulatim pauiatim an mum magis magisque obdu nbciu-­ ratum habebunt; interim aliis praebe­ liis plerumque grave scandalum praebebunt, imo saepe etiam in ipsa fide, operibus non suffulta, pericli- De occasione proxima voluntaria 3Ί fabuntur. Recordetur ergo Caius moniti Suarezii de nostro casu di­ centis: «Oportet confessores in hoc esse cautos et constantes, ne graventur peccatis alienis » {De Poen. disp. 32, sect. 2). Neque Caii rationes subsistunt. Nam ad iura neganda est rationis identitas pro peccatoribus occasionariis et pro iis qui « alia pec­ cata » committunt. Illi enim peccant propter eamdem occasionem proximam, quam utpote liberam facile vitare possunt, sed quam semper ex industria quaerunt; hi vero peccant propter varia peri­ cula sive intrinseca sive cxtrinscca, eaque communia, quae, quum ubique obvia sint, gcncratim vitari nequeunt. Quapropter saepe repe­ titus in eadem peccata lapsus, propter determinatam aliquam occa­ sionem facile vitabilem, multo magis propositi infirmitatem ostendit, quam multi lapsus in diversa alia peccata, quae cum eadem occasione connexa non sunt. Ad 2um quod attinet, verum non est quod iuxta praxim. supra in regula generali statutam, dilatio absolutionis esset frequentissima, tum quia hisce occasionariis, licet promissa plane fefellerint, adhuc bis terve absolutio impertiri potest, tum quia etiam postea, etsi pluries relapsi fuerint, persaepe tamen specialia firmi propositi exh bent signa, sive iam ante confessionem per aliquam emendationem, sive post ferventem confessarii exhortationem in ipsa confess one. Con­ cedamus tamen, dilationem absolutionis haud ita infrequentem fore in pluribus illis regionibus et cum illis poen i tentibus in quibus fides est adhuc vivida, qui proinde certo ad eumdem vel alium confessarium sunt redituri : hisce quippe recidivis tabis dilatio, suavi modo imposita, erit maxime utilis, imo haud raro necessaria ut occasiones evitent, quemadmodum id docent probatissimi theologi cum S. Al­ phonse et testantur sancti missionarii {Opus. n. 110-112). Rara autem erit illa praxis in illis regionibus, ubi fides valde elanguit, praecipue apud viros et iuvenes; imo admodum rara vel nulla erit cum illis pocnitcnt bus de quibus merito timetur, ne propter talem dilationem sacramenta sint deserturi, modo saltem dubie dispositi sint, nec adsit ratio scandali ob publicum eorum ad sacramenta accessum {Opus. n. 517 sqq.). Sectio Prima - Articulus II Casus 2. De modo vitandi occasionem proximam voluntariam. 35. — Cornelius iam per annum quavis circiter hebdomada graviter peccare solet cum famula sua domestica quam vesano amore prosequitur, et quae simili erga eum passione fertur. Quum res ignota sit, deest scandalum publicum. Occasione autem missionis, tristem suum statum et aeternae damnationis periculum pervidens, ex­ traordinario corripitur dolore et firmissimum habet propositum numquam amplius peccandi. Hoc etiam testatus est famulae, quae eosdem animi sensus concepit. Proponit quoque omnia adhibere media oppor­ tuna: vitabit familiaritatem et solitudinem cum ea, imo eius aspectum; gravem ipsi exhibebit faciem, melius orabit, saepius accedet ad sa­ cramenta etc. Ita armatus fortior erit ad resistendum et sperat se perseveraturum. Nam, licet feminam dimittere possit, hoc tamen durum ei videtur, quum haec hactenus adeo bona et obsequiosa ipsi fuerit. Cum hac igitur dispositione accedit ad confessarium. Hic, perpendens extraordinarium illum dolorem ac firma proposita, et innixus aliquorum theologorum auctoritate, censet separationem physicam necessariam non esse, sed periculum moraliter removeri posse, ac proinde tunc occasionem iam non esse proximam, et Cor­ nelium probabiliter peccatum esse vitaturum. Non adest quidem pe­ riculum Cornelium sacramenta esse relicturum, si ipsi imponeret obligationem dimittendi hanc famulam; sed tamen, quum obliga­ tionem incertam imponere nolit, de illa dimittenda non loquitur; unde confirmans bonam Cornelii dispositionem et exhortans ut brevi ad confessionem redeat, ipsa absolutionem impertit. Quid de hac agendi ratione confcssarii dicendum? Dc occasione proxima voluntaria 39 Solutio. 36. — Nostro indicio male egit confessarius. Occasio enim pro­ xima, si est voluntaria et sine gravi incommodo extrinseco relinqui potest, non moraliter, sed physice est fugienda. Tum ob rationes intrinsecas, tum ob condemnationem propositionis 6T° ab Innocentio XI et operis Pellizarii a S. Congregatione Indicis, sententia Lugonis et aliorum quorumdam theologorum, cui confessarius in hisce casus circumstantiis innititur, vere probabilis non videtur, sicut fusius ostendimus in Opere (n. 91-95). Prop. 6ia ab Innoccntio XI proscripta haec est: « Potest aliquando absolvi qui in proxima occasione peccandi versatur, quam potest et non vult omittere, quinimo directe et ex proposito quaerit, aut ei se ingerit ». Certe verba « omit­ tendi », « quaerendi », « se ingerendi » sensu obvio de sola vitatione physica, non de morali intclligi possunt. Advertas tamen, Lugonem et Pellizarium scripsisse ante hanc damnationem. Sane, manet occasio proxima, etiamsi Cornelius hic et nunc habet «dolorem et propositum extraordinarium»: talis enim dolor ob praesentiam obiecti turpiter amati diu perseverare non solet, uti experientia constat; ac proinde Cornelius domum rediens elapso aliquo tempore valde probabiliter iterum cum femina peccabit. Solum si constans et permanens esset mutatio voluntatis — quod non nisi diuturna experientia probari posset —, haec occasio e proxima, qualis antea erat, fieri posset remota. Sed valde imprudenter ageret con­ fessarius, si idcirco non urgeret separationem physicam ut prius experientia probaret hanc constantem voluntatis mutationem. Nam sine illa experientia ex communiter contingentibus ille relapsus etiam a priori est solide probabilis; id quod sufficit ut iam nunc gravis obligatio physicae separationis exsistat et urgeatur. Pauci relapsus facile erunt initium longae serici novorum peccatorum seu gravium offensarum Dei. Manet quoque occasio proxima, etsi Cornelius nunc illa omnia remedia adhibere sincere statuit; quia manet grave peri­ culum, cum, personae praesentia excitatum, illa remedia efficaciter non esse adhibiturum. Ceterum media naturalia sine speciali Dei gratiae auxilio certo efficacia non erunt; illa autem gratia, etiam perorationem obtinenda, sine fundamento expcctarctur a Deo, quippe qui exaudire non soleat temere se exponentes gravi periculo, a quo 40 Scctio Prima - Articulus Π per fugam seipsos liberare possunt. Neque etiam sufficit adhibere med;a quibus relapsus « probabiliter » dumtaxat praecaveri possit; nam media adhibenda ita apta esse debent, qu bus certo sperari possit boni propositi exsecutio; secus propositum non est vere efficax (cfr. supra n. 4 sq.). — Denique in universum sententia opposita in praxi est valde periculosa et facilem praebet ansam magnae morum relaxationis (Opus. n. 94, 30). Itaque, quum haec occasio sit plane voluntaria et sine gravi incommodo physica separatione abrumpi possit, indulgentia confcssarii est praepostera et falsa, utpote rectae rationi adeoque legi Dei contraria; unde inhumanitas potius dicenda est erga an mam Cornelii eiusque complicis. Confessarius cx illis est, quos S. Alphonsus post S. Thomam a Villanova « impie pios » vocat. Hoc unum hic pro praxi addendum est: Si ad vitandam infamiam forte oriundam famula in ipsa missione dimitti non posset, debet saltem statim post confessionem contractus conductionis renuntiari, ut quamprimum post mis­ sionem exsecutioni mandetur; interim aliae quaedam rationes, v. g. rixae etiam fictae, praetendi possunt. Casus 3. De facienda monitione circa obligationem vitandi occasionem proximam voluntariam. 37. — i° Titius, confessarius, summopere desiderans peccatores avertere ab occasione proxima, omnes quos videt aliqua occas’one voluntaria implicatos de illa vitanda aut relinquenda monet, eisque si eam fugere nolunt absolutionem differt. Ita agit etiam :um iis qui illam obl’gationcm bona fide ignorant, imo cum iis quoque de quibus prudenter timendum est ne idcirco in peiorem statum ruant. Tem­ pore igitur Paschali ad ipsum accedit Thomas, qui occasione ludi multas eructat blasphcmias, adeundo cincmatographum et legendo libros amatorios saepe indulget turpibus cognationibus, in caupona quadam haud raro inebriatur, frequentat conventus social starum ubi loquuntur contra Ecclesiam eiusque ministros et deridentur fidei dog­ mata; quod et ipse aliquando ex respectu humano fecit. Thomas i De occasione proxima voluntaria quidem sincere dolet peccata sua atque emendationem proponit; sed de fugiendis hisce occasionibus vix cogitat. Titius graviter insistit, ut omnes et singulas has occasiones, scilicet ludos, cinematographs, libros, cauponam, conventus socialistarum, non amplius adeat; quod quum Thomas de conventiculis socialistarum, non de ceteris occasio­ nibus promittere velit, a confcssario sine absolutione dimittitur. — Ratio Titii est quod illi qui occasionem, utpotc peccati causam, vitare nolunt, peccata non sincere dolent adeoque dispositi non sunt. Rcmissiorem aliorum confcssariorum praxim censet oppositam doctrinae Ecclesiae, quae patet ex proscripta ab Innoccntio XI propositione 61, ex Rituali Romano quod absolutionis incapaces dicit cos « qui pro­ ximam peccandi occasionem deserere nolunt » (tit. 3, cap. 1, n. 23) et ex constitutione Benedicti XIV « Aposiolica », 26 lunii 1749 (§ 20). l 20 Caius contra, timens ne peccatores a sacramentis avertantur, fere numquam eos monet de vitanda occasione proxima, quando ipsimet hanc obligationem non perspiciunt. Ita agit a) cum Nicolao, qui in universitate ex mera curiositate haud raro assistit praelectio­ nibus alicuius professoris increduli dogmata fidei impugnantis; — item b) cum Antonio, viro potente in quadam regione plane catholica, qui suo exemplo alios attrahit ad adeundum congressum spiritistarum, etsi pro ipso non adsit perversionis periculum; — item c) cum loannc sacerdote qui frequentat domum suspectam et publice legit pravum folium quotidianum; — item d) cum Gulielmo qui in aliqua parochia rurali, ubi hactenus non adsunt matrimonia mixta, sine gravi causa visitat intuitu matrimonii puellam haereticae sectae addictam; — item e) cum Susanna, optimae familiae filia, quae sacramenta frequentat sed cum amica saepe lapsa est in peccata turpia, de quibus tamen statim post dolet. — Rationes Caii sunt quod, quum illi omnes non satis perspiciant obligationem vitandi has occasiones, pe­ riculosum esset eos hac de re monere, quia probabiliter eas tamen non vitarent et sic plura peccata formalia committerent; imo plurcs moniti iam non amplius ad confcss’onem redirent. Censet praeterea, confessarium in tribunali poenitentiae solum ad bonum sui poeniX — Tsr Haar, Cmus contdenliae. - Vol. I. Ï Sectio Prima - Articulus II 42 tentis attendere debere, non ad bonum commune; hoc pertinere ad episcopum, parochum etc. Quaeritur I. Daturne ignorantia invincibilis circa obligationem vitandi occasionem proximam, et quando? II. Quando occasionarii, circa hanc obligationem in bona fide existentes, moneri debent; quando monitio omitti aut differri debet? III. Quid censendum de utriusque confessarii praxi, deque eorum rationibus? I. Ignorantia invincibilis CIRCA OBLIGATIONEM VITANDI OCCASIONEM PROXIMAM. 38. — Certum est, haud raro existere bonam fidem circa huiusmodi obligationem, sive quod pocnitens nescit aliquam occasionem sibi esse proximam, sive quod videt quidem obligationem vitandi peccatum, non autem vitandi etiam eius occasionem proximam. Huiusmodi ignorantia invincibilis vix aut ne vix quidem admitti potest quoad concubinatum aliasque occasiones per se admodum peri­ culosas, quarum proximus finis est peccatum, uti lupanar, specta­ culum ex professo turpe, liber omnino impius aut valde obscenus. Raro etiam existet quoad occasiones relativas « in esse » valde peri­ culosas, praecipue in materia turpi, v. g. persona domestica. Saepe tamen aderit circa occasiones relativas interruptas, uti sunt choreae, cauponae, ludi, theatra, pravi amici, visitationes adamantium etc., praecipue si agitur de solis peccatis cogitationum aut oris, vel si aliqua, etsi non sufficiens causa eas adeundi adest (Opus. n. 96). 11. Quando facienda, quando omittenda sit monitio. 39. — Regulariter quidem poenitentes dc relinquenda occasione prox'ma monendi sunt; imo multo magis urget haec monendi obli­ gatio quam circa alia peccata materialia, v. g. de facienda restitu­ tione; quia occasio est causa mullorum peccatorum non solum mate­ rialium sed etiam formal um. Ast haec regula exceptiones patitur, De occasione proxima voluntaria 43 quando nimirum pocnitcns versatur in bona fide et nullus fructus, neque pro individuo neque pro bono communi, ex monitione expectatur. sed sola maior pocnitentis ruina. Praecipue igitur facienda est monitio, si agitur de occasionibus pessimis in re turpi, de gravissim’s fidei periculis, de praeveniendo malo communi; item si non statim quidem sed brevi post speratur fructus pro poenitente. — Contra, omittenda est monitio de vitanda occasione, quando haec quatuor adiuncta simul concurrunt: T Si adsit ignorantia vere invincibilis; 2° si ex omissa monitione nullum maius damnum pro communitate oriatur; 30 si occasio non sit adeo pessima adeoque periculosa in rebus fidei et morum, ut per se quasi semper ad peccatum ducat; 40 si agatur de pocnitcnte debili in fide et praxi religiosa, qui propter monitionem et gravem obligationem impositam per longum tempus in peiorem rueret statum. — Vide haec magis exposita et probata in Opere, n. 97-102. III. Casuum solutio. 40. — Titius praxim sequitur iusto rigidiorem, Caius aequo laxiorem: uterque peccat, quia sine debita distinctione nimis gene­ raliter procedunt. i Titius male egit non attendens exceptionem generalem de omittenda monitione, si nullus fructus neque privatus neque publicus ex ea expcctatur (o. e. n. 98). Exitus valde probabilis illius impru­ dentis rigoris erit, quod Thomas nullam vitabit occasionem, neque etiam conventus socialistarum, quod proinde in multo plura peccata incidet, imo diu, forte semper sacramenta relinquet. Debuisset ergo Caius hac vice contentus esse promissione vitandi conventus socia­ listarum, utpotc occasionem maxime periculosam pro ipsa etiam fide; ad alias occasiones quod spectat poenitentem non ita graviter et sub denegatione absolutionis monere debuisset, sed eum solum paterne hortari ut illas quoque, quantum fieri possit, vitaret, postea nixurus plura obtinere. Ratio Titii non valet; quia qui ignorat obligationem vitandi occasionem proximam non potest dici hic et nunc non velle eam vitare; ad summum dici potest quod id non vellet, si illam obliga­ tionem scivisset. « Sed, ut scite advertit S. Alphonsus, confcssarius non debet attendere ad indispositionem interpretativam quam poe- 44 Sectio Prima - Articulus II nitens haberet, sed ad actualem quam nunc habet » (VI, 610). Neque igitur ob eamdem rationem obstat prop. 61 ab Innoccntio XI pro­ scripta, neque Rituale Romanum, neque etiam Const. Bencd cti XIV, qui tantum statuit, « regulariter » faciendam esse monitionem iis qui « in proxima peccati occasione versantur ». 2° Contra, Caii praxis generatim rectae rationi ac sensui Ec­ clesiae contraria est, et morum relaxationi valde favens {Opus. n. 97). Certe in solvendis illis casibus Caius aequo remissius processit, ut patet ex supra (n. 39) diet's, quae fusius in Opere (η. 101) expo­ suimus. Moneri enim debuit de vitanda occasione: a) Nicolaus, quia hic agitur de gravissimo fidei periculo {opus. η. 101, 2°); — b) An­ tonius ob bonum commune (ib. 30); — e) loannes ob malum exem­ plum (ib. 40); — d) Guliclmus, quia initio mali publici resistendum est (ib. 5 ); — e) Susanna, quia non erat probabile periculum maioris mali (ib. 6°). Rationes quas adducit Caius non valent. Funestae scilicet conse­ quentiae vix procedunt, si regula generalis cum debitis exceptio­ nibus prudenter applicatur. Falsum quoque est cius principium, confessarium ad solum bonum sui poenitentis attendere debere, transmisso bono communi. Qua de re ita S. Alphonsus cum communi auctorum sententia: «Non obstat quod pro illo (pocnitente) tunc admon tio sit ei causa ruinae; quia confcssarius est minister non tantum consti­ tutus pro consulendo bono particularium poenitenfum, sed etiam pro bono totius reipublicae christianae, ideoque praeferre debet bonum commune bono privato sui poenitentis» {Hom. Ap. tr. XVI, n. 116; item Th. Μ. VI. 615). Si secus faceret, confcssarius, unam volens salvare animam, alias complures cooperando perderet, ac promde sacramentum Poenitentiae conferret non ad augmentum totius Cor­ poris Christi, quod est Ecclesia, sed ad eius detrimentum. Casus 4. Praxis circa occasionem voluntariam continuam seu « in esse ». 41. — Ie Caius, ab aliquibus annis in quodam loco confcssarius valde quaesitus, facile absolvit omnes occasionarios, modo de peccatis vere dolcant et promittant se deinceps occasionem proximam esse De occasione proxima voluntaria 45 vitaturos aut dimissuros. Ita statim, id est antequam occasionem dimiserint, absolvere solet etiam illos qui versantur in occasione voluntaria « in esse » semperque praesenti, v. g. concubinarios oc­ cultos, heros peccantes cum persona cohabitante, aliena bona iniustc possidentes, libros contra fidem et bonos mores retinentes etc., ctamsi illi sine gravi incommodo huiusmodi occasiones ante datam absolu­ tionem removere possent. Autumat enim, regulam de dimittenda occas'one voluntaria continua antequam detur absolutio, esse nimis duram, esse dumtaxat consilium a theologis suggestum, quo confcs­ sarius aliquando vehit remedio uti possit, sed non teneatur. 2° Titius vero, cius parochus, pro regula habet differre abso­ lutionem omnibus versantibus in occasione voluntaria « in esse », usquedum eam dimiserint. Ita facit v. g. cum Ferdinando, qui legit librum valde obscenum quem domi adhuc retinet. — Item cum Stcphano, qui aliquam pecuniae restitutionem facere debet. — Item cum Augustino, qui diu et saepe peccavit cum ancilla sua, quam vclut concubinam occultam habet, sed qui nunc, occasione missionis, ma­ ximo corripitur dolore camquc statim dimittere serio promittit. — Item cum Bertha, quae in civitate vicina aliquoties per hebdomadam graviter impudica committere solet cum socia in eadem offic'na sibi semper praesenti, licet ipsa ad Titium redire non possit nisi post plures menses. * Quaeritur I. Potestne absolvi qui versatur in occas’one proxima voluntaria « in esse », antequam occasionem re­ liquerit? II. Quid dicendum de agendi ratione tum Caii, tum Titii? * Sectio Pntna - Articulus 11 46 I. Regula generalis in occasione continua seu « in esse ». 42. — Sententia verior et longe communior antiquorum et re­ centium theologorum dicit, versantem in occasione proxima continua seu « in esse » quam statim dimittere potest, ordinarie loquendo, ne prima quidem vice esse absolvendum, nisi antea occasionem re ipsa removerit. — Ratio est, quia peccat, ac proinde absolutione indignus est, qui se libere seu sine causa proportionata committere vult peri­ culo solide probabili et proximo peccandi graviter. Atqui hoc facit qui occasionem proximam praesentem, puta concubinam, non re­ movet ante absolutionem; nam. ut experientia constat, si talis poenitens semel est absolutus, ob magnum affectum quo tenetur erga illam personam vel rem sibi praesentem, exponit se periculo vere gravi infringendi propositum et illam occasionem adeo caram non dimittendi, atque adeo rclabendi in eadem peccata. Qua de re — ita concludit S. Alphonsus — si talis vellet absolvi antequam occasionem deserat, esset indispositus; quia se constitueret in probabili periculo infringendi propositum. Ac propterca confcssarius qui eum absolveret, ipsum relinquendo in tali periculo, utique peccaret tam contra officium iudicis, quia absolveret indispositum, quam medici, non applicando illi remedium suae saluti necessarium » (VI, 454). — Vide Opus (n. 113-130), ubi hanc sententiam rationibus et gravissimis auctori­ tatibus probavimus, obicctionesque refutavimus, ita ut sententia op­ posita vere probabilis non esse videatur ‘. 1 Exscribere lubet ex Opere (n. 117) aliqua dumtaxat sanctorum virorum testimonia. 5. Thomas a Villanoia praecipit: u Prius vadat (pocnitens) et concubinam c domo pellat, pecuniam alienam restituat.ac tunc ad confessarium redeat ct absolvatur. Hic rectus est ordo... Haec contra quosdam confc omnibus dimittas, haec ut praesertant omnino exige. Alus brevi relapsos in praecipitium inutiliter doicbis * (ib). — 5 L^onardus a P W de uadem occasionarns ·· in esse * ait: Certum est, in similibus casibus absolutionem dandam non esse nisi pnu· ictu ar patetur occasio. Respiciendum non est ad pocnucntis pro­ missa, icd sancto quodam rigore aperte ipsi dicendum: Vade, tolle occasionem, ct redi ad absolutionem accipiendum » (ib). — Ven Seçneri contrariam praxim vocat: « errorem rrobro·· ··,imum . graviterque increpat confessarium qui non utitur «r remedio quod est jnicvm adxersus hoc malum, nempe urgendo ut ea ad quae tenetur (pocnitens) praemittat De occasione proxima voluntaria 47 43. — Diximus tamen cum S. Alphonso (VI, 454): ordinarie loquendo, quia illa regula exceptiones patitur, videlicet: i° Si occasio peccandi est quidem continua, sed tamen non valde periculosa et admodum alliciens, ita ut de cius amotione illico facienda prudenter ambigi nequeat; 20 Si pocnitens in aliquo raro casu ostendit dolorem et pro­ positum adeo extraordinarium, ut merito censeatur cum post conessionem protinus dimissurum esse occasionem; 30 Si pocnitenti notabiliter gravius esset redire ad eumdem confessarium vel apud alium confessionem repetere, quam occasio­ nem illico removere; . ' 40 Si dilatio poenitentis famae graviter noceret. — In hisce enim casibus, aut periculum frangendi promissa non est graviter probabile, aut ob iustam rationem occasio fit ad hoc brevissimum tempus quasi necessaria, ac proptcrca pocnitenti sincere promittenti occasionis amotionem statim absolutio concedi potest vel etiam debet. Accedit 50: Si pocnitens ita esset infirmus in fide, ut graviter timeatur, ne propter hanc dilationem sacramenta deserat ct in pec­ catis tabescat {Opus. n. 114, 123-128). II. Casuum solutio. 44. — *i Perperam agere solet Caius. Eius praxis, ut vidimus, adversatur rectae rationi, et reprobatur a sanctis confessariis atque a theologis numero longe maiore. — Neque quae opponit quidquam valent. Nam regula haec, ordinarie sequenda et temperata iuxta supra dicta, nequaquam « nimis dura » est, sed charitate plena, quia a miseris his peccatoribus certius aufert occasionem, peccatorum causam. Contra, dura potius dicenda est praxis contraria, exponens cos sine iusta causa gravi periculo relapsus. Neque ille pocnitens qui se temere probabili periculo infringendi propositum committere vult, haberi potest objective « dispositus ». Deinde sancti ct auctores quasi communiter hanc regulam non ut « merum consilium » dant, sed ct differendo absolutionem usquedum omnia impleverit » (ib.). — S. /flp/ionim quoque gravis peccati reum esse dicit confessarium secus agentem: « Propter praedictum periculum frangendi propositum, mortaliter peccat pocnitens qui ante remotionem occasionis absolu· tionem petit, ct gravius peccat confcssarius qui ilium absolvit » (Praxis, n. 66). Hisce sanctis doctisquc viris, « qui, ut merito ait Lehmkuhl, in tractando foro pocnitcntiali eximie versati erant , consonant alii theologi plcrique emnes et antiqui ct recentes. I xg Sectio Prima - Articulus Π cam sequendam praecipiunt, uti eorum verba clare demonstrant. Est enim praeceptum legis naturalis non se exponendi gravi periculo infringendi propositum atque ita remanendi in occasione proxima (Opus. n. 130). 45. — 20 Ex altera parte Titius nimis absolute, ac promde gencratim nimis rigide solvit casus propositos, non satis attendens ad exceptiones faciendas. Nam ad Ferdinandum quod attinet, si hic retentioni huius libri quem iam legit non erat valde addictus, iure ipsi huius destruct’onem promittenti credi poterat. — Idem dic de Stcphano, saltem si agitur de pecuniae summa relative parva, neque ipse iam alias eius restitutionem pronrscrat. S n autem quaestio est de restitutione magni valoris, gencratim haec obligatio notabiliter gravior est quam reditus ad confessarium, ac propterea dilat onc absolutionis urgenda; secus propter magnum illum affectum ad pe­ cuniam sine gravi causa relinquitur in periculo proximo non resti­ tuendi. Ita S. Alph. (Th. Μ. III, 682; Praxis, n. 43). — Quod cum Augustino iusto severius egerit Titius, dicere non ausim. Theoreticc quidem admittit S. Alphonsus, absolutionem statim dari posse, si pocnitens signa adeo extraordinaria exhibeat ut prudenter expcctari possit proxima illius personae dimissio; sed practice id applicatum dumtaxat vult, « quando est moraliter impossibile quod concubina ante absolutionem brevi dimitti possit; vel quando urgeat necessitas communicandi ad vitandam magnam infam am. Nam alias, inquit, semper absolutio est differenda; qu;a experientia nimis constat quod, obtenta absolutione, difficulter occasio postea aufertur, et sic facil­ lime reditur ad vomitum» (III, 436). Itaque in praxi «si absolutio commode differri posset» (VI, 454), differatur. — Denique Bentham statim absolvere potuisset et debuisset, si ipsi magnum onus esset confessionem apud alium sacerdotem iterare, neque adeo vehemens esset adhaesio ad hanc amicam; quia tunc, quemadmodum in occa­ sione necessaria, ratione huius gravis oneris, merito a Deo expectantur vires abrumpendi quamprimum illam occasionem. Sin autem ipsi notabiliter minus grave esset confessionem apud alium repetere, quam confcstim removere occasionem illius sociae laboris, iterum per dila­ tionem urgenda esset separatio ab am;ca complice, v. g. petendo antea ad officinae directore alium laborem, aliam sociam, vel alio quo fieri posset modo. Quod magis etiam faciendum erat, si Bertha iam alias id promiserat, sed in eadem occasione voluntarie manens iterum erat relapsa. De occasione proxima voluntaria 49 Casus 5. Occasionarius « in esse » et canon 886 C. J. C. 46. — Sempronius, sacerdos, in magna civitate tempore Pa­ schali multas audit confessiones. Accedit ad cum primo Ludovicus. qui iam inde fere ab anno domi tenet ancillam, velut concubinam, quacum smgulis pene hebdomadibus copulam aut actiones graviter turpes commisit, secreto tamen ita ut nullum sit scandalum apud fideles. Est ceterum catholicus firmiter stans in fide, qui omnino praeceptum Paschale implere vult. Sempronius ipsi declarat, cum versari in occasione proxima, adeoque prorsus dimittere debere hanc ancillam. Pocnitcns quasdam movet difficultates, minime qu:dem serias, sed eas ortas ex magno suo erga ancillam affectu; attamen confcssarii exhortationibus adductus tandem sincere promittit, se domum reducem quamprimum eam esse dimissurum. Confcssarius autem probe videns quam arduum hoc futurum sit Ludovico, gra­ viter timet, ne pocnitcns, licet nunc vere dispositus, semel tamen absolutus, pravae suae inclinationi et ancillae precibus atque ille­ cebris sit cessurus et promissum non exsecuturus. Vult igitur iuxta fere communem auctorum probatorum sententiam pocnitcnti in:ungere, ut primum occasionem hanc amoveat et deinde redeat absolu­ tionem recepturus. Quapropter ipsi persuadere conatur, ut brevem absolutionis dilationem libenter accipiat, dicens hoc efficaciss:mum esse contra relapsum remedium. Sed Ludovicus, etsi sine gravi in­ commodo statim ancillam dimittere et brevi redire possit, huic dila­ tioni invitum se ostendit et petit illico absolvi: statuerat enim hodie die solemni Paschatis communionem accipere, aliasve allegans parvi momenti rationes. Sempronius igitur anceps haeret: non t met quidem gravius ob dilatam absolutionem incommodum, v. g. pocnitentem ita graviter offendi ut non sit rediturus et sacramenta relicturus; sed CORMS Sectio Prima - Articulus II timet cius in proposito inconstantiam. Praesertim vero angitur ob can. 886 Cod. luris, qui dicit: «Si confessarius dubitare nequeat de pocnitentis dispositionibus et hic absolutionem petat, absolutio nec deneganda nec differenda est ». Nam in Codice nulla exceptio in­ nuitur. Itaque Sempronius, legi Ecclesiae scrupulose obedire volens, tandem accedit petitioni Ludovici, ipsique statim absolutionem con­ fert, utut semper graviter metuens ut ancilla ab eo non dimittatur. Brevi post ad eumdem Sempronium accedit Henricus, pater­ familias, qui nomen dedit pravo folio quotidiano, nominatim pro­ hibito ab auctoritate ecclesiastica. Ipse quoque, utpote catholicus, praeceptum Paschale prorsus implere vult, quippe quod in vita sua numquam omiserit. Ast valde adhaeret lectioni huius folii, ct non ipse solus, sed etiam eius uxor et filii. Iam anno elapso confessario sincere promiserat, se illud folium non amplius esse lecturum eiusque inscriptioni renuntiaturum; unde absolutionem acceperat. Sed, domum redux, tum propter molestas uxoris filiorumque efflagitationes, tum quia et ipse eius lectioni adeo addictus erat, consilium mutaverat, neque promissioni illud renuntiandi steterat. Sempronius ergo nunc iterum paterne sed serio poenitentem recidivum exhortatur graviterque monet, eum non sohim ipsummet folii lectioni ct inscriptioni renuntiare debere, sed etiam, quum sit paterfamilias, quantum possit curare, ut uxor et filii illud non legant. Hisce confessarii exhorta­ tionibus ac monitis commotus Henricus denuo vere resipiscit videtque sc ut catholicum obedire debere Ecclesiae, ac proinde sincere pro­ mittit omnia quae confessarius exigit. — Sed nunc denuo animi angitur Sempronius. Ex una parte graviter probabile habet, Hcnricum. indole debilem et mutabilem, propter easdem rationes ac praeterito anno suis promissis non esse staturum, nisi absolutionis dilatione urgeatur ut antea inscripfonem huius folii administrationi renuntiet. Censet praeterea, poenitentem sine ullo gravi incommodo redire posse, imo ipsum, impulsum desiderio faciendi Pascha, quoque esse rediturum, si haec dilatio ipsi, etsi hic et nunc invito, imponaiur. Ex altera tamen parte Henricus serio petit statim absolvi, et dilationi De occasione proxima voluntaria 51 haud parum reluctantem se ostendit: erubesceret quippe si uxor et filii scirent sibi hanc ob causam absolutionem fuisse dilatam etc. Quapropter Sempronius, volens iterum caece obedire legi Ecclesiae in canone 886 latae, Henrico etiam statim absolutionem concedit, graviter tamen timens ne poenitens hac etiam vice non sit exsecu­ turus quae promisit. Quaeritur I. Quid dicendum de modo agendi Sempronii? II. Quid de eius interpretatione can. 886? I. Casuum solutio. 47. — 1" Ex iis quae in alio casu (n. 42, 44) iam diximus patet, graviter errasse Sempronium solventem casum Ludovici. Ex una enim parte ipsemet censet, nullum grave incommodum ex absolutionis dilatione Ludovico esse obventurum; quia poenitens pro accipienda Communione Paschali moraliter certo rediturus est. Adhibendo igitur remedium dilationis, confessarius facili negotio auferet causam peccati, occludctque portam novorum lapsuum. Ex altera parte ipsemet Sempronius arbitratur, Ludovicum si statim absolvatur probabiliter non dimissurum ancillam, ac proinde in peri­ culosissima occasione permansurum ct misere relapsurum esse. Itaque non adhibendo remedium dilationis, poenitentem relinquit, ut ait Scgncri, « in faucibus draconis, cum ipsum ex tam atroci periculo, qualis est relapsus, eripere posset» {Opus. n. 117). Sempronius ergo nimia sua indulgentia grave damnum infert animae sui poenitcnt.s critque causa valde probabilis innumerorum cius peccatorum, imo gravioris etiam periculi aeternae damnationis. Quo magis enim Ludovicus moratur in abrumpenda tali occasione, eo vehementior fit impudicus affectus, eo intensior pravus habitus, eo maior rationis excaecatio voluntatisque debilitas, eo difficilior conversio. Nostra aetate processus moralis huiusmodi animae persaepe desinit in indifferentiam religiosam et iacturam fidei. Ex hisce facile intclliget lector, cur sancti illi viri supra (n. 42, nota} adeo severe de auferenda occasione ante absolutionem locuti sint. « In his omnibus, ait adhuc S. Alphonsus, praesertim ubi turpium lapsuum periculum imminet, advertat sedulus confessarius quod numquam crudelius se geret cum pocnitentc quam Sectio Prima - Articulus 11 benignius agendo; ct quo maiorem severitatem adhibebit, eo melius illius saluti consulet» (VI, 452). Neque obiic alter, si poenitens invitum ostendat animum ad accipiendam absolutionis dilationem, gencratim esse rationem timendi gravius damnum, scilicet ipsum omnino relicturum esse sacramenta. Hoc enim nequaquam semper serum est. Ut enim experientia certum est, permulti occasionarii qui adhuc firmiter stant in fide — uti in casu Ludovicus — reluctantes quidem et inviti ob leves rationes parvumque incommodum hanc dilationem accipiunt, sed mi­ nime ide'reo sacramenta missa facere vellent. Hi namque, praecipue si confessarius bonis rationibus humanisque verbis salutarem huius remedii eflcctum eis proponit, gencratim brevi post, animo magis sedato rem considerantes, ips met has rationes pervident, imo haud raro post remotam occasionem confessario gratias agunt pro adhibita hac amara medicina (Optes, n. 384 sqq., n. 429). 48. — 2® Atque idem dicendum est de Sempronii agendi ratione cum Hcnr.co. Quod prima vice ipsum absolvit, antequam occasio­ nem removerit folioque nomen dare cessaverit, eo forte explicari posset quod nescivit poenitentem tanto affectu cius lectioni adhaerere ipsumque animo adeo debilem esse erga domesticos suos; nam si affectus non est tam vehemens neque occasionis amotio res adeo ardua, seriis promissis removendi occasionem fides praestari potest (supra n. 43, i°; Opus. n. 114). Atvero certe valde imprudenter agit Sempronius altera vice illum statim absolvendo: tunc enim experientia iam noverat, Hcnricum. pro indole sua debili ct mutabili, permansurum esse in gravi relapsus periculo, imo ipsemet confcssarius, ut dicitur in casu, vere probab le habebat poenitentem promisses non staturum. Ergo confcssarius, absolutionem dando ante amotionem occasionis adeo periculosae, illum totamque cius familiam iterum serio exponit permultis gra­ vibus peccat’s inobedientiac et rebelbonis erga auctoritatem eccle­ siasticam. Et si Henricus cum eius famlia, legens denuo quotidie per integrum annum illud folium prohibitum, plus plusque pravo cius spiritu imbuitur, ab Ecclesia mag;s alienatur et tandem sacra­ menta missa facit — quae omnia pericula utique vere probabilia sunt —, hoc iterum praeposterae Sempronii indulgentiae tribuen­ dum erit. Potuerat enim, absolutionem procrastinando usquedum haec quotid’ana occasio esset amota, haec mala antevertere, idque sine graviore incommodo, quia poenitens nunc ita dispositus erat ut. licet dilatoncm aegre ferens e que reluctans, omnino tamen commun:oncm Paschalem accipere vellet. Neque ratio, ob quam Henricus dilationi De occasione proxima voluntaria invitum sc ostendit, ullius erat momenti, imo prona ipsi fuisset occasio pro suo officio patrisfam.lias curandi, ut etiam uxor et filii ab hac lectione averterentur. II. De interpretatione can. 886. 49. — Laudandus sane est Sempronius ob promptum suum animum obediendi legi Ecclesiae; ast, nostro iudicio, erravit in inter­ pretatione huius legis. luxta eius enim interpretationem canon 886 adversaretur doctrinae communi theologorum qui ante hunc canonem scripserunt, ut alibi demonstravimus (Opus. n. 442 sq.). Licet enim complures sapienter moneant, confessarium conari debere ut poeni­ tens libenter dilationem accipiat, nullus tamen huius consensum absolute exigit. Idque merito quidem : ad solum namque confessa­ rium. ut medicum, pertinet de huius remedii utilitate indicare ‘. — Praeterea talis stricta interpretatio duceret ad praxim animarum sa­ luti haud parum nocivam, ct idcirco a sanctis illis viris, qui etiam in exercitio sacramenti Poenitentiae heroica prudentia eminuerunt, gra­ viter reprobatam, ut supra (n. 42, nota) vidimus. Ille ergo canon alio modo interpretandus est; qua de re vide Opus. n. 444 sqq. Sufficiat hic exscribere hanc nostram conclusionem: « Ecclesia per hunc canonem iterum prohibere voluit praxim lansenistarum atque antiquorum — ct quorumdam forte etiam recentium — rigoristarum, qui nimis facile et promiscue peccatoribus absolutionem differebant. Nihil autem novi contra unanimem antiquorum ct recentium theologorum doctrinam introducere voluit, sed solum statuere quid per se ct ordinarie agen­ dum sit, videlicet: pocnitcnti disposito seu sufficienter contrito gencratim abso­ lutio statim concedenda est. Minime tamen prohibere voluit, quominus per accidens, propter graves et speciales rationes, quae aliquando occurrere possunt, ' ^grcSlc Lugo: « Confcssarius non solum est iudex, sed etiam medicus. Unde... licet principaliter exerceat munus ludicis absolventis poenitentem dispositum, debet tamen simul procurare ut medicus in ipsa absolutione curationem poemtentis, eo scilicet modo absolvendo qui magis cedat in utilitatem ct remedium aegroti. Ad utrumque enim habet ius confcssarius; nec potest prohiberi a poeni ten te quod in ipsa absolutione exerceat officium medici... Cum c;go confcssarius iudicat, expedire dilationem absolutionis ad hoc ut poe­ nitens reddatur magis cautus ct confirmetur in proposito non peccandi, nec ita facile postea relabatur, potest certe et debet aliquando ut medicus hoc remedium pocnitcnti adhibere; nec potest aegrotus rationabiliter conqueri adversus medicum, cui se in hoc sacramento curan­ dum tradidit. Neque in hoc debemus recedere a sententia communi; cui adstipulatur expe­ rientia inultorum pocmtcntium, qui hoc remedio adhibito brevi tempore solent curari » (De Poenit. disp. 14, n. 167 171; in Opere n. 440). 