PONTIFICIA

UNIVERSITAS GREGORIANA

FELIX M. CAPPELLO S. I.
Prof, in Pontificia Universitate Gregoriana

TRACTATUS
CANONICO-MORALIS

DE SACRAMENTIS
Vol. I.

De sacramentis in
Confirmatione et Eucharistia.
Accedit Appendix

De iure Ecclesiae Orientalis.
Editio sexta emendata et aucta.

TAURINI

ROMAE

I

IMPRIMI POTEST
Emmanuel Porta S. I.» Praep. Prov. Romanae.

Il
Imprimatur.

Caeali, die 25 Octobris 1952.

Can. L. ODDONE, Vie. Gen.

Copyright (1952) Marietti Editori Ltd. — Printed in Italy.
IU8 PROPRIETATIS VINDICABITUR (5-X1I-52).

I

Praefatio sextae editionis
In hac sexta editione adornanda maximam navavi operam, ut
quae ad ius canonicum et theologiam moralem spectant quam accu­
ratissime exponerem. Auctores qui post Codicem editum scripserunt
summa diligentia legi eorumque sententias sedulo examinavi. Dicendi
perspicuitati pro viribus consului. Complura opportune addenda exi­
stimavi, ut amplior et accuratior fieret doctrinae expositio. In pluribus
quaestionibus, re maturius perpensa, recedendum duxi ab opinione
antea proposita atque mitiorem sententiam secutus sum. Omnia et
singula quae a Sede Apostolica decreta ac lata sunt, studiose collegi
eaque fideliter retuli.
Faxit Deus ut haec nova editio aucta et emendata in animarum
salutem cedat, in utilitatem praesertim eorum qui divinis ministeriis
mancipantur.
F. M. CAPPELLO S. I.

INDEX
Praefatio sextae Editionis............................................................................
Introductio...................................................................................................
Liber Primus

DE SACRAMENTIS IN GENERE
Caput I.

De natura sacramentorum.
Art.
Art.
Art.
Art.

I. — De notione, effectu et distinctionesacramentorum...................
II. — De materia et forma.................................................................
III. — De sacramentorum iteratione...................................................
IV. — An in sacramentis ministrandis et suscipiendisliceat sequi
opinionem probabilem......................................................

3
12
23

24

Caput II.

De ministro sacramentorum.
Art.
Art.

Art.
Art.
Art.
Art.

I. — De ministro in se considerato .............
IL — De iis quae requiruntur in ministro ad validam sacramen­
torum administrationem ..............
III. — De requisitis ad sacramenta licite conficienda et ministranda .
IV. — De obligatione sacramenta ministrandi..................................
V. — De sacramentis denegandis ..................................................
VI. — De sacramentorum simulatione et dissimulatione...............

32
34
43
48
52
59

Caput III.

De subiecto sacramentorum.
Art. I. — De valida sacramentorum receptione.....................................
82
Art. II. — De licita sacramentorum susceptione......................................
q-/
Art. III. — An minister aliquid percipere possit pro sacramentorum ad.
ministrations.....................................
1 — Cappello, 1)c Sacramentis, 1.

INDEX

vin

Caput IV.

De sacramentalibus.
Art.
I. — De natura sacramentalium.....................................................
Art.
II. — De ministro sacramentalium.................................................
Art. III. — De benedictione, consecratione etexorcismis in specie . .
Art.
IV. — De effectibus sacramentalium.................................................
Art.
V. — De sacramentalium subiecto, ritibus et usu.........................
Art. VI. — De cessatione potestatis circa sacramentalia eorumque effectuum

74
78
82
84
90
92

Liber II.

DE BAPTISMO

Caput I.
De natura Baptismi.

Art.
I. — De
Art. II. — De
Art. III. — De
Art. IV. — De
Art.
V. — De

notione ac divisione Baptismi......................................
95
necessitate et effectibus Baptismi......................................
98
materia remota Baptismi...................................................... 103
materia proxima Baptismi.................................................. 106
forma Baptismi.................................................................... 108
Caput II.
De ministro et subiecto Baptismi.

Art.
I. — De ministro Baptismi.................................................................. 114
Art. II. — De subiecto Baptismi.................................................................. 120
Art. III. — De baptizandis sub conditione, et specialim de haereticis
conversis............................................................................ 143

Caput III.

De ritibus et caeremoniis Baptismi, de patrinis,
de loco ac tempore.
Art.
I. —
Art. II. —
Art. III. —
Art. IV. —

De ritibus et caeremoniis Baptismi.......................................... 146
De patrinis................................................................................154
De tempore et loco Baptismi conferendi................................... 159
De collati Baptismi adnotationc, probatione, testimonio Ba­
ptismi, de taxa ac de mutatione facienda in libro baptizatorum............................................................................... 161

I

INDEX

IX

Liber III.

DE COKFIRMATIONE
Capüt I.
De natura Confirmationis.

Art.
Art.

PagI. — De notione et effectibus Confirmationis................................... 165
II. — De materia et forma Confirmationis............................................167

Caput II.

De ministro et subiecto Confirmationis.
Art.
Art.

I. — De ministro Confirmationis
II. — De subiecto Confirmationis

...................................................... 175
...................................................... 185

Caput III.
De ritibus et caeremoniis, patrinis, loco
ac tempore etc. Confirmationis.

Art.
Art.
Art.
Art.

I.
II.
III.
IV.

—
—
—
—

De ritibus et caeremoniis Confirmationis................................ 192
De patrinis..................................................................................193
De tempore et loco Confirmationis conferendae........................ 196
De collutae Confirmationis adnotatione, probatione ac testi­
monio .................................................................................... 197

Liber IV.
DE EUCHARISTIA
PARS I.

De SS. Eucharistia prout est sacramentum.

Caput I.
De natura et effectibus Eucharistiae.

Art.
Art.

I. — De natura SS. Eucharistiae...................................................... 200
H. — De effectibus Eucharistiae...........................................................212

INDEX

Caput II.

De materia et forma Eucharistiae.
I. —
Art.
Art. II. —
Art. III. —
Art. IV. —

De
De
De
De

materia remota in genere . .
materia remota in specie . .
materia proxima Eucharistiae
forma Eucharistiae

Pag.
220
225
248
255

Caput III.

De Eucharistiae ministro.
Art.
Art.

— De ministro consecrationis...............
II. — De ministro Eucharistiae ministrandae

258
262

Caput IV.

De custodia sanctissimae Eucharistiae.

275
Art.
— De usu Eucharistiae asservandae in genere...............
280
Art. II. — De custodia sanctissimae Eucharistiae in ecclesiis . .
Art. III. — De altari ubi asservatur sanctissima Eucharistia ac de modo
293
eam custodiendi...............
Art. IV. — De
317
expositione SS. Sacramenti...............

Caput V.
De sanctissima Communione.

Art.
—
Art. II —
Art. III —
Art. IV —

De
De
De
De

Communione in genere .................................................
tempore et loco quo sacra Communio distribui potest . .
obligatione ministrandi Eucharistiam...........................
modo ministrandi Eucharistiam......................................

323
331
342
344

Caput VI.

De subiecto Eucharistiae.

Art.
Art.
Art.
Art.
Art.
Art.

— De iis qui sanctissimam Eucharistiam recipere possunt . . 361
II. — De requisita mentis discretione seu de aetate primae Commu­
nionis ..................... 370
III. — De obligatione sumendi Eucharistiam.................................. 383
IV. — De dispositionibus requisitis ex parte animae pro Commu­
nione rite suscipienda...............
401
— Brevis conspectus historicus de ieiunio eucharistico
407
— De praecipua dispositione corporis, scii, de ieiunio naturali 414

INDEX

XI

Art. VIL — De aliis dispositionibus ex parte corporis............................... 443
Art. VIII.— De ritu et caeremoniis servandis in sacrae Communionis re­
ceptione ................................................. 449
Caput VII.
De indicio circa puerorum dispositionem ad primam Communionem,
de obligatione parentum, confessarii, parochi etc.

Art.
Art.

I. — De iudicio circa puerorum dispositionem ad primum Commu­
nionem ac de iure eos admittendi ad sacram synaxim . 454
II. — De obligatione parentum, confessarii, parochi etc............. 458
Caput VIII.
De Communione frequenti et quotidiana, de Communione
spirituali et sacrilega.

Art.
Art.

I. — De Communione frequenti et quotidiana..................................... 460
II. — De Communione spirituali ac de communione sacrilega . . 475
PARS II.
De SS. Eucharistia prout est sacrificium.

Caput I.

De natura et efficacia SS. Missae sacrificii.
Art.
Art.
Art.
Art.
Art.
Art.
Art.

I. — De natura sacrificii eucharistici............................................... 478
II. — De fructibus sacrificii Missae................................................... 499
III. — Dc subiecto fructuum sacrificii eucharistici ............................ 510
IV. — Dc fidelibus hortandis ut Missae frequenter ac devote intersint 514
V. — Dc valore sacrificii eucharistici................................................... 516
VI. — De applicatione Missae............................................................... 524
VII. — De subiecto applicationis Missae
............................................ 537
Caput II.
De obligatione celebrandi.

Art.
Art.
Art.
Art.

Art,

— De obligatione celebrandi ratione sacerdotii ............................ 550
— Dc obligatione Sacrum faciendi ratione officii........................ 555
— Dc obligatione celebrandi ratione stipendii................................ 578
— De obligatione celebrandi ratione beneficii, praecepti seu obedientiae, promissionis et voti ............ 611
V. — De transmissione stipendiorum Missarum, de vigilantia et
adnotatione.......................................... 618

I.
II.
III.
IV.

INDEX

xir

Caput III.
De Missis fundatis, de reductione, condonatione
et translatione Missarum.
Art. I. — De Missis fundatis....................................................................... 628
Art. II. — De reductione, condonatione et translatione Missarum . . . 633

Caput IV.

De iis quae requiruntur ad licitam Missae celebrationem.
I. — J)e dispositionibus sacerdotis sive er, parte corporis sive er,
parte animi......................................................................... 638
Art. II. — Quoties sacerdos Missam celebrare possit................................ 644
Art. III. — De litteris commendat iHis ac de tara utensiliumpro Missae
celebratione......................................................................... 653
Art. IV. — De ministro in Missa ac de presbytero assistente..................... 657
Art.

Caput V.

De praeceptis liturgicis in celebratione Missae servandis.
Art.
Art.
Art.
Art.
Art.

I.
II.
III.
IV.
V.

—
—
—
—
—

De loco remoto celebrationis, seu de ecclesiaet oratorio
. . 662
De loco proximo celebrationis seu de altari....................... 671
De tempore celebrationis Missae..........................................692
De sacris utensilibus ad Missae celebrationem necessariis . 703
De ritu, lingua, rubricis, etc...................................................713

APPENDIX
De lure Ecclesiae orientalis.
Art.
I. —
Art. II. —
Art. III. —
Art. IV. —
Art. V. —
Art. VI. —

De Baptismo............................................................................ 731
De Confirmatione......................................................................... 738
De materia et forma Eucharistiae.......................................... 743
De Communione.........................................................................745
De custodia et cultu SS. Eucharistiae.......................................
De Missae sacrificio............................................................ .....

Series et Ordo Canonum expositorum.................................................... .....
Index Rerum ordine alphabetic») digestus..................................................... 703

Sacramenta sunt fontes gratiae et salutis, seu inedia a Christo
Domino instituta ad animarum sanctificationem; per ea enim, ut
egregie docet Trid. Synodus (1), «omnis vera iustitia vel incipit, vel
coepta augetur, vel amissa reparatur ».
Tractatio de sacramentis non solum pertinet ad theologiam dogma­
ticam, verum etiam ad theologiam moralem, ad ius canonicum atque
ad sacram liturgiam. Pertinet in primis ad theologiam dogmaticam,
quia principia de sacramentorum origine, natura, effectibus et mi­
nistro, ex S. Scriptura ac Traditione desumpta, a theologia dogmatica
referuntur et declarantur. Pertinet ad theologiam moralem, quatenus
sacramentorum institutio praecepta quaedam importat, tum eos, qui
sacramenta sunt recepturi, tum illos, quibus confectio et administratio
est commissa, respicientia: quae praecepta tradere et explicare theo­
logiae moralis est. Pertinet ad ius canonicum, quatenus Ecclesia com­
plures leges sapientissime edidit circa sacramenta conficienda, admini­
stranda, ac suscipienda, praesertim quoad locum, tempus, conditio­
nes etc., ut constat ex ipso Codice iuris canonici (2). Pertinet ad sacram
liturgiam, quatenus in sacramentis conficiendis, administrandis et su­
scipiendis accurate servari debent ritus et caeremoniae ab Ecclesia
praescriptae: quos ritus et caeremonias sacra liturgia nos edocet.
Hinc, principiis mutuatis e theologia dogmatica atque regulis
liturgicis probe attentis, nostra tractatio duplici sub respectu, morali
et· canonico, sacramenta considerat·.
In primis de Sacramentis in genere ac de Sacramentalibus loquemur; dein de Sacramentis in specie.
(1) Sosa. VII, Proooin.
(2) Lib. Ill, P. I. cc. 731-1113.

LIBER PRIMUS

DE SACRAMENTIS IN GENERE

CAPUT I.

DE NATURA SACRAMENTORUM (1)

Articulus I.

De notione, effectu et distinctione sacramentorum.
1. Definitio. — Sacramentum Novae Legis est: Signum sensibile
a Christo Domino perenniter institutum ad sanctificationem hominis si­
gnificandam et efficiendam; vel brevius cum θ. Thoma: « Signum rei
sacrae in quantum est sanctificans homines » (2).

[
I
I
■
f

2. Dicitur:
1° signum, quia, ut verbis divi Augustini utamur (3), praeter
speciem quam res ingerit sensibus, aliquid aliud ex se facit in cogitationem venire;
2° sensibile, quia sensu externo percipitur; cum homo, anima et
corpore constans, in rerum cognitionem per sensus veniat, sapientissime Deus voluit ut salutis media eiusdem naturae apte congruerent
sicque ad spiritualia homo adduceretur per sensibilia signa, quae ex

(1) S. Thom., S. thcol., III, q. 60, art. 1 ss.; Suarez, tn III pari. S. Thomae, disp. 1,
sect. 1 sa.; Lacroix, Theol. mor., lib. VI, part. 1, n. 2; Bonacina, Opera omnia, vol. I. Traci.
de. Sacram.., disp. 1, q. 1, p. 1; Lugo, De Sacram, in gen., disp. 1, sect. 1 s.; S. Alph., 'Theol.
mor., 11b. VI, n. 2; Lahoussc, Tractatus de Sacramentis in genere etc. (Brugis. 1900), n. 3 ss.;
Do Augustinis, De re sacramcntaria etc. (Romae, 1889), vol. I, p. 8 ss.; Franzelin. Tract, de
Sacram. in genere (Romae, 1888), p. 3 ss.; Billot, De Ecclesiae Sacramentis (Romae, 1900),
p. 17 S3.
I
(2) S. thcol., Ill, q. 60, a. 2; Suarez, I. c., sect. 2, n. 7 s.; Lugo, I. c., sect. 2. Cfr.
I can. 731, § 1.
I
(3) De doctr. christ., 11b. 2, c. 1; Suarez, l. c., sect. 1, n. 2 ss.; Bonacina, I. c., n. 6.
I
I
I
I
I
I

4

LEBER I - CAPUT I

se internam analogiam cum re significata prae se ferrent eiusque essent
symbolica quaedam repraesentatio (4);
3° perenniter, quia sacramenta sunt fundamentalia religionis
instituta, media supernaturalia sanctificationis ex opere operato ac
praecipue caeremoniae cultus religiosi ordinarii, ideoque necesse omnino
est, ut perpetua sint; hinc quamdiu permanebit Christiana religio et
erunt homines sanctificandi, tamdiu permanebunt et sacramenta (5);
4° a Christo Domino institutum, quia Christus omnia sacramenta
et quidem immediate, non vero mediate tantum seu per Apostolos,
instituit; sacramenta vero divinae institutionis esse, non vero humanae,
evidens est, nam solus Deus potest signo sensibili vim gratiae confe­
rendae tribuere (6);
5° ad sanctificationem hominis significandam et efficiendam, quia
sacramenta non solum sunt signa gratiae, verum etiam causae, qua­
tenus gratiam, quam significant, vere ac proprie continent eam que
producunt, seu signa demonstrativa et practica sunt verae sanctifica­
tionis et gratiae a Christo nobis promeritae, qua filii Dei adoptivi no­
minamur et sumus (7).

Ex dictis liquet ad constituendum sacramentum N. L. tria requiri: 1° rem
sensibilem quae sit gratiae sanctificantis signum; 2° institutionem a Christo
stabiliter factam; 3° vim huic signo sensibili tributam causandi gratiam.
3. Numerus. — De fide est, sacramenta N. L. septem esse, nec
plura nec pauciora. « Si quis dixerit, sacramenta Novae Legis non fuisse
omnia a lesu Christo Domino nostro instituta; aut esse plura vel pauciora
quam septem, videlicet: Baptismum, Confirmationem, Eucharistiam, Poe­
nitentiam, Extremam Unctionem, Ordinem et Matrimonium; aut etiam
aliquod horum non esse vere et proprie sacramentum: anathema sit ».
Ita Cone. Trid. (8).
Licet sacramentorum septenarius numerus non sit colligendus ex
ipsa rei natura, sed solum ex positiva Christi voluntate, tamen humana
ratio e proportione et analogia vitae spiritualis cum naturali facile
ostendit, convenientissime factum esse, ut septem instituerentur sacra­
menta. Homini, ad vitam naturalem privatam et publicam, haec se(4) Suarez, disp. 1, sect. 3; Lugo, disp. 1, η. 25 ss.; Bonacina. 7. c.; Billot, 7. c., p. 19 s.
(5) Suarez. 7. c., n. 7 ; Sasso, Institutioncs theologicae de sacram. Ecclesiae, vol. I, p. 5 (Fri·
burgi BrLsgoviae, 1897); Lahousso, I. c., n. 46.
I
(6) S. Thom., 7. c., q. 64, a. 2 ss.; Suarez, disp. 12; Lugo, disp. 7.
j
(7) S. 1 horn., 7. c.; in IX 1). 1, q. 1, a. 1, q. 1 ad 4; Suarez, 7. c., sect. 2, n. 9; Lahousse,
I. C.: Billot, 7. c., p. 24 ss.
(8) Sess. XII, can. I; S. I hom., *S. Theol., Ill, q. 65, a. 1; Suarez, 7. c., disp. 6; Lacroix,
7. c., n. 3; Do Augustinis, 7. c., p. 97 ss.

DE NATURA SACRAMENTORUM

5

piem sunt necessaria generatio,5, corroboratio,*-nutritio,*'recuperatio
sanitatis amissae wiriumque post morbum refect ioyconservatio et^ pro­
pagatio.
Etiam ad vitam spiritualem septem requiruntur: e) homo debet Christo
renasci, et hoc praestat Baptismus; b) divina gratia augeri et roborari, quod
tribuit Confirmatio; c) cibo spirituali nutriri ac sustentari, et hoc Eucharistia
praebet; d) amissam peccando sanitatem recuperare, et hoc tribuit Poeni­
tentia; e) congruo indiget remedio ad peccatorum reliquias tollendas animaeque
virtutes recreandas, quod praestat Extrema Unctio; f) praeterea opus est, ut
ministri Ecclesiae, sive ad fidelium regimen sive ad cultus divini exercitium,
instituantur, et ad hoc est Ordo; g) tandem necesse est ut filii ad Dei cultum
et humani generis conservationem procreentur et religiose educentur, quod
fit per Matrimonium (9).

4. Effectus sacramentorum. — Haec sunt praecipua de effectibus
principia attendenda: I. Duplex est sacramentorum effectus: alter
omnibus communis, scii, gratia una cum virtutibus supernaturalibus
et donis Spiritus Sancti; alter proprius Baptismi, Confirmationis et
Ordinis, nempe character (10).
II. Gratia, quam sacramenta conferunt, est sanctificans et sacramentalis. Gratia sanctificans distinguitur in primam et secundam; ea
dicitur prima, qua quis primo iustificatur, i. e. de statu peccati in
statum iustitiae transfertur; secunda autem in augmento seu inten­
sione gratiae primae consistit.
III. Effectus seu gratia produci potest a sacramentis per se vel
per accidens, primario vel secundario.
Ille est effectus per se, ad quem producendum sacramentum est
institutum, ideoque semper et quolibet in casu producitur; effectus
per accidens est ille, ad quem producendum sacramentum institutum
non est, ita ut solum in casu aliquo extraordinario producatur.
Is dicitur effectus primarius, quem Christus principaliter intendit
in sacramenti institutione, et ideo est ratio adaequata sacramenti in­
stituendi; secundarius, quem Christus non intendit principaliter, sed
accessorie tantum seu remote, ita ut ratio adaequata sacramenti in­
stituendi non sit.
IV. Omnia sacramenta obicem non ponentibus conferunt gratiam
sanctificantem, vel primam vel secundam, nempe: sacramenta mortuo­
rum, Baptismus et Poenitentia, per se et primario conferunt gratiam
(9) Decret. Concilii Florentini ad Armenios; Catech. Rom.» part. 2, cap. 1, n. IS; S. Thom.»
1. r.: Lacroix. 7. r.. η. I; Lugo, 7. <·., disp. 3, sect. 3.
(10) 8. Thom., 7. c., q. 62 et 63; Suarez.. 7. c., (lisp. 7; Lugo. Z. c.. disp. 1 et 6; Sasse,
I. c., p. 27 ss.; Franzclin, 7. c., p. 52 ss.; Lahousso, 7. c., n. 67 s.; Billot, 7. c., p. 50 ss.

6

LIBER I - CAPUT I

primam; cetera sacramenta, quae dicuntur vivorum, per se et pri­
mario gratiam secundam (11).
At sacramenta mortuorum conferunt per accidens in iustis gratiam
secundam, in iis scilicet qui, cum ea recipiunt, iam habent gratiam
primam; idque certum omnino est.
V. Num vero etiam sacramenta vivorum conferant aliquando per
accidens gratiam primam, controvertitur.
Quamplures theologi cum Angelico (12) affirmant, dummodo bona fide et
cum attritione sacramenta recipiantur; proinde, si quis in statu peccati mortalis
sacramentum suscipiat, existimans inculpabiliter se esse in statu gratiae sitque
attritus, iuxta praefatos theologos, iustificatur. Ratio est, aiunt, quia sacra­
menta semper gratiam conferunt non ponentibus obicem, ut definivit Trid.
Synodus (13); porro obex non est ipsum habituale peccatum, sed solum vo­
luntas inhaerens vel actualiter vel habitualiter peccato: actualiter, si homo actu
in ipsa sacramenti receptione mortaliter peccat; 'habitualiter, si peccatum
commissum per interiorem poenitentiam nunquam retractavit (14).
Quidam auctores, veteres praesertim, negant (15). Ad Extremam Unctio­
nem quod spectat, nulla potest esse controversia, cum etiam peccata mortalia
remittat, ut dicetur suo loco. Quod ad cetera sacramenta attinet, sententia
affirmativa est longo communior et probabilior.

VI. Praeter gratiam communiter dictam, quae alias sanctificans
vocatur, sacramenta conferunt etiam gratiam sacramentalem, quae,
supra gratiam communiter dictam et super virtutes ac dona, addit
quoddam auxilium speciale ad consequendum proprium uniuscuiusque
sacramenti finem. Singula enim sacramenta ad quosdam speciales ef­
fectus in vita Christiana necessarios ordinantur; ideo opus est ut gratia
uniuscuiusque sacramenti aliquid speciale addat super ea quae gene­
raliter inveniuntur in omni iustificatione, secus frustra diversa sacra­
menta essent instituta (16).
VH. In specie vero de gratia sacramentdli haec sunt tenenda:
1° Baptismus confert homini auxilium speciale ut concupiscen­
tiam vincat, mundi oblectamenta contemnat, Deum colat eiusque
praecepta observet;
2° Confirmatio, ut fidem firmiter teneat, profiteatur ac pro­
pugnet ;
(11) Suarez, I. c., sect. 4; Lugo, l. c., disp. 4, sect. 3; Franzclin, I. c., p. 106 ss.
(12) Loc. cil., q. 72, a. 7 ad 2; q. 79, a. 3; in IV D. 9, q. 1, a. 3, sol. II; I). 23, q. 1,
a. 2, sol. I; Suarez, l. c., sect. 2; S. Alph., I. c., c. 6; Billot, l. c., p. 93 ss.
(13) Sess. VII, can. 6.
(14) Cfr. S. Alph., I. c.; Exam. Ord., η. 4; Lahousse, I. c„ n. 66; Billot, I. c„ p. 93 ss.
(15) V. Lugo, De sacram. Each., disp. 12, sect. 1, n. 3 ss.
(16) Lugo, De Sacram, in gen., disp. 4, sect. 3, n. 26; Lahousse, I. c., n. 74; De Augu­
stinis, I. c., p. 275 es.; Saese, I. c., p. 89 ss.; Billot, I. c., p. 80 ss.

DE NATURA SACRAMENTORUM

7

3° Eucharistia ut proficiat in caritate et unione cum Christo;
4° Poenitentia, ut relapsum in peccata devitet seu in gratia
perseveret ;
5° Extrema Unctio, ut a peccatorum reliquiis purgetur, in in­
firmitate sublevetur, et contra daemonis insidias in ultimo agone ro­
boretur;
6° Ordo, ut minister Ecclesiae digne et cum fructu sacra mu­
nera obeat;
7° Matrimonium, ut coniuges inordinatam concupiscentiam re­
frenent, mutuam fidem servent, prolem religiose educent aliasque
status coniugalis obligationes sancte impleant.

5. Quid sit character. — Character est signum spirituale et inde­
lebile in anima impressum (17), quo homo consecratur et configuratur
Christo summo sacerdoti, et immutabiliter ad eius famulatura in di­
verso statu et gradu deputatur, quatenus per characterem Baptismi
constituitur ovis et membrum Christi; per characterem Confirmationis,
miles Christi; per characterem Ordinis, minister Christi (18).
6. Quomodo sacramenta gratiam conferant. — Trid. Synodus (19)
expresse definivit sacramenta conferre gratiam non ex opere operantis,
sed ex opere operato, seu vi ipsius signi sensibilis secundum Christi
institutionem rite adhibiti, ita ut, posita actione sacramentali, infallibiliter gratia conferatur, independenter omnino a dignitate et merito
sive ministri sive suscipientis. Sane opus operatum in sacramentis op­
ponitur operi operantis, i. e. operationi meritoriae, qua ipse operans
sibi vel alteri aliquid meretur aut impetrat.

Quando igitur dicimus sacramenta gratiam conferre ex opere operato, duo
significamus, nempe: 1° positive, ipsum signum sensibile iuxta institutionem
Christi adhibitum valere ad gratiam conferendam; 2° negative, hanc virtutem
habere ipsa sacramenta, et ideo gratiam 7ioa conferri ex opere operantis, quod
sit ex parte sive ministri sive suscipientis, seu non ex aliquo actu quatenus
meritorio, quo hic suscipiendo, ille ministrando gratiam mereatur (20).
Verum praedicta formula non excludit, imo necessario includit actus
liberos ministrantis, quia sino his opus operatum nec esse nec intelligi potest;
(17) Cone. Trid., I. c., can. 9; S. Thom., I. c., q. 63, a. 2 89.; Suarez, l. c., disp. 11;
Lugo, l. c., disp. 6; Lahousse, l. c., n. 94 ss.; Sasse, L c., p. Ill ss.
(18) Suarez, l. c., sect. 3; Lugo, Lc., sect. 2.
(19) Loe. cil., can. 8; ctr. S. Thorn., L c., q. 62, a. 3; Suarez, L c., disp. 7; Lugo, I. c.,
disp. 1, sect. 1 et 2.
(20) Eranzelin, 1. c., p. 66 ss. ; Lahousse, L e., n. 100; Billot, I. c.. p. 63 ss.; De Augu­
stinis, /. c., p. 69 88.

8

LIBER I - CAPUT I

aimulque praesupponit et includit liberos aliquos actus suscipientis adulti,
partiin ut ipsum opus operatum valide ponatur, partim ut removeantur impedi­
menta, quae collationi gratiae et ideo actuali exsectioni valoris in opere ope­
rato ad gratiam conferendam obstarent.
Sacramenta gratiam ex opere operato conferunt pro ratione dispo­
sitionis, ita ut aequalem gratiam in aequaliter dispositis causent,
inaequalem in dispositis inaequaliter (21). Idque tum quia Deus pro
suavi sua prudentia exigit in negotio sanctificationis nostram coope­
rationem, cui providentiae consentaneum omnino est, ut sacramenta
nobis sanctificationem conferant secundum aliquam proportionem di­
spositionis; tum quia sacramenta operantur ad modum causarum na­
turalium, ut aiunt theologi; porro quo magis subiectum ad causam
appropinquat per meliorem dispositionem, eo meliorem etiam exinde
recipit effectum.

Hinc Concilium Trid. (22) inter causas iustificationis numerans Baptismum
tamquam causam instrumentalem, docet, unumquemque iustitiam recipere
e suam secundum mensuram, quam Spiritus Sanctus partitur singulis prout
vult et secundum propriam cuiusque dispositionem et cooperationem ».
7. Divisio sacramentorum (23). — 1° Sacramenta mortuorum,
scii. Baptismus et Poenitentia, per se et primario ad gratiam primam
conferendam sunt instituta, seu ad vitam supernaturalem dandam
homini spiritualité!· mortuo; sacramenta vivorum, nempe Confirmatio,
Eucharistia, Extrema Unctio et Matrimonium, per se et primario sunt
instituta ad gratiam secundam conferendam, seu ad vitam supernatu­
ralem gratiae augendam in eo, qui ipsam iam possidet.
2° Sacramenta iterabilia, quae sunt Eucharistia, Poenitentia,
Extrema Unctio et Matrimonium, ea dicuntur quae characterem in
anima non imprimunt ac ideo saepius recipi possunt; non iterabilia,
i. e. Baptismus, Confirmatio et Ordo, quae indelebilem imprimunt
characterem, et proinde semel tantum recipi possunt.
3° Sacramenta necessaria necessitate medii ad salutem sunt
Baptismus, pro omnibus, et Poenitentia pro iis qui post Baptismum
in mortale peccatum sunt lapsi; necessaria tantum necessitate prae­
cepti, Confirmatio et Extrema Unctio, iuxta probabiliorem et com­
muniorem sententiam; quam, attentis cc. 787 et 914, eam ut certam
(21) S. Thom., I. c.. q. 69, a. 8; Suarez, l. c., disp. 7, sect. 5; Lugo, l. c., disp. 9,
sect. 2; Sasse, I. c., p. 93 s.; Billot, I. c., p. 91 es.
(22) Sees. VI, cap. 7.
(23) S. Alpb., I. c„ n. 6; Lacroix, I. c„ η. 5; Lahousse, I. c„ n. 66; Lehinkuhl, Thcol. mor.,
vol. II, u. 9 (Friburgi Brisgoviae, 1900); Noldin, S. thcol. mor., vol. Ill, n. 12 (edit. VIII).

DE NATURA SACRAMENTORUM

9

habemus; Ordo et Matrimonium non sunt necessaria pro privatis, sed
tantum pro communitate.
4° Sacramentum permanens est Eucharistia, quippe quae in re
permanente consistit; sacramenta transeuntia sunt cetera omnia, quae
tum solum exsistunt, cum conficiuntur et applicantur. Sub aliquo re­
spectu et sensu lato etiam Matrimonium in facto esse ilici potest per­
manens, ut docet £’. Bellar minus et innuit Encycl. Pii XI « Casti connubii », 31 dec. 1930.
5° Sacramenta formata ea dicuntur, quae gratiam reipsa con­
ferunt; informia, quae valide quidem recipiuntur, sed propter obicem,
quem ponit suscipiens, gratiam non producunt.

8. Quae ut probe intelligantur, haec sunt animadvertenda:
1° Sacramentum dicitur* valide conferri et suscipi, quando omnia
habentur, quae essentialiter requiruntur ad sacramentum conficiendum.
2° Dicitur* invalide, e converso, quando deest aliquod elementum
essentiale, ita ut reipsa nullum habeatur sacramentum.
3° Licite, quando conferens vel recipiens observat omnia quae
ex Christi voluntate et Ecclesiae lege sunt observanda.
4° Illicite quoties praescriptiones statutae non servantur, et
proinde habetur peccatum mortale aut veniale.
5° Fructuose, cum suscipiens sacramentum, eiusdem effectum
reipsa obtinet, i. e. gratiam.
6° Ficte, cum suscipiens caret necessaria dispositione ideoque
effectum sacramenti non recipit; dicitur ficte, quia suscipiens quasi
fingit se ad effectum sacramenti esse dispositum, dum non est.
Porro haec fictio vocatur obex gratiae, et consistit, ut supra fuit declara­
tum, non in culpa gravi, (pia tali, sed in affectu seu adhaesione voluntatis ad
peccatum mortale, et potest esse vel materialis vel formalis: materialis habetur,
quando defectus dispositionis requisitae hic et nunc est inculpabilis, ex. gr.
ob inadvertentiam, ignorantiam etc.; formalis, quando defectus est culpabilis.
Fictio seu obex opponitur quidem gratiae, at non impedit quominus vere
conficiatur sacramentum et in anima suscipientis imprimatur character. Hinc
quaestio solvenda.

9. Quaestio de sacramentorum reviviscentia (24). — Sacramenta
ficte seu cum obice recepta, eo sublato, reviviscunt, necne?
1. Certum est, ut communiter docent theologi, Baptismum, cum
(21) Cfr. S. Thom., Z. c., q. 69, a. 10; Suarez, L c., disp. 28, sect. 5; Lugo, l. c., disp. 9,
sect. 3 as.; S. Alph., /. c., n. 87; Lacroix, Z. c.» n. 199; Do Augustinis, l. c.9 p. 299 ss.; Billot,
l. c.t p. 98 es.; Lehinkuhl, l. c., n. 15 s.

10

LIBER I - CAPUT I
b

fictione sive materiali sive formali receptum, obice remoto, reviviscere;
probabilius, imo, nostra aliorumque sententia, certe, id quoque affir­
mandum est de Confirmatione et Ordine, cum iterari nequeant ob
impressum characterem.
Probabiliter etiam Extrema Unctio et Matrimonium, remoto obice,
reviviscunt; ratio est, quia Extrema Unctio in eodem periculo mortis,
et Matrimonium, vivente eodem coniuge, iterari non possunt; atqui
consentaneum videtur divinae bonitati, ut recipientes haec sacramenta
non maneant in perpetuum gratia sacramentali, qua opus habent,
privati.
2. Num Poenitentiae sacramentum, quando fictio fuerit tantum
materialis, reviviscat necne, pendet ab alia quaestione, an possit esse
validum simul et informe (25).
3. Eucharistia non reviviscit, iuxta communem theologorum do­
ctrinam (26), quia, corruptis speciebus et Christi praesentia desinente,
cessat res et sacramentum, ita ut nihil in homine maneat quod sit gratiae
postea conferendae ratio. Ceterum pro Eucharistia, quae quotidie re­
cipi potest, non urget eadem ratio quae militat pro aliis sacra­
mentis.

Quidam dicunt Eucharistiam tum solum reviviscere, cum « removetur
obex antequam sacrae species consummentur ·> (27). Nemo est qui non videat,
id minus recte affirmari; nam, usque dum sacrae species manent in corpore,
manet, inxta omnes, ipsa Christi praesentia, seu verum et proprium sacramen­
tum eucharisticum ; proinde absonum est loqui de reviviscentia theologice
sumpta, sacris speciebus adhuc manentibus, cum eadem necessario supponat
vi ipsius vocis actionem sacramentalem iam penitus cessasse.

4. Porro ut sacramenta valide sed ficte suscepta reviviscant, ea
requiritur et sufficit dispositio, quae in receptione necessaria erat ad
gratiam obtinendam (28). Quocirca in sacramentis vivorum, excepta
Extrema Unctione, requiritur contritio vel attritio cum absolutione;
in sacramentis mortuorum et in Extrema Unctione, sufficit attritio,
dummodo commissum non fuerit sacrilegium in susceptione vel pecca­
tum mortale post receptionem, quo in casu, ut evidens est, requiritur
attritio cum absolutione vel contritio; seu, brevius, si fictio fuit mate­
rialis, sufficit attritio, modo culpa gravis non fuerit commissa post
(25) De huc quaestione fuso disseritur in vol. II, De Poenit., n. 150 ea.
(26) S. Thom. in IV D. 4, a. 2, q. 3 ad 3; Lugo, l. c„ n. 108; Suarez, dlap. 63, sect. 8;
Lacroix, l. c., η. 197, 200; S. Alph., I. c.
(27) Cfr. Marc, Institutiones morales Alphonsianae, vol. II, n. 1397.
(28) Suarez, l. c., disp. 28, sect. 5, conci. 1; Vasquez, in 3 p. divi Thomae, disp. 160,
n. 21; Coninck, Commentarii ac disputationes in universam doctrinam S. Thomae de Sacra·
mentis etc., q. 52, a. 1, dub. VI, n. 92; S. Alph., I. c.; De Augustinis, l. c., p. 300 sa.

■

DE NATURA SACRAMENTORUM

11

sacramentum susceptum; si fuit formalis, requiritur contritio perfecta
vel attritio cum sacramental! absolutione.
10. An sacramenta exstiterint in V. L. et quaenam fuerit eorum
efficacia (29). — Certum est, etiam in periodo legis naturae seu patriarclialis, exstitisse quoddam remedium, i. e. sacramentum, ad pec­
catum originale in infantibus delendum. Id, attenta voluntate Dei
salvifica universali, procul dubio admittendum est.
An vero, et quaenam fuerint sacramenta in statu legis naturae,
certo non constat. In lege mosaica plura erant sacramenta, scii.: cir­
cumcisio, agnus paschalis, consecratio sacerdotalis, purificationes et
expiationes a peccatis, panes propositionis, ablutio manuum et pedum,
rasio pilorum, et forte etiam quaedam alia (30).
Inter sacramenta V. L. et sacramenta N. L. hoc maximum datur
discrimen, quod ea gratiam non causabant; et si quaedam quasi ex
opere operato, ex. gr. circumcisio (31), iustificationem conferebant,
virtutem tamen causandi gratiam sanctificantem in se nullatenus ha­
bebant; sed Christi passionem eiusque salutares effectus significando,
fidei quaedam protestationes erant, quas cum in eorum susceptione
homines exhiberent, internam ac spiritualem sanctificationem a Deo
accipiebant per futura Bedemptoris merita (32).
(29) S. Thom., I-II, q. 101, a. 4; q. 102, a. 5; III, q. 70; in IV D. 1, q. 2, a. 0; Suarez.
I. c., disp. 3 es.; Lugo, l. c.9 disp. 5; Bonacina, l. c.9 punct. 3; Lahousse, Z. c.9 n. 11 es.; Franzclin, l. c.9 p. 17 es.
(30) Cfr. S. Thom., I-II, q. 102, a. 5; Suarez, Z. c., disp. 5, sect. 2; S. Bellarm.» De
Sacram, in gen., 1. 2, c. 17; Sasse, Z. c., p. 18 88·
(31) S. Thomas (III, q. 70, a. 1) docet peccatum originale in circumcisione remissum
fuisse per gratiae collationem, «non ox virtute circumcisionis, sed ex virtute fidei passionis
Christi, cuius signum orat circumcisio ».
(32) S. Thom. in IV D. 1, q. 2, a. 4, q. 3; S. theot9 I-II, q. 103, a. 2; III, q. 62. a. 6
ad 3; q. 70, a. 4; Suarez, Z. c.; Lugo, Z. c., sect. 2; Bonacina, l. r., n. 3 68.
l)c sensu verborum « salva illorum substantia * egregie disserunt Lennerz in Oregorianum,
1922, p. 385 ss., et d’Alès in Ephcm. Loranicn.. 1921, p. 497 ss. Horum sententiae ipsi ad·
haeremus.

I

- — Cappello, De Sacramentis, I.

LIBER I - CAPUT I

Articulus II

De materia et forma
11. Elementa constitutiva sacramenti. — Eugenius IV in De­
creto pro Armenia (licit: «omnia sacramenta tribus perficiuntur, videli­
cet rebus tamquam materia, verbis tamquam forma, et persona ministri
conferentis sacramentum cum intentione faciendi quod facit Ecclesia ».
Tria ergo sunt elementa constitutiva sacramenti, quorum duo,
scii, materia et forma, sunt obiectiva et intrinseca, et vocantur etiam
partes essentiales, utpote quae ad naturam et substantiam sacramento­
rum pertinent; aliud, subiectivum et extrinsecum est (1).
luxta Cone. Trid., « materia et forma sacramenti essentia perfi­
citur » (2).
Catechismus Romanus docet: «Duo enim sunt, ex quibus quodlibet
sacramentum conficitur, quorum alterum materiae rationem habet
atque elementum dicitur, alterum formae vim, et verbum communi
vocabulo appellatur » (3).
Item Angelicus ait: «Quodlibet sacramentum distinguitur in ma­
teriam et formam, sicut in partes essentiae » (4).
Voces materia et forma, quoad sacramenta, primum adhibitae fuerunt a
Guilelmo Antissiodorensi (Auxerre) circa an. 1215.
SS. Patres procul dubio cognoverunt id quod nos appellamus materiam
et formam, sed aliis vocabulis denominare solebant, scii, vocabant generatirn
materiam signum vel elementum, formam autem verbum. Scholastici secun­
dum philosophiam peripateticam docebant, quodlibet ens creatum sensibile
componi ex materia et forma; hinc factum est, ut per analogiam idem affirma­
rent de sacramentis. Materia quippe est pars determinabilis; forma est pars
determinans, ea nempe quae determinat materiam ad rem individuam. Ita
pariter in sacramentis: res sensibilis, v. g. aqua, est indeterminata; forma,
v. g, verba, materiae applicata specialem significationem ipsi tribuit. Inde a
saec. xiii ista locutio de materia et forma sacramentorum universaliter recepta
est in Ecclesia latina et etiam orientali. Pauci theologi, inter quos eminet
Durandus a S. Portiano (5), illam reiecerunt.

■■■

(1) Catecb. Rom., p. 2, c. 1, n. 15; S. Thom., Ill, p. 60, a. 2.
(2) Sess. XIV, cap. 2, De sacram Pocnit.
(3) Part. 2, cap. 1, n. 15.
(4) S. thcol.. III, q. 90, art. 2.
(5) In IV, D. 1, q. 3.

DE NATURA SACRAMENTORUM

13

De progressu disciplinae theologicae hac de re inde a saec. xni, vide
Pourrai, La thcol., chap. 2, § 5.

12. Materia (6). — In genere materia est res sensibilis ad rationem
sacramenti per formam determinanda. Duplex est: remota et proxima;
remota est ipsa res sensibilis praeexistens, quae adhibetur in sacra­
mento, vel circa quam exercetur actio sacramentalis; proxima est
applicatio seu usus materiae remotae in actione sacramentali. Ex. gr.
in Baptismo aqua est materia remota, ablutio materia proxima; in
Extrema Unctione oleum infirmorum est materia remota, inunctio est
materia proxima.
13. Forma (7). — Est pars sacramenti, quae materiam determinat
ad effectum sacramentalem producendum; et consistit generatim in
verbis a ministro prolatis, vel, pro Matrimonii sacramento, etiam in
signis, nutibus, facto, quae verborum locum tenere possunt.
14. Conditiones requisitae (8). — Tres conditiones requiruntur in
materiae et formae coniunctione, ut sacramentum valide conficiatur;
scii, materia et forma applicari debent 1° ab eodem ministro; 2° circa
idem subiectum; 3° simul.
Quae conditiones accuratius explicandae sunt.
I. Materia et forma uniri debent seu applicari ab eodem ministro,
secus una non esset actio sacramentalis nomine Christi ponenda, nec
verificarentur verba formae. Ex. gr. si Titius diceret « Ego te baptizo »,
dum Caius aquam infunderet, Titius falsum proferret.
At si plures ministri simul sacramentum conficiant, integram ma­
teriam et formam ponentes, sacramentum est validum certe.

Hinc valido baptizatur puer, si duo aut plures aquam infundant ac for­
mam proferant. Exemplum praebet ordinatio presbyterorum, in qua omnes
ordinati una cum Episcopo consecrant. Notandum est, ad applicationem mate­
riae quod spectat, sufficere ut minister aliquid externe ponat, ex quo appareat
eundem applicare aliquo modo materiam subiecto.

,

(6) S. Thom., I. c., q. GO. a. 1 et G; Suarez, l. c., sect. 2; Lugo, l. c., disp. 2; Vasquez,
I. c., disp. 129, cap. 1 88.; Lacroix, L c., n. 7 83.; Bonacina, l. c., q. 2; Sporer-Bicrbaum,
Thcol. moralis, vol. III, n. 75 88.; S. Alph., L c., n. 8 es.; Coninck, L c., q. 60, n. 40; Franzelin, p. 33 83.
(7) S. Thom., I. c.; Suarez, L c.; Lugo, L c., sect. 5; Bonacina, I. c., n. 13 ss.; Sasso,
I. c., p. 21 S3.
(8) Suarez, l. c., v. Sed superest et v. Hinc refellitur; Lugo, l. c.; Bonacina, l. c., p. 2,
η. 1 es.; Coninck, l. c.; S. Alph., I. c., n. 9; Bail.-Palm., Opus thcol. moralis, vol. IV, tract. X;
De. Sacramentis, n. 6 (edit. II); Génlcot, Institutiones thcol. mor., vol. II, n. 109 (edit. Ill);
Noldln, l. c., n. 12 as.

14

LIBER I -fCAPUT I
c—

Opinio de probabili valoro sacramenti in casu contrario (9), scii, cum
non ab uno eodemque ministro posita fuerit materia simul et forma, reiicienda
omnino est, ut, ceteris omissis, liquet ex decisione S. C. de disciplina Sacram.
17 nov. 1916 (10).

II. Ob easdem rationes supra allatas, materia et forma applicari
debent circa idem subiectum, secus nullatenus verba formae verificarentur. Ex. gr. si Titius dicat Caio « Ego te baptizo » et aquam in­
fundat super Sempronium, quomodo verificantur verba formae?
III. Materia et forma applicari debent simul, scii, inter materiam
et formam talis coniunctio requiritur ut, spectata natura cuiuslibet
sacramenti, iuxta communem aestimationem hominum, verba in rem
cadere reipsa et cum ea unum signum morale constituere censeantur;
secus non una foret sacramentalis actio nec verba formae veritatem
exprimerent.
Sicut pro corpore physico constituendo materia et forma debent
simul uniri, ita etiam in sacramentis. Sed sacramentum est ens morale,
ideoque non requiritur ad eius valorem unio perfecte physica: sufficit
unio moralis inter materiam et formam.
Ista unio moralis censetur adesse, quoties, considerata natura
cuiusque sacramenti, secundum aestimationem communem hominum,
verba revera afficiunt materiam atque cum ipsa unum signum con­
stituunt.
1° Unio maxima requiritur in consecratione Eucharistiae, quae a non­
nullis dicitur unio physica, seu necessaria est coexistentia, quatenus pronomina
hoc et hio demonstrant atque exigunt omnino materiam physice praesentem.
2° Unio minor requiritur ad valorem Baptismi, Confirmationis, Extremae
Unctionis et Ordinis, spectata natura istorum sacramentorum, in quibus ex
materia et forma unum signum haberi potest etiam sine omnimoda simultaneitate, iuxta communem hominum aestimationem. Unde quaelibet coniun­
ctio vere exsistens inter materiam et formam sufficit ad validitatem. Quare
validus certe est Baptismus, si minister aquam fuderit super baptizandum,
et quando fluit ultima guttula aquae, statira dicere incipit: Ego te baptizo etc.
Si brevissimum intervallum est inter applicationem materiae et formae,
theoretice sacramenti collatio est valida, quia habetur requisita unio moralis
ideoque unum signum. A fortiori valide conficitur sacramentum si minister
incipiat proferre formam, sed totam materiam ponat, antequam integra verba
proferat. Ex. gr. si presbyter balbutiens incipiat proferre nomen baptizandi,
et priusquam illud proferat cum aliis verbis formae, aquam iam effundat super
caput baptizandi, atque illico formam pronunciet, sacramentum valide con(9) Cfr. Suarez, De Bapl., dlsp. 23, sect. 3, n. 14; Noldln. L c.t n. 14
(10) A. -1. S., VIII, p. 478 es.

DE NATURA SACRAMENTORUM

15

fertur, (piia unio moralis ex communi hominum aestimatione profecto adest.
Ceterum in ipsa forma Baptismi ex Rituali Rom. verba « Ego te baptizo » pro­
feruntur ante infusionem aquae. Si forma immediate sequatur applicationem
materiae, aut vice versa, dummodo nullum intervallum adsit, valida est. sacra­
menti collatio. Id liquet: a) Ex decisionibus S. Officii, 12 sept. 1877, 17 mart.
1897, 30 nov. et 14 dec. 1898, quibus valida ordinatio declarata fuit, licet non
adfuisset simultaneitas materiae et formae.
b) Ex S. Congregatione de Sacramentis, 17 nov. 1916, quae in folio
causae Validitatis baptismi haec inter alia adnotanda tradit sub η. III: «Com­
munis doctrina est, ad validitatem Baptismatis non requiri unionem physicam
materiae ct formae, sed satis esse unionem moralem, quae habetur tum si
fiat ablutio immediate antequam forma absolvatur, tum si fiat immediate
post » (11). Licet in casu non agatur de proprie dicta declaratione S. Congrega­
tionis, tamen non agitur de simplici voto consultoris, sed contra de expositione
doctrinae in folio causae memoratae, unde manifeste colligitur mens ac do­
ctrina eiusdem S. Congregationis.
c) Ratio theologica id evidenter confirmat. Requiritur et sufficit ad va­
lorem sacramentorum unio moralis, quae profecto adest si minister formam
incipiat continuo post applicationem materiae, vel e converso. Sane si opus
esset ut simul ponerentur materia et forma, vel saltem ut forma inchoaretur
antequam materia esset applicata, aut e converso, exigeretur unio physica,
non autem moralis. Porro quod sufficiat unio moralis, certum atque indubita­
tum est. Unde S. Alphonsus ait: «Sufficit moralis simultas. Et de hoc videtur
non posse dubitari » (12).
d) In hoc conveniunt fere omnes theologi, adeo ut S. Ligorius expresse
dicat: « Communiter affirmant... » (13).
Suarez refellit omnino opinionem Caietani, qrii loquens de Baptismo,
requirit ad validitatem sacramenti quod verba inchoentur priusquam ablutio
perficiatur, vel e converso (14); eamque improbabilem vocat Lugo (15).
e) Argumentum praecipuum quo nituntur quidam recentes auctores,
v. g. Priimmer (16), aliter sentientes, desumitur ex Instr. S. Officii diei 2 maii
1858 ad Vicarium apostolicum Abyssiniae. At si verba Instructionis accurate
perpendantur, nihil profecto inde colligi potest contra doctrinam superius
traditam. Sane Instructio nullatenus exigit ut simul unione physica ponantur
materia et forma, nec ut forma inchoetur priusquam materia applicetur, nec
ullo modo excludit quod forma immediate praecedat aut sequatur applicatio­
nem materiae. En ipsa Instructionis verba: «È dottrinale cattolico che nell’amministrare i sagramenti debbono simultaneamente applicarsi la materia
(11) A. A. S., VIII, P. 4 79.
(12) Lib. VI. n. 9.
(13) L. c.
(11) Loc, cit., sect. 2, n. 4.
(15) Itrsp. mor., lib. I, club. 33; De PocniL, dlsp. 7. n. 275. Cfr. Layniann. lib. V. tract. I.
cap. 1, η. 5; Antoine, De Sacram,, cap. I. q. 3; Sal niant., Cursus theol, tract. 3. cap. I, n. IL
(16) Manuale thcol. mar,, III, n. 17, cd. 4·.

16

LIBER I - CAPUT 1

e la forma. Pertanto ogni qnal volta una venga completamente applicata al
suscipiente, e poscia, dopo qualche tempo o notabile interruzionc si pronunzi
l’altra, il sagramento sarebbe invalidamente amministrato... Quante volte se
ne abbia per risultato un giudizio e criterio fondato e prudente (come insegnano provati autori) che la materia e la forma sieno state distintamcnte e
completamente applicate un i dopo Paîtra, allora si dovrà amministrare il Battesimo sub conditione » (17).
Igitur Instructio considerat duplicem casum: quando inter materiam et
formam adest notabile intervallum, et tunc sacramentum invalide confertur;
quando materia distincte ac totaliter separatur a forma, et tunc valor sacra­
menti merito dubius dicitur. Sed ista distincta, plena ac totalis separatio ma­
teriae a forma — « distintamcnte e completamente applicate una dopo Paîtra » —
omnino distinguenda ab immediata prolatione formae quae praecedat aut
sequatur materiae applicationem.
Theologi non conveniunt, quantum intervallum circa unionem materiae et
formae reddat sacramentum certe invalidum aut dubium. Plures cum Bil·
luart (18) censent moram unius Ave non destruere valorem. «S. Alphonsus (19)
cum plerisque affirmat moram unius Pater reddere sacramentum invalidum.
In sacramentis Poenitentiae et Matrimonii longe minor unio materiae et
formae requiritur, quam in ceteris sacramentis. Sane in Poenitentia quae na­
turam iudicii induit, materia proxima, scii, contritio et confessio, debet qui­
dem praecedere absolutionem, sed sufficit ut contritio virtualiter exsistat,
dum sacerdos impertit absolutionem, quae potest differri aliquantisper, etiam
per tres vel quatuor horas. In Matrimonio, in quo contractus a sacramento
separari nequit (cfr. can. 1012, § 2), requiritur et sufficit ut consensus unius
praestetur, dum consensus alterius adhuc perseverat. Forma enim sacramenti
Matrimonii est acceptatio consensus alterius partis. Quamdiu perseverat moraliter iste consensus, tamdiu accedere potest acceptatio alterius partis, etiam
post plures menses et forte annos, ac tunc tand m aliquando conficitur sacra­
mentum. Id praesertim accidere potest, cum Matrimonium contrahitur per
procuratorem aut sanatur in radice, ut in tractatu de Matrimonio fuse expo­
nemus.
In praxi vero omnino curandum, ut materia et forma simul ponantur,
tum ad licitam sacramenti administrationem, tum praesertim ad vitandum
quodeumque periculum circa eiusdem valorem.

15. Materia et forma applicari debent sine ulla mutatione (20). —
1. Duplex est mutatio: substantialis et accidentalis.
Mutatio substantialis in materia habetur, quando, secundum
communem usum et aestimationem hominum, differt nomine et re ab
(17) Collect. S. C. de Prop. Fide, I. n. 1159.
(18) Dc Sacram., diss. 1, art. 6, § 3.
(19) Loc. cit., n. 9.
(20) Suarez, Z. c., sect. 4; Lugo, Z. c.. sect. 6; Lacroix, Z. c
η. 10 sa.; Sporer-Bierbaum, I. c., η. 85 es.

n. 14 se.; Bonaclna, Z. c.

>

DE NATURA SACRAMENTORUM

17

ea quam Christus determinavit; accidentalis, quando eadem manet re
et nomine ac materia a Christo determinata.
Mutatio substantialis in forma contingit, quando sensus verborum
non idem manet; accidentalis, cum verba eundem sensum retinent.
2. Mutatio substantialis materiae aut formae, sive fiat ex propo­
sito ac deliberate, sive ex errore vel inadvertentia, semper reddit inva­
lidum sacramentum. Accidentalis, contra, nunquam officit valori sacrainenti; sed solum culpam inducit, gravem vel levem, modo volun­
taria sit, pro mutationis gravitate aut parvitate.
3. Mutatio in materia haberi potest:
1« ob defectum complementi, h. e. si materia nondum sit perfecta, ita ut proprio naturali usui deservire nequeat; ex. gr. panis
crudus;
II
2° ob corruptionem,
si materia pristinam naturam amiserit;
panis mucidus vel acetum;
3° ob admixtionem alterius materiae, ita ut ex ipsa rei natura
vel ex hominum aestimatione nova quaedam, non vero prior materia
haberi censeatur; v. gr. si frumento triticeo magna quantitas hordei
admisceatur.
4. Mutatio in forma contingit:
1° additione; ex. gr. si quis dicat: Ego te baptizo in nomine
Patris maioris, et Filii minoris, et Spiritus Sancti aequalis; vel: Ego
te baptizo in nomine Patris, qui te creavit, et in nomine Filii, qui te rede­
mit etc.; prior, ut patet, est substantialis, quia inducit errorem contra
ipsam formam ideoque sensum immutat; posterior accidentalis est;
2° detractione; forma irritatur, si tollantur verba exprimentia
actionem sacramentalem aut subiectum; ex. gr.: Ego te in nomine
Patris (omissa voce baptizo) etc., vel: Ego baptizo in nomine (omisso
te) etc.;
3° corruptione verborum; forma irrita est, si nova vox ex cor­
ruptione in substantialibus inducatur, v. gr. si dicas: Ego te baptizo
in nomine Matris et Filii etc.; aliter forma est valida, quia verba cor­
rupta communi usu pro integris accipi et intelligi solent, ex. gr. : Ego
te baptizo in nomine Patria Filia et Spiritu Sancta; excipitur tamen
casus, quo minister consulto verba corrumpat, ut dicetur infra;
4° transpositione verborum; per se forma non irritatur; atta­
men si sensus corruat vel dubius fiat, etiam forma fit nulla aut dubia:
ex. gr. meum est hoc corpus;
5° transmutatione verborum; si verba sint omnino synonyma,
et quidem usu communi recepta, forma valet; secus, non; ex. gr.:
Ego te mundo a peccatis tuis etc.;

18

LIBER I - CAPUT I

6° interruptione; si unitas orationis moraliter perseverare cen­
setur, forma valida manet; secus, non; ex. gr., si minister, prolatis
verbis Ego te, tussi abreptus interrumpat, et statim prosequatur, vali­
dum est sacramentum; aliter foret dicendum, si, iisdem verbis prolatis,
psalmum recitaret aut in sacrarium se conferret, et dein absolveret
formam.

Interruptio syllabarum longe facilius, quam verborum interruptio, sensum
immutat, ita ut etiam modica vel nullum reddat sacramentum vel saltem
dubium; proinde, in praxi, omnes docent verbum incoeptum esse repetendum,
nisi agatur de interruptione modicissima. Quibus attentis, facile dissensus et
auctorum controversiae componuntur.

16. An error et intentio ministri influere possint in formam (21).
— I. Error ministri, si est mere internus, non irritat formam, modo
intentio faciendi quod facit Ecclesia habeatur; si autem error exterius
manifestetur, videndum est, num distincta propositione indicetur et
verba essentialia formae integra maneant, necne; in priori casu, sa­
cramentum est validum; in altero, invalidum.
II. Prava intentio ministri potest inducere mutationem formae
substantialem, quando scii, minister consulto verbis substantialiter
erroneis aut aequivocis utitur, ut declaravit Zacharias Papa in C.
Retulerunt 8G, (list. 4 quoad formam: Ego te baptizo in nomine Patria
et Filia et Spiritu Sancta.
III. Necesse non est ut verba formae sensum ex se ipsis praeseferant intentum a Christo; requiritur et sufficit ut ex modo quo hic
et nunc proferuntur, communi accipiendi ratione, eiusmodi sensum
suggerant audientibus.
IV. Errores grammaticales, generatim loquendo, mutationem
substantialem formae non inducunt, nisi sensus plane diversus inde
oriatur, seu nisi verba nedum corrupta, verum et omnino diversa resul­
tent; ex. gr. si dicas: Ego baptizor in nomine Patris etc. Idem valet de
corruptione ob linguae defectum aut imperitiam vel praecipitationem.

17. Quomodo forma sit proferenda. — 1. Ad validitatem quod
attinet, praeterquam sine mutatione substantiali, ut modo diximus,
requiritur: 1° ut, generatim, vocaliter forma pronuntietur; quocirca
non sufficit mente dumtaxat eam legere aut oculis percurrere; —
2° ut forma proferatur sine interruptione (n. 15); — 3° ut verba formae
(21) Cfr. Suarez, Z. c., sect. 5; Lugo, Z. r., sect. 7; Sporer-Blerbaum, Z. c., π. 89; Génlcot, Z. c., n. 110; Lehmkuhl, Z.
n. 20.

DE NATURA SACRAMENTORUM

19

proferantur modo consccratorio, non autem historico vel concionatorio
aut promissorio.
2. Ad liceitatem quod spectat, requiritur: 1° ut ea reverentia ac
devotione forma pronuntietur, quam sanctitas et dignitas sacramen­
torum postulat; 2° ut sine repetitione proferatur.

Nisi excuset causa rationabilis, repetitio, ob reverentiam sacramento
debitam, est semper peccatum, generatim leve; at potest esse etiam grave,
praesertim si fiat ex consuetudine vel cum scandalo fidelium etc. Diximus:
nisi excuset rationabilis causa; nam (piando quis certo cognoscit aut probabi­
liter credit se male protulisse formam, non modo potest, sed tenetur eandem
repetere.
Scrupulosi vero, qui animi anxietatibus et molestiis sunt obnoxii, a pec­
cato excusantur; attamen curaro pro viribus debent ut dubia et perplexitates
deponant.
18. Requisita certitudo de valore materiae et formae. — 1. Extra
cas uni necessitatis ea materia ac forma adhiberi debet, quae certa sit.
Id postulat sive reverentia sacramento debita, sive necessitas aut uti­
litas suscipientis; secus enim periculo nullitatis exponitur sacramen­
tum, quod citra culpam fieri non posse, compertissimum est.
2. Si materia (quaestio, in praxi, reducitur ad materiam) certa
haberi nequeat, probabilis eaque tutior semper est adhibenda; nam,
cum agatur de valore sacramenti, systemati probabilismi, quod vocant,
locus non fit.
3. Deficiente materia certa, debetne quis uti materia dubia, vel
solum potest? Sic distinguendum: si adest necessitas administrandi sa­
cramentum, ex. gr., si infans nondum baptizatus in articulo mortis
versetur, minister debet uti materia dubia; sacramenta enim propter
homines sunt instituta, et ideo licet eadem periculo nullitatis exponere,
ut, quoad fieri potest, hominum saluti consulatur: si, e contra, habetur
tantum utilitas eaque notabilis suscipientis, non autem proprie ne­
cessitas, minister potest uti materia dubia, sed non tenetur. Ratio est
manifesta.
4. Materia vel forma potest esse dubia, sive dubio i uris sive dubio
facti, prout dubitatur num haec illave materia aut forma fuerit a
Christo instituta ut valida, ex. gr., an materia Baptismi sit humor
fluens e vite; vel dubitatur num materia aut forma a Christo instituta,
fuerit adhibita, necne; ex. gr., an quis infuderit in Baptismo aquam
vel iusculum, an verba formae recte protulerit, aut minus. In utroque
dubio traditae regulae serventur.
5. Stante dubio iuris vel facti, forma conditionata adhibenda est in

20

LIBER I - CAPUT I

sacramenti confectione, ut ex una parte reverentiae erga sacramentum
consulatur, ex alia vero saluti animarum. Necesse non est conditionem
verbis exprimere. Vide n. 29.
Qui, secluso dubio iuris vel facti, i. e., sine causa sacramentum
conficit sub conditione, graviter peccat, ut communiter docent theologi (22). Ratio, quia aut nullum facit sacramentum, aut dubium, aut
validum quidem, sed non sine nugacitate in re gravi.

f

Attamen, in praxi vix non semper deest peccatum saltem mortale; nam
subiective potest quis putare causam iustam exsistere sacramentum admini­
strandi conditionate praesertim ob scrupulos, seu animi anxietates, dum revera
ne levissima quidem habetur causa; tunc, licet obiective seu materialiter culpa
sit forte gravis, subiective seu formaliter erit aut nulla aut levis tantum, iuxta
conscientiam ministri conficientis sacramentum. At valde curandum est ut
scrupuli et animi anxietates hac in re deponantur.
19. An, quando et quomodo sacramenta, de quorum valore dubi­
tatur, sint iteranda, ex sequenti articulo colliges; an et quando in sa­
cramentorum administratione liceat sequi opinionem probabilem, re­
licta tutiore, vide n. 23 ss.

20. Quae et quanta sit potestas Ecclesiae circa sacramenta. —
1. Certum est Christum D. omnia et singula sacramenta instituisse, et
quidem directe ac immediate. Porro quodeumque sacramentum tribus
perficitur, scii, persona ministri, materia et forma.
Quare, cum asseritur Christum D. sacramenta instituisse, idem est
ac dicere Ipsum determinasse et ministri personam et materiam ac
formam. Haec autem determinatio potest esse generica et specifica seu
in individuo facta, prout consideratur sola ratio alicuius signi sacri
sensibilis quo gratia significatur et confertur, vel attenditur certa ac
praefinita materia et forma (vel persona ministri, de qua tamen vix
quaestio movetur).
De Eucharistia et Baptismo nulla dubitatio. Controversia respicit
praesertim sacramentum Confirmationis et Ordinis.
2. Quidam docent Christum D. in specie determinasse materiam
et formam omnium sacramentorum, Confirmatione et Ordine non exce­
ptis, ita ut Ecclesia nihil mutare aut addere valeat circa valorem
eorumdem (23).
Alii affirmant Christum ritum essentialem sacramentorum in
(22) Suarez, l. c.9 disp. 13. sect. 3. v. Dico 3; Coninck, l. c., q. 64, n. 77, 88; Bonacina,
l. c., n. 20; Lacroix. L c., part. 2, n. 82; Busembaum apud S. Alph., I. c., n. 20.
(23) Cfr. Suarez, disp. 2, sect. 6, η. 4; Van Rossum, De sacra ordinat., η. 483.

'

DE NATURA SACRAMENTORUM

21

specie determinasse, simul tamen dedisse Ecclesiae potestatem addendi
ritui essentiali aliquem ritum vel caeremoniam tamquam conditionem
sine qua non, adeo ut, tali ritu vel caeremonia non servata, invalida
sit sacramenti collatio (24).
Alii censent Christum, excepta Eucharistia et Baptismo, in genere
tantum materiam ac formam determinasse, adeo ut quaelibet materia
et forma rationem signi sacri exhibens, ad valorem sacramenti sufficiat,
nulla Ecclesiae concessa peculiari facultate.
Multi demum tenent Christum D. in genere tantum instituisse
quaedam sacramenta, Ecclesiae vero potestatem dedisse materiam ac
formam in specie determinandi.
Inter patronos huius sententiae recenseri possunt veteres et recen­
tes: Alexander Alensis, S. Bonaventura, Paludanus, Innocentius IV,
Diana, Petrus Soto, Amort, Card. De Lugo, Billuart, Lacroix,
Coninck, Sardagna, Sporer, Ballerini-Palmieri, Billot, Harent, Galtier, d’Ales, Hurter, De Guibert, Schmid, Pourrat, Hugueny, et
alii (25).

3. Omnibus mature perpensis rationibus hinc inde allatis, aucto­
ritate intrinseca atque cxtrinseca probe considerata, ultima sententia
communior ac probabilior est (26).

Minime obstat doctrina Concilii Trid.: « Declarat (sacra Synodus) hanc
potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in sacramentorum dispensatione,
salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati
seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum
varietate, magis expedire iudicaret » (27).
Ad rem egregie Billuart: « Ecclesia non potest mutare materiam sacra­
mentorum, alias mutaret eorum substantiam, quod est contra Trid. Sess. XXI,
cap. 2. Ergo. Besp. D. ant. Ecclesia non potest mutare materiam sacramen­
torum form aliter sumptam in ratione signi, et ut a Christo institutam, C. ;
(24) Gainmachacus, in III part., de sacram. Ordinis, cap. 4 ct 5; Cabassautius, Notiiia
cccl. sac.c. IV, Disp. ct App. ad Cone. Carth. IV, n. 4 ss.
(25) Alexander Alensis, Summa. part. IV, q. 5, moinbr. 3, art. 2: S. Bonaventura, in IV
Sent. D. 7, art. 1, q. 1 ; Innocentius IV, Comment. Decret, lib. I, cap. Presbyter; Diana, tract. 5,
de Ordinc, rcsol. 1; Petrus Soto, De. institutione sacerdotum, lect. 4 de sacramento Ordinis;
Amort, Theol. moral, ct schol., de Sacramentis in genere, disp. 2, q. 2; Card. De Lugo, De Sa­
cramentis in gencre, disp. 3, n. SI ss.; Billuart. De Ordinc, disp. 2, art. 1; Lacroix, lib. VI,
p. 1, n. 10; Coninck, De Sacramentis, d. 20, n. 65; Sardagna, t. VII, n. 462; Sporer, De
Ord., n. 18; Ball.-Palmieri, Opus mor., tract. 5, de Ordine, dub. 1. n. 11 s.; Billot, De Sa­
cramentis, I, th. 2; Harent, La part de l'Eglisc dans la determination du rite sacramentel, in
Etudes religieuses, t. 73, p. 315 ss.; d’Ales, in Hechcrchcs de science religieuse, 1919, p. 116 ss.;
Hurter, Instil, theol.. Ill, La théologie sacramcntaire, p. 268 ss.. cd. 3·; Hugueny, L’institution
des Sacrements, in Reçue des sciences philosophiques et théologiqucs, 1914, p. 236.
(26) De hac quaestione abunde disserimus, argumentis et auctoribus citatis, in tractatu
De sacra Ordinatione, n. 126 ss.
(27) Sess. XXI, cap. 2, de Communione sub utraque specie.

22

LIBER I - CAPUT I

materialiter sumptam in ratione rei, N. Sic enim mutaro materiam, non est
mutare substantiam sacramenti » (28).

4. Ista quaestione resoluta, alia sponte exsurgit circa potestatis
Ecclesiae ambitum, ad sacramenta quod attinet. Nempe: Ecclesia potestne statuere aliam materiam vel formam pro Latinis, et aliam pro
Orientalibus? Item: Potestne Ecclesia prius ut validam habere materiam
aliquam aut formam, deinceps, alio tempore, ut invalidam?
Perspecta amplissima Ecclesiae potestate, salva sacramentorum
substantia iuxta Tridentinam Synodum, videtur probabilius affirman­
dum. Quaestio tamen speculativa longe differt a quaestione practica.
Haec penitius et accuratius declarabuntur ex iis quae de singulis sa­
cramentis dicenda erunt.
20bis. Principia sedulo attendenda de materia et forma sacramen­
torum. — 1. Sacramenta a Christo D. fuerunt instituta propter homines,
et quidem propter homines cuiuslibet aetatis, loci et instructionis,
sive civiles sive barbaros, sive excultos sive ignaros. Quare Christus
in materia determinanda prae oculis non habuit scientiam chemicam,
inventa futura aliaque huiusmodi, sed pro sua sapientissima oeconomia
sese accommodavit captui et mtelligentiae hominum eorumque usui
atque aestimationi.
2. Hinc est quod in iudicio ferendo de validitate aut invaliditate
huius vel alterius materiae, v. g. aquae vel panis, non peritorum do­
ctrina in primis spectanda est, sed hominum aestimatio et vulgaris
usus attendendus.
3. Etiam admissa peculiari potestate Ecclesiae tradita a Christo
circa sacramenta, valet atque urgendum idem principium: scii. Ec­
clesia semper ac necessario Christi voluntatem sequi tenetur eiusque
intentioni in omnibus et fidelissime se accommodare, ut hominum
sanctificationi ac saluti provide consulat.
(28) Summa S. Thomae, to. IX, dc sacram. Ordinis, dise. 2, art. 1, ob. 1. Cfr. etiam An­
toine, Theol. univ., tract, de sacram. Ordinis, § 2, ob. 4; Sarda^na, op. cit., to. VII, art. 6,
controv. II, n. 461.
Dc vero sensu verborum Concilii Trid. ·salva illorum substantia », accurate disserunt
d’Alcs, Recherches dc science reliqieuse. 1919, p. 182 se.; Cavalier», Le décret du Concile de
Trente sur les sacrements en général, in Bulletin dc littérature ecclésiastique, 1914, p. 361; Lonnerz in Gregorianum, 1922, p. 385 es.

DE NATURA SACRAMENTORUM

23

Articulus III.

De sacramentorum iteratione.
21. Triplex regula. — I. Sacramentum iterare non licet, si dubium
de eiusdem valore sit prorsus inane, i. e. omni rationabili fundamento
destitutum. Per se grave peccatum est sacramenta iterare sine ratio­
nabili causa; per accidens potest esse leve aut nullum ob conscientiae
perplexitatem et animi angustias, prout contingit in scrupulosis.
II. Quoties rationabile seu prudens adest dubium de collato sacra­
mento necne aut de collati sacramenti valore, semper licet sacramentum
iterare. Sufficit quodcumque dubium, etsi leve aut levissimum, modo
non sit manifeste vanum ideoque spernendum (cfr. can. 732, § 2).
At non quodlibet placitum seu dubium paucorum theologorum sufficit ad
imponendam obligationem repetendi sacramentum, immo ne ad licitam qui­
dem reddendam repetitionem. Ut obligatio iterandi exsistat, necesse omnino
est, auctoritas theologorum saltem extrinseca tanta sit, ut ipsorum sententia
tamquam vere probabilis haberi queat.
III. Si sacramentum, de cuius valore dubitatur, necessarium sit
sive absolute sive respective, aut ab eius valore alia pendeant, iteratio
fleri omnino debet, quamdiu valor sacramenti moraliter certus non
est. Id plane requirit aeterna hominum salus, bonum religionis et pro­
ximorum.
Quocirca iterari debet Baptismus, Ordo, absolutio moribundi,
unctio moribundi sensibus destituti, et hostiarum consecratio, ne forte
idololatriae periculum inducatur. In hisce casibus principium commu­
niter a theologis admissum hoc est: si licet iterare, iterari etiam debet.

At aliquando contingere potest, ut sacramenta necessaria licite quidem
iterentur, quin tamen repetitio sit praescripta (1); quod locum habet, praecipue
ad animi plenam tranquillitatem, cum molesto ac diuturno scrupulo quis ve­
xatur, aut agitur de dubio iuris oborto ex quorundam paucorum sententia,
quae vera probabilitate caret, ex. gr. de validitate Baptismi in pectore collati,
vel in cuius administrationo aqua immediate post formae prolationem effusa
est (2).
(1) Cfr. Lugo, Responsa moralia, lib. I, <lub. 33, n. 3; Lacroix, l. c., n. 310; Lehmkuhl,
l. c., ». 20.
(2) Cfr. S. Alph., VI, u. 762; Noldln, l. c., n. 27.

24

LEBER I - CAPUT I

Quoad cetera sacramenta non necessaria, scii. Confirmationem,
Extremam Unctionem pro infirmo rationis compote, et Matrimonium,
num et quanam obligatione, sub gravi vel sub levi, iterari debeant,
ex variis adiunctis eruendum est, i. e. perpendi debet: a) quantum
sit dubium de valore, utrum valde probabile, an solum probabile, vel
minus; — b) quanto bono suscipiens privetur, si invalidum sit reipsa
sacramentum; — c) quanto incommodo sit ministro sacramenti ite­
ratio. Ita communiter theologi.

22. Quomodo sacramenta iteranda sint. — 1. Sacramenta absolute
iterari debent, quando certo constat de eorundem invaliditate ; contra,
posito dubio seu iuris seu facti de valore, nonnisi sub conditione sunt
iteranda.
2. Conditio verbis exprimi debet solum in Baptismo et Extrema
Unctione, ex praescripto rubricae Ritualis Romani (3); in aliis sacra­
mentis aliisque casibus sufficit ut conditio mente concipiatur. Putamus,
memoratam rubricam non sub gravi, imo ne sub levi quidem (remoto
tamen scandalo aut fidelium admiratione, si publice iteretur sacramen­
tum) obligare; in praxi vero servanda semper est; quin et in ceteris
etiam sacramentis repetendis, expedit ut conditio verbis apponatur,
praesertim si publice fiat iteratio.
3. Quoties ordinatio iteranda est, sive absolute sive conditionate,
id secreto fieri debet, ut saepius declaravit S. C. S. O. (v. gr. 6-8 iul.
1898; 11-13 ian. 1899; 22-24 aug. 1900) idque confirmat expresse
can. 1007.

Articulus IV.

An in sacramentis ministrandis et suscipiendis
liceat sequi opinionem probabilem.
23. Praemittenda. — 1. Opinio subiective considerata est indicium
mentis, quo quis adhaeret alicui propositioni, at cum formidine de
opposito. Eiusmodi opinio subiective inspecta non differt a conscientia,
i. e. a iudicio quo mens, in re morum, iudicat aliquam actionem esse
licitam vel illicitam, cum formidine tamen errandi; neque differt reipsa
a dubio positivo.
(3) Tit. II, c. 1, u. 9; Ut. V, c. 1, n. 12.

DE NATURA SACRAMENTORUM

Opinio obiective considerata est ipsa propositio, cui mens ob mo­
tiva suadentia adhaeret, sed cum formidine de opposito.
Heic, ut palam est, opinio sumitur obiective.
2. Si motiva quibus mentis indicium nititur sunt solida, opinio
dicitur probabilis, vel solide aut vere probabilis; si non sunt solida et
firma, dicitur minus probabilis aut leviter vel tenuiter probabilis.
Itaque opinionis seu sententiae probabilitas est illa proprietas, qua
propter motiva, quibus innititur, meretur assensum viri prudentis,
licet cum formidine errandi. Idcirco probabilitas e rationibus seu motivis, quibus fulcitur opinio, resultat.

24. 3. Probabilitas dividitur (1):
1° In speculativam et practicam, prout opinio seu sententia est
probabilis in se et in abstracto considerata, vel in concreto, i. e. in casu
particulari, perpensis omnibus circumstantiis, inspecta. Haec distinctio
est sedulo attendenda, quia contingere potest, quod sententia specula­
tive probabilis, talis non sit practice, ob periculum, puta, scandali
alius ve mali.
2° In intrinsecam et extrinsecam, prout innititur rationibus ex
ipsa rei natura desumptis, vel potius auctoritati Doctorum. Probabi­
litas extrinseca supponit per se ac necessario intrinsecam, quatenus
DD. nonnisi rationibus inducuntur ad hanc illamve opinionem am­
plectendam. In hac distinctione proximum motivum attenditur.
Sive intrinseca sive extrinseca probabilitas plures gradus admittit, secun­
dum (piod maius vel minus sit pondus rationum vel auctoritatis, quibus sen­
tentia seu opinio fulcitur. Probabilitas extrinseca potius quam e numero DD.,
aestimanda est ex eorum doctrina atque ex studio ac diligentia, qua veritati
indagandae operam dederunt.
3° In solidam et tenuem: illa gravi et firmo nititur motivo, quae
idcirco prudentis viri assensum vere meretur; haec levi et inani, ita
ut imprudens censeatur qui assensum ei praebeat. Etsi aliter quidam
DD. sentiant, tamen haec non est vera probabilitas, quippe quae ex
ipsa sua natura grave motivum requirit.
4° In certam et dubiam: illa grave ac fundatum motivum pro
se certe habet; haec dubie tantum vel solum probabiliter.
5° In absolutam et comparativam, prout opinio probabilis in se
tritum consideratur, vel cum sententiis oppositis comparatur.
(1) Ball.-Palm., op. cit., vol. I, n. 82 ss.; Gônicot, op. cit., vol. I, n. (53 ss.; Noldin,
op. cit., vol. I. n. 233 ss.; Lehmkuhl. op. cit., vol. I. n. 156 ss.

26

LEBER I - CAPUT I

6° In hac posteriore hypothesi, i. e. comparative considerata
opinio dividitur in minus probabilem, aeque probabilem, probabiliorem et
probabilissimam, prout minora vel aequalia aut maiora sunt motiva
quibus fulcitur una sententia prae oppositis. Etiamsi opinio probabi­
lissima in se moraliter certa non sit, tamen, cum in rebus moralibus
perquam raro attingi possit omnimoda certitudo, practice eiusmodi
opinio aequivalet sententiae moraliter certae.
7° Comparata ratione securitatis non peccandi, dividitur opinio
seu sententia in tutam, minus tutam et tutiorem. Ea est tuta, quae peri­
culum formaliter peccandi excludit; minus tuta, quae minus quam op­
posita excludit huiusmodi periculum; tutior, quae magis quam opposita
hoc periculum propulsat.
•
Si phircs sunt opiniones, quarum una stat pro lege, altera pro libertate,
per se ea tutior, quae stat pro lege seu obligatione, utpote quae periculum
peccandi simpliciter excludit; minus tuta, contra, quae stat pro libertate, cum
omne periculum peccandi non excludat. Aliquando per accidens evenire potest,
ut opinio pro lege non sit tutior, i. e. attentis circumstantiis quae practicam
legis observantiam respiciunt.

Opinio minus tuta, sedulo animadvertas, non desinit esse simpli­
citer tuta, licet opposita sit tutior.
25. Doctrina tenenda. — 1. In sacramentorum administrations
non licet, relicta tutiore, sequi opinionem tantum probabilem de eorumdem valore. Id manifesto liquet ex prop. 1α damnata ab Innocent™ XI,
quae ita sonat: « Non est illicitum in sacramentis conferendis sequi opi­
nionem probabilem de valore sacramenti, relicta tutiore, nisi id vetet lex,
aut conventio, aut periculum gravis damni incurrendi. Hinc sententia
probabili tantum utendum non est in collatione Baptismi, Ordinis sacer­
dotalis aut episcopalis ».
Ratio est, quia opinio probabilis nihil immutat, addit vel substi­
tuit pro illo quod forte ad valorem sacramenti requiritur. Ergo secun­
dum hanc operando, sacramentum exponitur periculo nullitatis, et
ideo peccatur contra virtutem religionis ob irreverentiam in Christum,
qui sacramenta eo fine instituit, ut, dum ponitur actio sacramental is,
reipsa sacramentum conficiatur et gratia causetur.
Praeterea adest peccatum etiam contra caritatem, quia ita confe­
rens exponit suscipientem periculo non obtinendi effectum sacramenti.
Demum peccatur quoque contra iustitiam, non solum, ut omrr -*
docent, si minister ex officio seu ex quasi-contractu teneatur sacra­
menta ministrare, sed etiam, saltem probabilius, si agitur de alio quo­

DE NATURA SACRAMENTORUM

27

cumque ministro; nam eo ipso quod ministrare velit, tacite se obligat
ad ita ministrandum, sicuti res exigit et suscipiens vult sibi ministrari;
porro palam est, quemlibet suscipientem velle pro suo iure, ut certus,
quoad fieri potest, sit valor sacramenti sibi collati, non vero mere
probabilis (2).
2. Minister, qui sequitur opinionem probabilem de valore sacra­
menti, tutiore relicta, peccat mortaliter, tum quia periculum frustrandi
sacramentum constituit natura sua gravem irreverentiam, tum quia
caritas et iustitia in re gravi reipsa violantur.
Nam, ut bene notat Viva (3), sicuti graviter peccaret, qui conferret sacra­
mentum animo illud irritandi, ita peccat qui illud exponit periculo frustra­
tionis; tam enim contra legem delinquit, qui directe illam transgreditur, quam
qui illam transgrediendi se exponit manifesto periculo.

Quae diximus, valent etiamsi sacramentum administrandum non
sit necessarium ad salutem; nam est saltem grave contra reverentiam
sacramenti. Hinc sententia Diana (4) et aliorum, qui aliter sentiunt,
videtur omnino reiicienda.
26. Non solum in conferendis, sed etiam in suscipiendis sacra­
mentis illicitum est sequi opinionem probabilem de illorum valore,
relicta tutiore. Quamvis enim propositio damnata ab Innocentio XI
expresse loquatur de solo conferente, tamen est idem profecto de susci­
piente. Ratio, quia etiam suscipiens, si relinquat opinionem tutiorem,
exponit sacramentum periculo nullitatis et ideo irreverentiam com­
mittit; praeterea, si sacramentum sit de necessitate salutis, peccat
contra caritatem erga se ipsum.
Id autem locum habere affirmamus, ubi agitur stricto sensu de valore sa­
cramenti, i. e. de materia et forma, non autem de fructu sacramenti. Ubi agitur
enim de statu gratiae requisito ad sacramenta vivorum cum fructu suscipienda,
censemus sufficere solidam probabilitatem. Nam moralis certitudo late sumpta,
quae sola do statu gratiae potest haberi, vix obtinebitur ab eo qui culpam
letalem commisit nisi sacramentalem absolutionem recipiat, ac proinde non
sine incommodo notabili, ad quod subeundum non obligat stricte reverentia
debita sacramento, Eucharistia excepta; per actum vero contritionis maior
tantum probabilitas obtinebitur, quae periculum frustrationis non auferret.
Si quid amplius exigeretur, fere nemo gravis peccati sibi conscius posset
ad sacramentum vivorum accedere, praemisso solum actu contritionis, nisi
(2) Lacroix, l. c., n. 104 ; Viva, Theses damnatae ad theologicam trutinam recocatae, Prop. I
Innoc. XI, n. 9 89.
(3) Loc. cil., n. 18.
(4) Loc. cil., tr. 13, reaol. 3.

3 — Cappello, De Sacramentis, I.

28

LEBER I - CAPUT I

adhiberet diligentiam valde exquisitam. « Ob hanc difficultatem, censemus
suscipientem nec temere, nec irreverenter agere, si mora probabilitate de statu
gratiae contentus sit » (5).
Eatenus igitur dicimus usum opinionis probabilis minus tutae esse licitum
in sacramentis suscipiendis, quatenus aliter subiectum gravi incommodo expo­
neretur ob dubia, anxietates etc., et quidem in iis tantum casibus id licere
affirmamus, in quibus revera huiusmodi incommoda secus haberentur.
Qua facta animadversione, facile solvuntur difficultates, quas patroni
sententiae negantis opponunt, ut infra (n. 29) explicabitur.

27. 8. Alphonsus (6) quaerit: «An quod dictum est de administratione sacramentorum, dicendum etiam sit de susceptione ita ut nullus
possit suscipere sacramentum eum opinione probabili? ». Et respondet:
«Prima sententia affirmat; et hanc tenent Cardenas, Viva et Lacroix...
Secunda vero sententia negat; quam tenent Pontius, Sanchez cum
Vasquez, Salon, Sayro, Perez et alii apud Cardenas. Item Sporer et
Viva... ».
Hanc duplicem sententiam ex S. Alphonso passim referunt aucto­
res, ex. gr. Géuicot (7), Pighi (8) et alii.

Tria sunt hac do re animadvertenda:
1° Theologi disputant, num propositio la damnata ab Innocentio XI
respiciat, praeter ministrum, etiam subiectum, i. e. sacramenta suscipientem.
Quod proscripta propositio nonnisi ministrum respiciat directe et immediate,
res apertissima est; sufficit enim ad verba attendere ipsius damnatae proposi­
tionis. Utrum vero indirecte et mediate afficiat quoque suscipientem sacra­
menta, huc spectat praecise DD. controversia.
2° Etiam illi theologi, qui negant propositionem damnatam ab Inno­
centio XI respicere indirecte et mediate sacramentorum quoque susceptionem,
non ideo admittunt in sacramentis suscipiendis licitum esse sequi opinionem
probabilem, tutiore relicta, ubi agitur stricto sensu de valore sacramentorum,
i. e. de elementis essentialibus et constitutivis eorumdem (9). Proinde, quod
attinet ad usum opinionis probabilis minus tutae circa ea quae directe respi­
ciunt valorem sacramenti, non duplex, ut immerito quidam aiunt, sed una est
theologorum sententia.
Dissensus vero DD. versatur circa usum opinionis probabilis in iis quae
respiciunt modum susceptionis seu dispositiones requisitas ex parte suscipientis,
vel eiusdem obligationes. Et quoad hoc, licitum esse usum opinionis probabilis
minus tutae sententia longe communior et verior affirmat.
(5)
(0)
(7)
(8)
(9)
n. 57.

Génicot, I. c., n. 131.
Lib. I, n. 51.
Loc. cil., n. 131.
Cursus Iheol. mor., IV, n. 52 (Veronae, 1912).
Cfr. Viva, l. c., nn. 21, 27; Lacroix, l. c., n. 105 as.; Sporer-Bicrbauin, t. I, tract. 1;

DE NATURA SACRAMENTORUM

29

Imo ii auctores etiam qui videntur aliter sentire, non circa principium de
licito usu opinionis probabilis reapse dissentiunt — quod sedulo notandum
est — sed tantum circa practices eiusdem principii applicationes, ex. gr. num
poenitens possit accedere ad confessarium cum attritione cognita, vel requi­
ratur contritio saltem existimata. Ita praefati pauci DD. Hodie nulla hac in
re est controversia, cum e Trid. Sees. XIV, c. 4 clare evincatur, in sacramento
Poenitentiae sufficere attritionem ad veniam peccatorum obtinendam.
3° Doetores non recte allegantur a S. Alphonso.
Cardenas (10) loquitur de sacramentorum administratio ne, non vero de
receptione.
Viva (11) expresse docet, opinionem probabilem minus tutam sequi non
posse, ubi agitur de valore sacramenti; contra, sequi posse, ubi agitur solum
de modo recipiendi sacramenta seu de dispositionibus in suscipiente requisitis.
Idem Viva in alio opere (12) mentem suam hac de re clare pandit.
Lacroix tradit eandem doctrinam quam habet Viva (13).
Pontius (14) loquitur de administrations, non vero de susceptione sacra­
menti. Item Sanchez (15).
Vasquez (16), Salon (17), Sayrus (18), Perez (19) et Sporer (20) loquuntur,
sicuti Viva et Lacroix, de modo recipiendi sacramenta seu de disposition ibus
in suscipiente requisitis.
Itaque non duae, sed una tantum rectius debet dici DD. sententia circa
propositam stricte quaestionem. Proinde exposita doctrina est communis et
certa.
28. Licitus est tam in conferendis quam in suscipiendis sacra­
mentis universim usus opinionis moraliter certae (uti est probabilissima),
licet forte opposita sententia tutior sit. Ratio, quia cum opinio non
sit mere probabilis, sed moraliter certa, tuta omnino est: nam etiam
in negotio salutis aeternae Deus non obligat homines ad media metaphysicc, sed solum moraliter certa adhibenda: secus via salutis non
foret arcta dumtaxat, at impervia prorsus (21).
29. Quando licitus sit usus opinionis probabilis. — Triplici in casu
fas est recedere a doctrina huc usque tradita, i. e. sequi opinionem
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)

In prop. 1 Innoc. XI. dissort. 2, n. 17.
Loc. cil., nn. 21, 22, 27.
Cursus thcol. mor., de Poenil. sacram., <1. 3, n. 3. n. 9.
Loc. cil., nn. 105-108.
De Malrim., lib. IV, cap. 25, n. 9.
Decal., lib. I, cap. 9, η. 33.
In 1-2, disp. 63, cap. 3, n. 13.
In 2-2, q. 63, a. 4, controv. 2, coucl. 4.
Clav. reg., lib. I, cap. 7, n. 4.
Laurea Salmanlina, certam. 10, cap. 13, n. 65.
Loc. cil., n. 57.
Cfr. Viva, I. c., n. 26.

30

LIBER I - CAPUT I

probabilem, tutiore relicta: 1° quando adest necessitas; — 2° quando
Ecclesia supplet defectum; — 3° quando agitur de modo ministrandi sa­
cramenta.
30. I. Quando adest necessitas. — In necessitate, seu quando
conferri vel suscipi debet sacramentum, et sequi non potest opinio
tutior, oportet procedere secundum probabilem, quia, ut ait Ange­
licus (22), « non oportet quod omnis mensura sit omnino infallibilis
et certa, sed secundum quod est possibile in genere suo...; necessitas non
subditur legi ». Hinc si versetur in articulo mortis infans baptizandus,
et non habeas nisi materiam dubiam, ex. gr. nivem nondum resolutam
vel aquam rosaceam, potes ac debes cum ea baptizare.
In tali casu sententia tutior non relinquitur, sed non habetur; et
necessitas illa facit ut nulla sit irreverentia, licet sacramentum, quod
pro hominibus institutum est, exponatur periculo nullitatis (23).
Licet operari secundum sententiam probabilem, quamvis agatur de valore
sacramentorum, neque urgeat absoluta necessitas neque Ecclesia suppleat,
(piando aliter ministratio aut susceptio sacramentorum .fieret obnoxia nimiis
scrupulis aut difficultatibus.
Ratio est, quia Christus, quippe qui sacramenta propter homines instituit,
noluit eorum administrationem vel susceptionem esse moraliter impossibilem;
atqui talis profecto esset ministratio vel susceptio dubiis aut difficultatibus
nimiis obnoxia. Ergo si non sit alius modus vitandi eiusmodi administrationem
vel receptionem, nisi quis operetur secundum opinionem tantum probabilem,
licitum est secundum hanc operari (24). Id praesertim locum habet quoad
sacramentum Poenitentiae.
Hoc in casu nulla reapse occurrit exceptio, ut immerito quidam DD.
insinuare videntur, sed solum practica applicatio principii generalis supra
enunciati, i. c. licere, urgente necessitate, sequi opinionem probabilem minus
tutam. Licet enim in praefato casu non habeatur absoluta necessitas, adest
tamen necessitas relativa, vera equidem et gravis, quae insta est ac sufficiens
causa sequendi opinionem probabilem, tutiore relicta.

31. II. Quando Ecclesia supplet defectum. — Ratio est, quia tunc
practica certitudo adest de valore sacramenti, eo ipso quod Ecclesia
supplet; et ideo quamvis opinio speculative sit mere probabilis, practice
tamen evadit tutissima, utpote certa. Id autem contingit praesertim
in sacramentis Poenitentiae et Matrimonii, i. e. in iis sacramentis,
quorum valor pendet ex potestate ecclesiastica ordinaria aut delegata.
(22) S. thcol., I-II, q. 19, a. 3 ad 3; q. 99. a. 6.
(23) Lacroix, Z. c.t n. 110.
(21) Lacroix, Z. c., n. 119.

DE NATURA SACRAMENTORUM

31

An et quando suppleat Ecclesia potestatem, iure novo, qualibet contro­
versia soluta, clare liquet ex praescripto can. 209: « In errore communi aut
in dubio positivo et probabili sive iuris sive facti, iurisdictionem supplet Ecclesia
pro foro tum externo tum interno ».
Error communis tunc habetur, cum omnes aut fere omnes alicuius loci
fideles existimant aut existimare rationabiliter censentur, attentis peculia­
ribus adiunctis, ex. gr., confessarium iurisdictione revera pollere; seu requi­
ritur et sufficit factum externum et publicum, ex quo fideles necessario in erro­
rem inducantur, sive suum indicium falsum verbis aut facto iam significaverint,
sive, deficiente occasione, id nondum ostenderint (25). Consulto dicimus alicuius
loci, quia licet defectus iurisdictionis notus sit in alio loco, manet error com­
munis, si eiusmodi defectus ignoretur in loco, ubi sacerdos excipit confessiones.
Error est privatus, si unus tantum vel pauci eo laborent, ceteris omnibus
defectum iurisdictionis cognoscentibus.
Certum est Ecclesiam non supplere iurisdictionem, si error est privatus;
eatenus enim supplet, quatenus ratio boni communis, et non mere privati,
id exigat.
Insuper certum est Ecclesiam supplere, si error est communis, sive,
naviter attendas, adsit titulus coloratus, sive desit omnino. Qua in re ius novum
(cfr. can. 209) maximi momenti induxit immutationem, quatenus ne verbo
quidem facto do titulo colorato, simpliciter et absolute declarat Ecclesiam
in errore communi supplere. Iure antiquo dubium erat, attento praesertim
responso S. C. Concilii, 11 dec. 1683 (quo declaratum fuerat confessarios, qui
in errore communi sine titulo colorato confessiones exceperant, illicite et in­
valide egisse), vel solum probabile, Ecclesiam supplere iurisdictionem in com­
muni errore sine titulo colorato. Hodie certissimum est defectum suppleri.
Idem, iure vetere, num Ecclesia, posita iurisdictione dubia, i. e. dubio
facti, suppleret necne, disputabatur. Quidam absolute negabant, sive dubium
esset negativum sive positivum; quidam valorem sacramenti dubium esse
contendebant (26). Etiam haec quaestio expressis verbis soluta est, ita ut
nulla amplius supersit ratio dubitandi. Etenim, iuxta can. cit., Ecclesia sup­
plet iurisdictionem « in dubio positivo... sive iuris, sive facti ».
Quod vero Ecclesia, stante iurisdictione probabili, suppleret hypothetice
defectum, certum erat etiam in iure antiquo, saltem iuxta communissimam
DD. sententiam, non quidem ex Ecclesiae expressa declaratione, sed solum
ex eiusdem tacita voluntatis manifestatione. Hac quoquo de re doctrina nunc
est certissima, ex legislatoris expressa declaratione.
Ad hoc, ut in errore communi vel in dubio positivo et probabili suppleat
Ecclesia, non requiritur bona fides aut error in illo, qui actum ponit, quia ius
ita disponit ratione boni publici. Quare valida est absolutio, sive bona sive
mala fido detur, sive inadvertenter sive advertenter.
I
1

(25) De genuino conceptu erroris communis, vide ('appello, De Poenitentia, n. 311, cd. 5\
et Summa iuris canonici, vol. I, n. 265 ss.
(26) Lohmkuhl, l. c., n. 505; Noldin» Z. c., n. 356.

32

LIBER I - CAPUT II

Ut minister licite in errore communi aut in dubio positivo et probabili
sacramentum administret, Ecclesia supplente, nihil aliud requiritur quam
rationabilis petitio ex parte fidelium, qua posita, ministratio sacramenti fit
licita. Hinc convenire non possumus cum iis theologis, qui causam gravem
ad id postulant (27).

32. III. Quando non agitur de valore sacramenti, sed tantum
II
de modo administrandi,
potest minister sequi opinionem practice pro­
babilem, relicta tutiore.
Sic practice probabile est ministrum, qui Eucharistiam distribuit
in mortali, graviter non peccare: tutius tamen est, si statum gratiae
sibi acquirat vel per sacramentalem confessionem vel saltem per con­
tritionem perfectam. Quod si, contra, velit priorem sententiam sequi
et in mortali Eucharistiam distribuere, non peccabit letaliter, quia sa­
cramentum periculo nullitatis nequaquam exponitur, cum probabilitas
solum versetur circa modum debite illud ministrandi. Idem valet de
abis similibus sententiis circa cetera sacramenta (28).

CAPUT II.

DE MINISTRO SACRAMENTORUM (1)
Articulus I.

De ministro in se considerato.
33. Minister principalis et secundarius. — Sacramentorum mi­
nister is dicitur, qui nomine Christi sacramentalem actionem peragit.
Ποιηο in sacramentis conficiendis nonnisi ut minister Christi
veluti causa instrumentalis agit; proinde ipse est minister secundarius,
Christus vero minister principalis. Est minister, inquam, vero et pro(27) Cfr. S. Alph., I. c., n. 573; Sporer-Blcrbaum, I. c., n. 717.
(28) Lacroix, I. C., n. 121; Viva, I. c., n. 27.
(1) S. Thom., I. c.. q. Gi. a. 4 es.; Suarez. I. c., disp. 13; Lugo, l. c., disp. 8, sect. 2 ss.;
Vasquez. I. c., disp. 137 s.; S. Bellanninus. I. c.. c. 24 ss.; Lacroix, I. c., n. 48 es.; Bonacina,
I. c., <b 3, p. 1; S. Alph., I. c., n. 13 s.; Bull.-Palm.. I. c., n. 13 es.; Lahousse, l. c., n. 174;
De Augustinis, I. c., p. 189 ss.; Billot. I. c., p. 15G ss.; De Smet, Tractatus dogniatico-moralis de sacramentis in genere, de Baptismo cl Confirmatione, n. 117 ss.

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

33

prio sensu, licet secundarius, quia vere absolvit, vere sanctificat ex
potestate a Christo derivata; sed hanc potestatem remittendi peccata
et sanctificandi eatenus solum exercet, quatenus legatione Christi
fungens eam actionem ut sacramentalem ponit, quae a Christo Domino
tamquam sacramentum instituta est.
Palam est nos de ministro secundario tantum heic loqui.
34. Quotuplex sit minister secundarius. — 1. Minister secundarius
est ordinarius et extraordinarius, consecratus et non consecratus, pu­
blicus et privatus.
Notio ministri ordinarii et extraordinarii in Codice aliisque
S. Sedis documentis perspicue atque univoce determinata non reperitur.
2. Ille dicitur generatim minister ordinarius, qui vi potestatis
ordinis, quam habet, semper sacramentum conficere vel administrare
potest, cum potestatem ad id expeditam habeat, quamvis forte, ut
licite fiat, licentia Parochi aut Ordinarii loci ad id requiratur si mi­
nister ex officio curam animarum non exerceat.
Ex. gr. minister ordinarius Baptismi sollemnis est quilibet sa­
cerdos; sed eius collatio reservatur Parocho vel alii sacerdoti de eiusdem
Parochi vel Ordinarii loci licentia (can. 738, § 1).
3. Minister extraordinarius, contra, is dicitur, qui sacramentum
administrare potest solum vel propter specialem facultatem, vel propter
aliquam necessitatem (i. e. vel in casu verae necessitatis aut saltem
iustam ob causam), et quidem in hoc casu, ut licite fiat, nonnisi de
licentia Parochi vel loci Ordinarii. Inde patet duplici sensu accipi mi­
nistrum extraordinarium.
Ex. gr. minister extraordinarius Baptismi sollemnis est Diaconus,
qui tamen sua potestate uti nequit sine Parochi vel Ordinarii loci licen­
tia, iusta de causa concedenda (can. 711); idem Diaconus est minister
extraordinarius Eucharistiae administrandae, de Ordinarii loci licentia,
gravi de causa concedenda (can. 845, § 2).
Minister extraordinarius Confirmationis est presbyter, cui vel iure
communi vel peculiari Sedis Apostolicae induito ea facultas concessa
sit (can. 782, § 2); minister extraordinarius sacrae Ordinationis is est,
qui, carens episcopali charactere, a iure vel a Sede Apostolica per
indultum peculiare potestatem accepit aliquos ordines conferendi
(can. 951).
Hinc, debita cum reverentia, probaro non possumus definitionem quam
tradunt complures DD. «Minister extraordinarius, aiunt, ille dicitur, qui solum

34

LIBER I - CAPUT II

in casu necessitatis et ex speciali delegatione sacramentum administrare
potest » (2).
Id minus accurate affirmari, manifeste colligitur ex dictis; nam, ex. gr.,
Abbas vel Praelatus nullius, qui caret episcopali charactere, etiam extra casum
necessitatis potest, tamquam minister extraordinarius, sacramentum Confirma­
tionis administrare et primam tonsuram ac ordines minores conferre (cc. 294,
§ 2, 323, § 2); item Diaconus est minister extraordinarius sive Baptismi sollemnis
sive sacrae Communionis, etiam extra casum proprie dictae necessitatis, posita
licentia vel Parochi vel loci Ordinarii ad id requisita.

4. Minister dicitur consecratus, si speciali ritu ab Ecclesia depu­
tatur ad sacramenta conficienda vel administranda; secus, non con­
secratus. Porro sacramenta, quae ministrum consecratum necessario
requirunt, sunt Confirmatio, Eucharistia, Poenitentia, Extrema Unctio
et Ordo.
5. Qui ex Ecclesiae speciali deputatione sacramentum administrat
cum sollemnitate, i. e. servatis ritibus et caeremoniis praescriptis, mi­
nister publicus passim a canonistis vocatur; qui sine sollemnitate illud
administrat, quod generatim locum habet in casu necessitatis, privatus
dicitur.
Exinde patet, in eorum sententia, etiam sacerdotem tamquam ministrum
privatum agere, quoties, ex. gr. Baptismum, urgente necessitate, non sollem­
niter conferat (v. can. 737, § 2).

Alii verius vocant semper publicum ministrum consecratum, scii,
sacerdotem, licet forte sine sollemnitate sacramentum conficiat aut
ministret.

Articulus II.

De iis quae requiruntur in ministro
ad validam sacramentorum administrationem.
35. Praemittenda. — 1. Omnibus constat quaedam requiri ad
validam, et quaedam ad licitam sacramentorum administrationem.
2. Conditiones, quae in ministro requiruntur, ut sacramenta valide
et licite conficiat seu administret, distinctis sub articulis exponemus.
36. Non requiritur in ministro sanctitas, gratia aut fides. — In
ministro non requiritur nec status gratiae, nec vitae probitas, imo
(2) Cfr. Noldln, I. c., n. 17, 2.

——————
a

__ 4

b· ■

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

35

nec ipsa fides, ad validam sacramentorum confectionem vel admini­
strationem. Haec est veritas catholica de fide (1).
Ratio, quia sacramenta operantur per virtutem divinam, secun­
dum institutionem ac merita Christi, non autem ex dignitate vel me­
ritis seu dispositione ministri, ut supra declaratum fuit (n. 6).

37. Potestas requisita. — Requiritur in ministro potestas divi­
nitus concessa; nam solus Deus potest actioni ministri, sacramentali
equidem, vim gratiam causandi tribuere.
Qua in re notandum, quaedam sacramenta a solis Episcopis posse
conferri, vel exclusive, ut Ordo (scii, diaconatus, presbyteratus et epi­
scopatus; non autem prima tonsura et ordines minores atque etiam,
saltem probabilius, immo certe, nostra sententia, subdiaconatus), vel
potestate ordinaria, ut Confirmatio et Ordo; ceteri enim presbyteri,
qui episcopali carent charactere, solum ex potestate extraordinaria et
delegata valent confirmare et aliquos ordines conferre.
Quaedam sacramenta tam ab Episcopis quam a presbyteris administrari
possunt, servata tamen debita subordinatione, ut Eucharistia, Poenitentia et
Extrema Unctio. Cetera duo, Baptismus scii, et Matrimonium, ministrum spe­
cialiter consecratum non exigunt; quilibet enim homo, mas feminave, potest
Baptismum valide conferre; Matrimonii autem ministri sunt ipsi contrahentes.

38. Intentio requisita. — In ministro requiritur intentio seu vo­
luntas faciendi quod facit Ecclesia.
« Si quis dixerit, in ministris, dum sacramenta conficiunt et confe­
runt, non requiri intentionem faciendi quod facit Ecclesia, anathema sit ».
Ita definivit Concilium Trid. (2).

Intendere non est idem ac velle. Intentio denotat voluntatis actum, quo
appetitur finis per media apte ordinata. Velle tendit in finem absolute, ut docet
Angelicus (3). Intendere est actus voluntatis in ordine ad rationem, seu « in­
tentio idem est ac voluntas ratiocinata prout dirigitur in finem », ut scite ani­
madvertit S. Bonaventura (4).
Opus esse aliqua intentione in sacramentis conficiendis, evidenter
patet ex eo quod minister agit ut causa instrumentalis, humana
(1) Cfr. Resp. Nicolai I ad consulta Bulgnrorum c. 101 (Denzlnger, Enchiridion etc.,
n. 261); Decret. Eugenii IV pro Armeniis (Denzlnger, l. c., n. 591); Cone. Trld. Sees. VII,
De Sacram, in gen., can. 12, et De Baptismo, can. 4.
(2) Sees. VIT. De Sacram, in genere, can. 11. Cfr. S. Thom., I. c., q. 61, a. 8 ct 10;
Suarez, l. c., disp. 13, sect. 2 s.; Lugo, I. c.; S. Bcllarminus, I. c., o. 27 s.; Lacroix, I. c.,
n. 51; Sporer-Bierbaum, I. c„ n. 101 as.; S. Alph., I. C., n. 21 s.; Ball.-Palm., 1. c„ u. 11 ss.;
Franzelln, I. a., p. 123 ss.
(3) De Veritate, q. 22, art. 13.
(4) In IV, D. 6, p. 2, a. 2, q. 2.

36

LIBER I - CAPUT II

equidem seu rationalis; proinde, humano modo cum agat, ipsa sua
voluntate in sacramentalem actionem ita influere debet, ut actus
humanus vere habeatur, i. e. procedens ab homine in quantum est homo
seu per intellectum et voluntatem; atqui palam est actum humanum
haberi non posse sine intentione.

Intentio enim nihil aliud est, quam actus voluntatis tendentis ad finem per
media, actus nempe quo quis vult aliquid facere vel omittere.

Quod, ulterius, requiratur intentio seu voluntas faciendi quod facit
Ecclesia, liquet ex natura potestatis ministerialis. Sane nonnisi ut mi­
nister Christi ex communicata potestate ministerial! potest quis actio­
nes formaliter sacramentales ponere et per eas hominibus gratiam
conferre; cum vero minister, ut minister alterius, agere non possit,
nisi habeat intentionem nomine et in persona illius agendi, sequitur,
non posse ministrum actiones formaliter sacramentales edere, nisi ha­
beat intentionem illas nomine et in persona Christi ponendi seu, quod
idem est, faciendi quod facit Ecclesia.
Diximus: quod idem est etc., nam voluntas qua minister in ritu sacramentali externa peragendo uti velit potestate ministerial]·, seu ministerialiter agere
velit nomine et in persona Christi, implicite continetur in voluntate se exhibendi
ut ministrum Ecclesiae. Quae ut probe intelligantur, nonnulla de intentione
sunt necessario praemittenda.

—

et
et

at

39. Intentio potest considerari triplici sub respectu: 1° in se;
2° secundum obiectum; — 3° secundum modum.
1° Considerata in se, intentio est actualis, virtualis, habitualis
interpretativa.
Ea dicitur actualis, quae existit hic et nunc, dum ponitur actus,
quidem clare advertitur.
Dicitur virtualis, si exsistit hic et nunc ac revera in opus influit,
non advertitur dura opus ponitur.

Ideo non recte quidam theologi dicunt intentionem virtualem cam esse,
quae in mente non exsistit hic ct nunc, sed solum perseverat in successione
actuum seu in effectu (5). Diximus non recte, quia utraque intentio, actualis
et virtualis, exsistit, at diverso modo: illa adest et advertitur ab agente, haec
(5) Cfr. Scavinl, Thcol. mor. universa, vol. Ill, η. 20 (edit. XIV); Berardi, Praxis con·
fessariorum, vol. Ill, n. 772 (edit. Ill); Marc, op. cit., vol. I, n. 272, 0°.
S. Thomae (S. thcol.. Ill, q. 64, art. 8 ad 3) cum antiquis theologis non raro promiscuo
eumunt intentionem habitualem et virtualem.
Item nonnulli, v. g. Suarez (in III, dlsp. 13, sect. 3, n. 2), Lugo (De Sacram. in genere,
disp. 8, n. 73), Intentionem interprctatlvam acqulparant voluntario indirecto.

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

37

adest quidem, sed non advertitur ab agente qui de aliis rebus cogitat, quamvis
reapse eum ad agendum moveat.
Proinde sacerdos, qui, mane elicita intentione Sacrum faciendi, ecclesiam
adit, sacris vestibus se induit aliaque peragit, quin actu cogitet de Missa cele­
branda, dicitur habere intentionem virtualem; contra, si idem sacerdos actu
cogitat de Sacro faciendo, intentionem habet actualem. Exinde discrimen
patet inter utramque. Actualis duo importat, scii, voluntatem et attentionem
seu reflexam considerationem actionis, quae peragitur; virtualis importat
solum voluntatem, non vero attentionem ad hanc ipsam voluntatem et actio­
nem ab ea procedentem.
441
Intentio habitualis illa vocatur, quae olini habita est et numquam
fuit retractata atque adhuc perdurat, at hic et nunc nec advertitur
nec influit positive in actum humanum qua talem. Huiusmodi intentio
habetur ex. gr. in dormientibus, in ebriis etc.
Ea dicitur interpretativa, quae nec fuit nec est, sed esset propter
inclinationem voluntatis in obiectum, si hoc menti proponeretur: non
est igitur vera seu proprie dicta intentio, sed solum voluntatis dispo­
sitio ad eam intentionem habendam.
2° Intentio considerata secundum obiectum est determinata et
indeterminata, explicita et implicita.
Dicitur determinata, quando voluntas fertur in obiectum certum
et definitum ; ex. gr. cum sacerdos, hostiam prae manibus tenens, eam
vult consecrare, intentio consecrandi est omnino determinata.
Contra est indeterminata, quando voluntas fertur in obiectum in­
certum et vagum; ex. gr. si presbyter litans intendat ex centum par­
ticulis in pyxide repositis decem dumtaxat consecrare, et nullo modo
praefiniat in quasnam reapse feratur sua consecrandi voluntas, dicitur
habere intentionem indeterminatam.
Dicitur explicita, quando res intenditur in se ipsa, i. e. ex formali
ac distincta cognitione; implicita, contra, cum intenditur non in se
ipsa, sed in alio, i. e. ex cognitione generali et confusa.

Ex. gr. si moribundus petat Viaticum illudque suscipere cupiat, habet
intentionem explicitant; si idem Christiane vixerit et nunc sit sensibus desti­
tutus, habet intentionem implicitam suscipiendi sive Viaticum sive Extremam
Unctionem, quia voluntas Christiane vivendi ac ideo Christiane etiam moriendi
continet natura sua intentionem ea recipiendi sacramenta, quibus christifideles
in extremis refici solent; idcirco Viaticum et Extrema Unctio non intenduntur
in se, sed in alio, utpote in eo contenta, scii, in voluntate moriendi Christia­
norum more.
3° Intentio considerata secundum modum est absoluta et conditionata.

38

LIBER I - CAPUT II

Dicitur absoluta, si voluntas fertur in obiectum pure ac simpli­
citer, independenter scii, a quolibet eventu aut circumstantia; conditionata, si fertur in obiectum dependenter ab aliquo eventu vel cir­
cumstantia.
Intentio conditionata potest esse de praesenti, de praeterito et de
futuro.
De praesenti, ex. gr. : si vivis, si es dispositus; de praeterito, ex.
gr. : si non fuisti valide baptizatus vel absolutus, ego te baptizo vel ab­
solvo etc.; de futuro, ex. gr.: ego te in uxorem ducere intendo, si cras
veniet pater tuus dotem afferens.

40. Quaenam intentio requiratur et sufficiat in ministro. — 1. Ad
valorem sacramenti non requiritur intentio actualis, nec sufficit habi­
tualis et eo minus interpretativa, sed requiritur saltem et sufficit virtualis. Requiritur profecto, quia sine intentione saltem virtuali,
humanus actus, et ideo sacramentalis actio, haberi non potest;
sufficit autem, quia, ea intentione posita, actio sacramentalis ha­
betur.
2. Non requiritur intentio explicita conficiendi sacramentum, aut
expresse et reflexe agendi nomine Christi, aut ponendi ritum externum
ut formaliter et absolute sacrum, vel producendi effectum sacramenti.
Haec omnia implicite continentur in ipsa intentione faciendi quod
facit Ecclesia.
Hinc valide baptizat, modo habeat intentionem faciendi quod facit Eccle­
sia, haereticus vel infidelis, qui ignoret Baptismum esse sacramentum a Christo
Domino institutum eumque gratiam conferre; item valido conficit seu admi­
nistrat sacramenta, praefata intentione posita, minister, qui ea forte impio
ausu spernat vel irrideat.

3. Non requiritur ut minister expresse intendat agere nomine Ec­
clesiae catholicae seu ut Ecclesia agi vult; neque a fortiori opus est
intentione faciendi quod facit Ecclesia Romana; sufficit intentio fa­
ciendi quod facit Ecclesia vera a Christo D. instituta.
4. Quamvis non requiratur ea intentio, qua minister velit exercere
ritum, quem ipse pro sacro et efficaci gratiae habet, tamen necesse
est, minister velit eum ritum, quem scit ab aliis haberi pro sacro, ita
peragere, ut pro sacro reapse ab aliis habeatur. Sufficit autem intentio
generica tantum.

Ad rem Instr. S. C. S. 0. 30 ian. 1830 docet « ad valorem sacramenti ne­
cessariam non esse eam intentionem quam vocant expressam seu determinatam,

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

39

sed sufficere intentionem tantum g enericam, nimirum faciendi quod facit Ec­
clesia, seu faciendi quod Ohrislus instituit, vel quod Christiani faciunt * (6).

5. Non sufficit intentio mimica, aut alia, qua excludatur intentio
faciendi rem sacram (7); idcirco sacramentum non conficitur ab eo,
qui ritum externum quidem totum peragit, sed mere ex alio fine, ex.
gr. exercitii gratia, aut ioci vel irrisionis causa.
Nec sufficit, iuxta communem theologorum doctrinam, quae certa
omnino dicenda est, intentio, ut aiunt, mere externa, qua nempe quis
vult quidem ritum externum serio ponere et in iis adiunctis, ex quibus
tamquam sacer exterius appareat, sed simul interius voluntatem
habeat sacramentum seu ritum sacrum non peragendi. Hinc liquet
esse prorsus improbandam opinionem Catharini (8).
Nonnulli censent opinionem Catharini non fuisse proscriptam, eamque
adhuc probabilem esse. Ita v. g. Prûmmer (III, η. 67 , qui refert verba Rolandi
Bandinelli (postea Alexandri III) ex Gietl, verba Innocentii IV in Commen­
tariis (quos edidit ut homo privatus, non qua Summus Pontifex), et, quod
gravius est, verba Leonis XIII, dicens: «Tantum abest ut sententia de inten­
tione externa sit damnata, ut econtra haud parvum pondus acquisierit per
Constitutionem Leonis XIII de ordinationibus Anglicanis » (I. c.).
Quomodo id merito dici ac sustineri queat, percipere non valemus. Sane
vel sermo est de intentione mere externa, vel de intentione externa quidem, sed
quae nullatenus excludit, imo includit saltem implicite internam. Porro de
illa sermo est, non autem de ista.
Innocentius IV ait: «Non est necesse, quod baptizans sciat, quid sit Ec(6) Cfr. Suarez, l. c., qui scite ait < requiri intentionem faciendi sacramentum vel sub
conceptu hoc vel sub aliqua ratione confusa et communi seu aequivalenti, seil. intendendo
facere quod Christus instituit, vel quod Christiani faciunt, vel aliquid simile ».
(7) Cone. Trid. Sees. XIV, cap. G de Poenit.
(8) Ambrosius Catharinus o familia Praedicatorum, qui interfuit Concilio Trident ino,
docet, ad veram intentionem sufficere, ut minister serio, non per locum aut irrisionem, de­
bitam formam materiae exterius applicet ut facit Ecclesia, volens eum ritum celebrare, quem
ipsa Ecclesia celebrat; interius tamen non habeat intentionem faciendi ritum sacramentalem,
seu id quod Ecclesia vult facere; Imo contrariam habeat intentionem. Ex Trid. Synodo (aie­
bat) requiritur tantum intentio faciendi quod facit Ecclesia, non autem intentio faciendi quod
intendit facere Ecclesia.
Haec Catharini doctrina certissime differt ab errore Lutheri et Calvini, qui censebant
locum et ludibrium externum et manifestum non obstare valori sacramentorum. Licet mens
Patrum Concilii Trid. non fuerit directe damnandi opinionem Catharini, exinde tamen non
sequitur, hanc opinionem conciliari posse cum lis, quae Concilium Trid. aliaque monumenta
ecclesiastica docent do intentionis necessitate. Ex documentis ecclesiasticis enim, rite intel­
lectis, manifesto colligitur intentionem externam, quam vocant, non sufficere ad sacramen­
torum valorem.
Sufficiat, ceteris omissis, reforro propositionem 28am damnatam ab Alexandro VIII, quae
ita sonat: « Valot Baptismus collatus a ministro, qui omnem ritum externum formamque bapti­
zandi observat, intus vero in corde suo apud se resolvit: Non intendo, quod facit Ecclesia ». Tum
spectata vi verborum tum considerata ratione historica, dicendum est, hac propositione sen­
tentiam Catharini aliorumque sectatorum fuisse proscriptam, nam merito ait Benedictus XIV
(De Synodo diocc., llb. 7, cap. 4, n. 8) hac proscriptione Alexandri VIII opinioni Catharini
« grave vulnus esse inflictum*.

’il

40

LEBER I - CAPUT Π

clesia, quae baptizat... dummodo baptizare intendat » (9). Eo ipso quod dicitur
« intendat », habetur intentio interna, non vero mero externa.
Leo XIII dicit: « Cum quis ad sacramentum conficiendum et conferendum
materiam formamque debitam serio ac rite adhibuit, oo ipso censetur id nimi­
rum facere intendisse, quod facit Ecclesia » (10). Verbum « intendisse » satis
superque ostendit non agi de intentione mero externa.

41. An et quaenam intentio determinata requiratur. — 1. Requi­
ritur intentio determinata circa materiam et subiectum, ita quidem
ut, si aliter fiat, sacramentum invalide conficiatur. Proinde si sacerdos,
ex. gr., plures hostias consecrandas in altari positas inspiciat, et non
omnes, sed tantum quasdam velit consecrare, eas positive determinare
debet; secus nulla foret consecratio.
2. Determinatio personae per se non requiritur; ideoque error
circa personam (nisi agatur de Matrimonio), per se non obest valori
sacramenti, cum requisitam intentionem ac determinationem non au­
ferat. Quocirca valide absolvit confessarius puellam, quam putabit
esse puerum; intentio enim, uti palam est, fertur in poenitentem prae­
sentem, quicumquc is sit.
At per accidens obesse potest sacramenti valori, quando intentio
— id quod generatim numquam fieri debet — ad certam personam
determinatam fuerit restricta (11).
42. An et quaenam intentio conditionata sufficiat. — Intentio
conditionata non officit valori sacramentorum, dummodo sit de prae­
terito aut de praesenti, non autem de futuro. Non officit, inquam, quia
ritus sacramentalis vel statim evadit verum et validum sacramentum,
vel non, prout conditio verificatur necne.
Si conditio sit de futuro, sacramentum est certe nullum; etenim
non valet statim, quando actio sacramentalis ponitur, quia deest in­
tentio conficiendi sacramentum; non valet postea, conditione verificata, quia tunc desunt materia et forma sacramenti.

Excipitur Matrimonium, quod potest etiam celebrari sub conditione de
futuro eaque impleta, statim perficitur seu validum evadit ad instar aliorum
contractuum, qui sub conditione ineuntur; ratio est, quia, aliter ac in ceteris
sacramentis, materia et forma in Matrimonio adhuc exsistunt ut fuse suo
loco dicetur.
(9) Comment., lib. Ill, tit. 42, cap. 1.
(10) Const. * A postoticae curacy 13 sept. 1896.
(11) Cir. Suarez, l. c., n. 6; Sporer-Blcrbaum, l. c., n. 134 b.

y'

r

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

41

Controvertitur, an conditio occulta solique Deo nota obsit sacra­
menti valori, necne.
Quidam, ut S. Alph. (12), affirmant; alii, ut Viva (13), negant.
Prior sententia videtur probabilior, quia, prout animadvertit £T. Al~
phonsus (l. c.), « cum Deus commiserit administrationem sacramentorum co­
gnitioni et voluntati hominum, nequit apponi conditio, quae non possit cadere
sub humana conditione ». Ceterum, ad praxim quod attinet, omnes concedunt,
huiusmodi conditionem numquani esse adponendam, ne sacramentorum valor
incertus reddatur.

Item quaeritur an conditio de futuro necessario obstet valori sa­
cramentorum, ex. gr. si dicas: Ego te absolvo, si cras orietur sol.
Quidam negant, quia huiusmodi conditio censetur esse de praesenti.
Quamvis enim, aiunt, obiectum sit futurum, scientia tamen illius obiecti, quae
est conditio, praesens omnino est; idcirco valori sacramenti non obstat. Ita
Dicaslillus (14) et alii apud Lacroix (15).
Plures, contra, dubitant de valore sacramenti ita collati, quia, inquiunt,
conditio proprie respicit futurum, eo ipso quod obiectum est futurum, et ideo,
iuxta doctrinam quam tradunt communiter DD. de conditione futura, sacra­
menti collatio est vel nulla vel saltem dubia. Ita, ex. gr., Suarez (16).

43. An et quaenam attentio requiratur. — 1. Attentio actualis
certe non requiritur in ministro ad sacramenta valide conficienda seu
administranda (17).
Attentio est actus intellectus (aliter ac intentio, quae est volun­
tatis actus), nempe applicatio mentis ad ea, quae aguntur.
Alia est interna, et alia externa. Prior est ipsa mentis advertentia
ad id, quod peragitur; posterior in absentia actionis externae consi­
stit, quae incompossibilis sit cum attentione interna. Dicitur externa,
non quatenus subiective interna non sit (omnis enim attentio est actus
intellectus, et ideo suapte natura interna), sed ratione obiecti, quia
pro obiecto habet solum actionem externam.
Ad validam sacramentorum administrationem non requiritur at­
tentio interna, cum opus ea non sit ad actum humanum constituendum.
2. Requiritur, contra, ac sufficit attentio externa, ea nempe quae
necessaria est ac sufficiens ut materia et forma debita eum intentione
rite ponantur, seu ut sacramenti administratio sit actus humanus.
(12)
(13)
(14)
(1.5)
(16)
(17)

Loc. cil., n. 26.
De Sacram., q. 1, a. 4, n. 7.
Loc. cil.. n. 144.
Loc. cil.. n. 81.
Loc. cil.. sect. 3, n. 2 es.
S. Alph.» VI, n. 14; Ball.-Palm., I. c.. n. 16 e.

LIBER I - CAPUT Π

42

Porro ex tradita notione evidenter liquet requiri et sufficere externam
attentionem, quia, hac posita, sacramentalis actio est actus vere hu­
manus, prout valor sacramentorum omnino postulat.

Quapropter valide sacramenta conficit minister, qui ritum sacrum cum
plena distractione ponit (18), sive involuntaria ea sit, sive etiam voluntaria,
nisi, quod vix contingit, habeatur distractio omnimoda, quae actionem huma­
nam excludat. Idem dicas de extasi vel raptu.
S. Alphonsus (l. c.) refert et confutat Lacroix, qui videtur ad sacramenti
valorem requirere attentionem internam. Consulto dicimus videtur, quia non
re, sed verbis tantum differt doctrina Lacroix a communi et certa doctrina
theologorum.
Sano clariss. auctor dicit (19) sufficere attentionem virtualem, et, iuxta
conceptum quem de ea tradit (n. 58), huiusmodi attentio non alia est, quam
ea, quae communiter a DD. externa vocatur. Docet enim (l. c.) : « Sicuti ad
contractum sufficit praecessisse plenam advertentiam formalem quae maneat
virtualiter quando fit contractus, ita etiam ad sacramentum: cum quo stat, quod
quando actu ponitur contractus vel sacramentum possit esse distractio... Hinc
infertur I. Vix fieri posse, ut sacramentum per distractionem reddatur invalidum... ».
Nonne haec doctrina cum ea, quam supra tradidimus, plane concordat?
Id animadvertendum duximus, quia plures theologi, ex. gr. Scavini (20),
ausi sunt tribuere Lacroix opinionem improbabilem et singularem, quasi ipse
requirat in ministro ad valorem sacramenti « ut hic et nunc intellectus consi­
deret quod actu agit ». Hoc falsum omnino esso, ex relatis verbis ipsius Lacroix
evidentissime constat.
44. Intentiones contrariae. — Quidnam si plures intentiones sibi
invicem contrarias habeat minister? Ita distinguendum : vel intentiones
sunt simultaneae vel successivae.
In priore casu, valet intentio principalis seu praedominans, ea
scii, quam minister eligeret, si cognosceret utramque simul consistere
non posse; quae proinde si recta et sufficiens fuerit, sacramentum ut
validum haberi debet; si sacramento eiusve essentiae fuerit contraria,
sacramentum ut nullum est habendum. Quod si utraque intentio
aequaliter appretiet suum obiectum, nec indicari possit, utra praevaleat,
sacramentum non fit; quia cum utraque exsistat et velit fieri oppo­
sita, intenditur aliquid impossibile, ac ideo intentio reapse est irrita,
ut recte docet Lugo (21).
In altero casu, scii, si contrariae intentiones non sint simultaneae,
(18)
(19)
(20)
(21)

S. Alph.,
Loc. cit.,
Loc. cit.,
Loc. cit.,

I. c.
n. 84.
n. 23.
n. 124; Lacroix, l. c., n. 69.

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

43

sed una alteri succedat, valet posterior, nisi prior revocaverit, saltem
virtualiter, omnem voluntatem subsequentem ; tunc enim manet prior
voluntas, donec expresse revocata non fuerit eaque certe praevalet (22).
Proinde si una ex intentionibus contrariis et aequalibus habitualiter
tantum exsisteret, altera vero actu exsistens imperaret confectionem
sacramenti, haec praevaleret, utpote efficacior, et ideo, ut merito tenet
idem Lugo, sacramentum valeret, quamvis prior intentio, exsistens
solum habitualiter, fuisset appretiative maior.
Neque est paritas in applicatione Missae, et aliis similibus, quia
pro illis sufficit intentio habitualis, non autem pro conficiendis sa­
cramentis.
Si dubium quodcumque supersit, valor sacramenti dubius erit.

Articulus III.

De requisitis ad sacramenta licite conficienda
et ministranda.
45. Requisita in genere. — Praeter ea, quae necessaria sunt ad
valorem, haec requiruntur ex parte ministri ad licitam sacramentorum
confectionem et administrationem, scii.: 1° status gratiae; 2° licentia
debita seu legitima deputatio; 3° observantia rubricarum; 4° attentio in­
terna, quae voluntariam distractionem excludat.

Quidam theologi (1), inter alia requisita etiam immunitatem a censuris et
ab irregularitatibus distincte et nominatim recensent. Dubitandum non est
quin haec immunitae omnino requiratur; at ea reducitur profecto ad licentiam
debitam seu deputalioncm; nam censurât us vel irregularis ideo non potest sacra­
menta conficere seu ministrare, praecise quia prohibetur ab Ecclesia, i. e.
requisita Ecclesiae licentia caret. Hinc nulla videtur ratio cur dc praefata
immunitate, ceu de requisito distincto, sit loquendum. Cetorum ad censuras
quod attinet, quae confectionem et administrationem sacramentorum impe­
diunt, vide quae late exponimus in opere Dc censuris.
46. Status gratiae. — 1. Ad sacramenta licite conficienda et admi­
nistranda requiritur, ut minister sit in statu gratiae; non solum, gene­
ratam, quia sancta sancte tractanda sunt, sed speciatim quia minister
(22) S. Alph., I. c., n. 24.
(1) Itu v. p. Noldin, III, n. 84.

4 — Cappello, De Sacramentis, I.

44

LIBER I - CAPUT Π

personam Christi gerit eiusque nomine operatur, ac ideo Christo, qui
est sanctissimus, conformis sit oportet per gratiae nitorem seu vitae
sanctitatem.
Quapropter si quis sacramentum administraturus peccati mortalis
sibi conscius sit, tenetur antea se Deo reconciliare vel per confessionem
vel saltem per contritionem perfectam. Excepta Eucharistia, non re­
quiritur confessio, sed sufficit contritio, ut liquet ex communi theolo­
gorum doctrina, quam expresse confirmat Rituale Rom. (2), et impli­
cite etiam Codex (cfr. can. 807 et 856), nisi forte quis contritionem
perfectam actu elicere nequeat.
Sufficit autem in casu contritio prudenter existimata, ut docet 5. ΛΙphonsus (3) cum Suarez (4) et aliis (5). Diximus: excepta Eucharistia; nam
opus omnino est ad eam sive conficiendam sive sumendam confessio sacram en talis (6) «quantumvis (sacerdos) se contritum existimet»; quod si «de­
ficiente copia confessarii et urgente necessitate, elicito tamen perfectae con­
tritionis actu, celebraverit, quamprimum confiteatur » (can. 807). Suo loco id
declarabitur.
2. Certum est ex dictis, ministrum, qui in statu peccati sacra­
menta administrat, peccare, nisi necessitas urgeat sacramenti confe­
rendi et moraliter desit tempus saltem per contritionem se Deo recon­
ciliandi; quo in casu minister a culpa excusatur, quia, cum sacramenta
sint propter homines instituta, eadem licet in statu peccati admini­
strare, ne periclitetur animae salus.
3. Item certum est, peccatum in casu esse grave, quoties minister
ut consecratus sacramentum sollemniter, i. e. omnibus servatis ritibus
et caeremoniis ab Ecclesia praescriptis, conficit.
Quae triplex conditio — consecratio, sollemnitas et confectio — copulative
requiritur. Proinde graviter peccat sacerdos, qui culpae mortalis sibi conscius
sollemniter baptizat, Missam celebrat, absolvit, Extremam Unctionem admi­
nistrat; item Episcopus, qui in mortali confirmat vel diaconatum aut presby­
teratum confert.
Num vero, deficiente una aliave e memoratis conditionibus, minister peccet
graviter necne, controvertitur. Plures iique graves theologi negant (7).
(2) Tit. I, n. 4.
(3) Loc. cil., n. 34.
(4) Loc. cil., disp. 16, sect. 3, □. 2 es.
(5) Cfr. Sporer-Bierbaum, l. c., n. 170 s.; Lacroix, I. c., n. 93; Bonacina, l. c., p. 2,
n. 3; Lehmkuld, l. c., n. 41.
(6) Cone. Trid. Sees. XIII, cap. 7 ; can. 807 et 856.
(7) Suarez, I. c., sect. 4; Bonacina, l. c., η. 11; Qonet, Clup- de sacram. in comm., disp. 6,
n. 93 es.; Salmant., Trad. I. De Sacram. in gen., cap. 7, n. 87; Lehinkuhl, l. c., n. 43 b.;
Noldin, L c., n. 32.

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

45

Stante dubio seu controversia, practice adesse peccatum mortale affirmari
non potest; tamen culpam venialem haberi, eamque maiorem aut minorem,
evidens omnino est.
47. Quocirca, ut liquet ex noto principio theologico « non est sta­
tuendum peccatum grave, nisi de eo certo constet », non videtur morta­
liter peccare:
1° Sacerdos vel diaconus, qui Eucharistiam administrat vel eam
tangit aut defert in statu peccati mortalis;
2° Sacerdos, qui audit confessionem, at non absolvit;
3° Presbyter, qui Baptismum privatim administrat in casu ne­
cessitatis, quia non agit tamquam minister consecratus, sed solum ut
privata persona; a fortiori laicus, urgente necessitate baptizans, tum
quia non est minister consecrans, tum quia non sollemniter sacramen­
tum conficit;
4° Parochus vel sacerdos delegatus, qui Matrimonio assistit;
5° Episcopus, qui tonsuram vel ordines minores et probabilius
etiam subdiaconatum confert, eo quod sacramentum reipsa, iuxta ve­
riorem sententiam, non administrat; qui calicem vel patenam con­
secrat, aut sacra olea conficit;
6° Sacerdos, qui sacramentalia aliasve sacras functiones peragit;
potiore ratione, subdiaconus vel diaconus qui in mortali ad altare
ministrat.
48. Quaerunt theologi quot peccata committat sacerdos qui sa­
crilege celebrat, vel pluribus continenter sacramentum administrat.
luxta 18. Alphonsum (8), sacerdos celebrans Missam in mortali
committit quatuor peccata mortalia, quatenus indigne consecrat, in­
digne ministrat, sibi indigno administrat, indigne suscipit.
Quidam tria peccata enumerant; alii probabilius cum Lugo, duo
tantum.

i

« Habet illud peccatum (sacrilegae celebrationis) non quidem tres malitias,
ut volunt aliqui... nec solum unam... sed duas, alteram suscipiendi sacra­
mentum, alteram conficiendi in statu peccati ». Ita Inigo (9).
Qui in statu peccati Eucharistiam distribuit, non tot peccata com­
mittit, quot sunt communicandi, sed quot sunt vices, quibus Commu­
nionem minister distribuit, ut communius ct verius docent auctores.
(8) Loc. cit., n. 35.
(9) Loc. cil.9 n. 161. Cfr. Ball.-Palm» L c., n. 680; Lehmkuhl, l. c., n. 46; Génicot, l. c.,
n. 115, 3°.

Ί|
I
I

46

LIBER I - CAPUT H

Quoad Poenitentiam, tenent plerique theologi toties mortale pec­
catum numero distinctum committi, quoties sacramentum ministretur
seu absolutio impertiatur. At non desunt qui probabile esse putant,
toties solum peccata numero distingui, quoties confessarius diversis
vicibus in tribunali poenitentiae sederit, sive unum sive plures eadem
vice audierit et absolverit (10).

Quidam theologi affirmant, eandem regulam valere etiam quoad cetera
sacramenta, quae similiter uno tractu successivo conferantur, ex. gr., si quis
plures unum post alium baptizet, confirmet etc.; ratio est, aiunt, quia varii
isti actus unitatem accipiunt primum ex fine et intentione agentis, deinde, et
praecipue, ex ipsa materia, quia omnes continent irreverentiam contra eun­
dem Deum et Christum (11).
49. Deputatio seu licentia debita. — 1. Cum sacramentorum con­
fectio et administratio Ecclesiae ministerio sit divinitus commissa,
sequitur manifeste, sacramenta conferri non posse nisi ab eo, qui sii
legitime deputatus ab ipsa Ecclesia. Haec autem deputatio est generalis
pro Baptismo privato, in casu necessitatis, et pro Matrimonio; spe­
cialis pro aliis sacramentis, eaque non quibuslibet sacerdotibus com­
petit, sed solum iis, qui curam animarum exercent, et quidem intra
fines territorii sui, generatim loquendo, ita ut ceteri presbyteri ad li­
cite sacramenta ministranda opus habeant licentia seu facultate legi­
time concessa vel ab Ordinario vel a Parocho.
2. Quocirca peccat sacerdos, qui sine Parochi licentia Baptismum
conferat extra casum necessitatis vel Viaticum et Extremam Unctio­
nem moribundo ministret; Parochus, qui in alieno territorio sollemniter
baptizet, sine debita licentia, incolas sui loci (can. 739); item Episco­
pus, qui in aliena dioecesi confirmet sine licentia Ordinarii loci saltem
rationabiliter praesumpta, nisi agatur de propriis subditis, quibus Con­
firmationem conferat privatim ac sine baculo et mitra (can. 783, § 2).
In his casibus, culpa levis per se est, nisi forte fiat frequenter, aut
cum scandalo vel contemptu legis ecclesiasticae.

50. Observantia rituum et caeremoniarum. — 1. In sacramentis
conficiendis, administrandis ac suscipiendis accurate servari debent
ritus et caeremoniae quae in libris ritualibus ab Ecclesia probatis prae­
cipiuntur (can. 733, § 1; cfr. Cone. Trid. Sess. VII, de Sacramentis in
genere, can. 13).
(10) Lugo, De Poeni l. 9 disp. 16, η. 558; Ball.-Pûlm., op. cit., T, tract. IV, Dc peccatis,
n. 273; Lohmkuhl, L c., n. 47; Génlcol, I. c.
(11) Lugo, L r.; D’Annibale, I. c., § 254.

BE MINISTRO SACRA MENTORUM

47

2. Ritus sacramentales sunt vel essentiales, vel solum accidentales·
Dicuntur essentiales, qui respiciunt substantiam ac proinde valorem
sacramentorum, atque immediate versantur circa materiam et formam.
Sunt accidentales, qui ab Ecclesia fuerunt instituti ad dignam et
convenientem sacramentorum confectionem et administrationem.
Non convenit inter DD. num et quodnam sit proprie discrimen
inter ritum et caeremoniam (12).

λΓοχ ritus sumitur triplici sensu: stricto, lato et latissimo.
Sensu stricto denotat universam disciplinam late sumptam, ita ut com­
plectatur etiam praescripta liturgica, v. g. cum dicitur ritus latinas et ritus
orientalis; sensu lato comprehendit peculiaro legum praesertim liturgicarum
systema, v. g. cum memoratur ritus roman us et ritus ambrosianus; sensu la­
tissimo significat ordinem administrationis seu complexum normarum, imo
et singulas normas.
Caeremonia generatim denotat ipsam sacram actionem.
Hoc postremo sensu sumuntur voces ritus et caeremoniae, de quibus in
can. 733, § 1.
Plures Auctores merito affirmant inter ritum et caeremoniam hoc idem
esse discrimen, quod v. g. exsistit inter aquam et lotionem, quatenus ad mentem
Concilii Tridentini, caeremonia est ipsa actio, v. g. signum crucis, genuflexio,
osculum altaris etc., ritus autem est modus eam exequendi. Has voces indiscriminatim ad idem significandum saepissime usurpari compertum est.

3. Ritus essentiales semper servandi sunt sub gravi, quia spectant
ad sacramentorum valorem, ita ut, iisdem non servatis, gravissima
irreverentia in Christum committatur, et magno spirituali bono pro­
ximi priventur.

Hinc mortaliter peccat minister, qui utitur materia vel forma falsa, vel,
extra necessitatem, dubia; item qui verba formae corrupte aut inarticulate
pronuntiat, si exinde periculum proximum errandi in substantialibus occurrat;
si periculum non est proximum, peccat venialiter tantum, nisi adsit scanda­
lum grave vel contemptus (13).
4. Ritus accidentales et caeremoniae ab Ecclesia institutae divi­
duntur in praeceptivas vel directives, nempe de praecepto aut de consilio.
Si primum, sub poena peccati servari debent et quidem sub gravi,
si agitur de materia gravi in se aut relative; idcirco non modo is mor­
taliter peccat, qui ex contemptu omittit vel mutat ritus et caeremonias
ab Ecclesia praescriptas, sed etiam qui advertenter seu ex negligentia
(12) Cfr. Stella, Instil, lituro., p. 5 (edit. II); Patroni, Lesioni di sacra liluroia, I, p. 80
(edit. II).
(13) S. AJpH-, l. C., n. 35 ss.

48

LIBER I - CAPUT Π

omittit vel mutat, quoties omissio aut mutatio sit notabilis, vel ra­
tione sui vel ratione significationis.
Quaenam vero omissio aut mutatio, in singulis sacramentis, ma­
teria gravis seu notabilis habenda sit, suo loco explicabitur.
Caeremoniae, quae non sunt de praecepto, sed solum de consilio,
non obligant sub peccati poena, ut evidens est.

51. Attentio interna. — Aliqua attentio interna procul dubio re­
quiritur, ea nempe quae voluntariam, in se aut in causa, distractionem
excludat. Cum enim sacramenta sint sancte tractanda, reverentia
postulat ut minister in iisdem conficiendis actu attendat, quantum
pro humana fragilitate fieri potest, ad id quod agit.
Voluntaria distractio est peccatum veniale irreverentiae, generatim loquendo; at si adesset periculum proximum errandi in forma
proferenda aut in applicatione materiae, culpa posset evadere etiam
mortalis. Ratio est evidens. Immo quidam theologi docent, mortaliter
eum peccare, qui voluntarie distrahitur in consecratione Eucharistiae,
quia dicunt haberi gravem irreverentiam (14).
At plures negant esse peccatum mortale, et forsan probabilius,
secluso gravi periculo errandi (15).

Articulus IV.

De obligatione sacramenta ministrandi.
52. Obligatio ex iustitia et ex caritate. — 1. Quidam tenentur
solum ex caritate sacramenta fidelibus ministrare; quidam vero non
modo ex caritate, verum etiam ex iustitia, i. e. ex officio.
2. Tenentur ex caritate omnes qui curam animarum non gerunt.
3. Tenentur ex iustitia seu ex officio qui, tamquam pastores, ani­
marum cura funguntur, scii. Episcopi, Parochi eorumque vicarii, et
ad religiosos quod spectat, proprii ipsorum Superiores, sive per se
sive per alios.

Eo ipso enim quod munus pastorale suscipiunt, tacite seu ex quasi-contractu sese obligant ad varia munia obeunda et ideo etiam ad sacramenta
(14) Cfr. Lacroix, l. c., n. 85; part. 2, n. 443 s.; S. Alph., l.c., n. 14; Tambnrin., Methodus
celebrationis Miss., lib. 2, cap. 3, n. 9; Scavinl, l. c.
(15) Lacroix, l. c., part. 2, n. 4 41; Mazzotta, Theologia moralis, tract. 5, disp. 4, q. 2,
cap. 5, i 2, q. 4.

DE MINISTRO SACRA MENTORUM

49

administranda, quae profecto constituunt praecipuum paetorum officium (cfr.
can. 892).
53. Obligatio eorum qui cura M animarum gerunt. — 1. Certum
est eos, qui in pastorali munere sunt constituti, per «e teneri sub gravi
et quidem cx iustitia sacramenta administrare subditis rationabiliter
petentibus, sive expresse postulent sive tacite.
Petitio autem censetur rationabilis non solum si fideles ex prae­
cepto, v. g. confessionis et Communionis annuae, sacramenta suscipere
teneantur, vel cx necessitate conscientiae consulendi, ex. gr. si in pec­
cato mortali versentur aut gravi tentatione premantur et Parocho
aliive significent se indigere gratia sacramentali; sed etiam si esc mera
devotione, scii, ob utilitatem seu profectum spiritualem, sacramenta
petant.
Quocirca graviter peccat animarum pastor:
1° Si sacramenta, etiam semel dumtaxat, recuset serio petentibus ex
praecepto aut ex necessitate;
2° Si frequenter recuset petentibus ex mera devotione;
3° Si dcnegatio infamiam seu gravem iniuriam petenti afferat aut ma­
gnam animi perturbationem;
4° Si a fortiori scandalum vel gravem populi offensionem aut aliud
notabile damnum, puta diminutionem frequentiae sacramentorum inter fideles,
dcnegatio inducat;
5° Si habitualiter se tardum et socordem praebeat in sacramentis admi­
nistrandis, quia inde incommoda quamplura eaque gravia in animarum detri­
mentum certe oriuntur.
Si quis irrationabiliter vel indiscrete petat, ex. gr. hora insueta,
aut si scrupulosus velit pluries in die confiteri, pastor sacramenta
administrare recusans, per se non peccat, ut palam est.
Rationabiliter petentibus sacramenta non ministrare una alterave vice, secluso periculo gravis necessitatis vel scandali aliusve de­
trimenti gravis, est leve peccatum.
2. Si ministro immineat grave damnum, ex. gr. vitae, sanitatis etc.,
non tenetur sacramenta administrare, extra casum necessitatis; tum
quia non censetur sese obligasse cum tanto incommodo ad pastorale
munus obeundum, tum quia, posito gravi damno, petitio fidelium est
vere irrationabilis, quando fit nulla urgente necessitate.
3. Sacramenta necessaria subditis, qui versantur in gravi necessi­
tate spirituali, tenetur pastor animarum administrare etiam cum gravi,
imo et gravissimo suo incommodo, non excluso ipsius vitae periculo.

50

LIBER I - CAPUT II

Sacramenta vero necessaria sunt Baptismus ac Poenitentia, et
Extrema Unctio pro iis qui, nondum absoluti, sensus amiserunt.

Periculum vitae ex parte ministri potest esse remotum et proximum, leve
et grave ac gravissimum, i. e. probabile plus minusve et certum, prout mors
moraliter certo vel solum probabiliter aut improbabiliter secutura praevideatur.
Ubi agitur de extrema aut quasi-extrema subditorum necessitate spirituali
pastor debet sacramenta necessaria administrare etiam cum proximo, gravis­
simo et certo periculo vitae; in gravi necessitate, nonnisi cum periculo gravi
et probabili.
Porro necessitas extrema tunc habetur, cura quis versatur in aeternae
damnationis periculo, quod omnino superaro nequit; quasi-extrema, si tam
aegre potest, ut ei censeatur moraliter impossibile (1); gravis simpliciter, cum
quis absolute et per se posset quidem propriae saluti consulere, at nonnisi
magna cum difficultate (i. e. cum notabili difficultate, non vero cum levi tantum,
ut quidam Moralistae docent), ita ut sine alieno auxilio in probabili damna­
tionis periculo reperiatur.
Proinde in extrema necessitate versantur pueruli nondum baptizati, gravi­
ter decumbentes; in quasi-extrema, haeretici, schismatici et apostatae in mortis
periculo versantes; item peccatores moribundi, qui contritionem perfectam
elicere non valent, vel quia eandem sibi esse necessariam nesciunt, vel quia
modum ipsius eliciendae ignorant, ut plures docent theologi (2).
In gravi necessitate censetur quilibet peccator in mortis articulo constitutus, atque etiam qui in proximo periculo labendi vel relabendi in peccatum
mortale versatur (3).
54. Sedulo notandum est, duas conditiones requiri, ut pastor sa­
cramenta ministrare debeat cum proximo, gravissimo et certo periculo
vitae. Requiritur 1° moralis certitudo quod subditus versetur in
extrema necessitate; 2° moralis certitudo seu spes moraliter certa
successus.
Ex defectu prioris conditionis non teneretur Parochus aliusve
certo periculo vitae se exponere, si probabiliter putaret, ex. gr. mori­
bundum esse baptizatuin aut non reperiri in statu culpae mortalis, vel
sibimet consulere posse per contritionem perfectam; ex defectu alterius
conditionis excusaretur, si praevideret rem probabiliter in irritum esse
cessuram seu quavis de causa se impeditum iri a sacramento mini­
strando.
(1) Quidam promiscuo sumunt necessitatem extremam et Quasi-cxtrcmam.
(2) S. Alph., II, n. 27. Quidam auctores opinantur, nec Immerito profecto, nullum fi·
delcm censendum esso adeo rudem ut. Dei gratia opitulanto, nesciat se corde toto ad Deum
convertere, nempe perfectae caritatis seu contritionis actum elicere. Ball.-Palm., II, n. 51;
Génicot, I. n. 217, III.
(3) Cfr. S. Alph., L c., n. 28; D’Annibale, § 471, 6.

>

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

51

Eadem regula seu duplex memorata conditio valet quoque, con­
grua congruis referendo, ubi agitur de gravi necessitate, ob quam
sacramenta ministranda sunt cum periculo gravi et probabili sanitatis
aut vitae.
Quamplures theologi (ex gr. Scavini, Berardi, Gury, Sabetti, Bucceroni,
Noldin, Lohmkuhl, Alberti) docent, freti auctoritate 8. Alphonsi (4), "Paro­
chos tempore pestis teneri parochianis suis peste laborantibus ministrare
dumtaxat duo sacramenta ad salutem necessaria, nempe Baptismum et Poeni­
tentiam ». Innituntur autem declaratione S. C. Concilii diei 11 oct. 1576, quam
Gregorium XIII probasse contendunt. At declaratio seu decretum S. C. Con­
cilii diei 26 oct. 1576 probante Gregorio XIII editum, statuit Parochos « tem­
pore pestis teneri omnino residere in suis ecclesiis parochialibus; posse tamen
per alium idoneum ministrum parochianis suis peste infectis sacramenta Ba­
ptismi et Poenitentiae ministrare» (5). Res itaque est omnino diversa, quia
minime dicuntur Parochi teneri, dumtaxat sacramenta Baptismi et Poeni­
tentiae ministrare, ut passim referunt theologi cum S. Alphonso. Agebatur in
casu de dubio S. Sedi proposito a S. Carolo Borromaeo, dira peste Mediolani
grassanto, cum nonnulli animarum pastores gregem suum desererent et mo­
ribundis sacramentorum administratio negligeretur.

55. An et quando urgeat obligatio personaliter ministrandi sacra­
menta. — Animarum pastores tenentur per se ipsi sacramenta mini­
strare, quantum fieri possit, non autem totum gerendum munus,
praesertim sacramentorum administrationem, committere aliis presby­
teris (6). Agitur enim de obligatione personali; idque praecipue locum
habet si iidem pastores nominatim a fidelibus requirantur.

Controvertitur, an Parochus (scii, animarum curam gerens ex officio)
teneatur per se ipso parochianis peste aut alio contagioso morbo laborantibus
sacramenta ministrare.
Nostram hac in re sententiam sic breviter pandimus: si Parochus ab ae­
grotis parochianis expresse et nominatim advocetur, ipsemet, non alius, acce­
dere debet, nisi legitimo detineatur impedimento; si Parochus expresse et
nominatim non invitetur, sacramenta ministraro potest per quemcumque
presbyterum idoneum.
56. Obligatio eorum qui non exercent curam animarum ex officio.
— 1. Tenentur sub levi, generatim loquendo, sacramenta ministrare
ex caritate fidelibus rationabiliter petentibus extra necessitatem, quoties
id sine aliquo incommodo facere queant.
(4) II. n. 27.
(5) Cfr. Fagnan., Comment, in Decretales Greyorix IX, lib. Ill, cap. Clericos, tit. IV, De
clericis non resident. eto., n. 38 ss.; Boned. XIV, De Synodo dioec., lib. XIII, cap. 19, n. 6.
(6) S. C. C. 16 sept. 1645; 20 iun. 1776.

52

ITBER I - CAPUT II

2. Proximo in gravi necessitate spirituali constituto tenentur sub
gravi sacramenta ministrare, si commode possunt, i. e. sine incom­
modo notabili.
3. Fidelibus in extrema aut quasi-extrema necessitate spirituali
constitutis debent sub gravi succurrere etiam cum gravi incommodo,
imo et cum certo periculo vitae, dummodo constet de vera necessitate
simulque spes proximum salvandi sit moraliter certa (cfr. n. 62).
4. Extremae necessitati assimilanda videtur necessitas gravis
communis, quae, ex. gr., habetur tempore morbi contagiosi, quia inter
multos moribundos non deerunt qui in extrema versentur necessitate;
ideoque in communi necessitate spirituali, sacerdos, etiam non curatus,
tenetur, aliis deficientibus, absolutionem moribundis impertire cum
periculo vitae (7).

Articulus V.

De sacramentis denegandis.
57. Principia. — I. Nullo in casu, ne sub comminatione quidem
mortis, licet ministro sacramenta administrare incapaci, ei scii, qui
non est sublectum aptum sacramenti recipiendi; v. g. si Baptismum
velit conferri iam baptizato, Confirmationem confirmato etc. Ratio
est, quia sacramentum reipsa non conficitur ac ideo habetur abusus
rei sacrae intrinsece malus.

58. II. Sub gravi tenetur per se minister sacramenta denegare in­
dignis, iis nempe qui sunt equidem subiectum capax sacramenti, sed
nequeunt eiusdem effectum percipere, cum in statu peccati mortalis
versentur sine voluntate sese emendandi.
Id postulat ipsa sacramentorum dignitas et virtus religionis, ne sacra
profanationi exponantur; postulat fidelitas ministri, qui prohibetur sanctum
dare canibus et margaritas ante porcos proficere; postulat caritatis lex, no
iis, qui indigne sacramenta recipere conantur et audent, minister cooperetur
scandalumve praebeat (cfr. can. 855) - (1).
(7) S. Alph., I. c., n. 27; Génlcot, l. c.; Bucceronl, l. c., n. 362.

(1) S. Thom., I. c., q. 80, n. 6; S. Alph., lib. VI, n. 44; Suarez, l. c., diep. 67, sect. 2;
Lacroix, I. c., η. 139 ss.; Conlnck, l. c., q. 80, η. 29; Bonacina, l. c., q. 6, p. 4, n. 13.

DE MINISTRO SACRA MENTORUM

53

59. III. Ut minister teneatur sacramenta denegare, non sufficit
dubium aut probabilis suspicio, sed oportet ut moraliter certo constet
de indignitate petentis sacramentum. Nemo enim, iuxta notum effa­
tum, praesumitur malus, nisi probetur.
Minister autem inquirere debet de suscipientis dignitate, non
eodem modo quoad omnia sacramenta, sed diverso modo pro diversa
cuiusque sacramenti natura. Si agitur de iis sacramentis, in quorum
administ ratione sacerdos est vel uti iudex, tenetur de suscipientis
dignitate aut idoneitate prudens sibi efformare indicium ex positivis
indiciis.
Haec vero sacramenta sunt Baptismus adultorum, Poenitentia, Ordo et
Matrimonium quoad impedimenta. Si agitur de aliis sacramentis — scii. Con­
firmatione, Eucharistia et Extrema Unctione — minister non tenetur positive
indicare de suscipientis dispositione; quilibet fidelis sane praesumitur dignus,
et ideo sufficit ministro haec praesumptio, quae tamdiu haberi censetur, quamdiu
positive constet sacramenta petentem non esse indignum.

60. IV. Licet ministro ex causa gravissima sacramenta admini­
strare indigne petentibus; tum quia ex una parte cooperatio non est
necessario formalis, sed materialis tantum, quae proinde, scandalo re­
moto, licita fit ex causa proportionate gravi; tum quia ex alia parte
fidelitas ministri non eo usque protenditur ut denegare debeat, quando
maiora mala ex denegatione oriri possint.
Causae gravissimae ob quas licet certe sacramenta indignis con­
ferre, ut communiter tradunt theologi, hae praecipuae sunt: 1° ne
violetur sigillum sacramentale; 2° ne oriatur grave scandalum; 3° ne
proveniat magna perturbatio fidelium, ita ut a sacramentis petendis
amoveantur; 1° ne publica fiat indignitas hucusque occulta petentis;
quam postremam causam, sedulo animadvertas, passim theologi ad­
mittunt, non ideo ut famae petentis unice consulat ur — de qua re infra
dicemus — sed ut incommoda gravissima vitentur, ex denegatione
profecto oritura; quocirca manifestum est hanc causam, iuxta prae­
fatos doctores, ad unam aliamve ex tribus praecedentibus reduci (2).
Controvertitur, an liceat ministro sacramentum conferre indigno, ob
metum mortis aut alius mali moraliter aequivalentis.
Pluree negant (3), quia nonnisi ad communia damna vitanda ex denegationc secutura, licet indignis sacramenta ministrare, non vero ad privatum
damnum, ut in casu, propulsandum.
(2) S. Thom., Z. c.; S. Alph., I. c., n. 50.
(3) S. Alph., Z. c., n. 49; Lohmkuhl, Z. c„ n. 59.

54

LIBER I - CAPUT Π

Alii affirmant (4), quia, aiunt, « ad conferenda sacramenta indignis videtur
sufficere haec ratio ut eorum famae parcatur: quod autem licet ad servandam
famam alterius sontis, a fortiori licet ad servandam vitam ministri innocen­
tis » (5). Haec sententia vere probabilis nobis est.
Item controvertitur, an sola diffamatio eius, qui sacramentum indigne
petit, sit ratio sufficiens ut sacramentum ei conferatur. Sermo est, naviter
attendas, de sola diffamatione suscipientis, non autem de communi damno
vitando ex denegatione secuturo.
Nonnulli auctores negant; alii affirmant (6\
Putamus utramque sententiam recte posse componi, cum alia ab alia
verbis, potius quam re, differat. Sane, e publica denegatione sacramenti non
modo diffamatio occulli peccatoris sequitur, verum etiam alia incommoda ne­
cessario oriuntur, quae cum famae laesione plus minus cohaerent, scii, timor
fundatus fidelium et aversio a sacramentorum frequentatione, quippe quae
nimis odiosa facile redderetur.
Quod si revera damna communia deessent, hypothetice loquendo, senten­
tiam negativam probabiliorem censemus; idque implicite confirmari censemus
can. 855, § 2.

61. V. Numquam licet indigno conferre sacramentum, si petatur
in odium fidei aut religionis contemptum, quia eiusmodi administratio
esset intrinsece mala.
Qua de re nulla est nullaque haberi potest controversia inter
auctores.
62. An et quando sacramenta ministranda sint haereticis et schi­
smaticis. — 1. « Vetitum est sacramenta Ecclesiae ministrare haereticis
aut schismaticis, etiam bona fide errantibus eaque petentibus, nisi prius,
erroribus reiectis, Ecclesiae reconciliati fuerint » (can. 731, § 2).
Si agitur de haereticis vel schismaticis formalibus, ut aiunt, i. e.
mala fide errantibus, palam est eos esse in statu peccati et quidem per
se gravissimi, ideoque tamquam omnino indigni a sacramentis susci­
piendis arceri debent.
Si agitur de haereticis vel schismaticis materialibus, de iis nempe
qui versantur in bona fide, item arcendi sunt a sacramentis, quia admi­
nistratio sacramentorum a Christo Domino commissa fuit Ecclesiae,
ac proinde ii tantum sacramenta recipere valent, qui sunt de corpore
ipsius Ecclesiae Christi. lamvero haeretici et schismatici, donec
(4) Suarez, l. c., disp. 67, sect. 2 s.; Sporcr-Bierbaum, l. c., n. 188; Bonacina, Z. c.,
n. 14; Lacroix, Z. c.. n. 138. Ex recentioribus, D’Annibale, l. c., 5 67; Génicot, II, n. 122, n;
Noldfn, Z. c., n. 36, 3; Pighi, op. cit., IV, n. 37.
(5) Génicot, Z. c.
(6) Cfr. D’Annibale, Z. c.; Bull.-Palm., I. c.; Noldin, l. c.

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

55

reconciliati non fuerint, ad corpus Ecclesiae nullatenus pertinent.
Ergo.
2. Quaerunt DD. 1° an sub conditione absolvi possit haereticus vel
schismaticus sive materialis sive formalis sensibus destitutus; 2° an
possit absolvi conditionate haereticus vel schismaticus materialis in
mortis articulo, quamvis non sit sensibus destitutus.
Quoad primam quaestionem, animadvertimus ante omnia eam
praescripto citati can. 731, § 2 minime dirimi, ita ut etiam iure, quo
nunc utimur, licite in scholis agitari queat.
Sententia communior negat posse absolutionem dari haeretico vel
schismatico formali sensibus destituto.

S. Alphonsus (7) haec ad rem habet: « Haeretici enim, etiamsi in eo casu
deut signa poenitentiae, non debent absolvi, nisi expresse absolutionem petant,
quia tales numquam prudenter praesumi valent ea signa praebere in ordine ad
confessionem, a qua summopere abhorrent ». Verba S. Doctoris sedulo sunt
perpendenda; ipse enim loquitur de generali praesumptione, quae aliquando
cedere potest veritati, et contrariae etiam praesumptioni, in casu particulari.
Non desunt quidam theologi, praesertim recentiores, qui affirmant
posse probabiliter absolvi conditionate haereticum vel schismaticum
publicum et formalem sensibus destitutum (8). Haec sententia, remoto
scandalo, vere probabilis est eaque confirmatur resp. S. Off. 17 maii
1916, ad 2.
Si haereticus vel schismaticus formalis non sit sensibus destitutus,
absolvi nequit, nisi prius, fide catholica suscepta, Ecclesiae fuerit re­
conciliatus.
Ubi agitur de haeretico vel schismatico materiali sensibus de­
stituto, theologi communiter admittunt, eum sub conditione posse
absolvi; et merito quidem.
Quoad secundam quaestionem, scii, an possit conditionate absolvi
haereticus vel schismaticus materialis in mortis articulo, licet non sit
sensibus destitutus, gravis est inter DD. controversia.
Certa ab incertis distinguamus oportet. In primis certum est, hunc
moribundum, nondum sensibus destitutum, absolvi non posse, nisi prius
excitetur ad contritionem do peccatis suis, et paratus sit facere omnia
quae a Deo ordinata sunt ad vitam aeternam consequendam. Si vero
contritionem eliciat de suis peccatis, atque paratus sit omnia peragere
quae ad salutem aeternam requiruntur, nonnulli theologi censent ab(7) Loc. cit., n. 483.
(8) A Vnrcono, Comp. thcol. mor. De PoeniL, a. V; Gury-Ferreres, Comp, thcol. mor.,
vol II η. 506 7° (odit, hispann, 1902); Gonnarl. Consultationi morali, consult. 58.

56

LIBER I - CA PUT Π

solvi posse sub conditione (9). Ratio est, aiunt, quia invaliditas et illiceitas huiusmodi absolutionis nec ex defectu intentionis nec ex carentia
actuum poenitentis neque ex defectu fidei catholicae repeti potest.
Non ex defectu intentionis, quia etiam in Poenitentia, sicuti in Baptismo,
suflicit intentio implicita, quae profecto habetur in sincera et explicita vo­
luntate admittendi et adhibendi omnia media a Deo ordinata ad salutem ne­
cessaria.
Non ex carentia actuum poenitentis, quia, cum suiliciat ad validitatem
absolutionis confessio tantum in genere facta, haec insinuari potest haeretico
vel schismatico moribundo, ita ut rite confiteatur se peccatorem vel peccasse,
et dein potat a Deo veniam suorum peccatorum cum spe veniae; tunc adest
sive confessio sive contritio necessaria ad validitatem absolutionis.
Non ex defectu fidei catholicae, quia haereticus vel schismaticus materialis
bene habere potest fidem supernaturalem, ad iustificationem necessariam.

3. Hanc sententiam, omnibus mature consideratis, censemus adhuc
sustineri posse non obstante praescripto can. 731, § 2, qui statuit nor­
mam ordinarie ac tuto sequendam, dummodo absit scandalum aliudve
grave incommodum.

Hac de re attendendum est responsum S. Ofllcii die 17 maii 1916 datum:
« 1. An schismaticis materialibus in mortis articulo constitutis, bona fide sive
absolutionem sive Extremam Unctionem petentibus, ea Sacramenta conferri
possint sino abiuratione errorum.
« 2. An schismaticis in mortis articulo sensibus destitutis absolutio et
Extrema Unctio conferri possit ».
«Ad 1. Negative, sed requiri, ut, meliori quo fieri possit modo, errores
reficiant et professionem fidei faciant. Ad 2. Sub conditione affirmative, prae­
sertim, si ex adiunctis conficere liceat, eos implicite saltem errores suos reficere,
remoto tamen scandalo, manifestando scilicet adstantibus, Ecclesiam suppo­
nere eos in ultimo momento ad unitatem rediisse ».
63. Regulae quoad sacramenta deneganda. — I. Sacramenta de­
neganda sunt publico peccatori, sive publice sive occulte petat (cfr.
can. 855, § 1). Ratio, quia in hoc casu deest causa sacramenta admini­
strandi, quin iinmo scandalum grave praeberetur fidelibus, si eadem
administrarentur. Palam est, excipiendum esse ab hac regula sacra­
mentum Poenitentiae, ad quod omnes peccatores rite dispositi possunt
ac debent admitti.
Is dicitur publicus peccator, cuius indignitas ad communem, moraliter loquendo, notitiam venerit. Attenditur potius notio vulgaris,
(9) Lacroix, l. C., part. II. n. 1809; Génlcot, l. c., n. 298; Gury-Ferreres, l. c., 8°; Bucceronl, Casus conscientiae, p. 552 e. (edit. IV).

DE MINISTRO SACRAMENTORUM

quam iuridica de qua in can. 2197, 1. Ut autem quis revera qua peccator publicus censendus sit, duo per se et ordinarie loquendo requi­
runtur: 1° ut peccatum sit grave·, 2° ut sit continuatum et perseverans
vel ratione ipsius peccati vel saltem scandali inde provenientis.
Unum peccatum, v. g. blasphemia semel prolata aut omissio auditionis
Missae die dominico, non sufficit, etsi culpa sit gravis. Verificatur, contra, in
concubinatu aut in homicidio, de quo certo et palam constat. Item in eo qui
officia vitae Christianae negligit, v. g. qui tempore paschali praecepto confes­
sionis et communionis non satisfacit, dummodo publice id notum sit.

Publicitas autem est absoluta et relativa.
Habetur relativa, si multi ex praesentibus aut maior pars delictum
eius, qui sacramentum petit, cognoscunt, quin tamen ad communem
vulgi notitiam illud pervenerit.
Habetur absoluta, si delictum est notorium 1° vel notorietate iuris,
i. e. per sententiam iudicis quae in rem indicatam transierit, aut per
confessionem delinquentis in iudicio factam; 2° vel notorietate facti,
nempe cum delictum publice notum est et in talibus adiunctis patra­
tum, ut nulla tergiversatione celari ac nullo iuris suffragio possit excu­
sari; 3° vel notorietate famae — seu publicum stricto sensu, quatenus
distinguitur a notorio — quando delictum iam divulgatum est aut
talibus contingit seu versatur in adiunctis ut prudenter indicari possit
ac debeat facile divulgatum iri (cfr. can. 2197) - (10).
Fatendum est, alios aliter sumere publicitatem absolutam: est
quaestio de verbis.
Petit publice ille, qui coram aliis sacramenta requirit, sive plures
ii sint sive pauci; at non censetur petere publice, qui ex. gr. coram
puerulis aut semifatuis vel non advertentibus, quorum scii, nulla sit
habenda ratio, requirat.

Ad praxim quod attinet, haec sunt notanda:
1° Probabilius non est negandum sacramentum ei, cuius delictum plerique e praesentibus, non autem omnes, cognoscunt, ita ut absolute publica
nondum sit indignitas; ratio est, quia talis peccator adhuc famam suam pos­
sidet relate ad omnes qui eius delictum ignorant (11) ; at si indignitas est abso­
lute publica, nequaquam licet peccatori sacramenta administrare, quamvis
forte delictum sit aliquibus aut etiam multis e praesentibus occultum. Ratio
manifesta: iste peccator ius ad famam iam amisit.
(10) Cfr. Bonacina, l. c., q. 6, p. 4; Suarez, l. c., eect. 5; Lacroix, l. c., n. 139 es.;
Sporer-Bierbauni, l. c., n. 164 as.: D’Annibale, I, § 290.
(11) Suarez, l. c.; Bonacina, l. c n. 13; S. Alph., I. c., n. 45.

58

LIBER I - OAPUT Π

2° Item probabilius sacramentum conferendum est peccatori, si eius
peccatum in loco notum non est, licet alibi sit publicum, dummodo non prae­
videatur ibi etiam brevi divulgatum iri; tunc enim, uti manifestum est, ex
sacramenti administratione scandalum fidelium oriretur (12).
3° Ubi indignitas ex solo peccato oritur, secluso scandalo amovendo,
sufficit, peccatorem publice esse confessum, ita ut brevi eius poenitentia divulgetur; si vero emendatio aut satisfactio vel retractatio sit facienda ad scanda­
lum removendum, puta quia petens sacramenta versatur in proxima occasione
peccandi vel impios errores diffuderit, opus est regulariter ut scandalum prius
amoveatur per remotionem occasionis, per satisfactionem aut retractationem
publicam, vel saltem ita exhibitam, ut brevi evulgari possit, nisi occulte pec­
cator petat, aut alia ratione scandalum praecaveri queat.
4° In dubio do publicitate peccati, potius dandum est sacramentum
palam petenti; in dubio autem, posita delicti publicitate, de emendatione vel
retractatione, seu de scandalo amoto necne, potius differendum est sacramen­
tum (13).

64. II. Sacramenta deneganda sunt peccatori occulto, qui occulte
petit (can. 855, § 2), nisi e sola sacramentali confessione indignitas in­
notuerit ministro.
Ratio primi est, quia in casu non habetur nec diffamatio
petentis neque scandalum fidelium; ratio secundi, quia sigillum
sacrament ale sine expressa poenitentis licent ia numquam potest
frangi.
Dicitur occulte petere, qui vel coram solo ministro vel coram aliis,
quorum tamen nulla sit habenda ratio, uti essent seinifatui, par­
vuli etc., petat (14).
65. III. Non sunt neganda sacramenta peccatori occulto, qui
publice petit; tum quia eiusdem fama auferri nequit ob delictum occul­
tum, tum praesertim quia ex denegatione communia damna seque­
rentur, quatenus fideles, timentes ne sibi propter occultum delictum
denegentur publice sacramenta, ab iisdem suscipiendis sese retraherent
(cfr. can. 855, § 2) - (15).
Excipitur tamen casus quo peccator occultus vellet sacramentum,
ex. gr. Eucharistiam, recipere ad illud positive inhonorandum seu ob
contemptum formalem; tunc, iuxta probabiliorem sententiam, pec(12)
Lacroix,
(13)
(14)
(15)

S. Alph., L c., n. 46; Lehmkuhl, l. c., n. 56; Génlcot, l. c., n. 122, II. Cfr. etiam
L c., n. 140.
Lacroix, L c., n. 142; S. Alph., L c., n. 48.
Lugo, l. c., dlsp. 8, sect. 10; Bonacina, L c., n. 4; Lacroix, L c,, n. 145.
S. Thoin., L c.; Salmant., L c., n. 68 as.; S. Alph., I. c., n. 50.

DE MINISTEO SACRAMENTORUM

59

cator repellendus est, tamquam iniustus aggressor honoris sacramento
debiti (16).
De assistentia et participatione in matrimoniis indignorum, vide
De Matrimonio, n. 330 ss.

Articulus VI.

De sacramentorum simulatione et dissi H ulatione.
66. Simulatio sacramentorum. — 1. Nomine si; II ulationis sacra­
menti venit ficta positio signi, i. e. actionis sacramentalis, quin reipsa
conficiatur sacramentum. Quae ficta positio signi seu actionis sacramentalis triplici modo contingere potest: a) applicando materiam et
formam sine intentione sacramentum conficiendi; — b) adhibendo ma­
teriam invalidam ob occultum defectum; — c) proferendo super ma­
teriam formam invalidam.

Quidam dicunt haberi simulationem sacramenti eucharistici etiam si quis
communicaturo praebeat hostiam non consecratam pro consecrata (1 ; at in
casu vera ac proprie dicta simulatio sacramenti nequaquam adest, sed solum
simulatio administrationis, quae omnino differt a simulatione confectionis.
2. Simulatio est formalis et materialis, prout intenditur deceptio
eorum qui putant sacramentum revera confici, vel solum praevisa
permittitur.
3. Numquam licet sacramenta simulare seu formaliter seu mate­
rialiter, ne ad mortem quidem vitandam; quia simulatio, etiam mate­
rialis tantum, est intrinsece mala, cum sit mendacium quoddam sa­
crilegum et abusus rei sacrae (2).
Ob eandem rationem nullo in casu licita est simulatio improprie
dicta, h. e. simulatio administrationis sacramentorum, de qua supra.
Hinc merito damnata fuit ab Innocentio XI propositio 29: « Urgens
metus gravis est causa sacramentorum administrationem simulandi ».
Quocirca, ut sistamus in exemplo allato, minime licet ad sacrilegam com­
munionem vitandam aut mortis periculum avertendum aliudve gravissimum
incommodum, porrigere, ne scienti quidem et consentienti, hostiam non con(16) Lugo, L c.. n. 179; Lacroix, l. c., n. 116; Génlcot, l. c., n. 123, IV.

(1) Cfr. Mazzotta, De Sacram. in gen., q. 2; Lehmkuhl, L c., n. 61.
(2) Bonacina, l. c., n. 11; Lacroix, l. c.; Viva, in prop. 29 Innoc. XI, n. 15; S. Alph.,
I. c.t n. Ô9.

5 — Cappello, De Sacramenti*, I.

60

LIBER I - CAPUT Π

secratam. Haberetur enim inductio ad materialem idololatriam, quam esse
intrinsece malam ideoque semper illicitam, compertissimum est.
67. Dissimulatio sacramentorum. — 1. Sacramenti dissimulatio est
positio signi seu actionis non sacramentalis — in hoc essentialiter
differt a simulatione — in iis circumstantiis, e quibus alii putant sa­
cramentum vere confici aut conferri. Diximus confici aut conferri, quia
ipsamet dissimulatio respicere potest sive sacramentorum confectio­
nem sive eorumdem solam administrationem.
Multipliciter potest locum habere dissimulatio; ex. gr. si confessarius poenitenti indisposito simplicem benedictionem det aut aliquas
preces recitet, ut sic denegatam absolutionem aliis occultet; si mini­
ster conveniat cum communicaturo ut proferat solum verba: Corpus
Domini Nostri lesu Christi, et sacram hostiam ei non porrigat, sed
statim in pyxidem reponat (3).
2. Ex iusta causa licet sacramenta dissimulare, ut omnes theologi
concedunt; nam ex una parte, cum desit in dissimulatione materia et
forma, nulla irrogatur sacramento iniuria, et proinde non habetur res
intrinsece mala; ex alia vero parte, licet oh iustam causam, scii, ad in­
famiam vel scandalum vitandum, permittere aliorum deceptione circa
sacramenta administranda (4). Id contingit praesertim in administratione Eucharistiae, Poenitentiae et Matrimonii.

S. Alphonsus (5) censet, confessario licere super indispositum poeuitontem
proferre etiam formam absolutionis, interponendo submissa voce non, nempe:
Ego te non absolvo a peccatis tuis etc.; item affirmat cum communi sententia
non esso illicitum ob gravem metum Matrimonii celebrationem simulare seu
dissiimdare, puta si quis impedimenti sibi conscius ficte contraheret (6).
(3) S. Alph., I. c., n. 61; Génicot, l. c., n. 124.
(i) Viva, l. c., n. Il; Cardenas, Exercit. 15 super prop. 29 Innoc. XI, v. Quia vero.
(5) Loc. cil., n. 59.
(G) Cfr. Cappello, De Matrimonio, n. 203; Sanchez, De Malriin., lib. I, disp. ΙΓ, n. 2;
Lacroix, l. c., n. 162; Conlnck, disp. 28, n. 27 ss.

DE SUBIECTO SACRAMENTORUM

61

CAPUT III.

DE SUBIECTO SACRAMENTORUM (1)
68. Omnia sacramenta, sola excepta Eucharistia, in aliquo subiecto
conficiuntur, ita ut sacramentum conficere idem sit atque admini­
strare. Nullum proinde datur discrimen, Eucharistia excepta, inter
confectionem et administrationem.
In subiecto sacramentorum sedulo distinguenda atque attendenda
sunt requisita 1° ad capacitatem; 2° ad validam susceptionem: 3° ad
fructuosam receptionem; 4° ad licitam susceptionem.
Subiectum sacramentorum est omnis et solus homo viator, quia
sacramenta fuerunt a Christo Domino instituta ad conferendam gratiani primam vel secundam; porro in praesenti oeconomia omnis et
solus homo viator est capax gratiae acquirendae: sane nec damnati
nec beati in caelis neque animae in purgatorio possunt gratiam eiusve
augmentum obtinere, cum, huius vitae exitu, probationis tempus
cesset omnino.
Haec concinne et adaequate de subiecto sacramentorum dicenda
in genere:
1° Pro omnibus sacramentis requiritur in subiecto status viae;
2° Pro omnibus sacramentis, excepto Baptismo, necessarium est
istud sacramentum, scii. Baptismus validus aquae;
3° Pro sacramento Ordinis requiritur sexus masculinus (cfr.
can. 968);
4° Pro sacramentis Poenitentiae, Matrimonii et Extremae Un­
ctionis exigitur usus rationis (cfr. n. 74);
5° Pro sacramento Extremae Unctionis postulatur infirmitas
periculosa vel senium (can. 940, § 1);
6° Pro sacramento Poenitentiae necesse est ut subiectum sit
peccator, equidem post Baptismum (cfr. can. 901).
Sicuti in ministro quaedam requiruntur sive ad validam sive ad
licitam sacramentorum administrationem, ita quaedam postulantur in
subiecto ut valide licitcque sacramenta recipiat.
(1) S. Thom., .S'. ihcol. III, q. 68, art. 1 es.; S. Alph., VI. n. 80; Lacroix. /. c., n. 160 ss.;
Dlcastlllus, tract. 1. De Sacram. in genere, dlsp. 8; Suarez. Z. c., disp. It, sect. 1; Lugo, l. c.,
disp. 9, sect. 1.

62

LIBER I - OAPUT III

Articulus I.

De valida sacramentorum receptione.
69. Principia. — I. Ad validam sacramentorum susceptionem nec
fides nec probitas requiritur in subiecto, excepta Poenitentia (2).
Hinc Ecclesia semper habuit tamquam valide baptizatos vel or­
dinatos haereticos et schismaticos aliosve improbos homines. Diximus
excepta Poenitentia, quia ad valide suscipiendum hoc sacramentum
requiritur contritio perfecta aut saltem imperfecta seu attritio, eaque
ingreditur ipsam sacramenti constitutionem; at ista contritio vel at­
tritio necessario praesupponit fidem, quae proinde omnino requiritur
ad validam huius sacramenti exsistentiam (3).
70. II. Ad cetera sacramenta valide recipienda praerequiritur
Baptismus. Pro sola enim Ecclesia fuerunt sacramenta instituta, et
nonnisi per Baptismum quis fit de corpore Ecclesiae (4). Quocirca inva­
lida omnino esset Confirmatio vel Ordinatio nondum baptizati; item si
paganus sumeret Eucharistiam, haec sumptio foret sacramentaliter
nulla, seu materialiter tantum reciperet Corpus Christi.

71. III. Ad valorem sacramenti nulla requiritur in subiecto at­
tentio, nec interna nec, ut improprie vocant, externa (5).
Proinde distractiones, seu involuntariae seu etiam voluntariae, non
(2) Cfr. Suarez, l. c., sect. 2, n. 6.
(3) Cfr. Cappello, De Poenitentia, n. 27 8«. Ex dlctia hole et alibi (cfr. n. 40) patet finem
superstitiosum seu malum, propter (piem petitur vel confertur sacramentum, minimo illud
invalidate.
Ad rem prostat responsio S. C. S. Officii 19 sept. 1671 (non 1871, uti ex mendo typogra­
phic) habet Collectanea S. C. de Prop. Fide. vol. I, p. 69, n. 201). Haec dubia proposita fue­
rant: · 1. Quando i turehi fanno battezzare 1 loro flglluoli con uno scopo diverso da quello di
farli crisliani, si domanda se, nel caso che questi figliuoli cresoJuti in etù chiedessero il battesimo, debbasi loro novellamente conferire, ovvcro basti il primo battesimo ricevuto. 2. II
battesimo ricevuto con fine superstitioso è vero battesimo? Fa duopo conferirlo di nuovo sub
conditione? Ecco il caso: Una donna trovandosi ad avere più flgliuole, per non averno altrc
ebbe ricorso ad una persona dedita alie superstizioni, la quale dissele di far battezzare 1’ultima
flglia; il che venne esegulto dalla donna non intuitu baptismi, ma per superstizione ».
S. C. S. Officii dic 19 sept. 1671 respondit: «Ad 1. Non esse iterum baptizandos. Ad 2.
luxta primum ».
Sane non parentum, sed ministrorum mens est spectanda; hl enim si bona et recta
incute voluerunt exsequi quod Ecclesia postulat. Baptismum valide contulerunt. Item, si
sacramentum recipiens est adultus, ipsius, non vero parentum aliorum ve mens attendi debet.
Cfr. hac do re Litt. Apost. « Postremo mense » Benedicti XIV, 28 febr. 1747.
(i) Cfr. Lacroix, l. c., n. 165.
(5) Cfr. Suarez, l. c., sect. 2; Sporer-Bierbaum, l. c., n. 157.

DE SUBIECTO SACRAMENTORUM

63

impediunt valorem sacramentorum. Ratio est, quia subiectum in rece­
ptione se habet mere passive, ita ut, qua suscipiens, actum humanum
minimo ponat; atqui in tantum foret necessaria attentio, in quantum
excluderet actionem incompossibilem cum actu humano; sed eiusmodi
humanus actus in susceptione, qua tali, non habetur; ergo non requi­
ritur attentio. Sufficit enim intentio saltem habitualis, de qua statim.
Ceterum palam est, distractiones sedulo esse vitandas; quae, si
voluntariae fuerint, certe a peccato, saltem veniali, excusari nequeunt.

72. IV. Ad valide suscipienda sacramenta, quorum sunt capaces
— i. e. Baptismum, Confirmationem, Eucharistiam et Ordinem —
nulla requiritur intentio in infantibus et perpetuo amentibus, cum pro­
priae voluntatis actum, utpote rationis usum non assecuti, elicere
nequeant.
Pro ipsis sufficit voluntas ministri, qua nomine Christi et Ecclesiae
agit, ita ut Christus et Ecclesia eorumdem intentionem supplere cen­
seantur (6).
73. V. In adultis, qui habent usum rationis, ad validam sacramen­
torum receptionem requiritur intentio saltem habitualis.
Liquido patet, aliquam intentionem requiri in adulto, quia Deus
in praesenti ordine providentiae non vult adultos iustificari vel sancti­
ficari sine ipsorum voluntate et consensu. Porro necessarius est con­
sensus aliquis positivus voluntatis, ut omnes theologi docent (7); nam
egregie notat Angelicus, intentionem ideo requiri in suscipiente ut
removeatur impedimentum voluntatis contrariae respectu sacramenti re­
cipiendi (8); quae voluntas contraria nonnisi per contrarium voluntatis
actum, equidem positivum, amoveri potest.
At ista subiecti intentio nullum exercet influxum positivum in
constitutionem sacramenti, sicut e contrario exercet intentio ministri:
requiritur dumtaxat ad removendum prohibens seu obstaculum, ut
mera conditio sine qua non.
Exinde liquet, invalido eum suscipere sacramentum, qui penitus contra­
dicit; vel sese habet mere passive, i. e. nec volens nec dissentiens; vel ficte
(6) S. Thom., I. c., q. 68, a. 9; Suarez, 1. c., n. 1; Lugo, sect. 7; S. Alph., L c., u. 80.
(7) Cfr. S. Thom., I. c., n. 7; in IV D. 6, q. 4, a. 2, q. 3; Suarez, l. c., n. 4; Lacroix,
l. c., n. 166 ss.; Lugo, l. c., n. 112 88.
(8) In IV I). 6, q. 4, a. 2, q. 3.
Defectus intentionis ad valorem sacramenti requisitae dicitur improprie obex, et probe
distinguitur ab obico proprie dicto, qui consistit in impedimento quoad fructuosam susceptio­
nem sacramenti. Hic dicitur obex gratiae seu accidentalis, illo obex sacramenti seu essentialis.
Possim a theologis vocatur etiam fictio.

64

LIBER I - CAPUT III

recipit vel serio reluctans; aut per iocuiu aut derisionem suscipit (9), dummodo
vere absit seria voluntas. De eo, qui contrarias habeat intentiones, vide n. 75.
Nota, metum etiam gravem non auferre voluntarium et ideo non obesse
valori sacramentorum, Matrimonio excepto.
Non requiritur intentio virtualis neque a fortiori actualis; sufficit
habitualis. Etenim, cum agatur de beneficio accipiendo, sufficit libera
eiusdem acceptatio, quae continetur etiam in voluntate habituali.
Verum quidem est, communiter auctores, praesertim veteres, requirere
pro Poenitentia et Matrimonio intentionem actualem vel saltem virtualem (10).
At, debita cum reverentia, animadvertimus, praefatos auctores
non satis distinguere inter susceptionem sacramenti proprie dictam,
eiusque confectionem.
Sane dubitandum non est quin pro ineundo Matrimonio necessaria
sit intentio saltem virtualis, at non quatenus nupturientes sacramen­
tum suscipiunt, sed solum quatenus, utpote ministri, illud conficiunt;
item pro Poenitentia certe requiritur intentio saltem virtualis, si actus
poenitentis respiciuntur, quippe qui necessarii sunt vel tamquam ma­
teria vel tamquam conditio praerequisita; at si absolutio sola atten­
ditur, seu susceptio, qua talis, nulla profecto est ratio cur non sufficiat
intentio habitualis. Nonne valida est absolutio dormienti aut destituto
sensibus data?
Qua facta animadversione, seu posita distinctione inter sacramen­
tum conficiendum et suscipiendum, putamus certam esse sententiam,
quae affirmat in suscipiente, qua tali, sufficere intentionem habitualem
pro omnibus sacramentis.
Pro Eucharistia (cfr. n. 74, 3°), quidam theologi docent nullam
requiri intentionem.
Praedicta autem habitualis intentio potest esse explicita vel solum
implicita. Dicitur explicita, si voluntas intendit id quod clare ac di­
stincte apprehenditur; implicita, si id voluntas intendit quod aliquo
modo continetur in obiecto explicite cognito et volito, quin tamen
illud clare ac distincte apprehendatur.
Ex. gr. si promovendus ad subdiaconatum expresse cogitat de caelibatu
cumque vult suscipere, habet intentionem explicitant; si, contra, non cogitat
expresse de caelibatu, at rite vult sacrum ordinem recipere cum suis adnexis
obligationibus, habet intentionem implicitam suscipiendi etiam onus caeli­
batus, utpote contentum in eo quod explicite cognoscitur et intenditur.
(9) Innocentius III, cap. Maiores de Baplimno (c. 3, X, III, 12).
(10) Cfr. S. Alph.. I. c., n. 82.

DE SUBTECTO SACRAMENTORUM

65

Quidam improprie et confuse intentionem habitualem implicitam
vocant interpretativam. Consulto diximus improprie et confuse; nam
intentio habitualis non habetur nisi reapse fuerit elicita; e converso
interprêtaliva numquam elicita fuit, sed solum eliceretur, si cogitatio
occurreret. Quocirca, stricte loquendo, datur verum maximumque di­
scrimen inter unam et aliam.

74. Utrum requiratur intentio explicita, an sufficiat implicita. —
Hisce praemissis, videndum est an sufficiat intentio habitualis impli­
cita, vel potius requiratur explicita.
1° Pro Baptismo certe sufficit intentio habitualis implicita, quae
continetur in voluntate suscipiendi Christianam religionem. Num suffi­
ciat etiam implicita quae habetur in seria intentione faciendi omnia
quae sunt necessaria ad salutem, et ideo an satis sit intentio impli­
cita quae continetur in contritione vel attritione aut in recta vivendi
ratione, controvertitur. Plures iique graves theologi affirmant (11).
Cfr. n. 149 s.
Certum est, nonnisi urgente mortis periculo posse quempiam
baptizari vi memoratae intentionis implicitae, ac dein, periculo ces­
sante, esse sub conditione rebaptizandum, servatis servandis.
2° Pro Confirmatione, Viatico et Extrema Unctione sufficit in­
tentio habitualis implicita (quae minus proprie a nonnullis interprêtât ira
dicitur), iuxta communem doctrinam. Ratio est, quia in voluntate
evadendi per Baptismum membrum Ecclesiae et in catholica fide per­
severandi continetur implicite voluntas recipiendi sacramentum Con­
firmationis, quod est veluti naturale Baptismi complementum et Chri­
stianorum perfectio; item in voluntate Christiano more moriendi, quam
certe habuisse censetur quilibet catholicus, qui Christiane vixit, inclu­
ditur voluntas recipiendi in articulo mortis Viaticum et Extremam
Unctionem.
3° Pro Eucharistia, extra casum Viatici, requiritur, iuxta non­
nullos, intentio habitualis explicita; nam voluntas Christiano more
vivendi non continet voluntatem sumendi toties ac tali tempore sacram
Eucharistiam; proinde cum in altero obiecto volito haec voluntas non
contineatur, necesse est, separarim ipsa eliciatur. Qua ex doctrina in­
ferunt quidam theologi (12), adultum materialiter, non autem sacra(11) Lacroix, l. c., n. 168; Coninck, l.c.t n. 103; Dicaetillus, tract. I, De Sacram. in gcn.,
disp. 8, club. 4. η. 323
Génicot, l. c., η. 126, III; Lchmkuhl, Z.
n. 65; Sasse. Z. c.,
p. 173 8.; Nbldin, Z. c.9 n. 41, 4; Buceeronl. Casus conscientiae, p. 552(edit. cit.).
(12) Loc. cit.9 q. 80. a. 3, ad 3; Suarez, Z. c., dlsp. 70, sect. 3; Lugo, De Euch.> disp. 16,
n. 22; Lacroix, I· c., n. 178.

66

LIBER I - CAPUT IΠ

mentaliter, recipere Eucharistiam, si eam, praeter casum Viatici,
inscius sumat.
At plures auctores id merito negant; tum quia, ad validam sacra­
menti susceptionem quod attinet, non videtur distinguendum inter
casum Viatici et casum non Viatici, cum huiusmodi distinctio licitam
et fructuosam tantum respiciat sumptionem; tum quia Eucharistia est
sacramentum permanens, ita ut subiectum capax, i. e. homo baptizatus, numquam invalide eam recipiat, sed solum infructuose (13).
Haec sentêntia, omnibus perpensis, vera certa que dicenda.
4° Pro Poenitentia, attenta animadversione superius facta (n. 73),
sufficit intentio habitualis implicita, quae continetur in vera contri­
tione aut attritione.
5° Pro Ordine requiritur habitualis explicita. Sane susceptio novi
status et peculiarium obligationum, gravium equidem et perpetuarum,
non continetur in voluntate Christianae vitae agendae aut in alia gene­
rali intentione; ideo necesse omnino est ut explicite in se concipiantur.
6° Pro Matrimonio, iuxta superius dicta (n. 73), requiritur in
suscipiente, qua tali, intentio habitualis explicita; non sufficit implicita,
quia, cum agatur de novo statu vitae sumendo, cuius susceptio in ge­
nerali alia voluntate nullatenus continetur, manifestum est, requiri
expressam intentionem illum amplectendi.
75. Intentiones contrariae ex parte suscipientis. — Ex iis quae
supra diximus de ministro habente contrarias intentiones, facile, con­
grua congruis referendo, patet solutio casus, quo recipiens sacra­
mentum duas habeat aut habere videatur contrarias intentiones. Sa­
cramentum valet vel non, prout haec vel illa intentio praedominatur.
Ultra vero voluntas praevaleat, ex animi dispositione colligi debet;
si dubitetur, dubius manet valor sacramenti.
Id, ex. gr., contingere potest de infirmo Christiano, qui renuat recipere
Extremam Unctionem, eo quod putet se in mortis periculo nondum versari.
Si eundem sensibus iam destitutum Parochus sacro oleo incipiat inungere et in
unctione pergat, licet aegrotus ad se reversus suam displicentiam manifestet,
sacramentum validum est, quia praevalet intentio habitualis (14 .
(13) Billuart, De Sacram., dissert. VI, art. 1; D’Annlbalo, l. c., § 257, 2.
(Il) Cfr. Lacroix, L cM n. 62 ss., 178; Elbol-Bierbaum, Thcol. mor., vol. III, n. 69 (Padcrbonae, 1892).

DE SUBJECTO SACRAMENTORUM

67

Articulus Π.

De licita sacramentorum susceptione.
76. Conditiones requisitae (1). — Duae sunt conditiones requi­
sitae, generatim loquendo, ut quis licite et cum fructu recipiat sacra­
menta, scii.: 1° ut suscipiat debita dispositione; 2° ut a ministro digno
petat.
De utraque conditione distincte loquendum est.
77. Debita dispositio. — 1. Qui sacramentum recipere audet, i. e.
scienter, sine debita dispositione, grave peccatum sacrilegii committit,
quia ritum a Christo institutum tamquam efficax signum gratiae ina­
nem et quodammodo mendacem reddit; quod sane profanationem rei
sanctissimae summam que in Christum iniuriam esse, evidens est. Ma­
litia huius peccati gravior ea est, quae habetur in indigna administratione sacramenti; at minor est, quam fictio sacramenti, nam haec abu­
sum magis directum continet, ac praeterea damnum aliorum causât (2).
2. Ad vivorum sacramenta suscipienda debita dispositio est status
gratiae. Proinde si quis peccati mortalis conscius sibi sit, tenetur con­
fessionem praemittere (cfr. n. 46), ubi agitur de Eucharistia recipienda
(can. 856), vel saltem perfectam contritionem elicere, si agitur de aliis
sacramentis; in praxi suadendum omnino est, ut etiam pro aliis sa­
cramentis confessio praemittatur.
Si quaeras an et quomodo peccat recipiens sacramenta cum peccato ve­
niali, ita respondemus:
Si cum peccato veniali tantum habituali suscipit sacramenta, nullo modo
peccat, per se loquendo; si, contra, suscipit cum veniali actuali, quod ipsam
susceptionem sacramenti respicit, ex. gr. si rideat seu irreverenter quomodolibet accedat, certe non peccat mortaliter neque ideo fructu sacramenti priva­
tur (3), quamvis impediat intensiorem gratiam, et saltem maiores gratias
actuales.
At venialiter procul dubio peccat, ut pro certo habemus contra quosdam
theologos (4), ob irreverentiam admissam. Nam quaelibet irreverentia volun(1) S. Thom., I. c., q. 79, a. 3; Suarez, l. c., disp. 96, sect. 1: Lugo, i. c., disp. 8, sect, 9;
Lacroix, l. c., η. 185 ss.; Bonacina, l. c., q. 6, p. 2; S. Alph., I. c., n. 83 ss.
(2) Lehmkulil, Z. c., n. 68.
(3) Cfr. Suarez, disp. 7, sect. 4.
(4) Cfr. Sporor-Bicrbaum, Z. c., n. 185; Lacroix, Z. c., u. 208.

---------- ——----------------------------------------

68

LIBER I - CAPUT ΠΙ

taria circa res sacras est semper peccaminosa, graviter equidem vel leviter,
prout ipsa irreverentia gravis sit aut levis.
Si peccatum veniale actuale non rcspiciat ipsam sacramenti receptionem,
sed consistat in prava voluntate quam hic et nunc suscipiens habet circa culpam
venialem patratam aut patrandam, ex. gr. si cogitet dc mendacio proferendo,
putamus, saltem probabilius, haberi peccatum veniale propter irreverentiam,
ut supra diximus; dummodo tamen huiusmodi irreverentia advertatur a susci­
piente, secus foret subiective, qua talis, involuntaria.

3. Ad sacramenta mortuorum, scii. Poenitentiam et Baptismum
(intelligas de adulto peccatore), licite et cum fructu recipienda, debita
dispositio est supernaturalis attritio, quae necessario complectitur
actus fidei et spei, sine quibus nec vera attritio concipi potest, neque
justificatio obtineri (5).
Communiter auctores cum S. Alphonso (6) referunt quosdam casus, saiie
rarissimos, in quibus liceret Eucharistiam sumere in statu peccati mortalis;
ex. gr. si sacerdos ad altare aut laicus ad mensam communicantium accum­
bens recordaretur peccati mortalis a se patrati, nec posset conteri nisi Missam
interrumpendo vel recedendo a mensa cum proprii honoris iactura; item, si
hostia consecrata exposita esset periculo profanationis ex parte impiorum, nec
suppeteret tempus contritionem eliciendi.
Id a fortiori dicendum de aliis sacramentis, si quando in similibus angu­
stiis essent suscipienda.
78. Dignitas ministri. — 1. Illicitum per se est petere vel accipere
a ministro indigno sacramenta.
Dicitur indignus minister, qui peccaturus praevidetur in iis confe­
rendis. Non sufficit tamen suspicio aut coniectura de ministri indi­
gnitate; requiritur certa cognitio, quia nemo praesumitur malus, nisi
probetur.
Recte docent theologi (ex. gr. Suarez, Bonacina, Lacroix, S. Alphonsus aliique) licere sacramentum petere ab eo, « qui scitur paulo
ante peccasse, quia praesumendus est ipse iam se disposuisse saltem
per contritionem»; nisi tamen constet ministrum esse consuetudina­
rium, aut esse in proxima occasione voluntaria peccati (7).
Ratio prohibitionis est lex caritatis, quae vetat quominus alteri
occasionem peccandi praebeamus aut quomodolibet eius culpae coope(5) Cfr. Cone. Trid., Sees. VI, c. 6; Sees. XIV, c. 4.
(6) JCoc. ciL, n. 86; cfr. Lugo, Dc Each.. disp. 14, sect. 1, n. 3; Lacroix, 7. t·., nn. 191
et 514; Bosco, Dc Sacram., disp. 1, sect. 5, n. 54.
(7) Suarez, L c., n. 15; Bonacina, l. c., n. G; Lacroix, 7. c., n. 216; S. Alph., 7. c., qui
minus recte pro hac sententia allegat Mazzotta, Sporer et Vasquez.

I

DK SUBIECTO SACRA MENTORUM

69

reinur. Aliquando et aliae rationes accedere possunt, ex. gr. scandalum,
periculum perversionis etc.
Indignitas autem ministri oriri potest vel e statu peccati, in quo
eum versari cognoscitur, vel ex aliqua censura ecclesiastica, puta
excommunicatione, quae sacramentorum administrationem ei inter­
dicit.
2. Ex causa iusta caquc ministri indignitati proportionate licet
sacramenta petere et accipere a ministro peccatore, censura non ligato.
Etenim fas est alterius peccato ex iusta causa materialiter cooperari,
cum non agatur de re intrinsece mala; et minister equidem posset
sibi licitam reddere, contritione perfecta elicita, administrationem sa­
cramenti; quod si id agere nolit, sibi unice et non ex causa petenti
imputet peccatum.
Ista causa iusta practice multiplex est moraliter aestimanda.
Communiter docent theologi licite a ministro peccatore recipi sacramenta:
1° si agitur de infirmo;
2° si urgeat praeceptum confessionis aut communionis;
3° si ex dilata susceptione immineat periculum lapsus;
4° si alias in statu peccati debeas manere, etiam ad unam aut paucas
horas, quia, ut scito notat S. Alphonsus (8), « non est modica utilitas quampri­
mum a peccato liberari»;
5° si, saltem diu, carere debeas communione;
6° si vis lucrari iubilaeum aliamve indidgentiam ;
7° si cupias Sacrum facere, etiam devotionis gratia tantum (9).
Nonnulli auctores censent licite semper posse a peccatore occulto recipi
sacramenta, quamvis certo cognoscatur ministri indignitas. Nituntur autem
auctoritate <S>. Thomae (10), qui dicit: « Quamdiu (minister) ab Ecclesia tole­
ratur in ministerio, ille qui ab eo suscipit sacramentum non communicat pec­
cato eius». At immerito; nam verba Angelici, sicut et alia quae leguntur in
Cap. Vestra, 7, de cohab. cleric., intelligi solum debent de lege ecclesiastica,
non autem de praecepto caritatis, quo tenemur profecto, independenter a
positiva lege Ecclesiae.

3. Si agitur de ministro censura ligato, i. e. excommunicato vel
suspenso aut interdicto, haec sunt tenenda:
1° Fideles possunt ex qualibet iusta causa petere ab eodem sa­
cramenta, dummodo non sit vitandus aut censuratus per sententiam
condemnatoriam vel declaratoriam.
(8) Loc. c»7., n. 89.
(9) Cfr. Suarez. I. c., disp. 18, sect. 1; Bonacina. 7. r., p. 5, n. 1; S. Alph.. 7. c. Idem
putamus per se ©ese dicendum, si quis devotionis causa cupiat accedor© ad sacram Syuaxim,
ex. gr. occasion© alicuius sollemnitatis.
(10) Loc. cii., q. 64, «· 6 ad 2.

70

LIBER I - CAPUT III

2° Ab excommunicato vitando aut suspenso vel interdicto, post­
quam intercessit sententia condemnatoria vel declaratoria, fideles in
solo mortis periculo (cui aequiparari debet, ut opinamur, gravissimum
damnum vitandum, ex. gr. scandalum, infamia, periculum mortis,
iactura bonorum etc.) possunt petere absolutionem sacramentalem,
etiamsi forte praesto sint alii ministri; quod si hi desint, petere possunt
etiam cetera sacramenta (cc. 2261, 2275, 2°, 2284).
Idem quoque dicendum est de ministro, qui non censura proprie
dicta sit ligatus, sed poena vindicativa, ex. gr. suspensione in perpe­
tuum vel ad tempus praefinitum vel ad beneplacitum Superioris, et eo
magis depositione aut degradatione (cfr. can. 2298). Quod si per sen­
tentiam declaratoriam aut condemnatoriam fuerit suspensus, vel depo­
situs aut degradatus, quae supra tradidimus, sunt omnino applicanda,
i. e. in solo mortis periculo licet fidelibus sacramenta petere.
4. Si agitur de ministro publice apostata, haeretico vel schisma­
tico, idem per se dicendum ac in casu praecedenti, seu nonnisi in mortis
periculo licitum esse ab eo sacramenta recipere. At ratio habenda est
scandali et periculi perversionis, eo quod haereticus vel schismaticus
facile tentare potest, ut poenitentem ad suam sectam pertrahat, et
aliis fidelibus eiusmodi communicatio in divinis facile videri potest
falsae sectae professio (11).

Hac de causa S. C. S. 0. 7 iul. 1864 declaravit recipi posse sacramentum
Poenitentiae a sacerdote schismatico in articulo mortis « dummodo aliis fideli­
bus non praebeatur scandalum, nec sit alius sacerdos catholicus, nec sit pericu­
lum ut fidelis ab haeretico pervertatur, et tandem probabiliter credatur sacerdo­
tem haereticum administraturum hoc sacramentum secundum ritus Ecclesiae ».
Non desunt auctores qui censent, in praxi melius esse, ut moribundus,
elicita contritione perfecta, divinae misericordiae se committat, potiusquam
tanto periculo se exponat (12).
79. Quale peccatum committat recipiens sine causa iusta sacraII entum a ministro indigno. — Regula certa assignari nequit.
Plures cum *8. Ligorio affirmant esse peccatum mortale « sine
gravi causa petere sacramentum ab indigno ministro parato » (13).
Quidam, ut Sotus, Diana, Navarrus aliique apud eundem Ligorium, negant.
Haec nobis videntur accurate statuenda:
1° Qui sacramenta suscipit ab indigno ministro sine causa excu­
di) Lehmkuh), I. c., n. 72; Génicot, l. c., n. 130, V.
(12) Noldin, l. c., n. 43, 3; Génicot, L c.
(13) S. Alph., I. c.

DE SUBIECTO SACRAMENTORUM

71

santé proportionata, peccatum gravius vel levius committit, prout
maior vel minor est ipsa ministri indignitas.
2° Si quis recipit sacramentum ab apostata aut haeretico vel
schismatico sacerdote, numquam per se a gravi culpa excusatur.
3° Idem dicas, si suscipit ab excommunicato vitando vel a censurato per sententiam declaratoriam vel condemnatoriam, cum ve­
titum Ecclesiae admodum grave sit hac de re, attenta ipsa materia.
4° Videtur peccare veniali ter Eucharistiam accipiens a sacer­
dote indigno, qui eam actu aliis ministrat, quia, iuxta communiorem
doctrinam, unum tantum est peccatum pluribus Eucharistiam uno
actu ministrare.
5° Num, saltem probabiliter secundum ea quae supra tradidi­
mus (n. 48), culpam solum venialem committat etiam ille, qui accedat
ad tribunal Poenitentiae, dum minister indignus actu sedit auditque
confessiones, iudicent sapientiores.

80. Usus opinionis probabilis. — An et quando suscipiens sa­
cramentum sequi valeat opinionem probabilem, tutiore relicta, vide
n. 26 ss.
*

Articulus III.

An minister aliquid percipere possit
pro sacramentorum administratione.
81. 1. «Pro administratione sacramentorum minister nihil quavis de
causa vel occasione sive directe sive indirecte exigat aut petat, praeter
oblationes de quibus in can. 1507 » (can. 736).
Haec praescriptio in iure divino fundatur, ratione scii, periculi irreveren­
tiae propulsandi erga sacramenta et scandali ac damni spiritualis fidelium
amovendi.

Dicitur quavis de causa, ut excludatur quodcumque motivum,
ex. gr. defatigationis, horae insuetae etc. Proinde ratione laboris seu in­
commodi extrinscci, quod vocant, nihil omnino per se exigi aut peti
potest.
Id tamen non prohibet quominus iuste solvantur ministro expensae
itineris aut damnum emergens, quot forte ipse patitur, resarciatur.
Dicitur quavis... occasione, quatenus emolumenta nequeunt exigi
vel peti, non solum praecise intuitu administrationis sacramentorum,

72

LIBER I - CAPUT ΙΠ

sed ne alio quidem praetextu vel ratione aut circumstantia, quae ad
sacramenti administrationem spectet.
Dicitur sive directe sive indirecte, ut modus quicumque penitus
amoveatur, scii, sive expresse minister exigat aut petat, sive tacite,
sive per se, sive per alios. Ideo non tantum explicita petitio prorsus
vetatur, sed quaevis etiam insinuatio, ut aiunt, v. g. si minister prom­
ptum vel tardum sese exhibeat, libenter aut aegre ferat, prout fideles
aliquam oblationem tradant necne, pro sacramentorum administratione.
Dicitur exigat aut petat, ut significetur ministro licere ea tantum
percipere emolumenta seu oblationes, quae sponte omnino tradantur a
christifidelibus.
Dicitur exigere, qui ex aliquo titulo iuris postulat; dicitur petere,
qui, deficiente titulo, postulat ex benevolentia, caritate, etc.
Non solum exactio penitus vetatur, sed ipsa quoque petitio ex
quolibet motivo facta; v. g. si minister postulet tamquam pauper ex
titulo eleemosynae, aut pro egenis vel infirmis alendis; si postulet ex
titulo caritatis, aut subsidii privati vel publici, pro actione catholica
fovenda aliisve operibus religiosis excolendis.
Simplex tamen manifestatio necessitatis aut indigentiae sive pro­
priae sive praesertim alienae minime prohibetur; si quid inde sponte
detur ratione eleemosynae vel subsidii aut benevolentiae causa, licite
accipi potest, quia erogatio spontanea aut ultronea nullatenus ex­
cluditur.
2. a Praefinire taxas... occasione ministrations sacramentorum vel
sacramentalium, in tota ecclesiastica provincia solvendas, est Concilii
provincialis vel conventus Episcoporum provinciae; sed nulla vi praefi­
nitio eiusmodi pollet, nisi prius a Sede Apostolica approbata fuerit »
(can. 1507, § 1).
Duplex igitur conditio requiritur ut minister exigere vel petere
possit oblationes seu emolumenta, scii. 1° ut praefinita fuerint in Con­
cilio provinciali vel in conventu Episcoporum provinciae ecclesiasticae;
2° ut recognita et approbata fuerint a S. Sede; secus nihil prorsus
potest percipi, exceptis tantum oblationibus ultroneis.
Quaeri potest, an, deficiente memorata praefinitione aut ea nondum a
Sede Apostolica approbata, percipi possint oblationes iuxta probatam consue­
tudinem.
Attento praescripto can. 463, § 1, affirmandum est, non solum quoad
Parochum, verum etiam quoad alios ministros ob paritatem rationis, dum­
modo consuetudo sit rationabilis in se ipsa ac legitime praescripta ad normam
can. 27 et 28.