54 Sectio Prima - Articulus II absolutio per breve tempus differatur, si confessarius, ut medicus, id iuxta probatam theologorum doctrinam pro sua prudentia ad poenitentis curationem expedire iudicavcrit. Aliis verbis: contra ac rigoristae volebant, sit regula generalis poenitenti contrito absolutionem statim concedere; quae regula tamen exce­ ptiones patitur ob speciales rationes ct circumstantias... Qua de re notandum est, canoncm nostrum inveniri in Codice qui proxime ad ius canonicum, non ad theologiam moralem pertinet. Ius canonicum autem exhibet leges obiectivas, ct edicit quid per se iuxta regulas ordinarias faciendum sit; dum theologia moralis, praesertim ea quae etiam pastoralis nuncupatur, confessarios docet, quid aliquando, spectatis variis rerum et personarum circumstantiis, ob rationes speciales et extraordinarias quasi per accidens vel per modum exceptionis iuxta prudentiae regulas agere expediat » (ib., n. 448). Est haec regula cpikciae, quae pro legibus ecclesiasticis in universum valet l. 50. — Denique quae hac de re scripsimus confirmantur gravi auctoritate Cardinalis Gasparri qui praecipuus est Codicis auctor ct Praeses Commissionis de interpretatione Codicis. Hic enim in no­ vissimo suo opere « Catechismus Catholicus » hanc ponit quaestio­ nem : « Confessarius absolutionem sacramcntalem potestne denegare aut differre?» (qu. 456). Respondet autem: «Confessarius absolutio­ nem sacramcntalem tunc solum denegare potest ct debet, si prudenter iudicet non constare de necessariis poenitentis dispositionibus; ali­ quando autem ad tempus eam iusta de causa differre potest, prae­ sertim si poenitens consentiat, ut melius sesc disponat ». Notentur hic verba: « praesertim si poenitens consentiat »; quae quidem signi­ ficant, consensum poenitentis non semper esse necessarium, sed confessarium, per modum exceptionis, posse absolutionem differre etiam poenitenti rite disposito sine cius consensu explicito, si iusta de causa id iudicat medium efficax quo poenitens melius adhuc se disponat, puta relinquendo antea occasionem proximam, adhibendo melius re­ media contra relapsum etc. — Per hoc Em.mi Viri testimonium 1 Placet hic addere quid // Monitore Ecclesiastico de hoc loco nostri Operis dicat: - Circa d can. 886 bene dice l’Autore: Π Codice non riguarda tanto la tcologia morale quanto il dintto canonico. Questo propone le norme oggettive c fissa quel chc per sè e giusta lc ordinarie contingcnzc deve osservarsi; mentre la morale, specie Ia pastorale, deve istruire il confessore a quel chc pud e dc\c nclle varie contingcnzc, anchc per ragioni speciali e straordinanc, anchc per accidens e per modum exceptionis. E’ Tosscrvazionc più giudizicsa chc abbi imo Icito su questo tema; c utinam omnes intclligcrcnt’ n (Agosto 1927, p. 255). Eodem modo loquitur La Cutltà Cattohca laudans pristinam nostram dissertatio­ nem de hoc canone (Diccmbrc 1920, p. 457). Nostrae interpretationi adhaerent alii quoque auctores qui scnpscrunt po^t Codicis luris publicationem, uti Vermecrsch, Tanqucrcy, Arregui, Racca, Mare Gester ma nn. Aertnys-Damcn, Gcmcot-Salsmans, Woutcrs etc. De occasione proxima voluntaria 55 controversia dc interpretatione illius canonis cuique prudenti, ni fal­ lor, clausa videbitur. 51. — Erravit igitur Sempronius circa sensum ct applicationem huius canonis. Errant quoque, nostro iudicio, aliqui pauci recentes qui, hunc canoncm strictius interpretantes ct urgentes, censent, Ec­ clesiam hic aliquid novi statuere voluisse et doctrinam ant.quorum theologorum prohibere, poenitentem de quo in casu, vi huius canonis, ius habere statim absolutionem obtinendi, confcssarium suum indi­ cium de usu remedii dilationis submittere debere placito poenitentis, neque hoc remedium adhibere posse, si poenitens eidem quascum­ que ob causas se invitum ostendat. — Contra, Sempronius in cir­ cumstantiis supra in casibus Ludovici ct Henrici descriptis, in quibus nullum grave incommodum timendum erat, absolutionem iuxta antiquam doctrinam differre potuit, quinimmo, ordinarie loquendo, debuit, ut hoc remedio urgeret amotionem occasionis cui adeo inhae­ rent. Secus eos sine causa relinqueret in periculo proximo peccandi; quod semper nefas est, utpotc ab ipsa lege naturali prohibitum. Dico: ordinarie loquendo. Nam si quis poenitens, parum firmus in praxi religiosa, dilationi ob rationes leves adeo invitum se ostendat, ut graviter timen­ dum sit ne idcirco in peius ruat vel sacramenta sit plane relicturus, tunc sane ipsi statim absolute esset concedenda, nisi forte ratio boni communis ct scandali vel reservatio auctoritatis ecclesiasticae obstent (cfr. supra n. 43, 50 ct Opus. n. 457). Ast in casibus a nobis propositis hoc gravius incommodum ex dilatione serio timendum non esse diximus. Unde agitur hic de solo principio: estne ipsa petitio absolutionis ac invitus poenitentis animus circa cius dilationem semper et per sc ratio, ob quam confessarius, vi canonis, poenitenti, qui certe dispositus est ct praevidetur rediturus, absolutionem differre prohibeatur? Hic sane casus apud poenitentes, qui firmiter adhuc stant in fide, non ita raro occurrit (supra n. 47). 56 Sectio Prima - Articulus 111 ARTICULUS III. De occasione proxima necessaria. 52. — Inter omnes theologos constat, pocnitentem, qui ver­ satur in occasione proxima sive physice sive moraliter necessaria, hanc regulariter relinquere non debere, ac proinde a confessario, ut iudex est, absolvi posse, modo adhibere velit remedia necessaria quibus periculum peccandi ex proximo reddatur remotum. Erit autem oc­ casio moraliter necessaria, si ex ea relinquenda aut vitanda notabile ac grave damnum aut temporale aut spirituale oriretur. Qua in re judi­ canda confessario multa prudentia scdulaquc omn um circumstan­ tiarum consideratione opus est; secus aut rigidius aut laxius proce­ deret cum magno utique animarum detrimento. Hinc in Opere (n. 133138) plurima exempla ex S. Alphonso aliisque auctoribus enumera­ vimus, variasque rationes ex vitae usu perpendendas exposuimus, ex quibus dignosci possit, utrum aliqua occasio necessaria an voluntaria dicenda sit. Atvero, sicut diximus, ut pocnitens in hisce occasionibus relinqui possit, prorsus nccesse est adhibere remedia necessaria qu’bus proximum peccandi periculum removeatur; horum alia vim occasio­ nis deminuunt, alia vim passionis temperant, alia vires spirituales augent. Haec remedia singularia explanavimus quoque in Opere (n. 142). Sunt tamen circa hanc materiam aliquae quaestiones graves, quae ulteriorem considerationem postulant, videlicet primum de ofncio confcssarii, ut medici, deinde de removenda physice occasione necessaria, si experientia constat remedia indicata optatum succes­ sum non obtinuisse. De his igitur aliquot casus practici proponendi et solvendi sunt. Dc occasione proxima necessaria Casus 57 i. Officium confessarii, ut medici, in occasione proxima necessaria 53. — Valentinus, iuvenis honestus et religiosus, singulis fere mensibus accedens ad sacramentum Poenitentiae, intuitu matrimonii ineundi, bis terve in hebdomada visitat puellam quamdam, item valde piam. Cum solida adsit spes felicis connubii, utriusque partis parentes id approbant. Iam per aliquot menses ita honeste conver­ santur, quum ecce, quodam die quum ob circumstantias loci vel temporis Valentinus solus cum sola erat, vehementi abreptus pas­ sione, oscula libidinosa tactusque graviter impudicos cum ipsa com­ mittit; idemque etiam sequentibus visitationibus aliquoties contigit. Peccata ex corde dolet eaque proxima vice accusat apud Titium, confessarium suum ordinarium. Hic boni iuvenis lapsum sincere commi­ seratur, eiusque fiduciam in Dei misericordiam excitat. Sed censens, in occasione necessaria statim ab initio efficaciora remedia contra re­ lapsum esse adhibenda, eidem benignis verbis per octo dies absolu­ tionem difiert, ut interim necessariis cautionibus et mediis orationis et vigilantiae, iam antea ipsi indicatis, melius utatur. Valentinus hanc dilationem humiliter accipit. Postea vero dubitat Titius, num non nimis severus fuerit cum optimo hoc iuvene. Quaeritur I. Num confcssarius, ut medicus, tenetur efficaciora contra relapsum remedia adhibere? II. Num dilatio absolutionis in occasione necessaria est remedium efficacius? III. Num Titius recte egit iam prima vice absolu­ tionem differendo? __ -rEB Haar, Cami con/cienliat. - Vol. I. Sectio Prima - Articulus 111 58 I. Principium generale in hac quaestione. 54. — Ad primam quaestionem generatim sic respondendum est: confessarius, ex officio medici, non solum potest, sed etiam te­ netur pocnitcnti contrito aptare remedia certe ejjicaciora ad cius lapsum praecavendum. Principium hoc generale, saepe a S. Alphonso inculcatum, certum est, ut probavimus in Opere thesi 7". — Ratio pracc pua haec est: sicut medicus corporalis in gravi mortis periculo tenetur adhi­ bere remedia certe probabilius efficacia ut mortem antevertat, ita quoque medicus spiritualis, quando agitur de gravi periculo mortis animae per peccatum mortale (ib. n. 145 sq.). Quae ratio logice valet pro quovis gravi periculo relapsus in talem mortem spiritualem; ergo etiam pro prima vice, quando quis versans in occasione necessaria accusat peccata mortalia et propter illam occasionem adest grave ct proximum relapsus periculum. Sufficit confessorium certo scire, ali­ quod remedium in casu esse re vera aptius ct efficacius, seu illud ccrtc probabilius salutarem effectum, praeservationem scilicet a relapsu, esse sortiturum, quam alia remedia minus probabiliter efficacia. Sint ergo haec alia remedia in se etiam efficacia; si tamen propter pocnitcntis negligentiam in hoc casu certo praevidentur minus efficacia et valde dubia, solum remedium ccrtc efficacius, ubi agitur de morte animae, a confessario, ut medico, necessario est adhibendum, adeoque fit hic et nunc unice aptum et indicatum {Opus. n. 149). — Ast haec est pro praxi difficultas, scire nempe num aliquod remedium sit rc vera efficacius. Quamdiu enim hac dc rc vere dubitat confessarius, non tenetur unum prae alio adhibere. II. De remedio dilationis absolutionis in occasione necessaria. 55. — Quando agitur dc praecavendo relapsu in occasione neces­ saria, theoreticc et in abstracto brevis absolutionis dilatio est quidem remedium prae aliis efficacius. Enimvcro si pocnitcns talem dila­ tionem rite accipit, propter desiderium absolutionis consequendae cervus ct efficacius excitabitur ad adhibendas debitas cautelas aliaque media orationis ct vigilantiae, quorum usus prorsus necessarius est, De occasione proxima necessaria 59 ut gravibus tcntationibus resistat ct ita illam occasionem e proxima faciat remotam. Multi enim pocnitcntcs in ipso actu confessionis fa­ ciles quidem sunt in promittendo se illa inedia esse adhibituros; sed semel absoluti lardi ct segnes sunt in exsequendo, quasi obliviscentcs quae promiserant. Unde S. Alphonsus: «Reor, inquit, nullum aliud aptius antidotum ministrari posse ei qui est in occasione proxima (ne­ cessaria), quam dilationem absolutionis: dum experientia docet quod pocnitcntcs, postquam absoluti discedunt, ut plurimum negligunt media praescripta adhibere, et sic facillime recidunt» (VI, 456). Per dilationem enim absolutionis acuitur eorum attentio (« attentiores red­ duntur, inquit S. Alphonsus, ad usurpanda remedia praescripta ». Conf. Dir. cap. 15, n. 11), sedulius sibi invigilant, saepius propositum renovant, ferventius orant etc., cogitantes se brevi post dc horum me­ diorum usu confcssario debere reddere rationem, antequam deside­ ratam accipiant absolutionem. Hoc igitur casu talis dilatio sua effi­ cacia quasi eminenter in se continet alia media caquc velut ingenerat. 56. — Atvero, practice et in concreto, habita scilicet ratione circumstantiarum, dilatio nequaquam semper hos optatos producit effectus. Quapropter S. Alphonsus non absolute hoc remedium seu antidotum adhiberi vult, ut volunt rigoristae, sed tantum, quemad­ modum semper loquitur, « si commode fieri potest ». Utrum vero id commode fieri possit necne, pendet ex variis adiunclis, prudenter a confcssario perpendendis. Gcncratim illis poenitentibus qui debi­ liores sunt in fide, vel qui aliquam infamiae nolam subire deberent, vel qui difficulter brevi redire possunt, vel qui facile animum de­ spondent, vel qui aegre dilationem ferunt ct idcirco a frequenti con­ fessione deterrentur, hoc remedium, supposito quod alioquin a con­ fcssario ut iudicc absolvi possunt, magis nocebit quam proderit, ac proinde illis applicandum non est. Item si confessarius arbitratur, jocnitentem ob gravem suam indolem vel ob extraord narium doorem iam satis certo alia media ct cautelas esse adhibiturum, illa dilatio minus utilis erit, ac proptcrca potius omittenda. In universum nostris temporibus ob clangucntcm fidem in illis regionibus, ubi praesertim multi viri ct iuvenes parum sacramenta frequentant, multo rarius quam tempore S. Alphonsi remedium dilatae absolutionis est adhiben­ dum. Saepius nunc obtinet illud: «commode fieri non potest», ct «adest specialis ratio statim impertiendi absolutionem » {Opus. n. 150 sqq.). K 6o Sectio Prima - Articulus III III. Casus solutio. 57. — Ad Valcntinum ergo nostrum quod attinet, gencratim huiusmodi procatio seu visitatio plus minusque frequens nostris tem­ poribus fere ubique dicenda est occasio necessaria (cfr. infra n. 125). Si ergo Titius arbitratur, nulla incommoda ex brevi illa dilatione esse timenda, e contrario illam poenitenti certe utilius fore ut efficaciter solitis mediis utatur, recte egit, imo ita, iuxta principia supra probata, agere debuit. Secus dicendum, si dubitat dc felici exitu huius remedii quoad hunc poenitentem. — Prout autem casus supra brevi expo­ nitur, Valentinus, humiliter et submisse illam accipiens dilationem, ita dispositus esse videtur, ut nulla incommoda, sed tantum commoda ex huius remedii usu expectare fas sit. Si ita est, per illam dilationem certius obtinebitur, ut religiosus ille iuvenis maiorem contra rela­ psum horrorem concipiat et, diligentius adhibendo media necessaria, in posterum a peccatis abstineat, ut digne se ad sacramentum matri­ monii praeparet et etiam postea optimus christianus permaneat. Quod si forte, durante illo praeparationis tempore, adhuc semel aut iterum ex debilitate in peccatum relabatur, raro ipsi idcirco absolutio denuo erit differenda, quia prima illa dilatio gencratim sufficit, ut etiam in posterum medus diligentius utatur; unde ad frequentiorem sacra­ mentorum usum potius excitetur, quorum virtute in propositis exse­ quendis roboretur. E contrario, si Titius huic iuveni tum prima tum sequentibus quibus relabitur vicibus semper absolutionem statim dederit, pro­ fecto haud parvum adest periculum fore, ut Valentinus paulatim media efficaciter adhibere negligat, saepius iterum tentationibus suc­ cumbat et, etiamsi confiteri pergat, per longum tempus in eadem vel maiora usque peccata relabatur horumque habitum contrahat, semperque voluntate debilior fiat cum deminutione etiam gratiae Dei. Imo illis qui ita usque ad matrimonium infeliciter fere semper in pcccaus vivunt, grave quoque imminet periculum abutendi postea matrimonio semel contracto per onanismi crimen; quemadmodum id tristis experientia, nostra praesertim aetate, apud plurimos nimis demonstrat. Saepe tamen, ut diximus, in huiusmodi casu confessanus certus non erit iam prima vice dilationem esse remedium efficacius, vel eidem adhibendo De occasione proxima necessaria 6i quaedam incommoda obstabunt (supra n. 56). Quo in dubio prima et altera vice ad alia media ordinaria melius adhibenda graviter hortari oportet. Quae si effectum optatum non haberent, deinde ad fortius remedium dilationis re­ currendum esset. Casus 2. Occasio necessaria in casu extremo deserenda. 1 58. — Blandina, puella in orphanotrophio religiose educata ted infirma salute, famulatur apud herum, matrimonio iunctum, qui brevi impurum amorem erga eam concipit, eamque variis modis ad gravia peccata sollicitat. Puella initio quidem resist’t. sed pau­ latim heri blanditiis cedens misere cadit. Quovis mense accedere solet ad Caium suum confessarium. Hic primo varia ipsi media praescri­ bit: orationem, meditationem mortis, frequentiam sacramentorum, vitare esse solam cum solo, repulsas fortes, verbera et alapas etc. Blandin;’ haec serio promittit: sed remedia praescripta non satis dili­ genter adhibens, brevi post hero sollicitanti iterum cedit. Hortatur denuo confessarius, et quo remedia efficacius adhibeat, ipsi per breve tempus absolutionem differt. Redit post aliquas hebdomadas puella; remedia quidem melius adhibuit, sed tamen, victa promissis, blan­ dimentis et minis heri, iterum relapsa est. Tunc Caius ipsi iniungit, ut hunc famulatum deserat. Sed puella, quum debilis sit corpore et haud multum laborare possit, alium famulatum invenire nequit. Si hunc herum relinquit, aut mendicare debet — quod ipsam maxime pudet —, aut fame perire. Confessarius idcirco, hanc occasionem moralitcr necessariam ducens, iterum omnibus utitur experimentis, paterne hortando, ad spem erigendo. Dei punitionem minando, ali­ quoties etiam benignis verbis absolutionem differendo, ut mediis orationis et vigilantiae melius utatur. Blandina ad pedes confcssarii provoluta lapsum quidem dolet, remedia melius adhibere promittit, gemit et orat, solitudinem cum hero vitare nititur, quando hic eam solam invenit initio quidem dure eum repellit, minatur etiam omnia 62 Sectio Prima - Articulus III uxori revelare. Sed herus, necessitatem cius moralem probe cogno­ scens. sua vice primo minatur expulsionem, extremam paupertatem, famem etc.; tum variis iterum utitur promissis et blanditiis, quibus scit Blandinam, indole quoque et virtute infirmam, facile commo­ veri. Ita misera puella victa fere semper cedit, et per annum et ultra eodem quasi modo pluries singulis mensibus relabitur. Tandem tum ipsi tum confessario certum est, nullam probab lem emendationis spem superesse, quamdiu in hoc famulatu maneat. Quaeritur I. Qu:d poenitens facere debet, si versans in occa­ sione moraliter necessaria, adhibitis etiam re­ mediis, semper eodem fere modo relabtur? II. Quomodo Caius hunc casum solvere debet? I. Regula generalis de occasione necessaria in casu extremo. 59. — Poenitens, qui in occasione moraliter necessaria, adhi­ bitis etiam remediis, eodem fere modo semper relabitur, ita ut pro­ babilis spes eius emendation’s iam non supersit, hanc occasionem physice relinquere debet, etiam cum gravissmio suo incommodo aut damno. — Hanc propositionem longe lateque in Opere (n. 160-180) variis rationibus probavimus, maxima quoque auctoritate confirma­ vimus, et opposita eidem argumenta diluimus, ita ut sententia, quam contra aliquot auctores antiquos et recentes propugnamus, moraliter certa, ct opposita iam non practice probabiVs esse videatur. Unde S. Alphonsus eam dicit « tenendam », Lacroix eam vocat « veram ». Viva et Mazzotta eam habent «communem ». Sufficiat hoc unum adduxisse argumentum intrinsecum. Omnes consentiunt — est quippe lex naturae — periculum proximum pec­ cati mortalis alterutro modo prorsus removendum esse: aut mora­ liter per remedia adh:bita. aut physice per separationem. Atqui peri­ culum prox:mum in casu nostro non removetur moraliter, nec solida adest spes fore ut in posterum ita removeatur, uti longa experientia constat. Ergo, vi ipsius legis naturae, hoc periculum physice est re­ movendum. a. v. haec occasio proxima physice seu per separationem st relinquenda, cum quocumque damno vel incommodo, etiam, si De occasione proxima necessaria 63 opus esset, cum iactura vitae. Est hoc argumentum certum et con­ vincens. — Nec quidquam refert, qua ex causa perpetuus ille lapsus contingat, sive ex indiligentia in adhibendis remediis, sive ex infirma poenitentis indole, sive ex vehementia sollicitationis in illius occa­ sionis praesentia, sive ex eo quod Deus ob iustas causas denegat gra­ tias efficaciores et durum sacrificium separationis physicae postulat. Sufficit experientia constare hoc factum, solidam emendationis spem abesse, quamdiu quis in tali occasione permaneat {Opus. n. 166; alia argumenta ib. n. 167-171). Neque dissidium inter auctores hanc obligationem dubiam reddere potest, quemadmodum arbitratur recens quidam celeber auctor. Nam auctoritas aucto­ rum dissidentium nequaquam impedire poterit jactum perpetui illius relapsus. Hoc enim factum, quod poenitens omnino impedire seu vitare debet, in casu non dub:c sed moraliter certo manebit, quoad occasio, huius facti causa, non sit physice remota, quidquid thcorctice tamquam solide probabile censent alii illi auctores dissentientes. Physica occasionis remotio est in hoc casu sub:ectivo et practico unicum medium vitandi ipsum factum. Quapropter propter horum dis­ sidium certam illam obligationem negare, esset abusus auctoritatis cxtrinsecae, a. v. esset iterum praepostera probabilismi applicatio ad factum, quod quisque omnino vitare debet, sed cuius vitatio minime pendet ex principio reflexo, aucto­ ritate aliquorum auctorum innixo (cfr. supra n. 6) a) et e) ’). Notanda sunt denique verba Scavini: « Aliqui dicunt falsum suppositum, imo absurdum, quod quis remediis adhibitis in tali occasione eodem modo relabatur iugiter; at isti viam, indolem, propensionem cordis humani in praxi parum dignoscunt. Qui non magistri tantum, sed confcssarii partes agit, id evenire posse ultra fatetur » (Tb. Mor. III, n. 342). Unde theologi passim hunc casum saepe occurrere concedunt {Opus. n. 163). Cfr. etiam infra n. 78 verba S Officii de scholis. II. Casus solutio. 60. — Si Caius initio credidisset, Blandinam versari in occa­ sione libera quam sine gravi incommodo relinquere potu’sset. iam prima vel certe altera vice eam ad physicam separationem obligare debuisset (supra n. 13 sq.). Postea, ubi hanc occasionem moraliter necessariam esse novit, bene eam tractavit. Praescripsit remedia, ad 1 Quid per accidens faciendum sit in casibus, ubi ex iniuncta obligatione physicae se parationis maiora mala moralia orirentur, vide in Opere n. 162. I 64 Sectio Prima - Articulus III ea adhibenda serio hortatus est; suaviter simul ac fortiter erga earr egit, dfferendo etiam aliquoties absolutionem, ut puella efficacius remediis uteretur. Prudenter quoque, saltem iuxta regulam ordina­ ram, ipsi non iniunxit ut rem uxori revelet, quia communiter max ma exinde dissidia inter maritum et uxorem orirentur, ct ccteroquin. si deinde in eodem periculo maneret, herus tanta passione cor­ reptus facile occasionem solitariam inveniret eam iterum sollicitandi cum eodem tristi exitu. Restat ergo unicum medium amovendi hoc periculum proximum, quod est separatio physica. Hanc igitur im­ ponat confcssarius nccesse est. Neque huic solutioni obstat, quod Blandina in suis confessio­ nibus verum ostendat dolorem per signa etiam specialia ct extraor­ dinaria: gemitus, suspiria, lacrimas etc. Nam, ut ait S. Alphonsus, haec signa debent esse « tam extraordinaria quod possit concipi pru­ dens spes emendationis » (Praxis, n. 69). Huiusmodi non fuerunt illa signa, ut experientia monstravit. Quidquid autem est de vero illo dolore, ct firmo proposito — de postremo certe serio dubitari potuit (infra n. 64) — confcssarius saltem ut medicus, scilicet ad abrumpendam continuam illam peccatorum futurorum catenam, se­ parationem physicam iniungere debet. Urget hic praeceptum Evangclicum: «Si oculus tuus scandalizat te, erue cum etc.» (Matth. v, 29). — Num forte Caius diutius in ea imponenda tardaverit, pen­ det ex adiunctis. Si iam post aliquot menses certum ci erat, spectata puellae indole, emendationem veram prudenter sperari haud posse, iam tum physicam separationem urgere debuerat: nam quo dmtius in tali occasione remanetur, eo difficilior fieri solet cius amotio. 61. — In hac autem imponenda obligatione paterne procedat confcssarius. Ad cam exsequendam hortetur Blandinam efficacibus motivis, tum timoris, tum amoris, tum propriae honestae puellae dignitatis; separationem prorsus necessariam esse ipsi persuadeat; hanc quoque possibilem esse ostendat, quum Deus, qui ipsi hoc sacrificium imponat, petenti certe ad id ferendum vires sit ministra­ turus: ad spem ergo in paternam Dei Providentiam eius animum erigat. Praecipue vero ostendat, facilius esse unico actu forti pravam illam occasionem abrumpere quam diu in ca perstantem peccatum vitare; nam, ut merito hac de re advertit Lchmkuhl : «Quod in se difficilius videtur, facilius tamen una vice perficitur» (Th. Mor. II, 619, 2). — Forte bonum erit consilium quod puella primo uxori De occasione proxima necessaria famulatum absolute renuntiet, aliam causam praetexens. Confessarius quoque ipsi suam orationem promittat, eamque, salvo utique sigillo, orationibus aliarum personarum piarum commendet. Sic so­ lida adest spes fore ut Caius, veram sequens doctrinam, Blandinam, bono quidem animo dotatam, sed in praesentia talis occasionis in­ dole adhuc magis quam corpore debilem, a multis peccatis ab ipsaque damnatione aeterna sit salvaturus. Contra, si puella in eadem semper occasione relinquitur — ut contraria permittit sententia —. innumeris peccatis gravaretur, usque debilior evaderet, et haud im­ probabiliter, sacramenta tandem pertaesa, in desperationem vel in totalem salutis suae neglectum incideret. Interim Caius, quoad cius facere potest, huic puellae, in extrema etiam corporali necessitate existent!, succurrere satagat, commendando illam — salvo iterum confessionis sigillo — alicui instituto aut societati charitatis, puta S. Vin­ cendi, S. Elisabeth, aliisve personis sibi notis, ct ita, imitans multos alios indu­ strios sacerdotes, seipsum mendicum faciat pro salute animarum. Id praecipue faciat, si Blandina, relinquendo hanc occasionem, aliis gravibus animae periculis, forte etiam meretricii, exponeretur. Hoc modo casus ille, quo quis, occasionem necessariam deserens, ipsius etiam vitae i acturam facere et fame perire debeat, hisce temporibus re ipsa rarissimus erit. Casus 3. Occasio proxima physice relinquenda etsi gravia damna obstant. I 62. — Soror Veronica cum alia eiusdem monasterii religiosa particularem iniit amicitiam, quae paulatim utramque induxit ad saepe committenda inter se peccata mortalia contra castitatem. Omnia sincere manifestare solet suo confessario, qui consueta ei praescripsit remedia contra relapsum in hac occasione continua; imo aliquoties ei etiam absolutionem distulit, ut salutarem ei timorem incuteret ct ad melius adhibenda media adigeret. Sed hactenus omnia fuerunt incfficacia: tantus est spiritualis eius tepor ct infirmitas, tantaque inter utramque passionis vehementia, ut ob hanc occa­ sionem diu et frequenter eodem fere modo in eadem peccata relabatur. *■- 66 Sectio Primo - Articulus 111 Supcriorissa quidem hanc amicitiam particularem vetuit, cidemquc invigilat. Quapropter palam et coram aliis ab ea manifestanda absti­ nere nituntur, ita ut supcriorissa credat rem quasi finitam esse, nec quidquam grave suspicetur. Veronica tamen clam, praesertim etiam nocte, complicem in cellula invisit eiusque visitationem accipit, et saepe eadem peccata committit. Censet tandem confessarius, separa­ tionem physicam et translationem in aliam domum esse necessariam. Sed haec sine gravi Veronicae damno et incommodo obtineri nequit. Primo quidem damnum famae; nam si translationem petit, haec fieri nequit, quin supcriorissa sive localis sive provincialis aliaeque sorores, vel etiam superior regularis aut Episcopus aliquid grave suspicentur, praesertim si Veronica etiam confcssarii consilium aut praeceptum in­ terponit. Acccdt damnum salutis, quae iam debilis in hac domo multo peior erit in alia domo in quam esset transferenda, propter acrem aliasve varias rationes. Propter omnia ergo haec gravia damna et incommoda anceps haeret confessarius, num sub gravi et sub nega­ tione absolutionis ipsi iniungere possit vel debeat ut translationem petat. — Quid in casu? I. Solutio casus iuxta mentem S. Congregationis Indicis. 63. — Quum nec remedia praescripta, neque ipsa absolutionis suspensio desideratum habuerint exitum, neque, ut longa experientia monstrat, hunc in posterum prudenter sperare liceat, separatio phy­ sica unicum in casu est medium quo haec occasio e proxima fiat re­ mota. Quapropter, si illa separatio in eodem monasterio obtineri ne­ quit, neque etiam exclaustrat’o aut saccularizatio suaderi potest, con­ fessarius sub gravi Veronicae imponere debet ut translationem in aliud monasterium petat, etiam cum gravi cius damno, sive famae sive valetudinis. Solutio haec probata est supra (n. 59), earnque in Opere (n. 171) etiam confirmavimus ex proh’bit onc operis Pellizarii «De Mon’alibus» (decreto 21 Aprilis 1693), ’n cuius nova editione (anni 1755). iussu S. Congregationis Indicis correcta, expunctus est locus, qui contrariam solutionem ut licham tuebatur. Locus sup­ pressus. qui est ipsissimus noster casus, hic est: Dc occasione proxima necessaria « Quaer. An confessarius debeat cogere monialcm ad vitandam occasio­ nem proximam ei per aliquod tempus permissam ob grave damnum, quod ei provenire poterat ex remotione dictae occasionis, si progressu temporis videat illam semper eodem modo relabi, nec in ea reperiri ullam emendationem; idque etiamsi idem damnum in praesentia ipsi immineat? « Resp. Non debere cogere, sed posse illam adhuc absolvere, si vere oc­ casionem illam proximam etiam modo deserere nequeat absque gravi suo damno. Ita in terminis de Lugo (n. 156) ex Vivaldo, Sancio et aliis theologis. Probatque, quia adhuc post experimentum nullius profectus ac emendationis potest stare verus dolor ac propositum requisitum absque voluntate auferendi occasionem cum tanto damno; ergo monialis in tali casu potest absolvi cum ad talem effectum requiratur solum confessio cum dolore ac proposito. Sicut, enim in praeteritis confessionibus potu t absolvi, eo quod non tenebatur cum tanto suo damno auferre occasionem, sic ob idem detrimentum adhuc perse­ verans excusatur modo ab auferenda dicta occasione; nec assignari potest, unde in praesentia oriatur gravis obligato tollendi occasionem, quae obligatio antea non esset: ideo si antea excusabatur, excusabitur etiam nunc, cum militet eadem ratio » (De Niomalibus cap. 10, n. 183; ed. 1646). Ex hisce ergo constat, occasionem moraliter necessariam tan­ dem esse deserendam etiam cum magno damno et detrmento, si qu’s semper eodem modo relabitur, neque progressu temporis ulla sincera emendatio per alia remedia adhibita prudenter sperari licet, a. v. physicam tunc separationem a confessario esse imponendam. II. Rationes oppositae refutantur. ■ 64. — Merito autem S. Congregatio hunc locum suppressum voluit, quia opposita sententia est nimis laxa, et quia rationes a Pellizario ex Lugone desumptae nihil probant. Etenim i° « verus dolor et propositum » initio adesse potuit, quoad probabilis adhuc verae emendationis spes adsit; non autem post sufficiens «experimentum nullius profectus»; saltem valde dubius erit huiusmodi dolor et pro­ positum (cfr. Opus. n. 168, n. 177, obi. 6Λ). — 2° « In praeteritis confcss’onibus potuit absolvi », saltem initio, quia tunc prudenter sperari poterat, periculum proximum per adhibita remedia futurum esse remotum; non ita postea, deficiente illa probabili spe; ergo non militat eadem ratio (/. e. n. 175). Neque obiiciatur, versantem in tali occasmne necessaria eodem modo tractandum esse ac cum qui peccat ex fragilitate intrinseca, v. g. pollutiona- I 68 Scelto Prima - Articulus l U num. Namque huiusmodi pol’utionarius versatur in occasione intrinseca, eaque physice necessaria: nemo enim carnem suam relinquere potest. Hunc ergo Deus per gratias abundantiores adiuvarc tenetur, si homo facit quod potest, adhi­ bendo scilicet remedia, quia « facienti quod est in se non deerit gratia ». Qui vero versatur in occasione moraliter necessaria extrinseca, hanc physice relin­ quere potest, licet cum gravissimo incommodo. Hoc autem incommodum subire Deus praecipere potest, et re ipsa praecipit in casu extremo (Opus. n. 178). — Alias quoque rationes oppositas solutas vide ib. n. 175 sqq. Ex dictis consequitur haec conclusio. Confessarius, quisquis ille est, sive ordinarius, sive extraordinarius, sive supplens, sive sim­ plex in alia ecclesia, qui post debitas interrogationes tristem illum pocnitcntis statum cognoscit, Vcronicam absolvere nequit, nisi sin­ cere promittat, se hanc occasionem « in esse » physice esse relictu­ ram. atque idcirco omnia etiam damna et detrimenta subituram, quo Deum non amplius perpetuis relapsibus offendat. Urget hic praece­ ptum Evangelicum : « Si oculus tuus scandalizat te, erue cum etc. » (/. c. n. 167). Et si id iam aliquoties promisit, nec promissis stetit, semperque cum iisdem peccatis rediit, a nullo amplius confessario absolvatur. Hac sola severa et uniformi confcssariorum agendi ra­ tione sperare licet, fore ut Veronica in se redeat, vere ad Deum con­ vertatur, suamque salvet animam. Forte, cum videt se iam a nullo confessario absolvi, efficaciter excitabitur ut complicem prorsus vitet; sed si, ut timendum est, iterum rclabitur, omnino urgenda est phy­ sica separatio. Casus 4. Occasio necessaria ob damnum infamiae. 65. — Lconardus, adolescens viginti circiter annos natus, reli­ giose a parentibus educatus, in negotio domestico patrem adiuvat. Quovis fere mense confiteri solet apud Titium. Quadam autem vice accusat, se plura peccata gravia contra castitatem commisisse cum mniorc quadam muliere coniugata. quae fere quotidie laborandi causa in domum paternam venit. 1 itius ipsum paterne at serio monet, et solita remedia ac cautelas adhiberi iubet. Sed Leonardus passione De occasione proxima necessaria 69 abreptus ea parum diligenter adhibet, ct propterea saepius in mense in eadem peccata relabitur. Quae quum semel adhuc vel bis confessus esset, nihil fere emendatus, Titius eum obligat ut a parentibus suis huius mulieris dimissionem petat. Leonardos autem, merito metuens infamiam apud parentes gravesque eorum obiurgationes, id promit­ tere non vult. Unde a Titio, humanis quidem verbis, sine absolutione dimittitur, donec huic obligationi satisfecerit. — Quid de confessarii agendi ratione? 1. Solutio < casus iuxta veriorem sententiam. 66. — Prout casus exponitur, Titius nimis festinanter illam solutionem dedisse videtur. Certe illa occasio Leonardo erat moraliter necessaria, quum mulieris dimissio non ab ipso sed a parenti­ bus pendeat. Petere autem hanc dimissionem vix potuit, quin hi lapsus eius parentibus manifesti fierent et ipse gravem apud eos in­ famiam subiret; hi quippe nullatenus talia delicta a bono filio suspi­ cabantur. Imo, quia mulier illa loquax non taceret, imminet etiam gravis infamia apud alios. — lamvero occasio necessaria tunc tan­ tum cum gravi incommodo physice est removenda, quando, ma­ nente illa occasione ct adhibitis frustra remediis, emendatio pruden­ ter iam non sperari potest. Gencratim autem post paucas confessio­ nes nondum dici potest abesse talem prudentem spem. Si enim Leonardus post confessionem quaedam saltem emendationis signa osten­ dit, v. g. quod primis diebus mulierem vitavit, saepius propositum renovavit, citius ad confessionem rediit etc., sane, etiamsi adhuc pluries relapsus erat, probabilis tamen erat spes fore ut paulatim, a bono confessario adiutus, se prorsus emendaret. Id autem ut fiat, saepe diuturniore experientia opus est. Deinde, si Lconardus nimis negligens fuit in utendis remediis, potuit Titius ct, si nihil obsta­ bat, etiam debuit ipsi una alteravc vice absolutionem ad breve tem­ pus difierre, quo pocnitcns incitaretur ad melius illa remedia adhi­ benda. Praeterea confessarius etiam tentare poterat, num Leonar­ dus fortasse alio modo, cum minore suo incommodo, mulieris di­ missionem a parentibus oblinere posset, v. g. excitando cum illa ri­ xam, praetexendo procacem eius agendi rationem, a parentibus forte iam animadversam, vel alias rationes. Solum ergo, si post sufficientia 7° Sectio Prima - Articulus III experimenta Titius moraliter cerium habebat, iam non esse solidam i e proximo reddatur remojnem paterno utique modo >ubeundam illam infamiam. timens duriores parentum ro sua prudentia ipsis rem festat one suorum lapsuum, •iliter hunc actum charitatis QTENTIAM OPPOSITAM. ic solutionem, quae omnino plurimorum theologorum, sst enim, ut vidimus supra o etiam Evangel icam (Opus. more erga animas. Contra, de periculosa. Si enim huiusper plures annos, in eadem lasi continua, semper peior lito ad sacramenta accedere dttit peccata mortalia habiper se iam adeo vehemens, protrahitur. Per repetita illa gratia quoque Dei ordinarie mittit adhibere remedia, sed s est ut eodem fere modo mptio, imo post plures conasiti; unde nullus sacramensus. Denique serium quoque :ns sacramenta toties recepta ens. in praxi religiosa paulacc sacramenta tandem relinmbus, puta pravis consortiis, indifferentiam religiosam ino ado educati, bonorum morum ierunt, quia confessarii initio, nimia erga cos usi sunt indui- De occasione proxima necessaria gentia, nec satis fortiter ab iis exegerunt sacrificia quae imponit lex Evangelica. — Principium ergo, grave vel gravissimum incommo­ dum per sc excusare a relinquenda physice occasione proxima, quando quis post remedia inutiliter adhibita semper eodem fere modo in ea relabitur, non solum falsum est in sc, sed ducit etiam ad consequen­ tias morum puritati, dignae sacramentorum receptioni animarumque saluti valde periculosas {Opus. n. 170). Contra, si confcssarius, veram sequens doctrinam, ubi primum videt physicam occasionis remotionem suo pocnitenti esse necessa­ riam et antequam hic per longam peccatorum consuetudinem in mi­ serum illum statum inciderit, serio ipsi huius medii necessitatem ostendit, ipsique animum dat, ut unico actu hoc sacrificium ferat: tunc sane merito sperare licet fore ut hic nondum adeo debilitatus confessarii praecepto obsecundet. Sin autem in casu nostro Leonardus nullo modo induci potuerit hanc infamiam subire, Titius bene fecit differendo ipsi absolutionem, usquedum hic gravi suae obligationi satisfecerit. Modo igitur haec obligatio non tardius imponatur, sed tempore opportuno quum pocnitens adhuc firmiter stat in fide ct praxi religiosa, gencratim graviter timendum non est. ne Leonardus sacramenta prorsus relinquat ct in peccatis tabescat; sed prudenter cxpcctari potest, ut hic, conscientiae stimulo actus ct sacramenta reci­ pere adhuc desiderans, serio resolvat confessorio obedire debitamque obligationem etiam cum gravi suo incommodo adimplere, ut ita, amota occasione, plane ad Deum convertatur et pristinam suae con­ scientiae pacem consequatur. Hi casus sufficiant ad illustrandam doctrinam de occas:onc proxima in genere variisque cius speciebus. SECTIO ALTERA DE OCCASIONIBUS ARTICULUS I. De Scholis pravis. 68. — Nostra aetate in quamplurimis regionibus schola acatholica frequens est occasio, in qua fides ct mores iuventutis catholicae periclitantur et naufragium faciunt. Videlicet adsunt ibi scholae publicae a gubernio civili conditae, quae, theorcticc saltem, in infan­ tium iuvenumque institutione ab omni religione plane abstrahunt et idcirco neutrae aut laicae vocantur vel etiam mixtae, quia ct catho­ licis et acatholicis liber ad eas patet aditus. Sunt ibidem saepe etiam scholae catholicae. Sunt denique et haereticae vel anticatholicae, in qu bus doctrina fidei catholicae adversa traditur. lamvero permulti in illis regionibus parentes catholici ob varias rationes liberos suos committunt scholis acatholicis, saepissime quidem publicis seu neu­ tris, interdum etiam haereticis vel anticatholicis. In variis illis scholis praesertim publicis etiam catholici munere magistri vel inspectoris funguntur. Accidit quoque haud raro, ut in quadam schola alicui iuveni in particulari specialis exsistat occasio proxima seductionis quoad bonos mores. — Quoniam saepenumero confcssarii ct anima­ rum pastores ancipites haerent, quid in hisce rerum adiunctis agen­ dum sit, varios casus et quaestiones ponere ct solvere iuvabit. 6 — Tir Haar, Casus conscientiae. - Vol. I. 74 Sectio Altera - Articulus l CASUS PROPOSITI 69. — In quadam civitate complures fideles post auditas aliquot conciones de iuventutis institutione et educatione accedunt ad confcssarium vel ad parochum, eisque varios casus et dubia animique an­ gustias exponunt. Videlicet: i° Marius aliique multi parentes pueros mittunt ad scholas publicas vel neutras, aliquando etiam ad haereticas, quia schola catho­ lica in eorum loco deest vel certe nimis distat, neque ipsis sunt facul­ tates quibus eos alio mittere possint. 20 Dionysius aliique pro principio statuunt, institutionem in religione spectare quidem ad sacerdotes et parentes, institutionem vero in artibus et scientiis profanis pertinere ad gubernium civile, exclusa omni Ecclesiae auctoritate, ac propterea hanc separationem per se meliorem esse tuentur, ideoque solas scholas publicas tam inferiores quam superiores approbant, ad casque liberos mittunt. 30 Linus cum multis aliis parentibus hoc principium theoretice quidem non admittit, sed practice ob rationes nullas vel futiles liberos suos scholis publicis committit, licet ibidem apta existât schola catholica. Qua in re eius uxor passive se habet. 4” Guliclmus aliique complures idem faciunt, adducentes ra­ tiones, quas ipsi plus minusvc graves habent, v. g. quia schola publica est gratuita et, licet pro schola catholica pecuniam contribuere possint, hoc ipsis tamen nimis durum videtur; vel quia in schola publica eorum pueri facilius examen, a gubernio civili praescriptum, subibunt; vel quia censent, relationes et amicitias, cum condiscipulis alterius aut nullius religionis, praesertim in scholis super oribus initas, postea magis profuturas sociali et materali suae prols conditioni; vel quia inveniunt complures suae conditionis amicos aliosicos vel etiam bonos catholicos etc. 5’ Tharcisius in schola invenit aliquem, sive magistrum sive Dc Scholis pravis condiscipulum, qui saepe eum varia ratione ad tactus turpes sedu­ cere conatur. Confessarium interrogat, quid sibi sit faciendum. 6° Martha, quo se praeparet ad munus magistrae in schola publica seu laica, a parentibus destinatur ut frequentet scholam nor­ malem publicam, ubi certe adest periculum quoad cius fidem et mo­ rum honestatem: non est enim in illa civitate huius generis schola catholica. Ad varios hos casus solvendos ante omnia recta principia sta­ tuenda sunt. Quapropter: Quaeritur I. Quacnam sunt principia de institutione iuventutis in scholis acatholicis? II. Quandonam parentibus licet liberos suos commit­ tere scholis acatholicis? III. Licetne catholicis fungi munere magistri vel in­ spectoris in scholis acatholicis? IV. Quaenam sunt pastorum animarum officia circa scholas? V. Quomodo confcssariis vel parochis agendum est in variis casibus propositis? Circa hanc materiam praeclaram facem praeferunt primum Instructio S. C. S. Officii, die 24 Nov. 1875 approbata ac confirmata a Pio IX, et a S. Congr. dc Prop. Fide mandata ad Episcopos Statuum Foederatorum Amcricac Septen­ trionalis deinde Litt. Enc. 31 Dec. 1929 Pii XI « de christiana iuventutis educatione » 2. Accedunt complures canones Codicis luris. I. Principia de iuventutis institutione in scholis acatholicis. 70. — A. Ea iuventutis instituendae ratio, quae omnem religio­ nis doctrinam excludit, est ex se periculi plena, ac perquam adversa rei catholicae. 1 Cir. Collect, de Prop Fide n. 1449. 3 Cir. A. A S. 1930, p. 49 sqq. Sectio Altera - Articulus I Haec verba desumpta sunt ex cit. Instr. S. Congr. S. Officii. Idem patet ex proscripta a Pio IX propositione 48 Syllabi : « Catho­ licis viris probari potest ea iuventutis instituendae ratio, quae sit a catholica fide et ab Ecclesiae potestate seiuncta, quaeque rerum dum­ taxat naturalium scientiam ac terrenae socialis vitae fines tantummodo vel saltem primario spectet ». Rationes breviter exponit Acrtys: Illa institutionis ratio « i° Mu­ tila est, et praecipua quidem educationis parte, doctrina nempe sa­ lutis aeternae, quae rerum pereuntium doctrinam tum nobilitate tum necessitate praemodum antecellit (cfr. can. 1372 et 1373); cx quo defectu periculum nascitur ne actas flexibilis sine religione adolescat. 20 Ab Ecclesiae auctoritate seiuncta est; unde fieri potest ut magistri scholis praeficiantur et libri adhibeantur, qui errores et vitiorum semina teneris mentibus infundunt. 3° Sine religione impossibile est tum sana morum praecepta tradere, tum quasdam scientias docere, v. g. historiam; fieri enim nequit quin praeceptor Revelationem et Ecclesiam tangat, cique vel patrocinctur vel adversetur » (Th. Mor. Il, η. 5Π, I). 7ΐ. — Hae rationes ita praeclare in cit. Instr. S. OH. magis explicantur : « Alumni enim talium scholarum (publicarum), cum propria carurtidem ratio omnem excludat doctrinam religionis, neque rudimenta fidei addiscent, neque Ecclesiae instruentur praeceptis, atque aclco carcbunt cognitione homini quam maxime necessaria, sine qua christianc non vivitur. Enimvero in ciusmodi scholis iuvenes educantur iam inde a prima pueritia ac propemodum a teneris unguiculis; qua aetate, ut constat, virtutis aut vitii semina tenaciter haerent. Aetas igitur tam flexibilis si absque religione adolescat, sane ingens malum est. Porro autem in praedictis scholis, utpote seiunctis ab Ecclesiae auctoritate, indiscriminatim ex omni secta magistri adhibentur, et ecteroquin ne perniciem afferant iuventuti nulla lege cautum est, ita ut liberum sit errores et sitiorum semina teneris mentibus infundere. Certa item corruptela ex hoc impendet quod in iisdem scholis, aut saltem in pluribus earum, utriusque sexus adolescentes et audiendis lectionibus in idem conclave congregantur, et sedere in eodem scamno masculi iuxta feminas iubentur. Quae omnia efficiunt, ut luvcntus misere exponatur damno circa fidem, ac mores periclitcntur » (/. c.). Pariter in universum docet Pius XI in cit. Encycl. : « Omnis disciplina puerilis, quaecumquc, meris naturae viribus contenta, ca respuit aut negligit quae ad vitam christianam rite informandam divinitus Dc Scholis pravis ηη conferunt, falsa plenaquc erroris est » (/. e. p. 69). — Quod ubi fuse ostendit, concludit: «Inde necessario consequitur, per scholas, quas neutras vel la cas nuncupant, omne fundamentum christianac educationis disiici atque everti, utpotc a quibus religio omnino removeatur; quae ceterum scholae nullo modo nisi specie neutrae erunt, cum religioni plane infensae reapse aut sint aut futurae sint » (Z. c. p. 76)· — Imo *dcm SS. Pontifex etiam illam reprobat scholam neutram vel mixtam, in qua separatim doctrina catholica catholicis pueris explicatur: « Neque illa tolerari potest schola (praesertim si ea unica sit ad eamque omnes pueri accedere teneantur), in qua, etsi sacrae praecepta do­ ctrinae separatim catholicis traduntur, tamen catholici non sunt magistri, qui pueros catholicos acatholicosque communiter litteris atque art bus imbuunt ». Quod ita probat: «Neque enim quia doctrina religionis in aliqua schola (ple­ rumque nimis parce) impertitur, idcirco haec iuribus Ecclesiae ac familiae satis­ facit et digna fit quae ab alumnis catholicis celebretur; nam ut hoc quaevis schola revera praestet, omnino oportet, ut tota institutio ac doctrina, scholae ordinatio tota, nempe magistri, studiorum ratio, libri, ad quamvis disciplinam quod pertinet, christiano spiritu, sub ductu maternaque Ecclesiae vigilantia, sic imbuti sint ac polleant, ut Religio ipsa tot us instituendi rationis cum fun­ damentum tum fastigium constituat; neque hoc solum in scholis in quibus doctrinae elementa, sed in iis etiam ubi altiorcs disciplinae traduntur » (Z. c. P· 77)· Hisce igitur nixus rationibus Codex luris generatim praecipit: « Pueri catholici scholas acatholicas, neutras, mixtas, quae nempe etiam acatholicis patent, ne frequentent» (can. 1374). 72. — B. Scholae acathoilicae {neutrae, laicae, mixtae, haereticae), saepissime proximum perversionis periculum constituunt. Pro maiore minoreve periculo duplex scholarum acatholicarum genus distincrui debet. i° Abac sunt positive noxiae, in quibus nempe communiter apud plurimos fidei integritas aut morum honestas grave damnum patiuntur, et ouac idcirco per se ac absolute occasionem proximam constituunt. Huiusmodi generatim sunt omnes scholae haereticae et anticatholicac, ct in multis regionibus saepe etiam scholae publicae *. Causae, ob quas scholae publicae ita positive nox;ae esse possint, hac potissimum sunt: « a) libri, qui paulatim puerorum animis religionem aut 1 Dc sua regione generatim testatur Concilium plenarium Baltimorcnse II: «Expe­ rientia diuturna satis superque probavit, quam gravia sint mala, quam intrinseca etiam pericula quae juventuti catholicae ex frequentatione scholarum publicarum hisce in regio­ nibus plerumque obveniunt. Vi enim systematis apud illas obtinentis, nequaquam fieri potest, quin simul in magnum fidei morumque discrimen iuvenes catholici adducantur » (n. 426) Sectio Altera - Articulus 1 78 pudorem, aut utrumque, adimunt; b) magistri, falsae vel nullius religionis sectatores, qui venenum erroris, si non aperte, subdole et sensim sine sensu puerorum animis instillant; r) condiscipuli, qui aut falsam aut nullam colunt relig onem, ct iis sint moribus praediti, ea loquendi agendique nefaria licentia, ut adolescentium, licet domi optime institutorum, fides labefactetur, aut certe pudor ac pictas absumatur ». Ita Aertnys (/. e. II). 2° Aliae scholae sunt dumtaxat negative vel potius privative noxiae, in quibus scilicet directe nihil contra fidem aut bonos mores docetur vel agitur, sed iuventutis institutio ad solas artes et scientias naturales coarctatur. Sunt tamen manentque semper vere noxiae; quia puerorum educatio per se mutila valdeque imperfecta est, quando deest religio, totius verae education's fundamentum, ut supra vidi­ mus. Hac scholae in aliis multis locis frequenter constituunt occa­ sionem proximam, sed eam tantum relativam, pro variis carum cir­ cumstantiis’. 73. — Ut igitur in casu particulari iudicium feratur dc maiore minoreve periculo, utrum nempe hic et nunc schola quaedam ha­ benda sit positive an negative seu privative noxia, adsitvc periculum proximum an magis remotum, id a variis pendet circumstantiis. Sunt videlicet consideranda : a) Puerorum actas: parvuli enim magis auctoritate magistrorum ducun­ tur quam aetate maiores; eorum indoles: debilis an constans; eorum pictas; — b) magistrorum honestas: eorum maior minorve in pueros auctoritas; — e) ho­ rum doctrina: utrum vix umquam et obiter solum, an frequenter et ex pro­ posito falsa doctrina proponatur. Hac ratione periculosiores quidem sunt scholae mediae ct superiores quam elementariae, quia in illis praesertim saepe gravissimi errores contra fidem docentur, puta in philosophia, scientiis naturalibus, hi­ storia, jurisprudentia, medicina etc. Ex altera tamen parte, quia in illis disci­ puli sunt iam maioris aetatis magisque proprio ducuntur iudicio, facilius etiam remed a adhibere possunt quam infantes in scholis inferioribus, quorum animus flexibilis ct incautus quidquid a magistro accipit admittere solet; — d) pa­ rentum vigilantia vel socordia: num remedia et antidota adhibere possint et vel nt; — e) condiscipulorum probitas vel perversitas; facilitas habendi bonos amicos, pravos vitandi difficultas, etc. Haec omnia igitur diligenter sunt perpendenda, ut prudens iudicium de proximo magisve remoto alicuius scholae periculo fera' De notione occasionis proximae absoluta * Oecos et Read, n. 5 sqq. * ct relativae vide supra n to; item Opus de De Scholia pravis 79 tur. In universum dici potest: si in aliqua regione scholae publicae communiter sunt aut positive aut negative solum noxiae, suntque graviter aut minus graviter periculosae, iam a priori idem de aliqua schola particulari eiusdem regionis praesumi potest; quia ex com­ muniter contingentibus prudens fit iudicium, nisi aliunde contra­ rium constat. Praeterea, in loc;s ubi habetur etiam schola catholica, schola publica dc facto facilius erit positive noxia. II. Quandonam liceat liberos committere scholis acatholicis. 74. — Ex praemissis principiis profluit haec rcspons’o: Paren­ tibus catholicis non licet pueros committere scholis publicis (neutris, laids, mixtis), nisi adsit causa sufficiens, et peculiares adhibeantur cautiones, quibus periculum e proximo reddatur remotum. — Haec conclusio certa est ex variis S. Sedis documentis. Sufficit haec ad­ ducere : Instructio S. Officii docet: « S. Congregatio non ignorat talia interdum rerum esse adiuncta, ut parentes catholici prolem suam scholis publicis com­ mittere in conscientia possint. Id autem non poterunt, nisi ad sic agendum sufficientem causam habeant; ac talis causa sufficiens in casu aliquo particu­ lari utrum adsit necne, id conscientiae ac iudicio Episcoporum relinquendum erit». Et generatim: «Periculum perversionis nisi ex proximo remotum fiat, tales scholae tuta conscientia frequentari nequeunt» (l. e.). — Item Pius XI: « Catholici adolescentes proh’bcntur ne scholas cum neutras tum mixtas, eas scilicet ad quas, nullo discrimine, catholici et acatholici instituendi conveniunt, quavis dc causa frequentent; quas tamen adire licebit, prudenti dumtaxat Or­ dinarii iudicio, in certis quibusdam tantummodo locorum temporumque con­ ditionibus. modo peculiares cautiones adhibeantur » (/. e. p. 77). — Et Codex I. C.: «Solius Ordinarii loci est decernere, ad normam instructionum Sedis Apostolicac, in quibus rerum adiunctis ct quibus adhibitis cautelis, ut peri­ culum perversionis vitetur, tolerari poss't ut eae scholae celebrentur » (can. 1374). 75. — Itaque ut parentes, eorumve locum tenentes, liberos h s scholis committere possint, requiritur: i° Ut sufficiens adsit causa. — Quae causa practice sufficiat, pendet imprimis a gravitate pcricul’ in quovis casu particulari (supra n. 73). Certe si schola est positive noxia, multo gravior causa, imo moralis quaedam necessitas postulatur, ut sine peccato gravi adiri possit. Secus enim occasio esset proxima, eaque libera seu voluntaria; 8o Sectio Altera - Articulus 1 neauc a Deo cxpectari potest auxilium speciale quod ordinarie est necessarium ut occasio e proxima fiat remota. Sed etiam si schola aliqua est tantum negative noxia, semper quaedam iusta ac rationab’lis causa requiritur. — Hoc satis patet ex supra citata Encycl. Pii XI. qui gencratim prohibet scholam publicam frequentare « quavis Je causa». Etiam Instr. S. Officii pro quavis schola publica adeunda icquirit «sufficientem causam». Ratio est, quia in tali schola insti­ tutio iuventutis est semper mutila nimisque imperfecta, ut supra (n. 72, 2°, 4) diximus. Imo peccati gravis rei essent parentes mittentes s;ne causa infantes ad scholam etiam negative noxiam, si mediis aptis defectum necessariae institutionis religiosae supplere non possint aut reipsa non suppleant. Ad mittendos infantes in scholam publicam elementariam causa gravis vel necessitas ordinarie erit, si in eodem loco vel in eius vicinia deest schola catholica; item si parentes, impares sunt solvendo pecu­ niam pro schola catholica; item si lex civilis iniuste scholam publicam frequentare praeciperet. — Ad scholam mediam vel superiorem fre­ quentandam gravis causa communiter erit, si aliter deest occasio instituendi liberos in illis artibus vel scientiis qu’bus postea pro sui status cond’tione indigent, puta si talis schola cathol’ca in illo loco deest, vel si ut alio mittantur nimiae pro parentum facultatibus expensae sunt faciendae. Itaque ob huiusmodi causam gravem ac moraliter necessariam licet liberos exponere etiam periculo proximo pervers’onis, quod ordinarie secumfert schola publica positive noxia. Nam frequentatio huius scholae in se non est peccatum, sed solum occasio peccati, etsi proxima, ast in casu necessaria. Sine causa gravi id non liceret, quia tunc, ut supra diximus, fieret occasio proxima 1’bcra, quam qu'sque ex lege naturali vitare debet. Ceterum, iuxta litteras Apostolicas et Codicem I. C. (can. 1374), indi­ cium definitivum dc causae gravitate spectat ad Ordinarios locorum (supra n “A Quodsi ob multitudinem casuum, qui in aliquibus magnis dioecesibus ad plura decena mi.lia ascendunt, Ordinariis impossibile videtur de singulis casibus cum omnibus suis circumstant is decernere, regulas generales dire­ cts as statuere possunt, earumque applicationem ad singulos casus relinquere iudic o ac conscientiae parochorum et confcssariorum. Quod si fit, utique s a cie optandum est, ut hi inter sc conveniant de sequenda, quoad cius fieri potest, praxi uniformi. Confcssarii ex sua parte in foro poenitcntiali praxim fori externi sustentent oportet. De Scholis pravis 76. — 2° Ut peculiares adhibeantur cautiones', id est remedia apta, quibus pericula scholae acatholicae amoveantur. Has cautiones vel remedia adhibere est conditio prorsus neces­ saria quae sub gravi obligat. Imo, etiamsi schola esset dumtaxat negative noxia, tamen opportunae cautiones semper necessariae sunt, quia aliquod periculum maius minusve omni scholae acatholicae intrinsece adhaeret, puta defectus institutionis religiosae. Ita Instr. S. Off. : « Ut scholae publicae in conscientia adiri possint, pericu­ lum perversionis, cum propria carum ratione plus minusve numquam non coniunctum. opportunis remediis cautionibusque fieri debet ex proximo remotum » (/. c.). Cautiones peculiares, quae spectant imprimis ad scholam ele­ mentariam, hae sunt: a) Ex parte pastorum animarum, solida et assidua infant’um institutio in doctrina catholica extra tempus scholae. Praecip’t enim çencratim Codex luris: «Parochus debet... maximam curam ad­ hibere in catholica puerorum institutione » (can. 467, § τ). Huic operi parochi, tum per seipsos aliosve sacerdotes tum per aptas asso­ ciationes religiosas aut laicas, eo maiorem operam impendere debent, quo infantes scholarum publicarum, qui utique etiam ad suum gregem pertinent, gravioribus fidei ct morum periculis expositi sunt quam infantes scholam catholicam frequentantes, ac proinde in graviore versantur necessitate spirituali. Caveant igitur animarum et charitatis sub gravi tenentur, negligant aut obiter tantum per­ ficiant ‘. requiritur vigilantia, ut infantes hisce catechesibus assistant, ut domi doctrinam expositam addiscant, contra venenum pravorum librorum bonos legant libros, condiscipulos periculosos evitent etc. 1 Quantopere hoc necessarium sit, quivis persuasum habebit qui perpendit in Statibus Foederatis Americac Septentrionalis mediam saltem infantium catholicorum partem (scii. cir. citer 2.000.000) scholas publicas frequentare. Quid de Gallia, ubi schola laica, haud raro ath (J, A. S., XIII, 39). De Choreis praesertim recentibus III hisce actu consensus non praebeatur. Ita iuxta principia generalia dc voluntario in causa, applicata ad sextum Decalogi praeceptum. Haec ergo si praevidentur, sine causa relative gravi choreas adire non licet. 2° Si choreae alicui solam occasionem remotam constituunt, a. v. si periculum graviter peccandi non est notabile, etiam quaevis iusta et rationabilis causa a peccato veniali excusabit, v. g. desiderium larcntum, mariti, sponsi, urgens amici invitatio, mos patrius, maior acilitas ineundi matrimonium, imo etiam honesta ammi relaxatio aliquoties per annum. Huiusmodi rationes saepe habentur in circulis diplomatics et aristocraties, item in ' ratio ostentationis ct vanae complacet tandi peccatum veniale non excedit. I das aliquando choreas publicas suffii rarius, quia in hisce plerumque pericu sertim rat o inveniendi occasionem fv sufficiet, quia ad hoc alia caquc aptii matrimonia ex publicis choreis orta plerumque passione magis quam pn si periculum peccandi est re ipsa ta causam adire per se gravis peccati d. 3° Si choreae, sive ob modun alicui praebent occasionem proxima peccandi periculum, causa gravis ct p ita ut occasio in casu quodammodo nc offensio mariti, parentum, sponsi vel ct honestae; item si vix aliud esset monium. Hae rationes graves suff'c terdum choreas publicas, modo non si in vestiendo immodestiam, ob saltatic de quibus supra (n. 102, c). Ad has generatim solum ratio valde gravis puella praetexere potest nimiam def modus postulat. 107. — Atvcro quaccumque est sionem proximam, quivis sub gravi ac praesidiis naturalibus ct supernal proximo fiat remotum; dc quibus sunt: recta intentio, oratio, pia medi 112 Sectio Altera - Articulus III non peccandi, vitatio solitudinis, mortificatio sensuum, praesertim oculorum etiam in non aspiciendis saltationibus magis periculosis etc. Praesertim in theatris saltationes, quae in intervallis exhibentur (« entr’actes »), adeo turpes esse solent, ut eas ex industria aspicere vix umquam a gravi peccato excusari possit. luvat hic referre notum illum locum S. Francisci Salesii: « Dc choreis loquor, quemadmodum medici loquuntur de fungis ct boletis (« champignon »): meliores, aiunt, nihil valent. Et ego dico tibi: meliores choreae vix bonae sunt. Si nihilominus fungos manducare oportet, cura ut bene praeparati sint. Ita si quo casu te excusare non posses ct chorea sit adeunda, cura ut tua saltatio sit bene praeparata, id est tempera-ta modestia, dignitate, recta intentione. Ex fungis, aiunt medici, parum manducare oportet ct haud saepe: ipsa enim quantitas, etiamsi bene praeparati sunt, venefica esse potest. Salta parum. Philothea, ct haud saepe; secus periculum est ut nimio affectu eis dedita sis ». Deinde pias suggerit considerationes, quibus, si saltare oportet, aliquis sc armare potest, ut choreae sibi non noceant, v. g. dc tot damnatis ob choreas, de tot doloribus aliorum hominum, dc aspectu Dei, dc vanitate gaudiorum mundi (Introductio ad vitam devotam. Ill, cap. 33). IV. CoNFESSARII CIRCA CHOREAS OFFICIA. 108. — Hacc officia vix melius quam verbis clari Aertnys hunc in modum explicari possunt. In universum confcssarius « vitet excessum et defectum zeli contra eas. Excedunt, qui nimio impetu et sine ulla pnidenfia contra eas invehunt. Deficiunt, qui nulla cura tanguntur ut eas impediant ». i° Spcciat’m cum iis qui choreas adeunt has sequatur regulas: ·< Perpendat periculum poenitentis, interrogando an iam pluries propter choreas peccaverit, aut saltem gravibus libidinis motibus subicctus fudrit, inqui­ rendo de circumstantiis modi, temporis, loci, personarum etc. « Quo facto: a) si pocnitens gravem a choreis abstinendis obligafonem habeat, regulariter sub denegatione absolutionis eam obligationem ei indicere debet, b} Si poenitens gravem obligationem non habeat, male se gereret confessarius, si tanta facilitate choreas permitteret, ut, iuxta personarum conditio­ nem, ne consilium quidem daret sive ab eis abstinendi sive non saepius eas adeundi; quantumvis enim choreae videantur innocuae, nihilominus, attentis circumstantiis quibus vulgo vestiuntur, plerumque periculosae sunt, causa tum iacturae devotionis et verecundiae, tum periculi se implicandi praecocibus et inconsultis amoribus. Dixi: iuxta personarum conditionem ; personis enim *» bone ons conditionis, praesertim in matrimonium collocandis, consilium ■*? De Choreis praesertim recentibus abstinendi, nedum fructui, offensioni erit; unde solum consilium temperandi a frequentia conducet. Confcssarius ergo, quantum prudenter poterit, poenitentes vel a choreis avertat, vel, si id nequeat, monitis et praesidiis opportunis periculum diminuere satagat. Haec monita sunt v. g. ut pocnitcns finem hone­ stum sibi praestituat; modestiam servet, maxime in vestitu, gestu ct sermone; vitiosis sympathiis nullo modo obsecundet, sive aliorum erga se, sive suiipsius erga alios; post choream pravis imaginationibus aditum praecludat » (ΤΛ. Mor. II, 497). 2° Parentes moneat dc eorum officiis. Videlicet: « Generatim loquendo, debent filios, maxime filias, aliosque subditos a choreis avertere quoad fieri potest. Attamen, quantum ad strictam eas vitandi obligationem, attendere debent ad quantitatem periculi ct iustitiam causae. Quando autem accessum permittunt, curent ut illi mature domum redeant, nec sola cum solo revertatur, praesertim si viam sat longam facere debeant » (/. c. n. 496). 30 Caupones item moneat, quid ipsis liceat, quid prohibitum sit. Videlicet: Choreas in aedibus suis admittere a) « licet, saltem sine gravi peccato, ubi usu vigent, si absint ea adiuncta, quae easdem proxime periculosas reddunt; tunc enim scandalum, notabile saltem, non praebent. Quapropter caupones qui choreas admittunt semper invi­ gilare debent ne inhonesta in cauponis suis fiant. b) « Non licet vero, quando cumque grave scandalum darent; ut eveniret, si adiuncta proximum periculum peccatorum adducerent, puta propter saltationum indecentiam, choreas larvatas, nimiam frequentiam, tempus nocturnum, personarum effrenationem » (/. c.). Quae dicta sunt dc cauponibus, servatis servandis, etiam valent de patribus familias, qui interdum choreas privatas pro solis invitatis instituunt. V. Casuum solutio. 109. — Caius in aliquibus aequo laxiorem, in aliis rigidiorem praxim sequi videtur. Ad ira. — a) Ad Annam quod spectat, confcssarius iam prima vice eam interrogare debuisset, non solum de peccatis in ipso saltationis actu commissis, sed per se etiam de iis quae occasione chorearum ob 114 Sectio Altera - Articulaa 111 abas circumstantias saepe extra ipsam saltationem perpetrantur; dc aspectibus, delectationibus morosis, tactibus etc., de quibus vide n. 103. Nisi enim Annam noverit ut puellam valde honestam, Caius alia illa peccata graviter suspicari potuit. Interrogare eam etiam de­ buit, quam ob causam choreas adierit, ut sciat utrum occasio sit ne­ cessaria an libera. Si prorsus libera esset, etiamsi nondum peccasset. ei saltem consilium ab illis abstinendi dare oportuit; imo si puella hucusque erat innocens ac pia, sed prudenter timetur eius futurus lapsus, v. g. ob eius indolem levem et debilem, sub gravi quoque ad illud obligari potuisset, nisi nullus huius monit’onis fructus esset sperandus. — Denique si Anna etiam modernas illas choreas salta­ verit, confcssarius has ei graviter prohibeat, utpote occasionem com­ muniter proximam, nisi ipsa ob rationem gravem ab iis saltandis abstinere non potuisset. b) Gencratim severius Caius puellae altera vice redeunti ab­ solute prohibuit non amplius saltare cum illo iuvene hic et nunc nimis procaci: potuisset enim esse occasio quasi necessaria, v. g. quia iuvenis erat cius sponsus cum quo honestum matrimonium inire sperat; quo casu puellae dicat, ut sponsum de indecenti sua agendi ratione moneat. Si occasio erat omnino voluntaria, bene eg t Caius. Item severius erat eius praeceptum ut /Xnna illico abrumperet actum saltandi cum iuvene pravo affectu ipsam tangenti: bonae enim famae talis iuvenis publice noceret. Cui ut parceret, complere consuetum saltationis circulum occasio erat necessaria. Potuit tamen puella, imo debuit saltando iuvenem paulo a se removere, ipsique v. g. dicere se ita arcte amplexam non facile saltare, ninrs defatigari etc. c) Ceterum, si Anna occasione chorearum iam aliquoties pec­ cavit et promissa antea data fefellit, tractanda est ut recdiva ob occa­ sionem proximam sive Pberam sive necessariam; unde si commode fieri potest et pocnitcns a confessione non absterretur, dilatio abso­ lutionis per breve tempus valde util s vel etiam necessaria esse poterit, quo relapsus certius praecaveatur (supra n. 32 sq.). Ad 2m. — Si Hcnricus vere recidivus est et, antea iam bis terve monitus et absolutus, nihil se emendavit, neque in hac confessione ullum spec’ale signum doloris praebet ex quo seria emendatio sperare liceat. Caius certe nimiae severitatis damnari non potest, si ei absolu­ tionem differret, puta per duas septimanas (supra n. 32). Attamen, si graviter timetur fore ut iuvenis ob dilatam absolutionem in peccatis De Choreis praesertim recentibus tabescat et a sacramentis plane alienetur, confcssarius post seriam ex­ hortationem ipsi det absolutionem sub conditione, modo tamen dubie dispositus sit. neque adsit scandalum publicum pro populo qui vi­ deret, ipsum ob suam levitatem multis notum ad sacram mensam accedere {Opus. n. 486, 517 sqq.). Si Hcnricus versatur in bona fide circa obligationem vitandi hanc occasionem proximam, aliquando etiam, ut maius malum vitetur, ab imponenda obligatione confessarius saltem ad tempus abstinere poterit, ut probavimus in Opere Ad 3”'. — Si Lucia a Caio aliovc confessario. iam una alterave vice serio monita est de gravi obligatione non permittendi ut fil:a non comitata choreas adeat, recte egit Caius, quia haec dilatio eius conscientiam salutari remorsu ad debitam vigilantiam excitabit. Si nondum monita fuit et nunc serio emendationem promittit, certe absolvi poterit. Ad 4"'. — Caius cauponem dc aliis quoque vigilandi officiis monere debuisset, scilicet quoad illas circumstantias quae extra ipsam saltationem saepissime choreas maxime periculosas et graviter inho­ nestas reddunt, ut supra (n. 108, 30) dictum est. Si Otto recidivus esset in gravi vigilandi negligentia, adeoque grave dedisset scandalum, ipsi absolutio esset differenda. Atvcro, si hac dilatione graviter offen­ deretur et peior feret cum maiore etiam boni publici damno, si prae­ terea fundata adesset spes fore ut paterne at serio monitus melius invigilet et scandalum publicum notabiliter minuat, saltem sub cond:tionc absolvi poterit. Confcssarius tamen cum publice ad S. Eu­ charistiam accedere non permittat, donec se revera emendaverit et scandalum abstulerit. Quodsi ageretur dc introducendis choreis pu­ blicis in locum ubi illarum mos nondum existit, ordinarie ne sub conditione qu’dem absolvendus esset, nisi a proposito desistit. Confer quae deinceps dicemus de parocho, cuius auctoritatem confcssarius quantum potest sustentet oportet. IT5 Sectio Altera - Articulus 111 § 2. De parochi circa choreas officiis. Casus propositi no. — i° Titius, parochus in loco ubi frequens est chorearum usus, hunc abrogari non posse censet, sed ut malum necessarium esse tolerandum; unde de iis speciali modo non curat. Postea, trans­ latus in parochiam ruri sitam, ubi praxis religiosa floret et choreae publicae nondum existunt, ne aliquem potentem cauponem, qui illas introducere vult sibi reddat offensum, hunc illas introducere sinit, et solum hortatur ut choreae honeste et decenter fiant; quod caupo utique promittit. 2° Sempronius contra, nuper parochus nominatus in loco ubi existit mos omnibus fere dominicis et festis ducendi choreas in multis tabernis et cauponis, hunc morem exstirpare volens, saepe et vehe­ menter praedicando contra choreas invehit. Hoc enim fecit, inquit, S. loanncs Vianney, parochus in oppido Ars, quem Ecclesia patro­ num adeoque exemplar parochorum constituit, et ita tandem hanc consuetudinem exstirpavit suamque paroeciam reformavit. Quaeritur I. Quaenam sunt parochi circa choreas officia? II. Quaenam contra illas media sunt adhibenda? III. Quid dicendum de praxi Titii et Sempronii? I. Parochi circa choreas officia. — Quum parochi officium sit pro viribus scandala exci­ dere. ne oves sibi commissae cx hisce detr; mentum pro consequenda salute aeterna capiant, profecto curam specialem edam ad choreas quod spectat adhibeat oportet, quemadmodum id fecerunt sancti Patres omnesque veri animarum pastores (cfr. η ιοί). Hac tamen m re parochus tum defectu tum excessu zeli peccare potest. hi. • IW· De Chords praesertim recentibus Certe zelo deficeret parochus, si in loco, ubi choreas ducendi mos nondum existit, carum introductioni non omnibus viribus obsi­ steret, monitis potissimum quidem privatis, sed etiam, si opus est, vituperation bus publicis. Imo choreae publicae communiter * rimus, qui eas introduceret h berct occasionem, hacque sui varet et grave ac publicum < peccator ad sacramenta admiti introductas adirent, severe qui quentandas suo exemplo pertr tores tractari nequeunt, quia ( se et omnibus non sunt occasic esset unus alterve antesignan monitis resisteret aliisque mai accessu ad sacramenta arceri j 112. — Verum enim vc ribus mos ducendi saltem alie est, non in civitatibus solum, et in pagis. Quid tunc paroch Utique deficeret zelo si, contra eas ageret, sub practcx assuetus, monita privata et c< lumque ferrent fructum. Nar natis fructus non statim appa magis in peccatis sordescerent deinde alii parochiani facile ii churn contra gravia haec et pu Iere mancrcquc inertem. Une secret. Ex altera tamen parte pa locis choreas plane tollere veli in eas invehendo, easque adeo peccati gravis rei essent. Nam alicubi existit, plerumque hu imo paroeciae conditio etiam immerito, parochum exagger. graviter peccarent; concludet. Il8 Sectio Altera - Articulus III xationcm iis auferre velle, ipsam etiam occasionem perveniendi ad honestum matrimonium. Hinc notabilis saepe populi pars parocho infensa erit, neque aliis eius praedicationibus et exhortationibus bene­ volum auditum praebebit. Facile contra eum exsurgent conspirationes ct factiones cum gravi eius auctoritatis detrimento, quibus chorearum numerus adhuc crescere posset. Multi ab eius confessionali aliena­ buntur, fortasse etiam ab omni sacramentorum usu. Nemo non videt, etiam tali zeli excessu malum facile aggravescere posse. Quapropter in hac praecipue materia magna opus est prudentia ct media via incedendum erit. II. Media contra eas adhibenda. I 113. — Itaque ad media contra choreas adhibenda quod attinet, ante omnia parochus populi benevolentiam sibi conciliare satagat, vera charitate ct mansuetudine maxime erga plcbcios, pauperes et infirmos, spiritu pietatis, morum urbanitate erga omnes: quo magis enim a populo aestimatur ct amatur, eo plus ab eo obtinebit. Tum, si quandoque pro officio suo etiam publice scandala reprehendere debet, non dure et aspere procedat, animos exacerbando, sed gene­ rating hortando potius ct paterne monendo. Praeclare hac de re Tridentinum, cuius monita ad Episcopos, ad parochos quoque, utpote animarum pastores, spectant: «Sacrosancta Synodus... primum cos admonendos esse censet, ut sc Pastores, non percussores esse meminerint, atque ita pracesse sibi subditis oportere ut non eis dominentur, sed illos tamquam filios et fratres diligant elaborentque ut hortando et monendo ab illicitis deter­ reant, ne, ubi deliquerint, debitis eos poenis coercere cogantur; quos tamen, si quid per humanam fragilitatem peccare contigerit, illa Apostoli est ab eis ser­ vanda praeceptio, ut illos arguant, obsecrent, increpcnt in omni bonitate et pa­ tientia: cum saepe plus erga corrigendos agat benevolentia quam austeritas, plus exhortatio quam comminatio, plus charitas quam potestas » (Scss. 13, De Reform, cap. 1). 114. — In locis ergo, ubi mos chorearum iam diu viget, mediis indirectis potissimum utatur; quae quidem media haec praesertim sunt: Quoad choreas privatas in familiis honestioris conditionis, pa­ rochus patresfamilias privatim adeat, appellet ad bonum exemplum quod cives magis conspicui plebeiis dare debent, et amice hortetur F TWfTOlJW I ' y De Choreis praesertim recentibus ut illas choreas raro dumtaxat admittant, ut modestia in vestitu servetur ct denudatio pectoris ad honestos limites restringatur, item ut saltationes solum decentes permittantur (cfr. n. 102, Γ, e). Quantum potest curet, ut catholicae familiae communi consilio inter se conveniant de non admittendis choreis quas «modernas» nuncupant. Hortetur eos etiam, ut non admittant choreas, quas «infantium» vocant, quibus naturalis horum verecundia haud parum minuitur et iam a tenera aetate ad desideranda haec periculosa oblectamenta excitantur. 115. — Quod spectat ad choreas publicas, pro viribus iterum satagat, ut carum saltem numerus minuatur et interdum tantum per annum fiant; praeterea ut non in tardam horam protrahantur et quoad fieri potest modo decenti agantur et excludantur recentes saltationes. Quod ut obtineat, apta erunt haec media : a) Privatim adeat caupones et. paterna monitione efficiat, ut utrumque consequatur. b) Idem faciat cum parentibus sibi magis benevolis, quos praecipue etiam moneat, ut filiae semper matre aliave fida persona sint comitatae. e) Ante bachanalia aliave festa quibus choreae praesertim agitantur, utiliter praedicabit de veritatibus quas vocant aeternas, de peccato mortali in genere, de peccato scandali in specie, etc., quibus parochiani salutari Dei timore imbuantur. Addet in fine paternam exhortationem ad caupones et parentes, ut, occasione chorearum, omnia honeste procedant et proxima peccati pericula amo­ veantur. d) Procuret pro viribus ut, diebus quibus potissimum saltari solet, aliis oblectamentis publicis sed honestis praebeatur occasio, per conferentias, mus eam, parva spectacula, cinematographa etc. e) Praecipue vero instituat congregationem vel confraternitalem B. Μ. V. pro puellis, quas certe magis directe et efficacius a choreis absterrere, vel etiam pro sua prudentia sub poena exclusionis eas adire vetare poterit. /) Conveniat quoque, si fieri potest, loci syndicum seu prae­ fectum. ut statutum fiat circa choreas publicas, sive ad earum nu­ merum minuendum, sive saltem ad amovenda in iis maiora pericula ct scandala. Ruri, praecipue a syndico catholico, ct in magnis quoque | II II II II I II I] II II r I | I H I I I I I I I I 1 I 1 I J 120 Sectio Altera - Articulus III civitatbus ab honestis magistratibus saepe obtineri potest, ut publicis municipii ordinationibus graviora saltem pericula imminuantur g) luvabit etiam, ut parochi cum aliis eiusdem regionis sa­ cerdotibus et honestis laicis interdum publicum coetum indicendum curent, in quo a variis oratoribus loquatur de saltandi periculis et effectibus — praesertim si frequens est hic usus — non solum pro individuis sed etiam pro societate civili, cuius moralitas publica, imo et populi sanitas per illum saltandi furorem ac maniam valde labe­ factatur ct crimina contra mores augentur, quemadmodum medi­ corum aliorumque peritorum testimoniis constat; item tunc agatur de remediis contra illum abusum unitis viribus adhibendis. Certe merito sperare fas est, ut haec media, unita eis quae supra (n. 108 sqq.) pro confessariis exposita sunt, sua efficacia non frustrentur ad imminuendum paulatim graves chorearum abusus. 1 Non abs re erit subiicere statuium municipii magnae civitatis Novioinagcnsis (Nymegen) in Hollandia, continens conditiones servandas ut choreae publicae permittantur. phum magis ex professo pravum, contra hoc specialiter fideles, quantum potest, moneat. In universum in suis pracd'cationibus fre­ quenter populum contra theatrorum ct cincmatographorum pericula moneat. — c) Ut fideles a funestis spectaculis avertat, conducere utique poterit, ut in sua paroecia aliquando bona quaedam et honesta scena seu fabula a iuvenibus in theatro repraesentetur vel per cinematographum exhibeatur. Caveat tamen hac in re excessum, tum ne iuventus hisce ninrs assuescat ct per licita ad illicita allidatur, tum etiam ne id fiat cum damno vitae devotae ct associationum mere religiosarum. Gcncratim longe praestat populum ad cultum divinum attrahere per functiones liturgicas aliaquc pia exercitia magna cum solemnitate ct devotione peracta, quibus mentes ct corda per visibilia ad invisibilia eleventur. — d) Denique si in hac civitate iam frequens est populi praesertim ad cinematographa concursus, quantum potest curet, ut etiam cinematographa bona atque honesta, eaque arte quo­ que perfecta, instituantur, et laicorum Aedonis Catholicae ha dc re operam excitet et sustentet. Quod spcciatim spectat ad cinematographa, in multis regionibus cum approbatione auctoritatis ecclesiasticae extat consortium pro fabricandis vel examinandis pelliculis honestis ei cducativis, uti aiunt, iuxta principia catholica. Complures Episcopi suis sacerdotibus monita dederunt vel etiam praecepta ut pro c'nematographis et aulis quae ab ipsis pendent, solas pelliculas adhibeant, quae ab huiusmodi consortio fabricatae vel saltem approbatae sint. Concors et constans hac in re catholicorum actio certe paulatim efficiet, ut profani pelli­ cularum fabricatores maiorem christianae honestatis rationem habere debeant, ne ipsi damna pecuniaria patiantur. Huiusmodi bona spectacula condere com­ mendat etiam SS. Pontifex Pius XI, in Encyclica de Christiana iuventutis edu­ catione. « Laudanda, inquit, c*t adiuvanda sunt opera educationi dedita, quae, christiano prorsus spiritu studioque ducta iuvenum animis subveniendi, .... ut ludi sccnici rectae institutioni fructuosi habeantur, magno quidem impendio theatra ct «cinematographa» condunt, unde christianae virtuti non modo nihil discriminis incidat, verum etiam haud parum accedat utilitatis » 1930, p. 82) ’. 