DE SUBIECTO SACRAMENTORUM

82. 3. Obligatio ne minister aliquid exigat vel petat pro sacramen­
torum adininistratione, est procul dubio gravis, ut clare colligitur cum
ex materia tum ex line legis. At dubitandum non est quin culpa ve­
nialis esse possit ob parvitatem materiae.
Minister hac in re delinquens peccat contra obedientiam seu legem
Ecclesiae et, iuxta plures, etiam contra iustitiam, ita ut quidquid exe­
gerit vel petierit, nullo pacto sibi retinere queat, sed restituere omnino
teneatur. Ratio est, quia, cum non agatur de obligationibus ultroneis
seu sponte factis vel a competente auctoritate ecclesiastica legitime
approbatis, deest titulus quicumque eas recipiendi ac retinendi, atque
ideo urget obligatio restitutionis. Id, saltem implicite, confirmatur
praescripto can. 463, § 2.
4. Sacramenta Poenitentiae, Eucharistiae et Extremae Unctionis
excludunt penitus quascumque taxas.
Sacramenta Baptismi et Matrimonii admittunt, at indirecte tan­
tum. Sacramenta Confirmationis et Ordinis pariter excludunt taxas
quaslibet ratione administrationis proprie dictae, salva consue­
tudine, ubi viget, tradendi candelam ministro Confirmationis itemque candelam ministro ordinationis et solvendi expensas cancellariae (1).
5. Quae de Sacramentis diximus, dicenda quoque sunt, generatim, de sacramentalium adininistratione.

83. An violans praescriptum can. 736 simoniam committat. —
1. Qui pro sacramentorum adininistratione aliquid exigit vel petit
tamquam rei spiritualis pretium, profecto simoniam committit, et qui­
dem iuris divini (cfr. can. 727, § 1), quae est mortalis ex toto genere
suo, ita ut venialis fieri nequeat nisi ex imperfectione actus.
2. Qui aliquid exigit vel petit, prava illa voluntate seclusa, contra
prohibitionem Ecclesiae sive praescriptum can. 730. committit pariter,
iuxta nonnullos, simoniam iuris divini in foro externo; quia, deficiente
titulo, quidquid percipitur, censeri debet tamquam pretium rei spiri­
tualis.
Alii putant, ad normam can. 727, § 2, committi simoniam iuris
ecclesiastici, ob prohibitionem ab Ecclesia latam; quae simonia, aiunt,
materiae parvitatem admittit.
Alii censent simoniam non haberi, licet adsit violatio legis eccle­
siasticae ideoque peccatum. Ecclesia prohibet in hoc casu aliisve. ut
(1) Taxa Innoccnliana, 8 oct. 1678, η. 2 et 11

74

LIBER I - CAPUT IV

periculum irreverentiae erga res spirituales avertat (cfr. ce. 1056, 1181,
1303, 1441, 1486 ss., 1927 etc.).
Practice quaestio est parvi momenti; nam peccatum idem est,
sive una sive altera admittatur sententia.

CAPUT IV.

DE SACRAMENTALIBUS
Articulus I.

De natura sacramentalium.
84. Notio. — 1. Si vim nominis spectas, sacramentale dicitur quid­
quid ad sacramentum pertinet, praesertim caeremoniae quae obser­
vantur in sacramentorum administratione.
Proprie sumpta sacramentalia sunt « res aut actiones quibus Ec­
clesia, in aliquam sacramentorum imitationem, uti solet ad obtinendos
ex sua impetratione effectus praesertim spirituales » (can. 1144).
2. Res sunt aqua benedicta, agnus Dei, cereus paschalis, etc. Prae­
cipuum locum inter res obtinent altaria, templa, vasa consecrata.
Actiones sunt benedictio personarum vel rerum, signum crucis,
recitatio Confiteor, caeremoniae, etc. Inter actiones eminent caeremo­
niae Missae, benedictio Abbatum, etc.
Usus Ecclesiae intelligitur proprie instrumentalis per eius mini­
stros, uti in sacramentis.
3. Ideo dicuntur res aut actiones, quia sacramentalia sunt signa sensibilia,
et quidem necessario ex eorundem essentiali conceptu, ita ut, ratione signi
deficiente, sacramentale nec haberi nec concipi possit. Porro signa sensibilia,
quaecumque ea sint, reducuntur vel ad res vel ad actiones. Palam est, sacra­
mentalia esse signa sacra, quippe quae» adhibentur ad effectus supernaturales
obtinendos.

4. Sacramentalia immediate et specifice sunt omnia ab Ecclesia
constituta, i. e. a Sede Apostolica, quae sola potest etiam nova sacra­
mentalia constituere, recepta authentice interpretari, ex eisdem aliqua
abolere aut mutare (can. 1145).

DE SACEAMENTALIBUS

75

Quidam theologi docent, nonnulla sacramentalia, ex gr. orationem domi­
nicain et pedum lotionem, fuisse immediate et in specie a Christo Domino in­
stituta (1); at immerito, nam oratio dominica et lotio pedum habent quidem
Christum tamquam immediatum auctorem, sed, qua sacramentalia, nonnisi
ab Ecclesia fuerunt instituta.

5. Dicitur Ecclesia uti sacramentalibus in aliquam sacramentorum
imitationem, quatenus, sicut ad sacramentum tria requiruntur, ita ad
sacramentale constituendum tria sunt necessaria, scii, signum sensibile
ab Ecclesia determinatum, effectus supernaturalis, et quidem hic obti­
nendus ex impetratione eiusdem Ecclesiae.
Postrema verba definitionis: ad obtinendos etc. tum causam for­
malem tum effectus sacramentalium (cfr. n. 95 ss.) significant.
85. Quomodo sacramentalia differant a sacramentis. — Triplici ratione
differunt :
1° Ratione originis, quatenus sacramenta a Cliristo Domino fuerunt
instituta; sacramentalia contra ab Ecclesia, ut supra declaravimus.
2° Ratione effectus, quatenus sacramenta immediate ac directe gratiam
conferunt, peccata eorumque poenam remittunt; contra, sacramentalia im­
mediate neque gratiam conferre nec peccata remittere valent.
3° Ratione modi operandi, quatenus sacramenta effectum producunt
ex opere operato; sacramentalia vero ex opere operantis, i. e. Ecclesiae, ut infra
dicetur (n. 95).

86. Divisio. — Sacramentalia multipliciter dividi, notum est;
verum auctores discrepant in eorundem divisione tradenda (2).
1. luxta vulgarem partitionem, sacramentalia ad sex genera revo­
cari solent hoc versiculo comprehensa: Orans, tinctus, edens, confessus,
dans, benedicens.
Orans significat orationem dominicam (3) et ceteras preces, praesertim
publicas, ab Ecclesia praescriptas eiusque nomine factas; tinctus aspersionem
aquae lustralis et sacras unctiones; edens manducationem esculentorum, quae
ab Ecclesia benedicuntur; confessus confessionem generalem, quae lit in Missa,
in distributione communionis et in officio; dans comprehendit eleemosynam
et alia misericordiae opera ab Ecclesia specialiter commendata; benedicens
benedictiones a Papa, episcopis, sacerdotibus sive personis sive aliis rebus
impertitas (4).
(1) Cfr. Arendt, De Sacramcntalibus, p. 10 (edit. II); Lchmkuhl. L e., n. 5.
(2) Cfr. Suarez, l. c„ disp. 15, sect. 3, n. 3 ss.; S. Beilarni., L c., c. 31; Arendt, l. c.,
p. 10 sa.; Lahousso, I. c., n. 173.
(3) V. S. August., Enchirid., c. 7.
(4) Lacroix, l. c., n. 218 ss.; S. Alph., 1. c., n. 90; Sasso, l. c., p. 191 ss. Appendix de
Sacramentalibus; Arendt, l. c., p. 19.

0 — Cappello, De Sacramentis, I.

MM

76

LIBER I - CAPUT IV

2. Sacramentalia dividuntur:
1° Ratione obiecti in res et actiones, prout effectus immediate
producitur aliqua actione, v. g. benedictione vel consecratione, aut
mediate, nempe mediante re benedicta vel consecrata, v. g. per usum
aquae lustralis.
I
2° Ratione durationis et usus in permanentia et transeuntia,
prout manent in suo esse atque effectum per usum producunt, vel ipsa
actione transeunte conficiuntur, eaque posita, non amplius exsistunt.
Quare sacramentalia permanentia dicuntur, quando res eo fine
benedicuntur vel consecrantur, ut ex earum applicatione vel usu ali­
quod bonum permanenter in hominem redundet vel aliquod malum ab
ipso avertatur, ex. gr. aqua lustralis. Nonnullae res, contra, ideo bene­
dicuntur vel consecrantur ut pro aliis sacramentalibus conficiendis
inserviant, v. g. sal, chrisma, etc.; proinde eiusmodi benedictiones vel
consecrationes non sunt, qua tales, sacramentalia permanentia (5).
3° Ratione finis, sacramentalia transeuntia dividuntur in bene­
dictiones et exorcismos, prout adhibentur ad aliquem bonum effectum
obtinendum, vel ad compescendam daemonis potestatem. Speciatim
infra de benedictionibus et exorcismis (n. 91 ss.).
4° Ratione modi quo fiunt, in benedictiones et consecrationes,
prout habetur unctio cum chrismate sive oleo sacro, vel non.
5° Ratione ministri, in reservata et non reservata, prout solum
a determinato ministro, vel ab omnibus sacerdotibus indiscriminatim
confici possunt.
Alia sunt reservata R. Pontifici, ut benedictio pallii, rosae aureae
etc.; alia Episcopis, quae duplicis generis sunt, nempe vel ita propriae
Episcopis, ut sine induito apostolico sacerdoti nequeant delegari; vel
quae in Rituali R. habentur sub titulo: «Benedictiones jaciendae ab
Ordinario vel ab eius delegato ».
Alia ita sunt reservata, ut nonnisi ex peculiari induito apostolico valeant
presbyteri ea conficere. Iluiusmodi sunt benedictiones, quae in Rituali R. ve­
niunt sub titulo: « Benedictiones faciendae a sacerdotibus apostolicum indultum
habentibus ».
Praeterea habentur « Benedictiones propriae nonnullorum Ordinum regu­
larium seu Congregationum religiosarum a sacerdotibus apostolicum indultum
habentibus adhibendae », ut liquet ex Rituali Rom.
Quaedam sacramentalia non reservata, quae proinde valide a
quocumque sacerdote vi ordinis fieri possunt sine induito aut delega­
te) Cfr. Arendt, op. cil., p. 53 e.; Noldln, l. c., η. 51; Marc, l. c., η. 11 Π.

DE SACRAMENTALEBUS

77

tione, sunt de iure paroeciali, ideoque ab alio sacerdote absque licentia
parochi fieri nequeunt (cfr. can. 462).
6° Ratione subiecti in realia, personalia et localia, prout sacramentalia respiciunt res (coronas, imagines, calicem, patenam), vel per­
sonas (uti tonsura, ordines minores, benedictio Abbatis, etc.), vel loca
(ecclesiam, oratorium, coemeterium).
7° Ratione formae in verbalia et realia, prout solis verbis con­
ficiuntur aut aliqua actione, generatim unctione.
8° Ratione ritus in privata et sollemnia, prout cum pompa et
sollemnitate i. e. cum cantu vel campanarum sonitu et populi con­
cursu fiunt, vel potius clam et privatim.
9° Ratione effectus in constitutiva et invocativa. Ea dicuntur
constitutiva, quibus res vel personae aut loca perpetuo dicuntur Deo,
ideoque, mutata natura seu condicione, efficiuntur sacra et religiosa ex
Ecclesiae deputatione. Habetur proinde vera transmutatio, non quidem
physica et materialis, sed moralis atque iuridica. Huiusmodi sunt ton­
sura, ordines minores et subdiaeonatus, benedictio Abbatis etc., quoad
personas; benedictio paramen torum, salis et aquae, consecratio calicis
et patenae etc., quoad res; consecratio ecclesiae et oratorii publici,
quoad loca.

IIuc spectat quod supra adnotatum fuit. Scii, sacramentalia constitutiva
sunt duplicis generis: alia, quibus personae vel res aut loca consecrata vel
benedicta deputantur ad cultum divinum, et nonnullae res ad alia conficienda
sacramentalia ordinantur, v. g. oleum sacrum; alia, quibus res ideo benedi­
cuntur, ut ex usu vel applicatione earundem aliquod bonum obtineatur vel
aliquod malum avertatur, ut aqua lustralis.
Dicuntur invocativa illa, quibus rei, personae vel loco imploratur
aliquod speciale bonum, quin mutetur eorum status seu condicio.

78

LIBER I - CAPUT IV

Articulus II.

De ministro sacramentalium.
87. Minister in genere. — 1. Legitimus sacramentalium minister
est clericus, cui ad id potestas collata sit quique a competente aucto­
ritate ecclesiastica non sit prohibitus eandem exercere (can. 1146).
Sane clericus tantum est persona ecclesiastica, utpote divinis ministeriis
mancipatus et in ecclesiasticam hierarchiain cooptatus (cc. 108, 109, 948);
ideo ipse solus, et non laicus, auctoritate ac nomine Ecclesiae ministerium
exercet.
R. Pontifex posset concedere etiam simplici tonsurato, imo et laico, fa­
cultatem v. g. benedicendi vestes et vasa sacra, consecrandi patenas et ca­
lices etc.
Ista potestas, quae est iuris ecclesiastici, imitatur ex voluntate Ecclesiae
potestatem ordinis iuris divini; ideoque ea fruuntur etiam Episcopi excommunicati, haeretici et schismatici.

2. Non quilibet clericus potest sacramentalia ministrare, sed is
solum, qui ab Ecclesia potestatem acceperit; nam plenum atque exclusivum ius quoad sacramentalia uni competit Ecclesiae, uti supra fuit
ostensum. Praeterea necesse est, ob eandem rationem, ne clericus, cui
potestas sit collata, prohibeatur hanc exercere; eaten us enim potest
sacramentalia conficere seu ministrare, quatenus, ut minister Ecclesiae,
sit ab ea legitime deputatus.
88. Natura potestatis conficiendi sacramentalia. — 1. Ista potestas
a nonnullis vocatur universim potestas ordinis iuris ecclesiastici; a
quibusdam dicitur potestas iurisdictionis.
Alii distinguentes inter consecrationem et benedictionem, pote­
statem consecrandi appellant potestatem ordinis iuris ecclesiastici, po­
testatem benedicendi simpliciter iurisdictionis potestatem vocant.
2. Accuratius haec videntur dicenda:
1° Potestas ordinis iuris ecclesiastici non est peculiaris quae­
dam potestas, entitative ac specifice distincta a potestate iurisdictionis
adaequate sumpta. Ea quippe ab ipsa potestate iurisdictionis procul
dubio procedit ad eamque necessario reduci debet, veluti pars ad totum
vel species ad genus.
2° Potestas consecrandi, iuxta communiorem loquendi usum,

DE BACRAMENTALIBUS

79

vocatur potestas ordinis iuris ecclesiastici. Codex tamen numquam
hac voce expresse utitur; concinne verba facit de potestate ista in
canone 210 (1).

89. Minister in specie. — Iste, pro variis sacramentalibus, est
R. Pontifex, Episcopus sive Ordinarius, sacerdos, diaconus et lector.
1. Quilibet presbyter potest impertire omnes benedictiones, iis
tantum exceptis quae E. Pontifici aut Episcopis aliisve reserventur
(can. 1147, §2). Patio est, quia in ipsa ordinatione sacerdotali una
cum potestate consecrandi confertur presbyteris potestas benedicendi,
quam semper ipsi exercere possunt, nisi expresse interdicantur.
Quaenam sint benedictiones reservatae, constat ex Pontificali Romano et
Rituali. Quae habentur in Pontificali Romano, sunt omnes generatim reservatae.

2. Benedictio reservata quae a presbytero detur sine necessaria li­
centia, illicita est (sub levi per se, secluso contemptu), sed valida, nisi
in reservati one Sedes Apostolica aliud expresse statuerit (c. 1147, § 3).
3. Diaconi et lectores illas tantum valide et licite benedictiones
dare possunt, quae ipsis expresse a iure permittuntur (can. 1147, § 4).
Lectores ex Pontificali R. possunt « benedicere panem, et omnes
fructus novos»·, idque sive privatim sive etiam publice.
Diaconi ex eodem Pontificali (cfr. can. 741) possunt, tamquam
ministri extraordinarii, sollemniter baptizare, et ideo benedictiones
et exorcismos facere, qui praescribuntur in ordine Baptismi admini­
strandi (2), et nequeunt salem aut aquam benedicere (3). At si forte
deesset sal benedictus, diaconus sollemniter baptizans posset profecto
illum benedicere.
Item diaconi, quando de Ordinarii loci vel Parochi licentia, gravi
de causa concedenda (4), Viaticum deferunt ad infirmos, possunt facere
aspersionem aquae benedictae, dicere Misereatur, Indulgentiam, signare
infirmum, dicere Dominus vobiscum cum oratione, et benedicere infir­
mum et assistentes cum SS. Sacramento (5).
Item diaconus sacram Communionem ad normam can. 845, § 2
(1) Schemata Codicis explicite memorant potestatem ordinis iuris ecclesiastici.
« Etiam potestas ordinis iuris ecclesiastici potest esse ordinaria vel delegata » (can. 97, § 2).
« Potestas ordinis iuris ecclesiastici nec ordinaria delegari nec delegata subdelegari
potest...» (can. 102. § 1).
Quod in textu definitivo Codicis id omissum fuerit, et quidem consulto, res est maximi
profecto momenti.
(2) Rituale Rom., tit. II, cap. 2; cfr. can. 1153.
(3) S. R. C. Mariannen.. 10 febr. 1888; n. 3684.
(4) V. can. 845, § 2.
(5) S, R, C. Tonkini Occidentalis. 14 aug. 1858, ad I; n. 3074.

80

LIBER I - CAPUT IV

ministrans, potest et debet, aliter quam olim (6), in fine ritus benedi­
ctionem manu impertire, ut facit sacerdos (Pontif. Comm. Cod. 13
iul. 1930; A. A. S., XXII, 365).
Hae sunt benedictiones quae a iure permittuntur diaconis et lecto­
ribus; alia quaecumque benedictio ab ipsis data, illicita et invalida est.
Si diaconi vel lectores, praeter eas quae ipsis expresse a iure permittuntur,
alias benedictiones dare praesumerent, graviter per se peccarent si revera qua
ministri Ecclesiae id facerent; secus, secluso scandalo aut contemptu, proba­
bilius venialiter peccarent.

4. Reservatur Parocho benedictio nuptialis, benedictio baptismatis
in Sabbato Sancto et in vigilia Pentecostes, benedictio domorum in
Sabbato Sancto aut alia die pro locorum consuetudine, benedictio extra
ecclesiam cum pompa et sollemnitate, i. e. cum cantu et sonitu Cam­
panarum atque concursu populi (can. 462, nn. 4, 6, 7); non vero, ut
olim docebant auctores (7), benedictio mulieris post partum.
5. Parochus pro ecclesiis et oratoriis in territorio suae paroeciae
positis, et rectores ecclesiarum pro suis ecclesiis, benedicere possunt
sacram supellectilem quae ad normam legum liturgicarum benedici
debet antequam ad usum sibi proprium adhibeatur.

Item sacerdotes a loci Ordinario delegati, intra fines delegationis et iurisdictionis delegantis, nec non sacerdotes religiosi a suis respective Superioribus
delegati, pro propriis ecclesiis et oratoriis ac pro ecclesiis monialium sibi subiectarum. A fortiori id agere possunt, uti palam est, S. R. E. Cardinales, Episcopi,
omnes locorum Ordinarii pro ecclesiis et oratoriis proprii territorii, et Supe­
riores religiosi, etiam non maiores, pro suis ecclesiis et oratoriis (can. 1304).
6. Ex iuris principiis censemus, de licentia parochi vel rectoris ec­
clesiae quemlibet sacerdotem posse benedicere sacram supellectilem.
Agitur enim de facultate ordinaria, quae, deficiente expressa prohibi­
tione, ad normam can. 199, § 1 delegari potest, et quidem de pote­
state quae necessario reducenda est ad potestatem iurisdictionis (cfr.
n. 88). Idcirco minime obstat praescriptum can. 210.
S. R. C., Dubiorum, 13 iun. 1893 (8i declaravit, simplicem sacerdotem
sive saecularem sive regularem posse invitatum benedicere privato ritu campos,
animalia et similia. Porro ritus privatus, in quantum sollemni opponitur, non
excludit superpelliceum et stolam, sed tantum ministros, cantum et sonitum
Campanarum et populi concursum.
(β) S. R. C. Anartoiwlilana, 11 sept. 1857, ad 9; n. 2951.
(7) Cfr. Marc., I. c.. n. 1441, 3° b); Noldln, I. c., n. 45, 3, b.
(8) Decreta authentica, ad VI, n. 3801.

DE SACRA ΜΕΝΤΑ LIBI'S

81

7. Clausulae, si quae sint circa benedictiones dandas, diligenter
attendendae sunt. Clausula « de consensu Ordinarii loci » non est ad
valorem. Sufficit autem consensus rationabiliter praesumptus. Prae­
sumi potest, quoties sine aliquo incommodo Ordinarius loci adiri vel
interrogari nequeat.
Intra parietes domesticos satis est religiosis consensus sui Su­
perioris (9).
8. Nemo qui charactere episcopali careat, valide peragere potest
consecrationes, nisi iure vel apostolico induito id ei permittatur (can.
1147, § 1).
Iure id agere possunt: 1° Cardinales (can. 239, § 1, n. 20); —
2° Vicarii et Praefecti Apostolici (can. 294, §2); — 3° Abbates et Prae­
lati nullius (can. 323, § 2).
9. Ministri exorcismorum qui occurrunt in baptismo et in conse­
crationibus vel benedictionibus, sunt iidem qui eorundem sacrorum
rituum legitimi ministri sunt (can. 1153). Quare peculiaris facultas ad
istos exorcismos faciendos minime requiritur.
10. Num et quando minister sacramentalium prohibeatur ob poe­
nam sive medicinalem sive vindicativam ea conficere et administrare,
vide n. 78, 3.
90. An et quale peccatum committat conficiens aut recipiens sacramentalia in peccato mortali. — 1. Certum est non peccare mortaliter, nisi forte
ex contemptu agat; quo in casu lethale foret praecise ob contemptum, non
autem ex alio capite.
2. Utrum committat peccatum veniale, controvertitur. Quidam censent
semper committi; alii numquam; alii interdum. Haec sententia vera videtur.
Nam eatenus peccatum admittendum est, quatenus adsit revera irreverentia.
Atqui haec aut nulla aut minima apparet aliquando, ex. gr. si fidelis recitet
Confiteor aut benedictionem in Missa recipiat, vel si minister aliquam benedi­
ctionem det absque ulla sollemnitate; aliquando, e contra, irreverentia quaedam
haberi vel saltem existimari potest, v. g. si Abbas recipiat benedictionem vel
Episcopus consecret ecclesiam in peccato mortali.
(9) Cfr. S. Congr. Indulg. 11 iun. 1901; Cappello, De Poenitentia, n. 963.

Articulus III.

De benedictione, consecratione et exorcismis in specie.
91. Benedictio et consecratio. — 1. Benedictio generatim innuit,
ut liquet ex ipsa etymologia, actionem quae ad genus orationis late
acceptae revocari potest.
Proprie sumpta, ad mentem Angelici definiri potest: Oratio neces­
sitate disponens ut id quod bonum alicui est, per alium ipsi fiat (1).
TSvinrin nniiîrrUnr riiafinnfί-π-nm benedictionis proprietatem, in opi, in eo esse, ut aliquem effectum
edictio proinde, qua sacramentale,
boni ex Ecclesiae intercessione.
ledictio, at peculiaris et sollemnior,
5 seu oleo sacro peragitur.
consecratione) ecclesiastica, quae scii,
siae, non autem de benedictione laicali,
n qui titulum habent in personam aut
s eorumque bona, Superiorissa in snb‘calis non est sacramentale, uti maniit instituta neque eiusdem nomine fiat.
— 1. Nomine exorcismi intelligitur

listinguenda est, scii, directa et inres exercetur per ministerialem colim revocatur efficacia benedictionis
ipetratoria. Potestas directa exerJinones imperative compelluntur ne
nini imperio cogi possint daemones
tivam daemonis adiurationem, scii.
)mine eiusdem Dei seu Christi Do­

it. 1, q. 1; Arendt, op. cU., p. 131 rs.
. 1; Layinann. lib. V, tract. IX, cap. 13, De
nediclionc pttpali cius>iue ritu screando, cap. I,
lomac, 1895).
uarcz, De religione, tcm. II, tract. IV, lib. 4;

,

DE SACRAMENTA LIBUS

83

Notandum, adiurationem imperativam posse etiam dirigi ad creaturas
irrationales, non utique secundum se, sed prout a daemone forte adhibeantur
in nocumentum hominum. Et talis profecto, ut ait Angelicus (4), est modus
adiurandi in Ecclesiae exorcismis; ex. gr. benedictio deprecatoria contra mures,
locustas, bruchos, vermes et alia animalia nociva.
2. Exorcismus dividitur·:
Il
1° in sollemnem et simplicem,
prout fit, formula in Rituali
Horn. descripta, ad daemonem expellendum, vel ad eius influxum com­
pescendum ne personis rebusve noceat;
2° in publicum et privatum, prout fit a personis ecclesiasticis
nomine et auctoritate Ecclesiae, vel proprio exorcizantis nomine.
II et quomodo potestatem exorcizandi exercere valeant.
93. Quinam
— 1. Nemo, potestate exorcizandi praeditus, exorcismos in obsessos
proferre legitime potest, nisi ab Ordinario peculiarem et expressam
licentiam obtinuerit (can. 1151, § 1). Id sub gravi praecipi, pro certo
tenemus. Heic, uti patet, sermo est de exorcismo sollemni.
Quamvis clerico per ordinem exorcistatus potestas exorcizandi
conferatur, tamen ex disciplina iamdiu in Ecclesia recepta solus presby­
ter potest de Ordinarii licentia eiusmodi potestatem exercere.
2. Licentia exorcizandi ab Ordinario est concedenda tantummodo
sacerdoti pietate, prudentia ac vitae integritate praedito (can. cit. § 2).
Ratio est, quia agitur de re quae suapte natura sanctitatem in ministro
postulat et circumspectionem maximam, ne incommodum aliquod et
forte scandalum fidelium enascatur.
Sacerdos, qui ab Ordinario licentiam acceperit, non potest ad exor­
cismos procedere nisi perquam diligenti prudentique investigatione
compererit exorcizandum esse revera a daemone obsessum (can. cit.).
3. Exorcismi a legitimis ministris fieri possunt non solum in fideles
et catechumenos, sed etiam in acatholicos vel excommunicatos (can.
1152). Nihil interest utrum acatholici sint bapt izat i necne, utrum ex­
communicat! sint tolerati vel vitandi.

Exorcismus simplex fieri potest ab omnibus presbyteris, cum ex una parte
ipsis ad id collata sit potestas, et ex alia parte nulla exsistat quoad eos prohibitio
ecclesiastica ubi agitur de simplici exorcismo, sed tantum quoad exorcistas.
Theologi suadent communiter sacerdotibus, ut exorcismum simplicem
saepe peragant, memores verbi Domini: « In nomine meo daemonia eiicient»;
potissimum super eos, qui vehementi tentâtione vexantur, et super poeniten(4) Loc. cU., «. 3.

81

LIBER I - CAPUT IV

tes, qui difficultates experiuntur in peccatis manifestandis aut in dolore eliciendo (5).

De ministro vide n. 87.
Exorcismus privatus peragi potest ab omnibus fidelibus. Quisque eniin ad
tentationes vel daemonis vexationes repellendas, diabulo imperare potest per
Deum seu lesum Christum, ne sibi vel aliis noceat (6). Huius exorcismi effectus
non derivatur ab auctoritate et precibus Ecclesiae, cum non fiat eiusdem no­
mine, sed solum ex virtute nominis Dei seu lesu Christi.
94. Formula et regulae. — 1. Formula exorcismi sollemnis habetur in
Rituali Rom. (7) sub titulo: De exorcizandis obsessis a daemonio.
In Rituali (l. c., cap. 3) refertur exorcismus in satanam et angelos aposlaticos, in gratiam Episcoporum et sacerdotum ab Ordinariis suis legitime ad id
auctoritatem habentium.
2. Regulae, quae servari debent in obsessis exorcizandis, accurate descri­
buntur in Rituali Rom. (I. c.); attendantur praesertim regulae 5, 7, 10, 12,
14, 19 et 20.

Articulus IV.

De effectibus sacramentalium.
95. Sacramentale est signum practicum. — 1. Dicitur signum
practicum, quia non solum effectus significat, sed vere ac proprie eos
producit. Etenim sacramentali inest efficacia seu virtus specialis, in
eo consistens quod ipsa actione aut ipsa re benedicta vi collatae be­
nedictionis effectus peculiaris obtinetur. Quocirca, cum sacramental©
non vi institutionis, ut sacramentum, sed vi impetrationis Ecclesiae
efficax sit, manifesto patet, effectum producere ex opere operantis Ec­
clesiae, non autem ex opere operato.
2. At quamvis efficacia seu virtus sacramentalium non pendeat a
merito ministri neque a subiecti, i. e. suscipientis sanctitate, tamen
dubitandum non est quin meritum ministri — praescindendo nunc a
peculiari charismate intuitu sanctitatis a Deo alicui concesso — in­
fluere possit et reapse influat in ordinarium sacramentalium effectum;
simul vero certissimum est, requiri in subiecto debitam dispositionem,
(5) Marc, l. c., n. 552, II; Noldin, l. c., n. 53, not. 3.
(G) Noldin. L c., n. 53, 4; Marc, l. c.
(7) Tit. XI, cap. 2.

DE SACRAMENTALIBUS

85

ut effectus percipiatur, sicuti in subiecto item sacramentorum debita
dispositio necessaria est ad effectus eorundem obtinendos.

Exinde sequitur, effectum sacramentalium eo uberiorem esse, quo dispo­
sitio subiecti scii, fides et devotio perfectior sit. Haec dispositio nec destruit
virtutem seu efficaciam intrinsecam sacramentalium nec quidquam ei confert,
sed solum conditio est, qua removentur obstacula pro effectu recipiendo (1).
3. Proinde sacramentalibus certissime competit extrinsecus quae­
dam virtus specialis, quae repetenda est tum ex potestate in daemones
a Christo Ecclesiae collata, tum ex ipsa crucis et nominis Christi vir­
tute, sub cuius invocatione sacramentalia conficiuntur et adhibentur,
tum denique ex peculiari impetrationis virtute qua Ecclesia pollet,
utpote dilecta Christi sponsa. Cum vero huiusmodi triplex virtus sit
omnino independens a meritis sive administrantis sive suscipientis
sacramentalia, dicendum est ea aliquid participare de efficacitate ex
opere operato.
4. Attamen effectus sacramentalium magna ex parte pendent a
dispositionibus tum ministri tum subiecti eadem suscipientis aut in
usu adhibentis (2).
5. Sacramentalia, quae consistunt in benedictione constitutiva seu
deputatione ad finem spiritualem, infallibiliter, dummodo adsint condi­
tiones requisitae, efficiunt ut res vel persona sit Deo et cultui divino
dicata, v. g. ut scapulare sit benedictum cum favoribus quos huic bene­
dictioni Ecclesia adnectit, etc. Ratio est, quia huiusmodi effectus unice
pendent ex voluntate Ecclesiae instituentis.

96. Num effectus sacramentalium sit infallibilis. — 1. Nonnulli
auctores negant, quia, aiunt, ipsae quoque preces Ecclesiae secundum
communem legem, quam Deus in exaudiendis precibus observat, non
habent effectum infallibilem (3); alii affirmant (4), et rectissime.
Alia ab alia sententia verbis potius quam re differt, si textus au­
ctorum attente perlegantur. Sane deprecatio Ecclesiae est certe Deo
acceptissima, quippe quae in se omnes conditiones complectitur ora­
tioni in genere necessarias ut efficax esse possit ex Christi promissione,
si quidem in obiectum dirigatur praedestinationi Providentiae divinae
conforme.
Proinde, si forte non consequatur auxilium efficax utpote in casu
(1)
(2)
(3)
(1)

Cfr. Suarez, l. c., sect. 4, n. 5; Coninck, l. c., n. 28.
Lnhonssc, l. c.
Cfr. Suarez, l. C., n. 7; Snsse, l. c.. p. 104.
Noldln, l. c.. n. 50; Arendt, op. cit., p. 257 ss.

86

LIBER I - CAPUT IV

individuo illi praedestinationi non respondens, tamen auxilium saltem
minus remote sufficiens procul dubio impetrabit, vel aliud gloriae di­
vinae magis consentaneum, omnibus simul a Deo perspectis (5).

Ideo, ubi contingat non obtineri ex sacramcntalibus finem determinate
intentum, puta sanitatem corporis, id tribuendum est defectui conditionis
pro qualibet oratione in genere requisitae ex parte obiecti, ut efficax reipsa
sit (6). Oportet enim, id quod petitur sit ad salutem animae, et quidem in ordine
divinae Providentiae contentum, scii, res bona et honesta, vere utilis, non
solum absolute, sed etiam relative, quatenus maius animae bonum non im·
pediat (7).
2. Quare, si per sacramentalia postulatur bonum temporale, ex.
gr. sanitas corporis, quod ex Dei praevisione animae saluti non prosit,
vel bonum spirituale, cuius concessio haud consentanea sit divinae
Providentiae ordini, effectus intentus non obtinetur; sed, ut commu­
nius et verius docent theologi, in utroque casu Deus aliquod aliud
beneficium confert. Huc enim recidit doctrina quae de infallibili effi­
cacia orationis traditur passim ab auctoribus (8).

97. Quinam sint effectus sacramentalium. — 1. Effectus sacramentalium, eo ipso quod ex vi impetratoria Ecclesiae obtinetur, non est
naturalis, ut manifesto patet, sed supernaturalis (9), qui, licet superna­
turalis ratione originis seu impetrationis, potest referri sive ad bona
spiritualia sive etiam ad bona temporalia. At, cum finis Ecclesiae pro­
ximus sit hominum sanctificatio et remotus vita aeterna, evidenter
liquet, effectus sacramentalium ex mente ac institutione Ecclesiae esse
praesertim spirituales.
2. Certum est sacramentalia vi sua non conferre gratiam sanctifi­
cantem, quod proprium est sacramentorum, nec gratias actuales quae
non minus sunt in dominio Dei quam gratia habitualis, sed merito
Ecclesiae impetrant tum bonos motus, seu gratias actuales, ad sancte
operandum, tum bona temporalia, tum etiam ut vis daemonis com­
pescatur ne noceat in spiritualibus vel in temporalibus, quod fieri solet
adjurationibus et exorcismis (10).
3. In specie vero effectus sacramentalium quatuor communiter a
(5) Arendt» op. cil., p. 273.
(6) Cfr. S. Thom., in IV D. 16, q. 4» a. 1, q. 1, a. 7, q. 3; II-II, q. 83, a. 7.
(7) Cfr. Suarez, De religione, tract. IV, lib. I, cap. 23, η. 4 es.; Ball.-Palm., op. ci/.,
II, tract. VI, sect. I, n. 2 2 88.
’
(8) Cfr. S. Thom., /. c.; Suarez, I. c., n. 2; S. Bellarm., De Sacram, in gen., lib. 2,
cap. 31, prop. 3; Ball.-Palin.. I. c.
(9) Suarez, I. c.; Arendt, op. ci/., p. 7; NoIdin, Z. c., n. 46; Lchinkuhl, Z. c.
(10) Suarez, L c., n. 1 68.; Ball.-Palm., IV, tract. X, De Sacram., eect. I, cap. jy, n. 88.

Λ

DE SACRA MENTALIBUS

87

theologis numerantur: 1° remissio peccati venialis; 2° collatio gratiae
actualis; 3° cohibitio daemonis; 4° largitio boni temporalis.

98. I. Remissio peccati venialis. — Nulla est quaestio de remis­
sione peccati mortalis, quod remitti nequit nisi per gratiae infusionem,
cuius proinde remissio propria est sacramentorum.
Disputant DI). de modo, quo sacramentalia peccatum veniale
remittant. luxta longe communiorem et probabiliorem sententiam, hoc
sensu delent peccata venialia, quatenus pios motus excitant, quibus
culpae remissio obtinetur (11).
Qua de re prae oculis habeatur doctrina A ngelici (12): « Ad remissionem
venialis peccati non requiritur novae gratiae infusio; sed sufficit aliquis actus
procedens ex gratia, quo aliquis detestatur peccatum veniale vel explicite
vel saltem implicite, sicut cum aliquis ferventer movetur in Deum. Et ideo,
triplici ratione aliqua causant remissionem venialium peccatorum. Uno modo,
in quantum in eis infunditur gratia: quia per infusionem gratiae tolluntur
venialia peccata... et hoc modo per Eucharistiam et Extremam Unctionem et
universaliter per omnia sacramenta Novae Legis, in quibus confertur gratia,
peccata venialia remittuntur. Secundo, in quantum sunt cum aliquo motu
detestationis peccatorum. Et hoc modo confessio generalis, tunsio pectoris
et oratio dominica operantur ad remissionem venialium peccatorum; nam
in oratione dominica petimus: Dimitte nobis debita nostra. Tertio modo, in quan­
tum sunt cum aliquo motu reverentiae in Deum et ad res divinas. Et hoc
modo benedictio episcopalis, aspersio aquae benedictae, quaelibet sacramentalis unctio, oratio in Ecclesia dedicata, et si aliqua alia sunt eiusmodi, ope­
rantur ad remissionem peccatorum venialium ».
Non tamen, iuxta Angelicum, eodem modo sacramentalia remittunt pec­
catum veniale. « Quaedam vero, ait ipse (13), sunt quae causant remissionem
venialis peccati secundum duo praedictorum: non enim causant gratiam, sed
ercitant rationem ad aliquid considerandum quod excitat charitatis fervorem;
et etiam pie creditur quod virtus divina interius operetur excitando dilectionis
fervorem (quatenus scii, pie creditur quod Ecclesia ut Christi sponsa orando
semper exaudiatur). Et hoc modo aqua benedicta, benedictio pontificalis et
huiusmodi sacramentalia causant remissionem peccati venialis. Quaedam vero
sunt quae causant remissionem venialis peccati solummodo excitando chari­
tatis fervorem per modum considerationis, sicut oratio dominica, tunsio pe­
ctoris et alia huiusmodi ».
Ratio discriminis est, quia in illis sacramentalibus, ut constat ex ipsa
Pontificalis Romani ac Ritualis precandi formula, Ecclesia pro remissione
(11) S Thom.. III. <b 87. »· 3. ,ul DSuarcz, in ili p., q. 87. a. i, disp. 12. swt. 2;
Lngo, De Poenit., disp. 9, sect. I. n. 09; Lacroix, l. c., n. 221; S. Alph.. I. c., n. 92.
(12) Loc. cil., a. 3.
(13) De malo, q. 7, a. 12.

88

LIBER I - CAPUT IV

peccatorum interpellat; in aliis, contra, sacramentalibus deest eiusmodi Ec­
clesiae deprecatio.

99. II. Collatio gratiae actualis. — Ex Ecclesiae impetratione, non
autem, ut explicavimus, ex opere operato, eae gratiae actuales per
sacramentalia obtinentur, quae requiruntur ad rite obeunda munera
vi sacramentalium suscepta; idque, ex. gr., locum habet in Abbatis
consecratione, in benedictione nuptiali, in ordinibus minoribus etc.
100. III. Cohibitio daemonis. — Certum est, Ecclesiae specialem
potestatem in daemones a Christo Domino fuisse collatum (11); item
indubitatum est, daemones malum hominibus, Deo permittente, posse
inferre, et quidem potissimum triplici modo: vel quatenus hominibus
ipsis aut eorum bonis mala physica inferunt, vel quatenus interius
pravis tentationibus eos ad peccatum provocant, vel demum quatenus
eorum ipsa corpora obsident; hinc habetur circumsessio, obsessio et
possessio, de qua fuse agunt theologi.
Cum varius sit eiusdem influxus diabolicus in detrimentum homi­
num, varius quoque est modus illum compescendi, scii, per debilita­
tionem, aut remotionem seu directam seu indirectam infestationis, aut
per ipsam expulsionem daemonis e corpore hominis. Aliqua daemonis
cohibitio per sacramentalia ad hoc instituta semper obtinetur, licet
ex. gr., ubi agitur de obsessione, reipsa diabolus non expellatur.

Vis et efficacia, quae inest sacramentalibus, nullatenus confundenda est
cum extraordinario charismate, quo Deus non raro sanctis viris concedit pote­
statem in daemones.
101. IV. Largitio boni temporalis, ex. gr. sanitatis, ubertatis agro­
rum aliorumque beneficiorum. Huc spectant benedictio infirmorum
et aliae plures benedictiones, quae irrationalibus creaturis conferuntur.
Iste effectus diverso modo a sacramentalibus producitur: vel quatenus
homo eiusque bona speciali Dei providentia a futuris malis praeservan­
tur, vel quatenus mala praesentia, puta infirmitas, auferuntur, vel
quatenus prosperitas temporalis confertur (15).

102. Num sacramentalia remittant poenam temporalem. — Non
convenit inter doctores, num sacramentalia remittant etiam poenam
temporalem.
(14) Cfr. S. Thom., -S. thcol., II-II, Q. 90, III, q. 71, a, 3; JJe potentia ο β n in.
In IV D. 0, q. 2, a. 3, q. 2; Suarez, l. c., n. 10 S3.
’
’ ’ ιυ>
(15) Arendt, op. cil., p. 281 sa.; Noldln, l. c., n. 47, 4; Lahousse, l. c.

DE SACRAMENTALIBUS

89

Communior et probabilior sententia negat, quia non constat
aliqua sacramentalia fuisse in hunc finem instituta et ad hunc effectum
tali modo tribuendum, quamquam, ut egregie animadvertit Suarez (16)
expresse disserens de hac quaestione, « non est dubium quin sit in
Ecclesia potestas ad applicandum ex thesauro suo aliquam satisfactio­
nem, ratione cuius aliqua poena temporalis remittatur ultra meritum
et satisfactionem propriam eius cui applicatur ».

Angelicus (17) haec ad rem egregie tradit: «Per praedicta tolluntur qui­
dem peccata venialia quantum ad culpam... Non autem per quodlibet praedi­
ctorum semper tollitur totus reatus poenae... Sed reatus poenae remittitur
per praedicta secundum, modum fervoris in Deum, qui per praedicta excitatur,
quandoque magis, quandoque autem minus ».
103. Notanda. — 1. Singula sacramentalia non omnes supra me­
moratos effectus producunt; sane cum diversa ipsa sunt atque ad finem
diversum instituta, sequitur, diversos quoque producere effectus.
2. Quinam vero sit singulorum sacramentalium proprius effectus,
cum ex eorum institutione, tum praesertim ex precibus, quibus Ec­
clesia utitur in iis ministrandis, colligi debet (18).
3. Notum est, per benedictiones et consecrationes res vel personas
consecrari et ad cultum divinum deputari; ita, ex. gr., consecrantur
templa et calices, benedicuntur Abbates, deputantur clerici ad mini­
sterium divinum per tonsuram et ordines minores.
lamvero eiusmodi vis constituendi rem aut personam vere sacram
et ad cultum divinum deputatam, non est effectus sacramentalium,
qua sacramentalium. Etenim benedictiones et consecrationes in tantum
sunt sacramentalia, proprie et accurate loquendo, n quantum vim ha­
bent producendi quosdam effectus supernaturales, non vero quatenus
constituunt rem aut personam vere sacram et ad cultum divinum
deputatam (19).
(16)
(17)
(18)
(19)

/x)C. c<7., ii. 9.
S. Ihcol., III, q. 87» a. 3, ad 3.
Suarez, l. c.9 n. 1, 3, 15; Sasse, l. c.9 p. 191.
Cfr. Suarez, I. c., sect. 1; Arendt, op. cit.. p.

es

90

LIBER I - CAPUT IV

Articulus V.

De sacramentalium subiecto, ritibus et usu.
104. Ritus servandi. — 1. In sacrament alibus conficiendis seu
administrandis accurate servari debent ritus ab Ecclesia probati (can.
Π48, § 1).
Benedictiones et consecrationes tam invocativae quam constitu­
tivae invalidae sunt, si non fuerit adhibita formula ab Ecclesia prae­
scripta (can. cit. § 2); ita quidem ut nullo modo excuset ignorantia
invincibilis seu bona fides.

Ratio est, quia tota benedictionum efficacia consistit in Ecclesiae impe­
tratione per suos ministros facta, qui proinde non aliis formulis uti debent,
(piam iis, quae ab Ecclesia sunt constitutae; secus deest eiusdem impetratio,
cum ministri, alia formula utentes, nomine Ecclesiae nequaquam agant.
2. Benedictiones, quae de praecepto vel publice in ecclesiis vel
in oratoriis publicis coram populo ad id congregato fiunt, extra Missam,
dandae sunt cum superpelliceo et stola, stando et capite detecto, mani­
bus innetis, cum ministro deferente vas aquae benedictae et aspergillo,
et formula in Missali vel Rituali Romano praescripta aut a S. R. C.
probata.

3. Ad benedicenda ea, quae specialis benedictio non habetur, potest
adhiberi benedictio ad omnia; vel simpliciter potest produci signum crucis
super re benedicenda, cum formula: « In nomine Patris, et Filii etc.». Dein
res ipsa cum aqua benedicta aspergatur.

4. Ad colorem quod attinet in usu stolae, haec animadvertantur:
1° Rituale non raro colorem indicat: hunc in casu sumendum
esse, evidens est.
Ita v. g. ad faciendam aquam benedictam, Rituale praescribit
usum stolae violaceae; sed si immediate ante Missam aqua benedicitur,
sacerdos, secundum Missale, assumit albam cum stola quae officio
diei congruit.
2° Si nullus in Rituali color indicatur, tunc: a) licet semper
adhibere colorem, quem natura rei postulat, nempe Sanctus vel My­
sterium in cuius honorem benedictio datur; quare, ubi v. g. absolutio
vel exorcismus magnam partem formulae constituit, color violaceus
sumendus est; b) licet semper adhibere colorem diei, exceptis absolu-

e:
DE SACRAMENTALIBUS

91

tionibus vel exorcismis, quae colorem violaceum postulant; c) beet
etiam album colorem eligere, quando natura rei nullum alium defini­
tum requirat, in dubio de colore praescripto, et generatim extra
domum, cum difficile sit stolas omnis coloris secum afferre.
3° Prae oculis habeatur haec regula a Rituali Rom. statuta: « In
omni benedictione extra Missam, sacerdos saltem superpelliceo et stola
coloris tempori convenientis utatur, nisi aliter notetur » (1).
105. Subiectum. — 1. Benedictiones in primis impertiri debent
catholicis; at dari possunt etiam catechumenis, imo, nisi obstet Ec­
clesiae prohibitio, acatholicis quoque, ad obtinendum fidei lumen, vel,
una cum illo, corporis sanitatem (can. 1149).
Dicitur nisi obstet Ecclesiae prohibitio, quia a iure expresse prohibentur
quidam sacramentalia recipere, scii.: a) excommunicati vitandi et etiam tole­
rati post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam (can. 2260, § 1); —
b) personaliter interdicti (can. 2275, n. 2); — c) catholici qui matrimonium
mixtum, etsi validum, sine Ecclesiae dispensatione inire ausi fuerint, donec
ab Ordinario dispensationem obtinuerint (can. 2375); — d) omnes qui vindicativa poena privationis sacramentalium mulctati fuerint (can. 2291, n. 6).

2. Praescriptum can. 1149 intelligi debet et iam de sacramentalibus
publicis. Proinde admitti possunt catechumeni ad impositionem cine­
rum, traditionem candelarum et palmarum (2).
3. Num et quando fideles licite possint a ministro indigno sacra­
mentalia petere, vide quae tradidimus loquentes de sacramentis
(n. 78 ss.).
4. Benedictioni candelarum, cinerum et palmarum, ac generatim
aliis functionibus religiosis, acatholici assistere nequeunt.
Num aqua benedicta, candelae et palmae benedictae distribui
possint acatholicis? Certe publice in ecclesia, aut privatim cum scan­
dalo aut contemptu religionis distribui nequeunt.
In aliis casibus, scii, privatim et extra ecclesiam, scandali ac ir­
reverentiae cuiuslibet periculo remoto, non videtur prohibita distri­
butio (3).
5. De subiecto quoad exorcismos vide n. 93.
106. Quomodo tractandae res consecratae vel benedictae. —
1. Res consecratae vel benedictae constitutiva benedictione reverenter
(1) Regulae gentralee de Benedictionibus, tit. VIII, cap. 1, n. 6.
(2) S. R. C., Vicariat us Apostolici Gaboncn., 8 mart. 1919.
(3) Nihil in contrarium erui posse vidotur ox Instr. S. C. do Prop. Fide, ian. (sine die)
1761; Collect. I, n. 438.

7 — Cappello, De Sacramentis, I.

92

LEBER I - CAPUT IV

tractari debent; neque ad usum profanum vel non proprium adhiberi
possunt, etiamsi in dominio privatorum sint (can. 1150).
2. Culpa hac in re levis per se est; at potest etiam gravis fieri, ex.
gr. ratione scandali, contemptus etc., vel si res consecrata aut bene­
dicta ad usum sordidum omnino adhibeatur.
3. Quare non licet uti aqua benedicta ad sitim exstinguendam
neque uti candela benedicta tamquam lumine vulgari. Quae, ex dictis,
nec mortalia sunt nec sacrilegii arguenda. Ex qualibet causa iusta,
etiam levi, facile excusantur.
4. Qui falsam materiam scienter sacramentalibus supponeret, gravis
sacrilegii per se reus foret (4). In praxi, ob ignorantiam sive bonam
fidem, vix admittendum est peccatum lethale.

Articulus VI.

De cessatione potestatis circa sacramentalia
eorumque effectuum.
107. An potestas conficiendi sacramentalia auferri possit ac revera
auferatur. — 1. Cum ista potestas unice pendeat a voluntate Ecclesiae,
procul dubio auferri, restringi, coarctari potest, sive quoad durationem sive quoad ambitum sive quoad subiectum et obiectum.
2. Potestas consecrandi et benedicendi, quae ex Ecclesiae prae­
scripto adnexa est characteri episcopali, numquam aufertur aut limi­
tatur, ad validitatem quod attinet; ita ut qui valide ordinationem epi­
scopalem receperit, potestatem conficiendi sacramentalia, v. g. conse­
crandi calices vel patenas, conferendi tonsuram et ordines minores, etc.,
semper retineat, licet forte suspensus vel excommunicatus fuerit, aut
haereticus aut schismaticus vel degradatus sit.
3. Potestas consecrandi et benedicendi, quae adnexa est officio
sive muneri, non autem characteri episcopali, intra certos fines coarctatur eaque, cessante officio vel munere, cessat ipso facto. Hoc valet
v. g. de Vicariis et Praefectis apostolicis, de Abbatibus et Praelatis
nullius, de parochis, de ecclesiarum rectoribus (cfr. can. 294, § 2, 323,
§ 2, 462, 1304).
4. Tanta est potestas R. Pontificis, ut res vel personas aut loca
consecrare vel benedicere, seu eadem consecrata vel benedicta decla(i) Cfr. Vermecrsch, Theoloyia moralis. III, u. 848.

DE S A ORAME NTAUB US

93

rare valeat absque ullo ritu et forma, simplici voluntatis actu exterius
quomodocumque manifestato.
Eodem modo benedictionem vel consecrationem collatam auferre
valet quoad canonicos effectus.

108. An et quando res vel personae benedictae aut consecratae
amittant benedictionem vel consecrationem. — 1. Sermo est, uti patet,
de benedictione vel consecratione constitutiva (cfr. n. 86, 2, 9°).
2. Ecclesia potest profecto auferre effectum benedictionis vel con­
secrationis, qui consistit in deputatione personae vel rei ad finem spiri­
tualem, ita ut, conditione iu ridica inde mutata, res vel persona non
amplius sit in esse sacro et religioso, ideoque restituatur in illum sta­
tum in quo erat ante receptam benedictionem vel consecrationem.
Quod Ecclesia id agere queat, evidens est; nam effectus sive depu­
tatio unice pendet ex voluntate Ecclesiae, quae, sicuti concedit, ita
quoque auferre potest.
3. Ubi agitur de rebus, Ecclesia aufert interdum effectum benedi­
ctionis vel consecrationis (cfr. cc. 1170, 1200, 1305, etc.); ubi agitur de
personis, id non agit. Unde v. g. si clericus ad statum laicalem reductus
fuerit (cfr. can. 211 ss.), et postea inter clericos denuo admittatur, nec
tonsuram nec ordines minores iterum recipere debet aut potest.

LIBER II.

CAPUT I.

DE NATURA BAPTISMI (1)
Articulus I.

De notione ac divisione Baptismi.
109. Notio. — Baptismus, a ράπτω, βαπτίζω (abluere) derivatus,
definiri potest: Sacramentum N. L. a Christo Domino institutum, quo
per ablutionem aquae sub expressa invocatione SS. Trinitatis homo spiritualiter generatur; vel brevius cum Catechismo Romano: « Sacramen­
tum regenerationis per aquam in verbo ».
Qua definitione non solum indicatur genus, verum etiam specifica
differentia, qua Baptismus a ceteris sacramentis essentialiter distingui­
tur, i. e. materia et forma, nec non effectus proprius eiusdem scii, spi­
ritualis regeneratio. Sicuti enim in vita corporali oportet primum, quod
per generationem seu nativitatem res aliqua vitam accipiat, ita etiam
in vita spirituali necesse primum est, ut quis generetur, quae spiri­
tualis generatio fit per Baptismum (2).
Hac de causa Baptismus primum omnium Sacramentorum locum
tenet, estque vitae spiritualis ianua; per ipsum enim membra Christi
ac de corpore efficimur Ecclesiae.
(1) S. Thom., Ill, q. 66-71; S. Bollarininus, I)c sacramento Baptismi, lib. I. cap. Ill ss.;
Suarez, disp. 19; Schmalzgr., Ius cccl. univ.9 in lib. Ill Decret-, part. V, tit. 42, n. 1 ss.; La­
croix, 7. c., n. 229 ss.; Bonaclna, 7. c., dlsp. 2; S. Al ph., 7. c., n. 94 ss.; Lahousso, op. oil.,
de Baptismo, n. 1 ss.; Do Augustinis, 7. c., p. 329 ss.; Billot, 7. c., p. 205 ss.; Sasso, 7. c.9
p. 196; Lépicicr, Tractatus de Baptismo et Confirmatione, Romae 1923; D’Alés, Baptême et
Confirmation, Paris 1927.
(2) Cfr. S. Thoxn., Summa contra Gent., 1. 4, c. 58.

LIRER II - CAPUT I

110. Triplex Baptismus. — 1. Tradita definitio uni convenit Ba­
ptismo fluminis seu aquae, qui solus proprio et stricto sensu nomine
Baptismi venit apud theologos. Habetur etiam Baptismus flaminis
et sanguinis.
Nomine Baptismi flaminis seu desiderii intelligitur actus caritatis
vel contritionis perfectae, cum voto sacramenti saltem implicito (cfr. n. 112).
«Cor enim hominis, inquit Angelicus (3), per Spiritum Sanctum mo­
vetur ad credendum et diligendum Deum et poenitendum de peccatis ».
Eiusmodi Baptismus flaminis valet ad hominem justificandum
vice Baptismi proprie dicti, nam, uti dicetur in tractatu De Poeni­
tentia, contritio perfecta citra sacramentum actu susceptum, est per
se immediata dispositio ad iustificationem.
Baptismus sanguinis est martyrium pro Christo seu fide Christiana
toleratum. Tria ad martyrium huiusmodi requiruntur: unum ex parte
persecutoris, ut ob causam Christi, quaecumque ea sit, ipse mortem
inferat; alterum ex parte martyris, scii, tolerantia mortis, revera se­
cutae; tertium, item ex parte martyris, nempe, si de adulto agitur,
tolerantia mortis voluntarie acceptatae ob causam praedictam (4).
2. Tenenda est tamquam certa sententia, quae affirmat martyrium
gratiam conferre instar sacramenti, i. e. ratione ipsius operis externi
seu veluti ex opere operato (5).
Quapropter audiendi non sunt, qui contendunt Baptismum sanguinis
catenas iustificare, quatenus caritatem perfectam includat (6). Qua doctrina
admissa, Baptismus sanguinis non distingueretur a Baptismo flaminis, nam
ratio constituens martyrium in esse Baptismi, seu medii ad iustificationem,
esset caritas, non sanguinis effusio; atqui id falsum omnino est, quia tria
baptismata distinguuntur per illud unde in unoquoque pendet justificationis
offectus, quod est, vel aqua vel flamen, vel sanguis pro Christo effusus (7). At
omnes concedunt, in adulto requiri dispositiones obicem gratiae removentes.
Argumenta adversae sententiae contra doctrinam traditam, ex opist.
I ad Cor. xm, 3 et ex Angelici auctoritate desumpta, egregie solvuntur a
Billot (8), ad quem lectores remittimus, cum haec quaestio ad theologiam dog­
maticam spectet.

3. Baptismus flaminis et sanguinis characterem in anima nequa­
quam imprimit, cum, ut liquet ex dictis, nonnisi improprie seu meto(3) S. Ihcol., III. q. GU, a. 11.
(4) S. Thom.. II-II, q. 124. a. 5; Suarez, I. c.. disp. 29, sect. 3; Billot, L c., p. 219 8.
(5) S. Thom., In IV D. 4, q. 3, a. 3, sol. 3 ad 3; II-II. q. 124, a. 1 ad 1 ; III, q. 87,
a. 1 ad 2; Suarez, l. c., sect. I; S. Bellarm., Dc Baplitnno, c. 6; Tolctus, in 3 p., q. ββ, a. 2.
(6) S. Alph., Mb. VI, n. 98; Marc. I. c., n. 1452.
(7) Lacroix, l. c., n. 238; Lahousse, I. c„ n. 34 s.; Sassc, Z. c., p. 233 ss.
(8) Loc. cit.

■Ml

DE NATURA BAPTISMI

97

nymice Baptismus appelletur, quatenus non quoad omnes effectus, sed
solum quoad effectum iustificationis supplet virtutem Baptismi proprie
dicti seu fluminis.
4. Quod attinet vero ad remissionem culpae venialis et poenae
temporalis, praeter gratiae collationem, magnum datur discrimen inter
Baptismum /laminis et Baptismum sanguinis. Sane prior non semper
delet omnem reatum culpae venialis ac poenae temporalis, sed pro
intensitate actus caritatis vel contritionis plus vel minus aut etiam ex
toto remittit; contra, Baptismus sanguinis omnem culpam et poenam
delet sive in infantibus sive in adultis, necessaria dispositione in iis
supposita; qui proprius martyrii effectus non est ex opere operantis,
sed veluti ex opere operato, i. e. «ex imitatione passionis Christi ·>, ut
merito docet S. Thomas (9).
5. Si comparatio fiat inter unum et alterum Baptismum, quoad
efficaciam ac dignitatem, hoc erit dicendum:
Baptismus fluminis praestat baptismo desiderii, ut palam est,
multiplici ratione; praestat etiam baptismati sanguinis dignitate sacra­
menti eiusque modo ac virtute operandi. Sed, uti docet Angelicus,
« quantum ad ea quae sunt res sacramenti, excedit Baptismus san­
guinis, quia et gratia in Baptismo sanguinis magis augetur habenti et
amplior datur non habenti, si impedimentum non adsit: et remissio
peccatorum quamvis non sit plenior, quia uterque omnem poenam et
culpam tollit, tamen est in Baptismo sanguinis efficacior et fructuosior,
quia secundis maculis non inquinatur, uti Damascenus dicit » (10).
S. Gregorius Nazianzenus docet: «Martyrii baptismus eo nomine
alios antecellit, quod qui martyrio baptizatus est, sequentis vitae sordes
non extimescit » (11 ). Baptismus desiderii seu flaminis infimum oc­
cupat locum, ut ex supra dictis evidenter liquet.
Quamvis triplex distinguatur Baptismus, quo obtineri potest iustificatio,
tamen asserendum non est tria esso instituta regenerationis media, sed potius
unum tantum. Sane Baptismus flaminis, attenta intrinseca eius dependentia a
sacramento, unum censetur medium regenerationis constituere cum ipso sa­
cramento. Baptismus autem sanguinis, cum sit omnino extraordinarius et
nefariam praesupponat tyranni persecutoris malitiam, non potest dici medium
a Christo intentum et ordinatum ad iustificationem. Quare a Trid. Synodo
(Sess. VI, cap. 1) inter media ad iustificationem a Deo ordinata non me­
moratur.
(9) In IV D. I. Q. 3. a. 3, sol. 3pid 1.
(10) In IV D. I. art. 3. q. I. sol. 4.
(11) Oral. 39, n. 29; P. G. II. col. 1035.

LIBER Π - CAPUT I

111. Quando Baptismus institutus fuerit. — Tres sunt praecipuae
sententiae.
Prima tenet fuisse institutum, quando Christus Baptismum e
inanibus S. loannis in Iordane recepit (12).
Secunda affirmat institutum esse, quando Christus mandatum
dedit Apostolis docendi et baptizandi (13).
Tertia dicit esse institutum in colloquio Christi cum Nicodemo (14).
Prior sententia communior et probabilior est. Notandum tamen,
institutionem factam ante passionem, nonnisi post mortem et resurre­
ctionem Christi fuisse absolutam et perfectam, quatenus tunc solum ut
signum commemorativum passionis ac mortis Christi Baptismus factus
est, simulque caelestis gloriae, cuius aditus antea non patebat, signi­
ficatio ac pignus vere ac perfecte idem Baptismus effectus est.

Articulus II

De necessitate et effectibus Baptismi
112. Necessitas. — 1. Baptismus in re vel saltem in voto neces­
sarius est omnibus tam infantibus quam adultis. Est de fide ex Cone.
Trid. (1): « Si quis dixerit, Baptismum liberum esse, hoc est, non neces­
sarium ad salutem, anathema sit ».
Sane verba Christi: «Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
Sancto, non potest introire in regnum Dei », ita sunt clara et generalia,
ut nullus detur ambigendi locus.
Duplici ratione autem aliquid potest esse necessarium, scii, necessitate
medii et necessitate praecepti. Dicitur necessarium necessitate medii illud,
sine quo salus nullo modo obtineri potest; necessarium necessitate praecepti illud
est, quod requiritur, ne violetur moralis obligatio, seu quod necessarium est ad
vitandum peccatum et ad removendum obicem salutis. Porro cum ea, quae
necessaria sunt necessitate praecepti, solum necessaria sint ne peccetur, se­
quitur, omnia adiuncta, quae excusant a peccato, ex. gr. ignorantiam incul­
pabilem seu bonam fidem, efficere, ut haec necessitas desinat; contra, in iis,
quae sunt de necessitate medii, eiusmodi adiuncta a peccato excusantia non
efficiunt, ut haec media desinant esse necessaria.
(12) Matth., Ili, 16 s.
(13) Mare., xxvui, 19
(11) Ioan., in, 5.
(1) Sees. VII, can. 5; cfr. etiam can. 737, i 1

DE NATURA BAPTISMI

99

Proinde necessarium necessitate medii etiam dicitur, sine quo salus
obtineri nequit, etsi inculpabiliter omittatur seu eius omissione non pec­
cetur (2).

2. Baptismus est necessarius omnibus hominibus necessitate medii
ad salutem; pro adultis vero est simul necessarius necessitate prae­
cepti, cum hi gravi obligatione teneantur adhibendi media ad finem
ultimum necessaria.
Quod necessarium est necessitate medii ad salutem, tale potest esse vel
ex natura rei vel ex mera positiva ordinatione Dei. Ulterius, quod necessarium
est necessitate medii ex Dei positiva ordinatione, potest esse necessarium in se
et actu, quatenus suppleri nequeat; vel necessarium quidem, at non ita abso­
lute et simpliciter, cum in eius defectu possit perveniri ad salutem per aliud
medium tamquam subsidiarium, quod supplet primarium ab eoque de­
pendet.
Porro sacramentum Baptismi est necessarium necessitate medii, non ex
natura rei, sed tantum ex positiva Dei ordinatione, et quidem ea ratione ut
per aliud medium suppleri queat, nimirum per baptismum desiderii et aliqua
ratione etiam per baptismum sanguinis (n. 110). Dicimus aliqua ratione, quia
martyrium iustificat et ad salutem ducit independenter a sacramento ac per
se absque eiusdem voto, ut manifesto apparet in infantibus martyribus; in
adultis martyrium subeuntibus requiritur quidem voluntas suscipiendi sacra­
mentum, sed ratione diversa quam in baptismo desiderii, scii, dumtaxat ad
removendum obicem seu impedimentum.

3. Diximus supra, Baptismum necessarium esse in re vel saltem
in voto. Habetur Baptismus in re, cum actu suscipitur; in roto, cum
adest intentio saltem implicita illuni suscipiendi, quae continetur in
actu caritatis vel contritionis, quatenus est generalis voluntas omnia
divina praecepta adimplendi et omnia media divinitus instituta tam­
quam necessaria ad salutem adhibendi (3).
4. Cum infantes sint incapaces voti, salvari nequeunt sine Ba­
ptismo (luminis in re aut Baptismo sanguinis; contra, adulti salutem
consequi possunt etiam per Baptismum in voto.

113. Parvuli Baptismo praemortui. — Etiam infantes subsunt ne­
cessitati medii, ita ut, secluso martyrio, justificari et salvari nequeant,
nisi per susceptionem sacramenti Baptismi. Proinde, si moriantur ante
susceptum Baptismum, visione beatifica ac propterea caelesti beatitudine privati manent.
(2) Snsse, J. c., p. 225; De Augustinis, l. c., p. 359 88.
(3) Cfr. Cone. Trid., Sees. VI, cap. 4.

100

LIBER II - CAPUT I

Quidam, v. g. Durandus, Gersonius et Gaietanus, huic doctrinae quoddam
temperamentum afferre conati sunt (4).
Uniusmodi tentamina, utpote theologico fundamento destituta, omnino
derelinquenda sunt. Nam Baptismus est unicum medium, in praesenti oeco·
nomia, ad remissionem peccati originalis, quae sine gratiae infusione haberi
non potest, ideoque ad iustificationem et salutem consequendam.
Non videtur tamen a veritate catholica alienum asserere, infantes,
sine Baptismo e vita decedentes, fore a poena ac tristitia immunes, et
naturali quadam beati tudine fruituros statui naturae purae proportionata. Nam poena sensus correspondet peccato personali, quod pro­
fecto in infantibus deest; dum privatio visionis beatificae et caelestis
beatitudinis correspondet privationi gratiae sanctificantis atque pec­
cato originali (5).

114. Effectus Baptismi (6). — 1. Quatuor sunt effectus Baptismi,
de quibus fuse loquuntur dogmatici, scii.:
1° Remissio omnis peccati sive originalis sive actualis, i. e.
personalis ante Baptismum commissi; quamvis enim ad originale de­
lendum peccatum Baptismus principaliter ordinetur (7), tamen cum
vitae spirituali, qui est finis eiusdem primarius, omnia peccata sint
contraria, consequenter delet quoque omnia peccata personalia; secus
non haberetur spiritualis hominis regeneratio eiusque perfecta reno­
vatio.
Etiam peccata venialia remittuntur ex opere operato, nempe directe
et immediate ex sacramenti virtute, non vero mediate atque ex opere
operantis.
Cone. Trid. docet: « Si quis per I. C. D. N. gratiam quae in Ba­
ptismate confertur, reatum originalis peccati remitti negat, aut etiam
asserit non tolli totum id quod veram et propriam peccati rationem habet,
a. sit » (8).
2° Remissio omnis poenae, non solum aeternae, uti palam est,
quae una cum reatu peccati mortalis semper remittitur, sed etiam
poena temporalis, quae, sublata culpa ac poena aeterna, manere adhuc
(1) Sententia Calctani (Comment. ad S. Thom., part. TIT, q. 68, art. 2), qui censet in­
fantes parentum fidelium salvari posse in voto parentum suorum, quatenus eorundem fides,
aliquo signo externo manifestata, defectui sacramenti Baptismi suppleat, vix non fuit damnata
in Concilio Tridentino. S. Plus V iussit eam ex operibus Caietani expungi.
(5) Cfr. Bellamy. Sort des enfants morts sans baptême, in Diction, de thiol, caih., II,
col. 361 ss.; Sasse. op. rit., p. 227 es.: De Smet. De Sacramentis, n. 268.
V'
(6) S. Thom.» I. c., q. 69; Suarez. I. c., disp. 26; Lahousse, /. c.. n. 22 ss.; De Augustinis,
l. c.» p. 411; Billot, l. c., p. 255 ss.
(7) S. Thora., L c., a. 9.
(8) Sees. V, de peccato oriffinali, can. 5; Decretum pro Armeniis; Catech. Rom. p. Π,
cap. 2, de Baptismo, η. 45.
·» · »

DE NATURA BAPTISMI

101

potest divinae iustitiae persolvenda; haec autem poena temporalis per
se tollitur virtute Baptismi sine alia suscipientis dispositione praeter
eam, quae necessaria est ad culpae remissionem.
Quare ista relaxatio est effectus sacramentaliter et ex opere operato
directe obtentus, tamquam peculiare beneficium quod exigit res et
sacramentum.
Decretum pro Armeniis in Bulla Eugenii IV « Exultate Deo »,
loquens de Baptismate ait: «Huius sacramenti effectus est remissio
omnis culpae originalis et actualis, omnis quoque poenae, quae pro ipsa
culpa debetur. Propterea baptizatis nulla pro peccatis praeteritis iniungenda est satisfactio; sed morientes, antequam culpam aliquam com­
mittant, statirn ad regnum caelorum et Dei visionem perveniunt ».
3° Collatio gratiae sanctificantis et sacramentalis, habituu II
infusorum virtutum ac donorum Spiritus Sancti; haec omnia pertinent
ad iustitiam Christianam, et ideo in baptismal! iustificatione neces­
sario infunduntur, nam aliter homo baptizatus plenam perfectamque
vitae Christianae iustitiam non assequeretur (9).
Gratiae actuales peculiares, abundantiores et intensiores, tempore oppor­
tuno concedentur, in hunc finem, nimirum ut actus vitae Christianae, signanter
actus initiales fidei, facilius ac perfectius exerceantur.
1° Impressio characteris, quo homo consecratur in membrum
Christi et in civem regni eiusdem Christi, quod est Ecclesia, et capax
fit aliorum sacramentorum.

Sane in Baptismo, ut in ceteris sacramentis, habetur res et sacramentum,
consistens in deputations et potestate ad novam vitam supernaturalem agendam,
scii, ad sacramenta suscipienda et ad ponendos actus proprios eiusdem novae
vitae, potissimum actus fidei. Quae deputatio charactere signatur ac indelebiliter
confirmatur, eaque baptizatus familiae Christi adscribitur tamquam membrum
Ecclesiae, immediatam et infallibilem aptitudinem consequitur ad gratiam
sacramentalem vere et proprie regenerativam. Huc spectant textus plures
S. Scripturae et SS. Patrum.
2. Ad memoratos effectus obtinendos, excepto charactere, requi­
ritur in adulto, qui peccata mortalia commisit, attritio, ut supra dixi­
mus (n. 77, 3°); ita ut, posito obice seu attritionis defectu, gratia con­
ferri, et ideo peccatum remitti nequeat.
Ne culpa quidem venialis remittitur sine actu poenitentiae saltem
virtualis, quo homo ab affectu eiusdem culpae recedat eamque re(9) Cfr. Cone. Trid., Seas. VI, cap. 7; S. Thom., I. c., a. 5; Summa contra Gentiles, 1. IV,

102

LIBER II - CAPUT I

tractet; quocirca evenire potest ut reatus peccati mortalis et poenae
aeternae sublatus sit, at propter defectum poenitentiae maneat culpa
venialis et consequenter etiam poena temporalis huic culpae respon­
dens. Ubi primum vero attritio seu actus poenitentiae eliciatur, peccata
sive quoad culpam sive quoad poenam virtute Baptismi delentur.
Peculiaris et propria gratia baptismalis merito dicitur regenerativa, quia
ex una parte baptizatus exuit veterem hominem, quatenus perfecte liber effi­
citur ab omni reatu culpae et poenae; ex alia parte induit novum hominem,
quatenus per gratiam sanctificantem ornatur nova quasi natura in ordine super­
natural!, per virtutes infusae tam theologicas quam morales recte ordinatur
circa finem supernaturalem et potestatem accipit operandi secundum novam
participatam naturam, per dona Spiritus S. disponitur ad opera virtutum
supernaturalium sub influxu et motione Spiritus S. ponenda, per gratia*
actuales consequitur auxilia actualia ad recte, expedite, alacriter operandum.

115. Effectus Baptismi desiderii seu flaminis et sanguinis. —
1. Baptismus flaminis confert gratiam sanctificantem, ex qua pecca­
tum originale et omnia peccata mortalia personalia remittuntur; non
inducit rem et sacramentum, seu regenerationem spiritualem proprie
dictam non confert, ideoque non constituit membrum Ecclesiae nec
capacitatem tribuit sacramenta suscipiendi, non confert ceteros effectus
sacramentales Baptismi, perfectam nempe ac totalem remissionem
peccatorum venialium et poenae temporalis.
2. Baptismus sanguinis effectum producit vcluti ex opere operato,
ad modum circumcisionis in V. L., ita scii, ut gratiam operetur independenter a subiectiva dispositione martyrium subeuntis, sed tantum
occas ion aliter, non autem causaliter, in modum sacramenti.
Iste Baptismus non inducit rem et sacramentum, sed producit gra­
tiam sanctificantem, et quidem uberiorem quam in sacramento; re­
mittit omnem culpam venialem et poenam; confert etiam aureolam.
Non excluditur in martyre meritum ex opere operantis, quemadmodum
in adulto suscipiente sacramentum minime excluditur. Licet marty­
rium operetur independenter a subiectiva dispositione personae, tamen
in adulto requiruntur profecto dispositiones necessariae ad obicem
removendum.

DE NATURA BAPTISMI

103

Articulus HI.

De materia re ota Baptismi.
H

116. Praemittenda. — Materia remota Baptismi potest esse 1° ca­
lida simul et licita; 2° valida quidem, sed illicita.; 3° certe invalida vel
certe illicita; 4° dubia multiplici ex capite.
Varii sunt casus variaque adiuncta spectanda pro usu huiusmodi
materiae.

j

117. Materia valida (1). — 1. Materia valida Baptismi est omnis
et sola aqua vera et naturalis (cfr. can. 737, § 1).
De fide ex Cone. Trid. (2): « Si quis dixerit, aquam veram et natu­
ralem non esse de necessitate Baptismi, atque ideo verba D. N. I. C.:
Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, ad metaphoram
aliquam detorserit, anathema sit » (3).
Verba « aqua vera et naturalis » non sunt synonyma, proprie et
accurate loquendo. Aqua est vera, si constat requisitis elementis; natu­
ralis dicitur, quae communiter pro vera habetur et usualis est. Potest
esse vel a natura vel arte humana confecta.
Aqua chemice confecta procul dubio est materia certa, sive eius
elementa immediate in hydrogenio et oxygenio sive potius in plantis
cliemice reperta fuerint.
Notant communiter et quidem merito theologi, eam aquam habendam
esse tamquam materiam validam, quae non tam ex analyst chemicorum, quam
ex usu et communi hominum aestimatione ut talis dignoscitur. Sano Christus,
cum sacramentorum materiam determinavit, secundum vulgi notiones et sen­
sum communem est locutus.

i

I

2. Est materia certe valida:
1° aqua fontium, puteorum, fluminum, lacuum, maris, stagnorum, cisternarum ;
2° aqua pluvialis quomodocumque habita vel recepta;
3° aqua resoluta ex nive, glacie et grandine;
(1) S. Thom., I. c., Q. 66, n. 1, 3, 4, 7, 8; Suarez, l. c., dlsp. 20; Schmalz<r., I. c., n. 12;
Lacroix, I. c., n. 260 se.; 9. Alph., L c., n. 102 es.
(2) Sees. VII, can. 2, de Baptismo.
(3) Cfr. etiam Condi. Florent. Decretum pro Armen.; Condi. Lat. IV, cap. Firmiter;
Deer. Innocenti! Ill; can. 737, § 1·

104

LIBER Π - CAPUT I

4° aqua sulphurea sive mineralis;
5° ros, et aqua collecta ex vaporibus densatis;
6° aqua tempore nimboso e pariete, foliis etc. effluens;
70 aqua turbida mixta cum alia re, modo aqua sit materia certe
praedominans, licet quoad colorem, saporem et odorem sit alterata;
8° aqua putrida, quae magnum et valde iniucundum odorem
exhalet (S. C. S. Off., 17 april. 1839);
9° aqua simpliciter distillata, rosis aliisve foliis in ea infusis (4).
Ex Rituali Rom. (5) non refert, utrum aqua frigida sit an calida: siquidem
manet semper vere ac proprie aqua naturalis.
3. Materia certe invalida est:
1° lac, sanguis, sputum, urina, pituita, saliva, sudor, lacrimae;
2° vinum, cerevisia, oleum, ius densum;
3° lutum, atramentum;
4° succus e floribus, herbis et radicibus expressus.
4. Est materia dubia:
1° ius tenue, lixivium, cerevisia valde tenuis, tenue atramentum;
2° aqua ex sale soluto;
3° nix et glacies non soluta;
4° humor fluens e vite aliisque plantis;
5° aqua per artem chemicam e floribus, plantis, radicibus,
vino etc. educta (6).

118. Materia licita. — 1. Materia licita Baptismi, extra casum
necessitatis, est sola aqua munda et ad hunc effectum consecrata (7).
Aqua baptismalis consecratur in Sabbato Sancto et in vigilia
Pentecostes, eaque in fonte mundo nitida et pura diligenter conser­
vari debet.
Ex causa iusta, i. e. ad vitandum morbi periculum, in Baptismo adhiberi
potest aqua cum hydrargyrio bichlorato-corrosivo, hac solutione, nempe circa
unius partis chlorati hydrargyrii cum mille partibus aquae; secluso morbi
periculo, eiusmodi materia no adhibeatur. Id liquet ex declaratione S. Officii,
21 aug. 1901.

2. Hac de re nonnulla sunt notanda:
1° in Baptismo sollemni, aqua consecrata (de gravitate praecepti
in hac re certo non constat) praescribitur (can. 757, § 1);
(4)
(5)
(6)
(7)

S. Thom., I. c., a. 4; Lacroix, l. c., n. 262; S. Alph., I. c., n. 103 e.
Tit. II, cap. 1, n. 7.
S. Alph., I. c.
Can. 757, § 1; Rituale Rom., I. c., n. 5.

DE NATURA BAPTISMI

105

2° in Baptismo privato licita est aqua non consecrata; tamen,
ubi commode fieri potest, expedit ut aqua baptismalis adhibeatur;
3° si aqua consecrata est corrupta, sub gravi per se prohibetur
minister eam adhibere; illi praeferenda omnino est aqua naturalis
munda, licet non consecrata (S. O., 17 april. 1839);
4° si aqua consecrata tam imminuta sit, ut minus sufficiens
videatur, alia non consecrata admisceri potest, in minori tamen quan­
titate (can. 757, § 2);
5° si aqua corrupta fuerit, aut effinxerit, aut quovis modo defe­
cerit, in fontem baptismalem nova aqua infundatur eaque consecretur
iuxta formulam Ritualis Rom. (8).
6° si aqua conglaciata sit, curetur ut liquefiat : sin autem ex
parte sit congelata, aut nimis frigida, potest parum aquae naturalis
calefactae admisceri aquae baptismali, et ea tepefacta ad baptismandum uti, ne noceat infantulo (9).

lusta de causa potest aliquando adhiberi in Baptismo aqua non conse­
crata, ex. gr. ad vitandam superstitionem (cfr. respons. S. O., 14 maii 1854).
3. In consecratione aquae baptismalis utendum est oleis eodem
anno ab Episcopo in Coena Domini benedictis (10).
Quod si olea recentia haberi nequeant, fons benedicatur sine sacrorum
oleorum infusione, quae dein privatim fiet, precibus omissis; si vero aliquis
baptizari debeat, antequam accipi possint olea recentia, tunc in ipsa benedi­
ctione sollemni (aut ea iam facta, postea, i. e. ante Baptismum conferendum),
infundantur vetera olea (11).

•1. Parochus debet olea sacra a suo Ordinario petere et in ecclesia
in tuta ac diligenti custodia sub clavi diligenter asservare. Non potest
ea domi retinere, nisi propter necessitatem aliam ve rationabilem cau­
sam, petita et obtenta ad id Ordinarii licentia (cfr. can. 735). Sufficit
licentia rationabiliter praesumpta, quae, remoto scandalo et irreve­
rentia, semper potest legitime praesumi, praesertim si agitur de oleo
infirmorum.
119. An et quando liceat adhibere materiam dubiam. — In casu
necessitatis seu in periculo mortis, deficiente materia certe valida,
(8) Can. 757, § 2; Rit. Rom., tit. II, cap. 8.
(9) Rituale Rom., tit. II, cap. 1. n. 7.
(10) Cfr. can. 731, § 1. Haoc olea benedicta trasniltti nequeunt per publica officia postalla
aut similia; ad ca recipienda, allia deficientibus, mitti possunt laid probi seu omni exceptione
maiores. S. Off., 11 ian. 1903.
(11) S. R. C. Annecicn., 31 ian. 1890, n. 3879.

106

LIBER Π - CAPUT I

potest ac debet adhiberi materia dubia, etiam cum minima probabi­
litate de eiusdem valore, i. e. materia quaecunique, de cuius invaliditate certo non constet.
At conditionate tunc Baptismus est conferendus hac similive for­
mula: Si haec materia sit valida. Si vero ita baptizatus supervixerit, ha­
bita copia materiae certe validae, iterum baptizari debet sub hac con­
ditione: Si non es baptizatus, ego te baptizo etc. (12). — Cfr. n. 18 es.

Articulus IV.

De materia proxima Baptismi.
120. Principia (1). — I. Ad Baptismi validitatem requiritur vera
et proprie dicta corporis ablutio per aquam, seu talis applicatio aquae,
qualis iuxta communem aestimationem necessaria est, ut homo di­
catur vere ablutus.
121. II. Ablutio fieri potest triplici modo : 1° per infusionem; 2° per
immersionem; 3° per aspersionem (cfr. can. 758). Ilis addendus mixtus.
Ad validitatem quod attinet, (n. 124) nihil refert utrum ablutio
fiat uno an alio modo, dummodo aqua tangat et fluat revera.
Modus in praxi servandus nonnisi ad liceitatem spectat, de qua
infra (n. 122).
122. III. Ut proprie dicta ablutio et certa adsit ideoque certe va­
lidus sit Baptismus, tres conditiones requiruntur: 1° ut aqua imme­
diate tangat corpus baptizandi; 2° ut aqua super caput baptizandi
effundatur; 3° ut aqua vere fluat.
1° Aqua immediate tangere debet corpus baptizandi. Id ex
ipso conceptu et fine ablutionis liquet. Nomine capitis intelligitur
frons, vertex, visus.
Invalidus est Baptismus, si, prole nondum in lucem edita, matris
corpus abluatur; item, si aqua tangat solum vestes baptizandi; validus,
contra, est Baptismus, si aqua effundatur super caput crusta ulcerosa
opertum aut sordibus ante lotionem adhuc obductum (2), quia corpus
vere tangitur.
(12) Rituale Rom., I. c., n. 9.
(1) S. Thom., I. c., a. 7; Suarez, l. c., sect. 2; Schmalzgr., I. c., n. 13; S. Alph. I c n 105
(2) Noldln, l. c., n. 60, δ).

DE NATURA BAPTISMI

107

Dubius est Baptismus collatus super secundinam, i. e. super membranam
qua usque ad partum infantis corpus involvitur.

Baptismus collatus super crines validus est, quia crines revera ad
corpus pertinent ideoque, dum ipsi abluuntur, caput vere proprieque
abluitur. Contraria opinio quavis caret solida probabilitate; quare at­
tendenda non est.
2° Aqua super caput effundi debet. Id affirmatur, ut certa
omnino sit validitas Baptismi. Probabilissime est validus Baptismus
speculative loquendo, si in alia notabili corporis parte, ex. gr. in pe­
ctore vel scapulis, puer ablutus fuerit. Tamen certum omnino est,
Baptismum in casu habendum esse practice ut dubium, et consequen­
ter sub conditione postea repetendum (3).
3° Aqua debet vere fluere. Opus non est determinata aquae
quantitate, sed ea solum requiritur et sufficit, quae, iuxta communem
hominum aestimationem, necessaria est ut quis vere ablutus censeatur.
Proinde invalide vel saltem dubie is baptizat, qui manum vel di­
gitum madefactum vel pannum aut spongiam madidam fronti applicat,
nisi aliquot guttulae, compresso nonnihil panno vel spongia, vere
fluant (4); dubius est Baptismus, si quis per modum unctionis in fronte
cum pollice in aqua baptismal! madefacto baptizat (5).
Qui manu vel panno madefacto frontem baptizandi successive
tangit, valide baptizat, quia vera ablutio habetur (G). Huc spectant
quae supra tradimus (n. 14).
De Baptismo in utero matris collate vide n. 157.

123. IV. Ad liceitatem quod attinet servandus est, probabilius
sub levi tantum, remoto tamen scandalo vel contemptu, ille abluendi
modus, qui in usu est apud singulas Ecclesias, de quo statim.

124. Modus ablutionis. — 1. In can. 758 quatuor modi abluendi
indicantur iique ut validi habendi: infusio, immersio, aspersio, mixtus
constans infusione et immersione, quatenus dum baptizandus immer­
gitur et est in piscina, simul a baptizante aqua perfunditur.
2. Can. 758 praecipit ut « primus tamen vel secundus modus aut
mixtus ex utroque, qui magis sit in usu, retineatur, secundum probatos
diversarum Ecclesiarum rituales libros». Excluditur baptismus per
aspersionem, utpote qui minus securus est.
(3)
(I)
(.>)
((5)

Cfr. can. 74«. § 2 et 3.
S. Alph.. /. c . n. 105 88,
ini. ...
1779. 14 T.
doc.< 1898.
S. OfT., S nov. 1770. 9- --ai i
Lugo. JieeponMi moralia, 111»· 1» dub. 1:
Aipni., /. c., n. 107.

s — Cappello, De Sacramentis. I.

108

LEBER Π - CAPUT I

Graeci (omnes Orientales generating per trinam immersionem baptizant,
quam adhibere etiam possunt cum apud Latinos commorantur, ut constat
ex Const. <iEtsi pastoralis » Benedicti XIV.
Ex praxi Ecclesiae Romanae Baptismus conferendus est trina infusione,
hoc modo peragenda ad normam Ritualis Rom. (7). Sacerdos vasculo, seu
urceolo accipit aquam baptismalem, et de ea ter fundit super caput infantis
in modum crucis, et simul verba proferens, semel tantum distincte et attente
dicit (singulariter singulis baptizandis): JV. Ego te baptizo in nomine Patris f,
fundat primo, et Filii f, fundat secundo, et Spiritus f Sancti, fundat tertio.
Infusio trina ac triplex crucis signum, saltem in Baptismo sollemni, omnino
praescribitur; licet profecto non sub gravi.
Ubi autem est consuetudo baptizandi per immersionem, ex. gr. Mediolani,
seu iuxta ritum ambrosianum, sacerdos accipit infantem, et advertens ne lae­
datur, caute immergit, et trina mersione baptizat, et semel tantum dicit:
N. Ego te baptizo etc. (8).

Articulus V.

De forma Baptismi.
125. Praemittenda. — Forma Baptismi, ut diximus de materia
remota, potest esse: 1° valida simul et licita; 2° valida, sed illicita;
3° certe invalida vel certe illicita; 4° dubia et aequivoca.

126. Forma valida et licita (1). — 1. In Ecclesia latina est haec:
Ego te baptizo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, sine Arnen (2).
2. In Ecclesia orientali forma aequivalens haec est: Baptizatur
servus Christi in nomine Patris etc. De validitate huius formae dubi­
tari nequit (3). Pro Ecclesia latina certe illicita foret.

Quaerunt DD. an valeat Baptismus, si quis proiiciat infantem in puteum
vel flumen, ac simul formam pronuntiet. Communior et probabilior sententia
aflirmat, quia reapse omnia concurrunt requisita ad validitatem sacramenti
necessaria, scii, materia, forma et intentio ministri (4).
Item quaeritur an validus sit Baptismus, si quis, aqua defluente, ex. gr.
(7) Tit. II, cup. 2, η. 19.
(8) Rituale Rom., I. cM n. 20.
(1) S. Thom., I. c., a. 5 et G; Suarez, l. c., disp. 21; Schmaizgr., I. c„ n. 23 sg.; S. Alph.,
I. c., n. 108 es.
’
(2) Rituale Rom., I. c., n. 19; S. R. C. Cochinchinae, 9 iun. 1853, ad 2, n. 3014.
(3) Ctr. Instruct. Eugenli IV ad Armenios.
(4) Suarez, l. c., sect. 3, n. 5; Laymann, l. c., tract. 2, c. 3, n. 5; Vasqucz, disp. 145
0. 3; Gouet, op. cit., t. 5, De Baptismo, disp. 1, a. 2, u. 73.
'
’

f

DE NATURA BAPTISM

109

«

ei tecto, puerum submittat, et formam proferat. Affirmandum omnino, quia
nihil profecto deest, quod requiritur ad Baptismi valorem. At si accessio aquae
ad corpus baptizandi fieret ab altero, sacramentum ex alio capite esset aut
certe nullum aut saltem dubium; tunc enim non verificaretur forma: Ego te
baptizo, quae exigit ut ablutio fiat ab ipso baptizante (5).
127. An valeat Baptismus, si plures ministri illum administrent.
— Variis modis intelligi potest, eundem hominem a multis simul
baptizari :
1° Primo ita, ut a singulis integre baptizetur, unoquoque per se
et abluente et totam formam proferente, atque absolutam intentionem
baptizandi habente independenter ab alio.
2° Secundo modo intelligi potest, ut plures concurrant partia­
liter, aut dividendo inter se actum ipsum externum, ita ut unus abluat
et alter proferat formam, aut quod unus proferat, ex. gr., verba: Ego
te baptizo, alius vero addat, in nomine Patris etc.
3° Tertio, si ministri ex sua intentione partialiter concurrant,
ita scii, ut quamvis uterque lavet et proferat formam, tamen uterque
intentionem habeat non baptizandi sine alio, sive interius tantum
huiusmodi intentionem ipsi concipiant, sive aliquo modo in ipsa forma
exprimant, dicendo: Nos te baptizamus (6).
128. I. Si Baptismus conferatur priori modo, est certe validus, quia
unusquisque baptizantium est ex se sufficiens ad ministrandum Baptis­
mum, et sive in actione sive in sua intentione operatur ut integer mi­
nister, et applicat omnia necessaria ad sacramentum conficiendum.
Neque obstat concursus seu concomitantia alterius, quia non habetur
actio contraria aut repugnans. Sicuti in Eucharistiae sacramento, licet
plures hoc modo concurrant, non se tamen impendiunt, quominus
revera sacramentum conficiant; idque facto confirmatur in Missa or­
dinationis, qua sacerdotes noviter ordinati simul consecrant cum
Episcopo (7).

Si quaeras quandonam in casu Baptismus conficiatur, ita distinguendum:
si uterque minister in eodem instanti perficit omnia necessaria ad Baptismum,
uterque, tamquam causa totalis eiusdem effectus, valide simul baptizat, eo ipso
quod integram formam et materiam applicat independenter ab alio.
Sin autern prius unus tempore absolvit, quam alius, manifestum est, eum
(5)
(0)
(7)
l. c., n.

Cfr. S. Alph., I. c., n. 100.
Cfr. Suarez, l. c., dlep. 23, sect. 3, n. 1.
S. Thom., I. c., a. 4; Suaroz, i. c., n. 3; Bonaclna, l. c., q. 2, p. 4, n. 25; Lacroix,
283.

110

LIBER Π - CAPUT I

tantum conficere sacramentum, qui prius ponit materiam et formam cum debita
intentione, ita ut alius nihil conficiat, quia subiectuin circa quod ponitur ab
altero ministro actio sacramentalia est iam baptizatum et ideo hire divino
incapax novi Baptismi recipiendi.
II. Si Baptismus conferatur secundo modo, i. e. si plures ministri
concurrant partialiter, communis et certa sententia est, Baptismum non
esse validum, quia forma huius sacramenti nullatenus verificatur (8).
III. Si tertio modo Baptismus administretur, scii, si ex intentione
sua tantum ministri partialiter concurrant, respondemus cum eximio
Suarez (9) : « Quando intentio ministri in se ipsa involvit contradictio­
nem quamdam, seu inextricabilem perplexitatem, et est quodammodo
se falsificans (ut more dialecticorum loquamur), tunc talem intentio­
nem esse contra veritatem sacramenti, quia quodammodo se ipsam
destruit et impedit; non est autem hoc sensu interpretanda intentio,
nisi manifeste constet de voluntate et proposito operantis.

« In praesenti ergo, quando uterque ministrorum vult baptizare, dummodo
alius non baptizet, et non alias, duobus modis exponi potest talis intentio, ut
non involvat repugnantiam. Primus est, dummodo alius non prius baptizet,
et ita est non solum sufficiens intentio, sed etiam prudens, ad evitandum peri­
culum intentae rebaptizationis. Et in eo casu, qui prius absolvit, perficit sacra­
mentum ; et si simul absolvant, uterque perficit, quia conditio posita in utroque
intentione impletur in ipsomet instanti, in quo perficiendum est sacramentum.
« Secundus sensus conditionis appositae esse potest, dummodo alius non
absolverit materiam et formam sacramenti in eo instanti, in quo est a me
perficiendum ; et tunc si uterque simul absolvat, neuter baptizat, quia neutrius
conditio impletur; est tamen talis conditio imprudens, quia sine causa volunt
in eo casu irritum facere sacramentum. Multo vero magis est imprudens et
inepta intentio, si apponatur conditio in alio sensu perplexo et involvente
repugnantiam, ut est ille tactus in argumento; et tunc etiam utrumque sacra­
mentum nullum est, non qua ministri propter solam multitudinem personarum
se impediant, sed quia habent intentionem perplexam, et ideo inutilem et
inefficacem, ut Palud. et Soto etiam indicarunt ».

129. Quot in forma enuntiari debent. — Ut forma sit certe valida,
secundum communiorem doctrinam, quinque per eam sunt enuntianda,
scii.:
1° persona, quae baptizat, saltem implicite prout habetur in
forma Graecorum;
(8) S. Thom., I. c.. a. 0, in corp, et ad 3; q. 60, a. 5, ad 4; S. Bonav., in IV D. 5,
a. 1. q. 1; Scotus, D. 6, q. 2; Paludanue, L c., q. 2, a. 2; Suarez, l. c., n. 8.
(9) Luc. cil., n. 6.

?

DE NATURA BAPTISMI

111

2° persona, quae baptizatur;
3° actus baptizandi cum effectu essentiali;
4° unitas divinae naturae, quae indicatur voce in nomine, sive
eiusmodi vox significet auctoritatem, ut plerique contendunt, sive in­
vocationem, ut alii opinantur;
5° distinctio personarum quae propriis nominibus sunt expri­
mendae (10).

130. Casus practici de validitate for ii iae. — Ex dictis valida est
forma :
1° si mutetur idioma; praestat laicos, praesertim mulieres,
lingua vernacula uti, ne errandi periculo se exponant;
2° si verba synonyma substituantur, ex. gr. ego te abluo, lavo etc.;
3° si omittatur vox ego, quia in lingua latina verbum sine pro­
nomine personam ministri determinat; aliter tamen foret dicendum, si
Baptismus conferretur in ea lingua, ex. gr. gallica, anglica vel germanica(ll), in qua pronomen necessario sit exprimendum ut ministri
persona determinetur;
4° si particula et omittatur ante nomen Filii (12);
5° di dicatur cum nomine Patris etc. (13), quia eiusdem mutatio
sensum formae non corrumpit;
6° ob eandem rationem, valide baptizat, si quis dicat: in no­
mine Patris omnipotentis, aut qui te creavit etc.;
7° item, si fiat verborum transpositio, ex. gr. in nomine Filii
et Patris, dummodo idem sensus substantialiter maneat;
8° si omittatur vox Sancti, ex. gr. si quis dicat in nomine Patris,
et Filii, et Spiritus;
9° si plures simul quis baptizet, dicens: ego vos baptizo etc.;
10° si dicatur ego te baptizo in nomen Patris etc., tum quia haec
mutatio ad verbum exhibet formam graecam, tum quia non reddit
sensum substantialiter diversum.
S. Congregatio S. Officii, 13 maii 1817, declaravit validum, et ideo ne sub
conditione quidem iterandum, Baptismum hac forma collatum: « En te ba­
ptismo en nome do Padre e do Filio e do Spirito Sancto » (14). Eadem S. Congre­
gatio, 31 iul. - 3 aug. 1889, declaravit, probante SS.mo, non esse inquietandos
(10) Cfr. Suarez, Z. c., sect. 4; Schmalz.gr., Z. c., n. 20.; S. Alph., Z. c., u. 108; Ball,Palm., IV, n. 735.
(11) Marc., Z. c.
(12) S. C. C., 12 sept. 1801.
(13) S. C. C., 24 mali 1823.
(11) Collect. S. C. de Prop. Fide. I, n. 722,

112

LIBER Π - CAPUT I

eos, qui baptizati fuerant hac forma: Ego te bapligho in nomine Patri el Fini
et Firitui Sancti (15).
II
131. Forma
invalida. — 1. Forma est invalida si non continet id
quod necessario exprimi debet, aut refert aliquid falsi aut haeretici.
2. Invalida est haec forma:
1° ego te ungo in nomine Patris etc.;
2° ego baptizo in nomine etc., quia verbum te aut aequivalens,
quippe quod personam baptizandam exprimit, ad essentiam re­
quiritur;
3° verius, at non certo, invalida est: ego te baptizo in Patre et
Filio; vel cum Patre et Filio; vel in nomine Patris per Filium; vel in
nominibus Patris et Filii etc.; quia haec et similia, aut divinae
naturae diversitatem significant, aut eiusdem unitatem non satis ex­
primunt ;
4° ego te baptizo in nomine Patris maioris et Filii minoris etc.,
quia sic tollitur veritas sacramenti;
5° si quis dicat: ego volo tibi ministrare sacramentum Baptismi
in nomine Patris etc. (16);
6° si dicatur: ego te baptizo in nomine Dei, vel in nomine lesu
Christi, invalida a plerisque dicitur; nec, aiunt, obstat textus S. Scri­
pturae (Act. vuï, 12; xix, 5), nam ibi non significatur forma, qua
collatus est Baptismus, sed ipse Baptismus Spiritus Sancti a Christo
institutus, prout distinguitur a Baptismo poenitentiae S. loannis.
Quidam tamen eam ut validam habent.

II
132. Forma
dubia. — 1. Cum certo non constat an forma omnia
contineat, quae essentialiter sunt exprimenda, an aliquid falsi aut hae­
retici referat, dubia est.
*
2. Forma Baptismi dubia est:
1° si quis dicat: ego te baptizo in nomine SS. Trinitatis vel in
nomine Dei unius et trini;
2° si dicatur: ego te baptizo nomine vel cum nomine Patris etc.;
3° item, in virtute vel maiestate Patris etc.;
4° si quis dicat: in nomine Genitoris et Geniti et Procedentis ab
utroque, quia probabilius personae SS. Trinitatis sunt vulgari suo no­
mine exprimendae;
5° item si dicatur: in nomine Patris, Filii, Spiritus Sancti,
omissa omnino voce et.

(15) Collect. .S’. C. de Prop, Fide, II, n. 1714.
.. 23 iunli 1840.
(10)

DE NATURA BAPTISMI

113

Ita plures. At rectius, si minister verba ita distincte proferat, ut
tres divinas Personas rite exprimat nullaque sit prava intentio aut
error ex parte ipsius ministri, dc valore formae ambigendum non
videtur.
Nonnulli (17) ut dubias habent has formulas: ego le baptizo in nomine
Patris et in nomine Filii et in nomine Spiritus Sancti; si vis baptizari, ego te
baptizo etc. Verum utraque forma a S. Officio valida fuit declarata; prior equi­
dem per responsum diei 11 ian. 1882, alia vero per declarationem die 12 iun.
1850 datam.
Forma indigena lingua prolata, quae vertitur Ego pono tibi (vel super te)
aquam Dei in nomine Patris etc., dubia dicta fuit a S. Off., 17 febr. 1897.
Ut aequum indicium feratur in hac re, praestat animadvertere,
potius ad communem usum loquendi et vulgarem acceptionem, quam
ad verba materialiter sumpta esse attendendum.

133. Forma ambigua. — 1. Ea dicitur forma ambigua, quae ex se potest
esse sive valida sive invalida, prout verba, materialiter equidem sine muta­
tione ulla substantiali prolata, sensu falso vel haeretico proferantur, necne.
Itaque huius formae valor pendet omnino a ministri intentione.
2. Forma ambigua est ea, quam supra retulimus: ego te baptizo in nomine
Patria et Filia etc.; item si quis ad nomina trium Personarum adderet nomen
B. Μ. V.; si enim id fieret ob importunam tantum devotionem, forma esset
valida; si contra, nomen Virginis adiiceretur mente haeretica, i. e. cum inten­
tione conferendi Baptismum in nomine Deiparae, forma esset invalida (18).
134. Quaestio historico-theologica. — Controvertitur, an de facto
olim Baptismus collatus fuerit cum alia forma, signanter in nomine
Christi.
Quidam affirmant, allegantes varios textus S. Scripturae (Aci.
Apost. ir, 38; vm, 12; X, 48; xix, 5), auctoritatem S. Ambrosii (De
Spiritu Sancto, lib. I, cap. 3, n. 35 et 37) et Nicolai I Papae (Ad con­
sulta Bulgarorum), qui ait: «Hi (baptizati seil. a ludaeo quodam) pro­
fecto, si in nomine SS. Trinitatis vel tantum in nomine Christi, sicut
in Act. Apost. legimus, baptizati sunt (unum quippe idemque est,
ut sanctus exponit Ambrosius), constat eos non esse denuo bapti­
zandos » (19).
Alii negant, textus S. Scripturae ita interpretantes, ut formula
« in nomine lesu Christi » vel « Domini lesu » accipienda sit non pro
(17) Gury, Casus, I, n. 191.
(18) Cfr. S. Thom., I. c., q. 60, n. 8.
(19) Denzlngcr, Enchiridion otc., n. 335.

114

LIBER Π - CAPUT II

forma rituali liturgica, sed pro formula iuridioa, quae nempe sit determinativa non ritus adhibendi in administratione, sed naturae Baptismi,
quatenus eum distinguat a quocumque alio Baptismate, speciatim a
Baptismo loannis, ideoque designet illum esse Baptismum a Christo
institutum, virtute et auctoritate Christi conferendum, ac per eum
baptizatos Christo incorporari eiusque membra fieri. Huic sensui facile
accommodatur locutionis tenor tam in Vulgata quam in textu graeco.

Quod attinet ad textum S. Ambrosii, videtur S. Doctor loqui de profes­
sione fidei in SS. Trinitatem, Baptismi susceptioni praemittenda aut miscenda,
quam professionem docet sufficere implicitam, sicut in eo qui Spiritum S.
profitendo, etiam Patrem et Filium implicite confitetur, item in eo qui Chri­
stum confitendo implicite fidem in SS. Trinitatem ostendit. Proinde S. Ambro­
sius non loquitur in textu citato de forma sacramentali. Ceterum S. Doctor
in pluribus aliis locis expresse docet Baptismum esse conferendum in nomine
Patris et Filii et Spiritus Sancti (20).
Nec obstant verba Nicolai I. Pontifex enim auctoritate S. Ambrosii ni­
titur, ideoque eius verba sunt accipienda ad mentem S. Doctoris.
Haec altera sententia negans communior est eaque omnino prae­
ferenda.

CAPUT II.

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI
Articulus I.

De ministro Baptismi.
135. Praemittenda. — 1. Distinctio ministri Baptismi in ordina­
rium et extraordinarium respicit tantum Baptismum sollemnem, non
autem privatum.
2. Baptismus, cum ministratur servatis ritibus et caeremoniis quae
in ritualibus libris praecipiuntur, dicitur sollemnis; secus, non sol­
lemnis seu privatus (can. 737, § 2).
Si unus vel alter ritus aut caeremonia desit, Baptismus manet
sollemnis; item si unus aliusve ritus ponatur, non ideo cessat esse
privatus.
(20) De Must., cap. IV, η. 31; Expos. Ecana. secundum Lucam, lib. VIII, n. 07.

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

115

Idem dicendum, si, aquae ablutione iam facta, ponantur, ubi
tempus adest, caeremoniae quae Baptismum sequuntur, ad normam
can. 759, § 1.

136. Minister ordinarius (1). — 1. Minister ordinarius Baptismi
sollemnis est omnis et solus sacerdos (can. 738, § 1).
2. At, cum Baptismi collatio sit reservata Parocho vel alii sa­
cerdoti de eiusdem Parochi vel Ordinarii loci licentia (can. 738, § 1),
manifestum est, sacerdotem non posse sua baptizandi potestate licite
uti, nisi habeat peculiarem facultatem seu licentiam a Parocho aut a
loci Ordinario (2).
Praedicta licentia, proprie loquendo, non est vera delegatio; quia
nulla potestas de facto conceditur, sed venia tantum tribuitur ut po­
testas ex sacerdotio iam possessa licite exerceri queat.
Ista licentia legitime praesumitur in casu necessitatis (can. 738,
§ 1). Quae necessitas late accipienda est, v. g. quando Parochus abest
vel aliquo impedimento detinetur, vel collatio Baptismi secus foret
diutius differenda, vel Parochus libenter solet permittere seu licentiam
tribuere.
3. Proinde: 1° Ordinarius loci (Episcopus, Vicarius Capitularis,
Vicarius Generalis, Administrator Apostolicus, Abbas vel Praelatus
nullius) eos licite baptizare potest, qui in sua dioecesi habent domi­
cilium vel quasi-domicilium ad nonnam cc. 92 et 94, §2; idque sive
per se, sive per alium, licentia concessa, praestare valet.
2° Parochus, item, eos licite baptizare potest, qui intra fines
suae paroeciae domicilium habent, vel quasi-domicilium (3).
(1) S. Thom., I. c., q. 67, a. 2; Suarez, l. c., disp. 23; Schmalzgr., L c., n. 10 es.; Lacroix,
l. c., n. 271 88.; Bonacina, l. c., p. 5; Laymann, I. c., tr. 2, c. 7; S. Alph., Z. c.. n. 113 ss.;
Lahousso, L c., n. 27 s.; De Augustinis, l. c., p. 388 es.; Ball.-Palm., I. c., n. 3 4 s.; D’An­
nibale, l. c., I 13 i; Sasso, l. r.. p. 242 e.
(2) S. C. de Prop. Fido, die 21 ian. 1789, declaravit: «Sacerdotem suspensum et interdi­
ctum nullo unquam tempore administrare posse Baptismum eum sollemnitatibus; sed quando
propter necessitatem urgentem debeat baptizare, baptizet private » (Colled. S. C. de Prop.
Fide, vol. I. n. 598; Romae 1907).
Haec responsio hodie urgenda non est; sed standum praescripto can. 2261, § 2, 2275, 2°
2284.
(3) Nomino parochi venit:
а) Sacerdos, cui paroecia collata est in titulum cum cura animarum sub Ordinarii loci
auctoritate exercenda (can. 451, § 1);
б) Vicarius actualis, scii, qui actu paroeciam regit, quando cura habitualis est penes
personam moralem, ex. gr. Capitulum, monasterium, etc. (can. 171, § 1);
c) Qiuisi-parochus, qui nempe partem vicariatus apostolici vel praefecturae a p os toll eae,
i. c. quasi paroeciam regit tamquam peculiaris rector ei assignatus (can. 216, $ 3);
d) Vicarius substitutus, qui in omnibus locum tenet parochi vel absentis ultra hebdo­
madam, vol beneficio ex sententia privandi aut S. Sedem adeuntis (cc. 465, § i et 5, 471»
1923, I 2);
c) Vicarius oeconomus, qui paroccia vacante, curam animarum gerit (can. 472, 1°);
/) Vicarius cooperator primus aut munere antiquior, vel parochus vicinior, aut (si agitur

116

LIBER Π - CAPUT II

3° Parochus loci ubi vagus actu commoratur, habet ius, utpote
proprius (can. 94, § 2), eum baptizandi; contra, baptizare non potest
peregrinum; hic enim a Parocho proprio est sollemniter baptizandus
in sua paroecia, si id facile et sine mora fieri potest; secus quilibet
Parochus, puta arbitrio parentum pueruli baptizandi electus, in
suo territorio potest peregrino sollemnem Baptismum conferre
(can. 738, § 2).
4° Episcopus extra suam dioecesim, et Parochus extra paroe­
ciam, sine debita licentia, ne suos quidem subditos sollemniter baptizare
valet (can. 739).
Ubi paroeciae aut quasi-paroeciae nondum sint constitutae, ratio habenda
est statutorum peculiarium et receptarum consuetudinum, ut constet cuinam
sacerdoti, praeter Ordinarium, in universo territorio vel in eius parte ius bapti­
zandi competat (can. 740; Hit. Hom., tit. II, cap. 1, n. 14).

4. Graviter per se, iuxta nonnullos, peccant sacerdotes qui, extra
casum necessitatis, infantes baptizant sine debita licentia, quia dicunt
ius Parochi in re gravi laedi. At plures merito censent culpam esse
levem, remoto scandalo vel contemptu, praesertim si una vel altera
tantum vice fiat. Ceterum omnes concedunt, in praxi facile abesse
peccatum lethale.
Sacerdos, qui sine licentia Parochi vel Ordinarii baptizat sollem­
niter, irregularis minime fit, quamvis peccet; at si poena canonica
prohibeatur eiusmodi administratione, certe irregularitatem non effugit
(can. 985, 7°).
Sed, nisi agatur de censurato vitando vel do eo pro quo lata est sententia
condemnatoria vel declaratoria, excommunicatus, suspensus, interdictus a
fidelibus rogatus, licite sacramenta conferre potest (can. 2261, § 2, 2275, 2°,
2284); quo in casu irregularis non fit.

5. Baptismus adultorum, ubi commode fieri possit, ad loci
Ordinarium est deferendus, ut, si voluerit, ab eo vel ab eius de­
legato sollemnius conferatur (can. 744; Rituale Rom., tit. II, c. 3,
n. 2).
de paroecia religiosis concredita) domus Superior, qui ante constitutionem oeconomi regimen
paroeciae, nisi aliter provisum fuerit, interim assumit (can. 472, 2°);
(/) Vicarius ad i utor ab Ordinario loci constitutus, qui in omnibus vicem supplet pa­
rochi muniis rite obeundis imparis (can. 475);
h) Sacerdos supplens, qui vices parochi non ultra hebdomadam absentis in omnibus
gerit.
Vicarius cooperator, de quo in can. 476, per se non venit nomine parochi, quamvis gc
nerall delegatione forte gaudeat.

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

117

137. Minister extraordinarius Baptismi sollemnis (4). — 1. Dia­
conus est minister extraordinarius Baptismi sollemnis; qui tamen sua
potestate uti non potest sine Parochi vel Ordinarii loci licentia, quae
non est concedenda nisi iusta de causa; ubi necessitas urgeat, legitime
praesumitur (can. 741).

Quocirca sententia negans licere diacono in casu necessitatis, sine Parochi
commissione, baptizare, quam cum aliis tenebat S. Alph. (5) contra Suarez (6),
defendi amplius non potest.
Itaque: 1° Diaconus vi ipsius ordinis recepti habet potestatem
sollemniter baptizandi; ad licitum tamen usum*huius potestatis duplex
conditio requiritur: a) licentia Ordinarii loci vel Parochi, in cuius ter­
ritorio Baptismus confertur; b) iusta causa concedendi istam licentiam,
aut legitima praesumptio in casu necessitatis.
2° Iusta causa requiritur et sufficit ex can. 741, etiam levis tan­
tum, quia iusta non est idem ac gravis. Ea verificatur praesertim in his
casibus: si Parochus absit vel aegrotet, si audiendis confessionibus seu
ministerio sacerdotali sit valde occupatus, si alio quocumque impedi­
mento detineatur. Censemus causam istam verificari etiam in casu
quo parentes, ob peculiarem amicitiam aut consanguinitatem optent
infantem a diacono fratre vel amico baptizari.
3° Causa praesumendi licentiam gravior profecto debet esse;
seu requiritur ut urgeat revera necessitas Baptismum conferendi, moraliter quidem aestimanda.
2. Diaconus, sollemniter baptizans, omnes ritus et caeremonias
adhibere potest ac debet; etiam salem benedicere valet, licet olim pro­
hiberetur id facere (7). Aquam tamen sollemniter benedicere nequit.
3. Diaconus, qui sine Parochi vel loci Ordinarii licentia, sollem­
niter baptizat, peccat; verum, attento praescripto can. 985, n. 7, certe
irregularitatem non contrahit; quia ex can. 741 ipse potestatem habet
nec aliqua poena canonica prohibetur eam exercere, licet potestate
illegitime utatur. Hinc opinio affirmativa veterum quorundam aucto­
rum (8) hodie est omnino derelinquenda.
Diaconus, licet forte sine iusta causa et licentia Parochi vel Or­
dinarii loci baptizet, semper habendus est tamquam testis qualificatus
ad normam can. 1791, § 1, ita ut plenam fidem eius attestatio faciat.
(1) S. Thoni., i. c a. 1; Suarez, L c., sect. 2; Sehmalzgrr.. L c., n. 13; S. Alph.. L c
n. 11(1 s.
(5) Loc. cit,, n. 11G.
(6) /x>r. ct/.. n. 10.
(7) S. H. C. JMnw/incn., 10 febr. 1888, n. 3684.
(8) Cfr. S. Alph., /. r., dub. 3.

II

118

LIBER II - CAPUT II

4. Laico vel clerico infra diaconum numquam licet sollemniter
baptizare.
Si forte iidem ita baptizarent, probabilius fierent irregulares ex can. 985,
7°, cum potestate ad conferendum sollemnem Baptismum careant omnino.
Peccatum per se, in casu, grave foret.
138. Minister Baptismi privati (9). — 1. Quilibet homo rqtionis
compos, sive vir sive mulier, sive catholicus sive acatholicus, sive
baptizatus sive non baptizatus, valide semper confert Baptismum non
sollemnem; licite, solum in casu necessitatis seu in mortis periculo
(can. 742, § 1, et 759). Valide, inquam, modo servetur debita materia,
forma et intentio.
Ita ex ipso iure divino, quatenus Christus D., attenta absoluta
Baptismi necessitate ad vitam aeternam consequendam, voluit ut po­
testas illum conferendi omnibus competeret, sicque daretur singulis
amplissima opportunitas eundem recipiendi.
Necessitas conferendi Baptismum privatim, apud nos, ordinarie loquendo,
occurrit dumtaxat in periculo mortis; at in locis missionum accidere potest
etiam in aliis adiunctis, v. g. propter absentiam sacerdotis, aut magnam diffi­
cultatem illum adeundi. S. C. de Propaganda Fide laudavit consuetudinem
iniungendi catechistis vel prudentioribus laicis ut infantes Christianorum cito
baptizent, etiam qui bene valeant (10).
In nostris regionibus interdum verificari potest necessitas propter iniustas
leges civiles.

2. In eiusmodi Baptismo privatim conferendo, adhiberi debent,
quatenus fieri potest, duo testes vel saltem unus, quibus Baptismi
collatio probari possit (can. 742, § 1).
Id ex ipsa rei natura eruendum.
In casu non applicatur principium, de quo in can. 1781, § 1, quia minister
iste non est persona publica. Aliter dicendum si sacerdos vel diaconus in peri­
culo mortis privatim baptizarent.
3. Patri aut matri suam prolem baptizare non licet, praeterquam
in mortis periculo, quando alius praesto non est, qui baptizet (can.
742, § 3), i. e. in solo casu verae necessitatis.
Codex, sicut ius vetus, excludit tantum parentes ob manifestam quidem
rationem, non autem ceteros consanguineos sive ascendentes sive descendentes,
qui proinde licite baptizare valent.
(9) S. Thom., I. c., a. 3, 1, 5; Suarez, l. c., sect. 1; Lacroix, l. c., η. 271 ss.; S. Alph.,
I. c., n. 213.
(10) Collect. S. C. de Prop. Fide, I, nn. 593, 674.

DE MINISTRO ET SUBTECTO BAPTISMI

119

4. Parochus curare debet ut omnes fideles, praesertim vero obste­
trices, medici et chirurgi, rectum baptizandi modum pro casu necessi­
tatis probe ediscant (can. 743). Agitur enim de re maximi momenti,
scii, de vita aeterna, cuius assecutio vel amissio pendet a valida aut
invalida Baptismi collatione.
5. Ut quis privatim possit Baptismum licite conferre, non requi­
ritur certitudo periculi mortis; sufficit sola probabilitas, imo et fun­
datus timor. Ratio est evidens (11).
Si laieus vel clericus infra diaconum baptizat privatim extra necessitatem,
peccat quidem, at irregularitatem nequaquam incurrit; quia, ut supra dictum
est, in ordine ad Baptismum privatum ipso iure divino potestate donatur.

139. Ordo servandus inter varios ministros. — 1. Ordo hic est:
sacerdos praeferri debet diacono, diaconus subdiacono, clericus laico,
vir feminae, nisi pudoris gratia deceat feminam potius quam virum
baptizare, vel nisi femina noverit melius formam et modum baptizandi
(can. 742, § 3; Rituale Rom., I. c., n. 16).
2. Tradita regula intelligenda est de ministris catholicis; nam
haereticis vel schismaticis, etiam clericis, certe praeferri debent per se
laici fideles.
Huc spectat responsio S. Officii, 20 aug. 1671. Proposito dubio:
« Se, assente il parroco, possano i monaci scismatici battezzare i figli de’
cattolici » — responsum fuit: «Non permittat (Episcopus) schisma­
ticis administrare sacramentum Baptismatis nisi in casu necessitatis,
et deficiente quacumque alia persona catholica ».
Laici fideles sunt praeferendi etiam clericis censuratis vitandis vel
post sententiam condcmnatoriam aut declaratoriam.
3. Laieus qui, praesente sacerdote, baptizat, saltem venialiter
peccat, nisi insta causa postulet ut Baptismus conferatur a laico, ex.
gr. a medico vel ab obstetrice, puta si baptizandus sit infans in utero
matris.
Nullum est peccatum aut leve, iuxta probabilem sententiam (12), si laieus,
praesente diacono, baptizat. A fortiori deest gravis culpa, si traditus ordo in
aliis casibus non servetur.
(11) Si quaeras quando liceat obstetricibus alilsvc privatis personis Baptismum conferre
Bcquons S. C. S. Off. responsio dici 11 Ian. 1S99 attendenda est: ♦ 11 Vescovo N. chicde se lu
levat rice quando prevede eho 11 Battesimo abbia a dlfferirsi considerevolmente, possa amnii*
nistrarlo subito In aequa al neonato, benchè questi trovisl in buonc condlzioni di salute, anche
ad insaputa dl uno o di entrainbi i genitori, tonendono solo avvisato il parroco. R. Urgendum
ut Baptismus quam citius administretur; tunc vero permitti poterit ut obstetrix illum c°nferat, quando positive timeatur no puer dilationis tempore sit moriturus ». ( fr. Collect. S. C.
de. Prop. Fide, vol. IT, n. 2032.
(12) Suarez, disp. 31, sect. 4» n. 8; S. Alph., I. c., n. Ii» dub. 3.

s'<
te12

120

LIBER Π - CAPUT Π

Articulus II.

De subiecto Baptismi.
140. Subiectum Baptismi in genere (1). — 1. Subiectum capax
Baptismi est omnis et solus homo viator, nondum baptizatus (can. 745,
Dicitur a) omnis, quia Baptismus est necessarius omnibus homini­
bus necessitate medii et ideo universi debent Christo spiritualité!· re­
nasci, no ultimum supremumque finem amittant; — b) solus homo
viator, quia, ut alibi innuimus, sacramenta sunt instituta pro homi­
nibus tantum viatoribus, non autem pro angelis aut iis qui ex hac
vita migrarunt; — c) nondum baptizatus, quia Baptismus nec licite
nec valide, cum imprimat characterem, iterari potest.
2. Subiectum Baptismi capax est sive adultus sive parvulus seu
infans. Parvuli seu infantis nomine is venit, qui nondum rationis usum
adeptus est, eidemque accensetur amens ab infantia (nota verbum) in
quavis aetate constitutus; adultus censetur, qui rationis usum habet
(can. 745, § 2).
141. Baptismus infantibus catholicorum conferendus. — 1. In­
fantes isti sunt baptizandi semper, necessario et quamprimum: semper,
quatenus nulla datur causa excusans nullaque per se ratio eximens a
Baptismo conferendo et suscipiendo; necessario, quia urget praeceptum
divinum et necessitas aeternae beatitudinis assequendae; quamprimum,
quatenus datur vera obligatio Baptismum infantibus conferendi intra
breve temporis spatium, ut provide eorundem spirituali bono consu­
latur (cfr. can. 770; Rituale Rom., I. c., cap. 1, n. 49).
Imminente vero mortis periculo, Baptismus statim conferendus est.
Vox quamprimum de spatio trium vel quinque aut octo dierum
ab infantis nativitate passim a DD. intelligi solet (2).
Certum est in praxi attendendas esse leges particulares uniuscuius­
que dioecesis, si quae habeantur; at, praescripto citati canonis inspecto,
indubitanter putamus dioecesanas leges, permittentes forte Baptismum
differri ultra mensem, iuri communi adversari ideoque esse omnino
corrigendas.
(1) S. Thom., L c., q. 88; Suarez, l. c., disp. 21 et 25; Schmalzgr., I. c.t n. 31 es.; Bonaclna, l. c., p. 6; Lacroix, l. c., n. 2811; S. Alph., I. c., n. 121 ss.
(2) S. Alph., I. c., n. 266; Génicot, l. c., n. 194, V; Lchmkuhl, l. c., n. 208.

BE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

121

2. Dubitandum non est, quin eiusmodi obligatio gravis sit. Quae­
nam vero dilatio peccatum mortale constituat, non constat, nec facile
determinari potest. Hinc plures habentur eaeque maxime discrepantes
theologorum sententiae, quas refert Æ. Alph. (3).
Attento praescripto can. 770, et attento praecepto cantatis erga se
ipsum, censemus gravem culpam haberi, si Baptismus notabiliter diffe­
ratur sine causa iusta; quocirca opinamur probabilem non esse senten­
tiam, quae, posita seria voluntate Baptismi, affirmat dilationem non
constituere grave peccatum, nisi periculum mortis timendum sit vel
urgeat lex particularis (4).
Mos differendi Baptismum numquam in Ecclesia communis fuit, nec
umquam ab ea ratus et confirmatus, nec ex peculiaribus factis exemplum aut
nonna desumi debet, ut scite monet Benedictus XIV (5). Ceterum periculum
mortis saltem remotum plerumque adest vel adesse potest. Praeterea ex Ba­
ptismo quis efficitur membrum Corporis Christi, capax aliorum sacramentorum
et complurium bonorum spiritualium. Quomodo graviter non laedat caritatem
erga se ipsum qui per diuturnum tempus, forte ad plures annos, differat Ba­
ptismi susceptionem sicque se tot tantisque bonis, nulla excusante causa,
nullatenus percipere valemus.

3. Parochi et concionatores frequenter fideles commonere debent
de hac gravi eorum obligatione (can. 770), ne forte pueruli ob parentum
aliorumve incuriam aeterna priventur beatitudine.
4. Infantes licite et convenienter baptizantur, ut docet Trid. Sy­
nodus (6). Sane infanti nulla infertur iniuria ex eo quod, sine personalis
voluntatis consensu, mancipatur Ecclesiae eiusque membrum efficitur:
tum quia quisque tenetur sese aggregare Ecclesiae et Christianam reli­
gionem amplecti, in ordine ad caelestem beatitudinem consequendam;
tum quia mancipatio Ecclesiae tota ordinatur in bonum baptizati,
ut evidenter patet ex Baptismi effectibus, ita ut beneficia complura,
potius quam onera inde baptizato obveniant.
Eo ipso quod infans constituitur per Baptisma membrum Ecclesiae, eius
iurisdictioni obnoxius evadit, ideoque, cum adoleverit, tenetur legibus Ec­
clesiae, independenter a sua voluntate et a promissionibus ipsius nomine factis
a patrinis vel ab earum ratihabitione. Vinculum subiectionis erga Ecclesiam
semper et necessario oritur ex Baptismo valide suscepto, illudque perpetuo
manet, adeo ut ne ipsa quidem Ecclesia possit vinculum huiusmodi solvere
seu efficere ut baptizatus non sit subditus, quamvis valeat eximere ab obser(3)
(4)
(5)
(6)

Loc. cil., n. 118.
Ball.-Palm., L c., n. 745; Génicot, Z. c., n. 146; Noldln, Z. c., n. 65.
De Synodo dioec., lib. XII, cap. 6, n. 7.
Sess. VII, can. 12 et 13, de Baptismo.

122

LIBER Π - CAPUT II

I

vantia quarundam legum suarum, sicuti revera baptizatos acatholicos in
nonnullis exemptos declarat (cfr. can. 1060, 1070, 1099, § 2).
5. Infantibus aequiparantur perpetuo amentes et perfecte idiotae
a nativitate seu quotquot carent usu rationis aut valde imperfecto
f ruuntur.
f
142. An et quando infantes infidelium sint baptizandi (7). —
1. «Infans infidelium, etiam invitis parentibus, licite baptizatur, cum in
eo versatur vitae discrimine, ut prudenter praevideatur moriturus, ante­
quam usum rationis attingat » (can. 750, § 1).
Dicitur: a) infans, is nempe qui usum rationis nondum est asse­
cutus eique perpetuo amens aequiparatur; ubi primum usum rationis
consequitur, in ordine ad baptismum adultus censetur ideoque sui
iuris (cfr. can. 745, § 2); non requiritur tamen usus rationis perfectus;
b) infidelium, sensu stricto, quatenus ambo parentes careant
Baptismo, ita ut excludantur filii a parentibus haereticis vel schisma­
ticis aut apostatis nati, itemque ii quorum unus parens, pater aut
mater, baptizatus sit;
c) etiam invitis parentibus, quae verba significant infantes pro­
fecto baptizari posse, si parentes inscii tantum sint, vel unus tantum
sit invitus, aut si alii consanguinei dissentiant;
d) licite, quia de validitate Baptismi ambigendum haud est,
cum sententia Durandi (8), qui Baptismum invalidum dicebat sine pa­
rentum consensu, iamdiu obsoleta dicenda;
e) in vitae discrimine, scii, in periculo mortis.
Discrimen hic certe sumendum pro periculo, ut liquet evidenter
etiam ex collatis §§ 1 et 2 eiusdem can. 750.
At discrimen vitae, sicut periculum, sumi potest sensu stricto et
lato, latiore et latissimo, quatenus sit proximum et imminens vel plus
minusve remotum, certum aut probabile dumtaxat.
I
Codex non loquitur de periculo mortis proximo aut imminenti, seu
de articulo mortis, nec de periculo certo aut probabilissimo aut valde '
probabili. Verba « cum in eo versatur vitae discrimine, ut prudenter
praevideatur moriturus, antequam usum rationis attingat » (can. 750,
§ 1), intelligenda sunt de periculo sensu lato, forte etiam latissimo,
seu de quocumque prudenter existimato, omnibus circumstantiis con­
sideratis, etsi mors nonnisi post unum vel alterum pluresve annos se­
cutura praevideatur, v. g. si ageretur de infante vix nato, qui ob mor(7) S. Thom., L c.t a. 10 sa.; Suarez, l. c., disp. 25, sect. 3; Schmalzgr., I. c., n. 36 es.
(8) In IV, D. 4, q. 7, art. 13.

DE MINISTRO ET SUBTECTO BAPTISMI

123

bum peculiarem aut magnam debilitatem prudenter praevidetur mo­
riturus ante usum rationis, licet mors secutura non praevideatur nisi
post aliquot menses et annos.
Quare recedendum est a terminologia quam plures tradunt Doctores (9),
loquentes de « extremo mortis discrimine a, de « articulo mortis », de « periculo
mortis imminenti». Ita ipse Benedictus XIV in Const. «Postremo mense*,
28 febr. 1747 (nn. 8 et 23), et S. C. de Prop. Fide in Instr. 17 april. 1777.
Si dubitetur an filius infidelium attigerit aetatem discretionis,
Baptismus in periculo mortis conferendus est sub conditione. Cfr.
n. 145.
2. Si periculum mortis est certum et proximum, infans parentum
infidelium sub gravi baptizari debet, dummodo id fieri possit, quin
odium infidelium in Christianam religionem excitetur.
Si periculum mortis sit mere probabile, licite quidem baptizari
potest, etsi mors proxima non sit, sed longius distet (S. 0.18 iul. 1894);
at gravis obligatio baptizandi non datur.
Attendendum est periculum mortis proprium illius, qui baptizatur,
non autem periculum in genere et commune; quare grassante lue non
licet infantes indiscriminatim baptizare, quamvis plures aut plerique
morituri praevideantur (S. C. de Prop. Fide, 17 aug. 1777).

143. 3. Extra mortis periculum, dummodo catholicae eorum edu­
cationi cautum sit, licite baptizantur in his duobus casibus: 1° si pa­
rentes vel tutores, aut saltem unus eorum consentiat ; — 2° si parentes,
idest pater, mater, avus, avia, vel tutores desint, aut ius in eos ami­
serint, vel illud exercere nullo pacto queant (can. 750, § 2).
Ceteris in casibus non licet baptizare infantes infidelium, tum quia
violaretur ius parentum, tum ob incommoda facile oritura, praesertim
quia fieret iniuria sacramento ob certum aut saltem valde probabile
defectionis periculum.
Si Baptismus conferri nequeat sive infanti sive adulto, in periculo
mortis aut extra illud, quin excitentur in religionem Christianam odia
et persecutiones infidelium, potest ac interdum debet differri aut
omitti, quia bonum commune religionis Christianae praeferendum est
bono privato licet maximo.

Practice attendendae sunt etiam leges civiles, vetantes quominus filii,
licet baptizati, subtrahantur a potestate parentum et catholicae educationi
eorundem consulatur.
(9) Ex. gr. Laymann, Sporer, Lacroix, S. Alphonsus, etc.

9 — Cappello, De Sacramentis, I.

124

LIBER Π - CAPUT Π

Quamvis parentes infideles consentiant, non licet eorum filios
baptizare, si adsit periculum futurae perversionis speciale. Dum e
contra licet si adsit periculum commune et ordinarium in huiusmodi
adi unctis.
Ordinarii loci erit indicium ferre, utrum in casu particulari exsistat
probabilis spes Christianae educationis an periculum plus minusve
certum perversionis.
144. 4. Licet baptizare infantem, si unus parentum, altero invito
aut ille, qui loco parentum paterna potestate utitur (avus paternus,
avia materna) infantem baptizandum offert, etiam utroque parente
invito; nam illae personae participant de paterna potestate eorumque
consensus praevalere censetur pravae aliorum voluntati, simulque talis
consensus spem aliquam Christianae educationis praebet (10).

In praxi ratio praesertim habenda est matris. Haec, si est catholica, licet
pater infidelis vel haereticus aut apostata, consulit plerumque sobolis Chri­
stianae educationi. Quare ordinarie licet baptizare infantem, qui matrem ca­
tholicam habet ipsaque consentiat, cum inde spes probabilis adsit catholicae
educationis.

145. Doctrina veterum Theologorum. — 1. S. Thomas provocat
ad consuetudinem Ecclesiae non baptizandi filios infidelium, invitis
parentibus, eamque duplici ratione niti affirmat (11).

« Respondeo dicendum, quod maximam habet auctoritatem Ecclesiae
consuetudo, quae semper est in omnibus aemulanda... Hoc autem Ecclesiae
usus numquam habuit, quod ludaeorum filii, invitis parentibus, baptizarentur...
Et huius ratio est duplex. Una quidem propter periculum fidei: si enim pueri
nondum usum rationis habentes, baptismum susciperent, postmodum cum ad
perfectam aetatem venirent, de facili possent a parentibus induci ut relinque­
rent quod ignorantes susceperunt: quod vergeret in fidei detrimentum. Alia
vero ratio est quia repugnat iustitiae naturali. Filius enim naturaliter est aliquid
patris... Antequam usum liberi arbitrii habeat, continetur sub parentum cura...
Unde contra iustitiam naturalem esset, si puer, antequam habeat usum ra­
tionis, a cura parentum subtrahatur, vel de eo aliquid ordinetur, invitis pa­
rentibus » (12).
Angelicus, proinde, non distinguit inter periculum mortis et extra illud,
sed simpliciter et absolute docet infantes infidelium, invitis parentibus, non
esse baptizandos; immo expresse affirmat assertum principium valere etiam
in periculo mortis.
(10) Benedictus XIV. ep. « Probe », 15 dec. 1751.
(11) Quodl. 2, art. 7; II-II, q. 10, art. 12; III, q. 68, art. 10.
(12) S. theol., II-II, q. 10, art. 12.

DE MINISTRO ET SUBTECTO BAPTISMI

125

Ita sane ipse obiicit: «Magis debet homini subveniri circa periculum
mortis aeternae, quam circa periculum mortis temporalis. Sed si aliquis vide­
ret hominem in periculo mortis temporalis, et ei non ferret auxilium, peccaret.
Cum ergo filii ludaeorum et aliorum infidelium sint in periculo mortis aeternae...
videtur quod sint eis auferendi et baptizandi et in fide instruendi ».
Sic autem respondet: «Ad secundum dicendum, quod a morte naturali
non est aliquis eripiendus contra ordinem iuris civilis... Unde nec aliquis debet
rumpere ordinem iuris naturalis quo filius est sub cura patris, ut eum liberet
a periculo mortis aeternae » (13).
2. Suarez primus apte distinguit. « Si parvulus, ait, sit in extremo
periculo mortis, tunc saltem potest baptizari invitis parentibus, prae­
sertim secrete et occulte » (14). Attendantur verba: extremo et saltem.
Duplex affertur ratio ad hanc sententiam comprobandam: altera de
extrema necessitate spirituali pueruli, altera de iure moraliter amisso
a patre in filium moribundum.
Idem sentiunt quoque S. Antoninus et alii cum Dominico Soto.
Laymann ait: «Si infans constitutus sit in certo mortis mox eventurae
periculo, baptizari potest etiam invitis parentibus, si scandalum absit »(15).
Schmalzgrucber docet, infantes baptizari posse, etiam invitis parentibus,
«in manifesto mortis periculo... quia salus liberorum iuris patriae potestatis
praeponderat » (16).
Reiflcnsluel asserit infantem licite baptizari posse in articulo mortis, quia
tunc « cessat periculum perversionis ». Nomine autem articuli, ait ipse, « non
dumtaxat intelligendus est quasi ultimae vitae spiritus, sed etiam quodvis
probabile mortis periculum » (17).
3. Lacroix dicit non solum posse infantem baptizari, sed debere, ideoque
habetur verus quidam progressus. « Puer quicumque, ait, morte proximus
baptizari debet, etiam invitis parentibus » (18).
Ratio est, quia tunc urget praeceptum caritatis, et puer non subtrahitur
potestati parentum per baptismum, sed per ipsum periculum mortis.
Item Salinanticenses: « Si infans (infidelium) sit in extremo mortis periculo
et moraliter desperatus, potest et debet baptizari, saltem secreto, licet parentes
renuant » (19).

4. IIuc, tandem, spectat doctrina tradita a Benedicto ΧΙλ' (20)
et in variis responsis tum S. Officii, 28 ian. 1637, 24 aug. 1703, 21 ian.
(13) .S’. thcol., II-II, q. 10, art. 12, ad 2.
(11) In III, q. 68, art. 10. n. 7.
(15) Thcol. mor., lib. V, tract. 2, cap. G, η. 10.
(16) Lib. Ill, tit. 12, n. 39.
(17) Thcol. mor., t. II, tract. 14, (list. 4, n. 10; diet. 9, q. 2, n. 13.
(18) Lib. VI, p. I, de
n. 305.
(19) Loe. ci7., tract. 2, cap. 6, n. 33.
(20) Ep. « Postremo mense·, 28 fobr. 17 17, n. 8, 23; ep. < Probe », 15 doo. 1751, § 14;
I)c Synodo dioeces., lib. VI, cap. 4, n. 2.

126

LIBER Π - OA PUT Π

1767, 22 iul. 1840, 4 maii 1853, 18 iul. 1894, tum S. Congregationis
de Prop. Fide, 13 febr. 1658, 17 a prit 1777, 15 febr. 1781, 13 iun. 1783,
8 sept. 1869, n. 46.
5. An Ecclesia summo iure semper valeat infantes baptizare, in­
vitis etiam parentibus, dummodo Christianae educationi provideatur et
absit periculum scandali aliusve gravis incommodi in ipsam religionem
Christianam.
Scotus affirmative respondet (21).
Quoad iustitiam naturalem, seu difficultatem a S. Thoma propositam,
ait: «Ad tertium, concedo nihil faciendum esse contra iustitiam naturalem,
quando haec non impedit, quin adimpleatur mandatum Superioris Domini,
cuius, altiori iure, sunt ea, inter quae versatur humana iustitia. Quoties itaque
parentes vetant filios suos baptizari et adimpleri divinum mandatum ad omnes
omnino viatores spectans, qui praecavere potest, ne ex adimpletione eius legis
sequatur malum (sive physicum sive morale), si cooperetur legi Dei obser­
vandae etiam in praeiudicium humanae justitiae, quae in casu iniustitia verius
appellanda est, pie et religiose videtur facturus »>.
Huic sententiae, omnibus perpensis, adhaerendum existimamus.
Forte ex ipso textu can. 750, § 1 asserta doctrina implicite confirmatur,
quatenus ius certum et praesens, de quo loquitur Angelicus cum aliis,
cedere dicitur periculo mortis, etsi probabili tantum et juturo.
6. Utrum liceat infantem baptizare, si dubium adsit an revera in
eo discrimine vitae reperiatur, de quo in can. 750, § 1. Si dubium sit
positivum et probabile, infans licite profecto baptizari potest, quia
praevalet eiusdem maximum bonum spirituale et quia in humanis
certitudo nec semper nec frequentius haberi potest.
146. An et quando sint baptizandi infantes haereticorum etc.
— Quod spectat ad Baptismum infantium duorum haereticorum aut
schismaticorum, aut duorum catholicorum qui in apostasiam vel
haeresim vel schisma prolapsi sint, generatim servari debent eaedem
normae quae circa Baptismum infantium infidelium sunt constitutae
(can. 751). Cfr. n. 142.
Dicitur generatim, quatenus peculiaria adiuncta, singulis in ca­
sibus inspicienda, adesse possunt quae aliud suadeant.
Magnum tamen datur discrimen inter filios parentum infidelium
et filios parentum baptizator um, licet acatholici sint. Nam illi non sub­
sunt iurisdictioni Ecclesiae; isti, contra, subsunt etiam quoad matri­
monium et sobolem inde procreatam. Unde summo iure Ecclesia semper
(21) Loc. ciL, q. 68, art. 10.

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

127

per se posset licite sacramentum Baptismi ministrare, etiam invitis
parentibus. Id facere non solet ob periculum plus minusve probabile
defectionis, si catholicae filiorum educationi cautum non sit. Quare
motivum, cur facere non soleat, est mere extrinsecum.
147. An infantes expositi et inventi sint baptizandi. — 1. Si, re
diligenter investigata, non constet de Baptismo, infantes expositi et
inventi sunt semper baptizandi (can. 749). Agitur enim de sacramento
necessario necessitate medii, quod ideo conferendum omnino est, quo­
ties moralis certitudo de collatione eiusque valore non habeatur.
At, uti palam est, Baptismus in casu conferri debet sub conditione
(can. 749).
2. Num et quando infantes domi in casu necessitatis baptizati
sint rebaptizandi, vide n. 163.
148. An et quomodo adulti sint baptizandi (22). — 1. Cum agitur
de Baptismo, adultorum nomine omnes ii veniunt, qui rationis usu
fruuntur (i. e. circa septennium, sive supra, sive etiam infra), idque
satis est ut suo quisque animi motu Baptismum petat atque ad illum
admittatur (can. 745, § 2, 2°).
Ratio est manifesta. Qui habet usum rationis tenetur eo ipso se
rite ordinare in finem ultimum recteque operari. Non requiritur plenus
atque perfectus rationis usus.
Attento praescripto can. 745, § 2, 2°, adultus petens Baptismum.
licite ad eum admitti potest, etiamsi parentes inscii sint aut inviti:
nec videtur, in casu, ratio esse habenda periculi educationis a catho­
licae ex parte eorundem parentum.
Adulti, qui necessitatem et obligationem Baptismi agnoverunt,
tenentur eum suscipere quamprimum commodo possunt. Unusquisque
enim tenetur iure divino Ecclesiam visibilem ingredi, ubi eiusdem di­
vinitatem_ cognoverit et
* ideo eiusdem characterem obligatorium. Porro
nemo in Ecclesiam ingreditur nisi per Baptismum, qui ianua eius est.

Iure antiquo habebatur irregularitas ex defectu fidei ratione Baptismi
in aetate adulta recepti, vel dilati usque ad extremum vitae. Hinc duplex
irregularitas: alia neophytos idest recenter baptizat os in aetate adulta respiciens,
alia clinicos, eos nempe qui consulto Baptismum differebant usque ad periculum
mortis illumque nonnisi in tali vitae discrimine constituti suscipiebant (23).

’

'

(22) S. Thom., Z. c., a. I es.; Suarez, l. c., disp. 24; Bonacina. Z. c., p. G. η. Ιό; SchinalzgT.,
Z. c.t n. 31.
(23) Cfr. Boned, XIV, De Synodo dioec.. lib. XII, cap. 6, n. 7; Suarez, /)r censuris,
disp. 42, sect. 1, n. 5; disp. 43, sect. 3, n. 5 es,; Gaspard. />e sacra ordinatione, I, n. 267 -s.

128

LIBER Π - CAPUT II

Hinc evidentius liquet quaenam fuerit mens ac disciplina Ecclesiae circa
Baptismi dilationem.

2. Non convenit inter theologos, an et quaenam Baptismi dilatio
gravis sit habenda.
Nonnulli cum S. Thoma (24) putant dilationem usque ad periculum mortis
per se non constituere peccatum mortale, nisi causa oh quam differatur Ba­
ptismus sit graviter mala, ex. gr. contemptus Baptismi vel Ecclesiae odium.
Quomodo Doctores isti, posita obligatione ingrediendi Ecclesiam et sibi procu­
randi auxilia supernaturalia, id docere potuerint, percipere non valemus.
Alii cum Suarez (25) et Laymann (26) oppositam sententiam tuentur.
Ratio est, aiunt, quia incredibile videtur, posse hominem principalem vitae
humanae obligationem Deo serviendi ac tendendi in ultimum finem toto vitae
suae cursu negligere; eo vel magis quod ex ipsa Christi positiva voluntate
homines tenentur in Ecclesiam visibilem ingredi, equidem per Baptismum;
quae positiva et expressa Christi voluntas vix non irrisoria foret dicenda, si
deesset gravis obligatio Baptismi suscipiendi extra mortis articulum (27).
Hanc sententiam, quatenus excludit dilationem usque ad periculum mortis,
ut certam habemus, attentis principiis generalibus et attento etiam praescripto
can. 179.
149. Conditiones requisitae. — Tres conditiones requiruntur ut
adulti baptizari queant, scii, oportet 1° scientes et volentes sacra­
mentum recipiant; — 2° probe sint instructi circa fidei mysteria; —
3° moneantur ut de peccatis suis doleant, i. e. actum saltem attritionis
eliciant (can. 752, § 1), si, ut supponitur, peccata actualia commiserint.
1. Non est necesse ut huiusmodi dispositiones, nempe intentio,
fides et contritio vel saltem attritio, in adulto requisitae ad valide et cum
fructu suscipiendum Baptismum, sint ministro moraliter certae; suf­
ficit ut prudens iudicium sibi efformaverit minister de earundem
existentia.

Ad necessitatem quod spectat praefatarum dispositionum, maximum
datur discrimen inter aliam et aliam. Sane intentio requiritur ad Baptismum
valide recipiendum; fides contra, et contritio vel attritio requiruntur solum
ad licite sacramentum suscipiendum. Proinde, si desit intentio, neque gratia
confertur neque character imprimitur; si, posita debita intentione, desint fides
et dolor, character quidem imprimitur, at gratia non confertur (28).
(24) Suppi., q. 6. a. 5; Génicot, l. c., n. 149.
(25) Loc. ctt., disp. 31, sect. 2.
(20) Loc. cU.9 c. 6, n. 8.
(27) Cfr. Noldin, L c., n. 72, 1; Lehmkubl. I. c.t n. 101.
(28) Cfr. S. Thom.. L c.t a. 8; lu IV, D. 0, q. 1, a, 3, qc. 1, et q. 2. a, 1; D. 9, a. 2
q. 2 ad 2.
’

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

129

2. Intentio suscipiendi Baptismum in adultis requiritur tamquam
conditio sine qua non. Sufficit profecto intentio habitualis (cfr. n. 73).
Utrum requiratur intentio explicita, an sufficiat implicita, controvertitur. Probabilius sufficit intentio implicita, quae continetur in vo­
luntate satisfaciendi Dei beneplacito, adhibendi media quae Deus ad
salutem constituerit (cfr. n. 150). Cum ista sententia non sit certa,
consequitur, extra urgens mortis periculum, Baptismum non esse mini­
strandum, nisi constet de voluntate explicita recipiendi illum; idque
confirmat tenor can. 752, § 1.
Urgente mortis periculo, si explicitas voluntatis actus obtineri ne­
queat, v. g. si moribundus sit sensibus destitutus, licet Baptismum mi­
nistrare sub conditione, dummodo ex aliquo probabili signo constet
saltem de intentione implicita. Quodsi moribundus convaluerit, et du­
bium de valore Baptismi maneat, sub conditione iterum conferatur
sacramentum, praemissa explicita intentione. Cfr. n. 150.
3. Quaenam autem necessaria sit cognitio Christianae religionis,
ut adultus licite baptizari possit ac debeat, clare eruitur ex decretis
S. O., 25 ian. et 10 maii 1703 (cfr. n. 151).
Etiam praevium in moribus Christianis exercitium per aliquod
tempus praemitti debet, ut adulti baptizati se ad novam vitam du­
cendam idoneos ostendant.
150. 4. Ut certo constet de valore Baptismi, oportet adultus ex­
presse velit Christianae societati aggregari seu Baptismum suscipere.
Num vero in supernatural! attritione seu dolore de peccatis inclu­
datur etiam voluntas recipiendi Baptismi, valde dubitandum est, tum
quia non constat generalem voluntatem servandi omnia ad salutem
necessaria includi in dolore seu attritione, tum praesertim quia, hoc
etiam admisso, propositum suscipiendi Baptismum non est determina­
tum, et ideo sufficiens non videtur. Exinde sequitur, in adulto requiri
vel contritionem perfectam vel Baptismum re suscipiendum, postquam
eius obligatio cognita fuerit.
Requiritur attritio de peccatis mortalibus; idque ex ipsa natura
iustificationis, quae ne concipi quidem potest quamdiu affectus ad
peccatum lethale retractatus non fuerit.
Sufficit attritio habitualis, seu olim habita et non retractata, cum
unice requiratur tamquam conditio sine qua non, seu ad obicem remo­
vendum, sine influxu positivo in gratiae collationem, aliter quam in
sacramento Poenitentiae.
Attritio, ut evidenter patet, peccata personalia respicit eaque tan-

I

ί

130

LIBER II - CAPUT II

tum. Debet esse supernaturalis tum ratione principii, tum ratione
motivi ex fide concepti.

Ad rem Card. Lugo (29) docet: «Non ergo sufficit sola illa voluntas gene­
ralis contenta in actu attritionis ad valorem Baptismi ei qui nihil unquam de
lege Christiana aut Baptismo audivit... Valeret tamen Baptismus, si aliquis
religionem christianam corde amplexus esset, licet nihil de Baptismo, aut eius
necessitate audisset; hic... baptizaretur valide, quia voluit absolute hanc reli­
gionem amplecti, eiusque ritibus, quicumque illi essent, gubernari ».
At quidam theologi habent pro « voluntate Baptismi fortasse sufficienti »
attritionem supernaturalem ex fide conceptam (30). Hanc opinionem, ob extrinsecam auctoritatem, improbabilem dicere non audemus; proinde in casu neces­
sitatis, si aliter fieri nequeat, potes ac debes eiusmodi opinione uti ad vitam
aeternam moribundi sensibus destituti, quantum in te est, procurandam. Palam
est Baptismum esse conferendum sub conditione.
5. Non licet Baptismum conferre adultis, qui sensibus destituti
non sint, eos tantum hortando ad dolorem et ad confidentiam in Deum,
minime loquendo de nostris mysteriis. Proinde si agitur de homine,
qui de fide Christiana et Baptismo audivit, necesse omnino est ut vo­
luntas explicita adfuerit vel adesse prudenter seu probabiliter censeatur.
Requiritur fides et quidem explicita in ea quae sunt necessaria
necessitate medii; quoad ea quae sunt necessaria necessitate praecepti,
sufficit ad fructuosam Baptismi susceptionem, ut baptizandus ea im­
plicite credat seque paratum ostendat ad illa addiscenda.
Ad veritates de necessitate medii credendas, certo pertinet exsi­
stentia unius Dei, eiusque remuneratoris bonorum et vindicis malorum;
longe probabilius etiam mysteria Incarnationis et SS. Trinitatis.
Inde sequitur adultum non esse baptizandum, nisi sufficienter sit
instructus circa praedictas veritates. Urgente mortis periculo, meliori
quo fieri possit modo consulendum, etsi forte desideretur clara cognitio
ac fides explicita SS. Trinitatis et Incarnationis. At extra urgens peri­
culum mortis, minime licet baptizandum in bona fide relinquere circa
praefatas fidei veritates, ut pluries declaravit S. Sedes ipsaque rei
natura suadet.

Hoc dubium propositum fuit S. Officio: «Utrum missionarius conferre
possit Baptismum in articulo mortis mahumedano adulto, qui in suis erroribus
supponitur in bona fide: 1. Si habeat adhuc plenam advertentiam, tantum illum
adhortando ad dolorem et ad confidentiam, minime loquendo de nostris my­
steriis; 2. Quamcumque habeat advertentiam, nihil ei dicendo, cum ex una
(29) Loc. cil., disp. 9, sect. 7, n. 130.
(30) Coninck, l. c., q. 01, n. 103; Mazzotta, l. c.. disp. 1, q. 3, c. 2; Reuter Thmlnnin
moralis, lib. IV, n. 63, 5; et alii apud Lacroix, l c., n. 168.
’

DE MINISTRO ET SUBTECTO BAPTISMI

131

parte supponitur illi non deesse contritionem, ex alia vero prudens non esse
loqui cum eo de nostris mysteriis; 3. Si iam advertentiam amiserit, nihil prorsus
ei dicendo.
S. 0. die 30 mart. 1898, SS.mo approbante, reposuit: « Ad 1. et 2. Negative,
i. e. non licere huiusmodi rnahumedanis, de quibus in primo et secundo quae­
sito agitur, sive absolute sive conditional» administrare Baptismum; et dentur
decreta S. 0. ad Episcopum Quebecensem sub die 25 lanuarii et 10 Mali 1703,
et Instructio S. Officii sub die G lunii 1860 ad Vicarium Apostolicum TcheKiang. Ad 3. De rnahumedanis moribundis et sensibus iam destitutis respon­
dendum ut in decreto S. Officii 18 septembres 1850 ad Episc. Perthensem;
idest: Si antea dederint signa velle baptizari, vel in praesenti statu aut nutu
aut alio modo eandem dispositionem ostenderint, baptizari posse sub con­
ditione, quatenus tamen missionarius, cunctis rerum adiunctis inspectis, ita
prudenter indicaverit. SS.mus adprobavit » (31).

151. Documenta S. Sedis. — Praestat referre citata Decreta et
Instructionem, ut exinde mens S. Sedis manifeste appareat sicque ca­
tholica doctrina probe cognoscatur.
S. C. S. Officii, 25 lanuarii 1703 - Quebec.
«... Quaeritur utrum antequam adulto conferatur Baptisma, minister
teneatur ei explicare omnia fidei nostrae mysteria, praesertim si est moribun­
dus, quia hoc perturbaret mentem illius. An non sufficeret si moribundus pro­
mitteret fore, ut ubi e morbo convalescat, instruendum se curet, ut in praxim
redigat quod ei praescriptum fuerit ».
S. Congregatio respondendum censuit: «Ad 2. Non sufficere promissio­
nem, sed missionarium teneri adulto etiam moribundo, qui incapax omnino
non sit, explicare, mysteria fidei quae sunt necessaria necessitate medii, ut
eunt praecipue mysteria Trinitatis et Incarnationis » (32).
S. C. S. Officii, 10 Maii 1703 - Quebec.
« 1. Quaeritur an missionarius possit conferre Baptisma aliaque sacramenta
infirmo barbaro cui explicata sunt religionis mysteria, quique pollicitus est
observaturum se mandata; missionarius autem certus est quod non promiserit
ea servaturum nisi hoc tantum motivo, scilicet, quod nolit ei contradicere.
Multae ipsi supersunt rationes dubitandi, num moribundus sit bene instructus,
quia missionarius, linguae barbarae rudis fere atque imperitus, non potuit nisi
obiter explicaro mysteria sublimia excedentia captum barbarorum, et quamvis
moribundus affirmet se omnia capere, exteriora tamen et exiguitas devotionis
persuadent id moribundum dicere ex complacentia, ita ut si alius ad eum ac­
cederet qui diceret, quod omnia quae dicta sunt ei nihil sint nisi merae fabulae,
etiam sunt jabutae, responderet barbarus complacendi gratia. Hoc autem oriri
potest ex duobus principiis: Primum quia capit, quae ei dicuntur; ex gr. animi
>

(31) Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. II, n. 1992.
(32) Ibid., vol. I, η. 254.

b
]

J

132

LIBER II - CAPUT II

levitate, ita ut eo ipso momento, quo dicit: credo et faciam, credat revera, et
exsequi velit, sed minima ratione contraria sententiam mutabit; quod tamen
constat quod barbarus nollet uri in inferno, et sic affirmatio eius possit esse
vera et ex intimo cordis, difficultas est, utrum credat esse unum Deum et utrum
credat esse infernum, an vero audiat quae dicta sunt ei tamquam historiam
sibi narratam, quae vera et falsa esse potest.
« 2. An possit baptizari adultus rudis et stupidus, ut contingit iu barbaro,
si ei detur sola Dei cognitio, et aliquorum eius attributorum praesertim iustitiae
remunerativae et vindicativae, iuxta hunc Apostoli locum accedentem ad Deum
oportet credere quia est et remunerator sit, ex quo infertur adultum barbarum
in certo casu urgentis necessitatis baptizari quamvis non credat explicite
in lesum Christum.
« 3. Utrum inissionarius teneatur barbaris adultis baptizatis aut baptizandis
omnia praecepta legis positivae divinae intimare, praesertim ea omnia, quibus
sese submittere difficultatem haberent, ut eiusmodi barbari securitate con­
scientiae fruantur, licet ea praecepta non observent quae ignorant, eo nitentes
iuris axiomate: Lex non obligat nisi fuerit promulgata.
« 4. An sit necessarium ut adulto baptizando explicetur Eucharistiae
sacramentum.
« 5. Utrum missionarius ita teneatur baptizandum adultum ad contritionis vel attritionis actum impellere, ut omisso contritionis vel attritionis
actu, iure illum baptizare non possit, etiamsi missionarius instrueret eum tam
ad eliciendum actum amoris Dei, quam actum resolutionis seu propositi non
reiterare peccata commissa. Multo facilius est missionario, qui discit linguam
barbarorum, instruere barbaros ut duos postremos actus eliciant, quam primos;
difficilius enim est facere illos exprimere motivum doloris do peccatis com­
missis, quia Deo displicent infinite, et quia infinite bonus est, et quia peccatum
meretur infernum.
« 6. Utrum baptizari possit barbarus adultus morti proximus, qui plures
secum habens mulieres, pollicetur se nonnisi unam servaturum, si pristinae
sanitati restituatur, sed qui dimittere non vult alias; an teneatur missionarius
compellere, et insistere ut barbarus dicat quam ex omnibus feminam electurus
sit in coniugem, vel utrum sufficiat barbarum promittere se nonnisi unam
habiturum.
« 7. An possit baptizari barbarus adultus, qui permittit, imo qui desiderat,
ut medici et parentes adhibeant certas caeremonias superstitiosas ad sanitatem
procurandam quae ad minimum vanae sunt et inutiles, sed adhuc ignoratur
utrum absolute sint contra religionem catholicam; quaeritur autem utrum
missionarius illum baptizare possit, antequam certo sciat quid significent tales
caeremoniae et cui dirigantur.
♦ 8. Utrum conferendum sit Viaticum aut Extrema Unctio moribundis
adultis, quos aliquando Baptismi capaces credimus, non autem Communionis
aliorumque Sacramentorum.
♦ R. Ad 1. Non licere, si missionarius sit moraliter certus, prout in dubio
asseritur, barbarum infirmum non sufficienter iuxta proprii captus mensuram

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

133

intellexisse mysteria religionis Christianae sibi explicata, aut ea sufficienter
non credere, et ex solo motive non contradicendi promittere se servaturum
mandata eiusdem religionis.
«Si vero missionarius prudenter credat infirmum barbarum, quando dicit:
vredo et faciam, revera tunc sufficienter credere serioque promittere se serva­
turum, ut supra, debere baptizari.
« Si autem de praedictis missionarius dubitet, et tempus non suppetat
illum melius instruendi, immineatque periculum mortis, debere itidem bapti­
zari sub conditione.
«Ad 2. Missionarium non posse baptizare non credentem explicite in Do­
minum lesum Christum, sed teneri illum instruere de omnibus iis quae sunt
necessaria necessitate medii iuxta captum baptizandi.
«Ad 3. Teneri omnia praecepta legis positivae divinae intimare.
«Ad 4. Quoad adultum extra mortis periculum, per se loquendo, teneri,
nisi tale in contrarium urgeat motivum ut expediens prudenti missionario
indicetur dilatio post Baptismum. Quoad moribundum, pariter teneri, nisi vel
tempus non suppetat, vel tanta praevideatur in eo animi perturbatio, ut a
susceptione Baptismi distrahere valeat.
« Ad 5. Teneri missionarium inducere baptizandum adultum ad eliciendum
actum contritionis vel attritionis.
« Ad 6. Non licere si ex illis mulieribus una sit uxor legitima et ceterae
concubinae, nisi prius eiectis concubinis; si vero habuerit omnes tamquam legi­
timas uxores, pariter non licere, nisi eiectis omnibus praeter primam, si cum ea
valide contraxit, et velit secum cohabitare absque Creatoris iniuria. Si tandem
vel omnes simul et unico actu acceperit in uxores, vel omnes habeat ut concu­
binas, non licere nisi eiectis omnibus ante susceptionem Baptismi.
« Ad 7. Stante certitudine quod caeremoniae illae ad minimum sunt
vanae et inutiles et sub dubio an sint contra religionem catholicam, non
licere.
«Ad 8. Non esse administrandum Viaticum neophyto moribundo nisi
saltem discernat cibum spiritualem a corporali, cognoscendo et credendo in
sacra hostia praesentiam Christi Domini. Non esse pariter conferendum sacra­
mentum Extremae Unctionis neophyto moribundo, quem missionarius capa­
cem Baptismi credit, nisi saltem idem habeat aliquam intentionem reci­
piendi Sacram Unctionem in beneficium animae pro mortis tempore ordi­
natam » (33).
152.

Instructio S. C. S. Officii, 3 Augusti I860 - (Ad Vic. Ap. Tche-

Kiang).
« In foliis ab A. Tua ad S. C. de Propaganda Fido transmissis exponebatur
quemdam missionarium saepius appellari ad conferendum Baptismum adultis
(33) Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. I. n. 250.

131

LIBER II - CAPUT II

moribundis, qui licet profiteantur propositum sibi Baptismum se libenter
recepturos, se vere renuntiare diabolo, credere in Deum, et anteactae vitae
poenitere, attamen ex circumstantiis maximum relinquunt dubium circa since­
ritatem huiusmodi dispositionum: supradictum vero missionarium consulere vo­
lentem ex una parte reverentiae sacramenti, et ex altera parte saluti aeternae
infirmi iam iam morituri, conferre Baptismum sub hac conditione « si tu es vere
dispositus », expresse intendens se non baptizare, sepositis bonis dispositionibus.
Jlinc quaeritur: 1. Utrum talis modus conferendi Baptismum licitus sit vel
non. — Exponebatur praeterea nonnullos ex illis infirmis, recepto sub
huiusmodi conditione Baptismo, postea supervivere, imo et aliquoties e
sua infirmitate penitus convalescere, et posse rectius disponi, et quaere­
batur: 2. Utrum, ipsi superviventes, et rectius dispositi, debeant indiscriminatim omnes rursus baptizari saltem sub hac conditione « si non fuisti
baplizatus ».
« S. Congregatio Supremae et Universalis Inquisitionis, cuius iudicio haec
dubia delata fuerunt, maturo super iisdem adhibito examine, sub feria IV
1 Augusti 1860 respondendum mandavit sequenti instructione.
« Explorata res est, tres in adulto requiri dispositiones ad Baptismum rite
suscipiendum: fidem nempe, poenitentiam et intentionem illum percipiendi.
Fides profecto necessaria est, qua adultus debet esse sufficienter instructus,
iuxta propriae intelligentiae mensuram, de mysteriis Christianae religionis, et
ea firmiter credere; et necessaria item est poenitentia qua debet peccata sua
dolerc, et actum elicere vel contritionis vel attritionis; ac tertio necessario re­
quiritur intentio seu voluntas suscipiendi hoc sacramentum, eaque deficiente,
non imprimitur in adulto baptismatis character. At enim vero fides et poenitentia
in adulto requiruntur, ut licite sacramentum suscipiat, et fructum sacramenti
consequatur: intentio vero necessaria est ad illud valide consequendum, adeo ut
qui baptizatur adultus sine fide ac poenitentia, illicite quidem at valide bapti­
zetur; et contra qui baptizatur absque voluntate sacramentum suscipiendi, nec
licite nec valide baptizatur ». Hisce praemissis facile erit dignoscere, missio­
narium in proposito casu non bene se gessisse quando Baptismum administrans
adulto moribundo, eodem calculo habuit dispositiones requisitas ad Baptismum
licite administrandum, et eas quae ad illum valido percipiendum necessario
requiruntur. In dubio enim utrum adultus morti proximus sufficienter instru­
ctus sit de fidei mysteriis, et ea sufficienter crediderit, atque in dubio utrum
ipsum anteactae vitae sincere poeniteat, quum mortis necessitas urgeat, sacra­
mentum absolute administrare ei debet absque ulla conditione. In dubio vero
utrum ipse vere intendat Baptismum suscipere, si praevio diligenti examine de
hac intentione adhuc dubitetur, Baptismus conferri debet sub conditione dum­
modo sit capax Baptismi. Ne tamen norma quaedam desit huiusmodi missionario, hic adnexum A. Tuae trasmittitur decretum eiusdem Congregationis
Supremae et Universalis Inquisitionis latum feria V coram SS.mo die 23 Au­
gusti 1703 super quaestione ab Episcopo Quebec, proposita. Praeterea nec bene
se gessit missionarius quando Baptismum conferens sub conditione intendit se
non baptizare sepositis bonis dispositionibus in suscipiente Baptismum: nam

I

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

135

in casu missionarius debet tantum intendere se baptizare quatenus suscipiens
sit capax Baptismi, idest illum sincere percipere velit (34).
«Tandem quoad secundum dubium animadvertendum est Baptismum ne
sub conditione quidem passim ac temere esse iterandum, et tunc solum con­
ditione uti licere cum prudens et probans subest dubitatio an quis fuerit valide
baptizatus, quemadmodum traditur in Catechismo Romano P. 2 De sacramento
Baptismi, n. 57 » (35).
153. De Baptismo conferendo adultis in periculo mortis. — 1. In
mortis periculo, si nequeant adulti in praecipuis fidei mysteriis dili­
gentius instrui, satis est ad Baptismum conferendum, ut aliquo modo
ostendant se eisdem assentire (ex. gr. si dicant se credere omnes ve­
ritates quas Ecclesia seu Dei minister edocet, aut fideles profitentur,
vel quidquid necessarium est ad salutem) serioque promittant se Chri­
stianae religionis mandata servaturos (can. 752, § 2).
Quod si adulti, in tali periculo mortis constituti, ne petere quidem
possint Baptismum, videndum est utrum antea manifestaverint vel
in praesenti statu manifestent aliquo probabili modo intentionem illum
suscipiendi, necne. In priore casu, baptizandi sunt sub conditione, ita
tamen ut, si dein convaluerint et dubium de valore collati Baptismi
maneat, sub conditione rursus sint baptizandi (can. 752, § 3): in altero
casu, i. e. si nullo modo intentionem suscipiendi Baptismum manifesta­
verint, baptizari nequeunt, iuxta communiorem theologorum doctrinam.
Hic casus respicit missionaries, qui moribundos infideles reperiant
sensibus iam destitutos.
2. Quidam auctores, ut Lehmkuhl (36), Génicot (37) et alii, censent
eum non esse reprehendendum, qui Baptismum etiam in praefato
casu sub conditione conferret (38).
Haec doctrina vere probabilis videtur. Documenta S. Sedis (prae­
sertim responsum S. C. S. O., 18 sept. 1850 et 30 mart. 1898), quibus
nituntur recentiores patroni sententiae oppositae, non reprobant expo­
sitam opinionem, sed solum agendi normam securiorem commendant,
sicuti dicendum est de citato can. 752, § 3.
(31) Mens fuit E.morum PP. in praedicta Feria V 1 Aug. I860 ut, in transmittenda hac
instructione ad Vie. Ap., Sacra Congregatio de Prop. Fide eum moneret etiam: « Che nelPesaminarsi coloro eho furono battezzati prossimi a morte, sotto condizione che non sarebbero
battezzati eo non avessero nô l’intenzione, nè la iede. nè il pentimento dei peccati, debba in­
vestigaret se in quell’atto avevano tutto siffatte dispoelzloni: cd in caso negativo, questi dcvono battczzarsl <11 nuovo; ed in caso di dubblo, sub condition, ■. Cfr. Collect. S. C. de Prop.
Fide, vol. I. η. 1198, nota.
(35) Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. I, η. 1198.
(36) Loe. cil., η. 106 es.
(37) Loc. cil., n. 150, III.
(38) Cfr. Vermeersch, III, n. 243.

136

LIBER Π - CAPUT II

At Baptismus conferendus non esset talibus moribundis, si exinde
sequeretur periculum contemptus religionis catholicae aut odii apud
reliquos infideles.

Nonnulli veteres DD. distinguunt, nec immerito quidem, inter iudaeos ct
paganos, animadvertentes facilius admitti posse intentionem habitualem im­
plicitam in paganis quoad Baptismum suscipiendum, quam in iudaeis qui ex
ipsa sua religione positivam voluntatem Baptismo contrariam ostendunt.
3. In dubio, etiam levissimo, an moribundus infidelis, sensibus
destitutus, manifestaverit intentionem suscipiendi Baptismum, non
solum potest, sed debet sacramentum sub conditione ministrari.
154. An et quaenam obligatio ieiunii et Communionis in Baptismo
adultorum. — Tam sacerdotem, qui adultos baptizaturus est, quam
ipsos adultos qui sani sint, decet esse ieiunos; et nisi graves urgentesque causae obsint, adulti baptizati statim Missae sacrificio assi­
stere debent et sacram Communionem percipere (can. 753).
Vera obligatio ieiunii nec ex parte sacerdotis baptizantis nec ex
parte adulti baptizandi datur, quia can. 753, § 1 dicit tantum « decet »,
seu conveniens est. Consuetudo ieiunii praemittendi antiquissima est.
Dum e contra ex verbis eiusdem can. 753, § 2 « nisi graves urgentesque causae obsint », manifesto patet haberi veram obligationem as­
sistendi Missae et sumendi sacram communionem.
Baptizatus ex ritu collationis sacramenti recipit sal; ideoque
implicite dispensatur, ut, licet ieiunium naturale forte laeserit, nihilo­
minus tuta conscientia SS. Eucharistiam sumere possit.
Rituale Rom. (tit. II, cap. 3, n. 8) ait: « Quare non post epulas aut prandia,
sed ante meridiem (nisi ex rationabili causa aliter faciendum sit) eorum Ba­
ptismus celebretur ».
Alicubi mos est, ut vespere adultus baptizetur, postridie autem Missam
audiat et sacram Communionem recipiat. Qui mos, prudenti Episcopi indicio,
licite servari potest.

155. An conditionate baptizatus debeat peccata confiteri. —
Gravis adest inter theologos controversia, num adultus, qui Baptismum
sub conditione recipit, teneatur ad confitenda peccata mortalia ante
hunc Baptismum conditionatum commissa.
Rationes sat validae et probati auctores pro utraque sententia
habentur. Cum Ball.-Palm. (39), D'Annibale (40), Bucceroni (41), Gé(39) Loc. cit., n. 28.
(40) Op. cit.. Ill, n. 301, nota 3.
(41) Instil. theol. mor., II, n. 072 (edit. cit.).

i

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

137

nicot (42), et aliis putamus sententiam negativam esse vere proba­
bilem, quotiescumque probabile dubium de collatione vel valore prioris
Baptismatis manet.

156. An et quando amentes, furiosi, phrenetici etc. sint baptizandi
(cfr. can. 754). — 1. Videndum imprimis est num amentes et furiosi
tales sint a nativitate vel ante adeptum rationis usum, necne. Si
primum, baptizandi sunt ut infantes, iuxta doctrinam superius tra­
ditam; si alterum, tractandi sunt ut adulti (43).
Quocirca triplex hypothesis fingi potest: a) vel habent lucida intervalla,
aut minus; — b) vel in periculo mortis versantur, necne; — c) vel inten­
tionem suscipiendi Baptismum manifestarunt, aut non. In priore hypothesi,
i. e. si habent lucida intervalla, amentes et furiosi baptizentur, si velint, dum
mentis compotes sunt. In altera hypothesi, scii, si immineat periculum mortis,
baptizari possunt ac debent, dummodo suscipiendi Baptismi desiderium osten­
derint, antequam insanirent. In tertia hypothesi, nempe si intentionem seu
desiderium recipiendi Baptismum nullo modo manifestaverint, baptizari ne­
queunt sive extra mortis periculum sive eo imminente (44).

2. Qui lethargo aut phrenesi laborant, baptizari non possunt, extra
mortis periculum, nisi scientes, i. e. vigilantes, et volentes: ubi periculum
mortis immineat, baptizari possunt etiam in statu lethargi aut phre­
nesis, si desiderium suscipiendi Baptismi antea aliquo modo ostende­
rint (can. 754, § 4).
Quae dispositiones, attenta ex una parte reverentia sacramento
debita et ex alia parte Baptismi necessitate, per se urgent sub gravi.
157. An et quomodo infans in utero matris sit baptizandus (45).
— Varii casus seu hypotheses faciendae.
1° Infans in utero matris clausus potest baptizari solum in casu
necessitatis, i. e. cum nulla probabilis spes est ut rite editus baptizari
queat (can. 746, § 1).
2° Si infans caput emiserit et periculum mortis immineat, ba­
ptizari debet in capite et quidem absolute, ita ut postea, si vivus eva­
serit, non sit rursus sub conditione baptizandus. Si aliud membrum,
ex. gr. manum vel pedem, emiserit, in illo, si periculum immineat,
(12) Loc. cit., n. ‘259.
Vide de hac Quaestione Quae fuse tradimus iu tractatu l)c Poenitentia, n. 50.
(13) S. Thom., I. c„ a. 12; Suarez, l. c., dlsp. 23, sect. 1; Schmalzgr., I. c„ n. 31 s.;
Bonaelna, l. c., n. 1 sa.; Laymann, l. c., n. 4; S. Alph., I. c., n. 121.
(11) Cfr. can. 754.
(45) S. Thom., in IV, D. 6, q. 1, a. 1, q. 1; D. 23, q. 2, a. 2, q. 1, ad l et 2; III.
q. 68, a. 11 ; Sehmalz.gr., I. c., u. 20.

138

LIBER H - CAPUT Π

debet conditionate baptizari; sed tunc, si natus vixerit, est iterum sub
conditione baptizandus (can. 746, §§ 2 et 3).
3° Fetus in utero semper conditionate, non autem absolute, est
baptizandus, et ideo post ortum denuo sub conditione baptizari debet
(can. 746, § 5). Ratio est quia huiusmodi Baptismi valor est dubius.
Baptismus intra-uterinus, sive propter decentiam sive propter periculum
nocendi matri, regulariter a medico vel ab ostetrice est peragendus.
Ad praecavendum periculum inficiendi matris uteri, ubi necessitas postulet
infantem in utero baptizari, licet uti aqua permixta cum hydrargyrio biclilorato corrosivo, hac solutione, ut aiunt, scii, unius partis chlorati hydrargyrii
cum mille partibus aquae, dummodo adsit revera periculum ex parte matris;
secus minime licet. Ita ex responsione S. Off., 21 aug. 1901.

158. Operatio caesarea, symphyseotomia etc. — 1. Quaerunt theo­
logi an mater teneatur pati operationem caesaream, symphyseotomiam, aliamve id genus incisionem, ut fetus ex utero extractus bapti­
zari possit.
Plures etiam recentiores affirmant, saltem speculative et per
se (46), matrem teneri et quidem sub gravi.
Probabilior, saltem practice, est sententia negativa (47), sequenti
tamen addita animadversione. Ut mater stricte teneretur ad vitam
suam temporalem pro vita spirituali prolis exponendam, vel ad subeun­
dam gravem operationem a qua valde abhorret, necessarium foret,
moraliter certum esse, ex una parte infantem alio modo salvari non
posse, et ex alia parte, operatione facta, salvatum iri; iamvero neutrum
moraliter certum est, sed dubium dumtaxat aut mere probabile (48).
Dissensus auctorum, ut sedulo legenti patet, est potius specula­
tivus quam practicus. Etenim fautores primae sententiae addunt, nul­
latenus expedire ut mater, quae summopere abhorreat a tali operatione,
sub gravi adigatur ad eam subeundam.
Ceterum omnes admittunt, huiusmodi operationem esse illicitam,
si occisio matris sit moraliter certa; quod tamen, nostris temporibus,
fere numquam contingit, ob artis chirurgicae progressus.
2. Mortua matre praegnante, datur per se gravis obligatio extra­
hendi fetum per caesaream operationem, si opus fuerit, aut similem
uteri materni incisionem (49).
(46) Eschbach, Disputationes physiologico-theologicae de humanae generationis oeconomia,
de embryologia sacra, etc., p. 275 (edit. 1884); Gary, op. cil., II, n, 70 ; Bucceroni, l. c., n. 471.
(17) Cfr. Marrés, De iustitia secundum doctrinam theologicam et principia turis reccnlioris
Hb. 2. n. 281; Lehmkuhl, I, n. 1009; Génlcot, l. c„ n. 114, IV.
’
(48) Génlcot, I. c.
(49) Rituale Rom., l.c., n. 20; S. C. S. O., 15 febr. 1780, 13 dec. 1899; cfr. etiam can. 746, 4.

DE MINISTRO ET SUBTECTO BAPTISMI

139

Haec obligatio, desumpta e generali praecepto succurrendi proximo in
extrema necessitate spirituali constituto, eo maior est, quo maior est spes
effectum obtinendi; quare, si morali certitudine constet fetum ante matrem
vel cum illa obiisse, aut vix ulla sit spes cum vivum extrahendi, cessat omnino
praefata obligatio. Spes nulla aut valde exigua est, ubi matris obitus ante
completum quartum praegnationis mensem contingat; completo quarto mense,
spes aliqua semper adest, praesertim si mulier praegnans subitanea aut celer­
rima morte fuerit praerepta (50).

3. Tenentur fetum extrahere chirurgi, medici, omnes qui, debita
peritia praediti, sectionem sine infantis periculo peragere valent;
contra, uti manifestum est, non tenentur rudes seu rerum chirurgica­
rum imperiti, neque sacerdotes, tum propter indecentiam tum propter
specialia incommoda, i. e. dicteria et praeiudicia hominum facile oritura. At sacerdotes, praesertim Parochi, enixe curare debent, ut sectio
ab aliis perficiatur, nisi forte lex civilis iis, qui medici seu chirurgi non
sint, huiusmodi incisionem interdicat.
4. Fetus e sinu matris extractus, si certo vivat, baptizari debet
absolute; si dubie, sub conditione (can. 746, § 4).
159. An, quando et quomodo sint baptizandi fetus abortivi (51).
— 1. Omnes fetus abortivi, quovis tempore editi, sunt baptizandi
(cfr. can. 747). Patio est quia, iuxta sententiam longe communiorem
et probabiliorem ob rationes theologicas et philosophicas, quae nobis
aliisque videtur omnino certa, fetus humanus a primo conceptionis
momento anima rationali informatur.

Quidam censent raro locum esse practice fructui fetali baptizando ante
tertium mensem finientem; quia, aiunt, aegre conservatur vita in fetu, praesertim
(50) Capcllmnnn, op. cil., p· 27; Génicot, l. c., 115, V; Noldin, L c., n. 70.
(51) Schmalzgr., L c., n. 32 8.; Bonacina, l. c., n. 4; Lacroix, l. c., n. 291; S. Alph., L c.,
η. 121 s.; Laymann, l. c., c. 6, n. 13.
De fetibus abortivis baptizandis primus late quaestionem tractavit Florentini II. anno
1658. Hic egregio disserit do isto argumento, varias opiniones de vita fetus, do momento
quo anima rationalis creatur etc. exponens. Concludit, ex caritatis praecepto, i. c. propter
animam rationalem idcoquo aeternam salutem, fetum quocumque tempore editum esso ba­
ptizandum (Florentini Hieronymus, De ministro Baptismi humanis factibus abortivis, Lug­
duni 1658).
Deinde A. accurat.Ius et copiosius argumentum pertractavit, aliis disputationibus ad­
ditis, sub titulo: De hominibus dubiis baptizandis pia prothesis, olim sub lugdunensi prelo
a. 1658 edita, a nullo prius asserta, unica tunc disputatione, nunc 3 superadditis consistens,
Lugduni 1674.
Etiam F. E. Cangiamila in opero Sacra Embryologia, Monachi 1764, fuso et accurate
disserit.
Do momento quo fetus anima rationali informari censetur, copiose atquo erudite tractat
A. Lanza in opero La questione del momento in cui ranima rationale è infusa nel corpo, Roma
1939.
11»__ < ■ » ι»ι·ι.·ι T n

/M Sfirrainentis. I.

140

LIBER Π - CAPUT II

si absque involucris e sinu matris eliciatur, uti contingere solet inde a tertio
mense incoepto.
Hoc non videtur admittendum: tum quia pro viribus consuli semper debet
aeternae saluti hominis, etsi minima tantum affulgeat spes; tum quia, scientia
atque experientia teste, non raro fetus abortivus, nondum trimestris aut bime­
stris, excipitur vivens. Quare inconsiderate et absque examine minime proiiciendi sunt fructus, quamvis recentes, a muliere praegnante editi, signanter
si ovulum integrum manserit.

Diximus omnino certam sententiam de infusione animae ratio­
nalis iam a primo conceptionis momento, variis rationibus mature
perpensis atque attento etiam citato can. 747. Sane subiectum capax
Baptismi est omnis et solus homo (can. 745); atqui nemo dicitur estque
homo, nisi habeat animam rationalem; ergo, si canon citatus praecipit
ut omnes fetus abortivi, quovis tempore editi, baptizentur et quidem
absolute, si vivant, manifeste supponit, huiusmodi fetus certo anima
rationali iam informari.
Quidam ad vim eiusmodi argumentationis eruendam, dicunt in praedicto
canone contineri normam mere disciplinarem, Legislatorem nequaquam diri­
mere voluisse quaestionem speculativam de momento animationis, quod vocant,
nec ullo pacto praefatum canonem doctrinam infallibiliter propositam referre.
Esto, quod infallibiliter doctrina non proponatur. Quot sententiae sunt
certae atque uti tales habendae, licet nondum sint ab Ecclesiae magisterio
propositae !
Gratis asseritur Legislatorem noluisse dirimere quaestionem speculativam.
Ipse non tenetur id expresse declarare. Plures sunt quaestiones speculativae
resolutae, quin expressa declaratio data fuerit (cfr. 809, 817, 851, 854, 861,
864, etc.).
Item gratis asseritur agi de norma mere disciplinari. Agitur, contra, de
norma quae natura sua moralis est, utpote quae respicit actus liceitatem.
Sane, iuxta principia theologica, eatenus sacramenta conferri possunt absolute,
quatenus nullum adsit dubium de eorundem valore; dubio vero exsistente,
semper sub conditione sacramenta conferenda sunt.

2. Ex dictis, si fetus certo vivant, sunt baptizandi absolute; contra,
si dubie vivant, sub conditione (can. 747).
Non una est sententia quoad modum baptizandi fetum qui ovo seu mem­
brana adhuc involutus editur.
Nonnulli censent prius in membranis ovi clausi Baptismum esse sub con­
ditione conferendum, et dein, aperto ovo, i. e. membrana, esse iterandum conditionate, quia censent grave nocumentum obvenire embryoni ex aeris inva­
sione, quam necessario mortiferam autumant.
Plures medici peritissimi vanum existimant vel saltem valde exaggeratum
timorem ne mortifera sit involucri disruptio; idcirco alii theologi, habita ra-

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISM!

141

tione summae incertitudinis do valore sacramenti super involucro impertiti,
cum Oapclbnann (52) suadent, ut Baptismus per immersionem conferatur, « et ita
quidem, ut in vel sub aqua (non frigida, sed nonnihil tepida) velamenta disrumpant (baptizantes), bisque disruptis, statim formam Baptismi pronuntient:
si vivis, ego etc. Apprehende igitur utriusque manus pollice et indice aliquam ve­
lamenti plicaturam atque ita disrumpe, ut materia ovi effluat, hoc est, ut aqua
baptismalis integram ovi materiam bene abluat. Quod si ita fit, etiam vitabi­
tur accedentis aeris appulsus in embryonem, quem nonnulli adeo timent » (53).
Recte addunt Lelimkuhl (54), Génicot (55) et alii securius esse ut, dum
formam profers, fetum ct immergas in aquam et ex ea extrahas.

160. 3. Parochis gravis obligatio incumbit curandi, ut matres,
obstetrices et medici sedulo moneantur de necessitate baptizandi amnes
fetus abortivos quocumque tempore editos, ne forte contingat eorum
incuria quempiam aeterna beatitudine privari.
Maxime cordi sit Parocho ut obstetrices et medici rite sint instructi circa
respectiva officia, salutem aeternam parvulorum respicientia, potissimum quod
attinet ad rectum baptizandi modum pro casu necessitatis. Opportunum est,
imo necessarium, medicis et obstetricibus inculcare principia doctrinae catho­
licae in hac re, praesertim quoad spiritualem circa nonnatos, abortivos et
monstra; quorum principiorum vix non ignari plurimi, etiam optimi medici
et obstetrices, reperiuntur. In iis erudiendis atque examinandis palam est,
summam prudentiam et cautelam esse adhibendam, ne offensio excitetur aliudve
incommodum oriatur. Quoad nupturientes, caute et honeste Parochus consulere
poterit etiam in examine seu praeparatione ad matrimonium.
Matres, obstetrices ceterique moneri debent, ne Baptismus sub
conditione omittatur ob aliqua signa, quae mortem fetus indicare vi­
deantur. Signum plane certum mortis non est nisi putrefactio, ut com­
munius et verius docent periti; neque sufficit putrefactio solum inci­
piens, sed vera propriaque putrefactio requiritur, ut ea tamquam
certae mortis indicium haberi queat.
Certum est fetus abortivos etiam minimos diutius vitam servare
posse; post plures quoque dies inventi sunt, qui indubia vitae signa da­
bant. Proinde, si statim baptizati non fuerint, fetus abortivi baptizandi
sunt etiam post unum et alterum diem ac ultra, ubi mortis signa in­
dubia non appareant, i. e. ubi de putrefactione certo non constet.
Agitur enim de aeterna salute (56).
(52) Op. cil., p. 112. nota.
(53) Cnpelhnann, i. c.; Do Smet, op. cil., n. 320.
(51) Loc. cil., n. 103.
(55) Loc. cil., n. 142, II, nota.
(56) Cfr. Scavinl, III· n. 83; Capollmanu, l. c.; Lehmkuhl. L c., Ribeinont-Dessaignee,
Précis tVobstétrique, p. 720 ss.

142

IC
LEBER
Π

CAPUT Π

161. An monstra et ostenta sint baptizanda. — 1. Monstra et ostenta
sunt semper baptizanda saltem sub conditione (can. 748). Ratio est,
quia quidquid a muliere vivum editur, homo est. Hodie enim ab om­
nibus iure reiicitur sententia quorundam veterum, qui putabant mu­
lierem e congressu cum bruto concipere et parere posse.
Monstra sunt fetus qui formam aliquam praeseferunt, licet abnormalem
seu plus minusve ab ordinaria figura humana difformem, et pro varia huiusmodi
diiformitate vario nomine vocantur: hemicephali, in quibus scii, facies magis
evoluta et cranium cum cerebro plus minusve diminutum est; acardiaci, nempe
ventre tantum ac pedibus constantes; geminati, seu habentes duo capita, duo
pectora etc.
Ostenta nullam peculiarem formam induunt, sed externe apparent tam­
quam massa quaedam informis.

In dubio an unus vel plures sint homines, ex. gr. si duo capita
ac duo pectora gerat fetus vel solum duo capita aut duo pectora, haec
est regula servanda quoad Baptismi administrationem : unus absolute
debet baptizari, ceteri sub conditione (can. 748), i. e. si es homo et
non es baptizatus, ego etc.
2. Cum fetus acardiaci, qui constant ventre et pedibus tantum,
et molae, quae sunt massa carnea informis, e fetu praemature mortuo
resultans, non sint humana individua, baptizari per se non possent, uti
manifestum est. At dubium non raro adest, utrum fetus an mola sit,
ideoque Baptismus sub conditione est conferendus; imo, e peritorum
sententia vix certo constat haberi tantummodo molam seu carnem in­
formem; quare in praxi semper Baptismus, equidem sub conditione,
conferendus est.

162. Sepultura abortivorum et monstrorum. — Quilibet fetus,
si fuerit baptizatus sive in utero sive extra uterum, sive absolute sive
conditionate, sepeliendus est in loco sacro, et quidem ritu ordinario;
in loco profano, si mortuus sit absque Baptismo.
Fetus ex matre defuncta extractus et Baptismo suscepto mortuus,
potest vel in sinu matris reponi ut cum ea sepeliatur, vel separatim in
loco sacro sepeliri (57).
(.57) Cfr. Hit. Hom., Ut. VI. <np. 2 n. 2.

,

DE MINISTRO ET SURIECTO BAPTISMI

1 13

Articulus III.

De baptizandis sub conditione,
et speciatim de haereticis conversis.
163. Iteratio Baptismi (1). — 1. Licet Baptismus sit omnino ad
salutem necessarius, illicitum tamen est sub conditione illum iterare
propter quamcumque suspicionem aut scrupulum de eiusdem invalida
collatione, tum quia id gravem irreverentiam sacramento iam moraliter certo inferret, tum quia, si passim fieret quamplurimis dubiis et
forte scandalis occasionem daret.
Quare S. Off., 30 ian. 1833 prohibuit ne denuo Titius baptizaretur, qui a
ministro schismatico fuerat baptizatus quique ministrum in sacramento con­
ferendo debita intentione caruisse putabat, ex eo quod episcopus quidam
olim schismaticus declaraverat se, quando catholicorum filios baptizabat,
numquam habuisse intentionem eos vere baptizandi.
In causis matrimonialibus diudicandis, baptismus in sectis Discipulorum
Christi, Presbyterianorum, Congregationistarum, Baptistarum, Methodistanun collatus, posita necessaria materia et forma, praesumendus est validus,
nisi in casu particulari contrarium probetur (S. Off. 28 dec. 1949; A. J. 5.,
XXXXI, 650).

2. Baptismus sub conditione tunc solum et semper iterandus est,
quando de valore prioris Baptismi habetur dubium prudens seu ratio­
nabile, quod, re diligenter investigata, tolli nequit. Cfr. n. 21.
At merito theologi communiter docent, pro iterando Baptismo,
non tantas requiri rationes de eius valore dubitandi, quantae requi­
runtur pro iterandis ceteris sacramentis. Ratio est manifesta, i. e.
omnimoda necessitas Baptismi ad salutem (2).
3. Huc spectat quaestio num et quando infantes domi in casu ne­
cessitatis baptizati a medico, ab obstetrice aut ab alia quacumque
persona, possint ac debeant rebaptizari. Quaestio facile solvitur si ob
oculos habeatur principium modo traditum. Infantes ita baptizati non
sunt indiscriminatim omnes et singuli iterum baptizandi, sed tunc
solum possunt et debent rebaptizari, quando prudens adest dubium
de validitate prioris Baptismi.
(1) 8. Thoin., /. c., <1. CO, n. 9. ad 4; Suarex, I. c., dlep. 22, eoct. 2; Layniann, l. c.. c. 5.
n. 3; Bonacina, l. c., q. 2, p. 1, n. 36; Schmaltgr., I. c., n. 54 ss.; S. Alph.. Z. c., n. 34.
(2) Cfr. Instr. S. C. de Prop. Fide. 23 iun. 1830; Leander. De Raptismo, d. 3, 1,5; Roneaglia, tract. 17, Dc sacram. Rapt, d Confirm., c. 4, a. 5, rosp; 2.

.144

LIBER II - CAPET II

Ad rom prostat duplex responsum datum a S. Congregatione Concilii.
Die 19 dec. 1682 declaravit: «Infantes ab obstetricibus baptizatos, posse re­
baptizari sub conditione in casibus particularibus, ubi rationabile dubium oritur
circa validitatem Baptismi prima vice collati ». Et die 27 mart. 1683, proposito dubio: « An infantes domi in casu necessitatis baptizati, sint sub conditione
rebaptizandi?» — respondit: «Negative, nisi adsit dubium probabile invaliditatis Baptismi ».
164. An sint rebaptizandi haeretici conversi. — 1. Ecclesia morem
indiscriminatim rebaptizandi baptizatos ab haereticis semper improba­
vit. Et iure quidem, nam Baptismus ab haereticis rite collatus validus
est, et ideo iterari nequit nisi dubium prudens seu rationabile habeatur
de eiusdem valore; secus iniuria in ipsum sacramentum committitur.
2. luxta decretum S. O., 20 nov. 1878, haec est norma, ad sin­
gulos casus quod spectat, servanda:
1° Λ quocumque loco et a quacumque secta haeretici ad fidem
catholicam conversi venerint, inquirendum est de validitate Baptismi
in haeresi suscepti (3). Non sufficit attendere ad rituale sectae et exa­
minare num aliquid validitati Baptismi contrarium contineat, sed
praeterea inquirendum est singulis in casibus sive de facto, i. e. de
collato Baptismo, sive de modo quo a ministro servatae fuerint prae­
scriptiones ritualis sectae proprii (4);
2° Si, re diligenter investigata, certo constet de valore Baptismi
collati, nullo pacto sunt rebaptizandi, sed solum admittendi ad abiurationem et professionem fidei;
3° Si, contra, constet aut nullum aut nulliter collatum fuisse
Baptismum, baptizandi sunt absolute;
4° Si vero pro temporum et locorum ratione, investigatione
peracta, nihil sive pro validitate, sive pro invaliditate detegatur (idem
dicas profecto etiam si nulla inquisitio fieri possit) (5), aut adhuc pro­
babile dubium de validitate Baptismi supersit, sub conditione secreto
seu non publice et cum apparatu, baptizari debent.
Quidam auctores, ut Lehmlcuhl (6), censent fere ubique, et speciatiin in
America, Baptismum ab acatholico collatum practice repetendum regulariter
(3) In disquisitione facienda de validitate vel invaliditate prioris Tlaptlsmatls, antequam
sub conditionata forma iteretur, « debent animarum pastores inquirere praesertim super for­
mam et materiam adhibitam in priori Baptismate. Nam relate ad intentionem, quae necessaria
est ad valorem Baptismi, nisi prudens de ea fuerit dubitatio, praesumenda illa est ». Ita Instr.
S. C. do Propaganda Fide, 23 iun. 1830 ad Vic. Ap. Siam. Collect. S. C. de Pro» Fide vol I
n. 814; Card. Petra, Comment, ad Const. II Greg. XI, n. 10.
(4) Cfr. Instr. S. C. 9. O., 1877 (prostat sine indicatione diei et mensis)
(5) Cfr. reap. S. O., 4 febr. 1885 ad Visit. Coptorum.
(6) Loc. cit.. n. 25, nota.

J 45

■[

esso, nisi proferatur testis omni fide dignus, qui de Baptismo rite peracto singillatim testari possit. Ratio est, aiunt, quia in dies magis crescit sive infidelitas
sive etiam apud bonae fidei acatholicoa incuria. Id nonnisi cum debita discretione accipiendum esse arbitramur.

I·|

165. Quoad haereticos vel schismaticos practice et summatim
servanda. — 1° Pro infantibus, in haeresi aut schismate baptizatis,
id unum requiritur, scii, ut inquiratur de Baptismo et consequenter
utrum absolute an conditionate baptizandi sint.
2° Pro adultis, ex haeresi aut schismate conversis, si Baptismus
reperiatur certo valide collatus, ad reconciliationem requiritur absolutio
a censuris pro foro externo, concessa ab Episcopo vel sacerdote ad
hoc deputato, quam praecedet abiuratio aut fidei professio; idque
coram testibus saltem duobus, ad id specialiter requisitis (cfr. can.
2314, § 2).
3° Pro iisdem adultis, si Baptismus reperiatur certo invalide
aut nullatenus collatus, neo-conversi baptizandi sunt absolute, et nulla
requiritur abiuratio aut absolutio, quia sacramentum regenerationis
omnia abluit.
4° Pro iisdem adultis, si, facta diligenti investigatione, probabile dubium supersit de validitate Baptismi, iste ordo servandus erit:
«) abiuratio aut fidei professio, cum adnexa absolutione a censuris pro
foro externo; b) Baptismus conditionatus; c) confessio sacramentalis
cum absolutione conditionata. Quae tamen confessio, stante contioversia (n. 155), non est practice habenda ut stricte obligatoria.
De valore attestationis ministri acatholici circa Baptismum vide
n. 184.

I

DE MINISTRO ET SUBIECTO BAPTISMI

HI
H'

'S
H
H
■(

H
■ |

H|
J

j

HI
H

HI
H}
i,

n

K
'·

HI
K|

146

LIBER II - CAPUT III

CAPUT III.

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS BAPTISMI,
DE PATRINIS, DE LOCO AC TEMPORE (1).
Articulus I.

De ritibus et caeremoniis Baptismi.
166. Principia. — I. Baptismus, extra mortis periculum, conferri
semper debet sollemniter, etiam si in domibus privatis ministretur
(can. 755, § 1). Qua de re habetur diversitas inter novam et veterem
disciplinam. Cfr. n. 169.

167. II. Obligatio servandi in Baptismo sollemni ritus et caeremo­
nias, quae in ritualibus libris praecipiuntur, gravis per se est. Proinde
peccat mortaliter qui vel omnes caeremonias omittit vel aliquas nota­
biles, aut eas notabiliter mutat.
Eae censentur notabiles caeremoniae, quae ob gravem finem sunt
praescriptae aut peculiarem effectum producunt. Uniusmodi sunt:
unctio olei catechumenorum et chrismatis, insufflatio, impositio salivae
et salis, usus aquae consecratae, professio fidei ac, saltem probabiliter,
traditio vestis candidae et candelae (2).
Non constat de gravitate culpae, si una aut alia tantum omittatur ex iis
caeremoniis; item si, irreverentia aut contemptu excluso, sacerdos semel aut
bis una aliave utatur. Si nova olea nondum habentur, Baptismus non est ideo
differendus, neque unctiones sunt omittendae, quae tunc chrismato et oleo
vetere fieri debent (3).
(1) S. Thom.. I. c., q. 71; in IV, 1). 6, q. 2, a. 3, q. 1, ct q. 2 ad 4; S. Bollarminus,
Dc sacramento Baptismi, lib. I, cap. 42 es.; Suarez, l. c., disp. 30; Schnialzgr., L c., n. 11 se.;
Laymann, l. c., cap. 8, n. 5 sa.; Lacroix, l. c., η. 330 ss.; S. Alph., I. c., n. 140 es.; Vico·
comes. Observationes de antiquis Baptismi ritibus, Mediolani 1018; Bourgeois, Le Baptême
romain au IF siècle, p. 15 ss.
(2) Cfr. Bcned. XIV Const. « Omnium soUiciludinum », 13 sept. 1744· s Alph l c
n. 141 et 143.
...
(3) Cfr. cnn. 734, § 1 ; 3. II. C. Oriolen., 23 sept. 1837, n. 2773; Annccien 31 ian 18*10
n. 3880.

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS BAPTISMI

147

Dubitandum non est quin ob causam iustam et gravem liceat caeremonias
Baptismi omittere, ex. gr. si tempus omnino desit, si minister non habeat
neque commode habere possit oleum catechumenorum aut chrisma.
Si deficiant olea benedicta, alia olea de olivis non benedicta adiiciantur,
etiam iterato, minore tamen copia (can. 734, § 2).

In Baptismo sollemni adhibenda est aqua ad hoc benedicta (can.
757, § 1), scii, peculiari ritu de quo in Missali Romano {Rubrica in Sab­
bato Sancto, Benedictio fontis; Rubrica in Sabbato in Vigilia Pentecostes).
Si aqua benedicta in baptisterio adeo sit imminuta, ut minus
videatur sufficere, alia non benedicta admisceatur, etiam iterato, mi­
nore tamen copia (can. 757, § 2).
Si vero aqua corrupta fuerit, aut effluxerit, aut quovis modo de­
ferent, Parochus in fontem, bene mundatum ac nitidum, recentem
aquam infundat ac proprio ritu in libris liturgicis praescripto bene­
dicat (can. 757, § 3). Cfr. Rituale Rom., tit. II, cap. 8: Benedictio fontis
seu aquae baptismatis extra privilegium Paschae et Pentecostes, cum
aqua consecrata non habetur.
Ista obligatio gravis habetur a multis. Alii tamen negant gravi­
tatem. Quod dicitur de Parocho valet etiam de rectore cuiuslibet ec­
clesiae, quae fontem baptismalem habeat.
168. III. In baptizandis parvulis sub gravi servari debent caere­
moniae praescriptae pro Baptismo infantium, et vicissim in baptizandis
adultis caeremoniae pro Baptismo adultorum, ita ut nullatenus mini­
ster possit, his illis ve pro lubitu servatis, sacramentum conferre (4).
Ex decreto S. R. C. 14 ian. 1944 rubrica Ritualis Romani, tit. II,
cap. 2, n. 13 ita reformanda est: «Postea sacerdos pollice accipit
de saliva oris sui (quod omittitur quotiescumque rationabilis adest
causa munditiei tuendae aut periculum morbi contrahendi vel propa­
gandi) et tangit aures et nares infantis... » (A. A. /S., XXXVI, 28).
Loci Ordinarius gravi et rationabili de causa indulgere potest ut
caeremoniae praescriptae pro Baptismo infantium adhibeantur in Ba­
ptismo adultorum (can. 755, § 2).

Qua de re haec sunt animadvertenda:
1° Adultorum nomine generatim intelliguntur, qui rationis usu fruuntur,
ad normam can. 745, § 2, 2°, et 752, § 1.
2° In Baptismo conditionalo, qui confertur adulto catholico iam sollem­
niter baptizato, caeremoniae repeti aut omitti possunt (can. 760); quod si re­
petantur, sumendae sunt ex Baptismo infantium.
(i) V. Hihialc Hom., tit. II. cap. 2, 3 et I.

148

LIBER II - CAPUT HI

3° Si Baptismus sub conditione conferatur catholico item adulto, qui
sine praescriptis caeremoniis fuerit baptizatus, caeremoniae repeti debent
(can. cit.), et quidem ex Baptismo parvulorum.
4° Si conditionate rebaptizetur adultus ab haeresi conversus, Baptismus
adultorum conferatur cum suis caeremoniis, « quatenus supplendae sint, vel
supplendae credantur caeremoniae » (5). Ut liquet ex verbis citati decreti et ex
annot. ad illud, caeremoniae in casu e Baptismo adultorum possunt quidem
adhiberi, at non videntur stricte praecipi.
5° Adulto non baptizato, qui ab haeresi vel infidelitate convertitur ad
fidem catholicam, conferri debet absolute Baptismus adultorum.
6° Si adultus ab haeresi vel infidelitate non convertatur, utpote qui erro­
res non est professus, i. e. ante Confirmationem, ut aiunt auctores, Baptismus
infantium conferendus est; idquo a fortiori valet do Baptismo absolute vel
conditionate conferendo adulto catholico, qui a ministro haeretico vel schisma­
tico fuerit in infantia baptizatus.
7° Baptismus adultorum ad loci Ordinarium deferri debet, ut supra
dictum est (n. 136, 5).
169. IV. Proles ritu parentum baptizari debet; si alter parentum
pertineat ad ritum latinum, alter ad orientalem, proles ritu patris
baptizari debet, nisi aliud iure speciali cautum sit; si unus tantum
sit catholicus, proles ritu catholico baptizanda est (can. 756).
Haec obligatio per se gravis est, quia ad normam can. 98, § 1,
quisque inde peculiaria iura et officia consequitur ad universam vitae
Christianae disciplinam ac liturgiam quod attinet.
Verba « nisi aliud iure speciali cautum sit » intelligenda sunt de
italo-graecis ac de ruthenis provinciae ecclesiasticae Leopoliensis (6).
Hodie tamen praedicta limitatio seu exceptio, saltem de facto, non
viget.
Qui ex precibus parentum, contra praescriptum can. 756, a ritus
alieni ministro baptizati sunt, pertinent ad ritum, in quo iuxta prae­
scriptum citati canonis baptizari debuissent (Pontif. Comm. Cod., 16
oct. 1919, ad 11; A. A. S., XI, 478).

Filius illegitimus baptizandus est ritu matris, si ipsa publice cognoscitur
eiusque nomen in regestis paroecialibus inscribitur ad normam can. 777, § 2.
Si pater se prodat vel palam cognoscatur ad tramitem citati canonis (cfr.
n. 183, 4), filius illegitimus baptizari debet ritu patris.
Si pater et mater sint incogniti, proles baptizanda est ritu vigente in loco
ubi nata exhibetur, vel, si agitur de filio exposito, ubi inventus est. Si plures
(5) S. R. C. RAedonem.. 27 ansr. 1830, ad IV, n. 2743; cfr, annot. ad hoc dccrctum
in Collect. auth. Decret., vol. IV, p. 35 4 88.
(G) Benedictus XIV. Const. · Etsi pastoralis », 26 mail 17 12, § II, η. IX. X; g. Q. de
Prop. Fide, dccr. 6 oct. 1863, C. D.

I
f

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS BAPTISMI

149

in loco vigeant ritus, baptizetur iuxta ritum ministri cui primum abluendus
traditur.
Adultus suscipere potest Baptismum eo ritu quem maluerit, independenter
a ritu parentum sive latino sive orientali.
170. V. Solum in mortis periculo Baptismum privatim conferre
licet; et si conferatur a ministro qui nec sacerdos sit nec diaconus, ea
tantum poni debent, quae sunt ad Baptismi validitatem necessaria;
si a sacerdote vel a diacono, servandae quoque sunt, si tempus adsit,
caeremoniae quae Baptismum sequuntur (can. 759, § 1).
Iste canon videtur intelligendus de periculo urgente; at cum absolute
loquatur et sine distinctione, censetur applicandus cuilibet periculo etiam non
urgenti. Si a sacerdote vel a diacono positae sint caeremoniae quae Baptismum
sequuntur, non ideo sollemnis efficitur, sed censetur privatim collatus. Ubi
tempus suppetat, datur vera obligatio, non tamen gravis, servandi caeremo­
nias praedictas.

Ordinarius loci Baptismum privatum extra mortis periculum per­
mittere nequit, nisi agatur de haereticis qui in adulta aetate sub con­
ditione baptizentur (can. 759, §2), aut forte nisi adsit causa gravis
et urgens, v. g. occasione incursionis hostium, alluvionis etc.
171. Nonnullae consuetudines. — 1. Alicubi viget consuetudo ut
Baptismus privatus conferatur domi non solum in periculo mortis, sed
etiam in aliis casibus, nempe: 1° si infans nequeat ad ecclesiam seu
ad fontem baptismalem deferri sine magno incommodo, ob locorum
distantiam aut aeris intemperiem aliasve causas instas; 2° si infans
deferri nequeat ad ecclesiam sine periculo infamiae seu gravis damni
parentum, v. g. si agitur de filio illegitimo.
Imo alicubi, tempore hiemali, infantes non solent generatim de­
ferri ad ecclesiam, sed domi privatim baptizantur; deinde, opportu­
niore tempore, ad fontem baptismalem deferuntur, pro caeremoniis
supplendis.
Attentis can. 759, § 2 et responsio S. C. de Sacramentis diei 23
dec. 1912, ad 2, ac recentioribus S. R. C. decretis, alienum est a mente
Ecclesiae ut Baptismus extra mortis periculum conferatur privatim.
Proinde in casibus praefatis, si ex indicio Episcopi consuetudo pru­
denter videatur toleranda ad normam can. 5, melius est ut Baptismus
sollemniter conferatur.
2. In quibusdam locis adest consuetudo ut filii parentum nobi­
lium, divitum, magnae auctoritatis, universim baptizentur domi et qui-

150

LIBER 11 - CAPUT III

dem sollemniter. Episcopi erit, omnibus circumstantiis accurate per­
pensis, indicate utrum ista consuetudo tolerari possit necne.
3. Alicubi viget consuetudo, ut tempore magni frigoris Baptismus
conferatur in sacristia calefacta aut etiam, ea deficiente, in loco domus
paroecialis. Quae consuetudo, prudenti Episcopi indicio, servari potest.
4. In nonnullis dioecesibus consuetudo invaluit, ut filii legitimi
baptizentur cum peculiari pompa et populi concursu, dum infantes
illegitimi baptizentur summo mane aut sero, seclusa quavis pompa
externa. Ista consuetudo est omnino insta et legitima ideoque ser­
vanda, utpote quae ordinatur ad scandalum illiciti concubitus mi­
nuendum et reverentiam sacramento matrimonii debitam augendam.
Ii
172. Quomodo
sint faciendae interrogationes. — 1. Per se inter­
rogationes fieri debent patrinis in lingua latina (7). At licet ministro
interrogationes, quas e Rituali Rom. latine protulit, lingua vernacula
repetere et patrinorum responsiones eadem lingua excipere (8).

Aliquando S. Sedes indultum tribuit, ex. gr. episcopo Linciensi 28 iul. 1891
et archiepiscopo Parisiensi 12 sept. 1891 (9), ut interrogationes fiant simpli­
citer lingua vernacula.

2. Patrini recitare possunt Pater et Credo lingua vernacula, dum
sacerdos ea recitat latino sermone (10).
II sit obligatio imponendi nomen alicuius Sancti
173. An et quaenam
baptizando. — 1. Stricta obligatio non datur; at Parochus curare
omnino debet ut ei qui baptizatur, Christianum nomen imponatur
(can. 761).

Egregie enim animadvertit Rituale Rom(ll): «Et quoniam iis qui bapti­
zantur, tamquam Dei filiis in Christa regenerandis, et in eius militiam adscri·
bendis, nomen imponitur, curet (parochus) ne obscoena, fabulosa aut ridicula
vel inanium deorum, vel impiorum ethnicorum hominum nomina imponantur,
sed potius, quatenus fieri potest, Sanctorum, quorum exemplis fideles ad pie
vivendum excitentur, et patrociniis protegantur ».
(7) Quidam theologi, ex gr. Marc (l. c., n. 1188), referunt ex Gardolllni duo decreta
S. R. C. quae vetant, in administrationc Baptismi, interrogationes neri vernacula lingua;
aliud in Molincn., 12 sept. 1857 (non autem 1847 ut habet Gardellinl (vol. V, p. 75] et Mare
p. c.,] aliique passim auctores), aliud in Ambiancn., 31 aug. 1867. Utrum quo decretum deest in
nova Collectione authentica decretorum S, R. C. Cfr. vol. II, p. 404 88., n. 3059; p. 451 r
n. 3158.
(8) S. C. S. O., 23 aug. 1883.
(9) Cfr. Noldln, l. c., n. 80, nota.
(10) S. R. C. Uracllcn.t 30 dee. 1881, ad X, n. 3535.
(11) Tit. II, cap. 1, n. 54.

J

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS BAPTISMI

151

2. Si Parochus id obtinere nequit, nomini a parentibus imposito
addat nomen alicuius Sancti et in libro baptizatorum utrumque nomen
describat (can. 761) - (12).
3. Parentibus, patrino aliisque personis, quae locum parentum
tenent, ius competit nomen baptismale eligendi; in eorum defectu,
ipse Parochus seu minister nomen imponat.
Id valet etiam de prole illegitima, cui mater in primis nomen
baptismale imponere valet.
■1. Docent communiter auctores (13), nomina in Baptismo impo­
sita licite mutari posse in Confirmatione, imo et aliis temporibus,
privata etiam auctoritate.
Haec doctrina, uti patet, cum aliqua discretione est accipienda,
attento praescripto citati can. 761; nam, inscripto iarn nomine in bapti­
zatorum libro, non leve foret inconveniens si idem nomen mutaretur,
praesertim privata auctoritate, quia documenta, ex. gr. de natalibus,
de Baptismo suscepto etc., ad statum vitae religiosae et civilis neces­
saria, sunt e libro baptizatorum extrahenda. Facta nominis mutatione
et quidem privata auctoritate, nonne exinde gravis confusio atque
dubia facile oriri possent?
Parochus vero (cfr. n. 187) nequit nomen Titii baptizati mutare
in libro paroeciali baptizatorum, licet ipse Titius, cuius interest, id
postulet, nisi prius ab Ordinario loci petita et obtenta fuerit ad id
licentia; de qua in eodem libro paroeciali constare debet (14).