0 Coiifcssarius a) pro viribus pocnitcntes. imprimis iuvenes aut pietati deditos, avertere debet a frequentandis theatris ct cinematographis publicis, quippe quae hodie plerumque spiritui christiano prorsus opposita sint et ab Ecclesiae inimicis propagentur 1 Notum est, quantum hac in re successum novissime habuerit actio Catholica in Ame­ rica Septentrionali et in Anglia per institutionem societatis « League of Decency ». 130 Sectio Altera - Articulus IV ut mores cornimpant fidemque pessumdent. — Z>) Quapropter etiam parentes monere oportet, ut liberis frequentem accessum ad haec spectacula non permittant sed id admodum moderate concedant; ct ut ipsos com'tentur quando certo sciunt nihil inhonestum animoque iuvenili perculosum in hisce repraesentari. — c} Caveat tamen ne in iis prohibendis nimio rigore excedat, sed mediam incedens viam iusta principia teneat. Hinc si qu:s pocnitcns hac dc re se accusat, confessarius primo ad eius aetatem et conditionem attendat: deinde rescire conctur spectaculi speciem et indolem, interrogando num notabiliter turre fuerit, num in ipso loco per delectationes morosas, aspectus aut aliter peccaverit, num postea ex ’bidem auditis aut visis graves habuerit tentationes contra castitatem aut fidem, num antea dc huius spectaculi honestate inquis’ert, num illius occasione aliis scandalum dederit. Praesertim vero inqu’rat dc rationibus ob quas pocnitcns spectaculo interfuerit. — d} Denique iuxta principia de occasione prox ma aut voluntaria aut necessaria casum solvat, et. si pocnitcns sive omnia spectacula publica sive certa quaedam deter­ minata sub gravi vitare debeat, regulariter eum hac de rc moneat. Sin autem gravis obligatio imponi nequeat, solum exhortando cum ab iis adeundis avertere concmr. vel saltem ipsi remedia indicet qui­ bus c periculo incolumis evadat, praesertim oculorum custodiam ct orationem. V. Casuum solutio. 125. — Ex hactenus dictis liquet, Titium satis leviter casus illos expediisse. Ad in. — Quod attinet ad Evaristum, cum interrogare debuit, num antequam aliquod tale spectaculum cum suis adierit, certitu­ dinem habuerit illud fu:ssc satis honestum vel innocuum. Quod ipsemet Evaristus. vir matrimonio ’unctus, in illo non peccaverit, nulla­ tenus probat hoc non fu sse notabiliter turpe ac proinde non fuisse occasionem proximam pro filiis suis. Quod si fuerat, certe filii ei obcd’rc non tenebantur, ct peccavit Evaristus saltem 'candilo ct cooperatione illos sccum conducendo. Qua dc rc Titius cum serio monere debebat. — Quin mo filios iuniores ct innocentes ad thea­ trum aut cincmatographum etiam leviter turpe ct amatorium addu­ cere, parentibus facile peccatum gravis incuriae esse potest, praesertim De Theatris et Cincmatographis si id frequenter faciunt; quia ita eorum passiones excitantur, amor puritatis amittitur ct spectaculis adeundis assuefiunt. Praeterea frequentior huiusmodi cincmatographi visitatio pueris et puellis nondum adultis, etiam quoad physicam constitutionem ct mentis corporisque sanitatem, haud parum nocet, quemadmodum experientia constat. Dc his ergo omnibus confessarius pocnitcntcm prudenter edocere debuit. Ad 2m. — Claudiam interrogare oportebat, quam ob causam theatrum vel cincmatographum acherit. Si nulla erat gravis causa, confessarius iam statim ac scivit haec ipsi esse grave ac probable peccandi periculum, ea prohibere debuit, neque tertiam quartamve confessionem expcctarc. Si gravis erat ea adeundi causa, v. g. quia parentes id prorsus volebant ct filia sine gravi eorum indignatione recusare non poterat, haec occasio erat quodammodo nccessana. Unde tunc confessarius hoc ipsi permittere potui; sed simul ei indicare debuit remedia, quibus hoc periculum e proximo fieret remotum, v. g. ut, ubi primum minus honesta occurrissent vel tentationes ortae essent, se Deo ct B. Mariae Virgini commendaret ct oculos averteret ab iis quae magis periculosa sunt. Hoc iam, antequam spectaculum adeat, firm ter sibi proponat (supra n. 121. 2°). — Quodsi Claudia, remediis quacumque ex rat:onc frustra adhibitis, diu semper tentationibus succumbat, tunc Titius ei declaret, ipsi talia theatra vel cinematographa prorsus vitanda esse et. si opus sit, parentibus significet, se in omnibus rebus licitis libenter cis obedituram esse, sua autem conscientia prohiberi, quominus in adeundis 1rs pcriculos s mundi oblectamentis cis obtemperet. Est quippe lex naturae, prox mum pec­ cati periculum, si moraliter non removetur, cum magno etiam incommodo physice esse vitandum (cfr. supra n. 59). Ad 3“. — Ad Gualterum quod spectat, si confessarius positive dubitat, id est si indicat, huiusmodi spectaculum semel adire, suo pocnitcnti futurum esse occasionem probabilis, etsi non certi, lapsus in peccatum contra fidem, id ipsi simpliciter sub gravi prohibere debuit, etiamsi vitationem lapsus pariter probabilem habuerit: idque in materia fidei magis adhuc quam in rebus morum. Haec solutio est omnino tenenda cum S. Alphonso et sententia longe commu­ niore contra abquos, quorum sententia probari nequit (supra n. 4 sqq.). Neque etiam Titius ab hac monitione abstinere vel responsum —h 132 Sectio Altera - Articulus IV ambiguum dare potuit, quia poenitens interrogando ostendit, se de huius actionis honestate iam non versari in bona fide. Ad 4m. — Nostro iudicio, confcssarius hoc Rcginaldo simpli­ citer permittere vel sub levi tantum prohibere non potuit. Est enim lex Ecclesiae universalis et per se gravis, quae statuit: « Spectaculis, choreis et pompis quae cos (clericos) dedecent..., praesertim in pu­ blicis theatris, ne intersint» (can. 140). Theatra autem publica, prout hodie plerumque aguntur, certe objective dedecent sacerdotes. Secus est, si agatur de spectaculo publico, in quo repraesentatur res omnium consensu non indecens, nisi tamen alia eius adiuncta sint vere indecentia, vel nisi lege particulari Episcopi vel Synodi quae­ cumque publica theatra aut cinematographa adire clericis prohibitum sit; cuiusmodi lex Romae et in multis dioecesibus exstat. — Quodsi hoc theatrum sit reapse notabiliter inhonestum — quemadmodum hodie persaepe sunt theatra publica —, et Reginaldus praevideat, se huic assistendo graves habiturum tentationes vel commotiones car­ nales, ut saepe fit apud solutos, etiam lege naturali prohibetur illud adire, quia saltem probabili peccandi periculo sine iusta causa se exponit, et quia graves commotiones carnales, etiam indirecte sed sine proportionata causa, adm ttere graviter illicitum est. Iusta autem causa in casu deest; neque enim sacerdos huiusmodi rei experientiam seu notitiam practicam habeat opus est. De Procationibus seu Visitationibus amatoriis IBS ARTICULUS V. De Procationibus seu Visitationibus amatoriis. 126. — Per procationes — quo verbo post Apuleium ‘ et ali­ quos recentes auctores usi sumus — intelliguntur frequentes illae visitationes et conversationes amatoriae, quae fiunt inter duos solutos intuitu vel saltem praetextu futuri matrimonii. In recentibus linguis vocantur: « amorcggiamento », « fréquentation », « noviergos », « Bekanntschaft », «company keeping», « vcrkccring », etc. Hi amores nostris imprimis temporibus fere ubique gentium frequentissima sunt peccandi occasio; quo fit, ut plurimi, nedum ad sacra­ mentum matrimonii digne sc praeparent, c contra usque ad matri­ monium initum multis peccatis obscenis animam maculent, imo etiam ut haud pauci post aliquod tempus in ipso quoque matrimonio in variis luxuriae peccatis vivere pergant. Quamobrcm pastores anima­ rum et praesertim confessarii omnem operam impendant necesse est, ut in tractandis his occasionariis recta et uniformia prudentiae prin­ cipia sequantur. Casus propositus 127. — Lucius intendens vel praetexens saltem futurum matri­ monium per plurcs iam menses saepe familiare habet colloquium cum Caecilia, ast clam, quia parentes puellae huic matrimonio se opponunt. In visitationibus illis solitariis frequenter occurrunt tactus graviter impudici. Quodam die festo uterque confessionem instituit 1 Apud Forcdlini, Totius Latinitatis lexicon, in h. ——____ 134 Sectio Altera - Articulus V apud Titium qui ipsis ’mponit, ut hanc procationem abrumpant neque amplius inter se conveniant. Qua in decisione his ducitur ra­ tionibus: primo quia S. Alphonsus aliique multi graves auctores illas frequentes adamantium visitationes prohibent; secundo quia, quum parentes puellae huic matrimonio sint oppositi, hac visitationes sem­ per erunt solitariae, ideoque ut proxima occasio peccandi prohibitae;. tertio quia saepe iam graviter peccaverunt ct, nisi hanc occasionem proximam evitent, semper sunt peccaturi. Quia vero neuter quod confcssarius postulat promittere vult, Titius cos tamquam indispositos sine absolutione dimittit. Hi autem continuo ad aliud eiusdem ec­ clesiae confcssionalc accedunt, ubi sedet Caius, suamque confessio­ nem repetunt. Confessario interroganti, num peccata vere doleant caque non amplius committere firme proponant, sincere affirmative respondent. Unde Caius, post brevem adhortationem ut melius orent ct saepe ad sacramenta accedant, eis absolutionem impertit, licet iam antea saepius absoluti sint ct semper eodem fere modo reciderint. Eius ratio haec est. Ex una parte, inquit, haec occasio est necessaria; ex altera parte fieri vix potest, quin inter duos adamantes praesertim iuvenes in huiusmodi procationibus saepe gravia peccata non occur­ rant. Ergo concludit, nisi cis sufficienter dispositis absolutio statim concedatur, a sacramentis quibus adeo ind.gent abstinebunt et in peiorem conditionem incident. Quaeritur I. Quandonam procationes amatoriae sunt licitae? II. Quae cautelae adhibendae sunt, ut honeste fiant? III. Quae debet esse confcssarii agendi ratio in hac materia ? IV. Quid de diversa casus solutione dicendum? Dc Procationibus seu Visitationibus amatoriis I. Quando licitae 135 sint procationes. 128. — Principium generale hoc est: Γ Licitae sunt illae visita­ tiones quando jiunt intuitu matrimonii tempore relative propinquo ineundi; — 20 Si decst haec gravis causa, ordinarie illicitae sunt, utpote occasio proxima voluntaria. Ratio primae partis haec est: quando agitur de eligenda aliqua persona, quacum quis per totam vitam intimo matrimonii vinculo ligetur, prudentia postulat, ut electio non fiat, nisi illam personam probe cognoscat, idest nisi sciat eam sibi conven.re tum indole, mo­ ribus, externisque futurae vitae conditionibus, tum etiam sincero ac mutuo amore et naturali quadam sympathia. Atqui hoc ord.naric fieri nequit sine illis visitationibus plus minusque frequentibus. Unde hac procationes seu visitationes amatoriae, licet in se sint periculosae, in casu sunt occasio moralitcr necessaria. Est haec hodie sententia communis, quae confirmatur praxi timoratorum. Ratio secundae partis est, quia, spectata vehementi hominis in­ clinatione ad luxuriam, illae visitationes amatoriae ac intimae fami­ liaritates inter duas personas adamantes, praesertim iuniores et so­ lutas, generatim sunt proxima peccandi occasio; id quod experientia quoque nimis docet. Ait S. Alphonsus de his visitationibus sine iusta causa admissis: « Ex centum adolescentibus vix duo aut tres in occa­ sione a mortalibus invenientur immunes, etsi non in pr.ncipio, saltem in progressu » (Praxis. n. 65). Illae ergo procat;ones, nisi fiant ob causam moralitcr necessariam, scilicet intuitu futuri matrimonii, generatim sunt causa proxima eaque voluntaria, quae, ex legis na­ turae praecepto, cuilibet sub gravi est vitanda. 129. — Ex illo generali principio sponte profluit haec regula praefica·. Procationes illis tantum sunt licitae, qui possunt et volunt inire matrimonium intra tempus rationabile. Dicitur i°: qui possunt inire matrimonium. Unde illicitae sunt: a) Illis qui aetate adhuc iuniores sunt quam ut rem familia­ rem constituant; secus enim sine necessitate diutius cum gravi pec­ candi periculo protrahuntur. Haec actas pro variis regionum, per­ sonarum ct rerum adjunct’s differt. Qua dc re Codex luris dicit: « Curent animarum pastores ab eo (matrimonio) avertere iuvenes ante — Sectio Altera - Articulus V aetatem qua, secundum regionis receptos mores, matrimonium iniri solet » (can. 1067, § 2). In regionibus quamplurimis non tropicis, spectatis omnibus conditionibus physiologicis, psychologicis ct moralibus, actas media ineundo matrimonio magis apta videtur esse pro puellis versus annum 20m vel 2ini, pro pueris aliquot annis tardius, modo iam tum propriam familiam constituere possint. Unde plerumque puellis procationes incipere ante annum 19“ non conveniret, pue­ ris vero solum aliquot annis post. Excipiuntur casus in quibus adest iusta causa eas aliquamdiu anticipandi. Regulariter autem erunt procrastinandae, si ob varia rerum adiuncta intra unum altcrumvc annum matrimonium nondum iniri possit. Licet ergo ad morum integritatem conferat ut adolescentes matrimonium non ad multo tardiorem aetatem differant, ne saepe meliores iuventutis annos in lascivia absumant, maxime etiam curandum est, ne citius illas periculosas procationes ineant; secus plerumque per multos annos in peccatis viverent. Z») Illicitae sunt procationes etiam illis qui impedimento ca­ nonico prohibentur inire matrimonium, v. g. impedimento matri­ monii mixti, nisi gravis adsit dispensandi causa. c) Item illis quorum matrimonio parentes ob iustam et gra­ vem causam se opponunt, puta quia filiorum auxilio prorsus indi­ gent, vel quia persona cuius matrimonium appetitur conditione aut moribus certe indigna est. Si parentes opponunt alterius partis infir­ mam salutem vel morbum haereditarium, merito hac dc rc votum medici postulare possunt, antequam consensum praebeant. — Ex altera tamen parte notandum est peccare parentes, si sine gravi causa impedire vel diutius differre velint aliquod honestum matrimonium ad quod filius vel filia se vocatum seu valde inclinatum sentiat; item si eidem contra huius voluntatem aut inclinationem aliquam deter­ minatam personam obtrudere velint. Quapropter filii utique parentum consilium imo et consensum in re tanti momenti expetere tenentur; hisce autem iniustc omnino dissentientibus, aliorum prudentium, praecipue sacerdotis, consilium petant, Deum orent ct denique agant, debita semper cum reverentia erga parentes, quod sibi in Domino bonum, visum fuerit. Persaepe irrationalis parentum resistentia tem­ poris tractu cessat1. 1 Codex luris hac dc rc dicit: « Parochus graviter filios familias minores hortetur nc nuptias ineant, insciis aut rationabiliter invitis parentibus; quod si abnuerint, eorum ma. trimonio nc assistat, nisi consulto prius loci Ordinario » (can. 1034). Pro minorcnmbus iura patria varia statuere solent. ■ Dc Procationibus seu Visitationibus amatoriis Illis qui probabiliter infirmam vel imperfectam procrearent prolem, uti sunt surdo-muti, semifatui, mente debiles, epileptici, morbo hacrcd.tano affecti, matrimonium, etsi val dc iniri possit, per se quidem dissuadendum est, prohiberi tamen nequit, sicut vult falsa eugenismi doctrina; tum quia matrimonium mire est ius naturale ct primigenium ab Auctore naturae cuivis concessum, tum quia, ad prolem debilem ct mancam quod attinet, « melius est ci sic esse quam penitus non esse », ut loquitur S. Thomas (IV, dist. 32, q. 1, art. 1, ad 4-), cum sit capax salutis aeternae. Unde propter specialem rationem, utputa .n remedium concupiscentiae, coniugium appetere ipsis licet, modo compars de morbo moneatur ‘. 130. — Dicitur 20: qui volunt inire matrimonium. Hinc illicitae sunt procationes quae fiunt sine seria intentione vel spe pius m.nusve fundata luturi matrimonii, sed ex mera amnii levitate, vani soiati; aut libidinis causa. Huiusmodi seria intentio generatim deest, quando fiunt non cum una sola, sed cum alus pluribus simul, quando f.unt inter iuvenem multo divitem vel nobilem et puellam pauperem et plcbciam, quando amasius iam statim ab initio pueilam ad turpia provocat, quando post aliquod tempus seria intentio non mamicstatur vel matrimonium semper sine lusta causa differtur. Ad hoc caput refertur recens ille mos, ab antiqua consuetudine christiana plane alienus, qui « flirt» d.citur, quo duo iuvenes diversi sexus, sive udem sive alii cum aliis, soli exeunt, et levioribus saepe dictis ac facetiis inter se conversantur, sine seria intentione, saltem ex una parte, futuri matrimonii, sed solum recreationis causa. Qui mos, licet non semper et in omni casu s.t occasio proxima, tamen a pastoribus animarum ct conlessariis valde improbandus est, utpote periculosus ct haud raro incentivum multorum peccatorum. Ubi autem huiusmodi oblectamenta in casu particulari gravium lapsuum periculum sere probabile ct proximum constituunt, v. g. ob pravam inclinationem, soLtudinem etc., utique sub gravi prohibenda sunt. 131. — Dicitur 30: intra tempus rationabile. Qua de re certa regula determinari nequit, quia a diversis pendet circumstantiis, v. g. a visitationum frequentia, a more honesto conversationis, a iustis obstaculis. Generatim iuxta praxim timoratorum procatio per seme­ strem vel per annum protracta cum una alterave visitat.one quavis se­ ptimana aequo longior dicenda non est. Si tamen matrimonio tem­ pore relative propinquo contrahendo serium impedimentum pe. tempus longum ct indefinitum obstat, v. g. mors alterius utrius pi1 C(r. Encycl. « Casti Connubii », 31 Dec. 1930; 10 — Ter Haar, * Casu comaenMt. · Vol. 1. A Sedis, 1930. p. 5^4 i38 Sectio Altera - Articulus V rcntis expectanda, officium publicum obtinendum, res familiaris ad negotium incipiendum etc., procatio, si ob quam gravem causam penitus abrumpenda non est, tamen suspendenda vel interrumpenda est, vel saltem visitationes notabiliter sunt minuendae. Hoc igitur in casu confessarius huiusmodi frequentes visitationes per annos conti­ nuari non permittat, quia gcncratim necessariae non sunt, ac propterca occasio proxima voluntaria fierent. Adducere hic iuvabit generalia monita de proxima praeparatione ad ma­ trimonium ex Encycl. « Casti Connubii » : « Ad proximam boni matrimonii praeparationem maximopere pertinet eligendi coniugis studium; nam plurimum inde pendet utrum matrimonium felix futurum sit necne, cum alter coniux alteri aut magno adiutorio ad vitam christiano modo in coniugio ducendam, aut magno periculo atque impedimento esse queat. Ne ergo inconsultae electionis poenas per totam vitam luere debeant, maturam sponsi deliberationem instituant antequam personam seligant, quacum deinde perpetuo sibi degendum erit; in hac vero deliberatione in primis rationem habeant Dei veraeque Christi religionis, deinde sui ipsius, alterius sponsi, futurae prolis bono consulant itemque societatis humanae et civilis, quae ex connubio tamquam ex suo fonte oritur. Petant sedulo divinum auxi­ lium ut eligant secundum christianam prudentiam minime vero caeco et indo­ mito cupiditatis impetu neque solo lucri desiderio aliove minus nobili impulsu ducti, sed vero rcctoque amore et sincero erga futurum coniugcm affectu; praeterea cos fines in matrimonio quaerant propter quos illud est a Deo con­ stitutum. Neque omittant denique, de eligendo altero coniuge prudens pa­ rentum consilium exquirere illudquc haud parvi faciant, ut, eorum maturiore humanarum rerum cognitione et usu, perniciosum hac in re errorem praeca­ veant et divinam quarti mandati benedictionem, matrimonium inituri, copio­ sius assequantur » (zf. A. S. 1930, p. 585 sq.). II. Cautelae adhibendae in procationibus licitis. 132. — Gcncratim. si procatio intuitu ineundi matrimonii est licita, illa remedia sunt adhibenda quae alibi {Opus. n. 142) pro occa­ sione necessaria in universum indicavimus, quibus periculum pec­ candi c proximo fiat remotum. Speciatim circa procationes hac cautelae servandae sunt. i° Ne fiant inter illos qui sub eodem tecto habitant: esset enim occasio « in esse » periculosissima, maxime si semel iam lapsi sunt. Quapropter, si duo simul habitantes serio de ineundo matri- De Procationibus seu Visitationibus amatoriis 139 monio cogitant, alterutra pars quantocius separatam habitationem quaerat. 20 Requiritur ut, ad incipiendas determinatas procationes, quamprimum parentum consilium exquiratur. Licebit tamen iuveni, antequam puellae consensum petat, sive per litteras sive clanculum hanc convenire, ut cius dispositionem de matrimonio forte ineundo cognoscat: haec enim initia nondum procatio dicenda sunt. Puella tunc quamprimum parentes de hac propositione certiores reddat. 30 Ubi visitationes incipiunt, ante omnia curandum est ne sint solitariae, absque testibus; in hoc enim maximum procationum periculum situm est. Quapropter confessarius urgeat: a) ut sponsi, quoad eius fieri potest, sint semper in morali praesentia parentum, maxime matris, vel alterius horum vices gerentis. Profecto non prohi­ betur, quominus etiam soli inter se confabulentur, sed ita id fiat, ut sciant se semper esse sub aliorum custodia, sive in loco separato eiusdem cubiculi, sive relicta ianua aperta, sive saltem ob subitum alicuius ingressum in cubiculum. Praesertim etiam quo tempore sponsus a sponsa discedit, ad ianuam domus mater aliavc persona familiae praesens sit oportet, vel haec sola sponsum e domo educat. — b) Si sponsa est sui iuris vel ancilla vel vidua, curent sponsi ut, saltem quantum facere possunt, solitudinem vitent, adeoque inter se conveniant v. g. ambulando vel sedendo in loco publico. Si solitudo vitari prorsus nequeat, maiores cautelas adhibeant oportet, praesertim ne nimis ad invicem appropinquent. Atque eodem cauto modo agant, si ob injustam parentum oppositionem visitationes extra eorum do­ mum necessariae sint; quo casu forte in domo parentum alterius partis haberi possunt; interdum etiam per litterarum commercium frequentiori visitationi suppleri potest. — e) Quia nostra aetate in multis regionibus fert consuetudo ut sponsi alterutrius familiam alibi habitantem visitent, animarum pastores et confessarii insistant, ut itinerando semper comitem habeant, quae « chaperon » vocatur, puta sororem aliamvc probam sponsae parentem. Idem fac endum, si ad quamdam festivitatem, nundinas, honestas choreas, theatra ecc. va­ dant. 133. — 40 Vis'tationcs ncc nimis frequentes sint, ncc nimis pro­ tractae. In illis enim testificationes amoris per verba, aspectus, oscula etc. paulatim quasi sensim sine sensu fiunt frequentiores ac liberiores 140 Sectio Altera - Articulus V et a prava libidine inspiratae; flamma fit incendium quod vix ex stingui potest. Hoc docet quotidiana experientia. « Tales adamantes, inquit S. Alphonsus, prius conversantur invicem ob propensionem; deinde propensio fit passio; ct passio, postquam radicem in corde fixerit, mentem obtenebrat et cos in mille crimina ruere facit » {Praxis. n. 65). — Dc harum tamen visitationum frequentia regula fixa tradi nequit, sed praxis timoratorum sequenda est. Pendet etiam ex variis adiunctis. Si ambo c. g. in proxima vicinia habitant, suapte natura frequentiores ct saepe breviores erunt quam si in locis diversis. Si procatio per paucos solum menses perdurat, plures visitationes permitti pos­ sunt quam si per annum. Si saepius iam lapsi sunt, ut minuantur visitationes curandum est; item si solitudo vix vitari potest. Gencratim dici potest, unam alteramve visitationem quavis hebdom da per aliquot horas protractam non esse nimiam; quotidianas autem per multas horas vix permittendas esse. Attamen si quae puella etiam solito frequentiores recusare nequeat quin iuvenem ceterum honestum offendat cum periculo frustrandi optatum matrimonium, hae utpote moralitcr necessariae tolerari possunt; sed tunc confessarius eo magis in servandis cautelis, praesertim in vitanda solitudine, insistat; ac praeterea ad properandas nuptias magis excitet. — Praesertim, si ma­ trimonium iam est certo statutum ct appropinquat dies nuptiarum, minuantur quoad fieri potest visitationes, vel saltem non fiant ita prolixae et intimae, sed potius breves ct in med a familia. Nam crescit tunc peccandi periculum ob maiorem familiaritatem, ob frequen­ tiores cogitationes dc copula mox futura, ob minorem graviditatis ti­ morem, quippe quae matrimonio tegeretur. 134. — 50 Maxima deinde cautela adhibenda est in praebendis invicem signis amoris. Certe honesta huiusmodi signa licita sunt, ut puta dona, imago photographica etc. Item oscula et amplexus, qui a timoratis iuxta morum patriae, v. g. inter parentes, fratres ct sorores, fieri solent, praesertim aliis praesentibus in accessu ct recessu. Haec enim signa naturaliter destinata sunt ad ostendendum ct fo­ vendum sincerum et honestum illum amorem particularem, qui inter sponsos ex stat oportet. Neque obstat quod quaed. m commotio ve­ nerea vel interdum etiam pollutio ex iis sequatur, modo haec non intendatur, sed potius statim expresse quantum potest repellatur, et modo desit etiam grave consensus periculum. Namque amor ho­ nestus monstrandus est ratio sufficiens hos malos effectus cx licita De Procationibus seu Visitationibus amatoriis 141 actione profluentes permittendi; quae ratio non exstat inter alios solutos non parentes. Est haec iterum communis auctorum sententia; ct etiam S. Alphonsus haec signa permittit, «ubi talis vigeret usus» (VI, 854; H. Ap. XVIII, 7), a. v. iuxta morem patriae. Graviter tamen illicita sunt oscula frequentius repetita, praesertim in os, magis adhuc quae fiunt in ipso ore (oscula columbina); item amplexus pressiores per notabile tempus protracti. Haec enim omnia praecipue in iunio­ ribus adamantibus, in mare magis adhuc quam in femina, natura sua gravem commotionem vcncrcorum, imo haud raro pollutionem producere solent, quae nulla ratione honestari possunt. Unde talia signa neque a laicis honestis et moratis, neque a theologis longe communius licita habentur. — Λ fortiori refi­ cienda est aliquorum antiquorum auctorum sententia, quae sponsis ius tribuit quaerendi vel directe intendendi per illa signa delectationem veneream, secluso periculo pollutionis. Ratio est quia huiusmodi delectatio solum licita est iunctis matrimonio, per quod corpus in alterius transit potestatem (I Cor. vn, 4), non autem sponsis, qui etiam per sponsalia nullum actuale ius in alterius corpus huiusve usum acquirunt. Praeterea, pro solutis in luxuria directe intenta non datur parvitas materiae (cfr. prop. 4 ab Alexandro VII damnata); voluptas enim venerea cx instituto Creatoris solum ordinata est ad copulam; « unde, inquit S. Alphonsus, sicut sponsis vetita est copula, ita etiam tactus qui ideo permittuntur in quantum sunt ad illam ordinati » (H°m· ^Ρ· XVIII, 7; ib. IX, 2; item Th. Mor. VI, 854). Ergo huiusmodi delectatio, directe intenta ct per actus procurata, extra matrimonium gravis est inordinatio: est vera inchoa­ tio actus pollutionis, licet incompleti. Consentiunt auctores antiqui longe plures et recentes fere omnes. Magis d'sputatur, num liceat sine peccato gravi directe quaerere ct inten­ dere delectationem non quidem veneream, sed sensibilem vel sensibilem-carnalem, quae scilicet habetur sine commotione spirituum genitalium, sed cum commutatione alius partis corporis (cord’s, pectoris, musculorum etc.). Nobis aliisque multis sic dicendum videtur. Actus, quibus 'talis delectatio intenditur et provocatur, in se quidem graviter prolrbiti non sunt, quia deest obiectum in sc malum, i. c. commotio venerea. Ast practice ordinarie graviter illiciti sunt. Etenim, iuxta auctores omnes sub gravi prohib 'tum est sine ratione proportio nata ponere causam, quae notabiltcr influit in gravem commotionem vene­ ream. Atqui, spectata hominis inclinatione in venerea, propter intimam coniunctionem inter delectationem sensibilem ct veneream, qui deliberate quaerit et intendit primam ordinarie versatur in periculo proximo incidendi etiam in de­ lectationem veneream, quod iam est obiectum in sc malum, imo sacpiss:me etiam quaerendi ct appetendi hanc alteram, a. v. in hanc consentiendi; id quod nullam ob ra'tionem licitum est. Ita S. Alphonsus: « Ordinarie semper aderit certum per culum consentiendi in delectationem veneream, cum sensi­ tiva tam coniunctam » (VI, 854); ct in Horn. Ap.t « Ordinarie adest periculum incidendi in veneream tam sensibili propinquam, vel saltem in prava desideria Sectio Altera - Articulus V 142 progrediendi ad vcnercam » (XVIII, 7). Atqui « per se est mortale, se exponere periculo consentiendi in delectationem vencrcam » (Th. Μ. III, 416). 135. — 6 Denique, si umquam, praesertim procationum tem­ pore maxime necessaria sunt media supernaturalia, scilicet oratio et frequentior sacramentorum usus. Idcirco sponsi, quoad possunt, con­ fiteantur singulis vel alternis hebdomadibus quisque apud cumdcm expertum confessarium. cui multum fidant omniaque sincere mani­ festent. Commendatur ipsis ut etiam saepius ad sacram mensam ac­ cedant, quotidie Nfssae sacrificio assistant brevemque meditationem instituant. Quotidie etiam specialem quamdam precem dicant ad B. Μ. V. vel ad Patronum particularem. Praesertim dic quo se invi­ sunt firmum renovent propositum non peccandi, Deumque instanter orent ut illud exsequantur. Valde etiam ipsis consulenda sunt exercitia spiritualia clausa in aliqua domo peracta. Adhibitis hisce cautelis naturalibus et supernaturalibus solida adest spes fore ut sponsi hanc periculosissimam vitae per odum sine gravibus peccatis pertranseant et more vere christiano ad sanctum matrimonii sacramentum se praeparent. III. CoNFESSARII AGENDI RATIO IN HAC MATERIA. 136. — Si quis ad confessionem accedit, qui cum persona alte­ rius sexus amorem facere incipit, confessarius ante omnia inquirat, num licitae sint hae procationes, id est num fiant recta intentione seu intuitu et cum spe matrimonii intra tempus relative breve ineundi (supra n. 128 sq.). Quae si certe sunt illicitae, eas prorsus prohibeat oportet, utpote occasionem proximam voluntariam. Quodsi pocnitcns has abrumpere non vult, certe nullatenus absolvi potest. — Sin autem licitae sunt procationes, ad ea quae sequuntur attendat prudens con­ fessarius. i° Imprimis adamantibus inspiret altum 'conceptum de ma­ trimonii christiani fine ct dignitate: procreare n’m'rum prolem ad Dei aeternam gloriam propriamque beati tu di nem; mutuo amoris au­ xilio inter prospera ct adversa felicem quoad f eri potest ducere vitam in terris et ita perpetuam consequi mcrccdcm in coelis. Hunc in finem Chrstus matrimonium ad sacramenti dignitatem elevare voluit, in quo tribuitur gratia sacramcntalis seu ius consequendi omnes gratias De Procationibus seu Visitationibus amatoriis 143 |IU actuales, quibus coniugcs tempore suo indigebunt ad gravia huius status officia obeunda oneraque ferenda. Summi igitur est momenti per honestam procationem rite se praeparare ad fructuosius hoc sacramentum recipiendum. Iuxta mensuram enim praeparationis tribuctur mensura Οgratiae sacramentalis. — Hae altiorcs de statu matrimoniali considerationes gencratim libenter a sponss accipiuntur et efficiunt, ut animum non adeo attendant ad illas delectationes carnales, quas Deus eo tantum fine huic statui adiunctas voluit ut facilius graves eius obligationes adimpleant. Hinc etiam saepius sacerdos inculcet, unice verum mutuum amorem esse felicis coniugii fundamentum, amorem, inquam, non carnalem et caecum qui externis tantum ct transeuntibus corporis qualitatibus nititur, sed illum honestum, nobilem ct constantem, qui in animorum unione cons:stit et oritur ex mutua aestimatione et reverentia, ex dotibus magis internis animi, ex concordia in iisdem mentis et cordis affectibus ac propensionibus. I H 137. — 20 Utrique graviter commendet omnes illas et singulas cautelas, quas supra (0.-132 sqq.) exposuimus, praesertim vero ne quaerant soli inter se conversari; sed libenter admittant parentum vigilantiam, etiam in determinandis illis visitationibus, tamquam necessariam suae virtutis custodiam. Sedulo cos quoque instruat de adhibendis mediis supcrnaturalibus orationis et sacramentorum, de quibus n. 135 locuti sumus. Sponso specialiter, utpote qui ordinarie vehementiore instinctu carnali impelli solet, ante oculos ponat, ut in monstrand:s amoris signis magnam sponsae reverentiam exhibeat, camque usque ad diem nu rtiarum puram caslamquc custodiat ‘. Eam ut altum pudicitiae et loncstatis specimen ct exemplar (« idéale ») consideret ct veneretur, velut angelum carne vestitum, quam Deus ipsi tot’us vitae sociam animique consortem in prosperis et in adversis destinavit. Virili ;gitur voluntate illas amoris testificationes moderetur, nec quidquam externe faciat quod a parentibus videri non possit. Ubi se gravibus II 1 Belle hac de re ita S. /Xugustinus: « Si ducturi estis uxores, servate vos uxoribus vestris. Quales eas vultis ad vos venire, tales vos debent et ipsae invenire. Quis iuvenis est, qui non castam velit ducere uxorem? Et si accepturus est virginem, quis non intactam desideret? Intactam quaeris, intactus esto. Puram quaeris, noli esse impurus». Sermo 132 (Migne, t. 38, c. 735 sq.). < I II || II ■ I II 1 |l ill II κ 1 t* n II I I E I n I | I I hi I 1I ||| ΙΊ II |I H 144 Sectio Altera - Articulus V delectationibus carnalibus commotum sentit, externe nihil manife­ stans statim eas modeste repellere conetur. Sponsae, quae pro suo sexu passivam potius partem in opere generationis agit, confcssarius potissimum insinuet, ut suavi sua ct amabili agendi ratione sincerum quidem affectum erga sponsum ostendat, sed nimiam familiaritatem provocare omni rafone evitet. Neque permittat illas amoris carnalis significationes qu?s Deus solis matrimonio iunctis permisit (supra n. 134), sed has urbane at firmo animo refutet. Unde sponso humaniter significare conetur, se ho­ neste tantum et digne tractari velle, neque ab ipso haberi ut obiectum quo carnali suae concupiscentiae satisfaciat. Neque credat se ita agendo sponsum offensurum, imo potius maiorem huius aestima­ tionem ct affectum sibi conciliabit. Nam licet hic, subitanea passione abreptus, illicita illa instanter petat, postea tamen, serius sccum re­ cogitans, sponsae agendi modum approbabit, eam propter eus hone­ statem. constantiam ct dignitatem mag:s aestimabit ct gaudebit quod adeo fidelem, integram ct religiosam virginem in vitae sociam sibi coniungcre possit. Contra, addat confcssarius, haec illicita permit­ tendo saepe fieri, ut spons’. talibus delectationibus tempore proca­ tionum iam gaudentes, diutius nuptias differant, imo haud raro ut puellam adeo levem ct inconstantem fastidiant ct procationem abrumpant. 138. — 30 Quia, praesertim quoad luxuriam indirectam, quae graviter illicita sunt saepe non ita certo determinari possunt, caveat confcssarius ne citius aliquid peccatum mortale esse pronuntiet; sed ad prudentiam, ad vigilantiam ct ad moderationem cos hortetur. Ubi tamen ccrtc mortalia committuntur, semper cum charitate eos excipiat ct moneat, etiamsi recidivi fuerint, cosque ad veram contri­ tionem firmumque propositum, maxime in vitanda solitudine, exci­ tet. Si tamen confcssarius advertit, cos in bona fide versari crca aliqua amoris signa quae in se quidem graviter illicita sint, neque ullus ex monit’onc speratur fructus, hanc cx prudentia omittere debet (supra n. 39). Ceterum cos tractet iuxta regulas traditas pro occasione pro­ xima interrupta ct necessaria (supra n. 32, 54 sqq.). — Si aliquoties serio iam moniti eodem modo in eadem peccata relapsi fuerint, neque nunc ullum speciale melioris propositi signum ostendant, per se qui­ dem differendi sunt ut melius sc disponant (Opus. thes. 13 -15s). Ast prudenter hac n re procedat confcssarius, ne a sacramentis frequen- De Procationibus seu Visitationibus amatoriis 145 tandis alienentur et in peiorem statum incidant; quod potissimum valet de sponso, saltem si hic est debilis in fide ct raro conf.teri solet {Opus. n. 151, 517 sqq.). Ad sponsam quod attinet, gencratim faci­ lius remedio dilatae absolutionis uti poterit, etiamsi alioquin satis disposita videatur, praesertim si est eius stabilis poen.tens ct frequen­ ter ad confessionem accedit. Nam saepe contingit ut, si huic suavibus verbis absolutio per breve tempus differatur, non solum ipsa, sed per eam etiam sponsus, cui haec dilatio passim significabitur, ad melio­ rem frugem redeant, et deinceps ab hisce graviter illicitis se absti­ neant, seque modo vere christlano ad sacramentum matrimonii prae­ parent cum ingenti fructu pro tota eorum vita. Quae quidem expe­ rientia tum nostra tum aliorum prudentium confessariorum proban­ tur {Opus. n. 459, 20 sqq.). IV. Casus solutio. 139. — i° Titius citius ct generat m nimis severe hunc casum solvit, neque cius rationes, ita sine debita distinctione propositae, va­ lidae sunt. Nam ad primum: S. Alphonsus aliique viri sancti ct graves has visitationes plus minusve frequentes idcirco dumtaxat prohibuerunt, quia illa aetate iliisque in regionibus erant occasiones voluntariae, quemadmodum fusius in Opere (n. 20-28) ostendimus. Nostris autem temporibus illae visitationes, si revera intuitu matri­ monii fiunt, iuxta morem etiam timoratorum, fere ubique sunt oc­ casiones necessariae; unde licitae quoque sunt, modo debitis cum cautelis fiant. — Secundo inquirere debuit Titius, quam ob causam parentes huic matrimonio adversentur, item utrum necne post ali­ quod tempus cos consensum daturos esse merito sperari poss t. Si parentum oppositio est plane iniusta vel probabiliter paulatim ces­ sabit, adamantes ius suum prosequi possunt (n. 129). Quodsi in mo­ deratis illis visitationibus solitudo interdum moraliter vitari nequeat, erit ct haec occasio necessaria. Unde Titius eas prorsus prohibere non potuit, neque iniungerc ut omne commercium abrumpant ct sic spei felicis ct honesti matrimonii valedicant. Praescribat varia remedia quibus haec occasio necessaria c proxima fiat remota; indicet cautelas necessario adhibendas (supra n. 132 sqq.). Quodsi mhilominus saepius in peccata incidant, agat iuxta ea quae supra (n. 138) diximus. 