174. Vetus disciplina circa collationem Baptismi. — 1. Antiqui­
tus diuturna praeparatio imponi solebat candidatis, qui in gremium
Ecclesiae et ad Baptismi gratiam optabant admitti. Inde a saec. iv
sollemnis et perfecta vigere coepit disciplina, catechumenatus nuncu­
pata, quae constabat peculiaribus ritibus servandis in ipsa admissione
ad catechumenatum, ac postea in proxima praeparatione ad Baptis­
mum, eaque accuratius absolvenda a momento quo catechumenus ad
gradum competentium transibat.
(12) Cfr. res pons. S. C. S. O., 13 ian. 1883.
(13) Lacroix, l. c., n. 331: Bonacina, L c., p. 1, n. 29; S. Alph., I. c., n. 145; Mare.
I. c., n. 1489, q. 2; Noldln, l. c.
(11) Circa originem et praxim antiquitus servatam in nominis impositione, vide Chardon.
Histoire des sacrements, p. 215 ss.; Villicn, La discipline des Sacrements, apud 2?<r. du cl. fr.
to. LXII (1910), p. 130 ss.
Lex italien haee statuit: « È vietato d’imporro al bambino... nomi ridicoli o ccrgognosi
o contrari all’ordino pubblico, al buon costume o al sentimento nationale o religioso, o che sono
indicazioni di localith o in generale denominationi geograflehe... Se il dichiaraute intende
dare al bambino un nome in violazione dei divleto stabilito nel comma primo, l'officiale délie
etato civile lo nvverto del divioto o, se il diohiaranto persiste nella sua determinazione, im­
pone egli stesso il nome al bambino· (art. 72, Ordinamenlo dello stato civile).

152

LIBER Π - CAPUT ILI

2. Caeremoniae admissionis ad catecliumcnatum, seu ritus «ad
jaciendum Christianum », ut aiebant, comprehendebant generatim haec:
a) exsufflationem cum formula exorcismi; b) signum crucis in fronte
cum oratione et impositione manus; c) exhibitionem salis exorcisati (15).
His ritibus, in ordine Baptismi adultorum, correspondent caeremo­
niae Ritualis Rom., quae sunt a n. 8 ad n. 20 inclusive.
3. Caeremoniae praeparationis competentium pluribus gradibus seu
stadiis absolvebantur, quae locum habebant in variis conventibus,
scrutiniis vocatis. Hisce correspondent caeremoniae Ritualis Rom.,
pro adultorum Baptismo, a n. 21 ad n. 41 inclusive.
Hac ratione vero procedi solebat.
Initio quadragesimae, catechumeni, de quorum fidelitate, peracto stadio
probationis et praevio examine instituto, probabilis erat spes, admittebantur
inter candidatos ad Baptismum, conferendum Sabbato Sancto. Inscripti can­
didatorum albo, vocabantur competentes seu electi aut illuminandi (16).
Postea sequebantur scrutinia publice denunciata, ab initio tria, deinde nu­
mero quinque, tandem septem; quae celebrari solebant sub Missa et con­
sistebant in variis exercitiis, instructionibus, exorcismis et orationibus, ad
sanctificationem et purificationem baptizandorum.
4. Primum scrutinium denuntiabatur feria II hebdomadae tertiae
quadragesimae, et locum habebat feria ΙλΓ insequenti, aut alia die pro
libitu Episcopi eligenda; secundum ordinarie celebrabatur sabbato
eiusdem hebdomadae; tertium feria IV hebdomadae quartae, quo ra­
tione sollemnitatis traditionis symboli principem locum obtinebat et
scrutinium maynum nuncupabatur.

Praedicta sollemnitas traditionis symboli, qua electi vere et proprie ini­
tiabantur symbolo fidei et mysteriis in eo contentis, hoc modo peragebatur:
coram electis legebatur symbolum fidei eiusque sensus aperiebatur, ipsis facta
monitione ut illud memoriter addiscerent ac mente et animo religiose custo­
dirent. Hanc traditionem symboli comitabatur alicubi, speciatim in Ecclesia
Romana, traditio Evangelii et orationis dominicae, ita ut tota caeremonia vocari
solebat etiam traditio instrumentorum sacrosanctae legis vel aperitio aurium.

5. Ultimum scrutinium fiebat Sabbato Sancto, immediate ante
Baptismum, et generatim constabat hisce caeremoniis: a) ephpheta
seu tactu aurium candidati ex parte sacerdotis; b) unctione in pectore
(15) Cfr. Martène (op. ci/., lib. I, cap. 1, art. 7), qui tradit varios Ordines ad faciendum
catechumenum seu Christianum; Sacramentarium Gelasianum apud Wilson (op. cit.t p. 46 ss.)
et Sacramentarium Gregorianum apud Murator! (op. cit., II, coi. 152 s.).
(16) Certo non constat utrum competentes constituerent coetum distinctum a catechu·
menis. Alii affirmant, asserentes catechumenos dividi in communes et competentes seu electos,
Alii negant. In textibus ritualibus etiam electi nomine catechumenorum veniunt. Cfr. Pohle,
op. ci/., p. 126; De Smet, op. cU., n. 338 ss.

DE K ITIBUS ET CAEREMONIIS BAPTISMI

153

et dorso, inter scapulas, cum oleo; c) sollemni abrenuntiatione satanae
eiusque pompis; d) redditione symboli. Haec autem in eo consistebat,
quod electus symbolum, ipsi in tertio scrutinio traditum et commen­
datum, coram Ecclesia et coetu fidelium redderet, illud palam recitando
et fidem in mysterio profitendo (17).
175. An, quando et quomodo sint supplendae caeremoniae Ba­
ptismi. — Loquimur de solis caeremoniis supplendis, non vero de Ba­
ptismo sive absolute sive sub conditione conferendo, de quo iam vi­
dimus. Cfr. n. 168.
1. Caeremoniae quae in Baptismi collatione praetermissae quavis
ratione fuerint, quamprimum in ecclesia suppleri debent, nisi agatur
de haereticis qui in adulta aetate sub conditione sint baptizatur! privatim de Ordinarii loci licentia (can. 759, § 3).
Obligatio supplendi, per se et generatim loquendo, gravis est.
Excusat legitima causa.
2. Ubi agitur de adulto catholico, caeremoniae, quae suppleri de­
bent, e Baptismo parvulorum sunt semper sumendae, eae scii, quae
omissae fuerunt in ipsa Baptismi collatione (18).
3. Si agitur de haeretico adulto valide (nota verbum) baptizato, ad
fidem catholicam converso, caeremoniae supplendae e ritu Baptismi
infantium sumi debent. Ratio est, quia caeremoniae Baptismum se­
quuntur.

Rituale Rom. (19) statuit: « Ubi vero debita forma et materia servata est,
omissa tantum suppleantur, nisi rationabili de causa aliter Episcopo videatur».
Recte notant passim auctores, consuetudinem invaluisse non supplendi
caeremonias Baptismi in iis, qui ex haeresi redeunt, si constet eos valide fuisse
baptizatos. Quae consuetudo, silente Sede Apostolica, tuto servari potest.
4. Si ex errore omissio alicuius ritus aut caeremoniae notabilis
acciderit, aut forte olei permutatio, error reparandus est, nisi aliud
adiuneta suadeant. Si error deprehenditur, antequam patrimis cum
infante discedat, facile corrigi potest; si advertitur post discessum,
difficultas redeundi, scandalum aut murmuratio, quae exinde oriri pos­
set, non raro, iimno plerumque ministrum excusabunt ab obligatione
reparandi errorem.
(17) Cfr. Duchesne, Origines du culte chrétien, Paris 1002. p. 298: Chardon, op. cit.,
p. 108 ss.
(18) S. R. C. lihedonen., 27 aug. 1836, n. 2743, ad III.
(19) Tit. II, cap. 3, n. 12.

154

LIBER Π - CAPUT III

Articulus II.

De patrinis.
176. An et quaena II sit obligatio adhibendi patrinos in Baptismi
collatione (1). — 1. Patrinus in Baptismo sollemni sub praecepto re­
quiritur, non tamen absolute, sed « quatenus fieri potest » (can. 762,
§ 1), i. e. nisi iusta causa excuset.
Nonnulli, attentis verbis « (quantum fieri potest » dubitant de gra­
vitate praecepti; nec immerito.
2. In Baptismo quoque privato, aliter ac iure antiquo (2), datur
hodie obligatio adhibendi patrinum, at non adeo stricta. Etenim
can. 762, § 2 statuit: «Etiam in Baptismo privato patrinus, si facile
haberi queat, adhibeatur ».
Quibus ex verbis duo colliguntur, scii, a) dari praeceptum et non,
sicuti antea, mere consilium, quia vox adhibeatur hoc sensu profecto
est intelligenda, iuxta notas regulas de legibus interpretandis; —
b) quamlibet causam rationabilem, etsi levem, excusare, cum dicatur:
« si facile haberi queat ».
Si in privato Baptismo non fuerit adhibitus patrinus, adhiberi
debet in supplendis caeremoniis; quo tamen in casu nullam contrahit
spiritualem cognationem (can. 762, § 2), nec profecto sub gravi re­
quiritur.
3. Cum Baptismus iteratur (sub conditione), idem patrinus, qua­
tenus fieri possit, adhibendus est, qui in priore Baptismo adfuit; quod
si in priore Baptismo patrinus defuit, in Baptismo conditionato non
est necessarius (can. 763, § 1); sed licite adhiberi potest.
4. Patrinus unus tantum, licet diversi sexus a baptizando, vel ad
summum unus et una possunt adhiberi. Eiusmodi obligatio de pluribus
patrinis non admittendis gravis dicitur a multis, quia finis praecepti
ecclesiastici, i. e. ne multiplicentur cognationes, gravis est.
At merito ambigi potest de gravitate huiusmodi obligationis, iure
Codicis perspecto, ex quo ambitus impedimenti cognationis spiritualis
valde limitatus exsistit (cfr. n. 180), ita ut multiplicatio cognationis
neque ex natura rei neque ex vi legis gravis videatur.
(1) S. Thom., L c.. q. 67, a. 7 ct 8; Suarez, l. c., disp. 23, sect. 3; Schmalzgr., in lib. IV,
tit. 11, de cognai. spirit.; Lacroix, I. c.t n. 356; Laymann. I. c., cap. 9; S. Alph., Lr.,n. 146 s/
(2) V. S. Alpb., I. c.. n. 147; Marc, I. c., n. 1483; Noldln, I. c., n. 76.

DE PATRINIS

155

Proinde unus sufficit patrinus, qui indiscriminatim vir aut mulier
esse potest; solum in casu quo duo adhibeantur, necesse est ut vir
et femina sint.
Controvertitur an sit peccatum mortale duos viros aut duas feminas
admittere.
Pleriquc auctores cum S. Alphonso (3) affirmant peccatum esse mortale, si
patrini sint diversi sexus a baptizando, peccatum esse veniale, si eiusdem sint
sexus ac baptizandus, quia, aiunt, solum in priore, non item in posteriore casu
multiplicantur cognationes contra mentem Ecclesiae. Haec opinio iure antiquo
verior erat; iure novo, attenta restrictione inducta quoad impedimentum co­
gnationis, putamus culpam levem esse.
Si plures patrini accedant a parentibus designati, Parochus potest
permittere ut omnes tangant, modo externe designet unum et unam,
quibus tantum tradat infantem, et illos solos adnotet ut patrinos, moneatque eos tantum esse veros patrinos (4). Ita passim AA., et recte.

177. Conditiones requisitae ut valide quis sit patrinus. — 1. Plures
conditiones requiruntur ex praescripto can. 765, sedulo attendendae.
Oportet patrinus:
1° sit baptizatus, rationis usum assecutus et intentionem ha­
beat id munus gerendi;
2° ad nullam pertineat haereticam aut schismaticum sectam,
nec sententia condemnatoria vel declaratoria sit excommunicatus aut
infamis infamia iuris aut exclusus ab actibus legitimis, nec sit clericus
depositus vel degradatus;
3° non sit pater vel mater vel coniux baptizandi; si pater vel
mater extra casum necessitatis prolem baptizaret, non contraheret
cognationem spiritualem, et ideo, aliter ac olim, non privaretur iure
petendi debitum coniugale; at certe peccaret, seclusa bona fide;
4° ab ipso baptizando eiusve parentibus vel tutoribus aut, his
deficientibus, a ministro sit designatus;
5° baptizandum in actu Baptismi per se vel per procuratorem
physice teneat aut tangat vel statim levet seu suscipiat de sacro fonte
aut de manibus baptizantis (can. 765).
Hae conditiones, uti patet, copulative requiruntur.
Filius potest esse patrinus patris vel matris; licet id minus expediat.
Si nullus patrinus sit designatus vel a parentibus vel a Parocho, nullus
est patrinus, licet quis infantem tetigerit animo gerendi munus patrini.
(3) Loc. cit,9 n. 155.
(t) S. Alph., I. c., n. 151.

11 — Cappello, De Sacramentis, I.

156

LIBER Π - CAPUT ΠΙ

Si haereticus vel schismaticus designatus fuerit a parentibus, et nequeat
repelli sine gravi incommodo, Parochus tolerare potest ut adsit qua testis,
quin infantem tangat in actu ablutionis. Quodsi id vitare nequeat, ad maiora
mala vitanda item tolerare valet, cum non agatur de re intrinsece mala. Nihi­
lominus, patrinus non est, ut patet.
In Baptismo etiam sollemni pater vel mater, deficiente alia persona, ut
accidere potest in locis missionum, valet physice tenere filium in actu Baptismi,
quin inde munus patrini gerat et spiritualem cognationem contrahat.

2. In dubio utrum quis valide admitti possit, necne, ad munus pa­
trini, Parochus, si tempus suppetat, consulat Ordinarium (can. 767).
Post factum, adhuc manente dubio, standum est pro libertate seu
pro cognatione non contracta ideoque pro impedimenti matrimonialis
non exsistentia.
3. Attento iure novo, sustineri amplius non potest veterum Do­
ctorum sententia, affirmans omnes esse patrinos qui tangunt infantem,
si nullus a parentibus vel a Parocho designatus est patrinus, vel si
designatus infantem non tangit (5).
4. Si Parochus iniuste repellat patrinos a parentibus aliisve desi­
gnatos, et ii nihilominus infantem teneant, sunt vere patrini. Si iuste
repellat, ita distinguendum: si persona designata reiicitur ob defectum
alicuius conditionis ad validitatem a iure requisitae, patrinus non fit;
si, contra, repellitur ob carentiam conditionis solum ad liceitatem
necessariae, munus patrini suscipit, uti manifestum est.
5. Munus patrini exerceri potest per procuratorem, quavis forma
sive scripto sive oretenus, expresse aut implicite, designatum. Pecu­
liares conditiones in eo non requiruntur; nec ipse contrahit cogna­
tionem, sed patrinus tantum.
6. An et quomodo minister Baptismi patrinus esse queat. Codex
manifeste distinguit inter ministrum et patrinum (can. 765, 4° et 5°,
768). Quamvis minister semper contrahat cognationem spiritualem ex
can. 768, tamen non prohibetur minister baptizans, v. g. sacerdos,
simul ac baptizat, patrinum agere; sed tale munus exercere debet per
procuratorem, qui nomine ipsius ministri agat. Ita ex resp. S. R. C.
14 iun. 1873 circa Episcopum confirmantem, qui patrinum agere cu­
piebat erga personam a se confirmatam (6).
Sed, posita intentione ceterisque conditionibus accedentibus, de
rigore iuris non videtur requiri procurator specialis ad id designatus.
(5) S. Alph., Z. c., n. 154; Lehmkuhl, l. c., n. 98, III; Noldin, Z. c., n. 77, 3.
(C) Cfr. Decnta auth. n. 3305, ad 3. Id ipsum auctores passim applicant etiam Baptismo.

T jr

DE PATRINIS

178. Conditiones requisitae ut quis licite sit patrinus. — 1. Ut
quis licite patrinus admittatur, oportet :
1° decimum quartum aetatis annum attigerit, nisi aliud iusta
de causa ministro videatur;
2° non sit propter notorium delictum excommunicatus vel ex­
elusus ab actibus legitimis vel infamis infamia iuris, quin tamen sententia intercesserit, nec sit interdictus aut alias publice criminosus vel
infamis infamia facti;
3° fidei rudimenta noverit;
4° in nulla religione sit novitius vel professus, nisi necessitas
urgeat et expressa habeatur venia Superioris saltem localis;
5° in sacris ordinibus non sit constitutus, nisi accedat expressa
Ordinarii proprii licentia (can. 766).
Religio quaelibet intelligitur, legitime approbata, de qua in
can. 488, 1°. Eidem verius aequiparatur, ob analogiam, societas, cuius
sodales in communi vivunt, de qua in can. 673. Sodalis quippe pecu­
liarem obligationem suscipere nequit sine licentia sui Superioris. Po­
stulantes non excluduntur.
Minister baptizans non excluditur, qui proinde, positis ponendis,
valet per procuratorem munus patrini gerere, vel etiam sine illo, uti
dictum est.
2. In dubio num quis licite admitti possit, necne, ad munus patrini,
consulendus est Ordinarius (can. 767), ut supra diximus (n. 177, 2).
3. Numquam licet catholico nec per se nec per alium munere pa­
trini fungi in Baptismo, qui filio parentum haereticorum schismatico­
rum vel apostatarum a ministro haeretico vel schismatico aut apostata
confertur (7).
4. Parochus in reiiciendo indigno a munere patrini quam maxime
prudens et cautus sit, ne forte alios offendat aut sibi molestias pro­
curet, seu ne mala maiora provocet. Lex ecclesiastica non obligat cum
gravi incommodo, ideoque Parochus non tenetur repellere indignos,
quos sine gravi damno nequit reficere (8).
179. Obligationes patrinorum. — 1. Patrini ita nuncupantur quia
sunt quasi patres spirituales, qui baptizatum de sacro fonte suscipiunt
in suam curam. Itaque ipsorum est, ex suscepto munere, spiritualem
filium perpetuo sibi commendatum habere, atque in iis quae ad Chri­
stianae vitae institutionem spectant, curare diligenter ut ille talem in
(7) Cfr. S. C. S. Off.. 10 mart. 1770.
(8) S. Poenlt., 10 dec. I860.

158

LIBER Π - CAPUT ΠΤ

tota vita se praebeat, qualem futurum esse sollemni caeremonia spo­
ponderunt (can. 769).
2. Haec obligatio curandi Christianam pueri institutionem per se
est quidem gravis, cum versetur circa rem gravem; at in praxi aut
levis aut nulla est atque semper conditionata, quatenus solum in casu
necessitatis urget, ut docent communiter theologi cum S. Thoma (9),
seu quando constat filium spiritualem a parentibus aut ab iis qui loco
parentum sunt non instrui.
180. Cognatio spiritualis. — 1. Ex Baptismo sive sollemni sive
privato oritur cognatio spiritualis, quae impedimentum dirimens ma·
trimonii constituit (can. 768, 1079).
Non pauci auctores confundunt cognationem spiritualem cum
ipso impedimento matrimoniali, ita ut, secluso impedimento, putent
deesse quoque cognationem spiritualem. Id falsum omnino est, ut lu­
culenter patet ex can. 797.
2. Hanc spiritualem cognationem, secus ac iure trident ino (10),
contrahunt tantum cum baptizato, eoque solum, baptizans et patrimis
(can. 768).
Ut oriatur cognatio, oportet sacramentum valide fuerit collatum,
et patrimis valide, quamvis illicite, eiusmodi munus susceperit. Qui
munus patrini per procuratorem exercet, ipse, non procurator, cogna­
tionem contrahit (11). Ratio est evidens ex noto iuris principio.
3. Iterato Baptismo sub conditione, neque patrimis qui priori
Baptismo adfuit, neque qui posteriori, cognationem spiritualem con­
trahit, nisi idem patrimis in utroque Baptismo adhibitus fuerit (can.
763, § 2). Ratio primi est, quia ex Baptismo conditionato, utpote
dubio, non oritur cognatio; ratio secundi, quia prior vel posterior
Baptismus certe est validus.
Patrimis, qui adhibitus fuerit in caeremoniis supplendis, nullam,
ut iam supra adnotavimus, contrahit spiritualem cognationem.
4. Ex Baptismo collato extra Ecclesiam catholicam non oritur co­
gnatio spiritualis, de qua in can. 768; dum oritur e Baptismo collato
forte a ministro acatholico, sed in Ecclesia catholica.
An et quando Titius censendus sit baptizatus in Ecclesia catholica
necne, vide De Matrimonio, n. 411.
(9) Loc. cU., a. 8; Suarez, in 3 p., q. G7, a. 8. v. Ultimum dub.; Laymann, I. c.; S. Alph
, n. 147.
(10) Sees. XXIV, cap. 2, de reform.
(11) S. C. C., 11 lun. 1881.

DE TEMPORE ET LOCO BAPTISMI CONFERENDI

4 59

Articulus III.

De tempore et loco Baptismi conferendi.
181. Tempus. — Baptismus privatus, urgente necessitate, quovis
tempore administrandus est (can. 771), sive mane sive sero sive noctu,
servatis equidem debitis cautelis. Expedit ut Baptismus prolis illegi­
timae ministretur vel summo mane vel sero, qualibet pompa ac sollem­
nitate exclusa. Circumstantia temporis sub levi tantum urget, ita ut
quaevis causa i usta excuset.
Etiam Baptismus sollemnis qualibet die administrari potest;
decet tamen adultorum Baptismum, secundum antiquissimum Eccle­
siae ritum, conferri, si commode fieri queat, in pervigilio Paschatis et
Pentecostes, praesertim in ecclesiis métropolitains aut catliedralibus
(can. 772) - (1).

182. Locus. — 1. Baptismus privatus, urgente necessitate, potest
et debet administrari quovis loco.
Proprius Baptismi sollemni administrandi locus est baptisterium
in ecclesia vel oratorio publico (can. 773), i. e. fons baptismalis.
2. Quaelibet paroecialis ecclesia, revocato ac reprobato quovis
contrario statuto vel privilegio vel consuetudine, baptismalem fontem
habere debet, salvo legitimo hire cumulative aliis ecclesiis iam quae­
sito (can. 774, § 1).
Iste canon ita intelligendus est, ut ecclesia quae ius fontis habet cumulativum eum aliis totius civitatis ecclesiis paroecialibus, illud obtineat etiam prae
ecclesiis paroecialibus noviter in civitate erectis cum fonte baptismati. At ius
fontis cuinulativum in posterum obtineri nequit ex consuetudine, quae cor­
ruptela dieemla est. Ecclesia vero, (piae ante Codicem habebat ius fontis exclusivum prae aliis ecclesiis paroecialibus, post Codicem, erecto in iisdem ecclesiis
fonte ad praescriptum can. 774, § 1, nonnisi ius cum illativum habet, salvo prae­
scripto can. 778 quoad Baptismi adnotationein (2).

Loci Ordinarius potest pro fidelium commoditate permittere vel
inhere ut fons baptismalis ponatur etiam in alia ecclesia vel publico
oratorio intra paroeciae fines (can. 774, § 2).
(1) Cfr. Rituale Rom., tit. II, cap. 1, u. 27 s».
(2) Pontif. Comm. Cod. 12 nor. 1922, η. IV; .1. Λ. S., XIV, p. 602.

160

LIBER Π - CAPUT ΙΠ

3. Si baptizandus, propter locorum distantiam aliave adiuncta,
sine gravi incommodo aut periculo, accedere aut transferri nequeat ad
ecclesiam paroecialem aut ad aliam quae iure fontis gaudeat, Baptis­
mus sollemnis a Parocho conferri potest et debet in proxima ecclesia
aut oratorio publico intra paroeciae fines, licet haec baptismati fonte
careat (can. 775).
Palam est, in casu adhibendum esse oleum catechumenorum,
chrisma, aquam baptismalem etc., secus Baptismus sollemnis non foret.
Praedicta circumstantia quoad locum, iuxta plures, obligat sub
gravi; iuxta alios, sub levi tantum. Horum sententia probabilior.
4. In domibus privatis Baptismus sollemnis administrari non debet,
nisi hisce in adiunctis: 1° si baptizandi sint filii aut nepotes eorum qui
supremum actu tenent populorum principatum vel ius habent succe­
dendi in thronum; quoties isti id rite poposcerint; 2° si loci Ordinarius,
pro suo prudenti arbitrio et conscientia, iusta ac rationabili de causa,
in casu aliquo extraordinario id concedendum censuerit. Tn his casibus
Baptismus conferendus est in sacello domus aut saltem in alio decenti
loco, et adhiberi debet aqua fontis baptismalis (can. 776).
De nonnullis consuetudinibus circa hanc rem vide n. 171.
5. Iuxta communiorem DD. sententiam, peccatum grave est, in
domibus privatis seu extra baptisterium sollemniter baptizare sine
debita licentia (3).
Hodie tamen, longe mitiore inducta disciplina, non constat pec­
catum esse lethale.
(3) Cfr. S. Alph., I. c., n. 142; Lacroix, l. c., n. 331; Palaus, Opus morale, tract. 19,
punct. 12, n. 16; Gobat, tract. 2, n. 491; Lehmkuhl, l. c., n. 94.

DE COLL ATI BAPTISMI AD NOTATION E

161

Articulus IV.

De collati Baptismi adnotatione, probatione,
testimonio Baptismi, de taxa
ac mutatione facienda in libro baptizatoru
H

183. Adnotatio. — 1. Parochi debent nomina baptizatorum, men­
tione facta de ministro, parentibus ac patrinis, de loco ac die collati
Baptismi, in baptismati libro sedulo et sine ulla mora referre (can.
777, § 1).

Eiusmodi adnotatio fieri debet secundum formulam quae habetur in Ri­
tuali Rom. (1) aut aliam quamcumque ab Ordinario loci rite approbatam; et
quidem, nisi aliter iure particulari cautum sit, sive latina sive vernacula lingua.
2. Cum agatur de re gravi, obligatio adnotandi gravis per se est,
et quidem personaliter incumbit Parocho, ita ut sine aliqua rationabili
causa nequeat ipse, saltem habitualiter, adnotationem faciendam aliis
praesertim laicis committere. Si alius adnotaverit, satis erit ut Pa­
rochus acta confirmet sua subsignatione.
Vicarius substitutus, item vicarius adiutor vel cooperator potest
collatum Baptismum adnotare, nisi Parochus sibi id reservaverit.
3. Si Baptismus nec a proprio Parocho nec eo praesente admini­
stratus fuerit, minister, quicumque is sit, etiam laicus mas feminave, de
ipso collato proprium ratione domicilii Parochum baptizati tenetur
quamprimum certiorem facere (can. 778). Agitur de vera obligatione
et quidem per se gravi, attento fine.
Si baptizatus careat domicilio, Parochus quasi-domicilii vel, si
fuerit vagus, Parochus loci Baptismi certior faciendus est.

Si proles nascitur mortua, utrum inscribenda sit in libro paroeciali necne,
ita distinguendum. Si baptizata fuit in utero matris, inscribenda est in libro
baptizatorum ct in libro defunctorum. Si non fuit baptizata, potest quidem
in libro defunctorum adnotari; at stricta obligatio id faciendi non datur, cum
ista proles deficiente Baptismo absolute vel conditionate recepto, nullatenus
pertinet ad paroeciam.
4. Ubi de illegitimis filiis agatur, matris nomen est inscribendum
in libro baptismali, si publice seu notorie eius maternitas constet, vel
(1) Tit. XII, cap. 2

«

162

LIBER II - CAPUT ΙΠ

ipsa sponte sua scripto vel coram duobus testibus id petat; item nomen
patris, dummodo ipse sponte sua a Parocho vel scripto vel coram duo­
bus testibus id requirat, vel ex publico authentico documento (sive
ecclesiasticae sive etiam civilis auctoritatis) sit notus; in ceteris ca­
sibus inscribi debet natus tamquam filius patris ignoti vel ignotorum
parentum (can. 777, § 2).
Si ex adnotatione parentum filii illegitimi exoritura videatur infa­
mia, adeunda est S. Congregatio Concilii, quae statuet quid faciendum
erit (2).
Nota discrimen inter matrein et patrem: pro illa, praeter sponte factam
petitionem, sulficit publicitas facti; pro isto, contra, ea satis non est, sed requi­
ritur notorietas ex publico authentico documento orta, quippe quod publicam
facit fidem ad normam can. 1816, v. g. ex iudiciali sententia.

5. Si vir aut mulier declaret se patrem vel matrein prolis illegi­
timae esse, idque in regesto paroeciali inscribendum postulet, Parochus
autem certo cognoscat in foro externo illud esse falsum, renuere debet,
cum nihil contra veritatem dici ac fieri queat.
Idem valet de prole per subsequens matrimonium legitimanda ex
can. 1116, si nupturientes asserant, contra veritatem a Parocho probe
cognitam, prolem a se genitam esse.
6. Parentes possunt recognoscere prolem illegitimam ut suam,
etiam post menses et annos ab eius nativitate. De qua re adnotatio
fieri debet in paroeciali libro. In praxi consultius erit rem ad Epi­
scopum deferre.
Item si filii illegitimi, per subsequens parentum matrimonium legitimentur ad normam citati can. 1116 vel per rescriptum R. Pontificis,
Parochus de hac re in regestis paroecialibus accuratam faciat men­
tionem.
184. Probatio. — Ad collatum Baptismum comprobandum, si
nemini fiat praeiudicium, satis est unus testis omni exceptione maior,
vel ipsius baptizati iusiurandum, si ipse in adulta aetate Baptismum
receperit (can. 779).
Agitur quippe de facto iuridico, de cuius exsistentia et valore
diiudicandum est sicut de quovis alio facto.
Dicitur si nemini fiat praeiudicium; nam, cum agitur de damno
seu iure tertii, v. g. de valore matrimonii ob impedimentum disparitatis cultus, certum est unum testem, licet prudentem ac probum, non

DE COLLAT! BAPTISM! PROBATIONE ET TESTIMONIO

J 63

sufficere, nisi sit testis qualificatus, ex. gr. Parochus, qui dpponat de
rebus ex officio gestis (3).
Extra hanc hypothesim, requiritur plena probatio, quae obtinetur
per documenta, per testes, etc.

185. Testimonium Baptismi. — 1. Fides, ut aiunt, seu testimo­
nium collati Baptismi conficiendum est forma authentica, i. e. tum Pa­
rochi eiusve vices gerentis subscriptione signari, tum sigillo paroeciali
muniri debet (cfr. can. 1813, § 1, 4°). Formula huius testimonii nota
est et apud omnes Parochos prostat.
2. Oportetne huiusmodi fides ex paroeciali libro fiat cum formali
transcriptione particulae de verbo ad verbum, sicuti iacet, ad hoc ut
legit imam faciat probationem ? Non desunt auctores qui affirment (4).
At, ut indubitanter putamus, id non requiritur, sive testimonium adhi­
bendum sit in indicio sive a fortiori in ceteris negotiis, ex. gr. pro ma­
trimonio ineundo, dummodo certo constet de eiusdem authenticitate.
3. Hoc testimonium, si mittendum sit ad aliam dioecesim, expedit
ut recognoscatur a Curia episcopali loci Baptismatis.

Quidam 1)1). dicunt hanc recognitionem esse prorsus necessariam. At
minus recte. Nam a iure communi recognitio nullatenus exigitur. Quare, nisi
eam praescribat lex dioecesana aut episcopale decretum, necessaria stricto
sensu non est. In pluribus dioecesibus exstat eiusmodi lex dioecesana aut epi­
scopale decretum; immo alicubi semper praescribitur eiusmodi recognitio, etsi
ad aliam dioecesim mitti non debeat.

4. Quaeri potest an recognitio Curiae episcopalis sit necessaria ad
constituendam authenticitatem documenti. Negative respondemus; nam
ex ipsa rei natura, cum peculiares ad id formalitat.es ius commune non
praescribat, desumi debet aut lient ieitas. Quocirca, si certo constet testi­
monium esse verum et legitimum, fidem facere palam est, licet forte
eiusdem usus sit illicitus ob violatum dioecesanum statutum seu epi­
scopale decretum, nisi causa iusta, ex. gr. urgens necessitas, excuset.
Neque Episcopus praescribere valet praefatam Curiae recognitio­
nem sub poena nullitatis testimonii, quia id foret contra principia iuris
communis.
5. Filii, quibus deest documentum authenticum de recepto Baptismo,
sed cognoscuntur nati ex parentibus catholicis, praesumuntur bapti(3) Cfr. can. 1791, § 1 ; Do Angelis, Praelectiones iuris canonici, lib. II. tit. XX, $ II (edit.
1888).
(-1) Cfr. Barbosa, Dc off. ct potest, pur, P I. cap. 7, n. 21; Lucidi, Dc risitatione SS. Li­
minum, vol. I, n. 218.

161

LIBER II - CAPUT III

zati (5); nec possunt rebaptizari, nisi positivum indicium adsit in con­
trarium, v. g. si constet parentes minus probos et honestos fuisse, in­
differentes in officiis vitae Christianae.
Ceterum defectui documenti authentici suppleri potest per atte­
stationem parentum, patrini aliorumque testium. Quae testimonia sunt
accurate colligenda et transmittenda ad Episcopum, ut eiusdem aucto­
ritate pro authenticis habeantur ac inde fiat legitima adnotatio in
baptizatorum libro.

Baptismi testimonium traditum a ministro sectae acatholicae nequit in
foro canonico plenam fidem facere; ideoque per se non sufficit ad comprobandum
factum collati Baptismi eiusque valorem. Quinam valor huiusmodi testimonio
tribuendus sit, ex peculiaribus circumstantiis pendet. Episcopi erit, omnibus
adiunctis accurate perpensis, indicium ferre de vi atque efficacia probativa
praefati testimonii.
Idem fere dicendum de orali attestatione ministri haeretici aut schismatici.
186. Num aliqua taxa percipi possit. — Potestne Parochus aliquid
exigere pro testimonio Baptismi?
Ita distinguendum : vel modica aliqua taxa est recognita a legitima
consuetudine aut rite approbata ad normam can. 1507 (cfr. n. 81, 2),
vel non. Si primum, petere atque exigere potest Parochus, attento
praescripto can. 463; si alterum, non potest.
Expensae tamen vivae, quas vocant, v. g. pro litteris transmit­
tendis ope publicorum tabellionum, semper peti et exigi possunt, nisi
forte ratione paupertatis personae exquirentis caritas aliud suadeat.
187. Mutatio facienda in libro baptizatorum. — Nulla mutatio
(correctio, substitutio, additio, suppressio) fieri potest in libris paroecialibus, i. e. baptizatorum, confirmatorum, matrimoniorum ac defun­
ctorum (cfr. can. 470), nisi praevie recognita et approbata fuerit ab
Episcopo. Proinde si aliqua mutatio seu correctio facienda sit, Parochus
ne agat arbitrio suo, sed rem deferat ad Episcopum, ab coque, omni­
bus fideliter expositis, licentiam exquirat; ac de ea obtenta fiat mentio
in ipso libro paroeciali, ut constet eandem factam fuisse legitime, seu
ex debita auctoritatis ecclesiasticae permissione.
Hoc praescriptum in praxi religiose servandum est, tum quia libri
paroeciales sunt publici, tum quia plura incommoda secus eaque gravia
oriri possent.
(5) S. C. de Prop· Fide» 30 sept. 1848.

LIBER III

CAPUT I.

DE NATURA CONFIRMATIONIS (1)
Articulus I.

De notione et effectibus Confirmationis.
188. Notio. — Post Baptismum in ordine sacramentorum secun­
dum locum tenet Confirmatio, veluti perfectio quaedam et consummatio
Baptismi. Sane « perfectio, ait Angelicus (2), spiritualis roboris in hoc
proprie consistit, quod homo fidem Christi confiteri audeat coram
quibuscumque nec inde retrahatur propter confusionem aliquam vel
terrorem; fortitudo enim inordinatum timorem repellit. Sacramentum
igitur, quo spirituale robur regenerato confertur, eum quodammodo
instituit pro fide Christi propugnatorem ».
(1) S. Bellarmlnus, De sacramento Confirmationis. cap. I as.; Lépicicr, Tractatus de Ba­
ptismo ct Confirmatione, p. 324 68.; De Sinet, Tractatus dogmatico-moralis de sacramentis in genere, de Baptismo ct Confirmatione, n. 359 ss.; D*Alès, Baptême cl Confirmation, p. 139 ss.;
Boyer, Tractatus dc sacramento Confirmationis, A n versae 1658; Dallacns. De duobus tat i noram
cx unctione sacramentis. Confirmatione ct Extrema t actione, Gcnov. 1659: De Sainte-Beuve,
Tractatus dc sacramento Confirmationis et tinctionis Extremae, Parisiis 1686; Orsi. Disse rtafio
historico-lhcologica dc chrismate confirmatorio, Mediolani 1733: Gcrbcrt, De eo quod est iuris
divini ct ecclesiastici in sacramentis, praesertim Confirmationis. Romae 1786; Gau de Valon,
Manuum impositionis atque unctionis in Confirmationis sacramento dissertatio, Coloniae 1832;
lansses, La Confirmation, Lille 1888; Pâtissier, Dc la Confirmation et de Vâgc auquel il concient
d'y admettre, Paris 1900; Weitz, Das Sacrament dvr Firmung, Breslau 1847 ; Nepefuy, Die
Firmung, Passau 1869; Hiembuchor, Die heilige Firmung, Augsburg 1889; Sheepshanks,
Confirmation and unction of the sick, London 1889; Blunt, Confirmation, its hystory and mea­
ning, London 1889; Diction, de thêol. cath., v. Confirmation, col. 975 ss.; Lennerz, De sacra­
mento Confirmationis, Romae 1945; Platoni» Dc confirmatione a ministro extraordinario con­
ferenda, Romae 1947; Zerba, Commentarius in Dccr. * Spiritus Sancti munera ·, Romae 1917.
(2) .ST. contra Gentiles, 1. 4, c. 60.

I

r

166

LIBER III - CAPUT I

Confirmatio definiri potest: Sacramentum N. L. quo per unctionem
chrismatis et manus impositionem sub certa verborum forma baptizatis
confertur gratia Spiritus Sancti et robur ad firmiter credendum atque ad
fidem strenue profitendam.
Confirmationem esse verum et proprium sacramentum, de fide est,
contra Lutherum, Calvinum et alios saeculi xvi haeresiarcas. Constat
ex Cone. Trid. (3): « Si quis dixerit Confirmationem baptizatorum otio­
sam caeremoniam esse, et non potius verum et proprium sacramentum:
anathema sit ».
Protestantes considerant Confirmationem tamquam meram caeremoniam,
ad instar benedictionis aquae. Antiquitus, dicunt, nihil aliud erat quam cate­
chesis et professio fidei ex parte illorum qui in infantia baptizati, cum adole­
vissent, coram Episcopo sollemnem fidei professionem emittebant, et publica
precatio fiebat cum manus impositione ad obtinendam firmitatem in fide.
Contra hanc doctrinam directe et consulto latus est citatus canon Con­
cilii Trid.
Loisy impudenter negat Confirmationem esse sacramentum, in usu fuisse
tempore Apostolorum, docens: « Rien que le rite soit fort ancien, rien ne prouve
qu’il ait été pratiqué par les apôstres. Il signifie l’onction de l’Esprit, qui est
donné dans le Baptême. C’est évidemment l’Eglise (pii a développé ainsi le
rite baptismal, et la distinction formelle des deux sacrements n’appartient
pas à l’histoire du christianisme primitif »> (4).

189. Quandonam Christus Dominus hoc sacramentum instituerit, non
constat.
Quidam censent fuisse institutum, cum Christus parvulis manus impo­
nebat (5); at quamvis haec manuum impositio praefiguratio quaedam huius
sacramenti recte videatur, hoc tamen facto non contineri institutionem sa­
cramenti facile intelligitur.
Alii putant Confirmationem fuisse institutam, quando Christus, post re­
surrectionem, tradidit Apostolis plenitudinem potestatis episcopalis (6). Alii
docent, sacramentum institutum esse in ultima coena (7).
Demum alii verius affirmant, institutionem huius sacramenti fuisse quidem
inchoatam in ultima coena, cum Christus Spiritum Sanctum discipulis dandum
promisit, at reapse completam esse, seu Confirmationem, (pia sacramentum,
proprie fuisse institutam a Christo post suam resurrectionem (8).
Sess. VII, can. 1, de Confirm,
Autour d’un petit livre, p. 231 S.
Matth.» XIX. 13.
Ioann., xx, 21 s.
Ioann., xiv, 16; xv, 26 s.
S. Thom., S. thcol. III, q. 72, a. 1, ad 1; S. Bcllarminue, De sacramento Con·
(8) CCr.
'
firmalinnis, cap. 2 ss.; Suarez, disp. 23, sect. 2, n. 4t; Sasse, op. cit., de sacram. Confirm..
cap. n, BChol.; De S met, op. ci/., n. 365; Lépicier, op. cit p. 324 88.

(3)
(1)
(5)
(6)

4

I

DE NATURA CONFIRMATIONIS

167

190. Effectus. — Confirmationis effectus sunt:
1° gratiae sanctificantis et donorum Spiritus Sancti augmentum;
cum enim sit sacrament um vivorum, gratiam primam supponit eamque
consequenter adauget ; at per accidens produci potest etiam gratia
prima, ut supra indicavimus (n. 4, V);
2° gratia sacramcntalis, quae est gratia perficiens et corroborans
baptizatum ad intrepidam fidei et vitae Christianae professionem
contra omnes fidei hostes et adversus mundi ac. daemonis tentationes;
3° impressio characteris, quo baptizatus militiae Christi adseribitur (9).

Articulus II.

De materia et forma Confirmationis.
191. Materia remota (1). — 1. Materia Confirmationis remota est
chrisma ex oleo olivarum ac balsamo confectum, et ab Episcopo be­
nedictum.
Constat tum ex Concilio Florentino in decreto Eugenii IV, tum ex
Ecclesiae perpetua traditione et usu. Cfr. can. 781, § 1.
2. Oleum est de necessitate sacramenti, et quidem ex olivis expres­
sum, quia hoc est proprie oleum, per quod significatur gratia Spiritus
Sancti, quae a Christo tamquam nostro Capite in nos effunditur.
3. Balsamum, quod bonum Christi odorem et immunitatem a vi­
tiorum corruptela designat, est certe de necessitate praecepti.
Num sit etiam de necessitate sacramenti, controvertitur. Plures negant,
tum quia ante saeculum vi non repentur documentum, ex quo constet oleo
Confirmationis balsamum admixtum fuisse, licet, ante hoc tempus, oleum bal­
samo non admixtum vocaretur chrisma; tum quia Innocentius III, ad quae­
stionem, num iterari debeat Confirmatio administrata oleo sine balsamo,
respondit nihil esse iterandum (2). De Innocentii responsione vide quae scite
tradit Suarez (3).
(9) Do isto sacramento spoclatim attendenda est Instructio S. C. do Sacramentis, 4 iun.
1931, sub titulo « Instructio pro simplici sacerdote sacramentum Confirmationis cjc Sedis Λροslolicac delegatione administrante·. A. A. S., XXVII, p. 11 es.
(1) S. Thom., I. c., a. 2; Suarez, dlsp. 33, sect. 1 et 2; S. Bellarminus, De Confirm.,
c. 8, prop. 2; Bonacina, De Confirm., p. 3, n. 2; Laynumn. i. c., tract. 3, cap. 2; S. Alph.,
1. c., n. 102; Sasso, l. c., p. 270 ss.; Billot, l. c., p. 274 ss.
(2) Cfr. c. 1, X. De sacramentis non iterandis. I, 10.
(3) Loc. cit., sect. 1, n. 13.

168

LIBER ΠΙ - CAPUT I

Circa hanc aliasque quaestiones, notandum, probabile esse Christum D.
instituisse Confirmationem cum determinatione signi generica tantum, relicta
Ecclesiae potestate illud accuratius determinandi atque aliud elementum ad­
dendi etiam sub poena nullitatis. Unde ex documentis antiquis argumentum
decisivum pro una vel altera sententia de elementis constitutivis huius sacra­
menti erui nequit. De hac quaestione vide supra n. 189 et quae fuse tradimus
in opero De sacra ordinatione, n. 126 ss.

4. Communiter auctores docent Confirmationis sacramentum cum
solo oleo, sine balsamo, collatum, dubium esse; et recte inferunt in
articulo mortis sacramentum sub conditione conferri posse cum solo
oleo, si nequeat haberi chrisma ex balsamo confectum (4).
Non requiritur determinata qualitas vel quantitas balsami; sufficit
quodcumque balsamum cuiuslibet regionis seu speciei; item sufficit
modica quantitas, dummodo tanta sit, ut reipsa balsamum sui odorem
effundat, quamvis non misceatur cum singulis olei partibus.
5. Certum est apud omnes, de necessitate praecepti requiri chrisma
ab Episcopo benedictum.
Utrum eiusmodi benedictio requiratur etiam de necessitate sacra­
menti, certo non constat. Communior sententia affirmat hodie requiri
— quidquid olim fuerit — eaque saltem indirecte ac implicite, plu­
ribus traditionis documentis videtur comprobari (5).
Disputant theologi, an simplex sacerdos delegari possit a Romano Ponti­
fice ad chrisma conficiendum, sicuti delegatur ad Confirmationem ministrandam.
Communius negant DD.; verum sententia affirmans ut vere probabilis,
speculative loquendo, habetur a Suarez (6), a S. Alphonso (7) et passim ab
aliis theologis (8). Vix dubitari potest quin Eugenios IV, die 28 ian. 1444
vicario (provinciali) fratrum minorum bosnensi potestatem dederit conficiendi
chrisma (9).
Ipse Benedictus XV die 21 mart. 1916, pro quibusdam regionibus, con­
cessit Administratoribus Apostolicis, Vicariis Capitularibus, charactere episco­
pali destitutis, itemque Vicariis Generalibus, qui dioeceses regebant, a quibus
Episcopi aberant, privilegium conficiendi sacra olea (i. e. chrisma, oleum in­
firmorum, oleum catechumenorum), perdurante bello, et per tres menses a
pace inita, servatis de iure servandis.
Attenta ipsa natura rei, perspectis veteribus documentis et facultate
(4) Lacroix, l. c., n. 376; S. Alph., I. c.; Gobat, Exp. thcol.t tract. 2. n. 74 4.
(5) Ctr. Suarez» L c., sect. 2; Sasso, Z. c., p. 276.
(6) Loc. ctL, n. 15.
(7) Loc. cit., n. 263.
(8) Lacroix. I. c., n. 238; Bonacina, l. c., punct. 2; Lchmkuhl, l. c., n. 126· Cnnnnlln
Dc visit. SS. Liminum, vol. I, p. 240 s.
’
|
(9) Ctr. Linz. Quartatschrift. 1904, p. 806 sa.; Noldln, t. c., III, n. 86, 2.

i

DE NATURA CONFIRMATIONS

169

recentius concessa, sententia affirmativa nedum probabilis aut probabilior
videtur, sed certa dicenda.

Tamen facultas, quam S. Sedes concedit simplici presbytero admi­
nistrandi sacramentum Confirmationis, semper hac lege limitatur, ut
chrisma ab Episcopo benedictum adhibeatur (10).
6. Praeterea necesse est, chrisma speciali benedictione, qua ut
materia Confirmationis propria constituitur, sit benedictum.
Utrum haec specialis benedictio sit de essentia, necne, non satis
constat. Verius negandum. Proinde in articulo mortis, deficiente chris­
mate, Confirmatio potest sub conditione administrari cum materia
dubia, scii, cum oleo infirmorum vel catechumenorum (11).
7. Materia licita Confirmationis est chrisma recens seu novum.
Quidam censent grave peccatum esse chrisma vetus adhibere, nisi ur­
geat necessitas confirmandi, et novum desit; tunc enim manifestum
est licite uti posse chrismate anni praecedentis. Sed minime constat
de gravitate peccati, praesertim si chrisma adeo vetus non sit.
192. Materia proxima (12). — 1. Materia proxima Confirmationis
est unctio chrismatis in fronte per modum crucis immediate facta per
manus impositionem (can. 780, 781, §2).
2. Unctio necessaria videtur ad valorem sacramenti, ut commu­
nius docent auctores.
Certum est, unctionem tamquam ritum Confirmationis in usu fuisse
ineuute saec. v et quidem ut necessario adhibendam. Id manifesto
liquet ex rescripto Innocenta I ad Decentium (19 mart. 416), qui ex­
presse distinguit duplicem unctionem, alteram baptismalem, alteram
confirmatoriam. Accedunt plura alia documenta.

Quidam censent sufficere solani manus impositionem, attenta praxi Ec­
clesiae antiquissima. Huc spectant quae diximus superius (n. 191, 3). At Sedis
Apoetolicae plura documenta, praesertim decretum pro Armeniis, expresse
loquuntur de chrismatis unctione (13).
(10) Cfr. can. 781, § 1, et Append, prior. Ritualis Rom., · Insir. pro simplici sacerdote
sacramentum Confirmationis ex Sedis AposMicae delegatione administrante ·, iteinque Instr.
S. C. dc Sacramentis, 1 iun. 1931; Boned. XIV, De Synodo diocc., 1. 7, c. 8, n. 1 s.; Cap­
pello, 7. c.
(11) Cfr. Boned. XIV, 7. c.
(12) S. Thom.» 7. c., a. 2; S. Bellarminus. 7. c.; Coninck, 7. c., q. 72, n. 50 ss.; Suarez,
7. c., sect. 3; Laymann, 7. c., o. 2, n. 4 s.; S. Alph., 7. c., n. 164.
(13) Cfr. Billot, 7. c., p. 275; Lahousse, De Confirm., n. 5; Sasso, Z. r., p. 273.
Circa evolutionem ritus Confirmationis non una est Doctorum sententia.
Alii censent, primitus manuum impositioni, simul cum invocatione Spiritus Sancti, ac­
cessisse consignationem frontis, quae prius absque unctione, postea vero cum chrismate fleri
consuevit. Consignatio et unctio Confirmationis semper fuit et mansit distincta ab unctione

170

LIBER III - CAPUT I

Quae unctio facienda est non aliquo instminento, sed ipsa ministri
manu capiti confirmandi rite imposita (14); idque ad essentiam sacra­
menti, nam secus deesset vera propriaque manus impositio.
Quare Episcopus ita ungere debet frontem confirmandi, ut eodem
tempore manum revera imponat, saltem aliqua ratione. Unde si Epi­
scopus ungeret tantummodo frontem, v. g. pollice extenso, quin ma­
num admoveret, et imponeret, collatio sacramenti esset aut invalida
aut saltem dubia.
Hinc est, quod in Appendice editionis typicae Pontificalis Romani
sub titulo « Confirmatio uni tantum conferenda », ritus collationis ita
describitur: « Deinde, inquisito confirmandi nomine, et summitate pol­
licis dexterae manus chrismate int incta, Pontifex confirmat eum, dicens:
N. signo te signo Cru f cis. Et dum hoc dicit, imposita manu dextera
super caput confirmandi, producit pollice signum Crucis in fronte
illius, deinde prosequitur: Et confirmo te chrismate salutis: In nomine
Pa f tris, et Fi t Hi, et Spiritus t Sancti. R>. Arnen ».
Item Instructio S. C. de Sacramentis, 4 iun. 1934, referens ritum
servandum a simplici sacerdote sacramentum Confirmationis mini­
strante, fere iisdem verbis utitur: « N. signo te signo Cru t eis, quod
dum dicit, imposita manu dextera super caput confirmandi, producit
pollice signum crucis in fronte illius, deinde prosequitur: et confirmo te
chrismate salutis. In nomine Pa f tris, et Fi f lii, et Spiritus t Sancti.
Arnen » (15).
Exinde patet in ipsa chrismatis unctione facta manu dextera in
fronte, haberi manus impositionem; idcirco res optime componi pos­
sunt et diversae sententiae conciliari valent.
3. Probabiliter ad valorem sacramenti requiritur unctio in fronte,
ita ut, si fiat in alia corporis parte ex. gr. in maxilla, in labiis etc., certo
valida dici nequeat Confirmatio (1G), ideoque sub conditione iteranda,
baptismal!. Hinc progressu temporis eeluncta evasit administratio Baptismi a Confirmationis
administrati ono.
Alii tenent unctionem baptismalem, usque ad tempora S. Sylvestri (311-355), in Ecclesia
occidentali, pertinuisse ad signum sacramentale Confirmationis. S. Sylvester, alunt, hanc
mutationem introduxit, scii/quod illam unctionem transposuit post impositionem manuum,
et illi novam unctionem substituit caeremonlalem, ritui Baptismi adnexam.
De hac quaestione fuse atque erudite disserunt et consulendi sunt, diversa tamen opi­
nantes, GaUier ct
Puniet, quorum prior primae sententiae favet, alter secundae.
Oaltier, apud Recherches, 1911, p. 350 ea.; ct apud Rev. d'Hist. cccl., 1912, p. 257 88.,
467 88.; De Puniet, /κι Liturgie baptismale cto. apud Rev. des quest, hist., 1902, p. 382 ss.;
Onction ct Confirmation, apud Rec. d'Hisl. cccl., 1912, p. 150 ss.; in Diction, d'Archéologie
et de Liturgie, v. Confirmation, col. 2519 S3.
■
(11) Can. 781, § 2; S. C. S. O., 11 ian. 1885; S. C. de Prop. Fide, 5 iul. 1886: S. R. C.
Grossclana, Ί mali 1853, ad 2, n. 3012.
(15) Cfr. J. A. S.. X WH, p. 20.
(16) Can. 780; Decretum Eugeni i IV pro Armeniis; 8. Thom., I. c., a. 9; Suurez, I. c„
sect. 1.

DE NATURA CONFIRMATIONIS

171

Fieri debet unctio per modum crucis secundum fere communem
theologorum sententiam. Ite quidem vera ipsa Confirmationis forma
signum crucis postulat. 6'. Augustinus (17) hunc modum unctionis ex
divina institutione repetere videtur.
Nonnulli dubitant aut negant unctionem in fronte et in forma
crucis requiri ad valorem, attenta praesertim disciplina antiquissima.
Haec opinio nullatenus improbanda videtur. Sed, ut iam animadver­
sum fuit, ex disciplina antiquissima, etsi forte contraria, argumentum
decisivum erui nequit.
4. Certe essentialis est manus impositio, quam Apostolos adhi­
buisse aperte testatur Scriptura (18).
Tempore apostolieo ac deinceps per plura saecula, in Ecclesia praesertim
occidentali, Confirmatio designari solebat per manus impositionem, et revera
in ritus descriptione, tamquam principale elementum impositio manus emi­
nebat.
Huc spectant: 1° Testimonia Tertulliani (19) et S. Cypriani (20).
2° Testimonia, pro saeculis subsequentibus, S. Hilarii (21), 5. Cyrilli
Hierosolymitani (22), <S. Ambrosii (23), 8. Augustini (24).
3° Constitutiones Apostolorum (25), Canones Hippolyti (26), Testamentum
D. N. I. C. (27), Sacramentarium Gelasianum et Sacramentarium Gregorianum (28).

Duplex manus impositio fit in Confirmatione; altera praemittitur
unctioni, et habetur cum Episcopus extendit manus super Confirman­
dos, invocando Spiritum Sanctum; altera non distinguitur ab actione
manus Episcopi ungentis frontem, seu consistit in manus impositione,
quae cum unctione chrismatis coniungitur. Reiecta sententia eorum,
qui dicunt primam impositionem esse ad valorem sacramenti necessa­
riam, et illorum pariter, qui utramque impositionem essentialiter re­
quiri putant, tenendum omnino est, secundani manus impositionem
eamque solani esse necessariam (29). Cfr. n. 193.
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(21)
n. 28.
(25)
(26)
(27)

In Ps. 141, 4.
Aci. vm, 5-25; XIX, 1-6.
Dc Baptismo, c. 8; De carnis resurrectione, c. 8.
Epist. 73·, n. 9; epist. 74*. u. 7.
Comment, in S. Matth. XIX, 3.
Catcch. XIV, n. 25.
Dc mysteriis, cap. 7» n. 42.
Scnn. 266, n. 6; De Bapt. contra Donal., lib. Ill, cap. 16, n. 21, ct lib. V, cap. 20,

Llb. II» cap. 32, n. 3.
Cfr. Acheli» H.» Dic Canones Hippolyti, VI, 4.
Lib. II, 99.

(29) Cfr. S. Thom., I· c., a. 2; Suarez, L c., sect. 4; Lacroix, L c., n. 380; S. Alph.,
I. c.; Lôpicier, op. cit., p. 327.
12 — Cappello, Dc Sacramentis, I.

172

LIBER HT - CAPUT I

S. Officium (17 april. 1872, 22 mart. 1892) expresse declaravit, ad valorem
sacramenti non requiri ut omnes confirmandi adsint primae manuum imposi­
tioni, nec in fine, dum Episcopus dat ultimam benedictionem : quia hae merae
caeremoniae sunt.
5. Ad liceitatem quod spectat, unctio fieri debet pollice dextro, ut
praescribit Pontificale Rom. De validitate unctionis factae alio digito,
etiam manus sinistrae, dubitari nequit.
Num eiusdem inversio sit grave an leve peccatum, non convenit
inter theologos. Probabilior videtur sententia quae censet culpam esse
venialem tantum, si inversio fiat causa insta et rationabili.
6. Ea requiritur et sufficit quantitas chrismatis, quae satis est ad
ungendam frontem in forma crucis; quocirca Episcopus attente adver­
tere debet, ne chrisma in pollice deficiat.
193. Explicatio canonico-theologica. — In elementis constitutivis
signi sacramentalis Confirmationis profecto adest differentia inter pri­
maevam Ecclesiae disciplinam et eam quae deinceps viguit atque hodie
quoque viget. Quare evolutio quaedam necessario admittenda videtur.
Quomodo id explicatur?
Nonnulli recurrunt ad doctrinam de sacramentorum institutione
(cfr. n. 192), asserentes Christum D. instituisse sacramentum Confirma­
tionis cum (jenerica tantum signi determinatione, quatenus determina­
verit elementa signi confirmatory. tantum sub forma generali, quod ex­
sisteret signum aptum ad significandam gratiam roborativam. Conse­
quenter Apostoli potuerunt eligere tamquam signum idoneum manuum
impositionem cum oratione invocatoria Spiritus Sancti. Deinde Ec­
clesia potuit unctionem cum formula propria addere, vel hoc elemen­
tum substituere manuum impositioni, quatenus in utroque elemento
seorsim sumpto reperitur aptitude ad proprium effectum Confirma­
tionis significandum.
Ita, aiunt, optime explicatur quomodo impositio manuum pri­
mitus totum signum sacramentale constituerit; quomodo postea ac­
cesserit aliud quoque elementum, nempe unctio chrismatis; quomodo
ista unctio evaserit tamquam elementum praecipuum, et forte unicum,
manente manus impositione in ipsa unctione, quin revera ad materiam
sacramenti pertineat.
i
Alii tenent Christum D. instituisse hoc sacramentum cum deter­
minatione specifica quidem, sed mutabili, quatenus Ipse constituit ma­
nuum impositionem ut elementum essentiale Confirmationis, at simul
concessit Apostolis et Ecclesiae facultatem addendi aliud elementum,

DE NATURA CONFIRMATIONIS

173

pariter essentiale. Ecclesia vero, dicunt, vi huiusmodi potestatis divi­
nitus acceptae statuit requiri ad valorem sacramenti, praeter manus
impositionem quae in ipsa unctione exigitur, etiam chrismatis un­
ctionem.
Demum quidam praescindunt penitus ab antiquissimis monumen­
tis, atque contendunt Christum D. constituisse utrumque ut elementum
essentiale, scii, et manus impositionem et unctionem chrismatis.
Ilaec opinio minus probabilis est. Aliae sunt vere probabiles.
Secunda probabilior.

194. Forma. — 1. Forma sacramenti Confirmationis apud Latinos
consistit in his verbis, quae unctionem comitantur, nempe: Signo te
signo crucis et confirmo ie chrismate salutis, in nomine Patris et Filii
et Spiritus Sancti.
Constat ex Catcchismo Romano (30), ex Decreto Eugenii IV pro
Armeniis aliisque ecclesiasticis documentis.
In hac forma, ut Angelicus scite animadvertit (31), omnia adaequate
explicantur, quae in Confirmationis sacramento continentur, scii, signum mi­
litiae Christi, cui adseribitur confirmatus, per illa verba: signo te signo crucis;
effectus sacramenti, i. e. robur spirituale, per verba: confirmo te chrismate sa­
lutis; causa gratiae, nempe SS. Trinitas per verba: in nomine Patris et Filii
et Spiritus Sancti (32).
Apud Graecos forma his verbis exprimitur: signaculum doni Spiritus
Sancti; subintelligitur, iuxta indolem graeci idiomatis, datur vel simile quid.
De valore huius formae dubitari nequit, cum Sedes Apostolica validam eam
declaraverit (33).
2. Ad formam latinam quod spectat, controversia est, num omnia
verba sint essentialia.
Plures (34) censent utrumque verbum, signo et confirmo, esse de
essentia formae. Quidam putant sufficere verba: signo te vel confirmo
te in nomine Patris etc.; item alii tenent, SS. Trinitatis invocationem
ad valorem sacramenti non requiri (35). Alii contendunt huiusmodi
invocationem esse omnino essentialem (36).
(30) De Confirm., n. 11 9.
(31) S. theol. III, q. 72, a. 4.
(32) Cfr. Suarez, l. c., sect. 5; S. Alph., L c„ n. 168; Sasse, l. c., p. 278; Billot, l. c.,
p. 271 es.; Do Augustini», l. c., p. 427 ss.
(33) V. Eplst. Encycl. Bcned. XIV t Ex quo primum », 1 mart. 1756.
(34) Suarez, I. c., η. 5; Bonaventure, I. c„ quaest. 1; Scotus, l. c., quaest. unie.; Paludanua, I. c., quaest. 1, n. 24; Soto, art. 4; S. Alph., I. c., n. 168. Ita sentire videtur ipse
S. Thomas (i. c.).
(35) D’Annlbalc, I. c., III. n. 141; Oéulcot, I. c„ n. 161; Noldln. I. c., n. 88.
(36) Suarez, l. c., n. 6; Salmant., tract. 3, c. 2, n. 33 es.; S. Alph., L c.

174

LIBER IU - CAPUT I

Theoretics ad solvendam quaestionem haec videtur via maxime
idonea, ut forma latina hodierna conferatur cum forma olim in Ec­
clesia latina adhibita, utraque autem comparetur eum forma graeca,
quae certe est valida. Etenim cum sacramentorum formae ab ipso
Christo determinatae sint, omne discrimen inter formas utriusque Ec­
clesiae accidentale existimandum est, eaque sola, quae sunt communia,
formam essentialem constituunt. Ita plures.
Secunda sententia probabilior videtur. Egregie animadvertit S. Bellarminus: « Apud antiquiores auctores non habetur haec omnia verba,
et hoc ordine; tamen habetur idem sensus, et hoc sufficit. Nam vis
formae sacramentalis posita est in sensu, non in sono, aut numero
litterarum » (37).

In forma graeca desunt verba: in nomine Patris etc.; unde invocatio
divinarum Personarum non videtur ad substantiam formae necessaria. Ne
quis dicat, hanc invocationem contineri, secundum ritum graecuin, in oratione,
quae ipsam unctionem praecedit. Nam haec oratio, qua sacerdos SS. Trini­
tatem per modum doxologiae invocans adstantes hortatur, ut a Deo effectum
Confirmationis et sumptionis Eucharistiae implorent, non est eiusmodi, ut
pars sacramenti putari possit.
Item in forma graeca desunt verba « signo crucis » et « chrismate salutis »;
unde ad formae essentiam neque haec pertinere videntur.
3. Id mere theoretice dictum volumus; practice, ob sententiarum
discrepantiam, valor sacramenti tutus et plane certus non erit, nisi
omnia verba formae latinae accurate proferantur.
(37) De sacramento Confirmationis, cap. 10. Cfr. etiam S. Thom., III, q. 72, n. 4.

DE MINISTRO ET SUBŒCTO CONFIRMATIONIS

1 Γ"
1 ί

CAPUT II.

DE MINISTRO ET SUBIECTO CONFIRMATIONIS
Articulus I.

De ministro Confirmationis.
195. Minister ordinarius. — 1. Ordinarius Confirmationis minister
est solus Episcopus (can. 782, § 1).
Est de fide, ex Concilio Trid. (1): « Si quis dixerit sanctae Confirma­
tionis ordinarium ministrum non esse solum Episcopum, sed quemvis
simplicem sacerdotem: anathema sit » (2).
2. Episcopus dicitur minister ordinarius Confirmationis, non quia
ex ordinaria potestate hoc sacramentum licite conferre possit, sed qua­
tenus vi sui ordinis et muneris sine speciali commissione E. Pontificis
illud valide semper ministrare potest.
3. In sua dioecesi Episcopus etiam extraneis legitime ministrat
Confirmationem, nisi obstet expressa proprii eorum Ordinarii prohi­
bitio (can. 783, § 1).
Τη aliena dioecesi indiget licentia Ordinarii loci saltem rationabi­
liter praesumpta, nisi agatur de propriis subditis quibus Confirmatio­
nem conferat privatim ac sine baculo et mitra (can. 788, § 2).
Secluso contemptu vel scandalo, aut nullum aut lege tantum
peccatum committeret Episcopus, qui in sua dioecesi Confirmationem
extraneis ministraret contra eorundem proprii Ordinarii prohibitio­
nem; item, si in dioecesi aliena extraneos confirmaret, non obstante
vetito Ordinarii loci, aut sollemniter, i. e. usu pontificalium servato,
suis subditis sacramentum conferret. Licentia Ordinarii facile praesumi
potest.
(1) Scsg. VII, de Confirm., can. 3.
(2) Cfr. etiam Sees. XXIII. cap. I et can. 7; Concil. Florent. deer. pro Armeniis: au. 28
WiclefTl a Martino V damn.; profess. fidei AValdcnsIbus praeseript.; S. Thom.. Z. c.. a. 11: in
IV. D. 7. q. 3, a. 1. q. 2: I». 25. q. 1, a. 1; Suarez. Z. c.. disp. 36; Bonaclna. Z. c., p. 2.
n. 3 ss.; Laymann, Z. c., c. 6, n. 1 ; S. Alph., Z. c., n. 1 <0; Rehmkuhl. Z. c., n. 132 ss.

176

LIBER III - CAPUT II

196. Minister extraordinarius. — 1. Minister Confirmationis ex­
traordinarius est presbyter, cui vel iure communi vel peculiari Sedis
Apostolicae induito ea facultas concessa sit (can. 782, § 2).
Hac facultate ipso iure gaudent: a) S. B. E. Cardinales (can. 239,
§ 1, n. 23); — b) Abbas vel Praelatus nullius; — c) Vicarius et Praefe­
ctus Apostolicus. Isti tamen (nempe Abbas et Praelatus nullius, item
Vicarius et Praefectus Apostolicus) ea valide uti nequeunt, nisi intra
fines sui territorii et durante munere tantum (can. 782, § 3).
2. Presbyteri orientales, exceptis Italo-Graecis et Maronitis, ex
antiquissima consuetudine, statim post collatum Baptismum, pueros
sacro chrismate inungunt; quae consuetudo, saltem implicite, confir­
mata fuit a Patribus Concilii Florentini (3).
Num presbyteri orientales schismatici eadem potestate gaudeant,
controvertitur. Probabilissime negandum.
3. Doctrina catholica haec est: ex speciali Bomani Pontificis facul­
tate simplex sacerdos licite et valide sacramentum Confirmationis admi­
nistrare potest.

Olim equidem gravis controversia fuit hac de re.
Quidam DD., pauci equidem et minoris auctoritatis, ex. gr. Hugo, Victorinus, Hadrianus, Estius et alii (4) negabant.
Plerique, ex. gr. Suarez, S. Bellarminus, Sotus, Gregorius de Valentia,
Lacroix, Lugo, Tournely, Berli aliique, doctrinam Angelici (5) secuti, rectis­
sime affirmabant (6).
Post dispensationem seu facultatem a Sede Apostolica multoties et qui­
dem hodie ipso iure communi concessam, nemini citra scelus dubitare liceret
de validitate sacramenti Confirmationis a presbytero ex R. Pontificis commis­
sione collati.
S. Alphonsus (l. c.) haec habet: « Dubium autem fit: an ex concessione
Pontificis possit simplex sacerdos confirmare, tamquam minister extraordinarius!
Negant Viva et Salmant. cum communi, ut asserunt. Sed vera sententia af­
firmat... ».
Porro Viva et Salmanticenses prorsus immerito allegantur a S. Doctore
tamquam patroni sententiae negantis, quippe qui, contra eandem doctrinam,
quam tenet Ligorius, profitentur.
P. Gaudé C. SS. R. in notis ad Theol. Nor. S. Alph., ad n. 170, nota a),
iure animadvertit: «Viva, de Confirm., q. 3, art. 2, n. 1; Salmant., tr. 3, cap. 4,
n. 7, eandem sententiam de hoc tenent ac S. Alphonsus. Quod vero negant
Salmant., I. c., n. 18, cum communi, et Viva, l. c., est: Papam alicui non sacer­
doti (aut episcopum simplici sacerdoti) confirmandi facultatem concedere posse ».
(3)
(4)
(5)
(6)

Cfr. Collect, Harduini, t. 9, coi. 130, 041.
Cappello, De visitatione, I, p. 238.
In IV, D. 7, q. 3; S. theol.. I. c., a. II, ad 1.
Cappello, l. c.

DE MINISTRO ET SUBIECTO CONFIRMATIONIS
fl
197. Quomodo concipienda sit potestas conferendi sacramentum
Confirmationis per sacerdotem ex facultate concessa a R. Pontifice. —
1. Status quaestionis est iste: sacerdos qui administrat Confirmatio­
nem, qua minister extraordinarius, id facit ex potestate ordinis, an
iurisdictionis, an utriusque?
2. Sex sunt sententiae. Prima tenet sacerdotem id valide agere
ex sola potestate ordinis presbyteralis, ita ut faeultas concessa a
Pontifice nihil revera tribuat sacerdoti.
Secunda sententia dicit sacerdotem vi ordinationis presbyteralis
recipere potestatem, quae se extendit quoque ad sacramentum Con­
firmationis valide conferendum, sed hodie ex voluntate Ecclesiae, aliter
ac prioribus saeculis, eam valide exercere non posse; quia Ecclesia,
utens facultate sibi concessa a Christo D. restringendi exercitium po­
testatis presbyteralis, etiam sub poena nullitatis, statuit ad validam
Confirmationis administrationem requiri, in simplici presbytero, pecu­
liarem facultatem seu delegationem R. Pontificis.
Tertia sententia affirmat sacerdotem ex induito apostolico recipere
peculiarem potestatem ordinis seu augmentum quoddam potestatis
presbyteralis, atque inde constitui ministrum extraordinarium Con­
firmationis.
Quarta sententia censet R. Pontificem tribuere peculiarem potesta­
tem iurisdictionis, quae una simul cum potestate ordinis presbyteralis
sacerdotem simplicem idoneum facit ad sacramentum Confirmationis
valide conferendum, ut habetur, ob analogiam, in Confessione et in
Matrimonio.
Quinta sententia asserit sacerdotem vi ordinationis presbyteralis
recipere potestatem absolutam, perfectam et independentem quoad sa­
cramentum Baptismi et Eucharistiae, quoad sacramentum Confirma­
tionis, contra, recipere potestatem tantum inchoatam, imperfectam,
conditionatam et dependentem a voluntate R. Pontificis.
Idcirco necesse est ut perfecta et absoluta fiat ex concessione Su­
perioris seu Papae; qua facta concessione, sacerdos ex ipsa sua pote­
state presbyterali confirmat (7).

« Le ministre délégué confirmo en vertu du pouvoir reçu daqs son ordi­
nation, niais surélevé par délégation et adapté à une œuvre qui normalement
le dépasse » (8).
Sexta affirmat sacerdotem vi ordinationis presbyteralis accipere
potestatem ministrandi Confirmationem; sed istam potestatem esse
(7) S. Bullarmlnus, Dc sacramento Confirmationis, cap. XII.
(8) D'Alèe, Baptême et Confirmation, p. 1Û2.

I

178

LIBER ΠΙ - CAPUT II

conditionatam ac dependentem a voluntate legitimi Superioris, licet in
se perfectam. Sane, aiunt patroni, si sacerdos vi ordinationis est mini­
ster Baptismi etiam sollemnis, cur non erit quoque minister Confirma­
tionis, quae est perfectio et consummatio ipius Baptismi? Praeterea si
presbyter recipit potestatem remittendi peccata et conficiendi Corpus
et Sanguinem D. N. I. C., cur dicendum erit vi ordinationis potestatem
confirmandi ipsum non accipere, quae potestas minoris profecto est
momenti?
3. Prima sententia erronea est eaque saltem implicite proscripta
reperitur in epistola Pii X «Ex quo», 26 dec. 1910(9).
Secunda sententia, attenta doctrina de Ecclesiae potestate circa
sacramenta, quam plures tradunt DD., probabilitate non caret.
Tertia, quatenus asserit conferri sacerdoti peculiarem potestatem
ordinis directe et immediate a R. Pontifice vi delegationis seu conces­
sionis, admitti nequit, cum revera potestas ordinis iuris divini nonnisi
per sacram ordinationem conferatur. Potestas autem ordinis iuris ec­
clesiastici, si de ea forte patroni praefatae sententiae loquerentur, ne­
cessario reducenda esset ad potestatem iurisdictionis.
Quarta opinio, quatenus distinguitur a quinta et a sexta item
admitti nequit; nec adducta profecto urgeri potest, cum res sint prorsus
diversae.
Quinta sententia vere probabilis est.
Ad rem 8. Bellarmin/ue: «Sed instant quidam catholicorum: Confirmare
aut convenit Episcopo ratione ordinis, aut ratione iurisdictionis. Si ratione ordi­
nis, nullo modo potest id concedi iis, qui non habent eum ordinem, ut patet in
similibus; nec enim potest ulla dispensatione fieri, ut diaconus consecret Eucha­
ristiam. Si ratione iurisdictionis, ergo posset Episcopus non consecratus confir­
mare; quia habet ipse ordinem presbyteralem et iurisdictionem episcopalem».
« Respondeo: Confirmare esse actum ordinis, et eum ordinem esse etiam
in presbytero, saltem inchoatum et imperfectum. Observandum est enim
characterem episcopalem, sive sit alius a presbyterali, sive idem extensior,
et maior, esse potestatem absolutam et perfectam et independentem conferendi
sacramentum Confirmationis et Ordinis, et ideo non solum posse Episcopum
sine alia dispensatione confirmare et ordinare., sed etiam non posse impediri
ab ulla superiori potestate, quin revera sacramenta ista conferat, si velit,
licet peccet, si id faciat, prohibente Summo Pontifice: characterem autem presbyteratem esse quidem potestatem absolutam, perfectam et independentem
quoad sacramenta Baptismi et Eucharistiae; esse autem potestatem inchoatam,
imperfectam et dependentem a voluntate Superioris, quoad sacramentum'Com
firmat ionie. Quocirca nisi perficiatur per dispositionem Superioris ea potestas,
(9) Ada A post. Sedis, III, 119.

DE MINISTRO ET SUBIECTO CONFIRMATIONIS

179

presbyter confirmando nihil ageret; at si perficiatur, iam ex ipso suo charactere
confirmabit » (10).
Sexta sententia, quae parum convenit et partim discrepat a se­
cunda et quinta, probabilior dicenda est, omnibus mature perpensis,
quia res apte componit atque devitat difficultates quae habentur contra
secundam sententiam ex antiquis documentis desumptas, itemque con­
tra quintam, cum vix concipiatur potestas mere inchoata et incom­
pleta (11).
4. Quaeri potest, utrum agatur de proprie dicta delegatione ex parte
R. Pontificis, an de concessione specialis facultatis vel de peculiari
commissione generatim sumpta. Fatendum agi potius de verbis, quam
de re. Attamen accuratius loquendo, videtur potius peculiaris facultas
nuncupanda quam delegatio, quamvis necessario ad potestatem iurisdi­
ctionis specialiter delegatae seu commissae reducenda sit.

198. Num Episcopi, seclusa Ecclesiae prohibitione, possint presby­
teris facultatem confirmandi tribuere. — Quidam auctores, ex. gr. Card.
Pallavicinus, Christianus Lupus, Thomassinus, affirmant; alii ne­
gant (12).
Quamvis Confirmatio sit actus ordinis episcopalis, cuius firmitas
et validitas a Romani Pontificis nutu minime pendet, tamen facultas
simplici sacerdoti concessa sacramentum hoc conferendi, refertur ad
potestatem iurisdictionis, ut communiter docent auctores (13) et supra
animadversum fuit (n. 197, 3).
Qua facta animadversione, nil prohibet quominus affirmetur saecu­
lis elapsis (14) Episcopos potuisse tribuere presbyteris, saltem ex tacita
R. Pontificis licentia, facultatem Confirmationis sacramentum mini­
strandi. Quod viguisse dici potest, usque dum de facto tacita saltem
iurisdietio habita sit, seu usque dum RR. Pontifices sibimet exclusive
reservarunt praedictam facultatem in ordine ad sacramentum Confir­
mationis, et ideo lege canonica positive cautum fuit ne Episcopi in
posterum eam sacerdotibus tribuerent.
Itaque, nostra sententia, Episcopi, praecisione facta a lege cano­
nica vetante, i. e. accedente licentia saltem tacita R. Pontificis, valide
(10) Cfr. S. Thom., in IV, D. 7, q. 3, art. 1. quaestiune. 3, sol. 3; Lépieior, op. cil.,
p. 106 es.; D’Alès, op. cit., p. 162.
(11) Dc sacramento Confirmationis, cap. xn.
(12) Cfr. Cappello, De visitatione, I, p. 241 s.
(13) Bencd. XIV, De Synodo dioec., 1. VII, cap. 8, n. 7; Cappello, l. c., p. 211; Lehmkuhl,
l. c., n. 133.
(11) Concll. Tolot. I, an. 400. can. 20; Conci 1. Arausiean., an. I ll, can. 1 ; Concll. Epauncn.,
an. 517, can. 17; cfr. Benod. XIV, l. c., n. 1; Cappello, l. c., p. 241 ss.

180

LIBER III - CAPUT IL

possent presbyteris concedere facultatem sacramentum Confirmationis
ministrandi, ut a veteribus monumentis constat olim delegasse (15).

199. Presbyter latinus vel orientalis qua minister extraordinarius
Confirmationis. — 1. Presbyter ritus latini cui, vi indulti, facultas
competat confirmandi, sacramentum valide confert solis fidelibus sui
ritus, nisi in induito aliud expresse cautum fuerit (can. 782, § 4).
Attendenda vox indultum; proinde aliter dicendum, si agitur de
facultate ex iure communi. Cfr. Decretum S. C. pro Ecclesia Orientali
diei 1 maii 1948, de quo infra.
2. Licet presbytero, si apostolico locali (secus, uti patet, si perso­
nali) privilegio sit munitus, in designato sibi territorio confirmare etiam
extraneos, nisi id ipsorum Ordinarii expresse prohibuerint (can. 784).
Quae prohibitio liceitatem, non autem validitatem collationis, respicit.
Nefas est presbyteris ritus orientalis, qui facultate vel privilegio
gaudent Confirmationem una cum Baptismo infantibus sui ritus con­
ferendi, eandem ministrare infantibus latini ritus (can. 782, § 5).
S. Congregatio S. Officii in Instructione an. 1782 (sine dio et mense) ad
Episcopum Scepusiensem data, ita rescripsit: « Egregie actum est quod pa­
rochis ruthenis omnino prohibueris ne, si quandoque contingat latinoruin
infantes ab ipsis baptizari, sacramentum quoque Confirmationis more graecorum post Baptismum administrent » (16).
S. Congreg. de Prop. Fide interrogata « se i sacerdoti orientali autorizzati
ad amministrare il Battesirno ai bambini di rito latino, possano contemporaneamente amministrare loro anche la Cresima », die 5 iulii 1886, ad 1, respon­
dendum censuit: «Negative, et ad mentem. Mens est quod cum saepe el gra­
vissime id a S. Sede vetitum sit, moneantur Episcopi orientales ut et ipsi sacer­
dotes suos ab huiusmodi administratione omnino prohibita deterreant » (17).

Vetitum urget sub gravi. Confirmatio in praefato casu collata
contra legem ecclesiasticam, estne illicita tantum, an etiam invalida?
Attentis responsis a S. Sede datis, res est dubia. Nobis, omnibus ma­
ture perpensis, valida videtur ex principio generali, quod eatenus invaliditas admittenda foret, quatenus de ea constaret vel ex ipsa rei
natura vel ex Sedis Apostolicae praescripto. Porro ex neutro capite
illud constat. Ergo.

Sequens dubium propositum fuit: « Qualora un sacerdote orientale abbia
amministrato ad un bambino latino Battesirno e Cresima contemporaneamente,
deve la Cresima reiterarsi absolute o conditionate o non reiterarsiî ». δ’. Con(15) Cfr. Cappello, l. c.
(16) Collect. S. C. de Prop. Fide, I, n. 552.
(17) Colled. S. C. de Prop. Fide, II, n. 1660.

DE MINISTRO ET SUBIECTO CONFIRMATIONIS

181

greg. de Prop. Fide, 5 iul. 1886, ad 2, rescripsit: «Detur decretum Supremae
Inquisitionis diei 14 ianuarii 1855 ». Quod ita se liabet: «Non expedire ut
confirmati de quibus in casu, iterum ab Episcopo inungantur, nisi ad tonsuram
et ordines promovendi sint, vel ipsi aut eorum parentes id petant... quibus
in casibus Confirmationis sacramentum secreto conferatur et sub conditione » (18).
Praeterea interrogata S. Congreg. de Prop. Fide: « Ove si dubiti dei fatto,
se cioè un bambino latino battezzato da un sacerdote orientale, sia stato dal
medesimo anche cresimato, deve starsi alla presunzione affermativa, o si deve
reiterare la Cresima sotto condizione? »: die 5 iul. 1886, ad 3, rescripsit: « Recurratur in casibus particularibus, expositis omnibus ad rem facientibus » (19).
Codex nullam de hac re mutationem induxit, ideoque omnem vim adhuc
retinent praedictae praescriptiones.

■'
HI
K|
MI
m

H1
II
I
■
II j

II
I I

200. Obligatio ministrandi Confirmationem. — 1. Episcopus obiigatione tenetur sacramentum Confirmationis subditis (non ideo per
se extraneis) rite et rationabiliter petentibus conferendi, praesertim ternpore visitationis dioecesis (can. 785, § 1). Cui obligationi plene satisfit,
si commoda praebeatur opportunitas subditis accipiendi sacramentum
Confirmationis.
Episcopus legitima causa, v. g. infirmitate aut senio, impeditus,
debet, quoad fieri possit, saltem intra quodlibet quinquennium providere ut suis subditis hoc sacramentum administretur (can. 785, § 3).
Eadem obligatio incumbit etiam Ordinario, v. g. Vicario Capitiliari aut Administratori Apostolico, qui facultate confirmandi caret.
2. Agitur, uti patet, de vera ac propria obligatione.

|
I I
I I
■! !
I *
I j
■
II
II
I
I
I I

Quocirca opinio quorundam auctorum, qui, ex. gr. Bouix (20), iure antiquo affirmabant Episcopum ne sub levi quidem teneri Confirmationem suis
subditis administrare, reficienda prorsus est.

I :
[■
j

Censemus, iuxta praescriptum citati can. 785, graviter peccare per
se Episcopum, qui per longum tempus, i. e. per integrum quinquennium, negligat omnino, nulla causa excusante, administrationem huius
sacramenti, non vero, ut olim plures putabant theologi (21), «qui
per 8, vel 10 annos differret circumire saltem per loca praecipua».
Episcopus (aliusve induito apostolico donatus) tenetur sub levi
confirmare rationabiliter petentes, si commode valeat et ad aliud proximum tempus Confirmationem differre non possit.
3. Plures docent Episcopum non teneri obligatione ministrandi

n

l· |
13
h
!
I
i
|:

(18) Collect., II, nn. 1630, 1660.
(19) Collect., II, n. 1660.
(20) De Episcopo, vol. II, p. 213, quacat. VI.
(21) Lacroix, l. c., n. 388; S. Alph., I. c„ n. 170; Bouix, l. c., quacat. V; Lchmkuhl,
l. c., n. 137.

I
I
|||
1
i

•fc? L

j

I
i

j
|
I |

J
;

182

LIBER III - CA P CT II

confirmationem moribundis petentibus quia, dicunt, « si id cui faciat,
alteri neget, ratio scandali erit; si vero omnibus satisfacere velit, grave
onus ipsi imponetur »> (22).
Haec doctrina non est admittenda, ita generaliter expressa. Atten­
denda sunt peculiaria adiuncta atque opportunae distinctiones facien­
dae. Si Episcopus commode valeat, v. g. si moribundus, qui petit Con­
firmationem, commoretur prope palatium episcopale, ita ut sine ulla
difficultate possit sacramentum ministrari, quis dicet Episcopum ne
sub levi quidem teneri illud conferre?
Controvertitur, utrum etiam pesto above morbo contagioso laborantibus
debeat sacramentum ministrari cum periculo vitae. Benedicius XIV (23) quae­
stionem insolutam relinquit. Quidam auctores affirmant; plerique negant (24).
Quamvis Confirmatio non sit sacramentum necessarium nec ideo constet
de stricta obligatione illud ministrandi etiam cum periculo vitae, tamen cum
Episcopus sit animarum pastor et iisdem bonum exemplum in omnibus exhi­
bere debeat, decet quam maxime ut cum discrimine quoque vitae peste above
morbo contagioso laborantibus Confirmationem administret. Dubitandum non
est quin per accidens teneatur aliquando id omnino praestare, cum nempe
ex denegata sacramenti administratione scandalum vel animorum pertur­
batio sequeretur.

4. Si Episcopus graviter neglexerit sacramentum Confirmationis
suis subditis per se vel per alium ministrare, Metropolita debet eum
S. Sedi denuntiare, i. e. certiorem facere hac de re Romanum Ponti­
ficem (can. 274, n. 4, et 785, § 4).
5. Eadem obligatione ac Episcopus tenetur presbyter, privilegio
a post ol ico donatus, erga illos quorum in favorem est ei concessa facultas
(can. 785, § 2). Urget in casu obligatio sive moralis sive iuridiea.
201. Utrum expediat facultatem conferendi sacramentum Confir­
mationis extendi. — Sacramentum Confirmationis ex dictis (n. 188)
est perfectio et consummatio Baptismi, quo gratia Spiritus Sancti con­
fertur et robur ad firmiter credendum atque ad fidem strenue profi­
tendam. Unde maximum momentum et peculiares effectus quoad vitam
Christianam.
Quare opus esset ut magna opportunitas daretur fidelibus reci­
piendi hoc sacramentum. Dum in praxi non raro eius collatio diutius
differtur, et forte impossibilis fit ipsa sacramenti susceptio, ob defe­
ctum ministri, quatenus Episcopus propter dioecesis amplitudinem,
(22) Lehmkuhl, II, n. 137; Noldin, III, n. 90.
(23) Op. CÜ., lib. XIII, cap. 19, n. 0.
(24) Cfr. Cappello, De visitai lone, I. p. ‘250.

DE MINISTRO ET SUBIECTO CONFIRMATIONIS

183

locorum distantiam, viarum asperitatem etc., nequit se conferre in
singulas paroecias, nec fideles illum adire valent.
Ex nimio dilata huius sacramenti susceptione incommoda haud
levia obveniunt in ordine ad gratiam et fidem profitendam, ut palam
est. Gravius adhuc esset damnum, si puer, propter defectum ministri,
e vita migraret sine Confirmatione, quia per totam aeternitatem mi­
nori gloria frueretur in caelis. Nam, ut merito docet Æ. Thomas, « pueri
confirmati decedentes, maiorem gloriam consequuntur » (25).
Qua de causa optandum videtur, ut facultas ministrandi sacra­
mentum Confirmationis largius extendatur, ita ut sive pueruli in mortis
periculo constituti sive ceteri omnes fideles commode ac tempestive
valeant illud suscipere. Eo vel magis quod presbyteri orientales, paucis
exceptis (cfr. n. 195), facultate gaudent Confirmationis sacramentum
conferendi. Cur in re tanti ponderis discrimen huiusmodi inter presby­
teros latinos et orientales?
Hisce optatis provide satisfactum fuit.
201bis. Recentissima S. Sedis Decreta de ministro extraordinario
Confirmationis. — I. S. Congreg. de Sacramentis die 14 sept. 1946
peculiare edidit Decretum a R. Pontifice in forma specifica approbatum.
1. Ex eo facultas ministrandi sacramentum Confirmationis con­
ceditur:
1° parochis universis (cfr. can. 216, 451) proprium territorium
cum assignato populo ac determinata ecclesia habentibus;
2° vicariis perpetuis seu actualibus, de quibus in can. 471;
3° vicariis oeconomis, qui scii, paroeciam vacantem regunt
(can. 472 s.);
4° sacerdotibus qui praesunt vicariis perpetuis (cfr. can. 1427),
iis nempe quibus exclusive et habitualiter commissa est in certo ter­
ritorio et cum determinata ecclesia plene animarum cura cum omnibus
parochorum ruribus ac officiis.
Sex proinde conditiones requiruntur, ut praefati sacerdotes facul­
tate confirmandi gaudeant.
2. Facultas non competit vicariis substitutis, adiutoribus et coo­
peratoribus (can. 474, 175, 476); nec parochis personalibus vel fami­
liaribus aut gentilitiis (cfr. can. 216, § 2); nec rectori Seminarii aut
Superiori religioso aut cappellanis militum; nec cappellanis hospita­
lium, carcerum, piarum domorum. Attamen si in iisdem verificentur
praedictae conditiones, sub n. 1° recensitae, praesertim territorium
(25) .S’. theol. Ill, q. 72, art. 8.

184

LIBER III - CAPUT Π

proprium, determinata ecclesia et plena potestas paroecialis, facultas
confirmandi competit.
3. Pro valido et licito usu facultatis, plura attendantur oportet:
1° Facultas exerceri debet personaliter, exclusa quacumque com­
missione aut delegatione;
2° Facultas exercenda tantum in territorio proprio, sive pro sub­
ditis sive pro extraneis etiam in locis exemptis a iurisdictione paroeciali;
3° Iis dumtaxat fidelibus ministrari potest, qui « ex gravi morbo
in vero mortis periculo sint constituti, ex quo decessuri praevideantur».
Duplex conditio ad valorem requisita; morbus gravis, moraliter
aestimandus, non alia causa inducens mortem aut periculum eiusdem;
periculum mortis verum, scii, vere solideque probabile, item moraliter
aestimandum.
4° Facultas exerceri potest tum in civitate episcopali tum extra,
sive sedes sit plena sive vacans, dummodo Episcopus dioecesanus
haberi nequeat vel sit legitime impeditus, nec alius adsit Episcopus
catholicus qui sine gravi incommodo vocari possit. Id ad liceitatem
tantum requiritur.
5° Confirmatio ministranda est gratis quovis titulo, atque prae­
scriptis ritibus et caeremoniis accurate servatis. Excluditur quicumque
titulus extrinsecus, ratione incommodi, itineris, etc.
6° Minister adnotare debet collatum sacramentum in libro con­
firmatorum, ac praeterea statim Ordinarium dioecesanum certiorem
facere singulis vicibus de eodein a se collato (A. A. S., XXXVIII,
349 ss.).
II. Item S. C. de Prop. Fide die 18 dec. 1947, pro locis missio­
num, Decretum tulit de ministro Confirmationis extraordinario. Hoc
Decretum, in forma specifica a Summo Pontifice approbatum, sub
aliquo respectu latius patet Decreto S. C. de Sacramentis 14 sept.
194G, quatenus in parte dispositiva nulla fit mentio de periculo mortis
ex morbo proveniente, ac praeterea Ordinariis locorum facultas con­
ceditur delegandi omnes sacerdotes curam animarum gerentes ad sa­
cramentum Confirmationis ministrandum (A. A. S., XL, 41). Cura
animarum consideratur exercenda sive habitualiter sive per modum
actus. Facultas exercetur valide tantum intra fines circumscriptionis
sjhissionalis.
, ' · III. Demum memorandum Decretum S. C. pro Ecclesia Orientali
diei 1 maii 1948, de sacramento Confirmationis ministrando etiam fi­
delibus rituum orientalium a presbyteris latini ritus, qui hoc induito
Ï1
gaudeant pro fidelibus sui ritus (A. A. 8., XL, 422).

UE MINISTRO ET SUBIECTO CONFIRMATIONIS

185

Articulus Π.

De subiecto Confirmationis.
202. Principia (1). — I. Omnis et solus homo baptizatus nondum
confirmatus est subiectum capax Confirmationis (cfr. can. 786).
Constat ex dictis de natura sacramentorum in genere, ex usu et
traditione Ecclesiae.
Itaque valide confirmantur infantes et perpetuo amentes; nam usus
rationis in suscipiente nullatenus ad validitatem requiritur.
II. Ut quis licite et fructuose confirmetur, debet esse in statu gratiae
constitutus et, si usu rationis polleat, sufficienter instructus (can. 786).
Ratio primi, quia Confirmatio est sacramentum vivorum; ratio
secundi, quia adultus debet cognoscere rudimenta fidei, ea praesertim
quae sunt de necessitate medii, et quae spectant ad sacramentum susci­
piendum. Hinc probe distinguenda valida susceptio a licita et fructuosa.
Quare confirmandus, qui in grave peccatum lapsus sit, debet ante
Confirmationem, statum gratiae sibi comparare vel per confessionem
vel per contritionem perfectam. Valde suadenda est confessio, quae
revera ubique praemitti solet.
Quod confirmans et confirmandus sint ioiuni, non est nec de praecepto
nec do consilio; ideo sententia 5. Alphonsi (l. c., n. 174) et aliorum, saltem
attento iure quo nunc regimur, caret fundamento. Cfr. n. 206.

III. Parvuli in Ecclesia Latina ordinarie confirmandi non sunt ante
usum rationis, i. e. ante septimum circiter aetatis annum (can. 788);
cum vero rationis usu pollent, quamprimum, quoad fieri possit, confir­
mentur (2).
Usque ad saec. xn mos viguit in universa Ecclesia infantes con­
firmandi statim post Baptismum. Quae consuetudo servata fuit in
Ecclesia orientali et nostris quoquo temporibus adhuc viget.
IV. Ante usum rationis parvuli possunt licite confirmari etiam in
Ecclesia Latina, si in mortis periculo sint constituti, vel ministro id expe­
dire ob iustas et graves causas videatur (can. 788).
(1) S. Thom., I. c., u. 8; in IV, D. 7, q. 3, ft. 2, q. 2 ad 3; D. 25, q. 2, ft. 1, q. 2;
Suarez, l. c., disp. 35; Conlnck, l. c., q. 72, ft. 8, n. 80 e.; Laymann, l. c., e. 5. n. 1 ss.;
S. Alph.t l. c.9 n. 177 88·
(2) Boned. XIV, Const. « Eo quamvis » 1 mati 1745; Leonis XIII, litt. 27 iun. 1897 nd
Episcopum Massiliensem.

186

LIBER ΠΙ - CAPUT Π

Id locum habet, ex. gr., si Episcopus per longum tempus e dioe­
cesi sit discessurus aut legitime impediment um iri praevideatur (3).
lure antiquo auctores communiter docebant sufficere causam iustam
et rationabilem, non autem gravem requiri.
Citatus can. 788 loquitur de causis iustis et gravibus. Putamus
gravitatem sumendam esse moraliter et lato sensu, ita ut quaelibet
causa rationabilis et vere iusta ex prudenti Episcopi indicio sufficiat.
Ex responso Pontif. Comm. Cod. 16 iun. 1931 (A. A. S., XXIII,
353) standum omnino est can. 788, adeo ut in Ecclesia latina sacra­
mentum Confirmationis ante septimum circiter aetatis annum con­
ferri nequeat, nisi in periculo mortis aut iusta et gravi de causa.

203. Nonnullae quaestiones. — I. An Episcopus lege aut generali
praecepto statuere valeat ut iis tantum ministretur sacramentum Confir­
mationis, qui primam Communionem iam peregerint.
1. Procul dubio licita est susceptio et administratio Eucharistiae
pueris, qui nondum sacramentum Confirmationis receperint. At aliud
est praecipere ut prius sacra Communio, postea vero Confirmatio su­
scipiatur: idque praecipere lege aut generali praecepto. Hoc fieri non
posse, ex dicendis manifesto patebit.
2. Ipsa natura Confirmationis, habito respectu ad Baptismum et
Eucharistiam, seu proprius et nativus ordo inter sacramenta exsistens,
postulat ut, per se et regulariter, Confirmatio sacrae Communioni prae­
mittatur. Confirmatio enim est quoddam complementum et perfectio
Baptismi. Unde $. Thomas ait: «Manifestum est quod Baptismus, qui
est spiritualis regeneratio, est prius; et deinde Confirmatio, quae ordi­
natur ad formalem perfectionem virtutis; et postmodum Eucharistia,
quae ordinatur· ad consecutionem finis » (4).
Eugenius IV in Decreto pro Armeniis haec docet: « Per Baptismum spiri­
tualité! renascimur; per Confirmationem augemur in gratia et roboramur in
Fide; renati autem et roborati, nutrimur divina Eucharistiae alimonia». Item
Catechismus Romanus: «Trimus est Baptismus, veluti ceterorum ianua, quo
Christo renascimur; deinde Confirmatio, cuius virtute fit, ut divina gratia au­
geamur et roboremur... Tum Eucharistia, qua, tamquam cibo vere coelesti,
spiritus noster alitur et sustinetur » (5). Hinc est quod omnes catecheses statim
post Baptismum de Confirmatione agunt.

3. Constans et universalis praxis Ecclesiae tum latinae tum orien­
talis ea est, ut ordinarie prius sacramentum Confirmationis, postea
(3) Cfr. Boned. XIV, op. cit., lib. VIT, cap. 8, η. 5.
(4) S. thcol., Ill, q. 65, a. ‘2.
(5) De Sacramentis in genere, n. 21.

DE MINISTRO ET SUBIEOTO CONFIRMATIONIS

187

vero sanctissima Eucharistia recipiatur. Antiquitus etiam in Ecclesia
latina pueri immediate post Baptismum confirmari solebant. De hac
re complura exstant testimonia.

Tertullianus: « Egressi de lavacro perungimur benedicta unctione... Dehinc
manus imponitur per benedictionem advocans et invitans Spiritum San­
ctum » (6).
S. Cyprianus (7): « Quod nunc quoque apud nos geritur, ut qui in Ecclesia
baptizantur, Praepositis Ecclesiae offerantur, et per nostrarn orationem ac
manus impositionem Spiritum Sanctum consequantur, et signaculo dominico
consummentur». Unde Benedictus XIV dicit: «Certum est, olim tam adultos
quam pueros statim post Baptismum fuisse confirmatos » (8).
Quae disciplina saec. xm, licet nonnihil remissa, nondum tamen
penitus obsoleverat in Ecclesia latina (9).
Mos ministrandi sacramentum Confirmationis statim post Baptis­
mum etiam hodie viget penes Orientales fere universos (cfr. c. 788) - (10).
Praeterea, cum olim in Ecclesia latina (ut alicubi usus adhuc viget in Ec­
clesia orientali) puerulis ministrabatur sacra Communio, haec nonnisi post
Confirmationem praeberi solebat; nempe infantes prius Baptismum, deinde
Confirmationem, postea sanctissimam Eucharistiam recipiebant.
Rituale Rom. (11) huiusmodi ordinem servandum praescribit ubi agitur de
adultorum Baptismo. « Si adsit Episcopus, ait, qui id legitime praestare possit,
ab eo neophyti sacramento Confirmationis initiantur; deinde si hora congrua
fuerit, celebratur Missa, cui neophyti intersunt, et sanctissimam Eucharistiam
devote suscipiunt ».

4. Qua de re quaedam prostant documenta S. Sedis.

5. Congregatio Concilii, 10 martii 1S54, ad Episcopum S. Dionysii ita re­
scribendum consuit: « Cum longe minor aetas pro admittendis ad sacramentum
Confirmationis requiratur, quam pro admittendis ad primam Communionem...
reformari Tibi proponitur iuxta allatam doctrinam art. 22, p. 29 (in Actis
Synodalibus), ita prius locus sit Confirmationi, postea vero, opportuno tempore,
primae Communioni suppeditandae »( 12).
Leo XIII in Litteris ad Episcopum Massiliensem die 22 iun. 1897 datis,
laudat et approbat eiusdem Antistitis propositum Confirmationem primae
Communioni praemittendi. En verba: «Abrogata, quae toto fere saeculo ino­
leverat, consuetudine, visum Tibi est in mores dioecesis tuae inducere ut pueri,
(6) Dc Baptismo, cap. 7 ct 8.
(7) Epist. 73, n. 9.
(8) De Synodo dioec., lib. VII, cap. 10, n. 3.
(9) Cfr. Martèno, De antiquis Ecclesiae, ritibus, lib. I, cap. 2, art. 9, η. 3; Dictionnaire
de tlu'oloyic. v. Confirmation, col. 1101.
(10) Cfr. Cappello, lus Ecclesiae latinac aim iure Ecclesiae orientalis comparatum, p. 8 8.
(11) Tit. II, cap. 4, η. 51.
(12) Collect. S. C. de Prop. Fide, I, η. 1105.

13 — Cappello, De Sacramentis, I.

188

LIBER ΙΠ - CAPUT Π

antequam divina Eucharistiae epulo reficiantur, Christianum Confirmationis sa­
cramentum, almo inuncti chrismate, suscipiant. Quod utrum Nobis probetur
significari Tibi desiderasti: placuit autem de re tam praecipua, medio nemine,
ad te praescribere et qua simus mente aperire. Propositum igitur tuum lau­
damus cummaxime » (13).
Demum huc spectat responsio S. 0. de Sacramentis diei 30 iun. 1932:
« Declarat eadem S. Congregatio, equidem opportunum esse et conformius
naturae et effectibus sacramenti Confirmationis, pueros ad sacram Mensam
prima vice non accedere nisi post receptum Confirmationis sacramentum... non
tamen censendi sunt prohiberi quominus ad eandem Mensam prius admittantur,
si ad annos discretionis pervenerint, quamvis Confirmationis sacramentum
antea accipere non potuerunt » (14).

5. Accedunt aliae animadversiones maximi momenti. Post ade­
ptum rationis usura, puer gravi obligatione obstringitur satisfaciendi
praecepto Communionis; dum e contra de obligatione, praesertim
gravi, suscipiendi Confirmationem nullatenus constat, nisi adsit forte
alius titulus (15).
Praeterea longe mitior est lex ecclesiastica quoad Confirmationem,
quam quoad Communionem: non eaedem enim sunt rationes, ex. gr.
reverentiae et pietatis, quae pro illa, ac quae pro ista valent.
204. Itaque concludendum: 1° Codex nullam induxit immutatio­
nem circa aetatem Confirmationis, ideoque, ut antea, maior aetas pro
illa, quam pro Communione suscipienda, minime requiritur; 2° nullum
est peccatum si puer ad sacram Synaxim prius accedat, postea vero
Confirmationis sacramentum suscipiat; 3° Episcopus lege aut praecepto
generali statuere nequit, ut Confirmatio iis dumtaxat pueris mini­
stretur, qui ad primam Communionem iam admissi fuerint; 4° nihil
obstat quominus Confirmatio et prima Communio fere eodem tempore
seu aut immediate aut paulo post pueris ministretur: imo valde optan­
dum, ut, pro locorum ac temporum personarumque adiunctis, id fiat.

205. II. An consuetudo ministrandi sacramentum Confirmationis in­
fantibus ante usum rationis servari possit.
Consuetudo, quae non sit centenaria vel immemorabilis, procul
dubio non sustinetur ad normam can. 5. Dum e contra consuetudo
(13) Acta Leonis XIII, vol. XVII, p. 205.
(14) Acta A post. Sedis, XXIV, p. 271.
(15) Cfr. S. Thom., S. thcol., III, q. 65, art. 4; q. 72, art. 1, ad 3, et art. 8, ad 4; Suarez,
in P. Ill, q. 72, dlsp. 38, sect. 2; S. Alph., lib. VI, n. 181; D’Annibale, III, η. 283; Ball.Palm·, Opus thcol., IV, n. 265; Cappello, De Sacramentis, I, n. 211.

DE MINISTRO ET SUBTECTO CONFIRMATIONIS

189

centenaria vel immemorabilis servari potest, sed curandum sedulo ut
ea paulatim auferatur et legis communis observantia inducatur.
Huc spectat responsio S. C. de Sacramentis diei 30 iun. 1932.
Proposito dubio: «An consuetudo antiquissima in Hispania et ali­
cubi vigens ministrandi sacramentum Confirmationis infantibus ante
usum rationis servari possit»; S. Congregatio respondit: «Affirmative
et ad mentem. Mens est ut ubi sacramenti Confirmationis administratio
differri possit ad septimum circiter aetatis annum, quin obstent graves
et iustae causae, ad normam can. 788, contrariam consuetudinem indu­
centes, fideles sedulo edocendi sunt de lege communi Ecclesiae latinae,
praemissa sacrae Confirmationis administration! illa catechesis instru­
ctione, quae tantum iuvat ad animos puerorum excolendos et in do­
ctrina catholica solidandos, prout experientia docet » (16).

206. III. An Episcopus praecipere valeat ut Confirmationi sacramentalis confessio et naturale ieiunium praemittatur.
1. Omnes norunt, ex iure communi praeceptum stricte dictum de
confessione sacramentali Confirmationi praemittenda, non exsistere,
ne pro iis quidem qui lethalis peccati conscii sint, cum hisce perfecte
conteri sufficiat.
Pontificale Romanum (11) ait: «Adulti deberent prius peccata confiteri,
et postea confirmari; vel saltem de mortalibus, si in ea inciderint, conterantur ».
Catechismus Rom. haec habet: « Ex his efficitur, ut qui adulta iam aetate
confirmandi sunt... graviora etiam peccata, quae admiserunt, ex animo dolere
oporteat. Qua in re elaborandum est, ut peccata etiam prius confiteantur ♦ (18).
Instructio S. C. de Prop. Fide, 4 maii 1774, dicit: «Ut confirmandi, qui
usum rationis habent, digne hoc sacramentum recipiant, debent esse in gratia,
et ideo conveniens valde est, ut illius susceptioni praemittant sacramentalem
confessionem ». Ex his duo manifeste eruuntur: ex una parte nullam dari veram
et proprie dictam obligationem praemittendi Confirmationi sacramentalem
confessionem, ex alia congruentius optandumque esse, ut confirmandi statum
gratiae sibi acquirant per sacramentum Poenitentiae.
Episcopus potest, imo debet vehementer adhortari pueros, paro­
chos, parentes et tutores, qui curam illorum gerunt, ut Confirmationi
sacramentalis confessio praemittatur: at verum praeceptum generale
de hac re imponere nequit. In hunc sensum intclligi debent statuta
synodalia et praescripta a Conciliis provincialibus vel plenariis lata,
quae, licet sub poena peccati praesertim gravis confessionem sacramen(16) Acia A post. Sedis, XXIV, p. 271.
(17) Pars II, Dc confirmandis.
(18) Dc Confirmatione, n. 19.

190

LIBER ΙΠ - CAPUT II

talem confirmandis adultis non imponant, nihilominus ea fideliter religioseque esse servanda palam est.
2. Ad ieiunium naturale quod attinet, Catcchismus Romanus (Z. c.)
ait: « Qua in re elaborandum est, ut... pastorum cohortatione ad ieiunia
et alia pietatis opera suscipienda incitentur (confirmandi), admoneanturque laudabilem illam antiquae Ecclesiae consuetudinem renovandam
esse, ut nonnisi ieiuni hoc sacramentum susciperent ».
Instructio S. C. de Prop. Fide, 4 maii 1774, ita monet: « luxta veterem
Ecclesiae usum, confirmandi debent esse ieiuni, optandumque propterea esset
ut id ipsum in praesenti etiam servaretur ».
Etiam Pontificale Rom. (Z. c.) dicit: «Confirmandi deberent esse ieiuni».
Codex silet.

Nullum existit praeceptum, ut manifestum est, quod confirmandus
ieiunus sit; imo vetus consuetudo ubique fere locorum obsolevit. Propterea Episcopus non posset huiusmodi usum iamdiu obsoletum in
pristinum vigorem revocare eumque confirmandis stricte i. e. sub poena
peccati servandum iubere. Optime servari posset praefata consuetudo,
quando Confirmatio mane conferatur; alicubi de facto servari solet
in institutis et collegiis, cum sollemnis Communionis occasione Confir­
matio ministratur.
207. Obligatio suscipiendi Confirmationem. — 1. Quamquam sa­
cramentum Confirmationis non est de necessitate medii ad salutem,
nemini tamen licet, oblata occasione, illud negligere; imo Parochi curent
ut fideles ad illud opportuno tempore accedant (can. 787).
2. Disputant theologi num obligatio suscipiendi Confirmationem
gravis sit an levis.
Quidam cum S. Alphonso (19) censent eiusmodi obligationem esse
gravem, innixi praesertim verbis Benedicti XIV Const. Etsi pastoralis:
«Monendi sunt (graeco-itali) eos gravis peccati reatu teneri, si, cum
possunt ad Confirmationem accedere, illam renuunt ac negligunt ».
Haec verba peculiaria omnino adiuncta respiciunt, scii, sacramen­
tum Confirmationis a presbyteris graecis invalide collatum, ideoque ex
iisdem lex universalis colligi nequit (20).

Praeterea innituntur Instructione S. C. de Prop. Fide, 4 maii 1774, qua
inter alia, de Confirmatione manifeste docetur, illud sacramentum sino gravis
peccati reatu respui non posse ac negligi, cum illud suscipiendi opportuna
(19) Zxm·. cil., n. 181.
(20) Gury-Ball., ComjKndium theol. mor.. vol. II. n. 270 (edit. XV); Ball.-Palm., I. r.,
sect. 3, de Confirm., n. 25; Sen vini, I. c., de Confirm., cap. 1. q. 2, not.; Noldln, l. c., n. 92*

DE MINISTRO ET SURIECTO CONFIRMATIONIS

191

adest occasio. Sed neque ex hoc documento erui potest quaestionis solutio,
tum quia Instructiones SS. Congregationum non dirimunt controversias inter
theologos vigentes, tum quia in potestate S. C. de Prop. Fide non est ut legem
condat pro universa Ecclesia.
Plerique theologi recentiores (Scavini, Ballerini-Palmieri, D'Anni­
bale, Ferreres, Billot, Génicot, Noldin, Lehmkuhl, Bucceroni) et fere
omnes veteres (S. Thomas, Suarez, Busembaum, Navarrus, Sotus,
Laymann, Abbas Panormitanus, Henriquez, Victoria, Coninck, Bonacina,
Lacroix, Pdlaus, Sporer, Viva, Elbcl, Salmanticenses, Roncaglia etc.)
tenent obligationem per se gravem non esse; ideoque, seclusa praeter­
missione ex contemptu, nonnisi venialiter eum peccare, qui hoc sa­
cramentum recipere negligit.
Haec sententia, extrinsece, certe probabilis est. Fatendum tamen
vix abesse contemptum in eo qui potest Confirmationem suscipere
nullaque causa excusatur, et nihilominus ex mera negligentia recipere
omittit.
Ac praeterea vix intelligi potest, cur non detur vera obligatio
eaque gravis recipiendi sacramentum quod est perfectio et consummatio
Baptismi, quodque maximum momentum habet circa fidem strenue
profitendam et vitam Christianam rite ducendam. Idcirco prior sen­
tentia intrinsece probabilior dicenda eique adhaeremus.
3. Stante controversia, si quis dubitet num valide sit confirmatus,
vel magno pudore deterreatur ab ea petenda in aetate iam satis pro­
vecta, ubi omnes Confirmationem in pueritia accipere solent, non est
ei de gravi obligatione sermo inficiendus, sed consiliis potius et adhorta­
tionibus suaderi debet ut sacramentum Confirmationis recipiat (21).
Inde minime sequitur parentes gravi obligatione non teneri, ut
filios suos data opportuna occasione confirmandos curent; ex pietate
enim tenentur spiritualem eorum curam gerere ideoque procurare, ubi
possunt, ut liberis ministretur Confirmatio, quae maxime ad vitam
spiritualem confert.
(21) Cfr. Génicot, l. c., n. 184; Noldln, L c.; Lehmkuhl, l. c., n. 140 s.

192

LIBER III - CAPUT III

CAPUT III.

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS, PATRINIS,
LOCO AC TEMPORE ETC. CONFIRMATIONIS (1)
Articulus I.

De ritibus et caeremoniis Confirmationis.
208. Ritus et caeremoniae in genere. — 1. Ritus servandus ab
Episcopo in Confirmationis collatione accurate describitur in Ponti­
ficali Romano.
Modus tenendus a simplici sacerdote idem sacramentum ex dele­
gatione Sedis Apostolicae ministrante, traditur in cit. Instructione
S. C. de Prop. Fide, 4 maii 1774, quae prostat in Appendice Ritualis
Rom. Cfr. n. 191, not. 10.
2. Caeremoniae Confirmationis aliae antecedunt, aliae comitantur,
aliae subsequuntur huius sacramenti collationem. Per se obligant sub
poena peccati, generatim loquendo; quaedam minoris momenti, ut di­
cetur infra, certe omitti possunt sine gravi culpa.

209. Ritus et caeremoniae in specie. — 1. Ex qualibet insta causa
potest Episcopus Confirmationis sacramentum administrare sine mitra
et baculo, adhibito rochetto et stola, imo etiam absque rochetto, adhi­
bita tantum stola (2).
2. Lenis tactus seu alapa, cuius loco antiquitus osculum dabatur
in signum caritatis et pacis, censetur caeremonia minoris momenti,
ideoque ex sententia θ. Alphonsi (3), quem communiter theologi se­
quuntur, profecto sub gravi non obligat; et forte ne sub levi quidem.
3. Fascia, qua frons confirmati ex Pontificali Rom. ligari debet,
non obligat sub culpa, modo pars inuncta diligenter abstergatur, ne
chrisma defluat; fere ubique mos invaluit eam non adhibendi.
(1) S. BeUarniinus, i)c sacramento Conflniuilionis, cap. 13; S. Thom., Z. c., a. 12; Suarez,
Z. c., disp. 37; Bonaclna, Z. c.. p. 1; Coninck, l. c., a. 12, p. 113 s.; Lacroix, Z. c., n. 388 s.;
S. Alph., l. c., n. 181.
(2) S. C. S. O., 13 febr. 1851; cfr. can
(3) Loc. cit not. 2.

DE PATRINIS

193

Interrogata S. R. C.: «An triplex signum crucis quod ab Episcopo con­
firmante fit super confirmatum dum profert verba: In nomine Patrie etc. fierine
debet pollice super frontem confirmati, aut manu simpliciter sine frontis con­
tactu super personam confirmati? » — die 7 maii 1853 ad 2 - (4) rescribendum
censuit: «luxta Pontificale, dum frontem chrismate inungit, dicere debet:
Signo te signo crucis, signum super frontem ipsam pollice producens; quo facto,
manu extensa versus confirmatum, incipit: In nomine Patris etc. ter signum
crucis efformans, more solito ».

4. Confirmandi, si plures sint, primae manuum impositioni seu
extensioni, etsi ad sacramenti validitatem non necessariae, adsint; nec
discedant nisi ritu expleto, i. e. integra functione absoluta. Cfr. can. 789.
5. Presbyter ex delegatione R. Pontificis confirmans, prohibetur
insignia pontificalia assumere, sed solum uti debet vestibus sacerdo­
talibus, aut saltem alba (vel etiam, ut opinamur, superpelliceo) et stola;
et lingua vernacula suam delegationem populo praelegere ac explicare
tenetur, ne catholica doctrina oblivioni tradatur, solum Episcopum
esse ordinarium Confirmationis ministrum. Ita ex citata Instr. S. C.
de Prop. Fide, 4 maii 1774.
6. In Confirmatione fas est Episcopo, praeter nomen baptismale,
aliud imponere (5); imo confirmandi moneri debent ut, si nomen inde­
cens aut mere profanum habeant, curent, sibi novum alicuius Sancti
nomen imponi in Confirmationis actu.

Articulus II.

De patrinis.
210. Obligatio adhibendi patrinum in Confirmatione. — 1. Ex ve­
tustissimo Ecclesiae more, ut in Baptismo, ita etiam in Confirmatione
adhibendus est patrinus, si haberi possit (can. 793).
Haec obligatio urget sub gravi, iuxta plures theologos (1). Sed
multi merito dubitant de gravitate huiusmodi obligationis, ex mitiore
disciplina hodie vigente; idcirco attentis verbis can. 793 «si haberi
possit », censemus obligationem, saltem practice, levem esse.
2. Patrinus unum tantum confirmandum aut duos praesentare
(4) Decreta authentica, n. 3012.
(5) S. R. C. laurinen., 20 sept. 1749, ad 7, n. 2404.
(1) S. Alph., I. c., n. 185; Gônlcot, l. c., n. 106; Noldln, l. c., n. 95; Lehmkuhl, l. c., n. 138.

194

LIBER III - CAPUT III

potest, non plures, nisi aliud iusta de causa ministro videatur (can.
794, § 1).
Quaelibet causa iusta et rationabilis, etsi non gravis, sufficit ut
quis de licentia Episcopi possit plures, quam duos, eodem tempore
suscipere. At, sine speciali induito apostolico, vetitum omnino est, ut
unus patrinus omnes indiscriminatini pueros et una matrina omnes
puellas praesentet (2).
3. Unus pro singulis confirmandis debet esse patrimis (can. cit.
§ 2); nec permittuntur, ut in Baptismo, imus et una; idque probabilius
sub levi, non autem sub gravi, servandum est.
4. Quis munere patrini fungi valet per procuratorem, ut in
Baptismo (n. 177).

211. Conditiones requisitae ut quis valide sit patrinus. — Ex can.
795, ut quis valide sit patrinus, requiruntur istae conditiones:
1° debet esse ipse quoque confirmatus, rationis usum assecutus
et intentionem habere id munus gerendi;
2° nulli haereticae aut schismaticae sectae sit adscriptus, nec
sententia condemnatoria vel declaratoria sit excommunicatus aut in­
famis infamia iuris aut exclusus ab actibus legitimis, nec sit clericus
depositus vel degradatus;
3° non sit pater, mater, coniux confirmandi;
4° a confirmando eiusve parentibus vel tutoribus vel, hi si desint
aut renuant, a ministro vel a Parocho sit designatus;
5° confirmandum in ipso Confirmationis actu per se vel per pro­
curatorem physice tangat. Huc spectant quae supra de Baptismo
(n. 177) dicta sunt.

luxta Pont. Poni, adulti confirmandi debent ponere pedem suum super
pedem dexterum patrini sui. Uniusmodi mos plerumque non observatur. Suf­
ficit ut patrinus ponat manum suam dexteram super humerum dexterum
confirmandi (3).
212. Conditiones requisitae ut quis licite sit patrinus. — Ad licitum
exercitium muneris patrini, ex can. 796 ista requiruntur:
1° qui fungitur huiusmodi munere, sit alius a patrino Baptismi,
nisi rationabilis causa, iudicio ministri, aliud suadeat, aut statim post
Baptismum legitime Confirmatio conferatur;
2° sit eiusdem sexus ac confirmandus nisi aliud ministro in
casibus particularibus ex rationabili causa videatur;
(2) S. C. S. o., 16 iun. 1884.
(3) S. R. C. laurinam, 20 sept. 1749, ad 6, n. 2404.

DE PA TRINIS

195

3° decimum quartum aetatis annum attigerit, item nisi aliud
iusta de causa ministro videatur;
4° non sit propter delictum notorium excommunicatus vel ex­
clusus ab actibus legitimis vel infamis infamia iuris, quin tamen sen­
tentia intercesserit declaratoria vel condemnatoria, nec sit interdictus
aut alias publice criminosus vel infamis infamia facti;
5° fidei rudimenta noverit;
6° in nulla religione sit novitius vel professus, nisi necessitas
urgeat et expressa habeatur venia Superioris saltem localis;
7° in ordinibus sacris non sit constitutus, nisi accedat expressa
Ordinarii proprii licentia.

Attento praescripto cit. can. 796, 2°, nequit amplius retineri doctrina,
quam passim auctores, ex. gr. Bucceroni (4), Noldin (5) aliique tradebant,
scii. « si non habetur eiusdem sexus patrinus, praestat nullum adhibere, quam
sexus diversi a sexu confirmandi ».
Ratio cur patrinus Confirmationis alius a patrino Baptismi sit
oporteat, manifesta est: scii, ut, uno deficiente, alius adhuc sit qui
curam spiritualem confirmati gerat. Id nonnisi sub levi praecipitur;
immo, cum quaelibet causa rationabilis excuset, in praxi culpa fere
semper abest.

213. Obligatio patrini. — Patrinus obligatione tenetur confirma­
tum perpetuo commendatum habendi eiusque Christianam educatio­
nem curandi (can. 797).
Auctores communiter docent, ex. gr. Bonacina (6), Busembaum (7),
Génicot (8), Noldin (9), Pighi (10) aliique, patrinum non contrahere
obligationem instruendi confirmatum. Quam doctrinam ita temperat
(Z. c.) S. Alphonsus: « si confirmatus non sit instructus et alius desit ».
Attentis relati canonis verbis, ambigendum non est quin praefata obli­
gatione patrinus reipsa adstringatur; ideoque AA. doctrina est corri­
genda. Tamen eiusmodi obligatio levis tantum est, et plerumque in
praxi, perspectis circumstantiis, deest.
214. Cognatio spiritualis. — Etiam ex valida Confirmatione oritur
inter confirmatum et patrinum cognatio spiritualis, ex qua profluit
(4) Casus consc., n. 115, 6 (edit. cit.).
(5) Loc. cit., n. 96.
(6) Loc. cit, n. 11.
(7) V. Bail.-Palm., I. c., n. 30, 11°.
(8) Loc. cit, n. 166, III, 7.
(9) Loc. cit.. n. 95.
(10) Op. cit., IV, n. 100, 4.

196

LIBER IU - CAPUT III

obligatio dc qua supra (can. 797). Cognatio haec spiritualis, secus ac
iure antiquo, impedimentum dirimens matrimonium non constituit
(can. 1079).

Articulus III.

De tempore et loco Confirmationis conferendae.
215. Tempus. — 1. Sacramentum Confirmationis quovis tempore
conferri potest; maxime autem decet illud administrari in hebdomada
Pentecostes (can. 790).
Non agitur, uti patet, de stricta obligatione, sed solum de consilio,
equidem, si commode fieri possit, in praxi servando.
2. Convenit ut Confirmatio mane administretur; nam iuxta Pontif.
Rom. « confirmandi deberent esse ieiuni ». Sed, ut recte animadvertit
<8. Alphonsus (1), usus iam invaluit « quod hoc sacramentum conferri
possit etiam post prandium ». Qui usus, cum nec directe nec indirecte
reprobatus fuerit in Codice, licite profecto servari potest.

216. Locus. — 1. Proprius Confirmationis administrandae locus
est ecclesia; at ex causa, quam minister iustam ac rationabilem indi­
caverit, potest hoc sacramentum in quolibet alio decenti loco conferri
(can. 791).

Quidam auctores docent, nullum esse peccatum, ne veniale quidem, si,
deficiente causa iusta, Confirmatio extra ecclesiam vel oratorium, in loco
tamen decenti, conferatur (2); sed communius et verius censent cum 8. AIphonso hoc esse veniale.
Dubitandum non est quin ecclesiae nomine, ad Confirmationem
ministrandam quod attinet, veniat etiam oratorium publicum et semipublicum ideoque ipsum sacellum palatii episcopalis, ita ut semper
liceat inibi hoc sacramentum conferre.
2. Si Confirmatio administretur in loco omnino indecenti, per se
grave committitur peccatum, nisi iusta et gravis causa excuset. Ratio
est, quia laeditur reverentia sacramento debita.
3. Episcopus infra fines suae dioecesis pleno iure potest Confirma­
tionem ministrare in locis quoque exemptis (can. 792); nec indiget
peculiari licentia aut consensu Superioris loco exempti.
(1) Zxx?. cil., η. 184.
(2) Cfr. S. Alph., I. c.

DE CONFIRMATIONIS ADNOTATIONE, PROBATIONE AC TESTIMONIO

1 97

Articulus IV.

De collatae Confirmationis adnotatione,
probatione ac testimonio.
217. Adnotatio. — 1. Parochus in peculiari libro inscribere debet
nomina ministri, confirmatorum, parentum et patrinorum, diem ac
locum Confirmationis (can. 798).
2. Adnotatio fieri potest iuxta formam in Rit. Rom. (1) descriptam,
aut aliam ab Ordinario loci rite approbatam; eaque latina aut verna­
cula lingua secundum dioecesis consuetudinem vel legem synodalem,
ei adsit, aut Episcopi praescriptum, facienda est.
Praeterea debet Parochus in libro quoque baptizatorum adnotationem facere de collata Confirmatione (can. 470, § 2; 798).
3. Obligatio, de qua supra, per se est gravis, attento fine eiusmodi
adnotationis, et quidem personalis, ut dicimus loquentes de Baptismo
(n. 183, 2).
4. Si proprius confirmati Parochus praesens non fuerit, minister
vel per se ipse vel per alium tenetur quamprimum eundem certiorem
facere de collata Confirmatione (can. 799).

218. Probatio. — Ad probandam collatam Confirmationem, modo
nemini fiat praeiudicium, satis est unus testis omni exceptione maior,
vel ipsius confirmati iusiurandum, nisi confirmatus fuerit in infantili
aetate (can. 800).
Huc spectant quae superius tradidimus (n. 184).

219. Testimonium. — Ad testimonium quod attinet seu fidem
Confirmationis, vide n. 185, s.; item quoad correctionem seu muta­
tionem faciendam in libro paroeciali confirmatorum, cfr. n. 187.
(1) Tit. XII, cap. 3.

LIBER IV.

DE

EUCHARISTIA

220. SS.ma Eucharistia est passionis et mortis Christi Domini
perenne vivumque memoriale, testimonium supremum eius infinitae
caritatis erga homines, fons uberrimus totius vitae supernaturalis.
Duplici sub respectu considerari potest Eucharistia: qua sacra­
mentum et qua sacrificium, i. e. relate ad homines et relate ad Deum.
Est sacra mentum, quatenus sub speciebus panis et vini vere ac realiter
et substantialiter continetur corpus et sanguis Domini nostri lesu
Christi ad spiritualem animarum nostrarum refectionem; est sacrifi­
cium, quatenus, dum sacramentum conficitur, ipse lesus Christus rea­
liter praesens simul vere et proprie Deo Patri offertur (1).
Hinc sub duplici memorato respectu mysterium eucharisticuin
considerans, can. 801 eiusdem notionem hisce verbis egregie tradit:
« In sanctissima Eucharistia sub speciebus panis et vini ipsemet Chri­
stus Dominus continetur, offertur, sumitur ».
Ratio sacramenti a ratione sacrificii separari nequit; nam una
eademque consecratione et sacramentum conficitur et sacrificium of­
fertur. Sane utriusque considerationis fundamentum ac totius doctri­
nae principium est vera, realis, substantialis praesentia corporis et
sanguinis Domini nostri lesu Christi sub speciebus panis et vini.
(1) S. Thom., S. theol., Ill, q. 70, a. 5.

PARS I.

De SS. Eucharistia
prout est sacramentum

CAPUT I.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE
Articulus I.

De natura SS. Eucharistiae.
221. Notio. — 1. Eucharistia est sacramentum N. L., in quo sub
speciebus panis et vini continetur vere, realiter ac substantialiter corpus
et sanguis Domini nostri lesu Christi ad spiritualem animae refectionem.
Haec est veritas de fide (1).
Qua tradita notione non solum genus exprimitur, verum et spe­
cifica differentia, qua Eucharistia a ceteris sacramentis omnino distin­
guitur, simulque proprius eiusdem effectus ac finis indicatur, i. e. spi­
ritualis animae refectio.
2. Commune quidem est SS.mae Eucharistiae cum aliis sacra­
mentis, symbolum esse rei sacrae, et invisibilis gratiae formam visibilem,
seu esse signum sensibile et practicum gratiae, aliquid nempe sensibile
significans et producens gratiam; verum illud in ea excellens et sin­
gulare reperitur, quod reliqua sacramenta tunc primum sanctificandi
vim habent, quum quis illis utitur; dum e contra in Eucharistia ha­
betur ante usum ipse sanctitatis auctor (2).
Hinc multiplici ratione sacrosanctum Eucharistiae sacramentum
a ceteris differt, scii.:
1° quatenus non solum gratiam creatam continet hominibus
(1) Cone. Trid., Sess. VII, can. 1; Sess. XIII, can. 1 et 2, cap. 1 ct 2, can. 801.
(2) Cone. Trid., Sess. cit., cap. 3.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

201

conferendam, sed ipsum omnium gratiarum auctorem, i. e. Christum
Dominum; ideoque sacramentum eucharistieum est omnium excellen­
tissimum ;
2° quatenus in Eucharistia id proprium et omnino singulare est,
quod sacramentum in ipsa consecratione materiae perficitur, non vero
in applicatione materiae ad hominem sanctificandum, ideoque non in
solo usu consistit, sed permanens sacramentum est, quia antecedenter
ad usum in esse sacramenti constituitur;
3° quatenus Eucharistiae sacramentum non tantum est sacra­
mentum, at simul etiam sacrificium, ut supra innuimus (3).

Ex dictis sequitur distinguendum esse a) sacramentum in fieri, nempe
eiusdem confectionem seu consecrationem; — b) sacramentum in facto esse,
scii, sacramentum permanens; — c) sacramenti administrationem, i. e. distri­
butionem hominibus faciendam.

3. In omnibus sacramentis tria distinguuntur: sacramentum tan­
tum, res tantum, sacramentum et res.
Sacramentum tantum est illud quod significat; res tantum est id
quod significatur; sacramentum et res est id quod significatur ab uno
et significat aliud.
Porro in Eucharistia, sacramentum tantum sunt species conse­
cratae, quae significant animae refectionem; res tantum est ipsa refe­
ctio; res et sacramentum est corpus Christi, quod significatur a spe­
ciebus, et gratiam confert (4).
222. Principium I. — Totus Christus vere, realitcr et substantialiter
praesens est in Eucharistiae sacramento.
Veritas de fide divina et catholica, a Concilio Trid. ita expresse
definita: « Si quis negaverit, in SS. Eucharistiae sacramento contineri
vere, realiter et substantialiter corpus et sanguinem una cum anima et
divinitate D. N. I. C., ac proinde totum Christum, sed dixerit tantum­
modo esse in eo ut in signo, vel figura, aut virtute: a. sit»',
« Si quis dixerit, peracta consecratione, in admirabili Eucharistiae
sacramento non esse corpus ct sanguinem D. N. I. C., sed tantum in usu
dum sumitur, non autem ante vel post; et in hostiis seu particulis conse­
cratis quae post communionem reservantur vel supersunt, non remanere
verum corpus Domini: a. sit » (5).
(3) S. Thom., I. c., q. 83, a. 1; Suarez., dtep. 73 et 74; Luro, disp. 18, sect. 1; S. Bellaria.,
lib. V (I. Dc sacrifleio); Franzeliu, I. c., p. 3 s.
(4) Billot, l. c., p. 294; Sasse, l. c„ 435.
(5) Sees. XIII, can. 1 ct 4, de Eucharistia.

202

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

Varii Scripturae textus atque documenta Traditionis, quae hanc
veritatem luculentissime ostendunt, videsis apud dogmaticos (6).
Quod attinet vero ad modum, quo Christus totus iit praesens in
augustissimo Eucharistiae sacramento, distinguere oportet inter signi­
ficationem et demonstrationem, seu inter id quod fit praesens vi ver­
borum, seu vi sacramenti, ut loquitur Angelicus (7), et id quod praesens
fit per concomitantiam.
Ratione rei significatae, i. e. vi verborum, solum corpus fit praesens
sub speciebus panis, et sanguis sub speciebus vini, quia verba conse­
crationis, « hoc est corpus meum », « hic est calix sanguinis mei », nihil
aliud significant; porro manifestum est verba esse efficacia secundum
modum quo significant.
Ratione demonstrationis, i. e. per concomitantium, continentur sub
speciebus panis et vini ea omnia, quae cum corpore et sanguine signi­
ficato sunt inseparabiliter unita, aut « vi naturalis connexionis et concomitantiae qua partes Christi D. qui iam ex mortuis resurrexit non
amplius moriturus, inter se copulantur » (8), aut propter admirabilem
unionem hypostaticam divinitatis cum corpore et anima Christi.
Proinde sub speciebus panis continetur per concomitantium san­
guis, anima ac divinitas Christi; et sub speciebus vini, corpus et anima
atque divinitas eiusdem Christi. Re quidem vera, dum dicitur: hoc est
corpus meum, hic est sanguis meus, intelligitur sub speciebus panis esse
illud ipsum unum numero corpus, et sub speciebus vini esse illum ipsum
unum numero sanguinem, quod tum, quando verba dicuntur, est corpus
et sanguis Christi cum omnibus suis perfectionibus insitis, solo modo
existendi diverso.
H
Atqui corpus Christi, dum verba consecratoria proferuntur, est
corpus humanum cum suo sanguine, informatum et vivificatum san­
ctissima Christi anima, hypostatice unitum personae Verbi; item san­
guis Christi est sanguis humanus corpori et animae unitus atque etiam
Verbo ut hypostasi. Igitur est totus Christus (9).
(6) Protestantes docuerunt corpus et sanguinem Christi esse sub speciebus panis et vini
solum dum sumitur, non ante vel post sumptionem ; proinde in hostiis seu particulis conse­
cratis quae reservantur aut supersunt post communionem, non remanere verum corpus Christi.
Relatus can. I Cone. Trid. hunc absurdum errorem sollemniter proscripsit ct condemnavit sub
anathematis poena. Idcirco fide divina et catholica tenendum est, statim a consecratione
praesens fleri sub speciebas panis ct vini corpus et sanguinem Christi, atque praesens esso
ac remanere sive ante communionem sacerdotis et fidelium, sive etiam in pano et vino con­
secrato quod superest, facta communione.
(7) Loc. cit.. q. 7G, a. 1 ct 2.
(8) Cone. Trid., Sees. XIII, cap. 1, de Eucharistia.
(9) Cfr. S. Thom., I. c.t q. 7G, a. 1; q. 79. a. 1 ad 3; in IV, D. 10, a. 2; Quodlib.. 7,
a. 1; Suarez, L c., disp. 51. sect. 1 ss.; Lugo, L c., disp. 8, sect. 3; S. Bellarm., lib. IV, cap. *21;
Franzelln, l. c., p. 56 ss.; Billot, L c., p. 131 ss.; Lahousse, op. cil., de Euch., n. 42.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

203

Corpus Christi in ultima cocna, quando institutum est Eucharistiae sa©ramentum, fuit mortale, quia reipsa tale tum erat; nunc vero idem corpus
Christi, qui ex mortuis resurrexit non amplius moriturus, est in mysterio eu­
charistico iam glorificatum. Si in triduo mortis Apostoli consecrassent, corpus
Christi fuisset exsangue, inanimatum, sed unitum hypostasi Verbi; et sanguis
fuisset separatus a corpore, qualis tunc erat, item Verbo hypostatice unitus (10).

223. Principium II. — Totus et integer Christus sub utraque specie
et. sub quavis parte specierum realiter praesens est.
Cone. Trid. definit: « Si quis negaverit, in venerabili sacramento
Eucharistiae sub unaquaque specie et sub singulis cuiusque speciei par­
tibus, separatione facta, totum Christum contineri: a. s. » (11).
Igitur de fide est totum Christum contineri tam sub specie panis,
quam sub specie vini; et, facta separatione, item totum exsistere sub
singulis partibus specierum panis et vini.
Quod vero etiam ante factam separationem totus et integer Christus
sit praesens sub quavis utriusque speciei parte, est doctrina certissima,
quamvis non de fide (12).
Sane Christus in sacrosancto Eucharistiae sacramento praesens est
modo prorsus singulari et ineffabili, quem Angelicus (l. c.) egregie more
suo ita declarat: «Corpus Christi est in hoc sacramento per modum
substantiae, i. e. per modum quo substantia est sub dimensionibus...
Manifestum est autem, quod natura substantiae tota est sub qualibet
parte dimensionum sub quibus continetur, sicut sub qualibet parte
aëris est tota natura aëris, et sub qualibet parte panis est tota natura
panis. Et hoc indifferenter, sive sint dimensiones actu divisae (sicut
cum aer dividitur, vel panis secatur), vel etiam sint actu indivisae,
divisibiles vero potentia ».
Tamen sub speciebus continuis, i. e. ante separationem, semel
tantum Christus continetur, sicut i unica anima humana est in toto cor­
pore humano et in quavis eius parte; facta vero separatione, toties
Christus adest quot sunt partes in quas facta est specierum divisio (13).
(10) Sententia quorundain veterum scholasticorum, qui opinati sunt, sanguinem in triduo
mortis non fuisse unitum hypostasi Verbi, est prorsus erronea et merito a DD. reiidtur. Cfr.
Vasquez, in 3 part., disp. 36, cap. 4; Suarez, De mystcr., disp. 47, sect. 3, η. 6; Lugo, De
incani., disp. 14, sect. 5.
Pius II a. 1464 decretum edidit, quo silentium imposuit circa controversiam de sanguine
Christi, utrum in passione effusus manserit Verbo hypostatico unitus, necne.
(11) Sees, cit., can. 3; cfr. etiam cap. 3.
(12) S. Thom., I. c., a. 3; Suarez, l. c., disp. 52, sect. 2; S. Bonav., in IV, D. 10,
p. 1, a. 1, <i. 5; Lugo, l. c., disp. 8, sect. 3; Vasquez, Z. c., disp. 188, e. 3; Franzelin, Z. c.,
p. 155 ss.; Billot, Z. c., p. 112 ss.
(13) S. Thom., Z. c., a. 2; Hugo, Dc Sacram., lib. II, part. 8, cap. 11; Inu. IV, Dc Euch.,
lit). IV, cap. 8.
14 — Cappello, Dc Sacramentis, I.

204

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

Exinde patet eundem Christum, qui ad dexteram Patris gloriosus
assidet in caelis iuxta modum exsistendi naturalem, multis aliis in locis
huius mundi esse praesentem sacramentalitcr sub speciebus panis et
vini.
224. Controvertitur an species sint divinitus divisibiles et a se mutuo inse­
parabiles sine fine. Nihil certi hac de re statui potest. Sententia negans, ad
lactum quod spectat, probabilior est.
Quaerunt theologi an perduret Christi praesentia, si partes solvantur in
minimas omnino particulas. Ita respondemus: Si particulae, licet minimae,
adhuc servent speciem panis et vini, seu tales sint ut, dato non fuissent conse­
cratae, essent adhuc substantia panis et vini, certissimo perdurat Christi prae­
sentia; si autem particula adeo parva sit ut nullo sensu percipi queat, non
convenit inter DD., aliis affirmantibus desinere praesentiam Christi, aliis ne­
gantibus.
Nobis praeferenda videtur doctrina eximii Suarez, iuxta quem sententia
affirmans tunc Christum desinere « est falsa et praeter generalem doctrinam
fidei, seu quaedam exceptio eius sine fundamento; nam illud de perceptione
sensus est valde per accidens; nam satis est quod illa res sit per se et natura
sua sensibilis » (14).
S. Thomas (15) docet non remanere corpus et sanguinem Christi «si pulverizetur panis, vel vinum in tam minutas partes dividatur, ut iam non re­
maneat species panis et vini ».
225. Principium III. — Christus in sacramento Eucharistiae fit
praesens per conversionem totius substantiae panis in corpus D. N. I. C.,
et totius substantiae vini in sanguinem eius; quae conversio convenienter
et proprie a sancta catholica Ecclesia transubstantiatio appellatur.
Proinde, facta consecratione, substantia panis et vini non amplius
exsistit; remanent solum accidentia seu species. Haec est veritas de
fide, item a Concilio Trid. expressis verbis definita: « Si quis dixerit,
in sacrosancto Eucharistiae sacramento remanere substantiam panis et
vini una cum corpore et sanguine Domini nostri lesu Christi; negaveritque mirabilem illam et singularem conversionem totius substantiae
panis in corpus, et totius substantiae vini in sanguinem, manentibus
dumtaxat speciebus panis et vini, quam quidem conversionem catholica
Ecclesia aptissime transubstantiationem appellat: a. sit » (16).
Communis theologorum sententia docet — contra paucos quosdam
theologos et philosophos, praesertim Cartesianos, qui dicunt species
(14)
cit., disp. 52, sect. 1.
(15) Loc. cit., q. 77, a. 4.
(16) SesB. XIII, can. 2; cfr. etiam cap. 4; S. Thom., Z. c., q. 75, a. 8; Suarez dùro 49
et 50, sect. 1; S. Bollarm., lib. Ill, c. 11 ss.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

205

eucharisticas re ipsa non exsistere, sed esse intentionales dumtaxat
seu meras modificationes in sensibus nostris vel in corporibus circum­
positis a Deo immediate productas — species sacramentales esse vera
accidentia physica realia ex pane et vino remanentia, atque ideo in
sua obiectiva realitate vere proprieque exsistere. Haec autem accidentia
seu species non inhaerent corpori et sanguini Christi tamquam su­
biecto, sed sustentantur divinitus absque ullo subiecto.

Ad reni Calechismus R. (17) haec habet: « Quoniam ea accidentia Christi
corpori et sanguini inhaerere non possunt, relinquitur, ut supra omnem na­
turae ordinem ipsa se, nulla alia re nisa, sustentent. Haec perpetua et constans
fuit catholicae Ecclesiae doctrina, quae etiam facile eorum testimoniorum
auctoritate confirmari poterit, quibus antea planum factum est, nullam re­
sidere in Eucharistia panis et vini substantiam » (18).
Variae sunt scholasticorum sententiae circa genuinam transubstantiationis
naturam atque habitudinem eius ad praesentiam realem Christi D. Hac de re
vide dogmaticos (19).
226. Principium IV. — Sacramentum Eucharistiae, licet sit mate­
rialiter multiplex quatenus in duplici specie panis et vini consistit,
formaliter tamen et perfective seu ratione significationis et rei signifi­
catae est unum, i. c. unitate specifica et formali.
Scii, corpus Christi sub specie panis et sanguis sub specie vini non
sunt duo specifice distincta sacramenta, sed unum, quamvis panis et
vinum specifice differant. Ratio, quia sacramentum est signum; ideo
ubi unum est signum, unum est sacramentum.
Porro species panis et vini sunt unum in ratione signi; propria
enim ratio signi a significatione pendet; haec autem in utraque specie
est eadem, nam res significata sub speciebus panis et vini est una et
eadem, nempe spiritualis animae refectio.
(17) I)c sacram. Euch., cap. G. § 5.
(18) · Et ideo relinquitur — ait S. Thomas (Z. c.. q. 77. a. 1) — quod accidentia In hoc
sacramento manent sine subiecto ·. Idem Angelicus docet (Z. r., a. 2; in IV. D. 12, q. I. a. 1,
(p 3) quantitatem dirnenslvam panis et vini esse in Eucharistia sublectum aliorum acciden­
tium. Proinde quantitas dimensiva sustentatur divinitus sine subiecto; cetera vero accidentia
quae manent post factam conversionem. sunt, sicut in subiecto, in ipsa quantitate dimensiva
panis vel vini. Cfr. Lugo. disp. 10, sect. 1; Vasquez, disp. 94, a. 1; Suarez, disp. 56, sect. 1
et 2: Billot, Z. c., p. 465 88.; Sasso, l. c., p. 430; Franzclin, Z. c.» p. 275 ss.
Sane scholastici docent communiter. Nominalibus exceptis, quantitatem immediate
inesso in substantia corporea tamquam primam formam accidentalem, reliqua autem acci­
dentia seu qualitates fundari in quantitate ut in subiecto immediate.
Licet nonnulli philosophi etiam catholici, placita modernorum physicorum secuti, cum
Carthesianis negent distinctionem et soparabilitatem accidentis corporei a substantia, rece­
dendum tamen non est a communi DI), sententia. V. Franzclin, Z. c., p. 277 s.
(19) Suarez, disp. 50. sect. 4; Lugo. disp. 7, sect. 2; Franzclin. Z. c.. p. 190 es.; De Au­
gustinis. 07). ctL, De Each.. p. 115; Billot, Z. c., p. 31G 88.; Sasse. Z. c.. p. 397 s.; Lahoussc,
l. c., n. 100 ss.

206

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

Neque obstat quod modus significationis in una et altera specie sit
diversus, quatenus una eademque res specie panis per modum cibi et
specie vini per modum potus significatur; etenim unus et alter modus
significandi ita se habent, ut ex utroque coalescat perfecta significatio
spiritualis animae refectionis. Sicuti profecto refectio corporalis duo
requirit, puta cibum et potum; ideo oportet esse aliquid per modum
cibi quod est corpus Christi sub specie panis, et aliquid per modum
potus quod est sanguis Christi sub specie vini; quae duo mutuo se
complent in ordine ad perfectam significationem spiritualis refectionis.
Ergo sacramentum Eucharistiae, quamvis sit materialiter plura,
formaliter tamen et perfective est unum (20).
De ratione specifica sacramenti eucharistici ac do numerica unitate vel
multiplicitate, infra loquemur (n. 231 ss.).
227. Principium V. — Christus manet sub speciebus consecratis,
quamdiu substantia panis et vini naturaliter sub illis permansisset; desinit
vero esse sub speciebus, quando substantia panis et vini naturaliter ces­
savisset, i. e. quando species sunt corruptae seu immutatae (21).
Tunc per divinam omnipotentiam ea substantia succedit quae, in
iisdem adiunctis, succederet pani et vino corruptis (22).
Non quaelibet tamen corruptio seu immutatio sufficit, sed plena
requiritur ac totalis, adeo ut species non amplius aptae sint substan­
tiam panis et vini continere. Seclusa corruptione, praesentia realis
Christi in venerabili Eucharistiae sacramento nuniquam desinit, etsi
forte species consecratae in sordidum locum proficiantur, a bruto co­
medantur etc. Hinc a Gregorio XI damnatae fuerunt tres propositiones
loannis de Latone, qui asserebat redire substantiam panis, si contingat
hostiam consecratam profici in locum sordidum, a mure corrodi, aut
dentibus communicantis conteri.
Ratio vero, cur eveniente corruptione specierum cesset Christi
praesentia sub iisdem, evidens est. Panis corruptus non est vere panis,
item vinum corruptum seu immutatum non est vinum; proinde non
(20) S. Thom., I. c.» q. 73, a. 2; in IV D. 23, <i. 1, a. 1, q. 2; Lugo, disp. 2, sect. 2;
Ball.-Palm., L cM n. 7; Billot, l. c., p. 29G es.; Basse, L c., p. 437 s.
(21) S. Thom., I. c., q. 77, a. 3 et 4; in IV D. 12. q. 1. u. 2. q. 3.
(22) Id autem contingit non novo quodam miraculo, sed ex vi illius miraculi quod prae­
cessit in consecratione. «Corruptio illarum specierum — nit S. Thom. (I. c., q. 77, a. 4, ad 3)
— non est miraculosa, sed naturalis. Praosupponlt tamen miraculum, quod est in consecra­
tione, scilicet, quod illae species sacramontales retineant esso sine sublecto, quod prius habe­
bant in sublecto, sicut et coccus miraculose illuminatus, naturaliter videt». Et sane: « Illae
species sacramentales sunt quidem accidentia, habent tamen actum ct vim substantiae...
Quantitas dlmensiva panis et vini retinet naturam propriam, et accipit miraculose vim ct
proprietatem substantiae. Et ideo potest transire in utrumque, id est, in substantiam et di­
mensionem » (L. c., a. 5 ad 2 et ad 3).

À

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

207

amplius significant, tamquam cibus et potus, spiritualem animae refe­
ctionem; seu cessat ratio signi, et consequenter ipsum sacramentum.
Notandum, ceteras substantias in species consecratas tum phy­
sice tum chemice non secus agere, ac si in panem et vinum verum
agerent (23).

228. An et quando cesset praesentia Christi, si vino consecrato
alius liquor admisceatur. — 1. Dubitandum non est, quin praesentia
realis Christi in venerabili Eucharistiae sacramento desinat omnino,
si ex permixtione alterius liquoris vinum consecratum substantialiter
corrumpatur seu immutetur.
Quaenam vero quantitas ad id necessaria sit, non convenit
inter DD.
2. Ut huius quaestionis solutio recte tradatur, triplex permixtio
vini consecrati considerari potest ac debet, nempe: 1° permixtio cum
vino non consecrato; 2° permixtio cum aqua; 3° permixtio in genere
cum alio quocumque liquore.
1° luxta Angelicum (24), si vini non consecrati quantitas per­
mixta ad totum vinum consecratum pertingat, cessat praesentia Christi;
si vero quantitas admixta adeo parva sit ut nequeat per totum dif­
fundi, sed solum ad aliquam partem specierum, desinit esse sanguis
Christi sub illa parte vini consecrati, et remanet adhuc sub alia.
Plerique docent consecrationem non deperdi, nisi tanta sit vini
admixti diversitas, ut sufficiat ad destruendam substantiam vini con­
secrati. Sed merito alii respondent (25), minime constare, sola mixtione
cum alio vino substantialiter corrumpi vinum consecratum, licet
utrumque ab invicem discerni iam non possit (26).
Quod attinet vero ad auctoritatem Angelici, quidam benigne interpre­
tari conantur eiusdem verba.
Principium, cui haec altera sententia innititur, certissimum est: cessat
praesentia Christi, si ex permixtione destruatur substantia vini consecrati;
secus non. Huiusmodi principium ita egregie enunciat Angelicus (27): < Cum
corpus Christi et sanguis succedant in hoc sacramento substantiae panis et
vini, si fiat talis immutatio ex parte accidentium, quae non suffecisset ad corru­
ptionem panis et vini, propter talem immutationem non desinit corpus ct sanguis
Christi esse sub hoc sacramento, sive fiat immutatio ex parte qualitatis... sive
(23) S. Thorn., I. c., q. 77, a. 3-7; Suarez, l. c., sort. 1 et 3; Lugo, disp. 9. sect. 1.
(24) Loc. cit., q. 77, n. 8.
(25) Cfr. Génlcot, L c., n. 178.
(20) Cfr. Lugo, ?. c., disp. 10, sect. 3, n. 41 se.; Suarez, disp. 54. sect. 2, v. Dies 2·;
S. Alph., L c., n. 228; Billot, f. c., p. 484.
(27) Loc. cit., a. 4.

208

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

ex parte quantitatis... Si vero fiat tanta immutatio quod fuisset corrupta
substantia panis aut vini, non remanent corpus et sanguis Christi sub hoc sa­
cramento ».
Porro nonne una est substantia vini, cuiuslibet coloris vel saporis seu qua­
litatis illud sit? Quomodo ergo concipi ac dici potest substantiam vini conse­
crati destrui ob admixtionem vini non consecrati? Id nobis, sive philosophice
sive physice aut chemice res spectetur, incongruum, quin et omnino impos­
sibile videtur, modo vinum admixtum sit vere proprieque vinum. Itaque si,
ex permixtione vini consecrati cum alio vino, non mutatur eiusdem vini sub­
stantia, pro certo habemus Christum adhuc remanere sub speciebus vini con­
secrati (28).

2° Palam est, vini substantiam destrui, si aqua in magna quan­
titate ei admisceatur. Quaenam vero quantitas admisceri debeat ut
eiusmodi substantialis immutatio locum habeat, dicetur alibi (n. 268).
3° Quod attinet vero ad permixtionem alterius liquoris, regula
certa ac generalis nullatenus statui potest, quia non uno eodemque
modo varii liquores agunt in species vini, et ideo plus vel minus, pro
diversa eorundem natura, influunt in mutationem substantiae vini;
ex. gr. modica quantitas alcool ultra id quod naturaliter inest vino,
imo paucae guttae acidi sulphurici, quod vocant, sufficiunt ad immu­
tandum substantialiter vinum.
Igitur natura cuiusvis liquoris est attendenda in praxi, et conse­
quenter maior minorve actio quam chemice exercet in species vini
consecrati, ut singulis in casibus indicetur quaenam quantitas requi­
ratur et sufficiat ad vini substantiam immutandam.
Quamdiu species consecratae maneant incorruptae in stomacho susci­
pientis, alibi dicetur (n. 360).

229. Partes constitutivae sacramenti eucharistici. — 1. Quod tria
sint elementa constitutiva seu essentialia Eucharistiae, si consideretur
ut sacramentum in fieri, palam est ex iis quae tradidimus de sacra­
mentis in genere (cfr. n. 2 s.).
Ad rem Eugeni us IV in instructione ad Armenios docet: « Tertium
est Eucharistiae sacramentum cuius materia est panis triticeus et
vinum de vite... Forma huius sacramenti sunt verba Salvatoris quibus
hoc conficit sacramentum; sacerdos enim in persona Christi loquens
hoc conficit sacramentum ».
Itaque panis et vinum sunt materia ex qua; verba consecratoria
sunt forma qua; minister est sacerdos celebrans, qui verba Salvatoris
(28) Cfr. Gaspard, l. c., u. 15.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

209

proferens in persona Christi cum debita intentione, efficit permanens
sacramentum eucharisticum.
2. Quod spectat vero ad Eucharistiae sacramentum permanens
seu in facto esse, omnes quidem concedunt sive species sacrament ales
sive Christum D. ad eiusdem essentiam pertinere; at non conveniunt
utrum species ingrediantur essentiam sacramenti in recto, et Christus
D. in obliquo, an vice versa; scii, utrum sacramentum sint species
consecratae, an potius Christus D. sub his speciebus contentus.
Triplex datur sententia. Prima censet solas species hoc sacramen­
tum intrinsece constituere (29). Alia putat tam species quam corpus
Christi intrinsece constituere eucharisticum sacramentum, i. e. sacra­
mentum aeque importare in recto sive species panis et vini sive corpus
et sanguinem Christi D. (30). Tertia affirmat Eucharistiae sacramentum
importare quidem intrinsece tam species quam corpus et sanguinem
Christi, at corpus et sanguinem in recto, species vero solum in obliquo
seu dc connotate (31).
Prior sententia reiicienda est. Aliae duae potius verbis quam re
differunt, uti apparet ex communi loquendi usu.

Sane communis loquendi ratio aliquando ponit in recto corpus Christi, et
in obliquo species, ex. gr., cum Patres dicunt hoc sacramentum esse corpus
Christi, carnem Christi etc.; aliquando ponit species sacramentales in recto,
et corpus Christi in obliquo, ex. gr. cum Trid. Synodus passim docet (32) in
hoc sacramento contineri corpus et sanguinem Christi. Et merito quidem; nam
si Eucharistiae sacramentum spectetur uti signum sensibile, species sacramentales veniunt potius in recto et Christus D. in obliquo, quia species sunt
sensibiles et ideo per eas, qua tales, totum sacramentum constituitur sensibile.
E contra, si eucharisticum sacramentum consideretur veluti causa gratiae
efficax, Christus venit in recto, et species in obliquo, quia causa efficax gratiae
est corpus et sanguis Christi in statu sacramentali (33).

230. Disputant theologi, utrum species sacramentales habeant
solum munus significandi, an etiam vim sanctificandi.
Quidam docent eas significare tantum gratiam, quae per solum
corpus et sanguinem Christi confertur. Probabilius tamen alii duplicem
(29) Salmant., De. Each., tract. IV, cap. 1, η. 18, 43; Gonct, Van., tract. IV. De Each..
cap. 1, § 1.
(30) Suarez, I. c., disp. 42, sect. 3, n. 2; Cont. Tournely, De Each., part. I. cap. 1. a. 1,
concl. 2; Vasques, /. c., disp. 1G7, cap. 5; Coninck, I. c., q. 73.
(31) Lugo. I. c., sect. 3, n. 34 ss.
(32) Cfr. Sess. XIII, cap. 1 ct 3, can. 1, 3 et 4.
(33) Catechismus Hom., I. c., n. 8; S. Thom., I. c., q. 73, a. 1 ad 2 ct ad 3; Sasso, I. c..
p. 436 s.; Do Augustinis, I. c., p. 611; Ball.-Palin., op. cit., IV, sect. IV, De venerabili Eu­
charistiae sacramento, η. 3; Lahousse, l. c., η. 15; Gaspard, l. c., η. 47.

1
1
j

;
1

j
I
I
.
|

|
J

210

UBER IV - PARS I - CAPUT I

efficaciam admittunt (34), unam eamque principalem in corpore Christi,
alteram per virtutem corporis Christi in speciebus.
Diximus probabilius, nam sicuti in aliis sacramentis res naturales
habent virtutem instrumentalem sanctificandi, ita nulla est ratio, cur
negetur eandem virtutem inesse quoque speciebus sacramental ibus (35).
H
231. Ratio specifica sacramenti
eucharistici. — Quaerunt DD.
an tota ratio specifica sacramenti eucharistici salvetur in sola specie
panis aut vini, seorsim sumpta, seu, aliis verbis, an, unica tantum
specie consecrata, integrum habeatur sacramentum. Quod verum et
integrum adsit sacramentum, etiam unica tantum specie consecrata, et
praeterea quod sacramentum sit formaliter et perfective unum sive
una sive utraque species consecretur, certum est.
Controversia igitur id solum respicit, nempe utrum integra ac tota
ratio specifica Eucharistiae sacramenti salvetur in specie panis aut
vini seorsim sumpta.
Duplex est theologorum sententia. Quidam affirmant (36); plerique
negant (37). Dissensus, uti patet, est potius in modo loquendi quam in
re. Ceterum secunda sententia, quae e doctrina S. Thomae clare dedu­
citur (cfr. n. 226), est certe probabilior, ut liquet ex supra dictis. Scii,
cum ratio specifica huius sacramenti consistat in perfecta significatione
spiritualis animae refectionis, i. e. in spirituali refectione cibi et potus,
cumque vi verborum sub altera specie ponatur tantum corpus, vel san­
guis, non potest per se significari per alterutram speciem tota et integra
refectio cibi ac potus, quamvis alterutra sufficiat ad totum producen­
dum sacramenti effectum (38).

Inigo (39), quem pluree theologi sequuntur, vocat sacramentum totale,
si consideretur utraque species consecrata, sacramentum partiale, si alterutra
tantum spectetur; idque, sedulo animadvertas, ratione significationis, totalis
aut partialis, convivii spiritualis.
« Unica ergo ratio a priori, ait ipse (40), cur haec duo sint sacramenta
partialia, seu partes eiusdem sacramenti, sumi debet ex ipsa significatione;
quia scilicet quaelibet pars significat partialiter gratiam convivii; nam, ut
supra diximus, per Eucharistiam significatur plenitudo convivii spiritualis,
quae non significatur totaliter, et plene; sed solum partialiter per singulas
(34) Cfr. S. Bellarm., Dc sacramento Eucharistiae, lib. IV» cap. 6 gg.
(35) Cfr. Suarez, l. c., n. 9; Lugo, l. c., sect. 2, n. 22.
(36) 8. Bellarminus, l. c., cap. 22; Gonez, apud Sahnant., L c., cap. 2, dub. 1, η. 6.
(37) Lugo, l. c., disp. 2, sect. 1, n. 7 88·; Tournely, Draelcct. dc Each., q. 4, a. 3; Salmant.,
I. c., n. 17 e.; Sasse, I. c.
(38) Ctr. S. Alph., I. c., n. 190; Gaspard, I. c., n. 15.
(39) Loe. cit., n. 5 ss.
(40) Loe. cit., n. 9.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

21 1

species seorsim; «piare cum significatio unius speciei ordinetur ad integrandam
cum significatione alterius speciei integram significationem unius convivii, hinc
est, singulas species non esse sacramentum totale, sed solum partiale ».

Num utraque species Eucharistiae conferat maiorem gratiam,
quam singulae seorsim, vide n. 365.
II
232. Utrum sacramentum eucharisticum sit numerice
unum an
multiplex. — Quaeritur nempe an sacramentum sit unum numero,
an potius tot sint numero sacramenta, quot sunt species consecratae,
sive eodem tempore sive pluribus, sive eodem tempore sive diversis
consecratae fuerint et serventur.
Fac sedulo animadvertas, hanc quaestionem nullatenus esse con­
fundendam cum doctrina, quam supra (n. 226) exposuimus.
Tres habentur sententiae. Prima docet sacramentum numerice
esse unum « quia corpus Christi unum numero est ubicumque sit >> (41);
altera censet tot esse sacramenta, quot sunt species panis et vini phy­
sice discontinuae (42); teria tenet, plures species consecratas, etsi di­
scontinuas, unum esse vel plura sacramenta prout species per modum
unius proponuntur aut sumuntur, necne, scii, prout adest moralis
coniuuctio specierum, vel minus; proinde sacramentum esse unum, si
verificetur unitas moralis, ex. gr. dum plures hostiae consecratae ser­
vantur in tabernaculo seu ciborio, aut dum sacerdos plures hostias
consecratas sumit; plura, contra, esse sacramenta, si desit unitas mo­
ralis, ex gr. si plures hostiae consecratae in diversis ecclesiis vel taber­
naculis asserventur (43).
Haec sententia videtur $. Alphonso (44) probabilior; alii rectius,
ut videtur, putant veriorem sententiam Card. Lagonis (45).
Fatendum est, verbis potiusquam re aliam ab alia differre senten­
tiam; nam pro diverso modo considerandi sacramentum diversus
modus loquendi adhiberi potest.

(41) Lugo, I. c., sect. 2, n. 15; cfr. Suarez, l. c., disp. 1, sect. 4; Valentia. tom. IV, dlsp. 6,
q. 1, p. 4.
(42) Vaaquez, dlsp. 168, cap. 2.
(43) S. Bcllarmlnus, I. c.; Busombaum, apud Bull.-Palm., f. c.. n. 1; Salmant., I. c.,
n. 42 et 46.
(44) Loc. cit., n. 190.
(45) Cfr. Ball.-Palm., I. c., n. 8; Sasae, I. c., p. 439; Do Augustinis, I. c., p. 611.

212

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

Articulus II.

De effectibus Eucharistiae.
233. Effectus in genere. — Effectus SS. Eucharistiae ita indicantur
a Concilio Trid. (1): «Sumi autem voluit (Salvator noster) sacramen­
tum hoc tamquam spiritualem animarum cibum, quo alantur et con­
fortentur viventes vita illius qui dixit: Qui manducat me et ipse vivet
propter me, et tamquam antidotum, quo liberemur a culpis quotidianis
et a peccatis mortalibus praeservemur. Pignus praeterea id esse voluit
futurae nostrae gloriae et perpetuae felicitatis, adeoque symbolum unius
illius corporis cuius ipse caput existit cuique nos tamquam membra
arctissima fidei, spei et caritatis connexione adstrictos esse voluit, ut
id ipsum omnes diceremus, nec essent in nobis schismata ».
Et in can. 5 eiusdem Sess. definivit: « Si quis dixerit, vel praeci­
puum fructum SS. Eucharistiae esse peccatorum remissionem, vel ex ea
non alios effectus provenire: a. sit ».

Eugenius IV in Instruet, ad Armenios haec habet: « Huius sacramenti
effectus quem in anima operatur digne sumentis est adunatio hominis ad
Christum. Et quia per gratia homo Christo incorporatur et membris eius
unitur, consequens est quod per hoc sacramentum in sumentibus digne gratia
augeatur; omnemque effectum quem materialis cibus et polus quoad vitam agunt
corporalem sustentando, augendo, reparando et delectando, sacramentum hoc quoad
vitam operatur spiritualem, in quo, ut inquit Urbanus Papa, gratam Salvatoris
nostri recensemus memoriam, a malo retrahimur, confortamus in bono et ad
virtutum et gratiarum proficimus incrementum ».
234. Effectus Eucharistiae in specie. — Effectus primarii et ge­
nerales venerabilis huius sacramenti sunt duo, quorum alter ad ani­
mam refertur, alter vero ad corpus. Effectus in specie sunt septem,
singuli infra recensendi.
Ad animam quod spectat, effectus per se et ex fine proprio Eucha­
ristiae est supernaturalis vitae animae, i. e. caritatis perfectio et con­
servatio per unionem cum Christo eiusque mystico corpore. Christus
enim est caput corporis mystici seu Ecclesiae, cui nos tamquam mem­
bra arctissimo fidei, spei et caritatis vinculo adstrictos esse voluit.
Sicubi cibus materialis ordinatur natura sua ad vitam corporalem
(1) Sees. XIII, cap. 2.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

213

nutriendam, conservandam et augendam, ita Eucharistia, per modum
spirit ualis refectionis a Christo D. instituta, ordinatur ad conservandam
ac perficiendam vitam supernaturalem. Haec autem supematuralis
vita conservatur atque perficitur per gratiam, i. e. per unionem cum
Christo in caritate. Eiusmodi proprius huius sacramenti effectus ab
ipso Christo diserte declaratur (2).
Notandum est duplicem unionem cum Christo D. in sacramento
eucharistico considerari posse, sacramentalem scii, et spiritualem. Porro
ea, dc qua nunc loquimur, non est unio sacramentalis, quippe quae
non est effectus sacramenti, sed ipsa applicatio sacramenti; loquimur
de unione spirituali per caritatem cum capite et mystico eius corpore,
quae significatur et efficitur per sacramentalem unionem.
Exinde patet discrimen inter Eucharistiam et cetera sacramenta,
quae licet et ipsa quoque gratiam conferant aut primam aut secun­
dam, primo tamen et per se non ordinantur ad perficiendam unionem
cum Christo, nimirum ad perfectam caritatem.

Ad rem egregie Suarez (3): « Reliqua sacramenta vivorum non ordinantur
per se primo et directe ad nutriendam charitatem propter solam maiorem per­
fectionem eius maioremque unionem cum Christo, sed ordinantur ad speciales
effectus, propter quos conferunt specialia auxilia et aliquod augmentum gratiae;
at vero hoc sacramentum per se primo ordinatur ad perficiendam unionem
cum Christo et cum corpore eius iuxta illud 1 Cor. x, 18: Unum corpus sumus,
qui de uno pane et de uno calice participamus » (4).

235. 1° Remissio peccatorum venialium. Id clare docet Cone.
Trid. (I. c.): «Sumi voluit (Christus) sacramentum hoc... tamquam an­
tidotum, quo liberemur a culpis quotidianis ». Quod ex Ambrosio, Augu­
stino, Gregorio, Bernardo et aliis confirmat Suarez (5), et veluti indu­
bitatum traditur in Catech. Rom. (I. c.) per haec verba: «Remitti vero
Eucharistia, et condonari leviora peccata, quae venialia dici solent,
non est quod dubitari debeat ».
Venialia peccata non solum mediate ex opere operantis, efficaciore
equidem modo, remittuntur, quatenus augustissimum Sacramentum
suapte natura ac vi ad actus supernaturales caritatis et doloris nos
excitat, sed etiam, ut communius et probabilius censent DD., imme­
diate ex opere operato, supposita dispositione quae satis sit ad obicem
(2) Ioan, vi, 48 88.
(3) Loc. cil., sect. 1.
(4) Cfr. S. Thom., I. c., q. 79. a. 1 88.; Luifo, I. c., disp. 12, sect. 1; Franzelin, L c.,
p. 293 sa.; Gnsparrl, l. c., n. 1188; Sasso, l. c., p. 458.
(5) Disp. 63, sect. 10.

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

211

tollendum, non tamen sufficiens ex sese ad ipsam remissionem ve­
nialium.
Ratio est, quia Eucharistia ordinatur ad perfectam unionem cum
Christo per caritatem; perfectioni autem huius unionis obsunt peccata
venialia, utpote quae malitiam moralem includunt impedientem cari­
tatis fervorem. Ergo tenendum est, hoc sacramentum venialia peccata
ex opere operato delere (6).
236. 2° Praeservatio a peccatis mortalibus. Cone. Trid. (I. c.) id
expresse habet: «Sacramentum hoc... tamquam antidotum, quo a pec­
catis mortalibus praeservemur ».
Eucharistia enim est panis vitae, iuxta illud Christi (Ioan., I. c.,
v. 50): « ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur», seu instituta
est ad perficiendam et conservandam vitam spiritualem; haec autem
perfectio et conservatio vitae spiritualis haberi nequit, uti palam est,
nisi homo a peccatis mortalibus praeservetur.
Hunc effectum Eucharistia tribuit multipliciter, seu negative seu
positive, prout egregie exponit Lugo (7).
Primo, quatenus confert abundantem gratiam gratum facientem;
unde Chri/sost. (8) ait: «Sanguis Christi quamprimum ac repente ani­
mam irrigat, vi quadam magna imbuit, et nobilitatem animae, quam
semper irrigat et nutrit, languescere non sinit ».
Secundo, quatenus virtute huius sacramenti anima spirituali dul­
cedine delectatur, et quodammodo inebriatur, fitque minus sensibilis
ad tentationes.
Tertio, quatenus hoc sacramentum fugat daemones, qui inordinatas
concupiscentias excitare solent ; Eucharistia enim est signum passionis
Christi: quare daemones fugiunt non solum Christum sub sacris spe­
ciebus contentum, sed Christum suam victoriam crucis ibi maxime
repraesentantem.
Quarto fit haec praeservatio, quatenus qui recipit hoc sacramen­
tum, accipit speciale lumen a Deo; quo lumine mediante, pravi motus
ac tentationes minuuntur et sopiuntur.
Quinto fit haec praeservatio, quatenus Eucharistia imminuit fomi­
tem, impedit vel debilitat pravos motus carnis, et excitat contrarios.
Hinc $. Bernardus (9): «Quis poterit tam efferos motus frangere? quis
pruritum ulceris huius ferre queat? Confidite, quia et in hoc gratia
(6)
(7)
(8)
(9)

Cfr. S. Thom., I. c., a. 4; Suarez, i. c.; Lugo, l. c., sect. 4, n. 82 es.
Loc. cit., u. 85 88.
Homll. XLV in Ioan.
Senn. Dc Cocna Domini.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

215

subvenit, et ut securi sitis, sacramenti Dominici corporis et sanguinis,
investituram habetis. Duo enim illud sacramentum operatur in nobis,
ut et sensum minuat in minimis, et in gravioribus peccatis tollat
omnino consensum » (10).
237. 3° Sedatio fomitis concupiscentiae. Hunc effectum Eucha­
ristia producit non solum quatenus gratiam confert ad superandas ten­
tationes, et per caritatis fervorem ad superna elevat mentem, sicque
motus concupiscentiae mediate ac indirecte imminuit; sed etiam qua­
tenus directe et immediate concupiscentiam compescit ac minuit.
Sane vi eucharisticae communionis corpus nostrum ex intima
unione cum carne Christi gloriosa ita sanctificatur atque protegitur,
ut Christus tamquam suum illud consideret sibique quadam affinitate
coniunctum, et consequenter illud speciali dilectione prosequatur ac
defendat et sibi conforme efficiat. Cum vero pravi carnis motus eiusmodi unioni cum Christo sint omnino contrarii, inde sequitur eos ne­
cessario imminui et compesci ex virtute Eucharistiae.
Itaque, attentis praesertim SS. Patrum testimoniis, non modo
vere probabilem, sed probabiliorem censemus eorum sententiam, qui
tenent immediata et directa actione corpus Christi fomitem libidinis in
corpore nostro compescere et imminuere (11).
Consulto diximus compescere et imminuere, quia fomes penitus
non exstinguitur.

Ad rem egregie Lugo (12): « Denique circa hunc effectum adverte. S. Thom.
art. VI, ad 3 consulto dixisse, hoc sacramento minui fomitem, qui nimirum
quantumcumque repetatur huius sacramenti usus, nunquam omnino exstin­
guitur, sed solum minuitur: cum fomes sit ipsa inclinatio naturalis ad bonum
sensibile habens annexam deformitatem ad rationem, quae inclinatio in se
non perditur, sed in ordine ad actus impeditur per virtutes et auxilia, quae
inclinant ad bonum rationis et honestum: eiusmodi autem virtutes et auxilia,
cum non operentur cum necessitate, sed cum libera electione voluntatis, con­
sequens est, ut quantumcumque crescant, nisi aliud speciale donum, aut spe­
cialis providentia adsit, non possit omnino impediri illa naturalis inclinatio,
quin etiam in actu primo inclinet, et aliquando subrepat et prodeat in aliquem
actum, licet possit facilius reprimi per auxilia repetita huius sacramenti ».
238. 4° Pignus et arrha vitae aeternae. Cone. Trid. ait: «Pignus
praeterea id esse voluit juturae nostrae gloriae et perpetuae felicitatis » (13).
(10)
(11)
Sasso, I.
(12)
(13)

Cfr. S. Thom., I. c., n. 0; Suarez, l. c.; Lugo. I. c., sect. 1.
S. Thom., I. C.: Suarez. disp. 64, sect. 1 ; Lugo, I. c„ sect. 4, η. 87, et sect. 5, η. 100;
cM p. 162; Franzolin, I. c., p. 304.
Zxx*. ci/., «oct. 4, n. 88.
Loe. ci/.; cfr. otiam cap. 8.

216

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

Sicuti cibus naturalis ordinatur ad perducendum hominem in statum
perfectum, ita cibus spiritualis seu eucharisticus ita ordinatur ad aug­
mentum gratiae, ut ex se hominem perducat ad statum perfectum et
consummatum per gloriam.
Proinde adeptio gloriae non est effectus communis Eucharistiae
sicut aliorum sacramentorum, quatenus ea omnia conferunt gratiam
et ideo dant ius ad gloriam; sed est proprius ac peculiaris Eucharistiae
effectus, quatenus speciali titulo traditur communicanti pignus futurae
gloriae, cum Eucharistia natura sua ordinetur sub ratione cibi ad dan­
dam gratiae consummationem.
Itaque conservatione et perfectione supernaturalis vitae per unio­
nem cum Christo eiusque mystico corpore, inchoatur per Eucharistiam
in hac vita ea unio, quae perficietur in caelis, ubi status perfectus et
consummatus per gloriam obtinebitur (14).
239. 5° Praeparatio et oppignoratio gloriosae resurrectionis. Ipse
Christus (15) huiusmodi effectum Eucharistiae manifeste indicavit:
« Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam
aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die ». Quibus verbis, uti
palam est, non promittitur absolute gloriosa resurrectio, sed solum
conditionate, i. e. debita conditione posita moriendi in gratia Dei.
Caro communicantis fit aliquo modo una caro cum carne Christi
ob intimam coniunctionem, adeo ut, per contactum cum sacratissima
carne Christi, in eius similitudinem transformetur, ut aiunt SS. Patres;
quare sicuti corpus Christi gloriosum resurrexit e sepulcro, ita caro
communicantis, ipsi conformanda tamquam exemplari, incorruptibilis
et glorificata resurget. Proinde ex ipsa Eucharistia, ut a Christo est
instituta, oritur in corpore suscipientis peculiaris titulus et congruentia
ad eandem Christi resurrectionem (16).
Non est tamen cogitandum de qualitate aliqua physica, quae maneat in
nostris corporibus instar seminis et sit vehit i radix futurae resurrectionis, ut
pauci quidam theologi immerito prorsus opinati sunt.
240. 6° Fervor caritatis. Huius nomine venit excitatio ad spiri­
tualia seu ardor caritatis, quatenus homo attrahitur ad Deum, prompte
ac libenter officia vitae Christianae peragit, res mundanas contemnit
et sedula cura satagit Deo placere eique fideliter servire non solum in
(H) S. Thom., I. c., a. 2; Suarez, disp. 64, sect. 2; Lugo, I. c., n. 89; Franzelin, I. c.,
p. 302 e.
(15) Ioan. VI, 59.
(16) Suarez, I, c., ecct. 2; Lugo, I. c., eect. 5, n. 102 kh.

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

217

necessariis, sed etiam in aliis. Huiusmodi fervorem esse proprium Eu­
charistiae effectum manifesto patet ex ipsa natura venerabilis sacra­
menti, quippe quod ordinatur ad perfectam unionem cum Christo per
caritatem (17).

241. 70 Dulcedo et delectatio spiritualis, iuxta illud : « Gustate et
videte quoniam suavis est Dominus», et aliud: « Pinguis est panis eius
et praebebit delicias regibus ». Sicuti cibus materialis non solum alit,
verum etiam delectat et corpori iucunditatem affert, ita cibus spiri­
tualis animam replet dulcedine atque delectatione.
In hoc consistit eiusmodi delectatio ac dulcedo ut communicans
non solum patienter, sed libenti quoque animo dolores et aerumnas
huius vitae ferat, amorem specialem erga Christum anima persentiat,
ex quo amore gaudium habeat eoque sancte fruatur. Ex vi sacramenti
iste effectus est infallibilis, nisi impediatur ex parte subiecti, scii, negligentia et distractionibus ac temporalibus curis suscipientis. Quandoque
per redundantiam in ipsis sensibus percipitur (18).

Suarez (l. c.), quem plures DD. sequuntur, docet haud immerito delecta­
tionem non alligari ad illud praecise tempus, quo Christus est in stomacho,
sed etiam reservari aliquando ad tempus magis opportunum, si tamen sacra­
mentum in gratia susceptum sit.

242. An Eucharistia remittat poenam temporalem. — 1. Utrum
Eucharistia remittat quoque ex opere operato poenam temporalem,
contro vertitur. Quidam pauci affirmant (19); plerique cum /S. Thoma (20)
negant.
2. Id vero intelligi debet de remissione directa poenae primo et per
se; nam « indirecte et secundario, ut scite habet Lugo (Z. c.), provenire
potest remissio ab hoc sacramento. Primo, quia si eius virtute remit­
tuntur aliqua peccata venialia, quoad culpam ex opere operato, et
immediate directe iuxta communem sententiam, de quo dicemus in
materia de Poenitentia; consequens videtur quod simul cum culpa re­
mittatur aliqua pars poenae temporalis pro illo peccato debitae. Se­
cundo, quia sacramentum hoc excitat et movet ad actum dilectionis
Dei, cuius virtute remittitur non solum culpa, sed etiam magna pars
poenae temporalis debitae post remissam culpam, qui effectus, licet sit
(17)
(18)
(19)
(20)
n. 98.

Cfr. Lugo, l. c., sect. 4, n. 92.
S. Thom., Z. c„ a. 1, ad 2; Suarez, l. c., sect. 9; Lugo, I. c., n. 92 ss.
Lehmkuhl, l. c., n. 156.
Zxx·. cit., a. 5; in VI D. 12, q. 2, a. 2, sol. 2; Suarez, /. c., sect. 10; Lugo. Z. c.,

218

LIBER IV - PARS I - CAPUT I

ex opere operantis correspondons actui dilectionis, potest tamen me­
diate tribui sacramento Eucharistiae, cuius effectus fuit dilectionis ».
Quod vero hoc sensu Eucharistia prosit aliquatenus ad remissio­
nem poenae temporalis, est communis DD. sententia.

243. An peccatu II veniale vel defectus devotionis impediat Eu­
charistiae effectus. — 1. Solum peccatum mortale impedit effectum
primarium Eucharistiae, qui est gratiae augmentum; nam sacramenta
semper gratiam, primam aut secundani, conferunt ex opere operato
obicem non ponentibus. Porro sola culpa mortalis est obex augmento
gratiae repugnans, iuxta ea quae alibi tradidimus (n. 4); ergo dispositio
per se necessaria et sufficiens ad removendum obicem, et consequenter
ad obtinendum primarium Eucharistiae effectum, est status gratiae.
Exinde sequitur nullo peccato veniali, etsi forte in ipsa Eucharistiae
sumptione commisso, augmentum gratiae sanctificantis impediri (21).
2. Neque ad huiusmodi Eucharistiae effectum obtinendum requi­
ritur actualis devotio iuxta sententiam, quae, ut ait Lugo (22), « com­
munis est iam in schola et omnino vera ».

Ratio est, quia defectus actualis devotionis foret impedimentum colla­
tionis gratiae vel praecise ob privationem actus, vel ob culpam, si hic defectus
esset voluntarius. Atqui neutrum in casu locum habet. Non primum, ut constat
ex infantibus et amentibus, qui, etiamsi nullam habeant actualem devotionem,
fructu tamen sacramenti non privantur; non secundum, quia talis culpa, se­
cluso contemptu, non est peccatum mortale. Palam vero est, defectum actualis
devotionis impedire abundantiorem gratiam, quae a perfectione dispositionis
dependent (23).
3. Defectus actualis devotionis seu debitae recollectionis et affe­
ctus actualis ad venialia (non quicumque affectus, ut plures theologi
affirmare videntur) impediunt plus minus fervorem caritatis atque
dulcedinem et delectationem spiritualem. Idque, sedulo notandum,
locum habet sive defectus devotionis seu recollectionis sit culpabilis
sive inculpabilis.
Ad omnem enim effectum ex opere operato requiritur carentia di­
spositionis contrariae; atqui mentis divagatio, ex qualibet causa proce­
dat, est impedimentum ad audiendam vocem Dei actu pulsantis cor,
adeoque obex est ad fervidos actus qui ex auditione consequuntur (24).
(21)
(22)
(23)
Victoria,
(21)

S. Thom., 7. c., a. 8; Suarez, disp. 63, sect. 3, n. 6,
Disp. II, sect. 3, n. 36.
Cfr. Suarez, l. c., n. 8; Ledesma, Theologia morali*, q. 20, a. 1, dub. 4 et a. 8
in Summa, n. 66. Cfr. etiam S. Bcllarm., lib. IV, cap. 17, qui egregie disserit
Lugo, disp. 12, sect. 4, n. 92 ss.; disp. 11. sect. 3, n. 52; Billot, l. c., p. 511 ss

DE NATURA ET EFFECTIBUS EUCHARISTIAE

219

Palam est, multo magis impediri eiusmodi effectum Eucharistiae, si
defectus devotionis sit culpabilis, quam si inculpabilis sit.
Affectus actualis ad venialia ideo impedit caritatis fervorem, quia,
cum peccatum veniale sit praeter, licet non contra, ordinem finis ultimi,
non est ad Deum dilectum referibile, et proinde affectus ad culpas ve­
niales « impedit ne ferveat caritas, impediendo ne actu reducat in
Deum cuncta quae in homine sunt et procedunt ab homine » (25).

Affectus ad venialia non semper impedit ex toto fervorem, sed modo ex
toto et modo ex parte, prout sive affectus sive fervor maior aut minor sit;
nam, ut docet Angelicus (26), « quamvis sit fervor caritatis quantum ad aliqua,
potest tamen esse tepiditas quantum ad alia, et sic non quilibet fervor oppo­
nitur cuilibet veniali ».
Hac de re nonnulla supersunt addenda, quae alibi, cum sermo erit de
communione frequenti seu quotidiana, exponemus (n. 506 ss.).

244. Num Eucharistia, qua sacramentum, aliis quam su ii entibus
prodesse possit. — Certe prodesse non potest directe et ex opere operato,
quia Eucharistia instituta est per modum cibi; cibus autem non
prodest nisi sumenti. Prodesse potest indirecte et ex opere operantis
tum vivis per modum impetrationis tum defunctis per modum satis­
factionis et suffragii, si nempe communicans Deo offerat in eorum gra­
tiam hunc excellentissimum religionis actum.
Neque dubitandum est quin preces, quae comitantur et subse­
quuntur immediate communionem, sint Deo magis acceptae quam quae
alio tempore funduntur, ut passim docent auctores. Quare S. Congre­
gatio Indicis sub Innocentio X decr. 18 dec. 164G damnavit librum
Theophili Raynaudi, cui titulus «Error popularis de communione pro
dejunctis », qui impugnaverat morem communicandi pro defunctis (27).
Sane opera bona hominis iusti habent vim meritoriam, impetratoriani et satisfactoriam. Sacra communio vero est opus prae aliis excel­
lentissimum et praestantissimum. Porro, dum bonorum operum vim
impetratoriam et de congruo meritoriam in alios totam transferre non
possumus, quoniam ipsi nos divinae gratiae auxiliis continuo egemus,
eaque nobis implorare tenemur; vim satisfact oriam, contra, possumus
totam in alios transferre, praecipue in animas sanctas quae in purga­
torio detinentur (28).
C25)
(2G)
(27)
(28)

Billot, l. c., p. 511.
In IV D. 18, q. ‘2, a. 1 nd 2.
Permittitur editio correcta iuxta doer. 20 mart. 1601.
Cfr. Hurter, Thcol. (loam., HI, n. 235 s.; Lohmkuhl, op. cit., I, n. 370.

15 — Cappello, De Sacramentis, I.

220

LIBER IV - PARS I - CAPUT Π

CAPUT II.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE (1)
Articulus I.

De materia remota in genere.
245. Panis et vinum, utraque materia simul consecranda. —
1. Eucharistiae materia est panis et vinum, ut liquet ex sacris Litteris
et universa Traditione (2). Sane Christus D. venerabile hoc Sacramen­
tum instituit sub speciebus panis et vini, atque id ipsum Apostolos
et eorum in sacerdotio successores facere expresse mandavit.
2. Utraque materia, panis scii, et vinum, ex ipso iure divino (3)
ita necessaria est, ut numquam liceat unam tantum speciem sine altera
consecrare, ne in articulo quidem mortis ad viaticum infirmo prae­
bendum (cfr. can. 817 ; n. 283).
Ratio est, quia Christus iussit sacerdotes offerre sacrificium sub
utraque specie, et prohibuit sacramentum Eucharistiae confici extra
sacrificii oblationem. Proinde citatus canon non mere disciplinaris est,
sed vere dogmaticus.
Cone. Trid. (I. c.) id manifeste docet: « Deus et Dominus noster... in coena
novissima, qua nocte tradebatur, ut dilectae sponsae suae Ecclesiae visibile,
sicuti hominum natura exigit, relinqueret sacrificium, quo cruentum illud
semel in cruce peragendum repraesentaretur, eiusque memoria in finem usque
saeculi permaneret... corpus et sanguinem suum sub speciebus panis et vini
Deo Patri obtulit, ac sub earundem rerum symbolis Apostolis, quos tunc Novi
Testamenti sacerdotes constituebat, ut sumerent, tradidit, et eisdem, eorumque
(1) Nomine Eucharistiae venit ipsa incruenta Hostia, in ss. Missae sacrificio oblata, sive
Christus sub speciebus panis et vini, quorum substantia per consecrationem in ipsius corpus
et sanguinem convertitur, et Patri offertur, principaliter quidem ab ipso Christo, ministe·
riallter autem a sacerdote, ut declarat Cone. Trid. Scss. XXII, cap. 1 et 2, Dc sacrif. Miss.
Cfr. S. Thom., I. c., q. 83, a. 1; 8. Bellarm., lib. 1, De Miss., cap. 1; Suarez, disp. 77, sect. 1.
Dicitur Eucharistia, (pila offertur Deo in gratiarum actionem, vel cum ista offertur ox
ipsa institutione Christi, ut liquet ex Matth., xxvi, 27; Mare., xiv, 23; Lue., xxn, 19. V.
Suarez, l. c., disp. 58, sect. 2; Laymann, lib. V, tract. 4, cap. 1, η. 6; Schmalzgr., P. V.,
tit. 41, Dc celebratione Missarum etc., n. 1.
(2) Matth., xxvi. 26 ss.; Cone. Flor., Deer, ad Armenios; Cone. Lat. IV, cap. Firmiter,
I, 1. 1; Cone. Trid. Sees, cit., cap. 3, ct Sees. XXII, cap. 1; can. 815.
(3) Cone. Trid. Sees. XXII, cap. 5.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

221

in sacerdotio successoribus, ut offerrent praecepit per haec verba: Hoc facite in
meam commemorationem, uti semper catholica Ecclesia intellexit et docuit ».

3. Quaerunt DD. utrum ex dispensatione R. Pontificis consecrari
possit una tantum species sine altera.
Quidam veteres affirmant, imo addunt de facto, dispensatum
fuisse; ex. gr. Raphaël Volaterranus (4) refert, Innocentium VIII di­
spensasse cum Nortwergis, ut in sola specie panis consecrarent; idem
refert Onufrius Panvinus (5); non desunt qui eiusmodi dispensationem
etiam ab Innocentio IV fuisse concessam contendant (6).
Communis hodie sententia et omnino vera, negat ob rationem
superius allatam, quia nimirum ex Christi institutione potestas con­
secrandi ordinatur ad sacrificium eucharisticum et exinde ad sacra­
mentum, ita ut numquam liceat extra sacrificium, hanc potestatem
exercere; porro ad sacrificium eucharisticum requiritur consecratio
utriusque speciei (n. 536); quare contra Christi institutionem esset, al­
teram speciem sine altera consecrare (7).
Exempla vero dispensationis a RR. PP. concessae, quae referunt Ra­
phaël Volaterranus, Onufrius Panvinus et alii, inter fabellas sunt recensenda,
ut historici omnes fatentur.

246. Num valida sit consecratio unius speciei sine altera. — Certe
valida est consecratio, si sacerdos consecrans unam speciem non exclu­
dat positive sua intentione alterius consecrationem. Id quotidie verificatur in Missa; species enim separatim consecrantur, et panis est
certe consecratus ante consecrationem vini.
Quaestio vero DD. huc praecise spectat, nempe an valida sit con­
secratio unius speciei si sacerdos excludat positive consecrationem alterius.
Communis sententia tenet, consecrationem unius speciei sine altera
esse validam, quamvis gravissime illicitam, quia de facto habentur
omnia elementa requisita ad validitatem sacramenti, scii, materia,
forma et minister qui eam profert cum debita intentione, quatenus, ut
supponitur, vult revera consecrare hanc materiam praesentem.
S. Alph. (S) ad propositam quaestionem ita respondet: n Negat
Lugo... »; et, licet fateatur Doctores communiter affirmare, tamen ob
rationem Card, de Lugo, quae ei « non videtur improbabilis », senten­
tiam affirmantem non habet uti certam aut probabilissimam, sed
(i)
(5)
(0)
(7)
(8)

Lib. VIII Geographiae, cap. 5.
Cronic. ad annum 1390.
Cfr. Vaequez, disp. 223; Lugo. disp. 19, sect. S. n. 100.
S. Alph., /. c., n. 190; Gasparrl, l. c., n. 789.
Loc. cit., dub. 3.

222

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

solum ut valde probabilem. At, debita reverentia, mentem Card, de
Lugo aliam esse, ex contextu luculenter apparet. Sane ipse loquitur (9)
de eo « qui vult consecrare hostiam solam, ct non offerre sacrificium »;
haec quaestio, uti patet, est alia omnino ab ea, de qua nunc loquimur
et quam ipsemet S. Doctor (Z. c.) exponit.
Quoad quaestionem hanc, doctrina quam proponit Card, de Lugo, nul­
latenus discrepat a communi DD. sententia. Ait enim (10): « Alii ad contra­
rium extremum declinantes, dixerunt... consecrationem ipsam unius speciei
fore invalidam. Quam sententiam refert Innoc. IV, de Officio Missae, c. xxni,
el omnes reiiciunt, quia absque ullo fundamento contra veritatem verborum id
asserit: cum enim consecratio cuiuslibet speciei sit absoluta, statim habet
suum effectum, ante consecrationem alterius speciei ».
Et alibi (11): «De facto omnes sacerdotes consecrantes sive per errorem,
sive ex industria unam speciem sine altera valide consecrant; quia non exclu­
dunt omnino efficaciter intentionem sacrificandi, sed volunt consecraro me­
liori modo quo possunt, atque ideo volunt saltem implicite per consecratio­
nem hostiae, v. gr. inchoare sacrificium taliter, ut quantum est ex se, possit
compleri per consecrationem calicis, si apponatur: unde iam habent tunc
aliquam intentionem offerendi partialiter in consecratione hostiae ».

Lugo (l. c.) docet, sacerdotem invalide consecrare unam speciem
sine altera, si non habet voluntatem saltem implicitam offerendi par­
tialiter, seu inchoandi oblationem sacrificii. En ipsius verba: «Ceterum
si sacerdos advertens non posse offerri sacrificium absque consecratione
utriusque speciei, ct praevidens non posse consecrari utramque, vellet
consecrare unam, excludens omnino intentionem offerendi etiam partia­
liter; vel inchoandi sacrificium per illam consecrationem, vel voluntatem
omnino efficacem modo explicato: tunc dicimus, quod non consecraret, quia
voluntas consecrandi debet esse ad minus voluntas implicita offerendi
partialiter, seu inchoandi oblationem sacrificii ».
Haec doctrina est verissima, sive attendantur principia generalia
alibi exposita (n. 38 ss.) de intentione requisita in ministro ad valide
sacramentum conficiendum, sive speciatim attendatur natura mysterii
eucharistici, in quo ex Christi institutione habetur ratio sacrificii, et
exinde ratio sacramenti.
Quare si desit quaelibet intentio etiam implicita offerendi saltem par­
tialiter sacrificium, deest eo ipso debita intentio consecrandi, i. e. faciendi
quod Christus instituit et quod fieri mandavit; et consequenter inva­
lida foret consecratio.
(9) Disp. 19, sect. 8, n. 104.
(10) Loc. cit.t n. 102.
(11) Loc. ciL, n. 104.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

223

247. Quandonam una species sine altera interdum consecretur. —
Quandoque per accidens unam speciem sine altera valide et licite con­
st crari contingit. Id verificatur:
1° Si quis aquam vel alium liquorem pro vino consecrasset, et
non haberet vinum, aut defectum non adverteret nisi postquam ab
altari iam recessit; vel quamvis haberet vinum, non posset tamen illo
uti sine gravi scandalo aut irreverentia (puta, si sacerdos defectum
advertisset in sacristia, vel alio loco, ubi nulla ara parata est, et vitari
non posset aut grave fidelium scandalum aut mysterii eucharistici ir­
reverentia, si vellet sacrificium complere), vel sine periculo mortis
(ex. gr. si adest vinum veneno infectum) - (12).
2° Si post consecratam hostiam subitum immineat periculum
mortis, ex. gr. ob incendium, vel hostes, aut ruinam templi, secluso
scandalo gravi ct fidei contemptu, v. g. si metus mortis incuteretur
sacerdoti ad hoc, ut unam tantum speciem consecraret: tunc si presby­
ter pareret minitanti, et in populi scandalum et contemptum fidei id
cederet, nullatenus liceret sacerdoti unam speciem sine alia consecrare.
3° Si sacerdos, hostia consecrata, moriatur, aut animo deficiens
loquelam amittat, vel in amentiam incidat, nec sit alius presbyter qui
possit sacrificium perficere (13).
248. An, quando et quomodo iteranda consecratio. — 1. Rubricae
Missalis Romani (De defectibus in celebratione Missarum occurrentibus,
de defectu panis, 111, 5-7) haec habent quoad hostiam:
« Si celebrans id adverterit post consecrationem (scii, hostiam esse
corruptam, aut non esse triticeam), etiam post illius hostiae sumptio­
nem, posita alia, faciat oblationem, ut supra (nempe saltem mente
concepta), et a consecratione incipiat, scilicet ab illis verbis: Qui pridie
quam pateretur; et illam priorem si non sumpsit, sumat post sumptio­
nem Corporis et Sanguinis, vel alii sumendam tradat, vel alicubi re­
verenter conservet. Si autem sumpserit, nihilominus sumat eam, quam
consecravit: quia praeceptum de perfectione sacramenti maioris est
ponderis quam quod a iciunis sumatur.
«Quod si hoc contingat post sumptionem Sanguinis, apponi debet
rursus novus panis et vinum cum aqua; et facta prius oblatione, ut
supra, sacerdos consecret, incipiendo ab illis verbis: Qui pridie; ac
statim sumat utrumque et prosequatur Missam, ne Sacramentum
remaneat imperfectum, et ut debitus servetur ordo.
(12) Suarez, disp. 13, sect. I; Bonacina, disp. 1, De Euch., q. 2, p. 3, n. 8.
(13) Busemb. apud S. Alph., Z. c.. n. 197; Suarez, Z. c.; Sporer, De Euch., n. 133; Ball.Falm., I. c., n. 20; Gasparri, Z. c., n. 791 63.

224

LIBER TV - PARS I - CAPUT II

«Si hostia consecrata dispareat, vel casu aliquo, ut vento aut
miraculo, vel ab aliquo animali accepta, et nequeat reperiri; tunc altera
consecretur ab eo loco incipiendo: Qui pridie quam pateretur, facta
eius prius oblatione, ut supra ».
2. Eaedem Rubricae Missalis Rom. {Dc dejectibus in celebratione
Missarum occurrentibus, IV, de dejectu vini, 4-6) haec statuunt quoad
vinum:
« Si post verba consecrationis advertat vinum non fuisse positum,
sed aquam; deposita aqua in aliquod vas, iterum vinum cum aqua
ponat in calice, et consecret, resumendo a verbis praedictis: Simili
modo etc.
« Si hoc advertat post sumptionem Corporis, vel huiusmodi aquae,
apponat aliam hostiam iterum consecrandam, et vinum cum aqua in
calice, offerat utrumque, et consecret, et sumat, quamvis non sit ieiunus. Vel, si Missa celebretur in loco publico, ubi plures adsint, ad evi­
tandum scandalum, poterit apponere vinum cum aqua, et facta obla­
tione, ut supra, consecrare, ac statim sumere, et prosequi cetera.

Differentia, ut patet ex toto contextu, non est repetenda ex diversitate
loci ubi Sacrum fit, sed potius ex praesentia fidelium seu ex scandalo quod
forte oriturum praevideatur. Quare si nullum adsit scandalum, ex mente
Missalis Romani melius est ut sacerdos aliam hostiam apponat, et vinum
cum aqua in calice, offerat utrumque, et consecret ac sumat.
« Si quis percipiat ante consecrationem, vel post consecrationem,
totum vinum esse acetum, vel alias corruptum; idem servetur quod
supra, ac si deprehenderet non esse positum vinum, vel solam aquam
fuisse appositam in calice ».
3. Obligatio consecrandi, in defectu vel panis vel vini, utramque
materiam, etsi una valide iam fuerit consecrata, procul dubio gravis
est: agitur quippe de Sacrificio Missae perficiendo.

Tamen obligatio consecrandi utramque materiam, in dejectu panis, (piando
nempe sacerdos adverterit hostiam esse corruptam aut non esse triticeam,
gravius urget quam in defectu vini. Nam in isto casu duplex urget ratio, scii,
tum perficiendi Sacrificium eucharisticum, tum servandi debitum ordinem,
quatenus prius hostia consecranda est, postea vinum, secundum ipsam insti­
tutionem Christi D.
Hinc est, quod Rubricae Missalis, in defectu vini, dicunt, ratione scandali
vitandi, fieri posse solam consecrationem vini, omissa consecratione panis
denuo facta.
Huiusmodi scandalum, etiam si celebretur in loco publico, aut vix adest,
aut facile vitari potest. Proinde in praxi utraque materia consecranda est.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

225

4. Si praesto sit alius sacerdos non ieiunus, et sacerdos celebrans
per sumptionem materiae invalidae iam laeserit ieiunium, non ideo ille
sacerdos non ieiunus potest perficere Sacrificium Missae, post validam
consecrationem unius speciei; sed ipsemet sacerdos celebrans tenetur
sub gravi perficere.

249. Quidnam si materia, quae esset apponenda et consecranda,
desit?
Rubricae Missalis Rom. (I. c., IV, de defectu vini, n. 8) haec ha­
bent: «Si materia quae esset apponenda, ratione defectus vel panis vel
vini, non posset ullo modo haberi: si id sit ante consecrationem Cor­
poris, ulterius procedi non debet; si post consecrationem Corporis, aut
etiam vini, deprehenditur defectus alterius speciei, altera iam conse­
crata; tunc, si nullo modo haberi possit, procedendum erit, et Missa
absolvenda, ita tamen, ut praetermittantur verba et signa, quae perti­
nent ad speciem deficientem. Quod si exspectandum aliquamdiu haberi
possit, exspectandum erit, ne Sacrificium remaneat imperfectum ».
Quantam temporis exspectandum sit, certa ac determinata regula prae­
finiri nequit. Attendenda sunt peculiaria rerum adiuncta, v. g. utrum in sa­
cello privato, an in ecclesia Sacrum fiat; utrum pauci fideles adsint, an plures;
utrum admiratio, offensa, scandalum praevideatur inde oriturum, necne.

Articulus IT.

De materia remota in specie.
250. Materia Eucharistiae valida. — 1. Materia valida Euchari­
stiae est panis triticeus et vinum de vite. Etenim solus panis triticeus
ex communi usu loquendi sive apud hcbraeos sive apud universos
populos simpliciter panis dicitur; item solum vinum de vite proprie et
simpliciter vinum censetur.
Can. 815: «Panis debet esse mere triticeus et recenter confectus
ita ut nullum sit periculum corruptionis. Vinum debet esse naturale
de {lenimine vitis et non corruptum » (1).
2. Porro materia valida est panis sive fermentatus sive azymus,
seu panis cuiusvis qualitatis, coloris, dimensionis etc., dummodo com­
muni hominum aestimatione verus panis triticeus reputetur. Consulto
(1) S. Thom., I. c., q. 74, a. 3-5; Suarez, disp. 44. sect. 1 ss.; Lugo, disp. 4, sect. 1;
S. Alph., I. c., n. 108 ss.

226

LIBER IV - PARS I - CAPUT Π

dicimus communi hominum aestimatione, quia parum interest, ex. gr.,
utrum panis azymus et fermentatus specie vel chemice differant, ut
quidam opinantur; cum Christus sacramenta instituerit propter homi­
nes et in his instituendis eorum captui sese accommodaverit, materia,
qua ipse usus est, ex. gr. aqua in Baptismo et panis in Eucharistia,
accipi debet inxta communem hominum existimationem.

Hinc merito Lugo sequens statuit principium pro solutione dubiorum et
quaestionum, quae in praxi facile occurrere possunt: « In universum est obser­
vandum ad huiusmodi quaestiones, non tam debere attendi unitatem vel
diversitatem specificam materiae, quam si iuxta communem usum reputatur
pro pane talis materia, necne » (2).
.3. Triticum non est quodlibet frumentum, sed « nobilissimum fru­
menti genus, radice in fibras sparsa, foliis ternis, aut quaternis, aut
quinis, oblongis et angustis, seque mutuo amplectentibus ; culmo qua­
tuor vel quinque nodis discreto, ex quibus singula folia oriuntur: spica
in summo aristis munita, vel etiam sine iis, in qua grana sunt glumis
involuta » (3).
Non constat apud peritos, num triticum habendum sit ut genus, habens
sub se plures species, vel ut species, habens sub se plura differentia tantum
accidentaliter. Sane sunt, qui in ipso frumento triticeo, quo communiter uti­
mur, tres vel quatuor species distinguunt; alii dicunt, non esse diversas species,
sed eiusdem speciei diversitates, constantes tamen in sui reproductione non
ac diversae stirpes (ital. razze) in humana specie (4).

251. Quaeri solet a DD. utrum siligo, robus, spelta, far et secale
sint frumentum triticeum, et ideo materia valida, an non.

Siligo (triticum hibernum), prout accipitur apud Latinos, est certe
materia valida, ut docet Angelicus (5). Diximus prout accipitur apud Latinos,
quippe qui siliginis nomine non solum designant verum triticum, sed speciem
tritici praestantissimam.
Plinius ait: «Siliginem proprie dixerim tritici delicias, candor est et sine
virtute, et sine pondere... E siligine lautissimus panis, pistrinarumque opera
laudatissima ».
luvenalis: « Sed tener et niveus (panis), mollique siligine factus » (6).
Hinc Forcellini (l. c.) id habet: «Siligo, ούλεγυις, genus tritici levissimi et
candidissimi, ex quo laudatissimus panis conficitur ».
(2)
(3)
l. c., n.
(4)
(5)
(6)

Loc. cit., n. 6.
Forcellini, Totius latinitatis lexicon, v. Trilicum; cfr. Schmalz.gr., I. c„ n. 4; Lugo,
3.
Bail.-Palm., I. c., n. 28; Forcellini, l. c.
Loc. cit., q. 74, a. 3, ad 2.
Cfr. Forcellini, op. cil., v. Siligo.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

227

Palam est, quosdam Doctores non latinos, qui aliter sentiunt, diversam
speciem frumenti hoc nomine designare.
Etiam robus est certe materia valida, cum sit genus trilici a colore (flavo)
sic dictum, quod, ut habet Columella, pondere et nitore praestat (7).
Quoad speltam, plures cum S. Thoma (8) tenent specie a tritico eam dif­
ferre, et ideo negant esse materiam validam.
Multi tamen iique praeclarissimi scriptores praesertim germanici, ex. gr.
Aroit, Sporer, Struggl, Laymann, Gobât etc., aliter sentiunt.
Voit (9) haec habet: « De spelta proprie dicta, alias etiam dicta frumentum
svevicum, scriptores germanici Sanct-Gallenses, Tanner, Laymann, Gobat,
Hannoldus, Illsung, Leonardelli censent esse materiam validam et licitam;
eo quod ex spelta fiat panis usualis, optimus et candidissimus, etiam usitatus
in aulis principum et etiamnum sine scrupulo adhibeatur praesertim in Stevia
et Helvetia, etiam consciis Nuntiis Apostolicis et Episcopis: adeoque censeri
debere panem triticeum ».
Item Sporer (10): «Species illa frumenti Svevici vulgo Fesen, vel Kern,
et in aliquibus locis Dinkel vocatura et latino communiter Spelta, ab aliis Far
(ab Adriano lunio Siligo vel triticum Siligineum vocatur) et panis, ex ea farina
confectus, citra controversiam est apta materia Eucharistiae; cum sit vere tri­
ticum ac ad triticum stricte sumptum proxime accedat, imo usu et bonitate
excedere dicatur. Quocirca ex eo tritico in iis partibus passim conficiuntur
hostiae pro Eucharistia, uti observant DD. passim et nominatim omnes citandi » (11).
Huiusmodi testimonium Voit et Sporer atque aliorum est profecto maximi
momenti; sane non theoretico speltam vero tritico adnumerant, sed praeterea
testantur expresse eam in suis regionibus adhibitam fuisse in Eucharistiae con­
secratione uti materiam validam et licitam, inspectantibus tum Episcopis tum
Nuntiis Apostolicis, atque adeo Ecclesia Romana id non ignorante, neque tamen
reclamante (12).
Apud Latinos tamen nomine speltac non videtur designari verum triticum,
ut colligitur ex Forcellini, qui ait: «Spelta... genus frumenti, quod idem pu­
tatur cum Zea » (13).
Ex diversa acceptione huius nominis, speltac, oritur profecto dissensus
auctorum: alii sane eiusmodi voce intelligunt triticum, alii, contra, genus fru­
menti, quod plus vel minus a tritico differt. Itaque ad praxim quod spectat,
non sufficit, neque expedit semper ut ad nomen attendatur, sed inspicienda est
qualitas frumenti ita nuncupati, et praeterea consulendum est peritorum
(7) Forcellini, op. cil., v. Robus.
(S) Loc. cil.; in IV D. 11. q. 2, a. 2. q. 4. d. ad 3: cfr. S. Alph., I. c.. n. 200; Génicot,
I. c., n. 1(59: Noldin, I. c., n. 105; Gasparrl, Z. c., n. 799.
(9) Op. cit., tom. II, n. 275.
(10) Loc. cit., n. 138.
(11) Cfr. etiam Struggl, Theologia moralis, tract. X, q. 1, a. 2. n. 1(5.
(12) Ball.-l’ahn., Z. c., n. 27; Génlcot, l. c., 3°.
(13) Op. cit., v. Spelta, et v. Zea.

228

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

iudicium atque maxime attendenda communis hominum aestimatio singularum
regionum (14).
Item de faire controvertitur, aliis affirmantibus et aliis negantibus esso
verum triticum; et ratio dissensus eadem est, quam modo indicavimus loquentes de spelta. Equidem Columella quatuor genera farris recenset; et Ponteder, accurate de farris generibus disputans, triplex esso statuit, far nempe
Clusinum, τίφην Graecorum, Italorum farro; alterum venuculum, Graecorum
όλύραν, Italorum speltone; tertium trimestre, seu halicastrum, Graecorum
Ζέαν, Italorum spelta (15).
Secale (ital. segala, gall, seigle, germ, roggen, hisp. centeno) est genus fru­
menti aliud a tritico. Plinius haec habet: «Secale Taurini sub ïYlpibus asiam
vocant, deterrimum, et tantum ad arcendam jamem utile, fecunda, sed gracili
stipula, nigritia triste, sed pondere praecipuum. Admiscetur huic far, ut mitiget
amaritudinem, et tamen sic quoque ingratissimum ventri esi »(16).
Quare secale, proprio dictum seu ut communiter accipitur, non est materia
apta pro Eucharistia.

252. Conditiones requisitae ut panis sit materia valida. — Panis
eucharisticus, ut sit materia valida, debet esse 1° ex tritico; 2° aqua
naturali confectus; 3° igne coctus; 4° substantialiter incorruptus.
253. Prima conditio. — 1. Panis eucharisticus debet esse ex tritico.
Igitur confectus ex avena, oryza, castaneis, pomis terrestribus (ital. pa­
tata), tritico turcico (vulgo mais, granoturco), fabis, pisis, milio, amygdalis
aliisque leguminibus et arborum fructibus, est materia invalida (17).
Item panis ex tritico simul et ex alia materia confectus in tanta
quantitate ut certe non maneat panis triticeus iuxta communem aesti­
mationem, est materia invalida.
De pane hordeaceo difficultas est ex loanne, qui referens miraculum mul­
tiplicationis panum a Christo peractae, dicit: «Est puer unus hic, qui habet
quinque panes hordeaceos... Collegerunt ergo, et impleverunt duodecim co­
phinos fragmentorum ex quinque panibus hordeaceis » (VI, 9, 13). Hinc patet
panem hordeaceum penes turbas seu populum hebraeum usualem fuisse. Porro
panis, quem Christus constituit tamquam materiam sacramenti Eucharistiae,
nonne est panis usualis?

2. Si panis conficiatur ex farina triticea et modica farina alterius
generis vel furfuris, procul dubio est materia valida, quia remanet vere
panis usualis.
(14) Scavlnl, III, n. 227; Génlcot, Z. c.; Lelunkuhl, l. c., n. ICI; Gasparri, l. c.
(15) Cfr. Forccllini, op. cit.9 v. Far.
(16) Forccllini» op. cil.t v. Secale.
(17) Suarez. I. c.; Lugo. I. c., n. 3 ss.; Bonacina, l. c., q. 2, p. 1, n. 2; Laymann, l.
cap. 2, n. 3; D’Annibale, III, 5 251.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

229

Ad rem S. Thomas (18) id habet: « Modica permixtio non solvit speciem;
quia id quod est modicum, quodammodo absumitur a plurimo. Ideo si sit
modica admixtio alterius frumenti ad multo maiorem quantitatem tritici,
poterit exinde confici panis, quia est materia huius sacramenti ».
Hoc in casu, ut scite notat Lugo (19), non solum partes triticeae, sed et
aliae simul consecrantur, licet seorsim hae consecrari non possent. Ratio, quia
totum illud est vere et proprie panis, constans ex utraque parte, tamquam ex
intrinsece ipsum constituente in ratione talis panis, et ideo totum illud com­
positum potest adaequate consecrari.
Si dubitetur utrum panis post mixtionem adhuc triticeus sit,
necne, materia est dubia; si certo constet communi hominum aesti­
matione panem remanere triticeum, materia erit valida, sed illicita.
Paucis, quoad admixtionem, haec attendantur:
Si pani triticeo proprie dicto commixta sint alia frumenta aut
materiae, ad valorem quod attinet, oportet distinguere.
1° Si modica est admixtio, ita ut multo maior sit quantitas
tritici, materia manet valida, quamvis illicita.
2° Si vero magna est admixtio, puta maior aut aequalis, non
erit valida.
3° Si notabilis, licet non aequalis aut fere aequalis, materia erit
dubia.
Huc spectant quae sapienter edixit S. C. de Sacramentis in Instr,
diei 26 mart. 1929 (20).
Ut supra innuimus, variae sunt tritici species; porro haec varietas
nihil interest quoad materiae validitatem, dummodo agatur de vero
tritico. In dubio an aliqua frumenti species sit triticum, necne, ma­
teria est dubia.
3. Panis eucharisticus valide confici potest ex granis tritici solum
contritis, quin in farinam fuerint redacta. Id clare eruitur ex respon­
sione S. Congregationis S. Officii ad Vicar. Ap. Coimbatur, die 23 iun.
1852 data, SS.mo approbante.
« In hac regione difficillimum est conficere panes eucharisticos farina pro­
prie dicta; unde consuetudo orta est (exceptis forsitan locis in quibus facile
haberi potest farina ex Europa) panem conficiendi ex granis contritis et per
aliquas horas in aquas infusis, non tamen usque ad corruptionem. Quae grana
inanibus comprimunt et ex materia alba adveniente panes conficiunt ferro
calido, modo in Europa consueto. Aliquod habeo scrupulum de tali confectione.
Nam: 1. Si panem conficientes maximam attentionem non adhibeant, triticum
(18) Loc. cii.t (|. 74, a. 3, ad 3.
(19) Loc. cit.9 sect. 4, n. 64.
(20) J. J. S., XXI, P. 621 88.

230

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

relinquere possunt in aqua usque ad corruptionem, saltem inceptam. 2. Tota
substantia tritici non mihi videtur in tali pane contineri. 3. Talis materia mihi
videtur appropinquare amiduin, ex quo practice panis eucharisticus confici
non debet. Aliunde de farina ex Europa adveniente valde dubitandum est
utrum pura sit vel non, cum omnibus notum sit mercatores mixturas innume­
rabiles facere. Unde humiliter quaero:
« 1. Utrum licita sit supradicta confectio panis pro Missa.
« 2. Si non liceat, quid debeam facere, praesertim cum illa consuetudo
vigeat in diversis partibus Indiae.
« R. Affirmative; curet tamen, si fieri possit, Vic. Ap. ut frumentum ex
quo panis eucharisticus conficitur, non contundatur solummodo, sed apto in·
strumento in farinam redigatur, quae deinde cribro exacte purgetur, et panis
ex eademcon ficiatur, modo in Europa usitato.
« SS.mus D. N. Pius d. p. PP. IX resolutionem E.morum appro­
bavit » (21).

Non convenit inter DD. utrum panis ex amido confectus sit ma­
teria valida, an non (22).
Quidam affirmant, quia, aiunt, amidum continet adipem farinae.
Sed periti negant hanc dignitatem amido, quod per se non nutrit, et
potius ea dignitas tribuenda esset glutini, quae est materia azotata
ideoque nutritiva, ex quo glutine solo fieri solent panes pro quibusdam
infirmis. At etiam hic panis erit saltem materia dubia; quia non est
ille, qui in communi aestimatione censetur panis (23). Quare panis ex
amido confectus tamquam materia invalida communius et verius
habetur.
Item controvertitur de hostiis coloratis. Huiusmodi hostiae, quae
adhibentur ex. gr. ad obsignandas litteras, sunt certe materia graviter
illicita, et etiam certe invalida, si proportionaliter magna sit quantitas
cinnabaris (mercurii et sulphuris) vel alterius substantiae colorantis;
si quantitas huius mixturae sit modica, item sunt probabilius materia
invalida aut saltem certe dubia, quia per illam mixtionem alteratur
notabiliter materia et extrahitur a pane usuali (24).
254. Secunda conditio. — 1. Panis eucharisticus debet esse aqua
naturali confectus. Farina triticea admisceri debet aquae naturali iuxta
communem aestimationem. Si admiscetur quidem aquae, sed non na­
turali, materia erit dubia. Unde Rubricae Missalis (25) haec habent:
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)

Colled. S. C. de Prop. Fide, vol. I.
S. Thom., I. c., a. 3, ad 4; Lugo, L
Ball.-Palm.. I. c.. n 3.
Lugo, L c., n. 4; Ball.-Palm., L c.,
Dc defectibus in celebratione Missae,

n. 107C.
c., sect. 1, n. 6; D’Annibale, l. c., not. 10.

4°; Gaspard, L c.
5 III, De defectu panis.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

231

« 2° Si sit confectus (panis) de aqua rosacea vel alterius distillationis,
dubium est an conficiatur (sacramentum) ».
Si farina admisceatur alii liquori, qui nullatenus ait aqua, ex. gr.
vino, lacti, oleo etc., panis non est usualis, et ideo videtur esse materia
invalida vel ad minus valde dubia. Idem dicas, si farina misceatur bu­
tyro, ovis, saccharo et similibus, in notabili quantitate; si vero in mi­
nima quantitate, materia erit valida, sed illicita (26).
2. Si una cum aqua naturali admisceatur in modica quantitate
aqua non naturalis aliusve liquor (puta oleum, vinum etc.) aut aha
substantia (ex. gr. Baccharum vel butyrum), ita ut longe maior sit
quantitas aquae naturalis quam alterius liquoris vel substantiae, ma­
teria erit illicita, sed valida.
Aqua marina est vera aqua naturalis, ideoque panis ea confectus
est materia certe valida (27). Item valida erit materia, si paululum salis
additum fuerit aquae naturali, quia ipsi pani communi et usuali con­
ficiendo multis in locis adhiberi solet sal in modica quantitate.

255. Tertia conditio. — 1. Panis eucharisticus debet esse igne
coctus. Itaque materia valida non est massa farinae cruda, aut oleo vel
butyro frixa, aut aqua elixa, vel sole tantum adusta. Hinc patet adliiberi non posse pro Eucharistia laganum, pultem, massam coctam in
aqua aliave materia, aut mere solis radiis exsiccatam.
2. Num hostiae consecrandae vi electrica decoqui possint, controvertitur. Affirmativa sententia nobis certa videtur, quia habetur vera
decotio igne peracta.
Modus coctionis per ignem alius est pro azymo et alius pro fermentato;
imo vel utriusquc decoctio perfici potest diverso modo. Id vero nullatenus per­
tinet ad validitatem, dummodo vere et proprie panis sit igne coctus.
Quamdiu massa vel mica panis concotionem non amiserit, manet
materia apta. Quocirca si mica panis madefiat, et digitis compressa
reducatur ad massam, adhuc est materia valida; alioquin quando hostia
maditur, et in ore madefit, amitteret accidentia panis, et per conse­
quens consecrationem (28).

256. Quarta conditio. — 1. Panis eucharisticus debet esse sub­
stantialiter incorruptus. Si panis sit omnino corruptus, adeo ut com­
muni aestimatione hominum non amplius censeatur panis, est materia
(20) Cfr. Gloss
l. c.; Gaspard, I. c..
(27) S. Alph., I.
(28) Lugo, l. c.,

in can. 2, disl. 2, De consecrat., in Decreto, v. nisi utrumque; Lugo,
n. 801; Génicot, l. c., n. 159; Ball.-Palm.. I. c„ 3’.
c., n. 199; Diana, l. c., tract. 1, resol. 197, n. 2; Ball.-Palm., I. c., 6°.
n. 5.

232

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

invalida, uti expresse docet Rubrica Missalis (l. c.): «4° Si celebrans
ante consecrationem advertit hostiam esse corruptam... aliam ponat,
et facta oblatione saltem mente concepta, prosequatur ab eo loco ubi
desivit. 5° Si id adverterit post consecrationem, etiam post illius hostiae
sumptionem, posita alia, faciat oblationem... et illam priorem si non
sumpsit, sumat post sumptionem corporis et sanguinis, vel aliis su­
mendam tradat, vel alicubi reverenter conservet. Si autem sumpserit,
nihilominus sumat eam quam consecravit; quia praeceptum de perfe­
ctione sacramenti maioris est ponderis quam quod a ieiunis sumatur ».
Eo ipso quod Rubrica praecipit aliam hostiam esse consecrandam,
manifeste supponit priorem seu corruptam hostiam materiam invali­
dam fuisse sacramenti Eucharistiae.

Si panis partialiter tantum sit corruptus, i. e. incipiat corrumpi, est ma­
teria valida, sed graviter illicita. Ad rem Rubrica Missalis (/. c.): «3. Si coe­
perit corrumpi, sed non sit corruptus... conficitur (sacramentum), sed conficiens
graviter peccat » (29).

2. In dubio num panis sit plane corruptus, seu num adhuc cen­
seatur panis communis et usualis, necne, consecratio erit dubia.
Fermentatus magis ac citius quam azymus corrumpitur; tamen
difficilius in azymo ex visus sensu potest cognosci incepta corruptio (30).
257. Conditiones requisitae ut vinum sit materia valida. — Vinum,
ut certo sit materia valida pro consecratione, debet esse: 1° naturale
de genimine vitis, et 2° non corruptum seu potabile (can. 815, § 2).
257bis. Prima conditio. — 1. In primis requiritur vinum verum,
i. e. succus seu liquor uvarum, secus non est communi aestimatione
vinum. Hoc autem debet esse naturale de genimine vitis.
Non interest utrum sit album, an rubrum, an ex utroque mixtum;
utrum generosum, an debile, huius vel alterius sive regionis sive geniminis : est semper materia consecrationis valida, dummodo sit ex vite.
2. Porro ut vinum sit naturale de genimine vitis, requiritur quod
succus uvarum sit maturus et ex uvis expressus.
Quocirca est materia invalida: 1° cerevisia; — 2° vinum seu potius liquor
ex pomis, meile, piris aliave quacumque id genus substantia expressus, licet
cum vino ex vite magnam habeat similitudinem quoad colorem, odorem et
saporem; — 3° acetum, quia mutatio substantialis facta est chemica combinatione inter alcohol vini et oxygenium aeris; — 4° liquor mediante aliqua ope­
(29) Cfr. S. Alph., I. c., n. 201; D’Annibalc, l. c.; Génlcot, l. c.
sparri. L c., n. 807.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

233

ratione chemica confectus, quamvis omnia vini elementa contineat; — 5° agrerfa,
scii, vinum « de uvis acerbis seu non maturis expressum » (31); — 6<» vinum in
offa panis imbibitum, quia non solum est vinum, sed simul etiam panis; —
7° sapa, i. e. mustum decoctum, quia proprie non est materia potabilis, sed
potius habet rationem cibi (32); — 8° lora, quae fit aqua expressis racemis
seu acinis superfusa (33).
3. Vinum ex uvis silvestribus est materia aut certe invalida, aut
valde dubia (34).
Vinum, in quo alcohol (spiritus vini) non continetur, est materia
invalida, non quia caret alcohol, sed quia non est vere vinum, cum
maior aut minor alcoholi quantitas sit elementum vini essentiale. Et
sane quantitas minima alcoholi in vino requisita, ut docent periti,
est 5 %, maxima 20 % (35).

Quid de vino cuius vis evanuerit? Omnes DD. rectissime tenent esse illi­
citum. Num sit etiam materia invalida, controvertitur. Ita distinguendum: vel
est valde debile, atque acri aperto ita diu expositum, ut alcohol evanuerit,
sicque fere solus humor aqueus remanserit, et time erit materia invalida, cum
reapse non sit amplius vinum; secus, manet vinum, et consequenter erit va­
lidum.
4. Si uvis non maturis, i. e. agrestac, addatur saccharum quod uvis
decst, materia consecrationis est saltem dubia, quando quantitas sic
addita superet eam quae in musto reperiatur; idem dicas si uvis semel

A

(31) Rubric. Miss., Z. c., IV, Dc defectu cini, 1.
(32) Cfr. Suarez, 7. r., n. 9; Forcellini, op. cit., v. Sapa.
(33) Cfr. Instr. S. C. do Prop. Fide 10 mart. 1861; Lugo, l. c., n. 8 ss.; Busemb. apud
S. Alph., I. c., n. 206; Gaspard, l. c., n. 811; Ball.-Palm., I. c., n. 34; Génlcot» l. c.
(31) S. C. de Prop. Fide, 1819 (sino mense et die; cfr. Collect. S. C. dc Prop. Fide, vol. I.
n. 732).
En dubium propositum: « Sunt in Siamo vites sylvestres; uvae sunt minie magnitudinis
(vix credidissem nisi oculis propriis vidissem): potest unus racetnus dare ad minus decem sa­
genas vini. Repeduntur in una stipe viginti. triginta et amplius racemi. Primo tempore quo
in Siamuin (ego Vic. Ap.) perveneram, venerunt ad me duos iuvenes super humeros portantes
duos istiusmodi racemos; cum multum expressissem, confeci undecim sagenas vini: residuum
protect. Non multum quidem confidebam tali experientiae. Post octo et decem annos, volens
gustaro de ultima sagena, inveni colorem, odorem et saporem bonum; cum autem defunctus
Episcopus noster diceret non caso vites veras, non poteram mordicus contradicere, licet essen­
tiel ipsi non possem. Solam quam invenio differentiam, haec est, quod scilicet grana seu se­
mina uvarum siamensium sunt multo maiore, et alterius formae quam europaearum : sunt
eiusdem figurae et formae, eiusdem magnitudinis, ac grana caffaei; fermentat io tlt optime
per plures dies. Miserunt ad me hoc anno, viginti sagenas; sumpsi partim propter stomachum
et frequentes infirmitates meas, partim dedi libere (ita in Collect., I. c.. ex mendo typographic ;
legendum bibere) aliis infirmis, et profuit nobis. Quia vero non maturescunt propter defectum
solis, debet immiscere saccharum, quod forte etiam necessarium est ad diutius conservandum.
Inveniuntur tamen quibusdam in locis, quae ex se sunt dulces. Enixe peto decisionem, utrum
tali possimus uti in celebratione Missae ».
Et responsum fuit: « Ex hactenus deductis, non constare liquorem de quo agitur esse
verum vinum ; ideoque non liccro eo uti in sacrificio Missae, donec aliter fuerit Judicatum ».
(35) Noldin, l. c., n. 107; Génlcot, l. c., 11, n. 160; Venueersch, l. c., III, n. 154.

234

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

expressis infundatur solutio sacchari, et obtineatur quantitas vini sat
maior quam quae ex acinis semel expressis obtenta fuisset. Si paululum
sacchari admisceatur, puta ad tollendam vini amaritudinem, materia
est valida; item si modicum aquae infundatur. Cfr. n. 273.
5. Est materia valida, sed illicita:
1° vinum acescens, quia, ut infra declarabitur, adhuc manet
verum vinum;
2° vinum congelatum; nam ex Rubrica Missalis (30) species vini
congelati post consecrationem debent liquefieri admotis pannis cale­
factis et deinde sumi, quippe quod est verum sacramentum; ergo ma­
nifeste supponit sub specie vini congelati adhuc manere sanguinem
Christi, et ideo si species consecratae non mutantur substantialiter
per congelationem, nec ante consecrationem equidem mutantur; quare
$. Alph. (37) merito censet sententiam negantem solida probabilitate
carere ;
3° mustum, seu vinum recens ex uvis recenter expressum, non­
dum fermentatum nec defaecatum, ut colligitur e Rubrica Missalis
(l. c., 2) « Si mustum de uvis tunc expressum fuerit... conficitur sacra­
mentum »; at mustum in uvis adhuc inclusum certe non esset materia
valida (38); at si esset destitutum elemento alcoholico per evaporatio­
nem aut per artem non esset materia valida (cfr. n. 270);
4° vinum ex uvis passis seu exsiccatis est materia valida et
licita consecrationis « dummodo ex colore et gustu dignoscatur esse
verum vinum » (39).
258. Secunda conditio. — 1. Vinum debet esse non corruptum, i. e.
in sua substantia permanens, seu potabile. Ut vinum non sit materia
valida consecrationis, necesse est agatur de corruptione plena, i. e.
substantiali, qua posita vinum non amplius tale reputetur communi
aestimatione; quocirca si corruptio esset tantum accidentalis seu inci­
peret, materia foret quidem per se illicita, at procul dubio valida (40).
Vinum corrumpitur, quando fit acetum, et quando ita fit putridum,
ut cesset esse potabile. Sola completa acescentia indicat completam
corruptionem, et ideo materia est invalida; acescentia solum incipiens
significat initium corruptionis, et consequenter materia manet valida,
quamvis illicita (41).
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)

Loc. cit., § X. n.
Loc. ctt.. n. 206.
Vasqucz, disp. 74, n. 14; Lugo, I. c.» n. 10.
S. C. S. O., 22 iul. 1706, 7 maii 1879, 10 april. 1889.
Laymann, L c.9 n. 5 9.; Suarez, disp. 15, sect. 1; Bonarina, l. c., q. 2, p. 2, η 2.
Cfr. Ruhr. Miss., i. c.; S. Tbom., L c., q. 74. a. 5, ad 2; S. Alph., L c., n. 227. quacr. 1.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

235

Item si vinum sit omnino putridum, erit materia certe invalida;
si incipiat putrescere, erit materia valida, sed illicita.
2. In dubio num vinum sit acetum, necne, vere putridum, an
non, erit materia dubia (42). In praxi quid faciendum sit, ubi sacerdos
compererit se Missas celebrasse cum materia invalida aut dubia, alibi
dicemus.
259. Conditiones requisitae ut panis sit materia licita. — Panis ut
sit materia licita consecrationis, debet esse: 1° certo validus; 2° azymus
vel fermentatus secundum proprium celebrantis ritum; 3° ex farina
confectus; 4° purus; 5° omnino incorruptus; G° recens; 1° mundus et
integer; 8° in figura praescripta confectus.
260. I. Debet esse certo validus, quia materia dubia licite adhiberi
potest tantum in casu necessitatis, materia certo valida deficiente. Id
ex principio generali de reverentia Sacramento praestanda.

261. II. Panis debet esse azymus vel fermentatus secundum pro­
prium celebrantis ritum. Latini, ad licite conficiendum Eucharistiae
sacramentum, azymo pane uti debent, Orientales generatim fermen­
tato pane uti debent; et quidem per se sub gravi.
Cone. Flor, in Decreto Unionis sequentem edidit definitionem
contra Michaëlem Caerularium, patriarcham constantinopolitanum:
« Definimus in azymo sive in fermentato pane triticeo corpus Christi
veraciter confici ».
Sane Christus, uti Ecclesia infallibiliter interpretatur, licet in solo
pane azymo ultimam coenam celebraverit (43), tamen pro materia
Eucharistiae non praescripsit panem azymum, sed panem simpliciter,
qualis est tum azymus tum fermentatus. Quocirca non ad dogma, sed
solum ad disciplinam pertinet, quod azymus vel fermentatus panis
adhibeatur (44).
Can. 816 haec statuit: «In Missae celebratione sacerdos, secundum
proprium ritum, debet panem azymum vel fermentatum adhibere ubicum­
que Sacrum litet ».
S. Alph. (45) dicit esso sententiam communem et probabiliorem, ne in
casu quidem necessitatis, i. e. pro Viatico infirmo ministrando, lieero sacerdoti
(12) Lugo, l. c., n. 11 bs.; Gaspard, L c., c. 819.
(43) Mare., xiv, 12; Lue., xxn, 7.
(44) S. Bellarm., Hb. IV, cap. 7 ss.; S. Thom., I. c., a. 4; Suarez, I. c., sect. 3; Lugo, l. c.,
η. 7; Card. Bona, Rerum liturfficarum, lib. I, cap. 23; Laymann, I. c., u. 4; Schmalzgr., I. c.;
S. Alph., I. c., n. 202.
(15) Loc. ciL, n. 203; cfr. Ball.-Palm., I. c„ n. 31; Génicot, I. c., n. 170; Noldln, I. c.,
n. 106; Gaspard, I. c., n. 804.
16 — Cappello, De Sacramentis, I.

236

LIBER IV - PARS I - CAPUT Π

latino celebrare in fermentato, et sacerdoti graeco Sacrum facere in azymo;
quia, aiunt DD., privatae utilitati praevalet bonum commune, propter quod
Ecclesia severissime praecipit, ut unusquisque ritum suum servet.
Excipitur tamen — idque extra omnem controversiam est — necessitas
perficiendi sacrificium, si, consecrato iam vino, panis adhibitus deprehendatur
corruptus, neque alius adsit (pro sacerdote latino ; et vice versa) nisi fermentatus.
Attenta mitiore disciplina Ecclesiae quoad ritum inducta ex praescripto
can. 851 et praesertim can. 866, certum est licere sacerdoti latino celebraro in
fermentato (et vice versa orientali, in azymo), ad complendum sacrificium,
et etiam in casu extremae necessitatis, nempe ut Viaticum moribundo prae­
beat. Eo vel magis id esse affirmandum opinamur, quia ex una parte urget
praeceptum divinum sacrae communionis recipiendae in periculo mortis, ex
alia parte vero nullum Codex continet vetitum hac do re, neque exjilicitum
neque implicitum; porro legislator, iuxta notam iuris regulam, quod voluit,
expressit (cfr. ex. gr. can. 817), quod noluit, tacuit.

Per verba citati ean. 816 « ubicumque (sacerdos) Sacrum litet »
legislator dirimere voluit quaestionem apud theologos et canonistas
iam pridem agitatam, nimirum an latinus in locis graecorum posset
celebrare in fermentato, et orientalis in locis latinorum in azymo (46). E
quibus verbis manifeste colligitur, sustineri amplius non posse senten­
tiam, quam, ut ait ipse Ligorius (47), « communiter et probabilissime »
DD. tenebant, docentes licere sacerdoti latino peregrinanti per loca
orientalium, et vice versa, sive in fermentato sive in azymo Sacrum
litare.
Praescriptum can. 816 urget ubique locorum, sine ulla distinctione
ac limitatione.
Unde sacerdos ritus latini tenetur celebrare in azymo ubicumque
Sacrum faciat, etiamsi celebret in ecclesia et in altari alius ritus (cfr.
can. 823, § 2); sacerdos ritus orientalis in fermentato, exceptis non­
nullis orientalibus qui utuntur azymo, ut suo loco dicetur.
262. ΙΠ. Panis debet esse ex farina confectus. Quamvis farina
non sit absolute necessaria pro validitate consecrationis (cfr. n. 252, 1°),
praescribitur tamen ut triticum non contundatur solummodo, sed
apto instrumento in farinam redigatur; quae deinde cribro exacte pur­
getur et panis ex eadem conficiatur (48).
Utrum id sub gravi, an sub levi praecipiatur, dissentiunt Doctores.
(4G) Cfr. Suarez, l. r.. disp. 44, sect. 3; Antoine, De Euch.t cap. 1, q. 2, v. Nola; Sporer,
Z. r. cap. 3, n. 149; ('ont. Tournely, Z. c., cap. 3, a. 1, conci. 2; Billuart, Z. c., disp. 3, a. 2;
Z. c., n. 31; Gaspard, Z. c., n. 805.
(47) Loc. ctt.t dub. 1°.
(48) S. C. S. Officii, 25 iun. 1852.

DE MATEMA ET FORMA EUCHARISTIAE

ô

237

263. IV. Panis debet esse genuinus seu purus, scii, farina ex qua
panis eucbaristicus iit, omnino genuina et pura sit oportet, i. e. sine
ulla admixtione alterius substantiae. Quaelibet admixtio etiam in mo­
dica quantitate prohibetur omnino, adeo ut, licet materia sit certe
valida, nihilominus, seclusa necessitate, est semper illicita. Vide n. 252.
Hodie praesertim cavendum diligentissime est a permultis corruptionibus
(piae in tritici farinam solent induci, ex. gr. dum eidem admiscetur farina pomo­
rum terrestrium, gypsum aliave substantia seu mineralis seu vegetalis.

Quamvis farina, quae venalis prostat apud publicos mercatores,
tamquam valida consecrationis materia haberi possit, ut periti passim
affirmant, eo quod aliena substantia nonnisi in parva quantitate com­
misceri solet, exceptis casibus extraordinariis, seu peculiaribus adiunctis temporum, ex. gr. belli, experientia hac nostra aetate id compro­
bante; nihilominus, eorumdem peritorum indicio, serio dubitandum est
num huiusmodi farina sit omnino genuina seu pura.
Quare vix excusari potest a peccato, per se equidem gravi, sacerdos
qui farinam pro Eucharistiae sacramento conficiendo emit indiscriminatim a publico mercatore, quia se exponit periculo aut certo aut valde
probabili emendi materiam illicitam; nisi forte publicus mercator sit
persona omni exceptione maior, quae nec decipit nec decipere possit (49).
Ad rem prostant Litt. encycl. S. C. S. Off., 30 aug. 1901. « Pluries et variis
ex locis Supremae huic Congregationi S. Officii dubia proposita sunt circa ma­
teriam (panem et vinum) SS.mi Eucharistici Sacramenti. Cum enim inhone­
storum quorundam mercatorum eo iam malitia pervenerit, ut farinas triticeas
aliarum tum vegetalium tum etiam mineralium substantiarum admixtione
adulterare, vinoque vel ex toto vel ex parte haud ex genimine vitis conficere
passim non vereantur, cumque non raro difficile admodum sit, vel ipsis chemicis
peritis, huiusmodi fraudes agnoscere; non immerito dubitatum est, num ad lici­
tam, imo et validam consecrationem, farinae vel hostiae vinaque, quae sunt
in commercio, tuto adhiberi valeant.
« Cum res, ut patet, maximi sit momenti et, ceterum, de farinarum vino­
rumque frequentibus adulterationibus dubitari nequeat; E.mi DD. Cardinales
Inquisitores Generales pastoralem Reverendissimorum DI). Ordinariorum solli­
citudinem excitandam ccnsuerunt ut, accuratis institutis investigationibus, sï
quos abusus irrepsisse compererint, funditus convellere satagant, ac diligenter
caveant ne quid in posterum in propriis ditionibus fiat quod a latis nedum circa
naturam sed et circa conservationem Sacrarum Specierum dispositionibus, quae
a probatis auctoribus traduntur, quaeque praesertim in Rubricis Missali Ro­
mano praepositis continentur, quomodocumque sit absonum. Quoties vero de
vera venalium farinarum vel hostiarum vinorumque genuinitate rationabile adsit
(49) Cfr. Gnsporrl, l. c., n. 826.
ο

238

LIBER IV - PARS I - CAPUT H

dubium, sacerdotes sibi subditos ab eorum usu in conficiendo SS.mo Altaris Sa­
cramento omnino prohibeant, eosque practical» rationem doceant genuinam ma­
teriam sibi comparandi. Quod demum spectat ad Missas dubia materia antehac
forte celebratas, ad S. Congregationem recurrant » (50).

Qua de re attendenda sunt monita quae scite tradit S. C. de Sa­
cramentis (Instr. 26 mart. 1929).

264. V. Panis consecrandus debet esse omnino incorruptus. Cor­
ruptio admittit plures gradus. Potest esse plena et totalis, vel par­
tialis tantum, notabilis aut levis dumtaxat. Si esset plena et totalis,
materia foret invalida, ut supra iam dictum est. Proinde consulto
dicimus: omnino incorruptus, ut excludatur quaelibet corruptio, etiam
levis aut levissima, ob reverentiam erga SS. Sacramentum.
Sacerdos utens pane qui coeperit corrumpi, licet non sit corruptus,
graviter peccat (51); quare non excusatur a culpa per se gravi, qui in
Sacro faciendo adhibeat panem mucidum vel aliquantulum mucidum.
265. VI. Panis seu hostia consecranda debet esse recens (52). Hac
de re certa firmaque regula dari nequit. Generatim loquendo, hostia
consecranda confecta sit oportet non ante viginti dies ad summum,
iuxta regulam a 6’. Carolo Borromaeo traditam. Hanc DD. communiter
sequuntur atque omnino servandam in praxi edocent, ut quodvis peri­
culum corruptionis et irreverentiae absit. De ista re fusius loquemur
cum sermo erit de sacrarum specierum renovatione (n. 340 ss.).
Vide Instr. S. C. de Sacramentis, 26 mart. 1929.

266. VII. Hostia consecranda debet esse munda et integra, ita
ut absit quaelibet macula et fractura. Id exigit maxima reverentia
sanctissimae Eucharistiae praestanda.
Num sit peccatum grave an leve consecrare hostiam immundam
vel fractam, distinguendum. Si macula est gravis, culpa erit letalis;
si levis, erit venialis, dummodo nulla excuset rationabilis causa; nam,
posita huiusmodi causa, sacerdos celebrans licite uti potest hostia
haud notabiliter immunda. Si hostia non est integra, sed fracta, culpa,
dummodo ne adsit contemptus vel scandalum, generatim est venialis
tantum. In casu necessitatis, secluso scandalo, potest adhiberi etiam
hostia notabiliter seu enormiter immunda aut fracta.
(50) Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. II, η. 2122.
(51) Rubricae Miss., I. c., η. 3°.
(52) Can. 1272; Rit. Rom., tit. IV, c. I, de sanctissimo Eucharistiae sacramento, η. 7.

e

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

239

Si macula vol fractura deprehenditur post oblationem, et enormis non sit,
licito talis hostia consecrari potest, nisi forte scandalum fidelium timeatur (53).

b

Praeterea hostia consecranda debet esse omnino incorrupta. Sacerdos utens pane qui coeperit corrumpi, sed non sit corruptus, gra­
viter peccat (54); itaque non excusatur a culpa, per se gravi, qui in
Missae celebratione adhibeat panem mucidum.
267. VIII. Hostia consecranda confecta sit oportet in figura prae­
scripta. In Ecclesia latina hostia debet esse formae, quantum fieri
potest, orbicularis, et quidem maior pro celebrante quam pro communi­
cantibus. Deficiente hostia maiore aut si commode haberi nequeat,
licet Missam litare — etiam sola devotionis causa, — cum hostia mi­
nore communicantium; quo in casu, si Sacrum fiat coram populo et
adsit periculum admirationis et scandali, fideles certiores fiant de
hostiae maioris defectu (55).
Hostia maior pro Missae celebratione impressam habere solet imaginem
D. N. I. C. Quidam theologi docent, id requiri sub reatu culpae. Sed nullum
reipsa adest praeceptum. Hinc S. R. C. interrogata « an liceat Missam celebrare
quin in sacra hostia appareat imago lesu Christi cruci aflixi»; in Imolen., die
2G april. 1834, n. 2714, respondit: «Servetur consuetudo».

Nonnulli censent figuram et mensuram hostiae, remoto contemptu
et scandalo, non urgere sub culpa. Quae opinio probabilis videtur.
In Ecclesia graeca, idque generatim etiam apud alios orientales, panis
pro celebratione Missae est quadratus, pro communione fidelium triangularis.

268. Conditiones requisitae ut vinum sit materia licita. — Vinum
ut sit materia licita consecrationis debet esse: 1° certo validum; 2° per­
fectum ex facta fermentatione; 3° purum, scii, sine ulla admixtione alie­
nae substantiae; 4° omnino incorruptum; 5° non congelatum.
269. 1. Vinum debet esse certo validum. Id reverentia erga Sacra­
mentum postulat. Solum deficiente materia certo valida, modo urgeat
necessitas celebrandi, potest licite adhiberi materia dubia.
(53) Lacroix, l. c., n. 432; S. Alph., I. c., n. 204; Scavini, L c., n. 141; Lelnnkuhl,
l. c., n. 104.
(54) Rubric. Mira., I. c., η. 3».
(55) 1’aaqual., De sacrificio Missae, q. 220; Diana, /. c.. tract. XIII, reeol. SO; RoncagUa,
tract. XVIII, <1. 1, De Each., cap. 2, q. 6, ΓΟβρ. 3; S. Alph., l. c., η. 205; Gaspard. I. c.,
η. 800.

2-10

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

270. II. Debet esse perfectum ex facta fermentatione. Quare inu­
stum, ut supra innuimus, est materia quidem valida, sed graviter
illicita.
Ad vini corruptionis periculum praecavendum, seu ut melius ser­
vetur vinum eucharisticum, potius quam addatur modica quantitas
spiritus, praeferri debet ut ebulliatur vinum ad sexaginta et quinque
circiter altitudinis gradus; at prohibitum non est absolute, ut vino na­
turali addatur parva quantitas spiritus. Cfr. respons. S. O., 4 maii 1887.
Licet mustum recens condensare per cooperationem igneam ante
quam incipiat fermentare. Sane interrogata S. C. S. Off. « utrum lici­
tum sit ad sanctum Missae sacrificium conficiendum uti vino ex musto
obtento, quod ante fermentationem vinosam per evaporationem igneam
condensatum est»; die 5 aug. 1896 reposuit ad 2: « Licere; dummodo
decoctio huiusmodi fermentationem alcoholicam haud excludat, ipsaque
fermentatio naturaliter obtineri possit, et de facto obtineatur ». Eadem
responsio confirmata fuit die 22 maii 1901.
271. III. Vinum, ut sit materia licita, debet esse purum, i. e. sino
ulla admixtione alienae substantiae. Itaque si vino admisceantur aro­
mata aut aqua aut alii liquores in modica quantitate, materia erit qui­
dem valida, sed illicita, iuxta ea quae alibi tradidimus (n. 257), et
quidem graviter vel leviter illicita pro maiore minoreve quantitate
aquae seu liquoris additi. Cfr. 273.
Extra omnem controversiam est, materiam graviter esse illicitam,
si ex alterius substantiae admixtione fiat nedum invalida, sed etiam
dubia tantum.
Plures DD. censent tertiam partem aquae in duabus tertiis par­
tibus vini, praesertim debilis, aut invalidam aut saltem dubiam red­
dere materiam (56). Certe materia esset invalida, si quantitas addita
superaret vini quantitatem.
Ad rem Instr. S. C. de Sacramentis, 26 mart. 1929 docet: «Item
uti valida materia haberi nequit vinum, seu potius liquor, qui ex pomis
aliisque fructibus eductus, vel chimice artis ope elaboratus, quamvis
vini colorem, eiusque quodammodo elementa continere edicatur, vel
illud vinum, cui aqua maiore vel pari quantitate sit permixta. Imo uti
dubia reputanda erit materia, nec proinde adhibenda, si, licet non
maiore aut pari quantitate quaecumque alia substantia... vino commi­
sceatur, notabilis tamen quantitas aliena sit ipsi admixta; nefas si­
quidem est tantum Sacramentum nullitatis periculo obiicere ».
(56) Cfr. S. Alph., f. c.. n. 210; Gaspard, I. c., n. 821.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

241

In variis casibus, practice videndum, an uti vinum adhuc cen­
seatur communi hominum aestimatione: huic enim maxime deferen­
dum est. De vini aliusve liquoris admixtione, vide nn. 228, 271.
Mustum enecat um quod dicitur, scii, parte alcoholica destitutum sive per
artem sive per naturalem evaporationem, non est materia apta. Per processum
qui vocatur bagnomaria (Bain Marie), enecantur fermenta, quibus mediantibus
Baccharum uvae seu glucosium convertitur in alcohol, iis autem deficientibuH
talis conversio locum habere nequit.
Notandum tamen, huiusmodi mustum enecatum posse iterum reviviscere,
seu fieri naturale, sive per receptionem aliorum fermentorum ex aliis uvis, sive
per immixtionem cum musto naturali. Quo in casu, sive ut mustum naturale,
sive ut vinum si postea fermentetur, erit materia valida.

272. IV et V. Vinum debet esse omnino incorruptum, quatenus
nec foeculentum sit nec acescens vel putrescens; item debet esse non
congelatum.
De his speciatim (c. 274).
273. An liceat ex iusta causa admiscere vino II odicu II aquae vel
sacchari aut alcohol, i. e. spiritus vini. — Consulto dicimus ex iusta
causa; nam, ea deficiente, licitum certe non est.
1. Quoad alcohol seu spiritum vini, ob oculos habeantur respon­
siones a S. Oflicio ad rem datae.
Haec S. Congregatio die 30 iul. 1890 declaravit nihil obstare quominus
ad vinum debile diutius conservandum, ei admisceatur quaedam quantitas spi­
ritus vini (alcohol) « dummodo spiritus (alcohol) extractus fuerit ex genimine
vitis et quantitas alcoholica addita una cum ea quam vinum, de quo agitur,
naturaliter continet, non excedat proportionem duodecim pro centum, et admix­
tio fiat quando vinum est valde recens». His tribus conditionibus non ser­
vatis, commixtio spiritus vini seu alcohol reddit materiam illicitam.
Eadem S. Congreg. die 5 aug. 1896 declaravit licitam esse, in casu speciali,
ad conservanda vina generosa et extraordinarie dulcia, additionem quanti­
tatis alcoholicae, quae « non excedat proportionem septendecim vel octodecim
pro contum, modo admixtio fiat quando ferment atio tumultuosa, ut aiunt,
defervescere incepit ».

Spiritum vini seu alcohol esse addendum, potius quam Baccharum
ex canna saccharina, respondit S. O. (5 aug. 1896); profecto ne ad­
dantur sine necessitate quae a vite non proveniunt.
Cum S. Congregatio declaraverit «loco sacchari extracti e canna
saccharina, vulgo canna de assugar, addendum potius esse spiritum al­
cohol... », patet spiritum vini seu alcohol esso quidem praeferendum, et

212

LIBER IV - PARS I - CAPUT Π

idco in praxi, ubi necessitas postulet, adhibendum, at non prohiberi
omnino saccharum e canna saccharina extractum.
Ad suspendendam vel differendam opportuno tempore fermentationem, licet musto addere anydridem sulphurosam aut mctabisulphitum potassicum, dummodo id fiat in musto, non autem in vino iam
fermentato (S. Off. 2 aug. 1922).
2. Quoad aquam putamus cum Benedicto XIV (57), Berardi (58)
et aliis licitum esse eam in modicissima quantitate (non ultra vicesimam
quintam partem, i. e., ad summam 3 vel 5 pro 100) vino admiscere
ante fermentationera inceptam aut saltem nondum completam, si ra­
tionabilis causa id postulet, ex. gr. vinum sit nimis generosum vel
dulce.
Etiam vino non recenti seu post completam fermentationem, cen­
semus ob iustam et rationabilem causam posse admisceri aquam in
modicissima quantitate (non ultra trigesimam partem, 3 circiter pro
100), puta si, ut in casu allato, vinum sit nimis generosum vel dulce, et
sacerdos non habeat nec possit commode aliud vinum sibi com­
parare.
Ratio, cur licitam tunc dicimus admixtionem, haec est: usus vini
ita commixti cum alia substantia seu aqua in minima quantitate ve­
tatur sub levi. Porro ex certa theologorum doctrina iusta et rationabilis
causa excusat a peccato veniali. Ergo.
Idque confirmatur, indirecte quidem at manifeste, doctrina S. Alphonsi, statim alleganda, qui putat, deficiente alio vino, licitum esse
usum vini parum acescentis, i. e. haud notabiliter acidi ; quod per se,
uti patet, esset materia consecrationis illicita.

Nec refert, aiunt, quod substantia addita maneat vino immixta tamquam
substantia distincta; nam ex una parte vinum manet certissime materia valida,
ex alia parte vero eiusmodi materia, quae per se esset illicita, accedente iusta
causa fit licita.
Ceterum, quidquid sit de chemica distinctione unius substantiae ab alia,
certum est, secundum communem hominum aestimationem quae in re sacramentaria maximi facienda est ex Christi positiva voluntate, aquam in casu
praedicto converti in vinum totamque materiam hac ratione commixtam va­
lidam esse in ordine ad consecrationem.
3. Idem dicas de sacchari admixtione in modicissima quantitate
(non ultra 30 partem, 2 vel 3 pro 100) iustam ob causam, scii, ad tollen­
dam seu imminuendam nimiam vini acrimoniam, si, ut supra, sacerdos
<57> Noti/. LXXVII, n. 7.
(58) Praxis confess., Ill, η. 91G (edit. III).

f

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

243

nec habeat nec possit commode habere aliud vinum. Cfr. de hac re
Instr. S. C. de Sacramentis, 26 mart. 1929 (JL. A. S., XXI, 631).
4. Quae supra (n. 263) diximus dc farinae triticeae emptione apud
publicos mercatores, omnia huc spectant; imo potiore ratione snnt ea
de vino dicenda; tum quia facilius huiusmodi admixtiones alienae sub­
stantiae seu adulterationes vini contingunt, teste experientia; tum quia
valde difficile est, et aliquando impossibile, ipsis artis chemicae peritis
dignoscere num vinum sit vere genuinum, necne.
274. Vinum acescens, putrescens et congelatum. — 1. Necesse
est, vinum non sit acescens seu acidum. Gravitas culpae pendet e
diverso gradu acescentiae; quare usus vini acescentis modo sub gravi,
modo sub levi prohibetur, prout maior aut minor sit acescentia.
Inde sequitur, non esse materiam aptam vinum, cui acescentia
ablata est per bicarb o natum sodicum aut calcicum, aut per turtrolinam,
quia in utroque casu elementa vini propria transmutantur in alias
substantias extraneas.

In praxi tuto sequi possumus doctrinam Ligorii (59), qui cum aliis proba­
bile censet « deficiente alio vino, licere sine scrupulo, prout solent viri probi,
adhibere vinum tantum parum acescens, sive non notabiliter acidum »; etsi
sacerdos non ex necessitate, sed solum ex devotione celebret. Idem S. Doctor
dein refert et non improbat opinionem Sporer et Mazzotta (60), putantium
licere, urgente gravi necessitate, uti vino etiam notabiliter acescente, modo
sit certe vinum.
Haec sententia certa videtur; sane ex una parte nullum est periculum
consecrandi materiam invalidam, eo ipso quod materia est certe valida; ex alia
parte vero urgens necessitas gravis excusat a sacramenti irreverentia, seu me­
lius tunc prorsus abest irreverentia. Nonne in casu extremae necessitatis licet
etiam uti materia dubia f Porro in casu gravis necessitatis cumam haud licebit
ubi materia certe valida, quamvis alias illicita!

Ubi agitur non de vera acescentia vini quae ex eiusdem incipiente
corruptione provenit, sed solum de aliquali acrimonia quae est ex causa
naturali ipsi vino, ex. gr. quia uvae non erant perfecte maturae, ma­
teria est licita; neque expedit per se ut haec naturalis vini acrimonia
corrigatur, mediante introductione alterius substantiae (61).
Putandum non est acescere vinum quod iterata fermentatione labo(59) Loc. ei/., n. 207.
(00) Mazzotta, non antis recto allegatur. Ipso enim (tract. V, disp. I. q. 1, cap. 2, § 2,
v. Terito), ut fatetur I*. Galdô (Thcol. tuor. S. Alph. Ill, p. 186, not. Λ), non loquitur de
• vino adhuc notabiliter acescente», sed in genere do vino acescente.
(61) Cfr. resp. S. C. S. O., 27 april. 1892; Gaspard, I. c., n. S18.

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

ret; neque ullus scrupulus habendus, eo quod vinum sit turbidum: id
facilius in naturali quam in artefacto contingit, ut passim docent periti.
2. Requiritur quod vinum nullimode sit putridum; nam licet ma­
teria valida adhuc sit quando solum incipit putrescere, nihilominus
ob irreverentiam est certe materia illicita, graviter vero aut leviter,
prout maior vel minor sit gradus huiusmodi incipientis corruptionis.
Huc pertinent quae supra exposuimus (n. 258 s.).
π (n. 257, 5) est materia valida quia revera
3. Vinum congelatum
non est substantialiter corruptum, quippe quod qualitates et effectus
vini retinet omnino. At procul dubio est materia illicita, et quidem,
iuxta veriorem sententiam, sub gravi, adeo ut nonnisi in casu necessi­
tatis licite adhiberi queat (62).
Si contingat vinum congelari in Missa, ante consecrationem, etiam
post factam oblationem, debet vel illud liquefieri, vel aliud assumi, et
dein iterum offerri, ac postea consecrari (63).
De vino, cuius vis plus minus evanuerit, vide n. 257.
275. Aqua vino admiscenda. — 1. Sacrosanctum Missae sacrifi­
cium offerri debet ex pane et vino, cui modicissima aqua miscenda est
(can. 814).

Ad rem Cone. Trid. (64) haec habet: « Monet deinde sancta synodus, prae­
ceptum esse ab Ecclesia sacerdotibus, ut aquam vino in calice offerendo misce­
rent, tum quod Christum Dominum ita fecisse credatur, tum etiam quia e
latere eius aqua simul cum sanguine exierit; quod sacramentum hac mixtione
recolitur, ct, quum aquae in Apocalypsi beati loannis populi dicantur, ipsius
populi fidelis cum capite Christo unio repraesentatur » (65).

2. Certum est apud omnes DD. — seposita quorundam veterum
sententia, quae iamdiu obsolevit — mixtionem aquae non esse de ne­
cessitate sacramenti, sed solum de necessitate praecepti.
Utrum vero ex iure divino requiratur, an potius ex iure tantum
ecclesiastico, olim acriter disputabatur; nec desunt vel hodie qui non
certo, sed solum probabiliter aut probabilius opinentur, aquam vino
esse miscendam ratione praecepti mere ecclesiastici. Attentis prae­
sertim verbis modo relatis Concilii Trid., id ut certum habendum (cfr.
infra, 5).
Huiusmodi praeceptum sub gravi obligare indubitatum est, atque
ita quidem ut Ecclesia numquam dispenset nec ulla necessitas ordinaria
(62) S. Alph., I. c.t quaer. 2a; Ball.-Palm., I. r., n. 38; D’Amübalo, l. c., § 252.
(63)

Buarez,

l.

cM

n.

13;

Sporer,

i

<

.

n.

169;

S.

Alph..

i.

c.

(64) Sees. cit., cap. 7; cfr. etiam Cone. Flor. Instr. ad Armenios.
(65) Cfr. Suarez, l. c., sect. 2, qui egregio et eruditissimo disserit.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

245

per se excuset. Excusat tamen extrema, ut ratio perficiendi sacrificium
et verius etiam ratio Viatici ministrandi moribundo (66).
3. Aqua miscenda debet esse naturalis·, quare graviter peccaret
sacerdos contra praeceptum non commiscendi aliquid in materiis sa­
cramentorum praeter institutionem Christi et Ecclesiae consuetudinem,
si vino admisceret aquam rosaceam aut alterius distillationis. Ita com­
muniter DD.
Aqua, dummodo sit naturalis et potabilis, potest esse acida vel
gassosa aut alcalina (S. Off. 11 aug. 1904; Λ. S. S., XXXVII,
p. 238).
4. Admiscenda est aqua modicissima, ut ait Coneil. Flor. (I. c.) et
habet can. cit. 814.
Quoad quantitatem, omnes theologi docent debere misceri in parva
quantitate, servata proportione ad vini quantitatem; quae vero debeat
esse haec proportio, non eodem modo, nec facile explicatur. Certissi­
mum, aquam non debere esse tantam, ut possit corrumpere vinum;
item certum est ex praecepto Ecclesiae nonnisi paululum aquae esse
infundendum.

Per se sufficit una vel altera gutta, dummodo vere sensibilis sit; expedit
tamen ut saltem duae tresve seu plures infundantur guttae, ne, si una vel al­
tera tantum infundatur, fortasse contingat eam interius calici adhaerere neque
ita ullo modo cum vino commisceri.

Quidam Doctores mixtionem licitam extendunt ad octavam par­
tem vini, alii ad quintani, alii ad tertiam, si vinum sit valde gene­
rosum (67).
In praxi, ut ait «S'. Thomas (l. c.), « semper tutius est parum de aqua appo­
nere, et praecipue si vinum sit debile »; at probanda non est importuna sollici­
tudo eorum, qui, si elabantur plusquam duae vel tres guttulae, scrupulis et
anxietatibus vexantur, nisi aliud vinum infundant. Si casu accidat nimiam
aquam infundi, addendum est aliud vinum, quia, uti palam est. magna pars
aquae reddit materiam illicitam, et aliquando etiam dubiam, quin et invalidam
(cfr. n. 267, 2).

5. Mixtio facienda est non in dolio vel ampulla aut alio vase, sed
in ipso calice, et quidem ad altare, tempore ac ritu praescripto, ab
ipso sacerdote, et non a ministro, in Missa privata, a subdiacono in
Sacro sollemni.
(CO) Cfr. S. Thom., I. c.. q. 74, a. 7; Boned. XIV, op. cit., lib. II, cap. 10. n. 8; Lugo,
l. c., disp. 4, sect. 2, n. 22;Suarez, L c., n. 5 s.; S. Alph., 1. c., n. 208.
(G7) Cfr. Suarez, 1. c., n. 3; Lugo, l. c., n. 38; Sporer, l. c., n. 163; S. Alph., I. c.,
n. 209 s.; Ball.-Palm., I. c., n. 45.

216

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

«Si celebrans ante consecrationem calicis advertat non fuisse
appositam aquam, statim ponat eam et proferat verba consecrationis.
Si id advertat post consecrationem calicis, nullo modo apponat, quia
non est de necessitate sacramenti >> (68). Haec verba diserte confirmant
quae supra tradidimus (n. 271).
Innocentius III (69) ad examen revocat quaestionem num aqua vino ad­
mixta convertatur in sanguinem Christi, et sententiam affirmativam vocat
probabiliorem. Hodie omnes DD. eam admittunt post Angelicum (l. c.), qui
merito censet oppositam opinionem sustineri non posse.
Sed non consentiunt circa modum conversionis. Qua de re fuse atque
erudite prae aliis disserunt Suarez (70), Lugo (71) et Vasquez (72).
Res videtur satis clara. Vinum c pluribus componitur elementis (inter
quae est aqua) in certa proportione. Porro aqua modicissima, (piae in calicem
immittitur, convertitur iuxta communem hominum aestimationem, licet non
chemice proprie loquendo, in vinum, atque ita per verba consecrationis ipsa
quoque convertitur in sanguinem Christi D. Et haec profecto est mens Inno­
centa HI et S. Thomae (l. c.) atque communis theologorum doctrina (73).
276. Quaerunt DD. an gutta aquae in calicem immissa post in­
choata verba consecrationis, convertatur, necne, in sanguinem Christi.
Affirmat Vasquez (74), quia, nondum prolata ex integro forma,
materia est praesens, atque sufficiens, cum intentio ministri referatur
ad instans, in quo fit consecratio, et consequenter extendatur ad totam
materiam, quae praesens est ab initio usque ad finem prolationis formae.
Negant, et merito quidem, Suarez (75) et Lugo (76). Ratio est,
quia, ut consecratio fiat, oportet materia sit praesens, quando prono­
mine hic designatur; nam licet significatio formae referatur ad ultimum
instans, tamen tota est in ordine ad species, quae praesentes adesse
debent, quando integra forma profertur.
II
277. Utrum materia consecranda habeat terminum
maximum an
minimum. — 1. Quaeritur scii, an detur adeo exigua particula panis
aut guttula vini, quae valide consecrari non possit; et, e contrario,
an detur materia panis et vini, quae ob magnitudinem sit incapax

(68) Rubric. Miss.» I. c., η. 7.
(69) Cap. 6 Cum Marthac. Dc celebratione Miss. etc., § QuacfiivMi.
(70) Loc. cit.. sect. 4, n. 1 sr.
(71) Loc. cit.. sect. 3 et 4.
(72) Disp. 128, n. 3 es.
(73) Cfr. Calech. Rom.. I. c.. n. 17; Suarez, I. <·., n. 8; S. Bonav., Z. c., a. 1, q. 3;
S. Alph., I. c.. η. 209; Gaspard, I. c.t n. 831.
(74) Diep. 201, η. 42.
(75) Loc. cil.. η. 16.
(76) Loe. cit.. sect. 5, η. 71 s».

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

217

consecrationis. Hinc duplex quaestio de quantitate materiae conse­
crandae, alia nimirum de parvitate, et alia de magnitudine.
2. Ad primam quaestionem quod attinet, respondemus panem et
vinum consecrari posse in quacumque minima quantitate, quae humanis
sensibus percipi queat.
Ratio est, quia licet quantitas sit minima, tamen est vere panis
aut vinum, et si humanis sensibus percipi queat, potest per formam de­
signari, et consequenter esse signum sensibile. Id autem requiri omnino,
palam est. Oportet enim ut materia consecranda demonstretur prae­
sens pronomine hoc, hic. Porro demonstrari nequit per huiusmodi pro­
nomen nisi res praesens in ordine ad sensus: quare si hic et nunc de­
monstrabilis non sit, neque consecrabitis est (77).

Iuxta nonnullos materia debet esse sensibilis ipsi consecranti, ut possit
adhibere pronomen demonstrativum; sed hoc erroneum est. Sane, eo posito,
sequeretur sacerdotem coecum, quippe qui panem et vinum oculis suis videre
nequit, invalide consecrare; item validam non esse consecrationem in tenebris
factam ob lucis defectum. Utrumque falsum est. Sufficit ergo quod materia
sit vere sensibilis in se ipsa.
Utrum vero pars panis aut vini, non separata sed in toto existons, possit
valide consecrari per se sola, toto pane seu vino non consecrato, non convenit
inter theologos. De hac quaestione mere hypothetica et ideo nobis omittenda,
videsis Suarez (78) et Lugonem (79).
3. Ad alteram quaestionem quod spectat, duplex est DD. sententia.
Quidam docent dari terminum certum in quantitate maxima, quae
consecrari potest, quia, aiunt, cum sacramentum Eucharistiae ordi­
netur ad usum, non videtur data potestas nisi ad consecrandam quan­
titatem usui fidelium accommodatam. Hic enim et non alius videtur
esse prudens modus institutionis sacramenti; nam dare sacerdotibus
absolutam potestatem conficiendi quantamcumque materiam velint,
et inutile est, et in gravem iniuriam huius sacramenti cedere posset.
Hanc sententiam tenet S. Bonaventura (80) cum aliis a Suarez
allegatis (81) eainque probabilem existimat Angelicus (82).
Alia sententia, longe communior et probabilior, absolute et sine
limitatione negat dari terminum in qu?« «*«»♦·* -»««« <>;
infinttn™
procedatur (83).
(77) Cfr. S. Thom., L c., q. 74, a. 2; Suarez, L c
(78) Loc. cit., sect. 8, n. 5.
(79) Loc. cit., n. 88, 94 ss.
(80) Dlst. 10, n. 2, q. 4.
(81) Loc. cit., sect. 8, n. 2.
(82) Opusc. 59, cnp. 5.
(83) Cfr. S. Thom., I. c., q. 74, a. 2; In IV D. 11, <
Dc Eiich., 2, n. 4; Lcdeema, I. c., q. 41, a. 2; Lugo,

248

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

Qua in re ita praestat distinguere: aliud est loqui de quantitate
panis per se et ex parte magnitudinis tantum, aliud vero ratione prae­
sentiae necessariae ad veritatem formae; nempe aliud est quaerere
quanta materia per se seu ex vi formae et potestatis sacerdotalis con­
secrari possit, et aliud est inquirere, an omnis conditio necessaria ad
consecrationem possit applicari ad quantamcumque materiae quanti­
tatem. Ita egregie eximius Suarez (l. c.).
Porro per se, et ex vi formae ac potestatis, quae est in ministro, potest
consecrari quantacumque materia sine ullo magnitudinis termino.
Idque probatur primo, quia Christus dedit sacerdotibus potestatem con­
secrandi panem et vinum; ex sacris Litteris vero, aut ex Traditione vel alio
principio minime constat, huiusmodi potestatem fuisse limitatam ad certum
terminum, sed potius simpliciter ac indefinite fuisse concessam. Ergo.
Probatur secundo ita argumentando. Determinatio quantitatis non potest
sumi ex usu, ut probe ostendit S. Thomas (l. c.), quia ipse usus indefinitus est:
neque ex forma, quia illa optime cadere potest in quantamcumque materiam:
neque ex intentione ministri, quia etiam haec potest extendi ad omnem magni­
tudinem; nec demum ex inutilitate aut iniuria sacramenti, quia hoc pertinet
solum ad liceitatem, i. e. ad bonum vel pravum usum, qui validitati sacramenti
nullatenus adversatur, si cetera necessaria concurrant (84).
At si magnitudo materiae tanta sit — hypothetice loquimur — ut nequeat
tota simul fieri moraliter praesens, tunc certe non potest unica forma conse­
crari ; equidem non propter nimiam quantitatem, sed ob defectum praesentiae
omnino atque absolute necessariae ad validam consecrationem (85).

Articulus III.

De materia proxima Eucharistiae.
278. Nomine materiae proximae alii usum materiae requisitae in
ipsa consecratione, i. e. panis et vini, intelligunt; alii materiam re­
motam iam consecratam seu species permanentes (1).
279. Conditiones requisitae ad validam consecrationem. — Duae
conditiones requiruntur: 1° ut materia consecranda sit vere et proprie
praesens; 2° ut sit certa ac determinata.
(84) Cfr. S. ThomM Z. c., ad 2; Suarez, Z. c.t n. 4.
(85) 8. Thoin., opusc. 59, cap. 5; Suarez, l. c., η. 5; Lugo, Z. c.; Durandus, dlst. 11,
q. 6; Victoria, in Summa n. 57; Paludanus, dlst. 10, a. 7, q. 1.
(1) Busemb. apud S. Alph., Z. c., n. 194; Génicot, Z. c., n. 168; Gury, Z. c., n. 281;
Noldiu, Z. c., n. 109.

i

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

249

1. In primis requiritur ut materia sit vere ct proprie praesens
sacerdoti consecranti, independenter a circumstantiis et a quovis alio
nutu vel signo. Ratio est, quia Christus consecravit materiam praesen­
tem, et Apostolis non contulit potestatem faciendi nisi quod ipse fe­
cerat; id praeterea clare liquet ex ipso pronomine hoc, hic, quo tantum
res praesens demonstratur (2).
Haec praesentia necessaria ad validitatem consecrationis a non­
nullis dicitur physica, ab aliis moralis. Satis non est praesentia intelle­
ctualis, qua solum verbis vel mente materia praesens sistatur; at simul
non requiritur ut actualiter aliquo sensu percipiatur (n. 277, 2).
Requiritur et sufficit, iuxta communem loquendi modum, ut per
pronomina hoc et hic materia sufficienter ut praesens demonstrari
possit.

280. Hinc: 1° Valide consecrantur hostiae in ciborio clauso, aut in calice
congestae, etsi inferiores videri non possint; item vinum in calice cooperto.
Iuxta enim loquendi communem usum, sufficienter demonstratur contentum
per rem quae ad id continendum destinatur (3).
2° Invalide consecratur materia, etiam sciente sacerdote, posita post
parietem, et etiam, ut communius et probabilius affirmant DD., a tergo conse­
crantis, post altare aut post tabulam, quae canonis dicitur; quia non est ita
praesens ut per pronomen hoc, hic demonstrari possit (4).
Id tamen hoc sensu videtur intelligendum, quatenus absit unio moralis
cum aliis hostiis forte consecrandis, et nullo modo sacerdos videat v. g. hostias
consecrandas post tabulam positas.
3° Ob eandem rationem invalide consecratur materia procul distans.
Quanta vero distantia valori non obsit, morali hominum aestimationi
relinquendum. Alii censent consecrationem esse invalidam, si materia
distet ultra 50 passus; alii assignant distantiam 30 passuum; alii 20, et
quidam 10 (5).
S. Alph. (I. c., 2°) dicit: « Putant Lugo et Gabriel apud Salmant., consecra­
tionem in viginti passus esse certam »; quibus verbis non pauci auctores fue­
runt decepti ob auctoritatem Card. Lugonis. At Lugo non bene citatur. Ipse
enim (l. c.) nullam distantiam determinat; imo expresse ait: ♦ Certe, ego nullam
firmam regulam invenio, nisi eam quae ex communi modo loquendi hominum
desumitur » (6).
4° Si hostia lateat sub corporali vel mappa aut in missali, sub cussino
vel sub pede calicis, probabilius — speculative loquendo — consecratio est
(2) S. Thom., in IV D. 11, q. 2, n. 1; Suarex, l. c., sect. 5; Lugo, l. c., n. 121 88.; S. Alph.,
ex Busemb., I. c., n. 211 hs.
(3) Suarez, l. c., n. 5.
(1) S. Alph., I. c., n. 213; Génlcot, 1. c., n. 173; Lehmkuhl, l. c., n. 166.
(Λ) Cfr. Suarez, l. c., n. 3 8.; Lugo, L c.. n. 125; 3. Alph., L c.; Noldin. L c.. n. 10. b.
(6) V. Salmant., tract. 4, cap. 4. η. 115; D'Annibale, I. c., 5 255.

250

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

valida, si sacerdos praemonitus fuerat de ca consecranda; practice tamen ha­
benda ut dubia, stante DD. controversia (7).
5° Item nulla aut saltem dubia est consecratio hostiae in tabernaculo
clauso positae (8); quod si tabernaculum esset apertum, consecratio foret pro­
babilissime valida.
281. 2. Insuper ad validam consecrationem requiritur ut materia
sit certa et, per intentionem actualem vel virtualem ministri, in in­
dividuo determinata; quia pronomine hoc, hic designari nequit res inde­
terminata (9). Quare valide consecrantur duae hostiae invicem adhae­
rentes, etsi sacerdos unam tantum adesse putet; neque valori obest
error de numero hostiarum, quae in corporali vel ciborio fuerint appo­
sitae. Etenim voluntas manet consecrandi omnes hostias praesentes,
quam, tamquam Ecclesiae consuetudini conformem, quisque censetur
habere saltem implicite (10).
Item valida est consecratio, si sacerdos plures hostias ad altare
tulerit aut adverterit ab alio deferri a se consecrandas, vel ante sacrifi­
cium monitus fuerit de consecrandis in altari iam positis, quamvis ex­
presse earum non meminerit dum consecrabat, aut ciborium tempore
oblationis vel consecrationis non detexerit; intentio enim praecedens
respectu illarum virtualiter perseverasse merito censetur (11).
Invalide consecraret qui vellet solum tertiam vel dimidiam partem
hostiarum consecrare, quae in aliquo ciborio continentur, nullis in in­
dividuo designatis.
Valida, contra, est consecratio, si sacerdos intendat consecrare ex
pluribus hostiis praesentibus quatuor aut quinque tantum, eas expli­
cite et perspicue determinando, vel omnes, praeter infimam et supre­
mam cumuli, vel omnes pares, ex. gr. secundam, quartam, sextam, si
sint ordine collocatae, et determinetur, unde numerandi initium sumi
debeat (12).
Si hostiae non consecratae admisceantur consecratis, totus cu­
mulus i. e. omnes hostiae sunt consecrandae sub conditione, cum aliae
ab aliis distingui nequeant (13).
Hostiae, inscio sacerdote appositae, non consecrantur, ob defe­
ctum, uti patet, intentionis. Eae tamen, quae in corporali positae sunt,
(7) Salmant., L c., n. 116; Lacroix, Z. c., n. 455.
(8) S. Alph.. Z. r.
(9) Suarez, I. c., sect. 6; Lugo, l. c., η. 129 ss.
(10) Busemb. apud S. Alph., Z. c., n. 216, 2°; Suarez, l. c., η. I; Conlnck, q. 74, n. 35 ss
Bonacina, l. c., q. 2, punct. 5, n. 3.
(11) Busemb., Z. c.; Génicot, l. c., n, 171.
(12) Busemb., Z. c.; Suarez. I. c.. n. 5; Lugo, l. c.t n. 129 s.
(13) Lugo, Z. c., n. 136; Salmant., Z. c., n. 129; S. Alph., Z. c.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

251

consecrarentur, si sacerdos elicuisset intentionem consecrandi omnes
hostias in corporali positas; quae intentio semel pro semper est eli­
cienda, ad quaevis dubia praecavenda, ideoque in praxi huiusmodi
intentio adfuisse censetur (14).
luxta ea quae supra diximus (n. 277), magna quantitas materiae,
dummodo tota sit consecranti praesens, potest valide consecrari. Unde
/S*. Thomas (l. c.) validam dicit consecrationem quae fieret totius panis
qui in foro venditur, vel totius vini quod est in dolio.
Materia, quae sensibiliter praesens non est, seu quae adeo minima
est, ut humanis sensibus obiici nequeat, invalide consecratur.
Si ciborium ex oblivione relictum fuerit extra corporale dum consecratio
peragitur, valet consecratio, quando habita fuerit intentio consecrandi hostias
in ciborio contentas. Si dubitetur, num adfuerit ista intentio, consecratio est
dubia.

252

LIBER IV - PARS I - CAPUT Π

intendit, disputant auctores. Practice iuvat extergere purificatorio
guttas illas, ante offertorium. Expedit semel pro semper elicere inten­
tionem eas non consecrandi, ut quodeumque dubium praecaveatur (19).
Micae panis, tempore consecrationis ab hostia divulsae eique ta­
men adhaerentes, probabilius, at non certe, consecratae non sunt, quia
sacerdotis intentio videtur restringi ad materiam quae est per modum
unius continui.
Micae, quae separatae exsistunt in corporali aut in ciborio, non
censentur consecratae, nisi sacerdos expresse intenderit eas consecrare;
huiusmodi enim intentio, utpote minus rationabilis, nullatenus est
praesumenda.
Practice, etiam quoad micas panis, praestat semel pro semper eli­
cere intentionem eas non consecrandi.
283. Conditiones requisitae ad licitam consecrationem. — Tria sunt
accurate attendenda circa licitam materiae consecrationem:
I. Regula generalis semper atque sub gravi servanda est haec:
« Nefas est, urgente etiam extrema necessitate, alteram materiam sine
altera aut etiam utramque, extra Missae celebrationem, consecrare »
(can. 817). Cfr. n. 245.
Verba « extra Missae celebrationem » non sunt intelligenda de Missa
prout sensu vulgari et communi accipi solet, sed contra de sacrificio
Missae essentialiter considerato. Quare, urgente extrema necessitate,
liceret sacerdoti Sacrum incipere ab offertorio aliasve preces, quae
nullatenus pertinent ad essentiam et integritatem sacrificii, omittere.
Cfr. n. 246.
II. Requiritur generatim loquendo, 1° ut non sit maior quantitas,
quam quae opportuno tempore possit absumi, quia secus esset peri­
culum ne species putrescerent; 2° ut celebrans ab usu Ecclesiae, prae­
sertim in Missali praescripto, non recedat. Ita communis theologorum
doctrina.
III. In specie vero, ut Ecclesiae ritualibus praeceptis satisfiat,
quatuor requiruntur. Scii, materia consecranda, tempore consecra­
tionis, debet esse 1° super altari; 2° in corporali; 3° super lapide conse­
crato, quantum fieri potest; 4° pyxis seu ciborium particulas conse­
cratas continens debet esse discoopertum (20).
Contra Gasparri (l. c.) et alios censemus non requiri sub mortali, ut ma­
teria consecranda sit in lapide consecrato; quia ex una parte deest formale
(19) S. Alph., L c., n. 215; Lacroix, l. c.9 n. 459; Génlcot, l. c., 6°.
(20) Cfr. Bened. XIV, l. c., n. 139; Suarez, l. c., disp. 81, sect. 5; Gaspard, l. c., n. 835.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

253

Ecclesiae praeceptum sub gravi, ex alia parte non videtur adesse gravis ir­
reverentia.
Sufficit ut calix et ciborium quoad maiorem partem in petra sacra con­
sistant. Et quamvis per se omnis materia consecrata usque ad communionem
sacerdotis consistere debeat in sacra petra, tamen, si, propter angustiam
eiusdem petrae, calix et ciborium simul consistere nequeant, sufficit ut conse­
crationis tempore ciborium ponatur in petra sacra, et postea parum removeatur
ut locum cedat calici consecrando.
Particulae consecrandae, si plures sunt, in pyxide generatim ponantur;
si paucae, poni possunt super corporale.

Ciborium in altari, excepto momento oblationis et consecrationis,
debet esse coopertum, sed (saltem post oblationem) sine velamine (21).
284. Si parvae hostiae pro populo communicando afferantur paulo
post jactam oblationem, licite consecrantur, suppleta mentaliter obla­
tione. Canone iam incoepto, ita distinguendum: si plures sine commu­
nione remanerent, licet consecrare; si unus tantum remaneret sine
communione, DD. plerique docent non licere; et addunt, ob iustam
causam, ex. gr. si communicaturo diu foret expectandum, fas esse
partem magnae hostiae ei porrigere.
At, non solum ubi agatur de Viatico infirmo ministrando, sed
etiam de communione iusta de causa danda uni alterive fideli, tenen­
dam censemus sententiam, quae affirmat licite consecrari particulam
canone iam incoepto allatam, potius quam ex hostia sacerdotis pars
detrahatur (22).
Post consecrationem Missae peractam, nullo in casu licet super
pyxidem seu particulas allatas verba consecrationis denuo pronuntiare;
esset enim sacrilege Missae sacrificii essentiam secundo peragere, idque
imperfecte: quod nefas omnino est (23).

Quidnam, si v. g. occasione peculiaris sollemnitatis adsint plures fideles
communicandi et celebrans obliviscatur particulas consecrare, idque animad­
vertat post factam iam consecrationem?
Si praesto sit alius sacerdos, qui Sacrum facere queat, ipse Missam ce­
lebret et particulas fidelibus distribuendas consecret. Si alius sacerdos praesto
non sit, et fideles possint sino gravi incommodo aut offensione S. Communio­
nem differre, haec profecto differenda est.
Si, contra, ex omissa Communione gravis populi offensio aut murmur ori­
retur in sacerdotem, v. g. si ageretur de prima puerorum sollemni Communione,
(21) Gnsporrl, Z. c.; Patroni, op. cit., II. p. 252.
(22) Cfr. Lacroix, I. c., n. 450
Ball.-Pahn., I. c.. n. 63; Noldin, l. c., n. 118.
(23) Cfr. can. 817; Lchmkuhl, Z. c., n. 169; Génlcot, Z. c., n. 175.

254

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

ita distinguendum: si sacerdos statim post consecrationem panis advertit
omissam fuisse hostiarum consecrationem, iuxta probabilem sententiam potest
eas illico consecrare, ante vini consecrationem, quia essentia sacrificii Missae
nondum est perfecta; si illud advertat post consecrationem utriusque speciei,
nullo pacto licet novam peragere consecrationem. In ista gravissima necessi­
tate, sacerdos statim post Missam expletam aut etiam immediate post sacra­
rum specierum sumptionem, posset aliam Missam celebrare pro consecrandis
hostiis fidelibus distribuendis.
285. Quidnam in casu dubiae consecrationis. — 1. Si celebrans,
facta consecratione, dubitet serio de validitate consecrationis materiae
ipsius sacrificii eucharistici, panis aut vini, debet necessario verba con­
secrationis conditionate repetere.
2. Si dubitet sacerdos de validitate consecrationis hostiarum, quae
sunt fidelibus distribuendae, et urgeat gravissima necessitas communi­
candi, quidam (v. g. Noldin, l. c.) censent licere sacerdoti, ante sumptio­
nem sacrarum specierum, i. e. ante absolutum sacrificium, sub condi­
tione verba consecrationis iterare, quia, aiunt, essentia Missae, stante
dubio, non iteratur et conditionata verborum repetitio licita efficitur
ob gravissimam causam.
3. Si huiusmodi necessitas seu causa distribuendi hostias fidelibus
desit, non licet in casu verba consecrationis repetere. Quare istae hostiae
dubie consecratae in alia Missa sub conditione rursus consecrandae
sunt, vel a celebrante ante purificationem sumendae, aut distincto vasi
inclusae reponendae sunt in tabernaculo ibique relinquendae, donec
corruptae fuerint (24).
4. Graviter illicitum foret, propter idololatriae materialis peri­
culum, hostias dubie consecratas distribuere fidelibus communicaturis
aut adorandas proponere.
(21) Lugo, L c., n. 136 ss.; S. Alph., I. c., n. 216; D’Annibale, l. c., § 255, not. 33.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

255

Articulus IV.

De forma Eucharistiae.

'

286. Forma sacramenti Eucharistiae sunt verba, quibus Christus
Dominus augustissimum hoc sacramentum instituit. Sacerdos enim
Missam celebrans in nomine et in persona Christi loquitur et ope­
ratur (1).

a consecrationis panis. — Verba consecrationis panis
sunt verba Christi D.: Hoc est (enim) corpus meum.
Illud hoc in forma consecrationis significat: Hoc ens quod est in
meis manibus, vel: Hoc ens quod continetur sub his speciebus, et semel
prolato ultimo consecrationis verbo, per mirabilem conversionem, sub
speciebus panis non est amplius substantia panis, sed corpus Christi,
et ita propositio: Hoc est corpus meum, vera est (2).

Scotus (3), cui alii quoque adstipulati sunt, censet, etiam verba: Qui pridie
etc., ad validam consecrationem requiri, non quod sint forma aut pars formae,
sed quia requirantur tamquam conditio ut sacerdos significet se in persona
Christi loqui. Haec sententia solido caret fundamento et rectissime a DD.
communiter reficitur (4).
Vox enim certe non est essentialis; eius omissio peccatum veniale
iuxta quosdam, nullum iuxta alios, constituit.
Si consecrationis verba sint repetenda postquam celebrans iam
longius progressus est, solummodo ex praecepto Ecclesiae resumi de­
bent a verbis: Qui pridie etc., quo congruentius ad ipsam consecratio­
nem deveniatur. Si vero statim inter consecrationem error sit corri­
gendus repetitione formae, necesse non est ut resumantiu- illa verba:
Qui pridie etc., sed sola ipsius consecrationis forma (5).

Valida, sed graviter illicita foret consecratio, si sacerdos diceret: Hic
cibus, haec res, contentum sub his speciebus est corpus meum, vel: Hoc est corpus
meum quod dc Virgine sumpsi, vel: Hoc est meum corpus.
E contrario invalida esset consecratio, si diceret: Hic (adverbialiter) est
’

1
I

(1) Eugenius IV, Instr. ad Armenias.
(2) S. Bcllarm., De sacramento Eucharistiae. lib. IV, cap. 12.
(3) In IV Dist. 8, q. 2, n. 4.
(4) Lugo, disp. XI. eoct. 3. n. 39; Gaspard, l. c.. n. 830; Lehiukuld, l. c., n. 173:
Billot, L c., p. 488 88«; Siisse, l. c., p. 448.
(5) S. Bellarm., I. c.; Lchmkuhl, l. c.; Gaspard, L c.

256

LIBER IV - PARS I - CAPUT II

corpus meum; vel: Hoc corpus est meum; vel: Hoc fit corpus meum; vel: Ecce
corpus meum; vel: Hoc sit corpus meum; vel: Hic panis convertitur in corpus
meum; vel: Hic ponitur substantia mea; vel: Hoc corpus meum, omisso est (6),
nam licet τά est ex aliis verbis adiunctis quandoque satis intelligatur, hic tamen
non habentur alia adiuncta quae denotent verbum istud subaudiri (7).
Dubia est consecratio, si sacerdos dicat: Illud est corpus meum; vel: Haec
est caro mea; vel: Hoc meum est corpus; postremam hanc formam plures ut
validam habent, quia textus graecus (8) eundem ordinem refert (9).

Licet mutatio accidentalis formam non reddat invalidam, nihilomi­
nus graviter illicita plerumque est: in hoc enim tanto sacramento fere
omnis voluntaria formae mutatio sub gravi cavenda est (10).
Ex negligent^ pronuntiatione, sine prava voluntate, corrumpere est
in es, corpus in opus, meum, in meu (item, calix in colis, sanguinis in
sanguis), a veniali peccato excusari nequit. Plerumque tamen culpa
abest, quia negligentia culpabilis non exsistit.
Qui sive inculpabiliter ob lapsum aut vitium linguae, sive culpabi­
liter ob negligentiam in pronuntiatione formam consecrationis accidentaliter tantum mutavit, nihil repetere debet. Consecratio enim est
certe valida.
288. Forma consecrationis vini. — Haec est: Hic est enim calix
sanguinis mei, novi et aeterni testamenti, mysterium fidei, qui pro vobis
et pro multis effundetur in remissionem peccatorum.
Verba: Hic est (enim) calix sanguinis mei, sunt certe essentialia.

Quidam auctores censent etiam cetera verba: Novi et aeterni testamenti etc.,
ad essentiam pertinere. Quam sententiam ipsemet S. Thomas (11) sequi vide­
tur (12), licet nonnulli theologi (13) aliique arbitrentur Angelicum aliter reipsa
sentire. Quidquid sit de opinione S. Doctoris aliorumque theologorum, sen­
tentia opposita est communis et moraliter certa (14).
In praxi certe graviter peccaret qui ea verba omitteret, et si prima tan­
tum dixisset, integram formam sub conditione repetere deberet. Quidam (15)
tenent licere quidem formam conditionate repetere, at eiusdem repetendae
(6) Gasparri, l. c., n. 831.
(7) S. Alph. ex Busemb., I. c., n. 221; Gasparri, L c.
(8) Ctr. I Cor., xi, 24.
(9) Bonaclna, I. c., q. 3, punct. 1, n. 8 ss.; Laymann, l. c., cap. 3, n. 2, v. Quintum;
Génlcot, l. c., n. 177, V.
(10) Gaspard, l. c.; Noldin, L c., n. 121.
(11) Loc. cit., q. 78, a. 3; in IV D. 18, q. 2, a. 2, sol. 1.
(12) Billot, I. c.
(13) Sotus, IV, dlst. 11, q. 1, a. 3; BiUuart, De Euch., dissert. V, a. 3, § 2.
(14) Lugo, L c„ n. 09; Gaspard, I. c.. n. 833; Lchmkuhl, L c., n. 171; Billot, l. c.; Do
Augustinis, l. c., p. 614 ss.
(15) Lchmkuhl, l. c„ n. 172; Gury, Casus, II, n. 20; Noldin, I. c., n. 119,

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

257

obligationem statui non posse, « cum consecratio videatur moraliter certo va­
lida ». Id speculative admittimus; practice vero, ob dissensum DD., formam esse
omnino repetendam arbitramur.
Valide, sed graviter illicite, consecraret sacerdos latinus dicens:
Hic est sanguis meus, qua forma graeci utuntur; item sacerdos tum
latinus tum graccus dicens: Hic potus, hic calix est sanguis meus; vel:
Contentum sub his speciebus est sanguis meus; vel: Hic est sanguis meus
infiniti valoris; vel: Hoc est sanguis meus.
E contrario invalide consecraret, dicens: Hic sanguis est meus; vel:
Ecce sanguis meus; vel: Hoc fit, hoc sit sanguis meus etc. (16).
Dubia est si dicat: Iste, ille est sanguis meus; et, iuxta Gasparri (17)
et alios: Hic sanguis meus; vel: Hic calix sanguinis mei.
Illud hic refertur ad calicem continentem et per ipsum ad vinum
contentum; et sensus est: Hic potus est sanguis meus. Semel prolato
ultimo consecrationis verbo essentiali, substantia vini conversa est in
sanguinem Christi, ita ut in calice sub speciebus vini iam non sit sub­
stantia vini, sed sanguis Christi (18).
Quod spectat ad mutationem, culpam et repetitionem, vide quae
supra diximus (n. 16 ss.).

289. Quomodo verba sint pronuntianda. — Verba consecrationis
non solum recitative, i. e. materialiter dicenda sunt, sed etiam signifi­
cative seu formaliter, quatenus sacerdos consecrans non tantum id
referat quod Christus dixerit, sed praeterea, ea verba proferens, inten­
dat affirmare quod ipsa sonant, scii, hoc esse revera corpus et sangui­
nem Christi.
Palam est hanc intentionem haberi ab omni sacerdote qui conse­
crare intendat (19); proinde tranquillus quisque sit nullaque anxietate
vexetur.
Ad praecavendos errores et scrupulos consulendum est, ut cele­
brans in omnibus intendat quod vult et intendit Ecclesia.

290. Monitu II . — Prae oculis semper habeatur Rubrica Hfissalis (20): «Si celebrans non recordetur se dixisse ea quae in consecra­
tione communiter dicuntur, non debet propterea turbari. Si tamen
certo ei constet se omisisse aliquid eorum quae sunt de necessitate sacra(16)
(17)
(18)
(19)
η. 120.
(20)

S. Alph. ox Busomb., I. c.; Gasparri, l. c.; D'Atmibale, l. c„ n. 254.
Loc. cit., n. 833.
Suarez, disp. 75, sect. 7.
Cfr. Lugo, l. c., sect. 5; Géuicot, l. c., η. 176, II; Marc, I. c., η. 1530; Noldin, l. c.,
De defect, in celebratione Missarum occurrentibus. V, 2.

238

LIBER IV - PARS I - CAPUT III

menti... resumat ipsam formam et cetera prosequatur per ordinem.
Si vero valde probabiliter dubitat se aliquid essentiale omisisse, iteret
formam, saltem sub tacita conditione. Si autem non sunt de necessitate
sacramenti, non resumat, sed procedat ulterius ».

CAPUT III.

DE EUCHARISTIAE MINISTRO
291. Cum Eucharistia sit sacramentum permanens, duplex actio
ministri in eo distinguitur, scii, confectio sacramenti, et eius applicatio
ad usum seu dispensatio. E contra in aliis sacramentis confectio et
applicatio ad usum, quae in ipsa sacramenti dispensatione consistit,
sunt unum et idem.
Inter has duas actiones hoc maximum intercedit discrimen, quod
sacramenti confectio pendet a ministro, ut sit valida; dispensatio vero,
quippe quae sacramentum iam confectum supponit, non potest ex
parte ministri esse irrita ac invalida, sed solum illicita; ideoque solum
ad liceitatem dispensatio certum ac determinatum postulat ministrum.

Articulus I.

De ministro consecrationis.
292. Minister consecrationis est sacerdos. — In ministro consecra­
tionis ad valide sacramentum eucharisticum conficiendum requiritur
potestas Ordinis, et quidem presbyteralis. Hinc de fide est, solos sa­
cerdotes esse ministros Eucharistiae conficiendae (1).
Sane illi soli Eucharistiam conficere possunt, quibus Christus hanc
potestatem prorsus supernaturalem concessit. Atqui Christus, teste
Scriptura, huiusmodi potestatem solis Apostolis eorumque in sacer­
dotio successoribus contulit per verba illa: « Hoc facite in meam comme­
morationem ».
Hoc sensu profecto, ut ait Cone. Trid. (I. c.), verba Christi ca(1) Cono. Lat. IV, cap. Firmiter; Cone. Flor, in Decreto pro Armeniis; Cone. Trid.. SC88.
XXII, cap. 1 et can. 2; can. 802.

r

L'

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

259

tholica Ecclesia semper intellexit atque intelligenda esse docuit. Porro
eadem est actio, qua conficitur augustissimum altaris sacramentum,
et qua Eucharistia, ut est sacrificium, immolatur; sed munus pro­
prium solius sacerdotis est sacrificare; ergo (2).
Potestas per ordinationem presbyteralem valide recepta, ut pote
quae cum sacerdotali charactere cohaeret, perpetua ac omnino indele­
bilis est; quare omnes et singuli sacerdotes, semel valide ordinati, sunt
semper ministri Eucharistiae conficiendae, licet forte excommunicat!
vel suspensi aut interdicti vel etiam depositi aut degradati sint.
293. An et quanam ratione possint plures ministri eandem ma­
teriam consecrare. — 1. Id aliquando locum reipsa habere, omnibus
compertum est. Sane apud Ecclesiam Orientalem mos olim fuit et
est quoque hodie ut alter sacerdos consecret cum altero, qui primi
celebrantis personam gerit, vel, adhuc frequentius, ut unus pluresve
presbyteri consecrent cum Episcopo. Quae praxis non solum ab Apostolica Sede haud improbatur, sed omnino servandam esse praecipitur,
ut expresse constat ex Benedicti XIV Const. « Demandatam », 14 dec.
1753, § 9, et Const. « Allatae », 26 iul. 1755, § 38.
2. Ad Ecclesiam Latinam quod spectat, id locum habet duplici
tantum in casu, nimirum in Missa ordinationis presbyterorum et in
Missa consecrationis Episcoporum secundum Pontificale Bom. (3). Extra
hos casus, id sub poena gravis culpae vetari, pro certo habemus, sive
considerata natura ipsius ritus, sive probe attento praescripto can. 803.

Quod vero praedicta praxis sit prorsus licita, indubitatum est, eo ipso
quod Apostolica Sedes per tot saecula eandem servari permiserit atque suprema
sua auctoritate approbaverit non solum implicite, verum etiam explicite (4).
Quae doctrina adeo certa est ut citra scelus nemini liceat eam inficiari vel
in dubium revocare; equidem, posito facto et Ecclesiae approbatione, tamquam
omnino vera habenda est. Quare sententia quorundam veterum I)D. (5), qui
putabant illam consuetudinem esse malam, simpliciter loquendo, falsa ac
temeraria prorsus est, ideoque silentio praetereunda (6).
3. Cum tot sint Missae, quot sunt sacerdotes concelebrantes, se­
quitur singulos recipere posse eleemosynam pro Sacri applicatione (cfr.
n. 640).
(2) Cfr. S. Thorn., I. c., q. 82, n. 1 et 3; In IV D. 13. q. 1. n. 2. q. 1; D. 17. q. 3, a. 2,
q. 1: Suarez, In 3 p. I). Thorn., q. 82, a. 1; S. Bellann., I. c.. cap. 16; S. Alph., I. c., n. 232.
(3) Cfr. part. I, De ordinatione presbyteri. De consecratione electi in Episcopum.
(I) Pontificale. Hom.; can. 803.
(5) Durandus, diet. 13, q. 3; Pisan., verb. Euch. 3; Gabriel., loot. 6 in can.; Angel.,
Euch., 2. § 3, et alii apud Suarez, I. C., disp. 61, sect. 4, n. 5.
(6) Cfr. Lugo, I. c., disp. 11, sect. 8, n. 162.

260

LIBER IV - PARS I - CAPUT III

1. De validitate consecrationis unius eiusdem que materiae a plu­
ribus ministris simul peractae, nulla est controversia. Huc spectant
quae alibi diximus (n. 14).
294. Quoad rationem vero et modum, quo plures formae possint
efficere consecrationem eiusdem materiae, et consequenter quomodo pre­
sbyteri noviter ordinati (idem dicas de Episcopis in Missa consecrationis)
concurrant cum Episcopo ordinante ad consecrandum, controvertitur.
Γη primis certum est, plures ministros non posse concurrere ad
conficiendum hoc sacramentum eucharisticum, veluti causas partiales
ex parte formae, ita ut alter unam partem formae proferat, et alter
aliam; tunc enim neuter reapse profert formam, et ideo sacramentum
confici nequit.
Item certum est, plures presbyteros non posse eandem materiam
consecrare, si alter prius altero absolvat verba formae; ratio est, quia
integra forma consecrandi cadens super debitam materiam, cum pri­
mum absolvitur, conficit sacramentum; ergo forma, quae dein pro­
fertur, non conficit neque conficere potest sacramentum, eum ex vi
prioris formae sit iam confectum. Demum, si plures formae simul
absolvantur, omnes efficiunt sacramentum, ut palam est (7).
In specie quod attinet ad rationem ac modum consecrationis,
plures sunt DD. sententiae.
Quidam censent, solum Episcopum proferre verba animo conse­
crandi, neo-presbyteros nonnisi recitative ac materialiter, quasi ut ab
eo discant, quibus verbis postea celebraturi et consecraturi sint. Haec
opinio est manifeste erronea; nam Pontificale Rom. expresse declarat
sacerdotes noviter ordinatos celebrare, seu concelebrare cum Episcopo;
quod evidentissime supponit, eosdem formam proferre animo conse­
crandi, non autem recitative et materialiter tantum, i. e. vere ac pro­
prie sacramentum conficere.
Alii dicunt, ex omnibus presbyteris una cum Episcopo fieri unum
ministrum et unam formam totalem ex pluribus partialibus, ita ut,
quamvis alii aliis prius absolvant, sacramentum non conficiatur, nisi
quando verba formae omnes protulerint. Quomodo vero hoc fiat, varie
explicant.
Nonnulli affirmant, singulos habere intentionem tunc solum con­
secrandi, cum et ceteri absolvant, non antea. At id nullatenus potest
admitti, quia non est in potestate proferentis verba sacramentalia
supra debitam materiam suspendere eorum effectum.
(7) Suarez, l. c>t n. 2 ss.

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

261

Quidam rem explicant hoc modo: sacerdotes, qui cum Episcopo celebrant,
proferunt quidem formam cum intentione consecrandi, ita tamen ut suam in­
tentionem referant ad illud instans, in quo Episcopus, minister principalis, eam
absolvit, et hac ratione omnes consecrant, sive prius sive posterius verba absol­
verint. Eiusmodi explicatio item reiicienda est; quia, ceteris omissis, verba
sunt de praesenti, nec possunt nisi variata significatione referri ad aliud in­
stans; praeterea, si haec relatio sufficeret, non esset cur tantopere curaret
Ecclesia et praeciperet ut omnes eodem momento verba absolverent (8).
Iuxta alios (9), presbyteri debent habere intentionem consecrandi
conditionatam, ita scii, ut si absolvant verba cum Episcopo, consecrent
quidem, et hoc sedulo curare tenentur; si vero non absolvant illo in­
stanti, sed prius, vel posterius, non consecrent.
Neque haec sententia potest iure sustineri, quia opponitur com­
muni praxi Ecclesiae, quae non admonet ordinatos de tali intentione
conditionata non consecrandi, si formam absolvant prius quam Epi­
scopus, sed potius communiter monentur, ut habeant veram intentio­
nem consecrandi. Praeterea, admissa huiusmodi conditionata inten­
tione, non ideo vitantur inconvenientia aliarum opinionum: nam in
primis adhuc manet moraliter certum, quod plures inaniter proferent
verba sive ante sive post ultimam prolationem Episcopi. Quod autem
habeant intentionem conditionatam, parum refert; etenim prolatio
verborum conditionata super materiam iam consecratam, est intrin­
sece mala et prohibita (10).
295. Rectius tenendum, presbyteros noviter ordinatos habere in­
tentionem absolutam, non vero conditionatam, consecrandi, sine rela­
tione sive ad Episcopum sive ad alios consecrantes. Nec obstat incon­
veniens, quod forte unus vel alter proferat ultimum verbum formae
super materiam consecratam, cum valde difficile sit, imo fere impossi­
bile, omnes simul verba absolvere; nam in particulari nemini constat
moraliter certo, quando profert ultimam syllabam, materiam esse iam
consecratam.
Hinc est quod omnes conantur simul formam proferre, et sedulo monentur
ut id omnino curent; proinde singuli, quando proferunt verba, possunt serio
intendere consecrare, cum materia sit ad minus dubie consecrata.
Porro malitia reiterationis formae super materiam consecratam stat in eo,
quod proferantur verba sacramentalia sine ulla spe sui effectus, et cum inten­
tione effectus impossibilis; in nostro casu autem nemo profert verba sacra­
is) Lugo, l. c., n. 107j Suarez., I. c., η. 7.
(Il) Suarez, Z. c., n. 9; (,’aietanus. q. 82, a. 2; Victoria, in Sumui., n. 88.
(10) Lugo, Z. c., n. 1C8.

262

LIBER IV - PAILS I - CAPUT III

mentalia sine aliqua spe consecrandi, cum moraliter certo nullatenus constet
materiam esse iam consecratam, et ideo singuli consecrantes ex mente Ecclesiae
eam vel tamquam non consecratam vel ad minus tamquam dubie consecratam
habent, et consequenter iure formam proferunt cum intentione eandem con­
secrandi. Ergo ex hoc capite nullum est inconveniens (11).
296. Corollarium. — Ex dictis facile elucet quaenam sit regula
neo-presbyteris stricte servanda in Missa ordinationis: singuli debent
habere intentionem consecrandi, et quidem independenter ab aliis;
sedulo curare debent ut simul cum Episcopo formam absolvant (12).

Articulus II.

De ministro Eucharistiae ministrandae.
297. Minister ordinarius administrationis Eucharistiae. — 1. Mi­
nister ordinarius sacrae communionis est solus sacerdos (can. 845, § 1).
Sane vi ordinationis presbyteralis sacerdos habet potestatem con­
secrandi et sumendi corpus et sanguinem D. N. I. C.; quare etiam po­
testatem dispensandi sanctissimum Eucharistiae sacramentum habere
debet, quia si plus potest, i. e. consecrare, a fortiori potest minus seu
dispensare.
Ad rem Concilium Trid. (1) docet: « Semper in Ecclesia Dei mos
(11) Cfr. Lugo, l. c., n. 172; Bencd. XIV, op. cit., lib. Ill, cap. 16, n. 10.
(12) Quare admittenda non videtur doctrina, quam una cum S. Alph. (Z. c.) plures au­
ctores tradunt: « Praeterea habere debent (sacerdotes noviter ordinati) intentionem consecrandi
tunc tantum quando in eodem tempore cum Episcopo formam absolvunt ». Uniusmodi intentio
neque explicite neque implicite eruitur o Pontificali Romano. Haec sano habet Pontificale:
« Qui tamen (Pontifex) bene advertat, quod secretas morose dicat et aliquantulum alte, ita ut
ordinati sacerdotes possint serum omnia dicere, et praesertim verba consecrationis, quae diei de­
bent eodem momento per ordinatos, quo dicuntur per Pontificem ».
Admonitio haec prorsus inutilis foret, si eliceretur intentio praefata; quia vel aliquid
relpsa operatur Intentio, vel non: si primum, parum refert utrum eodem momento, aut di­
verso, verba proferantur; si alterum, ipsam intentionem inutilem esse evident issimum est,
cum nihil operHur.
Accedit communis et certa theologorum doctrina, in sacramento Eucharistiae requiri
simultatem physicam inter formae prolationem et materiae applicationem, ita ut in potestate
ministri consecrantis minime sit effectum sacramentalem suspendere, id est confectionem
sacramenti huic vel illi Instanti quasi pro lubitu alligare. Ipse S. Doctor ad rem docet (Z. c.,
n. 9): « Praeter Eucharistiam, quae omnino requirit simultatem physicam.,. ».
Porro simultas physica, admissa memorata intentione, non semper habetur neque haberi
potest. Unde unum vel aliud ex duobus his necessario sequitur: aut sacerdotes noviter ordi­
natos non consecrare, si formam non absolvant una cum Episcopo, sed antea; aut eos etiam
tunc consecrare quando forte desit simultas physica. Atqui neutrum ex dictis potest admitti.
Ergo.

(1) Scss. XIII, cap. 8.

BE EUCHARISTIAE MINISTRO

263

fuit, ut laid a sacerdotibus communionem aedperent, sacerdotes autem
celebrantes se ipsos communicarent; qui mos tamquam ex traditione
aposlolica descendens iure ac merito retineri debet ».
Sacerdos enim consecrat in persona Christi; Christus autem sicut
consecravit corpus suum in coena, ita et aliis sumendum dedit; proinde
sicuti ad sacerdotem pertinet consecratio corporis Christi, ita ad eum
pertinet dispensatio. Praeterea sacerdos constituitur medius inter Deum
et populum; unde sicut ad eum pertinet offerre Deo populi dona, ita
ad ipsum spectat dona sanctifieata divinitus populo tradere (2).
Haec potestas Eucharistiae dispensandae, cum sacerdotibus com­
petat vi ipsius ordinationis presbyteralis, est de iure divino, non autem
mere ecclesiastico.
2. Quamvis sacerdos quilibet vi suae ordinationis habeat potesta­
tem dispensandi Eucharistiam, tamen ad licitum usum huius pote­
statis requiritur etiam iurisdictio. Ad pastorem enim spectat pascere
oves suas nec, eo invito aut inscio, potest alius licite mittere falcem
in messem alienam (3).
Itaque, praeter ordinis potestatem, necessaria est potestas iurisdictionis in eos, quibus sacramentum administratur, vel facultas ab eo
obtenta qui talem iurisdictionem habet. Sane, ut manifeste colligitur
ex doctrina alibi (n. 49) tradita, sacramentorum administratio, quippe
quae est unam e praecipuis mediis oves pascendi, ad eos iure proprio
ac officio spectat qui curam animarum gerunt.
298. 3. Quare ii omnes et soli possunt iure proprio Eucharistiam
licite dispensare, quibus competit potestas ordinaria aut quasi-ordinaria
(consulto utimur hac voce, ut ii quoque comprehendantur, quibus
ordinaria stricto sensu potestas non competit) in fideles.

Hi vero sunt:
1° Episcopus residentialis, Vicarius Generalis, Vicarius Capitularis,
Administrator Apostolicus, Abbas vel Praelatus nullius, Vicarius et Prae­
fectus Apostolicus, omnes nimirum qui in iure nomine Ordinarii intelliguntur
(can. 198).
2° Superiores maiores in religionibus clericalibus, sive exemptis sive
non exemptis (cfr. can. 845, § 1 et can. 514, § 1).
3° Superiores locales, item in religione clericali, non solum quoad pro­
fessos ac novitios, verum etiam quoad eos (pii in religiosa domo diu noctuque
(2)
<1. 1 ot
/. c., n.
(3)

S. Thom., 1. c., q. 82. n. 3: in IV D. 11. q. 2. a. 1. q. 1. ad 3; D. 13, q. I, n. 3.
2; Suarez, dlsp. 72. sect. 1; Lugo, l. c., disp. 18, sect. I: S. Alph.. I. e.; Lueroix.
109 sa.; Ball.-Palm., /. c., n. 83; Gaspard, /. c., n. 1009.
Lugo, I. c., n. 36; Suarez. I. c., sect. 2, n. 2.

2G4

LIBER IV - PARS I - CAPUT ΙΠ

degunt causa famulatus aut educationis aut hospitii aut infirmae valetudinis
(can. cit. 514, § 1).
4° Parochus non solum quoad illos, qui habent domicilium aut quasidoinicilium paroeciale (cfr. can. 92, § 3), sed etiam quoad ceteros omnes qui
actu commorantur intra fines paroeciae, nisi iure communi aut particulari sint
subducti a parochi iurisdictione; idcirco potestas parochi extenditur quoque
ad sodales religionis laicalis a iure non exemptae, si Episcopus religiosam fa­
miliam speciali decreto non subduxerit a parochi cura (can. 514, § 3).
5° Rector Seminarii quoad omnes qui in Seminario sunt, non solum
tyrones, sed ceteros etiam familiares (cfr. can. 1368).
6° Quasi-parochi, scii, qui partibus vicariatus apostolici ac praefecturae
apostolicae tamquam rectores animarum praesunt (cfr. can. 216, § 3, 451,
7° Vicarius actualis ad normam can. 471 constitutus, i. e. qui, paroecia
pleno iure unita domui religiosae vel ecclesiae capitulari aut alii personae
morali, actualem in ea curam gerit animarum.
8° Vicarius oeconomus, qui nempe regimen paroeciae, ea vacante, su­
scipit ad normam can. 472.
9° Vicarius substitutus, qui ad normam cc. 465, §§ 4, 5, 1923, § 2 con­
stituitur, si tota animarum cura ad ipsum spectet, i. e. si Ordinarius loci vel
parochus aliquid non exceperint, puta, in casu nostro, Eucharistiae administrationem (cfr. can. 474).
10° Vicarius adiutor, si in omnibus suppleat parochi vicem (can. 475).
11° Ordinarius monialium confessorius vel qui vices eius gerit (can.
514, § 2).
12° In religione laicali parochus loci, vel cappellanus quem Ordinarius
parocho suffecerit ad normam can. 464, § 2, quippe proinde religiosae familiae
aut piae domus curam spiritualem, loco parochi, gerat (cfr. can. 514, § 3).
13° In communitate, sive religiosa sive non, quomodocumque a parochi
iurisdictione exempta (cfr. can. 464, § 2, 673 ss.), idem ius competit Superiori
vel cappellano aut confessario, pro diversitate casuum, sacerdoti nempe qui
spiritualem curam communitatis gerit.

299. Licentia pro aliis sacerdotibus. — Omnes alii sacerdotes,
praeter memoratos, ut licite possint Eucharistiam distribuere, indigent
licentia seu facultate.
Haec licentia seu facultas potest esse: 1° explicita et implicita;
2° tacita et praesumpta; 3° generalis et specialis; 4° ab ipso iure com­
muni et ab iis, quibus ordinaria seu quasi-ordinaria competit potestas,
concessa.
1. In casu verae necessitatis, licet non extremae, quilibet sacerdos
habet a. iure facultatem dispensandi fidelibus eucharisticum sacra­
mentum.
Iu casu magnae utilitatis sive publicae sive etiam privatae, ut pro

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

265

certo tenemus, cuivis presbytero est facultas rationabiliter praesumpta
Eucharistiam distribuendi.
2. Ex iure communi quilibet sacerdos potest intra Missam et, si
privatim celebrat, etiam proxime ante et statim post, sacram commu­
nionem ministrare (can. 846, § 1); quod valet etiam si Missa celebretur
in oratorio privato, dummodo loci Ordinarius, iusta de causa, in casu
particulari non prohibuerit Eucharistiae distributionem (can. 869).
Cfr. n. 374.

Verba si privatim celebrat ita sunt intelligenda, ut excludatur Missa sive
sollemnis sive cantata sive conventualis; et verba proxime ante et statim post
ita intelligi debent, ut sacerdos iam indutus sacris vestibus Sacrificii possit
communionem distribuere (4).
Cum haec facultas sit a iure, satis constat eam nec a parocho, puta
tempore paschali aut occasione missionum vel extraordinariae alicuius
festivitatis, nec a loci Ordinario posse per se auferri aut coarctari.
Quod sedulo est attendendum, ad praxim praesertim quod attinet, ne
ius commune violari contingat ob hunc illumve inanem praetextum.
Quaeri potest an sacerdos in Missis sollemnibus sive cantatis de Requie
possit sacram communionem distribuere fidelibus petentibus. Ratio dubitandi
est, quia ex decreto S. R. C. de Queretaro, 28 nov. 1902 (n. 4104), «in Missis
sollemnibus sive cantatis de Requie, iuxta praxim Urbis, communio distribui
non solet». Attento can. 846, § 1, putamus sacram communionem distribui
posse, atque ad id nullatenus requiri peculiarem aliquam causam, sed omnino
sufficere rationabilem unius alteriusve fidelis petitionem.
Penitus sublata est, et merito equidem, prohibitio ne regulares in suis
respective ecclesiis sanctissimum Sacramentum dispensent die Paschatis et,
Romae, feria V in Coena Domini.

3. Etiam extra Missam quilibet sacerdos potest Eucharistiam di­
stribuere ex licentia saltem praesumpta rectoris ecclesiae, si sit extra­
neus (can. 846, § 2).
Eatenus fit locus huic facultati, quatenus adsit licentia saltem
praesumpta rectoris Ecclesiae; quae, si certo deest, presbyter, prae­
sertim extraneus, nequit sacram communionem distribuere. At ubi
manifesto constet parochum seu rectorem ecclesiae irrationabiliter li­
centiam denegaro, sacerdos potest tuta conscientia Eucharistiam di­
stribuere, remoto tamen scandalo aut alio incommodo.
(I) S. K. C. in una Ord. FF. Min. Prov. Apulae. 19 lan. 1906, n. 4177.

266

LIBER IV - PARS I - CAPUT HI

300. Ius peculiare parochi et aliorum. — Parocho competit du­
plex ius: 1° quoad publicam Eucharistiae delationem ad infirmos;
2° quoad sacram communionem per modum Viatici moribundis.
1. Sacram communionem publice ad infirmos etiam non paroecianos deferre extra ecclesiam, pertinet ad parochum intra suum terri­
torium (can. 848, § 1). Ista enim publica communionis administratio
inter functiones paroeciales recensetur (can. 462, 3°).

Dicitur publica; nam privatim sacerdos quilibet potest deferre communio­
nem ad infirmos, de venia saltem praesumpta sacerdotis, cui custodia san­
ctissimi Sacramenti commissa est (can. 849, § 1).
Dicitur praeterea extra ecclesiam, quia sacerdos quilibet, ex dictis, potest
in ecclesia Eucharistiam deferre ac distribuere fidelibus, non solum publice,
sed etiam magna cum pompa ac sollemnitate.
Delatio publica, de qua in can. 848, § 1, ea non est, quae fit in domo pia
vel religiosa, etiam non exempta, cum ordinario apparatu iuxta leges liturgicas.
Ceteri sacerdotes Eucharistiam publice deferre possunt ad infirmos
solum in casu necessitatis, quamvis non extremae, ut supra innuimus,
aut de licentia saltem praesumpta parochi vel loci Ordinarii (c. 848,
§ 2). Iure praesumitur haec licentia si parochus sit absens, infirmus,
impeditus etc. Cfr. n. 390 ss.
2. Item parocho exclusive competit deferre sive publice sive pri­
vatim communionem per modum Viatici ad moribundos (can. 850),
salvo iure Superioris in religione clericali, Rectoris Seminarii, confessarii monialium, et cappellani qui, loco parochi, spiritualem curam
gerat familiae religiosae aut piae domus (cfr. n. 298); et salvo quoque
iure spectante ad dignitates et canonicos secundum ordinem praece­
dentiae ministrandi sanctissimum Eucharistiae sacramentum Episcopo
decumbenti (can. 397, 3°).
Verba can. 850 « per modum Viatici » sunt intelligenda de prima
vice seu de Viatico proprie sumpto. Quare si constitutus in periculo
mortis Eucharistiam devotionis causa quotidie aut frequenter sumat,
eius administratio non reservatur exclusive parocho.
301. An et quomodo peccet sacerdos communionem distribuens
sine facultate. — 1. Plures docent graviter peccare sacerdotem, qui
communionem distribuat sine ulla facultate, quia ius pastoris violat
in re gravi (5). Haec sententia nimis rigida videtur.
(5) Sporer, /. c.. cap. 5, n. 309; Laymann, lib. V, tract, i, cap. 7, n. 3; Coninck, q. 82,
n. 29; Bonaciuo, disp. 4, q. 5. p. 1, n. 0; S. Alph., I. c., n. 234; Suarez, Le., η. 3; Gôuleot, L <·., n. 181; Marc, I. c.» n. 1536.

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

2. In praxi, praesertim ubi non agitur de Eucharistia publice defe­
renda ad infirmos, aut sive publice sive privatim per modum Viatici,
culpa est nulla aut venialis tantum, quia de facto numquam aut fere
numquam abest bona fides aut licentia rationabiliter praesumpta;
idque eo magis affirmandum putamus, quia ex iure communi, at­
tento praescripto can. 816, longe mitior facta est Ecclesiae disciplina
hac in re.
Diximus: praesertim ubi non agitur de Eucharistia publice deferenda
ad infirmos, aut sive publice sive privatim per modum Viatici; nam in
utroque casu res natura sua gravior est, et ideo iure magis invitus
censetur pastor, potissimum si de Viatico ministrando agitur.
Attamen etiam in hoc casu peccatum mortale plerumque deest,
nisi fiat ex contemptu contra expressam voluntatem parochi nullaque
causa excuset.

Si urget necessitas ministrandi Viaticum, et parochus absit, aut praesens
irrationabiliter administrare nolit, quilibet sacerdos, et in eius defectu etiam
diaconus, licite posset ad moribundum Viaticum deferre; imo id agere teneretur.
302. Scholion. — Iure antiquo excommunicatione simpliciter re­
servata Sedi Apostolicae plectebantur regulares praesumentes clericis
aut laicis, extra casum necessitatis, sacramentum Extremae Unctionis
aUt Eucharistiae per Viaticum ministrare phsann nnrnohi lirantia /fil
Haec censura ex Codice non amplius viget
303. Minister extraordinarius sacrae cc
extraordinarius est « diaconus, de Ordinari
gravi de causa concedenda, quae in casu n
mitur » (can. 845, § 2).
Diaconus vi suae ordinationis constit
sacerdotis ad inserviendum eidem in rebus
muni locum tenet profecto Eucharistiae dis]
quando Eucharistiam distribuit, id facit i
quatenus a sacerdote assumitur tamquam <
ad hoc munus exercendum; dum sacerdos
vi sacerdotii ex potestate a Christo accept;
rali sanctissimum sacramentum distribuit (
2. Certissime constat, antiquitus usum
(6) Cfr. Const. · A post. Sedis ·, scr· 2, n. 14.
(7) Suarez, l. c.. sect. 1, n. 2 se.; Lugo. I. c.. n. 7 ss
ad 1 ct ad 3.

18 — CaI’PELLO» Dc Sacramentis, I.

268

LIBER IV - PARS I - CAPUT III

f
communicabant sub utraque specie, ut diaconus calicem eisdem prae­
beret. Sacerdos enim offerebat corpus Christi, diaconus, qui sequebatur,
sanguinem (8).
.
jfl
Imo ex antiquissima traditione scimus diaconos aliquando ministrasse
fidelibus utramque speciem. « Ubi desiimus precari, ait N. Justinus M. (9),
panis affertur et vinum et aqua; et qui praeest, preces et gratiarum actiones
totis viribus emittit et populus acclamat: amen; et eorum, in quibus gratiae
actae sunt, distributio iit et communicatio unicuique praesentium, et absen­
tibus per diaconos mittitur ». Id praesertim locum habebat in casu necessitatis
de licentia sacerdotis.

3. Ut diaconus licite possit fidelibus dispensare corpus Christi,
obsoleta iamdiu in occidentali Ecclesia communione sub specie vini,
duplex conditio requiritur: necessaria nempe est tum causa gravis,
tum licentia Ordinarii loci vel parochi.
Nomine parochi intelligendi sunt omnes, qui iure proprio possunt
Eucharistiam distribuere (cfr. n. 298).
1° Requiritur et sufficit causa gravis lato sensu.
Habetur causa gravis: a) si deferendum sit viaticum ad infirmum,
et sacerdos absit, vel nequeat commode illud afferre; — b) si fideles
velint ad sacram synaxim accedere, et desit sacerdos, puta quia absens
aut infirmus; idque, sedulo fac animadvertas, etiamsi ex mera devo­
tione fideles communicare cupiant, ut pro certo habemus; — c) si
parochus sit « occupatus in magno aliquo festo », ut expresse docet
8. Alphonsus (10); — d) si communio sit distribuenda magnae fide­
lium multitudini et sacerdotes ad id sufficientes desint; — e) si pa­
rochus seu sacerdos sit aliis curis detentus, ex. gr. si praedicationi
aut confessionibus audiendis vacet, ita ut fideles communicaturi diu
exspectare alias deberent (11).

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

269

sumpta (12). Probabilius dicendum, in tali casu licere diacono Eucharistiam
distribuere loco sacerdotis, dummodo publica sit censura aut poena canonica.
Post sententiam declaratoriam aut condemnatoriam, adest procul dubio
gravis causa, seu deesse censetur sacerdos qui Eucharistiam dispenset.
f

1

Quaeri potest num gravis causa tunc habeatur, cum fideles petunt sacra­
mentum Eucharistiae, et solus adsit parochus seu sacerdos excominunicatus
vel suspensus aut interdictus. Attentis praescriptis cc. 2261, 2274 et 2284,
ita respondendum: ante sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, causa
gravis nonnullis exsistere non videtur, quia fideles possunt ex qualibet iusta
causa petere sacramenta ab excommunicato vel suspenso vel personaliter in­
terdicto, et quidem ad id suflicit, ut videtur, etiam petitio rationabiliter prae(8) Cfr. S. Cyprian., De laps., e. 25; Const. Apoet., lib. VIII, c. 13; Suarez, l. e., n. 2;
Lugo. I. c.
j
(9) Apolog., lib. I, cap. 07.
1
(10) Hom. apost., tract. 15, η. 9, cum communi.
I
(11) Cfr. Suarez, I. c., n. 8; Lugo. I. c., n. 27; Ball.-Palm., I. c., n. 84; Gasparri I c
n. 1079.

2° Praeter causam gravem, requiritur etiam licentia vel Ordi­
narii loci vel parochi, i. e. illius ad quem iure proprio spectat commu­
nionem fidelibus distribuere. Eiusmodi licentia per se debet esse ex­
plicita; at aliquando sufficit quoque praesumpta, modo sit rationa­
biliter praesumpta, puta si parochus nequeat commode adiri, et vere
urgeat ministrare eucharisticum sacramentum.
In casu necessitatis, palam est licentiam legitime semper praesumi
(can. 815, § 2); adeo ut, hypothetice loquimur, si loci Ordinarius vel
parochus esset forte invitus, diacono liceret nihilominus communionem
distribuere, quia irrationabiliter denegaretur licentia, et ideo ex ipso
iure communi seu ab Ecclesia eandem tunc diaconus reciperet.

Quidam DD. opinantur, sufficere quamlibet iustam causam, licet non gra­
vem, ut diaconus possit Eucharistiam ministrare; imo nonnulli docuerunt ad id
satis esse praeceptum Episcopi vel parochi, etiamsi nulla adsit causa. S. Al­
phonsus (13) refert utramque sententiam, nec improbat. Attento praescripto
can. 845, § 2, neutra sententia per se potest hodie sustineri.
At prior sententia facile admitti potest, quia illi DI), loquuntur
de causa gravi sensu stricto, et dicunt sufficere causam iustam etiam
levem, quae fere eadem est ac causa gravis sensu lato, ut supra expli­
cata.

304. Iuxta plures, graviter peccat per se diaconus, qui sine causa
gravi aut sine licentia Eucharistiam dispenset, non solum quia violat
ius pastoris in re gravi, sed etiam quia, aliter ac sacerdos, vi suae ordi­
nationis nonnisi secundario concurrere debet ad sanctissimum sacra­
mentum distribuendum, i. e. tamquam organum seu instrumentum
sacerdotis ubi necessitas sive stricta sive saltem lata postulet diaconi
adiutorium.
Item, aiunt, ob eandem rationem Ordinarius vel parochus, qui
committeret diacono distributionem Eucharistiae sine gravi causa, per
se a letali peccato excusari non posset. In dubio utrum causa sit gravis
necne, omnes concedunt licere diacono sacram communionem di­
spensare.
Probabilius non constat in praedictis casibus de gravitate culpae
(12) (’appello. De censuris. nn. 148, 157.
(13) Lor. c/Λ, n. 237, quaer. 1°.

270

LIBER IV - PARS I - CAPUT ΙΠ

neque ex verbis legis neque ex fine eiusdem. Quare dicendum, dia­
conum non peccare mortaliter si, contemptu et scandalo remoto, Eu­
charistiam distribuat sine causa gravi aut sine debita licentia. Nec
graviter peccare censetur Ordinarius vel parochus qui sine gravi causa
licentiam diacono tribuat.
Non convenit inter DD., num irregularitatem contrahat diaconus, qui
Eucharistiam illicite, i. e. sine causa gravi et licentia, ministret.
Communior sententia affirmat (14); probabilior negat (15). Hanc senten­
tiam negantem, attento praescripto can. 985, 7°, certa videtur dicenda. « Nam
defectus, egregie ait Suarez (l. c.), qui ibi intervenit magis pertinet ad defectum
iurisdictionis quam ordinis: diaconus enim ex vi suae ordinationis recipit pote­
statem ministrandi hoc sacramentum a presbytero confectum, ac proinde cum
subordinatione ad ipsum, apud quem est propria potestas in corpus Christi
verum et mysticum. Haec autem subordinatio ad quendam modum iurisdi­
ctionis pertinere videtur; nam quod est ordinis ex vi characteris habetur. Et
ideo diaconus, dispensans Eucharistiam sine facultate presbyteri, exercet proprie
actum sui ordinis, neque id est separabile a tali actu, etiamsi absque competenti
iurisdictione fiat ».
Paucis: diaconus vi suae ordinationis est minister extraordinarius Eucha­
ristiae dispensandae; ergo, licet sine causa ac licentia distribuat communionem,
non contrahit irregularitatem statutam contra eos « qui actum ordinis, clericis
in ordine sacro constitutis reservatum, ponunt,... eo ordine carentes » (can. 985,
7°), quia ipse revera ordine non caret.

305. Num clerici diacono inferiores et laici possint aliquando Eu­
charistiam ministrare. — 1. Certum est clericos diacono inferiores vi
ordinationis potestatem ministrandi Eucharistiam ne secundario qui­
dem obtinere, ut e monumentis totius Traditionis manifeste liquet
atque implicite confirmatur can. 845, § 2, ubi solus diaconus dicitur
minister extraordinarius sacrae communionis, non autem subdiaconus
ueque alius a fortiori clericus inferior (16).
2. Quaestio est apud DD., an subdiaconus aliusve clericus, imo
vel laicus possint, urgente extrema necessitate, sanctissimum sacramen­
tum administrare; et ulterius, an in casu affirmativo, necessarium sit
ad id Episcopi mandatum.
Plures, praesertim veteres, negant licere laicis ipsisque clericis
inferioribus sacram communionem ministrare in casu extremae neces­
sitatis, i. e. ubi desit sacerdos aut diaconus qui Viaticum moribundo
(14) S. Alph.» I. c., n. 234; Marc, l. c., n. 1535.
(15) Suarez, De censum, disp. 11, sect. 3, n. 24; Gaspard, L c.; Tractatu# canonicus
de sacra ordinatione, n. 311.
(10) Cfr. Suarez, L c., n. 10; Lugo, L c., n. 21 sa.; Gaspard, Dc Euch.. n. 1080; G6nlcot, l. c.; Ball.-Palm., I. c.» n. 90.

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

271

praebeat; tum quia, aiunt, hoc est contra universalem Ecclesiae con­
suetudinem, tum quia « receptio huius sacramenti non est necessi­
tatis » (17).
Alii affirmant, maxime si infirmo nec Poenitentia nec Extrerna
Unctio ministrari possit (18); et hanc sententiam ut probabilem habent
recentiores fere omnes auctores (19).
Quae sententia non improbatur a S. Alphonso (L c.).

Ea uti certa habenda est, ob sequentes rationes:
1° Urget obligatio ex iure divino Viatici suscipiendi in periculo mortis.
2° Si administratio per clericum aut laicum esset mala, id foret vel
propter contactum cum sacris speciebus seu reverentiam, vel propter sacra­
menti usum, vel ob specialem prohibitionem; atqui, non propter contactum,
quia fideles solebant olim hoc sacramentum manibus accipere; non propter
sacramenti usum, quia supponitur, ex parte recipientis, et necessitas et dispo­
sitio suiliciens, ct ex parte dantis, reverentia debita et etiam necessitas, cum
desit alius, qui ministret (20); non ob specialem prohibitionem iuris divini, quia
nullatenus de ea constat ex sacris Litteris vel Traditione, et, illa admissa, usus
do quo infra, explicari non posset; neque adest specialis prohibitio iuris ec­
clesiastici, sive vetus disciplina probe consideretur (imo contrarium inde elucet),
sive Codex inspicia!ur, quo nunc utimus.
3° Immerito adversarii opponunt consuetudinem Ecclesiae; ea enim, ut
scite notat eximius Suarez (l. c.), « cum ad summum habeat vim legis posi­
tivae, eandem recipit interpretationem, praecipue, quia hic casus tam rarus
est, ut de illo non possit dici consuetudo introducta; nam, si quando occurrit,
etiam interdum legitur datum sacramentum a laico ».
4° Neque opponi potest scandalum ex parte fidelium: si enim abfuit
olim, profecto abesse potest etiam hodie; populus rite doceatur, et ubi non
desit congrua reverentia, putatitium hoc scandalum cessabit.
5° Ex monumentis venerandae antiquitatis comperimus, consuetudinem
prioribus saeculis viguisse, ut laicus deferret Eucharistiam ad infirmos; cuius
consuetudinis vestigia perdurarunt usque ad saeculum decimum (21).
Si quaeras, utrum, admissa hac sententia affirmante, requiratur explicitum mandatum Episcopi, prout videntur asserere quidam auctores (22), an
potius sufficiat etiam licentia praesumpta sive loci Ordinarii sive parochi, sic
(17) S. Thom., In IV D. 13, p. 1, a. 3, sol. 1, ad 3; Lugo, l. c., n. 22; Tournely (Contin.),
De Euch., cap. 5, a. 2, conci. 4, quaer. 1.
(18) Suarez. I. c.; Valentia, in 3 P„ disp. 6, q. 1, p. 1; Escobar, Z. c., lib. 20, n. 131;
Diana, part. Ill, tract, i, resol. 47; Mazzotta, Z. c., cap. 3, § 1; Laymann, tract. 4. cap. 7,
n. 0; cfr. S. Alph., Z. c„ n. 237, quacr. 3.
(19) Scavini, Z. c., III, n. 132: Bail.-Palm.. Z. c., n. 91; Gaspard, Z. c.; Gênicot, Z. c.;
Lehinkuhl, Z. r., n. 183; Gury-Fcrreres. Z. c., n. 291, not. a; Noldin, Z. c., n. 124, 3; Marc,
Z. c.. n. 1535; Bucccroni, Z. c., n. 527; Pighi, op. cit., IV, n. 121, quaer. 2.
(20) Cfr. Suarez, Z. c., n. 10.
(21) Cfr. Martène, De antiq. Ecclesiae ritibus, lib. I, cap. 5. art. 2, n. 2; Bona, op. cit.,
lib. II, cap. 17, n. 5.
(22) Cfr. Gosparri, Z. c., n. 1080.

272

LEBER IV - PARS I - CAPUT III

breviter et perspicue respondendum censemus: certe requiritur ex supra dictis
(n. 303, 2°) licentia pastoris, ubi sine difficultate haberi possit; nam si ea ne­
cessaria est diacono, ut licite possit Eucharistiam ministrare, a fortiori ne­
cessaria est clerico inferiori et laico; non requiritur tamen explicit um mandatum
Episcopi, nisi ad hoc forte, ex. gr. tempore pestis, ut Episcopus veram ne­
cessitatem, omnibus circumstantiis verificatis, adesse recognoscat; in casu
extremae necessitatis, quando scii, ex una parte desit sacerdos vel diaconus
qui praebeat moribundo Viaticum, et ex alia parte deficiat Ordinarius vel
parochus a quo facultas obtineri queat, sufficit licentia praesumpta, ut
palam est.

306. 3. Clerici diacono inferiores, qui, extra hunc necessitatis
casum, Eucharistiam ministrent, certissime irregularitatem contrahunt
ob exercitium potestatis ordinis non receptae (can. 985, 7°).
Si privatim et secreto sibi ministrent, non videntur irregularitatem
contrahere.
De laicis iure antiquo, utrum fierent irregulares necne, gravis
aderat DD. controversia.
Plerique negabant, quia rubrica tituli erat: De clerico etc. (c. 1, 2, x, de
clerico non ordinato ministrante, V, 28), et ideo censebant irregularitatem ad
clericos esse restringendam (23).
Alii affirmabant, quia in nonnullis editionibus legebatur: De non ordinato
ministrante, prout reipsa notabatur in margine editionis corporis iuris, quae
in scholis adhiberi solebat (24).
Sententia negativa probabilior erat ipsi fih Alphonso (Z. c.); ad praxim
vero quod spectabat, etiam patroni sententiae affirmantis concludebant, ir­
regularitatem, utpote dubiam dubio iuris, esse nullam (25).

Iure novo dubitandum non est, attento praescripto can. 985, 7°,
quin laici irregulares fiant, si extra causam necessitatis audeant
sacram communionem fidelibus distribuere. Si privatim et secreto
sibi ministrent, probabilius effugiunt irregularitatem, ut supra di­
ctum est.

307. An et quando sacerdos, diaconus, clericus inferior aut laicus
possint Eucharistiam sibi ministrare. — 1. Sacerdos, qui Missam non
(23) Schmalzgr., Ius eccl. unie., lib. V, tit. 28, n. 3; ReifTenat., /i/s can. unir., lib. V.
tit. 27, n. 10 s.; Laymann, lib. I, tract. 5, part. 5, cap. 3, η. 3; Pithing, Ius canonicum in
quinque libros Decretalium distributum, lib. V, tit. 27, η. 4; S. Alph., lib. VII, η. 359; Bo­
nacina, disp. 7, Dc irrcguL, q. 3, p. 6, n. 1; D’Annibale. I. § 411, not. 23.
(21) Suarez. I. c., disp. 12, sect. 4, η. 2 ss.; Engel,Collegium univ. iur. can., lib. V,
tit. 28, n. 1; Giraldi, Ejrpositio iur. ponlif., I, sect . 805; Wcmz, Ius Dem talium, vol. II, n. 381.
(25) Ctr. G OS parti, Tract, can. de sacra ordinatione, n. 334; D’Anntbulc. I. c.; Lega, Dc
iudiciis, lib. II. vol. Ill, n. 221.

DE EUCHARISTIAE MINISTRO

27.3

celebret, potest, remoto scandalo, etiam citra mortis periculum ex
sola devotione Eucharistiam sumere e ciborio, si desit alius minister
seu sacerdos.
Triplex igitur conditio requiritur: 1° ut Missam non celebret, quia
explorati iuris est, sacerdoti litanti intra Missam per se esse communi­
candum; 2° ut desit alius minister seu sacerdos, quia ex dictis constat
eatenus licere presbytero Eucharistiam sibi ministrare, quatenus nullus
adsit sacerdos qui eam ipsi praebeat; 3° ut removeatur scandalum, ad
quod vitandum omnes equidem lege divina tenemur; facile vero scan­
dalum vitari potest, sive monendo fideles adstantes, sive privatim
omnino seu occulte hostiam consecratam e pyxide sumendo.
Quod autem etiam ex sola devotione liceat sacerdoti seipsum com­
municare, ut probabile habent plures veteres (26) theologi, et omnes
recentiores (27) (ne unum quidem invenimus, qui id neget); quare
practice hoc tamquam certum tenendum. Nec probabilius uecesse est,
ut sacerdos nequeat Missam celebrare. Si potest Sacrum facere, ex­
pedit quidem ut illud celebret; nihilominus facultate communicandi
non privatur.

,

;
i

An et quinam ritus in casu servandus? Cum Eucharistia sumi debeat
privatim, ritus ordinarius administrandi Communionem omittendus est. Sacerdos induere debet cottam et stolam. Potest convenienter praemittere gcnuflexus ad gradum altaris Confiteor, Misereatur et Indulgentiam. Pie ac devote
sumat hostiam consecratam, omissis precibus quae in Missa et in administratione communionis recitari solent.
Etiam extra periculum mortis potest diaconus, si desit sacerdos communicans, Eucharistiam, probabilius ex mera quoque devotione, sibi ministrare.
Quoad ritum, idem ac supra de sacerdote dicendum.
Utrum sacerdos, praesente diacono, possit seipsum communicare, an
potius ab eodem Eucharistiam recipere debeat, controvertitur.
Quidam, ex. gr. Suarez (28) et Durandus (29), dicunt sacerdotem debere
propriis manibus se communicare. Alii, ex. gr. Fagandez (30), aliter sentiunt.
Ex praescripto can. 845, § 2, ad ius novum quod attinet, dicendum, sacerdoti, qui ex sola devotione communicet, non posse Eucharistiam a diacono
ministrari, quia gravis causa, a legislatore expresse requisita, tunc reipsa
deest.

I

I
'

I
J

I
I

I
I
I
I

(26) Suarez, Z. c., sect. 3, n. 3; Lugo, I. c., n. 28; Coninck, Z. c.. q. 82, n. 24; Buscmb.
apud S. Alph., lib. VI, n. 238; Escobar, tract. VII. exam. 6, η. 37; Bonacina. disp. 4. q. 5.
p. 1, n. 13.
(27) Ball.-Palm., I. c., n. 93; D’Annibale. Z. c., 5 27 i ; Gônicot, Z. c.; Marc, Z. c.; Lehmkuhl,
Z. c., n. 183, 2; Gasparri, Dc Each., n. 1081; Pighi, Z. c„ n. 121, quaer. 3.
(28) Lor. ci/., sect. 3. n. 3.
(29) Loc. cit., dlst. 13, q. 4; cfr. etiam Lugo. Z. c., n. 28.
(30) In praecepta Decalogi, de 3° pracc. Eccl., lib. 3, cap. 3, n. 7.

LIBER IV - PARS I - CAPUT ΓΠ

271

2. Subdiaconus, deficiente sacerdote, procul dubio potest seipsum
communicare in periculo mortis. Qua de re, sive i ure antiquo sive
praesertim iure novo, nulla est controversia.
308. 3. An clerici inferiores et laici possint, urgente necessitate,
Eucharistiam per seipsos sumere, non convenit inter DD. Pluies veteres affirmant (31) quia « nullo praecepto divino vel ecclesiastico id
apparet prohibitum; imo notum est quod olini fideles laici Euchari­
stiam in suas domos deferebant, et seipsos propriis manibus communi­
cabant; et hoc quidem propter necessitatem permittebatur. Cur autem,
eadem necessitate occurrente, aliquando permitti non poterit? » (32).
Multi vero auctores antiqui clericis id licere negant et plerique
laicis (33), ob easdem fere rationes, quas supra retulimus et refuta­
vimus (n. 305).
Omnes Doctores recentes, superius allegati (n. 305, not. 19), do­
cent sive clericos sive laicos licite posse, saltem probabiliter, se ipsos
communicare in illis circumstantiis iisque tantum, in quibus aliis Eu­
charistiam ministrare valent, idest urgente necessitate: clericos ni­
mirum, deficientibus presbyteris et diaconis; laicos vero, deficientibus
presbyteris, diaconis et clericis.
Iuxta ea quae supra tradidimus (n. 305), hanc sententiam ut
practice certam amplectimur, remoto scandalo et seclusa qualibet irre­
verentia: tum quia ex documentis historicis constat, olim permissum
fuisse fidelibus, ut saevientibus persecutionibus, Eucharistiam in pro­
priis domibus asservarent eamque singulis diebus, uti moris tunc erat,
et praesertim instante persecutione sumerent (cfr. n. 310); tum quia
id reipsa licere, in casu necessitatis, expresse declaravit S. C. de Prop.
Fide, 21 iul. a. 1811 [non 10 aug. 1841, ut quidam referunt, ex. gr.
Baîl.-Palm., I. c., n. 90, et Gasparri, l. c. (31)], in responsione ad Vic.
Apost. Tunk. Occid.
(31) Suarez. Z. c.; Catetanus, Comment. in Maith. xxvi, 26; Escobar, l. c., n. 156; Diana,
Z. c., reeol. 17; S. Alph., Z. c., quaer. 2, qui licet non explicite, implicite tamen hanc sententiam
corte approbat.
(3

i

'

!

J

I

S. Alph., Z. C.

(33) Lugo, Z. c., n. 24, qui tamen (Z. c., n. 23) probabilem habet etiam sententiam con­
trariam: Gonet, op. ci/.. lib. V, tract. 1, De Euch., disp. 10, n. 19; Bonaclna, Z. c., q. 5, p. 1,
n. 6; Tournely (Contln.), Z. c.
S. Alph. (Z. c.) allegat pro hac opinione negante etiam Sà, Victoria. SH vestrum. Paludanum, Possevinum et Sotum. At minus recte. Nam Sii (v. Eucharistia, n. 32) haec tantum ha­
bet: « Posse ct luicum itidem quidam putant, alii negant»; Victoria (Sumin., n. 89), Silvester
(v. Eucharistia, III, n. 5) ct Paludanus (in IV D. 13. q. 1, a. I. conci. 3. n. 18) loquuntur do
Eucharistia a clericis interioribus vel n laicis ministranda aliis; Possevinus (de offlc. curati,
cap. 8, n. 21) refert factum reginae Scotiae, quae sibi, ut fertur, Eucharistiam ministravit,
et sublit: «factum forsitan de Summi Pontificis licentia processisse »; Sotus (In IV D. 13,
q. 1, a. 3, v. Tertium autem) loquitur do sacramentorum admlnistratioue in genere.
(34) Cfr. Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 928.

j

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

275

Sequens dubium propositum fuit: « 3. An permitti potest in hoc perse­
cutionis tempore ut fidei confessores ad mortem propter fidem damnati, et
quibus in carcere defertur SS. Euchar. sacramentum occulte, possint illud
suis manibus accipere et sese occulte communicare, ne sacerdos illos more
ordinario communicans a persecutoribus agnoscatur et prehendatur; vel satiusno est in illo casu ab illis confessoribus communicandis abstinere, maximo
cum illorum animae detrimento? ».
Et S. Congregatio die 21 iul. 1841 reposuit: «Ad 3. Affirmative quoad
primam partem, dummodo nullo irreverentiae aut conculcationis periculo tan­
tum Sacramentum exponatur ».

CAPUT IV.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE
ARTICULUS I.

De usu Eucharistiae asservandae in genere.
309. Mos Eucharistiae asservandae licitus et rationabilis est. —
1. Contra haereticos, qui acriter impugnarunt consuetudinem asser­
vandi sanctissimam Eucharistiam, venerabile hoc sacramentum in usu
tantum consistere affirmantes, iure meritoque Patres Tridcntini catho­
licam doctrinam diserte asseruerunt et vindicarunt hisce verbis: «Con­
suetudo asservandi in sacrario sanctam Eucharistiam adeo antiqua est,
ut eam saeculum etiam Nicaeni Concilii agnoverit. Porro deferri ipsam
sacram Eucharistiam ad infirmos, et in hunc usum diligenter in eccle­
siis conservari, praeterquam quod cum summa aequitate et ratione
coniunctum est, tum multis in conciliis praeceptum invenitur, et vetu­
stissimo catholicae Ecclesiae more est observatum. Quare sancta haec
Synodus retinendum omnino salutarem hunc ct necessarium morem sta­
tuit » (1).
Et dein in can. 7 expresse definivit: «Si quis dixerit, non licere
sacram Eucharistiam in sacrario reservari, sed statim post consecrationem
adstantibus necessario distribuendam... a. sit ».
2. Argumenta, quibus adversarii nituntur ut morem asservandi
(1) Sees. XIII, Dc Eucharistia, cap. 6; cfr. c. 93. 1). II. De eous.; e. 10, X, Dc cclcbr.
Miss., III, 41 (Honor. Ill); Cone. Nic. L c. 13 (c. 6, C. XXVI. q. G).

276

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

Eucharistiam impugnent, nullius equidem valoris sunt. Id, aiunt, alie­
num est a facto D. N. I. C., qui, teste Origene seu Oyrillo (2), « panem,
quem discipulis dabat, non distulit, nec differri iussit in cra­
stinum ».
Praeterea, addunt, huiusmodi mos videtur contrarius disciplinae
antiquae; nam prioribus saeculis sanctissimum Sacramentum non cu­
stodiebatur; sed, Missae sacrificio peracto, omnes species consecratae
consumebantur. Quare S. Clemens (3) praecipit « ut tot ponantur in
altari holocausta, quot populo sufficere videantur; si quid autem su­
persit post communionem, non servetur in crastinum ».
Demum in cap. presbyter 1. de celebr. Miss. (c. 1, X, III, 41), sta­
tuitur, quod presbyter, si voluerit, exeat ad opus rurale ieiunus, ut sci­
licet, quemadmodum DD. explicant hunc textum, iterum celebrare,
et sic necessitatibus infirmorum succurrere possit (4).
Ad haec argumenta responsio facile occurrit.

Ad 1. Multa sunt quae Christus D. per se non iussit et quae postea per
Apostolos disposuit, ut docet S. Augustinus (5).
Origcnes non dicit Eucharistiam conservari haud posse, sed cum fideles
edocere velit sacrificium laudis recens et novum ac spirituale, et non vetus,
Deo placere, ideo utitur exemplo Domini, qui Eucharistiam a se consecratam
continuo manducari iussit, ut exponit S. BeUarniinus (6). Adde, in homiliis
Origenis et Cyrilli, Rufinum, qui eas vertit, plura adiicere ac demere, ut vel
ipse testatur; proinde non sino fundamento dubitari potest de genuino ver­
borum sensu.
Ad 2. Antiquitus Eucharistiam publice custodiri vetitum erat, ne saevien­
tibus persecutionibus periculo irreverentiae quoquo modo exponeretur.
Ad 3. Olim desiderabatur ieiunium non solum in celebrante Missae sacri­
ficium, et recipiente corpus Domini, sed etiam in ministrante; idcirco, etsi
Eucharistia servaretur pro infirmis, tamen ut rite illis administrari posset,
Patres Cone. Agath. iusserunt, presbyterum seu parochum esse ieiunum (7).
310. Usus retinendi Eucharistiam apud se et secum in itinere de­
ferendi. — 1. Tempore persecutionum mos invaluit, ut, cum in locis
abditis sacra peragebatur synaxis, qui ad eam conveniebant non solum
de oblatis participarent, sed particulas a sacerdote acceptas secum
etiam deferrent et domi reverenter custodirent, ut quia quotidie vitae
(2) HomiL 5 in Levit., cap. 5.
(3) Epist. 2.
(4) Cfr. Schmalzgr., I. c., tit. 44, n. 2.
(5) Epist. 118.
(6) Lib. IV, De Euch., cap. 5.
(7) Gonzales, Commentaria perpetua in singulos textus Quinque librorum Decretalium Grc·
Qorii IX, lib. III, tit. 44, n. 7; Schmalzgr., Z. c., n. 5.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

277

periculum eis imminebat, quotidie possent sacra communione ad cer­
tamen se praeparare (8).
Innumera sunt testimonia hac de re. Tertullianus (9) haec habet:
«Non sciet maritus, quid secreto ante omnem cibum gustes; et si sci­
verit panem, non illum credit esse, qui dicitur ».
N. Cyprianus (10): «Cum quaedam mulier arcam suam, in qua
Domini Sanctum fuit, manibus indignis tcntasset aperire, igne inde
surgente deterrita est, ne auderet attingere ».
S. Gregorius Nazianzenus (Orat, in funere sororis suae Gorgoniae)
narrat, eam apud se in cubiculo reconditum habuisse corpus Christi,
et fusa ante ipsum oratione a gravi morbo liberam evasisse.
S. Basilius (11) ita diserte loquitur de hac consuetudine: « Hi
omnes qui per eremos vitam monasticam instituunt, ubi copia
non suppetit sacerdotis, cum habeant domi communionem, de suis
manibus illam percipiunt. Alcxandriae autem et per Aegyptum unus­
quisque etiam de plebe ut plurimum habet domi suae communio­
nem » (12).
2. Reddita Ecclesiae pace, minime obsolevit praefata consuetudo
asservandi Eucharistiam in domibus privatis, licet complures latae
fuissent particulares prohibitiones. Praesertim apud monachos et mo­
niales eam perseverasse constat, uti refert ac probat Martène (13)
pluribus allatis scriptorum testimoniis. Saeculo x hic usus adhuc
vigebat, saltem alicubi; nec desunt vestigia etiam saeculis posterio­
ribus (1-1).
3. Olim moris etiam fuit, ut fideles peregre profecturi secum Eu­
charistiam deferrent.

Scriptor vitae S. Laurentii Dublinensis (1δ) tradit, huiusmodi consuetu­
dinem adhuc viguisse temporibus ipsius viri sancti, qui obiit anno 1181. Narrat
enim quatuor sacerdotes, deferentes secum augustissimum Sacramentum, inci­
disse in latrones, qui sacra dona irreverenter tractantes, eos spoliarunt, et
mox iniuriam Deo ulciscente, suspendio interierunt.
Confirmant eundem ritum, quae de Satyro fratre navigante refert S. Am­
brosius (16); de Maximiano episcopo Syracusano S. Gregorius (17); de monachis
(8) Bona, op. cit., lib. II, cap. 17, n. 4; Schmalzgr.. I. c., n. 3; Gonzales. I. c., n. 3 ss.
(9) Lib. II Ad uxorem, cap. 5; cfr. etiam lib. De orat., cap. 14; Aligne. P. L., t. I.,
coi. 1296.
(10) Lib. II, Dc lapsis, n. 92; Aligne, P. L., t. IV, col. 4S6.
(11) Epist. 93 ad Caesariani patriciam; Aligne, P. G., t. XXXII, coi. 486.
(12) Cfr. Hleronym., opist. 50 ad Pammachiuin; Baron., ad an. 57, n. 151, et ad an. 570.
(13) Op. cil., lib. I, cap. 5, a. 1.
(14) Many, Praelectiones de Missa, Paris, 1903, p. 270 s.; Gaspard, l. c., n. 971.
(15) Apud Surium, dio 14 nov.
(16) De excessu fratris sui Satyri, lib. I, n. 43.
(17) Lib. Ill, Dialoy., cap. 36.

278

LIBER IV - PARS 1 - CAPUT IV

Constantinopolim navigantibus loannes Diaconus in vita Gregorii (18); do
S. Birino episcopo Dorcestriensi Anonymus (19).
Hic usus a monachis graecis servatus fuit ad posteriora usque saecula.
Etiam Romanus Pontifex, cum extra Urbem longe proficiscebatur, Eucha­
ristiam deferre solebat, quae cum magnifico et religioso comitatu ipsum praece­
debat: «de qua re, ait Card. Bona (20), eruditum commentarium edidit An­
gelus Rocca apostolici sacrarii Praefectus, ubi originem refert ad hunc priscum
morem, de quo agimus ».
4. A longo iam tempore consuetudo sive Eucharistiam asservandi
in domibus privatis sive eam secum deferendi in itinere sublata est, ita
ut neutrum hodie licitum sit absque Sedis Apostolicae speciali induito.
Qua de re plura S. Sedis documenta prostant; ex. gr. Bened. XIV
Const. « Etsi pastoralis », 26 maii 1742, § VI, n. 7 ; S. C. de Prop. Fide,
Litt. encyel. 25 febr. 1859; Instr, ad Vic. Apost. Indiar. Orient. 8 sept.
1869; Instr. 31 iul. 1902, η. 6 (21).
Idque expressis verbis in Codice statuitur: « Nemini licet sanetis·
simam Eucharistiam apud se retinere aut secum in itinere deferre » (can.
1265, § 3).
Haec prohibitio est procul dubio gravis; quare a culpa letale per
se non excusaretur, qui, etsi ad brevissimum tempus, apud se retineret
sacras species (nisi forte, ut palam est, ratione irreverentiae vitandae
aut iusta de causa hoc faceret), aut qui secum in itinere deferret, extra
periculum mortis saltem lato sensu acceptum.
Non videtur tamen reus peccati mortalis et forte nec venialis, qui
domi in sacello privato maxima reverentia, cum lampade, sanctissimam
Eucharistiam, ad breve tempus, aliqua iusta causa, custodiret.
311. Causae asservandi Eucharistiam. — Ad causas vero quod
attinet, propter quas Eucharistia asservari solet, distinguendum est
inter veterem et recentem seu hodiernam disciplinam.
Causae, ex disciplina antiqua, erant sequentes:
1° ut fideles semper frui possent Christi D. praesentia eumque
devote venerari in sua divinitate ac humanitate, atque ita satisfacere
ipsius Christi desiderio, qui ait: « Venite ad me omnes qui laboratis
et onerati estis, et ego reficiam vos »;
2° ut peregre profecturis augustissimum Sacramentum praebe­
as)
(19)
(20)
(21)
2149.

Lib. I, cap. 33.
Apud Surium, dic 3 dec·, cap. 1.
Λχκ». ci/., η. 6.
Cfr. Colled, S. C. de Prop. Fide. vol. I, nn. 338, 081. 1052. 1079; vol. 11, nn. 1365.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

279

retur in viaticum; hinc
Ambrosias narrat (Z. c.) fratrem suum Sa­
tyrum, ex Africa redeuntem, orta in mari tempestate, sacram Eucha­
ristiam a Christianis, qui erant in navi, petiisse;
3° ut deferretur ad monachos et ad moniales, vitam solitariam
in eremis agentes, teste £. Basilio (22);
4° ut fidelium vita functorum ori aut pectori imposita cum
eisdem sepeliretur; quod fiebat tum ad fugandos ab eorum sepulcris
daemones, tum ad ritum extirpandum gentilium qui defunctorum ori
inserebant trientem Charonti pro naulo;
5° ut presbyteri et diaconi neo-ordinati species consecratas per
40 dies a sua ordinatione sumendas haberent (23);
6° ut iis diebus, quibus Missae sacrificium non celebratur, ex.
gr. tempore quadragesimae, fideles divinis epulis frui possent;
7° ut petentibus posset ministrari, et praesertim deferri ad in­
firmos
8° ut in altari publicae fidelium adorationi exponi et in proces­
sionibus deferri posset (24).
Attenta hodierna disciplina, nonnisi prima, septima et octava ex
his causis manent, et aliquo sensu quinta pro Missa Praesanctificatorum feria VI in Parasceve.

312. Num admittenda suspicio de haeresi. — Quaerunt DD. an
tamquam suspectus de haeresi is haberi debeat, qui Eucharistiam
apud se retineat vel secum deferat (25); et ulterius, attento iure novo,
quaerere possumus utrum contrahat, necne, excommunicationem spe­
cialissimo modo Sedi Apostolicae reservatam.
Si verba can. 2320 perpendantur, responsio facillime patet. Titius
est suspectus de haeresi et plectitur praefata excommunicatione, si
species consecratas ad malum finem apud se retineat; secus, non: puta
si ex simplicitate aut mera devotione, quamvis indiscreta, vel a for­
tiori, ex line bono id agat (26).
(22)
(23)
(21)
(25)
(26)

Epist. ad Caesar iam patriciam.
Halllerins, De sacr. cicci., cap. 7, art. 2, § 3.
Gonzales, Z. c.; Schmalzgrr·, !· c.» n. G es.
Pet ra, Comment, ad Const. A post., tom. III, fol. 299, n. 9; Schmalzgr.. I. c., n. 9.
Cappello, De censuris, n. 201 ss.

280

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

Articulus IT.

De custodia sanctissimae Eucharistiae in ecclesiis.
313. Mos Eucharistiam asservandi in ecclesiis. — 1. A primis
Ecclesiae incunabulis pia apud Christianos invaluit consuetudo, ut non
solum in privatis domibus custodiretur augustissimum Sacramentum,
sed etiam in ecclesiis, et quidem praesertim in iisdem, nisi forte ne­
cessitas seu reverentia Sacramenti aliud suaderet. Adsunt plura testi­
monia eaque non obscura.

Optatus Milevitanus narrat Donatistas ecclesiam catholicorum invasisse
ac inaudito scelere sacram Eucharistiam ibi repertam tradidisse canibus, qui
tamen sacramentum non tetigerunt, sed rabie accensi illos homines impios
dente vindice laniarunt (1).
.S’. Cyrillus Alexandrinus eos redarguit, qui dicebant Eucharistiam in se­
quentem diem servandam non esse (2); exinde sat manifeste colligitur usum
tunc viguisse asservandi venerabile sacramentum in ecclesiis post Missae
sacrificium.

2. Aliquando etiam pretiosissimus Domini sanguis asservatus fuit
in ecclesiis, ut liquet, ceteris omissis, ex epistola S. loannis Chrysostomi, qui refert, in tumultu Constantinopoli exorto, milites ecclesiam
invasisse atque omnia turbasse: «Quin et sanctissimus Domini San­
guis, sicut in tali tumultu contingit, in praedictorum militum vestes
effusus est » (3).
3. Mos custodiendi SS. Sacramentum in ecclesiis certe saeculo iv
ineunto iam vigebat, cumque diserte supponit can. 13 Concilii Nicaeni,
quo praecipitur moribundum numquam esse privandum sacro Via­
tico (1). Hinc iure meritoque Patres Tridentini dixerunt (l. c.), con­
suetudinem asservandi Eucharistiam in sacrario adeo antiquam esse,
« ut eam saeculum Nicaeni Concilii agnoverit ».

Antiquitus SS. Sacramentum non semper fuit asservatum in all ari, et
numquam in tabernaculo proprie dicto. Custodiri solebat in sacrario, aut in
aliquo ecclesiae altari, vel in armariolis positis ad cornu, frequentius dexterum,
altaris. Vasa autem, in quibus continebatur, erant communius vel turres seu
(1) De schismate Donalislarum, lib. II, n. 19; Mlgne, P. L., t. XI. coi. 872.
(2) Epist. ad Calosyrium. Haec epistola locum prooemii tenet ante librum Adversus An·
Iropomorphilas; Migne, P. G., t. LXXVI, coi. 1075.
(3) Eptet. ad Innocentium, Romanum episcopum; Migne, P. G., t. LI, coi. 553.
(4) Cfr. Bruns, Concilia, t. I, p. 18; Many. /. r., n. 144.

»

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

281

turriculae, vel columbae; turriculae deponi solebant super altare, columbae
suspendi (5).
314. In quibusnam ecclesiis sanctissima Eucharistia sit asser­
vanda (G). — Attento praescripto can. 1265, § 1, 1°, Eucharistia cu­
stodiri debet:
1° In ecclesia cathedrali, quae est veluti paroecia totius dioe­
cesis; porro ea dicitur cathedralis ecclesia, in qua sedes seu cathedra
Episcopi adest. In iure passim vocatur sponsa antistitis, quia spirituali
quodam vinculo ei copulata exsistit, ita quidem ut nulla cathedralis
haberi queat sine Episcopo et dioecesi, nullusque Episcopus ac dioe­
cesis absque ecclesia cathedrali (7).
2° In ecclesia principe Abbatiae vel Praelaturae nullius; sicuti
Abbas vel Praelatus nullius vices Episcopi gerit, atque easdem pote­
states ordinarias easdemque obligationes cum iisdem sanctionibus
habet, quae Episcopo residential! competunt in propria dioecesi (can.
323, § 1), ita suam ecclesiam, cathedralis instar, habere debet, in qua
functiones pontificales peragat, cum throno equidem et baldachino
(can. 325). Hinc patet quaenam dicenda sit ecclesia princeps: ea ni­
mirum est, in qua Abbas vel Praelatus nullius propriam sedem habet,
scii, thronum cum baldachino pro divinis officiis pontificali ritu ce­
lebrandis.
3° In ecclesia, item principe, Vicariatus et Praefecturae A postolicae; sane Vicariatus et Praefectura Apostolica censentur veluti dioe­
ceses pro iis territoriis quae non sunt erecta canonice in dioeceses
proprie dictas; quapropter Vicarius et Praefectus Apostolicus iisdem
iuribus et facultatibus in suo territorio gaudent, quae in propria dioe­
cesi competunt Episcopo residential!, nisi quid Sedes Apostolica re­
servaverit (can. 291). Proinde quae diximus de ecclesia principe Ab­
batiae vel Praelaturae nullius, huc spectant.
•1° In ecclesia paroeciali, sive inamovibilis ea sit sive amovibilis, sive mere familiaris sive personalis tantum ad normam can. 216,
§ 1. Id pro certo habemus, quia can. 1265, § 1, 1° dicit expresse «in
qualibet ecclesia paroeciali»; porro vox «qualibet» consulto a legisla­
tore adhibita omnem dubitandi rationem penitus excludit.
5° In ecclesia quasi-paroeciali; cum quasi-paroecia sit pars
Bonn, Z. c., n. 6; Mabillon. Liturgia yallicana, lib. I, cap. 9, n. 26; Martène. Z. r., n. 5
(0) Petra, Z. c., fol. 300, n. 15 88.; Schmalzgr., Z. cr., n. 16 ss.; Wernz, Ius Decretalium,
Romae 1901, IU. n. 548 as.; Santi, Draclectiones iuris canonici, Ratisbonac. Romae, etc.
1905, lib. Ill, tlt 44 pag. 113 s.; Gaaparrl. Z. c., n. 973 ss.; Many, Z. c., n. 146 ss.
(7) Cappello. De visitatione SS. Liminum, Romae. Puatet, 1912, vol. I, p. 715 88. Appen­
dix II, De ecclesia cathedral i.

p

282

LEBER IV - PARS I - CAPUT IV

Vicariatus vel Praefecturae Apostolicae, cui peculiaris rector est assi­
gnatus, aequiparatur in omnibus, quod attinet ad curam animarum,
paroeciae (can. 216, § 3). Hinc est quod quasi-parochus eadem iura
et obligationes habet, quae parocho competunt (can. 451, § 2, 1°), et
speciatim, ad casum nostrum quod spectat, ius et officium ministrandi
Eucharistiam.
6° In ecclesia adnexa domui religiosorum exemptorum sive vi­
rorum sive mulierum. Aliter ac iure antiquo (8), necesse non est ut
religiosi vota sollemnia nuncupent, dummodo, si vota solum simplicia
emittant, vere privilegio exemptionis fruantur; ratio est quia religiosi,
eo ipso quod sunt exempti, parocho loci nullatenus subsunt, et ideo
eorum ecclesiae merito censentur quasi paroeciales pro tota familia
religiosa.
Parum interest utrum religio sit clericalis vel laicalis, utrum domus reli­
giosa actu sit formata (in qua sex saltem religiosi professi degant, quorum, si
agatur de religione clericali, quatuor saltem sint sacerdotes, ut decernit
can. 488, 5°), vel non formata.
Si religiosi exempti careant ad tempus ecclesia proprie dicta, et
oratorio publico vel semi-publico utantur, in eo asservari potest Eu­
charistia etiam sine speciali facultate, quia in casu oratorium locum
tenet ecclesiae v. g. aedificandae aut reparandae.
Utrum religiosi possint ex iure communi asservare Eucharistiam
etiam in oratoriis et in grandis, dicetur infra (n. 317, 5).
Sedulo animadverte discrimen inter ius antiquum et novum. Iure antiquo
sanctissimum Sacramentum asservari debebat in omnibus ecclesiis paroecialibus.
In ecclesia vero cathedrali (item in ecclesia principe Abbatiae vel Praelaturae
nullius), nisi curam animarum adnexam haberet, et in ecclesia regularium
ac monialium poterat quidem Eucharistia custodiri, at eiusdem asservatio
non praecipiebatur (9).
Iure novo, contra, in praefatis ecclesiis non solum potest, sed debet as­
servari augustissimum Sacramentum.

315. Haec obligatio servandi Eucharistiam in ecclesiis paroecia­
libus est certe gravissima, iuxta communem DI). sententiam, ob Via­
ticum iure divino ministrandum. Neque ab eiusmodi onere liberantur
aut ex contraria consuetudine quae corruptela esset dicenda, aut ex
propinquitate ecclesiae quae pariter sanctissimum Sacramentum habeat.
(8) Wcrnz, l. c., n. 549; Vcrmeerech. De rcliuiosis institutis d personis, Brugie 1907, n. 505;
Gasparri, l. c., n. 978.
(9) Gasparri, L c., n. 978; Many, l. c., n. 147 h.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

283

Si ecclesia paroecialis tanta paupertate laboret, ut expensas pro
decenti custodia necessarias sustinere nequeat, ipsi parochiani in sub­
sidium cogi possunt; et si neque reditus paroeciales, neque populus
pares vires habeat, Episcopus potest transferre parochiam ad matri­
cem aut ad aliam ecclesiam (cfr. cc. 1186, 1187).
Sed antequam Episcopus hoc medio utatur, S. Congreg. Concilii
in Spoletana, 12 aug. 1604, expedire duxit, quod « Eucharistiae sacra­
mentum quando in omnibus parochialibus Montanae Regionis asser­
vari pro tenuitate redituum nequit, Episcopus decernere debet ut in
singulas ternas quaternasque vicinas parochiales id onus distribuatur,
ut in una ex eis habeatur augustissimum Sacramentum et ad impen­
sam lampadis et huiusmodi ceterae vicinae contribuant, iliaque, ubi se
casus obtulerit, perinde uti rectores possint ac si in propria parochiali
illud asservaretur» (10).
Censemus hodie alio modo consuli posse, et revera consulendum,
scii, per facultatem adhibendi luce electrica, loco lampadis ex oleo
olivarum.
Quod si in paroeciali ecclesia nequeat decenter asservari Eucha­
ristia, puta quia, temporum iniuria seu vetustate collabens, repara­
tione indigeat; aut quia communis sit catholicis et acatholicis, ser­
vanda est Instructio S. C. de Prop. Fide die 23 aug. 1852 data.

Proposito dubio: « Quando missionarius non potest decenter servare Eu­
charistiam quia in ecclesia non sunt nec ianuae nec fenestrae, quaeritur utrum
possit vel debeat servare Eucharistiam, sint infirmi vel non »; — S. C. re­
posuit: « Detur instructio ad Helvetios, 3 aug. 1803 ».
Haec autem Instructio ita se habet: « Ad impedire qualunque irriverenza
dello cose sacre, la S. C. non ha giudicato opportuno che dai cattolici si ritenga
nella sacrestia, comune ai protestant!, Polio santo, il santo erisma e la san·
tissima Eucaristia; ma vuolo che siano conservate in luogo dei tutto separato
dagli acattolici, e quando altro non ve ne sia proprio, si conservino piuttosto,
con lutta la possibile decenza, nella casa dei parroco o di altro cattolico sa­
cerdote » (11).
Gravis per se est obligatio servandi Eucharistiam etiam in ecclesia
cathedrali, in ecclesia principe Abbatiae vel Praelaturae nullius, in
ecclesia principe Vioariatus et Praefecturae Apostolicae, et in ecclesia
adnexa domui religiosorum exemptorum; at non adeo gravis est haec
obligatio ac pro ecclesiis paroecialibus, dummodo ne ipsae sint ecclesiae
quoque paroeciales (cfr. can. 415).
(10) Schmaizgr., I. c., n. 27.
(11) Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 751.

19

— Cappello, De Sacramentis, I.

284

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

316. Conditiones requisitae pro asservanda Eucharistia. — Ut san­
ctissimum Sacramentum in ecclesia asservari possit, necesse omnino
est ut — a) adsit qui eius curam habeat, et — b) regulariter sacerdos
semel saltem in hebdomada Missam in ea celebret (can. 1265, § 1).
Primum sub gravi requiri compertissimum est. Alterum quoque
per se urget sub gravi. Verum si una aut alia vice, praesert im ex aliqua
causa iusta, omitteretur in hebdomada Missae celebratio, non esset
peccatum mortale, immo nec veniale. Citatus can. 1265, § 1 consulto
dicit « regulariter », i. e. ordinarie, non autem absolute et rigorose.
Proinde Missa, ex qualibet causa rationabili, differri potest v. g. ad
10 vel 15 dies.
Custodia Eucharistiae nullatenus committenda est laico, sed pre­
sbytero, qui prope ecclesiam resideat, quique per se vel per alium Sacrum
faciat et communionem fidelibus distribuat.

Iure antiquo Missa quotidie erat celebranda (12) et nonnisi ex speciali
gratia indulgebatur, ut pluries tantum aut semel saltem in hebdomada Sacrum
fieret (13). Item induito Sedis Apostolicae opus erat, ut presbyter habitualem
residentiam prope ecclesiam non servaret (14). Putamus Episcopum hodie
iusta de causa id permittere posse.
Haec profecto applicantur etiam ecclesiae adnexae domui reli­
giosorum exemptorum sive virorum sive mulierum. Quare in ecclesia
quae pertinet ad religionem exemptam laicalem aut ad moniales sororesve, custodia Eucharistiae competit rectori ecclesiae (15), qui
potest huic gravi officio satisfacere sive per se ipse sive per prudentem
et omnino probam ac vigilem personam, ex. gr. per sodalem religiosum,
per monialem vel sororem. Id valet praesertim de custodia clavis ta­
bernaculi, ut suo loco dicetur (n. 333 ss.).
317. Quaestiones. — Quaeri potest an ex iure communi augustis­
simum Sacramentum debeat, vel saltem possit asservari in ecclesia
concathedrali, in ecclesia filiali, in ecclesia quae actu et mere ad tempus
sit paroecialis utpote adnexam habens animarum curam, in oratoriis
religiosorum exemptorum et eorum grandis, seu domibus ruralibus,
in ecclesiis quae actu non administrantur a religiosis.
1. In ecclesia concathedrali, quippe quae, iuxta iuris principia,
est vera ac propria cathedralis, Eucharistia potest et debet custodiri.
(12)
(13)
(14)
(15)

S. R. C. Firmana, 1C mart. 1833, n. 2700; Papicn., 23 nov. 1880. ad III, n. 3525.
8. C. C. Fulden., 17 febr. 1883; S. R. C. Baionen., 14 inaii 1889. ad 2. n. 3700.
Wernz, i. c., n. 551; Gaaparrl, I. c., n. 900 s.
S. R. C. Oriolcn., 8 mati 1880, ad 3, n. 3302.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

285

Sane, cum episcopalis cathedra non exstinctive, sed cumulative trans­
fertur ab una in aliam ecclesiam, concathedrales dicuntur hae ecclesiae.
Porro in iure non censentur tamquam duae cathédrales distinctae,
quibus distincta ideo competant privilegia ac praerogativae; sed con­
siderantur vel uti una dumtaxat cathedralis, ita quidem ut canonici
utriusque ecclesiae unum corpus constituant. Id ad essentiam concathedralis omnino requiruntur (16).
2. Attento iure antiquo, plures DD. iique graves (17) docebant,
sanctissimam Eucharistiam asservari posse in ecclesia filiali, cum haec
sit « quodammodo ecclesiae parochialis prolongatio ». Ius novum non
restrinxit vetus, sed potius illud ampliavit; quare si olim erat licita
asscrvatio Eucharistiae in filiali ecclesia, saltem a paritate, quin di­
camus a fortiori, etiam hodie licita est. Verum, sedulo animadverte,
in praefata ecclesia, aliter ac in paroeciali, potest quidem venerabile
Sacramentum custodiri, at id non praecipitur.
3. In ecclesia, quae actu et mere ad tempus sit paroecialis utpote
adnexam habens animarum curam, potest, ut pro certo tenemus, as­
servari Eucharistia; imo et debet, si necessitas fidelium, praesertim
infirmorum, hoc postulet (18).
4. In oratoriis, quaecumque ea sint, publica vel semi-publica aut
privata seu domestica (can. 1188), religiosi etiam exempti ac voto­
rum sollemnium, qui suas habeant ecclesias, nequeunt sanctissimum
Sacramentum custodire, non secus ac iure antiquo, sine speciali Sedis
Apostolicae induito aut licentia Ordinarii loci (cfr. n. 320. 3) - (19).
Ratio est, quia can. 1265, § 1, 1° expresse loquitur de ecclesia et per­
spicue distinguit inter ecclesiam et oratorium etiam publicum aut semipublicum. Cfr. n. 314, 6°.
5. In ecclesiis granciarum seu domorum ruralium, ad regulares
pertinentium, non poterat iure vetere Eucharistia asservari, ut com­
muniter docebant canonistae (20), attenta potissimum responsione S.
C. C. in Ulyssiponen. 3 sept. 1707. Iure novo arbitramur aliter esse
dicendum.
Legislator enim inter domum religiosorum ruralem seu granciam et aliam
domum nullo modo distinguit; (piare si ecclesia sit vere adnexa domui reli­
giosae exemptae, Sacramentum altaris certe custodiri potest. Vtrum vero et
debeat asservari, ita distinguimus: si asscrvatio Eucharistiae sit necessaria,
praesertim ob infirmos (pii forte in grancia degant, custodiri debet; secus, non.
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)

Cappello, l. c., p. 719.
Gaspard, Z. c., n. 976; Santi, l. c.
Schnialsgr., I. c., n. 16; Gaspard, l. c., n. 973.
Santi, l. c.; Gaspard, l. c., n. 978; Many, Z. c., n. 148; Verniecrsch. I. c.. a. 505.
Petra, Z. c., n. 23; Schmalzgr., Z. c., n. 20; Gaspard, Z. c.; Many, Z. c., 2°.

286

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

6. In ecclesiis, quae olim erant adnexae domibus religiosorum
exemptorum et quae nunc ab iisdem non amplius administrantur,
puta quia sponte eas deseruerunt aut ob iniuriam inviti fuerunt ex­
pulsi, certum est, Eucharistiam de iure communi asservari non posse,
uti declaratum fuit a S. C. pro negot. eccl. cxtr. 5 nov. 1901.
Ratio est manifesta. Eatenus siquidem custodiendum est augustissimum
Sacramentum in ecclesiis religiosorum, quatenus sunt paroeciales respectu so­
dalium in domo religiosa degentium; iam vero si religiosi ibi non amplius ha­
bitent, ecclesia domui adnexa non est actu paroecialis, et ideo cessat ratio
asservandi Eucharistiam.
De aliis quaestionibus vide n. 320 ss.

318. Praescriptu H can. 1267. — Iste canon decernit: « Revocato
quolibet contrario privilegio, in ipsa religiosa vel pia domo sanctissima
Eucharistia custodiri nequit nisi vel in ecclesia vel in principali oratorio;
nec apud moniales intra chorum vel septa monasterii » (21).
Sequens dubium propositum fuit circa interpretationem huius ca­
nonis: « 1. Canon 1267, quo statuitur in religiosa vel pia domo SS. Eu­
charistiam custodiri non posse nisi vel in ecclesia vel in principali
oratorio, intelligendusne est ita, ut prohibeatur eam custodiri praeter­
quam in publica ecclesia pro commoditate fidelium, etiam in princi­
pali oratorio, in quod sodales conveniunt ad exercitia pietatis com­
munia?
«Et quatenus negative ad primum.
« 2. An idem dicendum sit, quando ecclesia clausa ordinarie ma­
neat et fidelibus non pateat.
« 3. An idem dicendum sit de pluribus oratoriis in eadem pia domo
pluribus sodalium classibus destinatis (duobus, tribus, etc., pro no vitiis
ex. gr., fratribus laicis, studentibus, sacerdotibus), ita ut unaquaeque
classis suum distinctum habere possit oratorium cum SS. Sacramento;
an potius hoc coarctandum ad ecclesiam et oratorium pro tota com­
munitate destinatum ».
Pontificia Commissio ad Codicis canones authentice interpretandos
in plenariis coetibus dierum 2-3 iunii 1918 respondendum consuit:
« Sensus canonis 1267 hic est. Si religiosa vel pia domus adnexam ha­
beat publicam ecclesiam eaque utatur ad ordinaria et quotidiana pie­
tatis exercitia explenda, SS. Sacramentum in ea tantum asservari
potest; secus in oratorio principali eiusdem religiosae vel piae domus
(21) Cone. Trid. Sesa. XXV, Dc regularibus, c. 10; S. C. Ep. et Reg. Cracovien., 23 april.
1610; S. C. C. Granaten·, 0 mali 1775.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

287

(sine praeiudicio imis ecclesiae, si quod habet); in coque tantum, nisi
in eodem materiali aedificio sint distinctae ac separatae familiae, ita
ut formaliter sint distinctae religiosae vel piae domus » (22).

Distinctae familiae censentur:
1° plures communitates ad diversas religiones pertinentes, quae sepa­
rativi, alia ab alia seiuncta, vivunt;
2° plures communitates eiusdem religionis, quae tamen distinctum
Superiorem habent ac vitam communem seorsum ducunt;
3° familiae, quae licet sint eiusdem religionis et distinctum Superiorem
forte non habeant, peculiari tamen operi sive ministerio incumbunt, ex. gr.
orphanotrophii, scholarum etc. curam gerunt; quo in casu duplex familia seu
communitas considerari potest, alia religiosa, alia orphanorum, tyronum, etc.;
4° item familiae, quae etsi religionis eiusdem sint ac eundem habeant
Superiorem, tamen communitates aliqua ratione distinctas efformant, quarum
unaquaeque suum habet peculiare oratorium, in quo spiritualia pietatis exer­
citia peraguntur, v. g. aliud pro sacerdotibus, aliud pro sodalibus alumnis,
aliud pro novitiis vel famulis.

319. Ecclesia sacramentalis fidelibus patere debet. — 1. Ecclesiae
in quibus sanctissima Eucharistia asservatur, praesertim paroeciales,
quotidie per aliquot saltem horas fidelibus pateant (can. 1266). Ratio
huius praescripti manifeste liquet ex fine propter quem SS. Sacramen­
tum asservatur (cfr. n. 311).
Hinc ecclesia debet habere portam quae ad extra pateat; secus
requiritur indultum apostolicum, ut declaravit S. Congreg. Rituum in
Baionen., 14 maii 1889 (23).
Sub gravi per se necesse est, ut per aliquot diei horas aditus pateat
fidelibus sanctissimam Eucharistiam visitare cupientibus; idque, si fa­
cultas peculiari induito concedatur, praecipi solet tamquam conditio
sine qua non pro eiusdem asservatione, uti patet ex declaratione S. R.
C. in Compostellana, 15 nov. 1890 (24).
2. Quamvis can. 1266 loquatur de ecclesia, tamen idem principium
valet quoque de oratorio publico ad normam can. 1188, § 1, 1° et 1191,
§ 1, si sanctissima Eucharistia in eo asservetur.
S. Poonit. decreto 12 april. 1935 peculiares indulgentias concessit fidelibus,
qui SS.inum Sacramentum visitent, nempe « toties quoties indulgentiam par­
tialem quinque annorum... plenariam... semel in hebdomada », suetis conditio­
nibus (Acta Apost. Sedis, XXVII, p. 169).
(22) Acta Apost. Sedis, vol. X, n. 8, p. 346 s.
(23) Decreta atdh., n. 3706.
(24) Ibid., n. 3739.

U

288

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

320. An et quando Episcopus seu loci Ordinarius permittere possit
SS. Sacramenti asservationem. — 1. Episcopus seu loci Ordinarius (Vi­
carius Generalis, Vicarius Capitularis etc.) permittere valet (can. 1265,
§ 1, n. 2) ut Eucharistia custodiatur: 1° in ecclesia collegiata; 2° in
oratorio principali domus piae; 3° in oratorio principalis domus reli­
giosae; 4° in oratorio principali collegii ecclesiastici.
1° In ecclesia collegiata (quae, ut supponitur, non sit paroecialis), cuius nomine venit ecclesia, in qua de venia R. Pontificis col­
legium quoddam habetur ex clericorum coadunatione et congregatione
coalescens.
Discrimen inter ecclesiam cathedralem et collegiatam (inter capitulum,
consequenter, cathédrale et collegiale) in eo est, quod illa est propria Episcopi
ecclesia, utpote quae habet eiusdem sedem seu cathedram, dum e contra haec
non est propria ecclesia Episcopi; et licet quaevis ecclesia cathedralis etymo­
logice nuncupari possit collegiata, non tamen vicissim quaelibet collegiata dici
potest cathedralis, cum reipsa, ut ex dictis patet, alia ab alia distinguatur (25).

2° In oratorio principali sive publico sive semi-publico domus
piae; illud dicitur principale, in quo celebrari solent consueta divina
officia seu persolvi pietatis exercitia.
Pia domus vero ea intelligitur, quae instituta est ad cultum religionis quomodolibet fovendum vel ad caritatem Christianam in proximum exercendam,
ex gr. hospitale, orphanotrophium, brephotrophium etc.; necesse non est,
attentis verbis canonis, ut huiusmodi domus sit erecta ab auctoritate ecclesia­
stica aut ab eadem stricte dependeat, vel ut eius cura sit concredita clericis
saecularibus aut religiosis.

3° In oratorio, item principali sive publico sive semi-publico,
domus religiosae. Parum refert utrum domus pertineat ad religionem
laicalem an clericalem, utrum sit virorum an mulierum, exempta an
non exempta; id unum requiritur et sufficit, nimirum quod domus sit
religiosa.
Si domus pertineat ad societatem sive virorum sive mulierum in communi
viventium sine votis (cfr. can. 673 ss.), ut sunt ex. gr. Filiae Caritatis S. Vincentii a Paulo etc., huic iuris praescripto procul dubio (quamvis non sit domus
vere religiosa) fit locus; ceterum haec domus, vix non semper, si non est reli­
giosa, est pia, et ideo Ordinarius hac ratione potest permittere asservationem
Eucharistiae.
4° In oratorio, item principali sive publico sive semi-publico,
collegii ecclesiastici quod a clericis saecularibus vel a religiosis re(25) Cappello, l. C., tlt. 62, eect. II, Dc ecclesia collegiata, p. 692 es.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

289

gatur. Ecclesiasticum collegium heic, uti patet ex contextu, sumi debet
lato sensu, i. e. pro quolibet instituto quod ab ecclesiastica auctori­
tate dependeat, licet forte ab eadem erectum non fuerit, et quamvis
privatorum sumptibus vel ex publico aerario sustineatur. Cfr. n. 321, 4.
2. Ut loci Ordinarius permittere valeat in praefatis casibus cu­
stodiam Eucharistiae, omnino requiritur quod satisfiat duplici condi­
tioni supra memoratae (n. 316), scii. 1° ut adsit qui curam habeat san­
ctissimi Sacramenti; 2° ut regulariter sacerdos semel saltem in hebdo­
mada Missam celebret. Palam est, Ordinarium dispensare non posse
a duplici hac conditione iure communi praescripta.
3. Ordinarius loci potest permittere ut in aliis quoque ecclesiis
vel oratoriis publicis (non vero per se in semi-publicis vel privatis;
cfr. tamen infra, 5) custodiatur Eucharistia, sed solum per modum
actus et ex iusta causa (can. 1265, § 2).
Verba « per modum actus » ita sunt intelligenda, ut licentia concedi possit
in hoc vel illo casu particulari seu pro hac illave circumstantia, eaque tantum­
modo perdurante, ex. gr. occasione alicuius extraordinariae festivitatis aut
sacrarum supplicationum aut precum triduanarum vel novemdialium. Nec est
necessario restringenda ad unum vel alterum vel paucos dies, sed potest pro­
trahi etiam ad octo vel decem aut plures dies, non tamen ad mensem et ultra,
generatim loquendo, nisi, eadem circumstantia manente, nova licentia, item
per modum actus, concedatur. Quae licentia iterum atque iterum concedi
potest.
Ex qualibet causa iusta, etsi non gravi, sive publica sive etiam privata,
huiusmodi licentia tribui potest. Cfr. n. 321.

4. In aliis ecclesiis seu oratoriis, extra praefatos casus, SS. Sacra­
mentum nequit asservari sine induito apostolico (can. 1265, § 2), quod
conceditur a S. C. de disciplina Sacramentorum, a S. C. de Religiosis
et, pro locis missionum, a S. C. de Propaganda Fide.
5. Si quaeras, an loci Ordinarius permittere possit ut Eucharistia
ad breve tempus aut saltem per modum actus custodiatur in oratorio
privato, aut semi-publico non pertinente ad domum piam vel reli­
giosam aut ad collegium ecclesiasticum, praestat distinguere.
Per se, i. e. regulariter, non potest nec ad breve tempus nec per
modum actus, cum legislator expressis verbis (can. 1265) determina­
verit quae et quanta sit facultas hac in re competens Ordinario.
Per accidens potest id permittere sive ad breve tempus, sive a for­
tiori per modum actus, si adsit causa iusta, praesertim si non suppetat
tempus recurrendi ad S. Sedem (cfr. can. 81).
Imo ad paucas horas aut paucos dies ex qualibet causa rationa­
bili permittere posse videtur.

290

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

320bis. Indultum asservandae SS.mae Eucharistiae in sacellis pri­
vatis. — S. Sedes profecto concedere valet huiusmodi indultum, et
aliquando revera iustis de causis concessit atque concedit. De hac re
attendenda est Instructio S. C. de Sacramentis diei 1 oct. 1949, in qua
traduntur normae pro postulando induito apostolico quoad Eucha­
ristiam asservandam in privatis sacellis (zl. „1. £., XLI, 493). Hodie
S. Sedes rigidius procedit in hac re.

321. An consuetudo asservandi Eucharistiam in ecclesia aut ora­
torio continuari possit, licet iuri contraria. — 1. Attento iure antiquo,
auctores distinguere solebant inter consuetudinem inductam cum ti­
tulo et sine titulo.

Vel enim constat ab initio fuisse asservatam (Eucharistiam) ex sola li­
centia Ordinarii, consequenter titulus infectus productus est, vel non fuit
productus titulus infectus.
« Si primum, et possessio innitatur licentiae Ordinarii, ea non suffragabitur
possidenti; quia possessio non suffragatur, nisi quia praesumere facit licentiam
Sedis Apostolicae; quae praesumptio cessat, dum constat de licentia Ordinarii;
Petra, toni. 3, comment, jol. 304, n. 32 et fuit resolutum in cit. Neapolitana
(an. 1690) apud Genuensem, et in eadem Neapolitana Conservatorii, ubi ad­
ducebatur possessio ultra saeculum, et tamen, cum producta fuerit licentia
Vicarii, et decretum Cardinalis Archiepiscopi successivum, ut non molestaretur
conservatorium pro asservatione sanctissimi Sacramenti, possessio haec canonizata non fuit.
« Si secundum, possessio inducet praesumptionem tituli, et privilegii apostolici. Dubium tamen est, quanti temporis debeat esse illa possessio. Ad quod
Vincent. Petra, l. c., jol. 304, n. 32 et tribus seqq. putat non sufficere tempus
quadragenarium sine titule, sed requirit titulum saltem putativum inducentem
bonam fidem, et hoc deficiente, possessionem immeraorialem vel centenariam ».
Ita Schmalzgrueber (26).
2. Quidnam iure novo? Quoad consuetudines praeteritas, quae scii,
vigebant tempore promulgationis Codicis, standum est praescripto ca­
nonis 5, quo statuitur centenarias et immemorabiles tolerari posse, si
Ordinarii pro locorum ac personarum adiunctis existiment eas pru­
denter submoveri non posse; ceteras suppressas haberi, nisi expresse
Codex aliud caveat. Porro ne verbum quidem habet Codex de huiusmodi
consuetudine asservandi SS. Sacramentum; proinde si centenaria vel im­
memorabilis sit, tolerari potest; secus, omnino suppressa haberi debet.
3. Quod attinet vero ad consuetudines futuras, seu introducendas
(26) Loc. cil., n. 23 s. Cfr. etiam Glrnldl. Expositio iuris pontificii, part. I, sect. 620,
p. 447; CavaUeri, Commentaria in decreta S. Rit. Congrcg., t. IV, c. 6 nd decretum Urbani
VIII, n. 1, p. 91; Gaspard, I. c., i\. 981; Wernz, l. c.; Many, L c., n. 149.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

291

post Codicem promulgatum, et praecise a die 19 maii 1918, quo vim
obligatoriam Codex obtinuit, certum est centenarias et immemorabiles
legitime induci posse, sicuti iure antiquo, ut constat, ceteris omissis,
ex Benedicti XIV Const. « Quamvis iusto », 30 april. 1749, § 24, et ex
decreto Urbis et Orbis S. R. C., 10 dec. 1703, approbato in forma spe­
cifica a Clemente XI die 12 ian. 1704 (27).
Si quaeras num admitti possit etiam consuetudo ordinaria, nempe
per annos quadraginta continuos et completos praescripta, affirma­
tive respondemus, attento praescripto can. 27, dummodo agatur de vera
ct proprie dicta consuetudine. Ratio est, quia iuxta praescriptum citati
can. 27 eae omnes possunt induci consuetudines contra legem, quae
sint rationabiles et legitime praescriptae. Porro quod consuetudo asser­
vandi Eucharistiam non sit in se ipsa irrationabilis, ex eo patet quod
immemorabilis vel saltem centenaria ut legitima habetur; praeterea ex
§ 2 citati canonis « consuetudo quae in iure expresse reprobatur, non
est rationabilis»; sed praefata consuetudo nullibi in Codice expresse
reprobatur. Ergo habenda non est tamquam irrationabilis.
Quod vero sufliciat consuetudo quadragenaria, item colligitur ex
praescripto can. 27. Etenin solum requiritur centenaria aut immemo­
rabilis, quando lex continet « clausulam futuras consuetudines prohi­
bentem »; atqui huiusmodi clausula in casu nostro deest; ergo.

Diximus supra: dummodo agatur de vera et proprie dicta consuetudine; nam
non raro confunditur consuetudo cum praescriptione, et quidam DD. hac de re
aut minus accurate aut saltem obscuro loquuntur. Consuetudo induci nequit
nisi a communitate quae legis ecclesiasticae recipiendae capax est (can. 26);
quare si ab immemorabili, puta, in aliqua ecclesia, asservetur SS. Eucharistia,
non adest semper et necessario vera consuetudo, quia ecclesia per se non con­
stituit communitatem (ex. gr. dioecesim) legis ecclesiasticae recipiendae ca­
pacem.
Idcirco praefatus usus certe non sustinetur qua consuetudo proprie dicta,
sed solum ad normam can. 63, § 2 qua praesumptio induit i apostolici ab initio
concessi; ita ut, iuxta doctrinam communiter traditam a DD. et confirmatam
a Benedicto XIV in citata Const. « Quamvis iusto», si constaret aut nullum
haberi titulum aut esse infectum, usus custodiendi SS. Sacramentum sustineri
non posset.
4. Ordinarius, attenta immemorabili consuetudine, potest licen­
tiam dare asservandi Eucharistiam in curatis ecclesiis, quamvis non
stricte paroecialibus, sed subsidiariis. Ita Pont if. Comm. Codicis die
20 maii 1923 (28).
(27) Cfr. De.crda aulh.9 vol. I, n. 2123, p. 473.
(28) Λ. A. S., XVI, p. 115.

292

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

Ex dictis, peculiaris licentia, proprie loquendo, in casu non requi­
ritur, eo ipso quod habetur immemorabilis consuetudo.

322. Utrum Ordinarius religiosus, de quo in can. 198, § 1, licen­
tiam asservandi Eucharistiam concedere valeat. — 1. Can. 1265 expresse
loquitur de Ordinario loci, cuius nomine profecto non venit Superior
maior religionis clericalis exemptae seu Ordinarius religiosus (can. 198,
§2). Quare ipsi tribuenda non est facultas quae a Codice loci Ordi­
nario tribuitur.
2. Tamen in casu particulari non videtur eidem deneganda fa­
cultas ad normam can. 81, si causa gravis urgeat ac tempus non sup­
petat recurrendi ad S. Sedem vel saltem ad loci Ordinarium.
3. Ex privilegio Apostolico Superior maior peculiaribus solet gau­
dere facultatibus.

323. An et quale peccatum sit asservare Eucharistiam sine debita
licentia. — 1. Dubitandum non est quin aliquod peccatum adsit, eo
ipso quod habetur legis ecclesiasticae violatio; et cum, attento fine
et materia, huiusmodi violatio per se rem gravem respiciat, item du­
bitandum non est quin peccatum in genere suo sit mortale.
2. Itaque si ad longum tempus asservaretur absque licentia SS. Sa­
cramentum in ecclesia aut oratorio, culpa, nisi excusaret bona fides,
esset certe letalis. Si ad breve tempus, v. g. ad unum aut alterum diem,
foret venialis tantum, secluso tamen contemptu et irreverentia; ex
insta aliqua causa, nulla esset culpa. At semper recurrendum est ad
loci Ordinarium, si tempus suppetit. Ad praxim quod spectat, sedulo
cavendum, ne in re tanti momenti abusus irrepant.
3. Quaeri potest, utrum aliquando sufficiat licentia praesumpta.
Per se non sufficit in re tanti momenti; per accidens in casu aliquo par­
ticulari et extraordinario satis est, dummodo sit revera rationabiliter
praesumpta, nimirum si causa insta exsistat ac tempus non suppetat
recurrendi ad S. Sedem vel saltem ad Ordinarium.
323bis. Tria S. Sedis documenta de custodia SS. Eucharistiae re­
center lata. — Habetur Instructio S. C. de Sacramentis diei 26 maii
1938 de SS.ma Eucharistia sedulo custodienda (A. A. S., XXX, 198).
Insuper Hortatio eiusdem S. Congregationis, 10 febr. 1941, de
praedicta Instructione studiosius servanda (A. A. S., XXXIII, 57).
Demum Epistola eiusdem S. Congregationis, 15 sept. 1943, de
custodia et protectione SS.mae Eucharistiae adversus bellicos incursus
(A. A. S., XXXV, 282).

DE CUSTODIA SA NOTISSIMAE EUCHARISTIAE

293

Articulus III.

De altari ubi asservatur sanctissima Eucharistia
ac de modo eam custodiendi.
324. Altare. — 1. Ex disciplina nunc vigente Sanctissimum Sa­
cramentum custodiri debet in altari. Id autem sub gravi praecipi ma­
nifestum est.

Episcopus nec habitualiter nec per modum actus indulgere valet ut Eu­
charistia asservetur extra altare, salvo praescripto can. 1269, § 3, de quo infra;
tantummodo in aliquo casu extraordinario, urgente gravi causa, hoc permit­
tere posset ad breve tempus, praesertim si recursus ad S. Sedem sit impos­
sibilis aut difficilis, ad normam can. 81.

Attentis vero legibus liturgicis, opinamur legitimam consuetudi­
nem induci non posse contra disciplinam asservandi in altari venera­
bile Sacramentum.
2. « Sanctissima Eucharistia continuo seu habitualiter custodiri nequit,
nisi in uno tantum eiusdem ecclesiae altari » (can. 1268, § 1) - (1).
Hoc praescriptum per se obligat certe sub gravi; at sedulo notanda
est vox continuo seu habitualiter, quae manifeste significat vetitum non
esse asservari SS. Sacramentum in duobus simul altaribus eiusdem
ecclesiae, si id fiat aliquando dumtaxat, hac illa ve occurrente peculiari
circumstantia.
Unica datur exceptio. Si in altari maiore adest perpetua expositio
SS. Sacramenti, ut fit in ecclesiis Sanctimonialium Adoratrieuin, potest
imo debet custodiri Eucharistia etiam in alio altari pro communione
fidelibus distribuenda; nam, uti dicetur suo loco (n. 387, 7), communio,
sine peculiari induito apostolico, ministrari nequit in altari, ubi SS. Sa­
cramentum expositum est.
Sane S. R. C. in Gandaven. 18 maii 1878 (n. 3449), ad dubium III: «Si
in altari maiori adest expositio perpetua SS. Sacramenti, veluti iit in ecclesiis
Sanctimonialium Adoratrieuin, requiriturne ut in alio altari laterali ponatur
tabernaculum in quo extet SS. Eucharistia pro Communione fidelibus distri­
buenda? » — reposuit: « Affirmative ».
(!) S. K. (’. Augustae Praetoriae 21 iul. 1696, ml 3. n. 1916; Sancti lacobi //< Cite,
II mart. 1861, ml XIII, η. 3101; Gandaven.. 18 mail 1878, ml 111, n. 3119; Papicn.. 23 nov.
1880, ml IV, n. 3525; Cancan., 2 iun. 1883, ad VI, n. 3576.

291

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

Iure antiquo non poterat ex consuetudine augustissimum Sacramentum in
pluribus altaribus custodiri. Nam S. R. C. in Sancti lacobi de CHlc, 14 mart.
1861 (n. 3104), proposito dubio: «XIII. Utrum ferri possit consuetudo plu­
rium ecclesiarum huius archidioeceseos, et praesertim Regularium, assentandi
SS. Eucharistiam in duobus aut tribus altaribus; et nonnumquam occa­
sione novendialis aut alicuius festivitatis transferendi etiam in aliud altare
diversum ab illis, in quibus ordinarie asservatur»; — reposuit: «Ad XIII:
Negative ».

Neque iure novo, perspectis principiis generalibus iuris et attento
praescripto can. 2, contraria consuetudo sustineri potest.
3. SS. Sacramentum custodiri debet « in praecellentissimo ac nobi­
lissimo ecclesiae loco ac proinde regulariter in altari maiore, nisi aliud
venerationi ct cultui tanti sacramenti commodius et decentius videatur,
servato praescripto legum liturgicarum quod ad ultimos dies hebdomadae
maioris attinet » (can. cit. 1268, § 2).
Dignitas atque excellentia Eucharistiae, seu D. N. I. C. vere et
realiter ac substantialiter exsistentis sub speciebus panis, postulat
omnino ut in loco ecclesiae praecellentissimo ac nobilissimo asservetur;
et cum huiusmodi locus communiter sit altare maius, ideo in eo cu­
stodiri debet regulariter Eucharistia.
Dicitur regulariter, ut significetur id non requiri semper et neces­
sario; nam in aliqua ecclesia, puta ob specialem structuram aut aliam
quamcumque causam, potest haberi aliud altare, quod venerationi et
cultui augustissimi Sacramenti sit commodius ac decentius; tunc eadem
ipsa ratione modo allata, hoc altare praeferendum est maiori (2).
Sanctissima Eucharistia potest ab altari maiore, ubi custodiri
solet, in aliud transferri, occasione alicuius festi, tridui, aut mensis
maii vel iunii etc. Id liquet ex responsione S. R. C. in Comen. 2 iun.
1883, ad VI (n. 3576).
Hoc dubium sane propositum fuit: « VI. Num occasione alicuius festi,
tridui, novendialis aut mensis v. gr. Maii B. Μ. V. dicati, Iunii in honorem
SS. Cordis lesu, liceat SS. Eucharistiam ab altari maion' super quo asservatur,
ad altare transferre in ecclesiae lateribus erectum, ut in festo sive per triduum,
novemdiale, mensem, et sacra Communio in iis distribuatur et populo bene­
dictio impertiatur! » S. R. C. reposuit: «Ad VI. Affirmative: dummodo tamen
Sanctissima Eucharistia in duobus altaribus continuo non asservetur ».

Neque Ordinarii loci licentia opus est, ut licite id fiat.
(2) S. R. C. Oandavcn., 18 maii 1878, ftd I. II. n. 3449; Anaelopolilann, 26 aprU 1901
ad III, n. 1071.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

295

325. De asservatione Eucharistiae in hebdo ada maiore. — Quod
II

attinet ad ultimos dies hebdomadae maioris, attentis rubricis Missalis
Rom. et variis S. R. C. decretis, haec sunt animadvertenda:
Feria V in Coena Domini. 1° Parari debet locus aptus, Reposi­
torium, in quo calix cum hostia consecrata in crastinum asservanda sol­
lemniter reponatur.

Hic locus nonnisi improprie Sepulcrum appellatur, quia uti patet ex tota
liturgia, expositio SS. Sacramenti, quae hac die post Missam fit, introducta
est ad celebrandam memoriam institutionis augustissimi Sacramenti; et non­
nisi ex populi errore simul et devotione videtur factum, ut per eam intelligatur
repraesentata etiam sepultura Domini, ut hodie de facto est (3).
Si consuetudo adsit ut sepulcrum nominetur, hoc nomen retineri potest (4).
Et proposito dubio: «I. Utrum in altari, in quo, feria V et VI maioris
hebdomadae, publicae adorationi exponitur et asservatur sanctissimum Eucha­
ristiae Sacramentum, repraesentetur sepultura Domini, an institutio eiusdem
augustissimi Sacramenti »; S. R. C. in Romana, 1.5 dec. 1896 (n. 3939), reposuit:
«Ad I. Utrumque».
2° Huiusmodi locus parandus est in altari vel sacello intra eccle­
siam, distincto ab altari maiore, ubi Missa celebratur. Ornari debet quo
pulchrius et magnificentius fieri potest cum velis seu cortinis albis,
floribus et multis luminibus.
3° Tolerari nequit, ut altare maius ecclesiae sit altare sepulcri,
nec quod in ipso altari sepulcri ornatus causa exponantur ostensoria,
calices et ciboria (5).
4° Hostia consecrata reservanda in diem crastinum pro Missa
Praesanctifieatorum non potest patenter exponi (6).
Imo vetitum etiam est, eam recondere in arca, quae non sit undequaquo
clausa; sed, licet clavi obseretur, habeat tamen hostioluni crystallo munitum,
ita ut calix velo coopertum oculis adorantium appareat (7). A fortiori prohi­
bitum est exponere Hostiam consecratam in ostensorio; quocirca a mane
feriae λΓ in Coena Domini usque ad mane Sabbati Sancti interrumpenda est
expositio SS. Sacramenti pro Oratione XL horarum (S).

5° Nec permittitur, ut post Missam lectam, in ecclesia monialium,
in qua die insequenti non peragitur functio, SS. Sacramentum e taber­
naculo extrahatur, illudque in calice aut pyxide velo cooperta patenter
(3) Piller,
n. 1244.
(4) S. R.
(5) S. R.
(6) S. R.
(7) S. R.
(8) S. R.

Manuale Rituum, p. 446, Parisiis, 188i; Ojetti, op. cit., v. Coena Domini,
C.
C.
C.
C.
C.

Xarnicn.. 7 dee. 1844, ad 2, n. 2873.
Colimen., 12 iul. 1901, ad X, n. 4077.
in una Ord. Capucc. Galliae, 14 febbr. 1705, ad 6, n. 2148.
Vallisolclana, 30 inartii I860, nd I, n. 3660.
in una Urbis, 12 mart. 1061, n. 1190.

296

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

collocetur, nt per totam diem a monialibus et ceteris fidelibus ado­
retur (9).
Tamen, ubi nulla habetur functio foria V, potest sacra pyxis in suo altari
custodiri usque ad solis occasum, ut fideles, loco sepulcri, ad sanctissimam
Eucharistiam adorandam accedere possint (10).
6° In arca seu sepulcro non potest reponi praeter Hostiam in era]
stinum reservandam etiam pyxis cum particulis consecratis (11).
7° Capsula interius exteriusque eleganter elaborata cum suo ostiolo
et sera ad recondendum in ea calicem cum Hostia consecrata pro Missa
Praesanctificatorum, in medio altaris poni debet, in loco equidem emi­
nenti, inter sex candelabra cum cereis albis.
8° Prohibitum est, ut ad ornatum altaris, ubi asservatur SS. Sa­
cramentum, adhibeantur quaecumque indumenta nigri coloris, tam
intra quam extra cappellain seu sacellum, in quo fit expositio (12);
item prohibitum, ut apponatur sigillum in ostiolo arcae, in qua SS. Sa­
cramentum reconditur (13).
9° Pariter vetitum est, ut ad exornandum altare adhibeantur
statuae et picturae, ex. gr. B. Μ. V., S. loannis Evangelistae, S. Mariae
Magdalenae, militum, custodum etc. (1-1). Attamen Episcopi possunt,
ubi viget antiqua consuetudo, huiusmodi repraesentationes tolerare, at
omnino curare debent ne novae consuetudines hac in re introducan­
tur (15). Porro eatenus praefatae repraesentationes tolerari possunt,
quatenus nihil praeseferant, quod sit contrarium historiae cvangelicae;
secus enim, uti palam est, Episcopus debet eas prorsus impedire, et
coercere valet etiam regulares ne eas admittant (16).
S. Poenit. decreto diei 20 maii 1935 fidelibus, qui visitent SS. Sacramen­
tum, in sic dicto sacro Sepulcro reconditum, peculiares indulgentias concessit,
scii. « partialem quindecim annorum indulgentiam toties quoties, plenariam vero
semel una et altera die », suetis conditionibus (Acta Apost. Sedis, XXVII,
p. 277).

326. Feria VI in Parasceve. 1° Post expletam sepulcri caeremo­
niam, SS. Sacramentum asservari debet in tabernaculo posito super
altare alicuius remotioris cappellae in ecclesia, vel, quod congruentius,
(9) S. R. C. Ruthencn., 30 nov. 1889, n. 3710.
(10) S. R. C. BMuncn., 1 febr. 1895, nd III, η. 3842.
(11) S. R. C. Comen., 9 dec. 1899, ad 4, η. 4049.
(12) S. R. C. Laudcn.. 21 lan. 1002, n. 1223.
(13) S. R. C. Narnien., 7 dec. 1841, ad I, ». 2873.
(14) S. R. C. SaUcn., 26 eept. 1868, ad I, n. 3178.
(15) S. R. C. Romana, 15 dec. 1896, ad II, n. 3939.
(16) S. R. C. Sallen., 26 sept. 1868, ad I et II, n. 3178.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

297

in sacristia (17). Imo si aliquae particulae consecratae necessario con­
servandae non sint, ex. gr. in ecclesia paroeciali, ut infirmis inopinato
periclitantibus Viaticum ministretur, potest etiam non asservari Eu­
charistia.
2° Non licet publicae fidelium adorationi proponere hac feria VI
SS. Eucharistiae Sacramentum (18). Ratio est, quia, ut scite ait Gar(lellini (19), « haud congruit triumphalis SS. Eucharistiae expositio iis
diebus in quibus, deficientibus Hostia et Sacrificio, Ecclesia versatur
in tristitia, amaritudine et luctu ».
3° Tamquam abusus est eliminanda consuetudo feria VI in Para­
sceve de sero in ecclesia et ad proprium altare collocandi SS. Sacra­
mentum (20).

327. Ubi asservanda Eucharistia in ecclesia cathedrali, collegiata
vel conventuali. — Can. 1268, § 3 statuit: « In ecclesiis cathedralibus,
collegiatis aut conventualibus in quibus ad altare maius chorales fun­
ctiones persolvendae sunt, ne ecclesiasticis officiis impedimentum afferatur,
opportunum est ut sanctissima Eucharistia regulariter non custodiatur
in altari maiore, sed in alio sacello seu altari ».
Vox opportunum significat id equidem expedire, at non esse rigorose praeceptum; et vox regulariter indicat hoc non semper requiri,
sed tantum de regula generali, ita ut nonnullis in casibus liceat, imo
et fortasse expediat, ex. gr. occasione alicuius festi, SS. Sacramentum
in altari maiore custodiri.
Quod non habeatur verum et proprie dictum praeceptum, mani­
festum est, attentis relati canonis verbis.

Hinc admittenda hodie non est sententia DD., qui ex declaratione
S. C. EE. et RR. in Casertana, 28 nov. 1596, et ex decretis S. R. C. in
Casalen., 16 maii 1708 ac in Sebenicen., 6 febr. 1875, plus minusve explicite
docebant, asservationem Eucharistiae in altari maiore esse vetitam om­
nino (21).
Ex allegatis responsionibus non constat agi de stricto praecepto, seu de
vera prohibitione (22); et dato etiam, sed non concesso, quod praefatae respon(17) Piller. I. c., p. 159; Gasparrl, l. c.. n. 986.
(18) S. R. C. Comen., 9 dee. 1899, ad III, n. 4049.
(19) Ad Instr. Clement., § 33, η. 3.
(20) S. R. C. Tridentina, 12 mart. 1836, ad IV, n. 2740.
(21) Cfr. Gaspard, l. c., n. 987.
(22) S. C. EE. et RR. in Cascrtana, 28 nov. 1596, declaravit: « Tabernaculum SSmi Sa­
cramenti in cathedralibus non debet esse in altari maiori propter functiones pontificales quae
fiunt versis renibus ad altare ».
S. R. (-. in Casalen., 16 maii 1708, ad dub. 72um: « An sit removendum tabernaculum, ubi
asservatur Venerabile, ab altari maiori et transferendum in aliquo sacello pro fixu custodia

298

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

sionee verum praeceptum olim significassent seu prohibitionem, hodie tamon
hac in re standum omnino Codici.
Si Eucharistia, iusta et rationabili de causa, asservetur in altari
maiore, in aliud transferenda est, dum Episcopus vel alius sollemniter
est Missam seu Vesperas celebraturus, ne propterea ritus et ordo cae­
remoniarum, qui in huiusmodi Missis et Officiis servandus est, tur­
betur. Ita Cacrcmoniale Episcoporum (23).

Altare, ubi regulariter custoditur SS. Sacramentum in ecclesiis cathedralibus collegiatis aut conventualibus, in commodum fidelium communicantium
non debet esse e conspectu chori. Hinc S. R. C. in Romana, 14 iun. 1845
(n. 2903) declaravit: « Iuxta Decreta alias edita et praescriptum Caeremonialis
Episcoporum, reponatur in casu Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum pro
commoditate communicantis populi in alterutra ex lateralibus Aediculis, quae
non sit e conspectu Chori ».

328. Ornatus altaris ubi asservatur sanctissima Eucharistia. —
Can. 1268, § 4 decernit: « Curent ecclesiarum rectores ut altare in quo
sanctissimum Sacramentum asservatur sit prae omnibus aliis ornatum,
ita ut suo ipso apparatu magis moveat fidelium pietatem ac devotionem ».
Ratio huius praescripti evidens est. In Eucharistia praesens vere
adest Christus in sua humanitate ac divinitate; et ideo cultus, qui ei
tribuitur, est per se, et non per accidens, latriae et non duliae vel hyperduliae, absolutus et non relativus. Quare, cum homo, anima et corpore
constans, rebus sensibilibus excitetur ac moveatur, necesse est ut al­
tare, in quo sanctissima Eucharistia custoditur, sit prae omnibus aliis
ornatum, ita ut ex eiusdem apparatu fideles magis excitentur et mo­
veantur ad pietatem ac devotionem erga tantum Sacramentum.
Hinc patet tamquam abusum esse reprobandum morem alicubi
vigentem adornandi floribus, luminibus etc. aliud altare, ex. gr. S. An­
tonii vel S. Francisci aut B. Μ. V., prae altari SS. Sacramenti; ex
quo fit ut ex errore seu falsa omnino devotione hic vel ille Sanctus,
saltem quoad cultum externum, praeferatur ipsi Eucharistiae seu
Christo Domino. Id autem non solum incongruum, sed absonum quo­
que esse, nemo est qui ignoret.
eiusdem Venerabilis omni qua decet reverentia ♦* reposuit: · Affirmative per Episcopum cum
consensu Capituli»· Hoc decretum decst in novissima Collect. aulh. (cfr. vol. II, p. 6).
S. il. C. in Scbenicen.. G febr. 1875, n. 3335, nd dubium: « 1. An attenta peculiari stru­
ctura cathedralis Sebenieen. et saeculari consuetudine In eadem vigente, retineri possit
SSmum Eucharistiae Sacramentum in altari maiori, eo vel magis quod id non vetetur α Cac·
remontait Episcoporum, sed solum uti minus opportunum id prohibeatur»; reposuit: «Ad 1.
Negative ».
(23) Lib. 1, cap. χιι, n. 8.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

299

329. Tabernaculum. — 1. « Sanctissima Eucharistia servari debet
in tabernaculo inamovibili in media parte altaris posito » (can. 1269,
§ D - (24).
Custodia SS. Sacramenti in tabernaculo est de praecepto; neque
Episcopus dispensare valet hac in re (salvo praescripto § 3 huius can.
de (pio infra n. 332), neque ulla contraria consuetudo sustineri potest,
etsi forte centenaria aut immemorabilis. Hoc eruitur tum ex prae­
scripto generali tum ex epistola S. R. C. ad episcopum Limburgensem
die 21 aug. 1863 missa nomine Summi Pontificis (25).
Tabernaculum debet esse inamovibile ut omne removeatur peri­
culum irreverentiae seu profanationis, et in medio altaris positum.
Si quaeras utrum ex consuetudine possit asservari Eucharistia in
tabernaculo ad latus altaris vel alibi posito, negative respondendum,
attentis legibus liturgicis.
2. « Tabernaculum sit affabre exstructum, undequaque solide clausum, decenter ornatum ad normam legum liturgicarum, ab omni alia re
vacuum, ac tam sedulo custodiatur ut periculum cuiusvis sacrilegae pro­
fanationis arceatur » (can. 1269, §2).
Ipsa reverentia augustissimo Sacramento debita exigit omnino ut
tabernaculum sit eleganter constructum. Forma vero et materia non
est determinata.

Quidam auctores veteres affirmant tabernaculum ex ligno esse conficien­
dum. At minus recte, quia nec iure antiquo nec iure novo id praecipitur; et
responsio S. C. E E. et RR. 26 oct . 1575 (26), cui praefati auctores innituntur,
non est ad rem. Quare tabernaculum confici potest sive ex ligno, sive ex mar­
more, sive ex metallo aut alia materia solida.
Si ligneum sit, debet esse exterius deauratum, vel saltem eleganter depi­
ctum; et nonnisi ex concessione S. Sedis, seu S. C. EE. et RR. 13 iul. 1659.
IT. Capuccini retinere possunt tabernaculum ligneum, affabre elaboratum,
quod rudi coloro est depictum (27).
Paucis abhinc annis novum quoddam tabernaculum ex metallo fuit constructum a societate quam vocant « The Rauwald Ecclesiastical Art Mfg. Co.
Licet praeseferat speciem externam omnium tabernaculorum, quae ubique in
ecclesiis communiter inveniuntur, tria haec potissimum commoda et utilitates
exhibet eiusmodi tabernaculum, nempe: quod bene defensum sit contra incen­
dia; robustis enim laminis metallicis constat, interiectis simul parietibus ex
compositione amianti; quod tutissimum sit etiam contra fures, etenim ingenio­
sissimo modo obcluditur, non per ostiolum more solito super cardines, sed per
(24)
tui 5, n.
(25)
(26)

Cfr. S. C. dr Prop. Fide, cicer. 13 apr. 1807, η. HI; S. R. C. Effitanicn., 10 iun. 1602,
96; Rituale Rom., Ut. IV, cap. 1, n. 5.
Cfr. Gnsparri, op. cil., n. 993. In novissima editione Decret. auth., decst.
Cfr. OJctti, op. cit., v. Tabernaculum, n. 3906.
S. K. C. Ordinis Min, Capucc., 1 dec. 1888, nd XIII· n. 3697.

20 — Cappello, De Sacramentis, I.

__

300

LEBER IV - PARS I - CAPUT IV

internum parietem opportune se volventem in gyrum, ita ut aperiri nequeat nisi
in promptu habeatur apposita clavis; quod ex hoc novo modo tabernaculum
concludendi, pulvis et insecta in illud permearo non possint (28).
Proposito dubio : « An satisfaciat regulis liturgicis descripta forma ostii
semicircularis, quod globulis impositum sine cardinibus volvitur, ita ut ex hac
parte nihil obstet quominus ab Episcopo sacerdotibus commendetur, vel debeat
tabernaculum instrui ostio vel ianuis, quae cardinibus adhaereant, atque ita
volvantur»; S. R. C. in Superioren., 8 maii 1908, reposuit: «In casu, per se
nihil obstare; de cetero ad R.um Episcopum » (29).

3. Tabernaculum debet esse interius deauratum vel panno serico
albo aut aureo vel argenteo contectum (30).
4. Necesse est ut conopeo, seu velo ad instar tentorii, operiatur (31).
Conopeum vero potest confici ex panno contexto ex gossypio, vel lana,
vel canabe aut alia materia, et esse coloris albi vel coloris convenientis
Officio (32). At si color Officio conveniens sit niger, ex. gr. die 2 No­
vembris seu in Commemoratione omnium fidelium defunctorum aut
in exsequiis adultorum, conopeum debet esse coloris violacei (vel albi,
ut supra diximus), non autem nigri (33).
In expositione et repositione SS. Sacramenti, si fiat immediate
ante vel post Missam seu Officium, et celebrans ac ministri ab altari
non recedant, conopeum (sicuti et cetera altaris paramenta) potest
esse coloris, qui respondet Officio diei currentis (34), i. e. eiusdem co­
loris ac paramenta ministrorum, dummodo ne sint nigra.
Tolerari nequit, loco conopei, ad ostium tabernaculi, in quo asservatur
SS. Sacramentum, tabula ex metallo vel ex tela acu picta vel ex moderni
temporis charta dicta oleographia, in qua apparent symbola SS. Eucharistiae,
vel SS. Nomen lesu, vel B. Μ. V. imago (35).
Quamvis tabernaculum SS. Sacramenti sit argento vel auro aut
alia pretiosa materia confectum, debet nihilominus conopeo tegi (36).
Solum excusat physica aut moralis impossibilitas habendi aut reti­
nendi huiusmodi ornamentum (37) vel peculiaris eiusdem structura,
(28) Ephemerides liturgicae, an. 1908, p. 20*5.
(29) Ibid., p. 201, 291. Hoc decretum lu novissima editione Decret, auth. non reperitur.
(30) S. R. C. Sancti lacobi de Cilet 28 apr. 1866, n. 3150; Urgcllcn., 7 aug. 1871, ad
VII, n. 3254; Calven., 5 iun. 1889, n. 3709; Romana, 20 iun. 1899, ad IV, n. 4035.
(31) S. R. C. Briocen., 21 iul. 1855, ad X, n. 3035; Sancti lacobi dc Cite, 28 aprll. 1866»
n. 3150; Aurilana, 7 aug. 1880, n. 3520.
(32) S. R. C. Briocen., decr. cit. 21 iul. 1855, ad X, n. 3035; S. R. C., Sancti lacobi
de Cile, decr. cit. 28 aprll. 1866, n. 3150
(33) S. R. C. Nesqualien., 1 dec. 1882, n. 3562.
(34) S. R. C. Annccien., 1 deo. 1882, n. 3559.
(35) S. R. C. Mexicana, 10 sept. 1898, ad I, n. 4000.
(36) S. R. C. Anxitana, 7 aug. 1880, n. 3520.
(37) S. R. C. Vicariatus Apostolici utriusque Guineas. 27 iul. 1878, n. 3456.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

301

non vero, saltem per se et habitualiter, alia quaevis causa. Hinc cor­
rigendi sunt nonnulli auctores etiam recentes, qui contrarium docent.
Obstant enim decreta S. Rituum Congregationis.
Quaerunt DD. utrum contraria consuetudo hac in re sustineri possit.
Quidam negare videntur (38), quidam affirmare (39). Dicimus videntur, quia
non clare et absolute suam proferunt sententiam.
Mature perpensis legibus liturgicis, certa videtur sententia negans, dum­
modo agatur de vera consuetudine contraria; nam si consuetudo non operiendi
tabernaculum conopeo ideo invaluerit, quia forma aut structura tabernaculi
reddat impossibile conopei appositionem, aut, attentis peculiaribus loci circum­
stantiis, id exigat decor et reverentia erga SS. Sacramentum, tunc adest impos­
sibilitas physica vel moralis habendi aut retinendi conopeum, i. e. causa iusta
excusans; proinde consuetudo hac ratione eaque sola inducta non est con­
traria iuri liturgico.