146 Seefio Altera - Articulus V 140. — 2° Ex altera parte Caius quoque, si nihil aliud inquisivit, citius, et quidem in partem nimis benignam, hunc casum solvit et absolutionem impertivit. Primo enim sedulo indagare debebat de vero huius procationis motivo. Nimis enim saepe hi amores inter juvenes fiunt ex animi levitate, sine ulla probabili spe matrimonii, quod inire aut non possunt, aut ab una saltem parte non serio inten­ ditur. Quo casu Caius hanc procationem omnino prohibere debebat, utpotc occasionem proximam eamque voluntariam, ab ipsa lege na­ turali vetitam. Si illi adamantes iam aliquoties eam abrumpere pro­ miserint, sed promissum non servaverint, Caius eis absolut'oncni differre debebat, donec illam occasionem interruptam plane vitassent (supra n. 32 et Opus. n. 108 sq.). Si illa procatio erat licita, utnote moraliter necessaria. Caius ut medicus eis indicare debuit remedia seu cautelas adhibendas quibus occasio remota reddatur. Quae si iam antea ab ipso vel ab alio confessario indicatae fuerint, eos interrogare debuit, ciuo modo et quo successu eas adhibuerint. Si iam serios conatus ad se emendandos fecerunt. Caius ut index eos absolvere potuit, nisi ut medicus censeat, brevem absolutionis dilationem ad nlenam emendationem cis fore valde utilem: dc qua utilitate cx adiunctis pro sua prudentia mdicabit (n. 54 sqq.). Sic v. g. facilius puelbe, quae frequentat sacra­ menta ct certo brevi reditura est, absolutio differri poterit quam inveni narum relig:oso. — Sin autem has cautelas adhibere prorsus neglexerint, ct eodem fere modo relapsi fuerint, neque nunc, etiam post paternam cius exhortationem, speciale aliquod contritionis si­ gnum ostenderint, Ca:us tamquam index per se cis, utpote recdivis formalibus, absolut’oncm differre debuit, donec iterum convenantes aliquo saltem modo se emendaverint, quemadmodum supra (n. 138) diximus. Attamen, si illa absolutionis dilatio graviter periculosa vide­ tur. puta ob prudentem timorem alienationis a sacramcnPs — quod hodie praesertim in iuvenibus masculis haud raro contingere pote­ rit —. absolutio sub concbtione. si saltem dub’e dlsposit’ sunt, conce­ denda erit (Opus. thes. 22 *, III). Hic casus tamen non nirm's facile sup­ ponendus est. praesertim quoad puellas, imo neque quoad illos iuvenes masculos qui Ermiter adhuc stant :n fide ct praxi rclig’osa (ib., n. 486). Quod autem addit Caius ad suam absolvendi laxitatem excusandam, scilicet vix fieri posse quin in tali occas’one adamantes non graviter peccent, hoc. inquam, absurdum est et haeresim sapit. Non cmm, ut lansenius docuit, «praecepta Dei sunt impossibilia», neque deest • - · ■ . . De Procationibus seu Visitationibus amatoriis 147 gratia qua possibilia fiant (Prop. 1* damnata in Bulla «Unigenitus »). Orent illi adamantes, adhibeant remedia praescripta, ct Deus eos certe iuvabit. Nam, ut ait Tridcntinum: «Deus impossibilia non iubet; sed iubendo monet ct facere quod possis, et petere quod non possis; et adiuvat ut possis» (Sess. VI, cap. 11). Quae hic dc procationibus diximus confcssarii sedulo animo perpendere velint. Agitur enim de innumeris gravibus Dei offensis in hac occasione quo­ tidiana praecavendis, deque praeparandis millenis Chrstifidelibus ad sanctum matrimonii sacramentum, quo eorum vita terrestris vere christiana et felix reddatur, ct caelum permultis exornetur incolis Deum in aeternum laudaturis. Quare valde iuvabit hoc argumentum interdum in confcrcntiis moralibus tra­ ctare, ut confcssarii eiusdem regionis in hac rc gravissima tutam uniformemque praxim sequantur. 148 Sectio Altera - Articulus VI ARTICULUS VI. De Procationibus intuitu matrimonii mixti *. 141. — Matrimonia mixta ingens Ecclesiae et animabus inferre damnum, constat tum declarationibus SS. Pontificum et Episcopo­ rum. tum quotidiana experientia et statistica Qua propter ab Ec­ clesia ubique severissime sunt prohibita (can. 1060). N:hilominus haec matrimonia, praecipue in regionibus mixtae religionis, fere ubique quotannis numero crescunt cum magno pastorum animarum dolore. Generation autem haec matr monia non ineuntur, nisi praecesserint procationes mixtae seu visitationes amatoriae. Unde quo huiusmodi matrimonia impediantur, ante omnia opus est praevenire ne pars catholica cum parte haeresi aut schismati adserpta illas procationes ineat. Sunt ergo tales procationes occasiones valde periculosae, non solum multorum peccatorum contra mores, sed etiam, per subsequens matrimonium, perversionis in fide cum partis catholicae, tum maxime prolis futurae. Hinc et confessarii et parochi summa dili­ gentia curare debent, ut has pestiferas procationes praevertant. Qua dc re sequentes ponuntur casus. Casus propositi 142. — T Ursula, a parentibus catholicis religiose educata et frequentans sacramenta, confitetur Titio, se ab aliquo tempore pro­ cationes incepisse cum Gulielmo. iuvene sectae protcstanticae ad1 In hoc vricu'o pa«sim aramus nostrum opusculum: De matrimoniis mirfis ecrttmqtie remediis (Marietti, Tiurin» Romae, 1031) Idem anglice trans’atum: «Mixed marriages and tbcir remedies » (Pu'tet. New York - Cincinnati, 1933). * Vide hoc probatum in dt. op. n. 1-41. ’ De Procationibus intuitu matrimonii mixti 149 scripto, a quo sc turpiter tangi aliquoties permisit. Post debitas inter­ rogationes confcssarius reperit. Ursulam nullam habere gravem cau­ sam obiectivam ineundi hoc matrimonium mixtum, eam tamen, utpote sincere catholicam, illud contrahere non velle sine debita dispensatione. Gulielmum ipsi etiam promisisse se solitas cautiones praebiturum. Τ' tius variis rationibus eam a proposito avertere cona­ tur; sed puella cedere non vult, tum quia Gulielmum valde amat et ab ipso vere redamatur, tum quia altior huius conditio socialis et fortuna ei valde prata sunt. Nihilominus Titius censens has causas nequaquam esse sufficientes, Ursulac significat, sc absolutionem dare non posse, nisi ab hoc matrimonio desistat et hanc procationem plane abrumpat. Quod quum puella promittere renuat, recedit et confitetur apud Caium. ï Caius igitur, postquam cognovit, Ursulam peccata contra castitatem commissa sincere dolcrc, neque ipsam sine obtenta dispen­ satione haeretico nubere velle, et utramque partem paratam esse praebere debitas cautiones, ipsi iniungit ut parochum pro dispen­ satione adeat. Quum puella hoc libenter promittat, confcssarius eam, utpote sufficienter dispositam, statim absolvit. Eius ratio haec est: aliud est forum internum, aliud externum; confcssarius iudicat tan­ tum dc dispositionibus internis, parochus autem in foro externo de dispensatione. Praeterea, ait, una certe alterave vice puellae promit­ tenti se parochum adituram fides haberi potest; si postea redit non impletis promissis, absolutionis dilatione ad hoc urgeri potest. 30 In quadam dioecesi Ordinarius, gaudens induito Apostolico concedendi dispensationem in impedimento matrimonii mixti, sequi solet praxim eam dandi aut negandi iuxta indicium et com­ mendationem parochi respcctivi. Hi autem diverse hac dc re indicant. Sempronius, in sua paroecia satis multa habens huiusmodi ma­ trimonia, saepe et serio tum publice tum privatim populum de eorum prohibitione et periculis instruit. Practice tamen, quando quis dispen­ sationem habere vult, cam semper Ordinario commendat, modo utraque pars sincere cautiones praebere velit. Eius ratio est: a) quia 150 Sectio Altera - Articulus VI secus amore obcaecati inibunt matrimonium mere civile vel coram ministro haeretico: a. v. periculum maioris mali; — b) quia melius est dare dispensationem ante matrimomum quam hoc postea reva­ lidate, quia interim multa peccata impediuntur. Quod attinet ad certitudinem moralem de cautionum implemento eam parum curat, quia impossibile est, inquit, eam acquirere; unde contentus est de earum sinceritate in praesenti. Nullum serium conatum adhibet ut pars acatholica ante nuptias in religione catholica instruatur et con­ vertatur, quia, ut ait, labor est irritus et conversiones occasione ma­ trimonii parum solidae sunt. Hisce principiis consonat etiam eius praxis benigna in confessionali quoad procationes mixtas. Videt qui­ dem Sempronius, hac dispensandi facilitate illa matrimonia semper numero crescere, ct, quia cautiones parum recte servantur, eadem proportione paulatim decrescere fidelium qualitatem et etiam eorum numerum, praesertim in postera generatione. Sed censet, praeter populi instructionem, nihil contra hoc fieri posse. 4° Terentius contra, item parochus, ut matrimonia mixta e sua paroecia arceat, numquam petit dispensationem, sed a priori quamlibet postulationem reiicit; quia, inquit, si pro uno petitur, brevi multi alii ct paulatim semper plures cam habere volunt, ct sic hoc detestabile malum semper magis increscet cum magna mei gregis ruina. Unde fit ut, licet multi iuvenes, hac severitate territi, ab incipiendis procationibus mixtis abstineant ct matrimomum mere catholicum contrahant, alii tamen etiam bene multi matrimonium extra Ecclesiam ineant ct in concubinatu vivant, cum magno etiam prolis detrimento. Quinimo quo vel maiorem suis fidelibus contra haec matrimonia incutiat horrorem, parum vel nihil curat, ut illa matrimonia mixta semel extra Ecclesiam inita revalidentur. Quaeritur I. Estne peccatum mortale inire procationes seu con­ versationes amatorias intuitu matrimonii mixti? II. Quacnam sunt confcssarii officii partes circa has procationes mixtas?, De Procationibus intuitu matrimonii mixti 151 III. Quacnam remedia ab animarum pastoribus contra illas sunt adhibenda? IV. Quid in propositis casibus dicendum de agendi ratione tum Titii et Caii, confessorum, tum Sem­ pronii et Terentii, parochorum, tum denique Ordinarii ? I. Quando procationes mixtae sint graviter illicitae. 143. — Procationes mixtae seu visitationes amatoriae inter duas personas baptizatas, alteram catholicam alteram haeresi aut schismati adseriptam, intuitu matrimonii ineundi, eadem ratione licitae aut illi­ citae sunt qua ipsum matrimonium mixtum. Etenim quum hae pro­ cationes fiant cum intentione post aliquod probationis tempus contra­ hendi matrimonium, ab hoc etiam matrimonio, velut ab obiecto, omnem suam moralitatem desumunt. Sunt quippe huiusmodi matri­ monii praeparatio et ad illud consequendum directe ordinatae et in­ tentae. Intentionem autem seu voluntatem aliquid faciendi eodem modo licitam aut illicitam esse ac ipsum obiectum, certum exploratumque est apud omnes theologos. — Atqui inire matrimonium mixtum per se graviter est illicitum, et per accidens tantum licitum fieri potest. — Ergo idem dicendum est de procationibus mixtis. 144. — Dicitur in minore, inire matrimonium mixtum esse per se graviter illicitum. Hoc patet: T ex lege positiva Ecclesiae, quae huiusmodi matrimonium « ubique severissime prohibet » (can. 1060); 2° ex eo quod plerumque in illo grave adest periculum perversonis cum pro parte catholica, tum praesertim pro prole nascitura; quo casu ipsa lex divina ct naturalis illud prohibet; 30 ex eo quod qui tale matrimonium prohibitum init plerumque grave praebet scan­ dalum publicum, quia ita persaepe alii fideles moventur ad idem matrimonium contrahendum. — Vide has rationes fusius expositas in op. cit. De Mutr. mixtis, n. 66 sqq.; 46 sqq. Per accidens tamen cum Ecclesiae dispensatione huiusmodi ma­ trimonium licitum fieri potest, modo praesto sint sequentes condi­ tiones: i° Adsint ex parte nupturientis catholici causae graves ct ur- 152 Sectio Altera - Articulus VI gentes; 2° cautionem praestiterit coniux acatholicus de amovendo a coniuge catholico perversionis periculo, et uterque con'ux de uni­ versa prole catholice tantum baptizanda et educanda; 30 moralis habeatur certitudo dc cautionum implemento (can. 1061, § 1). Itaque si nupturiens non habet causam gravem tantoque periculo proportionatam, matrimonium mixtum manet ipsi graviter prohibitum, etiamsi Ecclesia quandoque, per obstinatam nupturientis petitionem quasi coacta, ad maius malum praecavendum a sua lege dispensat. 145. — Huiusmodi autem gravis causa non est singularis et ar­ dens amor mutuus, quia non est causa proportionata periculo per­ versionis in fide, quod per illum amorem saepe etiam gravius red­ ditur. Est proinde amor inordinatus, vesanus et illicitus, utpotc principiis fidei et sanae rationis oppositus; qui idcirco, sicut aliae tentationes ad malum, mediis naturalibus et supernaturalibus ora­ tionis etc. vincendus est. Neque maior fortuna aut altior socialis con­ ditio acquirenda est huiusmodi causa gravis ct proportionata tanto fidei perversionis periculo (op. cit. n. 62 sq.). Neque quod cautiones praebere volunt, causa dici potest concedendae dispensationis pro tali matrimonio: cautiones quippe sunt mera conditio concedendae dispensationis, non vero causa cur Ecclesia dispenset. Ex dictis ergo concludendum est, etiam graviter illicitas esse illas procationes mixtas, nisi nupturiens catholicus aliam gravem et urgentem habeat rationem huiusmodi matrimonium contrahendi. Imo, licet quis nondum intendat tale matrimonium inire, graviter tamen ipsi prohibitae sunt illae conversationes amatoriae, quia gravi se expo­ nit periculo non solum peccandi contra mores, sed etiam contrahendi tandem matrimonium graviter illicitum; nam per illas continuatas visitationes vesanus amor semper crescit et persaepe ad illud ducit. Sunt ergo occasiones proximae eaeque liberae, quae iuxta legem di­ vinam et naturalem sub gravi peccato vitari debent, ut omnes theologi docent. Quae possint esse causae graves, ob quas matrimonium mixtum, ac proinde etiam procationes per accidens licitae fieri possint, diximus in op. cit. De Matr. mixtis, n. 64, 121. Pro praxi gcncratim hoc dici potest: si nupturiens catholicus suas causas auctoritati ecclesiasticae sincere expon t, simulquc verbis vel sua agendi ratione manifestat, se ita animo dispositum esse ut matrimonio sit renuntiaturus casu quo Ecclesia eas non probaverit dispensationemque negaverit, tunc obtenta di- De Procationibus intuitu matrimonii mixti 153 spcnsatione, tuta conscientia matrimonium inire potest. Sed hoc casu eo magis conscientia dispensantis oneratur ut examinet, num illae causae vere graves sint et urgeant. Si enim ita non sunt, dispensationem concedere prorsus iilicitum est. Secus tamen erit, si hic nupturiens, nullam habens gravem causam, obsti­ nata sua voluntate Ecclesiam quasi cogere vult ad concedendam dispensationem ne quid peius accidat; quia sic graviter committit contra reverentiam et obedientiam Ecclesiae debitam, quippe quae hoc casu non positive permittat sed velut invita toleret dumtaxat tale matrimonium, quod per se severissima lege prohibet, utpotc ex praesumptione iuris parti catholicae ct proli valde noci­ turum (op. cit., n. 66, i°). II. CONFESSARII AGENDI RATIO CIRCA PROCATIONES MIXTAS. 146. — De officiis confessarii haec dicenda sunt. Certum est, casum dispensationis in impedimento mixtae reli­ gionis pertinere ad forum externum Ecclesiae, i. c. ad Ordinarium ad quem, si gaudet induito Apostolico, spectat iudicare et discernere de dispensatione danda vel neganda; praeterea ad parochum qui, nomine Ordinarii, inquirere debet de causis dispensationis, deque conditionibus praestandis, ut quae inquisicrit demum ad Ordinarium referat. — Confessarius ergo, qua talis, totum hoc negotium relin­ quere debet parocho, ac proinde pocnitcntem ad hunc dirigere; neque ipsemet sententiam proferat aut quicquam decernat aut pocnitcntem in petenda dispensatione adiuvet. Specialiter confessarius nullo modo iudicare potest num adsit certitudo moralis dc cautionum sinceritate ct implemento, quae tertia est conditio ad legitimam validamque dispensationem requisita (can. 1061, § 1, 30); nam haec certitudo a multis pendet circumstantiis, non solum ex parte sui pocnitentis, sed praecipue etiam ex parte nupturientis acatho ici: hunc autem confes­ sarius non cognoscit. Dc causa ad dispensandum requisita aliquando quidem, audito solo poenitente, suum judicium habere camquc satis gravem esse censere potest; sed quod causa sit in casu vere sufficiens et legitima, id declarare ipsi non convenit, quia hoc quoque pendet ex variis adjunct’s privatis ct publicis, quarum indicium pertinet ad solum forum externum. Prudentia ergo gcncratim pos ulat, ut suam de gravitate causae sententiam pocnitcnti non proferat, ne suo prae­ judicio cum in proposito forte illicito obfirmet. — Itaque confes­ sarius per se potest tantum, imo ct debet, qua doctor, pocnitcntem circa eius obligationes instruere et, qua index et medicus, absolutloJI — ThR IIaar, Castis conscientiae. - Vol. 1. 154 Sectio Altera - Arfl culus VI nem a peccatis, iuxta huius dispositionem undique perpensam, aut concedere aut differre aut negare (Z. c. n. 119 sq.). 147. — Ex dictis pro praxi confessarii circa mixtas illas proca­ tiones haec consequuntur. Si confessarius merito suspicatur, poenitentem habere procatio­ nes mixtas, eum hac de re interrogare debet; item, si hic affirmaverit, de harum procationum motivo. Si post haec certus est confessarius, nullam esse ex parte nuptu­ rientis obiectivam dispensationis causam, ut doctor, ipsum monere debet illas procationes graviter esse illic tas, ut supra iam ostend mus. Quapropter omni ratione ipsum hortari debet ut ab his desistat; idque ordinarie etiam si hic bona fide credat illas licitas esse; nam si eum in bona fide relinquit, tum ipsum poenitentem, tum imprimis prolem futuram gravi perversionis pcricu o exponit, ct ut plurimum scan­ dalum orietur. Poenitens ergo qui tales procationes abrumpere non vult, non est absolutione dignus. — Dico: ordinarie ipsum monere ct nolenti obedire absolutionem negare debet. Si tamen confessarius graviter timeat ct quasi certus sit, poenitentem monitioni non esse obsecundaturum et in peiorem conditionem lapsurum, illum in bona fide relinquat et non absolutum bonis verbis ad parochum mittat, dicens res matrimomalcs ad cum spectare, ut hic prius dc causis et conditionibus dispensationis inquirat ct iudicct. Item si confessarius probabiliter quidem censeat huiusmodi cau­ sam dispensandi adesse, ordinarie poenitentem non absolvat, nisi hic prius parochum adierit; secus enim eum exponit gravi periculo ineundi matrimonium illicitum, sive quia in foro externo huiusmodi causa non habetur ut vere gravis et urgens, sive quia iudicatur non adesse certitudinem moralem dc cautionibus. Praeterea data prius absolu­ tione ordinarius huius benignitatis exitus erit, ut poenitens periculo­ sissimas illas conversationes amatorias .continuet, ad S. Communio­ nem quoque accedat, utque parochum non adeat nisi brevi tempore ante nuptias, cum maiore semper periculo eas non abrumpendi ct ineundi matrimonium mixtum, cum gravi etiam scandalo aliorum qui eius exemplo exetati eadem levitate procationes mixtas incipient. Atque ita confessarius causa erit, cur numerus illorum matrimonio­ rum semper crescat (cfr. plura in op. cit. De Matr. mixtis, n. 123 sqq.). De Procationibus intuitu matrimonii mixti III. De ISS remediis ab animarum pastoribus contra illas adhibendis. 148. — Quoniam procationes mixtae eadem ratione sunt pro­ hibitae qua ipsa matrimonia (supra n. 143), eadem quoque remedia contra illas ac contra haec adhibere oportet. Fuse ct ex professo de hisce remediis tractavimus in tertia parte operis citati: De Matr. mixtis, pp. 71-143; e quibus haec pauca hic extrahimus. i° Tum Romani Pontifices tum S. Congr. S. Officii saepe praescripserunt, ut pastores animarum fideles frequenter et publice et privatim instruerent de gravissima prohibitione legis Ecclesiae, deque rationibus huius prohibitionis, id est de periculis horum ma­ trimoniorum quoad fidem et mores, pro parte catholica et pro prole, deque eorum damnis in hac et in altera vita. Iam a prima pueritia in institutione catechistica identidem contra haec praemuniri debent, tum postea in scholis, in piis confraternitatibus, in concionibus et in­ structionibus dominicalibus, in missionibus, exercitiis spiritualibus etc. (o/;. cit. n. 93-95). 20 Aliis quoque mediis directis et indirectis parochi huic gra­ vissimo malo obsistere concntur; utputa per apostolatum laicalem et operam illorum fidelium qui pro « actione catholica » laborant, per libellos et ephemerides, per conferent as publicas, per ludos et honesta oblectamenta, solis catholicis, imprimis utriusque sexus juve­ nibus, destinata, per maiorem separationem catholicorum ab haereti­ cis etiam in vita sociali ct oeconomica, aliaque quae ib. (n. 96-99) exposuimus. 30 Complures Episcopi, praesertim in America Septentrio­ nali, experientia edocti tristissimas illorum matr.mon orum conse­ quentias pro praesenti et futuris generationibus, defect onem scilicet a fide ingentis numeri fidelium (« tremendous leakage»), tum in Sy­ nodis provincialibus adunati tum singuli statuerunt, non amplius con­ cedere dispensationem, nisi prius pars acatholica per sex saltem hebdo­ mades integrum cursum instructionum circa doctrinam catholicam secuta fuerit. Huiusmodi decretum, identidem ubique in quavis dioe­ cesi publicatum et a clero parochiali cum vero zelo aposto ico in prax m ductum, felicissimos ibidem produxit effectus et causa fuit con­ versionis plur morum acatholicorum simulquc magnae dcnrnutionis mixtorum matrimoniorum (op. cit. n. 110-117). Ceterum Sedes Apo- I— H Sectio Altera - Articulus VI stolica, dando ipsamet dispensationem aut Ordinariis concedendo in­ dultum dispensandi, semper apponit hanc restrictionem : « Quatenus ante nuptias pars acatholica ad veram religionem adduci nequiverit ». Ergo serios conatus ad hunc finem factos fuisse supponit. 149. — 40 Quemadmodum magna in concedenda dispensatione facilitas, teste experientia, una est ex praecipuis causis cur horum matrimoniorum numerus ubique semper magis increscat, ita pru­ dens in dispensando severitas efficax est remedium quo illorum nu­ merus minuatur ct paulatim crescat tum qualitas tum numerus fide­ lium. Loquimur scilicet de illis casibus ordinarie occurrentibus, in quibus nupturiens catholicus nullam gravem ct urgentem dispen­ sationis causam afferre potest, sed ostendit dumtaxat caecum suum ct inordinatum amorem, cum voluntate obstinata Ecclesiam quasi cogendi ad hanc dispensationem concedendam. lamvcro, post dili­ gens pro utraque praxi rationum examen, adhibita etiam statistica, hoc remedium, moderate tamen ct debitis cum exception bus adhi­ bitum, in opere citato (n. 132-169) ea qua par est reverentia proposui­ mus et commendavimus. Qua in re caput rei est, ut pastores anima­ rum ante omnia attendant ad bonum publicum Ecclesiae, resp. suae dioecesis vel paroeciae, idque non tantum pro praesenti, sed etiam pro futura generatione (n. '72-74, 135). Aliis verbis: perpensis omni­ bus personarum, loci ct temporis circumstantiis, attentis etiam expe­ rientia et statistica, habita quoque ratione maioris foccunditatis ma­ trimoniorum mere catholicorum quam ceterorum, Ordinarii et pa­ rochi pro sua prudentia iudicent, quae praxis maius malum publi­ cum sit allatura: aut strictior legis observantia, qua permittitur seu potius toleratur ut, praesertim initio, complures quidem obstinati matrimonium invalidum ineant ct iacturam fidei faciant, sed cum probabili certitudine nunc iam multos alios, et postea semper plures, ob hanc severitatem ab his matrimoniis mixtis sese abstenturos ct matrimonium mere catholicum contracturos, — aut facilior legis re­ laxatio, qua ob frequentissimas illas dispensationes haec mixta ma­ trimonia semper magis propagentur, cum tristi illo effectu ut fide­ lium qualitas iam nunc valde decrescat ct ut in secunda vel saltem tertia generatione fere omnes ab Ecclesia desciscant (cfr. infra n. 153). 150. — 5° Practice ergo Ordinarius loci in dispensatione danda aut neganda pro variis personarum et locorum circumstantiis variis De Procationibus intuitu matrimonii mixti 157 modis inccdcrc potest, ut haec matrimonia et procationes ea praccc dentes pro viribus antevertat. a) Potest decreto generali publice edicere, dispensationem concessum non iri, nisi adsit ex parte nupturientis catholici causa vere gravis obiectiva, non vero ob solum amorem mutuum aliave motiva mere materialia. Hic modus certe m.ix’me efficax est, quia plurimi, scientes se dispensationem obtinere non posse, procationes nc quidem incipient. Quapropter valde commendandus vi­ detur pro iis dioecesibus, in quibus generatim fervet adhuc fides et nondum ita frequentia sunt mixta matrimonia. Nam ibidem ex stricta legis custodia, praesertim successu temporis, multo minora pro bono communi Ecclesiae et animarum exsurgent mala quam ex praxi faciliore seu ex frequentissima legis dispensat’onc ob solum timorem matrimonii mere civilis, quae praxis praecipua est crescentis semper eorum numeri causa. Hoc fuse ostendimus, respondendo etiam obicctionibus, in op. cit., n. 136-141, n. 158-161. Notandum hic est, hanc strictam legis applicationem ibidem etiam iis in casibus prudentem et legiti­ mam esse, in quibus, deficiente causa obiectiva, certitudo moralis de cautio­ num implemento haberi possit. Ratio iterum est bonum commune, ne scilicet multiplicatis exceptionibus paulatim mixta matrimonia semper increscant cum ingenti totius gregis detrimento: prudentia enim praecipit ut in conflictu bonum commune privato bono anteponatur ’. Ad haec, cautiones, ut supra (n. 145) diximus, sunt dumtaxat conditiones dispensationis, non vero causa quae nupturientibus ius quoddam tribuat. Ceterum qui ita animo dispositi sunt ut, negata ob defectum causae dispensatione, nuptias invalidas ineant, difficulter praebebunt illam certitudinem moralem ad licitam et validam dispensationem prorsus necessariam. — De modo quo prudenter haec severior praxis introduci possit, diximus op. cit. n. 165. b) Si Episcopus pro sua prudentia indicaverit, in sua dioecesi, ubi te­ pidus est fidei spiritus et iam ingens habetur horum matrimoniorum numerus, ex illa praxi severiore ct generali maius malum publicum oriturum esse, scilicet multo plurium defectionem a fide, etiam in postera generatione, singulos casus cum omnibus suis circumstantiis examinare debet, sneciali adhibita diligentia circa cert'tudincm moralem de cautionum implemento, sine qua dispensatio invalida est (op. cit. n. 166). c) Potest etiam pro circumstantiis media inter strictiorem et faciliorem praxim incedere via, et praxim strict’orém denegandi dispensationem restrin­ gere tum ad quaedam territor a (dccanatus, paroecias) in quibus fides magis 1 Merito ait cl. Vermeersch: « Plerumque matrimonia haec ita damnosa sunt, ut possit simpliciter negari dispensatio et assistentia, si hoc modo plures aliae mixtae nuptiae impe­ diantur » (Theol mor T02}, III. n. 767). Irem Aertnvs Damen: «Praxis (pastorum anima­ rum) numquam petendi dispensationem nisi in casibus omnino extraordinariis, sustineri debet iis in regionibus ubi hoc modo agendi matrimonia mixta impediuntur» quamvis exinde matri monium determinatum non impediatur » (Theol, mor. II, n. 706, II). 158 Sectio Altera - Articulus VI viget, tum ad certas personas, puta ad nupturientes natos ex familiis mere catho­ licis, pro quibus ord’naric non est tantum matrimonii mere civilis periculum. Hac ratione profecto iam multum decrescent matrimonia mixta, crescent mere catholica. Quod ita in eadem dioecesi non ubique et pro omnibus eadem sit dispensationis praxis et populo ansa praebeatur obloquendi et querendi, non est ita grave malum relate ad multo maius bonum quod inde sequetur. Diversa enim praxis iam ex ipso lure servanda est, secundum quod moralis dc cautio­ num implemento certitudo ab aliis praebetur, ab aliis non praebetur. Ceterum pro al is etiam occasionibus proximis (v. g. choreis, oblectamentis, vestitu mu­ lierum etc.) in eadem dioecesi ob varias circumstantias saepe iam varia habetur praxis (op. rit. η. ι66 sq.). d) Alia denique strictioris praxis mitigatio est sequi exemplum illorum Episcoporum (supra n. 148, 30) qui decreto generali statuerunt, dispensationem non dari nisi prius pars acatholica integrum cursum instructionum in doctrina catholica secuta sit. (Op. cit. n. 168, n. 100 sqq.). IV. Casuum solutio. 151. — Ad ira. — Titius casum Ursulae iuxta ordinarias regulas dc monitione ct absolutione poenitentis per se quidem recte solvit. Qui enim legi Ecclesiae, haec matrimonia sine gravi et urgenti causa inire severissime prohibentis, obedire renuit, vel pertinaci sua volun­ tate cam ad dispensandum quasi cogere vult, graviter peccat et abso­ lut one dignus non est. Quas autem causas Ursula adducit ad peten­ dam dispensationem, nequaquam sufficiunt (supra n. 145). Si tamen Titius valde timet, Ursulam ob absolutionis negationem ita offensum iri ut matrimonium mere civile aut coram min:stro haeretico con­ trahat — id quod in casu non videtur supponendum —, debet a monitione abstinere et eam ad parochum remittere, dicens se abso­ lutionem daturum, si parochus dispensat onem dari posse judicave­ rit (supra n. 147). Quum fideles scire soleant, causas mitr moniales ad parochum et Episcopum pertinere, hac dilatione absolutonis non facile offenduntur. Parochus, adiutus a parentibus, sua et Ep:scopi auctoritate faciPus Ursulam a funesto proposto avertere poterit, praesertim quia haec testatur se. utpotc genuine catholicam, matri­ monium sine debita dispensatione inire non velle. 152. — Ad 2°. — Non ita recte egit Caius. Primo en:m inqui­ rere debebat, num Ursula gravem habeat causam ineundi matr monium mixtum, sine qua causa procationes habere iam gravis culpa est, ut ·■* 'T? ■· · - ■ - Dc Procationibus intuitu matrimonii mixti 159 supra (η. 144) diximus. Praeterea perperam ad casum applicavit prin­ cipium de distinctione fori interni et externi. Nam ad poen tentis dispositionem internam utique etiam pertinet se submittere velle legi Ecclesiae et decisioni fori externi hanc legem urgentis; de hac au­ tem voluntate seu dispositione interna confessarius serio eam inter­ rogare debuit. Si nullam gravem reperit dispensationis causam et puella re vera se decisioni fori externi submittere vult, iam nulla est ratio cur ipse confessarius non declaret hoc matrimonium esse gra­ viter prohibitum adeoque illas procationes prorsus abrumpendas esse. Si dubitat de causa vel de cautionum soliditate — de qua ultima re confessarius semper dubitare debet —, et puella dispensationem ha­ bere desiderat, differat absolutionem usquedum parochus de his judi­ caverit (n. 147). Error Caii est quod falso opinatur confessarium qua talem ad solum bonum sui poenitentis attendere debere et non etiam ad bonum commune. « Confessarius, inquit S. Alphonsus cum com­ muni auctorum sententia, est minister non tantum constitutus pro consulendo bono particularium pocnitentium, sed etiam pro bono totius reipublicae christianae, idcoquc praeferre debet bonum com­ mune bono privato sui poenitentis» (Hom. Ap. XVI. 116). Hoc praecipue obtinet in materia matrimonii mixti. Si confessarius hac in re, ut doctor, seria sua monitione et prohibitione poenitentem a tali matrimonio avertit, certe bonum publicum Ecclesiae maxune promovet et efficaciter sustentat actionem parochi et Episcopi in foro externo. Quod addit Caius, se prima et altera vice fidere posse promis­ sioni poenitentis dc adeundo parocho, quidquid est dc firmitate huius propositi, practice et in concreto in nostra pracscrt.m materia id periculis plenum est. Nam qui tales ineunt procationes mixtas gcneratim non sunt ex iis qui frequenter, v. g. singulis vel alternis sept manis, confiteri solent. Nisi ergo Ursulae iam prima vice initio procationis absolutio differtur usquedum parochum adierit, ordinarie et ex communiter contingentibus confessarius eam relinquit in pro­ ximo periculo continuandi illas procationes et tardius solum adeundi parochum, quando ob maiores semper difficultates dilatio absolutio­ nis iam non est ita aptum remedium contra illicitum huiusmodi ma­ trimonium. Poenitentis conditio eadem fere est ac occasional « in esse», puta concubinarii, cui nisi prima vice absolutio differtur, or­ dinarie in proximo relinquitur periculo non exsequendi propositum (supra n. 42). Notandum denique est, in materia matrimonii mixti l6o Sectio Altera - Articulus VI agi de periculis fidei, quae pro aeterna salute inulto graviora sunt, ac propterea a confessario multo efficacius antevertenda quam morum pericula. 153. — Ad 3®. — Sempronius, parochus, nimis leviter hanc quaestionem gravissimam tractare videtur. Optime sane facit popu­ lum suum sedulo de horum matrimoniorum prohibitione et peri­ culis instruendo. Ast, si nihilominus petentibus sem 3er dispensatio conceditur, etiam quando ex parte nupturientis nul a gravis adest causa sed dumtaxat amor inordinatus aut commoda temporalia, non solum permittitur ut hic objective graviter peccet ct se temere per­ versionis periculo committat, verum etiam fit ut haec lex, pro Ecclcs.'ae ct animarum salute adeo necessaria, semper magis vulnere­ tur ct tandem quasi emoriatur ac practice pro nulla habeatur. Sola praedicatio ct populi instructio, si ex parte pastorum animarum non aequa severitate in custodienda lege sustentatur, remedium est pa­ rum efficax contra grassans hoc malum; quia multissimi sponte con­ cludunt, legem, a qua ab Ecclesia adeo facile dispensitur ut eius observantia quasi a libitu populi pendeat. practice parvi esse mo­ menti. modo d’spcnsatio petatur ct obtineatur1. Pro! dolor, iam co in multis regionibus perventum est. Hoc infaustum malum matri­ moniorum mixtorum vclut pestis contagiosa semper magis propaga­ tur cum immenso Ecclesiae animarumque detrimento. Postulantur quidem ab Ecclesia cautiones: praebentur quoque a nupturientibus. Sed hac cautiones, quum saepissime, teste experientia, aut nihil aut valde imperfecte serventur, praesertim quod spectat ad cathoVcam prolis educationem, minime obstant, quominus non solum illorum fidelium qualitas iam in praesenti valde decrescat, sed etiam ut. in sequentibus saltem generationibus, eorum pars longe maior ad haeresim aut ad plenum ind'ffercntismum et apostasiam transeant et Ecclesiae pro semper intereant; quod itemm longa experientia ct statistica comprobatur .* * Sempronius obiicit quidem: a) periculum matrimonii extra Ecclesiam, si negetur dispensatio. - Sed primo tale grave periculum frequenter quasi a 1 Vide hoc fusius explicatum in op. cit. de Kfafr *58 ^q· ’ Episcopi Germaniae in collectiva epistula pastorali curatiores observationes ostenderunt, prclcm ex mixtis in tertia generatione plane protcstanticam esse » (7. c. mixtis, n. 70, 136 sqq.» 145 sqq., anni 1922 dolentes testantur: ) Ad alteram Sempronii obicctionem respondetur: Ecclesia, custo­ diendo pro foro externo suam legem, iure tolerat aliquot obstinatos ct indif­ ferentes in concubinatu vivere, ut ita multo plurcs absterreantur ab ineundo matrimonio mixto, quod suis fidelibus praesentibus ct futuris adeo funestum esse tristi experientia novit. Est enim Ecclesia societas, quae bono privato praeferre debet bonum publicum, quod secus nimia cius benignitate pessumdatùr. Sic etiam Sedes Apostolica, abrogando ultimis temporibus decretum « Tametsi » ct Declarationem Benedicti nam, permittit permultos dispensa­ tionem non petentes in concubinatu vivere, ut hac sua severiore legislatione fideles a matrimoniis mixtis absterreat (cfr. op. cit. n. 152, ct n. 159 in f.). Contra hanc generalem prudentis gubernationis normam peccare solet paro­ chus noster. Quod addit Sempronius, scilicet certitudinem moralem de cautionum implemento haberi non posse, id certe admodum exaggeratum est. Nam primo requiritur tantum certitudo moralis late dicta, quae non quidem dub’um proprie dictum, sed tamen prudentem erroris formidinem admittit (op. cit. n. 82 sqq.). Deinde S. Sedes expresse postulat, et ex lege divinonaturali postulare e ebet, hanc moralem certitudinem non solum de cautionum sinceritate in praesenti, sed etiam de carum implemento in futuro; secus dispensationem tum illicitam tum invalidam esse declarat. Ineptum ergo est dicere, Ecclesiam quid « impossibile » postulare. Sit haec inquisitio saepe res difficilis ct operosa; sed quod Sempronius de ea non curat, grav:s est in suo officio implendo negligentia (ib. n. 81, 87 sqq.). Denique valde etiam deficit eo quod ante nuptias nullum adhibet conatum convertendi partem acatholicam, praetexens laborem esse inutilem ct illas conversiones generatim non esse sinceras. Experientia enim constat, prudentem operam saepe veras ct duraturas conversiones producere (ib. n. 101-115). Unde etiam S. Sedes huiusmodi conatus adhiberi vult (supra n. 148, 30). Ex dictis igitur concludendum est, Sempronium parochum valde leviter gravissimam hanc de matrimoniis mixtis quaestionem tra­ ctasse. Facillimum hoc utique est; sed haec facilitas ct levitas cum 162 Sectio Altera - Articulus VI coram Deo non excusabit, quia magnum damnum infert Ecclesiae et animabus ipsi concreditis (op. cit. n. 158 sq.). 154. — Ad 4'“. — Terentius, alter parochus, zelum quidem ostend’t contra hoc detestabile malum, sed cius zelus non est « secun­ dum scientiam », imo nimis rigidus. Haud raro enim dantur ex parte nupturientis causae vere graves ct urgentes concedendi dispensatio­ nem, ut puta quales adduxmius in op. cit. n. 64. Quo casu si debitae quoque cautiones praestantur ct scandalum aufertur, parochus di­ spensationem Episcopo commendare potest, imo interdum etiam de­ bet, ne nimia severitate fideles quasi in desperationem agat (ib. n. 160). Praeterea Terentius matrimonia mixta invalida saepe prae­ venire potest, prudenter invitando partem acatholicam ad sequen­ dum cursum instructionum dc fide catholica. Sic frequenter efficiet ut haec sive ante sive post matrimonium convertatur (ib. n. 101-115). Maxime etiam culpandus est Terentius, quod illos infelices, qui se­ mel matrimonio invalido obstricti sunt, suae sorti quasi relinquit. Est hic sane rigor intolerabilis. Si quis enim vera poenitentia factum etiam externe correxerit et ita scandalum reparaverit, grave est paro­ chi officium ipsi parandi viam qua iterum cum Deo ct Ecclesia re­ concilietur (op. cit. n. 174 sq.). 