330. 5. Tabernaculum debet esse ab omni alia re vacuum, ita ut
praeter ciborium seu vas continens actu sanctissimam Eucharistiam
et vasa sacra quae eam continuerunt et nondum sunt purificata, nihil
aliud in eo asservari queat. Itaque in tabernaculo sub culpa, saltem
levi, una cum SS. Sacramento custodiri nequeunt vasa vacua et puri­
ficata, sacra olea, reliquiae sive Sanctorum sive sanctae Crucis, et
multo minus purificatoria, claves aliaque id genus (40).
6. In parte exteriore tabernaculi nihil praecipitur, nisi conopeum;
tamen a lateribus, hinc et inde, poni possunt reliquiae, imagines, flores
etc. (11). At imagines Sanctorum vel reliquiae, etiam sanctae Crucis,
nullo modo possunt poni super tabernaculum, ita ut tamquam basis
ipsum inserviat; id enim expresse prohibuit veluti abusum prorsus
eliminandum S. Rituum Congregatio (42).
Tabernaculum eum parvis fenestris confectum, ita est obtegendum
ut vas in quo SS. Sacramentum asservatur, a circumstantibus nullo
modo videri possit (43).
Ostiolum tabernaculi cum insculpta imagine Domini Nostri tegi
nequit vase florum; sed hoc ponendum est in humiliore et decentiore
loco (44).
Item reliquiae aut pictae imagines Sanctorum nequeunt exponi
(38)
(39)
Many, l.
(40)
(41)
(42)
(13)
(44)

Gaspard, 1. c., n. 995.
Do Hordt, Sacrae liturgiae praxis, pars VI, n. 179; Lehmkuhl, l. c., n. 177, not. 7;
c., n. 152.
S. C. EE. et RR., 3 mali 1693.
Many, Z. c., 4°; Filler, L c., p. 294.
Decr. gen., 31 mart. 1821, ad III, n. 2613; Tridcntina, 12 mart. 1836, ad I, n. 2740.
8. R. C. Toletana, 20 sept. 1806, ad II. n. 2564.
S. R. C. Congregationis Montis Coronae, 22 ian. 1701, ad X, n. 2067.

302

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

ante ostiolum tabernaculi, etiam die qua festum alicuius Sancti reco­
litur; et contraria consuetudo, licet immemorabilis, tamquam abusus
eliminanda est (45).
7. Tabernaculum ita poni debet in media parte altaris, ut ali­
quantulum emineat, et reliquiae ac flores, si qui hinc et inde collo­
centur, sint veluti res secundariae atque solum ad eiusdem tabernaculi
ornatum.
8. Superimponi potest tabernaculo parva crux. An etiam maior
crux cum crucifixi imagine, quae inter candelabra eminere debet, col­
locari possit super tabernaculum, non satis constat. Melius est ut
extra collocetur; at, cum desit decretum id prohibens, censemus posse
maiorem crucem super tabernaculum poni, praesertim si altare ita
confectum sit ut crux nonnisi super tabernaculum possit commode
collocari (46).
331. An tabernaculum benedicendum sit. — 1. Quod tabernacu­
lum benedici queat, nulla est controversia inter DD. Utrum vero be­
nedici debeat disputatur. Communior sententia negat, contendens id
quidem maxime convenire, sed non rigorose praescribi (47); imo Gasparri dicit absolute: «Tabernaculum proprie dictum... non benedi­
citur » (48).
Attento decreto S. II. C. in Romana, 20 iun. 1899, ad IV (49),
haec opinio nequit hodie sustineri.

Nam proposito dubio: «Utrum sacrum Tabernaculum in interiori parte
deauratum esse debeat, vel saltem albo serico contectum; et utrum sit benedi­
cendum, priusquam Sacra Eucharistia in illo recondat ur » ; S. Rituum Congre­
gatio respondendum censuit: «Affirmative ad utramque partem».
2. Forma benedictionis ea est, quae in Rituali Romano (50) inscri­
bitur: Benedictio tabernaculi seu vasculi pro sacrosancta Eucharistia
conservanda. Huiusmodi benedictio, iure quo nunc utimur (can. 1304),
potest dari etiam a parocho et ab ecclesiae rectore, ut suo loco diximus
(n. 89, 5).
332. An et quando SS. Sacramentum extra altare possit asservari.
— 1. Sanctissima Eucharistia, gravi aliqua suadente causa ab Or(15)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)

S. R. C. Sancti Angeli in Vado, 0 sept. 1845, n. 290G.
Cfr. Gafiparri, l. c., n. 1003.
Piller, L c.; De Hcrdt, l. c., n. 180, 9.
Loc. cit., n. 1008.
Décret, auth., n. 4035.
Tit. VIII, cap. 23.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

303

(linario loci probata, potest nocturno tempore asservari extra altare,
super corporali tamen, in loco tutiore et decenti, dummodo una saltem
lampas coram ea continenter luceat (can. 1269, § 3, 1271).
Sex conditiones sedulo attendendae requiruntur ut venerabile
Sacramentum custodiri possit extra tabernaculum et altare: 1° ut
adsit causa iusta et quidem gravis; id generatim fit ad praecavenda
sacrilega furta aut impiam direptionem sacrarum hostiarum; 2° ut
causa fuerit praevie a loci Ordinario recognita ac probata; 3° ut huius­
modi asscrvatio fiat dumtaxat tempore nocturno, non autem diu: 4° ut
Eucharistia collocetur super corporali; 5° ut custodiatur in loco tutiore
ac decenti, qui plerumque est sacrarium seu sacristia; 6° ut lampas
saltem una continenter colluceat coram SS. Sacramento.
Hic traditur norma, sedulo animadvertas, in ordinariis circum­
stantiis iisque tantum servanda.

Huiusmodi praxis asservandi noctu Eucharistiam, iure antiquo alicubi
iam vigebat (51) eamque valde conformem textui iuris (c. Statuimus, 1, De
custodia Eucharistiae) dicit Many (l. c.).
2. Custodiri debet in capsa solidissima et optime clausa.
3. Potestne Episcopus praecipere eiusmodi asservationem Sacra­
menti tempore nocturno? Affirmat absolute Many (Z. c.): «Ergo, prae­
cipientibus Ordinariis, hoc ius extraordinarium servandum est ».
Perpensis verbis can. 1269, § 3, dicendum, Episcopum lege seu
statuto dioecesano in ordinariis adiunctis id iubere non posse.
In aliquo casu peculiari et extraordinario, gravi de causa, i. e. ra­
tione furti praecavendi seu sacrilegae profanationis vitandae, aëreae
incursionis tempore belli, id procul dubio praecipere valet. Hoc ius
ad normam can. 81 competit etiam Ordinario religioso.
Imo, urgente necessitate, v. g. occasione incursionis aëreae, non
solum tempore nocturno, sed etiam diurno potest, et aliquando debet,
sanctissima Eucharistia extra altare in loco tuto ac decenti custodiri.
Item in casu necessitatis sufficit profecto licentia praesumpta ut per
modum actus SS. Sacramentum extra altare asservetur.

333. Clavis tabernaculi. — 1. « Clavis tabernaculi, in quo sanctis­
simum Sacramentum asservatur, diligentissime custodiri debet, onerata
graviter conscientia sacerdotis qui ecclesiae vel oratorii curam habet »
(can. 1269, § 4).
Obligatio custodiendi diligentissime tabernaculi elavem est gravis,
(51) Cfr. Gasparr!, l. c., n. 993; Many, l, c., n. 101, 5°.

304

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

ut liquet tum ex fine legis, tum ex ipsis verbis modo relatis. Quare
mortaliter peccat sacerdos, ad quem de iure spectat custodia, si hac
in re delinquat.
2. Sacerdos, cui ius et officium ordinarie et per se competit cu­
stodiendi elavem, est rector ecclesiae vel oratorii; qui eam custodire
potest sive apud se, sive in sacrario, sub alia clavi.
Ita declaravit S. C. EE. et RE. in epist. encyclica, iussu Innocentii XIII,
ad omnes locorum Ordinarios ac superiores Regulares die 8 ian. 1724 missa,
nec non et in epistola, quam eadem S. Congregatio, mandante Benedicto XIV,
die 9 febr. 1751, dedit.
Reprobanda omnino est consuetudo relinquendi elavem taber­
naculi in ipso tabernaculi ostiolo, vel super altare, vel in sacrario
omnibus obviam.
3. Sacerdos, cui clavis committitur custodienda, potest eam cu­
stodire sive per se sive per alium, ita tamen ut ipsi incumbat onus
ipseque respondere teneatur coram Deo et Ecclesia.

Si rector ecclesiae discedat, potest ac debet, pro tempore absentiae, com­
mittere custodiam alii sacerdoti; et si elavem in sacrario retineat sub alia clavi,
potest hanc committere aedituo, pro tempore quo ipse praesens non est, et
clavis tabernaculi necessaria esse queat; quod praxis ubique recepta manifeste
confirmat (52). Sane legis fini in casu probe consulitur, quatenus praecavetur
ne clavis in manus alienas transeat cum periculo profanationis SS. Eucharistiae.
Huc spectat Instructio S. C. de Sacramentis diei 26 maii
1938, in qua normae sapienter statuuntur pro SS.ma Eucharistia se­
dulo custodienda (A. A. S., XXX, 198).
4. Expedit elavem tabernaculi esse duplicem; nam si una fortasse
amittatur, alia praesto sit.
Convenit praeterea elavem esse auream vel argenteam, aut si ex
ferro aliave materia sit confecta, deauratam vel deargentatam. In
nonnullis locis statuta dioecesana vel provincialia utrumque praeci­
piunt, i. e. ut duplex sit tabernaculi clavis, ac insuper ut sit aurea vel
argentea, aut saltem deaurata vel deargentata.
5. Si agitur de ecclesia monialium seu religiosarum clavis custodiri
debet non a monialibus intra septa monasterii, sed a cappellano (53);
qui tamen non prohibetur elavem diligenter custodiendam moniali seu
religiosae tradere.
Si agitur de ecclesia paroeciali, clavis custodienda est a paro(52) Gasparri, I. c., n. 1000; Many, L c., n. 152, 3».
(53) S. R. C. Societatis /esu, 11 maii 1878, ad VI, n. 3448.

4

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

305

eho (51). Si ecclesia cathedralis aut collegialis simul sit paroecialis, ad
Capitulum spectat custodire sanctissimum Eucharistiae sacramentum,
et altera tabernaculi clavis apud parochum servari debet (55).
6. Ad parochum pertinet exclusivum ius retinendi elavem taber­
naculi, etsi in ecclesia paroeciali erecta sit confraternitas; idque indu­
bitanter affirmamus, attento iure antiquo et novo.
Verum equidem est cl. Gasparri aliter sentire. Ipse enim haec habet (56):
«Quod si in altare Sanctissimi parochialis ecclesiae erecta sit confraternitas,
ius retinendi elavem tabernaculi spectare tum ad parochum tum ad confraternitatis cappellanum, reposuit eadem (scii. Rituum) S. C. in Eugubina,
7 aug. 1717, ad 16'1U1 ».
Haec lapsui calami seu merae inadvertentiae sunt adseribenda. Sane
dubium propositum et resolutum a S. R. C. nullatenus respicit elavem taber­
naculi, sed elavem sacrarii. En ipsissima verba: « 16. An ius retinendi elavem
Sacrarii dictae parochialis ecclesiae, privative spectet ad dictam Confra terni tatem, vel potius possit retineri etiam a dicto parocho»; et responsum fuit:
«Ad 16. Spectare ad utrum que » (57).

334. 7. In ecclesiis non paroecialibus clavis custodiri debet
a cappellanis seu rectoribus, numquam a laicis, etiamsi patroni
sint (58).
Etiam in piis seu religiosis domibus mulierum, si Eucharistia ibi
asservetur, necesse est ut clavis tabernaculi custodiatur a cappellano.
Si desit cappellanus seu sacerdos oratorio addictus, imo etiam si adest
cappellanus, clavis custodiri solet a sorore in sacrario. Quae praxis,
cum attentis circumstantiis sit valde rationabilis, et aliquando neces­
saria, nequaquam est improbanda.
Etiam in domibus privatis, in quibus ex apostolico induito asser­
vatur SS. Sacramentum, clavis tabernaculi custodiri solet in sacrario,
plerumque cura familiae, potius quam cappcllani; nam eo ipso quod
agitur de domibus privatis, cappcllani proprie dicti desunt, et cura
sacelli ipsi familiae committitur (59).
Sine induito apostolico nequeunt per se laid nomine et iure pro­
prio elavem tabernaculi retinere.
Utrum id possint ex consuetudine, saltem centenaria aut imme­
morabili, controvertitur.
(51) S. R. C. Asculana, 25 iun. 1689; Neapolitana, It nov. 1693. Haec décréta In novis·
eima edit. Décret, auth. desunt.
(55) Cfr. can. 415. § 3, 1°; S. R. C. Baionen., 13 sept. 1879. ad II. n. 3505.
(56) Loc. cit., n. 998.
(57) Decreta authentica, n. 2243, vol. IIT, p. 28.
(58) Schmalzgr., I. c., n. 28.
(59) Cfr. Gasparri, 1. c.. n. 999.

306

LIBER IV - PAILS I - CAPUT IV

Affirmat expressis verbis Schmakgrueber (60) : «Excipitur, si adesset ge­
neralis ac immcinorialis consuetudo in aliqua provincia, ut claves ad Sanctis­
simum essent penes laicos; tunc enim hoc tolerandum esset, modo persona,
penes quam claves sunt, sit honesta et gravis; Pignatell., I. c., n. 9 et 10. Petra,
torn. 3 comment, fol. 306, η. 44, qui notat id servari in ecclesia S. Jacobi hispanorum in Urbe, et fere etiam in Hispania, et in regno Siciliae, ac etiam in
neapolitano ».

Quidnam iure novo dicendum hac de re? Attentis tum verbis
can. 1269, § 4, tum regulis liturgicis, dicendum, consuetudinem, qua
talem, sustineri non posse, modo agatur de custodia clavis nomine ac
iure proprio. Aliud sane est, quod tabernaculi clavis custodiatur a laico
nomine rectoris ecclesiae atque sub eius immediata et exclusiva depen­
dentia, et aliud, profecto, quod nomine ac iure proprio ipsemct elavem
retineat. Primum concedendum, et hoc sensu admittenda est consue­
tudo a Schmalzgr. memorata; alterum negandum, secluso apostolico
induito.

335. Quae huc usque diximus, repetenda sunt etiam de sepulcro,
in quo feria V maioris hebdomadae asservatur SS. Sacramentum. Clavis
arcae seu tabernaculi non potest tradi laicis, cuiuscumque dignitatis
sint, non obstante contraria consuetudine; sed tradenda est sacerdoti
in crastinum celebraturo (61) seu rectori ecclesiae aut religiosae, si
agitur de ecclesia aut oratorio religiosarum.
Tolerari tamen potest, ut praeter veram elavem capsulae traden­
dam omnino sacerdoti in crastinum celebraturo, alia symbolica clavis
adsit, quae tradatur Gubernatori provinciae seu civitatis (62).
336. Pyxis seu ciborium. — « Particulae consecratae, eo numero
qui infirmorum et aliorum fidelium communioni satis esse possit, per­
petuo conserventur in pyxide ex solida decentiquc materia, eaque munda
et suo operculo bene clausa, cooperta albo velo serico et, quantum res feret,
ornato » (can. 1270).
Antiquitus nomine ciborii vocabatur tota illa custodia, quae altare
protegebat, per modum tecti super illud exstructa atque columnis
fulta; ex medio illo tecto pendulum erat sacrum vasculum in modum
columbae vel turriculae confectum, quod SS. Eucharistiam continebat.
Paulatim factum est, ut in ipso altari tabernaculum construeretur,
(G0)
(61)
burtina.
n. 2830;
(62)

Loc. cU., n. 29.
1
S. R. C. H impair n.f 22 nov. 1636. n. 635; Calagurilana, 13 sept. 1612. n. 813· Τί·
7 dec. 1737, n. 2335; Mclitrn., 22 mail 1841, n. 2833; Corci/rcn.. 22 maii 1841
Narnien.. 7 dec. 184 1, η. 2873; .\ eapolilana. 14 iun. 1845, n. 2904.
’
S. R. C. HispaUn., 7 auff. 1880. n. 3518.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

307

atque ciborium vocaretur sacrum illud vas, quod in tabernaculo inclu­
sum Eucharistiam contineret (63).
Non raro in ritualibus libris pyxis seu ciborium dicitur etiam
tabernaculum lato sensu (64).

Pyxis pro sanctissimo Sacramento asservando per *e necessaria est rnih
gravi, ita ut, sine induito apostolico (cuius perpauca habentur exempla), ne­
queat custodiri Eucharistia in corporali tantum involuta, ne in eum quidem
finem, ut periculum sacrilegi furti amoveatur (65), nisi id fiat ad brevissimum
tempus.

2. Pyxis confici debet ex solida decentique materia. Quaenam
haec sit, expresse non determinatur. Maxime convenit ut pyxis sit
aurea vel argentea, aut saltem, si ex aurichalco, aut stamno vel cupro
confecta, exterius sit deargentata et interius inaurata (66). Consulto
diximus maxime convenit, quia non constat de vero inauratioms prae­
cepto pro pyxide, sicuti constat pro calice et patena (67). Quare non
satis recte quidam auctores loquuntur, urgentes inaurationem tam­
quam omnino obligatoriam (68). Sane eatenus admittendum est prae­
ceptum, quatenus de eo certo constet, uti manifestum est ex iuris
principiis; iam vero neque ex Codice neque ex aliis liturgicis legibus
constat de praecepto; ergo.
Materia decens non videtur ferrum, plumbum, aes, ebur, saxum;
nec decens nec solida materia est lignum, charta crassa (vulgo eartone,
earton), vitrum; neque solida est alluminium, nisi per inaurationem solidius
efficiatur (69).
Interrogata S. R. C. : «An uti posset (Episcopus) pyxide vitrea ad servan­
dam et administrandam sacram Synaxim locis sylvestribus ac imperviis, ubi
latrones, metalli amore capti, pyxides furantur, horrendum sacrilegium per­
petrantes»; in Mindonien. die 30 ian. 1880 reposuit : « Negative » (70).

3. Pyxis debet esse munda. Td exigit reverentia erga sanctissimum
Sacramentum, cum Eucharistia sit in immediato contactu cum pyxide.
Haec proinde intus cooperienda non est velo albo ad instar corporalis,
super quod ponitur SS. Sacramentum (71).
4. Praeterea nccesse est, pyxis sit suo operculo bene clausa.
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)

Bonger, Pastoralth., § 78; Lchmkuhl, L c., n. 176, not. 1; Gasparri, L cM n. 1001.
Cfr. RUuaU Item., tit. VIII, cap. 23; can. 115, S 3. 1θ.
S. R. C. JZ/onen., 17 febr. 1881, n. 3527.
S. R. C. Sancti Hippolyti. 31 aug. 18G7. ad VI. n. 3162.
Cfr. Gasparri, L c., n. 1005; Many, /. c., n. 153, 2°.
Piller, L c., p. 294; Do Ilerdt, l. c., n. 173.
Ephemerides Ulurfficae. an. 1908, p. 603.
Decreta authentica, n. 3511.
Gasparri, I. c., n. 1007.

308

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

Proinde non sufficit eam cooperire palla vel corporali aut alio modo,
nisi in casu necessitatis atque ad breve tempus dumtaxat.
5. Demum pyxis debet esse cooperta albo velo serico et, quan­
tum res ferat, ornato. A velo adhibendo non excusat paupertas eccle­
siae aliave causa, nisi forte ad brevissimum tempus ac iusta aliqua de
causa. Quod pyxis cooperiatur velo, nonnisi sub levi requiritur; quod
autem velum sit album, sericum et ornatum, probabilius ne sub levi
quidem praecipitur.
8. Alpbonsus quaerit, an pyxis debeat consecrari (72), et duas refert sen­
tentias hisce verbis: « Affirmat Trullench, apud Croix. — Sed verius et commu­
niter negant... ». Hinc passim theologi, auctoritate <S. Doctoris innixi, duplicem
allegant sententiam (73). At immerito; nam reipsa una, non duplex est sen­
tentia DD. hac in re. Nam Trullench, quem Lacroix (74) ex Pasqualigo citat,
quique unus est (fac sedulo animadvertas), cui opinio tribuitur de necessitate
consecrationis, id nullatenus docuit, seu ipse utitur quidem voce consecrationis,
sed eiusmodi nomine, ut evidentissime patet ex verbis, nihil aliud intelligit
quam benedictionem. Dicit enim pyxidem consecrari debere, sicut et conse­
cratur calix, patena et corporate. Sed corporale non proprie consecratur, sed
tantum benedicitur. Et dein expresse affirmat, iura quae calicem consecrari
praecipiunt, « virtualité? etiam praecipiunt huius vasculi consecrationem, seu
benedictionem » (75).
Si ergo Trullench male allegatur, patronus equidem unus, nonne sententia
seu opinio ipsi tributa necessario corruit? — Neque desunt exempla, sive
apud vetera sive apud recentiora documenta liturgica, ex quibus apparet
promiscue sumi non raro consecrationem et benedictionem.
337. Pyxis estne benedicenda? — Iure antiquo duplex erat DD.
sententia. Longe communior et probabilior affirmabat (76). Sane Ru­
bricae Mis salis (77) dicunt: «Si (sacerdos) esset consecraturus plures
hostias..., locat eas super corporale ante calicem, aut in aliquo calice
consecrato, vel vase mundo benedicto... ». Porro haec verba « vas
mundum benedictum» includunt ipsam pyxidem; quae si non esset
benedicta, sacerdos, obstante rubrica Missalis, non posset in ea con­
secrare hostias.
Abi nihilominus putabant benedictionem esse solum de con(72) Loc. cit., VI, n. 384.
(73) Cfr. Gury-Ball., op. cit., II, p. 174, n. 208, edit. cit.
(74) Loc. cit., part. II, n. 348.
(75) Opus morale, lib. Ill, cap. 8, dub. 17, η. 4.
(76) Boned. XIV, Inst., XXI, η. 12; S. Alph., Z. c., n. 385; Salinant., /. c., tract. V.
cap. 4, n. 49; Durandus. De ritibus Eccles., lib. I, cap. 16, n. 4; Barbosa, De offic. el j/otest.
Episc., allcg. 27, n. 41; Dlcastillus, tract. V, De sacrifie. Missae, disp. 4, dub. 4, dub. 9*
n. 193; Gasparri, I. c., n. 1008; Many, Z. c., 3°; Lehmkuhl, l. c.; Génicot, Z.c., n. 183 III.
(77) Part. II. Ritus celebrandi, tit. II, n. 3.

DE (JUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

309

gruo (78). Quamvis prima sententia esset S. Alphonso probabilior,
utpote « conformior rubricae et rationi, et ideo in praxi consulenda »,
etiam altera tamen erat ei probabilis, « saltem ob tantorum DD. au­
ctoritatem » (79).
Controversia perdurat quoque iure novo, cum Codex nihil habeat
hac de re. Proinde sententia, quae affirmat pyxidem esse benedicendam,
nobis verior et omnino tenenda videtur. Certum est, benedictionem
non requiri sub gravi, quod etiam prior sententia superius allegata
concedit; imo, posita cum S. Doctore probabilitate sententiae negantis,
id ne sub levi quidem requiritur. Inde sequitur, practice, stante dubio,
non peccare sacerdotem, qui, secluso contemptu, pyxide non benedicta
utatur pro sanctissima Eucharistia asservanda.

Formula benedictionis ea est quae in Pontificali vel in Kituali inscribitur:
Benedictio tabernaculi seu vasculi pro sacrosancta Eucharistia conservanda (80).
Quoad ministrum huius benedictionis, vide n. 331.

338. Pyxis in tabernaculo poni debet super corporale aut pallam,
iuxta communem ecclesiarum consuetudinem (81). Quidam, ex. gr.
Quarti (82), quem sequi videtur Many (Z. c.), putant huiusmodi con­
suetudinem vim legis habere, et ideo sub culpa id requiri. At, debita
cum reverentia, aliter opinamur, attento iure antiquo et praesertim
iure novo. Sane, ut pluries diximus et numquam non repetendum est,
in tantum admitti debet vera obligatio et consequenter culpa, in
tum de ea certo constet; atqui practice non constat; ergo.

339. Lampas cora II SS. Sacramento. — 1. « Coram tabernaculo,
in quo sanctissimum Sacramentum asservatur, una saltem lampas diu
noctuque continenter luceat, nutrienda oleo olivarum vel cera apum; ubi
vero oleum olivarum haberi nequeat, Ordinarii loci prudentiae permittitur
ut aliis oleis commutetur, quantum fieri potest, vegetalibus * (can. 1271).
Quatuor praescribuntur: 1° ut lampas saltem una coram SS. Sa­
cramento adsit; 2° ut diu noctuque colluceat; 3° ut continenter seu
perpetuo ardeat; 4° ut nutriatur oleo olivarum vel cera apum, nisi ex
prudenti Ordinarii loci indicio, deficiente oleo olivarum, aliud oleum
sit permissum.
Ista in genere obligant sub gravi, non tamen singula et semper;
(78) Suarez, l. c., disp. 81, sect. 7, n. 5; Bonacina, L c., punct. 9, n. 23; Sporer. L c.,
cap. 6, n. 401; Vaequez, disp. 233, cap. 4, n. 30.
(79) Loc. crt., n. 385.
(80) Rituale Rom., tit. VIII. cap. 23.
(81) Gasparri, L c., n. 990; Many, l. c., 4°.
(82) Op. cit., part. II, tit. II, dub. 5, pag. 157

310

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

cum interdum culpa potest esse levis aut nulla, sive ex causa iusta
sive ex temporis brevitate sive ex aliis circumstantiis. Etiam heic ap­
plicandum principium saepius repetitum: culpa gravis adscrenda non
est, nisi de ea certo constet.
Nonnulli DD. opinantur mortale peccatum esse, si lampas deficiat
vel uno integro dic, nempe horis 24, vel aliquot integris noctibus (83).
Alii, secluso scandalo et contemptu, dicunt esse leve; nec immerito.
Ex Caercmoniali Episcoporum (84) plures lampades collucere debent coram
SS. Sacramento. Quaeri potest, an haec praescriptio respiciat omnes ecclesias
et, attento praecipuo iure novo, habeat rationem veri praecepti. Respondemus,
praescriptionem Caeremonialis respicere dumtaxat ecclesias cathédrales, et
festa sollemniora, Episcopo celebrante; eamquo nec iure vetere nec a fortiori
iure novo (cfr. can. 1271) habere rationem veri praecepti (85).

2. Lampas ali debet vel oleo olivarum vel cera apum. Veram
S. E. C. decreto Plurium dioecesium, 9 iulii 1864, confirmato a Pio IX
die 14 eiusdem mensis et anni (86), remisit prudentiae Episcoporum
ut lampas, deficiente oleo olivarum, nutriatur aliis oleis, quantum fieri
possit, vegetalibus. Quae dispositio, ut liquet ex can. 1271 ferme iisdem
verbis expressa continetur in Codice.
Solum in casu necessitatis, ubi scii, aut prorsus desit oleum oliva­
rum vel cera apum, aut gravis urgeat ecclesiae paupertas, potest adhi­
beri petroleum (87).

Card. Gasparri (l. c.) refert decretum S. R. C. in Faventina, 20 mart. 1869!
at decretum hoc non est ad rem, quia in dubio proposito quaeritur, num adhi­
beri possit petroleum « ad illuminandam ecclesiam », non vero ad lampadem nu­
triendam coram SS. Sacramento; praeterea in nova collectione authentica
expunctum est.
Certum est solam rationem minuendi expensas non sufficere, ut adhibea­
tur petroleum aliud ve oleum.
S. R. C. die 23 febr. 1916 sequens decretum edidit dc lampade coram san­
ctissimo Sacramento: « Instantibus pluribus Ordinariis locorum, in quibus ad
nutriendam lampadem coram SS. Sacramento ardentem, ob peculiares circum­
stantias, sive ordinarias sive extraordinarias, oleum olivarum non habetur vel
ob gravem penuriam aut summum pretium, non absque magna difficultate, com­
parari potest. S. Rituum Congregatio, inhaerens decreto n. 3121, Plurium
(83) Marchant, Résolut. pastor., tract. IV, cap. 5, q. 3. η. I; Diana, I. c., tract. VI.
rcaol. 34; Busomb., apud S. Alph. (qui refert hanc doctrinam, nec approbans nec improbans
camdem), I. c„ n. 248; Génieot, I. c„ n. 181, Mare, I. c., n. 1583, 4°.
(81) Lib. I. cap. 12, n. 17.
(85) Cfr. Gasparri, I. c„ n. 1010; Many, I. c„ n. 155, 1°.
(86) Decreta authentica, η. 3121.
(87) Gury-Ball., I. c„ n. 122; Lchmkuhl. I. c., n. 177, not. 4; Génieot, I, c. n. 184;
Many, I. c., n. 155, 3°; Gasparri, I. c., n. 1011.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

311

Dioecesium, d. d. 14 iulii (non iunii, prout, ex mendo typographic©, habent
Acta Apost. Sedis, vol. VIII, n. 3, p. 72) 1864, aliisque subsequentibus decla­
rationibus etiam recentioribus, rescribendum censuit: Inspectis circumstantiis
enunciatis, iisque perdurantibus, remittendum prudentiae Ordinariarum, ut
lampas, quae diu noctuque collucere debet coram Sanctissimo Sacramento, nu­
triatur, in defectu olei olivarum, aliis oleis, quantum fieri potest, vegetalibus, aut
cera apum pura vel mixta, et ultimo loro etiam luce electrica adhibita; si San­
ctissimo placuerit. — Quibus omnibus SS. D. N. Benedicto Papae XV per
infrascriptum Cardinalem S. R. C. Pro-Praefectum relatis, Sanctitas Sua
rescriptum eiusdem sacri Consilii ratum habens, quoad lampadem accensam
ad SS. Sacramentum debite honorandum praescriptam, in casibus et modis
superius expositis, rem omnem prudenti iudicio Ordinariorum, cum faculta­
tibus necessariis et opportunis, benigne remisit. Contrariis non obstantibus
quibuscumque » (88).
Praescriptum can. 1271 derogavitne huic decreto? Cum, ad normam can. 2,
expresse non fuerit correctum, vim suam illud minime amisit, ideoque, si
ob peculiares circumstantias desit oleum olivarum, aut propter gravem pe­
nuriam vel summum pretium, absque magna difficultate, comparari nequeat,
posse etiam hodie locorum Ordinarios, inspectis praefatis circumstantiis iisque
perdurantibus, permittere ut, deficientibus oleo olivarum aliisque oleis vege­
talibus, colluceat candela ex cera apum pura vel mixta; nec non ut adhibeatur
quoque lux electrica.
Qua facultate, iisdem perdurantibus circumstantiis, etiam hodie quidam
Ordinarii utuntur.
In ecclesiis exemptis a iurisdictione Ordinarii loci facultas praefata com­
petit Ordinario religioso seu Superiori maiori religionis clericalis exemptae;
itemque Superiori aequiparato societatis sine votis, de qua in can. 673, modo
clericalis sit atque exempta.
3. Lampas poni debet coram SS. Sacramento, et proinde intra
(■appellam seu altare Sanctissimi; et quidem non post aut super altare,
sed vel ante vel a latere altaris, ut fideles eam videre possint; nec debet
esse procul ab altari, ita ut vix ad illud referri videatur (89).
Potest lampas sive sustentari brachio ex metallo parieti infixo
ad similitudinem cornucopiae, sive suspendi ope ehordularum (90).
Tolerari potest usus adhibendi lampades ex vitro non perlucido et diaphano, sed colore aliquo tincto, ex. gr. viridi vel rubro (91). Licet lampadem velo cooperire, humoris praecavendi causa (92).
Lampas potest exstingui ad obtinendas tenebras pro religiosis in
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)

Acta Apost. Sedis, vol. VIII. p. 72 8.
S. II. C. Ordinis Capuccinorum, 22 nug. 1669, n. 2033.
S. R. C. Cuneen., 2 iun. 1883, nd IV, n. 3575.
S. R. C. door. cit. Cuneen., ad V.
S. R. C. Caincraccn., 16 sept. 1865, ad II, n. 3137.

312

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

choro se flagellantibus, dummodo suppleatur lampadis exstinctioni
<< per aliud lumen repositum ac non spectabile intra primum chori
armarium », i. e. per aliud lumen extra altare occlusum (93).
4. Quae diximus de loco ubi lampas coram SS. Sacramento est
ponenda, ad summum sub levi tantum obligant et a culpa veniali
quaelibet causa rationabilis excusat.
340. Renovatio sacrarum specierum. — « Hostiae consecratae, sive
propter fidelium communionem, sive propter expositionem sanctissimi
Sacramenti, et recentes sint et frequenter renoventur, veteribus rite con­
sumptis, ita ut nullum sit periculum corruptionis, sedulo servatis instru­
ctionibus quas Ordinarius loci hac de re dederit » (can. 1272).
Egregie animadvertit Card. Gasparri (94), illud sedulo notandum
esse « quod plerique auctores non notant, scii, quando agitur de reno­
vatione specierum, utrumque simul, frequenter et recentes esse atten­
dendum, ita ut tempus renovationis specierum necessario pendeat
etiam a tempore confectionis hostiarum ». Quod non obscure indicant
verba citata canonis « et recentes sint ct frequenter renoventur ».
1. Duo igitur distincte praecipiuntur, religiose servanda: 1° con­
secratio hostiarum recens confectarum; 2° frequens renovatio sacrarum
specierum.
2. Hostiae frequenter renovari debent. Finis frequentis renovatio­
nis est, ne sacrae species periculo corruptionis exponantur: id sane
reverentia ipsa erga tantum Sacramentum exigit omnino. Quomodo
intelligenda est huiusmodi frequentia? Praestat distinguere inter Ec­
clesiam Occidentalem et Orientalem.
3. In Ecclesia Occidentali constans disciplina semper fuit, ut
hostiae consecratae renovarentur semel in hebdomada vel ad summum
de quindecim ad quindecim dies. Id manifeste constat ex historicis
documentis (95).

Caercmoniale Episcoporum (96) praecipit ut Eucharistia « saltem semel in
hebdomada » renovetur. Haec est regula, quam S. Carolus Borromaeus in Con­
cilio prov. Mediolanen. IV, cap. Quae ad sanctissimum Eucharistiae sacramen­
tum pertinent, servandam praescribit, et quam passim proponunt Synodi sive
veteres sive recentes.
Accedit expressa declaratio S. Rituum Congregationis. Proposito enim
dubio: «II. In ecclesiis huius dioecesis servarine potest consuetudo renovandi
(93)
(91)
(95)
(96)

S. R. C. Ordinis Capuccinorum, 24 mart. 1800, ad II, n. 3099.
Loc. cit., n. 1013.
Cfr. Martdno· op. cit., lib. I. cap. 5, n. 3.
Lib. I, cap. vi, n. 2.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

313

sanctissimam Eucharistiam semel vel bis in mense, cum qualibet hebdomada
iuxta Caercmoniale Episcoporum eadem sanctissima Eucharistia foret reno­
vanda»; S. R. C. in Sanctorien., 12 sept. 1884, reposuit: «Ad II. Servetur
dispositio Cacremonialis Episcoporum, lib. I, cap. vi » (97).
Decretum eiusdem S. C. in Conchen., 3 sept. 1672, quod citat Gasparri
(I. c.), deest in nova collectione authentica decretorum.
Dispositio Cacremonialis, ut octavo quoque die renoventur species con­
secratae, estne vere et proprie praeceptiva? Affirmare videntur Gasparri (l. c.)
pro omnibus indiscriminatim ecclesiis, et Many (98) pro ecclesiis cathedralibus et collegiatis. At re mature perpensa, indubitanter putamus non con­
stare de praecepto stricto sensu, nec pro ecclesiis cathedralibus et collegiatis,
nec a fortiori pro aliis ecclesiis. Id manifeste eruitur, quamvis solurn implicite,
ex decreto S. C. dc Sacramentis infra (n. 342) allegando.
Quibus attentis, haec, ad Ecclesiam Occidentalem quod spectat,
sunt tenenda:
1° Regula, quae fideliter et constanter servari debet ab omnibus
ecclesiis, quantum fieri potest, utpote conformior praescripto Caeremo­
nialis Episcoporum et menti S. Rituum Congregationis, est ne ultra
hebdomadam per se renovatio sacrarum specierum differatur.
2° Secluso quovis periculo corruptionis etiam initialis, tenemus
nullum esse peccatum, si renovatio ultra hebdomadam differatur, ex.
gr. ad decem vel duodecim aut quindecim dies (99).
3° Vix abest peccatum mortale, si per integrum mensem species
non renoventur, quia post mensem circiter a confectione (nota verbum)
fere semper habetur aliquod periculum corruptionis et ideo irreve­
rentiae.
4° Consulto dicimus a confectione, nam tempus renovationis specierum pendet necessario etiam a tempore confectionis hostiarum, ut
supra fuit animadversum; proinde si hostiae quae consecrantur a
viginti diebus sint confectae, renovatio protrahi non potest ad quin­
decim dies; et si confectae sint a viginti quinque diebus, per se ne
ad octo quidem dies potest renovatio protrahi, ob periculum corru­
ptionis.
5° Huiusmodi periculum nec semper nec ubique idem est: plu­
rimum pendet a variis adiunctis locorum ac temporum anni; in locis
humidis et calidis periculum corruptionis citius adest, in locis siccis et
aeris temperati, serius; item pendet a qualitate farinae, ex qua conti(97) Decreta authentica, n. 3021.
(98) Aoe. ei/., n. 154, 1°.
(99) Cfr. Gardellini, Comm, responsionis S. R. C. in Gandaven., 10 deo. 1820, ad I, II,
et III, vol. IV. n. 2030 (4023), p. 209 es.; Schneider, Manuale Sacerdotum, p. 310, edit. IX;
Lehmkuhl., Z. c.» n. 178, not. 6.

314

LEBER IV - PARS I - CAPUT IV

ciuntur hostiae, a gradu et modo decotionis, a materia ipsa taber­
naculi, soil, num sit ex ligno vel marmore aut metallo confectum.
6° In praxi ut dignoscatur an et quale periculum adsit corru­
ptionis, et ideo utrum grave vel leve aut nullum habeatur peccatum,
variae circumstantiae sunt attendendae; quae ut probe cognosci possint, prae oculis haberi debent sive legitimae locorum consuetudines
sive dioecesana statuta.
7° Quamvis forte nullum sit periculum corruptionis, tamen
semel in hebdomada vel saltem bis in mense species consecratae de
regula generali renovandae sunt.
4. Apud Orientales disciplina varia est, ut suo loco dicetur.

341. 5. Hostiae consecrandae debent esse recentes, seu noviter
confectae. Ratio est manifesta. Etenim si hostiae, cum consecrantur,
sint iam veteres, periculum corruptionis citius imminebit, nec poterunt
conservari tempore ordinario supra determinato.
Ius commune non determinat quaenam hostiae haberi debeant
tamquam recentes. Generatim loquendo, nonnisi quae sint confectae ad
summum a viginti diebus possunt dici recentes, iuxta regulam a S. Carolo Borromaeo traditam.
In praxi standum est legitimis locorum consuetudinibus ac dioecesanis statutis, ita tamen ut a confectione ad renovationem hostiarum
spatium unius mensis non excedatur, saltem de regula generali. Quod
si fortasse exceditur ad breve tempus, per se nullum est peccatum,
dummodo omne periculum corruptionis penitus absit; ubi vero peri­
culum adest, eo ipso, si nulla excuset causa proportionate·, habetur
peccatum, et quidem gravius vel levius, prout periculum sit proximum
vel remotum, i. e. maius aut minus.
5. R. C. in Gandaven., 16 dec. 1826, ad I, iussit esse abolendam consuetu­
dinem consecrandi hostias a tribus mensibus, tempore hiemali, a sex men­
sibus, tempore aestivo, iam confectas (100).

342. S. Congregatio de disciplina Sacramentorum sequens edidit
hac de re decretum:
« Relatum est 7 dee. 1918 huic S. Congregationi de disciplina Sa­
cramentorum in nonnullis Dioecesibus quosdam vicarios foraneos, aut
decanos vel parochos solere singulis duobus vel tribus mensibus hostias
comparare easque distribuere in propriis et filialibus ecclesiis pro Missae
sacrificio peragendo ac pro fidelium eucharistica Communione. ElapSO
(100) Decreta authentica, n. 20.50.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

315

hoc temporis spatio, nova fit acquisitio et distributio hostiarum, quae
pariter duobus vel tribus mensibus sufficiant, ac ita deinceps. Et exqui­
situm est an probari possit huiusmodi praxis adhibendi, pro SS. Eucha­
ristiae sacramento, hostias a tribus vel duobus mensibus confectas.
« Haec S. Congregatio, omnibus mature perpensis, proposito dubio
respondit: negative, et servetur praescriptum Ritualis Rom. (101) et Co­
dicis Iuris Canonici (cc. 815, 1272) - (102).
« Propter maximam autem quae debetur reverentiam erga SS. Eu­
charistiae Sacramentum, mandat haec S. Congregatio ut in cunctis
ecclesiasticis Dioecesium ephemeridibus datum responsum edatur, quo
facilius omnibus patescat et ab iis, ad quos spectat, fideliter ac reli­
giose servetur » (103).
Dispositio contenta in hoc decreto per se obligat sub letali: agitur
enim de re gravi, imo gravissima, i. e. de periculo corruptionis sacra­
rum specierum avertendo. Ex decreto evidentissime sequitur, hostias
a tribus vel duobus mensibus conjectas dici non posse recentes; idque,
sedulo attendas, valere pro omnibus ecclesiis et universis dioecesibus,
independenter a variis locorum ac temporum anni circumstantiis.
Huc spectat etiam Instructio eiusdem $. Congreg. de Sacramentis
diei 26 mart. 1929 de quibusdam vitandis atque observandis in con­
ficiendo Missae sacrificio (A. A. S., XXI, p. 631).
343. Distributio vel sumptio veterum hostiarum. — In renova­
tione specierum sacramentalium, sacerdos primo distribuat, vel sumat
veteres hostias consecratas, si quae supersint. Quare particulae noviter
consecratae eum veteribus consecratis numquam commisceantur, nec
veteres consecratae superimponantur noviter consecratis, nisi paucae
sint ac prius distribui possint; secus in alia pyxide conserventur (104).
344. Quando et quomodo pyxis sit purificanda. — 1. Pyxis intra
Missam, ante calicis purificationem, purificari debet.
2. Rubricae Missalis non indicant modum eam purificandi, neque
auctores unum eundemque tradunt.
(101) Tit. IV, cap. 1. De sanctissimo Eucharistiae sacramento, n. 7: «Sanctissimae Eu­
charistiae particulas frequentor renovabit (parochus). Hostiae voro seu particulae conse­
crandae sint recentes; ct ubi eas consecravit, votcros primo distribuat vel sumat».
(102) Can. 815 haec praescribit: «Panis (pro Missao sacrificio) debet esse mero triticeus
et recenter confectus, ita ut nullum ait periculum corruptionis ». Can. 1272 is praecise est,
quem nunc expendimus.
(103) Acta Apost. Sedis, vol. XI, n. 1, p. 8.
(101) Rituale Rom., tit. IV, c. 1, De sanctissimo Eucharistiae Sacramento, n. 7; cfr. Ga­
spard, l. c., n. 1015; Piller, Z. c., n. 91 es.

2i — Cappello, De Sacramentis, I.

316

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

Unus vel alter ex hisce modis frequentius et communius adhiberi
solet.
I. Celebrans, sumpto sanguine, indice vel pollice manus dexterae
diligentissime e pyxide colligit fragmenta eaque in calicem immittit;
tum accipit vinum in pyxide, illud lente circumagit undique, et mox
e pyxide in calicem infundit, ac purificationem sumit una cum frag­
mentis. Reposito calice super corporale, sacerdos abluit vino et aqua
digitos supra pyxidem, et, digitis extersis, ablutionem e pyxide in ca­
licem infundit. Sumpta ablutione, prius extergit purificatorio calicem,
dein pyxidem, quam clausam extra corporale ponit.
II. Sacerdos, indice vel pollice dextero, omnia fragmenta colligit
et in calicem immittit; tum calicem vino purificat, et pyxidem vi­
numque e pyxide in calicem infundit, et sumit; quo facto, digitos
abluit super calicem, ut alias; sumpta ablutione, sive calicem sive
pyxidem abstergit.
III. Fragmenta colligit e pyxide et in calicem mittit ante vel
post sumptionem SS. Sanguinis, eaque sumit vel cum SS. Sanguine
vel prima ablutione seu calicis purificatione. Primam purificationem
accipit in pyxide, circumagit vinum intra pyxidem et vinum ex ea in
calicem infundit ac sumit.
IV. Indice vel pollice manus dexterae sacerdos colligit fragmenta
e pyxide eaque in calicem immittit, quin vinum in pyxidem infundat.
Sed fragmentis diligentissime collectis, quantum moraliter fieri potest,
pyxis, sive statim sive post ablutionem, extra corporale suo operculo
clausa ponitur.
Primus modus est magis securus et conveniens (105).
345. Species sacramentales corruptae. — 1. Si forte contingat
species sacramentales quavis de causa corrumpi, videndum est num
totaliter sint corruptae, an solum partialiter seu incipiant corrumpi.
Si primum, comburi debent, et in cineres redactae proiici in sacra­
rium una cum aqua qua ablutum fuit vas in quo corruptae species
custodiebantur.
Si alterum, vel sumi possunt, dummodo stomachus nauseam non
patiatur, vel, secus, debent asservari in pyxide aut aliquo vase mundo,
quod poni et custodiri debet in tabernaculo, donec totaliter species
sint corruptae, et ideo certo desierit sub iisdem praesentia realis Christi
D. Dein comburantur et cineres, ut supra, in sacrarium proficiantur.
(105) Gaspard, l. c.; Van Appeltern, Manuale lUurgicum I, para I, cap. 4, tit. 10, n. 5,
not. 3; Ephem. Lit., vol. X, p. 33; Aertnye, Compendium liturgiae sacrae (Paderbonac, 1914),
p. 60 8.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

317

2. Corruptio sacrarum specierum, quae ex incuria seu negligentia
in iisdem sive custodiendis sive renovandis oritur, a peccato mortali
numquam per se excusari potest, ob maximam irreverentiam erga
SS. Sacramentum.

Articulus IV.

De expositione SS. Sacramenti.
346. Expositio publica et privata. — 1. Expositio SS.mi Sacramenti
tunc habetur, quando Eucharistia fidelium adorationi exibetur.
Alia est publica seu sollemnis, et alia privata seu non sollemnis.
Dicitur privata, si expositio fit cum pyxide; publica, si fit cum osten­
sorio (can. 1274).
Ad genuinum conceptum expositionis publicae duo requiruntur:
1° ut fiat cum ostensorio; 2° ut fiat palam. Deficiente, proinde, alterutra
conditione, expositio sensu canonico ac liturgico publica non erit.
Nihil refert utrum per longum tempus, an ad breve aut brevissimum
tempus fiat expositio.

Benedictus XIV (1) docet haberi expositionem privatam etiam quando
magna hostia in ostensorio inclusa ponitur super altare, sed ita velo cooperta
ut impediatur aspectus hostiae. Eiusmodi expositio non amplius fieri solet; et
legibus liturgicis attentis, potius publica quam privata, licet minus sollemnis,
videtur appellanda (2).
Praeterea quidam, ex. gr. Cavalerius (3), Bouix (4), tenent expositionem
publicam stricto sensu illam esse, quae fit palam in ostensorio et quidem ianuis
ecclesiae fidelibus apertis, secus esse privatam. Quae opinio profecto admit­
tenda est, dummodo rite intelligatur iuxta conceptum publicae expositionis
supra traditum.
2. Attento praescripto can. 1274, hodie sustineri nequit doctrina,
quam olim liturgistae passim tradebant, scii, causam determinare na­
turam expositionis, utrum publica sit an privata. « Cum igitur dicitur
privata expositio, non illico expositio cum pyxide tantummodo intelligi
debet, quae potest et ipsa esse publica, sed illa, quacumque ratione Hat,
quae ex causa fit privata, sive in ostensorio sive in pyxide. Publica
(1) Inst. Eccl. XXX, n. 16.
(2) Cfr. Gardollinl, Comm. ad Instruct. Clementis XI pro expositione SS. Sacramenti in
forma XL horarum, § XXXVI, n. 10.
(3) Op. cit., t. IV, cap. 7, decret. 2.
(1) De regularibus, pars V, sect. II, cap. 2, quacst. 13.

318

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

vero erit quae fit ex causa publica sive in ostensorio sive in py­
xide » (5).
Haec doctrina non potest amplius defendi. Hodie accedit authen­
tica declaratio Pontif. Comm. Cod. 6 mart. 1927 (6).
Sane proposito dubio: «An sub nomine expositionis publicae, de
qua in can. 1274, § 1, veniat etiam benedictio eucharistica quae, palam
exposito SS. Sacramento in ostensorio, impertiri solet»; responsum
fuit: « Affirmative ».
Expositio publica generatim vocari solet etiam sollemnis, imo et sollem­
nissima ac minus sollemnis, prout fit cum ministris vel non, cum pompa et
apparatu peculiari necne, prout Eucharistia fidelium adorationi in throno
exhibetur vel minus.

347. Quando publica expositio fieri queat. — Expositio publica
SS. Sacramenti fieri potest die festo Corporis Christi et infra octavam
in omnibus ecclesiis, quibus datum est asservare Eucharistiam, inter
Missarum sollemnia et ad Vesperas; aliis temporibus, ut licite fieri
possit, requiritur tum iusta et gravis causa praesertim publica tum
Ordinarii loci licentia, quamvis ecclesia ad religionem exemptam per­
tineat (can. 1274, § 1).
Ecclesiae, in quibus, ad normam citati can. 1274, § 1, sine Ordi­
narii licentia fieri potest expositio publica seu cum ostensorio die festo
Corporis Christi et infra octavam inter Missarum sollemnia et ad Ve­
speras, « sunt illae tantum quibus datum est asservare sanctissimam Eu­
charistiam, firmo praescripto can. 1171 ». Ita declaratum fuit a Pontij.
Comm. Cod. 14 iul. 1922 (7).
Can. 1171, ad quem remittit responsum praedictum, respicit ius
et officium Ordinarii praefiniendi horas sacrarum functionum, scii,
publicae expositionis in casu, modo ne agatur de ecclesia quae per­
tineat ad religionem exemptam, cauto tamen etiam in ista ad normam
can. 609, § 3 ne expositio nocumentum afferat catecheticae instructioni
aut Evangelii explanationi.

348. Quaestiones. — I. An iure communi publica expositio Sacra­
menti fieri possit die festo Corporis Christi et intra octavam etiam in
oratoriis publicis vel semi-publicis.
Resp. De iure communi tum antiquo tum novo publica SS. Sacra­
menti expositio in festivitate Corporis Christi et per totam octavam
(5) Ephemerides lilurgicae, 1910, p. 619.
(6) A. A. S., XIX, p. 161.
(7) Acta Apost. Sedis, XIV, p. 529.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

319

fieri potest solum in ecclesiis, non vero in oratoriis publicis aut semipublicis (de privatis nulla est controversia). Sane, ad ius novum quod
attinet, can. 1274, § 1 clare distinguit inter expositionem publicam et
privatam; loquens de privata, expresse dicit eam fieri posse « in ecclesiis
aut oratoriis » ; loquens vero de publica, dicit fieri posse «in omnibus
ecclesiis ».
Cum mentio nulla facta fuerit de oratoriis, idque non casu sed
plane consulto, dubitandum non est quin ex mente legislatoris oratoria
sint excludenda. Nec deest profecto ratio; nam finis, quem Ecclesia
sibi proponit, obtinetur quidem per expositionem in ecclesiis, non
autem, saltem plene et perfecte, per expositionem in oratoriis, cum
adoratio SS. Sacramenti in oratorio restringatur per se vel ad solam
communitatem, si oratorium est semi-publicum, vel ad paucas tantum
personas, generatim loquendo, si est publicum.

349. II. An in oratoriis publicis vel semi-publicis loci Ordinarius
permittere valeat publicam expositionem.
Rcsp. Iure antiquo poterat loci Ordinarius permittere expositio­
nem SS. Sacramenti cum ostensorio in oratoriis sive publicis sive semi­
publicis. Id clare liquet ex decretis S. R. C. in Nicicn., 7 sept. 165S,
et in Premislien. Latinorum, 18 febr. 1889 (8).
Etiam iure novo indubitanter censemus Ordinarium posse prae­
fatam licentiam concedere. Quamvis enim can. 1274, § 1 loquatur de
ecclesiis, tamen cum novum ius veteri expresse non derogaverit hac in
re, tenendum omnino est, ad normam can. 2, 6 et 23, Ordinarium loci
permittere posse expositionem Sacramenti cum ostensorio in oratoriis
publicis et semi-publicis. Addimus vero, attentis S. R. C. decretis in
Nicicn. et in Premislien. Latinorum, licentiam Ordinarii per se requiri,
non aliter ac pro expositione facienda in ecclesiis.
350. III. An cx consuetudine fieri queat publica expositio extra
festum Corporis Christi eiusque octavam, sine Ordinarii loci licentia.
Resp. Controvertitur utrum ex consuetudine fieri queat publica
expositio ex. gr. occasione mensis maii vel iunii, diebus festis saltem
sollemnioribus etc., sine Ordinarii licentia.
Quidam affirmant innixi auctoritate Benedicti XIV, qui (9) putat
regulares non indigere licentia Ordinarii pro publica expositione in suis
ecclesiis, si pro se habeant privilegium aut consuetudinem legitime prae­
scriptam.
(8) Decreta aulh., nn. 1090, 3703,
(9) Loc. cit., n. 14.

320

LIBER IV - PAILS I - CAPUT IV

Alii negant, et nituntur decretis S. R. C. in IJrbaniac, 12 iun. 1638,
ad I; in Surrentina, 3 ian. 1657; in Senogallien., 12 aug. 1673, ad V;
in Sancti lacobi de Cile, 14 mart. 1861, ad XIV (10), quibus edicitur
requiri Ordinarii loci licentiam « quacumque consuetudine in contrarium
non obstante ».
Ius novum nullam hac in re induxit immutationem. Proinde at­
tento iure antiquo, tenemus ex consuetudine immemorabili vel cente­
naria publicam expositionem Sacramenti fieri posse absque Ordinarii
permissione, quia S. Rituum Congregatio, cuius singula decreta su­
perius citata sedulo examinanda curavimus, consuetudinem immemora­
bilem vel centenariam non reprobavit. Et de hac consuetudine remur
Benedictum XIV loqui. Alias vero consuetudines, utpote non legitime
praescriptas, palam est ex relatis S. R. C. decretis non sustineri.
Ceterum hodie attendendum est hac in re praescriptum can. 5.
351. IV. An sufficiat licentia Ordinarii tacita vel praesumpta.
Resp. Requiritur per se licentia Ordinarii loci expressa, ut colli­
gitur ex responsione S. R. C. in Placentina, 28 febr. 1682 (11). Proinde
licentia praesumpta satis non est; at in casibus extraordinariis et urgentioribus certe sufficit, dummodo sit rationabiliter praesumpta,
quando urget necessitas ac tempus deest recurrendi ad loci Ordinarium.
A fortiori valet licentia tacita; quod confirmatur praxi commu­
niter recepta.

352. V. An mense octobri fieri possit expositio sine Ordinarii licentia.
Resp. Leo XIII per S. R. C. decretum Urbis et Orbis die 20 aug.
1885 datum, iussit Rosarium singulis octobris diebus cum litaniis in
cunctis ecclesiis paroecialibus recitari, et SS. Sacramentum publice
exponi. Non sine iuris fundamento quaoritur, an ex praescripto can.
1274 necessaria sit, necne, Ordinarii licentia ut publica expositio fieri
queat. Dicendum decretum Urbis et Orbis, 20 aug. 1885, non fuisse a
Codice expresse revocatum, et ideo, attento can. 2 et 6, in pleno suo
robore adhuc manere. Itaque mense octobri pro expositione SS.mi Sa­
cramenti cum ostensorio in ecclesiis paroecialibus (et aequiparatis)
facienda, opus non est Ordinarii licentia.
Ulterius quaeri potest an sine Ordinarii loci permissione, fieri
queat, loco praescriptae expositionis publicae, expositio privata seu
cum pyxide.
(10) Dccrda aulh., nn. 641, 1018,^1487, 3104.
(11) Haec responsio, quae habebatur in praecedenti collectione sub n. 2978, deest in nova.

DE CUSTODIA SANCTISSIMAE EUCHARISTIAE

321

Ita distinguendum: vel agitur de expositione privata stricto sensu,
vel de privata quae habet rationem expositionis sollemnis, licet fiat
cum pyxide. Si primum, certum est ex praescripto can. 1274 licentiam
Ordinarii non requiri; si alterum, licentia necessaria est, quatenus res
prudenti Ordinarii arbitrio relinquitur.
Sane Leo XIII per cit. decretum Urbie et Orbie die 20 aug. 1885 datum,
benigne indulgere dignatus est « ut in iis templis seu oratoriis, ubi ob eorum
paupertatem expositio cum SS. Eucharistiae Sacramento... sollemni modo,
nempe per osteneorium, fieri haud valeat, eadem per modtm exceptionis
peragi possit, prudenti iudicio Ordinarii, cum sacra pyxide, aperiendo scilicet
ab initio ostiolum ciborii, et cum ea populum in fine benedicendo » (12).
Quod vero expositio cum pyxide habeat in casu rationem expositionis
sollemnis seu publicae, non obscure colligitur ex verbis ipsis decreti, et confirmatur communi auctorum doctrina.
353. VI. An et quaenam causa requiratur pro publica expositione
facienda.
Resp. Communis et certa erat olim DD. sententia, nonnisi ex
causa gravi et publica ab Ordinario probanda fieri posse SS. Sacramenti
expositionem sollemnem seu publicam. Id S. R. C. declaraverat in
Savonen., 31 maii 1642 (13).
At eadem S. Congregatio in Bituntina, 4 sept. 1875, ad I (14)
tribuerat Ordinario facultatem permittendi expositionem cum ostensorio pro infirmo morti proximo, scii, ob causam privatam.
Codex (can. 1274) hanc doctrinam confirmat, quatenus expositionem publicam seu cum osteusorio faciendam edicit « ex iusta et gravi
causa praesertim publica ». Igitur causa debet esse iusta, vel absolute
vel relative, i. e. vel in se ipsa, vel attentis temporum, locorum ac personarum circumstantiis; debet esse gravis, seu notabilis momenti, licet
non maximi, moraliter seu lato sensu accepta. Practice satis est quaelibet causa rationabilis et iusta. Demum huiusmodi causa debet praesertim, seu plerumque, esse publica. Eo ipso quod dicitur praesertim,
manifestum est prorsus non excludi privatam.

Porro quaenam causa censetur publica f Rectissime docent auctores (15)
causam publicam latius esse accipiendam quando agitur de expositione
SS. Sacramenti, quam ubi agitur de Missa votiva.
Certe causa publica ea est, quae tangit totam communitatem aut maiorem
(12) Décréta aulh., n. 3666.

■

■|
■

H
■

H
H
■
|l

H
H
H
R
|I
H

H
■

<1
■
H
■
■

II
■

|B
H
H
11
H
H
|2·
M
M
!||fr

i;.
^|||

322

LIBER IV - PARS I - CAPUT IV

eius partem; ex. gr. pluvia petenda, serenitas postulanda, repellenda tempestas,
fames ac penuria, morbus contagiosus, bellum, alia quaevis tribulatio, dum­
modo per se vel per accidens communitatem attingat.
Item causa sufficiens nostro indicio est infirmitas parochi et, a fortiori,
Episcopi, nec non viri etiam laici in dignitate constituti, cuius valetudo boni
publici intersit, puta syndici, praefecti urbis etc.; demum causa sufficiens est,
ut fideles a vitiis avertantur et ad virtutum actus excitentur ac frequentius
in ecclesia conveniant ad Deum exorandum. Igitur causa publica in praxi
vix abest.

354. VII. An sine licentia Ordinarii fieri queat expositio cum osten·
sorio, ianuis clausis, in ecclesia vel oratorio.
Resp. Huiusmodi expositio, iuxta sententiam vere probabilem,
non est habenda tamquam publica, sed uti privata (n. 346). Proinde
fieri potest etiam inconsulto Ordinario, nempe absque eius licentia.
355. VIII. An et quale peccatum sit publicam expositionem jacere
sine causa et licentia Ordinarii.
Resp. Publice exponere SS. Sacramentum, contra praescriptum
can. 1274, fidelium adorationi sine causa et sine licentia Ordinarii,
certe peccatum est. Utrum grave an leve, ita praestat distinguere: si
una vel altera vice id fiat, culpa venialis est, nisi excuset bona fides;
si fiat frequenter, culpa per se est mortalis, quia agitur de re gravi; at
per accidens, seu ratione bonae fidei, non raro peccatum, saltem mor­
tale, deest.
Si deest quidem licentia Ordinarii, sed causa iusta adsit, nullum
videtur esse peccatum, dummodo fiat solum per modum actus, i. e. in
aliquo casu particulari et extraordinario.
356. IX. An et quando Superior religiosus expositionem permittere
valeat.
Resp. Superior religiosus in oratorio semi-publico communitatis
permittere potest expositionem cum ostensorio; in ecclesia et oratorio
publico eiusdem communitatis religionis eatenus permittere valet, qua­
tenus expositio fiat pro ipsa sola communitate, non autem in genere
etiam pro fidelibus, quibus proinde aditus indiscriminatim non pateat.
Haec, ad nos quod spectat, sufficiunt. Cetera, quae seu publicam
seu privatam expositionem respiciunt, vide apud liturgistas.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

323

CAPUT V.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE
Articulus I.

De Communione in genere.
357. Quotuplici modo Eucharistia sumi possit. — 1. Sanctissima
Eucharistia sumi potest realiter, i. e. vere ac proprie, et non realiter
seu solo affectu atque desiderio.
Si realiter, vel qua sacramentu II sumitur, vel non. Si primum,
sumptio est sacramentalis: si alterum, materialis tantum. Ex. gr. in­
fidelis materialiter sumit species consecratas, cum capax non sit sa­
cramenti suscipiendi ob defectum Baptismi; idem dicas, propter de­
fectum intentionis (cfr. n. 73 ss.), iuxta plures, de adulto baptizato,
qui comedat hostiam consecratam casu inventam, putans eam non esse
consecratam.
Quae tamen sententia non videtur admittenda, quia in casu aliqua
intentio saltem generalis et implicita excludenda non est, sufficiens
profecto ad sacramentalem sumptionem.
2. Si Eucharistia sumitur qua sacramentum, tunc duo considerari
possunt, scii, ipsum sacramentum et effectus eiusdem.
Quare, adaequate sumpta, sumptio potest esse: 1° sacra mentalis
tantum; 2° spiritualis tantum; 3° sacramentalis simul et spiritualis.
Dicitur sacramentalis tantum, si sacramentum re sumitur et valide
applicatur, at sine gratiae fructu ob exsistentiam obicis; spiritualis
tantum, si non sumitur re sacramentum, sed solo affectu ac desiderio
corpus Christi manducatur, et ex hac manducatione aliquis fructus ex
opere operantis obtinetur; sacramentalis simul et spiritualis, si sacra­
mentum sumitur in re et cum fructu ex opere operato.
Ad rem Concilium Trid. haec habet: « Quoad usum autem recte et sa­
pienter Patres nostri tres rationes hoc sanctum sacramentum accipiendi di­
stinxerunt. Quosdam enim docuerunt sacramentalitcr dumtaxat id sumere, ut
peccatores; alios tantum spiritualiter, illos nimirum, qui voto propositum illum
caelestem panem edentes, fido viva quae per dilectionem operatur, fructum

324

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

eiue et utilitatem sentiunt; tertios porro sacram entaliter simul ct spiritualiter;
hi autem sunt, qui ita se prius probant et instruunt, ut vestem nuptialem induti
ad divinam hanc mensam accedant » (1).

3. Nomine communionis intelligimus sumptionem Eucharistiae
iuxta rationes modo expositas.
Fuse loquemur de communione sacramentali; in fine quaedam
scitu utilia imo et necessaria addemus de communione spirituali.

358. Quandonam sacra communio gratiam conferat suscipienti. —
1. Quaerunt theologi utrum traiectio spccierum in stomachum sit omnino
necessaria, ut quis vere communicet et consequenter fructum sacra­
menti percipiat; an potius sufficiat species consecratas in ore sumi,
adeo ut in sola huiusmodi sumptione sacra communio essentialiter
consistat.
Quidam veteres DD. et recentiores (2) dicunt sacramentum cucharisticuni gratiam conferre dum species sunt in ore, antequam in sto­
machum traiiciantur.
Plures tenent ad sacram communionem requiri ut species reapse
in stomachum traiiciantur, et gratiam tunc conferri, quando Eucha­
ristia est in stomacho aut saltem in via (3).
Ratio est, aiunt, quia ex sacris litteris clare constat gratiam conferri,
quando Christus sub speciebus sacramentalibus manducatur. Manducare autem
vere et proprie is non dicitur, qui cibum in os tantum mittit, sed ille qui cibum
ex ore per fauces in stomachum demittit; nam iuxta communem auctorum
doctrinam ipsumque usum loquendi, manducatio essentialiter consistit in traiectione. Hinc qui cibum in ore sumptum expueret, non diceretur manduca­
visse, sicuti non diceretur bibisse qui potum ore degustatum statim ex integro
eiiceret, iuxta illud Matthaei (xxvn, 34) : « Et cum gustasset, noluit bibere ».
Quod confirmatur, addunt, exemplo illius, qui ieiunium naturale frangere
censetur, necne. Sane si quis, ex. gr., buccellam panis in ore sumit aut paucas
guttas aquae, et illico sive panem sive aquam eiiciat, potest communicare,
quia, ut omnes docent, ieiunium naturale nullatenus violavit, cum reapse neque
manducaverit neque biberit; contra, ad sacram synaxim accedere prohibetur
si panem aut aquam in stomachum traiecerit, quia tunc solum, et non antea,
censetur manducasse aut bibisse, et ideo eucharisticum ieiunium violasse.

2. Dissensus auctorum forte potest conciliari et vera doctrina ac­
curatius ita exponi: si quis species consecratas sumat per modum
(1)
(2)
sect. 2;
(3)

Sess. XIII, cap. 8; S. Thom., Z. C., q. 80, n. 1 et 2.
Cfr. Vaequez, disp. 203, c. 2, n. 17 ; Suarez, l. c., disp. 03, sect. I ; Lugo. I. c., disp. 12,
Noldin, Z. c., n. 146.
Suarez, l. c,; Lugo, l. c., n. 27 rs.; S. Alph., I. c., n. 226; Gaaparri, l. c., n. 1192

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

manducantis aut bibentis, cum intentione equidem eas vere sumendi,
scii, manducandi aut bibendi, sacramentum suscipit ideoque gratiam
recipit eo ipso atque statim ac species consecratas sumit, antequam eas
de facto in stomachum receperit; si, contra, species consecratae non
sumantur cum intentione vere manducandi aut bibendi, nec reipsa in
stomachum traiiciantur, communio profecto non habetur, ac propterea
sacramentum non suscipitur.

Qua de re sedulo attendendum cum Card. De Jaujo (4) discrimen inter
cibum communem et eucharisticum. Cibus communis eatenus nutrit, qua­
tenus transmutatur et convertitur in substantiam comedentis; sacramentum
Eucharistiae nutrit, seu prodest, quatenus subiectum in se quodammodo
convertit, i. e. sibi unit; ergo, ut gratiam conferat, necessaria non est corruptio
specierum, sed sufficit traiectio in stomachum et applicatio eius ad stomachum.

Itaque non censetur species sacramentales manducare, et ideo
sanctissimae Eucharistiae fructum obtinere qui species in os recipit, at
statim eas respuat. E contrario sacramentum suscipit infirmus qui,
particula in ore accepta, illico moritur, antequam species in stoma­
chum descenderint; a fortiori si particula in stomachum ingressa, etiam
ex parte tantum, eiicitur ex vomitu abave causa vel si eiicitur dum
in via est (5).
359. Quaeri potest an censeatur communicare is qui species eucharisticas in organa digestiva recipit 1° involuntarie — 2° miraculoso
modo — 3° modo artificiali, ex. gr. per fistulam aesophago aut ventri
insertam; et 4° an debeat vel saltem licite queat Eucharistia pro Via­
tico ministrari aegroto qui nonnisi artificiali modo cibos recipere valet.
Ad I. Huc spectant quae de intentione requisita in subiecto tra­
didimus suo loco (n. 69 ss.).
Ad II. Nonnulli ut mere probabile habent; nos pro certo tenemus
vere communicare eum, qui modo miraculoso species sacramentales
in organa digestiva recipiat.
Sane ad essentiam manducationis nil aliud requiritur, quam rece­
ptio cibi in os eiusque in stomachum traiectio; modus autem, quo id
fiat, accidentalis tantum est ideoque rei naturam nullatenus immutat.
Praeterea, ex principio theologico omnibus apprime noto, Deus mira­
cula inutiliter numquam facit; proinde miraculosa sumptio Euchari­
stiae, nostra sententia, debet dici estque vere sacramentalia, i. e. produ(4) Loc. cU., n. 49.
(5) Cfr. Lugo, l. c.; S. Alph., Z. c., n. 227; D’Annibale, l. c., 111, § 399; Gaspnni, Z. c.;
Génlcot, Z. c., n. 204, IX.

I

326

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

ctiva omnium effectuum, qui sunt proprii sacrae communionis; secus
nulla videtur ratio sufficiens, cur Deus huiusmodi miraculum patret.
Ad III. Controvertitur, utrum Titius, qui species cucharisticas in
stomachum recipit artificiali modo, communicet necne. Affirmativa
sententia vera videtur. Sane, ut communius docent AA. cum Card.
Lugo (/. c.) sola traiectio specierum in stomachum constituit essentiam
manducationis, ad quam sumptio intra os pertinet tantum quasi integraliter. Verum quidem est, deficere in casu propriam et usualem
manducandi vel bibendi rationem; sed merito supponendum est,
Christum D. ita instituisse hoc sacramentum, ut communio comple­
ctatur etiam illam manducationem in qua accidentaliter mutetur ratio
solita manducandi, sed in qua manet manducationis essentia.
Ad IV. Si aesophagus ipse est artificialis, sacra communio potest
et debet dari huiusmodi via artificiali, quia tota actio manducandi sal­
vatur, nec ulla habetur irreverentia.
Si aegrotus nutritur per fistulam aesophago applicatam, idem saltem
probabiliter videtur dicendum.
Si nutritur infirmus per fistulam applicatam stomacho aut ventri,
certum est practice nec ministrandae nec suscipiendae Eucharistiae
huiusmodi modo artificiali exsistere obligationem: siquidem hic modus,
utpote artificialis, est natura sua inusitatus ac dubius, ut ex dictis
aperte consequitur, et ideo tamquam obligatorius urgeri nequit.
An liceat sic administrare vel recipere Eucharistiam, saltem pro
Viatico, non convenit inter DD.
S. Congregatio S. Officii interrogata an Viaticum ministrari possit
introducendo sacras species directe in stomachum, cui a medico via
infra pectus aperta sit ad cibum et potum excipiendum, die 27 ian.
1886, reposuit: « sicut exponitur, non expedire».
Ex hac responsione quidam concludunt « communionem artificiali modo
numquam administrandam esse, cum S. Officium ne Viaticum quidem hoc modo
administrari permiserit ». Perperam id tam absolute ac generaliter affirmatur.
Responsum S. Officii non respicit praecise casum, in quo solum modo arti­
ficiali Eucharistia ministrari possit infirmo; praeterea responsum particulare
non facit legem generalem, eo vel magis quia S. Congregatio dicit tantum
« non expedire ».
Accedit aliud responsum eiusdem S. Congregationis diei 27 nov. 1919,
quo facultas sumendi SS. Eucharistiam per fistulam stomacho insertam, licet
argenteam et ad hunc finem specialiter destinatam, denegata fuit cuidam
oratori, qui laborabat carcinomia aesophagi.
Ne ex ista quidem responsione, data in casu particulari et peculiaribus
inspectis circumstantiis, theoretica quaestio resolvitur.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

327

Quidam negant liceitatem communionis in casu. Plures e contrario
eam admittunt; nam in tali sumptione haud necessario irreverentia
sacramento infertur: etenim non apparet ibi maior irreverentia, quam
ubi particula consecrata, aquae imposita, ministratur ope cochlearis.
Quae sententia vere probabilis videtur (6).
Quare, omnibus attentis, opinamur communionem modo artificiali
licite fieri posse, si aliter Eucharistia aegroto ministrari nequeat, dum­
modo absit periculum positivae irreverentiae erga SS. Sacramentum.

360. Quamdiu species maneant incorruptae in stomacho commu­
nicantis. — Id regula generali determinari nequit. Hoc enim dependet
a facultate digestiva illius, qui Eucharistiam sumit. Sane periti vix
non omnes docent maximam dari varietatem in tempore necessario
cibis ope succi gastrici dissolvendis, non solum prout stomachus est
sanus vel infirmus, sed etiam pro variis conditionibus eiusdem sto­
machi, ex. gr. num vacuus sit, necne.
Utrum species panis corrumpi possit in ore, controvertitur inter
peritos.
Quidam censent speciem panis semper in ore communicantis cor­
rumpi, eo quod praecipua eius pars, nempe amylum (umido, dlmidôn),
ope salivae in saccharum convertitur, species autem deglutiri nequit
antequam fuerit saliva omnino saturata. Ita v. g. Von Oljers (Pastoralmedicin, p. 43).
Alii id prorsus negant, v. g. Capéllmann (Medicina pastoralis,
cap. V, p. 176), quia maior pars amyli corrumpitur solum post deglutionem, nisi forte quis hostiam in ore per multum temporis retineat,
eamque pluries removeat, atque diversis motibus ipsam dissolvere
conetur.

I
I

Génicot (7) recte animadvertit: « Illud tamen satis constat non tam brevi
tempore quam multi vulgo opinantur sacras species, et imprimis speciem
panis (de qua facilius quam de specie vini indagari potest), in stomacho cor­
rumpi»; et in nota ita prosequitur: «Veteres DD. (I/ugo, disp. 10, n. 54) in
errorem ducti sunt a medicis coaetaneis, qui quaestionem hanc solvebant
nisi principio gratis conficto: stomachus singulis horis concoquere duas cibi
uncias. Eorum igitur sententia hic prorsus posthabenda est ».
CapcUmann (8) putat spatium semihorae esse minimum illud, quod requiri debeat, ut constet de plena corruptione chemica sacrae speciei.
Card. Gasparri (9) refert testimonia duorum medicorum, (pii, ad accu-

328

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

ratum examen revocata hac quaestione, ambo existimarunt, in stomacho sano
minimum requiri semihoram ut hostia minor corrumpatur, et saltem unam
horam ut corrumpatur hostia maior, quam sumit sacerdos celebrans Missam;
unus vero addidit, apud multos morbis febrilibus laborantes posse fragmenta
reperiri post duas vel tres quoque horas. Id sedulo attendendum est, si forte
vomitus sequatur post aliquod tempus a sumptione Eucharistiae, ne quis
citius indicet omne abesse profanationis periculum.
Fatendum, alios aliter sentire.
361. Ex dictis, ut scite notat idem Card. Gasparri (10), sequitur
a) sacerdotem, qui Missam celebravit, aut fidelem, qui sacram commu­
nionem recepit, non posse intra duas aut tres horas a sumpto sacra­
mento se ad vomitum provocare aut stomachum lavare ; nam hoc in­
dicat stomachum aliqua laborare infirmitate, et ideo valde probabile
est species consecratas in stomacho nondum esse corruptas; — b) cor­
rigendam esse doctrinam passim ab auctoribus traditam, nimirum sa­
crilegium committi a sacerdote aut fideli, qui paulo post (i. e. pauca
minuta aut intra medium circiter quadrantem) Missam celebratam aut
receptam communionem, in grave peccatum externum contra casti­
tatem labatur (11).
Hoc sensu corrigenda est eiusmodi doctrina, quatenus tempus —
paulo post — protrahi debet probabilius, quoad laicum ad semihoram,
quoad sacerdotem litantem ad horam, quoad infirmos ad plures horas.
Quidam (12) illud paulo post determinant per horae dimidium
circiter post Eucharistiae sumptionem. Id verum erit de fideli qui sano
stomacho gaudens ad sacram synaxim accessit, non autem de sacer­
dote qui Missam celebravit, neque a fortiori de laieo aut presbytero
qui infirma valetudine laborat (13).

Utrum vero, toto tempore quo Christus manet sub speciebus incorruptis
in stomacho, rationem specialis irreverentiae habeat quodvis peccatum exter­
num, saltem grave, ex. gr. furtum vel homicidium, controvertitur. Sententia
affirmativa nobis videtur longe probabilior, quia actio culpabilis importat na­
tura sua irreverentiam eamque specialem in Christum vere praesentem.

362. Quid faciendum si vomitu sacrae species eiectae fuerint. —
Si infirmus sacras species vomitu eiecerit aut si timeatur ne in ali­
mentis e stomacho eductis eaedem adhuc reperiantur, servari debet
(10)
(11)
(12)
(13)

Loc. ct7., n. 1195 ss.
Lugo, Dc poenil., disp. 1β. n. 521; Laymann, lib. V. tract. 4, c. 2. n 11
S. Alph., III. n. 463; Acavini, I, n. 837 et alii.
Gasparri, l. cM n· 1196.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

329

rubrica Mis salis (14), quae ad rem haec habet: « Si species integrae
appareant, reverenter sumantur, nisi nausea fiat; tunc enim species con­
secratae caute separentur et in aliquo loco sacro reponantur, donec
corrumpantur, et postea in sacrarium proliciantur. Quod si species non
appareant, comburatur vomitus, et cineres in sacrarium mittantur ».

363. An effectus sacra entalis augeatur pro dispositionis actibus,
quamdiu sacrae species anent in sto acho incorruptae. — Quaestio
II

II

II

est de sacramentali effectu ex opere operato, non autem ex opere ope­
rantis; nam certum est apud omnes, hominem toto eo tempore, quo
species sacramentales maneant incorruptae, per modum impetrationis
multo abundantius, quam aliis temporibus, gratias divinas obtinere
posse.
Quamdiu Eucharistia in corpore manet, non habentur continuo effectus
abundantiores, i. e. non conferuntur gratiae gradus, si habitualis tantum per­
severet dispositio seu status gratiae.
At pia sententia est et quidem valde probabilis, spectata huius sacramenti
propria ratione, quod toto illo tempore nova continuo gratiae augmenta ex
opere operato conferantur, si accedant vel novi actus dispositionis actualis,
vel iidem actus perseverent duratione aut numero aut perfectione aucti. Sane
hoc sacramentum per modum cibi institutum est; proinde sicuti cibus toto
tempore quo in stomacho manet corpus nutrit, ita Eucharistia, quamdiu in
corpore est, animam nutrit augendo gratiam (15).
Quare post Eucharistiam sumptam quisque studiose satagere debet ut,
toto tempore quo species incorruptae manent, actus fidei, spei, caritatis,
contritionis, humilitatis etc. eliciat sioque abundantiores continuo gratias re­
cipere valeat.
364. Si quaeras an fructum sacramenti percipiat qui Eucharistiam
sumit in statu peccati letalis et, adhuc manentibus in corpore spe­
ciebus, removet obicem per sacramentalem confessionem vel contri­
tionem perfectam, respondemus cum Card. De Lugo (16): «Eucharistia
perseverans in stomacho non est signum gratiae diversum ab eadem
Eucharistia prout prius sumpta, quia non potest causare gratiam ut
perseverans praecise, nisi involvatur respectus ad voluntariam sum­
ptionem vel receptionem intra stomachum, v. gr. quare Eucharistia
ut perseverans non significat ex se gratiam novam, si prius data non
sit, prout significat secunda pars hostiae; nam si aliquis in peccato
(14) Dc. defectibus in celebratione Missae occurrentibus, X, 14.
(15) Lugo, De Each., disp. 12, sect. 2. n. 46 ss.; Suarez, Z. c., disp. 63, wet. 6; S. Alph.
I. c„ n. 228; Giwparri. I. C., n. 1193; Lchmkuhl, Z. c., n. 151; Sasso, l. c., p. 459 s.
(16) Loc. cit., n. 63.

330

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

accepisset Eucharistiam, etiamsi postea, antequam corrumpantur specie»,
confiteretur vel conteretur, non ideo acciperet gratiam ex opere operato ab
Eucharistia, quia non causât, nisi prout voluntarie manducata, vel saltem
recepta in stomacho: tunc autem post confessionem aut contritionem
nec manducaretur nec reciperetur, sed perseveraret antea recepta, quae
perseverantia consequitur necessario ad receptionem.
« nic autem cibus eucharisticus differt a cibo naturali quod natu­
ralis confert suum effectum, etiamsi casu et inscienter comedatur: eucharisticus autem nonnisi scienter et voluntarie recipiatur; quare non
significat gratiam, nisi dependenter a receptione voluntaria, unde ut
solum perseverans in stomacho non significat ex se absolute gratiam,
sed solum sub conditione, si dispositio melior accedat ».
Verum equidem est nonnullos DD., ex. gr. Gabrielem et Caietanum, aliter sentire; at sententia Card. De Lugo est certe pro­
babilior.
Si quis Eucharistiam in statu culpae mortalis recipiat, et conte­
ratur antequam totius hostiae aut omnium partium speciei panis vel
vini sumptio sit completa, ita ut ultimam specierum partem sumat
contritus, gratiam sacramenti procul dubio obtinebit; quia vere de
eo dici potest ac debet, quod exsistens in statu gratiae manducat
corpus Christi: singulae enim partes hostiae vel vini sunt integrum
sacramentum (17).

365. An communio sub utraque specie maiorem gratiam conferat.
— Certissimum est ex Cone. Trid. (18) « nulla gratia necessaria ad
salutem eos defraudari, qui unam speciem solam accipiunt ».
Quod attinet vero ad propositam quaestionem, duplex est theolo­
gorum sententia.
Communior apud veteres et recentes negat uberiorem gratiam
conferri communicanti sub utraque specie, quia idem numero recipitur
Christus qui est causa gratiae, sive sola species panis sive etiam species
vini sumatur (19).
Alia affirmat, quia is qui sub utraque specie communicat, ad
instar illius qui cibum et potum corporalem sumit, magis nutritur spiritualiter, quam qui communicat sub unica tantum. Dane sententiam
tenent Vasquez (20) et Lugo (21) cum aliis.
B
(17) Cfr. Ball.-Palm., I. c., n. 77.
;
(18) Seas. XXI, cap. 3.
rien rfr OnawMF i
· niiiiinrt, l. c.9 disp. 6, ft. 2, § 2; S. Alph., L c.t n. 228* Ball , n. 1191.
2.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

S. Alphonsus (l. c.) cum Saimant. (22) utramque probabilem
habet.
Qui plures hostias consecratas sumit, uberiorem certe non recipit
gratiam quam qui unam sumit; nam sive una sive plures hostiae su­
mantur, una semper est communio unaque spiritualis refectio.

De ministro sacrae communionis, vide n. 297 ss.

Articulus II.

De tempore et loco quo sacra Cc
366. Dies quibus potest distribui (
§ 1 hanc regulam generalem statuit: « On
Eucharistiam distribuere ».
Ratio est, quia iuxta ritum Ecclesi
celebrari potest, exceptis feriis sextis a j
usque ad Pascha pro locis, ubi viget ri
munio est veluti pars seu complementi!
Concilium Trid. (2), « cum communicant
fleam plenius concurrant, maiorem fr
piunt»; proinde in Missa fidelium comn
sacrificii eucharistici perfectionem, sed
utilitatem ».

Id animadvertendum ducimus, non sol
iam a Cone. Trid. (3) expresse damnatum, s
ctrinam recte exponamus, cum quidam auc
accurate hac de re loqui videantur (4).
Exinde minimo sequitur, in Ecclesia 4
communionem iis diebus, quibus Missa non
Vetitum ne regulares in suis eccle:
die Paschatis, hodie sublatum plane est.
(22) Tract. IV, cap. 6, η. 15.

(1)
tionem
echatis,
(2)
(3)
61)

S. C. Concilii, 28 nov. 1912. de mandato SS.ml
no Regulares in suis ecclesiis non paroeclalibi
sublatam esso.
Sees. XXII, cap. 6.
Sees, cit., can. 8.
Cfr. Many, l, c., η. 165.

22 — Cappello, De Sacramentis, I

332

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

367. Feria V in Coena Domini. — In hac feria licet sanctam com­
munionem distribuere sive ante sive intra Missam.
Utrum etiam post Missam distribui possit, ita distinguendum:
1° Si functiones sollemnes peragantur, nec continuo et statim
ab iisdem expletis nec, a fortiori, post, licet Eucharistiam distribuere
fidelibus, nisi agatur de infirmorum communione per modum Viatici;
ratio est, quia rubrica Missalis Rom. (feria V in Coena Domini) expresse
dicit, hac die reservari aliquas particulas consecratas pro infirmis tan­
tum. Ita communius.
Alii censent etiam in hoc casu vetitam non esse Eucharistiae distri­
butionem ad altare, ubi SS. Sacramentum non asservatur in sic dicto
sancto Sepulcro. Quae sententia vere probabilis dicenda, attenta Ec­
clesiae mente circa frequentem et quotidianam communionem. Cur
deneganda sit piis fidelibus opportunitas sumendi Eucharistiam feria V
in Coena Domini, in qua praecise recolitur eiusdem institutio, minime
percipi potest aut intelligi.
Nec obstat praescriptum can. 867, § 4, ut quidam immerito affir­
mant, quatenus, finita Missa sollemni, in ea ecclesia finitum est tempus
quo Missae sacrificium offerri potest ideoque tempus pro communione
distribuenda. Non obstat, inquam, quia can. 867, § 4 hanc expresse
continet clausulam: «nisi aliud rationabilis causa suadeat ». Porro quo­
ties fideles rationabiliter petunt communionem, toties rationabilis
causa adest.
2° Si vero sollemnia Missarum non fiant, sed Missa privatim
celebretur, aut etiam non celebretur, distributio Eucharistiae per se
vetita non est (posita eiusdem asservatione ad normam ex. gr. decreti
S. R. C. in Bellunen. 1 febr. 1895, ad III) - (5).
Sublata est prohibitio ne in ecclesiis non paroecialibus ministretur
communio feria V in Coena Domini. Cfr. n. 371.
Leges Ecclesiae, quae in bonum fidelium spirituale cedunt, benigne
lateque esse interpretandas, ipsius Ecclesiae finis evidenter postulat.

368. Feria VI hebdomadae maioris. — « Feria VI maioris hebdo­
madae solum licet sacrum Viaticum ad infirmos deferre » (can. 867, § 2).
Itaque feria VI in Parasceve sanis et infirmis, qui sola devotionis
causa communicent, i. e. non per modum Viatici, sanctissima Eucha­
ristia distribui nequit.
Usque ad saeculum vn certe, et probabiliter usque ad saecu(5) Dtcrda auih., n. 3842.

DE SANCTISSIMA COJTC [UNIONE

333

him vin, fideles feria VI maioris hebdomadae, sicuti aliis diebus, re­
cipere solebant sacram communionem, etiam Romae, ut constat ex
Ordine romano /, ex Sacramentario Gelasiano aliisque documentis (6).
Saeculo ix huiusmodi usus coepit in desuetudinem abire in Ec­
clesia romana, ita quidem ut saeculo x vel saltem xi contrariam iam
invaluisse consuetudinem ex monumentis historicis constet (7).
Quae consuetudo paulatim recepta est ubique, praesertim post
editum a S. Pio V Missale Romanum (an. 1570), et post celebre decre­
tum « De quotidiana communione » S. Congregationis Concilii, 12 febr.
1679, ab Innocentio XI in forma specifica approbato eiusque aucto­
ritate ac nomine publici iuris facto.
Rubrica Missalis Romani, feria V in Coena Domini, haec ad rem habet:
«Hodie sacerdos consecrat duas hostias...; alteram reservat pro die sequenti,
in quo non conficitur sacramentum; reservat etiam aliquas particulas conse­
cratas, si opus fuerit, pro infirmis ».
Ergo pro infirmis, non autem pro sanis, asservatur Eucharistia in Parasceve. Cum vero haec rubrica Missalis expressam prohibitionem non contineret,
nonnulli DD., et numero plures et auctoritate gravissimi, ex. gr. Suarez (8),
docuerunt, etiam post editum Missale, sacram communionem licite fieri posse
feria VI in Parascere.
Cum Innocentius XI audivisset, inter alia, vigere in nonnullis dioe­
cesibus usum communionis quotidianae, etiam in feria VI Parasceve,
rem commisit examinandam S. Congregationi Concilii, quae, die 12 febr.
1679, approbante SS.mo decretum edidit, in quo haec ad rem legun­
tur: « Curent etiam (Episcopi) ut circa communionem in feria sexta
Parasceve, Missalis rubricae et Ecclesiae Romanae usus serventur ».
A tempore huius decreti fere cessavit DD. controversia. Etenim
vix non omnes, uno aliove tantum excepto, docuerunt in praefata
feria λτΙ hebdomadae maioris vetari sanctam communionem, etiamsi
in hanc diem incidisset festum Annuntiationis B. Μ. V. (9).
Quidam etiam recentissimi auctores referunt duas sententias, al­
legantes pro affirmativa Quarti (10) et Tamburini (11). At uterque
auctor scripsit ante decretum S. C. C. an. 1679. Sane Quarti vita fun­
ctus est an. 1650, eiusque opus primo editum fuit Romae an. 1655;
(6) Mabillon, Musaeum italicum, t. II, p. 15 ss.; Munitori, Liturffia romana vetus, p. 40 ss.
(7) AmalariUfl, Dc cccl. officiis, lib. I, cap. XV; Mlgno, P. L., L CI, coi. 1206; t. CV,
coi. 1032.
(8) Loc. cit., disp. 80, sect. 2, n. 7.
(9) Cfr. Petra, In Const. XX Euyenii IV, n. 11; Boned. XIV, op. cit., part. II, η. 166;
S. Alph., lib. VI, η. 252; Gaspard, l. c., η. 1090; Many, L c., η. 167.
(10) Ruhr. Miss. Rom., p. II, tit. X, sect. 3, dub·, 3, d. 3.
(11) Op. cit., Dc cccl. praec., tr. 3, o. 4, disp. 5, n. 4.

334

LIBER IV - PARS I - CA PUT V

Tamburini mortuus est «un. 1675. Quare neutrius auctoritas post ci­
tatum decretum, iure allegari potest.
Hanc prohibitionem Codex diserte confirmat relato can. 867, § 2.
Distributio communionis, secluso scandalo et irreverentia, sub
levi tantum vetita videtur.
Vehementer optandum ut antiqua disciplina hac de re instauretur.
Communio quippe est illud divinum convivium, in quo recolitur me­
moria passionis et mortis D. N. lesu Christi, cuius praecise memoria
feria λΓΙ in Parasceve celebratur.
369. Sabbatum Sanctum. — « In Sabbato Sancto sacra communio
nequit fidelibus ministrari nisi inter Missarum sollemnia vel continuo
ac statim ab iis expletis » (can. 867, §3).
Iure antiquo magna erat controversia, utrum in Sabbato Sancto
liceret necne, sanctissimam Eucharistiam fidelibus distribuere.

Quidam, ut Gavantus (12), Benedictus XIV (13), Gasparri (14) aliique, ne­
gabant, putantes adesse veram prohibitionem, licet minus gravem ac pro feria
VI in Parasceve, nisi, attentis decretis S. R. C. (praesertim in Tifernaten.,
22 mart. 1806, et in Mutinen., 22 sept. 1837). haberetur contraria consuetudo.
Plures affirmabant, ut Gard. D'Annibale (1.5), Gard. Gennari (16), Ojetti (17),
Many (18), et alii, quia, aiebant, « nullum decretum prohibitivum assignari
potest ».
Haec sententia valde communior et probabilior erat, attento potissimum
decreto S. R. C. in Tifernaten.
Sane proposito dubio : « An liceat in Sabbato Sancto inter Missarum sol­
lemnia sacram Eucharistiam distribuere, et num per eandem sumptionem
sacrae communionis praeceptum paschale adimpleatur»; S. C. dio 22 mart.
1806 reposuerat: « Affirmative in utroque» (Decreta auth. n. 2561). Verum
quidem est in loco, pro quo quaerebatur, exstitisse consuetudinem immemo­
rabilem dandi communionem in Sabbato Sancto; at quaesitum et responsum
abstrahunt omnino ab hac consuetudine.
Item verum est, S. R. C. in Mutinen., 23 sept. 1837, ad idem quaesitum
respondisse: « Negative, nisi adsit consuetudo»; sed hoc responsum in novis­
sima editione Decr. auth. omissum fuit.

Codex sententiam contrariam, saltem ex parte, secutus est.
Eadem S. Congregatio, interrogata « Quando in Sabbato Sancto
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(IS)

Rubricae Missalis, part. IV, tit. X, η. 38.
Loc. cil., η. 10 β.
Loc. cil., η. 1090.
Loc. cit., ί 406, η. 3.
Monitore ecclesiastico, vol. XII, p. 129> n. 37; vol. XV, p. 275, n. 47.
Synopsis etc., v. Sabbatum Sanctum, _n. 3570.
Loc. cit., n. 167.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

335

distribui potest sacra Communio? »; — die 28 april. 1914 respondit:
«Iuxta praxim et decreta, praesertim decr. n. 2561 Tifernaten. 22 mart.
1806, licet in Sabbato Sancto inter Missarum sollemnia sacram Eucha­
ristiam fidelibus distribuere, et etiam expleta Missa » (Λ. A. S., VI,
p. 196).
Decretum aequi valenter est generale et praescindit omnino a con­
suetudine aliisque peculiaribus adiunctis. Communio, uti patet ex re­
latis verbis can. 867, § 3, inter Missarum sollemnia vel continuo ac
statim ab iis expletis distribui potest.
Ratio, quia Sabbatum Sanctum est dies sub aliquo respectu aliturgicus etiam in ritu latino; et si Missa celebratur, hoc non fit nisi
per anticipationem illius Missae, quae antiquitus in vigilia celebrari
solebat noctu in memoriam Resurrectionis Dominicae.
Verba « continuo ac statim ab iis expictis » ita sunt intelligenda, ut
requiratur et sufficiat coniunctio moralis inter Missarum sollemnia et
Eucharistiae distributionem; quae moralis coniunctio deesse non cen­
setur, etsi alius sacerdos, non ipse celebrans, sacram communionem
ministret, aut si pauca minuta iam transierint ab expletis sollemnibus.
Ceterum praefata verba non videntur veram et strictam prohibitio­
nem continere, vel ad summum levem dumtaxat continent, ita ut ex
qualibet iusta causa, ex mera quoque devotione fidelibus pie petentibus
SS. Eucharistia licite distribui possit etiam post expleta sollemnia.
Nec deest profecto ratio; nam tempus tristitiae ac moeroris cessat
per cantum Alleluia totaque Ecclesia maxima gaudet laetitia. Porro
ut fideles de huiusmodi gaudio participare queant ac spiritualiter frui
Paschali sollemnitate, opportuna iisdem facultas concedenda sanctissi­
mam Eucharistiam sumendi; secus deesset omnino, saltem pro nonnul­
lis, plena spiritualis laetitia plenumque gaudium. Quod videtur esse
contra ipsius Ecclesiae mentem (19).
Ante Missam sollemnem potestne communio distribui? Plures af­
firmant, si adest iusta et rationabilis causa, v. g. si exercitia spiritualia
(19) In schemate Codicis an. 1913, canon 139, qui coirospondet can. 867, ita concinnatus
erat: Ǥ 1. Omnibus diebus licet sanctissimam Eucharistiam distribuere.
2. Feria tamen VI hebdomadae maioris solum licet Viaticum ad infirmos deferre;
sacra autem communio ministranda non est, niai privatim ct graves ob causas ab Ordinario
probatas.
« § 3. Sacra communio lis tantum horis distribuatur, quibus Missae sacrificium ofterri
potest, nisi aliud rationabilis causa exigat, salvo praescripto can. 129, § 2».
Ut patet, nulla limitatio aut restrictio quoad Sabbatum Sanctum.
In alio schemate eiusdem anni 1913, can. 867 ita redactus reporitur:
·§ 1. Omnibus diebus licet sanctissimam Eucharistiam distribuere.
« § 2. Feria tamen VI maioris hebdomadae solum licet Viaticum ad infirmos deferre.
« § 3. In Sabbato Sancto sacra communio potest fidelibus ministrari inter Missarum
Bolemnia, ct diam expleta Missa ».
Mens legislatoris indo manifesto patet.

336

LIBER IV - PAILS I - CAPUT V

terminentur et piae personae nequeant exspectare Missam sollemnem
pro communione facienda, vel si hora nimis incommoda seu tarda fiant
sollemnia et negotiorum causa aut infirmae valetudinis quis exspectare
non valeat (20). Haec sententia vere probabilis videtur.
Etiam in iis ecclesiis vel oratoriis Eucharistia distribui potest, ubi
legitime asservatur, in quibus functio sollemnis non peragitur, dum­
modo iusta et rationabilis causa illud suadeat.
370. An Episcopus communionem vetare possit. — Episcopus
nequit prohibere quominus iis diebus, quibus ius commune permittit
Eucharistiae distributionem, sacra communio ministretur, nisi in casu
aliquo particulari ob iustam et gravem causam. Ratio primi est, quia
Episcopus ageret contra ius commune seu pontificium, quod profecto
facere non potest. Ratio secundi, quia per modum exceptionis in casu
speciali atque extraordinario, illud agere valet propter bonum publicum,
cum eiusdem tutela sicut recta legum ecclesiasticarum observantia
Episcopo urgenda committatur ad normam can. 336, § 1. Proinde lex
dioecesana aut decretum generale de huiusmodi referri non potest.
Nec eadem ratione Episcopus indulgere valet ut, contra praescri­
ptum can. 867, distribuatur sacra communio, ex. gr. feria VI in Parasceve.
Quidnam in casu gravis necessitatis, extra periculum mortis? Si
revera adsit ista necessitas, Ordinarius potest permittere etiam feria VI
distributionem Eucharistiae, remoto scandalo, v. g. pro militibus vel
iter diuturnum aggressuris, qui alia occasione communicare non pos­
sent. Imo in his adiunctis censemus Ordinarii positivam permissio­
nem non requiri.
Quod autem dicitur de feria VI in Parasceve, a fortiori dicendum
de Sabbato Sancto.
■

371. Consuetudo Romae vigens. — Romae ex usu satis antiquo non pote­
rant regulares in suis ecclesiis vel oratoriis distribuere Eucharistiam feria V
in Coena Domini.
Quaeri potest, an iure quo nunc utimur, adhuc maneat huiusmodi prohi­
bitio. Negative respondemus, tum quia relata Codicis verba sunt generalia
prorsus atque explicita, adeo ut nulla supersit solida ratio dubitandi; tum
quia ex eodem Codice (can. 859) motivum praefatae prohibitionis cessavit
plane, eo ipso quod sublata fuit obligatio satisfaciendi praecepto paschali in
propria paroecia; cessante vero motivo, sponte corruit ipsamet prohibitio.
Huiusmodi praxis, attenta praesertim mente Ecclesiae circa comniu(20 Ctr. Ferre ree, II, n. 297; Mare, II, n. 1540; Vernieerech, III, n. 420.

D E SA N CTISSIΜ Λ CO Μ M U N10 X E

337

nioneni faciendam, caset potius in dainnum, quam in bonum fidelium; idcirco
toleranda non videtur ad normam can. 5. Cfr. n. 367.
Ita in praecedentibus editionibus. Nunc laeti accipimus ex declaratione
Vicariatus Urbis memoratam praxim non amplius urgeri eamque penitus
esse sublatam.

372. Utrum legitima consuetudo possit induci. — Quaeri potest,
an consuetudo legitime induci valeat contra praescriptum can. 867,
sive extensiva ea sit sive restrictiva.
Si agitur de consuetudine extensiva, ex. gr. ut feria V in Coena
Domini, post sollemnia expleta, aut feria λ7! in Parasceve Eucharistia
fidelibus distribuatur, censemus eam legitime posse induci, saltem si
centenaria aut immemorabilis sit; neque obstat praescriptum can. 818.
Consuetudo restrictiva, puta ne feria V aut in Sabbato Sancto quis
communicet inter Missarum sollemnia, aut aliis per annum temporibus
nequit induci. Ratio, quia huiusmodi consuetudo minus rationabilis
videtur, utpote quae communioni frequenti seu quotidianae ab Ec­
clesia tantopere commendatae opponitur.
Praeterea, ubi agitur de actibus mere jacultativis, qui scii, ad li­
bitum poni vel omitti possunt, uti est communio in Sabbato Sancto
aut feria V in Coena Domini aliisve diebus, omissio actuum, etsi per
longissimum tempus protracta, consuetudinem non inducit, nisi « scien­
ter a communitate cum animo se obligandi » (can. 28) omittantur. Quae
intentio obligationis inducendae numquam praesumitur, et valde diffi­
cile demonstratur.

373. Hora distribuendi sacram communionem. — 1. « Sacra com­
munio iis tantum horis distribuatur, quibus Missae sacrificium offerri
potest, nisi aliud rationabilis causa suadeat » (can. 867, §4).
Ratio huius praescripti est, quia tempus normale, et sacrae anti­
quitati maxime consentaneum, ministrandi sanctissimam Euchari­
stiam, est tempus ipsius Missae; et olim nonnisi perquam raro distribui
solebat communio extra Missam.
Proinde, attento can. 821, § 1, quo tempus Missae celebrandae
determinatur, Eucharistia ministrari nequit citius quam una hora ante
auroram vel serius quam una hora post meridiem.
Ex qualibet iusta causa, etsi levi, potest communio distribui sive
ante sive post praefatum tempus. Huiusmodi causa esset, praeter im­
possibilitatem physicam vel moralem, quodeumque incommodum ali­
cuius momenti, iter suscipiendum, maior commoditas vel devotio etc.
Causa attendi potest tam ex parte communicantis, quam ex parte mi-

338

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

nistri. Qua causa exstante, nil vetat quominus Eucharistia ministretur
noctu aut sub vesperis, et quo citius ante auroram vel serius post
meridiem distribuatur, eo vel maior quoque, uti patet, requiritur
causa.

Quidam DD. iure vetero tenebant nulla opus esse causa, ut licite sacra
communio distribueretur hora insueta, i. e. ante auroram vel post meridiem.
Hodie ex legislatoris expressa declaratione, aliqua rationabilis causa requiritur,
etiam forte minima, ut Eucharistia licite ministrari queat extra tempus a
iure praefinitum.
S. Alph. (21) haec habet: «Intempesta nocte puto cum Salmant. et Bo­
nacina, non licere (communionem distribuere) nisi in solo casu necessitatis».
Cum praescriptum cit. can. nullam hac in re ponat limitationem, dicen­
dum omnino est, etiam extra casum necessitatis, posita causa iusta, per se
licitam esse noctu Eucharistiae distributionem, ut supra innuimus.

2. « Sacrum tamen Viaticum quacumque diei aut noctis hora mini­
strari potest » (can. 867, § 5).
Principium generale hisce verbis statuitur, ut spirituali infirmo­
rum saluti, quoad fieri potest, consulatur. Nulla causa ad id requiritur
specialis, seu ipsum mortis periculum est causa iusta et urgens. Fac
animadvertas, hoc valere etsi ex medicorum indicio aliisve indiciis
constet communionem posse differri, seu ministrari horis diurnis; ratio
est, quia in Codice non habetur ulla restrictio et probe consulitur scru­
pulis et anxietatibus propulsandis.
3. Nocte Nativitatis Domini, in ecclesiis vel oratoriis, in quibus ex
iure (cfr. can. 821, § 2 et 3) aut ex speciali induito Sedis Apostolicae
(cfr. c. 869) licet Missam celebrare, sacra communio petentibus mini­
strari potest. Id authentice hodie confirmatur responso Pontif. Comm.
Codicis.
Sane proposito dubio: «An can. 867, § 4, collatus cum can. 821,
§ 2, ita intelligendus sit ut sacra communio distribui possit in Missa,
quae sive iure sive apostolico induito celebratur, media nocte Nativi­
tatis Domini »; — die 16 mart. 1936 Pontif. Comm. Codicis respondit:
« Affirmative, nisi loci Ordinarius, iustis de causis, in casibus particu­
laribus, id prohibuerit ad normam can. 869 » (22).
Ordinarius nec lege dioecesana nec generali decreto vetare potest
quominus sanctissima Eucharistia distribuatur in ecclesiis vel oratoriis
publicis aut semi-publicis sive saecularibus sive religiosis, in Missis quae
celebrantur media nocte Nativitatis Domini, aliisve diebus aut horis.
(21) Lib. VI. n. 252.
(22) A. A. S., 1936, p. 170.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

339

Solum in casu particulari, iusta de causa, v. g. pro tali loco vel
persona, numquam generatim et universim, prohibere valet. Cfr. n. 374.
4. Si quis, extra horam a iure determinatam, sacram communio­
nem fidelibus ministret sine ulla prorsus rationabili causa, peccat; sed,
secluso contemptu, nonnisi venialiter. Practice causa aliqua saltem
levis vix abest, ideoque culpa fere numquam admittenda.
An consuetudo extensiva aut restrictiva legitime possit induci hac
in re, vide, congrua congruis referendo, quae supra tradidimus (n. 372).
374. Locus communionis distribuendae. — « Sacra communio di­
stribui potest ubicumque Missam celebrare licet, etiam in oratorio pri­
vato, nisi loci Ordinarius, iusta de causa, in casibus particularibus id
prohibuerit » (can. 869).
Omnibus constat iure antiquo vetitam fuisse Eucharistiae distri­
butionem in oratoriis privatis, sine apostolico induito, relate ad extra­
neos fideles Sacro adstantes; sine Ordinarii licentia, relate ad indultarios (23).

Sane interrogata S. R. C.: «I. An liceat sacram communionem in ora­
toriis privatis, de Ordinarii tantum licentia, indultariis ministrare. II. Utrum
non tantum indultariis, sed etiam fidelibus Sacro adstantibus in praedictis ora­
toriis sacra communio ministrari possit»; die 10 febr. 1906 reposuit: «Ad I.
Praesnpposito induito apostolico pro concessione oratorii privati, affirmative.
Ad II. Negative, nisi adsit indultum apostolicum » (24).

Ex citato can. 869 solum in casu particulari, et quidem iusta de
causa, loci Ordinarius prohibere valet sanctissimae Eucharistiae distri­
butionem in oratorio privato aut etiam semi-publico aut publico,
necnon in ecclesiis. Itaque per modum actus dumtaxat potest id vetari;
et ideo non lege dioecesana vel statuto seu praecepto generali, sed
tantum particulari praecepto, ob hanc illam ve circumstantiam aut oc­
casionem, et solum ob iustam et per se gravem causam eaque tantum
perdurante.
Ordinarius prohibere nequit quominus intra Missam sacra com­
munio distribuatur, cum fideles adstantes ius habeant Eucharistiam
sumendi ideoque propius participandi Sacrificio Missae.
(23) Cfr. Gasporri, Z. c., n. 1092.
(21) Ephemerides liturfficae, on. 1907, p. 193. Hoc decretum omissum fuit in novissima
editione Decret, auth. Imo, etiam ante editum Codicem, disciplina llturgiea line in re plane
Immutata fuorat per dccr. Urbis et orbis, S maii 1907, quo · SSmus D. N. Plus Ραρα X... sta­
tuere ac declararo dignatus est, ut induitis oratorii privati intclllgatur inclusu facultas sacram
communionem distribuendi iis omnibus christlfldclibus, qui sacrificio Missae adslstuut.....
Contrariis non obstantibus qulbuscumquo » Decreta auth., n. 4201.

340

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

375. Huc spectant responsa data a S. C. de Sacramentis. Propo­
sitis dubiis:
« I. An fideles in montanis pagis habitantes, quoties ad infirmos
sacra Eucharistia deferatur, possint sacra synaxi refici in loco sacro,
vel etiam, cum agatur de re tam sacra, in loco decenti et honesto qui
in itinere extet, non valentes ea dic ecclesiam petere;
« II. Num sacra communio et Confessionis sacramentum admini­
strari possint iis qui in domo infirmi versantur;
« III. An administrari debeant in enunciatis circumstantiis iis,
qui aetate sunt provecti vel morbo laborant»: S. Congregatio die 5
ian. 1928 in Montis Regalis in Pedemonte respondit:
« Ad. I. Affirmative, ad normam can. 869, iuncto canone 822, § 4,
seu dummodo Ordinarius loci id concedat ad normam citatae prae­
scriptionis, scilicet pro singulis casibus et per modum actus.
« Ad II et III. Quoad communionem, provisum in primo » (25).
Ad genuinum sensum percipiendum harum responsionum — quae
profecto canonum praescripta nec authentice interpretari nec a for­
tiori restringere valent — haec naviter attendantur:
1° Fideles, qui in domo infirmi versantur, possunt et ipsi SS. Eu­
charistiam recipere, quoties ea ad infirmum defertur; neque ad id
peculiaris licentia Ordinarii requiritur.
2° Occasione delationis SS. Eucharistiae ad infirmum vel in­
firmos, potest sacerdos plures particulas consecratas secum deferre,
ut eas in ecclesia seu loco sacro distribuat, servatis servandis, fidelibus
qui ad ecclesiam ubi asservatur augustissimum Sacramentum nequeant
ea die se conferre; neque Ordinarii venia ad id opus est.
Quae venia, contra, requiritur pro distribuenda communione, in
praefatis adiunctis, extra ecclesiam seu locum sacrum, in loco quidem
honesto ac decenti. Aliquando sufficit licentia rationabiliter praesumpta.
3° Ordinarius iusta et gravi causa potest prohibere in casu par­
ticulari Eucharistiae distributionem in praedictis circumstantiis.

376. « Sacerdoti celebranti non licet Eucharistiam intra Missam di­
stribuere fidelibus adeo distantibus ut ipse altare e conspectu amittat »
(can. 868).
Attendenda sunt decreta S. R. C. Florentina, 19 dec. 1829, ad I;
lanuen., Ί dec. 1844; Ordinis Minorum Capuccinorum. S. Francisci,
24 mart. 1860, ad I; Societatis lesu, 11 maii 1878, ad VIII (26).
(25) Ada Apost. Sedis, XX, p. 79.
(26) Dccrda auth., nn. 2672, 2885, 3099, 3448.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

341

Iuxta ista decreta praescriptum can. 868 ita est intelligendum ut
liceat Eucharistiam distribuere intra Missam, si fideles communicantes
sint in oratorio privato aut semi-publico aut in ecclesia, ubi Sacrum fit,
quamvis forte longe distent ab altari, aut sacerdos, puta ob structu­
ram architectonicam, altare non videat; e contra non licet, si commu­
nicantes, ex. gr. aegroti, sint extra oratorium seu locum ubi Missa
celebratur, etsi parum distent.
377. Distributio Eucharistiae extra locum sacrum. — Id iusta
de causa semper fieri potest, servatis servandis. Generatim, extra
casum infirmi, attendendus est locus ubi Missa celebratur. Quare si
extra ecclesiam vel oratorium fiat Sacrum ad normam can. 822, § 4,
dubitandum non est quin licite ministrari possit sacra communio,
iuxta ea quae supra (n. 375) dicta sunt.

378. An et quanam ratione distribui possit Eucharistia in loco
interdicto. — 1. Iure antiquo sacramentum Eucharistiae, extra mortis
articulum, recipi non poterat in loco interdicto ne ab ipsis quidem
innocentibus neque ab iis qui interdicto personali generali subessent (27).
2. lure novo (cfr. can. 2276) qui subsunt interdicto locali, dum­
modo eidem causam non dederint, nec alia censura prohibeantur,
possunt, si rite sint dispositi, Eucharistiam recipere, sine absolutione
ab interdicto aut alia satisfactione.
Si fuerit interdictum altare vel sacellum alicuius ecclesiae, com­
munio nequit ibi distribui, cum nullum sacrum officium seu ritus
sacer in eisdem possit licite peragi (can. 2272, § 1).
Si interdicta fuerit ecclesia capitularis aut paroecialis. Eucharistia
potest distribui, dummodo decretum interdicti aliam ecclesiam pro in­
terdicti tempore eidem non substituat; idem dicas, si fuerit interdicta
ecclesia, quae unica sit in oppido seu pago aut villa (cc. 2271, 2°, 2272,
1° et 2°).
Cum vero effectus interdicti localis non sint omnes et singuli a iure ex­
presse determinati, sed arbitrio Praelati interdictum ferentis relinquatur eo­
rundem extensio vel restrictio, iuxta praescriptum can. 2271, ideo in praxi
inspiciendum est decretum interdicti, et videndum, num sacra communio sit
vetita, necne; quae si expresse prohibita non sit, tamquam permissa haberi
debet, ad normam iuris (28).
(27) Cfr. Suarez, De censuris, disp. 30, sect. 1; Schmalzgr., lib. V, tit. 39, n. 331 s.; Cap­
pello, De censuris, n. 408, not. 10.
(28) Cfr. Cappello, Dc censuris, n. 408 es.

312

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

3. Distributio Eucharistiae in loco interdicto, praesertim si fiat
iusta aliqua causa et privatim, irregularitatem, de qua in can. 985, 7°,
probabiliter non secumfert.
4. Plures censent Eucharistiae distributionem in loco interdicto
semper vetari sub gravi. Alii id nonnisi sub levi vetitum affirmant.
Haec sententia probabilis dicenda, dummodo absit contemptus et
scandalum; imo ex causa iusta licita est Missae celebratio.
379. Utrum sub gravi an sub levi attendenda sit circumstantia
loci circa Eucharistiae distributionem. — Circumstantia loci profecto
spectanda est, cum ipsa reverentia erga augustissimum Sacramentum
exigat ut sancte ac devote custodiatur et ministretur. At, secluso scan­
dalo et contemptu, circumstantia loci quoad sacram communionem
urget sub levi tantum, non autem sub gravi, rei natura perspecta et
legis fine considerato. Inde sequitur causam iustam quamcumque ex­
cusare.

Articulus III.

De obligatione ministrandi Eucharistiam.
380. Tum ex generali officio caritatis, tum ex speciali officio,
quod vi muneris habent, qui curam animarum exercent, facile eruitur
quae et quanta sit obligatio sanctissimam Eucharistiam distribuendi (1).
Praeter ea quae diximus (n. 52 ss.) de obligatione in genere mini­
strandi sacramenta, pauca supersunt addenda.
381. Principia. — I. Parochi et alii sacerdotes, qui curae animarum
exercendae sunt praepositi, tenentur ex iustitia Eucharistiam ministrare
suis subditis, non modo quando hi ex necessitate communicare debent, sed
etiam extra necessitatem, quoties rationabiliter petunt. Cfr. n. 53.
Haec obligatio fidelibus satisfaciendi est potius severius quam
laxius interpretanda. Attamen per se grave peccatum non est, raro
alicui petenti non satisfacere, licet fiat sine iusta causa; per accidens
aliquando grave evadere potest.
Ab omni peccato excusatur parochus, si petitio sine causa fit im­
portuna sive ex se sive ob alia parochi negotia. Multo minus peccat,
si denegat frequentiorem communionem iis, qui non sunt rite dispositi:
(1) Suarez, disp. 72, sect. 3: Salmant.. Lc., disp. 12, dub. i, n. 23; Lehmkulil, 7. c.. n. 184

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

343

at publice id facere non licet, nisi publice constet de ilia indispositione (2).
382. II. Pastores animarum tenentur praecipue Viaticum praebere
moribundis.
Sedulo investigare debent de periculo ovium suarum, et curare
ut infirmi plene sui compotes illud recipiant (can. 865).

Ad rem haec Rituale Rom. tradit: «Parochus in primis meminisse debet,
non postremas esse muneris sui partes, aegrotantium curam habere. Quare cum
primum noverit, quempiam ex fidelibus curae suae commissis, aegrotare, non
exspectabit, ut ad eum vocetur, sed ultro ad illum accedat: idque non semel
tantum, sed saepius, quatenus opus fuerit... Ubi vero periculum immineat,
parochus monebit aegrotum, ne daemonum astutia, neque medicorum pol­
licitationibus, neque propinquorum aut amicorum blanditus se ullo modo
decipi sinat, quo minus ea, quae ad animae salutem pertinent, opportune pro­
curet, et qua par est devotione et celeritate, sancta sacramenta, dum sana
mens est, integrique sensus, religiose suscipiat, citra fallacem illam, ac perni­
ciosam procrastinationem, quae plurimos ad aeterna supplicia perduxit, in
diesque, fallente diabolo, perducit » (3).
De visitatione infirmorum, cfr. resp. S. C. Concilii, 23 mart. 1879.

383. III. Parochi curare debent, ut pueri usum rationis assecuti et
sufficienter dispositi quamprimu II divinis epulis reficiantur (cc. 854,
§ 5, 860).
Hoc declarabitur infra cum loquemur de aetate primae commu­
nionis (n. 505, 5).
384. IV. Ceteri sacerdotes non habentes curam animarum, diaconi,
ct ipsi parochi non-parochianis solum in casu necessitatis tenentur ex
caritate Eucharistiam ministrare.
Gravis obligatio habetur certe in periculo mortis: tunc, quilibet
sacerdos, qui praesto sit, debet aegroto succurrere, etsi infirmus hoc
sacramento non indigeat tamquam medio salutis necessario. Attamen
si minister grave damnum subire debeat, alienus sacerdos multo fa­
cilius, quam parochus, excusatur (4). Sane regula, quam communiter
tradunt theologi, haec est: alienus sacerdos in necessitate tenetur mi­
nistrare, si possit sine incommodo relative gravi.
Etiam extra mortis periculum potest aliquando haberi gravis obli(2) Lacroix, l. c., part. I, n. 133; Salmant., I. c.,· S. Alph., I. c., n. 58, 253; Lchxnkuhl, l. c.
(3) Tit. V, cap. 4, n. 1 ot 10.
(4) S. Alph., lib. VI, n. 233; Lehmkuhl, I. c., n. 185; Maro, l. c., n. 1538; Pigbi, l. c.,

st

Bl
j
HB

344

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

gatio ministrandi fidelibus Eucharistiam, puta, si occasione alicuius
sollemnitatis, sive ordinariae sive extraordinariae, plures cupiant san­
ctam communionem sumere, et desit minister, qui ex officio eam mi­
nistrare teneatur, ita ut si alius sacerdos praesto sit isque petitioni
fidelium non satisfaciat, graves murmurationes, dicteria, scandalum
aliaque incommoda oriantur.
Id a fortiori valet, si tempore paschali desit rector in aliqua pa­
roecia ex inopinato aliquo eventu, et nondum ab Ordinario designa­
tus fuerit sacerdos qui vices parochi gerat (5). Cfr. n. 56.

Articulus IV.

De modo ministrandi Eucharistiam.
385. Sacra communio sub specie panis tantum fidelibus prae­
benda. — Can. 852 statuit: « Sanctissima Eucharistia sub sola specie
panis praebeatur ».
Hoc praescriptum grave profecto est. Proinde fideli communicanti
praebere sacram communionem sub specie vini in Ecclesia latina num­
quam licet.
Plerique docent ne in necessitate quidem Viatici sumendi id li­
cere; quia, aiunt, rationes ob quas prohibetur communio sub utraque
specie, adeo sunt graves et generales, ut in casu particulari nequaquam
cessent. Sane «leges latae ad praecavendum periculum generale, ur­
gent, etiamsi in casu particulari periculum non adsit » (can. 21).
At, his non obstantibus, putamus licite praeberi moribundo Eucha­
ristiam sub specie vini, secluso quolibet periculo irreverentiae ac defi­
ciente omnino sanctissimo Sacramento sub specie panis. Ratio, quia in
periculo mortis fideles sacrae communionis recipiendae praecepto di­
vino tenentur.

Enunciatum principium valet quidem de legibus mere ecclesiasticis; sed,
cum agitur de iure quoque divino sin inique desint incommoda ad quae vitanda
lex ecclesiastica opportune lata est, videtur non tam rigorose esse accipiendum
memoratum principium. Palam est huiusmodi casum esse fere hypotheticum.
Praecipuae rationes, cur Ecclesia prohibuerit communionem sub utraque
specie, hae sunt: 1° periculum irreverentiae in SS. Sacramentum; 2° penuria
vini in multis regionibus et paupertas fidelium; 3° cautio, ne multi ab Eucha­
ristia suscipienda arceantur, qui abhorrent a vino gustando, ab eodem cum
(5) Cfr. Suarez, l. c.; Lacroix, l. c.. n. 134; Vusqnoz, dlsp. 209, n. 50 es.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

345

aliis calice participando; 4° protervia haereticorum totum Christum sub una­
quaque specie praesentem esse negantium, quos Ecclesia sua ipsa praxi con­
futat. De calice laicis non concedendo praeclaram habuit orationem in Con­
cilio Trid. P. Laynez S. L

386. Normae generales circa sacram communionem ministranda II
— 1. Minister accurate servare debet ritus et caeremonias quae in ri­
tualibus libris ab Ecclesia probatis praecipiuntur (can. 733, § 1) - (1).
2. In primis sacram communionem distribuere debet pane azymo
vel fermentato, secundum proprium ritum. Ubi vero necessitas urgeat
nec sacerdos diversi ritus adsit, licet sacerdoti orientali, qui fermentato
utitur, ministrare Eucharistiam in azymo, vicissim latino aut orien­
tali, qui utitur azymo, ministrare in fermentato; at quisque suum
ritum ministrandi servare debet (can. 851). — Id sub gravi praecipi
manifestum est.
3. Sub specie panis danda non est hostia maior, quali utitur sa­
cerdos in celebratione, neque plures hostiae parvae sunt uni tradendae.

Hoc enim expresse prohibuit Innocentius XI per decretum S. C. Concilii,
12 febr. 1679. Exinde tamen non sequitur illicitum esse plures particulas uni
dare oh causam rationabilem, ex. gr. ut citius particulae remanentes consuman­
tur. Nam, quamvis decr. cit. absolute loquatur, tamen ex Benedicto XIV (2)
patet id fuisse prohibitum solum, quatenus fieret ad fovendam falsam devo­
tionem, quae vigebat in quibusdam monialium monasteriis Galliarum (3).

4. In casu necessitatis, ubi scii, particulae consecratae non ha­
beantur pro numero fidelium communicantium, parvae hostiae dividi
possunt in duas, tres aut etiam quatuor partes iuxta earundem ho­
stiarum magnitudinem, sed cavendum sedulo est ne particula nimis
parva evadat et vix sensibilis in ore communicantis.
5. R. C. in Veronen. 16 mart. 1833 expresse declaravit, servari posse con­
suetudinem « dividendi consecratas particulas, si adsit necessitas » (4).
Etiam ex hostia maiore sacerdoti celebranti reservata potest particula
detrahi pro uno aut altero communicaturo, qui aliter diutius exspectare de­
beret, licet ex mera devotione communicet (5).
Non convenit inter DD., an grave peccatum sit plures hostias
parvas uni communicanti tradere. Irreverentia per se non apparet,
sed solum defectus non servati praescripti ritus; porro, cum huiusmodi
(1)
(2)
(3)
(i)
(5)

Cfr. Rituale Rom., Ut. IV, cap. 1 ss.
Oil. cit., lib. Ill, cap. 20, n. 1.
Génlcot, l. c., n. 189, V; Noklin, l. c., n. 130, 5; Gaspard, Z. c., n. 1097.
Decreta aitlh., n. 2704.
S. Alph., Z. c., n. 245; Lehmkuhl, l. c., n. 180; Gaspard, Z. c., u. 1098.

346

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

defectus non sit natura sua gravis, culpa ex se nonnisi venialis videtur,
et forte nulla ex bona fide aut aliqua causa (6). Item veniale aut
nullum peccatum est, parvas hostias absque necessitate in plures
partes dividere, aut ex hostia unam aliamve particulam detra­
here (7).
5. Communio ministranda est cum veste sacra, i. e. cum superpelliceo et stola (extra Missam, nec immediate ante vel post), cum
lumine, ac recitatis precibus quae antecedunt et quae subsequuntur.
Id requiri sub culpa, manifestum est, nisi agatur de casu necessitatis.
Sola enim necessitas excusat ab una aliave caeremonia seu ritu adhi­
bendo, aut etiam ab omnibus, si urgeat necessitas, ex. gr. si Viaticum
praeberi debeat aegroto, qui versatur in articulo mortis.
Opinio quorundam veterum theologorum id negantium (8), sive
iure antiquo (9) sive a fortiori iure novo, est improbabilis omnino.
Ministrare Eucharistiam sine stola et superpelliceo per se, i. e. nisi aliqua
causa excuset, est peccatum grave; ministrare cum sola stola aut solo superpelliceo, vel sine lumine, aut sine recitatione precum sive antecedentium sive
subsequentium, est peccatum leve, si fiat sine ulla causa excusante (10).

6. Sacerdos distribuere debet Eucharistiam pollice et indice manui
dexterae.
Quaerunt DD., utrum sacerdos laborans infirmitate pollice et in­
dice, possit Eucharistiam distribuere aliis digitis. Multi, quorum sen­
tentiam ut probabiliorem tenet 8. Alph. (11), censent id licere tantum
in casu extremae necessitatis, nempe si alias aegrotus sine Viatico
esset moriturus.
Alii putant, id probabiliter licere quoties causa iusta adsit, seu
quoties sacerdos nequeat ob quodcumque motivum uti pollice et in­
dice. Ratio, quia tota manus est consecrata, et videtur tantum levis
obligatio ut minister in distribuenda Eucharistia utatur pollice et in­
dice; ideoque non apparet quare ob iustam causam aliis digitis uti
nefas sit (12).
Haec sententia, quam probabilem habet ipse Ligorius (l. c.), tuta
est eaque tenenda.
(6) Cfr. BaU.-Palm., I. c., n. 108.
(7) S. Alph., I. c.
■
(8) Cfr. S. Alph., I. c., n. 241.
(9) S. C. de Prop. Fide, 20 dec. 1739 et 9 dec. 1822; S. R. C. Vicarialus A postotici Dc
Dania, 4 iebr. 1871, n. 3234.
(10) S. Alph., I. c., n. 241; D’Annibalc, l. c., § 274; Génlcot, l, c„ u. 187, 1; Lehm­
kuhl, l. c., n. 187.
(11) Loc. cit.f n. 214.
(12) Lacroix, /. c.. n. 190; Ball.-Palm., L c., n. 104 et ad Gury, II, n< 290; Génlcot, l. c.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

347

Item quaerunt theologi, an iusta de causa, v. g. tempore peetis, Eucha­
ristia porrigi possit aliquo decenti instrumento, ex gr. cochleari.
Plures merito affirmant; neque improbabile id putat S. Doctor (l.c.) - (13).
Quam sententiam, saltem implicite, approbavit S. Officium. Nam ad dubium:
» Utrum SS. Eucharistiae sacramentum administrari possit lue infectis non
immediate manuum porrectione, sed oblonga aliqua virga in cuius extremi­
tate adsit lunecula aurata ex argento, quae post infusam in os infirmi parti­
culam igne purificetur o; S. C. die 11 iul. 1754 respondit: » Potranno codesti
missionarii regolarsi nolle maniore ed usi altre volte praticati nelle occasioni
di peste in cotesti paesi tanto frequenti, purchè si faccia colla dovuta decenza
e si cerclii di scansare ogni inconveniente che potesse in qualsivoglia modo
esporre alia irrivercnza un’azione si sacrosanta » (14).
Quidam auctores docent, aegroto, qui non valet aut nonnisi cum
magna difficultate traiicere hostiam, posse eam praeberi impositam
cum aqua (potiusquam cum vino, ut ipsi affirmant, ne citius species
consecratae corrumpantur) in cochleari (15). Quae sententia vera est
eaque practice sequenda, ut infirmo apte consulatur.
De ritu servando in sacrae communionis receptione dicetur infra
(n. 494 ss.).
387. Ritus communionis distribuendae in ecclesia. — 1. In Ec­
clesia Occidentali sacra communio intra Missam ministranda est iuxta
ritum praescriptum in Missali Rom. (16) et in Rituali Rom. (17);
extra Missam, et immediate ante vel post, iuxta ritum praescriptum
in Rituali Rom. (18).
2. Sacerdos, «lotis prius manibus», ut habet Rituale (l. c., n. 1),
ministrare debet Eucharistiam extra Missam.
Controvertitur, num sub culpa eiusmodi lotio requiratur, necne.
Pro certo habemus, non requiri sub culpa, nisi manus sint immundae;
quo in casu, ratione irreverentiae, peccatum est leve aut grave, prout
manus sunt plus minusve immundae. At culpa letalis non est, nisi
tanta sit manuum immundities ut gravis profecto irreverentia cen­
seatur, iisdem non lotis, sanctissimam Eucharistiam distribuere.
3. In sacra communione ministranda adesse debet minister, qui
recitet Confiteor et sacerdoti respondeat. Necesse non est ut sit cle(13) D’Annibale, l. c., § 274, not. 9; Gasparrl, l. c., n. 1099.
(1-1) Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 391.
(15) Praepositus, Comment, in 3 P. S. Thom., q. 80, a. 5, dub. 6; Diana, l. c., tract. 4,
rcsol. 10-1.
(16) Ritus celebrandi Missam, X, 6.
(17) Tit. IV, cap. 2, n. 1 ss.
(18) Loc. cit., n. 13.

23 — Cappello, De Sacramentis, I.

348

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

ricus, prouti expresse liquet ex Rituali Rom. (Z. c.); verum mas tantum,
non autem femina, hoc munere fungi potest.

Si desit mas, ita praestat distinguere: vol communio ministratur monialibus aut sororibus, vel non. Si primum, consuetudine receptum est, ut monialis
seu soror ipsa munus ministri adimpleat; quae consuetudo, cum reprobata
numquam fuerit a S. R. C. (19), legitima videtur; sed etiam in hoc casu potest
sacerdos ipse dicere Confiteor ac respondere. Si alterum, ipse sacerdos, non
vero mulier, dicat atque respondeat; at si pia mulier ab altari distans reci­
taret, nullum foret peccatum. Si adest idoneus minister, ipsemet, non autem
sacerdos, recitare debet Confiteor (20).
Ex dictis superius (n. 386, 5) liquet recitationem Confiteor requiri
sub levi.
4. In communione administranda extra Missam, stola potest esse
coloris Officio convenientis iuxta Rituale (Z. c.), vel etiam coloris albi,
prout valde convenientis sacramento Eucharistiae (21).
5. Bursa cum corporali adhiberi debet, iuxta Rituale Rom., in
Eucharistia extra Missam distribuenda; quae rubrica Ritualis, qua­
tenus respicit usum corporalis, est vere praeceptiva (ideo obligat
sub peccato, levi equidem, non autem gravi); nec sufficit loco cor­
poralis palla super altare posita (22). Quaelibet tamen causa iusta
excusat.
Decet ut sacerdos ipse, sanctissimam Eucharistiam ministraturus, bursam
cum corporali ad altare deferat (23).
Bursa vero debet esse eiusdem coloris ac stola a sacerdote deferenda (24).
Id tamen ne sub levi quidem obligat, cum desit praeceptum seu rubrica, aut
generale S. R. C. decretum.

6. Sacerdos vestibus Missae indutus, qui in alio altari Sacrum fecit
aut est facturus, potest in casu necessitatis (sensu lato, intelligas,
ideoque etiam in casu utilitatis fidelium petentium) transeundo ad
altare, in quo asservatur SS. Sacramentum, communionem distri­
buere (25).
Practice id semper licitum est, quoties fideles communicare velint,
(19) Imo s. R. C., Lincien., 6 febr. 1892, ad XIV (n. 3761), et Firmana, 13 lun. 1893
(n. 3800), huiusmodi consuetudinem implicite approbavit.
(20) S. R. C., Dc Zacathccas, 31 mart. 1879, ad III, n. 3188.
(21) S. R. C., Tridcnlina, 12 mart. 1836, ad XII, n. 2740.
(22) S. R. C., Conarcualionia Clericorum Rcffularium Sanctissimae Crucis et Passionis
D. N. I. C., 27 febr. 1847, ad I, II, III et IV, n. 2932.
(23) S. R. C., Neapolitana, 24 sept. 1842, ad III, n. 2850.
(24) S. R. C., Figlevanen., 11 lun. 1880, ad I, n. 3515.
(25) S. R. C., Tridcnlina, 12 mart. 1836, ad XI, n. 2740.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

349

et praesto non sit alius sacerdos aut iidem exspectare nequeant sine
aliquo incommodo.
7. Sacra communio ministranda non est a sacerdote sacris vestibus
Sacrificii induto, ante vel post Missam sollemnem aut cantatam vel
convcntualem (26). Excusat tamen quaelibet iusta causa.

In Missis de Requie sollemnibus vel cantatis, iuxta praxim Urbis, di­
stribui non solet communio. Licite tamen semper fieri potest.
Ubi ex aliqua rationabili causa distribuenda sit, diaconus ipse debet di­
cere Confiteor alta voce, non cantando; alias in Missis sollemnibus Confiteor
dicatur alta voce vel cantetur, iuxta consuetudinem. At in Missa pontificali
cani debet ex praescripto Oaeremonialis Episcoporum, lib. I, cap. 9, n. 6; et
lib. II, cap. 29, n. 3 (27).
8. Non licet sine speciali privilegio communionem ministrare in
altari, ubi SS. Sacramentum expositum est (28).
9. Antiquitus sacerdos Eucharistiam praebebat dicens: Corpus
Christi, et accipiens respondebat: Amen; qua voce suam fidem in
realem Christi I). praesentiam sub illis speciebus consecratis profite­
batur. Hodie formula ministrandae communionis simplicis et ordina­
riae, iuxta Rituale Rom., est: Corpus D. N. I. C. custodiat animam
tuam in vitam aeternam. Arnen.
In communione ordinandorum adhiberi debet formula Pontifi­
calis Romani: Corpus D. N. I. C. custodiat te in vitam aeternam. Qui­
libet respondet: Anien.
Haec formula adhibenda est non solum in communicandis pro­
motis ad ordines maiores, verum etiam pro iis qui promoti fuerunt
ad ordines minores et ad primani tonsuram (29). Hinc corrigenda est
doctrina, quam tradit una cum aliis De Amicis (30).
In communicandis neo-presbyteris in Missa ordinationis omit­
tuntur sive formula sive alia verba: Ecce Agnus Dei, Domine non sum
dignus (31).
Haec verba Ecce Agnus Dei et Domine non sum dignus nequeunt
(26) S. R. C., Ordinis Fratrum Minorum Provinciae Apuliae, 19 ian. 1906, n. 1177;
cfr. etiam can. 816, § 1.
(27) S. R. C., Dc Queretaro, 28 nov. 1902, ad II, n. 4104.
(28) S. R. C., Societatis Icxu, 11 mali 1878, ad I, n. 3448; Marianopolitana, 17 april.
1919; 27 iul. 1927.
(29) S. R. C., Marsorum, 12 nov. 1831, ad XVI, n. 2682 (v. Index generalis rerum occur­
rentium in Decretis S. 7?. C., p. 110, v. Communio intra Missam); Orosselana, 7 mail 1853,
ad III, n. 3012; Tlascalen., 26 sept. 1868, n. 3186.
(30) II ccri moniale completo, III, p. 269 (Roma, 1906).
(31) S. R. C., Lcricn.. 11 febr. 1702, ad IV, n. 2089; Syrcn.. 31 ang. 1872. ad II, n. 3274;
ihirlrmcn., 17 ian. 1890. ad I et II, n. 3721.
Etiam quando Cardinalis communicat in forma sollemni, omittitur confessio, absolutio.
Ecce. Agnus Dei. Catalanus, Cacremoniale Episcoporum, Ifb. II, cap. 29. § 6.

350

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

recitari lingua vernacula; et contraria consuetudo est prorsus elimi­
nanda (32).
388. 10. Ex praescripto Ritualis Rom. ed. typ. (33), sacerdos, di­
stributa communione, debet recitare antiph. O sacrum convivium.
Proinde huius antiphonae recitatio non amplius, ut antea, de con­
silio est, sed omnino de praecepto. Tempore vero paschali oratio Spi­
ritum nobis, Domine, concludenda est longiore conclusione; demum, ut
in Missa, sacerdos « elevatis oculis, extendens, elevans et iungens
manus caputque Cruci inclinans » dat benedictionem (34).
Unde corrigenda sunt ea, quae docent plures sacrae liturgiae au­
ctores (35) contra communiorem et iure quoque vetere longe proba­
biliorem sententiam.

Sacerdos preces post communionem praescriptas recitare debet infra ablu­
tionem et cxtersioncm digitorum, non vero antequam pyxidem cooperiat ac
digitos abluat (36); et nonnisi precibus absolutis debet Sacramentum in ta­
bernaculo reponere.

11. Distributa sacra communione, sacerdos debet benedicere po­
pulo manu dextera, non vero cum pyxide (37). Improbandus omnino
est mos, alicubi vigens, osculandi pyxidem antequam in tabernaculo
reponatur.
12. Minister Missae, sive clericus sit sive laicus, ceteris praeferri
debet in Eucharistiae distributione; cauto tamen, ut laico inservienti
praeferantur clerici, et clericis minoris ordinis alii in maiori ordine
constituti, aut personae quae superiore polleant dignitate liturgice at­
tendenda per se (uti regum, principum etc.), vel per accidens (uti spon­
sorum in Missa pro benedicendis nuptiis) - (38).
13. Si Eucharistia sit distribuenda monialibus, sacerdos, post reci­
tatum Confiteor a ministro vel ab ipsis monialibus, deponere debet py­
xidem ad fenestellam chori et ibi ad moniales conversus dicere Mise­
reatur etc., aliaque de more peragere usque ad benedictionem inclusive.
Id vero locum habet tantum in casu, quo solis monialibus, non
autem inservienti aliisve fidelibus, sit communio distribuenda, et
(32) S. R. C., Ordinis Minorum Capuccinorum Provinciae Helvetiae, 23 maii 1835, ad V,
n. 2725.
(33) Decr. S. R. C., 11 iun. 1913.
(34) Tit. IV, cap. 2, n. 0 ea.
(35) De Amicis, op. cit., I, p. 212; Ephemerides lilurgicae, an. 1909, p. 192 not 2
(36) S. R. C., Parisien., 14 iun. 1898. nd III, q. 1, n. 3975.
(37) S. R. C., Urbinaten., 26 iun. 1793, n. 2513; Ordinis Minorum Capuccinorum Provin­
ciae Helvetiae, 23 mali 1835, ad I. n. 2725.
(38) S. R. C., Romana, 30 iun. 1915; cfr. Acia A post. Sedis, vol. VII, p. 71 s.

DE SANCTISS] 9 Λ [A COMMUNIONE

351

quando chorus vel retro post altare situs est vel ab altari distat; ce­
teris in casibus omnia consueto modo debent persolvi (39).
14. Communio administrari potest infra presbyterium et in hora
suppedanei altaris laico Missae inservienti, etiamsi non sit indutus ha­
bitu clericali (40).
15. Si diaconus, accedente gravi causa, de Ordinarii loci vel pa­
rochi licentia (cfr. n. 303 s.) sacram communionem in ecclesia distri­
buit, dicere debet Misereatur etc. aliaque de more peragere, non ex­
clusa benedictione in fine.
Nam interrogata Pontif. Comm. Cod. « An diaconus, sacram communio­
nem ad normam can. 845, § 2 ministrans, possit et debeat in fine ritus bene­
dictionem manu impertire iuxta Rituale Rom. tit. IV, cap. n, n. 10»; die 13
iul. 1930 respondit: « Affirmative » (41).
Agitur de typica editione Ritualis Rom. post Codicem, ubi nova de hac
ro addita rubrica reperitur.

389. Ritus servandus in emittendis aut renovandis votis religiosis.
— Quoad praxim, apud Ordines et Congregationes religiosas rece­
ptam, instituendi, immediate ante communionem, votorum professio­
nem aut renovationem, haec servanda sunt: «Celebrans profitentium
vota excepturus, sumpto sanctissimo Eucharistiae sacramento, abso­
luta confessione ac verbis quae ante fidelium communionem dici solent,
sacram Hostiam manu tenens, ad profitentes sese convertet: hi vero
singuli, alta voce, professionem suam legent, ac postquam quisque le­
gerit, statim SS. Eucharistiae sacramentum sument. In renovatione
autem votorum, celebrans ad altare conversus exspectet donec reno­
vantes votorum formulam protulerint; qui, nisi pauci sint, omnes
simul, uno praeeunte formulam renovationis recitabunt, ac postea ex
ordine SS. Corpus Domini accipient » (42).

Hoc decretum obligat omnes Ordines et Congregationes religiosas, ubi
vota nuncupantur vel emittuntur intra Missam (43), non tamen sub gravi,
nec profecto ad valorem professionis aut renovationis eiusdem.
Proposito dubio: «An resolutiones S. C. EE. et RR., sub die 18
iul. 1902 ad I, et 15 ian. 1903 ad I et II, circa modum servandum in
emittenda simplici et sollemni Monialium professione post editum De­
cretum Perpensis diei 2 maii 1902, vigeant post inductam a Codice
(39)
(40)
(11)
(42)
(13)

S. R.C., Linden., 6 fobr. 1892, nd XIV, n. 3764; Firmana, 13 iun. 1893, n. 3800.
S. R.C., Baionen., 8 iun. 1911, nd I, n. 4271.
Acta Apost. Sedis, vol. XXII, p. 363.
Decr.gen. S. R. C., 14-27 nug. 1894, n. 3836
S. R.C., Dubium, 6 iun. 1896, n. 3912

352

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

luris Canonici professionem votorum temporaneorum, quae votis sol­
lemnibus praemitti debeat ».
S. C. de Religiosis, die 10 iul. .1919, respondendum censuit: «Ne­
gative, et ad mentem. Mens est ut professioni sollemni reserventur ritus
illi omnes et caeremoniae quae ad perpetuitatem status referuntur; ad
professionem vero temporaneam sufficit ut, ad normam can. 577, § 1,
n. 6, a legitimo Superiore secundum Constitutiones per se vel per
alium recipiatur » (44).
390. Communio extra ecclesiam, seu infirmorum. — 1. Eucha­
ristia deferenda est ad infirmos iuxta ritum praescriptum in Rituali
Rom. (45).
2. Sacra communio ad infirmos publice deferri debet, nisi iusta
et rationabilis causa aliud suadeat (can. 847).

Ad rem haec statuit Rituale (46) : « Deferri autem debet sanctum Sacra­
mentum ab ecclesia ad privatas aegrotantium domos decenti habitu, super­
posito mundo velamine, publice atque honorifice, ante pectus cum reverentia
et timore, semper lumine praecedente...
« Parochus igitur processurus ad communicandum infirmum, aliquot Cam­
panae ictibus iubeat convocari parochianos, seu confraternitatem SS.mi Sacra­
menti (ubi fuerit instituta) seu alios pios christifideles, qui sacram Euchari­
stiam cum cereis, seu intorticiis comitentur, et umbellam, seu baldachinum,
ubi haberi potest, deferant. Praemoneat, ut aegri cubiculum mundetur, et
in eo paretur mensa, linteo mundo cooperta, in quo SS.mum Sacramentum
decenter deponatur. Parentur luminaria, ac duo vascula, alterum cum vino,
alterum cum aqua. Praeterea linteum mundum ante pectus communicandi
ponatur, atque alia ad ornatum loci, pro cuiusque facultate ». Cfr. n. 392.

3. Ob quamlibet causam iustam et rationabilem, etsi levem, seu
non solum ad vitandum periculum irreverentiae, sed etiam in maius
commodum infirmi aut familiae vel ipsius ministri etc., omnis sacerdos
potest privatim sanctam communionem ad infirmos deferre, de venia
saltem praesumpta sacerdotis, cui custodia sanctissimi Sacramenti
commissa est (can. 849, § 1).
Quo in casu reverentiae ac decentiae tanto Sacramento debitae
sedulo consuli debet, accurate servatis normis a Sede Apostolica
praescriptis (can. 849, § 2).
Normae autem sunt sequentes.
S. Congregatio do Sacramentis, Romana et aliarum, 23 dec. 1912,
(44) Arta Apost, Sedis, vol. XI, p. 323.
(45) Tit. IV, cap. 4. n. 6 ss.
(46) Loc. cit.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

353

ad III (47), iuesit servari ritum propositum a Benedicto XIV in decreto Inter
omnigenas, 2 febr. 1744, § 23: «Sacerdos stolam semper habeat propriis coo­
pertam vestibus; in sacculo seu bursa pyxidem recondat, quam per funiculos
collo appensam in sinu reponat; et nunquam solus procedat, sed uno saltem
fideli, in defectu clerici, associetur ».

4. Sacerdos sacram communionem administrans in ecclesia, semper
dicere debet in plurali, etsi unus tantum sit communicandus, Mise­
reatur vestri... etc., Indulgentiam... vestrorum, tribuat vobis etc.; dum e
contra communicaturus infirmum, dicit in singulari: Misereatur tui...
etc., Indulgentiam... tuorum, tribuat tibi etc., sive aegrotus accipiat
Viaticum, sive communicet ex devotione, aut ad implendum praece­
ptum paschale (48).
Si agitur de Eucharistia ministranda per modum Viatici, haec
formula ex praescripto Ritualis Rom. adhiberi debet: Accipe frater
(soror) viaticum Corporis D. N. I. C. qui te custodiat ab hoste maligno
et perducat in vitam aeternam. Arnen.
5. In communione infirmis ministranda, recitari debet Ps. Mise­
rere per viam; deinde V Pax huic domui et ïXntiphona Asperges etc.
cum W et Oratione Exaudi in cubiculo infirmi, et data communione
alia Oratio Domine sancte etc. (49).
Preces quae in Rituali Rom. describuntur in ipsa administrations, sunt
de praecepto; reliquae in eundo et redeundo, scii, psalmi, hymni etc. (Rit. Rom.
tit. IV, cap. iv, η. 13, 23) sunt de consilio.

6. Diaconus deferens ad infirmos sacram communionem, integrum
ritum servare debet, scii, facere aspersionem aquae benedictae, dicere
Misereatur ac Indulgentiam, signare infirmum vel seipsum, dicere Do­
minus vobiscum cum Oratione et benedicere infirmum et assistentes
cum SS.mo Sacramento (50) et in ecclesia benedicere populum cum
pyxide iuxta ritum praescriptum (51). Hodie sane mutata est antiqua
disciplina de hac re (52).
7. In sanctissima Eucharistia ad infirmos deferenda non potest
tolerari mos ut parochus eam deferat, comitante magno numero non
confratrum, sed mulierum, quae umbellam et intortitia ferant, tintin­
nabula pulsent; sed parochus adhibere debet aliquos saltem adole(47) Acta Apost. Sedis, vol. IV, p. 725.
(48) S. R. C., Eremitarum Camatdulcnsium Conor. Montis Coronae. 16 nov. 1906, ad IV,
1°, n. 4193.
(49) S. R. C., Uracllcn.. 19 febr. 1892, ad II, n. 3769.
(50) S. R. C., Tunquini Occidentalis. 14 aug. 1858, ad I, n. 3074.
(51) Pontif. Comra. Cod. 30 iul. 1930.
(52) S. R. C., AnadopolUana. 11 sept. 1847, ad IX, n. 2951.

.354

LIBER IV - PARS I - CAPUT V

scentes pro umbella, campanula et luminibus; mulieres vero, si velint
deferre lumina, sequantur sacerdotem (53).
391. 8. Sacerdos in valetudinario deferre potest sacram commu­
nionem in pyxide ad infirmos sine velo humerali et a duobus tantum
candelas accensas deferentibus comitatus, etiam ad infirmos in aliqui­
bus cubiculis, ex quibus, etsi altare non videatur, tamen vox sacer­
dotis celebrantis audiri possit; dummodo tamen in delatione SS.mi Sa­
cramenti umbella omnino adhibeatur; adstantes vero, dum Eucha­
ristia distribuitur, recitare possunt aliquas preces (54).
« Quando sacra communio distribuitur pluribus infirmis, qui in eadem
domo, vel in eodem hospitali, sed in distinctis cubiculis degant, sacerdos vel
diaconus ministrans in primo tantum cubiculo recitet plurali numero omnes
preces ante communionem infirmorum dicendas iuxta Rituale Rom., tit. IV,
cap. rv; in aliis autem cubiculis dicat tantummodo preces: Misereatur tui...
Indulgentiam... Ecce Agnus Dei... semel (in singulis cubiculis distinctis, non pro
singulis communicantibus); Domine, non sum dignus... Accipe frater (soror)...
vel Corpus Domini nostri lesu Christi...; et in ultimo cubiculo addat: Dominus
vobiscum cum suo responsorio et cum sequenti oratione plurali numero di­
cenda: Domine sancte...; ibique, si qua particula consecrata superfuerit, bene­
dictionem eucharisticam impertiatur, ac tandem reliquas preces praescriptas
in ecclesia de more persolvat» (S. R. C. 9 ian. 1929; A. A. S., XXI, 43).
Haec norma servari potest etiam in ceteris domibus piis et religiosis,
quoties Eucharistia defertur ad infirmos, praesertim si urgeat necessitas aut
iusta causa illud suadeat.

Interrogata S. R. C. : « An pyxis in qua proprio velo cooperta
defertur SS.mum Viaticum infirmis, debeat etiam cooperiri extremi­
tatibus veli oblongi humeralis, etiamsi SS.mum Viaticum cum sol­
lemnitate deferatur»; in Bergomen., 21 febr. 1G99, reposuit: «Decere
(ideo non praecipitur) deferri pyxidem coopertam etiam extremitatibus
veli oblongi humeralis » (55).
392. Quaestiones. — I. An sacerdos indigeat venia Ordinarii loci,
ut privatim deferre possit Eucharistiam ad infirmos.
Resp. Sacerdos non indiget per se venia seu licentia Ordinarii loci,
ut valeat privatim deferre Eucharistiam ad infirmos. Agitur quippe
de facultate concessa ab ipso Codice seu a iure communi, quae pro­
fecto restringi aut coarctari nullatenus potest a Praelato inferiore.
(53) S. R- C., Cotronen., 11 dec. 1903. n. 4127.
(54) S. R. C., Ordinis S. loannis dc Deo, 7 febr. 1874, ad I, II et III, n. 3322.
(55) Dccrda auth.9 n. ‘2017,

I>E SANCTISSIMA COMMUNIONE

355

Codex enim de huiusmodi requisita venia nullam facit mentionem
imo eam expresse excludit, cum diserte statuat: «Communionem privatim ad infirmos quilibct sacerdos deferre potest, de venia saltem praesumpta sacerdotis, cui custodia sanctissimi Sacramenti commissa est »>
(c. 849, § 1).
Unde quoties iusta et rationabilis causa revera exsistit ad nonnam
can. 847, toties licet sacram Communionem privatim ad aegrotos
deferre.
Nec per se, proprie et accurate loquendo, indicium de exsistentia
iustae et rationabilis causae soli Ordinario competit: tum quia Codex
de hac re nihil dicit, tum quia minus congruum et forte impossibile
interdum illud foret.
Nec obstat responsio S. C. de Sacramentis diei 5 ian. 1928, cir­
cumstantiis attente consideratis.
Proposito dubio : « An index causae iustae et rationabilis, prout ex Codicis
I. C. can. 847 requiritur ut sacra Communio privatim ad infirmos deferatur, sit
quilibet sacerdos ministrans vel tantum Ordinarius loci»; — die 5 ian. 1928
in Romana et aliarum respondit: « Negative ad primam partem; affirmative ad
secundam, addita tamen mente, quae sequens est: Si ex communi experientia
et opinione nullum in dioecesi aut in aliquo particulari loco adsit inconveniens
pro privata delatione sacrae Communionis ad infirmos, ab Ordinario cavendum
est ne per regulas nimis praefinitas aut generales praecipientes publicam dela­
tionem, vel per reservationem sibi factam dandi veniam in singulis casibus
deferendi privatim sacramentum Eucharistiae, praepediatur infirmis solatium
Communionis etiam quotidianae» (A. A. S., XX, p. 81).

Non obstat, inquam, haec responsio; quia S. Congregatio de Sa­
cramentis canones Codicis authentice interpretandi potestate minime
gaudet, cum ea uni competat Pontificiae Commissioni Codicis ad id
reapse institutae. Proinde responsio praefata sensum genuinum can.
8G7 nec restringere nec coarctare valet.
Idcirco intelligenda est iuxta superius dicta. S. Congregatio, con­
troversiis et quaestionibus in nonnullis dioecesibus ortis, praeficam re­
gulam tradere opportune voluit, ut ex una parte abusus amoverentur,
ex alia observantiae ecclesiasticae disciplinae et spirituali aegrotorum
bono apte per loci Ordinarium consultum foret. Id ex ipso episcopali
munere, ut statim dicetur, sponte profluit.

393. II. An loci Ordinarius privatam Eucharistiae delationem pro­
hibere valeat.
Resp. Ordinarius loci privatam delationem Eucharistiae prohibere non valet per legem synodalem aut generale praeceptum. Ratio

356

LIBER IV - PAILS I - CAPUT V

evidens: agitur de facultate seu beneficio a iure communi seu ab ipso
R. Pontifice per Codicem concesso.
Nec potest idem Ordinarius lege aut generali praecepto sibi re­
servare indicium de exsistentia iustae et rationabilis causae et conse­
quenter facultatem concedendi veniam in singulis casibus pro Eucha­
ristiae privata delatione.
Dum e contra Ordinarius potest: 1° vetare ne in hac aut illa
paroecia seu pago sacra Communio privatim deferatur ad aegrotos;
2° prohibere tempore paschali aut hac illave occasione Eucharistiae
privatam ad infirmos delationem; 3° particulari praecepto sibi reser­
vare facultatem concedendi veniam pro Communione privatim defe­
renda in casu peculiari, ubi agitur v. g. de hoc aut illo sacerdote, aut
in certis determinatis adiunctis, vel pro certo determinato infirmo.
Ratio est, quia Episcopo ius et officium competit urgenti obser­
vantiam legum ecclesiasticarum, advigilandi ne abusus circa ecclesia­
sticam disciplinam irrepant eosque prudenter amovendi, atque oppor­
tuna monita ac praecepta in hunc effectum ferendi. Quibus monitis ac
praeceptis hac de re latis ab Episcopo religiosi etiam exempti subsunt·.

394. III. An et quando sacerdos deferens Eucharistiam ad infirmos
incedere valeat cooperto capite, aut currere, aut uti equo, curru etc.
Resp. Quod sacerdos deferens publice Eucharistiam ad infirmos
incedere debeat nudo capite, certissimum est, tum quia reverentia
tanto Sacramento debita id omnino postulat, tum quia Rituale hoc
expresse tradit (56); et S. R. C. in Toletana, 31 aug. 1872, ad II (57),
contrariam consuetudinem probavit. Sin autem privatim deferatur
sacra communio, sacerdotem posse capite cooperto incedere, palam est.
Si urgeat necessitas (ex. gr. ob nimium frigus aut imbrem), simulque desit tempus petendi licentiam, potest sacerdos, etiam publice
deferens Eucharistiam, caput cooperire, quia lex ecclesiastica cum tanto
incommodo non obligat. Eo vel magis quod pro dioecesi Coloniensi
a S. R. C., 13 nov. 1862, indiscriminatim concessum est, ut sacerdotes
Viaticum delaturi incedant, tempestate praesertim hiemali, capite
obtecto laneo pileolo, qui exigente necessitate potest esse tantae ma­
gnitudinis, ut aures quoque cooperiat (58).
Hinc merito DD. non pauci tenent, in casu verae necessitatis,
quando saltem moraliter impossibile est recurrere ad Superiorem eccle­
siasticum, posse sacerdotem uti epikeia et incedere capite cooperto;
(56) Loc. cil., n. 9.
(57) Dccrcia auth., n. 3276.
(58) Lehmkuhl, I. c., n. 183.

DE SANCTISSIMA COMMUNIONE

quo in casu, addunt, attenta memorata facultate, pileolum potest esse
laneum ac tantae amplitudinis, ut aures etiam cooperiat (59).
Reverentia augustissimo Sacramento debita postulat, ut sacerdos
decenter incedat; ideoque, per se ac generatim loquendo, currere nequit,
quamvis possit festinare. At urgente necessitate, certe licet sacerdoti
etiam currere, quia tunc ex una parte deest irreverentia, ex alia vero
abest, patente causa, scandalum fidelium.
Sententia quorundam veterum DD. (60) opinantium id non licere,
caret, iusta causa exsistente, solida probabilitate.
Card. Gasparri (61) haec habet: « Hinc in genere (sacerdos) non debet cur­
rere... Sed S. Alphonsus, VI, n. 242, cum aliis probabiliter putat sacerdotem
posse etiam currere, dummodo absit scandalum ». Doctrina Ligorii non satis
recte traditur; ipsa enim plane concordat cum doctrina modo exposita, et
quam communiter tradunt AA. « Sed probabile est, ait S. Doctor (1. c.), posse
sine irreverentia currere in necessitate ».

Ex causa iusta, scii, ratione infirmae valetudinis aut distantiae
vel asperitatis viarum, potest sacerdos uti equo in deferendo Viatico
ad infirmum: id Rituale ipsum admittit (62). Oportet equus mansuetus
sit, ut absit periculum lapsus sicque reverentiae tanto Sacramento
debitae, quoad fieri potest, consulatur (63).
Eadem de causa potest sacerdos uti curru, cuiuslibet quidem ge­
neris, vel etiam via ferrea, aut aërea, si privatim Eucharistia deferatur.
Urgente gravi necessitate uti potest quoque peculiari vehiculo,
vulgo biciclctta, motocicletta, etc. Ob debitam reverentiam augustissimo
Sacramento praestandam, id in casu urgentis gravisque tantum neces­
sitatis licitum est. Proinde iure merito quaedam Concilia provincialia
et Synodi dioecesanae peculiaribus normis huiusmodi Eucharistiae de­
lationem moderantur.
In praxi tamen — sedulo fac animadvertas — potiusquam sa­
cerdos publice deferat ad infirmos Eucharistiam, et utatur pileolo,
equo, curru, via ferrea, aut currat, multo melius est quod privatim
deferat SS. Sacramentum ad normam can. 849.

395. IV. An et quando laico tradi queat pyxis deferenda.
Resp. Numquam, seclusa gravissima necessitate, potest sacerdos
(59) Lehmkuhl, /. c.; Génicot, Z. c., ii. 186; Gasparri, Z. r., n. 1111.
(60) Sahnant., tract. IV, cap. 9, η. 25.
cit., n. 1113.
(61)
(62) Loc. cil., n. 10.
(63) BuRomb. apud S. Alph., Z. c., n. 243; Elbel, ron/rr. 13—de ministro Euch.. n. 7 i ;
D’Annibale, Z. c., $ 274; Lehmkuhl» Z. c.; Génicot, L c.» n. 186, IX.

358

LIBER IV

PARS I - CAPUT V

dare pyxidem portandam laico, quamvis sit fatigatus; sed potius, uti
tradit Rituale (l. c.), bursam, in qua pyxis includatur, collo suspensam
deferat.
In casu gravissimae aut etiam valde gravis necessitatis id licere,
pro certo habemus; nam si licet laico, urgente praefata necessitate,
tangere manu ac praebere moribundo sanctissimam Eucharistiam, a
fortiori licet eandem deferre in pyxide positam.

396. V. An Episcopus valeat in praedictis dispensare.
Resp. Plures DD. cum £. Alphonso (64) docent, Episcopum posse
dispensare, ut sacerdos operto capite Viaticum publice deferat extra
civitatem seu oppidum, i. e. in villis et pagis. « Censet etiam Pasqualigo, ait Ligorius (Z. c.) apud Croix, quod Episcopus potest dispensare,
ut deferatur Viaticum cum pileolo in villis et pagis ».
Pasqualigo non tribuit simpliciter et absolute, ut videtur asserere
S. Doctor, facultatem Episcopo dispensandi, sed tantum « si adsit
causa iusta» (65); atque ita profecto citatur a Lacroix (66).
Huiusmodi potestas iure antiquo non competebat per se Episcopo,
ut liquet, saltem implicite, ex decretis S. R. C. in Lauden., 23 ian. 1740,
in Bisinianen., 23 mail 1846, in Molinen., 12 sept. 1857, in Oriolen.
seu Alonien., 22 april. 1871, quibus S. C. commisit Episcopo ut pro
suo arbitrio et prudentia permitteret parochis in peculiaribus circum­
stantiis capite pileolo obtecto Viaticum ad infirmos deferre. Ergo non­
nisi ex facultate obtenta a S. R. C. poterat Episcopus id permittere.
Neque iure novo competit per se Episcopo huiusmodi potestas ad
normam can. 81; imo ea inutilis videtur, cum expediat potius iusta
de causa sanctissimam Eucharistiam privatiin deferri, quam publice
operto capite, ut supra fuit animadversum.

Quidam tribuunt Episcopo facultatem permittendi ut sacerdos deferens
SS. Sacramentum ad infirmos utatur equo vel curru etc. Quae modo diximus,
attento iure antiquo et novo, huc quoque spectant, scii, nulla per se Episcopo
competit facultas proprie dicta dispensandi in hac re. Si adest vera et urgens
necessitas, peculiari venia opus non est; si deest necessitas, Episcopus nequit
facultatem ad id concedere. Ad summum dici potest quod Episcopus prudens
et auctoritativum indicium proferre poterit de vera necessitate necne.
De ritu servando in sacrae communionis receptione dicemus suo loco
(n. 494).
(04) Loc. cit., n. 241; Πότη. Apost., tract. XV, n. 12; Scavinl, III, n. 245- D’Annibak·
I. c.. not. 8; Gury-Ball., I. c., n. 118; Marc, l. c., n. 1544.
’
(65) De Sacrif. Miss., q. 833, n. 3.
(66) Loc. cit., n. 614.
I

DE SANCTISSJ •ù IA COMMUNIONE

359

397. Nonnulli casus, qui in praxi occurrere possunt. — 1. Si con­
tingat in distributione Eucharistiae hostiam consecratam in terram
dilabi, reverenter ea colligi debet; locus vero est abluendus, et aqua
ablutionis in sacrarium inficienda. Idem dicas si, extra corporale, cadat
in mappam seu linteum (67).
Lex ablutionis non obligat sub gravi (68), nisi forte hostia sancta deciderit
in locum, qui alias pedibus calcatur. Quare cum obliget sub levi tantum, quae­
libet causa rationabilis excusat; et ideo quoties ablutio magnam admirationem
excitaret, licite omitti potest.
2. Si hostia consecrata decidat in vestem aut visum vel barbam
viri ablutio potius est omittenda ob allatam rationem, ne scii, abstan­
tium excitetur admiratio; aliter dicendum, si ceciderit in manum;
tunc vir in sacristia manum lavet et aqua in sacrarium immittatur.
Quod si hostia decidat in vestem aut visum vel pedum mulieris,
ablutio omittitur; « decet autem, ait Benedictus XIV (69), ut non sa­
cerdos, sed ipsa femina particulam vel fragmentum quaerat et suis
ipsa manibus sibi in os inficiat », aut, addimus, sacerdoti porrigat.
At videndum an forte, salva decentia, particula ab ipso sacerdote fa­
cile apprehendi possit, ne frustra mulier perturbetur (70).
Si species consecrata in manum mulieris ceciderit, ipsa mulier in
sacristia aut alio loco manum lavet, si commode fieri possit; secus
ablutio omittatur. Idem dicas si hostiam in vestem aut pectus di­
lapsam mulier suis manibus tetigerit.
Si gutta vini consecrati in terram vel tabulam deciderit, lingua
sorbeatur, si fieri potest; locus ipse radatur quantum satis est, abrasio
comburatur, ct cinis in sacrarium proficiatur. Si ceciderit super lapi­
dem altaris, stilla sorbeatur a sacerdote, et locus bene abluatur; aqua
vero ablutionis in sacrarium est immittenda. Si ceciderit super lintea
altaris, corporale, vestes sacerdotis, vel tapete, ista ter sunt abluenda,
supposito calice, et ablutio in sacrarium proficienda (71).
Abrasio sub gravi fieri debet; item ablutio. Non convenit inter DD. utruin
trina ablutio a rubrica Missalis praescripta sit sub gravi, an una tantum.
Probabilius dicendum aliquam ablutionem sub gravi esse faciendam; at non
requiri trinam, sed unam sufficere ut quis excusetur a peccato letali et fortasse
etiam a peccato veniali, dummodo una ablutione locus seu mappa aut cor­
porale etc. plane mundetur.
(67) Ruhr. Miss., De defect., X, n. 15.
(68) S. Alph., Z. c., n. 250.
(69) Op. cit.. lib. 3, cap. 20, n. 7.
(70) Génloot, Z. c.. n. 189, VI.
(71) Ruhr. Mtss., Z. c., n. 12; cfr. S. Alph., Z. c.; Lacroix, Z. c., n. 484; Gury-Ball., 1. c.,
n. 107; Lehmkuhl, Z. c., n. 191.

360

LEBER IV - PARS I - CAPUT V

3. Si ex oblivione sacerdos, qui debebat pyxidem purificare, puri­
ficationem calicis iam sumpserit, potestne, ieiunio naturali sic fracto,
fragmenta in pyxide inventa colligere et sumere?
Ita distinguimus: vel purificatio ciborii urget, quatenus eo opus
est pro aliis hostiis consecrandis, vel non, puta quia adsunt aliae py­
xides aut consecratio hostiarum differri potest. Si primum, sacerdoti
licet reliquias in ciborio inventas colligere ac sumere, siquidem haec
sumptio per modum unius cum sacra communione computatur (72).
Si alterum, potest nihilominus sacerdos absolute loquendo pyxidem pu­
rificare; at expedit, ubi commode fieri queat, ut purificatio ad aliam
Missam vel ad diem sequentem remittatur, nisi forte aliqua rationa­
bilis causa aliud suadeat.
Quod si non agatur de fragmentis, sed de hostia integra, eam su­
mere non licet, nisi ad periculum irreverentiae vitandum, ut infra
dicetur.
4. Si fragmenta inveniantur· a sacerdote ante vel intra Mis­
sam, priusquam ablutionem sumpserit, nulla est difficultas; sumpto
sanguine, quaslibet particulas, etiam integras hostias, consumere
potest.
5. Si post ieiunium per ablutionem laesum sacerdos inveniat frag­
menta ad suum Missae sacrificium spectantia, ea sumere tenetur, si
adhuc est ad altare, vel etiam, ut communius docent AA. cum Bene­
dicto XIV (73), si in sacristia iam sit, at nondum sacras vestes depo­
suerit. Imo si sacerdos iustam causam habet particulas pro fidelium
communione consecratas distribuendi post suam Missam potius quam
intra illam, idque non ex pyxide, sed ex patena, Benedictus XIV (l. c.)
absolute concedit, ut etiam tunc sacerdos fragmenta sumat.
G. Si vero fragmenta non sint de eodem sacrificio, aut sint quidem
de eodem sacrificio, sed inveniantur a sacerdote sacris vestibus iam
exuto, sumi nequeunt, iuxta plures, nisi adsit periculum irreverentiae,
nempe si post ultimam Missam inveniantur et a) vel desit taberna­
culum, aut locus mundus ac decens, ubi conserventur, — b) vel par­
ticulae ita minutissimae sint, ut sine periculo ne ad tabernaculum
quidem deferri queant aut in loco decenti asservari.
Alii rectius censent in quolibet casu fragmenta sumi posse; quia
non apparet solida ratio cur distinguendum sit inter fragmenta et
fragmenta, inter sacerdotem vestibus sacris indutum et iisdem exutum.
Haec sententia probabilior est.
(72) Tamb<, De methodo Comm·, c. 2, n. 37; Lehmkulil, l. c·, n. 192.
(73) Loc. cit., De defectibus, X, n. 3 sa.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

361

Quod vero do fragmentis dicitur, non potest intelligi de integra hostia,
aut tali parte, quae commode distribui possit in fidelium communione; nam
ut haec sumi queat a non ieiuno, requiritur, ut post ultimam Missam desit
locus decens, quo sacra hostia asservetur, simul vero ut sine graviore incom­
modo ad alium locum deferri non possit. Sub his conditionibus etiam integra
hostia post ablutionem sumenda est, ut ipsa Rubrica Misealis praescribit (74).

CAPUT VI.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE
Articulus I.

De iis qui sanctissimam Eucharistiam recipere possunt.
398. Principium generale. — « Quilibet baptizatus qui iure (intelligas, sive divino sive ecclesiastico) non prohibetur, admitti potest et debet
ad sacram communionem » (can. 853).
Omnis homo baptizatus iure divino est capax Eucharistiae sacramentaliter et spiritualité!’, seu cum fructu, recipiendae, nisi per letale
peccatum obicem ponat gratiae. Sane venerabile hoc sacramentum pro
omnibus fidelibus est institutum ; proinde universis rite dispositis potest
prodesse, iuxta Christi verba: « Qui manducat meam carnem, et bibit
meum sanguinem, habet vitam aeternam » (1).
Etiam infantes et perpetuo amentes sunt capaces sacrae commu­
nionis.

Olim quidam theologi, Alex. Palud., Maior, Petrus Soto, Caietanus et alii
apud Vasquez (2), docebant sumptionem Eucharistiae non esse sacramentalem
et fructuosam parvulis. Hanc sententiam veteres DD. communiter reiiciebant,
et contrariam, tamquam omnino veram, profitebantur (3).
« Praecipuum fundamentum, ait Lugo (Z. c.), desumitur ex usu antiquo
Ecclesiae dandi parvulis Eucharistiam, qui corte usus licitus non fuisset, si in
eis non posset suum effectum habere; sicut nec liceret dare illam catechumeno,
etiamsi sit in gratia, propter eandem rationem, nec homini mortuo aut bruto,
(74) Cfr. Boned. XIV, l. c., n. 3 ss.; S. Alph., Z. c., n. 251; Lehmkuhl, Z. c.; Marc, Z. c.,
n. 1542, q. 5°.

(1) Ioann. vi, 55.
(2) Loc. cit., disp. 212, c. 2.
(3) Cfr Vasquez, Z. c.; Suarez, Z. c., disp. 62, sect. 4; Lugo, Z. c„ disp. 13, sect. 2, u. 10.

362

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

quia id esset fraudare sacramentum suo effectu: supponebant ergo Patrea
antiqui parvulos esse capaces fructus huius sacramenti ».
Huiusmodi usus praebendi Eucharistiam infantibus « apud Graecos et
Orientales adhuc perseverat », uti refert Decretum « Quam singulari » S. C. de
disciplina Sacramentorum, 8 aug. 1910. Rectius, de iure adhuc perseverat apud
Graecos, exceptis Italo-Graecis; de facto fere ubique obsolevit.

Quod infantes (et eis aequiparantur perpetuo amentes) sint ca­
paces Eucharistiae recipiendae, hodie certissimum est apud omnes;
quae doctrina diserte confirmatur, licet implicite, a Cone. Trid. Sess.
XXI, can. 4 et cap. 4.
399. Quinam iure divino sint incapaces sacrae communionis. —
Ut clare deducitur ex tradito principio, non sunt subiectum capax
SS. Eucharistiae:
1° Angeli, animae a corpore separatae aut corpori post universale
indicium unitae. Sacramenta enim sunt pro hominibus viatoribus in­
stituta, maxime hoc sacramentum quod per veram manducationem et
potationem recipitur. Si quis, olim capax, per miraculum a mortuis
resurgens inter viatores rursus constitueretur, certe esset capax; et
sententia contraria, quae placuit nonnullis theologis veteribus, utpote
prorsus erronea reficienda est.
2° Inter homines viatores, omnes non baptizati Baptismo aquae.
Etenim Baptismus aquae est ianua sacramentorum, et ideo etiam sa­
cramenti Eucharistiae; praeterea cum hoc sacramentum significet visi­
biliter nutritionem spiritualem, supponit iam visibiliter genitum eum,
cui confertur; idque fit per Baptismum aquae. Quare catechumeni sunt
incapaces; et revera Ecclesia eos numquam admisit ad sacram synaxim (4).

Innocentius III in cap. 3. De presbytero non baptizato (c. 3, X, de presb.
non bapt. III, 43) videtur affirmare catechumenos, seu non baptizatos Ba­
ptismo aquae, qui tamen per fidem et caritatem perfectam cum Baptismi
voto gratiam sanctificantem iam receperunt, posse ad Eucharistiam admitti;
et hoc sensu Glossa, l. c., v. a non baptizatis, intclligit verba Pontificis. At di­
cendum, Innocentium (L c.) hanc sententiam referre historice tantum ac
disputando, quin eam ullo pacto probet; Glossam vero esse omnino in hac
re deserendam (5).

Dubie baptizati suntne capaces sacrae communionis? In primis
curandum sedulo, ut dubium deponatur; quod si fieri id nequeat, puta(4) Cfr. Bona, op. cit., lib. I, cap. 16; Suarez, I. c., sect. 3.
(5) Suarez. I. c., n. 5; Lugo, I. c., sect. 1, n. 7; Gosparri, I. c., n. 1118.

DE SUBIEOTO EUCHARISTIAE

363

mus, stante dubio, non esse privandos eiusmodi baptizatos iure susci­
piendi sanctissimam Eucharistiam. Sane cum agatur de privatione
iuris, equidem certi, eatenus fit locus huic privationi, quatenus certo
constet Titium iure reapse carere; sed, posito dubio, moralis certitudo
ad id requisita deest; ergo.
Sed naviter attendendum: aliud est quaerere utrum dubie baptizati
siut privandi Eucharistia, aliud quaerere utrum revera sint capaces.
Hoc alterum pendet ex obiectiva rei veritate, ut patet, scii, utrum
reapse valide sint baptizati, necne.

400. Quinam iure ecclesiastico sacram communionem recipere
valeat. — 1. Quamvis omnis homo baptizatus sit iure divino subiectum
capax Eucharistiae, exinde tamen non sequitur iure etiam ecclesiastico
quemlibet baptizatum licite posse communionem recipere. Nam Chri­
stus D. sacramentorum administrationem commisit Ecclesiae, quae
propter irreverentiae periculum et alias rationabiles causas prohibere
et de facto prohibuit aliquibus, iure divino utcumque capacibus, sa­
cram communionem praeberi (6).
2. Prohibentur Eucharistiam recipere: 1° omnes usu rationis de­

stituti; — 2° quotquot eadem die eam receperint, nisi urgeat mortis
periculum aut necessitas impediendi irreverentiam in sacramentum
aliave iusta et gravis causa (cfr. can. 854, § 1, 857, 858, § 1).
401. Usu rationis destituti. — Ex hoc capite, loquendo in specie,
nequeunt recipere communionem:
1° infantes; 2° nientccapti a nativitate; 3° fatui a nativitate;
1° surdi-muti-coeci simul a nativitate; 5° surdi-muti; 6° surdi vel muti
aut cocci tantum; 7° delirantes; 8° sensibus destituti; 9° epileptici et
phrenetici; 10° obsessi, interdum prohibentur recipere Eucharistiam,
interdum non.
De singulis nonnulla dicenda.
401bis. Infantes seu parvuli qui nondum usum rationis attigerunt.
Gravissima olim erat DD. controversia circa aetatem, qua pueri ad
sacram mensam possent ac deberent admitti. De hac quaestione infra
(n. 411).

402. Mentecapti a nativitate, qui circa omnia insaniunt, seu plene
ac totaliter amentes, arcentur a sacra communione. Ratio est, quia
infantibus hi vere aequiparantur (can. 88, § 3).
(6) Cfr. S. Thom., i. c., a. 9; Suarez. I. c., disp. 70, sect. 1; Lugo, l. c., sect. 4, n. 1 ss.

21 — Cappello. De Sacramentis, I.

364

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Utrum mentecapti a nativitate, insanientes circa unam aliamr'
rem tantum, in his quae» ad eorum dementiam non spectant, aequiparentur infantibus necne, et ideo num possint Eucharistiam recipere,
controvertitur.

Si dementia sit praecise circa SS. Sacramentum, negative respondendum;
secus, affirmative. Sane eatenus excludendi sunt a communione, quatenus desit
cognitio et gustus tanti Sacramenti, vel, in periculo mortis, ea mentis discretio
qua Corpus Christi a cibo communi discernatur, illudque reverenter adoretur;
quare si vere adsit huiusmodi cognitio et gustus seu mentis discretio, nulla equi­
dem est ratio cur admittenda non sit capacitas ad normam cit. can. 854. Proinde
sententia contraria (7) caret probabilitate, saltem iure quo nunc regimur.
Quaerunt DD. utrum amens circa omnia aut in materia Euchari­
stiae, possit in lucido intervallo SS. Sacramentum recipere. Si nullum
indignitatis periculum adsit, et amens sufficientem habeat discretionem
ac mysteriorum fidei cognitionem iuxta ea quae modo tradidimus,
certe potest divinis epulis refici; imo, urgente praecepto paschali vel
mortis periculo, debet. Sane posita dispositione requisita ad rite sa­
cramentum suscipiendum, quonam iure esset repellendus?
Quidam aliter sentiunt; at eorum dissensus non respicit praecise doctri­
nam, sed factum. Dicunt enim memoratos mentecaptos ne in lucido quidem
intervallo posse habere tantam discretionem ut rite sanctissimam Eucharistiam
recipere valeant. Haec quaestio, cum sit mere facti, non est ad rem; nam ex­
posita doctrina supponit factum iam demonstratum, et eatenus hanc doctrinam
uti certam habemus, quatenus factum sit omnino certum.

Praeterea quaerunt DD. an privandus sit sacra communione is
qui in amentiam inciderit post adeptum rationis usum (8).
Si habet lucida intervalla, repetenda sunt quae modo diximus.
Secus, ita praestat distinguere: vel ante amentiam nullam omnino
habuit intentionem ne implicite quidem (quam quisque pie ac reli­
giose vivens habere censetur) recipiendi Eucharistiam, aut, si habuit,
eam expresse revocavit, quod minime supponendum est; vel habuit
huiusmodi intentionem saltem implicite eamque non revocavit. In
priore casu, prohibetur ipso iure divino sacram communionem recipere,
quia aliqua intentio sacramentum suscipiendi in adultis est omnino
necessaria (n. 73). In altero casu, cum requisita intentio habitualiter
perseveret, amens potest iure divino SS. Sacramentum recipere, dum­
modo absit omne irreverentiae periculum, et probabiliter sit in statu
(7) Cfr. Gasparri, l. c.t n. 1123.
(8) Suarez, disp. 69, sect. 2; Lugo, L c., sect. 3; S. Alph., I. c., n. 3Q2.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

365

gratiae, puta quia Titius ante amentiam pie vixit, aut sacramentalem
confessionem peregit, aut saltem confessarium petiit (9).
Quidnam iure ecclesiastico?
Auctores, attentis verbis Ritualis Rom. (10), docent communiter,
huiusmodi amenti non esse praebendam sacram communionem extra
mortis periculum (11); contra, in periculo mortis posse ac debere
amenti in casu praeberi Viaticum plerique affirmant cum 8. Thoma (12),
modo pie vixerit (tunc enim censetur habuisse intentionem implicitam
communicandi saltem in discrimine vitae) et periculum irreverentiae
absit; nam tanta est dignitas huius Sacramenti ut quodvis probabile
periculum irreverentiae, etiam materialis, sit prorsus arcendum.
Attamen nonnulli DD. contrarium tenent, scii, ne in periculo quidem
mortis esse praebendam Eucharistiam; tum quia Rit. Rom. (I. c.) amentes
absolute removet a communione, tum quia, ad praxim quod attinet, aegre
dignosci potest num plene amentes valeant sanctissimam Eucharistiam re­
verenter suscipere (13).
Quaenam verior sententia iuxta Codicem iuris canonici? De hac
quaestione non agit expresse legislator; at implicite saltem huc spectat
praescriptum can. 851, § 2; porro, mature perpensis verbis huius para­
graph! ac Ritualis Rom. (Z. c.), veriorem putamus primam sententiam,
nempe Viaticum praeberi posse praefatis amentibus, si periculum irre­
verentiae absit.
403. 3. Fatui (stupidi aut idiotae) a nativitate, si adeo careant ra­
tionis lumine, ut sacramenti eucharistici cognitionem et gustum non
habeant, sunt certe repellendi a sacra communione. Si vero a nativitate
tales non sint, sed post adeptum rationis usum in idiotismum inci­
derint, applicanda sunt quae modo exposuimus (n. 402).
De semifatuis, controvertitur. Communior sententia cum S. Alph. (14)
tenet, communionem ipsis dandam esse tantum in articulo mortis et in Paschate. « Respondetur, ait Ligorius (l. c.), quod semifatuis, semper ac sciant
distinguere hunc coelestem cibum ab aliis, tantum in articulo mortis et tem­
pore praecepti communio danda est. Hohmann, Laymann, Wigandt, et 8aimant.
cum Palao, Hurtado, Diana, Henriquez; contra Sanchium et Leandrum, qui
concedunt toties quoties ».
(i») Salmant., tract. IV, cap. 7. n. 9; Bonacina, l. c., disp. 4, q. 6, p. 1, n. 5; Laymann,
lib. V. tract. 4, cap. 4, η. 4; Gaspard, l. c., η. 1124.
(10) Tit. IV, cap. 1. n. 10.
(11) Suarez., I. c., dub. 3; Lugo, I. c., n. 24 es.; Laymann, I. c.; Salmant., I. c., n. 11;
S. Alph., I. c.
(12) Loc. cit.. q. 80, a. 9.
(13) Gaspard, l. c.; Génlcot, I. c., n. 190, II, 2·.
(11) Loe. Cit., n. 303.

366

LIBER Π’ - PARS I - CAPUT VI

Auctores non satis recte allegantur a S. Doctore; nam Laymann (15),
Wigandt (16), Henriquez (17) docent, raro, seu ordinarie aut minimum praebendam esse semifatuis communionem in Paschate et in articulo mortis; prae­
terea iidem una cum aliis theologis citatis (18) loquuntur aut saltem loqui vi­
dentur do iis semifatuis qui adeo exiguae sunt discretionis ut solum sciant
Corpus Christi a communi cibo discernere illudque reverenter adorare, quin
pleniorem cognitionem doctrinae christiano et accuratiorem praeparationem
habere valeant. Quare eorum doctrina ab illa quam exposuimus nullatenus
differt.
404. 4. Surdi-muti-coeci simul a nativitate arcentur a sacra com­
munione, quia infantibus merito aequiparantur.
Quidnam, si sint instructif Eos etiam in hoc casu repellit a sacra
Synaxi Card. Gasparr i (19). Rectius ita videtur distinguendum: vel
adeo sunt instructi, ut SS. Sacramenti cognitionem et gustum habeant,
vel non. Si hoc alterum, certe privandi sunt communione. Si primum,
contra, iidem recipere valent Eucharistiam, tam in periculo mortis
quam etiam extra, pro diverso gradu discretionis diversaque cogni­
tionis mensura, iuxta superius tradita.
Quod vero surdi-muti-coeci simul a nativitate, attentis experi­
mentis et progressibus nostra aetate factis, possint revera instrui, du­
bitandum non est; hinc ne in ordine quidem ad matrimonium con­
trahendum ipsi absolute inhabiles dicuntur (20).

S. Alph. (21) haec ad rem habet: «Verum mutis, surdis et simul coecis
a nativitate, omnino neganda est communio: cum Wigandt ». At Wigandt (22),
quem unum allegat S. Doctor, non dicit omnino esse negandam commu­
nionem, sed ordinarie: porro huiusmodi vox clare significat praefatos miseros
homines non esse absolute habendos tamquam incapaces Eucharistiae su­
scipiendae.
5. Surdi-muti a nativitate repellantur a communione, si sufficien­
ter non sint instructi; secus, non.
6. Surdi tantu II vel muti tantum, vel coeci tantum usum ra(15) Loc. cit., n. 4.
(16) Tract. 12, exam. 4, η. 36.
(17) Lib. Vin, cap. 12, η. 3 es.
■
(18) Cfr. Holz.mann. Dc praec. EccL, n. 45; Salmant., I. c., n. 12; Palans, tract. 21, punct.
10. u. 8; Diana, part. 2, tract. 14, resol. 79; Hurtado Gasp., Dc sacramentis cl censuris
de Euch., disp. 9. diff. 20.
(19) Loc. cit., n. 1123.
■
(20) Cfr. Cappello, De Matrimonio, n. 650 s.; Wemz, Ius Decretalium, IV. lus matrimo­
niale Ecclesiae catholicae, η. 93, II (Prati, 1911); Olfers, Pastoralmed., p. uj (Paderbonae,
(21) Loc. cit., n. 303.
(22) Loc. cit., n. 38.

DE SUBTECTO EUCHARISTIAE

367

tionis satis evolutum habent, quamvis ordinarie tardius, ideoque non
arcentur (23).
405. 7. Delirantes eatenus valent Eucharistiam recipere quatenus
communicare possint absque irreverentiae periculo; proinde exclusio
eorum non est per se, sed tantum per accidens. Ita communiter DD.
Optima praxis est, ut detur infirmo antecedenter particula non
consecrata, et sic appareat, an decenter communicare possit (24). In
praxi, si dubitetur an periculum absit irreverentiae, consultius erit
SS. Eucharistiam non praebere.
405bis. 8. Quoad sensibus destitutos idem dicas ac de iis qui post
adeptum rationis usum in amentiam vel idiotismum labuntur, aut
delirio laborant.

406. 9. Epileptici et phrenetici, dum sunt sui compotes, certe pos­
sunt sacram communionem recipere; dum sui compotes non sunt seu
in statu paroxysmi, nequeunt extra mortis periculum sanctissimam Eu­
charistiam suscipere; in periculo mortis potest eis communio praeberi,
modo periculum irreverentiae absit ac de praecedenti intentione reci­
piendi hoc admirabile Sacramentum satis constet (cfr. n. 402) - (25).
406bis. 10. Obsessis neganda est communio, dum sui compotes
non sunt; secus concedenda. Imo valde expedit, ut hi saepius commu­
nicent iuxta prudens indicium confessorii, quia Eucharistia est spe­
ciale remedium ad fugandos daemones (26).
Quidam, ex. gr. Laymann (27), merito dicunt, numquam eis denegandam
communionem, ne, iuxta notam Cassiani sententiam, magis magisque inimicus
insultet obsesso cum eum a caelesti medicina viderit segregatum.

407. An ratione peculiaris morbi aliusve defectus corporalis aut
peccati quis arceatur a sacra communione. — 1. Quaerunt DD. an
quis repelli possit ac debeat ab Eucharistia recipienda, ratione pecu­
liaris morbi aliusve defectus corporalis.
(23) Cfr. Lnyniann, 7. c., n. 5; Salmant., 7. c., n. 13; S. Alph., I.
Gasparri, 7. c.
(21) Salmant., 7. <?., cap. 8, n. 14; S. Alph., 7. c., n. 292.
(25) Rituale Rom., tit. IV. cap. 4, n. 4; Elbel, 7. c., confer., 14, Dc subiecto Euch.. n. 98;
Bonacina, 7. c., q. VI. p. I, n. 4; S. Alph., 7. r., n. 303; Gasparri, 7. c., n. 1124; Génlcot,
7. c., n. 180. II; Gury-Fcrreres, 7. c., n. 322.
(2G) S. Thom., 7. c., a. 9. ad 2; Suarez, 7. c., dlsp. G9, sect. 2; Vasquez, 7. c., dlsp. 212,
c. 4; Lugo, 7. c., sect. 5, n. 67; Bonacina, 7. c.» n. G; S. Alph., L c.
(27) Loc. cil.t n, G.

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

368

Per se, negative respondendum; per accidens, affirmative, quatenus
quis nequeat SS. Sacramentum recipere sine irreverentia eiusve pro­
babili periculo.
Rituale Rom. (tit. IV, cap. 4, n. 4) haec ad rem statuit: « Id tamen dili­
genter curandum est, ne iis tribuatur (Viaticum), a quibus... ob assiduam
tussim, aliumve similem morbum, aliqua indecentia cum iniuria tanti Sacra­
menti timeri potest». Quare:
a) Non licet communionem praebere aegris, qui iugi vomitu laborant.
Si aliqua remissio in vomitu contingit, consulendus est medicus, si fieri potest:
nam ipse solus, cognita vomitus causa, quae varia est apud varios aegros,
diiudicare valet utrum illud intervallum satis sit ad existimandum omne serium
periculum iam esse remotum. S. Alph. (28) refert, quin improbet, doctrinam
Busembaum, qui dicit communionem dandam non esse, nisi a sex saltem horis
vomitus cessaverit. At huiusmodi restrictio solida ratione haud nititur, imo
sententiae peritorum adversatur, putantium post pauca etiam minuta a vo­
mitus cessatione esse aliquando periculum omnino amotum (29).
b) Non licet communionem dare aegroto, qui ob assiduam tussim in
probabili periculo versatur ne hostiam consecratam in stomachum demittere
possit: quod periculum tamen rarissimum est (30). Quando hostia est deglutita,
timendum non est ne cum sputis expellatur, quia haec ex arteria aspera, non
vero ex aesophago emittuntur.
2. Item quaerunt AA. utrum iis qui in actu peccati sensibus desti­
tuuntur vel post vitam scandalosam subito in mortis periculum inci­
dunt, debeat aut saltem possit dari sacra communio. Respondemus:
nec debet nec potest praeberi, nisi aliquod signum satis certum poeniten­
tiae antea dederint. Id valet quamquam propter signum etiam valde
dubium vel tenuissimam contritionis probabilitatem eis dari potuit
sub conditione absolutio et Extrema Unctio.
«Christi maiestas, scite animadvertit Card. Inigo (31), et tanti mysterii
cultus cogit ad non temere illud in sterquilinium proliciendum. Non ergo repu­
gnat, aliquem inveniri, cui, urgente iam exitu, absolutio sub conditione detur
propter maximam necessitatem, et qualecumque dubium poenitentiae volitae;
cui tamen Eucharistia propter indecentiam et irreverentiam dari non debeat ».
408. SS. Eucharistia iam refecti. — Ex altero capite nequeunt
iure ecclesiastico sacram communionem denuo recipere qui eodem die
sanctissimam Eucharistiam iam sumpserunt, salvis exceptionibus infra
exponendis.
(28)
(29)
(30)
(31)

Λζκτ. cit., n. 292.
Cfr. Capellm&nn, L c., n. 125.
Génicot, l. c., n. 191, III, 2°; Noldln, l. c., n. 134; Capellmnnn l c n
Loc. cU.9 n. 65.
’ ’ ” p‘

■
B

ι-^

DE SU BI ECTO EUCHARISTIAE

369

Etenim, sicuti iure canonico prohibetur sacerdos plures in die
Missas celebrare, praeterquam in casu necessitatis, uti suo loco dicetur,
ita omnes prohibentur plures in die communiones, sive sacrificales sive
non-sacrificales, sive partim sacrificales et partim non-sacrificales, re­
cipere, et quidem sub gravi sacrilegii reatu.

Quare, ex. gr., sacerdos qui die Nativitatis aut die 2 Novembris nullam
celebrat Missam, nequit tres communiones extra-sacrificales facere; sacerdos
qui unam vel duas celebravit Missas, nequit insuper duas vel unam commu­
nionem extra-sacrificalem facere; tandem sacerdos qui communionem extrasacrificalem facit, nullam potest celebrare Missam.
Item diaconus et subdiaconus, qui in Missa sollemni Romani Pontificis
una cum celebrante communicant, hoc ministerio fungi nequeunt, si antea
iam communicaverint, aut, charactere presbyterali insigniti, Sacrum fecerint;
et huiusmodi ministerio functi, nequeunt postea propriam celebrare Mis­
sam (32). Hodie Papa solet dispensare.
Duae sunt exceptiones: 1° Potest quis ac tenetur per se eadem
die rursus communicare, si altera communio sit necessaria ut SS. Sa­
cramentum subtrahatur profanationi, ne in manus haereticorum
veniat etc.
2° Qui, post receptam sacram communionem, eadem die in vitae
discrimen adducitur, potest (olim DD. disputabant) denuo communi­
care, imo valde suadendum est, ut rursus communicet (can. 864, § 2);
qua de re vide n. 433.
In utroque casu ipsum ius divinum, quod legi ecclesiasticae prohi­
benti semper praevalet, alteram communionem exigit.

409. An et quando sacerdos possit eadem die plures communiones
sacrificales facere, seu plures in die Missas celebrare, suo loco expo­
nemus (n. 693 ss.).
(32) Cfr. Suarez, l. c., sect. 4; Lugo, l. c., disp. 20, sect. 1, n. 43; Gaspard, l. c., n. 1125.

370

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Articulus II.

De requisita mentis discretione seu
de aetate primae Communionis.
410. Mentis discretio requisita. — 1. Omnibus constat plures
gradus distingui posse ac reipsa haberi quoad usum rationis seu mentis
discretionem.
Hinc merito quaerunt DD. quaenam discretio mentis requiratur et
sufficiat ad sanctam communionem; et ulterius an eadem discretionquiratur et sufficiat tam extra periculum mortis quam in periculo.
2. Can. 854 utramque quaestionem dirimit: «Pueris, qui propter
aetatis imbecillitatem nondum huius sacramenti cognitionem et gustum
habent, Eucharistia ne ministretur» (§ 1).
« In periculo mortis, ut sanctissima Eucharistia pueris ministrari
possit ac debeat, satis est ut sciant Corpus Christi a communi cibo di­
scernere illudque reverenter adorare » (§ 2).
« Extra mortis periculum plenior cognitio doctrinae Christianae d
accuratior praeparatio exigitur, ea scilicet, qua ipsi fidei saltem mysteria
necessaria necessitate medii ad salutem pro suo captu percipiant, et deed'
pro suae aetatis modulo ad sanctissimam Eucharistiam accedant » (§ 3).
Pueris qui propter aetatem seu deficientem rationis usum cogni­
tionem et gustum SS. Sacramenti non habent, Eucharistia ministrari
nequit. Cognitio significat quod puer sciat sub specie panis vere esse
Christum D.; gustus intelligitur spiritualis, non autem sensibilis, qua­
tenus puer erga Eucharistiam ostendat desiderium, reverentiam, pieta­
tem atque affectum. Prohibitio ne praebeatur huiusmodi pueris Corpus
Christi, per se gravis profecto est.
Praeterea ex citato canone ad sacram Communionem requiritur
et sufficit, extra periculum mortis, ea discretionis aetas, in qua puer
cognitionem et gustum habeat SS. Sacramenti, ac saltem fidei mysteria
necessaria necessitate medii ad salutem [sc. Deum esse, et bonorum
esse remuneratorem; num etiam fides explicita mysteriorum SS. Tri­
nitatis et Incarnationis requiratur de necessitate medii, non convenit
inter DD.; cfr. S. Thom. (1), Suarez (2), Lugo (3), Ball.-Palm. (4)] pro
(1)
(2)
(3)
(4)

S. thcol., III, q. 69, a. 4 ad 2.
De Fide, disp. 12, sect. 4, n. lüjss.
De Fide, disp. 12, sect. 4, n. 100.
Op. cil., II, tract. V, sect. 1, η. 15.

«

371

DE SUBTECTO EUCHARISTIAE

sua capacitate intelligat ac devote, ut fert ipsius aetas, panem eucha­
risticum recipiat.
Quare opus non est pleno rationis usu neque perfecta rerum fidei cogni­
tione. Sufficit aliqualis unus rationis, uti egregie docet Angelicus (5), qui tunc
haberi censetur, cum puer mortaliter peccare potest. Sane Cane. Trid. (6)
dum memorat « parvulos usu rationis carentes nulla obligari necessitate ad
sacramentalem Eucharistiae communionem », unam hanc rei rationem assignat,
quod peccare non possint: «Siquidem, inquit, adeptam filiorum Dei gratiam
in illa aetate amittere non possunt ». Ex quo patet hanc esse Concilii mentem,
tunc pueros communionis necessitate atque obligatione teneri, quum gratiam
peccando possunt amittere (7).
Quapropter decretum « Quam singulari » recte hanc regulam statuit:
« Aetas discretionis tum ad Confessionem tum ad S. Communionem ea est, in
qua puer incipit ratiocinari, hoc est circa septimum annum, sive supra, sive
etiam infra. Ex hoc tempore incipit obligatio satisfaciendi utrique praecepto
Confessionis et Communionis ».
In periculo mortis, ut puer possit ac debeat sanctissimum Sacra­
mentum recipere, satis est ut sciat panem eucharisticum, seu Corpus
D. N. I. C., a communi et profano cibo distinguere, eumque reverenter
adorare, i. e. cum debita pietate ac religione suscipere.
nine manet soluta ex Codice duplex praefata quaestio (cfr.
n. 411 ss.).

411. Controversia Doctoru

11

circa aetatem pri ae Communionis.
11

— Gravis olim erat controversia inter DD. circa aetatem qua pueri
ad sacram mensam admitti possent ac deberent. Nonnulli censebant
requiri aetatem pubertatis; alii annum duodecimum; alii decimum
circiter. Communius, et omnino recte, docebant non posse regulam
certam statui, cum aliquibus citius, aliis tardius adveniat usus rationis
seu mentis discretio (8).
Pius X per Decretum « Quam singulari » S. C. de Sacramentis,
8 aug. 1910, « de aetate admittendorum ad primam Communionem
eucharisticum » praedictae controversiae (9) opportune ac sapienter
finem imposuit (n. 415).
(5) Loc. cit.. q. 80, ft. 9. ad 3.
(6) Sees. XXI, cap· 4.
(7) Cfr. Decretum • Quam sinyulari ». S. C. de Sacramentis, 8 aug. 1910.
(8) Cfr. S. Thom.» I. c., art. 9; Suarez, disp. 70, sect. 1; Lugo, Dc Eucharistia. sect. 4,
η. 33 es.; Vasques, L c.; Soto, In IV, D. 9, art. 2; Laymaiin. tract. IV, Dc Sacram. Each..
cap. 4; S. Antoninus, S. lheot.. p. 3, tit. 14, cap. 2, § 5.
(9) Cfr. Acta Apost. Satis. II, p. 577 es.

372

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

412. Disciplina antiqua (10). — Ex testimoniis venerandae anti­
quitatis satis superque constat pluribus in locis sive Orientalis sive
Occidentalis Ecclesiae morem viguisse ut infantes statim post receptum
Baptismum aut sequentibus infra octavam diebus Eucharistiam reci­
perent sub utraque specie.
Lactentibus vero sacra Communio dabatur sub specie vini tantum,
ob irreverentiae periculum, intincto nimirum sacerdotis digito in san­
guine, quem infans sugebat. De hac consuetudine mentio occurrit in
Concilio Tolet. II, can. 2; de ipsa testatur quoque & Gregorius M. in
veteri Missali, et S. Cyprianus in sermone 5 dc lapsis.
Evagrius (11) narrat penes ecclesiam Constantinopolitanam con­
suetudine receptum esse, ut si multae particulae consecratae super­
fuissent, ex schola pueri accerserentur, ad eas consumendas.

Concilium Matisconense II, cap. 6, expressis verbis praedictum usum
approbavit: «Quaecumque reliquiae sacrificiorum post peractam Missam in
sacrario supersederint, quarta vel sexta feria innocentes ab illo cuius interest
ad ecclesiam adducantur, et indicto eis ieiunio easdem reliquias conspersas vino
percipiant ». Innocentes, de quibus loquitur Concilium, sunt infantes, utpote
qui doli nondum capaces.
Saeculo vni hanc consuetudinem viguisse, colligitur ex Alcuino in lib.
de divinis Officiis, cap. de Sabbato sancto Paschae, ubi ita loquitur de infantium
Baptismo: « Postea vestitur infans vestimentis suis; sivero episcopus adest,
statim confirmari eum oportet chrismate, et postea communicare; et si episco­
pus deest, communicetur a presbytero dicente ita: Corpus Domini nostri lesu
Christi custodiat te in vitam aeternam... Sed et hoc praevidendum est, ut nullum
cibum accipiant, neque lactentur, antequam communicent. Omni autem dio
usque in octavas ad Missam veniant et communicent ».
Saeculo xn eundem usum in Ecclesia Latina exstitisse manifesto
patet ex Hiigone a S. Victore (12) qui scribit: « Pueris recens natis idem
sacramentum in specie sanguinis est ministrandum, digito sacerdotis,
quia tales naturaliter sugere possunt ».

Idipsum occurrit in ordine baptismi Aethiopum (13) in quo legitur:
« Postea sumunt sacramentum sanctum et vivificans, spondente sacerdote pro
eis, corpus scilicet sanctum et sanguinem venerandum Domini Dei et Re­
demptoris nostri lesu Christi ».
In margine autem haec notiuncula adiecta invenitur: « Videlicet si adulti
(10) Cfr. opus nostrum De aetate admittendorum ad primam Communionem cucharisticam
seu Commentarium in Decretum · Quam trinaulari », Romae 1911, p. 18 bs.
(11) Hietor, eccl., lib. 4, c. 35.
(12) De Sacramentis, lib. I, c. 20.
(13) Cfr. Biblioth. Pair., t. 4; Do Lugo, De sacramento Euch., disp. 13, Boct. 2 n. 11

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

373

sint; alioquin enim pollicem tantum immittit in Christi sanguinem, et eorum
linguae immittit ».

Card. De Lugo hisce verbis, post allata documenta de consuetu­
dine praedicta, concludit: « Constat enim ex supra adductis, in omnibus
fere provinciis usum illum viguisse... in Occidentali vero, seu Latina
(Ecclesia), vidimus Africam, Hispaniam, Galliam, Romam ipsam hunc
morem tenuisse » (14).
Quaest. Si adultus fidelis ex ignorantia hostiam consecratam in statu
gratiae sumat, ut panem communem, effectum spiritualem percipitnel
Resp. Minime. Sumptio enim est materialis tantum. Licet agatur
de adulto fideli qui in statu gratiae versetur, nihilominus sumptio si­
gnificationem sacramentalem non habet eo ipso quod Eucharistia non
sumitur ex intentione accipiendi sacramentum. Neminem latet in
adultis, in iis nimirum qui capaces sunt, semper requiri pro sacramentis
suscipiendis intentionem, quae in casu nostro omnino deest.
413. Doctrina veterum ac recentium Doctorum (15). — Conci­
lium Lateranense IV, can. 21, declaravit omnes teneri in Paschate
Eucharistiam sumere, postquam ad annos discretionis pervenerint.
Theologi antiqui in determinanda discretionis aetate minime conve­
niunt; disputant nimirum quo tempore praecepto Eucharistiae primum
sumendi pueri adstringantur.
Card. De Lugo ita varias opiniones exponit: «Aliqui volunt per annos
discretionis in praesenti annos pubertatis: quam sententiam refert et non im­
pugnat Viguerius, c. 16, § 3, v. 20, sed ab aliis merito reiicitur,- quia procul
dubio multi pueri ante 14um, imo 12uni annum possunt et debent communi­
care; habentque discretionem phisquam sufficientem. Alii dicunt incipere obli­
gationem anno 12° quia ante illud tempus pueri non obligantur Ecclesiae prae­
ceptis. Ita Soto in 4, dist. 9, art. 11, cuius sententiam impugnant Suarez,
disp. 70, sect. 9; Vasquez, disp. 214, c. 4, et alii communiter: quia certum est
pueros ante annum 12um obligari ad audiendam Missam, et abstinendum a
carnibus; quae sunt praecepta ecclesiastica. Alii dicunt obligari anno decimo.
Ita videtur sentire Caietanus, in praesenti art. 9, ubi dicit, non excusari pa­
rentes qui puellas decem annorum non exponunt ad Communionem. Alii de­
nique communiter dicunt, non posse regulam certam praescribi: aliquibus
enim citius, aliis tardius advenit usus rationis, et discretio quae tamen maior
videtur desiderari ad hoc sacramentum, quam ad confessionem : haec enim
cum sit magis necessaria, fieri debet, ubi primum aliquis scit peccare. Ad Eu­
charistiam vero desideratur discretio qua sciat puer discernere hunc cibum ab
(14) Loc. cit., n. 12.
(15) Cfr. Cappello, op. cit., p. 26 as.

LIBER IV - PARS 1 - CAPUT VI

374

aliis, et revereri latentem in eo maiestatem : quae discretio communiter solet
advenire a decimo usque ad decimumquartum annum » (16).
Dein idem Auctor mentem suam ita pandit : « Fateor itaque pueros non
obligari divino praecepto, nisi sciant distinguere Eucharistiam ab aliis cibis;
assero tamen id fere evenire quando habent usum rationis ad peccandum, vel
paulo post; atque ideo tunc iam incipere obligari divino praecepto; determi­
nate quidem pro mortis articulo; pro alio autem tempore iuxta determinatio­
nem Ecclesiae, quae in illa aetate non determinat omnino illis annuam Com­
munionem, sed cum maiori latitudine iuxta consilium confessarii. Unde infero
tempus obligationis non incipere pueris in indivisibili, sed potius esse multos
quibus licite potest et hoc anno v. g. dari Communio, eo quod iam habeant
in toto rigore capacitatem sufficientem ad discernendum hoc sacramentum
ab aliis cibis et tamen licite etiam potest illis differri Communio arbitrio con­
fessarii ad annum sequentem, ut melius et cum maiori reverentia se prae­
parent. Noluit enim Ecclesia pia mater, nec revera expediebat ita stricte cum
illis agere, ut ubi primum possent, deberent ex praecepto statim Euchari­
stiam sumere ».

$. Thomas docet: «Quando iam pueri incipiunt aliqudlem usum
rationis habere ut possint devotionem concipere huius sacramenti, tunc
potest eis hoc sacramentum conferri » (17). Idem Angelicus alibi ita
mentem suam perbelle exponit: «Dicendum quod pueris carentibus
usu rationis, qui non possunt distinguere inter cibum spiritualem et
corporalem, non debet Eucharistia dari... Pueris autem iam incipien­
tibus habere discretionem etiam ante perfectam aetatem... potest dari,
si in eis signa discretionis appareant et devotionis » (18).
Solus D. ait: « Quae autem sit legitima aetas in qua possint parvuli sacra­
mentum hoc suscipere, nulla est certior regula, quam dum indicio prudentum
et maxime confessarii apparet puer bivium litterae pythagorice attigisse, ut
scilicet discernere possit inter bonum et malum, atque adeo inter hunc cibum
et alios saeculares » (19).
Ledesma asserit: « Dico ex omnium consensu quod omnibus habentibus
usum rationis est danda Eucharistia quantumcumque cito habeant illum usum
rationis; esto quod adhuc confuse cognoscat ille puer quid faciat » (20).
Vasquez dicit : « Si puer semel ad hunc usum rationis pervenerit,
statim ipso iure divino ita obligatur, ut Ecclesia non possit omnino libe­
rare »(21).
S. Antoninus affirmat: «Cum est doli capax (puer), cum scilicet potest
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)

De Euch., disp. XIII, sect. IV, n. 33.
S· thcol.t III, q. 80, a. 9 ad 3.
In IV, diet, 9, q. 1, a. 5, q. 4,
In 4, difit. 12, a. 9.
In S. Th., q. 80, a. 9, d. 6.
Disp. 214, c. 4, n. 43,

DE SUBTECTO EUCHARISTIAE

375

peccare mortaliter, tunc obligatur ad praeceptum de Confeasione et per con­
sequens de Communione » (22).

S. Alphonsus ait: « Ratio quia communis usus Ecclesiae sic inter­
pretata est obligationem huius praecepti, tum ut pueri cum maiori
reverentia et fructu Eucharistiam suscipiant; tum ne ipsi facile expo­
nantur periculo transgressionis... Hinc communiter dicunt doctores re­
gulariter loquendo, pueros non obligari ad Communionem ante nonum
vel decimum annum: nec differendam eis Communionem ultra duode­
cimum... vel saltem ultra decimumquartum » (23).
Suarez docet: «Addit vero Soto et mihi probatur non statim ac
hi pueri perveniunt ad aetatem, in qua possunt licite communicare, ad
id obligari, sed post aliquod tempus, v. g. post unum vel alterum
annum... » (24).

Benedicius XIV inquit: « Pleri que doctores non improbabiliter docent,
omnes pueros, statim ac sunt doli capaces, sicuti adstringuntur sacramentalia
confessionis praecepto, ita obligari ad Communionem in Paschate, ut decerni­
tur in cit. cap. Omnis utriusque sexus... Allegata enim decretalis Innocentii III
utrumque praeceptum coniungit et absque ullo inter unum et alterum discri­
mine utrumque onus imponit omnibus utriusque sexus fidelibus postquam ad
annos discretionis pervenerint » (25).
D'Annibale: «Subiectum sunt omnes fideles utriusque sexus, postquam
ad annos discretionis pervenerint, idest eius aetatis, qua hunc panem coelestem
a terreno distinguere norint, et latentem in eo maiestatem revereri: ideoque
verius, etiam vix infante maiores » (26).

Baller ini-Palmieri ait: «Ex iis quae communiter traduntur de
aetatis ac porro discretionis in pueris sufficientia tum ad contrahendas
sive voti sive sponsalium obligationes, tum ad peccandum graviter et
Poenitentiae sacramentum recipiendum, a fortiori argui potest quoad
sumendae Eucharistiae capacitatem. Quis enim non videt, ad haben­
dum illum aliquem (ut ait S. Thomas) devotionis sensum, qui ad digne
sumendam Eucharistiam unice requiritur, multo minorem discretionem
sufficere, quam aut ad concipiendos affectus sacramento Poenitentiae
valide recipiendo necessarios, aut ad vim percipiendam gravis obliga­
tionis in votis ac sponsalibus requiratur? » (27).
(22)
(23)
(21)
(25)
(26)
(27)

P. IU. tlt. 14, c. 2, s 5.
VI. n. 301.
Disp. 70. eoot. 1.
Dc Synodo diocc., lib. VII, c. 12. n. 2.
Summula Ihcol. mor., III, n. 396.
Opus Ihcol. mor., tract. X, c. 4, n. 197.