155. — Quid demum dicendum de Ordinarii agendi ratione qua in dispensatione concedenda aut neganda sequi solet commenda­ tionem et iudicium singulorum parochorum? Si agitur de parochis quorum zelo, scientiae ct prudentiae se merito fidem habere posse crediderit, nihil huic obiiciendum vide­ tur: parochi enim, pro sua de omnibus personarum et locorum adiunctis notitia, per se opt:mc hac de re cognoscere et discernere pos­ sunt. Sin autem Ordinarius ccnsuerit, certos parochos aut nimis levi­ ter aut nimis severe hos casus tractare — uti supra Scmpronus ct Terentius —, eis simpliciter fidere non potest, sed cos sedulo mo­ nere debet et ipsemet. omnibus notitiis acceptis et perpens’s, audiens utique alios quoque suos consiVarios, singulos casus iudicare. Prae­ sertim si iure dubitaverit dc debita adhibita diligentia rcctoque pa­ rochi iudic o circa certitudinem moralem de cautionum imnlcmcnto — ut supra in casu Sempronii —. iuxta huius sententiam dispensa­ tionem dare non potest, quia, ut licita et valida sit dispensaro, pror­ sus requiritur ut ipsemet dispensans illam certitudinem prudenter formatam habeat (op. cit. n. 90). De Concubinatu 163 ARTICULUS VII. De Concubinatu. i Casus 1 propositus 156. — Magdalena, filia christiane educata, sed caeco amore seducta, validum iniit matrimonium cum adolescente luxurioso, qui brevi post eam reliquit ct alteri mulieri adhaesit. Obtento divortio civili, post aliquod tempus cognovit Thaddaeum, bonae indolis iuvenem. qui cam ardenti amore prosequitur et tandem maritaliter cum ipsa vivit. Facto deinde matrimonio mere civili, pergunt in aliam civitatem longinquam, ibique iam per multos annos concorditer vivunt ct quinque filios procrearunt, omnes catholice baptizatos et educatos, quorum maior decem annos natus est. Pauci tantum in illa magna civitate sciunt, eorum unionem esse illegitimam, alii plurcs dc ea dubitant, praecipue quia ad sacramenta non accedunt. Nunc autem, tempore missionis, remorsu conscientiae acti, uterque sincere ad Deum redire vult et idcirco accedunt ad Titium con­ fessorium. Hic, censens concubinatum esse publicum cumque propter impedimentum ligaminis per matrimonium legitimari non posse, bonis verbis dicit, cos absolvi non posse, nisi prius ab invicem prorsus separentur. Quod quum promittere nequeant, alium confesso­ rium Caium adeunt. Hic autem, reputans hanc occasionem esse ne­ cessariam, absolutionem eis concedit, postquam tamen serio promi­ serunt, se abhinc non amplius peccaturos, sed ut fratrem ct sororem esse victuros. I 164 Sectio Altera - Articulus Vil Quaeritur I. Quae remedia contra concubinatum adhiberi de­ bent? II. Quae sunt parochorum quoad concubinatus officia? III. Quae sunt regulae generales circa absolutionem concubinariorum ? IV. Quid de utriusque confcssarii responsione dicen­ dum ? I. Concubinatus remedia. 157. — Concubinatus est concubitus vel fornicatio frequentata cum femina non sua, quam quis in domo propria vel aliena ad instar uxoris retinet. Dicitur autem non solum dc ipsis actibus peccatorum, sed etiam de huiusmodi conditione, in qua ambo habitualiter ver­ santur; quo sensu concubinatus gravissimam et continuam peccandi occasionem constituit. — Nostra aetate cum suis erroribus de libero amore, divortio etc., suoque spiritu indifferentiae in materia religio­ nis, concubinatus in multis regionibus, praecipue in magnis civita­ tibus, est lues maxime contagiosa valdeque propagata. Quapropter summo zelo ab animarum pastoribus est impugnanda. Pro variis ad unctis haec remedia a confcssariis et parochis ad­ hibenda aut praescribenda sunt. 158. — i° Praecipuum remedium est matrimonium inter duos illegitime coniunctos, quia ita cessant ct occasio peccandi et scan­ dalum, si est pubi cum. Huic igitur remedio maxime insistendum est, nisi infelix matrimonii exitus timeatur. Quapropter generatim ad matrimonium recurrendum amore . est,. si concubinarii magno θ mutuo feruntur et iam du ita vivunt; deinde si iam matrimonio mere civili sunt ligati ct filiorum educationi providere debent; de­ nique in mortis articulo. Non ita urgendum est, si concubina in alia domo habitat, vel si concubinarius eam frequentat non adeo ex vero amore quam ut pravae suae libidini satisfaciat. Casu autem quo ma­ trimonium inituri sunt, quantum fieri potest curandum est, ut antea ad aliquod tempus separentur, quo interim ct occasio peccandi et scandalum publicum cessent. 2° Si matrimonium haberi nequit, puta quia obstat impedi- De Concubinatu mentum indispensabile, vel si infelix fore praevidetur cius exitus cum periculo etiam futuri divortii, tunc omnino insistendum est separationi physicae, nisi cohabitatio ct occasO proxima sit vere neces­ saria. Haec necessitas adesse potest v. g. : a) si complices iam inierunt matrimonium civile quod rumpi nequeat; b) si iam nati sunt infantes quorum educationi provideri debeat; c) si cui ex separatione damnum valde ograve o vel gravis infamia oriatur, — haec tamen ratio non facile admittatur, utpote saepe ob passionem exaggerata'; d) «si femina, inquit S. Alphonsus, nequiret manuum labore se alere, aut in aliqua domo servire, aut mendicare sine dedecore aut aliquo gravi incom­ modo» (III, 437); in hoc autem casu femina saepe in aliquo instituto locari potest3. 30 Si neque matrimonium, neque separatio physica fieri potest, alia remedia efficacia sunt praescribenda, quibus periculum peccandi c proximo reddatur remotum; de hisce vide Opus, n. 142. Imprimis nitendum est, ut in separatis lectis vel etiam cubiculis dormiant, ut a signis specialis amoris omnino se abstineant, imo etiam ut solum cum sola esse, quantum possint, evitent. II. Parochorum circ.a concubinatus officia. fessionem non accedunt, praesertim ad parochos spectat omnibus modis procurare ut con nubia illegitima in sua paroecia per sacra­ mentum matrimonii, si fieri possit, legitima fiant atque ita millenae Dei offensae inter Christi fideles praecaveantur, animae in gratiam Dei restituantur ac salventur, et proles legitimetur ac catholice edu­ cetur. Si matrimonium fieri nequit, pro viribus curandum est ut con­ cubini saltem separentur. — Praecipua parochorum hac de re munia sunt quae sequuntur: i° Quia miseri illi peccatores ecclesiam frequentare non so- 1 Damnum v. g. centum ducatorum (hodie saltem mille francorum aureorum) pro ho­ mine mediocriter divite, iuxta S. Alphonsum (VI, 455) aliosque, non sufficeret ad non di­ mittendam concubinam. — In concubinatu occulto generatim aliquo praetextu facile prae veniri potest, ne gravis infamia ex separatione oriatur. 2 In Opere n. 134-136 plurimo» alios casus indicavimus, in quibus huiusmodi occasio potest esse necessaria. 166 Seciio Altera - Articulus VII domiciliis visitare prorsus nccessc est. Qua in rc parochi in magnis praecipue civitatum paroeciis, a viccparochis aliisque sacerdotibus, ct potissimum etiam a viris et mulieribus « Actionis Catholicae » adiuvari debent. 2° Ante omnia idcirco parochus habeat oportet catalogum omnium concubinatuum in sua paroecia exstantium. 3° Instituendam curet in sua paroecia associationem, cuius proprius finis est legitimate illicita connubia, v. gr. S. Francisci Regis et S. Annae, eiusque membra vero zelo animare suaque ope ct con­ silio adiuvarc studeat. Praesertim matronae vere catholicae saepenumero libenter se huic apostolatui devovere paratae sunt et optimo cum successu huic charitatis operi incumbunt. 4° In permagnis civitatibus saepe unus alterve sacerdos, sac­ cularis aut regularis, cum facultatibus specialibus ab Ordinario de­ stinatur, qui totum se huic uni operi tradat. Hunc igitur parochus in suo perdifficili aeque ac perutili labore omnibus quibus potest modis sustentet1. 5° In multis regionibus, praesertim Americae Latinae, ubi ob sacerdotum penuriam et infaustas leges connubia illegitima sunt fre­ quent ssima, occasione missionum parochial'um ingens numerus con­ cubinatuum per matrimonium legitimum cessat. Has igitur mis­ siones promoveat parochus. 6° Denique pastores animarum pro viribus obtinere satagant, ut leges civiles matrimoniales quantum fieri possit legibus Ecclesiae consentaneae sint, puta ut divortia impediantur, ut f liis illegitimus non eadem iura concedantur ac legitimis, item ut leges vel statuta a municipiis condita legitimation! concubinatuum faveant, nedum obstent. Qua in re magnum iterum subsidium, tum verbis tum script s, praestare possunt viri ct mulieres « Actionis Catholicae». 1 In urbe metropoli reipublicac Argentinac, Buenos Aires, quae ultra 2 ooo.ooo inco­ larum habet, in ecclesia Rcdemptoristarum canonice erectum est opus « a matrimoniis Chri­ stianis Unus Pater, lacobus Langcnberg, qui per decem annos (1914 1924) hoc opus direxit, adiutus ab aliquibus apostolis laicis, per hoc tempus iere 10.000 concubinatuum legitimo matrimonio sanavit. Quot peccata mortalia praepedita! Quot animae salvatae! De Concubinatu III. Regulae 167 generales circa absolutionem concubinariorum. 160. — Distinguendus est concubinatus publicus ct occultus. In utroque autem casu occasio proxima potest esse aut libera aut necessaria. Regulae sequendae hae sunt: A. In concubinatu publico. i° Si occasio est libera ct per matrimonium tolli nequit, neutra pars absolvi ct ad sacramenta admitti potest, nisi prius separatio facta sit. Primo quidem quia est occasio «in esse», caquc oppido periculosa (n. 42). Secundo quia talis concubinatus praebet scanda­ lum publicum, quod valde adhuc cresceret, si in hoc statu ad sacramenta admitterentur. Si concubina in aliena domo vivit, oportet ut saltem per notabile tempus se non inviserint, hocque sufficienter notum sit. Si periculum est ut clanculum a concubino visitetur, femina, si potest, alium locum illi ignotum petat, aut cum honesta socia vivat. 2° Si in concubinatu publico occasio est necessaria (supra n. 158, 2°), absolutio concedenda non est, nisi a) complices antea scandalum pro viribus reparaverint, ct b) iam per notabile tempus adhibitis remediis se a peccato continuerint. Scandalum reparari potest, divulgando occasionis necessitatem, si nota nondum est, fre­ quentando ecclesiam ct publice ostendendo verae conversion s signa. Si scandalum ita statim reparari nequit ct ceterum vere dispositi sunt, absolvi poterunt, sed ordinarie solum, si iam aliquo tempore a peccando se abstinuerint. Atvero confcssarius ipsis dicat, nc pu­ blice ad S. Communionem accedant, sed solum in aliquo loco ubi noti non sunt ‘. 3“ In concubinatu publico si alterutra pars versatur in peri­ culo mortis ct tempus suppetit, antequam absolvatur, aut matri­ monium contrahatur, aut separatio exigatur. Si neutrum ob adiuncta fieri potest, moribundus coram confessario ct aliis etiam praesentibus pocnitcntcm se ostendat ct promittat se, si convalescat, scandalum esse reparaturum. Tunc absolvi et aliis sacramentis mu­ niri poterit. Curet tamen confcssarius, ne interim complex se osten1 luxta Codicem luris: « Qui in concubinatu publice vivant..., excludantur ab actibus legitimis ecclesiasticis, donec signa verae resipiscentiae dederint » (can. 2357, § 2). 168 Sectio Altera - Articulus Vil dat sed alio vadat, eiusque etiam effigies removeatur; alia quoque suggerat remedia ne moribundus relabatur. — Si sensibus destitutus sit, absolvatur sub conditione et S. Unctione absolute muniatur, nisi usque ad ipsam sensuum destitutionem sacerdotem recipere expresse recusaverit (Opus. n. 505). B. In concubinatu occulto. 161. — i° Si occasio est libera, concubinarii, etiamsi contriti sunt et separationem promittunt, ordinarie ne prima quidem vice absolvendi sunt, nisi prius physica separatio facta sit. «Experientia nimis constat, inquit S. Alphonsus, quod, obtenta absolutione, diffi­ culter occasio postea aufertur, et sic facillime reditur ad vomitum » (III, 436). Cfr. supra n. 42 et thesis 5“ in Opere, ubi etiam exceptiones exponuntur. 2° Si ob rationes de quibus supra (n. 158, 20) occasio est necessaria, per se absolvi poterunt, si sunt dispositi; sed, si commode fieri potest, differenda est absolutio, donec per aliquod tempus, adhibitis remediis, a peccando se abstinuerint (supra n. 54 sqq.). Excipe, si redire non possint, vel sine gravi infamia S. Commu­ nionem non possint omittere. Ita S. Alphonsus: «Eo casu dico omnino expedire, quod saltem differatur absolutio, donec experi­ mento probetur continentia poenitentis. Nisi casiis esset, quod poenitens (satis alias dispositus, ut supponitur) non amplius redire posset ad se confitendum, vel si immineret necessitas communicandi ad vitandam positivam infamiam » (III, 435). 30 In mortis periculo constitutus generatim statim absolvatur, sed confcssarius praescribat apta remedia ad praecavendum relapsum. IV. Casus solutio. 162. — 1° Titius iusto severius egit. Non recte iudicavit in casu dari scandalum publicum. Nam iuxta can. 2197, T « Delictum est publicum, si iam divulgatum est aut talibus contigit seu versatur in adiunctis ut prudenter indicari possit et debeat facile divulgatum iri ». Atqui quando pauci tantum in magna civitate sciunt unionem esse illegitimam, dici nequit rem iam esse divulgatam (S. Alph., III, 975); neque post tot annos prudenter iudicari potest eam divul­ gatum iri. Sed praeterea imprudenter egit Titius separationem in- De Concubinatu 169 iungendo; nam haec occasio ccrtc erat moraliter necessaria, sive propter matrimonium civile, sive propter infantes iam natos et grave periculum neglectae eorum educationis, sive propter maius scandalum, si per separationem divulgetur eorum unionem fuisse illegitimam, sive propter gravissimam infamiam quam putati coniuges idcirco pate­ rentur. Contra per accessum ad sacramenta apud multos qui dubi tabant scandalum cessaret; apud illos autem paucos qui unionem illegitimam esse sciebant scandalum satis reparatur, si, quos norun. moraliter separari non posse, officia boni christiani implere vident. Hisce ergo in adiunctis simpliciter absolutionem negare, nisi sepa­ ratio fiat, est plane iniustum, imo periculis plenum, quia illos miseros peccatores quasi in desperationem agent. 163. — 20 Caius per se recte casum nostrum solvit. Sed debuit eis etiam media indicare, quibus in hac occasione proxima necessaria in posterum peccatum vitabunt, v. g. ut in separatis lectis dormiant, ut abstineant ab amoris signis quae inter solutos prohibita sunt, ut per instantem orationem et per frequentem sacramentorum usum gratiam perseverantiae acquirant, aliaquc quae vide in Opere, n. 142. Deinde, si putati coniuges nondum ab aliquo tempore continentiam servaverint, ordinarie Caius, ut medicus, ipsis per aliquod tempus absolutionem differre debebat, ut prius media ad se continendum efficaciter adhiberent (supra n. 54 sq.). Excipe casum, in quo vel redire non possint, vel a Communione statim accipienda abstinere nequeant sine gravi infamia, vel aliud maius malum sit timen­ dum. In nostro casu, si tempore missionis publice quidem ad con­ fessionem, non vero ad S. Communionem accederent, vix non esset gravis infamia. Omnino tamen confcssarius ipsis remedia contra relapsum praescribat, imo etiam, si prudenter fieri potest, ea. par­ tira saltem, pro poenitentia imponat, puta accessum mensilem ad sacramenta per aliquod tempus. Dixi: Caius per sc casum nostrum recte solvi cet quod putati coniuges post publicam confessions famia S. Communionem omittere non possent. Qu< missionis privarim ad confessionem accedunt et ex d nionis nulla gravis infamia aliudve maius malum Caius publicum ad sacramenta accessum cis d ffera casu gravissimo et difficilissimo matrimonii, mere sc est scandalum publicum. Interim de hoc casu occl — Tu* Haar, Can/j con/cientiee. - Vol. I. 170 Sectio Altera - Articulus Vil fossione sibi noto, quamprimum scribat ad S. Poenitcntiariam. ex­ ponens fictis nominibus omnia casus adiuncta, puta de necessitate cohabitationis, de periculis scandali et infamiae, de pocnitentium dispo­ sitione etc. Deinde agat iuxta huius Congregationis responsum. Eodem fere modo casus solvendus erit, si unus tantum ex concubinanis, v. g. Magdalena, vere contrita ad sacramenta accedere velit. Verumtamcn tunc vel fortius remediis assignatis uti debet, ut complici ad peccandum sollicitanti omnibus viribus resistat. Sic e. g., si potest, in separato cubiculo dormiat, ianuamque clave claudat etc. Quod si illa nihilominus postea diu semper in eadem peccata relabatur, nec probabilis s t continent ac spes, tandem, quocumque suo incommodo, etiam petito divortio civili, separatio physica urgenda est, ut animam suam salvet, iuxta dicta supra (n. 59) et in Opere (thesi 8\ n. 162, b). Secus absolvi nequit. De recenti Modo Vestiendi mulierum ARTICULUS VIII. De recenti Modo Vestiendi mulierum. 164. — De hoc argumento die 12 lanuarii 1930 c S. Congr. Concilii, « de mandato Sanctissimi Domini » PP. Pii XI, prodiit Instructio ad Ordinarios dioecesanos' quae inscribitur: « De inhonesto feminarum vestiendi more », ct ita graviter exorditur: « Vi supremi apostolatus quo in universa Ecclesia divinitus fungitur SS. Dominus Noster Pius Papa XI verbis ct scriptis nunquam destitit illud S. Pauli (I ad Timot., 11, 9, 10) inculcare, videlicet: « mulieres in hab.tu ornato cum verecundia ct sobrietate ornantes se, ct... quod dccct mulieres, promittentes pietatem per opera bona ». Ac saepenumero occasione data, idem Summus Pontifex improbavit accrrimcquc dannavit inhonestum vestiendi morem in catholicarum quoque mulierum ac puellarum usum hod:c passim inductum, qui non modo femineum decus atque ornamentum graviter offendit, sed nedum in temporalem earumdem feminarum perniciem, verum etiam, quod peius est, in sempiternam, itemque in aliorum ruinam miserrime vertit. Nihil igitur mirum, si Episcopi cctcriquc locorum Ordinarii, sicut dccct mini­ stros Christi, in sua quisque dioecesi pravae huiusmodi licentiae ac procacitati modis omnibus unaque voce obstiterunt, dirisiones nonnumquam ac ludibria ob hanc caysam a malevolis illata aequo fortique animo tolerantes ». Quoniam ergo recens hic vestiendi modus persaepe est pro­ xima peccandi occasio tum data tum accepta, eam hic tractare ad parochorum et confcssariorum utilitatem iuvabit. Sint ergo hi 1030, p. 26 sqq. 172 Sectio Altera - Articulus VIII Casus propositi 165. — Carolina, puella in collegio religiosarum educata et saepe adhuc frequentans sacramenta, mundi tamen spiritu afflata, recentem vestiendi morem, in sua civitate iam diu introductum, sollicite sequi gestit, atque idcirco aestate publice incedit nudatis, quoad magnam partem, brachiis, humeris et superiore parte pectoris, itemque bre­ vibus rcstrictisque vestibus; qua ratione multorum virorum, imprimis adolescentium, oculos in se attrahit. Inter hos etiam est Carolus qui, turpi erga eam flagrans amore, saepe ei obviam venire eamque alloqui studet, hacque occasione frequentibus delectationibus mo.-osis et de­ sideriis illicitis indulget. Advertit hoc quidem Carolina; ast quia mi­ nime intendit illius aut aliorum virorum concupiscent.am provocare, potius ex vanitate, ut formosior appareat, mundano illo et indecenti modo se vestire continuat. Hac igitur animi disposit'one confessum it apud Titium qui probe eam aliunde novit, et huic praeter alia etiam ingenue confitetur quae apud Carolum adverterit. Titius autem, pro ardenti suo zelo, saepe in sacro pulpito graviter loquitur contra recentem hunc vestiendi modum, tantopere etiam ab Episcopis ipsisque Romanis Pontificibus reprobatum. In sacro quoque tr.bunali severe cum illis puellis agit, eisque etiam publice sacram Commu­ nionem denegat. Quapropter Carolinae, quum post gravem moni­ tionem hunc vestiendi morem dimittere non velit, ob datum illud scandalum absolutionem, humanis utique verbis, differt usquedum resipiscat ct ad meliorem frugem redeat. — Eadem severitate utitur cum Carolinae matre, hanc bonam matronam sub gravi obligans ne illum vestiendi modum in filia toleret, sed impediat. Paulo post ad eumdem Titium accedit etiam Carolus. Cum hoc tamen benignius agendum censet, quia scandalum solum passus est; unde quum hic cetcroquin dispositus appareat, post aliqua monita salutaria absolutionem ipsi confert. Carolina autem, aegre ferens illam absolutionis denegationem. De recenti Modo Vestiendi mulierum 173 existimat nihil grave sc commisisse, a Titioque aequo severius tra­ ctatam esse; quapropter accedit ad aliud confessionale, ubi Caius sedet. Hic, censens cum multis antiquis theologis, nudationem etiam nota­ bilem superioris partis pectoris nondum peccati mortalis incusari posse, eam absolvit. — Postero die, quum Carolina eodem modo vestita ad S. Communionem accedat, Titius nihil dicens eam prae­ terit. Caius1, vero huiusmodi mulieribus S. Communionem dandam esse arbitratur, quia, inquit, eas sicut peccatrices publicas tractare non licet. Quaeritur I. Quae sunt principia theologica de ornatu mulierum per vestitum? II. Quid specialiter dicendum est de recenti modo vestiendi mulierum? III. Quomodo pastoribus animarum contra recentem hunc modum est agendum? IV. Quid dicendum de Titii et Caii agend’ ratione in variis illis sacris officiis? I. Principia theologica circa ornatum mulierum per vestitum. 166. — i” Ornatus mulierum per vestitum licitus est, modo sit moderatus et recto fine adhibitus, v. g. ut mulier nupta marito placeat vel eum ab aliis feminis concupiscendis avertat; item ut fe­ mina nubilis placendo ad honestas nuptias perveniat (cfr. S. Thomas, II-II, q. 169, a. 2; S. Alphonsus, III, 425). Ad hunc enim finem Deus mulieri naturalem dedit pulchritudinem, quam etiam arte et ele­ gantia, moderate tamen et iuxta propriam uniuscuiusque conditio­ nem, colere fas est. 20 i?) Si mulier sc ornat ex fine graviter pravo, v. g. ut virorum concupiscentiam provocet, peccat mortaliter. Hic fin:s haud raro, licet non semper cum plena advertentia, adest apud puellas quae putant, excitando ita libidinem, facilius se maritum inventuras, ti­ mentes ne secus innuptae maneant; qua intentione etiam act’oncs plane lascivas facile permittunt. Saepe autem falluntur; quia permulti 174 Sectio Altera - Articulus VIII adolescentes, etiamsi subitanea passione abrepti eas petant, sincerum tamen amorem erga puellam indole adeo debilem ac procacem ne­ quaquam concipiunt, ct postea serio cogitantes ab ea in matrimo­ nium ducenda desistunt. Quae vero ita ad matrimonium perveniunt, infelicem frequenter ducunt vitam. Z>) Sin autem mulier se ornat solum ex ostentatione et vani­ tate, per sc venial.ter tantum peccat. Haec autem vanitas, quae mu­ lieris indoli psychologicae vere propria est, nisi seria educatione cohi­ betur. paulatim crescit et saepe ducit ad finem graviter pravum. 30 Sed etiam ob solam rationem scandali ornatus seu modus vestiendi potest esse peccatum, quando nempe hic est immoderatus. Qua in re varii dantur gradus. Si ille modus vestiendi est tantum parum immoderatus seu minus decens, ita ut ordinarie leviter dum­ taxat viros ad libidinem provocet, erit solum peccatum veniale. Si contra est valde immoderatus et inhonestus, id est si ita est compo­ situs, ut natura sua plerumque virorum, praesertim iuvenum, concu­ piscentiam graviter excitet, erit peccatum mortale. Unusquisque enim praecavere debet, non solum ne ipsemet gravi peccandi periculo se exponat, sed etiam ne sua agendi ratione proximo scandalum prae­ beat, i. c. ne sine ratione proportionata causam ponat cius ruinae spiritualis: est quippe haec lex charitatis. 4° Num vero aliquis modus vestiendi sit valde immoderatus ct inhonestus, ita ut gcncratim virorum concupiscentiam graviter provocet, pendet primo ex ipso vestitu, i. c. tum cx partibus corporis quae nudatae relinquuntur, tum cx tali vestium forma qua specifica corporis muliebris conformat o mag:s emineat virorumque oculos et animos ad se convertat, puta vestimentis nimis angustis aut trans­ lucidis. Sed secundo pendet etiam cx consuetudine sive regionum in genere sive locorum in particulari. Obtinet hic proverbium: ab assuetis non fit passio. Sic in regionibus meridionalibus ct tropicis, ubi ob calorem per maiorem anni partem corpus non adeo tegitur, nudatio quarumdam corpor s partium minus viros movere solet quam in regionibus magis septentrionalibus. Sic etiam in civitatibus, ubi qui­ dam vestiendi modus iam diu est in usu, hic minus excitat quam ruri et in pagis ubi hic usus nondum viget. Sic denique non idem prorsus dici potest dc societatibus privatis ubi solum honestioris con­ ditionis homines conveniunt, ac dc locis publicis, plateis, tabernis, officinis, quae ab omne genus viris ct feminis frequentantur. · *· ♦ 'Ί 3’* » De recenti Modo Vestiendi mulierum 175 167. — 50 Ex dictis concludere fas est, difficile esse in particu­ lari casu determinare, utrum aliquis vestiendi modus sit graviter an leviter immoderatus et inhonestus, ac proinde utrum ratione scandali graviter an leviter dumtaxat a mulieribus peccetur. Quapropter hac in re multum fidendum est iudicio prudentium et timoratorum. Theologi antiquiores, ct cum iis S. Alphonsus (II, 55; III, 425), gcncratim fere unice spectant ad nudationem partium corporis, praesertim pectoris; ct hac ratione docent, nudationem mamillarum semper ct per se esse grave pec­ catum scandali, nudationem vero superioris dumtaxat partis pectoris esse peccatum grave in iis locis ubi non est consuetudo, in aliis autem esse per se tantum peccatum veniale (infra n. 170). Nituntur hac eadem ratione, quod in primis casibus viri graviter ad concupiscentiam excitari solent, non item in aliis. Hacc regula, etsi pro nudatione integri pectoris ct uberum ubique valet, pro recenti tamen modo vestienti non est satis determinata, ut ex supra (40) dictis patet. II. Quid dicendum de recenti modo vestiendi. 168. — Itaque quod attinet ad vestiendi modum mulierum reccntioris aetatis, in universum dicendum est, cum esse vere indecen­ tem honestisque moribus contrarium. Saepe enim, ut experientia constat, graviter provocat concupiscentiam virorum, maxime adole­ scentium. atque adeo grave scandalum praebet. Hinc omnes fere uni­ versi orbis Episcopi, ipsique Romani Pontifices eum identidem pu­ blice reprobarunt; plurimi etiam varia ceperunt ad cum inh bcndum consilia. lure dici potest, hunc morem, qui quoad substandam iam in mundo pagano exstabat, ab inimicis religionis christianae, insti­ gante diabolo, novissimis praecipue temporibus iterum esse introdu­ ctum et efficaciter ubique propagatum, ut, sub spec e culturae cor­ poris, carnis libido excitetur, pravisque eius desideriis satisfiat. Qui enim cum maxime promovent sunt asseclae mater alismi vel pan­ theism!, qui dc anima immortali atque altera vita nihil curant et pec­ catum mortale flocci faciunt. Idchco etiam quov:s anno modus ali­ quantum mutatur, ut ipsa sua novitate virorum oculos mag.s ad se convertat. 169. — Magis autem specialiter dc rcccntiore illo more vestiendi hacc dicenda videntur: i° Certe integra illa mamillarum seu uberum nudatio in om- Sectio Altera - Articulus VIII rrbus locis ubi plurcs etsi honestioris conditionis viri in unum con­ veniunt, ergo etiam in societatibus clausis, graviter prohibita est, utpote valde immoderata, sicut supra (n. 167) theo ogi communiter docent. Neque iuvat per tenuissimam ct pellucidam vestem has partes tegere, quia si carnis color fere aeque apparet, prava virorum libido non minus, apud aliquos adhuc magis provocatur. 2° Graviter quoque indecens et illicitus videtur ille modus recens, quo apud personas adultas partes corpors minus honestae, scilicet magna pars pectoris, humeri, brachia fere ;ntcgra, crura usque ad genua, detecta relinquuntur aut tenui ct pellucida tantum veste ita teguntur ut color carnis appareat: item si, cum notabili nuda­ tione, per vestes arctas specifica muPebrs corporis conformato valde emineat. Ratio est. quia, teste experientia, haec coniunctim sumnta oculos virorum vehementer attrahere gravesque motus carnales apud multos provocare solent; neque ordinarie, spectata homims lapsi ad lib’d'nem inclinatione, consuetudo contra hos pravos mo^us prae­ munit. Num in regionibus tropicis, ob consuetudmem ner totum an­ num. amplior quaedam excepto facenda sit. prudentioribus, prae­ sertim indigenis, decidendum relinquimus. 170. — 30 Modus vestiendi non adeo inhonestus ac supra sub i° ct 2° est descriptus, v. g. si sola superior pars pectoris est nudata, cetera autem (crura, brachial quoad maiorem saltem partem suffi­ cienter tecta sunt, graviter illicitus er t in locis ubi conmetudo eum nondum invexit: secus est, si consuetudo iam viget: qua dc re pru­ dentes et honesti viri illius loci aut remonis hid'carc poterunt. Rat o est. quia, ut sentiunt theologi quasi cnmmomter. moderata seu sola superioris partis pectoris nudatio, saltem vigente iam consuetudine, per sc virorum libidinem non adeo graviter excitare solet. A’t S. Alphonsus· « Si denudatio (pectoris^ non esset taliter immoderata, et alicubi adesset consuetudo ut mulieres s’c incederent, esset ouidem expro­ branda. sed non omnino damnanda de peccato mortali. Ita renent eommunissime Navarrus, Caietanus, Lessius. T.avmsnn. Bonacina, Salmanticens-' et abi plurimi « (Π, 55). Ft naulo post: « Ubi enim non est mos, maius scandalum dabunt illae muVeres quae brachia aut crura ostendent, nuam eae ouae pectus modo denudatio sit moderata — ubi talis viret consuetudo: oui? assuefactio effkit. ut viri ex tali visu minus commoveantur ad concu Discentiam, nrout *rient Arn ’n constat " Addit n hdominus. confessarium « cum matjna discre••nne » hac benigna sententia uti oportere. « ne indulçeat nimiae mulierum De recenti Modo Vestiendi mulierum 177 licentiae »; advertit praeterea « quod huiusmodi indecens mos enixe a praedi­ catoribus ct confcssariis, quantum fieri potest, coercendus est et extirpandus ». Ceterum in universum notandum est, per quamvis liberiorem vestiendi modum, quo partes minus honestae aliquantum deteguntur, licet ad grave peccatum non pertingat, pudorem et verecundiam illam naturalem, quam Auctor naturae homini indidit ac vclut murum contra pravae concupiscentiae libidines constituit, pedetentim deminui atque obtundi, ita ut paulatim mu.to facilius ad actiones etiam impudicas sive solitarias sive data occasione cum aliis commissas perveniatur. Quam ob rem, licet maior quaedam denudatio apud parvulos non ita concupiscentiam commoveat et gencratim grave scandalum non praebeat, nihilo minus res est magni momenti, ut apud puellas, imo etiam apud pueros, iam a teneris annis hoc naturale ac pretiosissimum Dei donum per modestum vestitum protegatur et communiatur, ac proinde ut hoc matribus aliisque quae eorum educationi operam dant, sedulo inculcetur. III. Remedia ab animarum pastoribus adhibenda et inculcanda. 171. — Supra memorata Instructio S. C. Concilii varia emanavit praecepta et statuta, a Summo Pontifice expresse approbata, non so­ lum pro parochis et concionatoribus, sed etiam pro parentibus et puellarum educatoribus aliisque laicis, in quibus media contra inho­ nestum feminarum vestiendi morem adh benda indicantur. Ut paroebi aliique sacerdotes etiam haec postrema semper prae oculis habeant caiumque observantiae advigilent, haec supremae auctoritatis eccle­ siasticae statuta hic referre utile ducimus. Sunt autem quae sequuntur. i" « Parochi praesertim et concionatores, secundum illud Apostoli Pauli (II ad Tim. iv, 2) instent, arguant, obsecrent, increpcnt ut feminae vestes gestent, quae verecundiam sapiant quaeque sint ornamentum et praesidium virtutis, moneantque parentes ne filiae indecoras vestes gestare sinant ». Cum incidunt per annum festa, quae modestiae christianae inculcandae peculiarem exhibeant opportunitatem, praesertim vero festa B. M. Virginis, parochi et sacerdotes piarum Unionum et catholicarum Consociationum moderatores, feminas ad christianum vestiendi morem opportuno sermone revocare atque excitare ne praetermittant. In festo autem B. M. Virginis sine labe conceptae peculiares preces in omnibus cathedralibus et paroecialibus ecclesiis quovis anno peragantur, habitis, ubi fieri potest, opportunis exhortationibus in solemni ad populum concione ». 20 a Parentes, memores gravissimae obligationis qua tenentur prolis educationem in primis religiosam et moralem curandi, peculiarem adhibeant diligentiam, ut puellae a primis annis in doctrina christiana solide instituantur atque in earum animo ipsi, verbis et exemplo, amorem virtutis modestiae et 178 Sectio Altera - Articulus VIII castitatis impense foveant; familiam vero, Sacrae Familiae exempla imitati, ita constituere atque gubernare satagant, ut singuli verecundiae curandae atque servandae inter domesticos parietes habeant causam ct invitamentum ». — « Parentes i dem filias a publicis exercitationibus ct concursibus gymnicis arceant; si vero eisdem filiae intéressé cogantur, curent ut vestes adhibeant quae honesta­ tem plene praescierant; inhonestas vero vestes illas gestare numquam sinant ». 3° « Collegiorum moderatrices et scholarum magistrae modestiae amore puellarum animos ita imbuere enitantur, ut caedem ad honeste vestiendum efficaciter inducantur ». — « Eaedem moderatrices ac magistrae puellas, ne ipsarum quidem matribus exceptis, quae vestes nrnus honestas gestent, in collegia ct scholas ne admittant, admissasque, nisi resipiscant, dimittant ». 4° « Religiosae... in sua collegia, scholas, oratoria, recrcatoria puellas ne admettant, admissas ne tolerent, quae christianum vestiendi morem non servent; ipsae vero in alumnis educandis peculiare adhibeant studium, ut in earum animo sancti pudoris ct verecundiae christianae amor altas radices agat ». 5° « Piae instituantur ct foveantur feminarum Associationes, quae con­ silio, exemplo ct opere finem sibi praestituant cohibendi abusus in vestibus gestandis christianae modestiae haud congruentibus ct promovendi morum purtatem ac vestiendi honestatem ». « Tn pias Associationes feminarum ne illae admittantur, quae inhonestas vestes induant: admissae vero, si quid postea hac in re peccent et monitae non resipiscant, expellantur ». 6° « Puellae ct mulieres, quae inhonestas vestes induunt, a Sancta Com­ munione et a munere matrinac in sacramentis Baptismi ct Confirmationis ar­ ceantur. atque, si casus ferat, ab ipso ecclesiae ingressu prohibeantur ». 7° Denique praecipitur, ut « Conc'lium dioeccsanum a vigilantia » semd saltem in anno dc aptioribus modis ac rationibus ad feminarum modestiae effi­ caciter consulendum ex professo agat»; item ut Fpiscopi tertio quoque anno dc his omnibus S. Congregationem certiorem reddant 172. — Liceat h’c addere alia quaedam media specialia, superioribus S. Sedis statutis consona ct innixa, quibus parochi aliique sacerdotes pro suo zelo et prudentia gravem illum abusum impugnare possunt. Talia e. g. sunt: d) pro viribus curare ut in tabernis, officinis ct negotiis honestiores vestes vendantur, hortando etiam fideles n<~ emant in illis tabernis ubi inhonestae publice exponantur, vel saltem ut semper honestas vestes ex­ presse postulent: — b} item curare ut vestium artifices elegantes quidem sed non indecentes vestes conficiant: — r) procurare ne d aria catholica in suis annunciationibus imagines nimis nudatas exhibeant: — d) spargere libellos contra recentem modum, in quibus ostenditur quomodo elegantia cum mode1 A A. S , 1930, p. 26 »qq. r Oc recenti Modo Vestiendi mulierum 179 stiac regulis coniungi possit; — e) invitare utriusque sexus laicos ut in publicis confercntiis vera principia de licita corporis cultura exponant, falsa seu antichristiana severe reprehendant; — /) per tabellas in ecclesiae porticu affixas vetare ne feminae indecenter vestitae in Dei domum intrent; — g) invitare matronas conditionis magis distinctae ut exemplo praeeant audactcrquc respe­ ctum humanum conculcent, imo etiam ut inter se conveniant de certis vestibus in publicis societatibus ct conventibus non gestandis; item ut c privatis domibus arceant imagines, picturas, periodica illustrata quae infantium pudorem demi­ nuere possint; ut praesertim parvulae puellae, vel etiam pueruli, brevioribus vestibus non induantur, etc.; — Λ) providere ut feminae nomen dent associa­ tioni, quae speciali modo intendat verecundiam in vestitu tueri, impugnare huiusmodi inhonestatem. — i) Denique, quoad eius facere possunt, curent etiam animarum pastores, ut auctoritas civilis leges ct statuta ferat contra inhonestatem quae committi solet in balneis publicis, in littore maris, in ludis gymnasticis etc., et ut quae statuta sunt severe custodiantur. Uti videre est, adest hic certe campus vastissimus pro viris ct maxime etiam pro feminis quae « ab actione catholica » nuncupantur, quarum sedula opera parochi feliciter uti poterunt in adh bcndis variis illis mediis supra contra hunc gravem abusum indicatis. 173. — Ubi auctoritas dioeccsana certas mag:squc deternrnatas praescripsit normas, sive pro accessu ad sacramenta et functiones ec­ clesiasticas, sive aliter, v. g. in scholis aut institutis educationis, hae rcl'giosc a fidelibus observandae sunt; sacerdotibus autem incumbit carum observantiam sollicite urgere. Episcopi enim, pro suo erga honestatem morum officio, auctoritatem habent determinandi, quid hac in re pro sua regione decens sit ac conveniens, quid contra in casu grave periculum aut scandalum suo gregi praebere possit. Atvcro, quia generalia monita contra recentem illum vestiendi morem saepe parum efficacia comperta sunt, complures Ep:scopi iam magis particulares dederunt regulas. Exemplum huius pastoralis solli­ citudinis ultimis annis praebuerunt plurimi Germaniae ct aliarum quoque regionum Episcopi. Pro rei momento lubet hic adducere re­ gulas particulares, a multis illis Germaniae Episcopis praescriptas: a) Superior corporis pars usque ad collum tecta sit oportet; — Z») etiam superior brachiorum pars, cubito incluso, tecta sit; — r) crurum quoque pars superior, saltem usque ad genua inclusa, item cooperta sit; — d) materia vesti­ menti non ita translucida sit ut color carnis videri possit; — e) quae dicta sunt valent pro omnibus mulierum conditionibus, etiam pro puellis nondum adultis. — /) Hac regulae servandae sunt, praesertim quidem in functionibus eccle- I go Sectio Altera - Articulus VIH siasticis: in solemnitate primae Communionis infantium; in accessu ad sacra­ menta, etiam Baptismi, Confirmationis ct Matrimonii; imo accedentes ad sacram mensam, contra has regulas vestitae, a sacerdote S. Communionem d-stribuente in silentio praetereundae sunt. Sint etiam normae generales pro vita civili, sed non stricte sub obedientia praeceptae, ita ut hic, pro locorum ct personarum adiunctis, paulo maior quaedam libertas, non tamen immodica, relinqui possit *. In permultis aliis dioeces bus Episcopi generatim dumtaxat prae­ ceperunt, ut mulieres quae inhoneste vestitae ad sacram mensam accederent, praeterirentur. Quia vero sacerdotes in singulis cas bus saepe difficulter de illicita in vestiendo immodestia iudicare possunt, varia hac in re inter cos exstat praxis, alia largior, strictior alia. Donec aliae regulae magis particulares ab auctoritate rcspcctiva statuantur, arb:tramur in dioecesibus magis septentrionalibus sacerdotes non nimii rigoris esse inculpandos, si hac in re regulas sequantur quas supra ab illis Germaniae Episcopis datas vidimus. Reverentia enim S Eucharistiae debita positivam quamdam in vestiendo modestiam postulat, maiorem utique quam quae in vita civili adhibetur: et laxior illius praecepti generalis interpretatio facile fidelibus scandalum prae­ bet vel saltem adrmrationcm, ac denique alia quoque Episcoporum monita generalia contra recentem morem parum efficacia redderet. IV. Casuum solutio. 174. — Titius merito quidem in sacro pulpito immoderatum illum mulierum vestiendi morem improbavit: hoc enim et SS. Patres aliique sacri oratores fecerunt, ct etiamnum faciunt Episcopi, lau­ dante, imo praeeunte Summo Pontifice (supra n. 164). Caveat tamen Titius ne prudentiae regulas migret, neve generatim omnes quae re­ centem modum sequi videantur peccati mortalis reas esse dicat: sunt namque, ut diximus, varii in hoc modo vestiendi gradus; ct praedi­ catores in genere tantum et modo concionatorio loquuntur. « Cum ego, inquit S. Alphonsus, munus concionatoris gessi, pluries etiam hunc perniciosum usum fort’ter conatus sum exprobrare; sed quum hic officium agam scriptoris de scientia morali, oportet ut dicam quod iuxta veritatem sentio et quod a doctoribus didici « (II, 55). Cfr. t/m Sitte und Sittltehfat (Dusteldorf. 