__

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

376

Gasparri docet: «Ante usum rationis... nomo tenetur; post usum rationis
omnes tenentur, dummodo... huius sacramenti cognitionem et gustum ha­
beant. Hanc autem conditionem plerumque non statim verificari ab usu ra­
tionis seu a septennio completo, facile patet; et qua aetate velificetur, nequit
regula generali determinari, cum id pendeat tum a vi intelligentiae et iudicii
maturitate parvulorum, tum a cura quae in ipsis erudiendis impenditur; sed
conditio pro Communione paulo tardius verificatur, cum hoc Sacramentum
excellentius sit et sensus magis effugiat. Ergo, etsi praeceptum per se urgeat
a septennio completo seu ab usu rationis, tamen ob deficientiam conditionis
parvuli statim admitti plerumque nec possunt, nec debent: qua aetate admitti
possint ac debeant, pendet a veriiicatione conditionis et ideo in genere paulo
tardius ad Communionem, quam ad Confessionem... » (28).
Bucceroni affirmat: «Sane recepta consuetudo ita est interpretata prae­
ceptum hoc, ut eo pueri non adstringantur, antequam perfectiorem habeant
usum rationis, ut maiori cum reverentia et fructu Eucharistiam suscipiant » (29).
Many loquitur de iure particulari Galliae circa aetatem ad primam Com­
munionem illudque legitimum esse, duabus positis conditionibus, affirmat (30).
Ojetti egregie asserit: « Pueri ex Cone. Lat. tenentur ad Communio­
nem paschalem, quando ad annos discretionis pervenerint. Quare qui
autumant etiam sub specie zeli expectandam esse in pueris provectio­
rem aetatem, ut ad Communionem admittantur decipiuntur specie
recti, et contradicunt aperto praecepto et certae menti Ecclesiae » (31).

414. Ecclesiae doctrina. — Concilium Lateranense IV, anno 1215,
can. 21 statuit: «Omnis utriusque sexus fidelis postquam ad annos
discretionis pervenerit omnia sua solus peccata confiteatur fideliter,
saltem semel in anno proprio sacerdoti... suscipiens reverenter ad
minus in Pascha Eucharistiae sacramentum, nisi forte de consilio pro­
prii sacerdotis ob aliquam rationabilem causam ad tempus ab eius
perceptione duxerit abstinendum ».
Concilium Trid. definivit: «Si quis negaverit, omnes et singulos
Christi fideles utriusque sexus, quum ad annos discretionis pervenerint,
teneri singulis annis, saltem in Paschate, ad communicandum iuxta
praeceptum S. Matris Ecclesiae: a. sit » (32).
Catechismus Romanus docet: «Qua aetate pueris sacra mysteria
danda sint, nemo melius constituere potest quam pater et sacerdos, cui
illi confiteantur peccata. Ad illos enim pertinet explorare, et a pueris
(28) Dc Eucharistia, n. 1167.
(29)

Thtol.

mor.,

II.

1,

n.

7 1.

(30) Praelectiones dc Missa cum appendice dc SS. Eucharistiae sacramento, Paris 1903,
p. 306 ss.
*
(31) Synopsis, v. Communio paschalis.
(32) Sess. XIII, can. 9.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

377

percunctari, an huius admirabilis Sacramenti cognitionem aliquam ac­
ceperint et gustum habeant » (33).
Concilium Romanum sub Benedicto XIII habitum declarat obli­
gationem Eucharistiae sumendae incipere « postquam pueruli ac puellae
ad annum discretionis pervenerint, ad illam videlicet aetatem in qua
sunt ad discernendum hunc sacramentalem cibum, qui alius non est
quam verum lesu Christi corpus, a pane communi et profano, et sciunt
accedere cum debita pietate ac religione » (34).

Cum Concilium Rothomagense an. 1850 absolute et generaliter praecepisset:
« Nemo ad sacramentum Eucharistiae prima vice admittatur quin duodecimum
saltem annum certo attigerit », S. Congregatio Concilii in revisione huius Concilii,
iussit deleri praefata verba, eisque haec substitui: «Nemo... admittatur, qui
nondum huius Sacramenti cognitionem et gustum habeat, indicio praesertim
parochi ac sacerdotis cui peccata puer confitetur » (35).
Episcopus Anneciensis die 27 dec. 1884 tulit sequens decretum: «Nullus
puer masculus aut femina admittatur ad primam Communionem, nisi: 1. Duo­
decimum aetatis annum expleverit; 2. fideliter interfuerit catechismi lectionibus
per duos ultimos annos ».
Recursu a quodam parocho interposito ad S. Congregationem Concilii,
haec declaravit Episcopi decretum confirmandum esse, at « iuxta modum »,
scii. « ne Episcopus parochos prohibeat ab admittendis ad primam Communio­
nem iis pueris do quibus certo constat eos ad discretionis aetatem pervenisse
iuxta Conciliorum Lateranen. IV et Trid. decreta » (36).

Quibus ex documentis luculentissime patet, Ecclesiam semper do­
cuisse pueros statim post adeptum rationis usum teneri Eucharistiam
sumere, et nonnisi Doctores quosdam falso interpretatos esse atque
tradidisse eiusdem mentem.

415. Decretum « Quam singulari » S. C. de Sacramentis, 8 aug.
1910.
« Quam singulari Christus amore parvulos in terris fuerit prosequutus,
Evangelii paginae plane testantur. Cum ipsis enim versari in deliciis habuit;
ipsis manus imponere consuevit: ipsos complecti, ipsis benedicere. Idem in­
digne tulit repelli eos a discipulis, quos gravibus his dictis reprehendit: Sinite
parvulos venire ad me, cl ne prohibueritis eos; talium est enim regnum Dei (37).
Quanti vero eorundem innocentiam animique candorem faceret, satis ostendit
quum, advocato parvulo, discipulis ait: Arnen dico vobis, nisi efficiamini sicut
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)

Part. II. De sacr. Euch., n. 63.
App. XXX, P. U.
Thesaurus, to. CXLVII, p. 478.
Thesaurus, l. c„ p. 487; Canoniste contemporain, 1889, p. 154.
Marc., X. 13, 14, 16.

378

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

parvuli, non intrabitis in regnum coelorum. Quicumque ergo humiliaverit se sicut
parvulus iste, hic est maior in regno coelorum. — Et qui susceperit unum par­
vulum talem in nomine ineo, me suscipit (38).
« Haec memorans catholica Ecclesia, vel a suis primordiis, admovere
Christo parvulos curavit per eucharisticam Communionem, quam iisdem sub­
ministrare solita est etiam lactentibus. Id, ut in omnibus fere antiquis libris
ritualibus ad usque saeculum xiii praescriptum est, in baptizando fiebat, eaque
consuetudo alicubi diutius obtinuit; apud Graecos et Orientales adhuc per­
severat. Ad summovendum autem periculum, ne lactentes praesertim panem
consecratum eiicerent, ab initio mos invaluit Eucharistiam iisdem sub vini
tantum specie ministrandi.
« Neque in baptismate solum, sed subinde saepius divino epulo reficie­
bantur infantes. Nam et ecclesiarum quaruudam consuetudo fuit Eucharistiam
praebendi puerulis continuo post clerum, et alibi post adultorum Commu­
nionem residua fragmenta iisdem tradendi.
« Mos hic deinde in Ecclesia latina obsolevit, nec sacrae mensae participes
fieri coeperunt infantes, nisi illucescentis rationis usum aliquem haberent et
augusti Sacramenti notitiam quandam. Quae nova disciplina, ab aliquot Syno­
dis particularibus iam recepta, solemni sanctione firmata est oecumenici Con­
cilii Lateranensis IV, anno MCCXV, promulgato celebri canone XXI, quo fide­
libus, postquam aetatem rationis attigerint, sacramentalis Confessio praescri­
bitur et Sacra Communio, hisce verbis: “ Omnis utriusque sexus fidelis, post­
quam ad annos discretionis pervenerit, omnia sua solus peccata confiteatur
fideliter, saltem semel in anno proprio sacerdoti, et iniunctam sibi poeniten­
tiam studeat pro viribus adimplere, suscipiens reverenter ad minus in Pascha
Eucharistiae sacramentum, nisi forte de consilio proprii sacerdotis ob ali­
quam rationabilem causam ad tempus ab eius perceptione duxerit absti­
nendum ”.

416. « Concilium Tridentinum (39), nullo pacto reprobans antiquam disci­
plinam ministrandae parvulis Eucharistiae ante usum rationis, Lateranense
decretum confirmavit et anathema dixit in eos qui contra sentirent: “ Si quis
negaverit, omnes et singulos Christi fideles utriusque sexus, quum ad annos
discretionis pervenerint, teneri singulis annis, saltem in Paschate, ad com­
municandum, iuxta praeceptum S. Matris Ecclesiae, anathema sit ” (40).
« Igitur vi allati et adhuc vigentis decreti Lateranensis, Christi fideles, ubi
primum ad annos discretionis pervenerint, obligatione tenentur accedendi, sal­
tem semel in anno, ad Poenitentiae et Eucharistiae sacramenta.
e Verum in hac rationis, seu discretionis aetate statuenda haud pauci
errores plorandique abusus decursu temporis inducti sunt. Fuerunt enim qui
aliam sacramento Poenitentiae, aliam Eucharistiae suscipiendae discretionis
aetatem assignandam esse censerent. Ad Poenitentiam quidem eam esse aeta(38) Malth., XVIII, 3, 4, 5.
(39) Sees. XXI. dc Communione, c. 4.
(40) Sees. XIII. dc Eucharistia, c. 8, can. 9.

<1

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

379

tem discretionis indicarunt, in qua rectum ab inhonesto discerni posset, adeoque peccari; ad Eucharistiam vero seriorem requiri aetatem, in qua rerum fidei
notitia plenior animique praeparatio posset afferri maturior. Atque ita, pro
variis locorum usibus hominumve opinionibus, ad primam Eucharistiae rece­
ptionem hinc decem annorum aetas vel duodecim, hinc quatuordecim vel maior
etiam est constituta, prohibitis interim ab eucharistica Communione pueris
vel adolescentibus praescripta aetate minoribus.
« Istiusmodi consuetudo, qua per speciem tutandi decoris augusti Sacra­
menti arcentur ab ipso fideles, complurium exstitit causa malorum. Fiebat
enim ut puerilis aetatis innocentia a Christi complexu divulsa, nullo interioris
vitae succo aleretur; ex quo illud etiam consequebatur, ut praevalido destituta
praesidio inventus, tot insidiis circumventa, amisso candore, ante in vitia
rueret, quam sancta mysteria delibasset. Etiamsi vero primae Communioni
diligentior institutio et accurata sacramentalia Confessio praemittatur, quod
quidem non ubique fit, dolenda tamen semper est primae innocentiae iactura,
quae, sumpta tenerioribus annis Eucharistia, poterat fortasse vitari.
« Nec minus est reprobandus mos pluribus vigens in locis, quo sacramentalis Confessio inhibetur pueris nondum ad eucharisticam mensam admissis,
aut iisdem absolutio non impertitur. Quo fit ut ipsi peccatorum fortasse gra­
vium laqueis irretiti magno cum periculo diu iaceant.
« Quod vero maximum est, quibusdam in locis pueri nondum ad primam
Communionem admissi, ne instante quidem mortis discrimine, Sacro muniri
Viatico permittuntur, atque ita, defuncti et more infantium illati tumulo, Ec­
clesiae suffragiis non iuvantur.
« Eiusmodi damna inferunt qui extraordinariis praeparationibus primae
Communioni praemittendis plus aequo insistunt, forte minus animadvertentes,
id genus cautelae a lansenianis erroribus esse profectum, qui Sanctissimam
Eucharistiam praemium esse contendunt, non humanae fragilitatis medelam.
Contra tamen profecto sensit Tridontina Synodus quum docuit, eam esse
« antidotum quo liberemur a culpis quotidianis et a peccatis mortalibus prae­
servemur » (41); quae doctrina nuper a Sacra Congregatione Concilii pressius
inculcata est decreto die XXVI mensis Decembris an. MDCCCCV lato, quo ad
Communionem quotidianam aditus universis, tum provectioris tum tenerioris
aetatis patuit, duabus tantummodo impositis conditionibus, statu gratiae et
recto voluntatis proposito.
« Nec sane iusta causa esso videtur quamobrem, quum antiquitus sacra­
rum specicrum residua parvulis etiam lactentibus distribuerentur, extraordi­
naria nunc praeparatio a puerulis exigatur qui in primi candoris et innocentiae
felicissima conditione versantur, mysticoque illo cibo, propter tot huius tem­
poris insidias et pericula indigent maximo.
* Quos reprehendimus abusus ex oo sunt repotoudi, quod nec scite nec
recte definiverint, quaenam sit aetas discretionis, qui aliam Poenitentiae, aliam
Eucharistiae assignarunt. Unam tamen eandemquo aetatem ad utrumque
(41) Sees. XIII, de Eucharistia, 0. 2.
25 — Cappello, De Sacramentis, I.

380

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Sacramentum requirit Lateranense Concilium, quum coniunctum Confessionis
et Communionis onus imponit. Igitur, quemadmodum ad Confessionem aetas
discretionis ea censetur, in qua honestum ab inhonesto distingui potest, nempe
qua ad usum aliquem rationis pervenitur; sic ad Communionem ea esse dicenda est, qua eucharisticus panis queat a communi dignosci; quae rurans
eadem est aetas in qua puer usum rationis est assequutus.
« Nec rem aliter acceperunt praecipui Concilii Lateranensis interpretes
et aequales illorum temporum. Ex historia enim Ecclesiae constat, synodus
plures et episcopalia decreta, iam inde a saeculo xn, paulo post Lateranense
Concilium, pueros annorum septem ad primam Communionem admisisse. Exstat
praeterea summae auctoritatis testimonium, Doctor Aquinas, cuius haec legi­
mus: “ Quando iam pueri incipiunt aliqualeni usum rationis habere, ut possint
devotionem concipere huius Sacramenti (Eucharistiae), tunc potest eis hoc
Sacramentum conferri ” (42). Quod sic explanat Ledesma: “ Dico ex omnium
consensu, quod omnibus habentibus usum rationis danda est Eucharistia,
quantumcumque cito habeant illum usum rationis; esto quod adhuc confuse
cognoscat ille puer quid faciat ” (43). Eundem locum his verbis explicat Vasquez:
“ Si puer semel ad hunc usum rationis pervenerit, statim ipso iure divino ita
obligatur, ut Ecclesia non possit ipsum omnino liberare ” (44). Eadem docuit
S. Antoninus, scribens: “ Sed cum est doli capax (puer), cum scilicet potest
peccare mortaliter, tum obligatur ad praeceptum de Confessione, et per conse­
quens de Communione ” (45). Tridentinum quoque Concilium ad hanc impellit
conclusionem. Dum enim memorat Sees. XXI, c. 4: “ parvulos usu rationis
carentes nulla obligari necessitate ad sacramentalem Eucharistiae communio­
nem ”, unam hanc rei rationem assignat, quod peccare non possint: “ Siquidem,
inquit, adeptam filiorum Dei gratiam in illa aetate amittere non possunt ”.
Ex quo patet hanc esse Concilii mentem, tunc pueros Communionis necessitate
atque obligatione teneri quum gratiam peccando possunt amittere. His conso­
nant Concilii Romani verba, sub Benedicto XIII celebrati ac docentis, obli­
gationem Eucharistiae sumendae incipere “ postquam pueruli ac puellae ad
annum discretionis pervenerint, ad illam videlicet aetatem in qua sunt apti
ad discernendum hunc sacramentalem cibum, qui alius non est quam verum
lesu Christi corpus, a pane communi et profano, et sciunt accedere cum debita
pietate ac religione ” (46). Catechismus Romanus autem, “ qua aetate, inquit,
pueris sacra mysteria danda sint, nemo melius constituero potest quam pater
et sacerdos, cui illi confiteantur peccata. Ad illos enim pertinet explorare, et a
pueris percunctati, an huius admirabilis Sacramenti cognitionem aliquam
acceperint et gustum habeant ” (47).
(42) S. thcol., III, q. 80, n. 9. ad 3.
(43) In S. Thom., III, q. 80, u. 9, dub. 6.
(44) In III p. S. Thom., disp. 214, c. 4. n. 13.
(45) P. Ill, tit. 14, c. 2, 5 5.
(46) IstruzioM per que i che dcbbono Ia prima volta ammeltersi alia •S'. Coinunione, Λρpend. XXX, p. 11.
(17) P. II. De Sacr. Euchar., n. 63.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

381

417. « Ex quibus omnibus colligitur aetatem discretionis ad Communio­
nem eam esse, in qua puer panem eucharisticum a pane communi et corporali
distinguere sciat ut ad altare possit devote accedere. Itaque non perfecta rerum
Fidei cognitio requiritur, quum aliqua dumtaxat elementa sint satis, hoc est
aliqua cognitio; neque plenus rationis usus, quum sufficiat usus quidam in­
cipiens, hoc est aliqualis usus rationis. Quapropter Communionem ulterius
differre, ad eamque recipiendam maturiorem aetatem constituere, improban­
dum omnino est, idque Apostolica Sedes damnavit pluries. Sic fel. rec. Pius
Papa IX litteris Cardinalis Antonelli ad episcopos Galliae datis die XII Martii
anno MDCCCLXVI invalescentem in quibusdam dioecesibus morem protra­
hendae primae Communionis ad maturiores eosque praefixos annos acriter im­
probavit. Sacra vero Congregatio Concilii, die XV mensis Martii an. MDCCCLI
Concilii Provincialis Rothomagensis caput emendavit, quo pueri vetabantur
infra duodecimum aetatis annum ad Communionem accedere. Nec absimili
ratione se gessit haec S. Congregatio de disciplina Sacramentorum in causa
Argentinensi die XXV mensis Martii anno MDCCCCX; in qua cum ageretur,
admittine possent ad sacram Communionem pueri vel duodecim vel quatuordecim annorum, rescripsit: “ Pueros et puellas, cum ad annos discretionis seu
ad usum rationis pervenerint, ad sacram mensam admittendos esse”.
« Hisce omnibus mature perpensis, Sacer hic Ordo de disciplina Sacramen­
torum, in generali Congregatione habita die XV mensis Iulii an. MDCCCCX,
ut memorati abusus prorsus amoveantur et pueri vel a teneris annis lesu
Christo adhaereant, Eius vitam vivant, ac tutelam inveniant contra corru­
ptelae pericula, sequentem normam de prima puerorum Communione, ubique
servandam statuere opportunum censuit:
418. — « I. Aetas discretionis tum ad Confessionem tum ad
S. Communionem ea est, in qua puer incipit ratiocinari, hoc est circa
septimum annum, sive supra, sive etiam infra. Ex hoc tempore incipit
obligatio satisfaciendi utrique praecepto Confessionis et Communionis.
« II. Ad primam Confessionem et ad primam Communionem ne­
cessaria non est plena et perfecta doctrinae Christianae cognitio. Puer
tamen postea debebit integrum catechismum pro modo suae intelli­
gent iae gradatim addiscere.
« III. Cognitio religionis quae in puero requiritur, ut ipse ad pri­
mam Communionem convenienter se praeparet, ea est, qua ipse fidei
mysteria necessaria necessitate medii pro suo captu percipiat, atque
eucharisticum panem a communi et corporali distinguat ut ea devo­
tione quam ipsius fert aetas ad SS. Eucharistiam accedat.
« IV. Obligatio praecepti Confessionis et Communionis, quae pue­
rum gravat, in eos praecipue recidit qui ipsius curam habere debent,
hoc est in parentes, in confessarium, in institutores et in parochum.
Ad patrem vero, aut ad illos qui vices eius gerunt, et ad confessarium,

382

LIBER IV - PARS Γ - CAPUT VI

secundum Catechismum Romanum, pertinet admittere puerum ad
primam Communionem.
« V. Semel aut pluries in anno curent parochi indicere atque habere
Communionem generalem puerorum, ad eamque, non modo novensiles
admittere, sed etiam alios, qui parentum confessariive consensu, ut
supra dictum est, iam antea primitus de altari sancta libarunt. Pro
utrisque dies aliquot instructionis et praeparationis praemittantur.
« VI. Puerorum curam habentibus omni studio curandum est ut
post primam Communionem iidem pueri ad sacram mensam saepius
accedant, et, si fieri possit, etiam quotidie, prout Christus lesus et
mater Ecclesia desiderant, utque id agant ea animi devotione quam
talis fert aetas. Meminerint praeterea quibus ea cura est gravissimum
quo tenentur officium providendi ut publicis catechesis praeceptionibus
pueri ipsi interesse pergant, sin minus, eorundem religiosae institutioni
alio modo suppleant.
«VII. Consuetudo non admittendi ad Confessionem pueros, aut
numquam eos absolvendi, quum ad usum rationis pervenerint, est
omnino improbanda. Quare Ordinarii locorum, adhibitis etiam remediis
iuris, curabunt ut penitus de medio tollatur.
« VIII. Detestabilis omnino est abusus non ministrandi Viaticum
ad Extremam Unctionem pueris post usum rationis eosque sepeliendi
ritu parvulorum. In eos, qui ab huiusmodi more non recedant, Ordi­
narii locorum severe animadvertant.
« Haec a PP. Cardinalibus Sacrae huius Congregationis sancita SSmus
D. N. Pius Papa X, in audientia diei VII currentis mensis omnia adprobavit,
iussitque praesens edi ac promulgari decretum. Singulis autem Ordinariis
mandavit ut idem decretum, non modo parochis et clero significarent, sed
etiam populo, cui voluit legi quotannis tempore praecepti paschalis, vernacula
lingua. Ipsi autem Ordinarii debebunt, unoquoque exacto quinquennio, una
cum ceteris dioecesis negotiis, etiam de huius observantia decreti ad S. Sedem
referre.
« Non obstantibus contrariis quibuslibet.
« Datum Romae, ex Aedibus eiusdem S. Congregationis, dio VIII mensis
Augusti anno MDCCCCX » (48).

419. Diversitas disciplinae ecclesiasticae. — Quomodo explicari
potest varietas disciplinae ecclesiasticae de aetate qua pueri admittendi
sint ad primam communionem? Variae proponuntur explicationes.
Praeferenda opinio quae tenet, veram necessitatem medii, in re vel in
(18) Arta A post. Sedis, II, p. 577 sd.

DE SUB1ECT0 EUCHARISTIAE

383

voto, non obstare quin Ecclesia reali susceptioni conditiones bono
communi requisitas apponat. Medii necessitati tunc saltem in voto
satisfit (49).
Conditiones profecto diversae possunt esse pro diversitate tem­
porum et locorum, nec non pro variis rerum adiunctis. Ceterum con­
fundenda non est disciplina in multis dioecesibus vigens cum doctrina
Ecclesiae, quae huiusinodi usum numquam positive approbavit, nec
aetatem sacrae communionis taxative praefinivit.

Articulus ΙΓΓ.

De obligatione sumendi Eucharistiam.
p

420. Obligatio communicandi ex praecepto divino. — Tria principia praemittenda de hac re: I. Necessitate medii nemini sumptio
Eucharistiae in re necessaria est; — II. Sumptio Eucharistiae, in voto,
saltem implicito, est necessaria necessitate medii; — III. Sumptio
Eucharistiae in re omnibus usum rationis habentibus necessaria est
necessitate praecepti tam divini quam ecclesiastici.
Ista principia ex dicendis accurate ac perspicue declarabuntur.
1. Omnibus fidelibus usum rationis habentibus datur divinum prae­
ceptum sumendi sanctissimam Eucharistiam. Constat ex verbis Christi:
«Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem,
non habebitis vitam in vobis » (1).
Haec verba, etsi aliquando de spirituali manducatione accipiantur,
certum tamen est, intelligenda quoque esse de manducatione sacramentali, seu clare significant huius Sacramenti sumptionem esse ne­
cessariam ad vitam aeternam obtinendam, et ideo iure divino obliga­
toriam. Ita communiter DD. (2).
Ratio theologica necessitatis et obligationis deducitur ex ipsa insti­
tutione. Hoc Sacramentum per modum cibi et potus est institutum.
Iam vero sicuti cibus et potus materialis est necessarius ad vitae phy­
sicae conservationem, ita Eucharistia necessaria est ad conservandam
vitam spiritualem, quatenus per sanctam communionem potissimum
tribuuntur homini adulto abundantiora auxilia ad resistendum tenta(49) Vcrmoereoh, 111. n. 407; Lohmkuhl, I, n. 200 ss.
(1) Ioann., VI. 54.
(2) S. Thom., Z. <?., n. Il; Suarez, Z. c., sect. 1, n. 2 ss.; Vasquez, Z. c., disp. 213, cap. 1 ;
Lugo, Z. c„ disp. 16, sect. 1.

381

LIBER IV - PARS Γ - CAPUT VI

tionibus earumque vis valde imminuitur. Porro si Eucharistia est hoc '·
sensu necessaria ad vitae spiritualis conservationem, eo ipso est obli­
gatoria.
Verum necessitas sacrae communionis ad vitam animae conser­
vandam non est medii et intrinseca, sicut in cibo materiali; nam gratia
sanctificans semel accepta perseverat quamdiu per culpam letalem
non expellitur, et secum affert, ex lege Dei, auxilia quibus omne pec­
catum grave vitari potest. Necesse igitur est, ut ab extrinseco, seu ex
Dei praecepto, oriatur praefata necessitas (3).

Hinc concludit Card. Lugo (l. c.): « Quamvis ergo totum hoc non arguat
in Eucharistia necessitatem medii ad salutem, vel etiam ad perseverantiam
aut ad conservationem gratiae, ut probavimus supra, disp. II, sect. II, arguunt
tamen necessitatem praecepti, quae sufficit ad hoc, ut cibus hic non sit minus
necessarius in vita spirituali, quam cibus corporeus ad vitam materialem».
Ceterum, fatendum omnino palamque conclamandum est, Eucha­
ristiae sumptionem esse medium moraliter necessarium adultis ad vitam
spiritualem conservandam. Licet enim alia media adsint pro conser­
vanda gratia sanctificante, tamen nonnisi cum magna et forte maxima
difficultate tentationes superare et a peccato diutius se praeservare
poterit, qui negligit sibi procurare abundantiora auxilia gratiae, quae
ex voluntate et institutione Christi Domini per sacram communionem
copiose conferuntur.
2. Quidam veteres opinati sunt, Eucharistiam esse actu necessa­
riam necessitate medii (4). At immerito plane: siquidem e traditione
ecclesiastica certissime constat, vitam aeternam obtineri posse a par­
vulis et etiam ab adultis qui inculpabiliter sanctissimam Euchari­
stiam numquam acceperint (5).
Patres Tridentini, ceteris omissis quae videri possunt apud dog­
maticos, diserte asserunt usum Eucharistiae necessarium non esse ne­
cessitate medii (6).
Plures theologi docent, sacram communionem saltem in voto esse
necessariam necessitate medii (7).

S. Alph. (8) hanc opinionem, tamquam probabiliorem, sequitur: « Secunda
tamen probabilior sententia, quam tenent Concina, Sotus, Ledesma et plures,
(3) Lugo, l. c., n. 11; Gasparri, L c., n. 1142.
(4) Cfr. Vasquez, l. c.; Suarez, L c., disp. 40, sect. 1.
(5) August., EpiAt. XOVIII (al. XXIII) ad Bonifacium; De peccat, mer. ct remiss..
c. XIX; Fulgent., Epist. XII ad Ferrandum. n. 26.
(6) Sess. XXI, cap. 4 et can. 4.
(7) Sotus, in 4, dist. 8, a. 3; Petr. de Ledcema, Summ.t de Euch., cap. 2, concl. 3; et
alii apud Salmant., I. c., cap. 3, n. 16 et 21.
(8) Loc. cil.» n. 192.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

385

cum Salmant., docet, votum saltem victuale et implicitum Eucharistiae, respi­
ciens hoc Sacramentum ut finem vitae spiritualis, esse necessarium necessitate
medii ad salutem tam adultis quam parvulis... Et hanc docet S. Thomas... ».
At, debita cum reverentia, Angelici doctrina de hac re certa ac perspicua non
videtur (9).
Sententia negans communior fuit veteribus theologis — Suarez, Vazquez,
Bonaventura, Caictano, Laymann, Bonacina, Coninck, Beginaldo, Valentia etc.;
— eaque etiam hodie communior est (10), at probabilior non videtur.
Ceterum haec est quaestio nominis potius quam rei, uti patet sedulo
perpendenti doctrinam utriusque sententiae, nam verbis dumtaxat, non autem
re, alia ab alia reipsa differt.
Sane aliud est loqui de necessitate Eucharistiae in re, et aliud
loqui de huiusmodi necessitate in voto. Praeterea aliud est verba facere
de necessitate in voto explicite, aliud de necessitate in voto implicito.
Quibus attentis, videntur duae sententiae apte inter se conciliari posse.

421. Quando urgeat praeceptum divinum communicandi. —
1. Praeceptum divinum communicandi obligat:
1° Pluries in vita, ut constat ex natura huius Sacramenti quod
institutum est per modum cibi et potus; palam enim est, non sufficere
ut semel tantum sumatur cibus ac potus, sed pluries debet sumi ad
vires conservandas, augendas et restaurandas. Quoties vero sumenda sit
Eucharistia, Christus non determinavit, sed Ecclesiae, cui omnium sa­
cramentorum commissa est administratio, determinandum id reliquit.
Porro annua communione ab Ecclesia praescripta certum est satisfieri
praecepto tam divino quam ecclesiastico.
2° In periculo mortis; si enim pluries in vita urget obligatio, a
fortiori urgebit imminente mortis periculo, quia tunc homo speciali
omnino indiget auxilio spirituali ad pugnam cum daemone, saepe
molestissimam, sustinendam, in eo siquidem momento a quo pendet
aeternitas (11).
Periculum mortis ex qualibet causa sive intrinseca sive extrinseca
potest oriri, ex morbo, pugna, puerperio, (intelligas partum experientia
difficilem, et generatim, primum partum), operatione chirurgica, ex­
tremo supplicio, ex lue grassante, incendio periculoso, hostium inva­
sione, etc. (can. 864, § 1).
(9) Loc. cii., q. 73, a. 3; q. 79, art. 1: q. 80, art. 11.
(10) Card. D’Annibale, Z. c., § 107; Ball.-Palm., Z. c„ n. 180; GOnicot. Z. c.. n. 205, I:
Gury-Fcrreres, Z. c., n. 310; Bueceroni, Z. c., n. 558; Ojetti, Z. r., v. Eucharistia. n. 2048;
Gasparri, l. c.; Plghl, Z. c., n. 134 s.; Franzclin, Z. e„ p. 27 a.; Pcsch, De Euch.. n. 813;
Lahousso, Z. c., n. 191; De Augustinis, Z. c.. p. 071 ss.; Billot, Z. <■„ p. 198, 251 ss.
(11) Suarez, disp. 69, sect. 3; Lugo, Z. c., sect. 2, n. 25 ss.

386

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Olim quidam theologi negabant, aliis dubitantibus, utrum sacra communio
deberet aut saltem posset praeberi capite damnatis, licet omnino dispositis!
Vehementer dolendum quod interdum theologi, in hac re et in aliis, a vero
spiritu D. N. L C. et fine Ecclesiae alieni prorsus videantur.
S. Congregatio de Prop. Fido die 5 iul. 1841 declaravit sacram communio­
nem dandam esse, et quidem per modum Viatici, etiam capite damnatis.

Veteres AA. et quidam recentiores etiam longinquam navigatio­
nem illis adiunctis periculosis adnumerant (12).
Cum hodie navigatio, etsi longinqua, per se et generatim loquendo
periculum proximum mortis non inducat, censemus Titium ante iter
maritimum non teneri praecepto divino communicandi.
Idem dicendum de itinere aereo.
Hoc praeceptum incipit obligare incipiente periculo, et desinit
cessante periculo. Hinc, eo durante, quacumque communione impletur,
licet quis periculum ignoraverit, aut illa communione satisfacere no­
luerit praecepto, sed alia; aut communio per modum Viatici fuisset
praebenda et Titius, contra, simplicem seu ordinariam receperit.
Si quis hoc praeceptum non adimplevit et periculum iam evasit,
certe per se peccavit, at non tenetur ad Eucharistiam suscipiendam,
quia praeceptum non amplius urget. Sin autem praecepto nequeat sa­
tisfieri in ipso mortis periculo, ex. gr. durante pugna, partu, operatione
chirurgica etc., praeceptum incipit et impleri debet paulo ante ipsum
periculum, idest paulo ante pugnam, partum, operationem chirurgi­
cam etc., scii, quando, moraliter loquendo, ipsum periculum pro­
ximum est, quia tunc moraliter loquendo hoc periculum iam incepisse
censetur, et cum postea nequeat adimpleri, statim adimplendum
est (13).
De periculo mortis fuse dicetur infra (n. 432 ss.).
2. Plures cum S. Alph. (14) admittunt oriri ex iure divino obliga­
tionem communicandi, etiam saepius in anno, si quis indicet id sibi esse
medium necessarium ad resistendum alicui gravi tentationi, quam
alias superare nequit. Haec sententia, in se considerata, certa est. Sed
huiusmodi obligatio per accidens eatenus est admittenda, quatenus
revera constet sacram communionem esse medium necessarium et qui­
dem unicum ad superandam tentationem.
At plerique una cum iisdem praefatis DD. fatentur casum esse
moraliter impossibilem, cum, absolute loquendo, praesto sint alia
(12) Cfr. S. Alph., L c.t n. 291; Gasparri, L c., n. 1150; Noldin, Z. c., n. 137; Génlcot
L c., n. 200.
’
(13) Lugo, Z. c., n. 41; Noldin, Z. c., n. 135; Gasparri, Z. c.
(14) Loc. cil., n. 295.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

387

media, ex. gr. oratio, mortificatio etc., quibus gratia efficax ad vin­
cendam tentationem obtineri possit (15).
Ceterum ipse 6'. Ligorius (l. c.) cum aliis docet, eum, qui communionem
in casu omittat, non peccare contra praeceptum de communione sumenda, sed
tantum contra virtutem, adversus quarn patitur tentationes. Porro si contra
praeceptum de communione recipienda non peccatur, manifestum est non agi
de vero ac proprie dicto praecepto, quod Eucharistiae sumptionem directe
rcspiciat.
Quod autem frequens communio, tamquam efficacissimum reme­
dium, sit enixe commendanda iis qui gravibus tentationibus, praesertim
contra castitatem, vexantur, certum est.
3. Praeceptum divinum communicandi sive in periculo mortis sive
aliquoties in vita obligat sub gravi, et exigit communionem dignam seu
in statu gratiae factam; quocirca nullatenus satisfit praecepto per com­
munionem sacrilegam (cfr. can. 861). Hinc qui sacrilege communicavit
in periculo mortis, adhuc, eo durante, tenetur praecepto Eucharistiae
recipiendae.

422. An communio sub utraque specie sit iure divino praescripta.
— Adversarii id asseruerunt, contra unanimem SS. Patrum consen­
sum, doctrinam et praxiin Ecclesiae. Dogma fidei est, communionem
sub utraque specie minime praescriptam esse iure divino fidelibus
universis, sed tantum sacerdotibus actu celebrantibus, ut definivit
Concilium Tridentinum (16).
423. Quinam adstringantur divino praecepto. — 1. Palam est non
adstringi eos qui a sacra communione arcentur sive divino sive ec­
clesiastico iure. Quocirca non baptizati hoc praecepto immediate certe
non tenentur; solum mediate possunt dici teneri, quatenus obligatione
adstringuntur suscipiendi Baptismum et dein sacram communionem
recipiendi. Qua posita distinctione inter mediatam et immediatam obli­
gationem, facile solvuntur difficultates quaedam et alia ab alia sen­
tentia verbis, non autem re, differre videtur.
Card. Lugo ait: «Communis sententia docet contra Sotum, praeceptum
Eucharistiae divinum omnes obligare, atque ideo peccare specialiter contra
(15) Suarez, Z. c„ n. 7; D’Annibale. Z. c., § 265; Ball.-Palm., Z. c., n. 183; Gasparri, Z. c.,
n. 1146.
(16) Sees. XX, can. 1; cfr. etiam cap. 1, ubi Patree Tridentini docent et explicant, cur
laici et clerici sacrificium non offerentes nd Eucharistiae sacramentum sub utraque specie
sumendum nullo divino praecepto obligentur. Cfr. item decr. Cone. Constant ten. Sees. XIII
n Martino V confirmatum per bullam < In eminentis* VIII kal. mart. 1418 datam.

388

LEBER. IV - PARS I - CAPUT VI

illud eos, qui non procurant per Baptismum reddi aptos ad accipiendam Eu­
charistiam... Ratio a priori sumitur ex verbis Christi, qui indifferenter omnibus
loquitur, cum dixit: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis etc., inio tunc
cum nondum baptizatis loquebatur... Praeceptum Eucharistiae est absolutum,
ac proinde obligat ad ponenda media necessaria, quorum potissimum est Ba- i
ptismus » (17).

2. Nec tenentur dubie capaces seu idonei quia praeceptum dubium,
ut passim docent theologi, non urget, iuxta illud : lex dubia non obligat.
3. Tenentur, contra, omnes qui sunt certo capaces seu idonei; quod
si dispositi non sint, debent sese disponere, ut rite praecepto satisfa­
cere queant (18).
424. Obligatio communicandi ex iure ecclesiastico. — « Omnis
utriusque sexus fidelis, postquam· ad annos discretionis, idest ad rationis
usum, pervenerit, debet semel in anno, saltem in Paschate, Eucharistiae
sacramentum recipere, nisi forte de consilio proprii sacerdotis, ob aliquam
rationabilem causam, ad tempus ab eius perceptione duxerit abstinendum »
(can. 859, § 1) - (19).
. Canon iste doctrinalis simul est et disciplinaris, desumptus fere ad
verbum ex cap. Omnis utriusque sexus Concilii IV Later, et can. 9,
Sees. XIII, Cone. Trid.
1. Ex decr. « Quam singulari » (n. 418), « I. Aetas discretionis tum
ad confessionem tum ad sanctam communionem ea est, in qua puer
incipit ratiocinari », seu, ut egregie docet Angelicus, quando puer incipit
« aliqualem usum rationis habere » (20). Proinde necesse non est, ut
pueri plenum et perfectum usum rationis habeant, prout saeculis elapsis
et nostris quoque temporibus nonnulli docuerunt. Requiritur et sufficit,
ut incipiant ratione uti.
Practice id multiplici ex capite dignoscitur: ex. gr. si pueri verbis
exprimant cogitationes mentis aut cordis affectus, si malitiam in acti­
bus externis pandant, si pietatem ac devotionem ostendant.
Cuinam competat indicium de sufficienti puerorum dispositione ad primam
Communionem atque ius ad eam admittendi, vide n. 499 ss.

Praefinire taxative quaenam sit aetas, qua pueri de facto ratioci­
nari incipiant, impossibile est. Perpendenda sunt locorum, personarum
(17) Loc. cit., sect. 2, n. 17; cfr. etiam Suarez, L r., sect. 2, n. 2.
(18) Cfr. Gasparri, l. cM n. 1146; Bail.-Palm., I. c., n. 183 ss.
(19) Cfr. C. 12, X, de poenitentiis et remissionibus, V, 3; Cone. Trid., Sees. XIII, dc Eu·
charistia, can. 9; Sees. XXI, de communione, cap. 4, can. 4; S. C. de Sacramentis, decr.
• Quam singulari·, 8 aug. 1910, n. 1.
j
(20) S. thcol., III, q. 80, art. 9, ad 3.
„

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

389

ac temporum varia adiuncta. Compertum sane est, quosdam pueros
usum rationis habere vix quinque aut sex annos natos; quosdam decem
vel duodecim.
Unde S. Thomas ait: «Pueris carentibus usu rationis qui non possunt di­
stinguere inter cibum spiritualem et corporalem, non debet Eucharistia dari...
Pueris autem iam incipientibus habere discretionem, etiam ante perfectam
aetatem, puta cum sint decem vel undecim annorum, aut circa hoc, potest dari,
si eis signa discretionis appareant et devotionis » (21). Nostra aetate, saltem
ordinarie loquendo, huiusmodi criteria ab Angelico recensita, generatim ha­
bentur ante aetatem decem vel undecim annorum.

2. In praxi haec regula generalis servari potest: pueri septem
annos nati capaces per se censentur communionis. Dicimus per se,
quia in quibusdam pueris mens celerius evolvitur, in aliis tardius.
Quapropter etiam ante aetatem septem annorum possunt admitti ad
sacram synaxim, si discretionis signa exhibeant. Hac de causa decr.
«Quam singulari» dicit: «circa septimum annum, sive supra, sive
etiam infra ».

Quidam (22) referunt responsum Card. Gasparri, ex quo usus rationis in
cc. 854, 859 et 906 intelligendus sit talis qui veniali peccato committendo
sufficiat, nec requiratur capacitas mortalis peccati.
Huiusmodi responsum non est authenticum.
Verum quidem est nonnullos Doctores distinguere inter capacitatem
peccati mortalis et capacitatem culpae venialis, atque proinde inter sacra­
mentum Poenitentiae et sacramentum Eucharistiae (23). Sed merito S. Thomas
contrarium docet: « Impossibile est quod peccatum veniale sit in aliquo cum
originali peccato absque mortali... Cum usum rationis habere inceperit, non
omnino excusatur a culpa venialis et mortalis peccati » (24).
Sane Concilium Lateranense et Tridentinum docent unam atque eandem
aetatem ad utrumque sacramentum, confessionis nempe et communionis,
requiri (25).
Quare decretum « Quam singulari», relatis verbis Concilii Tridentini, ait:
« Ex quo patet esse Concilii mentem, tunc pueros communionis necessitate atque
obligatione teneri, cum gratiam peccando possunt amittere ». Porro gratia amitti
nequit nisi per peccatum mortale. Ergo.
3. Praeceptum communionis paschalis, ut patet ex supra dictis
(n. 421, 1°), est partim divinum, partim ecclesiasticum; et ideo, cum
(21) In IV, D. 9. q. 1, art. 5, sol. 4.
(22) Cfr. ephem. Hostia, ian.-febr. 1921.
(23) Cfr. Boned. XIV, op. cit., lib. VII, cap. 12, n. 1 es.; Suarez, Z. c., dlsp. 70. sect. 1,
n. 3; De Lugo, dlsp. 13, n. 39.
(21) .S'. thcol., I-II, q. 89, art. 0.
(25) Cfr. Cone. Trid. Sees. XXI, cap. 4, de rtf.

/I

390

LIBER IV

PARS I - CAPUT VI

non sit lex mere ecclesiastica, incipit (nota verbum) obligare statim
post adeptum rationis usum, etiam ante expletum forte septimum
aetatis annum (cfr. can. 12).
Duplicem obligationem importat: 1° communicandi saltem semel
in anno; 2° communicandi in Paschate, seu tempore paschali. Prima
obligatio est divino-ecclesiastica, et principalis; altera est mere eccle­
siastica, et secundaria. Utraque est gravis, sed prima est certe gravior,
ut manifeste patet.

Olim communio paschalis recipienda erat in propria paroecia, seu de manu
proprii parochi. Iure novo haec obligatio non amplius exsistit; at suadendum
est fidelibus ut praecepto satisfaciant in sua quisque paroecia ; et qui in aliena
paroecia satisfecerint, curare debent ut parochum proprium certiorem faciant
de adimpleto praecepto (can. cit., § 3).
Agitur solum de consilio, quod proinde ne sub levi quidem adstringit.

4. Annus, intra quem communio recipi debet, non est, ut quidam
veteres sunt opinati (26), naturalis seu astronomicus a prima die
ianuarii ad ultimam decembris, sed, iuxta sententiam quam unice
veram censemus (27), ecclesiasticus, nempe a Paschate ad Pascha, seu
ab initio temporis paschalis anni praecedentis ad initium temporis
paschalis anni sequentis (28).
425. Praeceptum communionis recipiendae adeo est generale ut
omnes et singulos fideles, qui pervenerint ad usum rationis, adstringat.
Quare nemo excluditur, licet infirmus sit, aut carcere detentus, vel
excommunicatus. Qui ad ecclesiam accedere nequit, communionem
petere debet paschali tempore; et parochus aut cappellanus tenetur
eandem ad illum deferre tempore paschali; secus, non is qui legitimo
detinetur impedimento reus erit violati praecepti, sed parochus vel
cappellanus, aut qui parochum vel cappellanum quomodocumque im­
pediunt. Item excommunicatus debet humiliter petere absolutionem,
ut possit praeceptum adimplere (29).

Quodnam sit tempus discretionis, quo praeceptum communionis susci­
piendae incipit urgere, diximus supra (n. 421).

5. Sicuti puer iure divino non tenetur statim communicare post
adeptum rationis usum, ita neque iure ecclesiastico. Quod sedulo atten(26) Ctr. Lugo, L c.9 sect. I. n. 69.
(27) Eugenius IV, Const. « Fide digna », 8 ini, ILIO.
(28) Suarez, l. c., dtep. 70. sect. 2, n. 2 es.; S. Alph., I. c.. n. 296; Gasparri, J. c.. n. 1156,
not. 1; NoIdin, op. ci/., II. n. 695; Gônicot, /. c., n. 207, I.
*
(2») Luro, l. c., eect. 1, n. 17; Lacroix. L c.. n. 626; S. Alph., l. c., n. 290· Gnsnarrl
L c., n. 1165.
’
’

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

391

dendum est; et nonnulli commentatores decreti «Quam singulari*.
8 aug. 1910, minus recte hac de re locuti esse videntur. Sane praece­
ptum, utpotc affirmativum, obligat quidem semper, at non pro semper;
seu incipit quidem obligare ubi primum ad annos discretionis puer
pervenerit, sed non ita tamen ut illico sit eidem satisfaciendum.

Quare, si puer usum rationis adipiscitur, v. g. mense iulio aut augusto,
potest exspectare usque ad Pascha anni futuri; item si pervenit ad aetatem
discretionis mense ianuario aut februario, per se non peccat si in Paschate,
iusta quavis de causa v. g. ob defectum sufficientis praeparationis, non com­
municet; nequit tamen differre communionem ultra annum, saltem regulariter
loquendo.
Id confirmatur expresse verbis citati can. 859, § 1. Sane licet
puero, qui iam pervenit ad aetatem discretionis, abstinere « ad tempus »,
probabilius non ultra integrum annum, a perceptione Eucharistiae,
«ob aliqualem rationabilem causam » (can. 859, § 1). Id autem de consilio
parochi aut confessarii. Rationabilis causa est etiam plenior cognitio
doctrinae Christianae et maior praeparatio ad sanctam communionem
devote recipiendam. Voluntas parentum, praxis locorum aliaeque id
genus circumstantiae externae non sunt per se causae rationabiles.
426. An subsint praecepto pueri nondum septennes. — Huc spectat
quaestio, utrum praeceptum annuae communionis saltem in Paschate
obliget etiam pueros nondum septennes, qui usum rationis iam fuerint
assecuti.
Tres sunt sententiae. Prima affirmat, attentis verbis can. 859, qui
disciplinam ex integro refert decreti « Quam singulari », in quo id ipsum
manifesto iuberi videtur. Praeterea hoc eruitur, aiunt, ex responso dato
a Praeside Pontif. Comm. Codicis die 3 ian. 1918 ad Episcopum Balleyfieldensem, iuxta sibi tributam facultatem.
Sano quaesitum fuit: « Utrum pueri, qui etsi septimum aetatis annum
nondum expleverunt·, tamen ob aetatem discretionis, seu usum rationis, ad
primam communionem admissi iam fuerint, teneantur duplici praecepto con­
fessionis semel saltem in anno et communionis semel in anno saltem in Pa­
schate»; responsum est: « Affirmative ».
igitur, concludunt patroni huius sententiae, saltem si pueri admissi iam
fuerint ad primam communionem, praecepto paschali tenentur.

Secunda sententia negat absolute, quia in can. 859 nihil expresse
edicitur de pueris istis, ideoque applicanda necessario nonna in can. 12
statuta. Validum argumentum, aiunt, erui nequit ex responso Praesidis Pontif. Comm. Cod. (Card. Gaspard) diei 3 ian. 1918, cum sit

392

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

privatum seu non promulgatum ad normam iuris. Nec solidum argu­
mentum deduci potest ex decreto « Quam singulari », ubi sermo est de
praecepto divino communicandi et confitendi, non autem de prae­
cepto ecclesiastico.
Tertia sententia distinguit: affirmat, quatenus isti pueri tenentur
semel in anno communicare, si aliunde sint rite instructi seu dispositi;
negat, obligationem peculiarem haberi communicandi in Paschate.
Patio primi est, quia lex de communione semel saltem in anno
recipienda, est divino-ecclesiastica, utpote quae determinat praece­
ptum divinum saepius in vita communicandi. Ratio secundi, quia de­
terminatio communionis tempore paschali faciendae est lex mere eccle­
siastica disciplinaris, quae proinde ad normam can. 12 non urget nisi
post completum septimum aetatis annum (30).
Omnibus mature perpensis, tertia sententia rite intellecta certa
videtur, attento praesertim fundamento praecepti communionis pa­
schalis in iure divino. Quod fundamentum non est solum indirectum
et remotum, ut passim in aliis legibus ecclesiasticis, sed est directum
et proximum ex dictis, quatenus iuxta doctrinam fere communem
theologorum et omnino tenendam, lex Ecclesiae quae iubet commu­
nionem saltem semel in anno (paschali tempore) faciendam est revera
determinativa praecepti divini de Eucharistia pluries in vita sumenda.
427. Supputatio temporis paschalis. — 1. Tempus paschale currit
a dominica Palmarum usque ad dominicam in Albis, et ideo hoc tem­
pore, et non alio, satisfaciendum est praecepto communionis.
2. Locorum Ordinarii possunt ex iusta causa, idest si ita persona­
rum ac locorum adiuncta exigant, hoc tempus sive pro uno aut altero
fideli, sive pro hac illave familia aut paroecia, sive etiam pro omnibus
suis fidelibus; item pro vagis, ad normam can. 94, § 2; atque etiam pro
aliis, ut opinamur attentis verbis « suis fidelibus », anticipare non tamen
ante quartam diem dominicam Quadragesimae, vel prorogare, non
tamen ultra festum sanctissimae Trinitatis (can. 859, § 2).
Verba «pro suis omnibus fidelibus» ita putamus esse intelligenda,
ut non solum id possit relate ad eos qui habent domicilium aut quasidomicilium paroeciale vel dioecesanum ad normam can. 92, et quoad
vagos ad normam can. 94, § 2, sed etiam relate ad ceteros omnes qui
actu intra dioecesim commorantur.
3. Huiusmodi tempus utile potestne etiam ex consuetudine anti(30) Cfr. Noldin, III, n. 139; Prilninicr, III, n. 211; Acrtnys-Damen, II. n. 136, qu. 2·;
Tummulo-Iorio, Theologia moralia, vol. II, part. I, η. 325, q. 2*.

BE SUBLECTO EUCHARISTIAE

393

cipari vel prorogari? lure antiquo communiter affirmabant DD. (31).
A fortiori censemus id esse affirmandum iure novo, dummodo consue­
tudo sit debitis vestita conditionibus ad normam can. 25 ss. At nullo
pacto potest legitime induci consuetudo excludens communionem an­
nuam, quia, ut diximus, est obligatio iuris divini simul et ecclesiastici.
4. Tempus paschale ita est fixum seu determinatum, ut qui ante
illud, etsi uno vel altero die tantum, communicaverit, nullatenus prae­
cepto satisfecerit, et ideo teneatur rursus sacram communionem in
Paschate recipere.
428. An satisfiat praecepto paschali communione sacrilega, aut
deficiente intentione. — « Praecepto communionis recipiendae non sa­
tisfit per sacrilegam communionem » (can. 861) - (32).
1. Ratio est, quia praeceptum Ecclesiae non determinat nisi tem­
pus implendi praecepti divini, quod proinde, posita ea determinatione,
tunc urget; divinum autem praeceptum exigit communionem dignam,
nec profecto sola sacramentali contentum est. Proinde qui sacrilege
communicat, praecepto minime satisfacit, et ideo adhuc tenetur obli­
gatione Eucharistiam in statu gratiae sumendi.
2. Certum est non requiri intentionem praecepti adimplendi, et
praeceptum impleri, quamvis expresse habeatur forte intentio eidem
non satisfaciendi.

Proinde si quis v. g. dominica Palmarum communicet ex mera devotione,
cum expressa intentione praecepto paschali satisfaciendi alia die, nullatenus
peccat si denuo non communicet, cum praecepto iam satisfecerit.

3. Praeceptum paschale impletur etiam per communionem factam
ad particularem intentionem, ad lucrandas indulgentias, etc.
429. Quamdiu urgeat praeceptum paschale. — «Praeceptum pa­
schalis communionis adhuc urget, si quis illud praescripto tempore, quads
de causa, non impleverit » (can. 859, § 4).
1. Idcirco qui tempore paschali, seu culpabiliter seu inculpabiliter,
communionem omisit, tenetur adhuc, et quidem sub gravi, ad commu­
nicandum. Ratio, quia, ut supra dictum fuit (n. 424), praeceptum im­
portat duplicem obligationem, scii, principalem communicandi singulis
annis, et secundariam communicandi in Paschate. Iam vero, transacto
(31) Suarez, l. c., n. 3; Lugo, L c., sect. 4, n. 62; S. Alph., L c., n. 296.
(32) Cfr. S. C. S. Off., doer. 4 mart. 1679. prop. 55 o damn, ab Innoc. XI. Ante damna­
tionem huius prop, plorlquc AA. cum Suarez (Z. c., sect. 3. n. 2) et Lugo (Z. c., sect. 2, n. 44;
sect. 4, n. 83) docebant legi Ecclesiae satisfieri communione sacrilega. Quam sententiam suo
tempore communem vocabat Lugo (Z. c., n. S3).

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

394

tempore paschali, non potest quidem satisfieri obligationi secundariae;
at obligatio principalis adhuc manet, et ideo impleri debet. Hoc ita est
certum atque indubitatum ex relatis canonis verbis, ut hodie contraria
sententia, quam « non contemnendam » putaverat *S. Alplionsus (33),
hodie tamquam erronea sit reiicienda.
2. Qui tempore paschali, quacumque de causa, non communicavit,
teneturne quamprimum communicare1? Nonnulli affirmant, quorum
sententia probabilior est $. Ligorio (l. c.); alii rectius negant, quia « si
distinguamus illa duo praecepta, quorum alterum communicandi in
Paschate amplius non obligat nec potest observari, solum manet obli­
gatio alterius praecepti communicandi saltem semel in anno; hoc
autem non obligat ad communicandum hoc mense potius quam illo,
sed ad communicandum semel hoc anno » (34).
Haec sententia solide probabilis videtur. Hinc consulendum qui­
dem est ut quam primum communicet; verum sub culpa ad id non
tenetur, et ideo satisfacit praecepto si, ante finem anni, communionem
recipiat.
3. Si quis, incoepto tempore paschali, praevidet impedimentum
deinceps communicandi, tenetur statim communionem recipere (35).

Disputant DD. utrum is qui praevidet tempore paschali se non habiturum
tempus vel occasionem sumendi sacram communionem, teneatur ante com­
municare. Longe communior et probabilior sententia negat, quia communio
in casu non esset adimpletiva praecepti: sane obligatio currit de Pascha ad
Pascham, et ideo communio anticipata non fieret in anno pro quo impedi­
mentum praevideretur (36).
Card. Gasparri (37) ita quaestionem resolvit: « Ni fallimur, res obvia est;
nempe cum licentia proprii sacerdotis anticipetur paschale tempus et praece­
ptum impleatur, quod deinde, etiam cessante impedimento, non amplius urget,
ut patet, cum iam impletum sit. Quod si hoc factum non fuit, praeceptum
deinceps, impedimento cessante, impleri debet ».
Quidnam dicendum? ïkttento iure novo, parochus nequit anticipare tem­
pus paschale, eo ipso quod, iuxta praescriptum can. 81, dispensare non valet
a lege communi, nisi haec potestas expresse eidem concessa sit; porro nullibi
Codex tribuit parocho huiusmodi potestatem. A fortiori haec facultas antici­
pandi non competit confessario. Sed uterque, confessorius quidem in foro
sacramentali, parochus in foro sive externo sive interno non-sacramentali,
(33) Loc. cit., n. 297.
(34) Lugo, l. c., u. 69.
.jO
(35) Suarez, l. c., sect. 2, n. 7; Bonacina, l. c., p. 2, n. 15; Solmant., I. c.. cap. 8, n. 23;
S. Alph., I. c., n. 298.
(36) Suarez, l. c.; Lugo, l. c„ n. 74; S. Alph., L c.; Ball.-Palm., I. c., n. 213; Génlcot,
L c., n. 208, III.
(37) Loc. cit., n. 1158.

/

BE SUBIECTO EUCHARISTIAE

395

Titium adhortari debet ut sacram communionem in casu recipiat. Qui vero ita
anticipavit communionem, si postea, cessante impedimento, communicare
possit, tenetur per se Eucharistiam rursus sumere paschali tempore, quia reipsa
praecepto communicandi in Paschate non satisfecit; practice excusari facile
poterit. Aliter dicendum si do licentia Ordinarii loci tempus paschale fuerit
anticipatum.
Quis forte ita posset obiicere: sicuti «de consilio proprii sacerdotis ob
aliquam rationabilem causam »> potest differri sacra communio, nonne eadem
ratione potest etiam anticipari? Negamus paritatem, quia eatenus de consilio
proprii sacerdotis (parochi seu confessarii) potest differri communio, quatenus
eiusmodi dilatio ex indicio proprii sacerdotis videatur Titio necessaria aut
utilis, omnibus circumstantiis ac praesertim animi dispositionibus attentis;
quod profecto locum non habet in praefato casu. Dicimus: omnibus circumslantiis attentis, quia determinatio temporis paschalis, ut supra animadversum
fuit, est dispositio mere ecclesiastica, et ideo quodeumque notabile incom­
modum i. e. causa gravis ab ea excusat (38).
4. Causa gravis non solum a paschali, verum etiam ab annua
communione excusat; at certe gravior causa requiritur pro omittenda
communione annua, quam pro ea extra tempus paschale recipienda.
5. Quidam ordines et congregationes religiosae clericales peculiari
gaudent induito apostolico, ex quo omnes fideles, qui exercitiis spiri­
tualibus aut missionibus ab iisdem traditis interfuerint, quovis anni
tempore praecepto paschali satisfaciant per Eucharistiae sumptionem.

430. Communio feria V hebdomadae maioris. — « Expedit ut
feria V maioris hebdomadae omnes clerici, etiam sacerdotes qui ea die
a Sacro litando abstinent, sanctissimo Christi Corpore in Missa sollemni
seu conventuali reficiantur » (can. 862).
Vox « expedit » aperte significat non agi de praecepto, sed tantum
de consilio; proinde nulla stricte dicta datur obligatio, ne sub levi qui­
dem, communicandi feria V in Coena Domini; salva tamen exceptione,
de qua infra. Nomine clericorum in iure ii omnes et soli veniunt, qui
divinis mysteriis per primam saltem tonsuram sunt mancipati (can.
108, § 1).
Ratio praefati consilii manifesta est. Maxime decet ut feria V
hebdomadae maioris in memoriam quod Christus D. manu sua Apo­
stolos communicavit, clerici ipsique sacerdotes non litantes communio­
nem recipiant de manu Episcopi vel alterius celebrantis. Imo expedit
ut non solum clerici, sed omnes etiam fideles hoe sollemnissimo die
sacram communionem sumant.
(38) S. C. de Prop. Fide, 12 sept. 1646; Collect. S. C. de Prop. hide, vol. I, n. III.
26 — ('appello. De Sacramentis, I

396

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Iure antiquo, attentis decretis S. Rituum Congregationis, plures
AA. docebant Communionem in Coena Domini esse obligatoriam, et
non tantum de consilio, pro clericis ecclesiae cathedrali, vel collegiatae
addictis, nec non in genere pro omnibus clericis qui essent addicti
ecclesiae in qua celebraretur Missa sollemnis seu conventualis (39).
Iure novo tenemus esse obligatoriam solum pro clericis ecclesiae
cathedrali addictis, non autem pro aliis. Dicimus: 1° esse obligatoriam,
quia Caeremoniale Ep. expresse loquitur et dantur nonnulla decreta
S. R. C., infra alleganda, quae de huiusmodi obligatione dare loquun­
tur; porro cum haec decreta liturgica non fuerint in Codice expresse
correcta, recte dicendum, attento praescripto can. 2, omnem vim suam
adhuc retinere; 2° obligatione teneri dumtaxat clericos ecclesiae cathe­
drali addictos, et non ceteros, quia memorata decreta non hos, sed illos
tantum praecepto obstringunt.

S. R. C. in Civitaien., 27 sept. 1G08, declaravit « servandam esse regulam
praescriptam in Caeremoniali, quae universalis Ecclesiae consuetudini con­
formis est: ut scilicet feria V in Coena Domini in memoriam quod D. N. I. C.
manu sua propria omnes Apostolos communicavit, omnes presbyteri, tam di­
gnitates quam canonici et mansionarii, Communionem sumant de manu Epi­
scopi vel alterius celebrantis » (40).
Item proposito dubio : « An attento quod in cathedrali consueverunt cano­
nici feria V in Coena Domini Missas celebrare, et ex eis neminem ad Commu­
nionem, quae iit ab ipso Episcopo inter Missarum sollemnia, accedere; Episco­
pus eosdem possit ad observantiam contentorum in Caeremoniali, lib. 2,
c. 23(41), compellere»; — S. R. C. in Seguntina, 19 sept. 1654, ad 1, repo­
suit: « Omnino servandum esse Caeremoniale Episcoporum, et pro eiusdem
observantia posse ab Episcopo cogi Canonicos, et alios quoscumque de gremio
ecclesiae » (42).
Proposito iterum dubio : « An feria V in Coena Domini canonici, qui non
celebrant, possint cogi ad susceptionem Eucharistiae de manu Episcopi»;
S. R. C. in Cortonen., 19 sept. 1701, ad 16, respondit: « Debent» (43); seu non
solum posse, sed debere canonicos cogi ad recipiendam Communionem de
manu Episcopi.
Demum sequens dubium propositum fuit: « Quum ex rubrica feriae V in
Coena Domini pateat omnes de clero dicta die Communionem sumere debere
de manu celebrantis, nihilominus nonnulli sacerdotes non dubitant asserere
(39) Benedictus XIV, Inst. Eccl. XLl', n. 10; Gasparri, l. c., n. 1159.
(40) Decrcla auth., n. 2489.
(11) Caeremoniale Episcoporum (l. c., n. 3 et 6) haec statuit: « Praeparetur... vas argen­
teum, seu aureum cum multis particulis consecrandis, pro communicandis Canonicis ct
Clero... deinde antequam purificet, communicat primum diaconum, et subdiaconum, deinde
omnes Canonicos paratos et alios sacerdotes de ecclesia ».
(42) Ibid., n. 970.
(13) Ibid., n. 2079.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

397

haec dicta esse ob merum consilium, non vero de praecepto. Hinc quaeritur:
An revera omnes de clero inservientes Missae Pontificali, et praesertim sacer­
dotes, diaconi et subdiaconi sacrorum Oleorum consecrationi assistentes, te­
neantur sacram communionem sumere de manu celebrantis»; — S. R. C. in
Mutinen., 23 sept. 1837, ad I, reposuit: « Affirmative; et iam provisum per
generale decretum (44) diei 27 septembris 1716, atque per decretum in Seguntina, diei 19 septembris 1654 in responsione ad dubium primum » (45).
Obligatio huiusmodi, qua tenentur clerici ecclesiae cathedrali
addicti, est levis tantum, adeo ut quaelibet causa rationabilis
excuset.
Auctores, qui censent omnes clericos addictos ecclesiae in qua cele­
bratur Missa sollemnis seu conventualis teneri sacram communionem
recipere, innituntur praesertim decreto generali S. B. C., diei 12 [27]
sept. 1716. Sed hoc decretum respicit directe et immediate «prae­
ceptum audiendi Missam et abstinendi a servilibus » si contingat fe­
stum SS.mae Annuntiationis incidere in feriam V maioris hebdomadae,
et nonnisi per accidens loquitur de communione suscipienda a clero
inore laicorum.
Porro ex can. 1247, § 1 constat festum Annuntiationis non esse
amplius diem festum de praecepto, et ideo cessat vis iuridica praefati
decreti; praeterea decretum loquitur in genere de omnibus clericis,
quin distinguat inter addictos ecclesiae et non addictos, et hoc sensu
certe ne iure quidem antiquo sacram communionem tamquam obliga­
toriam pro universis clericis praecipiebat; demum — dato etiam et
non concesso — quod veram obligationem statuerit quoad omnes
clericos in genere, palam est eandem, stante praescripto can. 862,
quem expendimus, hodie non exsistere, seu a legislatore fuisse re­
vocatam.

431. Obligatio communicandi pro ordinatis. — « Omnes ad maiores
ordines promoti obligatione tenentur sacrae communionis in ipsa ordi­
nationis Missa recipiendae » (can. 1005) - (46).
Praeceptum communicandi, et quidem in Missa ordinationis, ob­
stringit solum promotos ad ordines maiores, non vero eos qui vel ad
primani tonsuram vel ad minores ordines promoti fuerint. Decet tamen
quam maxime ut etiam hi sacram communionem recipiant. Ita sane
fert usus universalis, menti Ecclesiae apprime conformis; et plura
(44) Ibid., n. 2240.
(15) Ibid., n. 2769.
(46) Cfr. Pontificale Horn., tit. Dc sacris ordinibus in genere; tit. Dc ordinatione pres­
byteri.

398

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

dantur S. R. C. decreta quae huiusmodi praxim communicandi respi­
ciunt (47).
Neo-presbyteri tenentur sub gravi Eucharistiam sumere, quia
sacra communio requiritur ad integritatem sacrificii (n. 535); diaconi
et subdiaconi, verius, sub levi.
432. Communio in Viaticum suscipienda. — I. « In periculo mortis
quavis ex causa procedat, fideles sacrae communionis recipiendae prae­
cepto tenentur» (can. 864, § 1).
Periculum mortis significat « illud rerum discrimen, in quo cum
quis constitutus est, ipsum, et superesse, et occumbere posse, utrumque
est vere graviterque probabile; sive periculum immineat ab intrinseco,
ut puta ex morbo, vulnere inflicto, partu difficili, extrema senecta; sive
ab extrinseco immineat, velut ex bello, navigatione periculosa etc. Hoc
amplius: si quis versetur in periculo incidendi in perpetuam amentiam,
perinde habetur ac si versaretur in periculo mortis » (48). Articulus
mortis autem adest quando mors proxime instat et moraliter est certa,
et fere inevitabilis. In iure tamen periculum et articulus mortis eodem
sensu accipiuntur.
Omnes fideles qui versantur in periculo mortis — ex quacumque
causa procedat, seu intrinseca seu extrinseca, seu physica seu morali —
tenentur sub gravi ex praecepto divino (n. 420 s.) Viaticum sumere. Id
valet etiam pro iis qui nondum ad primam communionem admissi
fuerint, dummodo sciant Corpus Christi a communi cibo discernere
illudque reverenter adorare (can. 854, § 2; cfr. n. 401). Hinc «detesta­
bilis omnino, ait Decr. Quam singulari, η. VIII, est abusus non mini­
strandi Viaticum... pueris post usum rationis ».

In dubio de pueri discretione, parocho non est stricta obligatio tribuendi
Viaticum, sed libera facultas, qua laudabilius utetur; nam, deficiente certa
prohibitione, potius eligendum est quod puero magis prosit (49).

433. II. « Etiamsi eadem die sacra communione fuerint refecti, valde
tamen suadendum, ut in vitae discrimen adducti denuo communicent »
(can. 864, § 2).
Hoc praescriptum dirimit quaestionem inter DD. diu agi­
tatam.
(47) S. R. C., Marsorum, 12 nov. 1831, nd XVI, n. 2682; Grossdana, 7 mati 1853, ad
III, n. 3012; Briocen., 11 mart. 1861, ad II. n. 3105; Tlascalcn., 26 sept. 1868, n. 3186; Syren..
31 aug. 1872, ad II, n. 327 1; llartcmcn., 17 Ion. 1890, ad I et II, n. 3721.
(18) D*Annibale. I. c., I, n. 38; cfr. S. Alph.. I. c., n. 561; Bail.-Palm., Z. c.t V, n. 590;
Cappello, op. cit., η. 31, II, not. 1.
(49) Génlcot, Z. c., n. 211, I; Gaspard, l. c., n. 1167.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

399

.S'. Alphonsus (50) ita varias opiniones refert: «Dubitatur 3°, An qui
inane communicavit ex devotione, teneatur aut possit Viaticum sumere. — Adsunt
tres sententiae. Prima sententia affirmat teneri; quia tunc suscipiendum est
Viaticum ad implendum praeceptum divinum. Hanc tenet Diana cum Hur­
tado, Turriano, Ochagavia, et cum Pellizzario, Leandro, Dicastillo etc. (51).
Secunda sententia dicit non teneri, sed posse communicare... Tertia sententia...
dicit nec teneri nec posse communicare... Ceterum probabilior mihi videtur
sententia Lugonis (52), qui distinguit inter morbum naturalem et violentum.
— Et ait quod si quis fuerit vulnere percussus vel ex alto ceciderit, potest com­
municare (imo tenetur, iuxta nostram sententiam in praecedenti Dubio, v. Se­
cunda, allatam); quia hic revera non accepit Viaticum in mortis periculo con­
stitutus. — Secus vero, si quis iam in aegritudine positus mane ex devotione
communicaverit; tunc enim bene potest dici moraliter in periculo mortis com­
municasse, cum morbus ille iam erat in se periculosus, etsi non adhuc notus.
Et idem puto dicendum... si morbus fuerit repentinus, puta apoplexia, vel
quid simile; nam huiusmodi morbi indicantur iam prius in suis causis dispositi
existere, licet ignorentur ».

Ex praescripto cit. can. 864, § 2 sequitur: 1° Titium, qui mane ex
devotione communicavit, non teneri iterum Eucharistiam sumere eadem
die, si contingat in vitae discrimen adduci ob morbum repentinum
aliamve causam; 2° Titium posse communicare, imo valde suadendum,
ut rursus communicet; 3° primam ac tertiam sententiam a 5. J.L
phonso relatam sustineri hodie non posse; 4° item sustineri non posse
distinctionem inter morbum naturalem et violentum ab eodem S. Doctore propositam.
Ulterius quaerunt theologi an, superveniente mortis periculo, teneatur
denuo sacram communionem recipere, qui paucis ante diebus ex devotione
communicaverit. Communior sententia negat, tum quia praeceptum divinum
communicandi est iam substantialiter impletum per communionem prius per­
ceptam; tum quia ideo tenetur homo communicare in periculo mortis, ut hoc
sacramento se praeparet ad transitum ex hac vita: porro dicendum videtur
satis se iam praeparasse qui paulo ante communicavit (53).
(50) Loc. cit., n. 285, dub. 3.
(51) Non recte allegantur DD. — Diana (part. 6, tract. 6, resol. IS, ct part. 10, tract. 11,
resol. 40) dicit posse iterum communicare.
Turrianua (S. ΖΛγόΖ. mor., part. 2, cap. 58. dub. 2, n. 3), ct Ochagavia (de Euch., tract. 2,
qu. 14, n. 7), loquuntur generalius, scii. non satisfieri praecepto divino communicandi, si ante
articulum scu periculum mortis Eucharistia sumatur.
Pellizzarius (tract. 5, cap. 3, η. 70) dicit posse. sed negat teneri.
Leander (de Euch.. disp. 2. qu. 6) ait: « Aequo probabiliter respondeo: posse. imo et de­
bere ».
Dicastlllus (disp. 10. dub. 3, n. 56) dicit probabile caso quod possit iterum communicare;
imo paulo ante. n. 48. id quoque negaverat.
Ex Λ A. igitur a S. Alphonse pro hac sententia allegatis unus manet Hurtadus!
(52) Sententia Card. Lugonis non est haec. Cfr. disp.16, sect. 3, n. 53 ss.
(53) Suarez, Z. c., n. 3; Lugo, L c., n. 39; Laymann, Z. c., cap. 5, n. 4; Bonacina, q. 7»
p. 1, n. 2; Coninck, q. 80, a. 11, n. 98.

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

400

Alia sententia, quam probabiliorem dicit S. Alphonsus (54), negat, quia
« hoc divinum mandatum ex interpretatione Ecclesiae praecise obligat instante
periculo mortis, ut contra hostes hoc divino praesidio muniamur; ergo non
impletur per communionem ex devotione susceptam » (55).
Prima sententia, attento praesertim can. 864, § 2 praescripto, probabilior
est; et manifeste patet, a fortiori hoc in casu valde suadendum esse, ut Titius
iterum communicet.
434. III. « Perdurante mortis periculo, sanctum Viaticum, secundum
prudens confessarii consilium, pluries, distinctis diebus, administrari et
licet et decet » (can. 864, § 3).
Quod liceret sacram Communionem iterum ministrare infirmo non
ieiuno, qui iam Viatico esset munitus, vera et communis erat etiam
olim DD. sententia (56); idque non solum, ut communius et verius af­
firmabatur, si novum recurrat periculum, sed etiam si idem perduraret.
Quodnam temporis spatium inter unam et aliam communionem
debet intercedere? « Communior sententia, ait £. Alphonsus (57), censet
distare debere octo diebus circiter... Sed non improbabiliter Laymann,
Escobar, et Roncaglia cum Hurtado, dicunt quod infirmus assuetus
saepius ex devotione communicare, pene possit altero die statim post
Viaticum sumptum suscipere communionem non ieiunus. — Idque in
singulis diebus admittunt Palaus, et Armilla ac Dicastillus, apud Croix,
et probabile putat Tamburinius ».
Attento praescripto cit. can. 864, § 3, certissimum est, perdurante
mortis periculo, non solum licere sanctum Viaticum pluries admini­
strari, sed expedire seu decere, scii, opportunum et congruum esse; et
quidem, ut palam est, etiam quotidie.
Viaticum repetitum non est parocho reservatum. Cfr. n. 300.

435. IV. « Sanctum Viaticum infirmis ne nimium differatur; et qui
animarum curam gerunt, sedulo advigilent ut eo infirmi plene sui com­
potes reficiantur » (can. 865).
Haec obligatio, qua tenentur pastores animarum, est in genere
suo gravis. Qua de re vide quae opportune tradit Rituale Rom. (58).
(54) Loc. cit,, dub. 2.
. £
(55) S. Alph., L c.; Vaequez, disp. 211, cap. 2. n. 13; Concilia, Dc Euch., cap. 9, n. 14;
Palaus, tract. 21, p. 14, n. 7; Touraely (Contin.), Dc Euch., cap. 7, a. 2, sect. 2, v. Quaeres 1
an viatici.
(56) Suarez, disp. 68. sect. 5, n. 3; Lugo. disp. 15. sect. 3, n. 64; Laymann. L c., cap. 6,
n. 20; Benedictus XIV, Dc Synodo diocc., lib. 7, cap. 12, η. I; S. Alph., 7. c., n. 285.
(57)

Loc.

CÜ.»

dub.

1.

(58) Tit. IV, cap, 4, n. 1; tit. V. cap. 1. n. 10.

DE SUBJECTO EUCHARISTIAE

101

Articulus IV.

De dispositionibus requisitis
ex parte animae pro Communione rite suscipienda.
436. Tres sunt dispositiones quae in subiecto requiruntur ex parte
animae, scii. 1° intentio; 2° status gratiae; 3° et, aliquo sub respectu,
immunitas a censura et a poena vindicativa prohibente susceptionem
Eucharistiae. De singulis quaedam sunt exponenda.
437. Intentio. — 1. In adultis post adeptum rationis usum requi­
ritur iure divino intentio recipiendi Sacramentum saltem habitualis,
aut explicita, praesertim extra periculum mortis, aut saltem implicita,
ex. gr. in periculo mortis pro Viatico recipiendo. Hac de re, ne dicta
repetamus, vide n. 73 ss.
2. Cum vero intentio sit actus voluntatis, supponens actum in­
tellectus, sequitur ad sacram communionem cum fructu recipiendam
requiri in adultis cognitionem et gustum huius Sacramenti (1). Cfr.
n. 410.

438. Status gratiae. — Nemo quem conscientia peccati mortalis
gravat, quantumcumque etiam se contritum existimet, sine praemissa
sacramentali confessione ad sacram communionem potest accedere;
quod si urgeat necessitas ac copia confessarii illi desit, tenetur prius
elicere actum perfectae contritionis (can. 856).
Id expressis verbis a Cone. Trid. definitum est (2). Vide n. 77.
Ratio autem desumitur ex ipsa essentia huius sacramenti, quod
cum institutum sit per modum cibi et potus, ordinatur ex sua institu­
tione et per se non ad generandum aut vivificandum, id enim cibo aut
potui non competit, sed ad nutriendum, atque ideo ex sua institutione
praerequirit in sumente vitam spiritualem, alioquin redderetur falsa
eius significatio, qua significatur augmentum vitae per nutritionem
spiritualem (3).
Quaerunt DD. utruin praeceptum praemittendi confessionem sit humanum
an divinum. Communior et, nostro indicio, verior sententia tenet, hoc praeco­
ci ) Can. 851. Cfr. Suarez, disp. 70, sect. 1; Goeparri, /. c., n. 1133.
(2) Hess. XIII, can. 11: cfr. etiam cap. 7.
(3) Lugo, disp. 11, sect. 1, n. 2: Suarez, disp. CO, sect. I; S. Bollarm., I. c„ cap. 17.

402

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

ptuin esse divinum (4). Hoc videntur innuere Patres, ex. gr. .S. Leo Papa (5),
»S. Augustinus (6) et S’. Cyprianus (7). Dicimus videntur, quia non clare omnino
constat.
An ex verbis D. Pauli : « Probet autem seipsum homo etc. » (8) id eruatur,
non satis constat. « Deinde existimo, ait Lugo (9), Paulum in verbis illis: Probet
seipsum homo, licet non excludat confessionem, de illa tamen specialiter non
agere, neque ex illis verbis cum illa generalitate prolatis potuisse obligationem
confessionis colligi ».

439. Duae conditiones copulative requiruntur, ut, non praemissa
sacramentali confessione, recipi possit Eucharistia: scii, ut desit copia
confessarii et simul necessitas sit communicandi.

440. Deest copia confessarii:
1° Si nullus confessarius adsit in loco, absens vero adiri nequeat
sine magna difficultate. Quanta distantia requiratur, non potest regula
certa definiri. Plures putant excusare distantiam duarum horarum aut
unius alteriusve leucae. At melius ex variis circumstantiis diiudicandum est, nempe ex debilitate, aetate et negotiis personae, item ex
viarum asperitate, ex aeris inclementia, ex temporis brevitate aliisve
rerum adiunctis (10).
2° Si is qui adest sacerdos confessionem audire nolit ex malitia
aut ignorantia, vel nequeat ob carentiam iurisdictionis, ob censuram,
ob idioma poenitentis ignoratum.
3° Si sacerdoti praesenti confiteri nequeas sine gravi damno
alieno, puta quia peccatum accusare non potes sine complicis manife­
statione. Probabiliter, iuxta quosdam, ut dicimus in tract. De Poenii.
poenitens licite peccatum reticet, quod manifestare nequit sine gravi
infamia complicis.
4° Si confiteri nequeas sine gravi damno tuo, ex. gr. scandali,
infamiae etc.
Certe non sufficit abesse confessarium tuum ordinarium, vel alium
cui confiteri malles.
Satis probabilis videtur eorum sententia, qui censent excusare
verecundiam extraordinariam et vere invincibilem, puta si soror apud
(4) Suarez, l. c., sect. 3, n. 9; Lugo, 1. c., acet. 4, n. 6» ss.; Vasquez, disp. 205, c. I;
S. Alph., L c., n. 256.
(5) Epist. XCI, c. 2.
(6) Epist. CXVIII, c. 3.
(7) Lib. III EpMar.t epist. XIV.
'‘W|
(8) I Cor., XI. 28.
(9) Loc. ei/., n. 72.
(10) Suarez, l. c., sect. 4. n. 3 as.; Lugo, l. c., sect. 5, n. 83; Busemb. apud S. Alph.,
L C., n. 264; Lacroix» l, c.9 n. 534.
H 1

403

fratrem, pater apud filium deberet confiteri peccatum valde probro­
sum (11).
Ratio est, quia ex una parte incommodum liuiusmodi, utpote ex­
traordinarium, non videtur intrinsecum confessioni, ex alia parte vero
difficillimum esset confessionem instituere in talibus adiunctis; porro
si ΛΛ. excusationes admittunt ob causam non ita gravem, puta unius
alteriusve leucae, a fortiori videtur per epikeiam excipiendus casus
iste humanae infirmitati durissimus.
Si forte scandalum seu periculum ruinae spiritualis vel sigilli
violatio saltem materialis et indirecta timeretur ex parte confessarii
in peculiaribus adiunctis, procul dubio poenitens excusaretur. Abusus
tamen praecavendi sunt et maxima circumspectio adhibenda.

Iure antiquo controvertebatur, utrum is — (pii incidisset in casum reser­
vatum, neque alium haberet confessarium quam carentem facultate absol­
vendi a reservatis — teneretur necne apud eundem confiteri, ut posset, urgento
necessitate, communicare (12).
Iure novo, attentis cc. 900 e 2254, dicendum est, confessionem esse in­
stituendam, sive agatur de casibus reservatis sine censura, sive de reservatis
cum censura, sive Titius habeat simul peccata letalia reservata et non reservata, sive nullum aliud mortale habeat nisi reservatum. Ratio, quia tunc quilibet confessarius potest absolvere directe ab omnibus censuris et peccatis,
servatis servandis.

I
|
j|

441. Necessitas communicandi debet esse gravis et urgens. — Cen­
setur verificari praesertim in hisce casibus:
1° Si adsit periculum mortis, et nequeat confessio institui vel
absolutio obtineri ob quamcumque causam.
2° Si non possit omitti sacra communio sine gravi scandalo vel
infamia, ex. gr. si laicus iam scamno communionis assideat et recordetur alicuius peccati mortalis nondum remissi.
3° Si confessio ob angustiam temporis perfici nequeat (13), simulque urgeat vera necessitas communicandi.
Id tamen vix locum habet, cum sufficiat in casu confessio forma­
liter, et non materialiter, integra.
De sacerdote Missam celebraturo dicemus n. 691.
Ubi desit copia confessarii et urgeat necessitas communicandi,
(11) Berardi, Praxis confessoriorum, vol. IV, n. 05 (edit. Ill); Gdnlcot, l. c.. n. 183, IV,
4e; Pighl, Z. c., n. 142; Damen, II, n. 145.
(12) Cfr. Suarez, l. c., n. 5; Lugo, Z. c., n. 87; Bonacina, l. c., n. 31; Elber, confer. 14, tic
sub. Euch., n. 102; S. Alph., I. c„ n. 265; Ball.-Palm., Z. c„ n. 124; D’Annibale, Z. c.. n. 275.
(13) Cfr. Lugo, Z. c., n. 107 sa.; Suarez, Z. c., n. 8 sa.; Coninck, Z. c„ q. 80, n. 15; S. Alph.,
l, c., n. 260.

Ί

j
I

■
■
I
I
|1
M

UBER IV - PARS I - CAPUT VI

404

elici debet non solum ex praecepto Ecclesiae, sed e.v iure divino actus
contritionis perfectae. Non defuerunt olim theologi, qui ausi fuerint do­
cere, sufficere attritionem. Eos merito carpit et confutat Suarcz (14)
catholicam doctrinam ita enuncians: «Haec assertio (scii, quod requi­
ratur contritio) tam certa est, ut contraria nec probabilis sit, nec sine
temeritate defendi posse videatur ».
Si quis post confessionem recordetur alicuius peccati mortalis inculpabi­
liter obliti, non adstringitur obligatione illud confitendi ante communionem (15).
Ratio, quia quisquis in confessione oblitus est peccati mortalis, hic iustificatus
est (si, ut supponitur, contritio seu dolor universalis fuerit) non per solam
contritionem, sed per sacramentalem confessionem, etsi indirecte, atque adeo
probavit se ea probatione, quam Cone. Trid. et praescriptum cit. can. 856
exigit.

Addimus, nec teneri ad eliciendum actum contritionis. Etenim
homini iam iustificato necessaria non est alia iustificatio. Ergo con­
tritio non requiritur ex natura sua. Neque aliunde adest de hac re
ullum positivum praeceptum. Proinde suadenda quidem est ex consilio
tum contritio tum etiam, si commoda sit, confessio; at sincere decla­
randum est, haec non esse stricte necessaria (1G).

Si quis ante communionem dubitat num in peccato mortali versetur, debet
in primis curare ut dubium deponat. Hoc plerumque tolli poterit praesumptio­
nibus deductis ex habituali statu conscientiae, prout scii, is, de quo agitur, sit
timoratae conscientiae nec soleat letaliter peccare, vel non, prout sit scrupu­
losus aut minus.
Quod si maneat dubium fundatum, non tenetur confiteri ante commu­
nionem; nam praeceptum adstringit eum dumtaxat qui est sibi conscius pec­
cati mortalis. Valde tamen ipsi suadendum est, ut vel sacramentalem recipiat
absolutionem, vel saltem actum contritionis elicere studeat. De his sermo est
in tract. De Poenit.
Quaerunt DD. an sit gravius peccatum sumere Eucharistiam
cum pluribus aut gravioribus peccatis, quam cum paucioribus aut le­
vioribus mortalibus.
Quidam contendunt, maiorem aut minorem gravitatem peccato­
rum praecedentium parum referre ad aggravandam vel minuendam
culpam Communionis indignae; nam culpa haec consistit in eo, quod
impediatur fructus et effectus sacramenti: hic autem aeque impeditur
442.

(14) Loc. cil., sect. 5, n. 2 ss.
(15) S. Alpho Z. c., n. 257; Ball.-Palm., I. c,9 n. 122; Noldln, l. c.t n. 140; Génlcot, l. c.9
n. 192, II; D’Annibale, l. c., not. 1.
VI
(16) S. Alpho l. c., quaer. 3°; Bull.-Palm., L c.; Lohmkuhl, L c.t n. 205; Noldln, L c.

BE SUBIECTO EUCHARISTIAE

405

sive per unum sive per plura peccata; quolibet enim peccato mortali
tollitur gratia habitualis, quae requiritur ad fructum Eucharistiae
percipiendum.
«Communis tamen, ait Lugo (17), et vera sententia affirmat, ag­
gravari hoc peccatum ex pluribus et gravioribus peccatis praeceden­
tibus; .... quia nimirum potissima ratio malitiae in sumptione indigna
consistit in eo, quod reddat falsam significationem praecipuam sacra­
menti, quod significat nutritionem spiritualem; haec autem redditur
magis falsa in habente plura et graviora peccata » (18).

443. Immunitas a censura et a poena vindicativa prohibente re­
ceptionem Eucharistiae. — Accurate loquendo, immunitas ista non
est dispositio proprie dicta ex parte animae ad suscipiendam Eucha­
ristiam, cum agatur de vinculo inducto ab Ecclesia quod respicit prae­
sertim forum externum (cfr. can. 63). Tamen, cum poena sive medici­
nalis sive vindicativa praesupponat semper et necessario culpam gra­
vem, immunitas illa respicit profecto etiam animam ideoque reductive
merito censetur ad requisitas animae dispositiones pertinere.
Excommunicatus non potest sacram communionem recipere, nisi
prius fuerit a censura absolutus; nam excommunicatio, inter alios effe­
ctus, secumfert etiam privationem usus passivi sacramentorum (can.
2260, § 1). Idem dicas de personaliter interdicto (can. 2275, 2°) - (19).
Aliter dicendum de clerico suspenso, dummodo sit rite dispositus.
Prohibitio ne excommunicatus vel personaliter interdictus sacra­
menta recipiat, et, in casu nostro, Eucharistiam, per se obligat sub
gravi, iuxta communem theologorum doctrinam, nisi forte ignorantia,
periculum scandali vel infamiae aliud ve incommodum grave excuset.
II
444. Praeparatio remota.
— Remota praeparatio consistit pri­
mario in statu gratiae, secundario in ea animi puritate, qua studeat
homo sese a qualibet etiam veniali culpa praeservare, imo quantum
possit a moralibus etiam imperfectionibus, quamvis ad rationem pec­
cati non pertingant.
Ista puritas animi est maxime utilis, quin et necessaria, ut fructus
uberes huius SS. Sacramenti percipiantur (20).

(17)
(18)
(19)
(20)

Loc. cit., sect. 1, n. 6.
Cfr. etiam S. Thom., I. c., q. 80. a. 5. ad 2.
Cappello, De censuris, n. 147.
Cfr. Scavini, I. c., n. 143; Gaspard, Z. c., n. 1141.

406

LIBER IV - PARS I - GA PUT VI

445. Praeparatio proxima. — 1. Praeter remotam praeparatio­
nem, requiritur etiam proxima, ut ex sacro convivio uberrimi fructus
percipiantur. Nam quo maior est haec praeparatio et gratiarum actio
post Eucharistiam receptam, eo abundantiores sunt etiam fructus, qui
ex sanctissima Communione obtinentur.
2. Praeparatio proxima consistit in actualis exercitiis devo­
tionis.
A.d eam pertinet praecipue:
1° fides viva, qua credimus et confitemur sub specie panis contineri
vere, realiter et substantialiter Christum D.;
2° humilitas profunda, ita ut cum Centurione ex animo dicamus: «Do­
mine, non sum dignus ut intres sub tectum meum etc. »(21); quo enim minus
de nobis invenit Deus, ut aiunt Sancti, eo magis de suis nos replet;
3° desiderium vehemens recipiendi Eucharistiam, ita ut clamemus cum
Propheta: « Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat
anima mea ad te, Deus » (22); sane vivum desiderium de aliqua re mire nos
inflammat et accendit erga illam (23).

3. Praeparatio facienda est « iuxta uniuscuiusque vires, conditionem
ac officia », ut habet decr. « Sacra Trid. Synodus », n. 4. Proinde perfe­
ctior exigitur a sacerdotibus, clericis, monialibus et sororibus; minus
perfecta a laicis, praesertim mercatoribus, operariis, pueris.
4. Defectus cuiuslibet praeparationis irreverentiam sapit in san­
ctissimam Eucharistiam, et ideo excusari nequit per se a veniali culpa.
Letalis ex hoc capite certe abest; imo, potissimum in rudibus et in
pueris, non raro deest etiam culpa levis, ob animi levitatem aut igno­
rantiam, quae tamen a parocho et a confessario pro viribus corri­
genda est.
446. Gratiarum actio. — 1. Curandum omnino, ut communicans
post sumptam Eucharistiam in gratiarum actione immoretur. Id pa­
rochus fideles doceat in catechesibus et in homiliis atque instantissime
commendet: id confessarius poenitentibus enixe inculcet. Nihil profecto
iucundius et utilius animae hac gratiarum actione !
Preces recitandae nullae sunt determinatae.

Rituale Rom. (24) docet: « Moneantur praeterea communicantes ut, sumpto
Sacramento, non statim ab ecclesia discedant, aut colloquantur, ne statim
(21)
(22)
(23)
(24)

Matth., vin, 8.
Pe. xxi, 1.
Scavini, l. c., n. 146; Gaspard. I. c., n. 928, 1185.
Tit. IV, cap. 1, n. 4.

!

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

407

vagis oculis circuinspiciant, aut cxpuant, neque de libro statim orationes reci­
tent, ne Sacramenti species de ore decidant; sed, qua par est devotione, aliquan­
tisper in oratione permaneant gratias agentes Deo de tam singulari beneficio
atque etiam do sanctissima passione dominica in cuius memoriam hoc my­
sterium celebratur et sumitur ».

2. Quoad durationem certa ac determinata regula pro omnibus
indiscriminatim communicantibus statui nequit. Etenim variae sunt
attendendae circumstantiae. Huc spectant quae diximus de praepara­
tione (n. 445).
Certum est, generatim loquendo, longiorem et accuratiorem requiri
gratiarum actionem, quam proximam praeparationem: id sane po­
stulat realis Christi D. praesentia.

luxta S. Ligorium (25) «gratiarum actio ordinarie per integram horam
durare deberet; fiat saltem per dimidiam, in qua anima in amando et petendo
se exerceat ». Plures (26) hanc regulam ex S. Doctore pro universis fidelibus
proponunt. At non recte, quia S. Alph. (I. c.) loquitur de directione animarum
spiritualium.
Valde suadendum est ut communicans, etiam laicus, in gratiarum
actione devote ac reverenter maneat saltem per quadrantem.
3. Omissio sine causa cuiuslibet gratiarum actionis culpa levi non
vacat. Recole quae de praeparationis defectu exposuimus (n. 445, 4).

Articulus V.

Brevis conspectus historicus de ieiunio eucharistico.
447. Antiquitas disciplinae. — 1. Quonam tempore usus ieiunii
eucharistici initium habuerit in Ecclesia, controversum est. Certe Chri­
stus D. instituit Eucharistiae sacramentum illudque distribuit disci­
pulis post coenam (1). S. Paulus, scribens ad Corinthios, qui solebant
suam coenam, exemplo Christi, praesumere, non usum hunc, sed tan­
tum abusum damnat (2).
Nonnulli censent usum ieiunii eucharistici institutum fuisse ab
(25) Proris confess., n. 155.
(26) Scnvini, op. cit., III. ». 151. 3; Right, l. c., n. 146. not. 6.
(1) Matth., XXVI. 26; Mare., XIV. 22; Luo., xxn. 14-20.
(2) I Cor.. XI. 20-22.

408

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

ipsis Apostolis; alii tenent referendum esse ad apostolieas traditiones;
alii putant serius originem habuisse (3).
Probabilius usus referri debet ad apostolieas traditiones.
2. Primum testimonium, quoad Ecclesiam occidentalem, de ieiunio
eucharistico occurrit, iuxta plures, penes Tertullianum, qui agens de
convivio Dominico, seu coena eucharistica, et alloquens uxorem viri
infidelis, ait: «Nonne sciet maritus quid secreto ante omnem cibum
(justes? Et si sciverit panem, non illum credit esse qui dicitur ?» (4).
Ex quo testimonio manifeste patet morem ieiunii eucharistici,
iam saeculo u exeunte, saltem in quibusdam locis viguisse, ac deinde
in alias regiones diffusum esse.
Recenter quidam Auctores aliter opinati sunt de testimonio Tertulliani,
de primaeva origine ieiunii eucharistici (cfr. Frochisse J., A propos des origine»
du jeûne eucharistique, in Revue d'histoire ecclésiastique, XXVIII, 594-609;
Dechant C., leiunium eucharisticum, in Pastor Bonus, XXXI, 446-457 ; XXXII,
106-115).

3. Usus de eucharistico ieiunio firmatus repentur in Concilio Hip­
ponensi an. 393, can. 28, qui refertur in Cone. Carthaginensi III an.
397, can. 29, hisce verbis: «Ut sacramenta altaris non nisi a ieiunis
hominibus celebrentur, excepto uno die anniversario, quo coena Do­
mini celebratur. Nam si aliquorum poineridiano tempore defunctorum
sive Episcoporum seu clericorum sive ceterorum commendatio fa­
cienda est, solis orationibus fiat, si illi qui faciunt iam pransi inve­
niantur » (5).
448. 4. In ecclesia orientali, certe saeculo iv, usus iam vigebat,
vere obligatorius sive pro celebrante sive pro communicante.

S. Basilius dicit: «Neque enim fieri potest, ut absque ieiunio audeat
(sacerdos) ad sacrum ministerium accedere, non tantum in mystico horum
temporum vero cultu, verum etiam in eo qui iuxta legem (mosaicam) in fi­
guris peragebatur » (6).
S. Gregorius Nazianzenus ait: « Ille (Christus) paschalis mysterium discipulis in coenaculo tradidit, et a coena, et unico ante passionem die; nos, in
templis, et ante coenam, et post resurrectionem » (7).
(3) Cfr. Bona, Rerum Ulurgicarum, lib. I, cap. ‘21, 5 3; Suarez, Dc Eucharistia, disp. 68,
sect. 3, n. 3; Chardon, Histoire des sacrements, lib. I, sect. 3. cap. 7; Isidores Hispalensis,
De ecclesiasticis officiis, lib. I, cap. 18, n. 3; Boned. XIV, De Synodo dioec., lib. VI, cap. 8,
n. 10 ss.
(4) Ad uxorem, lib. II, cap. 5; P. L., I, 1296.
(5) Bruns, Concilia, I, p. 127.
(6) Homii. I de ieiunio, n. 6; P. G., XXXI, 171.
(7) Oratio 10, in sanctum baptisma, n. 30; P. G., XXXVI, 402.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

400

S. loanncs Chrysostomus inquit: «Tu vero, antequam percipias quidem
(sacramentum), iciunas, ut quomodocumque dignus videaris » (8).
Et alibi: «Aiunt (detractores) me post epulas quibusdam communionem
impertiisse; hoc si feci, de Episcoporum libro nomen meum expungatur, nec
in orthodoxae fidei volumine scribatur; quoniam ecce, si quidquam eiusmodi
perpetravi, Christus a regno suo me abiiciat » (9).
Inde colligitur gravitas obligationis et diffusio huiusmodi usus.

449. Testimoniu Ii S. Augustini. — Maximi momenti est S. Augu­
stini testimonium. Januarius quaesierat a S. Doctore: «Quid per
quintam feriam ultimae hebdomadis quadragesimae fieri debeat? An
offerendum sit mane, et rursus post coenam, propter illud quod dictum
est: Similiter postquam coenatum est? An ieiunandum, et post coenam
tantummodo offerendum? An etiam ieiunandum, et post oblationem,
sicut facere solemus, cocnandum? ».
S. Augustinus, inter alia, respondit: «Liquido apparet, quando
primum acceperunt discipuli corpus et sanguinem Domini, non eos
accepisse ieiunos. Numquid tamen propterea calumniandum est uni­
versae Ecclesiae quod a ieiunis semper accipitur? Ex hoc enim placuit
Spirit ui Sancto, ut in honorem tanti sacramenti in os Christiani prius
Dominicum corpus intraret quam ceteri cibi; nam ideo per universum
orbem mos iste servatur » (10).
Igitur, aetate S. Augustini, saltem in Ecclesia occidentali, mos
ieiunii eucharistici universaliter vigebat. Tamen, tempore S. Augu­
stini, excipiebatur feria V in coena Domini, teste eodem S. Doctore,
qui (Z. c.) dicit: «Sed nonnullos probabilis quaedam ratio delectavit, ut
uno certo die per annum, quo ipsam coenam Dominus dedit, tamquam
ad insigniorem commemorationem, post cibos offerri et accipi liceat
corpus et sanguinem Domini ».
Testis quoque est moris eucharistici ieiunii S. Ambrosius (11).
450. Ecclesia Romana. — Inde a saeculo ni, Romae vigere coepit
idem usus; isque progressu temporis confirmatus atque extensus fuit.
Ita rigorose urgebat, ut quando R. Pontifex una die duas Missas cele­
braturus erat, ipse post primam Missam os abluere non poterat, ne
ieiunium laederet.
Id constat ex Sacramentario Gregoriano, sub rubrica: Vigilia SS. Petri et
Pauli, ubi legitur: « Quando Apostolicus duas Missas celebrat una die, inter
(8) In I Cor. homil. 27, n. 5; P. G.t LXI, 231.
(9) Epiât. 125 ad Cyriacum; P. Λ, LI-LII, G83.
(10) Eplst. 54, ad Januarium, n. 7 bs.; P. L., XXXIII, 203 r.
(11) In ps. 118 expositio, n. 48; P. L., XV, 1311.

410

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

eas non lavat os, nisi post officium; sed absque intervallo, finita priore, incipitur
altera » (12).
Nicolaus I in responsis ad Bulgaros, c. 65, legem ieiunii memorat atque
praecipit expressis verbis: «Tunc recte non licet cuilibet communionem Christi
percipere, quando gulae deditus non invenitur ieiunus, adeo ut, mysticam
mensam parvipendens, prius cibi laici sumptu ieiunium solvisse videatur,
Christique venerandum corpus ac pretiosum sanguinem a ceteris non discer­
nens alimentis, non praeposuisse omni humanae refectioni, sed postposuisse
noscatur » (13).

451. Disciplina vigens in Hispania et Gallia. — 1. Initio saec. iv
mos praedictus etiam in Hispania introductus fuit, et saeculo vi et
vn certe ubique receptum fuisse Concilia demonstrant.

Concilium Bracarense II, an. 572, can. 10, statuit: « Si quis presbyter post
hoc edictum nostrum amplius in hac vesania fuerit reprehensus, ut nec ieiunus,
sed quocumque iam cibo praesumpto, oblationem consecraverit in altari, con­
tinuo ab officio suo privatus a proprio deponatur Episcopo » (14).
Cone. Toletanum VI, an. 646, can. 2, mandat: «Nullus post cibi potusve
quemlibet minimum sumptum Missas facere praesumat; si quis haec temerarie
praesumpserit, excommunicationis sententiam sustinebit » (15).
Isidorus Ispalensis iisdem fere verbis S. Augustini utitur: « Primum disci­
puli corpus et sanguinem Domini non acceperunt ieiuni. J.b universa Ecclesia
nunc a ieiunis semper accipitur. Sic enim placuit Spiritui Sancto per Apostolos,
ut in honorem tanti sacramenti in os christiani prius Dominicum corpus intraret
quam ceteri cibi, et ideo per universum orbem mos iste servatur » (16).

2. Idem usus vigebat quoque in Gallia, saeculo iv vel v inductus.

Cone. Antissiodorense (circa an. 578), can. 19, praecipit: « Non licet
presbytero aut diacono aut subdiacono, post acceptum cibum vel poculum,
Missas tractare aut in ecclesia, dum Missae dicuntur, stare »(17).
Cone. Matisconense II, an. 585, can. 6, statuit: «Decernimus, ut nullus
presbyter confertus cibo aut crapulatus vino sacrificia contrectare aut Missas
privatis festisque diebus concelebrare praesumat; iniustum est enim ut spiri­
tuali alimento corporale praesumatur; sed si quis hoc attentare curaverit,
dignitatem amittit honoris » (18).
Gregorius Turonensis narrat miraculum, quasi in divinam approbationem
disciplinae ieiunii eucharistici: «... Nec dubitat miser, vino madefactus, appe­
tii) Mlgno, P. L., LXXXVIII, 123.
(13) Mlgne, P. L.. CXIX, 1004.
(14) Bruns, Concilia, II, 42.
(15) Bruns, Concilia, I, 262.
(16) De ecclesiastici# officii#, lib. I, cap. 18, n. 3.
(17) Bruns, Concilia, II, 239.
(18) Bruns, Concilia, I, 251.

,J

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

411

tere quod ieiunus quisque non sine rnetu potest terrente conscientia expli­
care » (19).
452. Disciplina Ecclesiae orientalis. — 1. Etiam in Ecclesia orien­
tali disciplina eucharistici ieiunii, inde a saec. iv iuxta relata testi­
monia (n. 448), universalis paulatim evasit.
Episcopus Palladius (def. circa annum 431), in Historia Lausiaca, cap. 9,
refert vitam ac mores cuiusdam abbatis, nomine Or, eiusque monachorum, in
monte Nitriue; ac testatur eos nonnisi ieiunos Eucharistiam sumere, addens:
« Viris enim magnis mos est, nihil carnis admittere, priusquam spiritale ali­
mentum animae tradiderint: haec autem est Christi communio » (20).
Referens vero idem Palladius (Z. c., cap. 52) vitam abbatis Apollo, in The­
baide, narrat eius monachos ieiunos communicare: « Qui cum ipso erant fratres,
alimentum non prius accipiebant, quam Eucharistiae Christi communicassent :
hoc autem faciebant hora nona diei »(21).
Socrates testatur usum ubique vigere, at simul contrariam consuetudi­
nem alicubi servari : Aegyptii qui Alexandrinis vicini sunt, et ii qui Thebaidem
incolunt, sabbato quidem collectas celebrant; non tamen sicut mos est Chri­
stianorum sacra mysteria percipiunt; postquam enim epulati sunt, et omni
ciborum genere saturati, sub vesperam oblatione facta communicant » (22).
Opus ignoti auctoris, cui titulus Testamentum D. N. lesu Christi (lib. II,
cap. 20), haec habet: « lubeat Episcopus proclamari, ne quis quidpiam gustet,
donec sacrificium expletum fuerit, et universum Ecclesiae corpus novam escam
suscipiat... Si quis, antequam communionem eucharisticam suscipiat, aliquid
manducaverit, iit reus, et nequaquam ipsi imputabitur (in meritum) ieiunium
quod ieiunavit ». Paulo infra (cap. 25) addit: «Sit semper fidelis sollicitus,
ut antequam cibum sumat, fiat particeps Eucharistiae... ».
2. Cone. Trullanum, an. 692, can. 29, usum ieiunii eucharistici
confirmavit pro omnibus Missis, nulla excepta (23).

453. Missa feriae V in Coena Domini. — 1. Concilium Cartha­
ginoise III, ut supra relatum est, a lege ieiunii excepit Missam istam;
idque S. Augustinus minime improbat. Imo Cone. Matisconense II
expresse ratam habet huiusmodi consuetudinem.
2. At paulatim obsolevit. Cone. Bracarense I, an. 563, can. 16,
diserte abrogavit: «Si quis quinta feria paschali, quae vocatur Coena
Domini, hora legitima post nonam ieiunus in ecclesia Missas non tenet,
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)

De gloria martyrum, cap. 87; P, L., LXXI, 782.
Migne, P. G., XXXIV, 1029.
Migne, P. G„ XXXIV, 1149.
Migne, P. G., LXVII, 635.
Bruns, Concilia, I, 46.

27 — Cajteixo. De Surra mentiti, I.

412

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

sed, secundum sectam Priscilliani, festivitatem ipsius diei ab hora
tertia per Missas defunctorum soluto ieiunio colit, a. sit »(24).
3. Saeculo ix practica exceptio penitus desiisse videtur. Nam
Walafridus Strabo (800-849) testatur legem ieiunii suo tempore vigere
etiam pro Missa feriae V in Coena Domini (25).

Amalarius (m. an. 837) tamquam rem miram atque insuetam refert reli­
giosum quemdam nonnisi post coenam in feria V hebdomadae maioris com­
municasse (26).
S. Paschasius Radbertus (mort, circa an. 860) testatur ieiunium semper
servari, nullo die excepto (27).
454. Missae pro defunctis. — 1. Consuetudo invaluerat tempore
Concilii Carthaginensis III, an. 397, ut, si quis fidelis moreretur horis
pomeridianis, Missa celebraretur etiam a sacerdote non ieiuno, ad eius
animae citissime subveniendum. Concilium praefatum, can. 29, abu­
sum improbavit. Cone. Bracarensc II, an. 572, can. 10, prohibitionem
confirmavit atque innovavit.
2. Sed cum abusus iste in nonnullis regionibus Galliae, v. g. in
dioecesi Rhemensi, adhuc vigeret, Hincmarus praecepit, ut presbyter
parochialis usque ad horas pomeridianas ieiunus remaneret, ad suc­
currendum necessitatibus defunctorum (28).
3. Praedictus abusus manebat, licet moderate, penes Cistercienses;
nam si quis frater post meridiem moreretur, Missa pro eo celebrari
solebat etiam per sacerdotem qui, in sua Missa matutina, ablutiones
sumpsisset. Qui abusus saeculo xm cessavit omnino (29).
455. Lex generalis scripta. — 1. Innocentius III (1204) expresse
vetat ne sacerdos, bis celebraturus, ablutiones sumat in priori Missa
(c. 5, X, De celebratione Missarum etc. Ill, 41).
2. Cone. Constantiense, Sess. XIII (15 iunii 1415) sequens tulit
decretum: «Declarat, decernit et diffinit, quod, licet Christus post
coenam instituerit et suis discipulis administraverit... hoc venerabile
sacramentum, tamen, hoc non obstante, sacrorum canonum aucto­
ritas laudabilis et approbata consuetudo Ecclesiae servavit et servat,
(24) Bruns, II, 32.
(25) De rebus ecclesiasticis, cap. 19.
(20) De ecclesiasticis officiis, lib. I, cap. 12.
(27) De corporc ct sanguine Domini, cap. 20; P. L., CXX, 1330.
(28) Capitulare, an. 852, cap. 9 (P. L., CXXV, 775). Quod iussum refertur in Deer. Gm·
tinni (c. 2 D. XCI), ex Concilio Nannetcnsi; sed revera auctor huius capitis est Hincmarus
Rhcmensis, inter capitula, c. 9. Cfr. Decrcium Gratiani, ed. Friedberg, col. 316.
(29) Robertas Sala, Cisterciensis, Annotationes ad Bona, op, cit., Mb. I, cap. 21, § 2 nota 3.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

413

quod huiusmodi sacramentum non debet confici post coenam, neque a
fidelibus recipi non ieiunis nisi in casu infirmitatis, aut alterius neces­
sitatis, a iure vel Ecclesia concesso vel admisso » (30).
Hoc decretum expresse ac specialiter confirmatum fuit a Mar­
tino V, Const. «In eminenti», 21 febr. 1418.
Casus excepti generation isti duo habebantur: 1° casus infirmi, qui sacrum
Viaticum sumere potest etiam non ieiunus; 2° necessitas perficiendi sacri­
ficium, si presbyter post consecrationem decedat vel aliter impediatur ne
pergat, alii sacerdoti, licet non ieiuno, fas est sacrificium perficere.

3. Missale Rom. statuit: «Si quis non est ieiunus post mediam
noctem... non potest communicare nec celebrare » (31).
4. Hodie accedunt can. 808 et 858, quorum prior sacerdotes li­
tantes respicit, alter fideles communicantes. De iis suo loco.
456. Quando incipiat ieiunium eucharisticum. — 1. Antiquitus
variis modis inchoatio ieiunii attendi solebat, nimirum vel a meridie,
vel ab ortu solis, vel a media nocte, vel frequentius ab occasu solis,
iuxta morem seu diem liturgicum. In Ecclesia Romana primum mos
invaluit supputandi initium diei a media nocte. Iste mos deinde uni­
versalis evasit, lege communi firmatus (32).
2. Tempore £. Thomae Aquinatis (m. an. 1274) disciplina prae­
fata constans et firma nondum erat. Sane ipse ait: «Licet principium
diei secundum diversos diversimode sumatur, nam quidam a meridie,
quidam ab occasu, quidam a media nocte, quidam ab ortu solis, diem
incipiunt; Ecclesia tamen Romana diem a media nocte incipit; et ideo,
si post mediani noctem aliquis sumpserit aliquid per modum cibi vel
potus, non potest eadem die hoc sumere sacramentum; potest vero,
si ante mediam noctem » (33).
3. Rubricae Missalis (L. c.) expresse loquuntur de inedia nocte;
item citati canones 808 et 858. Quare lex universalis hodie vigens sta­
tuit ieiunium sive pro Missa celebranda sive pro sacra Communione
sumenda a media nocte esse inchoandum. Utrum de hac re opportuna
videatur aliqua mutatio, temporum ac personarum perpensis pecu­
liaribus adiunctis, dicetur infra (n. 457 ss.).
(30) Mansi, Concilia, XXVII, 727.
(31) Rubricae generales, de defectibus, tit. IX, η. 1.
(32) Do ielunfo eucharistico et hora Missae erudite disserit Itobeyils D. A., Jeûne eucha­
ristique et heure, de la Messe, in Les questions liturgiques et paroissiales, Louvain. XXIC, 1948,
70-97.
(33) P. III, O- 80. art. 8. ad 5.

414

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Articulus VI.

De praecipua dispositione corporis
scii, de ieiunio naturali.
457. Principium I. — « Qui a media nocte ieiunium naturale non
servaverit, nequit ad sanctissimam Eucharistiam admitti, nisi mortis ur­
geat periculum, aut necessitas impediendi irreverentia in sacramentum »
(can. 858, § 1).
Sedulo distinguendum est ieiunium naturale seu eucharisticum a
ieiunio ecclesiastico seu mortificationis. Illud consistit in carentia a
media nocte cuiuslibet cibi et potus recepti in stomachum vel in via
ad stomachum; istud, contra, in unica per diem comestione (can.
1251, § 1).
Agitur de praecepto ecclesiastico, quod natura sua grave dicen­
dum est.

458. Principium Π. — Ieiunium eucharisticum est iuris ecclesia­
stici (1).
Quare dubitandum nullatenus est quin R. P. ab eo dispensare
valeat; et de facto dispensat, iusta interveniente causa, per S. C. S.
Officii si agitur de sacerdotibus Missam celebrantibus (can. 247, § 5),
per S. C. de disciplina Sacramentorum si agitur de laicis vel de pre­
sbyteris more laicorum communicantibus; per S. C. negotiis religioso­
rum sodalium praepositam si agitur de religiosis sodalibus (2) (firmo
praescripto cit. can. 247, § 5); per S. C. de Propaganda Fide si agitur
de iis regionibus, ubi, sacra hierarchia nondum constituta, status mis­
sionis perseverat; per S. C. pro Ecclesia Orientali si agitur de fidelibus
ritus orientalis (cfr. cc. 251, 252, 257).
Cardinales non subsunt iurisdictioni Congregationum. At se sponte
subiicere valent, atque ideo dispensationem recipere.
Rationes praecipuae propter quas ieiunium eucharisticum praecipitur,
sunt istae: 1° ut vitentur prorsus et praecaveantur abusus, quos vehementer
increpabat S. Paulus (I Cor. xi, 20 ss.); 2° ut maiori cum reverentia ac de­
votione SS. Sacramentum colatur; ieiunium enim fovet piam animi recolle(1) S. Thom., I. c., a. 8; II-II, q. 147, a. 6; in IV D. 8, q. 1, a. 4. q. 1. et 2; Snarer,
disp. 68» sect. 3; Lugo, disp. 15, sect. 2.
jlM
(2) Cfr. Cappello, Summa iuris canonici. I, n. 153.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

115

*
ctionem, pietatem, castas cogitationes; quare omnino convenit ut huiusmodi
praeparatione sacerdotes et fideles se disponant ad sacra mysteria celebranda;
3° « ut in honorem tanti Sacramenti, iuxta relata verba S. Augustini (n. 449),
in os christiani prius Dominicum corpus intret quam ceteri cibi ».

Quamvis lex ieiunii eucharistici sit mere ecclesiastica, fundamen­
tum tamen proximum et immediatum habet in ipso iure divino-naturali,
quod maximam profecto postulat reverentiam erga Eucharistiae sacra­
mentum sive quoad animi nitorem sive quoad corporis decentiam.
Etiam pueri nondum septennes, usum rationis tamen assecuti,
lege de ieiunio eucharistico tenentur. Contraria sententia quavis caret
solida probabilitate. Verum quidem est, eos non obligari legibus mere
ecclesiasticis, nisi expresse aliud iure caveatur (can. 12). Sed praedicta
lex ieiunii eucharistici non est mere disciplinaris: ea fundatur imme­
diate ac proxime in ipso iure divino, quatenus Eucharistia maxima
reverentia a quocumque fideli, etiam a puero nondum septenni, suscipi
debet. Praescriptum can. 12 respicit leges mere disciplinares et quidem
ordinis privati. Talis profecto non est lex de qua agitur, cum referatur
ad debitum cultum et reverentiam erga sanctissimam Eucharistiam,
ut generatim sunt leges respicientes sacramenta, sacramentalia, sacras
functiones, Dei cultum etc.

Huiusmodi leges, quae non sunt mere disciplinares et ordinis privati,
quibus proinde subest etiam puer nondum septennis rationis usum assecutus,
complures exsistunt: v. g. lex de communione semel tantum in die facienda,
non pluries; lex de Eucharistia sumenda sub una dumtaxat specie, et quidem
sub specie panis, non autem sub utraque, etc. Quis diceret pueros nondum
septennes, usum tamen rationis assecutos, licite posse sacram communionem
pluries in die recipere, aut sub utraque specie, quamvis utraque lex id vetans
sit ecclesiastica tantum!

459. Principiu II III. — Quatuor conditiones requiruntur ad ieiu­
nium laedendum, scii.: 1° ut aliquid sumatur ab extrinseco; 2° ut in
stomachum traiiciatur; 3° ut sumatur per modum comestionis aut po­
tationis, non autem per modum salivae aut aspirationis; 4° ut id quod
sumitur habeat rationem cibi vel potus aut medicinae (3).

460. 1° Omne id ab extrinseco sumi dicitur, quod in os uno aliove
modo ab extra immittitur seu recipitur. Hinc:
Ieiunium non frangit qui deglutiat, etsi ex industria, sanguinem
(3) S. Thom., Z. c.. q. 8<·. a. 8; In IV ]>. S. q. 1, a. I, q.
Z. c., n. 23 ss.; S. Alph., Z. c., n. 280 es.

buarrz, l. r., sect. I : Lugo.

416

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

e gengivis, lingua, dentibus, naso interius defluentem, vel humorem
manantem e pustula in ore rupta; contra laedit qui sanguinem e labiis
exterioribus vel digito aut naso exterius defluentem, vel sudorem e
capite, aut lacrimas ex oculis manantes déglutit. Excipitur, si paucae
tantum guttae praeter intentionem in stomachum descendant: su­
muntur enim per modum salivae.
Non laedit ieiunium traiectio reliquiarum cibi, sive involuntaria
sit, quod certum est, sive voluntaria, quod vere probabile est.
Ratio, quia Jiubr. Miss. (4) universim dicit: « Si reliquiae cibi remanentes
in ore transglutiantur, non impediunt communionem, cum non transglu­
tiantur per modum cibi (5), sed per modum salivae ».
Si reliquiae cibi, casu remanentes in ore, fortuito et praeter intentionem
deglutiantur, procul dubio non laedunt ieiunium. Si quis, contra, huiusmodi
reliquias sciens et volens deglutiat, multi dicunt violari ieiunium, quia Ru­
bricae Miss, loquuntur de reliquiis per modum salivae absorptis. Plures tamen
censent ieiunium non solvi, quia huiusmodi reliquiae non recipiuntur ab extrinseco ea die qua communicatur, sed moraliter reputantur partes come­
stionis diei praecedentis (6).

Aliud profecto dicendum, si quis, instante media nocte, cibum,
ex. gr. frustulum carnis vel panis aut sacchari, in os immittat, et post
mediani noctem traiiciat: haec enim non foret reliquia cibi, sed con­
tinuata comestio (7).
Si quid sumitur quoquo modo cum intentione illud deglutiendi,
rationem semper habet comestionis vel potationis. Hinc patet cur et
qua ratione influat intentio in ieiunii laesionem, ut infra explicabitur.
461. 2° Traiectio in stomachum ita est intelligenda, ut non suf­
ficiat aliquid in os recipi seu transmitti, sed necesse sit ut deglutio re­
apse interveniat. In tantum enim quis dicitur comedere vel bibere,
in quantum cibum aut potum revera in stomachum recipit, quia in
stomacho, non autem in ore, perficitur ea rei transmutatio quae in
casu necessaria est. Hinc:
Non laedit ieiunium qui lac, aquam aut aliam rem in os recipit
et statim in terram proficit, quin deglutiat.
E contra frangit ieiunium qui Baccharum (idem dicas, uti patet,
(4) De defect. etc.. IX. 3.
·'
(5) S. Thomas (in IV D. 8, q. 1, a. 4, q. ‘2, nd 3) satis claro hanc doctrinam profitetur;
neque in contrarium, ut facit Ligorius (L c., n. 279), allegari possunt verba eiusdem Angelici
in III. q. 80, a. 5, ad 4.
(6) Suarez, L r.. n. 6; Lugo, L cM n. 60; BalL-Palm., L r., n. 154; Génieot, L c., n. 200,
II; Noldln, l. c.9 u. 150.
(7) Suarez, L c., n. 7; S. Alph., L c., n. 279; Hall.-Palm., L c., nota.

i

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

417

de qualibet re solubili) in os immittit, et ore solutum cum saliva
traiicit. De nonnullis casibus, qui in praxi occurrere possunt, dice­
mus infra.
462. 3° Nomine comestionis et potationis intelligitur actio vitalis,
qua in stomachum aliquid deglutiendo (sive edendo sive bibendo)
traiicitur. Quae actio vitalis habetur etiam in eo qui casu seu inadver­
tenter agit; item in dormiente.
Excluditur sumptio per modum salivae et per modum respira­
tionis.
Sumitur aliquid per modum salivae, quando cum saliva insepa­
rabiliter est permixtum et cum illa praeter intentionem deglutiatur,
sive inadvertenter sive advertenter; id autem fieri non potest, nisi
res sit minimae quantitatis.
Sumitur per modum respirationis, quod cum aere respirando in
os intrat ac praeter intentionem in stomachum traiicitur.
Idem dicendum, si pastillam quis sumpserit ante mediani noctem,
et mane eandem ex integro aut ex parte in ore adhuc retineat, non
potest sine laesione ieiunii eam deglutire.
Frangit ieiunium qui ex inadvertentia frustulum panis aut sac­
chari comedit, vel noctu aquam in somno bibit.
Non laedit, contra, qui lavando os, stillam aquae déglutit, dum­
modo sit in parva quantitate et praeter intentionem, seu non apposite
in stomachum traiiciat (8).
Quod etiam valere videtur de stilla aquae quae nondum sit omnino coniuncta salivae; nam quae omnino salivae iam commixta est, dummodo a
saliva separari nequeat, etiam voluntario deglutiri potest ex regula tradita a
Rubrica Missalis (l. c.) - (9). Quare qui os lavat non obligatur ad saepius ex­
spuendum: id enim, ut scite animadvertit Inigo (10), iudaicam potius super­
stitionem, quam cbristianam libertatem redoleret.
Idem dicas de guttulis iusculi aut vini degustati similisve rei.

Ieiunium solvit qui guttas aquae, vini aliusve liquoris in magna
quantitate traiicit, licet inadvertenter omnino; item qui guttas in mi­
nima quantitate déglutit advertenter seu apposite. Ratio, quia non cen­
sentur sumi per modum salivae. Sane ut aliquid dicatur sumi per
modum salivae, requiritur, ut res traiecta sit minima quantitas cum
saliva inseparabiliter commixta, et non assumpta eo fine ut deglutiatur,
(8) Ruhr. Mise., I. c,: Benedictus XIV. op. cit., lib. Ill, cap. 12, n. 6; Quarti. Rubr. Wta.·».
comin., in pracd. rubr. dub. 2; S. Thom.. III, q. 80. n. 8. ad I; S. Alph.. I. c., n. 279.
(9) Lchmkuhl, l. c., n. 218; Génieot, l. c.
(10) Loc. cit., n. 34.

418

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

sed aut ex alio fine (ad gustandum et dein exspuendum, ad os lavan­
dum), aut casu in os immissa (11).
Quidquid forte respirando traiicitur, ut pulvis, musca, pluvia,
floccus nivis etc., non frangit ieiunium; quia id non fit per modum co­
mestionis, sed per modum aspirationis. At si quis haec ex proposito
in os assumeret, et dein deglutiret, certe ieiunium laederet (12).
Manet ieiunus qui guttulam sanguinis e naso defluentem vel pelliculam
a labiis avulsam inadvertenter cum saliva sorbet; qui tabacum per nares sumit,
etsi casu aliquid in stomachum traiiciatur; qui fumum tabaci haurit, licet
voluntarie in stomachum traiiciat; siquidem ipse fumus neque cibus neque
potus est, neque per modum cibi aut potus sumitur; qui folia tabaci vel aro­
mata dentibus conterit et phlegmata exspuit, quamvis modica pars succi, sa­
livae permixta, casu in stomachum demittatur. Imo S. Alphonsus (13), monet,
non habendum solutum ieiunium ex eo, quod traiiciatur cum saliva aliqua
foliorum particula, quae insensibiliter fuerit salivae permixta.
Huiusmodi manducatio ante communionem, si nulla prorsus sit rationa­
bilis causa, i. e. si unice fiat voluptatis causa, nequit, ob indecentiam, a veniali
excusari; secus vero si aliqua subsit iusta causa, sive ratione sanitatis sive
ratione purgandi alitum.

Iniectiones subcutaneae, licet fiant ad corpus roborandum ac nu­
triendum, non frangunt ieiunium; deest enim ratio sive comestionis
sive potationis.
Clysterium nutritivum non laedit ieiunium, ob rationem modo
allatam. Hac de re olim vehementer disputatum fuit inter DD. Verum
hodie communis et certa est sententia negans (14).
Utrum lavamen artificiale stomachi ope antliae gastricae, vulgo
pompa gastrica, solvat ieiunium an non, controvertitur. Card. Ga­
sparri (15) absolute affirmat; Card. Gennari (16), Ojetti (17), Pighi (18),
Many (19) et alii verius negant, etiamsi modica aquae pars in stomacho
maneat, quia per modum potus deglutiendo nihil reipsa traiicitur.
Probabiliter ieiunium non laeditur, etsi antlia gastrica seu tu­
bulus sit unctus oleo aliave simili materia.
Huic sententiae non opponitur responsio S. C. S. Off., 23 april.
(11) S. Thom., I. c., a. 8; S. Alph., L c., n. 280; Sporer, III, tract. VIII, n. 466; Lchm­
kuhl, l. c.
(12) S. Alph., I. c.; Many, l. c., n. 176, 3°; Noldin, l. c,
(13) Loc. cit., dub. 3. Cfr. etiam BQluart, Summa, De Euch., diet. 6, a. 4, § 2; Ball.-Palm.,
I. c., n. 157; Lchmkuhl, l. c.; Gasparri, l. c., n. 430; Many, l. c., d.
I
(14) Capellmann, l. c., p. 128.
(15) Loc. cit., n. 431.
(16) Consultazioni morali, p. 501 ss.
(17) Op. cit., v. Ieiunium, n. 2344.
(18) Loc. cit., n. 151.
(19) Loc. cit., f.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

419

1890 (20); tum quia non solvit dubium tlieoreticum, quod non fuerat
S. Officio propositum, turn quia, ut omnibus constat, saepe conce­
duntur induit a ad sedandos scrupulos (21).

1

,

Lavaminc oris et gutturis, ital. gargarismi, non laeditur ieiunium, quamvis
una vel altera aquae guttula involuntarie deglutiatur.
Frangiturne ieiunium si ope alicuius instrumenti os, guttur vel stomachus
inungatur oleo, butyro, adipe aut alia simili materiat Inunctio oris certe non
frangit ieiunium, dummodo nihil omnino in stomachum traiiciatur. Aliter
dicendum de gutturis ac stomachi unctione, quippe quae natura sua habere
videtur rationem cibi vel potus, et ideo aliqua comestio vel potatio. Res tamen
incerta est.
Si quis ope alicuius canalis lac aut ius aliumve liquorem sorbeat in nutri­
mentum iterumque statim reiiciat, laedit ieiunium, quia nihil deest ad ra­
tionem potationis. Sin autem liquor sumatur ad stomachum mere lavandum,
non vero ad illud nutriendum, quidam censent, non dari discrimen inter aquam
et alium quemcumque liquorem relate ad lavamen stomachi artificiale, seu
non frangi ieiunium, ut supra dictum fuit de antlia gastrica.
Hanc sententiam sequi non possumus, quia in praxi, ex communi usu
medicorum, aqua dumtaxat solet adhiberi ad stomachum lavandum, et uon
alius liquor, cuius sumptio proinde et traiectio in stomachum haberi debet
ex hominum aestimatione tamquam vera et proprie dicta potatio.
Lugo (22) et Diana (23) cum aliis merito reficiunt eorum doctrinam, qui
tenent, ieiunium naturale non frangi, si quis prolapsus in flumen, violenter
ghitiat et traiiciat aquam in stomachum, aut deglutiat casu vel violenter glo­
bulum sacchari aliudve cibi vel potus sibi dormienti vel non advertenti in os
apertum aut guttur ab alio immissum, cum in his adhuc interveniat actio vi­
talis traiiciendi ab extrinseco sumptum.

463. An et quo sensu intentio influat in laesionem ieiunii. —
Ex iis quae tradidimus videretur denegandus huiusmodi influxus;
nam ad rationem comestionis vel potationis nil refert utrum res casu,
an de industria sumatur. At contra, ut scite notat Lugo (24), « multum
refert intentio, vel casus, ut aliquis dicatur comedisse, vel non come­
disse ». Sane intentio aliquando ita influit in actum, ut rationem co­
mestionis vel potationis, qua secus careret, ipsi tribuat.

1

(20) Sacerdos .V. N. exposuit 60 medicorum consilio qualibet die stomachum artificia­
liter lavare. Prims post celebrationem Missae lavabat; sed cum ipsi visum fuisset quasdam
specicrum sacram entai Ium nondum corruptarum partes inter detritus distinguere, licet la­
vamen duabus horis a Missa celebrata perficeret, abstinuit. Sed eum ex alia parte ipse nequiret post Missam diu exspectare, petiit ut stomachum ante Missam lavaro eidem permit­
teretur. S. C. S. Oftlcii dic 23 april. 1870 reposuit: «Supplicandum SS.mo pro gratia, iuxta
preces». Cfr. Gennari, l. c., p. 504; Gasparri, l. c„ n. 431.
(21) Many, l. c.
(22) Loc. cit., n. 32 ss.
(23) Loc. eit., rcsol. 49.
(24) Aoe. cit., n. 27.

420

UBER IV - PARS I - CAPUT VI

Porro id contingit solum relate ad modum salivae et respirationis.
Si quid enim cum saliva vel respirando ex industria seu intentione su­
mitur, intentio efficit ut cesset ratio salivae vel respirationis, et
sumptio fiat voluntaria deglutio, i. e. vera propriaque comestio aut
potatio (25).

464. 4° Id quod sumitur debet habere rationem cibi vel potus,
quamvis per modum medicinae sumatur (26), sive nutriat, sive non,
modo sit digestibile (27). Hinc si res prorsus digeri nequit, ieiunium
non censetur laesum, ut expresse docet S. Ligorius (l. c.) cum plerisque.
Si vero res aliquo modo digeri potest, sufficit ad ieiunium laesum;
neque excusat vomitus statim secutus, quia praesumitur, aliquid mi­
nimum saltem a stomacho retineri.
In praxi critérium ut dignoscatur utrum aliquid habeat rationem cibi vel
potus necne, duplex est: communis hominum aestimatio (praecipuum quidem,
ac ideo maxime attendendum) et peritorum indicium seu chemica scientia.
Porro haec scientia eatenus est critérium, quatenus demonstrat num aliqua
substantia in stomachum recepta converti seu digeri possit, vel minus.
Quoties discrepantia adest inter communem hominum aestimationem et
chemicorum placita, haec servetur regula: si chemica scientia ostendit, ali­
quam rem in stomacho alterari non posse, quamvis aliter vulgus putet, ie­
iunium tamquam non laesum habeatur; contra, si communis aestimatio reiu
aliquam ut digestibilem non habeat, tamquam cibus vel potus laedens ieiu­
nium nequit ipsa censeri ex eo quod chemicorum doctrina ostendat, eandem
in stomacho convertibilem esse.
Quare in praxi mitior sententia tuto servari potest et communis hominum
aestimatio in hac re praeferenda est chemicorum doctrinae.

465. An laedatur ieiuniu H ex auro, argento etc. — Quaerunt
DD. utrum sint digestiva, et ideo utrum laedant ieiunium, aurum,
argentum, plumbum, saxum, terra, palea, vitrum, lignum, capilli, un­
gues, cera, filum, gumma, charta, ossa fructuum et animalium.
(25) S. Thom., I. c.; Lugo, l. c., n. 24 ss.; Sporor, Z. c.
(26) Quidam AA., attentis verbis Rubricae Missalls (Z. c., quae dicit: «... per modum
diam medicinae... », tres rationes seu modos tamquam distinctos recensent, scii, rationem cibit
potus et medicinae. At minus recto. Nam medicina, quae in stomachum trai icitur, necessario
habet rationem vel cibi vel potus, et nonnisi propter finem distinguitur, quippe quae aliter ac
cibus et potus non sumitur ad famem sedandam vel sitim exstinguendam, sed, contra, ad
infirmam valetudinem curandam.
Quare Rubrica Missalls non inducit tertium modum, quo sumi possit aliquid ad fran­
gendum Ieiunium; sed solum, no forte excluderetur a ratione elbi et potus sumptio medici­
nalis, addidit expresso: « per modum diam medicinae ». Cfr. S. Thom., Z. c., ad 4, a quo auctor
Rubricarum totum hunc locum mutuatus est.
(27) S. Thom., Z. c.; Suarez, l. c.. n. 5; S. Alph., Z. <·., n. 281; Gasparri, Z. c., n. 132;
Génicot. Z. c.; Lehmkuhl, Z. c., n. 219; Noldin, Z. c., n. 148.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

421

De singulis pauca dicemus:
Aurum, argentum, plumbum aliaque metalla, iuxta communem
theologorum doctrinam, ieiunium non frangunt (28).
Attamen si per modum medicinae metallum in pulverem resolu­
tum aut chemice dilutum sumatur, pro certo tenemus ieiunium laedi.
De saxo cuiuslibet speciei et de vitro idem dicas ac de metallo.
Terra seu creta probabilius frangit ieiunium, « cum in ea aliquid
inveniatur a stomacho alterabile et nutritivum » (29).
Communiter docent AA., paleam solvere ieiunium; et merito pro­
fecto, nam sive ex hominum aestimatione sive ex peritorum sententia
manifesto constat paleam esse digestivam ac nutritivam.
Sparer (30), Salmant. (31), Noldin (32) aliique contendunt, lignum
non frangere ieiunium. Nonnulli, praesertim e recentioribus, aliter sen­
tiunt. Neutra sententia nobis placet. Remur ita esse distinguendum:
si agitur de ligno viride e cuius masticatione humor quidam profluat
in stomachum traiiciendus, affirmative respondemus; secus, si agitur de
ligno plane sicco seu quovis humore carente.
Qui capillos déglutit, manet ieiunus. Ita omnes DD.
Quoad ungues, fere omnes veteres et recentiores non pauci (33)
tenent, eas ieiunium non violare, quia, aiunt, ex communi hominum
aestimatione non videntur habere rationem cibi. Alii aliter opinantur,
ex. gr. Lehmkuhl (34) et Pighi (35), ex eo quod, iuxta peritorum do­
ctrinam, ungues digeri ac in organismi substantiam converti possint.
Prima sententia verior est.
Quoad ceram, item controvertitur. Alii affirmant laedi ieiu­
nium (3G); alii negant (37).
Etiam heic sic videtur consultius distinguendum: si agitur de cera apum
vel de cera ex adipe aut simili materia obtenta, censemus procul dubio frangi
ieiunium, quia huiusmodi cera est materia vere proprieque digestibilis; aliter
putamus si agitur de cera alterius speciei, i. e. de ea quae nullo modo in sto­
macho digeri seu converti potest.
(28) Lugo, I. c., n. 32; S. Alph., I. c.; Gaaparri, Z. c.; BuJl.-Puliu., I. c„ n. ICO; Pighl,
Z. <·., n. 151; Many, Z. c.
(29) Lacroix, Z, c., n. 562: Mazzotta. tract. V, disp. 4. q. 1, cap. i. § 3. v. Primo; Esco­
bar, lib. 20, η. 335; Lugo, Z. c.; S. Alph., Z. c.
(30) Loc. cit.. n. 467.
(31) Loc. cit., cap. 7. n. 72.
(32) Loc. cit., n. 148.
(33) S. Alph., Z. c.; Gasparri, Z. c.; OJctti, Z. c., n. 234 1 ; Génicot, Z. c., 3"; Noldin, Z. c.
(34) Eoe. cit., n. 219.
(35) /.oc. cit., 3°.
(36) Mazzotta, Z. c.; Viva, De Euch„ q. 4, a. 8, n. 5; S. Alph., Z. c.; Gosparri, Z. c.;
Noldin, Z. c.: Pighi, Z. c.
(37) Cotonlus, Summa Diana, v. Communionis dispositio, n. 43; Bernai, disp. 43, n. 7;
Ojetti, Z. c.

ίθ·>

LIBER IV - PARS I - Ο’ΛΙ’ΓΤ VI

Ad filum quod attinet, tres sunt DD. sententiae. Quidam tenent
frangere ieiunium; plures negant; alii distinguunt inter filum ex lino
et filum ex serico vel lana, et dicunt, lineum filum laedere ieiunium,
non autem sericum aut laneum: siquidem, aiunt, illud est substantia
digestibilis, non item hoc (38).
Tertia sententia est longe communior et probabilior, saltem spe­
culative loquendo.
Gumma, quaecumque ea sit, digestibilis est, et ideo laedit certe
ieiunium.
Communius AA. tenent frangi ieiunium ab eo qui deglutiat char­
tam, ob rationem modo allatam (39). Quidam verius, nostro iudicio,
negant (40).
Quoad ossa fructuum, ita distinguendum: si sunt depurata, com­
munis est DD. sententia, ieiunium non violari; secus, si non sunt de­
purata. Quod autem frangatur ieiunium per manducationem medullae,
ut aiunt, ossorum, seu globuli interius occlusi, nulla est controversia.
Item dubitandum non est quin ossa animalium laedant ieiunium,
tum quia non raro masticari solent per modum cibi, tum quia digeri
et in organismi nutrimentum converti reipsa possunt.

466. Monitum. — Ob oculos habeatur animadversio peropportuna,
quam habet Card, Lugo (41): «Parum autem referret, ait ipse, quod
aliquis propter stomachi debilitatem non posset concoquere aut alte­
rare aliquem cibum; de facto enim aliqui moribundi nec frustum panis
possunt alterare, sed tamen ille est cibus, et violat ieiunium, quia per
se est alterabitis virtute stomachi, licet per accidens hic et nunc non
possit ad hoc stomacho alterari ».

467. Principium IV. — Lex ieiunii eucharistici urget a media nocte,
quae computari potest sive ex tempore locali, tam vero quam medio, sive
ex tempore legali, tam ordinario quam extraordinario (cfr. can. 33, § 1,

858, § 1).
Tempus verum seu solare aut astronomicum illud est, quod ex
apparenti motu solis determinatur; medium est illud, quo dies, qui se­
cundum tempus verum essent inaequales, omnes finguntur aequales.
Porro tempus medium norma quaedam moderatur seu meridianum,
(38) Cfr. Lugo, L c.9 n. 32; Mazzotla, l. c.; S. Alph., L c.; Gaspard, L c.; Génlcot, L c.;
D’Anni bale, l. c., n. 277» not. 29.
(39) S. Alph., I. c.; Tamburini, Method. exped. Comm., cap. 2, n. 19 h.; Viva, l. c.; Ga­
spard, l. c.
(40) Ball.-Palm., L c.; Ojctti, l. c.; et alii.
(41) Loc. cit, n. 32.

DE SUBTECTO EUCHARISTIAE

423

et distinguitur in medium locale et legale. Dicitur tempus medium
locale, si habet meridianum proprium; si contra habet meridianum
alterius regionis vel huiusmodi meridianum non habet et per legem
determinatur hora publice retinenda, dicitur legale, et potest esse sive
ordinarium sive extraordinarium, v. g. tempore belli.
Tempus locale medium notabiliter varium est iuxta locorum diver­
sitatem, prout haec nempe recedunt aut accedunt ad meridianum pro­
prium. Tempus locale verum, cum obnoxium sit irregularibus oscilla­
tionibus in decursu anni solaris, diversum quoque est iuxta diversita­
tem temporum in anno. Quandoque coincidit, sed raro (generatim
quater in anno), cum aequatione media, sed plerumque hanc sequitur,
ita ut saepius multa minuta adhuc maneant, superveniente iam media
nocte tum legali tum media. His minutis durantibus licet comedere
et bibere ad normam can. 33, § 1, quin Titius prohibeatur mane sacram
communionem recipere.
Itaque media nox, ad ieiunium naturale quod spectat, supputari
potest vel ex tempore solari proprio illius meridiani, in quo quis ver­
satur, vel ex tempore a publicis horologiis signato, sive hoc sit me­
dium locale sive legale.
Si diversa horologia diverso modo mediam noctem indicant, licet
sequi illud quod posterius horas designat, nisi constet de horologii
errore. Ita communiter AA. (42).
Tempus mediae noctis non morali ter, sed physice accipi debet.
Hinc videndum, utrum primus an ultimus horologii ictus horam de­
signare dicatur, et ideo num communicare possit qui cibum déglutit
post primum ictum mediae noctis, sed ante ultimum.
Communior sententia tenet, primum horologii ictum horam in­
dicare, ct consequenter a primo ictu incipere legem eucharistici ieiu­
nii (43). Salmanticenses (44) cum aliis apud Lacroix (l. c.) et nonnulli
recent iores aliter sentiunt. Prima sententia est probabilior; sed etiam
secunda vere probabilis videtur ct in praxi tuta, quia certo non constat,
saltem semper et quoad omnia horologia, mediam noctem iam esse
expletam ad primum horologii ictum.
Ceterum patroni prioris sententiae concedunt non dari obliga­
tionem exspuendi quod in ore quis habet, si inter comedendum vel
bibendum primum pulsum horae duodecimae audiat (45).
(42) Logo, l. c., n. 15: Lacroix, l. c., n. 581; Sporer, l. c., n. 471; S. Alph., Z. c., n. 282;
GasparrI, Z. c., n. 417.
(43) Lugo, Z. c., n. 37; Lacroix, Z. c., n. 580; Coninck, Z. c., q. 80, n. 49; S. Alph., Z. c.
(41) Loc. cit., cap. 7, n. 09.
(45) Ball.-Palm., Z. c.. n. 163; Lehmkuhl, Z. c., n. 216.

j

I]

!
q
|

I

1

'

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

424

Plures affirmant non prohiberi, puta in Italia, eum mane communicare
qui paulo post indicatam a publicis horologiis inediam noctem aliquid cibi vel
potus sumpserit: siquidem publica horologia, ex. gr. in Italia, reguntur (prae­
cisione nunc facta a tempore legali extraordinario) tempore zonario Europae
centralis, quod tempus pluribus minutis antecedit tempus solare.
Haec sententia speculative considerata, non solum probabilis, sed, at­
tento praescripto can. 33, § 1, certa est. Etiam practice tamquam probabilis
ac tuta haberi debet, modo sequentes adsint conditiones;
1° ut certo constet horologia eo tempore zonario regi, quod tempus
solare revera antecedat;
2° ut tempus solare verum stricte servetur, seu ut nonnisi pauca mi­
nuta, plura aut pauciora equidem numero pro diversitate regionum, transeant
ab hora signata a publicis horologiis iuxta tempus zonarium Europae centralis;
3° ut usus huius sententiae vix aut ne vix quidem fidelibus, maxime
rudibus, insinuetur vel ipsorum arbitrio relinquatur, ne abusus facillime
oriantur.
In dubio, utruin transacta sit, necne, media nox, utrum post me­
diam noctem aliquid sumpseris, necne etc., potes communicare, quia
lex dubia non obligat (46). Pro casu dubii negativi sententia est com­
munis et certa; pro casu dubii positivi, cum quis scii, non leves habet
rationes opinandi se vere post mediam noctem comedisse aut bibisse,
eadem sententia affirmativa est, ni fallimur, vere probabilis et practice
tuta (47). Sane, stante dubio, obligatio non est certa, et ideo lex ieiunii
nequit urgeri.

468. Principium V. — « Infirmi tamen qui iam a mense decumbunt
sine certa spe ut cito convalescant, de prudenti confessarii consilio sanctis­
simam Eucharistiam sumere possunt semel aut bis in hebdomada, etsi
aliquam medicinam vel aliquid per modum potus antea sumpserint »
(can. 858, § 2).
1. Hoc praescriptum est late, an potius stricte interpretandum?
Praescriptum plura continet, v. g. conditiones requisitas ut in­
firmi frui valeant favore benigne iisdem concesso a R. Pontifice, quid
aegrotantes sumere possint ante communionem, scii. « aliquam medi­
cinam vel aliquid per modum potus », etc. Idem praescriptum, proinde,
considerari potest ac revera considerandum est sub variis respectibus.
Sub uno aliove respectu, ex. gr. quod attinet ad verba « semel aut
bis in hebdomada », item ad verba « etsi aliquam medicinam vel aliquid
(46) Laymann, l. c., cap. 5. n. 36; Sporer, Z. c., n. 474; S. Alph., I. c.; Gasparrl, l. e.,
n. 447; Génicot, Z. c., n. 201, III.
(47) Cfr. Ballcrlni n<l Gury, Z. c., n. 144, 9; Noldin, Z. c., n. 145; Génicot, Z. c.; Pighi,
Z. c., n. 153, q. 3°.

!

1

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

425

per modum polus antea (infirmi) sumpserint », procul dubio stricte inter­
pretandum est, seu applicandum principium: verba clara non indigent
interpretatione. Dum e contra, quoad cetera, nimirum quatenus prae­
scriptum can. 858, § 2 continet javorem aegrotantibus benigne conces­
sum ab Ecclesia, late interpretandum est, cauto quidem, ut per se
patet, ne abusus aliave incommoda habeantur. Huc profecto spectat
notissimum iuris axioma: « Favores sunt ampliandi; odia restringenda*.
Imo, cum agatur de peculiari solatio eoque maximi momenti
afferendo infirmis decumbentibus, illud axioma speciali omnino ratione
urgendum videtur.
Abusus et incommoda etiam quoad alios favores ceteraque privi­
legia verificari possunt; at nihilominus praefatum iuris adagium omnem
vim atque efficaciam semper obtinet, scii.: «Favores sunt ampliandi*.
Ceterum, si res iuridice ac theologice penitius consideretur, dicen­
dum, abusus, servatis servandis, nec proxime nec directe nec per se,
sed forte solum remote, ac indirecte et per accidens oriri: id autem in
casu attendendum non esse, secundum normas communiter traditas
tum a theologis tum a canonistis, omnibus compertum est.
Maxima facilitas qua hodie, aliter ac olim, conceditur dispensatio super
lege ieiunii eucharistici id manifesto confirmat. Antiquitus numquam aut fere
numquam eiusmodi dispensatio concedebatur. Hodie, contra, iusta exsistente
causa, praedicta dispensatio cuilibet petenti conceditur, etiam sine litteris
commendatitiis Ordinarii; nec semper, v. g. in Urbe, excusatio rescripti
S. Congregationis de Sacramentis remittitur eidem Ordinario.
Haec omnia luculenter ostendunt, quaenam sit mens et voluntas piae
Matris Ecclesiae, quae infirmos decumbentes divino solatio provide benigneque
recreare curat.

Quo iure ac titulo nonnulli huiusmodi favorem aegrotantibus con­
cessum ab iisque tam ardenter exquisitum, praesertim ab iis qui sani
quotidie aut frequenter divinis epulis refici solent, coarctare et restrin­
gere satagant, prorsus nescimus.

469. 2. Mensis, de quo in can. 858, § 2, est moraliter, an potius
mathe II atice sumendus?
Pontificia Commissio Codicis die 24 nov. 1927, proposito dubio:
« Utrum mensis, de quo in can. 858, § 2, mathematice sumendus sit, an
potius moraliter», respondit: «Negative ad primam partem; affirmative
ad secundam ».
Nihil refert quod responsum istud promulgatum non fuerit per
editionem in Actorum Apostolicae Sedis commentario officiali. Nam
interpretatio, quae verba legis in se certa declaret, promulgatione non

426

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

indiget et valet retrorsum; duni non retrotrahitur et promulgari debet
ea interpretatio, quae legem coarctet vel extendat aut dubiam explicet.
Ita expresse statuit can. 17, § 2.
Ea interpretatio, quae legem vel actu impossibilem, aut valde dif­
ficilem practice, aut maxime molestam, vel menti ac spiritui Ecclesiae
manifeste contrariam reddat, a priori reficienda est. Porro eiusinodi
videtur interpretatio, quae cogeret ad accipiendum mathematice men­
sem de quo in can. 858, § 2.
Sane: Si mensis sumendus foret mathematice, ut quidam opinantur, non
solum dies, sed etiam horae, imo ipsa quoque minuta essent necessario atten­
denda. Id autem in casibus ordinarie et communiter contingentibus vix aut ne
vix quidem fieri potest. Nam momentum praecise quo infirmus (pia talis (nota
verbum) decumbere dicendus sit, solum in aliquo casu peculiari et extraor­
dinario, v. g. in casu vulneris seu infortunii, cognosci potest. Terminus a quo,
inquam, vix umquam in casibus ordinarie et communiter contingentibus ma­
thematice dignosci ac praefiniri potest. Porro lex sumenda ac interpretanda est
iuxta ea quae ordinarie et communiter contingunt, ut evidenter liquet ex eius­
dem fine.
Huc spectant quae fuse ipsi exponimus in Teologia pastorale (II, n. 158).
« Nella maggior parte dei casi non è solo difficile, ma assolutamente impos­
sibile determinare mathematice il momento a quo, da cui si deve calcolare lo
spazio del mese a norma del can. 858, § 2. Questo calcolo preciso e matematico
si puo avere soltanto quando trattasi di qualche infortunio, d’una caduta,
d’una ferita, ecc., e in altri casi consimili. A questo proposito si possono fare
parecchie ipotesi, per cbiarire la cosa.
« Tizio si sente indisposto. La sera prende una medicina, si corica tran­
quillo, deciso di alzarsi la mattina seguente all’ora consueta e riprendere le
ordinarie occupazioni. AI raattino, invece, si sente stanco, depresso e sofferente. Rimane in letto e si cbiama il medico. Questi dichiara che trattasi d’una
leggerissima indisposizione. La sera l’ammalato è piuttosto grave; e in questo
stato Finfermo rimane per settimane e settimane. Ora si domanda: da quale
momento si deve computare Vinizio dei mese? dalla prima sera, oppure dalla mat­
tina susseguente, ovvero dalla sera in cui si manifestd la gravità del male?
a Parimenti: Tizio, al mattino, si reca alie ordinarie occupazioni; durante
il giorno sente un po’ di malessere; si ritira in casa e si adagia sul divano. Du­
rante la notte, il malessere cresce; il giorno seguente, la malattia si manifeste
grave ed allarmante. Si chiede: Vinizio del mese deve computarsi dal momento
in cui Tizio si è ritirato in casa e si è adagiato sul divano, oppure dalla notte
inoltrata quando il malessere crébbe? ovvero dal giorno seguente quando la ma­
lattia ju riconoeciuta grave dal medico?
« Un altro caso: Tizia è madro di famiglia, e deve necessariamente atten­
dere aile nécessité della casa. Si sente male. Costretta dalle circostanze spe­
ciali della famiglia, non puô mettersi a letto, e passa un giorno o due, alter­
nando il lavoro al riposo, parte adagiata sul divano e parte intenta aile occu-

BE SUBIECTO EUCHARISTIAE

427

pazioni più urgenti. Finalmente ... non potendosi pin reggere in piedi, è co«trotta a mettersi definitivamente in lotto. Il mese, di cui al can. 858, § 2,
quando deve ritenersi incominciato c quando finito T
« Questi casi sono ordinari, frequenti, anzi frequentissimi ».
Si mensis mathematice sumendus esset, cum momentum a quo vix autem
ne vix quidem omnimoda certitudine cognosci ac determinari queat, infirmus
eiusque familia scrupulis et anxietatibus necessario exponerentur. Quod profecto est contra mentem et spiritum Ecclesiae, quae solari et adiuvare pro
viribus curat materno affectu quotquot aerumnis et calamitatibus vexantur.
« Se fosse vero clie il mese si dovesse prendere in senso fisico o matematico,
e non già in senso morale, sarebbe praticamente aperta la via a mille scrupoli
cd ansietà di coscienza. Ora è mai possibile che la Chiesa, che è madré di
bonté e di misericordia e che vuole recare conforto e sollievo agli infermi, abbia
fatto una legge e ne esiga 1’osscrvanza in tal modo, da togliere la pace alTinferino e alia famiglia, dando occasione ex ipsa rei natura agli scrupoli e alie
angustie di spirito? No, certamente. Aflermare il contrario sarebbe fare un torto
gravissimo » (Cappello, Teologia pastorale, II, n. 159).
Vocabulum mensis, iuxta communem loquendi usum, non sumitur semper
et necessario mathematice, sed potius et plerumque moraliter, praesertim cum
agitur de temporis spatio e quo peculiares effectus iuridici nullatenus dependent, ut in casu. « Per es. se Tizio è assente o ammalato da 29 o 31 giorni, si
dice che è ammalato o assente da un mese, appunto perché il termine mese
si prende, nel linguaggio ordinario e comune, in senso morale e ρηό signifi­
care tanto 29 giorni, quanto 31 o 32 » (Cappello, l. c., n. 158).
Can. 858, § 2 refert verba Decreti «Post editum» S. Congregationis Concilii diei 7 dec. 190G. Canones autem « qui ius vetus ex integro referunt, ex
veteris iuris auctoritate atque ideo ex receptis apud probatos auctores interpretationibus sunt aestimandi » (can. 6, 2°).
Porro, ante Codicem, utrum mensis mathematice, an moraliter sumendus
esset; utrum dies a quo et dies ad quem supputandus foret, controvertebatur.
Ad rem egregius Van Hove ait: «Utrum mensis iuxta calendarium supputandus esset, an constaret triginta diebus, scriptores non conveniebant » (48).
Idem Auctor dicit: « Quidam opinati sunt in certis materiis favorabilibus,
tempus non physice, sed moraliter esse sumendum » (op. cit., n. 275).
Itaque etiam in iure antiquo ex quo can. 858, § 2 aestimandus est, mensis
non semper et necessario physice seu mathematice accipiendus erat, sed interdum moraliter, praesertim in re favorabili. In casu nostro agitur praecise
de huiusmodi re favorabili, ex benignissima Sanctae Matris Ecclesiae con­
cessione aegrotantibus facta.

Sit igitur conclusio: Attento responso Praesidis Pontificiae Com­
missionis Codicis diei 24 nov. 1927, perspectis fine legis atque Ecclesiae
...
<9
___ __ 1 Λ
Λ ·
mente et spiritu ad normam can. 18 ac 19, iure antiquo ad normam
(48) De consuetudine ac de temporis supputatione. 1933, n. 273.
28 — Cappello, De Sacramentis. I.

I?
II
J|

11
*I
I
’]
\\
Ig

II
II

II
Ii

jJ
31

t
II
II
*'
II
II

I
II

I

428

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

can. 6, 2° considerato — indubitanter concludendum, mensem, de quo
in can. 858, § 2, moraliter sumendum esse.

470. Utrum infirmitas gravis requiratur, an levis sufficiat. —
Certa ab incertis accurate distinguenda sunt. Procul dubio non re­
quiritur infirmitas adeo gravis, ut secuinferat articulum vel saltem
periculum mortis. Nam in periculo mortis, quavis ex causa procedat,
fideles sacrae Communionis recipiendae praecepto tenentur, et lex
ieiunii naturalis non urget (can. 858, § 1, 864): «Qui a media nocte,
statuit citatus c. 858, § 1, ieiunium naturale non servaverit, nequit ad
sanctissimam Eucharistiam admitti, nisi mortis urgeat periculum ».
Gravitas morbi profecto haberi potest etiam secluso mortis peri­
culo, ut expresse innuit can. 523 : « Religiosae omnes, cum graviter
aegrotant, licet mortis periculum absit, quemlibet sacerdotem... arcessere
possunt eique, perdurante gravi infirmitate, quoties voluerint, confi­
teri... ». Huiusmodi morbi gravitas plures admittit gradus. Infirmitas
enim potest esse levis, gravis, gravior et gravissima, seu minima,
magna, maior et maxima. Praeterea potest esse gravis absolute et
relative, stricto et lato vel latiore sensu.
Can. 858, § 2 non loquitur de infirmitate gravi. Ni fallimur, con­
sulto de tali infirmitate mentio explicita non fit, ad vitandos nimirum
scrupulos et anxietates. Generatim loquendo, infirmus qui decumbit,
gravi morbo laborat; imo eatenus censetur ac dicitur decumbere, qua­
tenus gravi infirmitate detinetur.
Nihilominus potest aliquando contingere, ut quis infirmus decum­
bat, licet revera morbus nec periculosus nec gravis sit. Sunt enim
quidam morbi natura sua forte leves, qui tamen exigunt cessationem
a labore et ab ordinariis occupationibus, adeo ut infirmus decumbere
cogatur, ad praecavenda maiora incommoda et ad plenam valetudi­
nem citius recuperandam. In hisce adiunctis infirmus potestne uti fa­
vore de quo in can. 858, § 2? Responsio affirmativa, ut ex dicendis pa­
tebit, non solum probabilis et practice tuta dicenda, sed certa
videtur.
Sane, perspectis fine et circumstantiis legis ipsaque mente Ecclesiae, re­
quiritur et sufficit ea infirmitas, ex qua aegrotans decumbat. Plerumque talis
infirmitas vel absolute vel saltem relative gravis est. At si fortasse levis esset
ex iudicio medici, non ideo excludenda foret applicatio praescripti can. 858,
§ 2, si ceterae omnes exsisterent conditiones.
Proinde primario et directe, ex fine legis atque Ecclesiae mente, atten­
denda potius est impossibilitas aut magna difficultas aegrotantis templum
adeundi ibique sanctissimam Eucharistiam sumendi, quam gravitas maior

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

429

aut minor ipsius morbi. Haec quippe gravitas mere accidentalis in praefata
hypothesi censetur.
Doctrina, igitur, ad hanc quaestionem quod attinet, ita concinne
et perspicue enucleari potest: 1° Can. 858, § 2 consulto de infirmitate
gravi aut levi nullam facit expressam mentionem; 2° infirmus qui de­
cumbit, plerumque gravi infirmitate detinetur; 3° si quis revera decum­
bat levi infirmitate detentus, favore aegrotantibus concesso nequa­
quam privatur; 4° non maior aut minor infirmitatis gradus spectandus,
sed potius attendenda impossibilitas seu difficultas, infirmitatis causa,
ecclesiam adeundi ibique sacram Communionem recipiendi.
It sit senium. — Affirmative re­
471. An infirmitati aequiparandum
spondendum. Ratio est, quia, iuxta Ciceronis dictum, « senectus ipsa
morbus est ». Sane ex senio vires debilitantur, sensus deficiunt, lan­
guores augentur, physiologica corporis conditio in dies peior fit, ita
ut senium non solum mortis periculum, sed etiam eius certitudinem
secumferat. Id confirmatur praescripto can. 940, § 1. Idem dicas de
magna debilitate seu virium lassitudine, et generatim de quocumque
incommodo, ex quo in lecto decumbere quis cogatur.

Huc spectant nonnulli casus practici:
Si dubitetur utrum infirmitas sit gravis an levis, utrum infirmus possit
e lecto surgere an decumbere debeat, benignior sententia amplectenda ideoque
applicationi praescripti can. 85S, § 2 locus fit.
Si morbus hic et nunc levis revera est, sed timetur ne fiat gravis et peri­
culosus, adeo ut infirmus ex consilio medici vel familiae decumbat, applicatur
praescriptum citati canonis.
Idem dicendum, si morbus levis aut levissimus videatur medico aliisve,
sed notabiliter aflligat aegrotantem, qui proinde decumbat revera.
Si medicus aliive censeant Titium gravi morbo laborare eique suadeant
decumbere, dum reipsa nulla aut levissima est infirmitas, post mensem Titius
uti potest peculiari favore de quo hic agitur.
Si morbus leviter tantum affligat aegrotum, sed revera sit gravis aut
talis evadere possit, et infirmus de facto per mensem decumbat, idem ac supra
dicendum.
Si Titius infirmum se simulet et per mensem decumbat, non potest uti
favore aegrotantibus concesso, quia revera infirmus non est.
472. An necesse sit ut infirmus ieiunium naturale servare ne­
queat. — Can. 858, § 2, qui omnes et singulas conditiones tradit ut
aegrotantes favore benigne concesso frui valeant, ne verbum quidem
habet de impossibilitate servandi naturale ieiunium ex parte infirmo­
rum, et consequenter de eorum obligatione illud observandi, si possint.

430

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Ne ipsum quidem Decretum S. Congregationis Concilii diei 7 dec.
1906 in parte dispositiva — quae unice in casu attendenda est, quippe
quae sola mentem legislatoris manifestat vinique legis obtinet — ullam
facit mentionem de ieiunio naturali nec eo minus impossibilitatem illud
servandi inter varias conditiones pro usu huiusmodi favoris recenset.

En verba Decreti : « Re mature perpensa auditoquo consilio S. Congre­
gationis Concilii, benigne concessit (SS.inus D. N. Pius Pp. X), ut infirmi, qui
iam a mense decumberent absque certa spe ut cito convalescant, de confessarii consilio SS.mam Eucharistiam sumere possint semel aut bis in hebdo­
mada... etsi aliquid per modum potus antea sumpserint, servatis de cetero
regulis a Rituali Romano et a S. Rituum Congregatione ad rem praescriptis.
Praesentibus valituris, contrariis quibuslibet non obstantibus » (49).

Itaque certum atque indubitatum est, nec Decretum « Post edi­
tum » S. Congregationis Concilii diei 7 dee. 1906, nec can. 858, § 2
ullam facere mentionem de ieiunio. Inde logice et necessario conclu­
dendum, nullatenus requiri ut infirmi ieiunium naturale servare non
possint. Quae conclusio ex ipso textu legis non solum probabilis aut
probabilior dicenda, sed certa atque indubitata. Eatenus sane obligatio
servandi naturale ieiunium infirmis imponenda est, quatenus de ea
certo constet, secundum axioma theologicum et canonicum omnibus
notum. In casu, eo ipso quod lex silet de tali obligatione, haec profecto
admitti nequit, sed prorsus excludenda.
Quare opinio, quae affirmat opus esse ut infirmus ieiunium natu­
rale servare nequeat, caret iuridico fundamento.
Confundenda non est obligatio proprie dicta cum convenientia aut
consilio. Obligatio servandi ieiunium naturale, ut diximus, non datur;
quia lex, nec explicite nec implicite, nec directe nec indirecte, eam
imponit.
An expediat et suadendum sit aegrotanti, ut ieiunium servet, si
absque ulla difficultate servare queat, est alia quaestio. Id forte admit­
tendum. Quare si absque ullo incommodo infirmus ieiunium naturale
valeat servare, decet ut ieiunus communicet; verum si id non agat,
nec graviter nec leviter peccat.
Ratio cur onus ieiunii in casu absit, duplex est eaque manifesta. In pri­
mis, quia, ordinario loquendo, « infirmi qui iam a mense decumbunt sino certa
spe ut cito convalescant » ieiunium naturale sine incommodo servare nequeunt.
Porro lex ea quae ordinarie et communiter contingunt, ex ipso suo fine, re­
spicere debet. Deinde, quia, posita obligatione ieiunii, aegrotantibus, prae­
sertim piis ac timoratae conscientiae, occasio praeberetur scrupulorum et an(49) Acta S. S., XXXIX, p. 603.

DE SUBI ECTO EUCHARISTIAE

431

xietatuin; id autem Ecclesia, pro sua materna erga infirmos benevolentia,
studiose satagit devitare. Omnes quippe, qui curam animarum gerunt et in­
firmos frequenter invisunt, probe sciunt quot et quibusnam scrupulis et con­
scientiae angoribus vexantur interdum aegrotantes (50).
Schemata Codicis mentionem expressam de impossibilitate servandi na­
turale ieiunium faciebant. Primum schema (can. 136, § 2) id statuebat: «Ae­
grotis tamen qui certam spem non habent ut cito convalescant et naturale
ieiunium in sua integritate servare nequeunt... ».
Alterum schema (can. 858, § 2) eadem verba habet.
(50) Argumenta, quibus nituntur quidam ad obligationem ieiunii affirmandam, omni
vi carent ut quisque facile perspiciet.
1° Allegatur responsum S. Congregationis de Prop. Fide diei 21 iul. 1841, huius tenoris:
« Gli addottl nol pericolo di morte per causa externa, per ee. i soldati prima della battaglia,
i condannati alia pena capitale sono esenti dalla leggc dei dlgiuno, se senza grave Incomodo
non possono ricevcre a digiuno il Viatico, diversamente sono tenuti ad osm rvarv il digiuno »
(Cfr. Mons. .Jorlo, La Com unione agli infermi, pagg. 6, 38).
Resp. In Collectanea *S’. C. de Prop. Fide (ed. an. 1907, vol. I, n. 928) refertur quidem re­
sponsum diei 21 iul. 1811. de administrat Ione Viatici damnatis axi mortem, sed ne verbum
quidem in eo fit de obligatione servandi ieiunium. ut quisque oculis suis videre potest.
Idem responsum ilsdemque verbis, absque ulla mentione de ieiunio, refertur in Colle­
ctanea S. C. de Prop. Fide (ed. an. 1893, pag. 285, n. 728) necnon in Ius Pontificium de Prop.
Fide (Part. II. vol. VIII, ed. De Martinis, an. 1909. pag. 514 s.). ut accuratissime Ipsi exami­
navimus.
Igitur responsum, quo nituntur patroni opinionis adversae, authenticum non est vel
saltem ut tale haberi nequit; ideoque opinio, ex hoc capite, fundamento caret.
Ne ipse quidem Codex, quando loquitur de ieiunio naturali pro Eucharistia recipienda
et de mortis periculo, inter fontes ad can. 858, § 1. praefatum responsum S. C. de Prop. Fide
dlel 21 iul. 1841 allegat.
Demum citatus can. 858. § 1 expresse ac diserte statuit, in periculo mortis legem de ie­
iunio naturali servando pro sanctissima Eucharistia suscipienda, non urgere. Non distinguit
canon iste inter possibilitatem vel impossibilitatem servandi ieiunium, inter grave aut leve
incommodum, sed absolute et simpliciter, sine ulla restrictione et limitatione, decernit: Qui
a media nocte ieiunium naturale non servaverit, nequit ad sanctissimam Eucharistiam ad­
mitti, nisi mortis urgeat periculum ». Quo iure affirmetur obligatio ieiunii, cum Codex cam
expressis apertisque verbis excludat, nullatenus intelligcre valemus. Huc spectant iuris prin­
cipia: « Fbi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus ». — «Aon est imponenda obligatio,
ubi de ea non constet ».
2° In Decreto « Post editum », aiunt, lit expressa mentio de impossibilitate servandi
ieiunium naturale ex parte aegrotantium. Legitur enim: · Excitato inde studio fovendae
pietatis, quaesitum est. ai quo forte modo consuli posset aegrotis diuturno morbo laboran­
tibus et eucharistico pane haud semel confortari cupientibus, qui naturale ieiunium in sua
integritate servare nequeant ».
■ Resp. Id quod legem constituit et ius facit ost pars dispositi ea eaque sola. Neminem sane
latet in decretis, rescriptis, sententiis, etc., sedulo distinguendam esse partem dlspositivam
a parte narrat i va vel expositi va. a specio facti, a mot i vis. etc. ».
Praeterea relata verba manifeste confirmant quae supra dicta fuerunt (n. 4). scii, indicant
rationem favoris infirmis concessi, quia ordinarie loquendo Udem a mense decumbentes ie­
iunium naturale In sua integritate aut nullatenus aut nonnisi cum difficultate servare valent.
Porro si in ca.su particulari desit ratio propter quam lex generalis lata est, non ideo (cfr. can.
21) cessat lex ipsa.
Hinc est quod etiam ante Codicem, in documentis latis a S. Sede nulla erat mentio de
ieiunio, ubi de induito infirmis concesso sermo flebat. Pro omnibus unum citamus. Editio
typica Ritualis Romani, an. 1913 (tit. IV, cap. 4, de communiant infirmorum, ad n. 4) haec
habet: « Pius X concessit Decr. Congr. S. Cono. d. d. 7 D. 1906, ut infirmi, qui iam a mense
decumbunt absque certa spe ut cito convalescant, de confessuri! consilio, SS.inam Eucha­
ristiam sumere possint... etsi aliquid per modum potus antea sumpserint, servatis de cetero
regulis ad rem praescriptis ».

432

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Si in textu Codicis ea verba omissa fuerunt, consulto id factum fuit cer­
tissime, quia nimirum Legislator huiusmodi conditionem statuero noluit.

Itaque apertissimum est can. 858, § 2 nullam facere mentionem
de ieiunio servando. Proinde, quaecumque fuerit antiqua disciplina,
hodie uni Codici standum est, ex praescripto can. 6, 3°: «Canones qui
ex parte tantum cum veteri iure congruunt, qua congruunt, ex iure
antiquo aestimandi sunt; qua discrepant, sunt ex sua ipsorum sententia
diiudicandi ».
Inde manifesta et perspicua sequitur conclusio: expedit ut infirmi,
si absque incommodo servare possint ieiunium, illud servent, sed nulla
datur obligatio proprie dicta illud servandi; et contraria opinio caret
iuridico fundamento.
473. Quot et quaenam conditiones postulentur, ut fiat locus prae­
scripto can. 858, § 2. — Quatuor conditiones requiruntur, ut infirmi
frui valeant induito: 1° ut iam a mense decumbant seu morbo labo­
rent; 2° ut desit certa spes quod cito convalescere possint; 3° ut aegro­
tantes quoad S. Communionem recipiendam stent prudenti consilio
confessarii; 4° ut infirmi aliquam medicinam vel aliquid per modum
potus, non autem aliquid per modum cibi, sumpserint.
Hisce conditionibus positis, semel aut bis in hebdomada, non plu­
ries, sanctissima Eucharistia recipi potest.
1. Quinam dicuntur decumbentes? S. Congregatio Concilii, pro­
bante SS.mo die 6 mart. 1907 declaravit, nomine infirmorum decum­
bentium eos quoque intelligendos esse, qui in lectulo decumbere ne­
queunt aut ex eo aliquibus horis surgere valent.
Hinc patet, circumstantiam quod infirmus revera in lecto decum­
bat, esse mere accidentalem, cum principaliter attendenda sit infirmitas
et quidem tamquam conditio sine qua non. Interdum sane graviori
morbo, v. g. cancro, ulcere, plaga, etc. laborare potest qui tranquille
decumbere in lecto prohibetur, quam qui in eodem decumbere valet.
Porro cur huic concedendus foret favor, illi autem denegandus? line
profecto spectat notissima iuris regula: « Ubi eadem est ratio, ibi eadem
debet esse iuris dispositio ».
Qua doctrina admissa eaque rite intellecta, facile patet solutio
quaestionis: infirmis, qui ratione peculiaris morbi nequeunt in lecto
decumbere aut ex eo aliquibus horis diei surgere valent, adeo ut orato­
rium vel sacellum aut propinquam ecclesiam adire possint pro SS.ma
Eucharistia recipienda, licetne frui induito?
Quidam negant, nulla tamen adducta solida ratione, quae profecto

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

433

in casu non exsistit. Si res accurate examinetur, attento praescripto
can. 858, § 2 et perspecta authentica declaratione S. C. Concilii diei
6 mart. 1907, responsio affirmativa certa dicenda, dummodo adsint
omnes conditiones supra memoratae.
Si Titius est revera infirmus, et habitu aliter decumbit in lecto vel
ex peculiari morbo in eo decumbere non potest, cur privandus foret
induito, si posset, ad dimidiam circiter horam vel pauca minuta, adire
ecclesiam contiguam vel oratorium (v. g. sodalis religiosus) in ipsa
domo exsistens? Sive sacra Communio recipiatur in cubiculo sive
extra, sive in oratorio aut sacello sive alibi, nihil interest, modo ce­
terae adsint conditiones.
Circumstantia loci et accessus ad illum iure merito a sapientissimo
Legislatore non consideratur, cum, ceteris positis, sit mere accidentalis
et secundaria. Ceteris positis, dicimus; tunc enim periculum quod, infir­
mitatis praetextu, lex ieiunii paulatim relaxetur, propulsatur omnino.

Iure, proinde, Card. Jorio docet: « Quindi l’asmatico costretto da un mese
a passare Io notti e i giorni sopra una poltrona, puô usufruire dell’indulto di
cui si paria; come puo usufruire Vinfermo che, abitualmente in letto, puô levarsi
qualche ora del giorno, durante la quale se gli riuscisse di recarsi in una chiesa
vicina a fare la Comunione, userebbe dei suo diritto » (op. cit., n. 70).

2. Verba « certa spes » significant non sufficere coniecturam vel
probabilitatem tantum, sed requiri certitudinem quandam moralem.
Vox « cito » ita est intelligenda, ut infirmi convalescere valeant
intra tres vel quatuor circiter dies. Haec omnia moral iter accipienda
sunt, praesertim ex medici indicio aliusve prudentis personae.
3. Verba « de prudenti confessarii consilio » non significant coufessarium ipsum concedere indultum de quo agitur, vel facultatem
recipiendi sanctissimam Eucharistiam. Id solum innuunt, indicium in
casu, utrum infirmus sit in statu gratiae necne, num rite dispositus
an non, uni confessario, qui est moderator conscientiae, competere.
Quare nil prohibet quominus, etiam inscio seu inaudito confessario,
religiosus vel religiosa, sacerdos aut pia persona, sibi conscii nullius
peccati gravis et ceteroquin rite dispositi, induito fruantur scii, non
ieiuni communicent.
4. Stricto sensu accipienda sunt verba « semel aut bis in hebdo­
mada », adeo ut certe peccaret qui, sine peculiari induito, communi­
caret ter vel quater in hebdomada.
Attendendum discrimen inter disciplinam veterem et vigentem.
Iuxta Decretum S. C. Concilii, 7 dec. 1906, permittitur S. Communio
« semel aut bis in hebdomada, si agatur de infirmis qui degunt in piis

431

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

domibus, ubi SS.miim Sacramentum asservatur, aut privilegio fruuntur
celebrationis Missae in oratorio domestico ; semel vero aut bis in mense
pro reliquis ».
Hodie, ex can. 858, § 2 universis aegrotantibus, sine ulla distin­
ctione, permittitur S. Communio semel aut bis in hebdomada. Longe
benignior, proinde, facta est disciplina. Inde patet evidenter quaenam
sit mens Ecclesiae, et quomodo huiusmodi benigna concessio aesti­
manda sit, nimirum lato sensu interpretanda.

Hebdomada supputari debet ad normam can. 32, § I, ita ut constet 7
diebus, et dies 24 horis. Non requiritur tamen supputatio physice seu mathe­
matice facta, ne scrupulis et anxietatibus via aperiatur.

5. Sumi potest aliqua medicina vel aliquid per modum potus.
Nihil refert utrum medicina sit aliqua substantia solida an liquida;
num in magna vel parva aut minima quantitate sumatur. Etenim non
rei natura, vel modus sumptionis spectatur, sed ratio dumtaxat
rei, num scii, id quod sumitur sit revera medicina et qua talis su­
matur, necne.
Potest sumi non semel tantum, sed bis vel ter etc., quia lex nullam
continet restrictionem in hac re.
Quid significant verba « per modum potus »? S. Congregatio S. Offi­
cii, 4 iun. 1893, 7 sept. 1897 respondendum censuit ad huiusmodi quae­
stionem : « Mens est, ut liceat sumere iusculum, caffeum, lac aut alium
cibum liquidum, etsi ei sit permixta substantia aliqua, ex. gr. leves
pastilli farinae {semolino'), panis radula tritus {pangrattato}, ovum di­
lutum, etc. ; dummodo mixtio non amittat naturam cibi liquidi ».
Exinde colligitur, requiri et sufficere: 1° ut id quod sumitur, sit
revera liquidum, licet plus minusve densum, et quidem cuiuslibet ge­
neris seu speciei; 2° ut si liquido admisceatur quaedam alia substantia,
haec comminui et liquefieri quodammodo possit, ne liquidi naturam
substantia amittat.
An et quanam ratione ovum, Baccharum, pas tiliae, placentae etc.
sumi possint per modum potus, statim dicetur (n. 474).

Praescriptum can. 858, § 2 valet tantummodo pro fidelibus qui commu­
nicant, non autem pro sacerdotibus qui Sacrum faciunt. Favor sane eo fine
eoque solo conceditur, ut aegrotantes divinis epulis reficiantur in animi so­
latium, qui secus morbi causa tanto Sacramento privarentur.
Sacerdotes infirmi procul dubio possunt, ut ceteri fideles, induito uti pro
sacra Communione recipienda.

•-

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

435

474. Quaerunt nonnulli (51) an et quanam ratione ovum sumi possit
per modum potus. Ovum potest esse decoctum, dilutum et in statu na­
turali. Decoctum habet certe rationem cibi, eum sit solidum; dilutum,
contra, habet rationem potus, ut liquet ex cit. declaratione 8. Off.
Quoad ovum in statu naturali, quod nempe absorbeatur, non con­
venit inter DD. utrum per modum potus sumi possit, necne.
Pauci sunt theologi qui de hac quaestione loquuntur, et hi fere
omnes, ex. gr. Gennari et Pighi, putant, ovum in statu naturali sum­
ptum habere rationem cibi. Nobis ita videtur distinguendum: si ovum
absorbeatur guttatim, procul dubio non habet rationem cibi solidi, sed
liquidi; si aliter sumatur, dummodo decoctum nullatenus fuerit, item
probabiliter censemus habere rationem liquidi.
Utrum saccharum, pastillae, similesve placentae (ital. paste, con­
fetti, zucchero etc.), quae oris calore solvuntur, ut succus deglutiatur,
dicantur sumi per modum potus, necne, controvertitur. Ni fallimur,
potest dici huiusmodi res sumi per modum potus si revera oris calore
totaliter solvantur, adeo ut nonnisi succus maneat in stomachum
traiiciendus; secus, sumi per modum cibi.

475. A quanam S. Congregatione et quo odo petenda dispensatio
II

super ieiunio eucharistico. — S. Congregatio de Sacramentis concedit
dispensationem super ieiunio eucharistico omnibus fidelibus laicis et
clericis communicantibus, exceptis sodalibus religiosis iisque aequiparatis, ad normam can. 249.
S. Congregatio de Religiosis eandem dispensationem tribuit uni­
versis religiosis proprie dictis, atque iis etiam qui, licet sine votis, in
communi tamen vivunt more religiosorum, iuxta praescriptum can. 251.
Pro locis missionum ceterisque territoriis subiectis 5. Congrega­
tioni de Prop. Fide, ipsamet, ad normam can. 252, § 4, dispensationem
concedit, nisi agatur de religiosis, iis tamen exceptis sodalibus reli­
gionum atque institutorum utriusque sexus, qui in omnibus subsunt
praedictae Congregationi.
Pro fidelibus rituum orientalium dispensatio conceditur a S. Con­
gregatione pro Ecclesia orientali.
In Formulis facultatum, quas S. C. de 1’rop. Fide Ordinariis missionum
concedere solet, refertur etiam ista facultas: «Concedendi infirmis decumben­
tibus, de quibus certa spes non adsit ut cito convalescant, etiam ante finem
mensis a (pio decumbunt, ut S. Communionem sumere possint bis vel ter in
hebdomada; et si agatur dc sacerdotibus vel religiosis, etiam quotidie, non ser(51) Gennari, l. r., n. 195; Pighi, L c.

436

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

vato ieiunio: hoc est etsi aliquam medicinam vel aliquid per modum potus
antea sumpserint» (n. 7 formula ln, n. 12 formula 2a, n. 11 formula 3a).
Inter facultates, quae conceduntur Nuntiis, Internuntiis et Delegatis
Apostolicis, pro suo respectivo territorio, sub n. 42 recensetur haec: «Conce­
dendi infirmis decumbentibus de quibus certa spes non adsit ut cito convale­
scant, etiam ante finem mensis a quo decumbunt, ut S. Communionem sumere
possint semel in hebdomada non servato ieiunio, hoc est, etsi aliquam medi­
cinam vel aliquid ad modum potus antea sumpserint (can. 858, § 2). Conce­
dendi infirmis non decumbentibus, qui tamen tali morbo laborant, qui, indicio
medici, ieiunium sine discrimine servare nequeant, ut Communionem semel
in hebdomada percipere valeant non servato ieiunio, ut supra ».
Huiusmodi peculiaris facultas conceditur etiam aliis Episcopis, interdum
quoque institutis religiosis et animarum pastoribus, ut aptius atque uberius
consulatur spirituali bono fidelium aegrotantium.

Cuilibet fideli integrum est supplicem libellum, pro petenda di­
spensatione, ad S. Sedem transmittere. Expedit tamen, ut id per pro­
prium Ordinarium fiat, vel saltem ut ipse preces commendet.
In Urbe id non requiritur. Si dispensatio imploratur a Legato
S. Sedis (Nuntio, Internuntio, Delegato Apostolico), ab Ordinario
missionis, etc., preces, ut supra, congrua congruis referendo, transmit­
tendae sunt, addita commendatione Episcopi aut Vicarii Generalis vel
saltem parochi aliusve sacerdotis probe noti.

476. Principium VI. — Lex ieiunii eucharistici obligat sub gravi,
et materiae parvitatem, nullatenus admittit (52).
Hinc graviter peccat communicans, qui post pauca minuta a
media nocte certo expleta cibum aut potum sumpserit, vel qui, item
post mediam noctem, paucas guttulas aquae deglutierit? Quidnam de
una vel alia stilla?
Si deglutiatur permixta salivae et inadvertenter, ut ordinarie
contingit, non laeditur ieiunium; secus, si ex proposito.
Non sunt igitur audiendi paucissimi quidam DD., ex. gr. Gibcrt et Pasqualigo (53), qui tenent in hoc ieiunio, sicuti in altero, admitti parvitatem
materiae.

477. Num liceat statim post sumptam Eucharistiam exspuere,
manducare, lavare stomachum. — 1. Exspuere statim post commu­
nionem, nullum inducit periculum evomendi hostiam iam deglutitam;
(52) S. Thom., III, q. 80, art. 8, ad 4; Suarez, l. c.t n. 4; Lugo, L c., n. 22; Boned. XIV,
L c., n. 4; Lacroix, l. c., 560 8.; S. Alph., I. c., n. 278.
(53) Gibert, Consuli. canon., consuit. XIV; Pasqualigo, Praxis ieiunii, docis. 440. apud
Bonedictuiu XIV, l. c., n. 3.

*

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

437

et ideo per se nulla est culpa. Per accidens potest adesse peccatum, si
constet fragmenta hostiae remansisse in ore, et periculum sit quod
exspuendo eadem eliciantur (54). Vix attinet dicere, congruum plane
esse, ut communicantes per aliquod temporis intervallum abstineant
ab exspuendo.
2. Utrum sit peccatum edere vel bibere statim post communionem,
non convenit inter DD. Quidam absolute negant adesse praeceptum
abstinendi, et solum dicunt expedire regulariter propter decentiam,
aliquo tempore post sumptam Eucharistiam abstinere a communi cibo
et potu (55).

Nonnulli cum S. Alphonso (56) tenent, potum vel cibum, dum adhuc in
stomacho perseverant species consecratae, ob aliquam irreverentiam non excu­
sari a culpa veniali. Alii demum censent esse quidem peccatum veniale propter
irreverentiam, sed addunt hanc irreverentiam non esse in eo quod Christo
adhuc praesente aliud alimentum sumatur, sed solum in neglecta conveniente
gratiarum actione (57).
Ubi causa aliqua postulat ut statim post communionem edatur vel bi­
batur, omnis culpa abest. Sufficit causa quaecumque rationabilis, non solum
ex. gr. itineris aut debilitatis stomachi, sed etiam alia minoris momenti, puta,
ut ait ipsemet Ligarius (?. c.), « si religiosus post Missam, dato signo debeat ad
mensam accedere ».
3. Lavare stomachum post communionem, quamdiu manet proba­
bile periculum expellendi sacras species, peccatum letale est. Proinde
si, ut plerumque contingit, stomachum loturus cibos aegre concoquit,
per plures horas deberet exspectare antequam hoc remedio posset tuto
uti. Etenim post duas etiam vel tres horas adhuc in stomacho remanere
aliquando fragmenta hostiae, compertum est. At si post communionem
iam sumpta sit magna quantitas cibi, idem periculum non videtur
timendum: nam valde verisimile est sacras species, si nondum con­
coctae sint, iam aliorum ciborum impulsu in intestinum gracile fuisse
devectas et ideo non fore reiiciendas cum cibis in stomacho remanen­
tibus (58) - (cfr. n. 360).
478. Peculiares facultates, durante bello, a S. Sede concessae quoad
ieiunium eucharisticum. — 1. Facultas dispensandi ut operarii me­
ts l) Lacroix, Ï. c., n. 554; Tamburlnl, l. c., cap. 3, § 2; S. Alph.. I. c., n. 2S3.
(55) Suarez, Z. c., acet. 4, n. 10; Aversa, Z c., q. 8, sect. 8. i. L; Quarti. Z. c.. t. 12.
dub. 5; DicastIlius, Z. c., disp. 9, dub. 17, append., n. 413.
(50) Zx>c. cil. — S. Doctor pro sua sententia immerito allegat Suarez, Aversa, Quarti
et Dlcaetlllum; qui, ut patet ex praecedenti nota, oppositam profitentur doctrinam.
(57) Gônlcot, Z. c., n. 201, IV.
(58) Oénlcot, Z. c.; Capellmann, Z. c., p. 120 8.

438

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

tallis vel permagnis fabricis in fodinis addicti, qui per notabiles anni
partes, nocturno tempore laborare adstricti sunt, semel vel bis in mense
ante SS. Eucharistiam aliquid sumant per modum potus (S. C. de Sa­
cramentis, 10 ian. 1939).
2. Facultas tributa sacerdotibus quovis titulo ad exercitum perti­
nentibus 1° admittendi milites ad praelium vocatos ad sacram Com­
munionem per modum Viatici, i. e. quacumque diei et noctis hora,
cum dispensatione a lege ieiunii eucharistici; 2° dispensandi infirmos
ad exercitum pertinentes, ut SS. Eucharistiam quotidie sumere possint
non ieiuni, licet mortis periculum absit (S. C. de Sacramentis, 30 aug.
1939).
3. Facultas concedendi infirmis ut SS. Eucharistiam quotidie reci­
pere possint, etiamsi aliquid per modum potus vel aliquam medicinam
antea sumpserint (S. C. Consist. 8 dec. 1939).
4. Facultas dispensandi a lege ieiunii eucharistici fideles, qui non
imminenti iam praelio sunt expositi, sed versantur vi mobilisationis,
tempore praeparationis et instructionis ad bellicas operationes, ita ut
aliquid etiam per modum cibi solidi sumere valeant ante SS. Euchari­
stiam, servato ieiunio a quatuor saltem horis ac remoto quovis scandali
et admirationis periculo (S. C. de Sacram. 22 april. 1940).
Eadem facultas concessa pro fidelibus in castris captivorum con­
gregatis, itemque pro iis qui exercent labores usui militari destinatos,
licet in conditione civili permaneant.
5. Facultas ut iuvenes et puellae, qui, expleto scholarum cursu,
laborare tenentur in operibus communi bono publico culturae populi
destinatis, ad sacram Synaxim, diebus dominicis et festis de praecepto,
accedere valeant, etsi aliquid sumpserint etiam per modum cibi solidi,
hora quoque pomeridiana, servato ieiunio a quatuor vel saltem a tribus
horis (S. C. de Sacramentis, 12 iun. 1940).
Facultas permittendi militibus Italiae ceterisque, ut SS. Euchari­
stiam suscipere valeant, qualibet die et quacumque diei hora, servato
ieiunio per quatuor saltem horas (S. C. de Sacram. 12 aug. 1942).
6. Facultas, occasione incursionis aereae post mediam noctem, su­
mendi aliquid per modum potus, exceptis liquoribus alcoholicis, et
nihilominus accedendi mane ad sacram Synaxim (S. C. de Sacram.
15 april. 1943).
dS?
Liquor alcoholicus non censetur vinum debile aut mixtum cum
aqua. Aliquid per modum potus sumi potest sive durante incursione
sive ea finita. Sumptio per se non semel tamen, sed etiam bis seu pluries
fieri potest.
7. Militibus qui ad exercitum Germaniae pertinent, facultas facta

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

439

est sumendi SS. Eucharistiam qualibet die et hora, ubique locorum
servato ieiunio ab una hora (S. C. de Sacram. 23 nov. 1943).
8. Etiam post bellum, ob peculiaria adiuncta, ampla concessa
fuerunt indulta pro Gallia, Belgio, Germania, Hungaria ete., sive pro
fidelibus communicantibus sive pro presbyteris Sacrum facientibus
(cfr. Monit. Eccles. 1947, 111 88.; 1948, 76 ss.; Nouv. Rev. Théol., 1948,
150 ss. ; La Semaine religieuse de Paris, 1947, 1410 ss.).
479. An opportuna videatur aliqua mutatio circa legem ieiunii
eucharistici. — 1. Ad privatos minime spectat, sed unice ad S. Sedem,
indicium ferre, utrum, omnibus perpensis circumstantiis et peculia­
ribus attentis temporum rerumque adiunctis, expediat necne aliquam
mutationem inducere circa eucharisticum ieiunium.
2. Pius XI anno 1925, occasione dubii propositi Pontificiae Com­
missioni Codicis de genuino sensu can. 867, § 4 ab eaque resoluti die
16 mart. 1936, mandaverat ut quaestio examinaretur, an expediret
immutationem aliquam introducere circa initium ieiunii eucharistici,
ita ut non a media nocte supputaretur, sed potius certus horarum
numerus (quatuor, quinque vel sex) praefiniretur post cibum aut potum
sumptum, antequam sacra fieret Communio.
3. Hoc critérium revera practice servatum fuisse manifesto patet
ex peculiaribus induitis tempore belli concessis (cfr. n. 478, 5). Nec
deest profecto aliqua congruentiae ratio. Nam, ex una parte, abusus
omnino vitari possunt, certo praefinito tempore a ieiunio servato ante
Eucharistiae sumptionem; ex alia parte, non videtur solida ratio cur
Titius, v. g. qui una hora ante mediam noctem cibum sumpsit, licite
valeat post duas vel tres horas, atque etiam citius, Sacrum facere aut
sacram Communionem recipere, dum Caius, qui nonnisi hora decima
aut undecima Missam celebrare valet aut Eucharistiam sumere, ieiu­
nium eucharisticum servare cogatur per decem et plures horas.
Postremis annis, in pervigilio Nativitatis Domini, praedicta fa­
cultas tributa fuit, ita ut sive sacerdos sive fideles Sacrum facere aut
sacram Communionem sumere possent, ieiunio a quatuor saltem horis
servato.
4. Haec dicta sint, salvo prudenti Sedis Apostolicae indicio, quae
sapienter leges fert ad temporum conditiones et hominum necessitates
congruenter accommodatas.

480. Causae excusantes a naturali ieiunio. — Causae, certae aut
plus minusve probabiles, quae ab eucharistico ieiunio excusant, sunt
istae: 1° necessitas perficiendi Sacrificium Missae; 2° periculum gravis

-X- —

440

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

scandali aut infamiae; 3° incommodum gravissimum; 4° necessitas impe­
diendi irreverentiam; 5° periculum mortis; 6° necessitas ministrandi 7taticum moribundo; 7° necessitas satisfaciendi praecepto paschali; 8° ritus
Baptismi adultorum.
De singulis nonnulla accurate tradenda.

481. Necessitas perficiendi Sacrificium Missae. — Excusat in
primis necessitas perficiendi Sacrificium Missae: siquidem maior est
obligatio praecepti divini de Sacrificio complendo, quam praecepti ec­
clesiastici de ieiunio ante communionem servando (59).

Quae ratio Sacrificii perficiendi hisce in casibus contingit:
a) Si sacerdos ad altare litans recordetur post consecrationem unius vel
alterius speciei se non esse ieiunum, tenetur perficere Sacrificium; e contra si
id ante consecrationem animadvertat, Missam interrumpere debet, dummodo
ex interruptione nullum oriatur scandalum vel infamia; quod vix tamen
abesse, palam est. Quocirca in praxi numquam aut fere numquam, excepto
casu quo Sacrum privatim omnino fiat, adest obligatio Missae interrum­
pendae.
b) Si sacerdos post sumptionem advertat alterutram materiam inva­
lidam adhibuisse, tenetur aliam materiam validam consecrare, eamque, etsi
non ieiunus, sumere.
c) Si sacerdos post consecrationem repentino morbo abripiatur ita ut
Sacrificium complere nequeat, alius presbyter, quamvis non ieiunus, debet
illud perficere.
d) Si post ablutionem sacerdos deprehendit reliquias aliquas conse­
cratas, tenetur eas sumere, sive parvae sint sive magnae, quia pertinent ad
idem sacrificium. Idipsum faciendum, si inveniuntur etiam quando sacerdos
iam in sacristiam rediit, sive vestes sacras exuerit, sive non. Cfr. n. 397.
482. Periculum gravis scandali aut infamiae. — Altera causa
excusans a ieiunio est periculum gravis scandali vel infamiae, tum quoad
sacerdotem Sacrum facientem tum quoad fideles communicantes (60).

Id contingit praesertim in sequentibus casibus:
a) Si ante consecrationem sacerdos recordetur se non esse ieiunum, et
nequeat Missam interrumpere sine infamia aut scandalo, potest Sacrificium
complere. Idem dicas de laico qui communicaturus ad aram iam assidet et
(59) Rubricae Missalis, part. Ill, tit. III. η. 5; tit. IV, η. 5; tit. VII, η. 2 et 3; tit. X,
η. 3; Quarti, In Rubricas Missalis, part. II, tit. X, in dub., sect. 2; Suarez, I, c., n. 1;
Lugo, I. c., n. 75; Lacroix, I. c.t n. 545; Laymann, Z. c., n. 3; Salmant., Z. c., n. 80; S. Alph.,
I. c.t n. 288.
(60) Suarez, Z. c., sect. 6, n. 1; Lugo, I. c., sect. 3, n. 70; Laymann, Z. c,, n. 21; Lacroix,
Z. c., n. 583; Bonacina, Z. c., q. 6, p. 1. n. 10; S. Alph., Z. c., n. 287; Salmant., Z. c., n. 79.

DE SUBTECTO EUCHARISTIAE

441

recordetur se ieiunium solvisse, potest non ieiunus communicare si ab altari
vel a transenna nequeat recedere sine scandalo vel infamia.
6) Si parochus aut alius quilibet sacerdos sive inadvertenter sive advertenter violaverit ieiunium die dominico seu festo, et nequeat Missae celebra­
tionem absque infamia vel scandalo omittere, potest Sacrum facere. Attamen
non excusat a ieiunio sola ratio ut die festo fideles praecepto Missae audiendae
satisfaciant, uti expresse declaravit S. Off., 2 dec. 1874 (61), nisi offensio fi­
delium inde oriatur, ut fere semper accidit.
Haec doctrina non solum profecto valet si agitur de die dominico seu
festo de praecepto, verum etiam de alio quocumque die, ubi constet ob pe­
culiares loci vel temporis aut personarum circumstantias infamiam vel scan­
dalum oriri ex omissione Missae.
483. Incommodum gravissimum. — Praeter infamiam et scan­
dalum stricte dictum, excusat a ieiunio eucharistico damnum gravissi­
mum, ex. gr. populi offensio, animarum perturbatio, dicteria, suspicio­
nes, et alia id genus incommoda, quae minus recte a plerisque theo­
logis referuntur indiscriminatim ad scandalum et ad infamiam.
Huc spectat in primis metus mortis, v. g. si cogatur sacerdos sub
necis comminatione Missam celebrare vel hostias consecratas sumere,
potest et Sacrum facere et communicare, dummodo in religionis con­
temptum id non exigatur.
Praeterea huc spectat etiam casus de neo-presbytero, qui inadver­
tenter laeserit ieiunium. Iuxta plures DD. potest primitias celebrare,
si ea concurrant adiuncta in quibus eas differre nequeat sine gravis­
simis aut saltem valde gravibus incommodis, puta si consanguinei
undique convenerint, si publice notum sit eum hodie primitias esse
celebraturum, praesertim si occulta manserit ieiunii laesio (62).
Attamen ne in re tanti momenti ansa praebeatur abusibus, scias,
memoratam legem strictam exigere interpretationem.

Si publica scu notoria sit laesio, non licet per se neo-presbytero primitias
celebrare ieiunio iam violato. Idem dicas de alio sacerdote in simili casu. Ratio
est, quia, posita notorietate ieiunii laesi, scandalum ex celebratione Missae
facile oritur vel saltem oriri potest. Liceret tamen ad incommodum averten­
dum de quo supra. Huc spectat quoquo casus pueruli ad primam Commu­
nionem admittendi, qui ex inadvertentia ieiunium laeserit.
484. Necessitas impediendi irreverentiam. — Excusat a ieiunio
necessitas impediendi irreverentiam in SS. Sacramentum. Hinc, v. g.,
(61) Cfr. Gasparri, L c., n. 435.
(62) Lacroix, /. c.; Ball.-Palm.,
n. 153.

L c., n. 173; Génicot, L c., n. 202, 4·; Noldin, l. c.,

442

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

si immineat ruina ecclesiae ob incendium vel aquarum inundationem
aut terraemotum, potest sacerdos et etiam laicus non ieiunus Eucha­
ristiam sumere, ne ea irreverentiae exponatur.
Idem dicas si periculum sit, ne sacrae species ab irruentibus ho­
stibus vel ab haereticis aut schismaticis aliisve sacrilegis male tra­
ctetur (63) - (cfr. can. 858, § 1).

485. Periculum mortis. — Alia causa excusans a ieiunio eucha­
ristico est periculum mortis (can. 858, § 1) - (64).
Tria sunt haec de re animadvertenda:
a) Excusantur’ a ieiunio non solum aegroti, sed ii etiam qui in
mortis periculo degunt ob causam extrinsecam, ex. gr. capite damnati,
milites pugnam inituri etc., modo commode exspectare nequeant ut
sequenti die communicent ieiuni.
b) Qui versantur in periculo mortis, non tenentur servare ieiunium, licet possint sine gravi incommodo (65).
c) Si prudenter dubitetur num Titius sit revera in periculo
mortis, necne, sacra Communio, laeso etiam ieiunio, potest ac debet
ministrari; Titius vero eam recipere tenetur (66).
486. Necessitas Viatici ministrandi. — Probabilius excusat (re­
moto scandalo) etiam necessitas Viatici administrandi. Id locum habet
quando nulla adest hostia consecrata et in periculo mortis Titius versa­
tur. Tunc ne is careat divinis epulis, sacerdos non ieiunus potest, ut
multi iique graves DD. affirmant, Sacrum facere. Haec sententia vera
videtur, saltem speculative loquendo, quia lex divina de Viatico su­
mendo praevalet legi ecclesiasticae de ieiunio ante celebrationem ser­
vando.

Verum quidem est plures, ex. gr. Suarez, Lugonem, S. Alphonsum, Gasparri et Many, oppositam sententiam amplecti; at etiam alteram ut vere
probabilem habent (67). Hinc Lugo (l. c.) ait expresse: «Negari non potest
hanc esse sententiam probabilem propter auctoritatem eorum doctorum »;
quos ipse allegat.
Imo S. Alphonsus (l. c.) praefatam sententiam tamquam certam habet
(63) Lugo, l. c.t n. 87; S. Alph., I. c.; Suarez, Z. c., n. 7; Salmant., L c.t n. 78; Noldin,
Z. c., n. 152; Many, l. c., n. 181; Ball.-Palm., I. c., n. 170; Gasparri, Z. c., n. 1129.
(64) Cfr. Rituale Hom., I. c., cap. 4, n. 4; Cone. Constant., Se«s. XIII.
(65) Billuart, Z. c.; S. Alph., I. c., n. 285, dub. Ill; Ball.-Palm., I. c., n. 168; et etiam
Ballcrini ad Gury, II, n. 334; Gaspard, l. c., n. 1128; Many, Z. c., n. 178.
(66) Viva, l, c., q. 4, a. 8, n. 9; Salmant., Z. c., n. 82; S. Alph., I. c., n. 289; Gasparri,
l. c., n. 437.
(67) Suarez, Z. c., n. 5; Lugo, L c., n. 67; 8. Alph., Z. c., n. 286: Gaspard, Z. c., n. 434;
Many, Z. c., n. 179.

DE SUBLECTO EUCHARISTIAE

443

in his circumstantiis (vix practicis), scii. « si moribundus non posset sacra­
mento Poenitentiae vel Extremae Unctionis muniri; nam eo casu Eucharistia
poterit esse sacramentum necessitatis, ut ille ex attrito fiat contritus » (68).
487. Necessitas satisfaciendi praecepto paschali. — Probabile est,
fideles, qui ieiunium naturale servare nequeunt, posse tempore paschali
non ieiunos communicare, cum praeceptum de communione annua
tempore Paschatis recipienda sit determinatio iuris divini atque ideo
praecepto mere ecclesiastico longe praestantius (69).
Haec sententia solide probabilis et practice tuta habenda est.
Cfr. n. 424. Cavendum tamen ne scandalum et abusus oriantur.
488. Ritus Baptismi adultorum. — Demum Rituale Rom., refe­
rens ordinem Baptismi adultorum (70), indicat alium casum quo non
ieiunus sacram Communionem recipit. In os catechumeni immittitur
sal benedictum, quo naturale ieiunium solvi certum est; expleto autem
ritu administrationis Baptismi, Rituale (71) ait: «Deinde si hora con­
gruens fuerit, celebratur Missa, cui neophyti intersunt, et sanctissi­
mam Eucharistiam devote suscipiunt ».
Ergo, attentis verbis Ritualis Rom., neophytus, licet sumpserit sal
benedictum seu ieiunium laeserit, potest communicare.

Articulus VII.

De aliis dispositionibus ex parte corporis.
489. Reverentia externa. — 1. Ius divinum naturale et ecclesia­
sticum districte iubet ut sacra Communio devote seu reverenter accipia­
tur. Idque non solum intelligendum est de interna reverentia ac devo­
tione, sed etiam de externa, uti palam est. Quare ad sanctissimam Eu­
charistiam rite suscipiendam ea requiritur corporis et vestium honesta
compositio, quae signum sit internae devotionis et reverentiae.
(68) Cfr. Laymann, l. c., n. 21; Lacroix, /. c., n. 611; Fiiliucc., t. I, tract. IV, n. 242;
Major, in IV, dist. 9. q. 3; Zanard.. Direct, confess.. part. I. tract. de Eitch.. cap. 7; Fer­
nandez do Heredia, Disp. mixl. de Sacr.. tit. dc Each.. diet. 2, j>. 8, dub. 2, n. 8; Lehmkuhl,
I. c.t n. 222.
(69) D’Annlbale, I. c., § 278; Gaspard, /. c., n. 1129; Génicot, Z. c., n. 202; Noldin,
I. c.; Pighi, /. c., n. 153, q. 4.
(70) Tit. II. cap. 4, n. 15.
(71) Lor. cil., n. 52. Cfr. Instr. S. C. dc Drop. Fide, 16 febr. 1806.
29 — Cappello, Dc Sacramentis, I.

444

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

Scite animadvertit Génicot (1), hanc reverentiam externam varia ratione
pro variis regionibus et personarum conditionibus exhiberi solere, et ideo nullum
vestitum vel agendi modum in communicante arguendum esse peccati, etiam
venialis, nisi, in his concretis adiunctis, communiter aestimetur debitae reve­
rentiae contrarius.

2. Mulieres accedere debent ad sanctam Communionem habitu
modesto ac decenti et capite tecto. Si quae vestes modestiae ac decentiae
minus conformes induant, a sacra Synaxi arcendae sunt; a fortiori, si
indecenter, ex. gr. denudato pectore, se sisterent sacrae Mensae, com­
munio esset eis neganda, cum debitis quidem cautionibus, ad scandala,
quantum fieri potest, praecavenda. Huc spectant variae instructiones
et decreta a S. Sede opportunissime de hac re lata, praesertim In­
structio S. C. Concilii, 12 ian. 1930 (2).
Satagat parochus seu rector ecclesiae huiusmodi abusus penitus
auferre, ne incommoda eaque gravia in animarum perniciem inde
oriantur.
Vir nudo capite communicare debet. Quare pileolum gestare ne­
quit; id tamen culpam venialem non excedit, et omni peccato vacat si
rationabilis adsit causa simulque desit scandalum. Quod et de mulie­
ribus, velatum caput non habentibus, dicendum est (3).
Reverentia postulat ut milites SS.mam Eucharistiam recipiant armis
depositis; «ceterum communicare gladiatum, ait I/igorius (l. c.), nulla lege
est vetitum per se loquendo »; hinc qui ius habent ensis gestandi, possunt
illum et momento sacrae Communionis per se licite retinere (4).
S. Alphonsus (l. c.) subdit: «Milites vero S. loannis Hierosolymitani om­
nino decet cum gladio accedere, quia hoc signo ipsi profitentur zelum pro
tuenda fide ». Id tamen in praxi servari non solet.
Idem de laicis chirothecas deferentibus dicendum.
3. Demum reverentia erga tantum Sacramentum exigit ut fideles
cum vestibus et calceis non sordidis ac dilaceratis, sed mundis atque
integris accedant; imo vestitu decentiore ac honestiore, quo per eos
licet, communicent. At, cum nulla lege id sit praescriptum, sacerdos
neminem exinde debet aut potest a sacra mensa repellere.
Id maxime curandum quoad mulieres, ut supra dictum est.
4. In Ecclesia Omentali viget disciplina ut quisque stans Missae
assistat et communicet.
(1)
(2)
(3)
n. 157.
(4)

Loc. cU., n. 203, VI.
A. A. S., 130, p. 20 ss.
Cfr. S. Alph., I. c., n. 275; Marc, l. c., n. 1502; Gaspard, I. c., n. 1132; Pighi, l. c.,
Benedictus XIV, /ne/. Eccl., XCIX, n. 5; Gaspard, l. c.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

445

Etiam in Ecclesia Latina antiquitus eadem vigebat alicubi disci­
plina (5). Desunt tamen certa documenta hac de re, et quidem au­
ctores aliter opinantur.
At iamdiu receptum est, ut in ecclesia vel oratorio omnes commu­
nicent genibus flexis; idque expresse statuit Rituale Rom. (6).
Sacerdos celebrans et diaconus in Missa sollemni Romani Pon­
tificis tantum communicant stantes. R. P. sollemniter celebrans, com­
municat sedens.
Quaelibet causa rationabilis, ex. gr. si quis ob infirmitatem ne­
queat genua flectere, excusat, remoto scandalo, ab hac lege recipiendi
sacram Communionem utroque genu flexo.

490. Vitium corporis eiusque macula. — 1. Per se nullum vitium
corporis nullaque eius macula prohibet, sub gravi aut sub levi, sacram
Communionem. Ratio est, quia huiusmodi defectus corporalis per se
non pertinet ad honestatem morum, neque proinde continet malitiam
moralem (7).
Tamen reverentia Sacramenti et proximi aedificatio postulat, ut
sanctissima Eucharistia recipiatur corpore mundo, sine aliqua macula
notabili, externa et delebili. Si, contra, macula sit levis, vel occulta, aut
perpetua, uti lepra, fistula etc., nullatenus impedit. Ita omnes DD.
Quod si macula sit notabilis et externa, sed temporanea, consulendum est,
generati ni loquendo, ut communio per aliquot dies suspendatur, vel privatim
fiat; at praecipi id non potest. Quocirca fidelis eiusmodi defectu corporali labo­
rans, qui communicet, ne venialiter quidem peccat, ut pro certo tenemus
contra quosdam theologos aliter sentientes. Sane aliud est loqui de convenientia
omittendi per aliquod tempus Communionem, aut privatim eam recipiendi, et
aliud est loqui do stricto praecepto, cuius transgressio peccatum mortale aut
veniale inducat; porro in casu nostro nullatenus constat de hoc praecepto.
Ergo.
2. Sacerdos, qui laboret lepra aut alio morbo horrorem afferente,
prohibetur celebrare publice, ad vitandam populi abominationem. Atta­
men privatim potest celebrare, dummodo ne sit irregularis ex defectu,
ad normam can. 984, 2°, seu ita corpore vitiatus ne sit, ut decenter
propter deformitatem ministerio altaris defungi non valeat.
(5)
(6)
(7)
Z. c., n.

A.

Catalanus, Comm. in Caercmoniale Episcoporum, lib. II, c. 29, 5 3.
Tit. IV. cap. 1, n. 3.
Suarez, Z. c„ sect. 2, n. 2; S. Alph., Z. c., n. 275; Lnymann, Z. c., n. 11; Ball.-Palm.,
139 s.; Noldln, Z. c., n. 144.