1926). S 119 ff ■ * De recenti Modo Vestiendi mulierum ι8ι Quoad modum condonandi haec notentur: a) Ordinarie in concione publica praestat brevia monita dirigere ad pa­ rentes, praesertim ad matres, potius quam ad ipsas puellas; - Z>) puellis in primis commendetur verecundia ac dignitas cum suavitate coniuncta; inspiretur eis magna aestimatio et amor virtutis castitatis ct pudicitiae, extollendo eius pulchritudinem ct praestantiam, laudando modestiam in vestitu casque quae hac in re exemplum praebent; — e) viri et iuvenes serio moneantur, ut feminas leviter et procaciter se vestientes severe ct honeste tractent, ut praesertim iuvenes, si dc eligenda sibi vitae consorte agitur, non externa specie vanisque vestium illecebris se seduci sinant — quod factum postea tardius dolerent —, contra ostendant, honestam quidem elegantiam, minime vero inhonestum ve­ stiendi morem sibi placere, seque ante omnia attendere ad verum amorem et animi dotes, in religione fundatas. I 175. — Ad denegationem absolutionis quod spectat, distin­ guendum est. Si Carolina publice incedere solet eo modo vestita, quem supra (n. 169, T, 20) descripsimus, neque eum moderari vult, generatim recte egit Titius absolutionem ipsi denegando; dat enim Carolina verum scandalum. Neque enim solum praedicare contra hoc grave scandalum sufficit: si praxis in confessionali doctrinae non concordat, haec praedicatio parum efficiet et scandalum grassari con­ tinuabit; imo haud paucae puellae ex levitate iocando de illo praedi­ catore ridebunt, quasi contentae quod ita ipsius et aliorum oculos ad se attraxerint. — Quapropter etiam matres paterne quidem sed serio monendae sunt, et si repetita monita sunt inutilia, absolutionis dila­ tione cogendae sunt ut gravia sua officia impleant et scandalum, in quantum possunt, tollant. Si ita erat casus matris Carolinae, Titii agendi ratio non reprobanda erat. Sin autem Carolinae vestiendi modus non adeo valde inhonestus erat, sed tamen vere indecens (quo modo supra n. 169, 30 diximus), ita ut superior pars pectoris detecta esset, cetera vero essent satis ho­ neste tecta ct composita, Titius iusto severius egisse videtur. Talis enim simplex nudatio iam erat per consuetudinem in illa civitate intro­ ducta; quo casu, iuxta theologos (/. d)> grave scandalum iam non erat. Neque etiam puellae intentio graviter prava erat. Itaque ob solum scandalum Carolina peccati mortalis culpanda non erat. «Ali­ quantulum ubera detegens, ait S. Alphonsus, non peccat graviter, per se loquendo, si forte inde in generali alii scandalizarentur » (III, 425). Intellige : aliqui in generali; secus autem esset, si ob nondum i82 Sectio Altera - Articulus VIII introductam consuetudinem viri communiter inde scandalum cape­ rent. Attamen si mulier scit, aliquem in particulari — ut Carolus in nostro casu — ex tali pectoris nudatione grave pati scandalum, certe ex charitate sub gravi debet positive eius aspectum ct occursum vitare, verum non semper — quia charitas non obligat cum tanto incommodo —, sed solum una altcravc vice, donec alter advertere possit se fugi ab illa. Ita S. Alphonsus (II, 54) cum communi. 176. — Quid vero si Carolus eam visitet intuitu matrimonii, ct Carolina advertat cum illa partiali pectoris nudatione valde delectari, imo etiam turpes motus experiri iisque consentire? Num tunc sub gravi obligari potest indecentem hunc vestiendi modum dimittere? Negative respondendum esse videtur, saltem per se loquendo·, modo non intendat Carolum ita turpiter provocare, sed solum per maiorem ’ illam formositatem ei magis placere ct ita ad aptum matrimonium pervenire. Illa enim nudatio non est, ut vidimus, graviter scandalosa, ct maior spes perveniendi ad nuptias ratio satis gravis videtur permit­ tendi illa peccata Caroli. Grave igitur scandalum in casu non est datum, sed solum acceptum. Est tamen serio exhortanda, ut mo­ destius, etsi iuxta conditionem suam eleganter, se vestiat, etiam ex vero amore erga animam futuri sponsi. — Dixi: per te loquendo; si enim Carolina modestius se vestiendo Carolo perinde placeret, vel si ipsamet leviore illo vestitu versaretur in proximo pericuio consen­ tiendi in delectationes morosas vel permittendi etiam actiones ex­ ternas graviter turpes — quod quidem haud raro erit —, graviter iterum obligaretur modestius se vestire. 177. — Quod denique attinet ad 5. Communionis 'denegationem, certe recte fecit Titius, si in cius dioecesi Ordinarius illa particularia de vestitu dedit praecepta (supra n. 173). Si Ordinarius in genere tantum praecepit, ut mulieres indecenter vestitae in sacra mensa praetereantur, probari etiam potest Titii agendi ratio, ut ibidem di­ ximus. Sin autem Episcopus nihil de denegatione S. Communionis praescribendum esse duxerit, sed rem totam reliquerit prudentiae sa­ cerdotum, Titius sane magis caute procedere debet, ne intempestivo zelo maiora mala adducat: non paucae enim puellae ct mulieres adeo oflendi possent ut forte a sacramentis alienarentur, praesertim si haud ita firmae starent in fide ct religione. Certe si agitur de inhonesto De recenti Modo vestiendi mulierum 183 vestiendi modo per se graviter scandaloso (cfr. n. 169, T, 20), hac, ut supra (n. 171, 6U) praecipit S. C. Concilii, «a sancta Communione arceantur » oportet; sed casus ita ad sacram mensam accedendi in pic­ risque locis haud ita saepe occurrunt. Quoad ceteras, quae accedunt detecta solum superiore pectoris parte, aliove modo minus decenti in­ dutae, optimum est. si sacerdotes illius regionis in confcrcntrs mora­ libus uniformem hac de re praxim statuant ct sequantur. Qua in re statuenda prae oculis habendum est, num ille modus vestiendi iam diu introductus sit, num etiam mos existât ita accedendi ad S. Com­ munionem, num spes sit illa ratione extirpandi aut saltem multum deminuendi hunc abusum, num bonum commune offensioni aut forte etiam defectioni aliquarum praevaleat. Certe in locis ubi fides magis elanguit, mitius agendum est et plura toleranda sunt quae alibi severiore agendi ratione eliminari possunt. — Haec dc solutione Titii. 178. — Caius vero, ut ex dictis iam satis liquet, generatim aequo laxius hac in re processit, tum in danda absolutione, tum in distri­ buenda S. Communione. Primo immerito appellat ad auctoritatem S. Alphonsi et communem theologorum doctrinam. Hi enim lo­ quuntur dumtaxat dc sola nudatione superioris partis pectoris (supra n. 170), non vero de more vestiendi rccentiore aetate introducto, quo ingeniosa certe malitia vestes ita saepe constrictae et corpori ada­ ptatae sunt, ut prava concupiscentia sponte apud plurimos stimuletur (supra n. 166, 4'). Praeterea falso ratiocinatur Caius putans publicis dumtaxat peccatoribus S. Communionem negari posse. Nam non tan­ tum ob grave scandalum datum, sed etiam ob solum indecentem modum accedendi ad sacram mensam ita agere licet. Ob similem enim rationem eadem poena aliis quoque infligi potest, utputa duobus rixantibus ut alter altero prior sacrae mensae assideat, pueris cx levitate ridentibus ct iocantibus quum S. Communionem adeunt etc. Neque etiam illi Ordinarii qui specialem vestiendi modum pro sacra Com­ munione praescripserunt (supra n. 173) innuere voluerunt, omnes aliter accedentes esse publicas peccatrices, sed populum suum docere voluerunt, quanta reverentia etiam in modo vestiendi SS. Eucharistiae sacramento exhiberi debeat. Quid ergo Caius agere possit aut debeat, patet cx supra dictis dc Titio. Carolus denique tractandus est ut vere occasionarius. Neque ratio scandali a Carolina accepti cum excusat: huiusmodi enim scan­ dalorum plenus est mundus. Quapropter si occasio est plane Ubera, 184 Sectio Altera - Articulus VIII Carolinae ex industria occurrere, in camquc deliberate et diu oculos defigere evitet oportet. Sin autem occasio est moraliter necessaria, v. g. si adest intentio et spes futuri matrimonii cum puella, iuxta supra (n. 136 sqq.) dicta tractandus est, nisi forte ob debilem eius fidem ad maiora vitanda mala mitior quaedam praxis sequenda est (n. 140). De Radiophonia 185 ARTICULUS IX. X De Radiophonia. Casus propositus 179. — Eusebius, bonus paterfamilias ct vere christianus, in domo sua instituit apparatum radiophoniac, excitatus praesertim ab uxore et filiis qui huius usu max:me delectantur. Verum enim vero, aliquo elapso tempore, ipse eiusque uxor experti sunt, illo instru­ mento haud raro transmitti quae honestis moribus ipsique religioni et fidei adversantur. Imo ipse Eusebius, aliquoties aud ens quae a ministris haereticis in concionibus dominicalibus vel ab incredulis contra fidem et doctrinam moralem Ecclesiae vel aperte dicebantur vel callide insinuabantur, iisque respondere nesciens, haud parum est commotus, in sua fide aliquando leviter tentatus, suaque pristina pietate aliquatenus labefactatus. Quapropter angitur conscientia et Titium confessarium suum rogat, quid agere debeat. Quaeritur I. Quae sunt radiophoniac pericula? II. Quando graviter peccatur contra fidem vel bonos mores auscultando radiophoniam ? III. Qu'd animarum pastoribus et confessariis facien­ dum est contra radiophoniac abusum? IV. Quid de casu Eusebii? I. Pericula radiophoniae. 180. — Novum inventum radiophoniae, ultimis annis late ubi­ que introductum ct propagatum, magna utique pro societate habet commoda et utilitates, habet quoque sua caquc gravia incommoda JJ — Ttfc ΙΙαλβ, Casas conscientia:. - Vol. I. ι86 Sectio Altera - Articulus IX et damna; timendum autem est, ne haec magis quam illa excrescant. Accidit hic quod contigit cum arte typographies, quae a quatuor sacculis et dimidio per libros, folia etc. universum invasit mundum, quae multa certe pro animarum salute attulit bona, sed, quae ho­ minis est in falsam libertatem inclinatio, maiora etiam mala, prae­ cipue aeterna. Quinimmo pro multis illimitatus radiophoniae usus varia ratione ipsa libertate artis typographicae periculosior fieri po­ test. Per illam enim mundus, Christi inimicus, cum omnibus suis concupiscentiis, oblectamentis ct periculis facilius et sponte intrat in ipsum sanctuarium familiae christianac: audiuntur orationes omni­ genus, conciones ministrorum haereticorum, conferendae inimicorum Ecclesiae, per quas pessimi errores sparguntur, veritates ct virtutes christianac haud raro deridentur; assistitur concentibus musicis saepe valde profanis ct lascivis, cantilenis levioribus; quibus omnibus phan­ tasia pravique sensus, iuvenum imprimis, maxime excitantur. Est idcirco radiophonia haud raro proxima peccandi occasio contra fidem vel mores, eaque omnibus accessu facillima, et adultis ct pueris puel­ lisque, tum plurimis unitis tum singulis in locis solitariis. Est etiam occasio universalissima, quae ubique quotidie praesto est et unica trans­ missione saepe decem vel etiam centena millia hominum attingit, tum in magnis civitatibus tum in pagis vicisque. Licet ergo verba personae absentis per instrumentum transmissa non tanta per se effi­ ciant quam si orator ipse videatur et audiatur, nihilominus si ipsum orationis argumentum graviter fidem aut mores offendit, fieri nequit quin funestum in auditorum mentem ct sensus effectum exerceant. Neque hic iuvat censura gubernii civilis; namque haec de erroribus contra doctrinam catholicam gencratim parum curat; ad mores quod spectat est talis censura persaepe nimis indulgens, in plurimisque regionibus valde laxa, quippe quae sub libertatis et artis praetextu multa permittit vere inhonesta, uti constat ex censura circa spectacula aliasquc huius saeculi peccandi occasionesl. Haud mirum igitur quod haec nova rerum conditio iam exci1 Rathophoniac pericula sjxrciadm etiam memorat Pius XI in Encycl. de christiana utventulis educatione diei 31 Dee. 1929. <1 Nostris temporibus, inquit, eo plenius ac diligentius evigilandum est, quo plurcs iuvenibus imperitis faciendi morum pietatisque naufragii occa­ sionem increbescunt, maxime ex impiis obsccnisquc libris, quorum satis multi nefarie parvo veneunt ac propagantur, ex «1 cincmatographicis » ludis, nunc autem ex « radiophonicis υ quoque auditionibus, quae cuiusvis generis lectionem — sicut u cinematographa » quodlibet spectaculum — picrisque exhibent atque faciliorum leddunt >· (A A 5 , 1930, p. 8x sq.). De Radiophonie tavit vigilantiam multorum Episcoporum, qui graviter fideles sibi commissos monuerunt ad temperatum radiophoniae usum, ita ut ad honestos dumtaxat fines adhibeatur, excludantur autem pericula. Ast hic labor; facile enim, ut diximus, ubique penetrat, ad admodum difficilis est in singulorum agendi rationem custodia. II. Quomodo graviter peccari possit per usum radiophoniae. 181. — Gencratim peccari potest tum directe, prava voluntatis intentione, tum indirecte, ratione periculi, scandali etc. Directa voluntatis intentione graviter peccat qui auscultat con­ ciones vel confcrcntias haereticorum vel incredulorum de rebus fidei et morum eo fine ut, dubitans de doctrina catholica, oppositam etiam cognoscere et, si sibi magis arrideat, amplecti possit, vel saltem in suo de catholica doctrina dubio perseverare; — item qui audit turpia ut de iis morose delectetur. Saepius vero variis modis indirectis per usum radiophoniae pec­ catur, tum contra morum honestatem, tum contra fidem et religionem. i° Ad bonos mores, praesertim castitatem, quod attinet, eodem fere modo per radiophoniam peccari potest quo per libros obscenos vel per turpia colloquia, videlicet: a) si quis auscultans obscena, can­ tilenas, musicam lascivam etc. se exponat proximo periculo consensus in peccatum mortale; Z>) si quis ita, sine ratione proportionata, se exponat periculo provocandi in sc effectum venereum, puta pollu­ tionem vel gravem commotionem; c) si quis, ea approbando, aliis daret scandalum, vel si parentes et superiores permittant ut eorum filii vel subditi haec periculosa auscultent. Notandum tamen est, in praxi per usum radiophoniae non ita facile contra bonos mores graviter peccari quam per lectionem pravorum librorum: a) tum quia illae transmissiones obiter tantum et vclut per transennam audiun­ tur, libri autem manent, ct quae in his turpia sunt maiore artis astutia sunt descripta, facile iterum atque attentius releguntur magisque memoriae et phan­ tasiae imprimuntur; — b) tum quia transmissiones radiophoniae ad hominum multitudinem diriguntur, libri vero directe privatis personis usui sunt; unde censura auctoritatis publicae gencratim non ita facile permittit ut graviter turpia et obscena transmittantur. Minus etiam quoad mores periculosus est usus radiophoniae quam sunt theatra ct choreae, quia quae oculis etiam vi­ dentur citius ad sensus internos perveniunt pravamque concupiscentiam exci­ tant, quam quae solo auditu percipiuntur. 188 Sectio Altera - Articulus IX Licet ergo contra morum honestatem non ita saepe peccetur per radiophoniam ac in permultis aliis huius aetatis occasionibus, n hilo tamen minus per eam iuvenibus ct ad libidinem valde dispositis haud raro grave creatur peccandi periculum; et certe immodicus illius usus spiritui vere christiano facile graviter nocet atque ansam praebet innu­ meris peccatis venialibus, tum in spiritu velut assistendo oblectamen lis valde mundanis nimisque levibus, tum otiose terendo multum tempus pretiosum. Unde praesertim clerici, religiosi et qui in mundo pietatem colunt magna cum moderatione radiophonia utantur oportet, auscul­ tantes solum quae vere utilia sunt vel saltem, aliquoties per modum honestae recreationis, in se indifferentia. 182. — 2° Multo vero perniciosior fieri potest usus rad ophoniae propterca quod per eam saepissime etiam graves errores contra jidem ct religionem catholicam sparguntur. Transmitti enim solent con­ ciones et sermones ministrorum protestandum, praesertim die domi­ nica habiti; tum earum responsa ad varia dubia privata circa religionem proposita, quae responsa ordinarie tolerantiam dogmaticam vel potius libertatem quidlibet credendi continent; item allocutiones vel sic dictae conferendae scientificae, historicae, litterariae, paedagogicae, morales, politicae rationalistarum, socialistarum aliorumque incredulorum; qui omnes hoc instrumento utuntur, ut plurimos a veritate ct fide catho­ lica avertant suisque pessimis erroribus in re morali, sociali aliisque imbuant. lamvero quoad haec transmissa contra fidem et doctrinam catho­ licam variis modis graviter peccari potest: 183. —a) Ratione periculi perversionis. Sic graviter contra fidem peccat mediocr’ter in religione doctus, qui saepe vel regulariter, licet ex curiositate, conciones, allocutiones vel sermones auscultat, qui eamdem materiam tractant ac libri dc quibus agit canon 1399, videlicet sermones « qui haeresim vel schisma propugnant, aut ipsa religionis fundamenta quoquo modo evertere nituntur » (ib. 20), — « qui reli­ gionem aut bonos mores, data opera, impetunt » (3), — sermones «quorumvis acatholicorum, qui ex professo de rcPgione tractant, nisi constet nihil in eis contra fidem catholicam contineri » (40), — « qui quodlibet ex catholicis dogmatibus impugnant vel derident, qui erro­ res ab Apostolica Sede proscriptos tuentur, qui cultui divino detra­ hunt, qui disciplinam ecclesiasticam evertere contendunt, et qui data ΐ;;τ~:—τς^~—■- ---- τ- -, —,- De Radiophonie opera ecclesiasticam hierarchiam, aut statum clericalem vel religiosum probris afficiunt » (6°), — « qui duellum vel suicidium vel divortium licita statuunt, qui dc sectis massonicis vel aliis eiusdem generis socie­ tatibus agentes, eas utiles et non perniciosas Ecclesiae et civili societati esse contendunt » (8°) l, — « qui res lascivas seu obscenas ex professo tractant, narrant aut docent » (90), puta nco-malthusianismum, amorem liberum vel homosexualem, divortium, adulterium etc. — Quamquam ergo horum omnium auditio saepe non ita periculosa est ac lectio librorum, ut supra iam diximus, ac proinde non caedem prorsus normae illis ac hisce simpliciter applicari possunt, nihilo tamen minus hos gravissimos errores frequenter ct quasi habitualiter ope radiophoniac audire, etsi non cx iure ecclesiastico, cx iure tamen naturali per sc graviter prohibitum est, quia communiter proximum periculum spiritualc praestant; fieri enim nequit, quin, praesertim auditores ordinarii ct mediocriter in religione erue iti, auscultantes illa viva πμοαμιι^ saepe ardore declamata, grave exinde damnum in fide casu etiam illi qui licentiam libros prohibitos legendi 1 bitionc iuris naturalis non eximuntur (can. 1405). Ob h periculum etiam S. C. S. Officii in declaratione 10 N « Catholicis regulariter non licere haereticorum aut concionibus... intéressé ». Ordinarie tamen leve peccatum contra fidem non e; quuntur: i° tales sermones raro ct obiter tantum ex mera v. g. celebrem aliquem oratorem 20 item sermones vel exh< cales mere religiosas quae nihil cx professo contra fidem c cos audire ob iustam aliquam causam, v. g. ad refellendos eri enim omnibus generatim leve tantum vel remotum erit periet si haec cx iusta causa fiunt, nullum erit peccatum. 184. — b) Ratione scandali huiusmodi sermones niam auscultare erit mortale, si quis sua laude vel < alios movet ad cos frequenter cum periculo fidei audit 1 Huc eadem ratione pertinent etiam sermones socialistarum ct com radiophoniac societatem civilem ct ordinem naturalem evertere nituntur. 3 Ex lege tamen particulari potest esse peccatum grave concione ex mera curiositate semel tantum audire, vel etiam haereticorum functit «assistere. Sic Romae ob rationem specialem instructione Cardinalis Vica hoc edictum est: cc Strictissime vetatur ingredi mera curiositate et scier protestandum tempore collationum (« conferenze »), ct graviter peccant i riositate collationes protestantium auscultant, et adsistunt, quamvis mat< acatholicis » {Acta Sanctae Sedis, XI, 173 sq.). I I I I !] ΛI I I . 1 I I] I1 I1 J I 190 Sectio Altera - Articulus IX c) Ratione cooperationis praeterea mortale erit, si quis nomen dat societati radiophoniae, quae saepe conciones vel confcrcntias contra doctrinam catholicam transmittit eo fine ut suos errores etiam inter catholicos propaget; imo qui hoc modo « haeresis propagationem sponte et scienter iuvat... suspectus de haeresi est» (can. 2316). Gra­ viter etiam hac ratione peccant parentes vel superiores non impe­ dientes ne eorum filii vel subditi has confcrentias audiant. d) Ratione communicationis in sacris assistere per usum ra­ diophoniae concioni dominicali ministri protestantis ordinarie non erit peccatum grave; quia non est assistentia seu participatio activa in sacris (can. 1258, § 1): haec enim, iuxta mentem Ecclesiae, prae­ sentiam realem et corporalem in eodem loco vel aula ubi sacra agun­ tur postulare videtur; hinc e. g. assistentia Missae per radiophoniam non valet ad praeceptum implendum. Potest tamen talis assistentia fieri communio graviter prohibita in locis parvis, ubi haeretici non habent proprium ministrum sed in unum conveniunt ad aliquam functionem sacram per preces, cantus etc. publice habendam, in qua etiam per radiophoniam auditur concio alicuius ministri absentis. Huic exercitio active orando et cantando assistere videtur esse illicita communicatio in divinis, non adeo ratione concionis sed potius ratione ipsius sacrae functionis, in qua quis partem activam habet. Refe­ renda huc sunt verba S. Alphonsi ex Busenbaum mutuata : « In Ger­ mania audire conciones haereticorum, deducere funus..., non haben­ tur signa professi va fidei, vel communionis cum haereticorum sacris. Unde, see usis aliis, v. gr. scandalo, periculo, prohibitione, et si ex iuxta causa fiant, licent» (Th. Mor. II. 16). III. De agendi ratione animarum pastorum ET CONFESSARIORUM CONTRA RADIOPHONIAE ABUSUM. 185. — i° a) Summopere desiderandum est, ac propterea ani­ marum pastoribus pro viribus nitendum — praesertim per viros « Actionis Catholicae», — ut in omnibus regionibus habeatur insti­ tutum centrale radiophoniae catholicae vel saltem vere honestae. Quando vero gubernium civile aut ipsummet huius artis monopolium exercet, aut cius exercitium relinquit societatibus sic dictis neutra­ libus, quantum possunt satagant, ut seria quaedam censura habeatur, neve emittantur quae morum honestati, religioni vel bono publico contraria sunt, quinimo emittantur quoque quae vere catholica sunt. De Radiophonia I9ï b) Sicubi exstat huiusmodi institutum centrale radiophoniae catholicae, curent animarum pastores ut catholici huic soli nomen dent; item ut adseribantur ephemeridi catholicae quae pro quavis hora transmittenda annuntiat: «Index (Dux) radiophoniae catho­ licae», reicctis aliis quae persaepe proposita inhonesta et anticatholica indicant. c) Loquendo dc variis peccandi occasionibus fideles etiam contra pericula radiophoniae moneant, ne scilicet auscultent quae fidei aut morum honestati adversantur, ita ut fideles probe sciant etiam per radiophoniam graviter peccari posse. Parentes quoque se­ rio hortentur, ut liberis invigilent, ne his periculis domi vel alibi sc exponant. d) Sicubi Ordinarii locorum speciales statuerunt leges circa radiophoniae usum, parochi has religiose servandas curent .* 186. — 20 Confessarii pocnitcntibus qui frequenter radiophonia utuntur applicent regulas generales circa interrogationem, moni­ tionem et absolutionem occasionariorum. Specialiter vero ad haec attendant : a) Generatin'! erit occasio proxima per se ct absoluta ac proinde sub gravi vitanda, auscultare frequenter quae per radiophoniam con­ tra fidem ct religionem transmittuntur (supra n. 183 sq.). b) In regionibus ubi satis severa existit censura quoad hone­ statem publicam, ita ut raro tantum transmittantur quae bonis mo­ ribus graviter adversantur, frequens vel assiduus radiophoniae usus communiter non praebet periculum proximum peccati gravis (supra n. 181). Potest tamen esse occasio iroxima relativa pro aliquo in par­ ticulari ob specialem rationem. Neque enim illa censura ita severa aut potius aequa esse solet, ut omnes passim, ct adulti ct aetate iuniores, ct matrimonio iuncti et soluti, ct homines hisce rebus assucti ct facile gravibus tentationibus commoti, quaccumquc transmissa sine periculo audire possint. J In multis institutis religiosis a superioribus prohibitum est radiophonicc instrumentum, ne spiritus huius mundi Dei sanctuarium invadat spiritUmquc recollections opprimat. Potest tamen haud raro gravis adesse ratio admittendi huiusmodi instrumentum in teminariii vel in scholis religiosorum, puta ad scientias artesque excolendas. Ut autem in ephebei vel in oratorii juvenibus recreandis tuto adhiberi possit, maxima opus est Rectoris prudentia et vigilantia, penes quem clavis huius instrumenti caute custodiénda est, ne adolescentes pro libito et animarum damno radii aditionibus abutantur. Ita in Synodo Dioec. Mediolanemi anni 1932 (art. 64). 192 Sectio Altera - Articulas IX c) Si confcssarius sive spontanea pocnitcntis confessione sive interrogando noverit, usum radiophoniac suo pocnitcnti praebere grave periculum lapsus in peccatum mortale — quod, ut diximus, facilius quidem in rebus fidei quam in rebus morum accidet —, ipsum ut vere occasionarium tractare debet, constitutum in occasione proxima sive necessaria sive, ut plurimum, libera. — Ceterum, in universum confcssarius poemtentes. maxime qui pietati dediti sunt, ad usum moderatum huius instrumenti hortetur, ne, auscultando saepe nimis levia et mundana, spiritus vere christianus infirmetur, tempus saltem inutiliter teratur et Deus venialitcr offendatur. IV. Casus solutio. 187. — luxta superius dicta, Titius Eusebio sub gravi prohi­ bere debet, ne ipse ciusvc domestici frequenter radiophonia utantur, auscultando conciones aut conferendas contra fidem et doctrinam catholicam, imo ne semel vel iterum quidem, quando transmissa grave periculum peccandi contra fidem praebent. — Quoad ea quae parum honesta, nimisque levia vel mundana sunt (cantilenas sub­ obscenas, musicam lascivam etc ), sedulo Eusebium moneat, ea aud re esse per se peccatum saltem veniale, imo aliquando, praesertim pro filiis, posse fieri peccatum mortale, si nempe prava eorum concupi­ scentia per ea va de excitatur. Unde graviter eum hortetur, ut usui radiophoniac serio advigilet, in primis quoad domesticos, v. g. elavem instrumenti apud se servando, et permittendo ut ea solum ausculten­ tur quae vere utilia vel honesta sunt iuxta indicationem ephemeridis catholicae. Eusebius, utpote bonus christianus, hisce monitis probab liter morem geret. Atvero, si forte in posterum in propositis exse­ quendis. sive quoad sc sive etiam, ex nimia indulgentia, quoad do­ mesticos. graviter negligens fuerit, et iam serio monitus negligentiam non correxerit, Titius ipsum ordinarie etiam per dilationem absolu­ tionis ad debitam vigilantiam adhibendam urgere debet, idque omnium maxime si dc periculis fidei agitur. Si confcssarius non ita prudenti severitate contra periculosum rad ophoniac usum procedit, timendum est, ne haec familia illius occasione in avita religione et morum honestate graviter tepescat et magis magisque mundana fiat, cum plurimis Dei offensis et omnibus tristibus effectibus qui ex ind fferentia religiosa consequi solent. De pravis Cauponis et Consortiis ARTICULUS X. De pravis Cauponis et Consortiis. 188. — Per cauponam vel tabernam hic intclligimus domum, in qua complures, potissimum viri vel iuvenes, relaxandi animi gratia, convenire solent, ibique per aliquod tempus cum sociis vel amicis familiariter conversantur, bibunt, ludunt, aliisvc oblectamentis fruuntur. Caupona seu taberna, hoc latiore sensu accepta, non solum pec­ cato ebrietatis ansam praebere potest, sed ob prava consortia aliis quoque peccatis, puta contra castitatem, contra fidem etc., idque praesertim in civitatibus, ubi illae domus non ab operariis tantum et plcbciis, sed a melioris etiam conditionis viris et iuvenibus visitari so­ lent. — Quia autem cauponae nostris etiam temporibus valde fre­ quens sunt peccandi occasio multarumque animarum ruina, dc his quoque agendum nobis est, ut videamus quo modo illas visitantes a Christi ministris tractari debeant, et quibus mediis graviora earum mala inhiberi possint. — Praemittuntur igitur hi casus. Casus propositi 189. — *i Leonardos, inde ab anno matrimonio iunctus, ab al quo tempore regulariter quavis Dominica frequentare coepit cau­ ponam quamdam, ibique diu cum aliis bibit et ludit, ita ut haud raro ob potus excessum omnino mentis impos fiat, turpiloquia et blasphemias eructans. Quod quum iam quinquies vel sexies conti­ gerit, post sex fere menses quodam dic festo accedit ad Titium, qui ipsi iniungit, ut hanc cauponam prorsus evitet. Cui Lconardus re­ spondet, se hoc promittere non posse, quia in illa saepe negotia tractare debeat, quibus suam familiam sustentet. — Quid Titio faciendum 194 Sectio Altera - Articulus X 2° Gustavus, operarius, saepe frequentando cauponas ab ali­ quibus iam annis est valde habituatus in vitio ebrietatis aliisque pec­ catis quae hoc comitari solent. Hinc status sui officia graviter neglexit ct uxorem filiosque ad veram miseriam redegit; idque passim in eius loco notum est. Vult tamen adhuc praeceptum Paschale implere, et idcirco accedit ad Caium, quem benignum confessarum esse audivit. Hic tristem eius conditionem noscens sive iam ex publica fama sive ex quaestionibus in confessione positis, graviter ipsum monet, hor­ tatur cique Dei poenas minatur, ita ut tandem Gustavus se sincere dolerc profiteatur et ardentibus protestationibus promittat, se numquam amplius in cauponam intraturum. Nihilominus Caius ipsi dicit, cum prius scandalum publice datum reparare debere, ct ideo eum per qumdecim dies differt, quo se emendatum esse etiam publice ostendat. Quam dilationem aegre accipit poenitens ct dicit, se, nisi absolvatur, non amplius ad confessionem rediturum, obtestans se nunc vere dolerc et firmiter proponere. Caius tamen dc sua sententia non desistit cumque sine absolutione dimittit. — Quid dc hac agendi ratione dicendum? 3° Claudius, christiane educatus ct nuper studens universitati adseriptus, ab aliis studentibus seductus, saepe cum his visitat cau­ ponam quamdam amoenam, in qua inserviunt puellae vestibus et moribus leves. Cum hisce autem frequenter familiarius agit, iocando et ridendo, utens verbis lepidis et ambiguis, manuum lusibus, tactibus levibus in pectore et facie, osculis vel amplexibus obiter datis etc. Post tres menses adit Titium confessionem instituturus. Qui ulterius cum interrogando compcrit, saepe quidem hos actus imperfectos cx levitate et affectu sensuali vel cx respectu humano erga socios conti­ gisse, haud raro tamen etiam ex formali libidine. Existimans ergo, pocnitcntem adeundo illam cauponam versari in periculo, non qui­ dem certo, sed tamen graviter probabili iterum peccandi mortaliter, ipsi sub gravi iniungit, ut hanc cauponam, utpote occasionem pro­ ximam saltem relativam, prorsus vitet. Respondet Claudius, se illos amicos, e patria iam notos, vitare non posse, neque proinde eis De pravis Cauponis et Consortiis 195 valedicere, si hi illam cauponam intrare velint. Insistit autem Ttius et paterne graviterque ipsum hortatur; sed incassum. Quapropter ipsum tandem humanis verbis dimittit, donec hoc firmum propo­ situm sumpserit. Claudius ergo, volens omnino praeceptum Paschale implere, adit Caium. Hic eodem modo eum interrogat idemque com­ petit ac Titius, et iterum eodem modo hortatur, dicens hanc caupo­ nam adire esse valde periculosum et saltem peccatum veniale. Cui Claudius tandem serio dicit: «Dic mihi, Pater, estne peccatum mor­ tale hanc cauponam cum illis amicis adire? Tunc hoc non faciam; secus hoc tibi promittere non possum ». Caius, considerans lapsum in grave peccatum in casu esse solum probabilem, cius autem vita­ tionem etiam probabilem esse, quia Claudius non ut plurimum ibi cecidit, ipsi respondet, una altera ve tantum vice illam cauponam cum sociis adire nondum esse peccatum grave; quapropter, si poe­ nitens hanc prorsus vitare non velit, eum saltem remedia adhibere et praecipue orare debere ne ibi cadat. Quod quum Claudius pro­ mittat. ipsum absolvit. Si postea poenitens redibit, ita Caius secum ratiocinatur, clarius experientia patebit, utrum adsit stricta obligatio necne illam cauponam, tamquam occasionem proximam, vitandi. — Quid de utriusque confessarii agendi ratione dicendum? Quaeritur I. Quandonam cauponae sunt occasio proxima? II. Quae regulae a confcssariis observandae sunt in absolvendo frequentantes eas? III. Quae media ab animarum pastoribus adhiberi possunt contra pravas cauponas? IV. Quomodo casus propositi solvendi sunt? I. Quando cauponae sint occasio proxima. 190. — Cauponae, moraliter spectatae, in sc sunt indifferentes, omnemque moralitatem desumunt cx fine, ex periculo aliisvc circum­ stantiis. i° Cauponae honestae sunt ex fine, qui est procurare homini I96 Sectio Altera - Articulai X decentem animi relaxationem; ac propterca cas frequentare licet, modo servetur moderatio in tempore, potu, ludo etc. Per se igitur occasiones peccandi sunt tantum remotae, quales ubique habentur in mundo. Huiusmodi honestae cauponae exstant ubique terrarum, in civitatibus et ruri. Clericis tamen Ecclesia prohibuit solius recreationis causa cauponas adire, sicut dicitur in Codice luris: « Clerici... tabernas aliaque similia loca sine necessitate aut alia iusta causa ab Ordinario loci probata ne ingrediantur » (can. 138). 2° Possunt tamen etiam honestae cauponae, licet commu­ niter in iis ut plurimum non peccetur, alicui in particulari fieri grave peccandi periculum ct occasio proxima propter aliquam circumstan­ tiam personarum, v. g. amici, personae alterius sexus, sive propter immoderationem in potu, ludo etc., sive propter nimiam frequenta­ tionem cum neglectu officiorum status. Erit tunc haec caupona oc­ casio proxima per accidens ct relativa. 191. — 30 Ast nostra praesertim aetate multae cauponae sunt inhonestae ct ex projesso pravae ob varia peccandi pericula ct occa­ siones, quae ibidem sponte se offerunt vel etiam de industria prae­ bentur, quales sunt perversi socii, prava d’aria, ludi aleatorii, potus qui usque ad ebrietatem ministratur, colloquia contra bonos mores aut contra religionem eiusque ministros, puellae inservientes sua levi­ tate publice ad inhonestas aedones provocantes vel aliquando etiam privatim gravioribus peccatis occasionem praebentes. In aliquibus habentur quoque musica lasciva, cantilenae, saltationes liberiores etc. («cafés chantants»). Tales cauponae ex professo inhonestae ubique quoque exstant, non solum pro plcbciis ct operariis, sed, in civitatibus maxime."iTiam pro ditioris conditonis v’ris ct praesertim iuvenibus. Huiusmodi ergo cauponae inhonestae habendae sunt ut occasio proxima per se et absolute, quia in iis communiter plerumque pec­ catur. Possunt quidem esse occasio proxima unius altcriusvc tantum speciei peccatorum, puta ebrietatis ob potum, impudicitiae ob per­ sonas leviores alterius sexus ct turpiloquia, blasphcmiae vel profu­ sionis pecuniae ob ludum ct potum, peccatorum contra fidem ob prava diaria ct impios socios, contra caritatem ob scandala, rixas etc., neglectus officiorum status erga uxores in egestate relictas vel erga filios ob prava exempla ct malam educationem etc. Atvero, quum De pravis Cauponis ct Consortiis *97 fere omnes hae occasiones seducentes in illis cauponis inhonestis coniunctae inveniantur, plurimi has habitualiter frequentantes, in primis operarii ct plebcii, fere omnia peccata recensita in illis committere solent. Hinc in universum tristissimae sunt illarum frequentationis sequelae pro honestate ct religione in vita tum privata, tum dome­ stica, tum civili ct sociali. Verissime dici potest: in paroeciis ubi mul­ tae existunt huiusmodi cauponae, vita honesta vereque christiana gravem patitur ruinam ct emoritur, viget contra vita mundana sensi­ busque dedita, morum corruptio, impietas. II. Regulae pro confessariis quoad frequentantes cauponas. 192. — i° Confessarius pocnitcntcs qui cauponas visitare solent, si merito suspicatur cos ibi graviter peccare, hac de rc prudenter in­ terroget, cosquc paterne contra carum pericula praemuniat. 20 Ubi confessarius ex pocnitcntis confessione noverit, deter­ minatam quamdam cauponam, etsi in se honestam, hu c esse occa­ sionem proximam ob vere grave ibidem peccandi periculum, talem cauponam recreationis causa adire prorsus prohibeat; id permittat solius necessitatis causa, puta ad implendum officium, negotium, ut aliquando debent aurigae, mercatores etc.; sed tunc tantum in quantum opus est et adhibitis remediis. Hac tamen in rc non nimis fidat eorum assertis. Saepe enim, ob affectum ad occasionem, neces­ sitatem eam adeundi exaggerant; unde sero inquirat, annon alio loco aliovc tempore negotia sua, etsi cum aliquo incommodo, tra­ ctare possint. — Praeterea in determinanda taberna ut occasione pro­ xima prudens confessarius non solum advertat ad peccatum ebrietatis perfectae — quod quidem praesertim initio non ita frequenter ct facile committitur —, sed ad alia quoque peccata supra (n. 191) recensita, uti sunt impudicitiae, turpiloquia, blasphcmiac, neglectus officiorum status etc. — Saepe etiam occasio peccandi non est cau­ pona per se, sed talis caupona, tale socii, talis potus, tarda hora, lud’ etc.; qua circumstantia remota, :psa visitatio iam non erit graviter periculosa. Attamen cauponae per se pravae ct inhonestae, dc quibus supra (n. 191), ut occasio proxima per se ct absoluta, omnibus omnino prohibendae sunt, nisi necessitas eas brevi adire prorsus postulaverit. 30 Quoad absolutionem sequatur regulas dc peccantibus ob occasionem proximam interruptam (supra n. 32). Videlicet, qui non 198 Sectio Altera - Articulus X sunt habituati sed sempliciter recidiai, si iam aliquoties, v. g. bis terve, promissa fefellerint, neque remedia assignata adhibuerint, neque etiam post ferventem confessarii exhortationem ullum speciale dispositionis signum praebuerint, bonis verbis absolutio per breve tempus cis differatur, donec potiora verae emendationis signa dede­ rint. Si tamen graviter timendum est, ne hi propter absolutionis dilationem sacramenta deserant et in peius ruant, absolutio eis sub conditione concedatur, modo nunc saltem dubie dispositi sint, neque adsit grave scandalum publicum; dc quo vide infra n. 196. 40 Ebriosi, qui inveteratum habent se inebriandi habitum, puta singulis septimanis aut aliquoties saltem in mense, et publi­ cum dant scandalum, ne absolvantur, neque tempore Paschali, nisi per aliquod tempus se a potu abstinuerint ct scandalum reparaverint. Neque eorum protestationibus aut etiam lacrimis est fidendum, quia saepe signa sunt potius excitationis nervorum quam firmi propositi voluntatis. Excipitur si quis conversione prorsus extraordinaria do­ natus fuerit; quod tamen raro accidit (cfr. infra n. 196 in f.). 