446

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

491. Pollutio. — 1. Pollutio involuntaria, quae, natura se exone­
rante, accidit praesertim in somno, minime impedit Communionem, si
absque specie inhonesta in phantasia vel prava commotione in sen­
sibus acciderit. Est doctrina communis et certa (8).
Si contra evenerit cum turpi cogitatione aut prava sensuum com­
motione, dispiciendum, num adhuc maneat eiusmodi perturbatio, vel
non. Si manet, debet sub levi aut specialis diligentia adhiberi ad eam
excutiendam aut differri Communio. Haec obligatio — fac sedulo ani­
madvertas — non urget praecise ratione pollutionis vel mentis pertur­
bationis, ut complures DD. affirmare videntur, sed ideo solum urget,
quia quisque in sanctissima Eucharistia recipienda tenetur quantum
in se est devotionem ac reverentiam ostendere, et consequenter nullum
positivum et voluntarium defectum admittere debet. Sane eadem obli­
gatio profecto urgeret, si mentis perturbatio non ex pollutione, sed
ex alia causa quacumque orta esset (9).
Si perturbatio cessaverit omnino, sacra Communio nullatenus
vetatur.
·
.
2. De pollutione quae e causa venialiter culpabili proveniat, idem
dicas ac de involuntaria; proinde quae modo tradidimus, omnia huc
spectant (10).
3. Si pollutio fuerit mortaliter mala (idem dicas de fornicatione
aliove peccato luxuriae consummato), communius docent AA., sub ve­
niali esse omittendam ea die Communionem propter reverentiam tanto
Sacramento debitam, excepto casu quo ob scandalum aliam ve iustam
causam differri nequeat (11).
Verius putamus, voluntariam pollutionem aliud ve peccatum non
impedire per se sacram Communionem, quando, debitis positis condi­
tionibus, culpa iam remissa fuerit per sacramentalem absolutionem (12).
Quod si pollutio effectum pravum reliquerit, ex. gr. turpem cogitatio(8) Suarez, l. c.: Lugo, L c., sect. 1; Laymann, lib. V, tr. 4, cap. G, η. 11; S. Bonav.,
in IV D. 12, p. 2, a. 2, q. 3; S. Alph., I. c., n. 272; Ball.-Palm., I. c., n. 143.
(9) Cfr. Bail.-Palm., I. c.. n. 143 ss.; Génicot, L c.
(10) Cfr. Suarez, l. c.; Salmant., tract. 4, cap. 7, η. 60; Coninck, l. c., q. 80, a. 7, η. 41;
Η»-nriquez, lib. VIII, cap. 51, η. 3; S. Alph., I. c.
(11) 8. Alph.. I. c.; Bonacina. disp. 4, de Euch., q. 6, p. 2, n. 3; Viva, l. c.t a. 8, n. 3;
Mine. L <·.. n. 1561.
Llgorius (/. c.) ait: « Ita Lugo (qui oppositam opinionem vocat falsam)..... ». Non recte,
Lugo (Z. c., η. I) vocat falsam sententiam loannis Sanci i opinantis in genere, eum tantum
indigne accedere, qui sibi conscius peccati mortalis non praemittit sacramentalem confes­
sionem.
Neque cx verbis D. Thomae (in IV D. 9, q. 1, a. 4, sol. 2, ad 2), quao allegat idem Ligorlufl, potest erui veni ac proprie dicta obligatio, et ideo culpa saltem venialis. Nam Angelicus
dicit: «Non esset consulendum alieni...»; porro aliud est consilium, et aliud equidem prae·
cepium.
(12) Cfr. Salmant. I. c., n. 57; Azor, Insiihilûmes morales, part. I, lib. 10, cap. 31,
quacr. 14; Coninck, l. c., η. 42.

J

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

i

417

nem aut carnis commotionem, ut supra diximus (η. 1), debet sub
levi vel specialis diligentia adhiberi ad huiusmodi effectum pravum
repellendum, vel ipsa Communio differri.
Iu praxi sequenda omnino est regula, quam statuit Rubrica MiMalis (13),
scii, rem indicio confessarii relinqui, cuius erit proinde, attentis circumstantiis
et praesertim dispositionibus poenitentia, declarare quid eiusdem spirituali
utilitati magis sit profuturum.
492. Illusiones, somnia inhonesta et menstruatio. — 1. Certum
est illusiones et somnia inhonesta per se minime impedire quominus
eadem die sanctissima Eucharistia recipiatur. Quod si mentis vel animi
perturbatio inde exorta adhuc perseveret, quae diximus de pollutione,
heic a fortiori sunt repetenda.
2. Item certum est mulieres tempore menstrui posse licite commu­
nicare. Plerique DD. cum S. Alph. (14) dicunt esse de consilio ut absti­
neant. At ne consilium quidem, simpliciter et absolute loquendo,
admittimus, si debitae dispositiones pro sacra Communione suscipienda
adsint.
Ligorius (l. c.) ait: «Sentit Suarez quod si ipsae (mulieres) com­
mode differre possunt, tenentur differre sub veniali ». Suarez hoc di­
serte nullatenus affirmat: dicit solum generatim, in feminis men­
struatis posse interdum esse culpam venialem (15).
493. Actus coniugalis. — 1. Theologi docent communiter, coniugi
reddenti debitum esse a sacra Communione abstinendum ratione con­
silii, non autem strictae obligationis, ita ut nullo modo peccet, si ac­
cedat ad sanctam Synaxim, quamvis necessitas aut alia peculiaris
causa desit. Ratio, quia debitum reddere est actus virtutis, et ideo
non est cur hominem a Communione impediat (16).
Quod vero cesset consilium, si urgeat necessitas aut causa quae­
libet iusta, ex. gr. periculum incontinentiae, omnes DD. concedunt,
et rectissime profecto.
At, nostro indicio, memorata communis theologorum doctrina,
debita cum discretione est accipienda, seu opinamur, ex una parte red­
ditionem debiti, utpote virtutis actum, ne ratione quidem consilii per
se i. e. natura sua impedire Communionem, sed tantum per accidens seu
(13) Loc. cit., n. 5.
(14) Loc. cit., u 275.
(15) Loc. cit., n. 2; Ball.-Palm., 7. c n. 140.
(16) S. Thom Z. c.t a. 7. a<l 2; Sanchez, op. cit.9 lib. 9. disp. 13, n. 12; Suarez. 7. c..
n. 5; Lugo, L c n. 14; S. Alph., 7. r., n. 274; Ball.-Palm., 7. c., n. 150; Oénfoot» 7. c„ n. 204.

418

LIRER IV - PARS I - CAPUT VI

ob mentis perturbationem ex actu coniugali forte provenientem, et ideo
per se idem esse dicendum ac de pollutione involuntaria (n. 491, 1)
quamquam, ut merito notat Lugo (l. c.), « facilius permitti potest ac­
cedere post pollutionem inculpabilem, quam post copulam (licitam),
quia, ut diximus, copula plus tollit de reverentia externa, et plus etiam
habet de voluntario ». Opinamur ex alia parte causam i ustam communi­
candi numquam deesse, ubi in statu gratiae et cum recta intentione
SS. Eucharistia recipiatur, ac proinde ne de consilio quidem per se
esse ut coniux omittat Communionem.

De coniuge petente debitum, haec habet 8. Ligorius (17): « Dicendum cum
communi doctorum, esse veniale accedere ad communionem eodem die quo
habita est copula causa voluptatis... Recte autem dicunt Sanchez, Antoine et
Salmant. cum aliis, quod a praedicta indecentia excusare valet quaevis honesta
causa: puta solemnitas occurrens, scandalum vitandum, periculum notae,
iubilaeum sive indulgentia lucranda, specialis devotio etc. Si vero copula fiat
sine peccato, puta primo causa generandae prolis, tunc certum est apud omnes
quod, licet congruum sit abstinere illa dio a communione (ut docet D. Tho­
mas); hoc tamen est tantum consilii sine obligatione... Ratio autem huius com­
munis sententiae est, quia finis procreationis, cum sit omnino honestus et a
Deo volitus, satis reparat quamdam illam indecentiam quae adest in commu­
nicando post copulam » (18).
Nonnulla sunt hac de re sedulo animadvertenda. Posito principio quod
sacra Communio vetita non sit, quoties copula fiat sine peccato, videndum est,
num coniuges peccent si actum coniugalem perficiant causa voluptatis, et ideo
num revera teneantur sub levi abstinere a Communione ea die qua copula
habita fuerit voluptatis causa.
Certum est copulam carnalem coniugibus licitam esse, non solum quando
ordinetur ad aliquem e finibus ipsi propriis et essentialibus, qui sunt prolis
generatio et sedatio concupiscentiae, sed etiam quando ordinetur ad finem
quemlibet honestum, dummodo finis ipsius essentialis et primarius (generatio
prolis) nec re, nec intentione positive excludatur.
Quare coniuges licite habere possunt actum coniugalem ad fovendum
mutuum amorem, ad conservandam corporis sanitatem etc.; nec peccant, si
copulam habeant, praecise ut fruantur voluptate eidem connatural!, modo
neque facto aliquo excludant generationem prolis, neque intentione velint in
ea delectatione sistere, tamquam in fine; quod in praxi numquam aut fere
numquam contingit (19). ( Sane aliud est actum coniugalem praebere ob volu­
ptatem, et aliud ob solam voluptatem). Exinde sequitur copulam causa vo(17) Loc. cil., n. 273.
(18) Cfr. S. Thom., Z. c.; Salmant., tr. 9, dc inair., cap. 15, n. 59.· Suarez, Z. c.; Sanchez,
Z. c.t n. 7; Lugo. I. c.
(19) Cfr. Ball.-Palm., vol. I, tr. I, dc actibus humanis, n. 142 ss.; vol. VI, de matr.,
n. 598; Gury-Ball., I, n. 28, not. 8; Noldin, De sexto praecepto cl dc usu matrimoniali, n. 68
(edit. XII); Pighi, Z. c., n. 609 bs.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

419

luptatis habitam semper aut fere semper esse practice licitam, et ideo licitam
quoque sacram Communionem.
Si quaeras vero utrum saltem de consilio debeat coniux petens differre
Communionem, respondemus, varias circumstantias esse mature perpendendas.
Generatim loquendo, huc spectant quae supra diximus de coniuge reddente,
nimirum eatenus est omittenda Communio, quatenus nulla omnino adsit iusta
causa communicandi; porro id vix concipi potest, ubi quis accedat ad sacram
Synaxim in statu gratiae et recta intentione; quare, attento praescripto can. 863
et decreto S. C. C. « Sacra Tridentina Synodus », de quo infra (n. 508), cen­
semus per se ne de consilio quidem esse omittendam Communionem.
Ceterum haec ad praxim vix pertinent. Nam confessarius numquam de
his interrogaro debet; neque coniuges exquirere solent, vel quia sponte ex se
faciunt, quae confessarius suaderet, abstinent scilicet sponte, vel nihil de his
cogitant.
2. Reddere debitum eodem die quo coniux communicavit, nulla
est culpa. Ita >9. Alphonsus cum communi (20); quia est actus iustitiae
seu virtutis.
Petere debitum, contra, plures tenent esse veniale ob quamdam
indecentiam, nisi iusta subsit causa; sed communius censent DD. id
esse tantum consilii, non autem obligationis (21).
Quod nullum sit peccatum, certum est ex dictis, ideoque con­
traria opinio caret probabilitate.

Articulus VIII.

De ritu et caeremoniis
servandis in sacrae Communionis receptione.
494. Ritus. — 1. De usu iamdiu in Ecclesia Occidentali inducto ut
laici et clerici non celebrantes recipiant communionem sub unica tan­
tum specie panis, vide n. 422.
2. Aliter ac iure antiquo (1), nunc «omnibus fidelibus cuiusvis
ritus datur facultas ut, pietatis causa, sacramentum eucharisticum
quolibet ritu confectum suscipiant » (can. 866, § 1).
Verba « pietatis causa » ita sunt intelligenda, ut unicuique liceat
(20) Loc. cit., n. 274. Cfr. Sanchez, Z. c., n. 16.
(21) S. Alph., Z. c.; Hom. Apost., tract. 15, n. 57; Sanchez, Z. c.; Ball.-Palm., Z. c
n. 150 es.; Génlcot, Z. c., n. 204, VIII.
(1) Cfr. Benedict. XIV, Const. « Etsi pastoralis

26 mail 1762, § VI, n. 12 s.

450

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

sacram Communionem recipere in azymo vel in fermentato non solum
quando urget necessitas seu causa gravis, sed etiam sola devotionis
gratia, i. e. absque ulla peculiari ratione (2).
« Suadendum tamen ut suo quisque ritu fideles praecepto Commu­
nionis paschalis satisfaciant » (can. 866, § 2). Merum consilium est, et
non praeceptum, adeo ut ne sub levi quidem obliget.
« Sanctum Viaticum moribundis ritu proprio accipiendum est; sed,
urgente necessitate, fas esto quolibet ritu illud suscipere » (can. 866, ξ 3).
Hic agitur de vero praecepto, uti palam est. Sive attento fine
sive perpensis relatis verbis, putamus eiusmodi obligationem per se
gravem esse.
Ratio cur Viaticum ritu proprio accipiendum sit, duplex est.
Primo, quia administratio Viatici competit parocho proprio moribundi
ad normam can. 850; secundo, quia sicut fidelis per sacramentum primo
receptum seu Baptismum ritum proprium sortitus est (can. 98, § 1)
atque inde externam vivendi rationem Christianam ordinavit, ita necesse est ut per ultima sacramenta, Viatici et Extremae Unctionis,
nisi excuset necessitas, proprium ritum suaeque Ecclesiae aggregatio­
nem externe palam que profiteatur.
495. Locus. — Ad locum quod attinet Communionis in ecclesia
recipiendae, haec est regula: soli clerici possunt communicare intra
sanctuarium seu presbyterium, ad gradus altaris, quia ipsi tantum
possunt ibidem consistere; laici extra presbyterium, i. e. ad presbyterii
cancellos seu transennam (vulgo balaustra, balustrade), Communionem
suscipere debent, viris quantum fieri potest a mulieribus separatis (3).
Quaelibet causa rationabilis excusat.

Sequens dubium propositum fuit: « Utrum occasione indulgentiarum vel
simili qua fideles magna cum frequentia ad sacram Synaxim accedere solent,
ne sese penes altaris cancellos turmatim obtrudant, possit iisdem sive per
ecclesiam sive extra illam in genua provolutis eucharisticus panis distribui, an
potius debeat tantummodo distribui penes cancellos linteo mundo contextos
sive ad gradus altaris ».
S. R. C. in Tarnovien., 26 mart. 1859 ad II (4) reposuit: « Praestare in
casu, ut plura genuflexoria sive scamna linteo mundo contecta hic inde a
cancellis circulatim seu in quadrum intra ecclesiam ordinentur, et in extre(2) Hanc facultatem concesserat Plus X Const. * Tradita ab antiquis », H sept. 1912;
et antea, saltem in certis casibus, Leo XIII per decretum S. C. de Prop. Fide, 18 aug. 1893,
et Const. « Orientalium », 30 nov. 1891. Ad rem spectat etiam declaratio Commissionis ponti·
flciae pro Ecclesiarum reunione, die 14 febr. 1890, probante Leone XIII data.
(3) Rituale Rom., tit. IV, cap. 1, n. 4. Cfr. Gasparri, l, c., n. 938 et 1179.
(4) Decreta authentica, n. 3080.

. Γ'

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

raitatibus interfecti «patii duo saltem candelabra disponantur quae perpetuo
colluceant, dum fidelibus circum adgeniculatis sacra communio distribuitur ·.
Vox praestare consilium denotat, non autem praeceptum, ut quidam immerito
sunt interpretati.
I

Laico Missae inservienti, etiamsi non sit indutus habitu clericali,
potest ministrari Communio intra presbyterium et in ora suppedanei
altari (5). Cfr. n. 388, 12.

496. Superpelliceum et stola. — 1. Clerici communicantes deferre
debent superpelliceum, et super illud diaconi stolam transversam, sa­
cerdotes stolam e collo pendentem, etsi privatim communicent (6).
2. Certum est, superpelliceum per albam, et stolam per pluviale
aut casulam suppleri posse pro canonicis paratis in Communione ge­
nerali communicaturis, itemque stolam per dalmaticam pro diacono
assistente calicem de manu Episcopi accepturo in processione feriae V
in Coena Domini, ut declaravit S. R. C. in Aiolinen., 12 sept. 1857,
ad XXII (7).
Eadem regula valet etiam pro aliis presbyteris, et pro aliis quoque
casibus praeter memoratos.
3. Stola sacerdotis vel diaconi communicantis debet esse eiusdem
coloris ac stola ministri, qui Eucharistiam distribuit, vel coloris albi.
Ita declaratum fuit a S. R·. C. in Antibaren. et Scodren., 4 iul. 1879,
ad I (8).
Interrogata eadem S. C. « An canonicus sacerdos in feria V Coenae
Domini ad Communionem generalem super almutiam stolam a collo
pendentem habere debeat, vel solum super cottam »; reposuit in Bracharen., 10 sept. 1796, ad III: «Servandam esse locorum consuetudi­
nem » (9).
S. Alphonsus (7. c.) docet venial iter peccare sacerdotem (idem dicas de
diacono), qui sine stola extra Missam communicet; at, debita cum reverentia,
dicendum quodvis abesse peccatum, cum nullatenus constet rubricam esse
praeceptivam.

Quoad ordinem Communionis recipiendae, vide n. 388.
(5) S. R. C., Raioncn., 8 lun. 1911, a<l I; cfr. Decreta auth., n. 4271.
(0) Cacrcmoniak Episcoporum, lib. II. cap. 12 et 23; Rituale Rorn., I. c.. cap. 2, n. 4.
Cfr. Suarez, Z. c„ sect. 1; Bonacina, Z. c., q. 6, p, 2. n. 2; Lacroix, Z. c., n. 556; S. Alph.,
Z. c., n. 276.
(7) Decreta authentica, n. 3059.
(8) Ibid., n. 3199.
(9) Ibid., n. 2552.

452

LIBER IV - PARS I - CAPUT VI

497. Usus linteaminum, linteoli, tabellae ex metallo et patenae.
— 1. Antiquitus Eucharistia non solebat in ore communicantium
deponi. Communicans manus extendebat in forma crucis, sinistram
sub dexteram; sacerdos deponebat Sacramentum in manu dextera, et
communicans illud reverenter ori admovebat.
In Ecclesia Occidentali viri nuda manu, mulieres subiecto linteolo,
quod dominicale dicebatur, Sacramentum recipiebant; in Ecclesia
Orientali, contra, omnes nuda manu Eucharistiam accipiebant, nulla
facta distinctione inter viros et mulieres. Communicaturis tabellae
quaedam apponebantur spongia a ministris perpolitae (10).
2. His tabellis successerunt munda linteamina sub mento com­
municantium ponenda, quorum usus etiam hodie viget servarique
debet (11).
Si clerus in Missa sollemni communicat ad altare genuflexus, duo
acolythi debent ante communicantes extendere tobaleam mundam
eamque hinc inde a lateribus sustinere ambabus manibus. Pro laicis
vero qui ad transennam communicant, super cancellos extendendum
est linteum, quod quisque propriis manibus mento admovet, dum
hostiam consecratam a sacerdote recipit. Ubi desit transenna vel lin­
teum super eandem, aut si unus vel alter communicare debeat ad
altare, linteolum adhibendum est, quod mento singulorum communi­
cantium supponi debet.

Loco linteoli non potest adhiberi velum calicis, manutergium, bursa aut
purificatorium. Multo minus, ut scite animadvertit Gasparri (12), tolerari
potest nonnullorum abusus, qui dum communicant, extremitatem superpellicei, casulae, manipuli, stolae sacerdotis ministrantis accipiunt, et suo mento
supponunt; praesertim si feminae communicent, pro quibus militat specialis
ratio decentiae.
3. Usus tabellae ex metallo, iuxta nonnullos, non permittitur, nisi
forte excuset rationabilis causa. Quidam, ex. gr. Gasparri (l. c.), dicunt
tolerari huiusmodi usum, et referunt responsum S. R. C., in Romana,
16 mart. 1876, ad IV, quo S. C. censuit: « Non esse interloquendum » (13).
Porro haec verba nullatenus significant permissionem aut positivam to­
lerantiam. Praedictum responsum expunctum fuit e novissima edi­
tione Decret, auth. (14).
(10) Card. Bona. op. ciL, lib. II, cap. 17, n. 3.
(11) Cacrcmonialc Episcoporum, lib. II. cap. 29, § 3; Rituale Rom., I. c., Rubricae Mis·
salis. Ritus, etc., X, n. 6.
(12) Loc. cit., n. 1182.
(13) Cfr. Collect. Gardell., n. 5658.
(14) Cfr. vol. Ill, p. 67 ss.

DE SUBIECTO EUCHARISTIAE

Usus praefatae tabellae practice licitus est.
Ex Instr. S. Congregationis de Sacramentis diei 16 mart. 1929,
praeter linteum, ante communicantes extensum patina seu tabella,
argento aut metallo inaurato confecta, dicitur adhibenda (15).
Verius non agitur de vero praecepto. Ceterum, quaelibet causa,
etiam levissima, excusat, praesertim ne quis interdum immunditias,
loco fragmentorum, ex patina colligere cogatur.

In communione generali, quae peragitur vel per Dignitates (16) vel a
fortiori per Episcopum, potest mento communicantium supponi patena per
sacerdotem superpelliceo indutum. In Missa sollemni diaconus patenam sup­
ponit, si sacra Communio distribuatur.
Canonici induti cappa magna et stola nequeunt patenam deferre, dum
Episcopus sollemniter Eucharistiam fidelibus distribuit (17).

t

«

498. Osculum. — 1. Communicans non debet osculari manum
presbyteri Eucharistiam ministrantis, licet sit cubicularius Papae aut
praelatus inferior vel protonotarius et gaudeat usu insignium pontifi­
calium, adeo ut contraria consuetudo tamquam abusus sit omnino
eliminanda (18).
2. Si communio distribuitur ab Episcopo, communicans osculatur
eiusdem manum seu annulum (at ne sub veniali quidem), iuxta prae­
scriptum Caercmonialis Episcop. (19). Imo praelati, modo ne sint Epi­
scopi consecrati, et omnes canonici parati, praeter manum, debent
osculari etiam faciem Episcopi celebrantis, excepta feria V in Coena
Domini, ut idem Caeremoniale (20) tradit. Contrarius tamen usus fere
ubique locorum est receptus, silente S. R. Congregatione ; quare dicen­
dum, hanc rubricam Caercmonialis non esse praeceptivam.
In Missa praesertim privata, et quoties extra Missam communio mini­
stratur, potest Episcopus annulum osculandum porrigere, sed valet etiam id
omittere.
Huc spectat responsio S. C. Rituum. Proposito dubio: «An, iuxta Caeremoniale Episcoporum (lib. II, cap. xxix, n. 5), Episcopus manum sive annulum
ad osculum praebere debeat, dum Communionem administrat»; die 8 maii 1925
responsum fuit: « Osculum manus sive annuli, in casu, remittendum esse pru­
denti indicio Episcopi » (21).
Practice expedit ut osculum omittatur.
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)

Ada A post. Sedis, 1929, p. 638.
S. R. O., Aadricn., 3 sept. 1661, n. 1210.
S. R. C., Laudcn., 23 iun. 1892, ad IX, n. 3779.
S. R. C., Malherana, 22 nov. 1659, n. 1134.
Loc. cil., cap. 29, § 5.
Loc. cit., cap. 23, § 6.
Ada Apost. Sedis., XVII, pag. 265.

454

LI BEK IV - PAKS I - CAPUT VII

OAPÜT VII.

DE IUDICIO CIRCA PUERORUM DISPOSITIONEM
AD PRIMAM COMMUNIONEM,
DE OBLIGATIONE PARENTUM, CONFESSARII,
PAROCHI ETC.
Articulus I.

De iudicio circa puerorum dispositionem
ad primam Communionem
ac de iure eos admittendi ad sacram Synaxim.
499. Indicium de sufficienti puerorum dispositione ad primam
Communionem, — 1. « De sufficienti puerorum dispositione ad primam
Communionem iudicium esto sacerdoti a confessionibus cor unique paren­
tibus aut iis qui loco parentum sunt » (can. 854, § 4) - (1).
Oportet distinguere inter iudicium de puerorum dispositione et
ius atque officium eos admittendi ad primam Communionem. Quod
plerique auctores non satis attendunt.
Iudicium de sufficienti puerorum dispositione ad Eucharistiam
recipiendam pertinet ad confessarium, ad parentes, ad eos, ex. gr. tu­
tores, qui vices parentum gerunt. Ratio est, quia hi, prae aliis, cogno­
scere valent mentis discretionem pueri, num scii, sit compos sui necne,
num cognitionem et gustum eucharistici sacramenti habeat vel minus.
Eiusmodi iudicium competit praefatis personis vi officii seu muneris
quo funguntur.

Hinc Catechisinus Boni, ad rem docet: « Qua vero aetate pueris sacra my­
steria danda sint, nemo melius constituere poterit quam pater et sacerdos cui
illi confitentur peccata. Ad illos enim pertinet exploraro et a pueris percunctari
an Indus admirabilis Sacramenti cognitionem aliquam acceperint et gustum
habeant » (2).
(1) Cfr. decr. « Quam singulari », n. 4; Cappello, Dr aetate admittendorum ad primam
Communionem Eucharisticam seu Commentarium in Decretum » Quam singulari », p. 13 88.
(Romae, 1911).
(2) Dc Euch. sacram., n. 68.

DE PRIMA COMMUNIONE PUERORUM

455

Exinde tamen non sequitur, iudicium spectare unice et exclusive
ad eonfessarium, ad parentes eorumve locum tenentes. Siquidem et alii,
licet non ex officio seu munere proprio, possunt optime diiudicare de
sufficienti puerorum dispositione relate ad Eucharistiam suscipiendam.
500. 2. « Parocho autem est officium advigilandi, etiam per examen,
si opportunum prudenter indicaverit, ne pueri ad sacram Synaxim acce­
dant ante adeptum usum rationis vel sine sufficienti dispositione; itemque
curandi ut usum rationis assecuti et sufficienter dispositi qua primum
hoc divino cibo reficiantur » (can. 854, § 5).
Ex hoc praescripto consequitur:
1° parocho non competere ius proprium et exclusivum admit­
tendi pueros ad primam Communionem, ut infra (n. 501) declarabitur;
2° non posse parochum repellere a sacra Synaxi puerum, quem
sufficienter dispositum existimaverint parentes aut eorum vices ge­
rentes vel, a fortiori, confessarius, nisi forte habeat fundata motiva
dubitandi (quod vix admitti seu supponi debet, ubi iudicium datum
fuerit a confessario) de sufficienti dispositione;
3° non requiri consensum parochi, ut puer accedere possit ad
primam Communionem; in praxi vero, ad abusus aliaque incommoda
vitanda, expedit ut parochus semper certior fiat, si commode id fieri
potest;
4° parochum prohibere non posse quominus pueri ad primam
Communionem admittantur in aliena paroecia;
5° ad parochum pertinere officium, proprium equidem seu vi
muneris pastoralis, et natura sua grave, advigilandi ne pueri sanctissi­
mam Eucharistiam recipiant ante adeptum rationis usum vel sine di­
spositione sufficienti (n. 400 s.);
6° parochum posse, sed non teneri, puerum ad periculum seu
examen adigere, ut cognoscat num sit assecutus usum rationis sitque
sufficienter dispositus, necne; id enim prudenti eiusdem indicio relin­
quitur;
7° parochum teneri obligatione, gravi quidem per se, curandi ut
pueri rationis usum adepti et sufficienter dispositi quamprimum — scii,
intra unum vel alterum mensem, generatim loquendo, nisi peculiares
circumstantiae aliud suadeant — sacram Communionem suscipiant.
3. Quare iudicium de puerorum dispositione, quod confessario et
parentibus conceditur, ita cum officio vigilantiae parochorum debet
componi: parentes et confessarii de singulis pueris indicare possunt, nec
tenentur parochum monere vel consultum adire; generalis vero in­
spectio seu vigilantia, quasi fori exterioris, parocho committitur obser-

456

LIBER IV - PARS I - CAPUT VII

vandi quinam pueri accedant ad sanctam Communionem, quinam
abstineant. Tunc, si ex accedentibus quosdam indispositionis suspectos
habeat, illos probare potest etiam per examen; quos vero aptos vel
disponendos existimet, ad sacram Synaxim adducere conetur. In
utroque casu auctoritative procedat apud parentes, quibus tamen a
iure stricta obligatio parendi parocho in hac re non imponitur.
Parochus nequit primam Communionem puerorum in sua paroecia facien­
dam conditioni praevii examinis generaliter subordinare. Nec potest puerum,
qui publice sed reverenter accedit ad sanctam Communionem, repellere, quia
de aetate dubitet aut ipse maiorem postulaverit praeparationem. Sane talis
puer nullatenus est publicus peccator. Parocho tamen, qui dubitet de pueri
dispositione, fas erit, eum suaviter alloqui et interrogare, et, si casus ferat, a
sacra mensa benigne amovere (3).

4. Parochus debet peculiari omnino studio, praesertim, si nihil
obsit, Quadragesimae tempore, pueros ad sacramentum Eucharistiae
rite suscipiendum praeparare; eos autem, qui primam Communionem
recenter receperunt, tenetur postea uberius ac perfectius catechismo
excolere (cfr. can. 1330 et 1331).
H
H
501. Quibusnam competat admittere
puerulos ad primam
Com

munionem. — 1. Decretum « Quam singulari» n. 4 statuit: «Ad pa­
trem vero, aut ad illos qui vices eius gerunt, et ad confessarium se­
cundum Catechismum Romanum, pertinet admittere puerum ad pri­
mam Communionem ».
Complures DD. adiudicant exclusive parocho ius admittendi pueros
ad sacram Synaxim (4).
Gasparri (l. c.) addit: « S. Congreg. de Prop. Fide in litteris ad Arcbiepiscopum Smyrnensem datis die 6 iunii 1839, hoc privativum parochorum ius
recognoscit»; et citat Collet., n. 727. At in Collectanea S. C. de Prop. Fide
anni 1907 citatae litterae non inveniuntur.
(3) Cfr. Vermeersch-Creusen, II, n. 118; Ferrercs, II, n. 423, quacr. 9. Probari nequeunt
quae leguntur in Perfice munus (192G, p. 391): «Il fanciullo non puô essore ritenuto idoneo
alia Comunione, sia per sufficiente uso della ragione, sia per sufficienti disposizioni di mente
e di volonté, se tale giudizio — da chiunquo sia emesso — non è ratificato dal parroco ».
Hoc falsum est. Confundi nequit advigilantia generalis cum speciali, i. e, de hoc aut illo
puoro in hisce peculiaribus circumstantiis. Nonno etiam Episcopo incumbit officium advigi­
landi « ne abusus in ecclesiasticam disciplinam irrepant, praesertim circa administrat ionem
sacramentorum et sacramentallum, cultum Dei et Sanctorum, praedicationem verbi Dei,
sacras indulgentias, implementum piarum voluntatum»! (can. 330, § 2). Quinam dicet nihil
fleri absque eius assensu et approbatione! Absit penitus. Generalis inspectio sive advigilantia,
inquam, confundenda minime est cum speciali, quae tunc solum requiritur quando suspicio
sine dubio praecesserit.
(4) Cfr. Gasparri, L c., n. 1171; Sobastianelli, Praelectiones iuris canonici, I, p. 391
(Romae, 1897); Weniz, Ius Decretalium, II, n. 830 (Romae, 1909).

457

DE PRIMA COMMUNION E PUERORUM

Alii, (luni ius exclusivum denegant quoad Communionem in forma
privata, i. e. sine ulla pompa exteriore factam, illud tribuunt parocho
quoad primam Communionem in forma sollemni, seu exteriore pompa
peractam atque eiusmodi ius vel ex consuetudine vel ex legibus dioecesanis et provincialibus repetunt (5).
2. Iure novo, attentis ce. 462 et 854, negandum est, facultatem
admittendi pueros ad primam Communionem, sive in forma privata
sive in forma sollemni, spectare unice et privative ad parochum: siqui­
dem Codex nullatenus distinguit inter unam et aliam formam. Quare
parochus vetare non potest quominus in aliis ecclesiis, ex. gr. collegio­
rum seu institutorum, Communiones sollemnes i. e. generales fiant pro
pueris qui prima vice sancta de altari libant, aut pro iis qui privatim
iam communicarunt. Compertum sane est, pueros, qui in collegiis re­
ligiosorum vel aliorum educantur, posse illic primam Communionem
etiam sollemniter peragere (6).
Verum ipsimet parochi, ad normam Decr. « Quam singulari '» n. 5,
semel aut pluries in anno curent indicere atque habere Communionem
generalem puerorum, ad eamque, non modo novensiles admittere, sed
etiam alios, qui confessarii vel parentum iudicio iam antea primitus
de altari sancta libarunt.
Fidelibus, qui sive prima vice ad sacram Synaxim accesserint, sive piis
primae Communionis caeremoniis adstiterint, conceditur indulgentia plenaria
suetis conditionibus (7). Item fidelibus, qui per dimidium saltem horae in eru­
diendis pueris ad primam Communionem, operam impenderint, indulgentia
quingentorum dierum conceditur (8).

502. Quaestiones. — I. An ex iure particulari iudiciu de pue­
rorum dispositione ad prima Communione privative parocho com­
petere queat.
It

tt

II

Resp. Quidam censent ex consuetudine vel ex statuto dioecesano
aut provinciali indicium de sufficienti puerorum dispositione ad pri­
mam Communionem, privative ad parochum pertinere posse. Haec
opinio nequit sustineri, attentis iis quae supra dicta fuere (n. 499).
Sane confessario et parentibus aliisve qui loco parentum sunt, indi­
cium de sufficienti pueri dispositione competit vi muneris seu officii
(5) Cfr. Bargilliat. Praelectiones iuris canonici, II. n. 922 (Parisiis. 1909); Worn*, L c.;
Rivet, Institutiones iuris eccl. privati, 1, n. 515; Cappello, op. cit., pag. 44; I)e visit. SS. Lim„
II, p. 219 s.; Tanquoroy, /. c., n. 154.
(«) Cfr. S. C. Ep. et Reg. 14 mart. 1908.
(7) S. C. Indulg. 12 lui. 1905; S. Poeni t. 17 mali 1927.
(8) Pins X, Rescript. .Voiu proprio. 21 oet. 1908, exhib. 14 nov. 1908; S, Poenit. 10
april. 1936. Cfr. Preces et pia opera indulpcntiis ditata, n. 125.

458

LIBER IV - PARS I - CAPUT VU

quo iidem funguntur; quocirca consuetudo vel statutum dioccesanum
aut provinciale vel regionale adiudicans praefatum indicium privative
parocho minus rationabile est, et ideo sustineri non potest.
502bis. II. An unice parocho tribui possit facultas admittendi
pueros ad primam Communionem.
Resp. Nonnulli putant ex consuetudine vel ex decreto episcopali
aut lege dioecesana aut provinciali vel regionali facultatem admittendi
pueros ad sacram Synaxim sive in forma sollemni sive in forma pri­
vata, unice ad parochum spectare posse.
Sed non recte. Congrua ex dictis facienda distinctio. Nimirum
facultas admittendi pueros ad primam Communionem in forma privata
nequit parocho unice reservari; aliter dicendum de Communione in
forma sollemni.
503. III. An vox « ius » admittendi pueros ad primam Commu­
nionem recte adhibeatur.
Resp. Debita cum reverentia opinamur, minus proprie DD. passim
loqui de iure admittendi pueros ad primam Communionem. Nam eiusmodi voce significatur vel indicium de sufficienti dispositione, vel
admissio ad sacram Synaxim. Porro neque indicium neque admissio
potest vero proprioque sensu vocari ius, uti patet ex ipsa iuris defini­
tione. Hinc consulto, ut putamus, legislator hac voce in Codice usus
non est. Quare optandum est, ne praefata vox adhibeatur.

Articulus II.

De obligatione parentum, confessarii, parochi etc.
504. Obligatio in genere. — 1. « Obligatio praecepti Communionis
sumendae, quae impuberes gravat, in eos quoque ac praecipue recidit, qui
ipsorum curam habere debent, idest in parentes, tutores, confessarium,
institutores et parochum » (can. 860).
Sicuti puer post adeptum rationis usum tenetur obligatione reci­
piendi sacram Communionem, ita omnes, qui ipsius curam gerunt, te­
nentur obligatione curandi ut praecepto Eucharistiae suscipiendae
puer satisfaciat. Ratio, quia ipsa cura pueri gerenda id natura sua po­
stulat. Sane praecipuum munus eiusmodi curae est, ut is, ad quem
spectat, instruat, adhortetur, moneat puerum ad officia vitae Chri­
stianae rite adimplenda.

DE PRIMA COMMUNIONE PUERORUM

\

459

Personae in quas recidit praefata obligatio sunt parentes, tutores,
confessorius, institutores et parochus (1).
2. Dubitandum non est quin agatur de gravi obligatione sive quoad
puerum sive quoad eos qui ipsius curam habere debent, et quidem de
obligatione quae oritur non solum ex iure ecclesiastico, sed praesertim
ex iure naturali.

505. Obligatio in specie. — 1. In primis memorata obligatione
tenentur parentes, qui liberis suppeditare debent rectam mentis insti­
tutionem ac voluntatis debitam educationem.
IIoc parentum officium eo potissimum tendit ut filii praeceptis divinis
atque ecclesiasticis satisfaciant; iamvero inter praecepta divina et ecclesiastica
illud quoque recensetur ut pueri usum rationis assecuti et sufficienter dispositi
quamprimum sacram Communionem recipiant.
Nomine parentum, praeter patrem et matrem, veniunt etiam, ad normam
can. 750, § 2, 2°, avus et avia.

V
'

2. Obligatio incumbit praeterea tutoribus, iis nempe qui vel ex
praescripto legis vel ex parentum defunctorum voluntate curam pue­
rorum gerunt. Tutores enim in iura et officia parentum succedunt
quod attinet ad liberorum educationem sive temporalem sive spiritualem.
3. Etiam confessorius curare debet ut pueri, qui ad tribunal poeni­
tentiae accedant quique sint rationis usum adepti et sufficienter dispo­
siti, si nondum sacra de altari libaverint, quam citius, imo statim, si
commode fieri possit, ad primam Communionem admittantur. Siqui­
dem ipse tenetur vi muneris sui docere poenitentem proprias eiusdem
obligationes, atque illum vehementer adhortari ac inducere ad eas
complendas. Diximus quam citius, imo statim, si commode fieri possit,
ut intelligatur, confessario non licere Communionem pro lubitu dif­
ferre, i. e. sine iusta causa.

Confessarius stricte non tenetur per se disponere hic et nunc puerum, qui
sufficienter non sit dispositus, in ordine ad primam Communionem recipien­
dam, ut minus recte quidam commentatores Decreti « Quam singulari » censent.
Id manifeste liquet ex doctrina quam de officio confessarii, qua doctoris.
tradunt communiter theologi cum S. Ligorio (2).
Datur per accidens obligatio instruendi poenitentem, si spes fundata non
est, fore ut is vel ad confcssarium redeat, vel ad parochum accedat, ut extra
(1) Cfr. Cappello, Dc aetate admittendorum ad primam Communionem, p. 42 ss.
(2) Loc. cit., n. 607; Sporer, part. 3, cap. 6, u. 796 88.; Laymanu, lib. V. tr. 6, cap. 13,
n. 10 h.: Lugo, Dc poeni1.1 dlsp. 22, sect. 1, n. 10 ss.; Lehmkuhl, l. c., n. 371.

30 — Cappello, />r Sacramentis, I.

460

LIBER IV - PARS I - CAPUT VIII

confessionem instruatur seu rite disponatur ad Eucharistiam suscipiendam:
tunc pocnitens statim debet breviter instrui ac disponi.

4. Dein obligatione praedicta tenentur institutores, ii omnes nimi­
rum qui puerorum curam habere debent : quo nomine veniunt magistri,
domini, praeceptores. Patrifamilias ius et officium est liberos recte
instituendi. Cum vero multiplici de causa huic iuri et officio per se
ipse nequeat satisfacere, alia persona eius loco id praestat; quae non­
nisi delegatum seu adventitium ius acquirit et officium, utrumque pa­
tris nomine atque auctoritate exercendum. Quare sicuti paterfamilias
tenetur consulere liberorum officiis religiosis, ita institutor eadem adstringitur obligatione.
5. Tandem obligatio recidit in parochum, qui merito vocari solet
ac est pastor seu pater spiritualis, cum animarum cura exercenda sub
Ordinarii loci auctoritate sit ipsi commissa. Hinc vi officii curare te­
netur parochus ut pueri usum rationis adepti rite instruantur et suffi­
cienter dispositi sacram Communionem quamprimum recipiant.
Nomine parochi intelliguntur, praeter parochos proprie dictos ad normam
can. 451, § 1, etiam quasi-parochi, vicarii actuales, vicarii oeconomi, vicarii
adiutores et vicarii substituti (cfr. n. 297).

caput vm.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA,
DE COMMUNIONE SPIRITUALI ET SACRILEGA
Articulus I.

De Communione frequenti et quotidiana.
506. Praemittenda. — 1. Communio frequens ea dicitur, quae fit
pluries in hebdomada; quotidiana, quae fieri solet singulis diebus, licet
uno vel altero die aliquando omittatur.
2. Sive saeculis elapsis, praesertim post propagatos sectae iansenisticae errores, sive nostra hac aetate gravissima orta est controversia
inter DD. circa dispositiones requisitas ad frequentem et quotidianam
communionem. Hinc contentiosae disputationes eaeque non exigui
momenti habitae sunt.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

461

Communius theologi cum S. Alphonso (1) docebant frequentem communio­
nem posse permitti et etiam consuli iis fidelibus, qui, licet debiles, officia tamen
boni christiani servarent, tum Deum amare, coiero et orare gestirent, tum ora­
tioni mentali, cum possent, aliquod tempus libenter quotidie tribuerent, neque
in culpas deliberatas saepius laberentur; quotidianam vero esse concedendam iis
tantum, qui carerent affectu etiam in culpas leves, et malas cupiditates maiore
ex parte superarent, atque serio tendere conarentur ad christianam perfe­
ctionem (2).
507. Doctrina Ecclesiae. — 1. Certissimum est communionem
frequentem et quotidianam semper in Ecclesia optatissimam fuisse.

Id liquet:
1° ex communi SS. Patrum suffragio, qui fidelibus enixe eam semper
commendarunt;
2° ex Cone. Trid. (3): «Optaret quidem sancta Synodus ut singulis Missis
fideles adstantes non solum spirituali affectu, sed sacramentali etiam Eucharistiae
perceptione communicarent, quo ad eos sanctissimi huius Sacrificii fructus pro­
venirent... »;
3° ex Catéchisme Romano, iussu Concilii Tridentini edito, qui parochos
monet, ut fideles crebro hortentur ad Eucharistiam frequenter suscipiendam (4) ;
4° ex decreto « Cum ad aures » S. C. Concilii, 12 febr. 1679, quod iubente
et approbante Innocentio XI publicatum fuit (5);
5° ex unanimi DD. suflragio, qui una cum N. Thoma ita docent: « Hoc
sacramentum est cibus spiritualis, unde sicut corporalis quotidie sumitur, et
hoc sacramentum quotidie sumere laudabile est » (6).

2. Ecclesia numquam docuit, ad communionem frequentem seu
quotidianam requiri extraordinarias dispositiones, i. e., praeter statum
gratiae, necessarias esse quasdam perfectiores dispositiones, quae in
multis fidelibus desiderantur, et ideo quosdam alicuius peculiaris status
gradus seu conditionis non esse admittendos ad eiusmodi communio­
nem. Imo contrarium Ecclesia sua disciplina tenuit ac per supremam
Sedis Apostolicae auctoritatem docuit.
Sane :
1° Decr. « Cum ad aures », modo citatum, reprobat prohibitionem fre­
quentis communionis in nonnullis dioecesibus factam propter abusus, qui ex
(1) Praxis Confess., n. 148 ss.
(2) Cfr. S. Thom., /. r., q. 80, a. 10; Suarez, disp. G9, sect. 4; Liuro, disp. 17. scot. 1
ct 2; Frassinetti, Coinjycndio (hila tcoloyia morale, tratt. XV, dissert. X (Genova. 1898);
Gasparri, l. c.t n. 1137 ss.; Gury-BalL, l. c., n. 150; Génieot. I. c., η. 195; Noldin. Z. e.,
n. 158 ss.; Mare, l. c., n. 1575; Lelnnkuhl, I. c., η. 211.
(3) Scss. N X 11. cap. G.
(4) Pars II, c. 4. q. 58.
(5) Cfr. Collect. 6’. C. dc Prop. Fide, I, η. 219.
(G) Loc. cit., q. 80, a. 10, ad 1.

rtr-

462

LEBER IV - PARS I - CAPUT VIII

quotidiana communionem irrepserant, et expresse edicit nec statum negotia­
torum nec statum coniugalem impedire per se frequentem communionem.
2° Decretum « Sacra Tridcntina Synodus » S. C. Concilii, 20 dec. 1905,
iussu et auctoritate Pii X editum, mentem Ecclesiae de frequenti et quotidiana
communione apertissime exprimit atque declarat (cfr. n. 508).
3° Accedit responsum S. C. Concilii dio 15 sept. 1906 probante SS.mo
datum, et decr. « Quam singulari» S. C. de Sacramentis, 8 aug. 1910 (n. VI);
utrumque allegabitur infra (n. 520).
4° Adde Foedus sacerdotale eucharisticum, praecise ad promovendam
inter fideles quotidianam communionem institutum, quod a Sede Apostolica
indulgentiis et privilegiis ditatum fuit.
5° Codex demum haec statuit ad rem : « Excitentur fideles ut frequenter,
etiam quotidie, pane Eucharistico reficiantur ad normas in decretis Apostolicae
Sedis traditas; utque Missae adstantes non solum spirituali affectu, sed sacramentali etiam sanctissimae Eucharistiae perceptione, rite dispositi, communi­
cent » (can. 863).

3. Ex his evidenter sequitur, contra mentem Ecclesiae agere sive
sacerdotes, qui omnibus indiscriminatim fidelibus frequentem dene­
gant communionem, sive parochos, qui sacram communionem non
distribuunt nec distribui permittunt nisi diebus dominicis et festis,
sive confessorios, qui ad frequentem et quotidianam communionem
exigunt tantam animi puritatem, ut vix ullum poenitentem ea dignum
iudicent (7).
508. Decretum « Sacra Trident. Synodus ». — Haec sapientissime
statuit decretum de frequenti et quotidiana Communione:
« I. Communio frequens et quotidiana, utpote a Christo Domino
et a catholica Ecclesia optatissima, omnibus Christifidelibus cuiusvis
ordinis aut conditionis pateat; ita ut nemo, qui in statu gratiae
sit et cum recta piaque mente ad sacram Mensam accedat, pro­
hiberi possit.
« II. Recta autem mens in eo est, ut qui ad sacram Mensam
accedit, non usui aut vanitati aut humanis rationibus indulgeat, sed
Dei placito satisfacere velit, ei arctius caritate coniungi, ac divino illo
pharmaco sui infirmitatibus ac defectibus occurrere.
« III. Etsi quam maxime expediat ut frequenti et quotidiana
communione utentes, venialibus peccatis, saltem plene deliberatis, eorumque affectu sint expertes, sufficit nihilominus ut culpis mortalibus
vacent, cum proposito se numquam in posterum peccaturos; quo sin­
ui Lehmkuhl. I. c.; Noldln, /. c., n. 158, not.; Gennari, Sulla com unione frequente, p 13
(Napoll, 1900).

kb.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

163

cero animi proposito fieri non potest, quin quotidie communicantes
a peccatis etiam venialibus, ab eorumque affectu sensim se ex­
pediant.
« IV. Cum vero Sacramenta N. L., etsi effectum suum ex opere
operato sortiantur, maiorem tamen producant effectum quo maiores
dispositiones in iis suscipiendis adhibeantur, idcirco curandum est ut
sedula ad sacram Communionem praeparatio antecedat, et congrua
gratiarum actio inde sequatur, iuxta uniuscuiusque vires, conditionem
ac officia.
« V. Ut frequens et quotidiana Communio maiori prudentia fiat
uberiorique merito augeatur, oportet ut confessarii consilium inter­
cedat. Caveant tamen confessarii ne a frequenti seu quotidiana Com­
munione quemquam avertant, qui in statu gratiae reperiatur et recta
mente accedat.
« VI. Cum autem persr*
— *
x’
S. Eucharistiae sumptione ui
vitam uberius ali, animam vi
citatis pignus vel firmius sue
et concionatores, iuxta probata
c. 63) Christianum populum
usum crebris admonitionibus
« VII. Communio frequ
Institutis cuiusvis generis pro
decretum « Quemadmodum » d
RR. latum. Quam maxime q
nariis, quorum alumni altaris
omne genus ephebeis.
« VIII. Si quae sint Institi
quorum in regulis, aut constitui
aliquibus diebus affixae et in iis i
directivae, non tamquam praecep
munionum numerus haberi debe
Idcirco frequentior vel quotidiar
eisdem patere debebit, iuxta r
utriusque sexus religiosi huius
singularum domorum moderato:
lingua in communi legatur, intr;
« IX. Denique post proi
scriptores a quavis contentiosa d
et quotidianam communionem a

464

LIBER IV - PARS I - CAPUT VIII

509. Conditiones necessariae et conditiones utiles. — 1. Decretum
luculenter distinguit inter conditiones necessarias et conditiones utiles
ad Communionem frequentem seu quotidianam.
Conditiones necessariae sunt duae: status gratiae et recta mens
i. e. intentio, quae, fac naviter attendas, si requiritur in omnibus gene­
ratim operibus bonis, a fortiori requiritur pro sacra Communione, quae
opus sanctissimum et praestantissimum est.
Item conditiones utiles sunt duae: immunitas a peccatis venialibus
saltem plene deliberatis, et immunitas ab eorum affectu.
Positis conditionibus necessariis, nemo a sacra Communione etiam
quotidiana potest retrahi, licet desit praefata immunitas seu maior per­
fectio et puritas. Haec sane expedit quidem, at nullatenus requiritur
tamquam dispositio re existens necessaria (8). Ceterum, ut scite animad­
vertit decretum, fleri non potest, quin recta mente quotidie communi­
cantes a peccatis etiam venialibus ab eorumque affectu sensim se ex­
pediant.
Itaque regulae pro frequentioris vel quotidianae communionis dispositione
quas passim DD. tradebant (9), in primis etiam S. Franc. Salcsius (10) et
S. Alpbonsus (11), considerari et haberi nequeunt ut regulae necessitatis. Sive
enim agatur — fac sedulo attendas — de Communione rarissima, aut etiam
paschali, sive agatur de Communione frequenti et quotidiana, conditiones
necessariae sunt semper eaedem. Et in hoc praecise reponendus est error vete­
rum DD., quippe qui putabant aliam dispositionem necessariam esse pro Com­
munione non frequenti, et aliam pro Communione frequenti seu quotidiana.
Hinc iis omnibus, quibus licita est Communio hebdomadaria vel menstrua aut
paschalis, licita quoque est Communio quotidiana; siquidem opus est, ut omnes
sint in statu gratiae et recta mente accedant ad sacram Mensam (12).

2. Ex decreto patet, peccata venialia non remissa, imo ipsum affe­
ctum ad venialia, ne sub levi quidem per se reddere illicitam Commu­
nionem; id contra plerosque theologos ut certum nunc retinendum
est (13).
Verba decreti debent intelligi de peccato veniali eiusque affectu habituali,
non vero actuali, ut quidam minus recte, ex. gr. Pighi (14), interpretati sunt.
(3) Lehmkuhl. Z. c., n. 211 es.; Lintelo, Le décret sur la communion quotidienne cl les de­
voirs des prédicateurs cl des confesseurs, p. 12 ss., Tournai, 1907.
(9) Cfr. Scavinl, l. c., n. 149; Génlcot, Z. c., n. 195; Noldin, Z. c., n. 158.
(10) Introd. à la vie dév., part. 2, chap. 20.
(11) Praxis confess., n. 148 ss.
(12) Ferreras, La comunion frccucnle y diaria scyùn las enseflaneas y prcscripciones de
Pio X, p. 15 ss., Barcelona, 1907; Arato, La Ss. Comunione eucaristica, p. 45 ss. (ediz. V).
(13) Hoc expresse et perspicue docuerat eximius Suarez, culus doctrina authentico con­
firmata nunc est. Cfr. disp. 60, sect. 1, n. 8.
(14) Loc. cit., n. 140, q. 4.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

465

Leviter certe peccat qui sanctissimam Eucharistiam recipit cum culpa veniali
actuali, quae ipsam susceptionem Sacramenti respiciat (cfr. n. 77); ratio est,
quia irreverentia committitur in tantum Sacramentum, et ideo culpa abesse
nequit.
Qui communicat cum peccato veniali actuali, quod non respiciat ipsam
Eucharistiae receptionem, sed consistat in prava voluntate quam hic et nunc
suscipiens habet circa culpam venialem patratam aut patrandam, peccat,
saltem probabilius, venialiter, ob irreverentiam in sanctissimum Sacramen­
tum. Quae diximus de peccato, valent quoque, propter eandem rationem, de
eius affectu (15).

3. Minus recte nonnulli (16), attentis verbis decreti (η. IV), docent,
debitam praeparationem et congruam gratiarum actionem non perti­
nere ad Communionis liceitatem vel illiceitatem, sed solum ad ube­
riores fructus percipiendos. Maior vel minor praeparatio et gratiarum
actio perlinet quidem ad fructum, maiorem aut minorem, percipien­
dum; sed aliqualis sive praeparatio sive gratiarum actio requiritur
ratione ipsius reverentiae tanto Sacramento debitae, adeo ut per se
excusari nequeat ab irreverentia, et proinde a peccato, qui omnem
praeparationem et gratiarum actionem omittat (17).
4. Ad vitandum peccatum mortale in receptione SS. Eucharistiae
requiritur et sufficit status gratiae; ad vitandum peccatum veniale
requiritur ea interior attentio ac reverentia, quam ex natura sua talis
actus sacer et religiosus postulat. Excusabitur tamen communicans
ab huiusmodi culpa veniali, si fortasse ex naturali tantum distractione
attentionem necessariam omittat; quia tunc voluntaria non est, et
ideo neque imputabitis (18).
5. Recta mens seu intentio, quae, praeter statum gratiae, requiritur
et sufficit tamquam conditio necessaria ad Communionem frequentem
seu quotidianam, quaedam importat positive et quaedam negative.
Exigit positive ut eatenus quis communicet, quatenus — 1° velit
placito Christi satisfacere, qui non obscure ardens desiderium manife­
stat, ut fideles panem cucharisticum crebro manducent (19): — 2° velit
eidem Christo arctiore caritatis vinculo coniungi; — 3° velit sacra
Communione uti tamquam divino pharmaco, quo suis infirmitatibus
ac defectibus occurrere valeat. Necesse non est, ut haec simul copu­
lative intendantur.
Exigit negative, ne quis communicet — 1° ob usum seu consuetu(15)
(10)
(17)
(18)
(19)

Suarez, disp. 63, sect. 3; disp. 66. sect. 1; Lugo, disp. 14, sect. 2, n. 22 ss.
Cfr. Pighl, L c.
Lugo. L c., n. 28.
Cfr. Suarez, disp. 66, sect. 1, u. 9.
Ioan., vi, 54 as.

466

LIBER IV - PARS I - CAPUT VIII

dinem, puta quia alii id faciunt, vel quia ita ex more iam pridem su­
scepto agere solet; — 2° ob vanitatem seu vanam gloriam, ex. gr. ut
communicans laudetur, tamquam pius ac devotus a videntibus existi­
metur etc.; — 3° ob humanas rationes, quaecumque eae sint, licet non
intrinsecus malae, sed indifferentes; puta, si quis per sacram Com­
munionem sibi procurare intendat eleemosynam, officium etc.
510. Nonnulla speciatim attendenda.
I. Recta intentio, non aliter ac in quolibet opere bono, non re­
quiritur explicite: sufficit implicite. Proinde, nisi positive et explicite
excludatur, semper praesumitur et revera adest saltem implicite et in
confuso. Quae, licet minus perfecta, satis est. Dicimus minus perfecta,
non quatenus includat culpam aliquam aut impediat spiritualem ani­
mae refectionem seu « actualem spiritualis dulcedinis refectionem » —
ut verbis ipsius D. Thomae (L c.) utamur; — sed solum quatenus de­
notat ex parte communicantis minorem animi dispositionem ad tan­
tum Sacramentum rite suscipiendum.
II. Defectus totalis redae intentionis peccatum constituit, inter­
dum mortale (20), quoties impeditur effectus sacramenti; nam frustraneam sacramenti receptionem voluntarie admissam, grave esse sacri­
legium, omnibus constat. Loquimur de rectae intentionis defectu
presse sumpto, quatenus nempe explicite et positive excludantur fines
proprii Eucharistiae. Hinc emendanda sunt quae nonnulli auctores
recentes hac de re tradunt. Per accidens habetur peccatum mortale
etiam ex alio capite, nimirum quoties contingat Communionem or­
dinari ad finem graviter malum.
III. Tres fines, a Decreto memorati, sunt intrinseci ac proprii et
veluti essentiales sacrae Communionis; nam Christus D. ob id praecise
sub speciebus panis et vini sese praebet animabus in cibum et potum.
Praeter hos fines, dantur et alii, extrinseci et accidentales, qui, modo
sint boni, nullatenus excluduntur: ex. gr. beneficium temporale, libe­
ratio animao in purgatorio degentis etc. (21).
IV. Ut usus, vana gloria et humanae rationes excludant penitus
rectam mentem seu intentionem, oportet Titius communicet unice
propter hoc, i. e. excludat positive memoratos fines, ob quos Christus
SS. Eucharistiam instituit, ita ut ne implicite quidem et in confuso eos
velit. Quod in praxi raro contingit, ut palam est.
(20) Cfr. Suarez, l. c., u. 3 ss. ; iuverna, La vita crisliana c la Comunione frequente c Quo­
tidiana, p. 54, Rimini, 1916.
(21) Cfr. Tavema, op. cit., p. 52 s.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

167

V. Eo ipso quod fidelis accedit ad sacram Synaxim cum actuali
devotione, ostendit se habere rectam mentern; nam actualia devotio,
dummodo vera sit, saltem implicite denotat certe rectam intentionem.
VI. Si quis communicet ex usu, i. e. ex habitu seu consuetudine,
sumptio eucharistica fit moraliter mala ob quandam inordinationem
seu irreverentiam. Secluso contemptu, dummodo scii, ne excludat
praefatos fines Communionis, peccatum est veniale.

Si ex vana gloria vel humana ratione (piis communicet, sumptio est mora­
liter mala; per se culpa levis est. Cum vero sumptio eucharistica sit intrinsecus
bona ac proprius eiusdem finis non excludatur, et culpa sit venialis tantum,
bonitas actionis non corrumpitur, et ideo communio suos producit effectus,
quamvis et fructus et meritum imminuatur (22). Num vero, praeter peccatum
vanae gloriae vel humanae rationis, adsit quoque peccatum veniale irreverentiae
in SS. Eucharistiam, vide n. 77 et 509, 2.

·'

π
511. Indicium
seu consilium confessarii. — 1. Fideles, qui fre­
quenter vel etiam quotidie sacram Communionem recepturi sunt,
iudicium seu consilium confessarii exquirere debent.
Sane decretum S. C. Concilii « Cum ad aures », 12 febr. 1679, haec statuit:
« Frequens ad sacram alimoniam percipiendam accessus, confessarionim, se­
creta cordis explorantium, indicio est relinquendus; qui ex conscientiarum
puritate et frequentiae fructu et ad pietatem processu laicis, quod prospicient
eorum saluti profuturum, id illis praescribere debebunt ».
Id confirmat, quoad Instituta religiosa, decr. « Quemadmodum » S. C. EE.
et RR., 17 dec. 1890 (η. V s.), ac universim, i. e. pro omnibus in genere, ut
iam vidimus, decr. « Sacra Trid. Synodus » (η. V).

2. Consilium seu iudicium confessarii potest esse explicitum et im­
plicitum. Non requiritur semper explicitant; saepe sufficit implicitum.
3. Facultas, quae competit confessario, concedendi, permittendi,
prohibendi Communionem plus minus frequentem iis qui habent dispo­
sitiones ad licitam Communionem requisitas, non est auctoritas iurisdictionis seu imperativa, sed tantum auctoritas declarativa vel directiva
seu consilii (23).
Loquimur, sedulo attendas, de fidelibus qui habent dispositiones requi­
sitas ad licitam communionem ; nam si agitur de iis qui non versentur in statu
gratiae aut careant recta intentione, confessorius iure atque officio ex munere
sibi commisso iubet, mandat, prohibet, nomine Christi et Ecclesiae, quod ipsa
(22) Cfr. S. Thom., De malo. q. 2, a. 4. ad 2; Suarez. IX bon. ct malitia act. hum..
disp. 8, sect. 1; Billuart. dissort. IV, De actibus humanis. art. 4, η. 2; Bull.-Palm., ομ. cit.,
I, η. 98; Noldin, ομ. cit., I. n. 77; Lchmkuhl. ομ. cil., I. η. 109 8.
(23) Palmieri ad Gury, I. c., u. 15G *; Gennaii, Quest. mor., n. 650; Pighi, I. c., 145.

468

LIBER IV - PARS I - CAPUT VIII

lex divina et ecclesiastica iubet, mandat, prohibet. Haec auctoritas non est
vere imperativa, sed solum, in quantum seiungitur a remissione vel retentione
peccatorum, declarativa.
Quod confessario non competat auctoritas iurisdictionis seu imperativa,
est res apertissima: siquidem jurisdictio ad confessorium spectat quatenus
est index: porro index ipse est tantum in remittendis vel retinendis peccatis
et in poenitentia imponenda; in ceteris doctorem agit, illud docens quod lex
praecipit vel ratio bene consulta suadet (24).
Vi auctoritatis declarativae confessarius fideli, etiam habenti per se dispo­
sitiones requisitas ad licitam communionem, edicere valet ei esse ab ipsa absti­
nendum, puta, quia obstat aliqua censura, vel scandalum reparandum, aut
occasio peccati removenda, vel restitutio facienda.
Ubi sermo est de iudicio seu consilio confessarii quoad Communio­
nem, non attenditur, generatim loquendo, auctoritas declarativa, sed
solum directiva. Vi huius auctoritatis confessarius, omnibus circum­
stantiis mature perpensis et in primis statu conscientiae poenitentiis,
iudicat num Communio frequens aut etiam quotidiana sit profutura,
necne, et ideo num commendanda vel suadenda sit, an minus. Huiusmodi indicium est auctor itativum, at, qua tale, ne sub levi quidem per
se obligat, quia est mere directivum.
Fac sedulo animadvertas, alterutro sensu auctoritatis declarativae
vel directivae usurpari in hac materia verba consueta: Communionem
praecipere, imponere, permittere, concedere etc.; aut: prohibere, denegare,
vetare etc.; quae verba, ut ex dictis liquet, non significant verum prae­
ceptum vel permissionem aut concessionem stricte sumptam, neque
veram prohibitionem aut vetitum proprie dictum.

512. Quaestiones. — I. An confessarius possit prohibere directive
sacram Communionem aut determinare eiusdem frequentiam?
Resp. Confessarius nec debet nec potest per se a frequenti seu quo­
tidiana Communione avertere poenitentes, qui in statu gratiae reperiantur ac recta intentione accedant, seu qui sincerum foveant deside­
rium in dies magis proficiendi atque Deo arctius adhaerendi. Id clare
eruitur e decreto « Sacra Trid. Synodus » (η. V), et ex principiis supra
enunciatis (n. 509) - (25).
Per accidens potest ac debet prohibere communionem frequentem, si ex
ea aliquod incommodum sequatur, puta si fidelis nequeat frequenter aut quo­
tidie communicare sine detrimento rei familiaris, ex. gr. educationis liberorum,
curae infirmorum, negotiorum gestionis etc.; paucis, quoties communicans a
(24) Génicot, l. c., n. 197, III: Falmieri, L c.; PlRhi, l. c., 3».
125) Tavcrna, I. c., p. 62 88.; Ferrcrce, l. c., nn. 193, 225.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

469

domesticis aliisve officiis exsequendis praepediatur. Ratio, cur valeat confessa­
rius hoc in casu vetare communionem, est quia ipsa communio fit per accidens
illicita, ob incommoda scii, ex ea oritura (26).
ie sit consilium, ut
513. II. An quotidie communicantibus dandum
uno alterove die abstineant a Communione?

Resp. Nonnulli, praesertim veteres, censent cum S. Alphonse (l. c.)
maius bonum spirituale obvenire communicanti ex omissa bis aut
semel in hebdomada Communione; alii, commentatores potissimum
decreti « Sacra Trid. Synodus », aliter sentiunt (27).
Certa ac determinata regula nequit dari. Id relinquitur prudenti
confessarii iudicio, cuius erit, omnibus attentis, declarare num omissio
sacrae Communionis sit poenitenti profutura necne.

514. III. An deneganda frequens Communio iis qui saepe labuntur
in peccata venialia aut affectum habent ad huiusmodi peccata?
Resp. Frequens aut etiam quotidiana Communio denegari nequit
iis, qui saepe labuntur in peccata venialia, licet deliberata, aut affectum
habent ad huiusmodi peccata, dummodo recta mente seu intentione
accedant. Hac de re nulla hodie potest esse controversia. Sed, animad­
vertas sedulo, aliud est denegare, aut hortari vel consulere.

515. IV. An sit deneganda frequens Communio iis qui in mortale
interdum labuntur, aut affectum ad mortalia habent?
Resp. Communio frequens vel quotidiana non est illis neganda, qui
interdum in mortalia labuntur, modo hic et nunc sint in statu gratiae
et cum recta piaque mente sanctissimam Eucharistiam recipiant. Haec
recta piaque mens importat, saltem implicite, ut culpas commissas detestentur ac propositum habeant se numquam in posterum peccaturos.
Quod attinet vero ad eos, qui affectum habent ad mortalia, sic
praestat distinguere: si nomine affectus intelligitur prava voluntas inhae­
rens vel habitualiter vel actualiter peccato letali, certe Communio negari
debet, quia eiusmodi voluntas est graviter mala; si vero nomine affe­
ctus intelligitur inclinatio seu propensio ad mortale ex fragilitate humanae
naturae profluens, Communio non est deneganda hac sola ratione, cum
talis inclinatio seu propensio non sit ex se ipsa culpabilis.
(26) Quae habet hac do ro Pighi (Z. c., n. 146, q. 5°), nobis videntur vel minus exacte
vel obscure exposita.
(27) Cfr. Gonnarl, Z. c., p. 28; Ferrores, Z. c., p. 38 ss.

470

LIBER IV - PARS I - CAPUT VIII

516. V. Num peccet poenitens qui iudicium seu consilium con­
fessarii non sequatur?
Resp. Poenitens, qui non sequitur indicium seu consilium confessarii quoad Communionem frequentem aut quotidianam, certe non
peccat mortaliter, eo ipso quod agitur de consilio, non autem de prae­
cepto; sicuti graviter non peccat qui directionem confessarii in regi­
mine vitae spiritualis non servat.
Peccatne saltem leviter? Per se, non; siquidem consilium, ut omni­
bus constat, ne sub levi quidem obligat; per accidens potest peccare
ratione imprudentiae, quatenus sese exponit periculo errandi, nisi
certus omnino sit, se consilio confessarii non egere; quod in praxi
tamen, ubi agatur de laicis, vix admittendum est (28).

517. VI. An eadem dispositio requiratur in laico, qui communicat,
et in sacerdote celebrante?
Resp. Non requiritur eadem dispositio seu animi puritas in laico
<ρύ frequenter vel quotidie communicat, et in sacerdote quotidie Sa­
crum faciente. Sane, quando agitur de sacra Communione frequenti vel
quotidiana laicorum, attendi debet tam ad privatam utilitatem com­
municantis quam ad reverentiam SS. Sacramento debitam; ubi, contra,
agitur de sacerdotibus, qui ex munere suo mediatores sunt inter Deum
et homines, quorum preces et sacrificia toti corpori Ecclesiae tanto­
pere prosunt ex opere operato, attendi debet potius ad communem
Ecclesiae utilitatem.
Quare a culpa veniali irreverentiae longe facilius sacerdos celebra­
turus excusatur quam homo laicus; imo propter publicum munus ad
communem Ecclesiae utilitatem, quod sacerdos gerit, ei suadendum
omnino est, ut potius celebret quam ut Sacrum omittat, dummodo
tamen pro sua parte aliquatenus incumbat in puritatem non a solis
mortalibus, sed etiam a culpis levioribus conservandam aut quantocius
sibi restituendam (29).

518. VII. An et quodnam sit signum practicum rectae intentionis
eiusque defectus quoad Eucharistiam frequenter suscipiendam?
Resp. Signum practicum rectae mentis seu intentionis est augmen­
tum puritatis et immunitas a levioribus etiam peccatis paulatim cre­
scens; c contrario relapsus semper iidem in peccata deliberata etsi ve(28) Gury-Ball., I. c.; Pighi, l. c., n. 116, <L· U »θ*·
(29) Cfr, Lupo, L c., sect. 4, n. 45; Noldin, /· c., n. 160, nola; Génlcot, Z. c., n. 190;
Lehmkuhl. L c,. n. 213; Billot, l. c., p. 522.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

471

nialia sunt signum defectus rectae mentis ac debitae dispositionis.
Proinde ita communicantibus, nisi ad maiorem sinceritatem se con­
verterint, frequent ior sanctissimae Eucharistiae usus est practice inter­
dicendus (30).

519. VIII. An sit deneganda Communio iis qui omittunt habitualiter praeparationem et gratiarum actionem?
licti]). Communio frequens seu quotidiana deneganda est iis poenitentibus, qui liabitualiter omittunt sedulam praeparationem et con­
gruam gratiarum actionem, iuxta proprias vires, conditionem ac officia:
nam per hos manifeste ostendunt se non recta piaque mente ad sacram
Mensam accedere, et consequenter necessariis dispositionibus carere.

520. Quibusnam fidelibus sit consulenda Communio frequens seu
quotidiana. — 1. Omnes fideles cuiuscumque ordinis, conditionis ac
aetatis adhortandi sunt et pro viribus suaviter compellendi ad Com­
munionem frequentem, imo et quotidianam.
Ratio sumenda est ex ipsa natura huius sacramenti, attenta forma
sensibili sub qua traditur, quae est species panis communis seu vulgaris:
attentis figuris quibus fuit adumbratum, cum manna fuerit viaticum
quotidianum peregrinantium in terram promissionis; attento fine insti­
tutionis, qui est augmentum fervoris caritatis et remedium quotidiani
defectus; attenta demum bonitate accessus ad sacramentum in compa­
ratione bonitatis recessus, quia illa prior invenitur praeponderans. Sane
sacra Communio non est, ut aiebant lansenistae, praemium ac merces
virtutis acquisitae, sed medium virtutis acquirendae.
Diximus: a) cuiuscumque ordinis, scii, non solum sacerdotes, religiosi
utriusque sexus et clerici, sed etiam laici, mares feminaeve; — b) cuiuscumque
conditionis, nimirum non tantum virgines, coelibes etc., sed et coniugati, mer­
catores, omnes qui negotiis saecularibus vacant; — c) cuiuscumque aetatis,
nempe non modo adulti, sed pueri quoque ad primam communionem recenter
admissi, ut statim declarabitur.

2. Sequens dubium propositum fuit S. Congregationi Concilii:
«Quotidiana Eucharistiae sumptio in catholicis ephebeis suaderine
debet etiam pueris quibuscumque post· susceptam primam Commu­
nionem Î ».
S. Congregatio, die 15 sept. 1906, decernendum eensuit: «Sacrae
Communionis frequentiam commendari iuxta articulum primum De(30) Lehmkuhl· L c., η. 212.

472

LIBER IV - PARS I - CAPUT VTII

creti (Sacra Tridentina Synodus) etiam pueris, qui, ad sacram Mensam
iuxta normas in Catechismo Romano, cap. iv, n. 63, semel admissi,
ab eius frequenti participatione prohiberi non debent, sed potius eos
ad id hortari, reprobata praxi contraria alicubi vigente ».

Palam est, id valere non solum pro pueris qui educantur in catholicis
ephebeis, uti ex dubio proposito, sed et pro aliis quibuscunique, cum eadem
profecto sit ratio. Sane decretum « Quam singulari » (η. VI) haec peropportune
habet: «Puerorum curam habentibus omni studio curandum est, ut post
primam communionem Udem pueri ad sacram Mensam saepius accedant, et, si
fieri possit, etiam quotidie, prout Christus lesus ct mater Ecclesia desiderant,
utque id agant ea animi devotione, quam talis fert aetas ».
521. Difficultates. — Difficultates quae opponi solent contra fre­
quentem aut quotidianam puerorum Communionem sunt nullius mo­
menti.
I. Pueri, aiunt, debita reverentia accedere nesciunt ad sacram
Mensam; II. sedulam praeparationem et congruam gratiarum actio­
nem non peragunt; III. confessionem praemittere semper non possunt;
IV. mens ignorantia obnubilatur, quae reverentiae tanto Sacramento
debitae repugnat; V. diiudicare non valent utrum in statu gratiae sint
an non.
Ad I. Ea requiritur et sufficit reverentia, quae aetati, conditioni
aliisque circumstantiis respondeat. Ceterum innocentia, qua puerorum
animi condecorantur, defectus levitatis, si qui sint, satis compensat (31).
Ad II. Requiritur et sufficit ea praeparatio ac gratiarum actio,
quae, ut habet decretum S. Concilii diei 20 dee. 1905, fiat « iuxta unius­
cuiusque vires, conditionem ac officia »; quocirca ubi de pueris agitur,
ratio haberi debet profecto de eorundem aetate, ingenio, institutione,
discretionis defectu etc.
Ad III. Confessio nullatenus necessaria est, ut quis frequenter vel
quotidie accedat ad sacram Synaxim, etsi communicans sibi conscius
sit alicuius peccati venialis deliberati. Tunc solum confessio requiritur,
cum quis noverit se in statu gratiae minime versari. Quod sedulo ani­
madvertere iuvat, ad casum nostrum quod attinet, cum agatur de
pueris qui numquam aut fere numquam in culpam letalem labuntur,
ut merito supponendum est (32).
Ad IV. Fatendum quidem est, puerorum mentem ignorantia obnu­
bilari. Quid inde tamen! Scientiam plenam atque perfectam Christus
(31) Gennari, L c., p. 29 68.; Pighi, Z. c., <b I. 2°.
(32) Noldin, Z. c., n. 161, 6; Cappello, Z. r.. p. 19.

DE COMMUNIONE FREQUENTI ET QUOTIDIANA

473

nequaquam exigit; cordis affectus enim ipse inspicit potius quam intel­
lectus eruditionem; praeterea «ignorantiam in pueris compensat inno­
centia », ut merito ait Paludanus (33). Expedit quam maxime ut pueri
Christo eiusque gratia imbuantur, antequam exoriantur passiones in
eorum cordibus ac dominari incipiant.
Ad V. Pro Communione frequenti seu quotidiana nullatenus opus
est, ut quis singulis in casibus cognoscere certo valeat utrum culpa
venialis sit ant potius letalis, cum ne theologi quidem id semper agno­
scant; praeterea pueri iudicium confessarii sequi tenentur, qui prae
aliis conscientiam eorum intuetur atque pro sua prudentia optime
diiudicare valet num frequens aut quotidiana Communio sit ipsis con­
sulenda necne (34).
Omni studio curandum est, ne pueri ex mera consuetudine, distracti et
irreverentes accedant ad sacram Mensam; periculum enim est, attenta eorum
levitate, ne eucharisticus panis ipsis ex usu quotidiano vilescat. Superiores in
catholicis ephebeis nonnisi caute ac prudenter huic vel illi in particulari sua­
deant frequentem seu quotidianam communionem, ne forte hypocrisis fo­
veatur atque sacrilegia patrentur.

522. Communio quotidiana quoad indulgentias lucrandas. —
S. Congr. Ind. die 14 febr. 1906 declaravit, christifideles per quotidia­
nam Communionem lucrari omnes indulgentias, absque onere confes­
sionis hebdomadariae.
Hoc privilegium expresse confirmat Codex: «Christifideles, qui
solent, nisi legitime impediantur... sanctam Communionem in statu
gratiae et cum recta piaque mente recipere quotidie, quamvis semel
aut iterum per hebdomadam ab eadem abstineant, possunt omnes
indulgentias consequi, etiam sine actuali confessione quae ceteroquin
ad eas lucrandas necessaria foret, exceptis indulgentiis sive iubilaei
ordinarii et extraordinarii, sive ad instar iubilaei » (can. 931, § 3) - (35).
Oratio ad fovendum usum Communionis quotidianae ditatur in­
dulgentia quingentorum dierum semel in die, et indulgentia plenaria
suetis conditionibus, si quotidie per integrum mensem oratio pia mente
recitata fuerit (36).
523. Monita pro parochis, concionatoribus et confessariis. —
1. Parochi, concinnatores et confessarii enixe adhortentur fideles eosque
(33)
(34)
(35)
(36)
Preces et

Cfr. Gury-Ball., L c., n. 320, q. 5, not. α.
Cappello, De aetate admittendorum ad primam communionem, p. 49 8.
Cfr. Cappello, De Poenitenda, n. 970 ss.
Pius X. Audientia 30 mali 1905, exhib. 3 iun. 1905; S. Pocnit. 17 nudi 1935. (Ύτ.
pia opera indulgentiis ditata, n. 134.

474

LIBER IV - PARS I - CAPUT VIII

compellant fortiter ac suaviter ad frequentem et quotidianam Commu­
nionem. Ardent issimum Christi ac matris Ecclesiae desiderium pate­
faciant, salutares effectus sacrae Communionis ostendant sicque christifideles magis ac magis afficiantur ad sanctissimam Eucharistiam
frequenter vel etiam quotidie recipiendam.
Id praesertim curare debent quoad pueros recenter admissos ad
primam Communionem, quoad iuvenes utriusque sexus, quoad sodales
confraternitatum ac piarum unionum, et generatim etiam quoad pa­
rentes, ut bonum exemplum, hac in re adeo efficax, suis liberis prae­
beant.
2. Saepissime loquantur de requisitis dispositionibus ad Commu­
nionem frequentem seu quotidianam; doceant, idque non semel aut
bis, effectus eo uberiores esse, quo meliores sunt communicantis dispo­
sitiones; sedula cura inculcent potissimum congruam praeparationem
et gratiarum actionem.
3. Confessio hebdomadaria non est stricte necessaria, ut quis fre­
quenter seu quotidie communicet.

Unde si commode nequeant fideles confiteri singulis hebdomadibus, pos­
sunt nihilominus ad sacram Mensam accedere, quamvis aliquod veniale pecca­
tum, forte etiam deliberatum, commiserint. Expedit tamen ut bis aut saltem
semel, si agitur de viris, vel semel et non bis, de regula generali, si agitur de
mulieribus, hebdomadaria fiat sacrament alis confessio ab iis praesertim qui in
culpas veniales deliberatas labi sident. Quod confessio necessaria non sit, dum­
modo communicantes versentur in statu gratiae, sedulo iidem instruantur, ne
dubiis et anxietatibus sint obnoxii, aut peius peccata formalia committant
ob conscientiam erroneam.
4. Si confessarius comperit poenitentem, qui frequenter vel quo­
tidie communicat, semper in eadem peccata venialia deliberata prolabi
sine ulla emendatione, indicare debet, iuxta superius dicta (n. 512),
eundem recipere Eucharistiam sine pia rectaque mente, i. e. sine dispo­
sitionibus necessariis, et ideo permittere nequit Communionem fre­
quentem seu quotidianam, nisi serio promittat se recta intentione esse
communicaturum, idque facto ostendat.

DE COMMUNIONE SPIRITUALI ET SACRILEGA

475

Articulus Π.

De Communione spirituali ac de Communione sacrilega.
524. Communio spiritualis. — 1. Nomine Communionis spiritualis
intelligitur pium desiderium recipiendi SS. Eucharistiam, cum realiter
suscipi nequit.
«Contingit, ait Angelicus (1), spiritualiter manducare Christum prout est
sub speciebus huius Sacramenti (Eucharistiae), in quantum scilicet aliquis
credit in Christum cum desiderio sumendi hoc Sacramentum ».

Haec Communio, utpote quae valde est grata Christo, quae Sanctis
omnibus admodum in deliciis fuit, et enixe a Patribus Cone. Trid.
commendat ur (2), tamquam fons uberrimus gratiarum debet a con­
fessoriis proponi atque insinuari poenitentibus.
2. Peragitur autem: a) actu fidei, quo spiritualiter communicaturus
Christum sibi realiter in Eucharistia praesentem exhibet; — b) actu
desiderii, quo exoptat in Sacramento suscipere Christum et cum ipso
uniri; — c) actu petitionis, quo Dominum rogat, ut eam gratiarum
ubertatem, quam illis elargitur qui ipsum suscipiunt, nunc sibi elargiri
dignetur (3).
Quidam addunt etiam actum mentis, quo quis in animo fingit ad sacram
Mensam accedere, et hostiam de manu sacerdotis recipere. Haec phantasiae
repraesentatio, quamvis ad fervorem excitandum couferre possit, necessaria
tamen nullatenus est; imo non omnibus facilis evadit. Proinde melius est ab
hisce repraesentationibus abstinere (4).
3. Communio spiritualis fieri potest tam in ecclesia, quam extra:
tam domi, quam alibi; et quidem saepius in die; tam ante quam post
cibum, tam mane quam sero. Sed tempus opportunius est ipsius Missae
tempus, quo sacerdos communicat, ut egregie admonent Patres Tridentini (/. c.); tunc enim sub oculis exhibetur ipsum Sacramentum, atque
ideo corda ardentius inflammantur.
/'a
est in mortali — esto quod non teneatur confiteri — debet
/xx·· cit., q. 88, n. 2.
(2) Sees· XIII, cap. 8.
(3) S. Thom., L c.; Scavini, l. c., n. 152; Gury-Ball.» I. c., n. 157; Rodriguez, Esercisio di
Iterfezione c di virlù crisi ianc, p. 2, trait. VIII, cap. 15.
(4) Ball, ad Gury, l. c., not. 7.

31 — Caitello, De Sacramentis, I.

476

LIBER IV - PARS I - CAPUT Vm

tamen in cordc suo conteri, si velit ut iliter comm unicare spiritualité!.
Hinc Trid. Synodiis (l. c.) requirit vivam fidem caritate informatam.
Fidelibus, qui spiritualis Communionis actum quavis adhibita formula
elicuerint, conceditur indulgentia trium annorum et indulgentia plenaria suetis
conditionibus, dummodo quotidie per integrum mensem actus elicitus fuerit (5).

525. Communio sacrilega. — 1. Quidam scriptores, praesertim
rerum asceticarum, exaggerant gravitatem peccati Communionis sa­
crilegae. Cavendum est ab omni excessu, ne fideles, rudes praesertim et
pueri, in desperationem conficiantur. Patres vero, qui comparant pec­
catum indigne communicantium cum peccato ludae vel ludaeorum
crucifigentium Christum, prudenter sunt interpretandi. Sane haec sunt
accipienda, non secundum aequalitatem, sed secundum quandam pro·
portionalitatem (6).

« Peccatum, ait 8. Thomas (7), indigne sumentium hoc sacramentum, com­
paratur peccato occidentium Christum, secundum similitudinem, quia utrum­
que committitur contra corpus Christi; non tamen secundum criminis quanti­
tatem... Fornicator accipiens corpus Christi comparatur ludae Christum oscu­
lanti, quia uterque ex signo charitatis Christum offendit; non tamen quantum
ad criminis quantitatem... ».
2. Id autem facile intelligitur, si, iuxta doctrinam quam tradit
ipse Angelicus (l. c. in corp.), consideretur quotuplici modo unum pec­
catum dici possit gravius altero: scii, per se, i. e. secundum rationem
suae speciei quae attenditur ex parte obiecti; per accidens, i. e. ratione
circumstantiarum quae attenduntur ex parte peccantis.
1° Peccatum per se, i. e. secundum rationem suae speciei, tanto
gravius est, quanto et nobiliori virtuti directe opponitur, et nobilius
obiectum uniuscuiusque virtutis laedit. Atqui inter virtutes hic est
ordo: primum locum obtinent théologales, quae habent pro obiecto
ipsam increatam divinitatem; dein succedunt virtutes morales sive
cardinales.

Peccata ex genere suo gravissima ea sunt quae directe opponuntur virtu­
tibus theologicis, nimirum fidei, spei et caritati, ex. gr. odium Dei, desperatio,
haeresis, infidelitas, blasphemia etc. In virtutibus moralibus principatum tenet
iustitia, et inter partes potentiates iustitiae primo loco venit religio, habens
pro obiecto specialem honestatem, quae in eo relucet, ut Deo et robus sacris
debitus honor seu reverentia tribuatur. Manifestum est, communionem sacrile(5) S. Poenlt. 7 martii 1927, 25 febr. 1035.
(6) Suoroz, dlsp. 76, sect. 2; Sotus, I. c., (list. 12, q. 1, a. 5; Billot, L c., p. 519.
(7) Loc. cit, q. 80, a. 5, ad 1 et 2.

DE COMMUNIONE SPIRITUALI ET SACRILEGA

477

gain opponi directe virtuti religionis. Proinde hoc peccatum secundum rationem
suae speciei est minus grave, quam ea quae directe et immediate opponuntur
virtutibus theologicis, et est gravius iis quae opponuntur virtutibus moralibus
a religione diversis.
Communio sacrilega non est peccatum maximum omnium quae
religioni adversantur. Nam ad religionis virtutem pertinet reverentia
praestanda tum divinitati propter supremam eius excellentiam, tum
iis quae plus vel minus participant de excellentia divina ob coniunctionein cum Deo. Quare ex genere peccatorum, quae opponuntur religioni,
gravissimum est illud quo directe laeditur reverentia debita divinitati,
sicut periurium; succedunt deinde peccata quibus laeditur honor debi­
tus Christi humanitati, cui, cum sit hypostatice coniuncta Deo Verbo,
cultus latriae tribuendus est (8).

Naviter attendas, alia sunt peccata contra reventiam humanitatis
Christi in propria specie, et haec sunt in se graviora, quia iniuria magis imme­
diate attingit Christum; alia sunt peccata contra humanitatem Christi in
specie sacramenti, et ista tertium ordinem tenent in gravitate sacrilegii. Iterum,
multo gravius committeret sacrilegium qui sacramentum proiiceret in terram
aut sputo vel sordibus foedaret, quam qui indigne communicat (9).
2° Ratione circumstantiarum personae peccantis, accidere potest
ut culpa communionis sacrilegae imminuatur seu peccatum fiat minus
grave, « puta in his qui ex quodam timore, ne deprehendantur in pec­
cato, cum conscientia peccati ad hoc sacramentum accedunt » (10).
3. Certum est, gravius peccatum esse ad Eucharistiam accedere
cum gravioribus peccatis, quam cum levioribus, per se loquendo; nam
ita communicans indignior est, et maius impedimentum ponit effectui
huius sacramenti, ac maiorem fictionem simulat. Ratione vero scandali,
contemptus, vel alterius circumstantiae accidere potest e converso, ut
gravius peccet, accedendo ad hoc sacramentum, qui minora habet
peccata (11).
(8) Suarez, l. c., n. 6.
(9) Cfr. S. Thoin., I. c., ad 3.
(10) S. Thom., I. c.. In corp.; Suarez, l. c., η. 8.
(11) S. Thom., I. c.; Suarez, I. c., n. 9.

PARSlII.

De SS. Eucharistia prout est sacrificium

526. SS. Eucharistia non solum, qua sacramentum, est cibus spiri­
tualis ad refectionem animarum nostrarum, sed ita etiam est instituta,
ut, dum sacramentum conficitur, Christus D. per sacerdotem, legitimum
ministrum, in verum et proprium sacrificium Deo Patri offeratur.
Can. 801 concinne et accuratissime doctrinam catholicam ita tradit:
« In sanctissima Eucharistia sub speciebus panis et vini ipsemet Christus
Dominus continetur, offertur, sumitur ».
Nobis, principiis mutuatis e theologia dogmatica, loquendum est
de SS. Eucharistia ut est sacrificium.

CAPUT I.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII
Articulus I.

De natura sacrificii eucharistici.
527. Notio (1). — 1. Sacrificii nomen, a sacro faciendo derivatum,
lato et stricto sensu usurpari potest. Lato sensu omne opus, imo qui­
libet actus sive externus sive internus in honorem Dei elicitus vocatur
sacrificium. Hac lata significatione accipitur a D. Augustino (2), et in
(1) S. Thorn., /. c., q. 83, a. 1; II-II, q. 85; Suarez, dfep. 73. acct. 1; Lugo, disp. 19,
sect. 1; S. Alph., L c., η. 304; S. Bellarnu. lib. V (lib. I de. sacrificio), cap. 2; Vasquox,
disp. 220, cap. 3; Sasso, l. c., p. 472 bh.; Billot, l. c., p. 531 ss.; De Augustinis, l. r., p. 707 ss.;
Lahousse. L c., p. 202 se.; M. de la Taille, Mysterium fidei, p. 15 ss.
(2) De civitate Dei, lib. X, cap. 6.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

179

ipsis Sacris Litteris (3). Hinc S. Thomas ait: «Omne illud quod Deo
exhibetur ad hoc ut spiritus hominis feratur in Deum potest dici sa­
crificium » (4).
Contra, stricto sensu sacrificium est spéciales ac praecipuus reli­
gionis actus, a ceteris plane distinctus. At variae sunt DD. definitiones
de sacrificio proprie dicto (5).
2. Attenta doctrina D. Thomae, Suarcsii, Dugonis et 8. Bellarmini, sacrificium sic adaequate definimus: Peculiaris actus cultus divini
externi, quo homo, rem aliquam sensibilem substantialem sibi substituens,
vcluti sui vice, Deo offert, cum eiusdem rei destructione reali aut aequivalenti, in signum legitime institutum, quo significatur, eam esse excel­
lentiam Dei primi principii, ultimi finis et absoluti dominii, ut dignus
sit in cuius cultum vita humana immoletur.
Sacrificium est certissime in genere signi. Id enim ex ipsa rei na­
tura manifesto eruitur. Nam sacrificium est actio hominis externa, qua
res aliqua sensibilis mutatur. Porro haec actio materialiter considerata
nihil in se habet, unde cultus Dei censeri possit. Igitur ut eiusmodi actio
sit cultus Dei, necesse est, ut peculiari relatione ad Deum colendum
referatur. Hanc vero relationem nonnisi ex significatione ipsi propria
habere potest. Ergo sacrificium formaliter signum et quidem sacrum
existimari debet (6).
3. Certum est, quatuor esse de ratione sacrificii generice considerati:
1° Requiritur aliqua destructio seu immutatio rei sensibilis et
substantialis, et ideo permanentis, qua mutatione res usui communi
subtrahitur.
Qualis destructio i. e. immutatio exigatur, non convenit inter DD. Quidam
censent suilicere moralem immutationem rei offerendae per quandam consecra­
tionem, ut Viva (7), et probabile habet Suarez (8). Alii existimant solam im­
mutationem perfectivam seu consummativam, transformativam in melius ad es(3) Ps. XI.1X, I I; L, 1!): Eccli. xxxv, 2; Sop. ili, 6; Rom. xn, 1; llcbr. xm, 16.
(4) S. thcol., III, q. 22, a. 2.
(5) S. Bcllarmlnus (/. c.) ita definit: « Oblatio externa facta soli Deo, qua ad agnitionem
humanae infirmitatis ot professionem divinae Maiestatis a legitimo ministro res aliqua sensi­
bilis et permanens ritu mystico consecratur ct transmutatur ».
Suarez (Z. c„ n. 2) banc tradit definitionem: · Externa et sensibilis actio qua res aliqua
ita Deo offertur, ut legitimo ac sollemni ritu in Dei honorem et cultum aliquo modo immu­
tetur a publico et legitimo ministro ».
Alii brevius: «Actus externus religionis continens supremum cultum latriae, solique
Deo debitum ». Cfr. Lugo, l. c., n. 1; Pasqualigo, op. cit., q. 4 ss.; Lacroix, lib. VI, part. II,
Dc sacrificio Missae, n. 3.
(6) S. Thom., II-II, q. 85, a. 1. ad 1 ot 3; Suarez, I. c., n. 3: Sasse, l. c.. p. 475: Billot.
/. c., p. 538.
(7) De Each., dlsp. 5, q. 1, a. 2.
(8) Loc. cit., sect. 5, n. 5.

180

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

sentiam sacrificii pertinere (9). Communiter AA. docent do ratione sacrificii
esse destructionem rei oblatae, formalem aut acquivalentem (10).
Haec sententia vera videtur.
2° Requiritur rei destructae oblatio soli Deo facta, ideoque sine
sacrilegio nequit alteri cuilibet rei vel personae, praeterquam Deo, sa­
crificium offerri (11). Destructio et oblatio vocantur sacrificatio.
3° Oblatio rei destructae fieri debet a legitimo ministro, i. e. a
ministro qui publica auctoritate est institutus. Necesse non est, ut
destructio physice ab eo peragatur; satis est, ut moraliter ab eo pro­
cedat, quatenus mandet, iubeat etc., in ordine ad oblationem.
4° Eiusmodi destructio et oblatio significat, hominem agnoscere
summam Dei excellentiam atque supremum Dei dominium in omnes
res creatas, et consequenter totalem hominis dependentiam a Deo,
adeo ut dignus Deus sit, in cuius cultum vita nostra ac totum esse
nostrum immoletur (12).
Sacrificium convenit cum sacramento, quatenus est quoddam signum sa­
crum. Differt autem multiplici ratione. Sacramentum est signum practicum
sanctificationis et gratiae; sacrificium, contra, est signum interioris cultus. Ex
qua differentia aliae sequuntur: sacramentum, aliter ac sacrificium, non est do
iure naturae, nec potest esso institutionis humanae, nec semper ac necessario
conficitur a sacerdote; domum sacramentum efficaciam habet per modum
efficientiae, sacrificium vero per modum impetrationis (13).

528. Divisio. — Sacrificia dividuntur praecipue ex triplici capite:
ratione finis, ratione modi offerendi, et ratione valoris seu efficaciae.
1. Ratione finis, sacrificium est latreuticum, eucharisticum, impetratorium, propitiatorium. Nullum est sacrificium, in quo hae rationes
haud exsistant. Etenim omne sacrificium est adoratio latriae seu intelle­
ctus agnitio et voluntatis submissio erga infinitam Dei excellentiam.
Cum hac vero agnitione divinae excellentiae necessario connectitur
per se gratiarum actio et petitio, qua homo profitetur, quidquid est et
habet, esse a Deo, et a Deo exspectanda et petenda esse omnia, quibus
(9) Cfr. Lahoussc, l. c., n. 202; Stissc, l. c., p. 477.
(10) S. Bellarm., I. c.,· Vasquez, l. c., n. 12; Lugo, l. c., n. 7; Pas quali go, L c.t q. 10 ss.;
S. Alph., L c.; Saese, l. c.; Billot, l. c., p. 539; Do Augustinis, l. c., p. 710.
(11) Cfr. S. Thom.. IMI. q. 85, q. 2.
(12) Cur mors martyrum non fuit verum et proprium sacrificium? Ita egregio respondet
Card. Lugo (L c., n. 14): · Quia licet ex privata eorum intentione fuerit in Dei cultum et in
protestationem supremae Dei potestatis in vitam et mortem: non tamen fuit ad hoc instituta
per aliquam publicam auctoritatem: mors autem Christi ideo potuit esso verum sacrificium,
quia potuit ex divina institutione hoc significare: sicut etiam sacrificium eucharisticum ex
publica Christi institutione accepit hanc significationem ·.
(13) Suarez, l. c., sect. 2, n. 2 ss.; Pasqualigo, l. c., q. 53; Sporer, L c., n. 90; Lacroix,
i. c., n. 61*8.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

481

indiget. Praeterea in statu naturae lapsae necessario inest sacrificio
significatio divinae iustitiae placandae et expressio indigentiae expiatio­
nis; et ideo in hoc statu cultus sacrificus speciali titulo homini con­
veniens est (14).
2. Ratione modi offerendi, sacrificia dividuntur in cruenta et in­
cruenta. Ante Christum, cruenta constituebant ipsam cultus substantiam ;
incruenta accidentaliter solum, seu accessorie ut plurimum adhiberi so­
lebant. Rursus sacrificium incruentum dividi debet in illud quo victima
offertur in propria specie, et illud quo offertur in specie sacramenti.
Primum habetur, quando res oblata non est ex natura sua capax
cruentae destructionis, ex. gr. panis, vinum, thus et similia. Secundum
contingit solum in SS. Eucharistiae sacramento, ubi formalis immola­
tionis ratio consistit in quadam separatione corporis a sanguine, quae
tamen non est nisi penes habitum externum in quo sub panis et vini
speciebus ipse Christus D. vere, realiter et substantialiter praesens
constituitur (15).
3. Ratione valoris seu efficaciae, praecipua divisio est in sacrificia
quae habent valorem ex solo opere operantis, et sacrificia quae habent
valorem tum ex opere operantis tum ex opere operato. Verba « ex opere
operato » hoc sensu intelligi debent, quatenus sacrificium valorem la­
treuticum vel impetratorium habet independenter a devotione homi­
num offerentium, ex hoc solo quod valide peragitur iuxta legem in­
stitutionis suae.
Sacrificia V. T. in foro externo per se valebant ad tollendas irregularitates
et legales immunditias, quia praecise pro his tollendis erant a Deo instituta in
figuram verae expiationis per Christi sacrificium offerendae; in foro interno
valebant dumtaxat secundum devotionem offerentium.
In sacrificio crucis attenditur omni ox parte valor infinitus ex opere ope­
rantis Christi. In Missa (16) praeter valorem ex opere operantis ministri, qui
deesse potest, semper valor inest ex opere operato, ita quidem ut hoc sacrifi­
cium nulla hominum indignitate aut malitia inquinari possit (17).
(1 1) Cfr. S. Thom., I-II, q. 102, n. 3, ad 8: Suarez, t. c., sect. 7; Sasse, l. c.. p. 487 s.
(15) Sporer, l. c., cap. 2, de sacrificio in communi et Missa in specie, n. 54 ss.; Lacroix.
Z. c., n. 4; S. Alph., I. c.; Franzelln, Z. c., pag. 323 ss.
(10) Nomen Missae ex missione, dimissione sive catechumenorum post explanatas Sa­
cras Scripturae, quando diaconus clamabat: · recedite catechumeni », sive fidelium finitis my­
steriis per verba: « ite, missa est », originem trahit. Ratio autem cur totum sacrificium ab hoc
ritu accidentali nominatum sit, merito ex disciplina arcani repetitur. Improbabilis videtur
eorum sententia, qui nomen Missae vel ab hebraeo HÇÇ (DeuZ. xvi, 10) vel a graeco
derivandum osso opinantur. Cfr. Suarez, disp. 74, sect. 3, n. 2: Bona. op. cit.. lib. I, cap. 1.
n. 1 ss.; S. Bellarm., Z. c., lib. I, cap. 1; Sporer, Z. c.; n. 61; loannes Durandus, De ritibus
ecclesiasticis, cap. 1; Lacroix, Z. c., n. 1; Lahousso, Z. c., n. 213.
(17) Cone. Trid., Sees. XXII. cap. 1; S. Thom., Z. c.. q. 79. a. 5; q. 82, a. 1; in IV
D. 12. q. 2. a. 1, q. 2; D. 45, q. 2, a. 2. q. 3, et a. 3, q. 1, ad 3; Suarez, disp. 79, sect. 1,
n. 3; Albertus, in IV D. 13, a. 31; Sotus, q. 2, a. 1; Lugo, I. c., sect. 12, n. 239.

482

LIRER IV - PARS II - CAPUT T

529. Principia. — I. In Missa offertur Deo verum et proprie dictum
sacrificium.
Est veritas de fide ex Cone. Trid. (18): « Si quis dixerit, in Missa
non offerri Deo verum et proprium sacrificium, aut quod offerri non sit
aliud quam nobis Christum ad manducandum dari: a. sit ».
Sane in Missa omnes conditiones seu elementa concurrunt, quae
requiruntur ad verum et proprium sacrificium, et quas breviter supra
indicavimus (n. 527, 3). Hac de re fuse disserunt dogmatici (19).
530. II. Missa complectitur omnes fines speciales diversorum sacri­
ficiorum V. L.
Ratio seu finis sacrificii eucharistici quadruplex est. Quatenus sa­
crificium offertur in Dei honorem et cultum, dicitur latreuticum; qua­
tenus offertur in gratiarum actionem, dicitur eucharisticum; quatenus
offertur pro beneficiis obtinendis, dicitur impetratorium; quatenus of­
fertur pro remissione peccatorum seu pro Deo placando, dicitur propitiatorium.
In lege antiqua pro his diversis finibus obtinendis diversa erant a
Domino instituta sacrificia. Sacrificium N. L·. ordinatur ad omnes hos
fines, et ideo aequivalet omnibus sacrificiis V. L. eisque excellit. « Haec
est oblatio illa munda, ait Cone. Trid. (20), quae per varias sacrificio­
rum naturae et legis tempore similitudines figurabatur, utpote quae
bona omnia, per illa significata, velut omnium consummatio et per­
fectio, complectitur ».
Ergo sacrificium Missae est latreuticum, eucharisticum, impetrato­
rium et propitiatorium.

Idem Concilium Trid. expresse definivit: «Si quis dixerit, Missae sacrifi­
cium tantum esse laudis et gratiarum actionis, aut nudam commemorationem
sacrificii in cruce peracti, non autem propitiatorium; vel soli prodesse sumenti:
neque pro vivis et defunctis, pro peccatis, poenis, satisfactionibus ct aliis necessi­
tatibus offerri debere: a. sit. » (21).
De hac re vide dogmaticos, qui efficaciam sacrificii eucharistici egregie
vindicant (22).
(18) Sess. cit., can. 1.
(19) S. Thorn., I. c., <1. 83. a. 1; Suarez, disp. 74, sect. 2; Lugo. 7. c.. sect. 2; S. Hcllann.,
I. c., cap. 5 88.; Vasquez, disp. 221; Lacroix, 7. c., n. 6; Sporer, I. c., n. 62; Franzclln,
7. c., p. 339 as.; Lahousse, l. c.. n. 215 es.; Billot,l. c p. 549 ss.; Sasso, l. c., p. 502 88.;
De Augustinis, l. c.. p. 732 ss.; Pescb, op. cit., VI, n. 8o2 ss.
(20) Sees. XXII, cap. 1·
, „ . „„„ „
(21) Sess cit can. 3; cfr. etiam can. - et cap. 2.
(22) S Thom Z e · Suarez, disp. 78 et <9; Lugo, Z. c., sect. 8, 9 ct 12; S. Bellarm.,
I c can 11vksoue; disp. 227 «M Billot, 7. c., p. 585 ss.; Lahousse, Z. c. n. 267 ss.;

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

1^3

531. III. Missa est repraesentatio realis sacrificii crucis.
Sacrificium Missae esse cruenti sacrificii repraesentationem, et
quidem essentialem, certissimum est (23). Nam ratio sacrificii a posi­
tiva institutione Christi D. pendet: Christus vero hanc repraesentatio­
nem sacrificii crucis omnino voluit, et quidem ita instituit sacrificium
eucharisticum, ut ex ipsa sua natura et modo quo offertur, sit relati­
vum ad sacrificium crucis. ■>
532. IV. Missa non est sacrificium a sacrificio crucis plane distin­
ctum, sed secundum quendam respectum unum cum illo, secundum alium
respectum sacrificium distinctum dici debet.
Gone. Trid. (I. c.) docet: «In divino hoc sacrificio, quod in Missa
peragitur, idem ille Christus continetur et incruente immolatur, qui in
ara crucis semel se ipsum cruente obtulit... Una enim eademque est
hostia, idem nunc offerens sacerdotum ministerio, qui se ipsum tunc
in cruce obtulit, sola offerendi ratione diversa ». — Evidens est, hos duos
modos offerendi specie inter se differre, ut omnes theologi docent: num
vero ob hanc differentiam ipsa sacrificia specie ab invicem differant,
DD. in diversas abeunt sententias. Uti patet, haec quaestio est potius
de modo loquendi. Rectius dicuntur simpliciter diversa sacrificia; potius
quam unum idem que absolute, seu unum et idem sacrificium secun­
dum quid dici debet (21).
Praeter hoc discrimen, aliae sunt diversitates accidentales, quibus sacrifi­
cium eucharisticum a sacrificio crucis differt. Victima est eadem numero; sed
in cruce erat Christus adhuc passibilis et mortalis, dum in Missa Christus im­
passibilis ct immortalis offertur. In cruce Christus solus erat sacerdos se offerens
visibiliter; sacrificium eucharisticum per sacerdotes ministros Christi %visibiliter
offertur.
In sacrificio crucis finis et effectus est meritum ac satisfactio ad opus
redemptionis complendum, in sacrificio Missae est applicatio meriti et satisfa­
ctionis in cruce consummatae. Demum sacrificium crucis est sacrificium sim­
pliciter absolutum, utpote quod ad nullum aliud sacrificium refertur tamquam
signum eius ac repraesentatio; sacrificium eucharisticum, contra, est relativum
essentialiter ad sacrificium crucis eiusque repraesentatio (25).
(23) Cone. Trid., Sess. cit., cap. 2.
(24) Suarez, disp. 76. sect. 1; Lacroix. 7. c., η. 9; Sporer, 7. c.. n. 72 s.; Franzclln, 7. c.,
p. 417; Sasse, 7. c., p. 513; Billot, 7. c., p. 551 s.
(25) Si Missae sacrificium, quod a sacerdotibus ministris Christi offertur, cum sacrificio
a Christo in ultima coena oblato comparetur, facile intelltgitur, utrumque esse idem specie
sacrificium.
At plures habentur differentiae accidentales. non solum ratione loci, temporis et caere­
moniarum, sed etiam 1° ex parte offerentis, cum in ultima coena sacerdos visibilis fuerit Chri­
stus, qui per se ipsum sacrificium offerebat, nunc vero sacerdos visibilis sit homo minister
Christi; 2° ex parte victimae oblatae, quae in ultima coena erat mortaUs, nunc autem est im-

484

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

533. Essentia sacrificii eucharistici. — 1. Variae fuerunt olim
DD. sententiae hac de re.
Quidam putarunt sacrificium consistere in sola communione sa­
cerdotis (26).
Alii docuerunt, essentiam Missae esse reponendam in quacumque
actione, quae inter consecrationem et communionem circa sacramen­
tum exercetur, scii, vel in elevatione, vel in oblatione verbali quae fit
statim post consecrationem, vel in fractione hostiae et commixtione
specierum (27).
Alii cum S. Bellarmino (28), cum Lugone, saltem aliquo sensu (29),
et S. Alphonso (30), dixerunt sacrificium eucharisticum constare tum
consecratione tum sumptione sacerdotis. Alii aliter opinati sunt.
Plerique censuerunt solam consecrationem ad essentiam sacrificii
Missae pertinere, communionem vero nonnisi ad eiusdem integritatem
et perfectionem extrinsecam requiri.
Haec sententia, quae olim erat communior (31), hodie communis
est apud AA. Sane unum vel alterum dumtaxat invenimus auctorem
ex recentioribus, quos diligentissime singulos perlegimus, ab hac do­
ctrina recedentem (32).
Fatendum, sententias istas non esse plane diversas atque oppositas, cum
theologi non semper iisdem verbis utantur caque eodem sensu accipiant. V. g.
aliud est, proprie et accurate loquendo, quaerere de essentia sacrificii eucha­
ristici, aliud quaerere de necessitate eiusdem, ut disserunt 5. Bellarminus, Lugo
aliique.
mortalis; 3° ex parte significationis mysticae, quatenus sacrificium in ultima coena reprae­
sentabat mortem Christi futuram, dum sacrificium eucharisticum repraesentat perenniter in
Ecclesia mortem Christi praeteritam; 4° ex parte meriti in Christo principaliter offerente,
quatenus sacrificium in ultima coena ut opus Christi operantis crat meritorium; nune vero
sacrificium ex parte Christi offerentis non est meritorium, cum Christus non sit amplius in
statu merendi, sed solum valet ad applicanda merita Christi in cruce consummata. Cfr. Suarez,
l. c., sect. 1, n. 2 s.
(26) Cfr. Suarez, disp. 75, sect. 4, n. 1.
(27) Cfr. Ioan, a S. Thoma, De Euch., disp. 32, a. 1.
(28) Loc. cit.» cap. 27.
(29) Loc. cit., sect. 5, n. 72 ss. Sententia Lugonis eo sensu differt a sententia S. Bellar·
mini, quatenus ipso asserit sumptionem simul cum consecratione concurrero ad rationem
oblationis, ita tamen ut in sola consecratione seorsum considerata iam inveniatur quidquid
per se sufficeret ad victimae destructionem.
(30) Loc. cU.9 n. 305.
(31 > S. Alph. (Z. c.), quamvis sequatur opinionem S. Bellarminl ct aliorum ut probabi­
liorem, tamen hanc vocat valde probabilem et communiorem.
(32) Omittimus veteres DD., quod videsis apud Suarez (Z. c., sect. 5, n. 3) et S. Alph.
(Z. c.). Recentes tantum allegamus sive dogmaticos sive morallstas: Franzelin, Z. c., p. 418;
Do Augustinis, Z. c., p. 753 ss.; Billot, Z. c., p. 569 ss.; gaeso, Z. c., p. 517 ss.; Lahousse,
Z. c., p. 765 ss.; Ilurter, Z. c., III, n. 419; Pesch. Z. c., n. 897 ss.; Ball.-Palm., Z. c., n. 228;
D’Annibale, Z. c., 5 258; Gury-Ball., Z. c., n. 151; Gury-Ferrcres, Z. c., n. 349; Génicot, Z. c.,
n. 213; Lehmkuhl. Z. c.. n. 229; Noldin. Z. c., n. 163; Gasparri, Z. c., n. 23; PJghi, Z. c., n. 164.
De genuino conceptu sacrificii eucharistici valde erudite disserit M. de la Taille In egregio
opere Mysterium Fidei, p. 319 ss»

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

2. Ultima ex memoratis sententiis, quae affirmat essentiam sacri­
ficii Missae in sola consecratione consistere, ut vera certaque habenda est.
Sane:
1° Essentia sacrificii in ea actione consistere debet, quae nomine Christi
exercetur, siquidem Christus ut principalis sacerdos actionem essentialiter sa­
crificalem exercere debet; atqui consecratio est ac ea sola, quae strictissimo
sensu nomine Christi exercetur. Ergo.
2° In ea actione essentia sacrificii Missae reponenda est, cui notae essen­
tiales cuiuslibet sacrificii conveniant. lamvero in sola consecratione omnia per­
fecte habentur, quae ad essentiam sacrificii requiruntur. Ergo. Sane in conse­
cratione Deo offertur res sensibilis a proprio ministro iuxta legitimam institu­
tionem per destructionem hostiae ad supremum Dei dominium agnoscendum.
Adesse et essentialiter compleri destructionem in consecratione, ex infra dicendis
patebit (n. 538), sive Lessii, sive Vasquez, sive Lugonis theoria spectetur.
3° Haec doctrina est conformior modo loquendi S. Scripturae, liturgiarum, SS. Patrum et Doctorum (33).
Tlodie accedit expressa confirmatio ex Pii XII Encycl. « Mediator
Dei ct hominum», 20 nov. 1947 (A. A. S., XXXIX, 521).
Quod vero communio sacerdotis ad integritatem et perfectionem
extrinsecam sacrificii requiratur, evidens est. Nam Christus ponitur
sub speciebus eucharisticis per modum cibi et potus, et ideo communio
seu sumptio specierum necessaria prorsus est, quatenus sacrificium
eucharisticum ex propria ratione ordinem includit ad participationem
victimae. Proinde haec ad integritatem sacrificii pertinet, non quasi
sit de essentia eius, sed quatenus est « extrinseca quaedam perfectio
et consecutio cuiusdam finis intenti in ipsa re consecrata et sacrifi­
cata » (34).
Authentice id confirmatur a Pio XII in Encycl. « Mediator Dei
ct hominum ».

534. Consectaria. — Ex hac doctrina nonnulla consectaria pract-ici momenti sequuntur:
1° Applicatio Missae necessario fieri debet ante consecrationem,
adeo ut postea facta tamquam nulla et prorsus invalida habenda sit.
2° Qui consecrationi interfuit, sacrificio Missae quoad substan­
tiam interfuit et fructuum eiusdem particeps fit; quamvis Ecclesiae
praecepto audiendi die festo Sacrum non satisfaciat, cum integra
Missa praecipiatur.
(33) Suaroz, L c.; Snase, l. c.; Billot, L c., p. 572 88.; Gasparrl, l. c., n. 24.
(31) Suaroz, L c., n. 10.

486

LIBER IV

PAILS ΤΙ - CAPUT I

3° Celebrans semper tenetur de suo sacrificio communicare, nec
ullo modo ei licet sumere hostiam in alia Missa vel ab alio sacerdote
consecratam, et hostiam a se consecratam reponere ex. gr. in pyxide
vel in ostensorio.
4° Eadem hostia, quae simul cum calice consecrata fuit, et non
alia, debet frangi et a celebrante sumi; siquidem liturgica fractio
hostiae est praeparatio ad manducationem.
5° Ipsa hostia modo consecrata, et non alia antea consecrata,
per se elevari debet, ut adoretur; imo omnes caeremoniae Missae per
se in una eademque hostia peragi debent: id sane postulat integritas
plena et perfecta sacrificii (35).
6° Sine causa gravissima non licet particulas in Missa conse­
cratas sumere de altari ante communionem celebrantis, ut distribuantur
fidelibus communicaturis: siquidem ex eodem sacrificio prius sacerdos
celebrans, dein fideles communicare debent. Diximus sine causa gra­
vissima, quae occurrit, ubi agatur de viatico ministrando, et desint
aliae particulae consecratae.
Pariter hostiae in Missa consecratae non sunt prius reponendae,
sed usque ad peractam communionem relinqui debent super altari,
quia pertinent aliqua ratione ad sacrificium quod communione ab­
solvitur.

*

535. Utrum iure divino, an mere ecclesiastico teneantur commu­
nicare sacerdotes litantes. — Theologi communius docent, et recte qui­
dem, iure divino necessariam esse communionem celebrantis.
Ratio, quia sacrificium eucharisticum, sicuti ex divina institutione
ordinem habet intrinsecus ad sumptionem, ita vi institutionis haec
sumptio ad eius integritatem et perfectionem exigitur. Quod autem
exigitur vi institutionis, iure divino id requiri palam est. Porro quod
necessarium est ad integritatem et perfectionem sacrificii, ab ipso sa­
cerdote offerente praestari debet. Ergo sacerdos offerens iure divino
tenetur ad participationem sacrificii.
Hanc obligationem ex intima natura sacrificii non obscure derivat
Concilium Toletanum XII; et ipsum Concilium Trid. (36) innuere vide­
tur, sacerdotes celebrantes obstringi praecepto divino ad Eucharistiam
sub utraque specie sumendam (37).
(35) S. Alph., lib. III, n. 205; Noldln, I. c., n. 163.
-B
(36) Sees. XXI, cap. 1.
(37) Cfr. S. Thom., I. c·, q. 82, a. 1; Suarez, l, c»9 n. 16; Sasso, Z. c., p. «520; Lalioussc·
L c., n. 214.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

487

536. An consecratio utriusque speciei necessaria sit ad essentiam
sacrificii eucharistici. — Quidam theologi docuerunt, aut saltem pro­
babile existimarunt, alterutram consecrationem per se solam ad es­
sentiam sacrificii sufficere (38).
At communissima DD. sententia est, ad essentiam sacrificii Missae
requiri, consecrationem utriusque speciei.
Sane :
1° Eatenus sacerdotes peragunt sacrificium, quatenus id, quod
Christus fecit, ipsi quoque in eius commemorationem faciant, iuxta
illud: « hoc facite in meam commemorationem ». Atqui Christus in ultima
coena obtulit sacrificium in utraque specie. Ergo consecratio utriusque
speciei est necessaria omnino, ut ratio sacrificii habeatur; secus sacri­
ficium non constaret essentialiter iis quae Christus fecit et quae ab
Apostolis fieri iussit.
2° Christus voluit ut sacrificium eucharisticum expresse reprae­
sentaret mortem cruentam crucis. Atqui hoc requirit consecrationem
utriusque speciei; nam, licet quaelibet consecratio aliquatenus reprae­
sentet mortem Christi (cum Christus in statu cibi constituatur, et cum
species panis vi verborum nonnisi corpus, species vini nonnisi san­
guinem repraesentet), tamen consecratio unius speciei sine altera non
expresse repraesentat mortem Christi cruentam, passionem, sanguinis
effusionem; quae sanguinis effusio in sacrificio eucharistico in eo cer­
nitur, quod duplici consecratione ponitur distinct-ini corpus Christi sub
speciebus panis et sanguis sub speciebus vini. Ergo.
3° Christus tum oblatione sacrificii in ultima coena, tum sacri­
ficium eucharisticum iugiter offerens in nostris altaribus, est sacerdos
in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Atqui Melchisedech pa­
nem et vinum obtulit. Ergo ut typo respondeat antitypus, oportet es­
sentia sacrificii Missae complectatur consecrationem utriusque spe­
ciei (39).

S. Alphonsus (Z. c.) putat contrariam sententiam non carere probabi­
litate.
Génicot (l. c.) haec habet: « Nihilominus aliqui AA. etiam recentes proba­
bilem dicunt sententiam quae alterutrius speciei consecrationem ad essentiam
sacrificii sufficere autumant: quod tamen non videtur admittendum ».
(38) Colitin. Tourncly. Dr. Euch., part. 2, cap. 3, art. 2, sect. 3, conci. 2: Adrianus. iu IV
quacst. dc Euch., § Viso do impedimento, v. Pro responsione; Bonacina, De Euch., disp. 4,
<i. 8, p. 2. n. 7: Henriquez, lib. IX, cap. 9, n. 1.
(39) S. Thom., I. c., q. 80, a. 12. ad 3; Snarcz. I. c., sect. 6, n. 6; Tauro. 1. c., sect. 8.
n. 10 1 ss·: S. Bellarm., Z. c., cap. 22: S. Alph.. I. c„ n. 300; D’Annibale, I. c„ § 258; Gaspard,
I. c., n. 25: NoIdin, /. c., n. 101; Sasse, Z. c.. p. 521; Franzcltn. I. c.. p. 392 ss.: l.ahou-se,
I. c.’, n. 241; Billot, Z. c., p. 569; Génlcot, Z. c., n. 214; Lebmkuhl, Z. c., n. 229.

488

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

Noldin (l. c.) ait: « Vera esso videtur sententia, secundum quam ad es­
sentiam sacrificii consecratio utriusque speciei requiri affirmatur ».
Lehmkuhl (l. c.): «At nullo modo probabile est, alterutram consecrationem
per se solam sufficere ad essentiam sacrificii Missae ».
Basse (l. c.): «Attamen sententia est communissima theologorum atgue unice
vera et omnino tenenda, ad essentiam sacrificii utriusque speciei consecrationem
requiri ».
Mature perpensis rationibus, hanc sententiam ut unice veram,
speculative loquendo, amplectimur, et contrariam opinionem tamquam
improbabilem habemus; nec obstat paucorum DD. auctoritas extrinseca, quae huiusmodi improbabilitatem auferre posse non videtur.
Eo vel magis id affirmandum, quia Encycl. « Mediator Dei et
hominum » Pii XII traditae doctrinae manifesto favet.

537. Consectaria. — Ex dictis nonnulla consequuntur:
1° Si desit alterutra materia, numquam licet celebrare; quod si
defectus in alterutra inveniatur post factam consecrationem, aha ma­
teria quaerenda et consecranda est, ut sacrificium perficiatur.
2° Si perfici sacrificium nequeat, vel quia non adest materia, vel
quia defectus eius animadvertitur, quando res non patitur, ut sup­
pleatur, puta post unam aut alteram hebdomadam, controvertitur,
an satisfactum sit necne obligationi celebrandi pro eo, qui dedit sti­
pendium.
Iuxta communissimam sententiam, quam unice veram, speculative, habe­
mus, ut supra diximus, sacerdos suae obligationi non satisfecit ; proinde aliam
Missam celebrare, aut stipendium offerenti restituere, aut, si de pluribus Missis
agatur, a Sede Apostolica condonationem obtinere debet. At, aiunt nonnulli,
si admittatur probabilitas opinionis contrariae, quae tenet, essentiam sacrificii
etiam in sola consecratione unius speciei haberi, sacerdos probabiliter satisfecit
obligationi celebrandi pro stipendio. Porro qui suae obligationi probabiliter
iam satisfecit, non tenetur eam iterum implere, et ideo in casu, aiunt, sacerdos
non tenetur aliud Sacrum facere aut restituere offerenti stipendium (40).
In praxi, cum probabilis non videatur praefata opinio, suadendum omnino
est, ut denuo satisfiat obligationi, scii, ut vel alia Missa celebretur vel, praeser­
tim si de pluribus Missis agitur, ad S. Sedem recurratur, quae de thesauro
Ecclesiae, si et quatenus opus est, provide consulit.
538. Ratio formalis sacrificii eucharistici. — 1. Cum Missa sit ve­
rum et proprie dictum sacrificium secundum fidem catholicam (n. 529),
(40) Cfr. Ball.-Palm., L c., n. 230; Noldin, l. c.t n. 164; Gnry, Casus, un. 1 19, 254; Gon·
nari, Consult., I, cons. LXXXI.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

489

manifeste sequitur eadem fide certum esse, in Eucharistia omnes notas
reperiri, quae ad essentiam veri sacrificii generarim constituendam per­
tinent. Quae sit autem praecise formalis ratio, unde Eucharistia sit
sacrificium, quaestio est valde difficilis.
2. Variae sunt theologorum sententiae. Quidam dicunt, ideo con­
secrationem esse sacrificium, quia in ea intervenit destructio substan­
tiae panis et vini (41).
Alii docent, consecrationem esse sacrificium, quatenus destruitur
panis, ut producatur Christus (42).
Alii tenent, eatenus rationem sacrificii repositam esse in consecra­
tione, « quatenus per illam efficitur ut ipso corpore et sanguine Christi
consecrato et realiter ibi contento, cruentum illius sacrificium quod in
cruce oblatum est, repraesentetur » (43).
Plures cum Lessio (44) reponunt formalem rationem sacrificii in
sacrament ali separatione corporis a sanguine; quam eatenus dicunt
vere esse sacrificalem, quatenus est actio de se tendens ad veram et
realem occisionem a qua solum per accidens impeditur.
Alii demum cum Card. Lugone (45) censent internam et formalem
rationem sacrificii eucharistici esse reponendam in consecratione, qua­
tenus per eam Christus cum admirabili exinanitione sanctissimae hu­
manitatis statum et modum exsistendi sacramentalem induit, in quo
caro eius vere est cibus et sanguis vere est potus.
Ex variis sententiis duae sunt meliores, ut omnes theologi recentes affir­
mant, scii, sententia Lessii, quam inter recentiores tenent Pesch (46) ac Bil­
lot (47), et sententia Lugonis, quam plerique recentiores sequuntur, ex. gr.
Franzelin (48), De Augustinis (49), Eggcr (50), Hurler (51), Lambrecht (52),
Basse (53), Einig (54), Ball.-Palm. (55), Lahousse (56).

Haec sententia nobis praeferenda videtur, utpote quae solidum
(41) Cfr. Lugo, l. c., sect. 4, n. 51.
(42) Suarez, l. c., sect. 5, n. 4.
(43) Vasquez, disp. 220, cap. 7.
(44) De perfeci. divin., lib. XII, cap. 13. De eadem re agit in 3, q. 83, a. 1. dub. 6,
n. 31 s.; De turc cl iusl. II, cap. 38, dub. 2.
(45) Loc. cil., sect. 5, u. 65 ss.
(46) Dc Euch., sect. 3, a. 2, prop. XCI.
(17) Loc. cil., p. 580 ss.
(48) Loc. cil., p. 390 ss.
(49) Loc. cil., p. 753 ss.
(50) Enchirid. Ihcol. dogm. specialis, tract. 9, c. 3, a. 3.
(51) Loc. cit., n. 419.
(52) De SS. Missae Sacrificio, pars 111. c. 2, § 2. n. 1 ss.
(53) Loc. cil., p. 537 es.
(54) De Euch., thés. XXI.
(55) Loc. cil., n. 228.
(56) Loc. cil., n. 252. Cfr. M. de la Taille, op. cil., p. 351 ss., qui validas rationes affert
contra hanc sententiam.

490

LIBER IV - PARS H - CAPUT I

habet fundamentum in fontibus theologicis, et rationem formalem, qua
celebratio Eucharistiae sit verum et proprie dictum sacrificium, non
solum sufficienter, sed etiam insigniter declarat.
539. Quis et quotuplex sit sacerdos seu minister sacrificii eucha­
ristici atque offerens. — I. Nonnulli auctores promiscue accipiunt
ministrum seu sacerdotem et offerentem. At minus recte. Nam quilibet
sacerdos seu minister est certe offerens; sed non vicissim. Sane offerens
dicitur non solum minister seu sacerdos, qui sacramentum eucharisticum conficit atque simul sacrificium peragit, sed omnis, qui idem
sanctissimum sacrificium Deo peculiari ratione offert et repraesentat
eoque supremum cultum latriae Deo exhibere intendit (57).
II. Christus D. est sacerdos et minister principalis, qui, utpote
summus sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, cruen­
tum crucis sacrificium incruento modo renovat quotidie per sacerdotum
ministerium. Celebrans vero est sacerdos seu minister secundarius, qui
consecrat et sacrificat in persona Christi, ut expresse docet Concilium
Florentinum (58).
III. In Missa plures sunt offerentes, qui tamen, ut supra innuimus,
non omnes eodem modo sacrificium offerunt, nec omnes revera sacri­
ficant. Ad sacrificandum enim requiritur ordo sacerdotalis; ad offeren­
dum sacrificium sufficit aliqua moralis coniunctio cum sacerdotali
actione, quae coniunctio maior aut minor esse potest.

540. Quot et quinam offerentes in Missa. — Offerens in sacrificio eu­
charistico quadruplex est: 1° principalis; — 2° ministerialis; — 3° ge­
neralis; — 4° specialis.
Dicitur offerens principalis, qui suo nomine suaque potestate sacri­
ficium offert, et idem est ac sacerdos seu minister principalis; ministe­
rialis, qui nomine et potestate alterius offert, nempe in persona prin­
cipalis offerentis, et idem est ac sacerdos seu minister secundarius;
generalis, qui communi quadam intentione cum ministro offerente mo­
raliter coniungitur; specialis, qui concursum aliquem externum praestat
pro sacrificio offerendo (59).
%

(57) Sporcr, L c.t n. 315; Lacroix, L c.r n. 40.
(58) Decretum pro Graecis, ex Bulla Eugeni i IV Laetentur, G Iui. 1139; Cone. Lateranen.,
cap. Firmiter; Cone. Trident., Sees. XXII. cup. 2. — Cfr. S. Thom., /. c., q. 82, a. 1 et 7,
ad 3; q. 83, a. 1. ad 3; in IV I). 13, q. 1. a. 1; Suarez, disp. 77, sect. 1 ct 2; Lugo, disp.
18, sect. 1; Franzelin. /. c., p. 390 ss.
(59) Xoldin (L c.. n. 166) distinguit offerentem minlsterlalem in immediatum et media­
tum, et dicit omnes fideles minlstcrialiter (mediate) offerro sacrificium. Nobis minus probatur
hic loquendi modus, quia valde improprie fideles dicuntur ministerialiler agere, i. e. sacrifi­
cium offerre.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

491

541. 1° Offerens principalis est Christus, quia, ut docet Trid.
Synodus (i. c.), « una eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum
ministerio, qui seipsum tunc in cruce obtulit, sola offerendi ratione di­
versa ». Sacerdotes enim, ex Christi institutione, ipsius nomine offe­
runt: quare actio eorum est moraliter actio Christi (60).

Christus dicitur principalis offerens non autem per accidens et remote,
quatenus instituit sacrificium eucharisticum, ei meritorum suorum efficaciam
applicuit, et in sui memoriam idem celebrari iussit, sed etiam per se et proxime,
quatenus actu offert aliquo modo cum ipso sacerdote, ut cum suo ministro:
quod enim (piis facit per alium operantem ex sua delegatione, vere dicitur
ipse facere (61).

542. 2° Offerens ministerialis est omnis et solus sacerdos. Est au­
tem sacerdos verus sacrificans, et licet tamquam vicarius et minister
Christi in eius persona offerat, non est tamen merum instrumentum seu
merus exsecutor, sicut est famulus, iussu et nomine domini sui dans
eleemosynam, sed etiam ex propria mente et intentione sacrificium
offert in persona Christi. Praeterea cum sacerdos sit quoque minister
Ecclesiae, utpote ab ea cooptatus in sacram hierarchiam ac divinis mi­
nisteriis mancipatus, sacrificat etiam nomine Ecclesiae. Quamvis hac
duplici ratione sit constitutus sacerdos tamquam persona publica,
manet tamen in eo adhuc ratio personae privatae pro se ipso orantis
et sacrificantis (62).
543. 3° Offerens generalis est universa Ecclesia. Sane Christus
Ecclesiae dilectae sponsae suae reliquit hoc sacrificium, quo cruentum
illud semel in cruce peragendum repraesentaretur, ei usque memoria in
finem usque saeculi permaneret, uti habet Cone. Trid. (63).
Ecclesia vero sacrificium eucharisticum offert per sacerdotes, qui
ideo praecise ab ea constituuntur, ut per orationem et sacrificium di­
vina beneficia universo fidelium coetui obtineant, et publicum cultum
Deo exhibeant. Quare sacerdotes non solum ut ministri Christi, sed
etiam ut ministri et legati Ecclesiae conficiunt sacrificium.
Porro omnes fideles, quatenus sunt membra Ecclesiae, offerunt ge­
nerali quadam ratione, atque ideo dici possunt offerentes generales (61).
(60) S. Thom.» L c.; Suarez, l. c., sect. 1, n. 2; Lugo, I. c.t
I. c.t cap. 4; Lacroix, l. c.t n. 16 ss.
(61) Suarez, l. c.9 n. 6; Lugo, l. c.t n. 92; Sporcr, l. c.,
(62) Suarez, Z. c., sect. 2, n. 3 ss.; Lugo, l. c., n. 91;
L c., n. 18.
(63) Sees. cit., cap. 1.
(6 4) Suarez, I. c.t sect. 3; Lacroix, Z. c., η. 19; Sporcr,
q. 23, a. 1, q. 6.

32 — Cappello, De Sacramentis, I.

sect. 7, n. 91 86.; S. Bellami.,
n. 317.
Sporcr, l. c., n. 320; Lacroix,
l. c., n. 324; Sylvius, in 3 p.,

8»

492

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

Id manifeste eruitur ex modo loquendi SS. Patrum et Doctorum, uti
videre est apud Suarez (l. c.), nec non ex ritu Missae et ipso sacro canone. Ple­
rumque enim sacerdos in plurali pronuntiat illud offerimus, nimirum non sno
tantum, sed etiam Ecclesiae et fidelium nomine. Speciatim : « Offerimus tibi,
Domine, calicem salutaris... e; — «Orate, fratres, ut meum ac vestrum sacri­
ficium acceptable fiat...»; — «Et omnium circumstantium, quorum tibi
fides cognita est, et nota devotio, pro quibus tibi offerimus, vel qui tibi offe­
runt »; — «Hanc igitur oblationem servitutis nostrae, sed et cunctae familiae
tuae»; — «Unde et memores, Domine, nos servi tui... offerimus praeclarae
maiestati tuae » (65).

544. 4° Offerens specialis — quem nonnulli (66) vocant secunda­
rium et accessorium — est omnis et solus fidelis, qui, ut supra innuimus,
sacrificio offerendo cooperatur per quendam concursum externum.
Ad rem egregie Suarez (67) haec habet: «Alio modo potest haec denomi­
natio esse magis specialis, et sic requiritur aliquem specialem concursum, non
tantum internum... sed etiam externum, qualis erit, petere aut procurare sacri­
ficium, dare eleemosynam seu stipendium sacerdoti, inservire illi sacrificanti, vel
denique assistere consentiendo, ac moraliter cooperando, non tamquam principii
per se ac immediati actionis sacrificandi, quod est proprium sacerdotis, sed
tamquam cooperantis aliquo modo ipsi sacerdoti ».

Quare offerens specialis dicitur fidelis, 1° qui petit celebrationem
Missae; 2° qui curat ut Sacrum fiat; 3° qui dat stipendium sacerdoti ce­
lebranti; 4° qui Alissas fundatas relinquit; 5° qui panem et vinum, aut
vestes sacras aliave utensilia ad Missam necessaria suppeditat; 6° qui
sacerdoti celebranti inservit; 7° qui Missae assistit.
Sparer (68), quem sequitur Noldin (l. c.), inter offerentes speciales recenset
etiam eos, « qui non quidem corporaliter, attamen mente et spiritualiter inter­
sunt Sacro, qui nimirum cum corporaliter sacrificio intéressé nequeant, mente
se sistunt et votis suis vota sacerdotis prosequuntur »; et allegat auctoritatem
I). Thomae (q. 81, a. 6 et 7) et Suaresii (disp. 77, sect. 2, et 3).
In primis animadvertimus, nihil ex Angelico, et contrarium omnino ex
Suarcsio erui, uti ostendunt ipsius verba modo relata. Addimus, rationem
discriminis inter offerentem specialem et generalem esse desumendam ex aliquo
actu seu concursu externo, ut scite docet eximius Suarez, non vero ex actu
mere interno, quia, cum sacrificium sit externum et sensibile, etiam offerens
debet exhibere aliquid externum et sensibile (69). Proinde, debita cum reve­
ts'») Innocentius III, De Euch., lib. Ill, cap. 5, η. β; Benedictus XIV, De sacros. Missae
sarrif.. lib. II. C&p. 13» n. 12.
(66) Sporer, l. c., n. 325; Noldin. I. c., n. 166.
(67) Loc. cit.. n. 3.
(68) Loc. cit.. n. 328.
(69) Cfr. Lacroix. I. c., n. 20; Suarez, disp. 77, sect. 3, n. 3; Vermcersch, III, n. 282.

DE NATURA ET EFFICACIA S3. MISSAE SACRIFICII

493

rentia, a doctrina, quam tradunt Sporer-Bierbaum et Noldin cum aliis paucis,
iure recedimus.
Pro diversitate concursus, prout scii, maior est vel minor, propin­
quior vel remotior, fideles offerentes tenent primum aut secundum
locum.
Primum locum obtinent, qui operam suam cum celebrante coniungunt, quatenus stipendium praebent aut Missas fundarunt, vel utensilia
ad Missam necessaria suppeditant, aut sacerdoti celebranti inserviunt.
Secundum locum obtinent, qui Missae intersunt. At ne putes, omnes,
licet eundem locum seu ordinem teneant, eodem modo ac pari ratione
cooperari sacrificio Missae et ideo participes fieri eius fructuum. Sane
varios gradus obiective habet vel habere potest idem ordo; subiective
autem varias dispositiones praeseferre possunt offerentes, ex quo fit
ut magis vel minus perfecte reipsa participent. Vide n. 558.

545. Quotuplici sub respectu considerandum Missae sacrificium
ipseque minister. — 1. Ex dictis sequitur, sacrificium eucharisticum
triplici sub respectu considerari posse: a) prout a Christo institutum
est et ab eodem Christo offertur; — b) prout offertur ab Ecclesia, di­
lecta Sponsa Christi; — c) prout offertur a sacerdote, qui tamquam
minister Christi et Ecclesiae sacrificat.
Si primo modo consideratur sacrificium Missae, Deo Patri semper
infinite placet atque eundem semper producit effectum, quicumque sit
sacerdos offerens, sive bonus sive malus, sive devotus sive distractus.
Si altero modo consideratur, item Deo Patri semper placet suum­
que effectum producit independenter a dispositionibus celebrantis.
Si tertio modo consideratur, magis Deo Patri placet ac maiorem
producit effectum, (pio maior est sacerdotis sanctitas, devotio atque
attentio.
2. Item sacerdos, qui offert sacrificium, considerari potest sub
triplici respectu: a) prout gerit personam Christi, summi sacerdotis et
principalis offerentis, cuius nomine ac potestate sacerdos sacrificat; —
b) prout est publicus minister Ecclesiae, cuius nomine sacrificium offert,
in cuius persona loquitur et operatur, i. e. preces fundit ac caeremonias
peragit; — c) prout est persona privata suo quoque nomine orans et
sacrificans (70).
Missa, proprio ac stricto sensu, numquam potest dici privata. Ipsa enim est
semper publicum et commune sacrificium, quod a publico miuistro ad commu(70) Cfr. S. Thorn., I. c.t q. 82, a. flet?; Suarez, l. c., sect. 2; Sporer, L c., n. 325 ss.;
Ball.-Palm., I. c., iu 231; Noldin, L c. u. 167.

494

LIBER IV - PARS Π - CAPUTI* I

nem omnium fidelium utilitatem et salutem offertur. Proinde si Missa vocatur
privata, uti usus iam invaluit apud auctores sacrae liturgiae, haec vox intelligi
debet sensu improprio, quatenus nempe non ipsam naturam seu essentiam
sacrificii eucharistici respicit, sed ritum dumtaxat ac caeremonias.

545bis. Litterae Encyclicae « Mediator Dei et hominum » Pii XII,
20 nov. 1947 (A. A. S., XXXIX, 521). — 1. Universa catholica do­
ctrina de Missae Sacrificio sapientissime exponitur in hisce Litteris,
quae numquam satis commendandae ac peculiari diligentique studio
subiiciendae.
2. Dividuntur in quatuor partes. Secunda pars agit de cultu Eu­
charistico, seu de natura Sacrificii Eucharistici, de fidelium participa­
tione in oblatione Sacrificii Eucharistici ( a) fideles offerunt; b) fideles
ipsi victima; c) media ad promovendam participationem fidelium),
de sacra Communione, de cultu Eucharistico adorationis.
3. Omnes quaestiones perspicue exponuntur, errores forte grassantes refutantur, dubia resolvuntur, genuina doctrina copiose atque
authentice traditur.

546. An Missa mali sacerdotis minus valeat, qua: II boni. — 1. Ex
doctrina modo exposita patet responsio. Quoad fructum substantia­
lem, qui ex opere operato provenit ex oblatione sacrificii facta a sa­
cerdote in persona Christi, Missa mali sacerdotis tantum valet, quan­
tum boni. Idem dicas de fructu ex opere operantis, quem sacrificium
eucharisticum producit, quatenus nomine totius Ecclesiae offertur.
Ratio, quia duplex iste fructus est omnino independens a dispositione
ministri.
Quoad fructum vero, quem celebrans ex opere operantis obtinet
orationibus liturgicis in Missa recitandis, plus valet boni, quam mali
sacerdotis sacrificium, quia eiusmodi fructus maior aut minor est, pro
maiore vel minore attentione, fervore atque fiducia celebrantis.
Id autem dicendum est sive consideretur sacerdos ut persona pri­
vata suo nomine recitans orationes liturgicas, sive consideretur ut mi­
nister Ecclesiae easdem recitans eius nomine. Nam licet orationes, quae
nomine Ecclesiae a malo sacerdote fiunt, suum fructum semper ha­
beant, tamen quae a sacerdote bono cum debita dispositione ac devo­
tione fiunt, Deo magis placent, et ideo magis quoque prosunt (71).
2. Ilac doctrina prae oculis habita ac probe intellecta, facile expli(71) S. Thom., L c., a. 6; in IV D. 13, q. 1, a. 1, q. 5; Suarez, L c., sect. 2, n. 2 ss.;
Sporer, L c., 321; Dicastlllo, De sacram., tract. 5, n. 190 sa.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

195

cantur nonnulli textus SS. Patrum et DI)., qui sententiam contrariam
hac de re profiteri videntur (72).

547. An et quo sensu sacerdotes ab Ecclesia praecisi et reiecti
valide sacrificium offerant. — 1. Quidam, ut Magister Sententiarum,
Gulielmus Parisiensis et alii apud Suarez (73), dicunt, non omnes sacer­
dotes, quamvis rite ordinatos, posse sacrificium eucharisticum offerre,
«sed solum eos, qui sunt ab Ecclesia tolerati; excluduntur itaque ab
hoc sacrificandi munere sacerdotes excommunicat!, suspensi, depositi,
degradari, schismatici, haeretici, ac denique omnes ab Ecclesia praecidi;
atque ita excluduntur, ut non solum male faciant, si sacrificare tentent,
verum etiam omnino non sacrificent ».
Haec sententia, uti manifestum est atque egregie ostendit ipse
Suarez, quatenus affirmat sacerdotes praecisos, ideo non posse sacrifi­
cium offerre, quia nec possunt sacramentum Eucharistiae valide con­
secrare, haeretica est. Quatenus putat eosdem sacerdotes, quamvis pos­
sint valide consecrare et conficere sacramentum Eucharistiae, non
posse tamen eam consecrationem efficere sub ratione sacrificii, quia ad
rationem sacrificii proprie dicti necesse est, aiunt, ut offeratur a sacer­
dote, tamquam ministro publico et mediatore inter Deum et populum
— quod, inquiunt, de sacerdote praeciso ab Ecclesia diei nequit — non
videtur aperte haeretica, cum nullibi sit expresse damnata; at falsam
omnino esse certissimum est, imo, nostro iudicio, proximam haeresi.
Sano sacrificatio in ipsa consecratione consistit, nec potest una ratio ab
alia reipsa separari, si consecratio utriusque speciei perficiatur; ideo qui valide
consecrat seu conficit sacramentum Eucharistiae, valide etiam offert sacrifi­
cium. Iam vero potestas consecrandi, potestas ordinis est, et ad suum actum
iurisdictionem non requirit; quae ordinis potestas, vi characteris indelebiliter
impressi, ita inhaeret ac perpetua est, ut nullo pacto amitti vel auferri possit.
Ergo, manente potestate ordinis, Ecclesia impedire non potest, quominus, si
ea potestas applicetur ad operandum cum debita forma, materia et intentione,
validum habeat effectum.
Quare sicuti consecratio facta a quocumque sacerdote praeciso valida
est, ita sacrificium oblatum a quolibet sacerdote praeciso est verum sacri­
ficium (74).

2. Sacerdotes praecisi, quamvis valide sacrificent nomine Christi,
tamen non offerunt sacrificium, ut Ecclesiae ministri et in persona
(72) Cfr. S. Thom., Z. c., a. 7, ad 1; Suarez, Z. c.
(73) Loc. cit.. n. 2.
(71) Cfr. S. Thom., I. c.. a. 7 ct 8; in IV D. 13; Suarez. I. c., n. 5; Bonacina. I. r.,
q. 8, p. 6; Victoria, De Euch., n. 6; Sotus, in IV D. 13, q. 1, a. 6; Lahoussc, Γ. c., n. 261 s.

496

LEBER IV - PARS II - CAPUT I

ipsius Ecclesiae. Sacerdos enim habet ex commissione Ecclesiae, ut
nomine eius oret, intercedat ac offerat, et, quoad hoc, potest Ecclesia
privare sacerdotem praecisum, ne suo nomine sacrificet.
Quod, ut clarius appareat, distinguere oportet in Missa substan­
tiam sacrificii ab aliis orationibus et caeremoniis. In his, quae sunt
de institutione Christi, i. e. in substantia sacrificii, sacerdos gerit per­
sonam Christi eiusque nomine agit ut minister. Porro Ecclesia nulla­
tenus privare potest sacerdotem huiusmodi munere, etsi queat non
concurrere, nec consentire cum illo, nec velle, quantum in ipsa est,
per eum offerre.
In his autem, quae sunt de institutione Ecclesiae, nempe in oratio­
nibus et caeremoniis, sacerdos proprie se habet ut minister Ecclesiae,
in cuius persona loquitur et operatur; et ideo ab eadem potest omnino
tali ministerio privari (75).
Probabilius sententia supra citata (n. 1), quippe quae a viris ca­
tholicis iisque doctissimis propugnata fuit, sensu exposito intelligi
debet, ne dicere velis eosdem in manifestum errorem incidisse.
3. Proinde ex sacrificio Missae, quod offert sacerdos praecisus,
provenit fructus ex opere operato, sed non ex opere operantis Ec­
clesiae.
Utrum vero proveniat fructus ex opere operantis sacerdotis, ita distinguen­
dum: si celebrans est in bona fide et in statu gratiae, iste fructus habetur, pro
maiore vel minore eiusdem devotione atque attentione; secus, propter culpam
deest, quia sacerdos, qui sciens in statu peccati celebrat, hac sua actione, qua­
tenus personalis est, utpote summe sacrilega, nihil impetrat, sed potius di­
vinam iram contra se excitat et auget.
4. Quinam sunt sacerdotes praecisi ab Ecclesia? In primis certe
sunt sacerdotes publice seu notorie apostatae vel haeretici aut schisma­
tici cum actu versentur extra communionem cum Ecclesia (76).
Utrum sacerdotes, qui apostasiam vel haeresim aut schisma oc­
culte profitentur, censeri debeant tamquam praecisi, an non, pendet
a solutione alterius quaestionis, num scii, praefatae personae sint
extra communionem cum Ecclesia, necne.
Communior sententia tenet, eas a corpore Ecclesiae non excludi (77).
Huic sententiae utpote veriori subscribimus; ideo existimamus, sacer(75) S. Thom., I. c., a. G et 7, ad 3; Suarez, L c., n. 6; Bonacina, l. c., n. 7.
(76) S. Bellarm., De Conciliis d Eccles., lib. Ill, cap. I; Suarez, I)c fide, disp. 9, sect. 1;
Wilmers. De Christi Ecclesia, p. 633 sa. (Katiabonae, 1897); Billot, De Ecclesia Christi, I,
p. 300 (Rod . 1897).
(77) S. Bellarm., I. c., cap. 10; Melchior Canus, De locis thcol., lib. IV, cap. ult.; Perrone,
De ccra rdifjionc, II, prop. VII; Palmieri, De Rom. Pontifice, proleg., § 1; Billot, I. r.,
p. 308 ss.; Wilmers, 1. c., p. 63 6 83.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

497

dotes, qui sint haeretici (vel apostatae) occulti, habendos non esse ut
praecisos ab Ecclesia.
Tamquam praecisi verius existimantur excommunicati vitandi (78).
Attento saltem iure novo, tenemus, presbyteros depositos non esse
praecisos, quia, ex. gr., ceteris omissis, adhuc fruuntur privilegiis cle­
ricalibus (cfr. can. 2303, § 1).
Quaeri potest, an etiam excommunicati tolerati, suspensi vel inter­
dicti, saltem post sententiam condemnatoriam aut declaratoriam, tales
sint. Ratio dubitandi est, quia inter ius antiquum et novum datur
magnum discrimen hac in re.
Attento iure, quo nunc utimur, putamus:
1° sacerdotes excommunicates toleratos, ante sententiam con­
demnatoriam vel declaratoriam, non esse retinendos ut praecisos,
quamvis, iuxta praescriptum can. 2262, § 1, participes non fiant « in­
dulgentiarum, suffragiorum, publicarum Ecclesiae precum », et sic
corruat unum e praecipuis fundamentis, quibus iure vetere nitebantur
DD. ad probandum, eos a corpore Ecclesiae non excludi (79);
2° eosdem sacerdotes, ne post sententiam quidem condemna­
toriam vel declaratoriam, tamquam praecisos habendos esse;
3° idem dicendum de sacerdotibus suspensis et interdictis, post
sententiam condemnatoriam aut declaratoriam.
Ratio primi est, quia, licet excommunicatus privetur usu activo sacra­
mentorum et sacramentalium, tamen fideles possunt ex qualibet iusta causa
petere ab eodem sacramenta et sacramentalia (cau. 2260, § 2); ex quo iuris
praescripto aperte colligitur, talem excommunicatum non censeri ab Ecclesia
ut praecisum.
Ratio secundi, quia licet excommunicatus per sententiam condemnatoriam
vel declaratoriam aequiparetur vitando, sive quoad confectionem et admini­
strationem sacramentorum et sacramentalium, sive quoad iurisdictionem, adeo
ut invalide actus iurisdictionis tam fori externi quam interni exerceat, et fi­
deles in solo mortis periculo possint ab eo petere absolutionem sacramentalem,
ac, si desint alii ministri, cetera sacramenta et sacramentalia (cc. 2261, § 3,
2264); tamen, cum ex can. 2266 adhuc retineat dignitatem, officium, benefi­
cium, pensionem, munus, si quod habeat in Ecclesia, manifeste patet non
esso praecisum.
Ratio tertii, quia de suspenso ac de personaliter interdicto, post senten­
tiam condemnatoriam aut declaratoriam idem generatim est dicendum, quoad
(78) Quinam Jure novo sit vitandus, cfr. Cappello, Dc censuris, n. 141.
(79) Sane, ut alios omittamus, Card. Billot (/. c., p. 320) ait: < Ut concorditer (minus
recte, absit irreverentia, dicitur concorditer, quia plures id negabant; cfr. Cappello, L c.) tra­
dunt auctores theologiae moralis et iuris canonici, tolcrati retinent participationem commu­
nium suffragiorum ».

J 98

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

DE NATURA ET EFFICACIA SS MISSAE SACRIFICII

199

effectus iuridicos, ac de excommunicato post praefatam sententiam (ce. 227.5,
2283, 2284); imo poena statuta in can. 2260 ei non applicatur (80).

548. An fideles dici possint ministri sacrificii eucharistici, an et
quo sensu offerentes. — Fideles, sive viri sive mulieres, nullo modo
dici possunt ministri sacrificii eucharistici, nec sensu proprio nec sensu
improprio. Ministri enim huius sacrosancti sacrificii sunt omnes et
soli sacerdotes. Est veritas de fide, quam concinne ac diserte enuntiat
can. 802 (cfr. n. 292).
Fideles vocari possunt offerentes, non tamen eodem sensu ac
sacerdotes litantes, iuxta ea quae supra exposuimus (n. 541 ss.). Missa
enim duplici sub respectu considerari potest: in quantum est opus
ipsius Christi D. seu repraesentatio realis sacrificii crucis, « sola offe­
rendi ratione diversa » (81), et in quantum est opus operantis Ecclesiae
seu sacrificium quod celebratur « a publico Ecclesiae ministro non
pro se tantum, sed pro omnibus fidelibus, qui ad corpus Christi per­
tinent », ut docet Trideniina Synodus (l. c., cap. 6). Omnes fideles,
proinde, qui ad corpus mysticum Christi seu ad Ecclesiam pertinent,
in oblatione sacrificii eucharistici revera participant, et quidem di­
versa ratione pro diversitate concursus et animi dispositionum.
Quare Missa semper et necessario actio publica atque communis
dicenda est (cfr. n. 545), licet sacerdos solus in ea communicet aut
forte eam celebret, nullo fideli praesente (82).
Huc spectant quae sapientissime tradit Pius XII in memorata
Encyl. « Mediator Dei et hominum ».
Dolendum vehementer quod minus accurate de hac re nonnulli
loquantur, passim asserentes, universos fideles offerre Missae sacrifi­
cium, eosdem habendos esse tamquam ministros et munere fungi sa­
cerdotum ! In his aliisque facile error theologicus latet.
(80) Cfr. Cappello, Dc censuris, n. 146 ss.
(81) Cone. Trld., Sess. XXII, cap. 2, dc sacrificio Missae.
(82) Cfr. Tricl. Synod., I. c.

Articulus II.

De fructibus sacrificii Missae.
549. Quotuplici sub respectu considerari possint. — Fructus, seu
bona quae Deus intuitu sacrificii eucharistici confert hominibus, con­
siderari possunt sub quadruplici respectu: a) ratione modi, quo pro­
ducuntur; — b) ratione offerentium, prout est Christus, vel Ecclesia,
vel sacerdotes alii ve fideles; — c) ratione rei, quae confertur; — d) ra­
tione personarum, quibus obveniunt.
550. Fructus Missae ratione modi. — Ratione modi, quo produ­
cuntur, alii fructus sunt ex opere operato, alii ex opere operantis.
Dicuntur provenire ex opere operato, qui vi ipsius institutionis
et oblationis sacrificii conferuntur, independenter omnino a dignitate
et sanctitate offerentis; ex opere operantis dicuntur provenire, qui
intuitu dignitatis ac meritorum offerentis conferuntur.
Fac sedulo animadvertas, fructum sacrificii ex opere operato maio­
rem aut minorem esse iuxta dispositiones subiecti, quemadmodum se
habet quoque effectus sacramentorum (1). Huc spectant quae de sa­
cramentis diximus (n. 6).
Effectus, qui proveniunt ex opere operato, sequuntur infallibiliter,
si debitae adsint conditiones tam ex parte obiecti quam ex parte eorum
pro quibus Glissa offertur, i. e. si nullus sit obex qui eorundem effe­
ctuum collationi obstet. Id infra explicabitur (n. 561 ss.).

551. Fructus Missae ratione offerentium. — Ratione offerentium,
varii sunt fructus iique distincti pro diversitate actionis quae ab ipsis
offerentibus ponitur.
1° Quatenus celebratio Missae est actio personalis sive sacer­
dotis sive eorum fidelium, qui actu ad eam concurrunt, omnia sunt ei
adseribenda, et quidem excellentissimo modo, quae genera tim adseribuntur bonis operibus, modo ex parte ministri et aliorum velificentur
illae conditiones, quae necessariae sunt in ceteris bonis operibus.
Proinde si sacerdos offerens et alii eum eo immediate offerentes
sint in statu gratiae, eorum actio personalis in ordine ad sacrificii ce(1) Cfr. S. Thom., I. c., q. 77, a. 5 et a. 7, ad 2.

500

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

lebrationem de condigno est meritoria augmenti gratiae et gloriae, satisfactoria pro poenis temporalibus peccato debitis, i/mpelratoria cuiusli­
bet beneficii divini nobis vere utilis.
Si vero sint in statu peccati, eorum «actio est solum de congruo meri­
toria et impetratoria, et ideo non, ut in priore casu, infallibiliter. De
sacerdote celebrante, vide n. 547, 3. Iste effectus, uti patet, est ex
opere operantis (2).
Valor impetrationis multum pendet ex dignitate orantis atque ex actuali
ipsius dispositione; praetereii ex praecedentibus suis peccatis potest aliquando
orans invenire obstacula sibi per divinam iustitiam obiecta; quare impetratio
sive hominis iusti sive hominis peccatoris multiplicatis intercessoribus fidentius
et uberius suum obtinet effectum: quod fit per Ecclesiae impetrationem.

2° Quatenus Missae celebratio est actio Ecclesiae, quae scii.
eius nomine ponitur a publico ministro seu sacerdote, nec meritoria nec
satisfactoria est, sed tantum impetratoria. Sacerdos enim in persona
Ecclesiae necessitates ac desideria fidelium Deo praesentat.
Cum Ecclesia, ut Christi sponsa dilectissima, semper sancta sit ac
Deo placens, evidens est, impetrationem ex parte Ecclesiae per se
semper esse efficacissimam, maxime in celebratione Missae, in qua
Ecclesia se totam cum Christo sponso suo intime unit. Haec impetratio
est quidem independens a meritis et dignitate ministri, non tamen a
meritis et dignitate Ecclesiae; ideo quo maior est Ecclesiae sanctitas,
seu quo plura et sanctiores sunt eius membra, maior quoque est valor
impetrationis (3).

Iste effectus, prout oblatio ab Ecclesia est et ipsa impetrat, adhuc est ex
opere operantis, et infallibiliter obtinetur. Nonnulli dicunt, eum esse ex opere
operato. At, licet quaestio de verbis sit, et non de re, tamen recedendum non
est a communi loquendi usu DD., qui huiusmodi fructum merito vocant ex
opere operantis: siquidem proprio ac stricto sensu theologico nullatenus dici
potest ex opere operato.
Diximus, impetrationem Ecclesiae esse infallibilem; verum pro singulis
hominibus in quorum favorem illa impetratio a sacerdote fit nomine Ecclesiae,
non semper infallibiliter beneficium petitum obtinetur. Sane oportet, eae con­
ditiones adsint, quae requiruntur pro effectu infallibili impetrationis seu ora­
tionis in genere.
3° Quatenus Missa est actio ipsius Christi, meritoria non est,
uti patet, quia Christus non amplius versatur in statu merendi, sed est
applicatiea, copiosissimo equidem modo, meritorum Christi, adeo ut
(2) Sporer, l. c., n. 224 ss.; Lacroix, l· c., n. 40 ss.
(3) Lugo, l. c., n. 125 s.; Bail.-Palm., I. c., n. 234.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

501

medium efficacissimum sit ad placandam divinam iram, quae propter
peccata sive nondum remissa sive quoad culpam solam remissa, contra
peccatores exarsit, atque ita Deum inclinat, ne ex iustitia vindice mala
inferat, cumque, contra, pronum reddit ad bona, maxime spiritualia,
conferenda, et etiam ad bona temporalia saluti animae convenientia
elargienda.
Omnes isti effectus continentur sub ratione sacrificii ut impetratorii et propitiatorii (4). Id statim declarabitur (n. 552).
Hic fructus sacrificii eucharistici est infallibilis et ex opere operato.
At non desunt DD., qui putent, eundem, prout est impetratorius, esse
ex opere operantis (5).
Quaestio respicit modum loquendi: de re ipsa nulla dissensio esse
potest. Quod impetratio Christi sit infallibilis in se, dubitari nequit;
nam oratio Christi, cum absolute orat, semper exauditur (6). Exinde
non sequitur, eam esse infallibilem ratione obiecti, quod est in vo­
luntate hominum; siquidem fieri potest, ut quod homines petunt, non
probetur a Christo, qui idcirco non vult suam voluntatem hac de re
Patri repraesentare; sed ne frustra sit hominum petitio, aliquid aliud
eis, iuxta divinae Providentiae ordinem, utilius impetrabit.
Proinde, licet non sit infallibilis impetratio eius obiecti, quod est
in voluntate hominum, est tamen infallibilis impetratio eius boni, quod
est in voluntate Christi interpellantis, nisi ponatur obex ab homine; et
est impetratio vi dignitatis ipsius sacrificii, non autem ab hominis me­
rito tamquam a causa. Igitur nulla est ratio sufficiens, cur non dicatur
iure impetratio ex opere operato (1).
De infallibilitate ac de conditionibus requisitis, fusius dicetur
infra (n. 561 ss., 565).
Quidam, ut Lehmkuhl (8), vocant ex opere operato stricte sumpto fructum
propitiatoriuin, illuni praecipue, « qui presse satisfactorius vocatur, atque pro
temporali poena peccatis remissis debita ex parte saltem solvit: qui nititur in
solis Christi meritis certa lege per Missam in hunc finem applicatis»; et ex
opere operato latius sumpto fructum impetratorium, qui non oritur « omnino
infallibiliter, cum praeter ipsam Missae oblationem liberalis Dei acceptatio vel
effectus determinatio intercedere debeat». Haec distinctio suo non caret fun­
damento, sed propter rationem superius allatam opinamur fructum simpliciter
ex opere operato esse rectius vocandum.
(4) Cfr. Cone. Trid., Sees. XXII, cap. 1 ac 2, et can. 2.
(5) Cfr. Suarez, Z. c., sect. 2, n. G; Vasquez, l. c., cap. 2, n. 12 s.; Lugo, L c., n. 160;
Pasqualigo, l. c., q. 78; Lacroix, Z. c., n. 48.
(6) Ioan, xi, 42; Matth. xxvi, 53.
(7) Lugo, l. c.; Franzelin, l. c.t p. 373; Sasso, L c,, p. 557 s.; Ball.-Palm., Z. c.» n. 235.
(8) Loc. cit.t n. 238.

L

502

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

552. Fructus Missae ratione rei collatae. — Rat ione m, quae con­
fertur, fructus Missae est 1° impetratorius; 2° propitiatorius; 3° satisfactorius, quem nonnulli vocant expiatorium (9), vel, ut aliis placet,
impetratorius et propitiatorius, quatenus propitiatorius comprehendit
etiam satisfactorium (10), vel demum propitiatorius tantum, quatenus
propitiatio comprehendit sive satisfactionem sive impetrationem (11).
De merito, quod nonnisi improprie inter fructus Missae stricte
dictos adnumeratur, satis diximus (n. 551).

553. 1° Sacrificium eucharisticum, qua impetratorium, haec bona
obtinet:
a) gratiam conversionis, qua homo ad veram poenitentiam et
reconciliationem eum Deo perducatur;
b) victoriam in ten lationibus, sive eflicaciores gratias actuales
conciliando, sive tentationes ipsas atque pericula imminuendo vel suc­
cidendo ;
c) congruas occasiones bonorum operum atque profectum in vita
spirituali; ac tali modo summi momenti est ad convertendos homines,
ad peccata delenda, ad perseverantiae donum obtinendum, ad gratiam
et futuram gloriam augendam;
d) protectionem singularis divinae Providentiae in necessitatibus
tum spiritualibus tum temporalibus;
e) bona temporalia cuiusvis generis, quae secundum Dei volun­
tatem aeternae saluti adiumento esse possunt (12).
554. 2° Sacrificium Missae, quatenus est propitiatorium:
a) valet ad delenda peccata sive mortalia sive venialia, ut defi­
nivit Concilium Trid. (13) statuens, illud pro peccatis offerri debere;
b) avertit calamitates, flagella, mala communia vel privata, (piae
Deus in poenam peccatorum infligere paratus est;
c) avertit poenas multo terribiliores spirituales, quas Deus secun­
dum iustitiam suam, nisi placetur, statuit pro peccatis infligere (14).
Iste fructus propitiatorius ita explicari debet. Deus iustc indigna(9) Sporer (l. <·.. n. 239 es.) fructum propitiatorium ab expiatorio ita distinguit: propitia­
torium eum dicit, qui confert mediate ad remissionem peccatorum mortalium obtinendam;
expiatorium vero illum vocat, qui mediate confert ad peccata venialia remittenda.
(10) Lugo, Z. e., n. 110 ss.; Susse, l. c., p. 519 ss.; Ball.-Palm., Z. r., n. 233; De Augu­
stinis, Z. c., p. 771 s.
(11) Billot, L c., p. 585, not. 2.
1]
(12) Suarez, Z. c., sect. 1; Lugo, Z. c., sect. 9, n. 133 ss.; Bonacina, Z. c., p. 3, n. 6;
Lehmkuhl. Z. c., n. 235.
(13) Sees, cit., can. 3.
(14) Suarez, Z. c., sect. 3; Lugo, Z. c., η. 139; Lacroix, Z. c., n. 45; Bonacina, Z. c., n. 2 88.;
Sporer, Z. c.t n. 239 ss.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

503

tus propter peccata denegat peccatori auxilia saltern uberiora, quibus
ad poenitentiam perducatur; oblato Missae sacrificio Deus placatur
ac deposita indignatione concedit auxilia, quae secus negasset.
Quare sacrificium eucharisticum dupliciter auxilia confert, quibus
homo adducitur ad poenitentiam ac remissionem peccatorum obtinet,
seil. directe et indirecte: indirecte, vi propitiationis, quatenus aufertur
indignatio, quae obstabat, quominus ea auxilia Deus concederet; di­
recte, vi impetrationis, quatenus simpliciter ac immediate Deus movetur
ad huiusmodi auxilia concedenda.
Id egregio explicat Lugo (15): «Advertendum est, virtutem ad impetran­
dum habere terminum formaliter diversum ab eo, quem habet virtus ad satisfa­
ciendum vel expiandum; nam illa prior tendit ad movendam liberalitatem Dei,
a qua impetrat bona; haec vero posterior tendit ad clementiam seu ad placandum
Deum, ne irascatur, indignetur, et inferat malum. Aliud itaque est movere
Deum, ut concedat bona, aliud vero placare illum, ne inferat mala. Prius per­
tinet ad sacrificium, ut est impetratorium, secundum ad idem, ut est propi­
tiatorium seu expiatorium.
« Undo Patres Concilii Tridentini, dum de sacrificio hoc ut propitiatorio
loquerentur, notantor dixerunt: Huius quippe oblatione placatus Dominus etc.
Placatur enim Deus sacrificio non ut iinpetratorio, sed ut propitiatorio; prout
sic enim ad placandum... Unde sacrificium ut propitiatorium indirecte confert
ad obtinenda auxilia, quatenus directe aufert indignationis obicem, qui obstabat,
ne concederentur ».

Sacrificium Missae non remittit peccata immediate, sed tantum
mediate, quatenus gratiam confert eliciendi pios actus, quibus anima
disponatur ad remissionem obtinendam (1G).
Id valet non solum quoad peccata mortalia, sed etiam quoad pec­
cata venialia, iuxta DD. sententiam olim longe communiorem et hodie
communem ac, nostro indicio, omnino veram. Proinde opinio paucorum
veterum, qui putabant culpas veniales in i ustis per Missae sacrificium
etiam immediate deleri supposita dispositione, quae ad id necessaria
est, theologico caret fundamento.
Sane modus, quo Concilium Tridentinum propitiationem pro leta­
libus culpis declarat, ad ipsas quoque culpas veniales refertur, neque
ulla ex fontibus theologicis ratio afferri potest, qua ostendatur, virtu­
tem sacrificii per se immediate ad horum peccatorum remissionem
valere (17).
(15) Loc. cit., n. 141.
(1G) Cfr. S. Thom.. in IV I). 12, q. 2. a. 2, sol. 2, ad 4; Suarez. Z. c., sect. 3, n. 7 ;
Lugo. Z. c.. n. 137 bs.
(17) S. Thom., Z. c., nol. 1, ad 1; Suarez. Z. c., sect. 5. n. 3 s.; Lugo, L c.» n. 152;
Vasquez, Z. c., cap. 3; Lacroix, Z. cM n. 45; Laymann, Z. c., cap. 1, n. 5; S. Alph., Z. c.,

504

LIBER IV - PARS H - CAPUT I

555. 3° Qua satisfactorium, Missae sacrificium
a) delet poenam temporalem, quae, post peccata deleta quoad
culpam, est residua;
b) remittit alias poenas seu satisfactiones sponte susceptas (18);
quarum nomine veniunt opera poenitentiae quibus iusti in hac vita
peccatorum poenas redimere valent.
Concilium Trid. enim definivit (19), illud offerri « pro vivis et de­
functis, pro peccatis, poenis, satisfactionibus et aliis necessitatibus » (20).
Hinc patet discrimen inter effectum quoad vivos et quoad defunctos:
poenae luendae pro fidelibus adhuc vivis sunt vel poenae a Deo inflictae
vel satisfactiones sponte susceptae; pro animabas purgatorii, quae iam
satisfacere nequeunt, sunt poenae simpliciter.
Certa et communis est theologorum doctrina, sacrificium euchari­
sticum has poenas per se immediate remittere, quatenus per hoc sacrifi­
cium exhibetur Deo satisfactio Christi cruento sacrificio completa, quae
homini, pro quo sacrificium offertur, veluti appropriata eius debitum
poenae vel totum vel ex parte exstinguit, sicuti opera hominis iusti satisfactoria per se immediate debitum poenae temporalis delent (21).

Extra controversiam est, ad obtinendum hunc effectum sacrificii requiri
statum gratiae, qui generarim ad consequendam remissionem poenae temporalis
311; Ball.-Palm., I. c., n. 237; Sasso, l. c., p. 553; Billot, l. c., p. 587; Noldln, L c.,
n. 170; Génicot, l. c., n. 216, III; Lahousse, l. c., n. 277.
Nonnulli dixerunt sacrificium eucharisticum conferre augmentum gratiae ex opere ope­
rato. Haec sententia nullatenus potest sustineri. Ad rem egregio Lugo (/. c., n. 150): · Secundo
ergo dubitari solet, an hoc sacrificium conferat ex opere operato augmentum gratiae, non
solum ut sacramentum, sed etiam ut sacrificium. Affirmant aliqui apud Suar., sect. IV, et
Vasq., c. III. Communis tamen et vera sententia negat, quam tenent praedicti auctores, ct
alii omnes recent lores; tum quia absque fundamento promissionis divinae talem effectum da­
remus sacrificio: tum etiam, quia si eum effectum haberet, possemus utiliter sacrificium offerre
pro augmento gratiae parvulorum, praesertim quando sunt in mortis periculo, ut eo pacto
haberent maiorem gloriam in coelo: quod tamen est contra sensum et praxiin fidelium ».
Item admittenda non est opinio quorundam (ex. gr. Greg. dc Valentia, Dc Euch., q. 11,
pars I, § 22) existimantium, saltem per accidens sacrificium Missae conferre aliquando primam
gratiam, sicuti solet do sacramento Eucharistiae ac dc aliis concedi (cfr. n. 4, V). Prorsus ne­
gandum; nam sacrificium eucharisticum, aliter ac sacramenta vivorum, non est ordinatum
per so ct immediate ad gratiam conferendam, scii., ut verbis claries· Lugonis (Z. c., n. 151)
utamur, « non potest dare primam gratiam per accidens id, quod per se non potest dare ullum
gradum gratiae, prout de sacrificio diximus non posse ». Cfr. Suarez, l. c., n. 4.
(18) Cfr. Cono. Trid·, Sees. XIV, cap. 8, can. 13.
(19) Loc. cit., can. 3; cfr. etiam cap. 2.
(20) Peccata, uti patet, sunt culpae tam mortales quam veniales; poenae hic non intolli·
guntur poenae aeternae, quae, ut omnibus constat, a peccati macula sunt inseparabiles et
simul cum illa necessario remittuntur, sed intclligitur poena temporalis quae post culpam
condonatam manet luenda; satisfactiones sunt opera poenitentiae, quibus homo in hac vita
praedictas peccatorum poenas redimere valet; per alias necessitates intelliguntur bona quae­
libet obtinenda, sive spiritualia sive temporalia: attamen bona temporalia, in quantum dum·
taxat conducunt ad spiritualia.
(21) S. Thom., I. c., q. 2, a. 2, sol. 3; S. theol., III, q. 79, a. 5; Suarez, l. c., sect. 6;
Lugo, l. c., η. 153; Laymann, I. c.; Salmant., I. c., cap. 3, n. 11; Bonaclna, I. c.t n. 8; La­
croix. I. c.; S. Alph., I. c., 2°; Sasso, I. c., p. 555; Lehmkuhl, I. c„ n. 236 s.
d.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

505

necessarius est. Disputatur, contra, an gradus poenae, quae remittitur, pendeat
etiam a dispositione sive habituali sive actuali magis aut minus perfecta eius
pro quo sacrificium offertur.
Communior et probabilior sententia (22), cui omnino adhaeremus, affir­
mat: nulla enim est ratio, cur de efficacia sacrificii aliter iudicetur ac de efficacia
sacramentorum. Porro sacramenta maiorem aut minorem gratiam conferunt
secundum mensuram dispositionum subiecti; ergo idem de efficacia sacrificii
eucharistici existimandum est.
Quod spectat ad animas in purgatorio detentas, vide n. 595 s.
556. Fructus Missae ratione personarum. — Ratione personarum,
quibus obtingit, fructus Missae est 1° generalis; 2° specialis; 3° spe­
cialissimus seu personalis; 4° ministerialis (23).
Communius A A., at forte minus clare, triplicem fructum distinguunt, et
non quadruplicem; praeterea generalem dicunt etiam communem vel univer­
salem, ministerialem vero vocant specialem aut medium, quatenus generalem
appellant fructum, qui obvenit sive omnibus fidelibus sive specialiter cooperantibus, ex. gr. ministro inservienti, assistentibus etc., fructum scii., quem
nos, inter unum et alium claritatis gratia distinguentes, dicimus presse ge­
neralem et specialem.

Hic, uti patet, consideratur fructus ex opere operato, in quantum
celebratio Missae est actio quae in persona Christi ponitur a sacerdote
offerente. Quare sermo non est de merito aut de fructu ex opere ope­
rantis.

557. 1° Fructus generalis (communis vel universalis) est ille, qui
in communi producitur, eo ipso quod sacerdos nomine Christi et Ec­
clesiae semper orat et offert pro communi necessitate, pro tota Ec­
clesia, pro universo fidelium coetu; et ideo omnes fideles tam vivi
quam defuncti, dummodo obicem non ponant, hunc fructum participant,
quin necessaria sit specialis intentio seu applicatio ex parte celebrantis.
Percipitur enim ex voluntate Ecclesiae, quae semper intendit offerre
pro omnibus suis membris tam vivis quam defunctis. Quae Ecclesiae
intentio in ipsis orationibus liturgicis clare continetur.
Iste fructus ita est independens a voluntate sacerdotis litantis, ut ab eo
neque excludi neque alteri applicari ullo modo queat. Hoc pro certo tenemus
(22) S. Thom., S. IhcoL, I. c., a. 5 et 7. ad 2; Lugo, l. c., sect. 10. u. 109 ss.; Sassc,
l. c.; Lahousse· l. c., n. 279.
(23) Cfr. Suarez» 1. c., sect. 8; Lugo, l. c., sect. Il: S. Alph., L c., η. 312; Sporcr.
L c., u. 246 ss.; Gaspard, L c., n. 35 s.; D* Annibale, I. c., § 230, not. 18; Sasse» L e.. n. 566;
Génlcot, L cM n. 217; Noldin, L c.» n. 171; Lehmkuhl, L c., n. 239.

506

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

contra nonnullos, qui aliter sentire videntur. Ratio est manifesta: provenit
a Missa, quatenus est sacrificium a Christo et ah Ecclesia Deo oblatum.

Communis et certa sententia est, hunc fructum esse impetratorium;
probabilior, esse propitiatorium aliqua saltem proportione. Utrum vero
sit etiam satisfactorius, alii affirmant, alii negant absolute, alii dubi­
tant (24). Nostro indicio, ita est distinguendum: pro vivis, non est
satisfactorius, stricte sumptus (intelligas) iuxta notionem superius tra­
ditam; pro defunctis, scii, pro animabus in purgatorio detentis, videtur
esse satisfactorius.
558. 2° Fructus specialis (a plerisque sub generali comprehensus)
obvenit iis, qui peculiari modo concurrunt ad sacrificium, i. e. offerenti­
bus secundariis (cfr. n. 540). Etiam iste fructus est independent a cele­
brantis intentione. Ceterum orationes liturgicae, quas in Missa sacerdos
recitat, Ecclesiae intentionem circa huiusmodi fructum manifeste ex­
primunt.
Quoad gradum, non est idem pro omnibus; pro plus vel minus,
propius aut remotius quis concurrit seu cooperatur sacrificio Missae,
eo maior vel minor quoque est pro eo huiusmodi fructus. Fructus iste
non solum impetratorius et propitiatorius est, verum etiam satisfacto­
rius, modo in offerente debitae adsint conditiones, ut longe communius
et verius censent DD. (25).

Controvertitur, an iste fructus possit ab offerentibus secundariis aliis
donari et applicari.
Quidam, veteres praesertim, ut Coninck, Gobai, Fernandez, Navarrus,
Sporer (26), affirmant, putantes id significari ab Ecclesia in canone per illa
verba: « Qui tibi offerunt pro se suisque omnibus... »>.
Plures negant, tum quia citata verba canonis eo sensu rectius sunt intel*
ligenda, quod offerentes sive pro se sive pro universo coetu fidelium offerre
velint, iuxta mentem ac intentionem Ecclesiae; et sane non dicitur, pro se vel
pro suis omnibus, sed pro se et suis omnibus, et quidem non pro uno vel altero
in particulari, prout reipsa exigeret applicatio, sed pro suis omnibus; tum quia,
theologice loquendo, nulla videtur ratio, cur hic fructus, prout est ex opere
operato, sit alteris applicabilis.
Attamen prima sententia, saltem cxtrinsece, probabilis est. Qua admissa,
sequitur duplici sensu posse fideles, ex. gr., pro alio Missam audire, tum qua(24) Cfr. Suarez, Z. c., n. 3, disp. 78, sect. 2. n. 3; Sporer, l. c., n. 21(1 ss.· Ball.-Palm.,
I. c., n. 239; Noldln, Z. c.; Génicot, Z. c.. IV; Lehmkuhl, Z. c., n. 210.
(25) Cfr. S. Thom., Z. e., q. 79. a. 5; Suarez, disp. 79, sect. 8, η. 3; Lugo, Z. c., n. 231·
Sporer, l. c.. n. 250 fie»; Génicot, Le.
(20) C’tr. Sporer, L e., n. 253; Lacroix, L c.. n. 60.

9
DE NATUB.A ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

507

tenue fructum ox opere operantis percipiendum et alteri applicabilem ei donant,
tum quatenus fructum specialem ex opere operato ei applicant.
Quaerunt theologi, utrum qui eodem tempore pluribus Missis as­
sistit, de fructibus omnium participet, an unius tantum. Nonnulli cen­
sent participare de fructibus omnium, quia nil vetat quominus prae­
sentia atque attentio requisita tamquam conditio ad fructum perci­
piendum, pluribus Sacris simul exhiberi possit; alii negant. Primae
sententiae, utpote communiori et probabiliori, adhaeremus.

559. 3° Fructus specialissimus seu personalis est, qui sacerdoti
ex ipsa oblatione sacrificii digne peracta provenit. Sane nullum est du­
bium, quin sacerdos non solum ratione sacramenti Eucharistiae per­
cepti, sed etiam ratione sacrificii oblati omnium fructuum ex opere
operato particeps fiat. Quare iste fructus est impeiratorius, propitiato­
rius et satisfactorius, ut merito AA. communiter docent; et oritur
independenter a voluntate ipsius celebrantis, adeo ut percipiatur,
etsi sacerdos de eo non cogitet neque illum sibi acquirere in­
tendat (27).
Plures dicunt, hunc fructum, ex eo quod sacerdos offerens in
Sacro faciendo tam prope ad Christum accedit et tam arcte cum eo
coniungitur, non esse fructu ministerial! multo inferiorem (28) ; imo
alii censent eundem excedere ipsum fructum ministerialem (29). Cer­
tum est, excedere fructum generalem et specialem; negamus excedere
fructum ministerialem; eo tamen paulo esse minorem indubitanter
tenemus, quia sacerdos celebrans eflicaciter, directe ac immediate
operatur nomine Christi et Ecclesiae tamquam minister.
Quaerunt theologi, an iste fructus possit aliis applicari. Quidam, ut
Diana (30) et Filliuccius (31) affirmant, et addunt sacerdotem pro applicatione
huius fructus stipendium percipere posse. Haec opinio, prout asserit, stipendii
perceptionem licitam esse, falsa est, uti liquet ex prop. 8a damnata ab Alexan­
dro VII, quae ita sonat: « Duplicatum stipendium potest sacerdos pro eadem
Missa licite accipere applicando petenti partem etiam specialissimam fructus
ipsimet celebranti corrcspondentem, idque post decretum Urbani VIII » (32).
Longe probabilior et communior est sen tentia, quae negat fructum spe·
(27) S. Thom., I. c., q. 79. a. 5 et 7; Suarez, Z. c., n. 1 s.; Lugo, Z. c., n. 232 ss.; Sporer,
Z. c., n. 255; D’Annlbalo, Z. c.; Gasparri, Z. c., n. 35; Lahousse, Z. c., n. 280; Noldln, Z. c.;
Lehmkuhl. Z. c., n. 239.
(28) Sporer, Z. c.; Filliuccius, tract. 15, cap. C. n. 15; Noldin, Z. c.
(29) Cfr. Lahousse, Z. c.
(30) Op. cit., Tract, dc celebratione Missar., re sol. 7.
(31) Loc. cit., n. 151.
(32) Decret. S. C. S. O., 24 sept. IG05; cfr. De nzinger, op. cit.. n. 1108.
33 — Cappello, Dr Sacramentis, I.

508

LLBER IV - PARS II - CAPUT I

cialissimum esse alteri applicabilem (33). Haec sententia, in quantum conten­
dit, non posse lotum fructum in alios transferri, certa videtur.
560. 4° Fructus ministerialis (ab aliis specialis vel medius vocatus)
ille dicitur, qui, ex determinata sacerdotis intentione, alicui personae
vel fini applicatur. Est impetratorius, propitiatorius et satisfactorius,
modo requisitae conditiones adsint. Ut iste fructus percipiatur, ne­
cessaria omnino est intentio seu applicatio ex parte celebrantis, eaque
posita, infallibiliter ei confertur, cui a sacerdote applicatur, dummodo
nullus sit obex (34).

561. An et quonam sensu fructus sacrificii eucharistici sit infal­
libilis. — 1. Qua satisfactorius, fructus est vere ac proprie infallibilis,
si debitae conditiones adsint in subiecto. Dicimus est vere ac proprie
infallibilis, non solum quia producitur ex opere operato, sed praecise
quia ex parte obiecti nullum habetur et haberi potest impedimentum,
ideoque ultimus effectus semper obtinetur. Dicimus si debitae condi­
tiones adsint in subiecto, quia effectus sacrificii eucharistici, sicuti
effectus sacramentorum, quamvis sit ex opere operato, eatenus produ­
citur, quatenus obex non adsit. Quare conditiones in subiecto ideo
requiruntur, ut amoveatur obex.
Quantitas maior minorve fructus i. e. remissionis poenae, si agitur de
vivis, pendet tum a Dei liberalitate tum a subiecti dispositione; si agitur de
animabus purgatorii pendet a liberalitate Dei, iuxta taxationem a Christo
factam de institutione sacrificii eucharistici. Hinc Concilium Trid. (35) docet,
has animas <t potissimum acceptabili altaris sacrificio iuvari », non autem infal­
libiliter per totius poenae remissionem absolute liberari (36). Cfr. n. 595.

2. Qua propitiatorius, fructus considerari potest sub duplici respe­
ctu: in ordine ad collationem gratiarum et auxiliorum, quibus homo
veniam peccatorum obtinere potest, et in ordine ad ipsam actualem
conversionem seu effectum ultimum. Qua facta distinctione, facile
componitur AA. dissensus, quorum alii dicunt eiusmodi effectum esse
infallibilem, alii negant.
Communius theologi recte docent, vi sacrificii Missae impetrari
infallibiliter peccatori gratias actuales et auxilia, quae Deus dabit vel
(33) Suarez, L c., n. 6 ss.; Lugo, Z. c., disp. 21, sect. 2, n.
Pasqualigo, l. c., q. 95 s.; Tamburini, Dc Sacrificio, lib. Ill,
p. 567.
(34) Suarez, Z. c., sect. 9, n. 1 ss.; Lugo, Z. c., disp. 19,
Bonacina, Z. c., p. 5, n. 1 ss.; Lacroix, Z. c., n. 50; S. Alph.,
(35) Scss. XXV, decr. Dc purgatorio.
(36) Pasqualigo, Z. c., q. 74; Lacroix, Z. c., n. 53.

33; Bonacina, l. c., p. 8, n. 16;
cap. 1, § 3, n. 71; Sasse, Z. c.,
sect. 10; Sporer, Z. c., n. 256;
Z. c.; Ball.-Palm., Z. c., n. 239.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

509

statim ve] postea, per quae possit homo converti. Haec autem auxilia,
iuxta probabiliorem sententiam (37), sunt semper efficacia, si horno sit
aliunde dispositus. Sane Trid. Synodus (38) absolute dicit, per sacrifi­
cium eucharisticum fieri, ut « si cum vero corde et recta fide, cum metu
et reverentia contriti (contritione aliqua imperfecta) ac poenitentes ad
Deum accedamus, misericordiam consequamur et gratiam inveniamus
in auxilio opportuno ».
Quare effectus quoad terminum primum, i. e. collationem gra­
tiarum et auxiliorum, est infallibilis omnino.
Aliter dicendum quoad terminum ultimum, nempe ipsam conver­
sionem. Nam: 1° Deus non semper confert statim auxilia, sed oppor­
tuno tempore; 2° eadem non confert per miraculum, sed secundum leges
suae providentiae sapienter dispositas; 3° auxilia haec, licet virtute
sacrificii infallibiliter conferantur, non tamen necessario sunt infallibi­
liter efficacia ad consensum hominis reipsa obtinendum, sed culpa
hominis frustrari possunt effectu remissionis peccatorum; 4° effectus
placationis simpliciter vel secundum quid impediri potest obice malae
dispositionis, si nempe peccator, pro quo sacrificium offertur, obsti­
nato animo adhaereat peccato vel de eo nullo modo deleat (39).
562. 3. Qua impetratorius, item fructus sacrificii eucharistici potest
considerari duplici sub respectu: in ordine ad beneficium in genere, et
in ordine ad beneficium in specie, seu ad illud quod praecise petitur.
Quoad primum, effectus est infallibilis, quia semper conceditur
vel ipsum beneficium petitum, vel aliud saluti utilius et magis consen­
taneum ordini divinae Providentiae (cfr. nn. 551, 3°, 561).
Quoad alterum, effectus infallibilis non est. Sacrificium enim, qua
impetratorium, sequitur communem rationem impetrationis. Impetratio
autem infallibilis non est, nisi adsint certae conditiones tum ex parte
postulantis, tum ex parte eius, pro quo postulatur, tum ex parte rei
postulatae, quae in primis cum ordine divinae Providentiae debitam
congruentiam habere debet.
Porro cum agatur de virtute impetratoria obiectiva sacrificii, qua­
tenus ipse Christus principalis offerens interpellat pro nobis, solum ex
parte eius, pro quo postulatur, et ex parte rei, quae postulatur, conditio­
nes requisitae ad impetrandum id, quod homo impetrare desiderat,
deesse possunt.
(37) Cfr. S. Thom., in IV D. 12, q. 2, a. 2, q. 2, ad 4; Pasqualigo, L c.. q. 67; Lacroix,
l. r., n. 62; Lugo, l. c., n. 142 ss.
(38) Sese. XXII, cap. 2.
(39) Cfr. Cone. Trid., I. c.; Lugo, L c., n. 114; Susse, l. c., p. 554; Lahousse, L c., n. 279.

510

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

Quae conditiones si desint, palam est Christum ut principalem
offerentem non habere voluntatem impetrandi id, quod homo obtinere
cupit; et ideo quoad hoc obiectum determinatum impetratio manet
sine effectu (40).

Lacroix (41) totam doctrinam de hac re ita breviter ac perspicue tradit:
« Similiter sacrificium impetrat certo et infallibiliter beneficia, si expediat
saluti, et quis per indignitatem suam non obstet, ideoque debeat Deus prius
placari: quandoque tamen Deus differt beneficium vel commutat in aliud, quia
sic utilius est: atque sic semper impetratur, quod petitur, quia mens sacerdotis
per sacrificium petentis est, ut ita obtineat non autem omnino absolute et sta­
tim, alioquin esset irrationabilis petitio nec institutioni Christi conformis ».

Articulus IIT.

De subiecto fructuum sacrificii eucharistici.
563. Quinam sint capaces fructuum sacrificii Missae. — Capaci­
tas sumi potest sensu stricto et sensu lato, prout nempe quis quasi de
condigno consequitur effectus ex opere operato, et quidem secundum
omnem fructus rationem, vel quasi de congruo aut secundum aliquam
dumtaxat rationem. Haec distinctio est maximi momenti; eius omissio
apud plures theologos viam facile recludit dubiis et quaestionibus
innumeris.

De congruo omnes consequuntur seu consequi possunt fructus sacrificii
eucharistici, eo ipso quod Christus D. pro omnibus mortuus est: siquidem
universi homines admittuntur ad participationem meritorum Christi i. e.
fructuum cruenti sacrificii crucis, quod revocatur per sacrificium altaris in­
cruentum.
564. Tres conditiones requiruntur, ut quis sit subiectum vere et
proprie capax, scii, ut effectus sacrificii eucharistici ex opere operato
obtineat quasi de condigno et secundum omnem rationem fructus, scii.:
1° Baptismus; — 2° aetas adulta; — 3° status viae.
1° Requiritur, ut subiectum sit homo baptizatus, tum quia
sacrificium Missae est sacrificium visibile Ecclesiae visibili datum ut
illud pro membris suis offerat, tum quia Eucharistia habet rationem
(40) S. Thom., in IV D. 15, q. 4, a. 1, Q. 1; S. Ihcol., II-II, q. 83, a. 7; Suarez, Dc
religione, tract· IV, lib· 1, cap. 23; Lugo, 1. c.; Ball.-Palm., II, tract. VI, sect. 1, η. 22 ss.;
Sasso, I. c., p. 556; Billor, I. c., 592 ss.
(41) Loc. cil., n. 52.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

51 1

sive sacramenti sive sacrificii, et sicuti qua sacrificium ad solos baptizatos ordinatur, ita et qua sacrificium ad eosdem tantum per se ac
immediate ordinatur. Ita communius theologi (1).
Nonnulli tam veteres quam recentes AA. docent, homines non baptizatoa,
qui fideles sint seu catechumeni et in statu gratiae, esse capaces non solum
illius propitiationis, quae sita est in eo, ut Deus erga illos placetur, sed etiam
fructus satisfactionis pro peccatis seu fructus expiatorii poenae (2). Haec sen­
tentia vere probabilis est. Quod vero catechumeni sint capaces fructus impe­
trationis, omnes admittunt (vide infra).
Num pro iisdem Missa applicari possit, dicetur infra (n. 587, 2).

2° Requiritur aetas adulta. Nam fructus praecipuus sacrificii
est propitiatio pro peccatis et satisfactio pro poenis. lamvero huius
fructus ii soli capaces sunt, qui reatum culpae et poenae contrahere
possunt, nempe adulti (3).
3° Requiritur status viae. Sane hominibus iam in termino con­
stitutis sacrificium eucharisticum saltem secundum omnem suam effi­
caciam applicari non posse, manifestum est. Nam anima est in termino
ultimo vel beatitudinis vel damnationis; si primum, non indiget; si
alterum, frui non potest fructu sacrificii. Cum vero dicimus, statum
viatoris requiri, comprehendimus etiam statum purgatorii: siquidem
animae, quae in purgatorio detinentur, nondum reipsa pervenerunt ad
ultimum terminum, et ideo aliqua ratione viatrices adhuc sunt (4).
Sacrificium Missae ipsis prodest ut satisfactorium et impetratorium et aliqua ratione etiam ut propitiatorium (5). Cfr. n. 595.
Ilinc minus recte quidam auctores loquuntur de solo fructu satisfa­
ctionis, imo nonnulli impetrationis fructum prorsus excludunt. Hi con­
fundere vident ur rem cum re, scii, fructum ex opere operato cum fructu
ex opere operantis. Quod homo non solum suis personalibus satisfactio­
nibus condignis, sed etiam suis precibus possit remissionem poenarum
pro defunctis impetrare, pia et probabilis sententia est (6); quod vero
Missae sacrificium prosit ut impetratorium animabus in purgatorio de­
tentis, sententia, nostro iudicio, certa est, ut liquet ex doctrina quam
egregie tradunt S. Thomas, Suarez, Card. Lugo (7) aliique.
(1) S. Thoiu., Z. c., q. 79, a. 7, ad 2; Suarez, Z. r., sect. 10, n. 2; Lugo, L c.. sect. 10,
n. 163 ss.; Lacroix, L c., n. 56.
(2) Panqualigo, Z. c., q. 151. n. 14; Sporer, Z. c., n. 275; Tamburini, Z. c.. cap. 23; Ball.Pnhn., Z. c., n. 240; Gasparri, Z. r., n. 487; Lchmkuhl, Z. c., n. 244 ss.
(3) Suarez, Z. r., n. 14; Lugo, Z. c.. n. 209.
(4) S. Thom., in IV I). 15. q. 2, a. 3, ad 3; Suarez, Z. c., n. 4 ss.; Lugo, Z. c., n. 192;
Lacroix, Z. c.
(5) Cfr. S. Bellarnu, lib. II Dc pura.. cap. 8; Lugo, Z. r.
(G) Cfr. Lugo, Dc sacram. Pocnit.. disp. 24, sect. 1, n. 20 ss.
(7) S. Thom., Z. c.; Suarez, Z. c.; Lugo, Dc Euch.. disp. 19, sect. 10, n. 192.

512

LIBER IV - PARS ΙΓ - CAPUT I

Controvertitur, num ipsi quoque non baptizati qui in statu gratiae ex hac
vita migrarunt, iuvari possint sacrificio eucharistico. Communius DD. negant,
fructum satisfactorium pro poenis applicari eis posse immediate ex opere ope­
rato. Ratio eadem est, ut aiunt patroni huius sententiae, ob quam non bapti­
zati, dum adhuc vivunt, excluduntur ab hoc fructu, quia scilicet, cum per Ba­
ptismum recepti non sint in visibilem Ecclesiam, ad fructum ex visibilibus
Ecclesiae mysteriis immediate percipiendum idonei non sunt.
Sententia quae tenet, eosdem esse capaces fructus satisfactorii, verior vi­
detur, quia, licet baptismal! charactere non sint insigniti, ad Ecclesiam tamen
patientem certo certius pertinet, suntque simpliciter de mystico corpore
Christi; nam in purgatorio non amplius viget distinctio inter animam et vi­
sibile corpus Ecclesiae (8).
Omnes homines etiam non baptizati — sive fideles iam sint, ut
catechumeni, sive infideles — consequi possunt ex sacrificio Missae
fructum impetratorium, adeo ut sacrificium, qua inipetratorium, pro
non baptizatis et infidelibus, etiam directe pro bono ipsorum proprio
seu spirituali seu temporali, offerri possit (9). Vide n. 590.

565. Quaenam dispositiones requirantur, ut fructus propitiatorius
et i II petratorius ex Missae sacrificio obtineatur. — Supposita capacitate
seu Baptismo et statu viatoris, de quo supra (n. 564), sequentes di­
spositiones, ut ex iam dictis liquet, requiruntur:
1. Ut fructus propitiatorius obtineatur, scii, ut sacrificium Missae
causet remissionem peccatorum venialium, necessarius est aliquis affe­
ctus cordis, quo homo velit, saltem virtualiter et implicite, Deo satisfa­
cere atque a venialibus recedere (10).
Ut vero causet remissionem mortalium, requiritur etiam motus
cordis ad Deum, actus fidei ct attritio de peccatis, uti liquet ex doctrina
Concilii Trid. (Z. c.): quibus suppositis Deus dat auxilium actuale, quo
peccator se disponit ad iustificationis gratiam, mediante sacramento
Poenitentiae in re vel in voto.
2. Ad obtinendum fructum satisfactorium requiritur status gra­
tiae, qui generatim necessarius est ad remissionem poenae temporalis
assequendam. Ita communiter DD. (11), quorum doctrina ut certa
habenda.
Requiritur in subiecto actualis indigentia, quatenus ille, pro quo
(8) Lehmkuhl, l. c.; Billot, /. r., p. 687.
(0) Cfr. S. Thom., in IV Γ). 12, q. 2, n. 2, sol. 2, nd 4; Lugo, l. c., n. 179 ss.; Suarez,
l. r., n. 3 ss.; Susse, l. c., p. 571 88.; Lahousse, L c., n. 282.
(10) Lacroix, L c., n. 53.
(11) S. Thom., III, q. 79, a. 7. ad 2; Suarez, L c., sect. 10, n. 8; Lugo, /. c., n. 196;
Lacroix, L c., n. 56.

BE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

513

sacrificium offertur, debet esse actu obnoxius debito alicuius poenae.
Nam si plene remissio est facta, quoad totum reatum poenae, nihil
superest per hoc sacrificium agendum; neque in tali casu manet iste
fructus in acceptatione divina applicatus huic iusto, ut, quando postea
indiguerit, eo fruatur. Tunc communius dicunt sacrificium non operari
in eo, qui non indiget, nec tamen effectum eius manere suspensum, aut
prorsus amitti, sed dari aliis qui indigent, ex divina pietate et mutua
hominum caritate (12).
Si quis, dum ei applicatur fructus satisfactorius, est in peccato
mortali, remoto obice seu peccato, nullatenus illum consequitur. Id ut
omnino certum habemus cum communiore sententia contra Navarrum
et alios, quos videsis apud Suarez (13) et Lacroix (14).
Quaerunt theologi, utrum ad remissionem poenae temporalis requiratur
consensus rei, adeo ut eo inscio vel invito poena remitti queat. Certum est non
requiri consensum vel acceptationem formalem. Proinde remitti poterit poena,
quamvis reus nihil sciat de sacrificio pro se oblato; nam debiti relaxatio est
actus solius creditoris. At si debitor positive nollet poenam sibi remitti, verius
putamus cum Suarez (15) et Lacroix (16), quos plerique auctores sequuntur,
eandem non remitti: siquidem cum invito fieri non debet gratia, et ideo con­
sentaneum videtur divinae Providentiae, ut consensus saltem virtualis seu
interpretativus requiratur.
Praeterea quaerunt DD., an necessaria sit carentia omnis actualis peccati
venialis. Responsio negativa certa est. Ratio, quia sicuti potest una culpa ve­
nialis sine alia tolli, ita multo magis potest tolli poena relicta ex prioribus
peccatis, sine culpa veniali. Sed necesse omnino est pro poenae temporalis
remissione, ut culpa, cui poena correspondet, deleta iam sit.
Demum quaeritur, utrum in animabus purgatorii ad remissionem poena­
rum per sacrificium causandam, praerequiratur tamquam dispositio, ut in
vita curam habuerint satisfaciendi pro peccatis propriis et alios defunctos
iuvandi.
Sententia negativa certa videtur, tum quia opposita theologico caret fun­
damento, tum quia Patres Tridentini absolute docent, animas purgatorii per
sacrificium eucharisticum iuvari(17). Remur patronos alterius sententiae
minus recte auctoritate D. Augustini (18) et S. Thomae (19) niti ad suam opi­
nionem defendendam, quamquam non diffitemur utriusque Doctoris verba
esse satis obscura.
(12) S. Thom., in IV D. 45, seu in addit., q. 71, a. 14, ad 3; Suarez, Z. c., n. 14; Lugo.
Z. c„ n. 209; Lacroix, Z. c., n. 58.
(13) Loc. cit., n. 13.
(14) Loc. cit., n. 50.
(15) Loc. cit., n. 9.
(10) Loc. cit., n. 58.
(17) Pasquallgo, Z. c., q. 83 et 155; Lacroix, Z. c., n. 59.
(18) Dc cura pro mortuis, cap. ult., Enchir., cap. 109.
(19) S. lit eoi., III, q. 52, a. 8, ad 1.

514

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

3. Ut fructus impetratorius certus sit atque infallibilis, oportet:
1° Titius sit in statu gratiae; 2° petat pro se ipso; 3° postulet bonum,
vel spirituale vel temporale, aeternae saluti profuturum; 4° et quidem
bonum in consueto Providentiae ordine contentum.
Num vero idem effectus certus ac infallibilis tunc quoque habeatur,
cum Titius non pro se, sed pro alio petat, non convenit inter DD. Com­
munior et verior est sententia affirmativa, quia promissio Dei est uni­
versalis, sive quis pro se, sive pro aliis oret (20).

Articulus IV.

De fidelibus hortandis ut Missae frequenter
ac devote intersint.
565bis. Mens et praxis Ecclesiae. — 1. Omnes norunt quanta cura
Romani Pontifices quantaque sollicitudine Concilia vehementes adhor­
tationes habuerint, ut fideles sive pro sui ipsorum necessitatibus sive
pro defunctis in purgatorio degentibus Missae sacrificio intersint, ex
quo uberrimi fructus maximeque salutares promanant.
2. Huc spectat Instructio S. C. Concilii diei 14 iul. 1941 « De fide­
libus exhortandis ut Missae sacrificio frequenter ac devote intersint ».
Praestat textum referre:

« Quapropter haec Sacra Congregatio Concilii, de speciali Ssmi Domini
Nostri Pii Pp. XII mandato, omnes ubique terrarum Ordinarios vehementer
hortatur, ut per scmetipsos ac per curatores animarum aliosque utriusque
clari sacerdotes instanter christifideles edoceant:
« 1° do Sacrificii Missae natura et excellentia atque do eiusdem finibus
ac salutaribus effectibus pro mundi vita, et demum de eiusdem ritibus ac
coeremoniis, ut ipsi non passive tantum eidem intersint, sed cum sacerdotibus
Sacrum peragentibus unum sint animo et corde, fide et caritate;
« 2° de gravi, qua tenentur, obligatione Missam audiendi, quotquot ra­
tionis usu compotes sunt, diebus dominicis aliisque festis de praecepto (can.
1248 Codicis I. C.), quum agatur de praecipuo actu cultus externi et publici,
Deo debiti, quo supremum in nos imperium Dei Creatoris, Redemptoris et
Conservatoris agnoscimus ;
« 3° de Sacrificii Missae vi impetratoria et propitiatoria, qua bene per­
specta ac cognita, fideles afficiantur ad eidem Sacro frequenter ac etiam quo­
tidie, si fieri potest, adsistendum, ad gratias Deo agendas, ad beneficia obti(20) Cfr. S. Thorn., S. thcol., I, q. 107, a. 3; Suarez, De religione, tract. I, lib. 1, cap. 3 ss.;
Ball.-Palin., op. cit., II, tract. 6, sect. 1, n. 18 ss.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

515

nenda, ad peccata expianda tum propria tum eorum qui vita sunt functi, me­
mores moniti Sancti Augustini: “ Audeo dicere quod Deus, cum esset omni­
potens, plus dare non potuit; cum esset sapientissimus, plus dare nescivit;
cum esset ditissimus, plus dare non potuit” (tract. 84 in loannem);
« 4° de coelestis convivii saluberrima participatione quoties Sacro in­
tersunt, quo arctius Christo adhaereant, prout est in Decreto huius Sacrae
Congregationis diei 20 decembris 1905 De quotidiana SS. Eucharistiae sum­
ptione, et ad mentem eiusdem Tridentinae Synodi: “ Optaret quidem sacro­
sancta Synodus ut in singulis Missis fideles adstantes non solum spirituali
affectu, sed sacramentali etiam Eucharistiae perceptione communicarent, quo
ad eos sanctissimi huius Sacrificii fructus uberior provenirent ” (sees. XXII,
cap. 6), iuxta illud ipsius lesu Christi: “ Ego sum panis vivus qui de coelo
descendi. Qui manducat ex hoc pane vivet in aeternum. Qui manducat me
et ipse vivet propter me” (Ioann, vi) ;
« 5° de dogmate Sanctorum communionis, cuius vi Sacrificium Missae
uberrime applicatur, non tantum pro fidelibus defunctis, qui piaculari igne
suas expiant humanas labes, sed etiam pro hominibus qui vitam degunt, quippe
qui, tot tantisque angustiis et calamitatibus, in praesens potissimum, undique
pressi, indigent ut misericordiam apud Deum inveniant et auxlium conse­
quantur.
« Quo vero facilius locorum Ordinarii ceterique animarum curatores haec
praescripta in rem deducant, saepius fideles revocent ad vitam secundum
Christi praecepta vere componendam, ea omnia in sui vivendi ratione devi­
tantes, quae fidem moresque christianos vel minus deceant. Quare improbare
no cessent immodicos sumptus, quos fideles vanitate adlecti, in variis vitae
adiunctis aliquando insumunt, illo quandoque praetermisso Sacrificio Missae,
quod omnium cumulate suffragiorum et gratiarum potissimum adiumentum
et divitiarum Dei infinitus est thesaurus » (A. Λ. S., XXX1H, 389).
3. Prae oculis habeantur verba Pii XII in Litteris Encycl. « Me­
diator Dei et hominum», 20 nov. 1947 (A. A. S., XXXIX, 552): «Au­
gustum autem Altaris Sacrificium eximium est veluti instrumentum,
quo promerita e Divini Redemptoris Cruce orta credentibus distri­
buuntur... Expedit igitur, Venerabiles fratres, christifideles omnes
animadvertant summo sibi ofiicio esse summaeque dignitati Euchari­
sticum participare Sacrificium... tam impense tam que actuose ut cum
Summo Sacerdote arctissime coniungantur... atque una cum ipso et
per ipsum illud offerant, unaque cum eo se devoveant ».

516

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

Articulus V.

De valore sacrificii eucharistici.
566. Status quaestionis. — 1. Quaeritur, utrum valor sacrificii
Missae sit infinitus, an finitus.

Suarez ita quaestionem scite declarat: «Sic igitur sacrificium quamvis
possit tres vel quatuor gradus satisfactionis applicare uni et eidein personae,
adhuc restat dubitandum, an eosdem seu aequales possit conferre duobus vel
tribus et sic in infinitum, et hanc potestatem vocamus infinitatem extensivam;
an vero potius ita sit finitus hic fructus sicque limitata efficacia sacrificii, ut si
pro pluribus offeratur, prout offerri potest, dividendus necessario sit ille fructus
inter ipsos, ideoque quo fuerit pluribus oblatum, ea minor fructus ad singulos
perveniat o (1).

2. Ut quaestio rite intelligatur, nonnullae declarationes sunt ne­
cessario praemittendae.
a) Nomine valoris intelligitur vis seu efficacia, quam Missae sa­
crificium ex natura ac dignitate sua habet, producendi certos effectus
sive respectu Dei sive respectu hominum, tum in offerentibus, tum in
iis, pro quibus offertur.
Nomine fructus intelligitur bonum, quod intuitu sacrificii
Deus confert. Differunt ergo valor et fructus instar causae et ef­
fectus.
b) Iste valor considerari potest in actu primo et in actu secundo.
Dicitur in actu primo si consideratur vis, quam ex se et in se habet ob
suam ipsam naturam ac dignitatem intrinsecam, producendi certos
effectus, antecedenter ad ordinationem Christi et acceptationem Dei:
dicitur in actu secundo si consideratur vis seu efficacia, quam sacrifi­
cium habet ex positiva Christi voluntate ac Dei acceptatione, quatenus
nempe a Christo ad determinatum effectum actu ordinatur et a Deo
acceptatur (2). Quare valori in actu primo respondent effectus,
quos ex se producere potest Missae sacrificium; valori in actu se­
cundo respondent effectus, quos reipsa producit ex Christi ordi­
natione.
(1) Loc. cit.9 sect. 12. n. 1.
(2) Plures theologi cum Suarez (Z. c.. sect. 11, n. 5) valorem in actu primo vocant suffi·
dentiam, et valorem in actu secundo efficaciam.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

.517

c) Valor sacrificii eucharistici potest esse infinitus intensive et
infinitus extensive. Dicitur infinitus intensive, si potest producere effe­
ctus semper maiores et perfectiores; extensive infinitus, si effectus
semper plures et quidem in subiectis semper pluribus causare potest.
Item est intensive et extensive finitus, prout consideratur in se limitatus,
vel quoad applicationem i. e. in sublecto.
d) Agitur heic de solo valore ex opere operato, quem sacrificium
habet a Christo, qui est principalis offerens et victima oblata; valor
enim ex opere operantis sive hominum offerentium sive Ecclesiae offe­
rentis certe est simpliciter finitus.
e) Quaestio praecise haec est: quantus sit sacrificii eucharistici
valor seu efficacia producendi fructum impetratorium, propitiatorium
et satisfactorium in hominibus.

567. Doctrina tenenda. — 1. Valor sacrificii Missae in actu primo
est intensive et extensive infinitus.
Sacrificium enim eucharisticum eiusdem valoris est ac sacrificium
crucis; atqui sacrificium crucis est valoris infiniti, quia infinitae digni­
tatis; ergo etiam Missae sacrificium ex se et in se habet valorem infini­
tum ob suam naturam ac dignitatem (3). Sane infinita est dignitas
sacrificii Missae, tum quia principalis offerens est dignitatis infinitae,
tum quia victima est pretii infiniti: porro qualis est dignitas sacrificii,
talis quoque est eius valor in actu primo.
Plures theologi videntur aliter sentire; at hi de valore in actu secundo
loquuntur, vel certe iis argumentis utuntur, quae hunc solum valorem, non va­
lorem in actu primo finitum esse confirmant. Inter hos theologos ipse 5. Tho­
mas et S. Bonaventura citantur. Sed quod S. Thomas (4) ait, determinatum
esse effectum, ad quem Eucharistia, ut sacrificium, ordinatur, evidenter
ad valorem ita in actu secundo refertur. Eodem sensu loquitur S. Bonaven­
tura (5).
Ex dictis patet, contra Macratium (6), Vasquez (Ί) et alios, valorem sa­
crificii eucharistici esse infinitum ob intrinsecam eius infinitam dignitatem,
et non solum ex Christi institutione, nisi dicamus hanc institutionem eam
nullatenus excludere, sed praesupponere. Id forte asserere voluit Vasquez
cum aliis.
(3)
n. 312;
I. c.. n.
(I)
(5)
(6)
(7)

Suarez, l. c., η. I; Lugo, I. c., u. 239 ss.; Vasquez, disp. 230. cap. 3. S. Alph., Z. c.,
Bail.-Palm., I. c., n. 242; Sasso, l. c., p. 559 s.; Billot, l. c., p. 598 ss.; Noldin,
173; Lehtnkuhl, l. c., n. 259.
In IV D. 45, q. 2, a. 4. sol, 3 ad 3.
In IV D. 45, a. 3, q. 3, ad 4.Cfr. Susse. I. c.,p. 559.
In Summa S. Thorn.. III, De. Euch., disp. 40,sect. I.
Loc. cit., disp. 230, cap. 3.

518

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

2. Valor sacrificii Missae in actu secundo est intensive finitus.
Cum valor sacrificii in actu secundo is sit, quem sacrificium habet, qua­
tenus voluntate Christi offerentis et Dei acceptatione ordinatur ad
effectum determinatum, valor iste essentialiter includit ordinem actua­
lem ad effectum, et ideo maior effectu esse nequit. Iam vero repugnat
effectum sacrificii esse magnitudine infinitum; ergo ne valor quidem
sacrificii in actu secundo magnitudine seu intensive infinitus esse
potest (8).
3. Sacrificii valor in actu secundo quoad fructum specialem et spe­
cialissimum, i. e. quoad offerentes, est extensive infinitus, quatenus si
plures sacerdotes unum idemque sacrificium offerunt, ut fit in ordina­
tione sacerdotum, singuli eundem fructum sacrificii percipiunt, quem
perciperent, si singuli singula sacrificia offerrent; item fideles, qui aliquo
speciali concursu ad oblationem eucharisticain cooperantur, ex. gr.
assistendo, ministrando, sacrificium procurando etc., percipiunt singuli
eundem fructum, ac si unus tantum esset, et non plures, ita ut fructus
sacrificii propter consortium aliorum offerentium in singulis nullo modo
imminuatur (9).
4. Valor sacrificii extensive spectatus relate ad fructum ministerialem, i. e. relate ad eos, pro quibus sacrificium ex intentione sacerdotis
specialiter offertur, quod ad effectum satisfactionis pertinet, est finitus.
Quare si Missa pro pluribus applicetur, fructus ex ipsa Christi voluntate
ac institutione limitatus inter eos dividitur, ideoque eo minor est, quo
plures sunt, pro quibus sacrificium offertur.