193. — 50 Denique iis qui in cauponis facile peccant, maxime per excessum potus, varia remedia pro variis adiunctis a confessario sunt inculcanda aut praescribenda. Praeter generalia, ut sunt oratio ct sacramentorum frequentatio, haec sunt magis particularia, alia praeservativa alia medicinalia: a) Saepe, puta quovis mane, renovare propositum non visi­ tandi talem cauponam periculosam, tales socios seductores etc., ciusquc exsecutionem brevi prece Deo vel B, Mariae Virgini com­ mendare. b) Eligere sibi unum alterumve honestum amicum quo quis familiariter utatur, vitatis, quoad fieri potest, ceteris laboris sociis qui saepe tabernas frequentare solent. c) Sibi statuere certam quamdam modicam potus mensuram quae numquam excedatur; semper aliquis dicere potest, maiorem quantitatem suae sanitati nocere. d) Adscnptio alicui piae confraternitati, in qua singulis dominicis vespere habetur conventus cum precibus, cantu, conferentia etc.; vel saltem alicui associationi catholicae, in qua etiam honestae recreationi datur locus. e) Iuvenes mcrccdcm quam operando merentur, parentbus De pravis Cauponis et Consortiis 199 tradant, ct parca pecuniae summa ab his ad se recreandum concessa contenti sint. /) Operariis, iuvenibus ct viris, graviter suadeatur, ut post laborem statim domum redeant. Quod ut libentius faciant, confcs­ sarius etiam matribusfamilias commendet, ut maritis ct filiis vitam domesticam vere acceptam ct amoenam reddant, domus munditia et modesto ornatu, cibis bene praeparatis, suavibus suis moribus, in­ fantium blanditiis, ludis etc. g) Generatim iuvenibus ct viris utiliter commendatur, ut no­ men dent societati « a temperantia » dictae, a Summis quoque Pon­ tificibus pluries laudatae, vel etiam huius tesseram sumant («pledge»): idque licet in bibendo excessum non committant, tum ut hoc ma­ lum adeo nefastum praeveniant, tum ex charitate, ut aliis exemplo monstrent virilem illam sobrietatem etiam in hac terra felicem parere vitam. Zi) lis qui in vitio ebrietatis sunt valde habituati, cuiusvis cauponae visitatio prorsus interdicenda est; quia si semel aliquid potus inebriantis gustaverint, vix iam se continere )ossunt. Hi praesertim mcrcedcm quam opera merentur statim uxoribus tradere debent, re­ servata sibi modica summa, aliaque adhibere remedia hactenus in­ dicata. Si quando ipsis, ratione negotii, est moralis necessitas in­ trandi cauponam, paucis rem expediant ct nihil ibi bibant. z) lidcm si domi se inebriare solent, potum periculosum, quem forte ibidem habere debent, loco clauso conservent huiusque elavem uxoribus tradant. j) Denique saepe occurrunt viri potatores iam diu adeo in vitio ebrietatis habituati, ut hoc quasi altera natura factum sit, in quibus non solum vis voluntatis admodum sit debilitata, sed ipsa quo­ que sanitas corporalis graviter concussa (« delirium tremens » etc.). Hisce confcssarius commendet ut etiam medici corporalis consilium ct opem expetant, quo remedia cfficaciora adhibeantur. Horum pri­ mum est sanatorium ad hunc finem institutum. Alterum est hypnotismus, quod tamen moderate ct solum sub cura medici experti ct optime catholici est applicandum. Experientia constat, huiusmodi miseros habituates utri usque medici et spiritualis ct corporalis the­ rapia saluti tum animae tum corporis restitui posse. Sectio Altera - Articulus X 200 III. Media a parochis adhibenda contra pravas cauponas. 194. — Ante omnia parochi eiusque sacerdotes cooperatores curent ut cognitum habeant, quae in sua paroecia sint tabernae ho­ nestae, quae minus honestae, quae prorsus pravae. Saepius inter se hac de re loquantur, itemque de mediis contra pravas adhibendis Media ipsis magis specialiter pro suo officio commendanda haec sunt: i° Condonando parochus certe identidem fideles contra pra­ vas tabernas graviter praemonere debet: sunt enim scandala publica cius gregi vere pestifera. Ast semper expressis verbis distinguat cau­ ponas honestas a pravis ct inhonestis. Priores etiam ut bonas laudare potest, propterea quod homines a pravis avertunt. Quod si facit, potiore iurc, quin aliquem merito offendat, fideles monere potest contra posteriores; imo boni caupones ipsi quasi grati existent quod honestis viris suas tabernas velut commendaverit. Ut autem fideles a pravis cauponis vitandis avertat, describat damna physica et moralia, privata, domestica ct publica, quae ab illas frequentant bus incur­ runtur. Describat in primis funestissimas seque as vitii ebrietatis, quod hominem dignitate entis rationalis privat cumque semper ma­ gis infelicem reddit cum in hac tum praesertim in altera vita. 2° Quod attinet ad 5. Communionem publice dispensandam attendat parochus ad regulam luris: « Arcendi sunt ab Eucharist a pu­ blice indigni, quales sunt... manifesto infames, nisi de eorum poeni­ tentia ct emendatione constet ct publico scandalo prius satisfecerint » (can. 855, §1); item: «Infamia facti contrahitur, quando quis, ob patratum delictum vel ob pravos mores, bonam existimat:oncm apud fideles probos ct graves amisit, dc quo iudicium spectat ad Ordina­ rium » (can. 2293, § 3). lamvero ob pravos mores bonam existimatio­ nem apud fideles probos ct graves ccrtc amiserunt illi caupones qui tabernas per se ct absolute pravas ct inhonestas tenent (supra n. 191); praeterea illi potatores qui publice noti sunt ut vere habituati in vitio ebrietatis (supra n. 192, 40). Hi igitur neque tempore Paschali statim ad S. Eucharistiam publice admittendi sunt. Merito en;m fideles of­ fenderentur et scandalum paterentur, si illos ad sacram Mensam acce­ dere viderent, qui nihil emendati, forte eodem vespere vel paucis die­ bus post, idem peccatum publicum committerent. De pravis Cauponis et Consortiis 201 3° Quantum possunt procurent parochi, ut per leges vel sta­ tuta municipalia numerus cauponarum restringatur; item ut vespere hora tempestiva claudantur. Haud raro comis quaedam atque humana visitatio apud loci magistratum aliosve officiales ad hoc obtinendum proderit. 4° Saepe quoque iuvabit adire ipsos caupones, saltem qui non sint aperti religionis inimici, et amice cum iis loqui, laudando bonos, exhortando haesitantes, appellando tam ad eorum conscientiam Chri­ stianam quam ad commoda temporalia quae consequantur, si eorum taberna publice ut honesta habeatur et ab omnibus sine nota infamiae frequentari possit. 5° Operam etiam dent, ut in sua paroecia instituantur aulae vel exedrae quae « recrcatoria » vel « patronatus » vocantur, in quibus praecipue iuvenes masculi conveniunt, ut sub debita vigilantia honeste se recreent per ludos, cantum, musicam, confercntias, parva specta­ cula, etc.; quibus utile dulci misceatur. Ad illa saepe etiam eorum parentes aliique invitentur. 6° Utiliter quoque in paroecia sua instituent et fovebunt sectio­ nem societatis temperantiae per abstinentiam sive totalem sive partia­ lem : huicque saltem partiali laudabiliter ipsi quoque Ecclesiae mini­ stri nomen dabunt ut exemplo praeeant. 7° luvat pariter festa ecclesiastica, functiones liturgicas et extraliturgicas peragere cum solemni pompa externa, musica, cantu, de­ coro ornatu, luminibus etc., ut ita fideles, etiam viri et iuvenes, a pravis consortiis, tabernis aliisque inhonestis oblectamentis avertantur. 8° Interdum gregi suo exercitia spiritualia vel sacras missiones tradendas curent, in quibus iuvenes et viri, sive directe in conferentiis sive indirecte per praedicationes veritatum aeternarum, contra mundi periculosas occasiones, in primis etiam contra pravas cauponas, prae­ muniantur. Denique varia remedia, supra (n. 193) confcssariis proposita, etiam parochi corumque coadiutores nota habeant ct pro re nata ap­ plicent. IV. Casuum solutio. 195. — Ad ι®. — Haec caupona Leonardo certe est occasio prox:ma, quam si frequentare continüat, grave est periculum contrahendi etiam habitum ebrietatis aliorumque peccatorum. Neque enim ad oc14— TtR Haaji, Catus conscientia: - Vol. I. A 202 Sectio Altera - Articulus X casionem proximam constituendam opus est, ut Leonardos in eo ple­ rumque aut frequentius lapsus fuerit. Quapropter recte fecit Titius ipsi omnino interdicendo ne eam amplius adeat. Neque facile credat pocnitcnti dicenti, eam adire sibi esse necessarium, sed de eo sedulo inquirat: ordinarie enim illa negotia sine notabili damno vel incom­ modo alio tempore vel loco tractari possunt. Si tamen Lconardus illam cauponam re vera sine gravi damno vitare nequit, potest illam adire, sed solum in quantum necessarium est, adhibitis interim remediis qui­ bus periculum remotum reddatur, puta finito negotio statim recedat, potui et ludo ne indulgcat, aliisque remediis supra (n. 193) indicatis. Haec si serio promittit, Titius cum absolvere potest; sed simul paterne cum hortetur, ut brevi, v. g. post mensem, redeat quo in suis bonis propositis confirmetur. Si pocnitcns promissis, Titio aut alii confcssario factis, infidelis fuit ct cauponem iterum visitavit, ad summum, si dispositus videatur, adhuc una altera ve vice absolvi poterit. Ordina­ rie tamen multo melius erit, si Titius, tamquam medicus, bonis ver­ bis ei absolutionem per breve tempus differat, donec vitando caupo­ nam se emendaverit; idque praecipue facere debet, si periculum est fore ut Lconardus intra annum ad confessionem non redeat. Nam si interca relabitur, ille unus annus sufficiet, ad pessimum illum ebrie­ tatis habitum contrahendum qui adeo difficulter dimittitur et pro tota vita tristissimos effectus producere solet. Quare initio praesertim huic vitio remedia efficaciora sunt opponenda. — Haec casus solutio valet dc quacumque caupona in qua Lconardus ita labi solet. Si tamen ob aliquam particularem circumstantiam (v. g. sociorum) in una tantum caupona ita caderet et non in aliis, illa una erit ipsi occasio prox ma prorsus vitanda. Ad alias quod attinet, confcssarius ipsum graviter hortetur ad moderationem et ad adhibenda remedia praeventiva de quibus supra n. 193. 196. — Ad *2" . — Caius recte egit, si saltem Gustavo rationibus persuadere conatus est dc necessitate huius dilationis, neque cum aspe­ ris verbis dimisit. Est enim Gustavus ob malos mores manifeste infa­ mis apud omnes probos ct graves fideles illius loci (supra n. 194, 20), atque idcirco scandalis publice datis prius publice etiam satisfacere debet. Neque obstat, quod pocnitcns per illa signa specialia ipso mo­ mento confessionis satis dispositus esse videtur. Nam primo in tali bi­ bulo valde dubia adhuc manet illa dispositio (supra n. 192, 40). Sed praecipue quia « confcssarius, ut ait S. Alphonsus, est minister non tantum constitutus pro consulendo bono particularium poenitendum, sed etiam pro bono totius rcipublicac christianac, idcoquc praeferre debet bonum commune bono privato sui poenitentis » (H. Ap. tr. 16. n. n6). Atqui bonum commune pateretur damnum, nisi prius scan­ dalum repararetur, quia scandala et peccata in populo crescerent, « cum quis, ut loquitur Benedictus XIV, arbitretur ea sibi licere, quae ab iis qui Ecclesiae sacramenta frequentant, impune exerceri ani­ madvertit» (Const. « Apostolica», 26 lunii 1749, n. 20). Etiamsi ergo Gustavus dispositus fuerit ad recipiendam absolutionem, non tamen est dispositus ad eam statim recipiendam, sed antea scandalo dato sa­ tisfaciat oportet. Alia tamen res erit, si Gustavus iam per aliquod tempus, puta per mensem, cauponas evitans in illum habitum relapsus non est et hoc multis notum est, ita ut quoad magnam saltem pariem scandalo iam satisfactum sit. Quamquam ct tunc inquirendum est, utrum haec menstrua emendatio ex vera conversione processerit an potius ex timore non accipiendi absolutionem. Postremum enim timendum est, si pocnitcns praeteritis annis idem fecerit et brevi post iterum scandalum dederit; quo casu regulariter prudentius est absolutionem per aliquot septimanas differre, quo propositi exsecutio ct scandali reparatio efficacius obtineatur. Neque obstat, quod Gustavus, ut minatur, sacramenta prorsus relicturus est. Nam hoc ipsum per talem dilationem intenditur, ut videlicet pocnitcns aut emendetur, aut novum scandalum populo privatum desertionis sacramentorum in casu permittendum est, ne maius malum commune oriatur. Neque Caius ipsi ut dubie disposito absolutionem sub condi­ tione dare potest ct positive permittere ut in ecclesia, ubi notus non sit, ad S. Mensam accedat. Non enim potest confcssarius dare licen­ tiam, ut dubie dispositus Eucharistiam recipiat, quia ad hoc ex Dei praecepto requiritur status gratiae moraliter certus (cfr. Opus. n. 510). Itaque pro his potatoribus, in habitum ebrietatis adeo immersis, ordinarie sola experientia emendationis per aliquod tempus, sicut est signum firmi propositi, ita etiam reparatio scandali publici. Dixi : ordinarie. Namque exceptio aliquando fic tempore Missionis, quando quis veritatibus aeternis versione prorsus extraordinaria donatus est ct ultimis confitetur. Tunc enim sperari potest ut deinceps for 204 Sectio Altera - Articulus X abstineat, et ita scandalum reparet. Sed in hoc casu confessarius ei iniungat, ut statim post confessionem se poenitere verbis et factis publice ostendat, aliaque remedia adhibeat, v. g. statim nomen det societati temperantiae, alicui piae confraternitati etc. (supra n. 193 d, g). Quapropter, si fieri potest, confessarius eum adhuc per unum alterumvc diem differat, ut poenitens promissa prius, partim saltem, exsequatur et sic scandalo certius satisfaciat. 197. — Ad 3“. — Nostro iudicio Titius recte casum Claudii solvit; non ita Caius. — Etenim, iuxta sententiam quam S. Alphon­ sus « omnino tenendam » vocat, periculum adeoque etiam occasio est proxima, et qua talis vitanda, non solum si lapsus futurus est fere certus vel certe probabilior, sed etiam si est vere probabilis —, uti profecto erat in illa caupona —, licet lapsus vitatio quoque sit pro­ babilis. Sententia igitur quam secutus est Caius, a S. Doctore aliisque theologis longe plurimis, quos inter ipse Caramuel, habetur im­ probabilis et practice illicita (supra n. 5; Opus. n. 35, 53 sqq.). Huic non obstat auctoritas aliquorum auctorum antiquorum et re­ centium secus sentientium, quippe qui suam sententiam nulla probant ratione intrinseca, sed solum nituntur fallaci applicatione probabilismi. Non enim hic agitur dc solo licito ct illicito, sed dc fine abso­ lute obtinendo, scilicet dc vitando peccato formali, vel de facto futuro, cuius vitatio nullatenus pendet cx praecedenti principio reflexo, innixo auctoritate aliquorum theologorum (supra n. 4 d, n. 6 a, e). Unde eorum sententia practice probabilis et lecita haberi nequit. Neque per illa remedia a Caio indicata Claudius peccatum for­ male certo vitabit, quod tamen iuxta omnes omnino vitare tenetur. Remedia, si rite adhibentur, certe efficacia sunt in occasione neces­ saria; in occasione vero libera unicum remedium certe efficax est eius fuga, ct idcirco ab ipsa lege naturali praescriptum. — Neque oratio quidquam iuvabit, quia, ut a:t S. Alphonsus cum communi sensu catholico: « Deus non adiuvat temere sc periculo exponentes» (V, n. 63). — Neque ulla ratione haec occasio necessaria dici potest; nam vim sibi inferre, superare respectum humanum aliaque huius­ modi sunt incommoda occasioni vitandae intrinsece connexa, quae non impediunt quominus sit libera ac voluntaria. — Neque in nostro casu, ob prudentem timorem maioris mali, puta sacramentorum dere­ lictionis, poenitens in bona fide relinqui ct absolvi potuit. Hoc in­ terdum quidem fieri potest, imo debet cum poemtente, qui versatur De pravis Cauponis et Consortiis 205 in ignorantia invincibili ct ita debilis est in fide ut monitio magis nocitura quam profutura praevideatur (cfr. supra n. 39 sqq.). Sed in nostro casu maius malum cx monitione timendum non est; quia Claudius firmiter stat in fide ct declaravit, se cauponam ct pravos amicos vitaturum, si hoc ipsi sub gravi iniungcrctur. Si Caius egisset sicut Titius illamquc cauponam adire prorsus prohibuisset, Claudius deinceps haec loca, quae tot cx eius sodalibus sunt occasio ruinae animae, vitasset, alios honestos am'cos elegisset, ct ita verisimiliter bonus christianus mansisset, postea bonus quoque paterfamilias evasisset et, si edam ingenii dotes ct fortuna iuvant, tempore futuro Ecclesiae ct societatis civilis ornamentum et validum auxilium fieri poterit. Contra Caius, non graviter prohibendo hanc cauponam adire, Claudium relinquit in probabili peccandi periculo, ac proinde sua indulgentia erit causa probabilis illius lapsus in gra­ viora semper peccata omniumque malorum quae cx hisce in praesens ct in futurum consequentur. Intendit quidem Caius postea, si poe­ nitens ad ipsum red;crit et tunc fere semper vel saltem frequentius relapsus fuerit, ipsi imponere strictam obligationem vitandi hanc cauponam; sed fucum sibi facit; omnia enim plane incerta sunt. Primo quidem dubium est, utrum Claudius ad ipsum sit rediturus an apud alium confessionem instituturus; dubium quoque, quando sit rediturus : forte diu post, quum poenitens propter hanc occas.onem in peccata multo graviora lapsus fuerit; dubium denique, num postea, quando ob repetitos relapsus magis debilitatus ct obcaccatus fuerit, eodem modo sit adhuc dispositus ac nunc, ut scilicet Ca.o, strictam obligationem vitandi hanc cauponam ct amicos iniungenti, sit adhuc obtemperaturus. Quapropter undique crescunt pericula, quibus sine ulla ratione poenitens exponitur. Imprudenter ergo Caius in re tanti momenti, quanti est mors animae per peccatum mortale, tali tristi experientia edoceri vult. Huiusmodi agendi ratio in sacri tribunalis praxi est certe valde periculosa. Valet hic illud Ovidii, seu potius rectae rationis praeceptum: «Principiis obsta; sero medicina paratur, cum mala per longas invaluere moras». 198. — Principia, quibus huius casus solutio innititur, sunt principia dc vitando probabili peccandi periculo, quae supra (n. 4 sqq.) brevi et in maiore nostro Opere fusius (n. 36-51) explicavimus et rationibus internis, cx dogmate quoque et Concilio Tridentino sumptis, demonstravimus. Sunt quoque munita gravissima auctori- 206 Sectio Altera - Articulus X tatc externa {Opus. η. 52 sqq., 63 sqq.). Valent autem hacc princi­ pia non solum de cauponis, sed de omnibus fere occasionibus quas in hoc opere tractavimus. Maxime ergo ad vitae praxim et ad aeter­ nam salutem pertinent. — Ad confessarium autem, qua doctorem, spectat monere, et qua medicum, relapsum praecavere. Persaepe etiam poenitentes de his interrogant, utrum scilicet graviter ipsis prohibi­ tum sit necne, adire hanc illamve determinatam occasionem volun­ tariam. in qua lapsus, omnibus perpensis, non quidem certo, sed solum probab’litcr praevidetur futurus aeque ac non futurus. Quibus confessarus necessario responsum aut affirmativum aut negativum dare debet. Quae quum ita sint, hos « casus conscientiae dc praecipuis nostrae aetatis occasionibus » concludere licet gravibus illis verbis ex priore nostro Opere « Dc Occasionariis ct Recidivis» (n. 48) mutuatis: « Nemo ignorat, quot et quantis periculis, hisce imprimis tem­ poribus. tam boni mores quam ipsa fides exponantur, v. g. pericuosis libris ct diariis, consortiis et societatibus, scholis, ludis, spe­ ctaculis etc. Iamvero, si huiusmodi pericula sine ulla iusta causa adire tum solum sub gravi prohibetur, quando quis in iis moraliter certo labitur, et non iam quando lapsus est vere et solide probabilis, insens exinde oriretur periculum pro fide ct moribus Christifidclium. Nam plurimi de peccato levi nihil curant, ac proinde hacc pericula in qui­ bus probabiliter lapsuri sunt, adibunt, utpotc a morali Christiana et a confcssariis non graviter prohibita. Adde, quod pericula, quibus Chri­ stiani initio suae in mundo conversationis exponuntur, gcncratim non sunt illa quae moraliter certo cum lapsu sunt coniuncta, v. g. lupanar, liber cx professo impius vel obscenus, theatrum valde turpe, etc., sed illa alia plurima quae probabiliter tantum cum lapsu connexa sunt, probab liter etiam non connexa: nemo enim statim a summo incipere solet. Si itaque haec gravia et probabilia pericula sine ulla causa adire sub levi dumtaxat prohibitum esset, permulti certe ea ini­ tio suae iuventutis non vitarent, et sic ad gravissima et probabilissima pericula, in qirbus moraliter certus est lapsus, sensim ct quasi sponte transirent. Atque ita. ut nobis quidem videtur, haec aequo remissior sententia etiam pro paedagogia Christiana exitiosa esset et pedetentim ad magnam morum relaxationem animarumque ruinam con­ duceret ». Pag. Prooemium SECTIO PRIMA De occasione peccandi in genere variisque eius speciebus. ARTICULUS I. De periculo probabili et occasione proxima. Casus i. De notione periculi probabilis deque obligatione illud vitandi ........ I. Notio periculi probabilis....................................... II. Obligatio vitandi periculum probabile III. Casus solutio . . . . . . . Casus 2. De notione occasionis proximae deque criteriis quibus cognoscitur ....... I. Definitio occasionis proximae . . . . II. Quomodo occasionem proximam esse dignoscatur . . . . . III. De occasione proxima in casu IV. Casus solutio ....... Casus 3. I. II. III. Periculosa quaedam occasionis proximae definitio Proposita definitio improbatur . . . . Difficultati ex auctoritate respondetur Casuum solutio . 8 B ι6 18 19 21 2ό8 Index Casus 4’ Occasio proxima a priori. Causa proportionata I. Occasio proxima ob nimii affectus signa II. Casus solutio iuxta causam proportionatam Pag. . 24 . 25 . 25 . . . Casus 5. Occasio proxima ut causa movens . . Casus solutio ....... 28 28 Casus 6. Occasio proxima et periculum probabile in communi Casus solutio ....... 30 30 ARTICULUS II. De occasione proxima voluntaria. Casus i. Varia confessariorum praxis circa occasionem volun­ tariam interruptam ...... I. Regula generalis de absolvendis peccantibus ob occa­ sionem voluntariam interruptam . . . . Π. Casuum solutio ....... Casus. 2. De modo vitandi occasionem proximam voluntariam Casus solutio ....... Casus 3. De facienda monitione circa obligationem vitandi occasionem proximam voluntariam I. Ignorantia invincibilis circa obligationem vitandi oc­ casionem prox’mam ...... II. Quando facienda, quando omittenda sit haec monitio IU. Casuum solutio ....... Casus 4. Praxis circa occasionem voluntariam continuam seu « in esse ........ I. Regula generalis de absolvendis versantibus in occa­ sione continua ....... II. Casuum solutio ....... Casus 5. Occasionarius « in esse » et canon 886 C. I. C. I. Casuum solutio ..... II. Dc interpretatione can. 886 . 4° 43 44 46 47 49 • 9 Index ARTICULUS III. De occasione proxima necessaria. Casus i. Officium confessarii ut medici in occasione proxima necessaria . ..... I. Principium generale in hac quaestione . II. De remedio dilationis absolutionis in occasione ne­ cessaria ....... III. Casus solutio................................................. Casus 2. Occasio necessaria in casu extremo deserenda I. Regula generalis de occasione necessaria in casu extremo ....... II. Casus solutio ...... Casus 3. Occasio proxima physice relinquenda etsi gravia damna obstant ....... I. Solutio casus iuxta mentem S. Congr. Indicis . II. Rationes oppositae refutantur Casus 4. Occasio necessaria ob damnum infamiae . I. Solutio casus iuxta veriorem sententiam . II. Periculosa solutio iuxta sententiam oppositam 57 60 6i 68 69 70 SECTIO ALTERA De occasionibus in particulari. ARTICULUS I. De Scholis pravis. Casus propositi . I. Principia de iuventutis institutione in scholis acatholicis II. Quandonam liceat liberos committere scholis aca­ tholicis ........ 79 210 Index Ρ<%· III. Magistri ct inspectores catholici in scholis acatholicis IV. Officia pastorum animarum circa scholas . . V. Casuum solutio ....... $3 °” ARTICULUS II. De pravis Libris. § i. — De diariis pravis ..... Casus propositi ......... I. Principia dc lectione diariorum acatholicorum . . II. Confcssarii officia circa prava diaria ... III. Casuum solutio ....... § 2. — De libris obscenis .... Casus propositus ........ I. Libri obsceni lege naturali aut ecclesiastica prohibiti II. Casus solutio ....... 9° 9° 92 93 95 97 97 97 100 § 3. — De libris prohibitis ob fidei periculum . . propositus ........ Casus solutio ....... 101 Casus ioi 102 ARTICULUS III. De Choreis, praesertim recentibus. § i. — De variis chorearum speciebus deque confessarii circa eas officiis ...... 105 Casus propositi . . . . . . . . .105 I. Variarum chorearum, praesertim recentium, pericula 106 II. Quando sint occasio proxima .... 109 III. Causae adeundi choreas . . . . .110 IV. Confcssarii circa choreas officia . . . .112 V. Casuum solutio . . . . . . · XI3 § 2. — De parochi circa choreas officiis . . .116 Casus propositi . . . . . . . . .116 I. Parochi circa choreas officia . . . . .116 II. Media contra eas adhibenda . . . . .118 III. Casuum solutio ...... T-ÎT Index III ARTICULUS IV. De Theatris et Cinematogr aphis. Casus Pag. propositi . . . . . . . . -123 I. Theatrorum et cinematographorum pericula . .124 II. Quando sint occasio proxima . . . .126 III. Rationes excusantes ab adeundo publico spectaculo 127 IV. Pastorum animarum et confcssariorum circa ea officia 128 V. Casuum solutio ....... 130 ARTICULUS V. De Procationibus seu Visitationibus amatoriis. Casus propositus . . . . . . . . I. Quando licitae sint procationes . . . . II. Cautelae adhibendae in procationibus licitis . . III. Confcssarii agendi ratio in hac materia . . . IV. Casus solutio ....... 133 135 138 142 145 ARTICULUS VI. De Procationibus intuitu matrimonii mixti. Casus propositi . . . . . . . . .148 I. Quando procationes mixtae sint graviter illicitae . 151 II. Confcssarii agendi ratio circa procationes mixtas . 153 III. Remedia ab animarum pastoribus contra illas adhi­ benda ........ 155 IV. Casuum solutio ...... 158 ARTICULUS VII. De Concubinatu. ■01 Casus propositus . . . . . . ■ 163 I. Concubinatus remedia ...... 164 II. Parochorum circa concubinatus officia . . .165 Index 212 W III. Regulae generales circa absolutionem concubinariorum 167 IV. Casus solutio ....... ARTICULUS VIII. De recenti Modo Vestiendi mulierum. Casus ......... Principia theologica circa ornatum mulierum per ve­ stitum ..... . Quid dicendum de recenti modo vestiendi Remedia ab animarum pastoribus adhibenda ct in­ culcanda ........ Casuum solutio . . propositi I. II. III. IV. 173 175 177 180 ARTICULUS IX. De Radiophonia. Casus PROPOSITUS .... . . I. Pericula radiophoniac .... IL Quomodo graviter peccari possit per usum radiophoniae ...... III. De agendi ratione animarum pastorum ct confessariorum contra radiophoniac abusum IV. Casus solutio ....... 185 187 190 192 ARTICULUS X. De pravis Cauponis et Consortiis. Casus ......... Quando cauponae sint occasio proxima Regulae pro confcssariis quoad frequentantes cau­ ponas ........ Media a parochis adhibenda contra pravas cauponas Casuum solutio . propositi I. II. III. IV. T93 197 200 201 EIUSDEM EDITORIS CAPPELLO FELIX M., S. J. Prof, in Pontificia Univ. Gregoriana. L. 14 — In-8 gr., 1940, pag. 224 Legato in tela » 27 — •..l'opéra cspono la maniora pratica con la qualo dovono farsi i vari processi canonici indicando moduli o formule dei eingoll atti. E’ opera perclô indis pensabile, data la sua sin­ gularity alie Curio e a quanti «i occupano di materia processualo. La fama dei dotto Canonist * della Gregoriana è la plù eilleace garanzla di limpida ohiarezia o di ordinata precisiono selontifica... Civiltà Callolica. TRACTATUS CANONICO-MORALIS DE SACRAMENTIS IUXTA CODICEM IURIS CANONICI: Vol. I. De Sacramentis in genere - De Baptismo, Confirmatione et Eucha­ ristia. Accedit APPENDIX: De iure Ecclesiae Orientalis. Editio tertia, 1938, ©meudata et aucta. In-8, pag. XlV-900 (In ristampa) Vol. II. De Poenitentia. Accedit APPENDIX: De Ecclesiae Orientalis disciplina. Editio quarta. 1914, emendata et aucta. In-8, pag. XII-940 L. 70 — Vol. IL Pars II. De Extrema Unctione. Accedit APPENDIX: De iure Orientalium. Editio altera, 1942, emendata et aucta. In-8, pag. XVI-260 L. 20 — Vol. II. Pars III. De Sacra Ordinatione. Accedit APPENDIX: De iure Orientalium. In-8, 1935, pag. XI1-716 L. 28 30 Vol. III. De Matrimonio: Pars I.Editio IV, 1939, emendata et aucta. In-8, pag. XXVI11-528 L. 20 20 Vol. III. Do Matrimonio: Pars II. Accedunt APPENDICES: De iure Orientalium et de iure itaiico post Concordatum vigente. Editio IV, 1939, emendata et auota. In-8, pag. 644 L. 0 20 ...lo nuove cdizlonl del P. Cappello eono eompro rlfacimonti. Essi sono aceolti con citremo Intcresie dagll studiosi o dal Sacerdoti data la oompetenza o la eminento autorltA dei chl&ro Professore della Gregoriana. La coniplotczzu o Ia precisiono con cui eviscera lo questioni, la cldarezza dolio organlcbo trattazioni ... e 11 perfetto oquilibrlo dolio deduzlonl o gludizl sono lo doti principi dl questa classica opera divwuula ormai di flidl mente juperabile... Palcxlra tUl Citro. i i EIUSDEM EDITORIS A CORONATA P. MATTHAEUS, O. M. C. Doctor et Lector luris Canonici. Institutiones luris Canonici AD USUM CLERI Vol. I. Liber I: Nonnae Generales. Liber II: De Personis. In-8 max., editio II emendata et aucta, 1939, pag. VIII-954 L. 75 — Vol. II. Liber III. Pars I: De Rebus. In-8 max., editio II emendata et aucta, 1939, pag. IV-520 L. 31 50 Vol. II. Liber Ili. Pars. II. De Sacramentis: De Baptismo, Confirmatione, Poenitentia, Eucharistia, Extrema Unctione. In-8 max., 1943, pag. VIII620 L. 35 — Vol. II. Liber III. Pars III. De Sacramentis: De Ordine et Matrimonio. In-8 max. (sub praelo.) Vol. III. Liber IV: De Processibus. In-8 max., Editio II emendata et aucta, 1941, pag. IV-717 L. 60 — Vol. IV. Libor V: De Delictis et Poenis. In-8 max., 1935, p. IV-676 » 31 50 Vol. V. Index rerum totius operis et Appendices. In-8 maxim■·, pag. IV-390 L. 21 — 1936, ...uno fra ! plù Importanti lavorl uscltl dopo II Codice ύ certo qucllo dei P. Coronata, ohe ha saputo conciliaro una chlara csposizione, accessibile a tutti, cou un nietodo aci enti ileo, una eoda dottrina o un'ampla erudiziono. E * un'opera necessaria al Sacerdote ehe desidera avere una cldara o précisa eonosccnza dello canonicho dlsposlzioni circa il suo ministoro... Ciri ltd Cattolica. L’ouvrage nous paraît un des meilleurs, des plus riches et do plus complets dans la caté­ gorie dos Institutiones: est de ceux dont on no se dispense pas. fievue de V Université d'Ottawa (Canadà). ... Même érudition, même clarté d'exposition et même solidité do doctrine que dans les volumes précédents: autant de qualités qui le recommandent comme l’un des meilleurs ma­ nuels de droit canon parus en ces dernières années. L’usage de doux sortes do caractères dans le corps même du livre (sans parler des uotes^ aide le lecteur à distinguer aisément ce qui est fondamental de ce qui est explication. Christus (Francia). ... Dobblamo vlvamcnto congratularcl con il dotto canordsta per avere con questa sua opera plenamente corrlsposto a quanto gll studiosi si attendevano ed augurlamo ad essa il plù schletto successo. Studium - Roma. ... anche se si tien conto di opore simili pubbllcato altrove, non esitlamo a dire ch© a questa •îætta un posto fra i primi per solidité dl pensiero, nitldezza di esposizione, corredo non ©su­ berant© ma suiQciente di richiami idle fonti ed alla letteratura soggiamente soelta fra i cano­ nist!, e m n di rade anche fra l civilian... Hasscyna di mordit c di dintto · Roma. — Jus nnblicum Ecclesiasticum. Introductio ad Institutiones Canonicas ad usum scholarum. Editio altera emendata et aucta Pactis Lateranensibus accommodata. In-8 max., 1934, pag. XX-318 (in ristampa) ...11 nome dell'A., B sorprendento dlvulgazlono della prima odizlone sono eitlcaci presennnt dl un manuale, corne il présenté, ohe giudlchlamo ii migUore in materia... tScuola Cattolica), EIUSDEM EDITORIS COMPENDIUM IURIS CANONICI AD USUM SCHOLARUM Vol. I. Introductio - Ius publicum - Nonnae Generales - De Clericis - De Religiosis - De Laicis. Accedit Appendix: De jure concordatario italico. In-8, editio III emendata, 1944, pag. XXIV-662 L. 65 — Vol. 11. De Rebus - De Processibus - De Delictis et Poenis. In-8, editio II emen­ data, 1942, pag. XXIV-G78. L. 35 — Clarissimus A., Jam optimo meritus de scientia juris can., opus scripserat: Institutiones Juris Canonici ad usum utriusque cirri et scholarum 5 vol. constans, co fine ut obviaret defectibus aliorum manualium, qure aut nimis voluminosa aut nimis succincta visa fuerant, praesentis operis publicatione fatetur so impegisse defectui prioris generis manualium: ex quo, cedens precibus plurium magistrorum, hoc Compendium exaravit. Hic ortus, hic fluis. Consulto « Jus Publicum » præposuit huic operi, ut melius inservire possit utilitati schola­ rum. Post indicem generalem amplam dat bibliographiam auctorum qui post promulgationem C. J. C. scripserunt. Sequitur tractatus de Jure Publico, de Normis Generalibus, dc Clericis, do Religiosis, do Laicis. Ad calcem, ante indicem rerum, ponitur index canonum in opere relatorum. Methodus eadem est quæ servatur in opero Institutionum. Claritati facllltatlque styli nil obest: typographic© maximam opus laudem meret: distinctis characteribus satis factum est pacdagogicis exigentiis. Duobus voluminibus opus absolvetur. Auspicare licet optimum exitum. Qui « Manuale > con licit ob oculis ponat id esse; < manuductio » pro scholaribus, ita ut locus detur vivæ voci antecessoris: secus periculum adest ut schola degeneret in meram lectionem. Gregorianum ...diligenti studio lectioni huius voluminis incubuimus et totum invenimus dignum quod omnino probetur et quam maximo laudetur... (Ephemerides Lovanicnses). ... gPindlscutibili pregi di questo Compendio sono quolli di una mi rabi Io chlarczza, non turbata dalla necessaria concisione, la sua completezza, la sua preclsiono terminologie» e Pesattezza dello suo doflnlzionl... (Archivio di diritlo ecclesiastico). z ...metodico, chlaro, prociso nolPesposto, PA. domina con etcurez za la materia aggiornata alla giurlsprudenza, ai decreti e alia lottcratura clio la riguardano. In questa seconda edlziono notiamo Io felici aggiunto circa PA. O. o il diritto Concordatario Italiano... (Civiltd Cattolica). INTERPRETATIO AUTHENTICA Codicis Juris Canonici et Jurisprudentia S. Sedis circa ipsum. In-8 max., 1940, pag. 456 L. 28 — Liber, magna cum diligentia confectus, utilissimus, Imino necessarius, est, non solum magistris pro usu scholae sed etiam et praecipuo omnibus magistratibus ccclosiastlcls, quibus Codicis luris canonici ad praxim deducendi occasio quotidie olTertur. (Comm. Fratrum Minorum). Manuale Practicum iuris disciplinaris et criminalis regularium In-8 max., 1938, pag. 276 L. 18 90 Quod multorum orat In votis Manuale pradtcuin iuris disciplinaris et criminalia Rcqalar ; -* P. Matthaeus Conte a Coronata perfecit. Auctor iam satis notus omnibus scientiae canonicae cultoribus ob varia opera iam edita et maximo favore accepta, summa cum diligentia, solita clara methodo usus est, quo iit ut hoc Manuali uti possint etiam illi Superiores, quibus luris canonici scientiae addiscendae tempus decet. Opus utilliinuin, pene dixi necessarium, est om­ nibus Superioribus et ministris tribunalium, cx eo praesertim quod nullum, hucusque post Co­ EJUSDEM EDITORIS dide luris canonfcf promulgationem manuale huiusmodi completum In lucem prodierit. Est autem manuale completum, idest normas statuens practicas pro omnibus casibus occurrentibus nt ex rubricis titulorum constat. Opus tribus libris dividitur. In libro primo variae procedurao Judiciales ct extraiudlclales describuntur; Idest titulo primo variae procodurae poenales extraJudiciales ad applicanda remedia poenalia monitionis, correctionis, praecepti et vigilantiae necnon poenitentias canonicas; deinde agitur de inilictioue poenarum In casu scandali, et per modum praecepti necnon ex informata conscientia. Titulus alter est de amotione administra­ tiva Superiorum localium. Titulo tertio late exponitur procedure criminalis ordinaria. Titulo quarto agitur de variis proccduris pro dimissione religiosorum ab Ordine. Libro secundo affertur elenchus delictorum contra quae agere Superiores possunt aut debent. Libro tandem tertio afferuntur octoginta formulae utillimac pro praxi, maxima ex parte ab auctore ipso confectae. Auctor est index synodalis in Archldioccesi Genuensi, ex quo officio eiusdem scientiae canonicae experientia accessit, quae duo sunt optimae operis commendationem. Opus quidem Ordinibus regularibus inscribitur at etiam Ordinariis locorum ct Curiis dloecesanis utillimum erit. Civdfa ( 'altolica ... un'ottima guida pratica per la conosccnza dei diritto disciplinare e criminale del Regu­ lari. La parte dottrinalo è sufficiente cd espressa con ebiarezza o precision©, montre amplo o utilissimo è L prontuario di formule da usarsi nella compilaztouo degli atti giudizlali cd extra gludlzlali... (Civiltd Cattolica). — DE LOCIS ET TEMPORIBUS SACRIS, Codicis luris Canonici Libii IU. Pars altera — Tractatus theorico-practicus complectens titulos: De ec­ clesiis - De oratoriis - De altaribus - De sepultura ecclesiastica - D' diebus festis - Do abstinentia et ieiunio, cum indice Canonum quorui; citatio aut interpretatio habetur in opero, et locupletissimo indico analytico-alphabctico. In-8 max., 1922, pog. XX-310 L. 14 70 TER HAAR P. FRANCISGUS De Occasionariis et Recidivis In-8 max., II ed. riveduta e corretta. 1940, pag. XVI-450 L. 3o — Ncl vasto campo dolia tcologia morale, la questione degli occaelonuri e recidivi domina tutte Je altrc... Naturalmentc, la questione si trova trattata in tutti i manuali di tcologia mo­ rulo; ma montre per quasi tutte le altre parti della Morale esistono speciali monogratto, per i peniteuti occasional! e recidivi non poseedevamo ancora un traUato ex professo, eutJIcienUmcntc ampio e adattato ai bisogni del tempo, tolto quello del Berardi, dal quale la présente opera del P. Ter Haar mol to dlffcrisco, e lo supera per mciQQior abbondanza della materia, per magQior copia di argomenti, per un a esposizionc più chiara c per unfit Iratlaxione più ordinata c sistomatica. Il ch. A. rlporta lo sentenze di tutti t mo redisti più insigni, e pur attribuendo agli argomenti estrlnseci di autorité tutto il peso cho meritano, egli insiste principal mente su le ragioni inIrinseche e (eologiche, e dà la controprova di ciascuna sua tesi con la confutnzlone dclle obiezioni <3 dello dliffeoltA messe da toologi di opinione più larga o più rigida. L'Osscrcutore Romand, I/eeperlcnza odiorna. In cui purtroppo sono multiplicate le occasioni, e diminuite le forzo di resistenza al mali abiti, convince della opportunité o praticité di una profonda disamina del gravo urgomeDto. L’averia compluta con tanta ampiezza di erudizione e solid üà di rag ion umento è certo grande elogio per l’autor e di questo libro. Anche il melodo quasi bco last i co tenuto in commentare il teste inedesimo dl S. Alfonso, rlcavaudone lucide tcsl e sphgandole prima con ragionumentl tcologicl e iUosotlci, pol con larga cltazionc di toologi, sla nclla dl most razi one sla nella coufutaziouo dl obiezioni. place e glova per la solidité e chlarczza che no risulta; molto più che ΓΑ. non si ô pcieiô trattenuto dal complctailu cou utili digiessioul su punti dl Fpedale importanza. Dl fronte al note omonlrno trattato del Berardi (IÜ09) i’opera ruppresentu certo un cospicuo progre^ao intrinseco, per la maggior copia di dollrlna c profondild di argo· mentazùmc, estrinseco, per la chiarezza di melodo e modemilà di espres.sione. il Monitore Evcladustico· Printed in Italy Tipografia della Casa Editrice Marietti - Torino, Via Legnano 23. Finito di stampure il 23-VX-1944.