Nonnulli DD. quos videsis apud Pasqualigo (10), id negant. Ipse S. AIphonsus (1. c.) negantem sententiam ut probabiliorem habet. At postea, mu­
tato consilio, in libris asceticis doctrinam a nobis enunciatam tenet ac pro­
pugnat (11).
Curnam auctores vix non omnes, etiam recentes (Scavini, Gury, D’Anni­
bale, Marc, Sabetti, Génicot, Bucceroni, Gasparri, Dumas, Pighi), id silentio
praetereundum existimarunt) Dolendum profecto est, quod auctoritas S. AIphonsi in sensum oppositum allegetur.
(8) Suarez, l. c., n. 5; Lugo, l. c., n. 214.
J
(9) Suarez, Z. c., sect. 12, n. 4; Vasqucz, disp. 231, cap. 1; Lugo, Z. c., n. 252; Noldin,
l. c.; Sasse, l. c., p. 562 s.
(10) Loc. di., q. 125.
(11) P. Gaudé, in edit. nov. ad η. 312, not. /) expresso ait: · Postea tamen, anno scilicet
1769, tum in opusculo Dc Caeremoniis Missae, part. 3, De abusibus in aedpiendie Missis,
n. 26-28, tum in Trid., Sees. XXII, n. 22, S. Doctor communiorem vocavit et propugnavit
priorem opinionem ».

BE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

519

568. Plerique theologi veteres cum S. Thoma (12) et recentes (13)
elocent fructum sacrificii eucharistici extensive esse finitum.
Argumenta quibus exposita sententia, communior et verior, pro­
batur, haec potissimum sunt:
1° Sensus et praxis Ecclesiae. Cum Ecclesia sit infallibilis inter­
pres voluntatis seu institutionis Christi, eiusdem testimonium hac de
re valorem habet non solum maximum, sed omnino decisivum, ut ita
dicamus. Porro consuetum est in Ecclesia, ut pro singulis defunctis
Sacra celebrentur, ut pro eadem anima defuncti plura Sacra fiant, et
generatim ut pro uno tantum vel pro paucis aut pro certo ac determinato
effectu speciali intentione sacerdotis offeratur sacrificium. Atqui eiusmodi praxis, admissa contraria opinione, esset inutilis, imo et crudelis:
inutilis, si ex eo, quod pro uno Missa celebretur, alii re ipsa nullatenus
a consortio excluduntur; crudelis, si per ministrum celebrantem alii
a pleno consortio excluduntur, siquidem melius esset Missam semper
pro omnibus ex aequo dicere (14).
Adde, contra iustitiam peccare sacerdotem, qui, si stipendium acce­
perit pro pluribus sacrificiis, unum tantum offerat sacrificium. Damnata
enim est ab Alexandro VII haec propositio: «Non est contra iustitiam
pro pluribus sacrificiis stipendium accipere et sacrificium unum of­
ferre », vide n. 571. Verum id non esset contra iustitiam, si totus fru­
ctus esset aequalis in singulis, sive pro uno sive pro pluribus sacrifi­
cium offeratur.
Ulterius addendum, Romanos Pontifices quasi praemio quodam
(12) In IV D. 45, q. 2, a. 4, eoi. 3, ad 2; Suarez. Z. c., n. 7; Lupo, Z. c., n. 246; S. Bonaventura, in IV D. 45, a. 2, q. 3; S. Bcllarm., Z. c.; Tanib., lib. III. cap. 1. § 3, n. 11; Busembaum apud S. Alph., I. c.; Pasqualigo, l. c.; Conlnck, l. c., dub. 10; Leesius, I. c.; Bened.
XIV, Dc Synodo diocc., lib. V, cap. 8, n. 6, et cap. 9, n. 4; Scotiis, Quarst. Quodlibct.. q. 20,
n. 20; Paludanus, in IV D. 45, q. 2, a. 2, conci. 1; Barbosa, Dc offic. ct potest. Episc., alleg. 24.
n. 7; Sotus, in IV D. 13, q. 2, a. 1, conci. 2.
S. Alph. (Z. c.) pro sua sententia allegat etiam luenin, Concina, Holzmann, Bonacina,
Lacroix, Suarez, Silveetrum, Canum. Porro omnes isti oppositam sententiam tenent, vel im­
plicite, ut luenin (Institutiones de Euch.. q. 2, eap. 5, conci. 4) et Bonacina (Z. c.. q. 8, p. 4.
n. 5), vel explicite omnino, ut Concilia (Dc Sacrif. Missae, cap. 3, n. 3 s.), Holzmann (De
Euch., n. 321). Lacroix (Z. c., n. 17), Suarez (Z. c.). Silvester (v. Missa, I, quacr. 9) et ('anus
(De. locis thcol., lib. XII, cap. 12, v. Decimum vero).
Nec satis. Idem S. Doctor (Z. c.) hoc habet: · Et pro hae sententia clare est etiam
D. Thomas (S. thcol., III, q. 79, a. 5)...». Id falsum omnino est. ut perlegenti textum ci­
tatum facile patet, cum hic nullatenus sit ad reni. Mens Angelici pro opposita sententia clare
eruitur tum ex comment, in IV D. 45, q. 2, a. 4, sol. 3 ad 2. tum ex Supplem., q. 71. a. 3,
praesertim ad 2.
Cum res ita sint, ut suis quisque oculis videre potest, auctoritas extrinseca contrariae
opinionis, quam tanti faciunt quidam auctores, maxima ex parte corruit.
(13) Billot, Z. c., p. 601; Sasse, Z. c., p. 563 ss.; Lahousse, Z. c., n. 271; Gury-Ball.,
Z. c., n. 164 ; Gury Ferreros, Z. c., n. 352; Palmieri ad Ball., Z. c., n. 242, not. a; Pesoh, op.
cil.. VI, n. 931; Franzclin, Z. c., p. 368 ss.; Génleot, Z. r., n. 218; Gasparri. Z. c., n. 492;
Noldin. Z. c.; Lchmkuhl, Z. c., n. 251; Hurter, op. cit.. Ill, n. 429.
(II) Suarez, Z. c., n. 7; Lugo, Z. c., n. 242 s.; Lehmkuhl, Z. c.; Sasse, Z. c., p. 564; Génicot, Z. c.

520

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

proposito invitare et allicere, ut Missae pro singulis dicantur. Nam
saepe tamquam singularem favorem concedunt privilegium altaris, ea
conditione tamen regulariter, ut indulgentia altaris illi animae detur,
pro qua Missa applicetur. Sed in sententia adversariorum multo melius
esset, indulgentiam et Sacrum applicare pro omnibus fidelibus vivis
atque defunctis.
2° Analogia cum sacramentis. Nulla est ratio, cur de sacrificii
effectu aliter indicemus ac de effectu sacramentorum. Utraque enim
continent in se infinitum thesaurum meritorum Christi. At nihilominus
sacramentis certus et limitatus effectus adnectitur, non solum ob dispo­
sitionem subiecti, quae semper finita est et finitam infert capacitatem,
sed etiam effectus aliquo sensu finitus et limitatus est ex ipsa Dei vo­
luntate ac lege. Secus sacramenta multiplicata et iterata nihil opera­
rentur, nisi dispositio subiecti melior facta esset: quod catholicae
doctrinae contrarium plane est.
Porro si ita est de sacramentis, dicere debemus, id ipsum a Deo
servatum esse in Missae sacrificio, ut voluerit quidem, per illud merita
Christi quam maxime applicari, at secundum certos limites a se sta­
tutos, praesertim cum eucharisticum sacrificium non semel, sed quam
frequentissime et in locis innumeris voluerit offerri (15).
Mensura fructus, uti ex dictis colligitur, accipienda est tum ex modo appli­
cationis ad diversas personas, tum ex quantitate devotionis earundem. Duo
igitur sunt quae fructuum sacrificii eucharistici mensuram complexive de­
terminant. Quare in paritate dispositionum cx parte recipientium, eo maior
est fructus in singulis, quo perfectius eis Missa applicatur, et in paritate ap­
plicationis, eo melior quo meliores sunt dispositiones.
Id sedulo attendas, ne forte putes, admissa sententia de finito valore
extensive sacrificii Missae, eiusdem fructus imminui ex eo praecise titulo, quod
actu exhauriatur valor, ad quem sacrificium fuerit a Deo antecedenti lege
restrictum.

569. 5. Valor sacrificii quoad fructum impetratorium in actu se­
cundo est extensive infinitus, ideoque in singulis idem est, sive ad unum
sive ad plures referatur.
Ratio, quia vis impetrandi, quae huic sacrificio inest, non fundatur
in speciali promissione, sed in intrinseca dignitate sacrificii; proinde
haec impetratio est de se infinita, i. e. sacrificium ex se sufficiens est
ad impetrandum quodlibet beneficium, aut beneficiorum multitudinem,
cum semper sacrificium maioris valoris sit (16).
(15) Noldin, L c.; Saase, l. cM p. 505; Lemkuhl, L c.
(10) S. Thom., in IV D. 15. q. 2, n. I, Q. 2; Suarez, Z. c., n. 8; Sasso, l. c.t p. 505; Lahousse, l. c.; Lehmkuhl, l, c., n. 253.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

521

570. Quid sibi velit secunda vel tertia intentio in Missae applica­
tione. — 1. Haec intentio triplici sensu accipi solet: 1° pro conditio­
nal a applicatione, quatenus quis applicat Missam pro alia persona vel
alio fme distinctis ab iis pro quibus prima intentione applicatur, in
quantum id fieri queat sine praeiudicio prioris intentionis; 2° pro ap­
plicatione partim conditionata, scii, quoad fructum satisfactorium,
partim absoluta, nempe quoad fructum impetratorium ; 3° pro pecu­
liari memento ad mentem alicuius personae determinatae, in certum
finem, in suffragium defuncti etc.

Sensus diversus huiusmodi secundae vel tertiae intentionis pendet prae­
sertim ex praedictis sententiis de valore sacrificii eucharistici (n. 567 s.). Nam
alia profecto ratione inteUigitur secunda intentio, prout prima vel secunda
admittitur sententia. Sane in sententia quae tenet valorem sacrificii esse ex­
tensive infinitum, secunda vel tertia intentio tantum valeret quantum prima;
in altera sententia longe probabiliore, quam secuti sumus, sacerdos extendit
fructum impetrationis ad hanc alteram intentionem et eidem applicat fructum
satisfactorium, sub conditione quod is, cui illum ob primam intentionem ap­
plicaturus est, nullum damnum patiatur, i. e. sine praeiudicio prioris inten­
tionis (17).
2. Haec intentio secunda vel tertia, quod ad fructum satisfacto­
rium attinet, in ista sententia est conditionata; quoad fructum impetra­
torium, cum is sit extensive infinitus, est absoluta: nimirum sacerdos
petit, ut non obstante fructu ei conferendo pro quo primario Missam
celebrat, velit Deus simul ei quem secundo vel tertio loco intendit,
intuitu sacrificii eucharistici certam gratiam concedere (18).
Igitur, iuxta veriorem sententiam, secunda vel tertia intentio
potest ita accurate definiri: Applicatio Missae pro alia persona vel alio
fine distinctis ab iis pro quibus ex iustitia vel obedientia aut praecepto
Sacrificium prima intentione offertur, ita quidem ut haec altera appli­
catio sit conditionata quoad fructum satisfactorium, quatenus sine
praeiudicio prioris intentionis fieri debet, sit contra absoluta quoad fru­
ctum impetratorium, cum nullum hac in re praeiudicium haberi possit.

Multi AA. dicunt conditionatam intentionem applicandi fructum satisfa­
ctionis ad libitum sacerdotis raro fleri posse, quando pro stipendio Sacrum
est faciendum; nam, aiunt, intentio dantis stipendium est, ut si is pro quo
Missam petiit sit incapax aut non indigeat, fructus sibi alterive amico suo
applicetur (19).
Practice semper licet fructum specialem alii applicare, sub conditione
(17) Lugo, l. c., n. 257; Gury-Forroree, l. c.; Génicot, Z. c., n. 218; Noldin, Z. c., n. 174.
(18) Cfr. Lehmkuhl, l. c., n. 254.
(19) Elbol, l. c., n. 410; Scuvini, Z. c., n. 196; Lehmkuhl, Z. c.

522

LEBER IV - PARS II - CAPUT I

tamen quod omnino salva sit intentio stipendium dantis; imo consulendum est,
ut Missam, etiam aliquo titulo debitam, sacerdotes applicent intentione se­
cunda omnibus vivis et defunctis, nempe sine praeiudicio illius pro quo appli­
care tenentur ratione stipendii, curae animarum, promissionis etc.
3. Iuxta eos qui sumunt secundam intentionem pro peculiari me­
mento, ea non est proprie applicatio, sed potius impetratio: exoratur
nimirum Deus, ut, non obstante concessione fructus ei facta, pro quo
primarie Missa offertur, velit simul ei quem secundo vel tertio loco
intendo, intuitu Missae sacrificii, certam gratiam largiri. Tali exora­
tioni locum esse, patet ex duplici Memento in Canone. Quare secunda
vel tertia intentio, iuxta hanc sententiam, redire videtur ad specialem
commemorationem seu peculiarem exorationem του Memento (20).
4. Sacerdos in praxi ita se gerat: applicet Missam pro tali determi­
nata persona aut pro certo determinato fine iuxta mentem offerentis
eleemosynam aut praeceptum Superioris; deinde, expressa voluntate
nullum afferendi praeiudicium praedictae intentioni, ad alium quoque
scopum aut pro alia persona intendat Missam celebrare, quin anxius
sit de secunda vel tertia intentione, de sensu et valore eiusdem.

571. Utrum, admissa probabilitate alterius opinionis, possit sa­
II Missa. — 1. Sententia,
tisfieri pluribus obligationibus una et eadem
quae tenet applicationem sacrificii esse extensive indefinitam, ita ut
tantum valeat pro singulis ex millibus, si pro iis sacerdos intendat of­
ferre, ac si pro uno tantum Missam celebret, videtur, saltem extrinsece,
probabilis. Qua posita probabilitate, sponte sua oritur questio sol­
venda, de qua nunc agimus.
2. Certum est, sacerdotem non posse pluribus obligationibus quas
contraxerit ob plura stipendia percepta, uno Sacro satisfacere. Id
constat tum ex prop, damnata ab Alexandro VII (cfr. n. 559), tum ex
cc. 825, 2° et 3°, 828.
3. Utrum vero pluribus obligationibus, non quidem ex pluribus
stipendiis, sed ex uno stipendio et ex aliis titulis contractis, iure satis­
fieri possit una Missa, controvertitur.
Affirmare videntur universim BaUerini (21), Sabetti (22) et alii pauci.
Plerique negant (23). Quidam, ut Gasparri (24), dicunt satisfieri posse obliga­
tionibus praeter iustitiam, nempe obligationibus ex simplici promissione, aut
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)

Ball.-PnhnM Z. c., n. 292.
In not. ad Gary, II, 167.
Compendium theologiae moralia, n. 704 (edit. XV).
Lugo, Z. c., n. 219; Génlcot, Z. c.; Palmieri, Z. c.; Lohmknhl, Z. c., n. 252 ; Noldln, Z. c.
Loc. cit., n. 493.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

523

praecepto superioris, non vero obligationibus ex iustitia, ideat ex stipendio,
aut cura animarum, aut beneficio, aut quasi-contractu, quia « debita iusti­
tiae exigunt solutionem certam, dum pro aliis obligationibus praeter iustitiam,
ex communi sententia, satis est adimplementum probabile ».

Attento praescripto can. 825, 2° — « numquam licet... eleemosynam
recipere pro Missa quae alio titulo debetur et applicatur » — nequit sa­
cerdos uno Sacro satisfacere obligationi ex stipendio et simul alteri
obligationi, sive ea sit ex iustitia, sive praeter iustitiam, dummodo ne
agatur de obligatione improprie dicta, quae oritur ex simplici proposito
aut generatim ex ultronea promissione. Plerumque enim promissio
non fit serio et cum animo sese obligandi, sed benevolum tantum osten­
dit propositum, ideoque veram obligationem non inducit. Aliter dicen­
dum, si promissio serio et cum animo se obligandi facta fuerit et ab
altero acceptata.
Quoties habetur obligatio iustitiae, toties adest verus titulus, ideo­
que applicandum praescriptum can. 825, 2°. Ex promissione praesertim
mere gratuita obligatio iustitiae oriri non censetur, sed tantum fide­
litatis, quae verum titulum, de quo in cit. can. 825, 2°, non inducit.
Hinc resolvenda quaestio: an et quomodo satisfieri queat una Missa
pluribus obligationibus praeter iustitiam ratione stipendii ortam.
Concinne et practice ita responderi potest:
1° Sacerdos qui plures Missas promiserit, v. g. Titio, Caio etc.,
una eademque Missa satisfacit istis obligationibus ex gratuita promis­
sione contractis.
2° Idem sacerdos, qui applicat Missam ad mentem offerentis
eleemosynam aut ex praecepto Superioris, satisfacere valet eadem
Missa (per secundani intentionem) etiam obligationi erga Titium, cui
Sacrum sponte promisit.
3° Parochus qui applicat Missam pro populo, potest per eandem
satisfacere quoque (secunda intentione) uni aut pluribus gratuitis pro­
missionibus.
4° Qui Sacrum facere tenetur ex praecepto Superioris, ea tenus
satisfacere valet huic obligationi per Missam ratione stipendii aut pro
populo applicatam, quatenus constet de voluntate Superioris, seil.
eundem Sacri applicationem in prima intentione non urgere. Quare
voluntas seu mens Superioris inspicienda.
5° Si presbyter Missam huic vel alteri fideli sponte promittat ad
benevolum animum erga eum ostendendum, et fidelis existimet revera
ad suam mentem Sacrum celebratum iri more consueto (i. e. in prima
intentione), non ideo sacerdos peculiarem obligationem contrahit, nisi
31 — Cappello, Dc Sacrameniis, I.

524

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

expresse intendat huiusmodi onus suscipere; proinde, ut supra, sa­
tisfacit per applicationem Missae in secunda aut tertia intentione. At
profecto male agit, quia saltem indirecte decipit fideles eosque in er­
rorem inducit.

De applicatione Missae.
572. Quid sit applicatio Missae. — 1. Nomine applicationis Missae
intelligitur actus voluntatis quo sacerdos celebrans intendit sacrifi­
cium eucharisticum offerre pro aliquo sive pure et simpliciter, sive ad
determinatum finem; qui exinde ministerialem fructum percipit,
absente obice, praeter adorationem et gratiarum actionem eius no­
mine specialiter factam (1).
Vel brevius: intentio, qua sacerdos celebrans vult, ut fructus mi­
nisterialis (n. 560) Missae cedat in utilitatem alicuius determinatae
personae aut in aliquem finem determinatum.
2. Applicatio respicit dumtaxat fructum ministerialem, non autem
fructus alios, i. e. generalem, specialem ct specialissimum. Haec in­
tentio ex parte celebrantis est omnino necessaria, nam fructus mini­
sterialis, saltem quatenus a Christo provenit, ita est in potestate sa­
cerdotis, ut ab ipso solo pendeat valor dispensationis seu applicationis
fructus istius (2).
3. Potestas offerendi sacrificium eiusque fructus applicandi con­
fertur vi ipsius ordinationis, ideoque characteri sacerdotali inest. Patet
ex verbis ordinationis: <i Accipe potestatem offerendi sacrificium tam pro
vivis quam pro defunctis i> (3).

Hinc merito pseudo-synodi Pistoriensis doctrina, negans in arbitrio esse
sacerdotis applicare fructus sacrificii cui vult, damnata est a Pio VI in
Const. «Auctorem fidei», 28 aug. 1794, sub n. 30, tamquam «falsa, teme­
raria, perniciosa, Ecclesiae iniuriosa, inducens in errorem alias damnatum in
Wicleffo » (4).
(1) Suarez, l. c., sect. 10, n. 11; Sporer, 7. r., n. 256; Ball.-Palm., 7, c., n. 277 ss.; D’An·
ni balo, l. c.t n. 495; Gaspard, 7. c., n. 466; Noldin, 7. r., n. 171; Lehnjkuhl, 7. c., n. 255.
(2) Suarez, Z. c., sect. 9, n. 7; Lugo, 7. r., n. 210 ss.; Busembauin, apud S. Alph., I. c.,
n. 334.
(3) Ctr. can. 802 ct 809.
1
(4) Error in Wicleffo alias damnatus habetur in prop. 19*. quae ita sonat: «Speciales
orationes, applicationes uni personae per praelatos vel religiosos non plus prosunt eidem,
quam generales, ceteris paribus ». Cfr. Denzinger, op. ct/., nn. 599, 1530,

DE NATURA ET EFFICACIA 89. MISSAE SACRIFICII

525

Cum potestas offerendi et applicandi fructus insit characteri sacer­
dotali, manifestum est sacerdotem semper valide offerre et applicare,
etsi fortasse illicite, ex. gr. si id agat contra voluntatem superioris.
Proinde contraria sententia paucorum veterum, utpote omnino falsa,
silentio praetereunda est (5).
573. Quaenam conditiones requirantur ad validitatem applicationis
Missae. — Ut valida sit applicatio Missae, tria requiruntur: 1° fieri
debet a sacerdote celebrante per intentionem saltem habitualem et impli­
citam; 2° fieri debet ante consecrationem; 3° debet esse ad certam perso­
nam vel ad certum finem explicite vel saltem implicite determinata.
1° Fieri debet a sacerdote celebrante per intentionem saltem
habitualem et implicitam. Quod fieri debeat a sacerdote celebrante,
evidentissime colligitur ex supra dictis (n. 572, 2); ipsi enim, et non
alteri, tradita est a Christo potestas offerendi sacrificium eucharisti­
cum, et consequenter applicandi eiusdem fructus. Quod vero sufficiat
intentio habitualis, i. e. aliquando habita et non revocata, licet hic et
nunc neque actu neque virtute exsistat, patet ex eo quod applicatio
Missae fit per modum donationis; porro donatio semel facta manet,
donec revocetur (6).
Immerito quidam veteres, ut Vasquez (7), dicebant requiri intentionem
actualem vel virtualem ad Missae fructum applicandum, sicuti requiritur
ad consecrandum. Non datur paritas inter consecrationem et applicationem.
In sacramentis ideo requiritur intentio actualis vel virtualis, quia ipsa efficit
sacramentum; contra, in applicatione Missae intentio non efficit fructum illius,
qui dc se oritur ex celebratione sacrificii, sed solum huic vel alteri illum dis­
pensat (8).

Intentio interpretativa non sufficit, cum numquam fuerit elicita;
ideoque applicatio mere interpretative facta, ut prorsus nulla habenda
est.
Non requiritur intentio saltem habitualis explicita, sed sufficit
etiam implicita, ea scii, quae continetur in alio, i. e. ex cognitione
generali et confusa (cfr. n. 39, 2).
(5) Cfr. Suarez, L c.; Lugo, I. c.; Laymann, 1. c.. tract. 5. cap. 3. η. 11; Diana, part. II.
tract. 14, resol. 72.
(6) Boned. XIV, Dc sacros. Missae sacri/., lib. Ill, cap. 16, n. 5; Lugo, Dc sacram. in
gcncre, disp. 8, sect. 6, n. 93; Suarez, disp. 13, sect. 3, n. 5; Lacroix. L r.t n. 205; Elbel,
J. c., n. 171; Bonacina, I. c., q. 3. p. 2, n. 11; S. Alph., I. c., n. 335; Sporer. I. c.. n. 340;
Ball.-Palm., I. c.
Cave no confundas intent ic
quae vel actualis vel saltem v:
(7) Loc. cil., disp. 138, ca]
(8) Lugo, I. c., n. 94 88.;

526

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

Quamvis intentio tantum habitualis implicita satis sit, tamen in
praxi, quoad fieri potest, curandum, ut intentio explicita et quidem
actualis vel saltem virtualis habeatur.
Absint tamen scrupuli et anxietates in hac re, cum ex hoc capite
vix applicatio nulla sit.

574. Quaerunt DD.: a) an valida sit intentio habitualis ante rece­
ptum sacerdotium habita, ex. gr. si diaconus, qui post unam vel alte­
ram hebdomadam sacrum presbyteratum est recepturus, dicat: Intendo
primam Missam applicare pro matre vel sorore mea; — b) an intentio
habitualis extendi queat ad plures menses et annos; — c) an valida
sit haec intentio: Sacrum facio pro eo, cui illud applicat Deus vel
B. Virgo; — d) an valida sit applicatio facta contra voluntatem Su­
perioris.
a) Validitati applicationis nullatenus obest circumstantia, quod
intentio habita fuerit ante receptum sacerdotium: dummodo elicita re­
vera sit et numquam retractata, recepto presbyteratu adhuc perseve­
rat, et consequenter nihil impedit quominus ex ea determinetur Missae
applicatio (9).
b) Certum est, applicationem fieri posse longe antea, ut commu­
niter docent AA. Hinc si sacerdos initio hebdomadae vel mensis Missas
applicare intendit per integram hebdomadam vel mensem, puta, pro
animabus in purgatorio detentis, quamvis postea de hac re non amplius
cogitet, valide applicat ex intentione habituali, modo mutata seu re­
vocata non fuerit. Id autem licet sine ullo scrupulo.
Quod etiam ad plures menses extendi queat intentio, indubitatum est,
ut liquet ex ipso eius conceptu. An quoque ultra annum, imo ad plures annos!
Quidam vel absolute negant, vel dubitant (10). Nobis sic videtur clarius distin­
guendum: si certo constet intentionem semel elicitam, numquam revocatam
fuisse, pro certo tenemus eam perseverare etiam post plures annos (11), ideo­
que valide ex ea applicari sacrificium; si certo constet fuisse revocatam, deest
intentio habitualis olim elicita, et Missae applicatio ex ea facta erit nulla;
si dubitetur num revocata sit, necne, intentio habitualis est dubia, et ideo dubia
erit etiam applicatio Missae.
Valde suadendum, ne ad tempus nimis diuturnum, ex. gr. ultra annum,
extendatur applicatio. Ad praxim quod attinet, sacerdos curet, ut circa tempus
Sacri faciendi renovet saltem implicite intentionem antea habitam.
(9) Cfr. Lugo, l. c„ n. 97 ; Gasparrl, I. c.
(10) Noldln, I. c., n. 177, 1; Lohmkuhl, I. c., n. 250, 2.
(11) Lacroix (l. c., n. 205) ait: « Etiam eufUelt intentio habitualis, idest Intentio semel
posita et uon revocata, quamvis ante 10 annos praecesserit ». Cfr. etiam Sporer, l. e., n. 345.

y

i

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

527

c) Haec intentio: Sacrum facio pro eo, cui illud applicat Deus
vel B. Virgo, est nulla, quia ex Christi institutione sacerdotis est, et
non Dei vel B. Virginis, sacrificium applicare (12). Cfr. n. 578.
d) Applicatio facta contra Superioris voluntatem procul dubio
est valida, quia eiusdem valor unice pendet a celebrantis voluntate;
sed illicita est, ut patet.

« I

575. 2° Applicatio Missae fieri debet ante consecrationem. Certa
ab incertis sunt distinguenda hac in re. Si applicatio fiat post Missam
expletam, aut post communionem, est certissime nulla. Nonnulli ve­
teres cani validam dixerunt, quos merito carpit et egregie confutat
Suarez (13). Item nulla est, si fiat post consecrationem calicis, sed ante
communionem; et quidem non solum probabilius est nulla, ut quidam
censent (14), sed certe, iuxta ea quae alibi tradidimus (n. 533 ss.).
Ratio, quia sacrificium, perinde, ac sacramentum, effectum suum ex
opere operato producit, dum conficitur et actu exsistit; neque in po­
testate ministri est effectum suspendere et postea alicui applicare.
Essentia enim sacrificii consistit in consecratione utriusque speciei.
Si fiat ante consecrationem panis, licet immediate ante, applicatio
est certe valida, quia omnes actiones et preces quae praecedunt, sunt
praeparatoriae ad sacrificium, quod certe nondum oblatum est. Si fiat
ante consecrationem calicis, sed post consecrationem panis, item est
valida: siquidem consecratione panis sacrificium inceptum quidem
est, sed nondum oblatum.

Quare percipere non possumus cur Card. Gaspard (l. c.) dicat: « Quoniam
vero non desunt graves auctores contrarium docentes, dicendum applicationem
in casu dubiam esse ». Ne unum quidem invenimus auctorem, qui contrarium
expresso doceat. Tmo Sporer (15) diserte ait: «Etiam post consecrationem
hostiae, ante consecrationem calicis, adhuc sacerdos potest applicare fructum
sacrificii, secundum omnes ». Et sane omnes, qui de hac re loquuntur, vere
ita sentiunt aut explicite aut implicite, sive veteres sive recentes (16).
Nec aliter profecto sentiri potest; nam iuxta quamlibet sententiam de vi
et essentia sacrificii (n. 533 ss.) certum est, sacrificium ante consecrationem
calicis nondum esse absolutum; quare certum est, nostra sententia, valide
applicari sacrificium ante calicis consecrationem.
(12) Sporer, Z. c., n. 279; Tamburini, l. c., cap. 2, § 9, n. 17.
(13) Loc. cil., n. 6.
(14) Cfr. Gaspard, I. c., n. 470.
(15) Loc. cil., n. 349.
(16) Lacroix. Z. c., n. 207; Pasqualigo, l. c., q. 163; Busombaum, Dc sacram., n. 125;
Sporer, l. c.; S. Alph., I. c qui refert doctrinam Busembaum, quin Improbet; Elbel, Z. c.,
confer. XVII, n. 110 Laymann, Z. c., cap. 2, n. 12; Boned. XIV, Z. c., n. 9; Ball.-Palm.,
l. c., n. 282; D’Annibale, 1. c § 200, not. 18; Gury-Ferreres, Z. c., n. 355; Noldin, Z. c.; Gé·
nicoL l. c n. 219; Marc, Z. c., n. 1598; Lchmkuhl, Z. c.; Pighi, Z. c., n. 172.

i

i

I

i

528

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

Expedit omnino ut sacerdos determinet applicationem antequam Sacrum
incipiat, i. e. in ipsa praeparatione ad Missam (17).
576. 3° Applicatio Missae debet esse ad certam personam vel ad
certum finem explicite vel saltem implicite determinata. Etenim sa­
cerdotis est Missae fructum applicare, quem Deus nonnisi ad inten­
tionem celebrantis confert. Quare si nullam personam aut nullum
finem sacerdos determinavit, non est ratio, cur uni potius quam alteri
fructus Missae applicetur, et ideo nulli applicatur.
Necesse tamen non est, ut huiusmodi determinatio personae aut
finis sit explicita; sufficit implicita ac generali termino expressa, ut ex
dicendis patebit, nam etiam in hoc casu est vera propriaque determi­
natio; idque requiritur et sufficit ad valorem applicationis (18).

577. Nonnulla speciatim animadvertenda.
1. Oportet, persona, cui applicatur sacrificium Missae, sit certa ac
determinata (explicite aut implicite) saltem momento consecrationis. Si
esset incerta ac indeterminata, applicatio foret nulla. Hinc invalida
est applicatio pro uno vel altero ex communitate.
Item invalide applicat sacerdos, qui, receptis decem Missis a decem
personis, intendit eas celebrare pro offerentibus indeterminate, i. e. ce­
lebrare non pro eo qui illam Missam obtulit, aut pro omnibus decem,
sed pro uno ex decem offerentibus indeterminate, quia hoc in casu, uti
patet, persona pro qua offertur, est plane incerta. Si, contra, sacerdos
applicet singulas Missas pro singulis aut decem Missas pro omnibus illis
decem personis, singulis applicando decimam partem uniuscuiusque
Missae, applicatio est valida suaeque obligationi celebrans satis­
facit (19).
In praxi tamen melius est atque suadendum, ut singulae Missae
pro singulis decem offerentibus determinate applicentur. Vide n. 585.
2. Missa potest gradatim pro pluribus applicari, quatenus, ex. gr.,
si non prosit huic, prosit illi; si quantum obligor, acceperit Titius, re­
liquum habeat Caius, etc. (20).
3. Ad validitatem applicationis necesse non est applicare nominatim pro Titio vel Caio.
(17) Bened. XIV, l. c.; Clericatus, Dc sacrii. Missae, decis. 36, n. 17; Bona, Dc sacri/.
Missae, cap. 1, j 5.
I
(18) Lacroix. I. c„ n. 207 ss.; Sporcr, L c., n. 279 sa.; S. Alph., I. c„ quaor. 2; Pa·
squaligo, l. c., q. 184 ss.; Gasparri, L c., n. 473 as.
(19) S. Alph., L c.; Bonacina, l. c., q. 8, p. 7, 5 3, n. 1; Roncaglia, Dc sacri f Missas
cap. 7, q. 9, resp. 2. Cfr. etiam Lacroix, L c., n. 210.
’ ‘
’
(20) Pasqualigo, l. c., q. 173; Lacroix, L c., n. 213.

DE NATURA ET EFIHCACIA HS. MISSAE SACRIFICII

529

Hinc validae sunt istae applicationes: ad mentem superioris; ad inten­
tionem dantis stipendium seu petentis Missam; ad intentionem in libello no­
tatam; pro eo, qui primus eleemosynam dedit; secundum ordinem, quo sti­
pendia data sunt; pro quo exigit fundatio; pro quo teneor applicare; pro
anima purgatorii ceteris magis derelicta; pro maximo peccatore; pro anima
graviore tentatione afflicta; pro illo cui Deus desiderat Missam a me applicari.
In his et similibus casibus persona, pro qua Missa applicatur, est certa
ac determinata obiective seu coram Deo (21).

4. Si Missa applicatur ad aliquem finem seu causam particularem,
oportet ut haec causa tempore consecrationis obtineri queat. Hinc foret
invalida applicatio, ex. gr., ad obtinendam Titii sanitatem a tali infir­
mitate, vel ad obtinendam Sempronii liberationem a carcere, senten­
tiam favorabilem in tali causa, si Titius iam convaluit, aut mortuus
est, si Sempronius iam a carcere liberatus est, aut sententia seu favo­
rabilis seu contraria iam est prolata.
Quod si causa pro qua Missa applicatur, nunc quidem non exsistit,
sed exsistet in posterum, Missae applicatio non est inutilis, quia non re­
pugnat ut gratia obtineatur nunc pro tunc, seu nunc impetretur gratia,
quae tamen a Deo concedetur, postquam causa exstiterit·, hinc, ex.
gr., nihil prohibet quominus Missa nunc applicetur ad impetrandam
Titio liberationem ab infirmitate quam primo habebit (22).
578. Applicatio ad mentem Dei vel B. M. Virginis. — Quaerunt
DD., an valida sit applicatio ad mentem Dei vel B. M. F. Ita distin­
guendum: applicatio est valida, si sacerdos ipse personam vel finem,
cui applicare intendit, saltem implicite determinat, puta si dicat:
applico pro eo, pro quo Deus vel B. Jf. F. vult me applicare; secus,
non valet. Hinc invalida foret haec applicatio: offero pro eo, cui Deus
vel B. M. F. applicat vel applicare voluerit, ut supra diximus (n. 574).
Aliud quippe est quod ipsemet sacerdos applicet ad mentem Dei
vel B. M. Virginis aut Sanctorum, et aliud quod Missae applicatio
facienda dicatur a Deo vel a B. M. Virgine etc.
Iuxta vulgarem loquendi usum, offerre sacrificium eucharisticum ad
mentem Dei vel B. M. F. significat pro eo applicare, pro quo Deus vel B. Μ. V.
vult, ut applicetur; qua significatione admissa, dummodo talis revera sit, ap­
plicatio est certe valida, quia ipse sacerdos determinat personam, in cuius
utilitatem cedere debet fructus Missae (23).
(21) Pasqualigo, Z. c., q. 169 ss.; Sporer, L c.; Tamburini. I. c.9 n. 15 ss.; Gaspard, Z. c..
n. 475; Noldin, l. c., n. 177, 3.
(22) Cfr. Sporor, l. c.9 n. 282; Gaspard, I. c., n. 474.
(23) Cfr. Suarez, disp. 43, sect. 6; Pasqualigo, L c., q. 169; Tambur. Z. c., n. 17; Sporcr,
Z. c., n. 279; Gaspard, Z. c.9 n. 473.

530

LIBER TV - PARS IL - CAPUT I

579. Applicatio pro petente in futurum aut pro

II

orituro. — 1. Sa­

cerdos, rigorose loquendo, valide applicat pro eo, quem scit de facto
velle petere Missam, licet nondum petierit. Excipe, nisi sciret, eum
petere velle pro aliquo effectu, ad quem necdum iuvaret sacrificium
eucharisticum (2-1). At confundenda non est validitas cum liceitate.
2. Quaeritur, an valida et licita sit Missae applicatio pro eo, quem
Deus novit esse primo petiturum ac stipendium daturum.
Huiusmodi applicatio est illicita omnino, uti constat ex decreto
S. Congr. Concilii, 15 nov. 1608, quod Paulus V suprema sua auctoritate
comprobavit atque litteris datis ad omnes Episcopos promulgavit (25).
Id expresse confirmat Codex can. 825, 1°: « Numquam licet...
Missam applicare ad intentionem illius qui applicationem, oblata eleemo­
syna, petiturus est, sed nondum petiit, et eleemosynam postea datam re­
tinere pro Missa antea applicata ».

Consuetudo Missam applicandi pro iis, qui postea sint petituri, ideo re­
probatur tamquam illicita, quia, ut merito notat decretum S. C. C., 15 nov.
1608, est pluribus nominibus periculosa, fidelium scandalis et offensionibus
obnoxia, atque a vetusto Ecclesiae more nimis abhorrens.
Estne etiam invalida? Quidam affirmant; quidam negant (26),
Alii, ut S. Alph. (I. c.) et Lacroix (l. c.), censent probabilius applicatio­
nem in casu esse irritam, si causa pro qua Missa applicatur, nondum
exsistit; ex. gr., si primus stipendium offerens postulavit Missam pro
liberatione a carcere, ab infirmitate etc.; tunc enim effectus Missae
suspensus remanere deberet: quod, aiunt, non videtur credibile. Nostra
sententia est, applicationem certe validam esse, si causa iam exsistit;
si causa nondum exsistit, item validam censemus applicationem, quia,
ut supra diximus (n. 572), Missa applicari potest ad obtinendam, v. g.,
sanitatem ab infirmitate futura, neque Missae effectus tunc suspensus
remanet, sed potius gratia nunc pro tunc obtinetur (27).

S. Alph. (I. c.) docet: « Bene tamen advertit (Contin.) Tournely cum Vasquez, Aversa et Quarti, quod si sacerdos praevideat quod postulabuntur Missae
pro aliquo defuncto, bene potest eas nunc offerre, et deinde stipendium perci­
pere; quia hoc casu iam offerrentur pro persona determinata». Haec doctrina,
attento praescripto cit. can. 825, 1°, quatenus referatur ad veram intentionem
applicandi Missam ad mentem offerentis, sustineri non potest, generatim
loquendo.
(24) Paequaligo, I. c., q. 167; Lacroix, L c., n. 220.
(25) Lacroix, L c., n. 222; Lugo, Dc poenll., disp. 13, sect. 5, n. 137 ss.; Sporer, L c.,
n. 281; S. Alph., 1. c., n. 337; Ball.-Palm., I. c., n. 285 s.; Gasparri, l. c., n. 537.
(26) Lacroix, I. c.; Sporer, L c., n. 282; Vasqucz, disp. 234, cap. 3, n. 22; Lugo, L c.;
Laymann, L c., tract. 5, cap. 2, η. 14.
(27) Lugo, Dc Euch., disp. 19, sect. 10, n. 209 in One; Gasparri, l. c.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

531

3. Quaeritur, an valeat applicatio pro eo, qui primus sit moriturus.
Nonnulli negant (28). Sed perperam; nam eatenus applicatio Missae
foret nulla, quatenus persona non esset ullo modo determinata. Porro
quisnam dicet personam, quae prima est moritura, non esse certam ac
determinatam ? Quare huiusmodi applicatio, ut opinamur, valida est (29).
4. Si v. g. parochus sciat aliquem obiisse, et certo cognoscat pro
ipso Missam a familia per eundem parochum celebrandam postulari,
valida foret applicatio Missae statim facta, ante petitionem familiae.
Λη etiam licita? In hisce adiunctis probabiliter affirmandum, cum
obstare non videtur in casu praescriptum can. 825, 1°.

580. Num valida et licita sit applicatio Missae sub conditione. —
1. Applicatio sub conditione de praeterito, ex. gr. applico pro Titio, si
mortuus est, est valida, si tempore consecrationis conditio iam impleta
est, quamvis sacerdos ignoret eius implementum; intentio enim sacer­
dotis vere exsistit, et Deus cognoscit re ipsa exsistere. Contra, est in­
valida, si tempore consecrationis nondum est impleta. Huiusmodi
conditio per se est licita.
2. Applicatio sub conditione de praesenti, ex. gr. applico pro Titio,
si adhuc vivit, item per se est licita ; valida vero aut invalida est, prout
consecrationis momento exsistit, necne.
3. Applicatio sub conditione de futuro necessario, ex. gr. applico
pro Caio, si cras orietur sol, est illicita, utpote iocosa; est autem va­
lida, quia conditio pro non adiecta habetur et ideo applicatio censetur
inconditionata, nisi sacerdos suam intentionem revera alligatam vo­
luerit implemento conditionis.
4. Applicatio sub conditione de futuro contingenti, ex. gr. applico
pro indice, si sententia ab eodem crastina die proferenda erit mihi fa­
vorabilis, est invalida, si sacerdotis intentio alligata est facto verificationis futurae conditionis, quia intentio hoc in casu non exsistit quando
Missa celebratur, et effectus sacrificii non potest suspensus remanere.
Cum sit invalida, patet esse etiam illicitam, dummodo sacerdos cogno­
verit invaliditatem huiusmodi applicationis.
5. Applicatio sub conditione de futuro impossibili, ex. gr. applico
pro Sempronio, si coelum digito tetigerit, est valida, si, ut supponitur,
conditio non est serio apposita; secus, est nulla. Per se est semper
illicita (30).
(28) Cfr. Laymann, L c.; Sporer, l. c.; Gaspard, L e., n. 477.
(20) Lugo, l. c., et De sacram. Poenil., disp. 13, sect. 5, n. 13G; Gasparri, L c.
(30) Suarez, L c., n. 7; Laymann. L c., n. 13; Busembaum apud S. Alph., L c.t n. 337;
Sporer, L c., n. 280 s.; Gasparri, L c., n. 471.

532

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

581. Num error circa aliquam circumstantiam excludat intentio­
nem, et ideo invalidam reddat Missae applicationem. — 1. Simplex
error circa aliquam circumstantiam nullatenus excludit intentionem;
et consequenter applicationem per se non reddit invalidam. At si
non agitur de simplici errore, sed potius de conditione, i. e. si appli­
catio facta fuerit sub vera et proprie dicta conditione illius circum­
stantiae, aliter omnino dicendum. Huc sane spectant quae supra tra­
didimus (n. 580).
2. Error circa aliquam circumstantiam ne tunc quidem excludit
intentionem, cum dat causam applicationi. Etenim applicatio determi­
natur ex intentione quae hic et nunc habetur: intentio autem, posito
simplici errore, est absoluta et non conditionata. Sacerdos equidem, co­
gnita veritate, non habuisset talem intentionem, sed haec voluntas
mere interpretativa, quae in rerum natura non exsistit, et ideo nihil
operatur.
3. Id nonnullis casibus particularibus applicari potest. Valet Missae
applicatio, si sacerdos Sacrum fecit pro Titio, putans ipsum esse sa­
num, dum est infirmus, quamvis, cognita Titii infirmitate, sacerdos pro
eodem non applicavisset; item, e contrario, si applicavit pro Titio,
putans eum esse infirmum, dum est sanus, nisi applicaverit praecise
ad obtinendam liberationem Titii ab infirmitate. Pariter valet appli­
catio, si sacerdos applicavit pro Caio, putans ipsum esse vivum, dum
est mortuus, etsi, cognita eius morte, sacerdos pro Caio non applica­
visset (31).
Si forte sacerdos applicavit pro Titio, putans esso mortuum, dum est
vivus, estne valida applicatio?
Quidam, ut Buscmbaum (32), Gury (33), Mare (34), negant applicationem
hoc in casu validam esse. Nos, re mature perpensa, putamus huiusmodi appli­
cationem valere, quia, licet accidentaliter obligationi susceptae seu contractui
non fuerit satisfactum, substantialiter tamen fuit certe satisfactum, ut statim
dicetur.
582. Num Missarum applicatio in vita, an post mortem, praefe­
renda sit. — Ex Missae sacrificio vivus percipit uberiorem ac certio­
rem fructum, quam defunctus, quatenus non solum percipere valet
fructum satisfactorium, sed etiam alios fructus, quorum defuncti tan(31) Pasqualigo, l. c., q. 184; Sporer, l. c., n. 282; Gasparrl, Z. c., n. 472.
(32) Apud S. Alph. (I. c.), qui cum hanc sententiam non improbet, suam implicite facit.
(33) Loc. cit., n. 170.
(34) Loc. cit., n. 1601, quacr. 8°. Etiam Noldin (I. c., n. 179, 3) censet sacerdotem ita
applicantem suae non satisfecisse, iuxta rigorem iuris, obligationi. Sed concludit, non impro­
babiliter supponi eum, qui dedit stipendium, nolle adamussim urgere Jus suum

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

tum secundum aliquam rationem et probabiliter vel probabilius, non
vero certe, capaces sunt. Cfr. n. 564, 3°. Hinc multorum usus, maxime
laudandus, qui hoc praesidium sibi sollicite quaerentes, praestitutas a
se Missas vel omnes vel magna ex parte praemittere satagunt, dum
in vivis degunt (35).
Diximus praefatum usum esse maxime laudandum, tum quia, prae­
ter dicta, magis meretur qui vivens stipendiis Missarum se privat,
quam qui ea solvenda post mortem relinquit, cum scii, iisdem non
amplius frui valet; tum quia fructus ex opere operantis maior est vel
esse potest ; tum demum quia celebratio Missarum certior est, iugi teste
experientia. Oneribus enim Missarum, quae sint post obitum adim­
plenda, vel ex legum civilium iniuria vel ex heredum aliorumve, quo­
rum interest, incuria aut malitia, saepe non satisfit.
Quae doctrina expressis verbis Benedicti XV diserte confirmatur:
« Considerandum praecipue est, ait Pontifex, fructus qui ex Sacro per­
cipiuntur hominibus longe uberius vivis prodesse quam vita functis,
cum iis, bene animatis et dispositis, magis directe, certius atque abun­
dantius, quam his, applicentur » (36).

583. Quaenam intentio habenda sit ut valida, si sacerdos duas
aut plures diversas fecerit. — 1. Valet prima intentio, nisi per subsequentem censeri debeat revocata.
Quare: a) Si sacerdos prioris intentionis memor aliam fecit, posterior
intentio certo praevalet; — h) sin autem immemor prioris intentionis eam in
aliam mutat, idem per sc dicendum est, licet memor illius mutationem non
fecisset; — c) si priorem intentionem ita elicuit, ut voluerit eam prorsus va­
lere, quamvis forte ex oblivione eam mutaturus sit, praevalet prior (37).

2. Saepe dubium est, quaenam intentio valeat; hoc in casu practice
sufficit, ut sacerdos alia vice intendat Missam ei applicare, pro quo
nondum applicavit: alterutra enim, etsi sacerdos ipse id diiudicare
nequeat, valida certo erit (38).
584. Num fructus ministerialis maneat in thesauro Ecclesiae, an
potius obveniat celebranti, si Missa nulli applicetur aut applicetur in­
capaci. — 1. Si Missa nemini applicatur, quidam dicunt fructum mini(35) Cfr. Baller, ad Gury, Z. c., not.; Ball.-Palm., Z. c.. n. 2S7 ; Gasparri, Z. c.; Gennari,
Consult. I. Cons. mor. CXXXIV; Pighi. Z. C., n. 172. q. 4*.
(36) Epist.
sodalitate a bona morte. 31 mali 1921; A. J. S.» ΧΠΙ. p. 344.
(37) Quae habet Gasparri (Z. r., n. 468). recedens a solutione, ut ipse ait. data a {/ravis­
simis auctoribus, nobis non probantur.
(38) Lugo, De sacram, in genere, disp. 8, sect. 8. n. 121 ss.; Sporer, Z. c., n. 285; Gasparri,
l. c.; Lcmkuhl. Z. c., n. 256.

534

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

sterialem in thesauro Ecclesiae manere. Ratio patet ex dictis (n. 572);
quia fructus ministerialis sacrificii eucharistici huic vel alteri in parti­
culari obvenire nequit sine intentione sacerdotis celebrantis, qua de­
ficiente, fructus manebit necessario in thesauro Ecclesiae una cum aliis
satisfactionibus et meritis superabundantibus Christi et Sanctorum.
Dicitur fructus manere potius quam reponi in Ecclesiae thesauro, « quia
fructus ille non est de novo comparatus, et a Deo acceptatus, sed est pars
aliqua infiniti fructus passionis Christi, qui iam totus est in thesauro Ecclesiae,
et in acceptatione divina, et ideo quando efficaciter non applicatur, manet
quidem in thesauro Ecclesiae, nihil tamen illi thesauro additur ex vi talis
sacrificii, quod spectat ad fructum satisfactionis... quia in illo sacrificio, ut in
persona Christi fit, nulla est nova satisfactio » (39).

Quidam opinantur fructum ipsi celebranti obvenire: quisque enim
habet generalem intentionem, seipsum per sua opera iuvandi quantum
potest. Addunt, sacerdotem celebrantem semper hanc confusam, gene­
ralem, implicitam voluntatem gerere, ut si ex inadvertentia aut obli­
vione aliave causa desit applicatio, sibi fructus ministerialis obve­
niat (40).
Quaenam sententia tenenda? Quaestio est facti: vel sacerdos cele­
brans habet revera huiusmodi intentionem generalem, confusam, impii1
citam, quae saltem habitualis sit {interpretativa enim non sufficit),
vel non habet, puta, quia de hac re numquam cogitavit. Si primum,
Missam certe sibi applicat et fructum ministerialem obtinet; si alterum,
Missam certe non sibi applicat nec ideo fructum consequitur. Quare
sacerdos, si velit Missae applicatione in casu gaudere, debet semel
efformare illam intentionem eandemque deinceps non revocare (41).
2. Si Missa applicetur incapaci, utpote pro anima iam beata vel
damnata, plures dicunt fructum ministerialem, prout in casu praece­
denti, remanere in thesauro Ecclesiae.
Alii opinantur obvenire ipsi celebranti. Alii distinguentes inter
Missas gratuitas et Missas debitas ex stipendio, dicunt in Missis quidem
gratuitis fructum obvenire sacerdoti celebranti, in Missis vero debitis
ex stipendio fructum applicari propinquis illius, qui stipendium dedit.
Ratio est, aiunt, quia sacerdos semper habet saltem implicitam inten­
tionem, ut fructus Missae sibi obveniant, nisi alteri applicentur; fideles
vero petentes aut fundantes Missas censentur semper habere hanc in­
(39) Suarez, Z. c., n. 6; Vasquez, disp. 231,
sembaum apud S. Alph., Z. c., n. 330.
(40) Lugo, Z. c., n. 225 ss.; Laymann, Z. c.t
Ball.-Palm., Z. c., n. 283 s.; Lehmkuhl, Z. c., n.
(41) Cfr. Gaspard, Z. c., n. 169; Lchmkuhl,

cap. 3, n. 10 e.; Sporer, Z. c

535

DE NATURA ET EFFICACIA S3. MISSAE SACRIFICII

n. 283; Bu-

n. 11 ; Sporer, *· c.: Génlcot, Z. c., n. 220;
255.
Z. c.

tentionem, ut si Missae ipsis non prosint, prosint iis, quibus aliqua ra­
tione coniuncti sunt (42).
Demum nonnulli censent fructum a Deo applicari animabas magis
indigentibus (43); et huic opinioni favet S. Thomas (44).
Etiam hic, ut supra, ita distinguimus: vel ex parte sacerdotis et
offerentis adest revera praefata intentio saltem habitualis, vel non. In
priore casu, censemus fructum obvenire aut sacerdoti aut stipendium
danti aut aliis, pro diversa eorundem intentione; in altero casu, nega­
mus, et consequenter tenemus fructum ministerialem, qua talem, in
thesauro Ecclesiae manere.
Non diffitemur tamen huiusmodi fructum (satisfactorium) posse a
Deo applicari animabus magis indigentibus, sed non prout est fructus
ministerialis sacrificii eucharistici, qui necessario indiget applicatione
ex parte sacerdotis celebrantis. Hinc est quod a nonnullis theologis
ultima sententia ita coarctatur et proponitur, ut eatenus Deus animae
indigenti fructum concedat, quatenus talem intentionem sacerdos prae­
vie elicuerit (45). Quo sensu intellecta haec sententia, nullatenus differt
a doctrina, cui ipsi adhaeremus.
In praxi omnino suadendus est mos sub conditione explicite applicandi
fructum ministerialem vel sibi ipsi vel alteri, si quando dubitetur, an capax
sit ille, pro quo Sacrum offertur.
In Missis gratuitis fructus applicari potest sub hac similive conditione:
si non sit capax; in Missis debitis ex stipendio, pacto, fundatione offerentis: si
absque praeiudicio cis, cuius interest, fieri possit, aut si nulli debeatur (46).
Quidam ut BiUuart (47) et Gury (48), affirmare videntur (49), sacerdotem
semper teneri determinatam intentionem in celebrando facere, ne fructus mi­
nisterialis maneat in thesauro Ecclesiae et sic minus utilis evadat. Haec obli­
gatio, saltem stricto sensu accepta, neque ex iure divino neque ex iure eccle­
siastico eruitur. Argumenta, quae affert Billuart, solida non apparent.

585. Quomodo deter inata sit applicatio, quando stipendia a multis
ignotis dantur, et quando conflata sint ex pluribus parvis elee .osynis
II

— 1. Sufficit ut sacerdos tot Missas applicet ad intentionem dantis,
quot sunt stipendia percepta; neque ad valorem applicationis requi(12) Cfr. Suarez, Z. c.; Lugo, Z. c.; Laymann. Z. r.. n. 11 ss.; S. Alph.. Z. c.; Lacroix. Z. r.,
n. 1330; Sporer, Z. c., n. 284; Ball.-Palm., Z. c.; Noldin, Z. c.; Maro, Z. c., n. 1601. quaer. 10°.
(43) Rubens apud Dian·, part. IX. tract. 2. resol. 2; Pasqualigo, Z. r.. q. 86.
(44) In IV D. 45, q. 3, ad 2.
(45) Cfr. Lacroix, Z. c.; Pasqualigo. Z. c.
(46) Lugo, Z. c., n. 227 ss.; S. Alph., Z. c.; Sporer, Z. c.
(17) Dc almo Euch. sacramento, disp. 8, a. 4.
(48) Loc. cit., n. 166.
(49) Dicimus videntur, quia non satis constat, utrum dc vern ac proprio dicta obligatione
loquantur, an potius de consilio seu de obligatione late sumpta.

536

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

ritur, ut habeat intentionem applicandi singulis iuxta ordinem tem­
poris, quo stipendia dederunt.
Haec regula valet non tantum in casu, quo idem sacerdos est satisfacturus
omnibus obligationibus, sed etiam in casu, quo plures sacerdotes intentiones
accipiunt ex arca in ecclesia ad colligendas eleemosynas Missarum posita, vel
ex cumulo stipendiorum per sacristiam a diversis personis collecto (50).

2. Si Missarum stipendia conflata fuerint ex pluribus parvis elee­
mosynis, quas diversi offerentes deposuerint, puta, in capsulis pro
defunctis, ad altare B. Μ. V. etc., sacerdos, ut supra, tot Missas applicet
ad intentionem dantis, quot sunt stipendia. Singuli offerentes acci­
piunt pro rata stipendii: Deus enim, qui omnia novit, ita certe distri­
buit fructus Missae, ut nullius offerentis intentio fraudetur (51).

586. An fructus Missae dividi possint. — 1. Communis et certa
sententia est, fructus dividi posse, adeo ut, ex. gr., satisfactorius ani­
mae purgatorii, impetratorius aegroto sanando applicetur.
2. In Missis gratuitis, sacerdos potest, pro libitu, fructus dividere.
In Missis debitis ex obedientia vel fidelitate potest aliis intentionibus ap­
plicare fructus, qui non tendunt directe in finem praescriptum. Hinc,
v. gr. si Missa pro gratiarum actione sit celebranda, fructum satisfactorium et impetratoriuin pro libitu applicare potest. Opinamur, contra
nonnullos AA., idem non esse dicendum de fructu impetratorio, quando
pro defuncto celebrandum est: nam et iste fructus tendit directe ad
finem praescriptum.
In Missis ex stipendio debitis, huiusmodi divisio non est licita, (at
valida semper foret), cum totus fructus ministerialis danti stipendium
applicandus sit: illius mens supponenda est ut Missa ipsi prosit quan­
tum potest. Idque obtinet, etiamsi stipendium tribuens solum petierit
ut in gratiarum actionem de aliquo beneficio celebraretur; nisi, uti
palam est, offerens expresse renuntiaverit iuri suo (52).
I
!■ 5
H
I

(50) S. Alph., I. c., n. 335; Gasparri, Z. c., n. 475; Noldln, Z. c., n. 179, 4; Génicot,
Z. c., n. 219.
(51) Cfr. resp. S. Poenit. 7 dec. 1892.
(52) Lugo, Z. c., n. 222; Diana, Z. c., rcsol. 8; Tnmburini, Z. c., n. 41; Sporer, Z. c.,
n. 292 88.; Struggl, Z. c., q. 2, n. 60 ss.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

537

Articulus VIT.

De subiecto applicationis Missae.
587. Pro quibusnam Missa applicari potest. — 1. In genere sacri­
ficium Missae applicari potest pro omnibus seu vivis seu defunctis,
qui non prohibentur vel ex ipsa rei natura, quia nempe constat in foro
externo esse incapaces cuiuscumque fructus, vel ex positivo Ecclesiae
praecepto.
Can. 809 statuit: «Integrum est Missam applicare pro quibusvis
tum vivis, tum etiam defunctis purgatorii igne admissa expiantibus, salvo
praescripto can. 2262, § 2, n. 2 ».
Praescriptum autem can. 2262, § 2, n. 2 ita se habet: « Sacerdotes
Missam privatim ac remoto scandalo pro eo (excommunicato) applicare
(non prohibentur); sed, si sit vitandus, pro eius conversione tantum».
2. Fructuum Missae capaces non sunt: 1° Beati in coelo; 2° damnati
in inferno; 3° defuncti sine Baptismo qui in limbo exsistunt.
Omnes alii tam vivi quam mortui aliquem fructum percipere pos­
sunt ex Missae sacrificio. Quare pro his omnibus, licet sint peccatores,
infantes, obsessi, catechumeni, haeretici, schismatici, infideles, Missa
offerri et applicari potest, nisi obstet Ecclesiae prohibitio, i. e. salvo
praescripto can. 2262, § 2, n. 2, de quo infra (n. 592).
588. Missa applicari nequit ex ipsa rei natura pro Beatis in coelo,
pro iis nempe quos constat in foro externo esse in coelis. Hinc non
possumus Missam applicare pro infantibus baptizatis, qui ante usum
rationis mortui sunt, pro B. Μ. V., pro aliis Sanctis vel Angelis, pro
Deo, pro SS. Trinitate aut aliqua eiusdem Persona (1).
Idcirco nonnisi improprie dicitur sacrificium Missae offerri et ap­
plicari pro B. Μ. V. aut pro aliquo Sancto.

Sensus est, sacrificium Deo offerri ad finem latreuticum, eucharislicum et
impctratorium. In finem latreuticum, quatenus in memoriam et honorem ac
nomine Sanctorum Deum colimus cultu supremo latriae; in finem eucharisticum, quatenus Deo gratias agimus tum pro donis gratiae et gloriae ipsis
Sanctis concessis, tum pro beneficiis Sanctorum intercessione et intuitu a
(t) Suarez, disp. 78. sect. 3, η. 5 ss.; Lugo, I. c„ n. 192; et De Incarnat., dlsp. 29,
sect. 2; Sporer, I. c.t n. 272; Lticroix, I. c.t n. 38.

538

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

Deo nobis coibitis; in finem impetratorium tam nobis, quam Sanctis ipsis
aliquo sensu.
Nobis, quatenus per merita et intercessionem Sanctorum impetramus a
Deo bona sive spiritualia sive temporalia: Sanctis ipsis aliquo sensu, non
utique ratione alicuius gloriae essentialis vel accidentalis absolute impetrandae
in coelis, cum ibi sint in suo termino, sed ratione alicuius gloriae accidentalis
respective impetrandae in terris, rogantes nimirum Deum virtute sacrificii,
ut eorum cultum longe lateque propagetur, pro impetranda a Deo canoni·
zatione alicuius Beati etc. (2).

Potest Missa offerri et applicari pro iis qui mortui sunt in odore
sanctitatis vel in lesu Christi confessione martyrii palmam acceperunt,
donec Sedis Apostolicae decretum de pretiosa eorundem morte ac­
cesserit.

Id constat etiam ex declaratione S. C. de Prop. Fide ad Vicarium Apostolicum Tunkini Occidentalis, die 6 aug. 1840 data.
Hoc sane dubium propositum fuit: « In Tunkino sive Orientali sive Occi­
dentali adest, inter missionaries et sacerdotes indigenas utriusque vicariatus,
conventio, qua, adveniente morte alicuius ex illis, omnes alii sacerdotes utrius­
que vicariatus tres Missae pro illius anima celebrare debent. Talis conventio
pariter exstat inter omnes Missionaries Seminarii Missionum ad exteros, ubique
terrarum degant. Porro, occasione harum, exortum est dubium inter missio­
narios, an scilicet praedictae tres Missae debeant celebrari pro illorum anima,
quos persecutores in odium fidei trucidaverunt; vel, si non praecise pro illorum
anima, saltem debeant celebrari pro solutione debiti circa has Missae erga eos
dum viverent contracti, relinquendo divinae voluntati, ut quibuslibet necessi­
tatibus vel animabus voluerit, illarum Missarum fructus applicet. Et in casu
quo praedictae Missae sint dicendae, an sint dicendae de Requie vel de die».
S. Congregatio reposuit: « Licet Innocentius III in cap. Martha, De eelebr.
Missarum, dicat: Iniuriam facit martyri, qui orat pro martyre, id tamen ex
Benedicto XIV (De Serv. Dei beatif., lib. II, cap. 2, n. 13 et 14, et lib. III,
cap. 15, n. 8) intelligendum est de martyre vindicato, seu postquam do ipsius
pretiosa morte Summi Pontificis indicium accesserit. Ante indicium igitur,
vel certe ante Apostolicum inquisitionem super martyrio, possunt celebrari
suffragia seu Missae iuxta consuetudinem vel conventionem de qua supra et
ad libitum de die vel de Requie » (3).

Missa applicari potest etiam pro defunctis, qui sunt Venerabiles,
saltem si de iis agitur, qui iuxta ius vetus tali titulo decorantur (4).
(2) Suarez, I. c., n. 8; Lugo, I. c.; Lacroix, I. c., n. 38; Pasqualigo, l.c., q. 100; Sporer,
loco cil.
(3) Collectanea S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 900.
(1) Olim eo ipso quod alicuius causa beatlûcationls ex consensu S. Sedis introducebatur,
poterat Servus Dei vocari Venerabilis. Post decretum S. R. C. 26 augusti 1913, quod in Co­
dice confirmatum fuit (can. 2115), Servus Dei nuncupari potest Venerabilis solum postquam,

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

539

An quoque pro Beatisf Quamvis beatificatio non sit supremum, defini­
tivum et ultimum Sedis Apost olicae de sanctitate Beati iudicium (5),
tamen putamus ex mente Ecclesiae Missam applicari non posse; idque
confirmatur, licet implicite, relatis verbis Innocentii III et citata de­
claratione S. C. de Prop. Fide. Nam attento iure tum antiquo tum
novo (cfr. cc. 2102-2216, 2134), quis potest esse martyr vindicatus
estque de facto, licet Sanctorum numero nondum sit adscriptus (6).
Pro parvulis post Baptismum defunctis, qui statim in coelum evo­
larunt, quique beati iam sunt, sacrificium, ut supra, offerri non potest
nisi in finem latrent icuin et eucharisticum, ut colatur Deus eique gra­
tiarum actio tribuatur, quod illi per redemptionis mysterium sine pro­
priis meritis vitam aeternam consecuti sint.

Utrum etiam in finem impetratorium? Auctores, qui hac de re loquuntur,
nullam mentionem faciunt de huiusmodi fine (7). Certum est, sacrificium
Missae offerri posse pro parvulis etiam in finem impetratorium, quatenus
eorum intuitu beneficia spiritualia vel temporalia a Deo impetremus. Exinde
sequitur pro istis parvulis dicendam non esse Missam de Requie, sed vel de
die vel, si ritus permittit, de Angelis, aut Missam quidem de Requie, at pro
omnibus defunctis applicandam. Ita communiter DD.

589. Item ex ipsa rei natura Missae sacrificium nequit offerri et
applicari pro damnatis, in inferno, pro iis nempe qui cum peccato
mortali personali defuncti poenas gehennae patiuntur, et pro par­
vulis in limbo degentibus, pro iis scii, qui cum solo peccato originali
in parvulorum limbo degunt. Ipsis sacrificium Missae nullo modo
prodest. Quare ii tantum, ex dictis, a participatione Missae penitus
excluduntur.
At aliud est verba facere de subiecto incapaci applicationis, qua­
tenus in se et obiective consideratur, aliud est loqui de applicatione,
quatenus procedit a voluntate sacerdotis, qui non semper cognoscit
nec valet profecto cognoscere utrum subiectum capax sit applicationis
necne.
I
mandante Sanctissimo, exaratum fuerit a Secretario Sacrae Congregationis decretum, quo,
nomine Summi Pontificis, authentice declaratur Servi Del virtutes omnes in gradu heroico
vel martyrium bene osse probata. Titulus Venerabilis nullam publici cultus permissionem im­
portat.
(5) Cfr. Bened. XIV, op. cit.. lib. I, cap. 43; Billot, Tractatus dc Ecclesia Christi, II,
p. 93; Wilmore, De Christi Ecclesia, n. 256.
(G) Gasparri (L c., n. 482), hanc quaestionem insolutam relinquit hisce verbis: < Num
applicari queat pro defuncto qui est Beatus, cum solum in canonizat tone (ex mendo typo·
graphico dicitur sanctificatione) iudicium Sedis Apostolicae sit definitivum et irrevocabile,
alii videant ».
(7) Sporcr, L c., n. 273; Pusqualigo, L c., q. 159; Noldin, l. c., n. 175.
35 — Cappello, Dc Sacramentis. I.

540

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

Quidam putarunt posse eisdem prodesse, vel ut careant poenis usque in
diem iudicii, vel ad levamen aliquod, si essent damnati ob crimina non in­
gentia, vel ad consolationem in patiendo, vel saltem ad solatium, si resciant viventes adhuc eorum esse memores (8). Haec sententia est omnino falsa (9).
Card. Gasparri (10) statuit hoc principium: Missa applicari non potest
«pro illis quos constat in foro externo esse damnatos»; exinde vero deducit,
ex. gr., offerri non posse pro fidelibus baptizatis, qui in actu peccati decesse­
runt absque positivis et probabilibus signis poenitentiae. Istud principium cum
magna discretione est accipiendum, ut infra (n. 593) dicemus.

Pro catechumenis ante Baptismum defunctis Missa applicari
potest. Cfr. n. 587, 2.

590. An et quanam ratione Missa applicari queat pro haereticis,
schismaticis et infidelibus vivis. — 1. Sacrificium eucharisticum offerri
potest pro haereticis et schismaticis vivis, non solum ad eorum con­
versionem impetrandam, quod iure antiquo omnes admittebant·, sed
etiam, attento iure novo, ad alias quoque eorum intentiones, accepto,
si libet, stipendio.
Proposito dubio : « Utrum possit aut debeat celebrari Missa ac percipi
eleemosyna pro graeco-schismatico, qui enixe oret atque instet ut Missa ap­
plicetur pro ipso sive in ecclesia adstante sive extra ecclesiam manente »;
S. C. S. Officii, die 19 april. 1837 reposuerat: «Iuxta exposita non licere, nisi
constet expresse eleemosynam a scliismatico praeberi ad impetrandam con­
versionem ad veram fidem »(11).
Auctores communiter docebant iure vetere Missam pro haereticis
et schismaticis, nonnisi ad impetrandam eorum conversionem, ap­
plicari posse (12).
Iure novo indubitanter putamus sacrificium eucharisticum pro
iisdem posse offerri etiam ob alios fines, scii, ad beneficia impetranda
seu spiritualia seu temporalia. Eatenus enim id ut vetitum haberi
debet, quatenus peculiaris exsistat Ecclesiae prohibitio. At huiusmodi
prohibitio plane deest: siquidem can. 2262, § 2, 2° solum pro excom(8) Cfr. Suarez. Z. c., n. 2 ss.; Lacroix, l. c.t n. 36; Pasqualigo, I. c., 116.
(9) Petavius (De Auff.9 III, 8, n. 16 s.) censet, nonnullorum Patrum fuisse sententiam,
supplicia damnatorum sicut aliis vivorum suffragiis, ita virtute sacrificii eucharistici miti­
gari. Egregius theologus fallitur. Testimonia SS. Patrum, scii. S. Augustini (Enchir., c. 110 e.;
Migne, 10, 283), ct 8. loannis Chrysostom! (Homil. 3 in Phü., n. 4), quibus ipse innititur. Intclllgonda sunt de animabus, quae in purgatorio detinentur, non vero do damnatis. Cfr..
Suarez, Z. c., n. 3; Saese, l. c., p. 576.
*
(10) Loc. at., n. 479.
(11) Collectanea S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 858.
(12) Noldin, l. c., n. 176; Mare, Z. c., n. 1601, quacr 2°. Cfr. Rail.-Palm.. Z. c., n. 240;
Gasparri, Z. c., n. 484.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

541

municato vitando, non vero pro ceteris, decernit Missam applicari
posse dumtaxat ad conversionem impetrandam.
2. Cum haeretici et schismatici sint iure excommunicat! (cfr.
can. 2314, § 1, 1°), sacrificium Missae, attento praescripto cit. can. 2262,
§ 2, 2°, privatim ac remoto scandalo pro eis offerri debet. Quid signi­
ficet Missam privatim applicari, dicetur infra (n. 592).
3. Sacrificium eucharisticum offerri potest pro infidelibus vivis,
tam generatim pro omnibus quam speciatim pro singulis, non tantum
ad eorum conversionem impetrandam, sed etiam ad peculiares eorum
intentiones, ex. gr. ad beneficia spiritualia vel temporalia obtinenda,
dummodo absit scandalum et constet nihil mali aut erroris aut super­
stitionis subesse. Sacerdos celebrans vero potest, si velit, stipendium
Missae accipere.
Id etiam iure antiquo certum erat (13), attenta praesertim respon­
sione S. C. de Prop. Fide, diei 11 mart. 1848, et alia S. C. S. Officii,
die 12 iul. 1865 data.

Interrogata S. C. de Prop. Fide: «Se possa un missionario ricevere la
liinosina della Messa ed applicarla secondo la mente o intenzione di un obla­
tore gentile che abbia per iscopo di ottenere la guarigione da malattia o la
liberazione dal carcero o dalla pena capitale che gli sovrasta » (14); die 11 mart.
1848 reposuit: « Affirmative ».
Item S. C. S. Officii interrogata: «Utrum liceat sacerdotibus Missam ce­
lebraro pro Tureorum aliorumque infidelium intentione et ab iis eleemosynam
pro Missae applicatione accipere»; die 12 iul. 1865 respondit: « Affirmative,
dummodo non adsit scandalum ac nihil in Missa specialiter addatur; et quoad
intentionem, constet nil mali aut erroris aut superstitionis in infidelibus elee­
mosynas offerentibus subesse » (15).

Iure quo nunc regimur id omnino licere, extra controversiam est.
Flue sane spectant quae supra diximus de haereticis et schismaticis.
Rationes, cur sacrificium Missae, qua impetratorium, possit offerri pro
infidelibus, egregie exponunt eximius Suarez (l. c.) et Card. Lugo (Z. c.).
S. Paulus in Epist. I ad Tim., n, 1 ss. vult fieri obsecrationes, postulationes,
gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro regibus et qui in sublimitate
sunt.
Plures Patres Graeci et Latini, quos videsis apud Suaresium et Lugo(13) Suarez, l. c., disp. 78, sect. 2, n. 7 8.: Lugo, l. c., n. 173 ss.: Lacroix, l. c., n. 29:
Pasqualigo, l. c., q. 150 88.; Sporer, l. c., n. 274; S. Bcllann., I. c.. lib. VI, cap. 6; Laymann,
Z. c., tract. 5, cap. 2, η. 9; S. Alph., Z. c., n. 309, dub. 2°; Gasparri, Z. c., u. 486.
(14) Collectanea S. C. de Prop. Fide, vol. I, u. 1028. Latine: Num possit mlssionarius
recipere eleemosynam Missae haneque applicaro Iuxta mentem, seu intentionem gentilis offe­
rentis, qui vult obtinere liberationem a morbis, vel a carcero, vel a poena capitali sibi im­
pendenti.
(15) Ibid., n. 1274.

542

LIBER IV - PARS Π - CAPUT I

nem, (16), verba D. Pauli intelligunt de obsecrationibus per Missae sacrificium.
Porro tunc temporis reges et pleriquo homines erant infideles.
4. Etiam pro infidelibus Missa celebrari debet privatim et remoto
scandalo. Missae sollemnes nonnisi pro principibus regnantibus celebrari
permittuntur, et quidem sub eo solum respectu quod fiant pro re­
gnante et pro reipublicae prosperitate.
591. An pro haereticis et schismaticis atque infidelibus defunctis
Missa applicari queat. — Huc usque de haereticis et schismaticis atque
infidelibus vivis locuti sumus. Pro iisdem defunctis potestne Missa ap­
plicari?
Nostra sententia iure Codicis attento haec est:
1° Si infidelis mortuus sit absque signis positivis conversionis
ad fidem Christianam vel saltem contritionis, non potest pro eo sacri­
ficium Missae publice offerri.
2° Quod si memorata signa adfuerint, putamus saltem condiiionate, i. e. si et quatenus in statu gratiae decesserit sitque hoc coram
Deo acceptum, posse Missam privatim applicari.
3° Si haereticus vel schismaticus ante mortem aliqua dederit
poenitentiae signa, sacrificium eucharisticum certe potest pro eo offerri
et quidem publice; ratio est, quia tunc ad ipsam quoque sepulturam ec­
clesiasticam admittitur (can. 1240, § 1, 1°).
4° Si poenitentiae signa non dederit ante mortem, Missa cele­
brari potest, sed solum privatim et remoto scandalo: nulla enim adest
expressa prohibitio Ecclesiae applicandi sacrificium pro tali haeretico
vel schismatico.
5° Pro infideli, qui obierit sine positivis signis conversionis vel
saltem contritionis, Missa applicari potest solum indirecte, accepto, si
libet, etiam stipendio, quatenus nimirum sacerdos Sacrum faciat pro
omnibus fidelibus defunctis, cum intentione subveniendi etiam animae
illius defuncti, si hoc acceptum sit Deo (17).

Si agitur de infideli, aut do schismatico vel haeretico qui signa poeni­
tentiae ante obitum non dederit, potestne celebrari Missa de Requic cum ora­
tione liturgica pro tali defuncto?
Lehmkuhl (1. c.) putat esso omittendam sive Missam de Rcquie sive ora­
tionem liturgicam.
Noldin (l. c.) censet abstinendum esso tum a publicatione Sacri pro tali
(10) Chrysost., homil. 5 et 77; Tertull., lib. ad ScapuL, cap. 1; Euseb., lib. I Demonel.,
cap. ult.; Prosper., lib. De vocatione Gent., cap. 4; Augustin., optet. 59.
(17) Cfr. Oaeporri, I. c., n. 489; Marc, l. c„ n. 1601, quacr. 2°; Lehmkuhl, /. c. n, 243’
Noldin, l. c., n. 176, 4; Génlcot, L c., n. 221.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

513

anima offerendi tum a speciali oratione pro hoc defuncto recitanda, qualis
in Missa pro die obitus vel inter orationes diversas pro defunctis habetur. Ratio
est, aiunt, quia ad publicam communionem id pertinet.
Quod publicatio Sacri pro tali anima offerendi omitti debeat, manifestum
est, ne scandalum inde oriatur; quod vero dici nequeat Missa de Tïequie, cum
speciali oratione liturgica, ex iure non constat.
In praxi consultius erit ut hac Missa cum speciali oratione pro tali de­
functo semper omittatur.
592. Num et quanam ratione possit Missa applicari pro excom­
municatis. — 1. Pro excommunicatis vivis, potest sacrificium Missae
privatim et remoto scandalo offerri, cum hoc tamen discrimine inter
toleratos et vitandos, quod pro toleratis applicari potest etiam ad
eorum mentem seu intentionem, i. e. ad quemcumque finem hone­
stum; contra, pro vitandis nonnisi ad impetrandam ipsorum conver­
sionem (can. 2262, § 2, 2°).
2. Quid significat Missam privatim celebrari? Plures cum 8. Al­
phonse censent sacerdotem eatenus « offerre Missam privatim, quatenus
est opus proprium suae privatae personae, non autem nomine Eccle­
siae, vel ut minister Christi » (18). Haec sententia, prout affirmat sacer­
dotem celebrantem non offerre sacrificium Missae qua ministrum
Christi, nullo modo sustineri potest, ut clare liquet ex alibi dictis
(n. 542); prout asserit Sacrum a sacerdote fieri nomine proprio, non
autem nomine Ecclesiae, item, nostro indicio, sustineri nequit.
Iuxta alios DD., tunc sacerdos dicitur Missam privatim celebrare,
cum quasi secreto seu occulte applicat, exclusa, nimirum, qualibet
pompa, i. e. sollemnitate externa. Quare privata celebratio opponitur
publicae seu sollemni, scii, cum aliqua pompa seu sollemnitate.
Haec sententia, attento praescripto can. 2262, § 2, 2°, ut certa
habenda est (19). Vide n. 547 ss.
3. Quod ad excommunicatos defunctos attinet, haec teneas: a) si
ante mortem aliqua dederint signa poenitentiae, Missa pro eis, sive tole­
ratis sive vitandis, celebrari potest etiam non privatim, i. e. cum po­
puli concursu et sollemnitate, eo ipso quod ad sepulturam ecclesiasti­
cam admittuntur (can. 1240); — b) etsi decesserint sine poenitentiae
signis, dummodo excommunicari non fuerint per sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, Missa eodem modo pro ipsis celebrari
potest, ob eandem rationem, scii, quia non privantur ecclesiastica se(18) S. Alph., I. c.. n. 30S.
(19) Accurato loquendo, idem non est Missa privata et Missa privatim celebrata, ut qui­
dam censent. Can. 2262, 32, § 2° consulto utitur voce « privatim ».

544

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

pultura (can. 1240, § 1, 2°); — c) pro excommunicatis per sententiam
condemnatoriam vel declaratoriam, qui ante mortem signa poeniten­
tiae non dederint, Missa applicari potest, sed tantum privatim et re­
moto scandalo.

593. Num sacrificia II Missae offerri possit pro iis qui decesserunt
in actu seu statu peccati, nempe pro peccatoribus. — 1. Si delictum,
ex. gr. adulterium, est occultum, sepultura ecclesiastica non est de­
neganda (can. 1240, § 1, 6°); consequenter Missa exsequialis, anni­
versaria et alia publica officia funebria permittuntur, et ideo Missa
potest semper et quidem publice applicari. Hoc valet, etiamsi decursu
temporis i. e. post exsequias persolutas delictum, quod antea erat oc­
cultum, fiat publicum seu notorium (20).
2. Si delictum est publicum seu notorium, et reus signa poeniten­
tiae dederit ante mortem, sepultura ecclesiastica est ei concedenda
(cit. can. 1240): quare Missa pro eodem potest etiam cum populi con­
cursu et aliqua sollemnitate celebrari.
3. Quod, si publicus et manifestus peccator decesserit sine poeni­
tentiae signis, sepultura ecclesiastica privandus est (can. cit.). Proinde
Missa pro eo offerri potest, sed solum privatim; idque certum ex dictis
habemus, contra Gasparri (21) et alios.
4. Diximus, prout habet can. cit. 1240, § 1, 6°, publicus et manife­
stus peccator. Ut quis talis censeatur, sufficitne unum delictum? Per se
negandum est, nisi agatur forte de delicto continuato aut valde gravi.
Quare plures circumstantiae sunt prae oculis habendae. Hinc, ut id
casui particulari applicemur, si Titius, tamquam vir probus commu­
niter existimatus, peccat et in actu peccati, ex. gr. furti aut fornica­
tionis, moritur, et huiusmodi factum criminosum divulgetur, censerine debet publicus et manifestus peccator, adeo ut, ad normam relati
can. 1240, § 1, 6°, sit ecclesiastica sepultura privandus? Verius, nega­
tive respondendum est.
Hoc autem sedulo animadvertimus contra A A. negantes simpliciter et
absolute Missam applicari posse pro iis, qui in actu peccati decesserunt absque
ullis positivis et probabilibus poenitentiae signis ante mortem, e cum pro foro
externo, aiunt, certum sit eorum animas esse in inferno » (22). Haec certitudo
de statu damnationis ne in foro quidem externo ita absolute enunciari debet,
quia secretiora sunt divinae bonitatis ac misericordiae mysteria. Quare pu(20) Nota discrimen inter delictum publicum et notorium, a Codice (can 2197) oxnresso
indicatum. Cfr. n. 63.
'*
(21) Loc. cit., n. 479.
(22) Gasparri, l. c.

DE NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

Lamus applicationem Missae pro huiusmodi defunctis numquam ex ipsa rei
natura esse denegandam.
594. Norma practice servanda. — Tuta certaque regula, ad praxim quod spectat, haec est:
1° Si a iure canonico permittitur sepultura ecclesiastica,
permittitur quoque pro defuncto publica celebratio et applicatio
Missae, non solum equidem occasione funeris, sed toties quoties, i. e.
semper.
2° Si e contrario denegatur sepultura ecclesiastica, prohibetur
eo ipso etiam sacrificii Missae publica, i. e. cum aliqua pompa seu sollemnitate, oblatio.
3° Vetita sepultura ecclesiastica et ideo publica Missae celebratione, non inde sequitur prohiberi quoque privatam celebrationem.
595. Quanam ratione prosit defunctis Missae sacrificium. — 1. De
fide est, animas in purgatorio detentas fidelium suffragiis, i. e. ora­
tionibus, ieiuniis aliisve piis operibus, iuvari (23); item de fide est,
posse ac deberi sacrificium Missae applicari etiam pro defunctis, et
quidem utiliter offerri (24). Est doctrina theologice saltem certa,
animas purgatorii iuvari posse non tantum ex opere operantis, sed
etiam ex opere operato; id enim ex usu indulgentiarum et ex sacrificio
Missae, « quo potissimum eas iuvari » Patres Tridentini docent, certo
colligitur (25).
2. Animae baptizatorum in purgatorio detentae iuvantur Missae
sacrificio per fructum satisfactorium, per fructum propitiatorium seu
placatorium, et per fructum impetratorium. Cfr. n. 564, 3°.
Quoad animas non baptizatorum, quae in purgatorio detinentur,
vide n. 564, 3°.
3. <S*. Thomas, Suarez, S. BeUarminus, S. Alphonsus et alii plures
dicunt, defunctos baptizatos probabilius iuvari ex opere operato stricte
sumpto, seu infallibiliter. Ratio est, quia cum sit de fide Missam uti­
liter offerri pro defunctis, id non potest fieri nisi ex opere operato,
nempe ex promissione Christi, quae habetur in verbis illis (26): «Hic
est enim Sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effundetur in re­
missionem peccatorum ». Ita Ligorius (l. c.).
(23) Cone. Trid., Sees. XXV, decr. De purgatorio.
(24) Ibid., Scss. XXII, cap. 2 et can. 3.
(25) S. Thom., Suppl., q. 71, a. 9; Suarez, disp. 79, sect. 10, η. I; Lugo, l. c., n. 192;
S. Bollarm., Z. c.» cap. 7; Lacroix, Z. c., n. 35; S. Alph., Z. c., n. 310; Gasparri, Z. c., n. 4SI;
BalL-Falm., Z. c., n. 238; Lchmkuhl, Z. c., n. 2(6.
(26) Matth., xxvi, 28.

|HHy
I
M|||
iBUl|

Mit
H
t< ■
W ·||

I
T,

546

LIBER IV - PARS II - CAPUT I

Hanc sententiam nt certain amplectimur. Attamen fructus Missae
non infallibiliter applicatur animae pro qua sacerdos celebravit.
4. Missa ratione fructus satisfactorii remittit poenam temporalem
immediate.
Sane, ut scite argumentatur Lugo (27), certum est apud omnes, animas
purgatorii iuvari suffragiis vivorum non solum per modum impetrationis et
mediate, sed immediate, quatenus satisfactio operi correspondens applicatur
illis: porro si animae iuvantur potissimum sacrificio altaris, certius esse debet
ipsas per illud, quam per alia pia opera iuvari: ergo et huius sacrificii satis­
factio immediate ipsis applicatur, secus per alia pia opera certius iuvarentur.

De fructu impetratorio vide n. 597.
5. Eatenus vero poena temporalis remittitur, quatenus nullum
exsistat in anima obstaculum; quod si forte adest, praevie illud amoveri
debet per fructum propitiatorium seu placatorium, i. e. Dei placatione.
Nam sicuti propter certa peccata Deus moveri potest ad gratias
uberiores et efficaces denegandas, ita propter certa peccata et negligentias defunctorum iustitia divina potuit id statuere, et revera sta­
tuisse censenda est, ut in poenam suffragia vivorum, sive personales
satisfactiones, sive indulgentiae, sive Missarum satisfactiones hunc et
illum defunctum nequeant attingere et sublevare, nisi haec iusta ira
Dei sedata sit atque eius iustitia placata sive per poenas ab anima de­
functi toleratas, sive operibus bonis a vivis ad placandum Deum exhi­
bitis: inter quae locum praecipuum tenet certissime sacrificium Missae.
« Quod si ita est, ait Lehmkuhl, nihil mirum, si aliquando midtae Missae
requirantur, neque sufficiat offerre Deo indulgentias, ut anima certa e pur­
gatorio liberetur. Nam absoluta quasi iacet in densissimis tenebris divinae
irae atque iustitiae: quae tenebrae multa diuturnave propitiatione (per sacri­
ficium Missae potissimum efficienda) prius dispellendae sunt, donec tandem
suffragia vivorum, indulgentiae, Missarum satisfactiones tamquam radii pa­
cificae lucis et tamquam ros lenissimum ad animam defuncti recreandam
descendant, eamque solutione poenarum liberare possint >> (28).

Haec confirmari videntur tum quibusdam privatis Sanctorum re­
velationibus, tum praxi et sensu Ecclesiae.
Interrogata S. C. Indulg., quid per indulgentiam altaris privilégiât! intelligatur, die 28 iul. 1840 respondit: « Per indulgentiam altari privilegiato ad­
nexam, si spectetur mens concedentis et usus clavium potestatis, intelligendam
esse indulgentiam plenariam, quae animam statim liberet ab omnibus purga­
torii poenis: si vero spectetur applicationis effectus, intelligendam esse in(27) Loc. cit., n. 153; Ball.-Palm., 1. c.
(28) Op. cit., II. n. 218.

I)E NATURA ET EFFICACIA SS. MISSAE SACRIFICII

547

dulgentiam, cuius mensura divinae misericordiae beneplacito et acceptationi
respondet » (29). Scii, propter propitiationem seu placationem nondum comple­
tam, fieri non raro potest, ut applicationis effectus vel mancus vel nullus sit.
Ex his patet cur et quanam ratione animae in purgatorio detentae
capaces sint fructus propitiatorii seu placatorii, et cur aliquando plura
suffragia, sive opera satisfactoria personalia, sive indulgentiae et Mis­
sarum satisfactiones requirantur, ut certa anima e purgatorii poenis
liberetur.

596. An Missa infallibiliter prosit animae pro qua applicatur. —
Quamvis Missae sacrificium in genere prosit infallibiliter defunctis,
tamen non constat, an fructus eiusdem applicetur revera illi animae in
particulari, pro qua Missa offertur: fieri enim potest, ut iustitia divina
ob occultas rationes impediat, quominus fructus ei obveniat. Id ex
dictis consequitur.
Item non constat, qua mensura fructus Missae ei applicetur.
Potest quidem sacrificium eucharisticum poenam temporalem ex toto
remittere, sed potest etiam ex parte tantum. Quantitas poenae tem­
poralis remittendae determinatur a divina sapientia et iustitia; id
pendet praesertim a sanctitate defunctorum, dum vitam agebant, et
consequenter ab exsistentia vel defectu obstaculi in animabus, prout
nempe remissioni poenae temporalis obstet, necne, magis aut minus,
decretum divinae iustitiae nondum placatae (30).
Hinc merito DD. notant, certum minime esse ditiores pro quibus
offeruntur plures Missae, citius semper liberari a purgatorio, quam pau­
peres, quia pauperes forte habent minores poenas luendas et forte in
vita fuerunt sanctiores.

597. An ex fructu impetratorio poena remittatur immediate. —
Controvertitur, utrum ratione fructus impetratorii animae purgatorii
igne cruciatae consequi valeant immediate remissionem poenae tem­
poralis, an mediate tantum, impetrando scii, gratias efficaces, quibus
fideles moveantur, ut pro iisdem animabus orent et opera satisfactoria
offerant. Communior sententia tenet, poenam remitti solum mediate (31).
At pia et probabilis opinio est, etiam immediate per sacrificium
Missae, qua impetratorium, remitti defunctorum poenas. Vide n. 564, 3°.
(29) Dccrcta authentica. n. 283.
(30) Cfr. 8. Thom., In IV D. 45, q. 2, a. 3, ad 3; Suarez, 7. c.t n. 4 ss.; Lugo, 7· c.,
sect. 9, n. 13 3 88.; Paaqualigo, L c., q. 72.
(31) Cfr. Gobât, Z. c.; Gaspard, 7. c., n. 29; Noldiu, Z. c., n. 175; Saeso, l. c.t p. 575;
Génieot, 7. r., τι. 222, VII; Lehmkuhl, 7. c., n. 247, 3.

548

UBER IV - PARS II - CAPUT I

598. Utrum Missa de Requie prosit defunctis magis quam Missa
de Sanctis. — Angelicus (32) ita respondet: «Ex parte sacrificii oblati
aequaliter prodest defuncto, de quocumque dicatur; sed ex parte
orationum magis prodest illa, in qua sunt orationes ad hoc determi­
natae; sed tamen iste defunctus recompensari potest per maiorem de­
votionem vel eius qui dicit Missam, vel eius qui iubet dici, vel iterum
per intercessionem Sancti, cuius suffragium in Missa imploratur».
Varia dubia et quaestiones suo loco exponentur (n. 661).
Π
599. An utilius et fructuosius sit Missam audire, quam
dicendam
sibique applicandam curare. — Id pendet praesertim a dispositione
illius qui Missam audit vel qui eam sibi applicandam curat. Generatim hoc statui potest: fructus impetrationis facilius et uberius perci­
pitur ab eo, qui Missam sibi applicandam curat, quam ab eo qui eidem
assistit; item fructus satisfactorius et propitiatorius maior est ex oblato
sacrificio Missae, quam ex sola assistentia.
Proinde si agitur de utilitate pro defunctis, certe melius est, ut
quis Missam pro iis applicandam curet, quam ut Missae pro iisdem
assistat, licet divina misericordia etiam in hoc casu supplere et com­
pensare possit ac reapse aliquando compenset. Id ipsum valet quoque
pro vivis, re obiective et in se spectata (33).

H
600. An et quomodo
sacerdos peccare queat circa Missae appli­
cationem. — Peccat sacerdos graviter:
1° Qui intentionem non facit applicandi Missam ad mentem
dantis stipendium, nec ullo modo, uti patet, oneri suscepto satisfacit.
2° Qui Missam pro stipendium offerente applicat post consecra­
tionem utriusque speciei; quia huiusmodi applicatio, ut diximus, est
prorsus invalida.
3° Qui dubitans utrum prior an posterior intentio praevaluerit,
aliam Missam intentione conditionata non celebrat, ut oneri Sacri fa­
ciendi ex oblato stipendio satisfaciat; ratio, quia obligationi certae non
satisfit per incertum adimplementum, praesertim quando sine incom­
modo id fieri potest.
4° Qui habitualiter Missam applicet inter unam et aliam conse­
crationem, quia eo ipso quod ex habitu hoc facit, tum negligentiam

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

549

quandam in re tanti momenti sat manifeste ostendit, tum maxime quia
periculo omittendi applicationem Missae voluntarie se exponit.
5° Qui Missam stricto sensu applicet sciens et volens pro hoc vel
illo Sancto, pro parvulo baptizato ante usum rationis defuncto, peccat
mortaliter, nisi excuset bona fides; huiusmodi applicatio stricto sensu
numquam supponitur nec supponenda est, utpote minus rationabilis.
6° Qui Missam sollemniter celebrat pro haeretico vel schisma­
tico aut excommunicato.
7° Qui pro iisdem celebrat privatim quidem, at cum scandalo
gravi fidelium; si scandalum esset leve, culpa per se foret venialis
tantum.
8° Qui Sacrum facit ad intentionem excommunicati vitandi, et
non pro eius dumtaxat conversione.
9° Qui Missam cantatam seu sollemnem applicat pro iis, qui se­
pultura ecclesiastica privati fuerunt.
10° Qui stipendium accipit ad Missam celebrandam pro fine
peccaminoso, ex. gr. pro furto patrando.
11° Qui utcumque finem malum in Sacro faciendo intendit (34);
et quidem peccatum est mortale, si finis est graviter malus; veniale,
si finis est leviter malus.

CAPUT II.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI
601. Obligatio celebrandi ex variis titulis oriri potest, quorum
quinque communiter a DD. recensentur, scii.: 1° ratione sacerdotii;
2° ratione officii curam animarum habentis; 3° ratione stipendii a fidelibus
accepti; 4° ratione praecepti seu obedientiae; 5° ratione promissionis
ct voti.
Dc singulis erit nobis loquendum.
(31) Cfr. Suarez, disp. 86, sect. 1; Sporer, l. c., n. 332; S. Alpb., L c., n. 314 ss.

(32) Suppi., q. 71, n. 9, nd 5.
(33) Cfr. Tninburint, I. c.t cap.
n. 251: Lchmkuhl, l. c.t n. 254.

bl iW*·

Lugo, Z. c., nect. 11, n. 234; Sporer, l. c

550

LIBER IV - PARS Π - CAPUT II

Articulus I.

De obligatione celebrandi ratione sacerdotii.
602. An et quaenam sit obligatio celebrandi ratione sacerdotii. —
1. Christus D., eo ipso quod Eucharistiam instituit ut sacramentum et
sacrificium, atque Apostolos eorumque successores suos fecit sacerdotes,
dicens: «Hoc facite in meam commemorationem», non merum consi­
lium dedit, sed verum ac proprium mandatum et praeceptum tradidit,
ut divinum hoc sacrificium in altari Deo mactetur, nec uni quam in
Ecclesia deficiat (1).
Igitur de fide est, praeceptum aliquando celebrandi a Christo im­
positum fuisse universali Ordini sacerdotali (2). Siquidem sacerdotes vi
ordinationis presbytcralis ideo in publico munere constituuntur, ut
publicae utilitatis curam gerant; hinc obligationem contrahunt inser­
viendi pro sua accepta potestate communi fidelium bono, ne tantum
sacrificii eucharistici thesaurum sibi commissum quasi in terra de­
fossum servent et abscondant.
2. Quod omnes sacerdotes tenentur pluries in anno Sacram facere,
nunc certissimum est, ex praescripto canonis (805): «Sacerdotes omnes
obligatione tenentur Sacrum litandi pluries per annum » (3).
3. De hac obligatione quaeri potest, utrum sit ex iure divino, an
ex iure ecclesiastico; utrum gravis, an levis; et ulterius, quoties in anno
sacerdos celebrare teneatur, ut suae obligationi satisfaciat.
Plerique DD. tam veteres quam recentes tenent cum S. Thoma (4), cum
Suarez (5) et S. Alphonso (l. c.), obligationem quandoque celebrandi esse gravem
(1) Cone. Trid., Sess. XXII, cap. 1. Cfr. S. Thom., S. thcol., III, q. 82, a. 10; et in
IV D. 12, q. 3, a. 2, q. 1 ; .Suarez, disp. 80, sect. 1 ; Lugo, disp. 20, sect. 1 ; Vaequez, disp. 232,
cap. 1; Coninck, l. c., q. 82, a. 2, dub. 1; Laymann, L c.. cap. 3, n. 1; Bonacina, l. c., q. 8,
p. 7, n. 1; S. Alph., I. c., n. 313; Benedictus XIV, l. c., lib. Ill, cap. 1; Schmalzgr., lib. III,
tit. 51, n. 36.
(2) Cone. Trid., Z. c., et can. 2.
MO
(3) S. Alph. (Z. c.) refert e Monncclli (Formuler., part. 1, tit. 5, formal. 9, n. 15) sequens
decretum S. C. Concilii, edito menso nov. 1696: Qui sine causa ter vel quater in anno non
celebraret, cum peccet mortaliter, posset ab Episcopo ..... puniri ». Utrum authentica sit haec
declaratio, P. Gaudô (in h. 1. not. p.) dubitat, quia Pallottini (Collectio omnium conclusionum
el resolutionum etc., v. Missa, § 7, n. 39) hanc refert declarationem: · Verum sacerdotes legi­
time non impediti non possunt cogi ab Episcopo per censurae vel alias poenns ad celebrandum,
sed tantum hortari ». Putamus utramQUO declarationem esse authenticam, nec alteram alteri
adversari. Sane aliud est loqui dc sacerdote, qui no ter vel quater quidem in anno celebrat,
et aliud est loqui In genero de sacerdote non celebranto, puta, singulis diebus festis. Cfr.
n. 604.
(4) Loc. cil.; et in IV D. 13, q. 1, n. 2.
(5) Zxx·. cit., n. 3 s.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

551

et oriri ex iure divino, i. e. ex ipsa ratione sacerdotii suscepti. Ratio est, « quia,
ut habet Angelicus (6), unusquisque tenetur uti gratia sibi data, cum fuerit
opportunum, secundum illud (II ad Cor., cap. νι): Exhortamur ne in vacuum
gratiam Dei recipiatis. Opportunitas autem sacrificium offerendi non solum
attenditur per comparationem ad fideles Christi, quibus oportet sacramenta
ministrari; sed principaliter per comparationem ad Deum, cui consecratione
huius sacramenti sacrificium offertur ».
Sacerdos qui non celebrat, potestatem divinitus acceptam suo fine fru­
strat: quae profecto est gravis inordinatio (7).
Alii theologi cum S. Bonaventura (8) negant sequi ex iure divino seu ex
suscepto sacerdotio gravem obligationem; at simul affirmant sacerdotem gra­
viter peccare ratione scandali, si per tempus valde diuturnum sine manifesta
causa non celebret, cum id signum sit vel malae conscientiae vel cuiusdam
contemptus (9).
Ratio huius sententiae est, quia non constat de praecepto divino. Sane,
aiunt, patroni prioris sententiae illud eruunt ex verbis Apostoli (ad Hebr.,
cap. v): « Omnis namque Pontifex ex hominibus assumptus, pro hominibus con­
stituitur in iis quae sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia pro peccatis »; et
ex verbis Christi (Luc., xxii, 19): «Hoc facite in meam commemorationem ».
Porro neuter textus, dicunt, gravem ostendit obligationem celebrandi.
Nam praeceptum: Hoc jacite etc., non est singulis sacerdotibus datum, sed
ipsorum communitati, nempe ut curent ne in Ecclesia Dei desit oblatio sa­
crificii eucharistici. In textu autem Apostoli: Omnis namque pontifex etc., ex­
primitur solum potestas quam singuli sacerdotes habent sacrificandi, non
vero obligatio. Ad rationem Angelici respondent, ex ea non inferri praece­
ptum, sed consilium tantum (10).
Haec solida non videntur. Quare, omnibus perpensis, prima sententia
omnino praeferenda.

4. Ex praescripto can. 805 quilibet sacerdos debet pluries in anno
celebrare. Haec vox ita est accipienda, iuxta communem loquendi
usum, ut saltem ter vel quater celebretur. Itaque certa facta est sen­
tentia, quam communius DD. iure antiquo profitebantur (11).
Requiriturne, ut sacerdos celebret ter vel quater in anno, in festis
sollemnioribus, an sufficit ut Sacrum litet ter vel quater in anno qui­
buslibet diebus? Quidam dicunt sacerdoti Sacrum esse faciendum in
(0) N. thcol., III, q. 82, a. 10.
(7) Benod. XIV, l. c.. n. 3; S. Antoninus, in 3 part., tit. 13, cap. 6, 5 12.
(8) In IV D. 12, part. 2, a. 2. q. 1.
(0) Lugo, 1. c., n. 13, Cfr. etiam Suarez, l. c., n. 4; S. Alph., I. c.; Salmant., Z. c., cap. 5,
η. 44.
(10) Cfr. Benod. XIV, Z. c., n. 3 s.; Lugo. Z. c., n. 2 ss.; S. Alph., Z. c.; Palatu». Z. <·.,
tract. 22, p. 12, n. 2. Ilie auctor (Z. C., η. 1. i. f.) refert opinionem Caiotani sentientis non
peccare graviter sacerdotes qui numquam celebrant, iussu S. Pii V ex eius commentario ex­
punctam fuisse.
(11) Suarez, Z. c„ n. 5; S. Alph., Z. c., dub. 2; Laymann, Z. c.; Bonacina, Z. c.. η. 2ί
Navurrus, Man., cap. 25, η. 88; Elbel, Confer. 18, De oblifj. celebrandi, η. 195.

'* IV

552

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

festis sollemnioribus. Alii cum Suarez (l. c.) et Card. De Lugo (12) cen­
sent sacerdotem suae obligationi satisfacere, si ter vel quater in anno
quibuslibet diebus celebret. Hanc sententiam, quae vere probabilis est
S. Alphonso (l. c.), probabiliorem putamus, imo vix non certam: nam
fructus Missae, unice in casu spectandus, idem est sive in festis sollem­
nioribus sive aliis diebus Missa celebretur; et quidem ob hanc ipsam
rationem, sive id fiat diebus continuis sive diuturna servata distantia
inter unam et aliam Missam, remoto tamen scandalo.
S. Alph. (I. c.) probabilem habet praefatam sententiam « modo servetur
debita distantia prout dictum est in fine primi dubii». Scii.: « Immo Suarez
hoc merito sentit (scii, non excusari a peccato gravi ratione scandali) etiam de
sacerdote non celebrante per diuturnum tempus, puta per sex vel per octo
menses; ut dicunt Palaus et Salmant. Ex quo tandem concluditur sententiam
oppositam, saltem propter scandalum, vix esse practice probabilem ». Ita
Ligorius in fine primi dubii.
Debita cum reverentia erga S. Doctorem et alios, animadvertimus rem
cum re nullatenus esse confundendam. Aliud est loqui de obligatione cele­
brandi ratione sacerdotii suscepti, et alius ratione scandali. Sunt res omnino
diversae. Ratio scandali, ad quod vitandum ipso iure divino tenemur, semper
urget. Hic quaestio presse sumpta considerari debet in se, i. e. ratione sacer­
dotii, non vero attentis circumstantiis, seu per accidens, i. e. ratione scandali.
Nam, posito scandalo, sacerdos, ut illud evitet, Sacrum facere tenetur non
solum ter vel quater, sed decies et vicies, etc. Exinde patet argumentationem
istorum DD. aequivocam esse.
Nequaquam admittenda est sententia eorum (13) qui censent gra­
viter peccare sacerdotem Missam diebus dominicis et sollemnibus cele­
brare praetermittentem. Sane qui scripserunt post Synodum Tridentinam, expendentes vocem illam decere, ubi S. Synodus de subdiaconis
et diaconis, ac verbum illud curet, ubi de presbyteris loquitur, conclu­
dunt, vocem decere vim consilii, curet vim praecepti habere. Sed hoc si
verum sit, non inde quidquani aliud consequitur, quam sacerdotem
peccare, si praedictis diebus Massam sine causa non celebret, non
tamen graviter peccare (14).
j
603. 5. Quamquam stricta obligatione non tenetur, decet tamen ut
sacerdos quotidie vel fere quotidie celebret, vel saltem diebus dominicis
aliisque festis de praecepto. Hinc can. 805 addit: « Curet autem Episcopus
vel Superior religiosus ut Udem (sacerdotes) saltem singulis diebus do­
minicis aliisque festis de praecepto divinis operentur ».
I
(12) Loc. cil., n. 13.
(13) Solus, in IV I). 13, q. 2, a. 10; Sylvester, Summa, v. Missa, n. 7.
(14) Cfr. Bened. XIV, l. c., n. 9; Suarez, l. c., n. 5.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

553

Vix a peccato veniali excusatur sacerdos, qui, cum possit, raro
celebrat; imo si legitime non impeditus, i. e. sine iusta causa, Sacrum
omittat per longum tempus, etiam secluso scandalo, veniali ter certe
peccat. Nimia enim incuria est nec ab omni peccato immunis, Deum
tanto honore, hominem tantis bonis privare, quae tanta facilitate prae­
stari possunt a sacerdote, qui speciale hoc munus a Deo accepit (15).
Nam recte S. Bonaventura (16) ait: « Sacerdos, qui non celebrat, quantum
in ipso est, privat Trinitatem laude et gloria, Angelos laetitia, peccatores venia,
iustos subsidio et gratia, in purgatorio exsistentes refrigerio, Ecclesiam Christi
speciali beneficio, seipsum medicina et remedio contra quotidiana peccata et
infirmitates ».
Ilinc verius putamus, contra nonnullos AA., sacerdotem, qui
nulla rationabili causa ductus celebrationem omittit, venialiter pec­
care per se, et non per accidens tantum, i. e. ratione motivi minus
recti quo forte in omittenda celebratione ducatur. Ubi vero ex ra­
tionabili motivo non celebret, ex. gr. incommodi, maioris praepara­
tionis adhibendae etc., omissio non solum omni culpa vacat, sed quan­
doque, nisi bonum animarum vel Superioribus praeceptum aut con­
silium aliud suadeat, potest esse etiam laudabilis (17).
Id confirmatur exemplo quorundam Sanctorum, ex. gr. S. Ignatii,
qui plus quam integrum annum a sacerdotio suscepto praeparationi
ad primitias dignius offerendas impendit.

Rectissime Suarcz monet: « Unde etiam de viris sanctis interdum legimus
ab huius sacrificii celebratione abstinuisse, ut Durand, etiam et alii referunt,
quamquam hoc non debet in exemplum adduci; nam multa interdum operantur
Sancti ex speciali Spiritus Sancti motione, praeter communem legem, quae nobis
imitanda non sunt» (18).

604. An Episcopus obligare possit sacerdotes ad celebrandum. —
Quaeri potest, an Episcopus adigere valeat sacerdotes ad celebrandum
singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto. Ita distingui­
mus: vel publicum animarum bonum id postulat, vel non.
Si primum, puta si fideles nequeant secus ob penuriam sacerdotum
praecepto Sacri audiendi satisfacere, pro certo tenemus, attento iure
quo nunc utimur (cfr. can. 127 et 128), Episcopum urgere posse etiam
sub poenarum comminatione, ut presbyteri dioecesani, quoties et quam(15) Cfr. Suarez, Z. c., n. 2; Benedict. XIV, Z. c., cap. 2; Ledesma, l, part. L q. 23.
art. 10; Victoria, in Summ. q. 82, a. 12; Lehmkuhl, L r., τι. 260; Noldin, Z. c.. n. 180;
Gasparri, l. c., n. 412 s.
(16) Dc praeparatione ad Missam, cap. 5.
(17) Lugo, l. c., n. 12; S. Alph., Z. c., n. 359; Génlcot, Z. c., n. 224; Marc, Z. c., n. 1603.
(18) Loc. cit., n. 4.

554

LEBER IV - PARS II - CAPUT II

diu necessitas Ecclesiae id exigat, celebrent diebus dominicis et aliis
per annum festis do praecepto: siquidem bonum animarum suprema
lex esto.
Si alterum, negative respondendum (19).

605. Monita. — Si existimet sacerdos sibi non convenire quotidie
celebrare ob defectum puritatis animi, de qua alibi (nn. 46-48, 691),
haec cum Lehmkuhl (20) observari praestat:
1° Verum quidem est, Missae celebrationem per se non mino­
rem, imo maiorem potius animi puritatem requirere, quam Euchari­
stiae sumptionem, adeo ut sacerdos, qui se imperfectiorem reperit iis,
quos ad quotidianam Communionem admittat, iustam causam habeat
dolendi, sese humiliandi ac defectuum sese accusandi; at exinde non
sequitur, eum debere potius a frequentiore celebratione abstinere.
2° Etenim sacerdoti cum pari dispositione facilius convenit Sa­
crum facere, quam laico communicare, quia defectus puritatis in sacer­
dote compensatur publico munere et maiore obligatione, quam ex
officio habet, offerendi sacrificium, modo sit in statu gratiae; puritas
et sanctitas Ecclesiae, cuius nomine et auctoritate agit sacerdos prout
minister, eius defectum quodammodo compensat atque ipsum Deo
magis acceptum reddit (21).
3° Verum sacerdos facilius quam laicus deponere valet defectum
dispositionis, cum a saecularibus curis ex ipso suo statu separatus sit
atque rebus divinis intentus, et ideo praeter statum gratiae piam
rectamque mentem, quae sola pro quotidiana Communione exigitur
(n. 509), vel habet vel sibi comparare potest.
4° Quod si nihilominus oriatur ex frequenti celebratione pericu­
lum irreverentiae ac teporis, optimum est consilium, ut per aliquot die­
rum secessum, celebratione etiam seposita, sacerdos se colligat atque
ad maiorem reverentiam ac devotionem se disponat.
(10) Cfr. PasqualiKo, i. c., q. 844, n. 11; Oiraldl, II, sect. 504; Gaaparrl, l. c., n. 413;
Wernz. III. n. 535.
(20) Loc. cit., n. 260.
(21) Lugo, disp. 17, sect. 2, u. 45.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

DDO

Articulus II.

606. Obligatio in genere. — 1. Omnes qui officium pastorale susce­
perunt, tenentur pro populo sacrificium offerre. Haec sane est pars
officii pastoralis. Qua de re nulla est apud DD. controversia, cum sit
doctrina certissima (1).
2. Obligatio Sacrum faciendi pro populo potest considerari in ge­
nere et in specie seu in concreto.
Si spectetur in genere, est iuris divini sive naturalis sive positivi: natu­
ralis, quatenus inter pastorem et populum quasi contractus adest, ex quo
officium natura sua pastori incumbit omnia praestandi quae animarum inter­
sunt: positivi, quatenus ipse Christus D. vult et mandat, ut sacrificium Missae
pro spirituali populi salute ab eo offeratur, cui eiusdem cura est commissa.
Hinc Concilium Tridentinum (2) dicit: «Cum praecepto divino mandatum sit
omnibus, quibus animarum cura commissa est, oves suas agnoscere, pro his
sacrificium offerre etc.».
Si obligatio consideretur in specie seu in concreto — scii, quinam revera
teneantur Missam appficare, quando, ubinam et quomodo — est iuris eccle­
siastici.
Quare lex de Missa pro populo applicanda est divino-ecclesiastica (3).

3. Consulto dicimus Missam applicare, et non tantum celebrare,
quia praefata obligatio in eo est, ut non solum pastor animarum curet
per se vel per alium Sacrum fieri in eorundem commoditatem, si adsistere velint, sed in eo praecise est, ut fructus ministerialis Missae ap­
plicetur populo commisso (4).
te facere
607. Utrum solum pro vivis, an etiam pro defunctis Sacrum

teneantur pastores. — Quaerunt DD., utrum Missa applicanda sit pro
vivis tantum, an etiam pro defunctis.
Communior et hodie certa sententia est, nonnisi pro vivis Sacrum
esse applicandum ex stricta obligatione. Ratio est, quia pastor tenetur
(1) Suarcz, disp. 86, sect. 1, n. 3; Laymann, l. c., tract. 5, c. 3. n. 3: Coulnck, l c..
q. 83, a. 1, n. 199; Barbosa, Dc offic. et potest. Episc.. alleg. 24, n. 23; Lugo, disp. 21, sect. 1.
n. 19 es.; Salmant., I. c., cap. 5, n. 50; Boned. XIV, l. c., cap. 3; S. Alph., I. c., n. 313.
(2) Scss. XXIII, de reform., cap. 1.
(3) Cfr. Gasparri, l. c., n. 406 se.; Wernz. I. c.; Van de Burgt. 1. c.. p. 33 ss.; Many.
I. c., n. 87 se.; Lehmkuhl, l. c., n. 261 ss.
(4) Cfr. Barbosa, De offic. et potest, parochi, alleg. 25, n. 5 ss.: Bouix, De parocho, p. 580 ss.

556

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

sacrificium offerre pro ovibus suis, pro populo sibi commisso. Atqui de­
functi non amplius pertinent ad oves suas et ad populum sibi commis­
sum. Ergo.
Decet tamen ut conditionate intentio extendatur etiam ad defun­
ctos. Dicimus conditionate, quatenus id fieri queat sine praeiudicio vi­
vorum, qui ad integrum fructum sacrificii ministerialem ius habent
ex mente Ecclesiae.

608. Quinam teneantur Missam pro populo applicare. — 1. Te­
nentur :
1° R. Pontifex, non quidem ex iure ecclesiastico, sed tantum ex
iure divino, et ideo, aliter ac Episcopi et parochi, solum aliquoties;
2° Cardinales ad sedem suburbicariam promoti et alii qui sunt
Episcopi alicuius dioecesis non suburbicariae, in eiusdem possessionem
canonice immissi (cfr. can. 240);
3° Episcopi residentiales, post captam sedis possessionem (can.
339, § 1; cfr. n. 622);
4° Abbates vel Praelati nullius, item capta canonice possessione
(can. 323, § 1);
5° Vicarii et Praefecti Apostolici (item Superiores missionum
sui iuris) cum restrictione tamen quoad dies (n. 613), ut infra dicetur
(can. 306);
6° Administratores Apostolici, postquam ad normam can. 313
canonicam administrationis possessionem inierint, dummodo permanenter sint constituti; si ad tempus, non tenentur (can. 315);
7° Vicarii Capitulates (can. 440);
8° Parochi, post captam possessionem (c. 466, § 1; cfr. n. 622);
9° Vicarii actuales, qui actu paroeciam regunt, quando cura ha­
bitualis est penes personam moralem (can. 471, § 4);
10° Vicarii oeconomi in paroecia vacante constituti, a die iuiti
officii (can. 473, § 1);
11° Quasi-parochi, cum restrictione ut Vicarii et Praefecti Apostolici (can. 466, § 1; n. 613).
2. Non tenentur obligatione applicandae Missae pro populo:
1° Episcopi Coadiutores et Auxiliares; 2° Vicarii Generales; 3° vicarii
substituti et vicarii adiutores, etsi forte in omnibus suppleant paro­
chorum vices (cc. 475, § 2, 476, § 6); 4° neque a fortiori vicarii coope­
ratores: siquidem obligatio est personalis (cfr. n. 623).
3. Decet ex caritate, citra tamen obligationem, ut aliquando etiam
Episcopi titulares sacrificium Missae pro sua dioecesi applicent (can. 348,
§ 2). Si id omittant, certe minus recte agunt, sed ne venialiter quidem

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

557

peccant. Vox aliquando significat octo vel decem circiter vices in anno,
adeo ut plene satisfiat si pro dioecesi Sacrum applicetur in praecipuis
sollemnitatibus.
4. Vicarius oeconomus qui plures paroecias tempore vacationis
regit, unam tantum Missam pro populis sibi commissis applicare debet
diebus dominicis aliisque festis (5).
5. Sacerdos qui praeest territorio in vicariam perpetuam erecto
ad normam can. 1427, attentis principiis generalibus iuris canonici,
non tenetur Missam pro populo applicare. Nam quamdiu vicaria in
novam paroeciam canonice non fuerit erecta, ipsa censetur et est revera
pars paroeciae, eiusque territorium iuridiee avulsum a territorio pa­
roeciae minime est, attento can. 216. Proinde Missa quae applicatur
a rectore paroeciae, valet etiam pro populo vicariae, seu pro tota et
integra paroecia.
S. Congregatio Concilii optat, et interdum ob peculiaria adiuncta
iubet, ut rector vicariae perpetuae Sacrum applicet pro fidelibus sibi
commissis. At obligatio de iure communi non exsistit profecto.

609. Huc spectant nonnullae decisiones:
1° Consuetudo applicandi per turnum Missam pro populo, v. g.
in civitate aut oppido ubi plures exsistunt paroeciae, non sustinetur;
sed singuli parochi tenentur Sacrum pro populo sibi commisso ap­
plicare (S. C. Concilii, Conseniina, 9 febr. 191S; A. A. S., X, p. 285).
2° Parochus qui, praeter propriam paroeciam, alteram aut plures
alias in administrationem habeat, tenetur Sacrum facere pro populo
non solum die festo suae paroeciae, sed etiam in festis Patronorum
alterius vel ceterarum (S. C. Concilii, Blosen. 12 nov. 1927; A. A.
XX, p. 84).
3° Animarum curatores in diasporis ad instar parochorum, non
autem curatores ad instar vicariorum cooperatorum, tenentur Missam
applicare pro populo (S. C. Concilii, Wratislavien. 3 iul. 1918; A. A. 5.,
XI, p. 46).
4° Vicarii perpetui eatenus debent Sacrum pro populo facere,
quatenus plena potestate paroeciali sint praediti; secus non tenentur
(S. C. Concilii, Principis Albertcn. et Saskatoonen. 5 mart. 1932; A. A.
XXV, p. 436).
Notandum, istas decisiones nec esse authenticas declarationes nec
vim legis proprie dictae habere.
(5) Pontif. Comm. Cod. 11 iul. 1922. η. VI; .4. .4. S.. XIV, p. 528.

558

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

610. Discrimen inter Episcopos et ceteros animarum pastores
circa onus Sacri faciendi. — Ad obligationem quod attinet Missae
pro populo applicandae, magnum datur discrimen inter Episcopos et
ceteros animarum pastores (6). Nam Episcopis obligatio incumbit ex
iure divino absoluto; aliis, contra, ex iure divino hypothetico, nempe
posito facto Ecclesiae curam animarum committentis. Quod de Epi­
scopis diximus, a fortiori valet de Romano Pontifice, cui totius Ec­
clesiae cura pastoralis concredita est.
Sane munus episcopale est iuris divini, et ex iure ipso divino ple­
nitudinem pastoralis officii habet, adeo ut Ecclesia hanc pastoralem
curam ab episcopatu seiungere vel auferre nequeat. Qui plenam curam
pastoralem habent, pro parte gregis sibi commissi tenentur absolute
sacrificium eucharisticum offerre.
Parochi e contrario et alii omnes, praeter Episcopos, sunt institu­
tionis ecclesiasticae. Quare ipsis ea competit pastoralis cura, quam
Ecclesia cum eorum munere coniunxit, i. e. cum paroecia, abbatia
vel praelatura nullius etc., et tamdiu quidem, quamdiu non seiungat.
Proinde cum hi nonnisi dependentor ab ecclesiastica institutione te­
neantur lege divina ad offerendum sacrificium post officium pastorale
susceptum, quatenus curam animarum, cui adnexa est iure divino Missa
pro populo, habent ex lege ecclesiastica, recte dicuntur adstringi iure
divino hypothetico. Ita sapientissime Leo XIII in Const. « In suprema »,
10 iun. 1882, § Quapropter mirum.
611. An Superiores religiosi et cappellani monialium, carcerum etc.
Missam applicare teneantur. — 1. Nonnulli (7) censent Praelatos re­
gulares seu Superiores religiosos teneri aliquoties Missam pro suis
subditis applicare, non quidem lege ecclesiastica, sed iure divino hypo­
thetico, ut supra; neque, aiunt, satis consultum videtur, ad solam
commemorationem seu secundam intentionem officium illud restringere.
Quod iure ecclesiastico non teneantur Superiores Sacrum applicare
pro suis subditis, extra controversiam est, quia Codex silet omnino;
nec iure antiquo huiusmodi obligatio umquam exstitit. Ad ius divinum
quod attinet, putamus, omnino quidem decere, ut Superiores religiosi
aliquando Missam applicent pro suis subditis, at nullatenus constare de
stricta obligatione, ideoque sub vinculo peccati per se non adstringi.

Ad rem sequens dubium die 15 mart. 1710 propositum fuerat S. C. Con­
cilii pro opportuna solutione: «An Pater Generalis Ordinis Eremitarum S. Au(C) Gaeparri, I. c., n. 197; Lehmkuhl, I. c.; Many, l. c.
(7) Lchmkuhi. l. c.. n. 206. Cfr. Gassner, Manuale theologiae nastoralis n S1V MfiM.
baucr. Thesaurus resolutionum, I, n. 1017.
’
°14· niuuI

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

559

guBtini, Vicarius Generalis, ac omnes et singuli Provinciales ac Priores seu su­
periores locales et conventuales eiusdem Ordinis, teneantur sacrificium Missae
parochialis seu pastoralis pro eorum ovibus, scilicet pro eorum regularibus
subditis, offerre et applicare ». S. Congregatio resolutionem distulit, et num­
quam postea eam dedit (8).

2. Item quidam olim docuerunt, cappellanos monialium, carcerum,
nosocomiorum, hospitalium, collegiorum etc., teneri ad Missam appli­
candam pro ovibus sibi commissis. Haec sententia iure veteri proba­
bilis non erat. Tam S. C. Concilii in Dublinen., Missa pro populo, 2 iun.
1860 (9), quam S. R. C. in Qucbecen., 7 sept. 1844 (10), non dari obli­
gationem Missae applicandae declaraverat. Ratio, quia praefati cappellani non sunt parochi. Id valet a fortiori iure novo.
612. An onus Missae applicandae incumbat rectori paroeciae fa­
miliaris vel personalis, cappellanis militum etc. — Quaeritur, an Missam
applicare teneantur: I. pastores, qui praesunt paroeciis mere familia­
ribus vel personalibus; II. cappcllani militum; III. sacerdotes qui curam
pastoralem exercent in religiosas familias vel pias domos a parochi iurisdictione subductas, ad normam can. 464, § 2; IV. rector Seminarii,
utpote qui officium parochi obit, cum Seminarium exemptum sit a
paroeciali iurisdictione, iuxta praescriptum can. 1368.
Ad I. Cum paroeciae mere familiares aut personales vel gentilitiae
etc. sint vero proprioque sensu paroeciae, attento praescripto can. 216,
§ 4, indubium est pastores, qui eisdem praesunt, obligatione Missae
pro suis subditis applicandae teneri.
Ad II. Iure antiquo controvertebatur, utrum cappcllani militum
adstringerentur, necne, onere Missae applicandae.
Ture novo ita distinguendum: si habent iurisdictionem vere paroecialem, adeo ut tamquam parochi censeantur, debent per se, i. e. nisi
aliter a S. Sede cautum fuerit, Sacrum pro militibus applicare; secus,
non. Id liquet ex can. 451, § 3.
Utrum vero parochis aequiparentur, an non, peculiaria Sanctae
Sedis praescripta sunt inspicienda, uti expresse habet cit. can. 451, § 3.
Quare pro singulis statibus seu nationibus, circa militum cappellanos
sive maiores sive minores, standum est peculiaribus Sedis Apostolicae
praescriptis.

(8) Cfr. Girakll, op. cil., part. II, sect. 85; Gasparri, l. c.. n. 506; Many, 1. c., n. 90.
(9) Lingen-Reuss, Causae selectae, etc., n. 468.
(10) Hoc decretum in novissima editione non reperitur.

560

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

Ad III. Sacerdotes, qui curam pastoralem exercent in religiosas
familias vel pias domos e parochi iurisdictione subductas, ad normam
can. 464, § 3, non sunt parochi, uti evidentissime colligitur, ceteris
omissis, ex praescripto can. 451, et ideo ad Missam applicandam nul­
latenus tenentur.
Ad IV. Quamvis rector Seminarii officium parochi obeat pro omni­
bus qui in Seminario sunt, tamen non est parochus, ut liquet cum ex
cit. can. 451, tum ex can. 1368, qui expresse decernit Seminarium non
esse a iurisdictione paroeciali exemptum quoad materiam matrimo­
nialem.

613. Dies in quibus Missa pro populo applicari debet. — 1. Di­
stinguere oportet inter Vicarios ac Praefectos Apostolicos et quasiparochos, atque alios omnes.
Vicarii et Praefecti Apostolici, quibus aequiparantur Superiores
missionum sui iuris, et quasi-parochi sacrificium Missae pro populis
sibi commissis applicare debent saltem in his sollemnitatibus: Nativi­
tatis D. N. I. C., Epiphaniae, Paschatis, Ascensionis, Pentecostes, san­
ctissimi Corporis Christi, Immaculatae Conceptionis et Assumptionis
B. Μ. V., Sancti loseph eius sponsi, Sanctorum Apostolorum Petri et
Pauli, et Omnium Sanctorum (cc. 306, 466, § 1).
Omnes alii pastores animarum, scii. Episcopi residentiales, Vicarii
Capitulares et parochi, debent Missam pro populo applicare omnibus
dominicis aliisque festis diebus de praecepto, etiam suppressis (cc. 339,
§ 1, 466, § 1).
2. Quare Missae applicatio, praeterquam in dominicis totius anni,
facienda quoque est in aliis omnibus festis, sive adhuc sint de prae­
cepto sive suppressa fuerint; nihil sane hac in re per Codicem iuris
canonici immutatum est a disciplina huc usque vigente, uti clare liquet
ex verbis cit. can. 339, § 1; idque confirmatum fuit a Pontificia Com­
missione ad Codicis canones authentice interpretandos, die 17 febr.
1918, ad II.
614. Catalogus horum festorum exhibetur ab Urbano ΛΠΕΙΙ in sua
Const. « Universa >>, 13 sept. 1642; (index vero festorum in universa
Ecclesia suppressorum publici iuris denuo factus est a S. C. Concilii,
28 dec. 1919).
Sunt autem: 1° Nativitatis D. N.; 2° Circumcisionis; 3° Epi­
phaniae; 4° Resurrectionis cum duabus sequentibus feriis; 5° Ascen­
sionis; 6° Pentecostes cum duabus feriis sequentibus; 7° SS. Trini­
tatis; 8° Sollemnitatis Corporis Christi; 9° Inventionis S. Crucis;

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

561

10° Purificationis; 11° Annuntiationis; 12° Assumptionis; 13° Nativi­
tatis B. Μ. V.; 14° Immaculatae Conceptionis B. Μ. V. (11); 15° De­
dicationis S. Michaelis; 16° Nativitatis Sancti loannis Baptistae;
17° Ss. Petri et Pauli; 18° S. Andreae; 19° S. lacobi; 20° S. loannis
Ev.; 21° S. Thomae; 22° Ss. Philippi et lacobi; 23° Sancti Bartholoinaei; 24° S. Matthaei; 25° Ss. Simonis et ludae; 26° S. Matthiae;
27° Sancti Stephani protomartyris; 28° Ss. Innocentium; 29° S. Lau­
rentii; 30° S. Silvestri; 31° S. loseph; 32° S. Annae; 33° Sollemnitatis
Omnium Sanctorum; 34° Patroni regni seu status; 35° Patroni sive
dioecesis, sive civitatis vel oppidi seu loci, non vero Titularis paroeciae.

Eatenus Missa est pro populo applicanda in festis patronorum regni, aut
dioecesis, vel civitatis, quatenus fuerint legitime assumpti. Porro ad legitimam
eiusmodi patronorum constitutionem, requiritur tum electio a populo facta,
tum praesertim Sedis Apostolicae assensus.

Si alicubi festum aliquod particulare de praecepto celebretur ex
concessione Sedis Apostolicae, certum est Missam pro populo esse
inibi applicandam.

615. An Missa applicanda sit in nonnullis festis peculiaribus hodie
suppressis, itemque in iis quae a locorum Ordinariis statuuntur. —
1. Quaeri potest, an Sacrum applicari debeat pro populo in festis, quae
olim [dicimus olim, quia hodie standum est praescripto can. 1247 (12)]
erant de praecepto, non ex Const. Urbani VIII, sed vel ex consuetu­
dine, vel ex decreto Episcopi, vel ex voto populi, vel ex peculiari Sedis
Apostolicae decreto; quae nunc suppressa sunt.
Cum ex consuetudine nequeat festum esse stricte de praecepto, ut
declaravit S. R. C. lanuen., 11 mart. 1719 (13), sive consuetudo prae­
cedat Constitutionem Urbani VIII, sive sit ea posterior, manifeste
consequitur nullam exsistere obligationem applicandi Missam pro
populo.
Idem dicas si agitur de festis ex decreto Episcopi statutis, quia ne
Episcopus quidem nova festa instituere potest, uti declaratum fuit
a S. R. C., Concordiae, 23 iun. 1703 (14).
(11) Festum Immaculatae Conceptionis B. Μ. V. additum fuit a Clemente XI decreto
6 dee. 1708.
(12) Ex responso Pontificiae Commissionis ad Codicis canones authentice Interpretandos
dio 17 febr. 1918 (ad III) dato constat, festa quae non enumerantur In can. 1247, § 1, ipso
facto ipsaquo lego nullibi esso amplius do praecepto, etiamsi in aliqua natione, dioecesi aut
loco antea fuerint de praecepto ex particulari lego vel consuetudine etiam centenaria loci,
aut ex speciali concessione Sanctae Sedis, ndco ut iis diebus non amplius Adell's urgeat duplex
obligatio audiendi Missam et abstinendi ab operibus servilibus.
(13) Decreta authentica, n. 2261.
(14) Ibici., n. 2113.

>

562

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

Neque urget obligatio in festis, quae olim ex voto populi celebra­
bantur. Huiusmodi enim festa ex voto personae tantum voventes te­
nentur observare, iuxta declarationem S. R. C. De festorum observa­
tione, 18 april. 1643 (15); nec Episcopus, ut declaravit eadem S. C.
Concordiae, 23 iun. 1703, ad II (16) valet festa praedicta confirmare,
adeo ut diutius perdurent atque obligatoria sint etiam pro non vo­
ventibus.
In praedictis casibus ne iure quidem vetere exsistebat obligatio
Sacrum pro populo applicandi. Ratio ex dictis manifesta: dies festi de
praecepto revera non erant.
2. Aliter dicendum de vero festo de praecepto, licet particulari pro
determinata dioecesi aut natione. In huiusmodi festo peculiari, quod
olim erat de praecepto et nunc suppressum est, pastores animarum
tenentur Sacrum applicare pro populo.
Huc spectat etiam responsum S. C. Concilii, Toletana et Aliarum, 1930.
Interrogata: «An obligatio applicandi Missam pro populo diebus festis sup­
pressis, olim ex iure particulari de praecepto, exsistat in casu»; respondit:
« A ffirmative » (A. A. S., XXII, p. 521).

3. Disputatur, si agitur de festis dimidiatis, scii, ita suppressis, ut
fideles possint quidem incumbere operibus servilibus, sed Missam au­
dire teneantur. Quidam censent adesse obligationem applicandi, at­
tenta Const. « Cum semper oblatas » Benedicti XIV, in qua hic Pontifex
expresse decrevit Sacrum esse applicandum etiam in festis dimidiatis;
idque iure quoque novo tenendum esse existimant, ex praescripto
can. 6, 3° et 4°.
Hanc sententiam in praecedentibus editionibus ipsi secuti sumus.
Re maturius perpensa, ab ea recedimus, quia Benedictus XIV in citata
Const. « Cum semper oblatas » non loquitur specifice et universim de
praefata obligatione, ideoque allegari nequit praescriptum can. 6, 3°
et 4°. Festa dimidiata, iure Codicis, non amplius exsistunt. Ubi olim
erant et nunc suppressa evaserunt, obligatio applicandi pro populo
non datur.
4. Item quaeri potest, an Missa sit applicanda in festis ex voto
populi, quamdiu exsistant voventes seu perduret obligatio voto sa­
tisfaciendi.
Quidam affirmant, ut De Angelis (17) et Berardi (18), quia, aiunt, ex praxi
et ex principio communiter admisso, iis diebus quibus tenetur populus Missam
(15)
(16)
(17)
(18)

Ibid., n. 834.
Ibid., n. 2113.
Praelectiones iuris canonici, 111). Ill, tit. XXIX, η. 5, Romae 1879
Theol. Pastoralis, η. 81 (edit. III).
’
*

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

563

audire, tenentur quoque parochi Missam pro populo ipso applicare. Haec ratio,
saltem iure quo nunc utimur, non valet.
Tum ex principio quod obligatio non est imponenda nisi de ea
certo constet, tum ex ipsis verbis can. 339, § 1, clare liquet, Missam
non esse applicandam.
5. Cum Ordinarii locorum, ad normam can. 1244, § 2, possint indi­
cere, per modum actus, peculiares suis dioecesibus seu locis dies festos,
quaeritur, an his diebus Sacrum pro populo applicari debeat. Ob ratio­
nem modo allatam, negative respondemus. Sane can. 339, § 1 decernit
Missam applicandam esse « omnibus dominicis aliisque festis de prae­
cepto, etiam suppressis»; porro dies festi peculiares ab Ordinariis
locorum indicti non sunt stricte de praecepto ad normam iuris seu
canonis praefati, ideoque non exsistit obligatio Missam pro populo
offerendi.
616. Applicatio Missae in occurrentia et translatione festorum.
— 1. In festo Nativitatis Domini, et si quod festum de praecepto in
diem dominicam incidat, satis est ut Missa una pro populo applicetur
(can. 339, § 1).
2. Si festum ita transferatur ut in die ad quem non solum fiat
officium cum Missa festi translati, sed serventur quoque obligationes
audiendi Missam et abstinendi a servilibus, Missa pro populo appli­
canda est in die ad quem; secus in die a quo (can. 339, § 3).
Quare in die propria Missa applicanda est: 1° quando transfertur
sola festivitas, sicut accidit ex. gr. in Gallia, ubi multa festa de prae­
cepto ad sequentem dominicam transferuntur, officium autem cum
Missa suo die remanet; fac sedulo animadvertas huiusmodi translatio­
nem fuisse a Codice servatam (can. 1247, §3); 2° quando transfertur
solum officium cum Missa, festivitas autem suo die celebratur, sicut i
v. gr. quando festivitas Annuntiationis B. Μ. V. (quae tamen hodie,
aliter ac antea, non est de praecepto) cadit in fer. V hebdomadae maio­
ris (19); si olim incidisset in feriam VI maioris hebdomadae vel in
Sabbatum Sanctum, ipsa festivitas una cum officio et Missa transfe­
rebatur in feriam secundam post dominicam in Albis (20).
Idem dicas de alio festo, ex. gr. patroni. Id generatim locum habet
in translatione cuiuslibet festi suppressi, eum nonnisi officium et Missa
transferantur; proinde translato festo suppresso, Sacrum pro populo
applicari semper debet in die a quo. Ita iure antiquo et iure novo (21).
(19) S. R. C. Linponcn., 5 dec. 1868, nd I, η. 3189; Scpusicn., 18 aug. 1879 ad III, η. 3503.
(20) S. R. C. Deer. pen., 12 febr. 1690, n. 1822.
(21) Cfr. S. C. C. Trevirtn., Missat pro populo, 24 april. 1875.

564

LIBER IV - PARS Π - CAPUT II

Si festum Annuntiationis B. Μ. V. vel festum patroni incidat in
feriam VI maioris hebdomadae, cessat obligatio applicandi Missam pro
populo. Ratio est, quia Missa applicanda foret dicta feria VI in Parasceve; sed cum feria VI in Parasceve prohibeatur cuiuslibet Missae ce­
lebratio, praeter Missam Praesanctificatorum, quae vera Missa non est,
concludendum, onus applicandi eo in casu cessare. De hac quaestione
fusius.

617. An et quando Missa pro populo celebranda, si Annuntiatio
B. Μ. V. incidat in feriam V, VI, vel Sabbatum hebdomadae maioris.
— Quatuor puncta videntur accurate et perspicue perpendenda, ut
quaestio penitus tractetur et resolvatur, scii.: I. utrum quaestio, de
qua agitur, sit liturgica, an canonica; II. quaenam fuerit disciplina
ante Codicem; III. utrum Codex disciplinam antiquam mutaverit,
necne; IV. quaenam conclusio eruenda.

618. Utrum quaestio, de qua agitur, sit liturgica, an canonica.
1. Magnum profecto est discrimen inter unum et alterum, ad
rectam resolutionem tradendam quod attinet. Nam si quaestio est li­
turgica, nullum dubium quin resolvenda sit iuxta normas et leges liturgicas atque attendenda sit auctoritas rei liturgicae scriptorum eisque
deferendum; si, contra, quaestio est canonica, necessario ea resolvi
debet secundum principia iuris canonici, scii, ad normam Codicis, et
canonistarum auctoritas serio attendenda.
2. Porro nullatenus confundi debet quaestio de translatione Missae
vel Officii divini cum translatione oneris Missae pro populo applicandae.
Translatio Missae vel Officii divini est quaestio mere liturgica eaque
proinde iuxta leges liturgicas decernenda faciendaque est. Dum e contra
quaestio de applicatione Missae pro populo est vere et proprie canonica.
Agitur quippe de interpretatione et applicatione can. 339 et 466, qui
canones expresse diserteque loquuntur non solum de obligatione in
genere Missae applicandae pro populo, quae incumbit pastoribus ani­
marum, sed praeterea iidem canones praefiniunt quoque dies, in quibus
urget praedicta obligatio.
Proinde, quaestio de applicatione Missae pro populo, de qua hic
agitur, est quaestio canonica, non autem liturgica.

619. Quaenam fuerit disciplina ante Codicem.
1. S. Rituum Congregationi hoc dubium propositum fuit: «Anno
1869 festum Annuntiationis B. Μ. V. incidet feria V in Coena Domini
et iuxta Rubricas Officium et Missa deponendum est in feria II post

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

565

dominicam in Albis. Quaeritur autem: An Missa. pro populo debeat ap­
plicari feria V in Coena Domini, vel e contra feria II post dominicam
in Albis? Ratio dubitandi est, quia in Gallia per concordatum diei
2 aprilis 1802 (22) sublata est obligatio abstinendi ab operibus servi­
libus et Sacrum audiendi in festo Annuntiationis ».
S. R. C. in Lingonen., die 5 dec. 1868, respondit: «Ad I. Affirma­
tive, ad primam partem; negative, ad secundam » (Decreta auth., n. 3189).

Eidem S. Congregationi sequentia dubia proposita fuerunt:
« L — An incidente feria V in Coena Domini in diem 25 martii, festum
suppressum Annuntiationis B. Μ. V. celebrandum sit eodem die quo antea,
quando erat de praecepto?
« II. — An ideo Missae privatae sint permittendae in paroeciis ad fidelium
commoditatem ?
« III. — Et quatenus negative in hoc secundo casu, an... parochus Missam
privatam pro populo celebrare et applicare debeat?
« IV. — An praefatum festum Annuntiationis, quoad sacras functiones,
Missae applicationem pro populo etc., transferendum sit, prout transfertur
Officium, in feriam II post dominicam in Albis f ».
Porro S. Rituum Congregatio in Segusien., die 18 augusti 1879, rescri­
bendum consuit:
«Ad I. Affirmative. Ad II. Negative: et detur Decretum in Viglevanen.,
diei 26 sept. 1868. Ad III. Parochus unicam Missam conventualem diei ce­
lebrans, eam applicare debet pro populo... et detur Decretum in Lingonen. in
responsione ad primum diei 5 decembris 1868. Ad IV. Negative in omnibus»
(Decreta auth. n. 3503).
Duo inde apertissime colliguntur maximi momenti, ad quaestionem no­
stram quod attinet:
1° Festum suppressum Annuntiationis B. Μ. V. — prout hodie ex Co­
dice suppressum exsistit, attento can. 1247, § 1 — si forte incidat in feriam V
hebdomadae maioris, celebrandum est ipsa die 25 martii.
2° Applicatio Missae pro populo non est transferenda, prout Officium,
in feriam II post Dominicam in Albis; sed parochus ipsa feria V in Coena Do­
mini Missam celebrans, « eam applicare debet pro populo ».
Quid clarius quidvo accuratius expressum postulari posset in favorem
nostrae aliorumque sententiae?

2. Praeterea eadem S. Rituum Congregatio in Monopolitana, 20
mart. 1706, et in Barcinonen., 10 dec. 1773, declaravit, incidente festo
de praecepto in feriam VI hebdomadae maioris, illud esse transferen­
dum, sed tantum quoad Officium et Missam, non autem quoad obliga(22) Sic in textu, sed pro Concordato dici debuit: Decretum Card. Caprara. Reductio
festorum in dioecesibus Galliarum, Bull. Rom., Prati, t. VII, p. 1, pag. 282.

566

LIBER IV - P,1RS II - CAPUT Π

tionem audiendi Sacrum et abstinendi ab operibus servilibus (Decreta
auth., nn. 2164, 2305).
In casu, tamen, non agebatur de festo Annuntiationis B. Μ. V.,
sed de peculiari festo Patroni.
3. Ex Decreto generali S. R. C. diei 12 febr. 1690, occurrente festo
Annuntiationis B. Μ. V. Sabbato Sancto, illud transferendum est in
feriam II post dominicam in Albis, una cum praecepto audiendi Missam
et vacandi ab operibus (Decreta auth., n. 1822). Quo in casu, ut patet
ipsa obligatio Missae applicandae pro populo transfertur in diem ad
quem, seu in feriam secundam post dominicam in Albis.
4. Quod principium de festo suppresso non transferendo quoad
Missae applicationem pro populo, sed tantum quoad Officium divinum
et Missam, i. e. liturgice, confirmatur quoque variis decisionibus S. Con­
gregationis Concilii.
Ita v. g. in Trcviren., 24 april. 1875. In folio huius causae legitur : « Quando
una cum festivitate transferuntur Officium et Missa, tunc applicatio Missae
pro populo fit in die translationis, idest in die, ad quem transfertur. At
quando transferuntur tantummodo Officium et Missa, tunc applicatio Missae
pro populo fit in ipso die festo impedito » (Acta S. Sedis, VIII, p. 604).
Item in Burgi S. Sepulcri et aliarum, 12 dec. 1913. Sane proposito dubio:
« An quando festum aliquod suppressum incidat in diem dominicam aut im­
peditam festo maioris ritus, curam animarum gerentes teneantur applicare
Missam pro populo, die in quam idem festum transfertur! ». Sacra Congre­
gatio respondit: « Negative » (Acta Apost. Sedis, VI, p. 9).

5. Itaque disciplina ante Codicem vigens apte enucleari potest hisce
principiis:
1° Si festum alicui diei affixum ab alio impediatur festo maioris
ritus aut dignitatis, Missa pro populo applicanda est in die ad quem
transfertur festivitas, scii, obligatio audiendi Sacrum et abstinendi ab
operibus servilibus, Officium et Missa. Dum e contra Missa pro populo
celebranda et applicanda est in ipso die impedito, si Officium et Missa
tantum transferantur, non vero festivitas.
2° Si festum Annuntiationis B. Μ. V. incidat in feriam V hebdo­
madae maioris, Missa pro populo applicanda est in die propria, i. e.
die 25 martii.
3° Si idem festum Annuntiationis B. Μ. V. vel aliud festum de
praecepto incidat in feriam VI hebdomadae maioris, illud transferen­
dum est tantum quoad Officium et Missam.
4° Si festum Annuntiationis B. Μ. V. non sit suppressum ideoque
dc praecepto celebrandum, et incidat in Sabbatum Sanctum, transferen-

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

567

dum est in feriam secundam post dominicam in Albin non solum quoad
Officium et Missam, verum etiam quoad praeceptum audiendi Sacrum
et abstinendi ab operibus ac propterea Missa pro populo applicanda
est in die ad quem seu translationis.

620. Utrum Codex disciplinam antiqua:

II

mutaverit, necne.

1. Praemittimus: correctio iuris antiqui natura sua odiosa est,
ideoque eatenus admittenda, quatenus de eadem certo constet. Sane
« in dubio num aliquod canonum praescriptum cum veteri iure discre­
pet, a veteri iure non est recedendum » (can. 6, 4°); et «in dubio revo­
catio legis praeexsistentis non praesumitur » (can. 23).
2. Hodie attendendum est praescriptum can. 339. § 3 et praescri­
ptum can. 1247, § 1.
Can. 339, § 3 expresse et clare statuit, an et quando onus appli­
candi Missam pro populo sit transferendum. Verba perspicua sunt:
« Si festum ita transferatur ut in die ad quem non solum fiat Officium
cum Missa festi translati, sed serventur quoque obligationes audiendi
Missam et abstinendi a servilibus, Missa pro populo applicanda est in
die ad quem; secus in die a quo ».
Haec verba plane confirmant disciplinam antiquam. Igitur duae
conditiones requiruntur, attento praescripto citati can. 339, § 3, ut
onus Missae applicandae pro populo transferatur in diem ad quem,
scii. 1° ut fiat translatio Officii et Missae; 2° ut, praeterea, fiat transla­
tio quoque obligationis audiendi Missam et abstinendi a servilibus.
Si desit, quacumque de causa, haec altera conditio, onus Missae pro
populo applicandae non transfertur, sed manet affixum diei a quo.
Verba Codicis adeo sunt perspicua et certa, ut nullus videatur esse
locus limitationi et dubitationi.
3. Quare, si olim, occurrente festo Annuntiationis in feria λ' hebdo­
madae maioris, Officium et Missa tantum in feriam II post dominicam
in Albis transferri debebant, ut supra dictum fuit, hodie procul dubio
viget eadem disciplina, quia Codex nullam de hac re mutationem in­
duxit. Immo a fortiori ex iure Codicis id affirmandum; nam ex prae­
scripto can. 1247, § 1, hodie festum Annuntiationis B. Μ. V. non est
amplius de praecepto.
4. In iure antiquo, ut iam diximus, et nunc ex can. 339, § 3, fit
locus translationi Missae pro populo applicandae, si et quatenus transfe­
ratur, una cum Officio et Missa, ipsa quoque obligatio audiendi Sacrum
et abstinendi a servilibus. Porro si festum Annuntiationis B. Μ. V.
incidat in Sabbatum Sanctum, translatio obligationis audiendi Sacrum
et abstinendi a servilibus deest omnino, eo ipso quod huiusmodi fe-

568

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

stum est suppressum ex can. 1247, § 3: idcirco Missa pro populo ap­
plicanda est in die propria scii, in Sabbato Sancto.
5. Si festum praefatum Annuntiationis B. Μ. V. occurrat in fe­
na AT hebdomadae maioris, Officium et Missa sunt quidem transfe­
renda. Sed quo iure et titulo quis diceret ipsam quoque obligationem
Missae pro populo applicandae esse transferendam? Ubinam Codex
praecipit huiusmodi translationem? Cumam a regula generali expresse
et perspicue statuta in c. 339, § 3 esset eximendum festum Annuntia­
tionis incidens in feriam VI maioris hebdomadae?
Missa esset applicanda ipsa feria VI in Parasceve. Sed cum cele­
bratio Missae in Ecclesia latina (aliter apud nonnullas Ecclesias orien­
tales) prohibeatur praedicta feria in Parasceve, consequitur cessare in
casu, per accidens, ob leges liturgicas, onus Sacri faciendi pro populo.
Urgebis forte: nisi admittatur translatio, populus eo anno privabitur
Missa, seu omittenda dicitur Missa pro populo. Quid inde? Nihil profecto.
Omissio sane est per accidens, et nonnisi eo anno. Nonne populus privatur
Missa etiam si festum aliquod de praecepto vel suppressum occurrat in die
dominico, quatenus non duae Missae applicantur, alia ratione dominicae et
alia ratione festi de praecepto vel suppressi, sed una tantum?

621. Quaenam conclusio eruenda?
Ex dictis manifesto patet quaenam sit conclusio.
1. Si festum Annuntiationis B. Μ. V. incidat in feriam V hebdoma­
dae maioris, certum est, attento iure antiquo et perspectis canonibus,
6, 2° et 4°, 23 ac 339, § 3, onus Missae pro populo applicandae non
transferri, sed Missam applicandam esse ipso die a quo, i. e. die 25 martii.
2. Idem dicendum, si festum Annuntiationis incidat in Sabbatum
Sanctum. Notandum, Missam cum benedictione fontis baptismalis
hodie, aliter ac olim, celebrandam esse in quavis ecclesia paroeciali,
quia « quaelibet paroecialis ecclesia, revocato et reprobato quovis con­
trario statuto vel privilegio vel consuetudine », fontem baptismalem
habere debet (can. 774, § 1). Benedictio autem fontis baptismalis in
Sabbato Sancto inter functiones parocho reservatas recensetur (can.
462, 7).
3. Si praedictum Annuntiationis B. Μ. V. festum incidat in fe­
riam VI in Parasceve, tum attenta veteri disciplina tum attento iure
Codicis (can. 6, 2® et 4°, 23 et 339, § 3), Missa pro populo transferenda
non est; idcirco eo anno obligatio Sacri pro populo faciendi cessat.

622. An duae seu plures Missae sint celebrandae ab iis qui prae­
sunt duabus seu pluribus dioecesibus vel paroeciis, aut a parocho ca-

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

569

nonico seu capitulari. — 1. Ex Leonis XIII Const. « In suprema »,
10 iun. 1882, Episcopus qui duas regit dioeceses unam tantum Missam
applicare tenetur.
Id autem confirmat et clarius determinat can. 339, § 5: «Licet
Episcopus duas vel plures dioeceses aeque principaliter unitas regat
aut, praeter propriam dioecesim, aliam vel alias in administrationem
habeat, obligationi tamen satisfacit per celebrationem et applicatio­
nem unius Missae pro universo populo sibi commisso ».
2. Hoc iuris praescriptum valet etiam, aliter ac antea (23), pro pa­
rocho, uti expresse decernit can. 466, § 2: «Parochus, qui plures forte
paroecias aeque principaliter unitas regat aut, praeter propriam paroe­
ciam, aliam vel alias in administrationem habeat, unam tantum debet
Missam pro populis sibi commissis diebus praescriptis applicare ».
Si diversae paroeciae, quae uni rectori concreditae sunt, diversos habeant
patronos, tot Missae applicari debent pro populo, quot sunt patroni, dummodo
eorum festa distinctis diebus recolenda occurrant; si e contra eadem die occur­
runt, v. g. festum SS. Fabiani et Sebastiani (20 ian.), una Missa satisfit obli­
gationi, cum onus Sacri pro populo applicandi sit diei determinatae affixum
(cfr. n. 625).

3. Parochus, qui sit quoque canonicus seu capitularis, si eodem die
urgeatur onere utri usque Missae et pro populo et conventual!, non
satisfacit per applicationem unius Missae tantum, sed tenetur omnino
duas applicare: scii, conventualem eo ipso die celebret et applicet per
se, aliam vero pro populo vel per alium vel per se die sequenti (can.
■119, § 2).
Quaelibet causa iuxta excusat ut celebratio differatur, modo intra
hebdomadam obligationi satisfiat; imo si per unum vel alterum diem
dumtaxat differatur, putamus ne veniale quidem esse, quamvis absit
causa insta dilationis.

623. Natura oneris Missae pro populo applicandae. — Onus Missae
pro populo est: 1° reale; 2° personale; 3° locale; 4° affixum diei deter­
minatae (24).
1° Reale, quatenus adhaeret ipsi paroeciae, dioecesi, abbatiae
vel praelaturae nullius, ita ut pastor, qui ipse ex iusta causa, ex. gr.
ob infirmitatem, applicare non potest, aut per alium aut alio die obli­
gationi satisfacere debeat.
(23) S. O. C. in caus. Lucen., 12 mart. 1774, in causa Mindonicn., 29 iulil 1854. V. Lingon-Rcuss, l. c., p. 786 ss., 799 s.
(24) 9. Alph., I. c.. n. 326; Bouix, l. c., p. 587 es.; Gaspard, l. c., n. 523 ss.; Lchmkuhl,
I. c., n. 263; Berardi, Z. c., n. 850 ss.; Noldin, l. c., u. 182.

570

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

2° Personale, quatenus pastor, quicumque is sit, per se ipse
Missam applicare tenetur, nisi legitimo detineatur impedimento. Dixi­
mus quicumque is sit, nam iure antiquo controvertebatur, num etiam
Episcopis onus esset personale (quoad parochos nulla erat contro­
versia), aliis negantibus, aliis longe probabilius affirmantibus.
Codex diserte statuit : « Episcopus Missam pro populo diebus
supra indicatis per se ipse applicare debet; si ab eius celebratione
legitime impediatur, statis diebus applicet per alium; si neque id prae­
stare possit, quamprimum vel per se ipse vel per alium applicet alia
die » (can. 339, § 4).
Id, sicuti iure vetere, valet pro parocho, attento praescripto
can. 466, § 1 ; et valet quoque pro omnibus aliis, qui onere Missae pro
populo adstringuntur (cfr. cc. 306, 315, § 1, 323, § 1, 440).
Impedimentum legitimum est infirmitas, obligatio celebrandi Mis­
sam conventualem, si parochus simul sit canonicus (n. 622), et legitima
absentia a paroecia (can. 466, §5). Idem dicas si Episcopus sit etiam
parochus.
S. C. Concilii declaravit non esse causam iustam, quae parochum ab hac
obligatione excuset, a) consuetudinem contrariam (25); — b) exsequias persol­
vendas (26); — c) Missam pro sponsis celebrandam (27) ; — d) Missam pro
certo die fundatam, quae in diem festum de praecepto incidat (28); — e) con­
suetudinem Missam pro populo sollemniter cum cantu et Evangelii explica­
tione celebrandi, accedente firma fidelium persuasione quod haec, et non alia,
sit Missa pro populo, ac propterea ad eam audiendam libenter fideles con­
fluunt (29).
Ad normam cc. 6, 2° et 4°, 23, pro certo tenendum praefatas declarationes
S. C. Concilii etiam hodie esse omnino attendendas; eo vel magis quia obli­
gatio Missae pro populo est divino-ecclesiastica, et ideo hae declarationes non
solum ius mere ecclesiasticum attingunt, sed etiam ipsum ius divinum. Sane
ipsa lex divina personalem per se obligationem imponit, quia officium sacer­
dotale mediatoris quod per oblationem sacrificii exercetur, munus personale
est; ex quo fit ut pastor, qui alia munera potest quidem per alium implere,
nequeat per alium universim satisfacere oneri Missae pro populo.
Romanus Pontifex non valet ita a personali obligatione dispen­
sare, ut persona obligata numquam per se applicet, et semper applicare
possit per alium. At certe R. P. potest hoc onus personale mitigare,

~

(25)
(26)
(27)
(28)
(29)

S.
S.
S.
S.
S.

C.
C.
C.
C.
C.

C.
C.
C.
C.
C.

Mcehlinien., 25 sept. 1847.
Fesulana. 27 Ian. 1771.
Castri Albi. 18 iul. 1789; Sylvae Duris. 11 niait 184*1
Milsmtana, 9 april. 1892.
(sine indicatione dloecctria), 19 april. 1881. Cfr m,, q o >·
.
,Γ· Λαα S. Sedis, vol. XIV,

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

571

scii, permittere valet (n. 629) ut sacerdos, ad applicandum pro populo
obligatus, aliquando per alium applicet.

Lucidi (30) censet parocho non licere « sine gravissima causa » Missam
pro populo alteri celebrandam committere. Sed contra, certum videtur quam­
libet causam iustain sufficere, quin requiratur gravissima aut gravis.
Idem Lucidi (31) docet, duplici in casu consuetudinem posse parocho
favere: primo quando agitur de sacerdotibus, quorum munus est, iuxta ere­
ctionem aut quemvis alium legitimum titulum, coadiutricem operam in exer­
cenda animarum cura eidem parocho praebere, adeo ut ex consuetudine tncissim cum parocho Missam pro populo coadiutores applicent; secundo quando
cura habitualis est penes aliquem sacerdotum coetum, veluti canonicorum
aut beneficiatorum, actualis vero penes vicarium, et consuetudo obtinuerit,
ut vicarius et canonici vel bénéficiât! Missam pro populo in orbem offerant.
Consuetudo ad priorem casum quod attinet, approbata fuit a S. C. Con­
cilii, liipana, 15 dec. 1725; Verulana, 12 dec. 1829; Spoletana, 14 maii 1831.
Ad alterum casum quod spectat, confirmata fuit ab eadem S. C. in Camerinen., 16 dec. 1820.

Quaerimus, an huiusmodi consuetudo sustineatur etiam iure novo.
In primis si centenaria vel immemorabilis non sit, attento praescripto
can. 5 tamquam suppressa haberi debet; si centenaria vel immemora­
bilis sit, ex eodem canone tolerari potest, ubi Ordinarius pro locorum
ac personarum adiuuctis existimet eam prudenter submoveri non
posse. Ita quoad consuetudinem praeteritam. Quoad juturam seu in­
troducendam, censemus nihil obstare quominus, servatis de iure ser­
vandis, i. e. ad normam can. 26 ss. legitime inducatur, non solum equi­
dem immemorabilis vel centenaria, sed etiam quadragenaria.

624. 3° Locale, quatenus parochus Missam pro populo applicare
debet in ecclesia parocciali nisi rerum adiuncta Missam alibi celebran­
dam exigant aut suadeant (can. 466, § 4). Uti patet, onus Missae pro
populo est locale solum pro parochis, non autem pro ceteris. Hinc Epi­
scopi et Vicarii Capitulares atque Administratores Apostoliei minime
tenentur ad Sacrum applicandum in ecclesia cathedrali; neque Abbates
vel Praelati nullius in ecclesia abbatiali seu in ecclesia principe Abbatiae
vel Praelaturae; imo nec tenentur celebrare in dioecesi vel Abbatia aut
Praelatura. Patio discriminis inter parochum et alios manifesta est.
Pastor Missam celebrare et applicare debet in commodum populi
sibi commissi; porro id quidem praestare valet parochus in ecclesia paroeciali, non autem Episcopus alius ve in ecclesia cathedrali vel abba(30) De visitatione SS. Liminum, I, n. 370 (edit. III).
(31) Loc. cit., n. 375.
37 — Cappello, De Sacramentis, I.

572

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

tiali; co magis quod Ecclesia optat ut fideles Sacro pro ipsis applicato,
quantum fieri potest, intersint ac verbum Dei a parocho explicatum
audiant. Hinc alia est parochorum, alia Episcoporum ratio, uti expresso
docet Leo XIII in cit. Const. « In suprema ». Exinde patet, huiusmodi
obligationem, prout est localis, esse iuris ecclesiastici tantum (32).
Rerum adiuncta, quae Missam extra ecclesiam paroecialem celebrandam
exigunt aut suadent, sunt haec praecipua: a) si parochus legitimo absit, ut
statim dicetur; — b) si alibi, ex. gr. in ecclesia filiali, peculiaris aliqua festi­
vitas celebretur in dominica aut in festo de praecepto vel suppresso, puta
Titularis, ibique parochus Sacrum litet; — c) si expediat ut parochus alibi
celebret pro maiore fidelium commoditate; — d) si agatur de festo suppresso
et populus ad Missam in ecclesia paroeciali audiendam non concurrat; — e) si
parochus diebus ferialibus applicet pro populo, ut omissionibus suppleat.

Olim DD. disputabant, utrum parochus absens posset committere
alteri sacerdoti applicationem Missae pro populo in ecclesia paroeciali,
vel potius ipse per se applicare deberet in loco in quo degeret. Plures
docebant, Missam applicandam esse a parocho et non a sacerdote qui
eiusdem vices in paroecia gereret (33).
Codex quaestionem authentice ita resolvit : « Legitime absens pa­
rochus potest Missam applicare vel ipse per se in loco in quo degit, vel
per sacerdotem qui eius vices gerat in paroecia » (can. 466, § 5). Ut
autem absentia sit legitima, necesse est, parochus absit ad normam
can. 465, et non aliter.
Quod dicitur de parocho, valet etiam de quasi-parocho, in locis
missionum, scii. Missa celebranda est in ecclesia propria quasi-paroeciae.
Quoad paroecias personales vel familiares aliasve, de quibus in can. 216,
parochus Sacrum facere debet, nisi aliud constet ex apostolico induito, in
proprio familiae aut gentis seu fidelium sacello vel ecclesia, in commodum
nempe eorundem.

625. 4° Affixum diei determinatae, quatenus Missa pro populo
celebrari debet ipsis dominicis aliisque festis de praecepto, etiam sup­
pressis, non autem aliis diebus. At loci Ordinarius iusta de causa per­
mittere potest ut parochus Missam pro populo celebret alia die ab ea
qua iure adstringitur (can. 466, § 3).
Causa iusta, ex. gr., est Missa exsequialis, pro sponsis, fundata, in
die tertia, septima et trigesima, in die anniversaria obitus vel depositio­
nis, atque etiam, ut opinamur, Missa manualis pro urgenti causa oblata.
(32) Bouix, I. c., p. 590; Gtwparri, I. e., n. 533; Van de Burst l c η 9i - ί-Α„«ΛΛ»
l. c., u. 227; Berardi. I. c.. n. 98; Wernz. Z. c.
’ P* 21 ’ G0n,cot’
(33) Reductores ephemeridis Acta S. Sedis, cap. VII, p. 192; Berardi le η 97

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

573

626. An detur aliqua causa excusans a Missae pro populo cele­
bratione. — 1. Nulla causa excusat a Missa pro populo celebranda,
nec redituum tenuitas, nec paupertas pastoris animarum, neque con­
suetudo etsi centenaria vel immemorabilis, nec alia causa. Katio est,
quia agitur de onere in ipso pastorali officio comprehenso. Idque valet,
etiamsi de solis festis suppressis agatur.
Haec omnia clare eruuntur ex Bulla « Nuper j> Innocentii XII, ex
Const. « Cum semper » Benedicti XIV, ex Const. « Amantissimi Redem­
ptoris » Pii IX, ex Const. « In suprema » Leonis XIII. Id confirmat ex­
presse Codex per verba « omni exiguitatis redituum excusatione aut alia
quavis exceptione remota » (can. 339, § 1).
2. Hinc est, quod si Episcopus vel parochus aliusve oneri Missae
pro populo non satisfecerit, ex. gr. ob infirmitatem, inadvertentiam,
penuriam sacerdotum aut aliud legitimum impedimentum, scii, quam­
vis sine ulla culpa, non ideo excusatur, sed quam citius tot Missas ap­
plicare debet pro populo, quot omisit (can. 339, § 6).
3. Si urgeat causa gravissima seu vere gravis, puta exiguitas redi­
tuum, potest recurri ad Sedem Apostolicam, quae, ut infra dicetur
(n. 629), attentis peculiaribus circumstantiis obligationem applicandi
Missam mitigabit.
627. An et quaenam circumstantiae sint attendendae circa Missam
pro populo applicandam (34). — 1. Loquimur, uti patet, de Missa
quam parochus (alii non comprehenduntur, cum onus quoad ipsos
locale non sit, ex dictis n. 624) applicare tenetur pro ovibus sibi com­
missis.
Quaeri potest: a) an requiratur ut Missa pro populo ea sit quae
paroecialis dicitur quaeque diebus festis in commodum fidelium cele­
bratur; — b) an huiusmodi Missa celebrari debeat cum cantu; — c) an
in eadem Missa Evangelium sit explicandum; — d) an Missa paroe­
cialis dicenda sit de officio diei, necne.
a) Parochus debet quidem, nisi iusta causa excusetur, Missam
applicandam pro populo in commodum paroecianorum celebrare; at id
districte non praecipitur, cum alio modo possit ac debeat fidelium com­
modo consuli, puta si parochus sit absens vel infirmus. Quare si pa­
rochus non celebrat Missam paroecialem, sed privatim, ipse applicare
debet, non vero sacerdos qui Sacrum paroeciale facit.
b) Ex dictis clare liquet Missam pro populo, cum privatim cele­
brari possit, nec ratione praecepti nec ratione consilii per se esse canen(31) Bouix, l. c., I». 591; Wernz, l. c., not. 81; Many. Z. c., n. 91.

574

LIBER IV - PARS IT - CAPUT Π

dani. In praxi mos vigens in unaquaque paroecia attendendus est isque
servandus. Iure particulari parochus obligari potest ad Missam sol­
lemnem celebrandam (35).
c) Plures AA. iure antiquo docebant in Missa pro populo horniliam habendam esse seu Evangelii explanationem. Verum id minus
recte ex lege generali affirmabatur, cum revera nullum exsisteret prae­
ceptum hac de re. Ad ius novum quod spectat, negandum omnino.
Siquidem can. 1344, § 1 decernit, diebus dominicis ceterisque per an­
num festis de praecepto teneri parochum ad consuetam homiliam ha­
bendam praesertim intra Missam in qua maior esse soleat populi fre­
quentia. Proinde non ratio Missae pro populo attendenda dicitur, sed
solum ratio, equidem praesertim, maioris populi frequentiae.
d) Missa paroecialis dicenda est de officio diei etiam in dominicis
in quibus fit sollemnitas festorum translatorum, ut pluries declaravit
S. R. C., ex. gr. in Baionen., 27 maii 1911, ad 8, in Aegitanien., 22
mart. 1912, ad 1, et in decreto generali super Motu proprio « Abhinc
duos annos », 28 oct. 1913, tit. I, n. 2.
Item Missa, quae in festis suppressis celebranda et applicanda
fuisset pro populo, quaeque ex apostolico induito pro peculiari aliqua
intentione applicari potest, celebranda est de die occurrente. Ita decla­
ratum fuit a S. R. C., Dubium, die 8 iul. 1910, n. 4256. Hodie tamen
mitior facta est disciplina in hac re ex rubricis novi Missalis, ita ut
nulla detur stricta obligatio celebrandi Missam de officio diei occurrentis.
2. Ex consuetudine potestne induci, ut Missa pro populo celebretur
cum cantu, cum homilia aut certa aliqua hora? Quidam, ex. gr. Be­
rardi (36), affirmant. Verius ita distinguendum: vel agitur de consue­
tudine vere ac proprie dicta, ad normam can. 25 ss., vel potius de
consuetudine improprie dicta seu de more iamdiu a parochis servato
sine intentione sese obligandi. In priore casu, quem tamen vix possi­
bilem esse censemus, consuetudo sustinetur; in altero casu palam est
non agi de vera consuetudine, et ideo nulla ex ea inducitur obligatio.
Hoc valet quoad usum celebrandi Missam pro populo cum cantu.
Relate ad Missam cum homilia, mos potest esse irrationabilis, puta si
Missa pro populo, addita homilia, celebretur quando minor sit paroeeianorum concursus; quare huiusmodi mos, utpote irrationabilis, cor­
rigendus est tamquam abusus et corruptela.
Quoad Missam certa aliqua hora celebrandam, addimus, parochum
posse quidem ad id obligari non ex consuetudine, ut modo diximus,
(35) Wcniz, t c.t not. 81; Génlcot, l. c., IV, 4°.
(36) Loc. cit, n. 92· Cfr. Bouix, t c., j>. 591.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

575

sed ratione communis paroedanorum utilitatis, quam vi officii pasto­
ralis omnino procuraro tenetur; puta si desint alii sacerdotes qui ce­
lebrent in commodum fidelium parochus ipse celebrare debet hora
venienti et fixa seu quae magis apta sit ad populi frequentiam.
An loci Ordinarius possit ac debeat horam Missae paroecialis de­
terminare; an vetare queat ne ante eiusdem celebrationem aliae Missae
celebrentur, dicemus suo loco (n. 745).

628. An et quale peccatum sit oneri Missae pro populo applicandae
II
II
non satisfacere, ac circumstantias
huiusmodi
oneris non servare. —
1. Certum est, onus Missae pro populo obligare sub gravi, adeo ut
omissio celebrationis et applicationis constituat procul dubio culpam
mortalem, etsi agatur de unica tantum Missa. Obligatio vero, equidem
gravis, manet quousque satisfactum non fuerit. Cfr. n. 626. 2.
2. Quoad circumstantias, scii, quod personaliter applicetur diebus
festis et non aliis, quod parochus celebret in ecclesia paroeciali, omnes
DD. tenent, peccatum esse mortale si frequenter hae circumstantiae
negligantur. Si semel tantum vel raro id fiat, controvertitur. Triplex
est sententia.

Quidam censent omnes circumstantias toties quoties esse sub gravi servan­
das; alii distinguunt inter unam et aliam, et dicunt esse mortale, si persona­
liter non applicetur aut diebus praescriptis ; veniale, si parochus non celebret in
ecclesia paroeciali; iuxta alios demum, culpa est solum venialis, si una aliave
vice dumtaxat seu raro praefatae circumstantiae non serventur, citra ratio­
nabilem causam aut legitimum impedimentum. Ita sentiunt Lehmkuhl (37),
Génicot (38), Gasparri (39) et alii. Haec sententia vere probabilis est.

3. Si Missa sit quidem applicata, at non personaliter, vel non die
propria, debetne alia Missa celebrari? Nequaquam. Principali obliga­
tioni iam satisfactum est: siquidem iam celebratum fuit pro populo
Sacrum eiusque fructus applicatus; consequenter applicatio alterius
Missae non requiritur.
4. Si Episcopus vel parochus non applicet Missam pro populo,
peccat contra iustitiam, cum agatur de obligatione quae ex officio
pastorali profluit, et ideo ex quasi-contractu. Cfr. n. 626. Quare pro
rata omissionum debet ipso iure naturali fructus mensae seu beneficii
restituere, iis tamen deductis qui correspondent obligationibus rite
adimpletis.
(37) Loc. cit., n. 26L
(38) Loc. cil., n. 227.
(39) Loc. cil., nn. 521, 523.

576

LIRER IV - PARS II - CAPUT II

629. Dispensationes quoad Missam pro populo (40). — 1.8. Se­
dem Apostolicam posse dispensare gravi de causa non solum a
circumstantiis quae Missam pro populo applicandam respiciunt, sed
etiam ab ipsa obligatione redii seu ab onere applicationis, certissimuni est.
At distinguendum inter Episcopos residentiales et alios. Absoluta
potestate Romanus Pontifex potest ceteros animarum pastores,.praeter
Episcopos residentiales, ab onere applicandi Missam pro populo to­
taliter eximere, seu ita obligationes eorum determinare, ut munus vere
pastorale non habeant, et ideo neque applicationis onus.
Ratio, quia (cfr. n. 610) ex iure ecclesiastico et simul iure divino
’hypothetico hi Missam applicare pro ovibus suis tenentur; porro quod
R. P. possit totaliter eximere aliquem ab obligatione inducta per le­
gem ecclesiasticam, evidens est; quod ulterius valeat etiam eximere
plene ab onere proveniente a iure divino hypothetico, item manife­
stum est, si munerum naturam ita Pontifex immutet, ut cesset ipsum
divinum ius, quod, cum sit hypotheticum, ex aliquo facto dependet
eique obnoxium est (41).
Hinc iure vetere Vicarii Capitulares, Vicarii ac Praefecti Apostolici
et quasi-parochi (42) obligatione Missae pro populo non tenebantur.
Ceterum ad parochos quod attinet, Romanus Pontifex numquam eos
plene seu totaliter dispensavit ab onere applicandi, nec umquam, ut
opinamur, dispensabit.
Contra, ius divinum absolutum nequit a Romano Pontifice relaxari
seu remitti. Quare Pontifex non potest secum aut cum Episcopis ita
dispensare, ut numquam pro populo Sacrum faciant. Ius ecclesiasticum
tantummodo relaxare valet, et ideo dispensationes concedere circa de­
terminationes praecepti quas ipsamet Ecclesia induxit.
2. Exempla huiusmodi dispensationum plura habentur sive iure
antiquo sive iure novo. Si agitur de dispensatione a reali obligatione
seu ab onere applicandi, quatenus reducatur numerus Missarum cele­
brandarum, requiritur, generatim loquendo, causa gravis, ex. gr. te­
nuitas redituum, magna paupertas sacerdotis etc. Si agitur de dispen­
satione super circumstantiis, requiritur et sufficit quaelibet causa iusta
(40) Cfr. Acta S. Sedie, vol. VIII, p. 33 et 101; Berardi, l. c., § 6.
(41) Acta S. Sedis, vol. I, p. 389 bs.; Lehmkuhl, l. c., n. 261; Gasparri, L c., n. 513.
(42) Vicarii Apostolici aliique misslonarii in locis, in quibus nondum dioeceses canonicae
erectae erant, non tenebuntur ad Missam pro populo. Id pluris declaraverat S C de Prop.
Fide. v. gr. 16 ian. 1803. 23 mart. 1863, 18 aug. 1866. 26 febr. 1875. Solum declaratum fuerat
decere cx charitate, citra tamen obligationem; ut aliquando pro populo applicaretur In locis
e contrario, in quibus sedes episcopales et paroeciae canonicae erectae erant
nnnllnnM do
bebat. Ita expresse S. C. de Prop. Fide, 23 mart. 1863. Cfr. Collect. S. C rf/pj
am
1238, 1296, 1436.
*
7 ‘ r uu’ nn*

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

577

et rationabilis pro dispensatione ab onere diei determinatae aut. quoad
parochos, ab onere locali.
Facilius et frequentius dispensatio conceditur pro festis suppressis, iusta
causa occurrente; non raro generales etiam tribuuntur dispensationes eum in
finem eaquo sub conditione ut in festis suppressis Missae applicentur pro aliis
intentionibus, et eleemosynae perceptae tradantur Episcopo sive pro Semi­
nario sive pro aliis piis operibus. Si parochus stipem ultra taxam dioecesanam
accepit pro Missae applicatione, non potest Episcopo tradere eleemosynam
ordinariam sibique excessum retinere; neque ad Episcopum spectat facultas
id permittendi (43).
Verum haec generalis regula suas patitur exceptiones, non quidem ex
titulo ipsi Missae intrinseco, sed ex aliis titulis ipsi celebrationi extrinsecis.
Porro inter hos titulos nedum iura congruae vel stolae paroecialis accensentur,
sed etiam maius incommodum vel labor extraordinarius aut industria personae;
ex. gr. si Missa celebretur cum cantu aut in ecclesia filiali dissita aut hora
omnino insueta, vel morali certitudine constet (deficiente morali certitudine,
minime licet) excessum traditum fuisse intuitu personae (cfr. can. 840, § 1),
scii, ratione amicitiae, paupertatis etc. (44). Quoties unus aliusve ex titulis
extrinsecis adsit, parochus potest tradere Episcopo dioecesanam eleemosynam
tantum, excessu sibi retento.

3. Dispensatio conceditur a S. C. Concilii pro parochis, a S. C. Consistoriali pro Episcopis, Vicariis Capitularibus et Administratoribus
Apostolicis, a S. C. de Propaganda Fide pro Vicariis ac Praefectis Apo­
stolicis et quasi-parochis. Id pro foro externo.
Pro foro interno semper et ab omnibus recurrendum est ad S. Poe­
ni tentiariam.
Reducitur Missarum numerus etiam pro festis de praecepto, prae­
sertim in favorem Seminarii; at dispensationes omnino generales, ita
ut nulla Missa applicetur pro populo, non conceduntur.
4. Quoad Missas quae applicari pro populo debebant, et applicatae
non fuerunt, necesse omnino est, ut vel iisdem suppleatur (cfr. can. 339,
§ 6), vel sanatoria a Sede Apostolica impetretur. Id valet pro quolibet
casu, sive omissiones fuerint culpabiles sive inculpabiles i. e. bona
fide acciderint, adeo ut nulla causa excuset et nullus casus sit
excipiendus.
630. Sanationes quoad Missas pro populo. — 1. Pro sanatoria
obtinenda iusta causa requiritur, et quidem gravis vel gravissima prout
(43) 'S. C. C. Sancti Dcodali, 27 febr. 1905, ad 2; S. C. Cone. 15 nov. 1937.
(44) S. C. C. Treviren., 23 mail 1861; Lugdunen., 31 lan. 1880; Hambergen., 17 lun. 1905;
Annecicn., 21 mart. 1906; Paderbonen., 10 nov. 1917. Cfr. Acta S. Sedis, vol. I. p. 15. vol. XIII.
p. 256, vol. XXXVIII, p. 211; Acta Apost. Sedis, vol. X, p. 370 ss.

578

LEBER IV - PARS Π - CAPUT Π

agatur de maiore aut minore remissione oneris, prout mala aut bona
fide Missarum applicatio fuerit omissa.
2. Pro foro interno recurri debet, reticitis nominibus, ad S. Poenitentiariam; pro foro externo ad unam vel aliam ex praedictis (n. 629, 3)
Congregatio nib us.
3. Sedes Apostolica numquam solet totalem sanatorium pro omni­
bus Missis nondum celebratis concedere, sed aliquot celebrandas, imam
saltem vel alteram, semper imponit.
4. Si animarum pastor diem supremum obierit, quin oneri Missa­
rum pro populo satisfecerit, tenenturne heredes satisfacere, aut recurrendumne est ad S. Sedem pro sanatoria impetranda? Cum onus Missae
pro populo sit reale, certum est, nostra sententia, heredes universales
per se teneri ad satisfaciendum, quia in iura et obligationes defuncti
succedunt, ideoque debita quae realiter afficiunt hereditatem solvere
debent; per accidens, attentis practice omnibus circumstantiis, raro
contingit quod huiusmodi obligatione heredes teneantur.

Recursus ad S. Sedem pro sanatoria obtinenda, scii, ut dc thesauro Ec­
clesiae Missis non celebratis suppleatur, necessarius non est. Etenim paritas
non datur inter Missas manuales vel fundatas, pro quibus certe recurrendum
est (cfr. n. 681 s.), et Missas pro populo. Sane per mortem parochi exstinguitur
obligatio applicandi Sacrum pro populo; dum e contra, ubi agitur de Missis
manualibus vel fundatis, obligatio manet, etiam defuncto parocho seu sacerdote, donec eisdem fuerit satisfactum.

Articulus III.

De obligatione celebrandi ratione stipendii.
631. Notitiae historicae circa oblationes (1). — 1· Antiqua eccleelasticae traditionis monumenta aperte testantur duplex genus oblationum olim in usu fuisse. Aliae nimirum quae ad ipsum sacrificium
celebrandum erant destinatae, et aliae quae in ministrorum usum ce­
debant.
Priores offerebantur tempore offertorii, scii, post Missam catechu­
menorum; aliae vel ante Evangelium, vel ante Missam, et solebant
aut deponi in loco sacrificii aut deferri ad domum Episcopi.
(1) Benod. XIV, L c., cap. 2, n. 1 ss.; Thomasslmia, Edus et nova Ecclesiae disciplina
part. Ill, lib. I, cap. 7, n. 8; Martèno, Dc antiquis Ecclesiae ritibus, lib. I, cap. 1 art. 6· Do
Berlendls, De oblationibus ad altare, f 1 ks.; Devoti, Instit. canon., lib If fit ii „ ·/ .
Schmalzgr.. lib. Ill, tit. 30 n. 80.
’ '
n> 3 88-

W»· ■m·1^

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

579

Oblationes prioris generis dicebantur communes, quia omnes fideles, qui
Missae intererant, eas offerebant, ut in communi participes fierent fructuum
sacrificii, et pars quaedam cederet in communem usum cleri.
Huiusmodi oblationes, proprie loquendo, confundendae non sunt cum
oblationibus specialibus seu stipendiis, quae ex disciplina serius inducta et
hodie vigente tribuuntur ob applicationem fructus ministerialis Missae spe­
cialiter et expresse factam a sacerdote celebrante in favorem alicuius deter­
minatae personae.
2. Praefatae oblationes vetustissimae sunt, cum ex documentis
certo constet iam prioribus Ecclesiae saeculis in usu fuisse.
Constit. Apost. (2) haec habent: «Eulogias quae in mysticis oblationibus
supersunt, diaconi ex voluntate Episcopi aut presbyterorum, distribuant
clero ». Eulogiae, seu panis benedictus, dicebantur partes oblationum, quae
consecratae non fuerant.
S. Cyprianus (3) reprehendit matronam divitem, quae nihil offerebat ad
altare: «Locuples et dives es, et dominicum celebrare te credis, quae Corban
omnino non respicis, quae in dominicum sine sacrificio venis, quae partem
de sacrificio, quod pauper obtulit, sumis ».
Theophilus, episcopus Alexandrinus, dicit: « Quae in sacrificii rationem
offeruntur, post ea quae in mysteriorum usum consumuntur, clerici divi­
dant » (4).
De his oblationibus mentio non occurrit apud Patres Apostolicos, nec in
Doctrina duodecim Apostolorum, neque apud S. lustinum. Hinc, deficientibus
documentis, disputant AA., utrum primo saeculo vel initio secundi fuerint in
usu oblationes (5).

3. Ordinarie offerri solebat panis et vinum, nempe materia sacri­
ficii. Dein tertio vel quarto saeculo mos invaluit, at non generalis, ut
fideles, praeter materiam sacrificii, alia quaepiam offerrent ad altare.
Huiusmodi mos limitationem obtinuit per canones apostolicos et concilia.
Nam can. apost. 3 non tolerat offerri ad altare, praeter panem et vinum, nisi
frumentum, uvas, oleum et incensum (6). Cetera omnia, iuxta can. 4, deferri
debebant ad domum Episcopi (7).
Concilium Carthaginense (an. 397), c. 24, permittit offerri ad altare, praeter
materiam sacrificii, uvas tantum et frumentum. Serius permissum fuit, ut
omnia alia offerrentur in ecclesia, sed ante Missam, vel saltem ante Evange­
lium. Ita ex Reginone (8).
(2)
(3)
(4)
(5)
(0)
(7)
(8)

Lib. VIII, c. 31; Aligne, P. G., I, coi. 1128.
Dc opere et eleemosyna, XV; Aligne, P. L., IV, coi. 612.
Canones Thcophili, can. 7; Aligne, P. G., LXV, coi. 42.
Boned. XIV, l. c., n. 3; De Berlendls, I. c., part. 2, 5 2; Devoti. I. c., n. 3.
Devoti. I. c., n. 4; Schmalzgr., I. c., n. 83.
Bruns, Concilia, I, 1, 126.
De eccl. discipl., lib. I, Zn^imiho, n. 73 s.; Aligne, P. L., CXXXII, coi. 190.

580

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

4. Oblationes non poterant fieri indiscriminatim ab omnibus, sed
solum ab iis qui ius offerendi habebant; quo iure carebant excomnuinicati, catechumeni et poenitentes. Ius offerendi maximi fiebat, tum quia
erat signum communionis, tum quia soli offerentes censebantur par­
ticipes fructuum sacrificii.
5. Clerici offerre solebant ad altare; laici suis locis in ecclesia. Quare
mos erat ut sacerdos circumiret cum clericis per varia loca ecclesiae
ad colligendas laicorum oblationes. Alicubi, ex. gr. Romae, sacerdos
recipiebat panem, diaconus vinum (9). Receptae oblationes deponeban­
tur super altare; ex eis pars seligebatur quae in corpus et sanguinem
Christi convertenda erat; reliqua in usum ministrorum cedebant (10).
6. Primis saeculis, oblatio fiebat quoties Missa celebrabatur; ad
finem vergente saeculo vi, fervor fidelium in his oblationibus faciendis
coepit imminui pluribus in locis; hinc usus invaluit ut solum diebus
dominicis fieret. Postea, saeculo septimo, cum populus nonnisi raris­
sime communicaret, oblatio panis et vini, quae necessaria amplius
non erat, oblationi pecuniae, saltem quibusdam in dioecesibus, locum
cessit, vel a clericis tantum fieri solebat (11).

632. Notiones historicae circa Missarum stipendia. — 1. Certum
est saeculo vm stipendia Missarum in usu fuisse. Id clare constat ex
testimonio S. Chrodegangi, Episcopi Metensis (743-766), in Regula
Canonicorum, c. 42: «Si aliquis uni sacerdoti pro Missa sua... aliquid
in eleemosyna dare voluerit, hoc sacerdos vel clericus a tribuente accipiat,
et exinde quod voluerit faciat » (12).
2. Plures primam stipendiorum originem ad medium saeculum vni
referunt, vel ad eius initium (13). Alii ab altiore aetate repetunt huius­
modi usum (14); nec desunt profecto documenta quae hanc sententiam
confirment.
Venerabilis Beda, in Historia Anglorum, lib. IV, c. 22 (15), agens de anno
679 circiter, loquitur de fidelibus qui extra Missam dabant presbyteris pecu­
niam, ut hi celebrarent Missam ad impetrandum a Domino aliquod bonum
spirituale vel temporale pro ipsis fidelibus.
S. loannes Eleemosy narius, Episcopus Alexandrinus (610-616), accepta
(9) Ordo Rom. I. n. 13; Mlgne, P. L., I,XXVIII, coi. 913.
(10) Bcned. XIV, l. c., n. 2; Dc Berlendis, L c., 5 2, n. 4 ss.;. Martène, I. c., n. 5.
(11) Cfr. De B*τ1»·π<Ηη, I. c.. Regino, op. cit lib. II. cap. 5, n. 89; Martène, I. c., n. 6.
(12) Mlgne, P. L.. LXXXIX, coi. 1076.
(13) Mabillon. Acta Sanctorum O. S. B.,, sacc. Ill, part. I, pracf. n. 02; Thomaasinus,
op. cit., part. Ill, lib. I. c. 71, η. 8; Van Espen, Jus reel, unit) part. II, tit. 5, c. 5, n. 3 8.
(14) Dc Berlcndifl, l. c., part. II, § 3, n. 7 H9., < << oinrs, /je antiquis Missae ritibus,
lib. Ill, c. 30.
(15) Mlgne, P. L·., XCV, col. 205-207.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

581

pecunia a quodam patre ut Sacrum faceret pro reditu filii sui in patriam, Sa­
crum petitum felici exitu celebravit. Ita in eius Vita (16).
Regina UUrogotha, uxor regis Childeberti, quae an. 558 mortua est, ad
sepulcrum S. Martini, « mane oblalis muneribus multis, in honorem beati con­
fessoris, Missae expetiit celebrari » (17).

3. Post saeculum vm usus stipendii pro Missae celebratione com­
munior evasit, adeo ut Concilium Eomanum, an. 826, sub Eugenio II,
et an. 853, sub Leone IV, sacerdotes monuerit, ne omnium ad se con­
currentium in quibuslibet sacris locis oblationes ad Missarum sollemni­
tates reciperent (18). Et cum presbyteri quidam « pro pecuniis aut adu­
lationibus saecularium una die praesumerent plures facere Missas »,
Alexander II (1061-1073) hunc gravissimum abusum damnavit (19).
Saeculo xn usus stipendiorum universalis erat, ut omnes eruditi
concedunt (20).
4. Stipendia seu eleemosynae Missarum locum tonent oblationum
quae olim in sustentationem ministrorum (n. 631) tribui solebant, occa­
sione celebrationis Missae, ita ut iure affirmari possit huiusmodi obla­
tionibus eleemosynas ex consensu Ecclesiae suffectas esse.
633. Liceitas ac legitimitas eleemosynae pro Missa (21). — 1. « Se­
cundum receptum et probatum Ecclesiae morem atque institutum, sacer­
doti cuilibet Missam celebranti et applicanti licet eleemosynam seu sti­
pendium recipere » (can. 824, § 1).
1° Inde a saeculo vm usus invaluit, ut sacerdotes eleemosynam
seu stipendium perciperent pro Missa celebranda; quem usum Ecclesia
non solum toleravit, sed positive approbavit, quatenus de huiusmodi sti­
pendio leges ac decreta complura edidit. Porro neminem latet, Eccle­
siam in sua disciplina generali nihil statuere posse quod iuri divino sive
naturali sive positivo contrarium sit.
2° Confirmatur iure naturali. Fideles adstringuntur obligatione
(16) Bollandus, Acta Sanet., 23 ian., Vita S. loannis Ekem., c. 9, n. 50.
(17) Gregorius Turononsls, De Miraculis S. Martini, lib. I, c. 12; Migne, P. L., LXXI,
coi. 926.
Affertur etiam testimonium S. Epiphani!, iuxta quem (Ilacr. XXX, n. 6) patriarcha
quidam Judaeorum, ad fldem Christianam conversus et baptizatus circa an. 347. « vim quon­
dam auri non mediocrem tenens, hano Episcopo porrexit, et: Pro me, inquit, offerto,
πρόσφερΓ ΰτΖρ Ζ/ιου ». Hoc factum Do Berlendls (Z. c., p. 295 ss.) et Thomassinus (I. c., c. 70.
n. 2) exponunt de Missae petitione.
(18) Mansi, Concilia, XIV, col. 494, 1005.
(19) Cfr. c. 69 et c. 73. D. 1, De consecratione; Bened. XIV, I. c., n. 5; Mabillon. praefat.
ad part. I, sect. 3; Devoti, I. c.» n. 4.
(20) De Berlendls, I. c., ξ IV, n. 8; Thomossinus, Z. c.; Wernz, Z. c., n. 537, II; Many,
Z. r., n. 37.
(21) Bcned. XIV, Z. c., n. 6; De synodo diocccsana, lib. V, cap. 8; Suarez, Z. c., sect. 2;
Lugo, Z. c., η. 1 es.; Gobât, Z. c.> n. 560; Lacroix, Z. c., n. 133.

582

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

sustentandi ministros, qui spiritualia eis praebent, cum nemo teneatur
curam aliorum gratis gerere. Huic autem officio fidelium corresponde!
in ministris ius petendi sustentationem. Proinde sacerdotes, qui Mis­
sam celebrando praestant fidelibus bona spiritualia, possunt petere
ab eis bona temporalia ad suam sustentationem, i. e. eleemosynam seu
stipendium pro Missis.
3° Iure quoque divino-positivo id confirmatur. D. Paulus (22)
ait: «Quis militat suis stipendiis umquam? quis plantat vineam, et de
fructu eius non edit? Quis pascit gregem, et de lacte gregis non man­
ducat? Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si nos carnalia
vestra metamus?... Nescitis quoniam qui in sacrario operantur, quae de
sacrario sunt, edunt, et qui altari deserviunt, cum altari participanti
Ita et Dominus ordinavit iis qui evangelium annuntiant, de evangelio vivere ». Dominica ordinatio, cui alludit S. Paulus, continetur
in his verbis Christi: « Dignus enim est operarius cibo suo... mercede
sua » (23).
Itaque iure merito a Pio VI in Const. « Auctorem fidei » doctrina
Synodi Pistoriensis, quae velut turpem abusum notabat praetendere
eleemosynam pro celebrandis Missis, proscripta fuit tamquam « falsa,
temeraria, ecclesiastici ac pastoralis iuris laesiva, in Ecclesiam eiusque
ministros iniuriosa ».

Stipendia Missarum duplici ex capite impugnata fuerunt a AVicleffo, sive
quia Missa applicata uni non prodest ei plus quam Missa omnibus applicata;
sive quia huiusmodi stipendia ex se sunt simoniaca. Hunc errorem Wicleffi
damnavit Concilium Constantiensc, proscribens duas eiusdem propositiones
(19ara et 25am) - (24).
Etiam Protestantes, duce Calvino, impugnant usum recipiendi eleemosy­
nam pro Missae applicatione.
Synodus Pistoriensis, de qua supra, vehementissime improbat Missarum
stipendia, cuius duae propositiones (30* et 54*) a Pio VI cit. Const, fuerunt
proscriptae.
Addunt adversarii, etiam viros catholicos impugnare Missarum stipendia.
At facile respondetur, aliud esse damnare in se haec stipendia, et aliud
damnare abusus ex iisdem ortos. Hoc quidem tribuendum est catholicis, et
rectissime; non alterum (25). Ilinc leges complures ab Ecclesia editae, sive ad
abusus praefatos auferendos sive ad impediendum ne in posterum inolescerent.
(22) Ep. I Cor. ix, 7 8.
(23) Matth. x. 10; Lue. x, 7.
(24) Mansi, Concilia. XXVII, coi. 633; Boned. XIV, De Sacrif. Miss.. L c > n 7; Gft.

(25) Bened. XIV, l. c„ n. 8 s.; Devoti, l. c., lib. II, tit. I, n. 65· Dn
,«u »
n. 5. § 4, n. 5 ss., pas. 280 88.
’ Do ««riondis, l. c.,

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

583

2. Nulla adest simonia in Missarum stipendiis. Sane simonia iuris
divini est studiosa voluntas emendi vel vendendi pro pretio temporali
rem intrinsece spiritualem, vel rem temporalem rei spirituali adnexam,
ita ut res temporalis sine spirituali nullo modo esse possit, aut res
spiritualis sit obiectum, etsi partiale, contractus (can. 727, § 1). Simonia,
contra, iuris ecclesiastici est, dare res temporales spirituali adnexas
pro temporalibus spirituali adnexis, vel res spirituales pro spiritua­
libus, vel temporales pro temporalibus, si id ob periculum irreverentiae
erga res spirituales ab Ecclesia prohibeatur (can. 727, § 2).
Atqui in Missarum stipendiis non habetur simonia iuris divini,
quia pecunia non recipitur pro Missa ipsa, aut pro labore in ea impen­
dendo, et ideo tamquam pretium eiusdem, sed solum pro sacerdotis cele­
brantis sustentatione; hinc titulus stipendii non est valor seu pretium
Missae, sed tantum sustentatio ministri, qui, ipso Apostolo docente,
habet ius accipiendi temporalia ab iis quibus spiritualia ministrat (26).
S. Thomas (l. c. ad 2) ait: << Sacerdos non accipit pecuniam, quasi pretium
consecrationis Eucharistiae; hoc enim esset simoniacum, sed quasi stipendium
suae sustentationis ».
Quibus positis, ut rem clarius explicemus, Missa seu fructus ministerialis
eiusdem gratuito applicatur, nam sustentatio non est pretium boni spiritualis
i. e. Missae applicandae, sed est solum conditio requisita ut minister possit
bonum spirituale conferre, scii. Sacrum facere atque ita fructum ministerialem
in fidelium utilitatem applicare. Quomodo sane posset sacerdos vivere et Mis­
sam celebrare, nisi sustentaretur? Hinc palam est, inter alia necessaria ad bo­
num spirituale ministrandum, primum locum obtinere ministri sustentationem.
Proinde si bonum spirituale ministratur in favorem alicuius personae,
minister, sine ulla simonia iuris divini et gratuito praebens bonum spirituale,
potest ab eadem persona aliquid petere et exigere pro sua sustentatione; per­
sona vero quae bonum accipit, aliquid promittens pro ministri sustentatione,
id tribuere debet ex virtute iustitiae, sicut minister qui aliquid pro sua susten­
tatione obtinuit sub promissione boni spiritualis, hoc praestare debet ex vir­
tute iustitiae.
Card. Lugo (27) hanc doctrinam ita perbelle tradit et explicat: «Commu­
nior ergo et facilior explicandi modus est, quod stipendium non detur ut pre­
tium, sed ad sustentationem ministri, sive totalem sive partialem. In quo
autem differant, dare ut stipendium ad sustentationem, et dare ut pretium,
omissis aliis modis, possumus hac via declarare exemplo pictoris, v. gr. qui
nollet vendere suas operas aut picturas, sed vellet gratis depingere in obse(26) Cfr. S. Thom., S. theol., II-II, q. 100, a. 2. ct In IV D. 25, q. 3, a. 2, q. 1; Suarez.
I. c., sect. 2 et 3, ac praesertim De religione, lib. IV, De simonia, cap. 21: Lugo. I. c., ubi
per Integram sectionem fuse atquo egregie more suo hunc quaestionem pertractat: Lesslus.
De iust. et iur., lib. II, cap. 35. dub. 8, η. 87. c. 43; S. Alph., I. c.. n. 320, dub. 4°.
(27) Loc. cit., n. 13 s.

584

LIBER IV - PARS II - CAPUT Π

quium Ecclesiae: et votum de hoc fecisset. Non esset tarnen contra hoc votum,
si peteret ab Ecclesia illa sumptus necessarios ad colores, ad tabulam, et alia
omnia: adhuc enim diceretur depingere gratis; imo si ipse ad laborandum
cibo vel potu peculiari indigeret, illud totum computaretur inter sumptus
necessarios ad picturam, et posset dici in rigore gratis et non pro pretio fecisse
illud opus, si solum acciperet necessaria ad pingendum. Rursus ponamus,
aliquem habere virtutem supernaturalem et gratiam gratis datam ad curandum
aliquod morbi genus; si hic accerseretur a principe, ut eum curaret, propositis
magnis praemiis, posset dicere, gratis accepi, gratis dabo, nolo pretium, et hoc,
licet peteret necessaria ad iter illud agendum, et licet, dum esset in principis
curia, aleretur principis expensis: haec enim non sunt pretium, sed necessaria
ad hoc, ut posset exsequi illic suum ministerium.
« Si ergo sacerdos, ut minister evangelicus, non facit contra praeceptum
Christi, gratis dandi quod gratis accepit, si ab illis quibus ministrat, accipiat
necessaria ad ministerium exsequendum, v. gr. si accipiat panem, vinum,
ceram, et alia necessaria ad ipsum sacrificium. Inter illa autem, quae necessaria
sunt ad sacrificium, unum et potissimum est ipse sacerdos, qui sicut non potest
sine ministro, sine cera, sine vino etc. celebrare, ita nec potest sine se ipso susten­
tato et bene disposito. Sicut ergo cera ad alimentum ignis necessarii in sacri­
ficio exigi potest, sic etiam poterit cibus necessarius ad alimentum sacerdotis
oblaturi, qui sine victu offerre non potest sicut nec ignis lucere sine cera et ali­
mento. Quamvis ergo haec accipiat sacerdos a petente Missam, adhuc dicetur
in rigore gratis offerre sacrificium pro ipso, quia nihil aliud petit, nisi quae
necessaria sunt ad ipsum sacrificium quod petitur, et dum haec a sacerdote
petuntur, debentur ex iustitia, non ut pretium, sed ut necessaria ad sacri­
ficium quod petitur ».

Neque exsistit simonia iuris ecclesiastici, quia morem iamdiu rece­
ptum percipiendi eleemosynam pro Missarum celebratione Ecclesia suis
legibus etiam in Codice contentis (cc. 824-844) approbat, confirmat et
moderatur. Cfr. can. 730.

634. An simoniacus sit, qui praecise intuitu stipendii celebret. —
Quaeri potest, an saltem ille sacerdos sit reus simoniae, qui celebrat
intuitu stipendii, alias non celebraturus. Certe hic sacerdos improbandus
omnino est; at simoniae crimen non committit, nisi stipendium habeat
tamquam pretium Missae. Sane tunc solum adest simonia, quando per­
mutatur Missa cum pecunia; quod in casu revera locum non habet.
Nam sacerdos movetur quidem ad celebrandum ex stipendio, propter
animi socordiam, sed Missam cum pecunia reapse non mutat.
Nec obstat prop. 4G damnata ab Innocentio XI; «Dare tempo­
rale pro spirituali non est simonia... etiamsi temporale sit principale
motivum dandi spirituale, imo etiamsi sit finis ipsius rei spiritualis sic
ut illud pluris aestimetur, quam res spiritualis ».
’

-·

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

585

In hac propositione motivum principale idem est ac pretium rei
spiritualis; porro sine pretio non consistit simonia seu studiosa vo­
luntas emendi aut vendendi spirituale; ergo si detur pecunia non tam­
quam pretium, sed tamquam motivum secundarium, simonia decli­
natur. Ita Viva (28).

635. An sacerdos exigere valeat Missae elee H osynam ab eo qui
Sacrum sibi applicandum postulat. — Licet sacerdoti nedum accipere
eleemosynam sponte oblatam, verum etiam eandem exigere: agitur
enim de iure ex parte celebrantis, cum officio correlativo ex parte fide­
lium Missae applicationem petentium; porro ius importat essentialiter
facultatem exigendi id quod est debitum.
Hoc ex supra dictis manifeste consequitur. At nonnisi eleemosyna
legitime praefinita seu consueta, de qua infra (n. 645), peti vel exigi
potest.
II
636. Quaestiones. — I. Utrum praeferenda sit vox eleemosyna
an
stipendium.

Resp. Nonnullis magis placet vocabulum eleemosyna, quia, aiunt,
haec vox videtur magis conformis traditioni ecclesiasticae, et efficacius
in mentem revocat eam puram intentionem, qua sacerdos celebrare
debet divina mysteria (29).
Alii praeferendum existimant verbum stipendium, cum a D.
Paulo (30) adhibeatur.
Utrumque vocabulum stipem Missarum rectissime exprimit;
proinde potest promiscue usurpari, sicuti promiscue usurpatur reipsa
a legislatore in Codice.

637. II. An sacerdos dives recipere valeat eleemosynam pro Missa?
Resp. Communiter DD. tam veteres quam recentes iure tenent,
sacerdoti etiam diviti licere eleemosynam pro Missa celebranda reci­
pere. Ratio est, quia titulus, ex quo oritur legitimitas stipendii Missae,
valet pro quolibet sacerdote, sive sit inops sive locuples (31).
Haec sententia, attento praescripto cit. can. 824, § 1, est certis(28) Theses damnatae ad theolofficam trutinam revocatae, in prop. 46am Innoc. XI. n. 13.
Cfr. etiam S. Alph., Z. c., n. 54 8.; Lehmkuhl, l. c., n. 268; Gaspard, Z. r.. n. 54 4.
(29) Many, Z. c., n. 39.
(30) Ep. I Cor. IX, 7.
(31) S. Thoin., Quodl., G, a. 10; Suarez, Z. c., sect. 3, n. 1 ss.; Lugo, Z. c., n. 18; Lessius.
Z. c., cap. 35, dub. 8, η. 48; Salmant., Z. c., n. 21; S. Alph., Z. c., n. 317; Gury Ball.. Z. c.,
n. 185, quacr. 12; Lehmkuhl, Z. c., n. 268, 4; Génicot, Z. r., n. 228; Gaspard, Z. c., n. 154;
Many, Z. c., n. 41.

586

LIBER IV - PARS II - CAPUT U

sima. Dicitur enim: «sacerdoti cuilibet Missam celebranti et applicanti
licet eleemosynam seu stipendium recipere ».

638. III. An, quando plures concelebrant, possint singuli Missae
eleemosynam accipere?
Resp. Quando plures concelebrant (cfr. n. 293), singuli possunt
eleemosynam accipere; nam singuli offerunt sacrificium, et ideo tot
sunt Missae seu sacrificia quot sunt sacerdotes celebrantes. Hinc neo·
presbyter pro Missa quam celebrat cum Episcopo in ipsa ordinationej
eleemosynam recipere valet (32).
Haec sententia certa est. Sane id vetitum deberet dici vel ex ipsa
rei natura, vel ex lege Ecclesiae.
Atqui ex rei natura, id non est vetitum, quia singuli sacerdotes
revera Missam celebrant et offerunt sacrificium, atque ideo ad certam
determinatam intentionem possunt fructum ministerialem sacrificii
applicare.
Hoc autem confirmatur disciplina Ecclesiae Orientalis. Apud Orientales,
sicut olim, ita etiam hodie viget concelebratio, vi cuius, praeter Episcopum
aut alium principaliorem celebrantem, unus vel plures alii in eodem altari
eandem hostiam atque eundem calicem consecrant, quibus omnes dein parti­
cipant. Ili sacerdotes concelebrantes eleemosynam percipiunt, non aliter ac si
celebrarent separatim singuli singulas Missas; quam praxim, ex. gr. quoad
Melchitas, ratam habuit et confirmavit Benedictus XIV in Const. « Deman­
datam», 24 dec. 1743, § 9 s.

Ergo ex rei natura vetita non est perceptio eleemosynae pro Alissarum concelebratione, secus, ne Orientales quidem possent eandem
percipere.
Neque ex lege Ecclesiae dici potest prohibita, cum reipsa huius­
modi lex desit omnino.
Quare dubitandum non est quin neo-presbyteri pro Missa ordina­
tionis eleemosynam percipere queant. Idem dicas de neo-Episcopo pro
Missa consecrationis.
639. Utrum eleemosyna importet Missae tantum celebrationem,
an etiam eiusdem applicationem. — 1. Qui eleemosynam tribuit sa­
cerdoti intendit explicite vel implicite ut fructus ministerialis Missae
obveniat sibi aliive iuxta mentem suam. Quae intentio ex parte offe(32) Bened. XIV, Dc sacrif. Missae, lib. Ill, cap. 16, n. 10; Gobât l c n 117. α *ini,
lib. VI, n. 829; Gaaparri, l. c., nn. 360, 547.
’ ’ n’ 1I7' b· Alph

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

587

rentis, quamvis expresse nihil dicatur, semper adesse censetur, nisi
certo constet de contrario.
Porro cum fructus ministerialis Missae pendeat ex voluntate cele­
brantis i. e. ex applicatione, manifestum est requiri ut sacerdos reipsa
celebret et applicet sacrificium eucharisticum ad mentem offerentis.
Ipsius enim voluntas seu explicita seu implicita fideliter impleri debet.
2. Tamen nihil vetat quominus stipendium pro sola Missae cele­
bratione, exclusa applicatione, quis offerat sacerdoti. Quandoque enim
Missae celebratio separatur ab eius applicatione, cum scii, fidelis, dato
stipendio, petit tali die, hora, loco, solam Missae celebrationem, relicta
sacerdoti applicationis libertate.
Tunc, uti palam est, sacerdos potest pro Missae applicatione aliud
stipendium accipere. Nam sicuti liceret Titio eleemosynam ex animi
liberalitate huic vel alteri tradere, nullo imposito onere, ita eidem
Titio licet eleemosynam sacerdoti offerre pro sola Missae celebratione,
quin exigatur applicatio. Hoc in casu, uti patet, nulla iniuria infertur
oblatori, cum adamussim servetur eius voluntas. Quae voluntas num­
quam praesumitur, ideoque eatenus est admittenda, quatenus expresse
manifestetur (33).
It
640. Obligatio orta ex recepta eleemosyna.
— 1. Sacerdos, qui

stipendium acceperit, tenetur ex iustitia ad Missam celebrandam et
applicandam. Agitur de obligatione iustitiae, cum oriatur ex contractu,
licet innominato et virtuali, inter sacerdotem et oblatorem. Offerens
enim dat sacerdoti stipendium sustentationis, ut hic ipsi ministret spi­
ritualia celebrando Missam; quam obligationem adimplendam sacer­
dos acceptat (34).
Etiam fidelis, ad cuius intentionem Missa applicata fuerit sub
promissione eleemosynae, hanc tradere debet sacerdoti celebranti ex
iustitia; et iuxta quantitatem eleemosynae promissae, obligatio est
gravis vel levis, sicuti in materia furti.
2. Haec iustitiae obligatio est certe gravis, quando eleemosyna
data vel promissa materiam gravem constituit. Ita omnes.
3. Si eleemosyna levem materiam constituat, controvertitur utrum
sacerdos sub gravi, an potius sub levi tantum Missam celebrare te­
neatur.
Quidam negant exsistere gravem obligationem, quia, aiunt, gra­
vitas materiae non est pensanda ex fructu spirituali Missae, sed ex
(33) S. C. C. 13 lun. 1630. Cfr. Suarez, l. c., sect. 3, n. 3; Lugo, l. c., n. 24.
(34) Suarez, I. c., sect. 1; Lugo, l. c., η. 14; S. Alph., I. c., u. 315 ss.

38 — Cappello, De Sacramentis, I.

588

LIBER IV - PARS Π - CAPUT II

damno illato, quod in casu grave non est, eum stipendium traditum
sit materia levis (35).
Plerique veteres probabilius affirmant, et communiter recentiores.
Ratio est, quia gravitas materiae hic mensuranda est non in ordine ad
stipendium, sed in ordine ad fructum Missae quo privatur stipendium
offerens, cui ex huiusmodi privatione certe damnum grave infertur (36).
Haec sententia ut certa tenenda. Siquidem Ecclesia districte iubet,
tot celebrandas et applicandas esse Missas, quot stipendia etiam exigua
data et acceptata fuerint (can. 828). Eo ipso enim quod sacerdos sti­
pendium acceptavit, licet exiguum, onus suscepit Missam celebrandi
iuxta obligationem, quae ex ipsa rei natura et communi fidelium sensu
inde oritur. Aliter foret dicendum si stipendium exiguum traderetur
sacerdoti, quin ipse eius quantitatem cognosceret et ideo deesset ac­
ceptatio.
Falsitas contrariae sententiae vel exinde eruitur quod, si gravitas
culpae e materia stipendii eruenda esset, quandoque viginti et amplius
Missarum omissio levis foret: quod vix non absurdum est (37).
Proinde indubitanter putamus, ex quolibet recepto stipendio legi­
timo (cfr. n. 645) gravem oriri obligationem applicandi Missam ad men­
tem offerentis, quamvis huiusmodi stipendium in se consideratum
gravem materiam non constituat (38).
4. Certum est obligationem tunc sub levi urgere, quando' eleemo­
syna oblata adeo sit exigua, ut magis gratis promisisse videaris: siqui­
dem promissio per se obligat sub veniali tantum (39), nisi promittens
expresse intenderit se ex iustitia obligare, ut quidam affirmant.

641. An sacerdos, qui non potest aut non vult Missam celebrare,
teneatur sub gravi restituere eleemosynam?
Resp. Quaerunt DD. an sacerdos, qui non potest aut non vult Sa(35) Gobât, I. c., n. 589; Sporer, l. c„ n. 353; Elbel, confer. 18, n. 217; Palaus, tract. 22,
punet. II, n. 2; Pelllzzarius, l. c., cap. 9, n. 20; Salmant., I. c., cap. 5, n. 39; Billuart, l. c,,
diSS. VII1, art. G, petit. 7.
(36) Lacroix, Z. c., n. 154; Roncaglia, L c., q. 10, reap. 1 ; Holzmann» l. c., n. 366; Passe­
ri mis. dc stalib., q. 187, a.‘4, n. 1263; Navarra, Dc Restilui. t lib. 2, cap. 2, n. 382; S. Alph.,
Z. c., n. 317; D’Annibale, L c., J 496; Palmieri in nota a<l Ball.-Palm., I. c., n. 250; Gasparri,
l. c., n. 581; Scavini, l. c., n. 171, VI; Gury-BalL, Z. c., n. 181, quacr, 4; Gury-FeiTcrcs,
Z. c., n. 369, quacr. 4; Marc, Z. c., n. 1610; Noldin, Z. c., n. 184; Lchmkuhl, Z. c., n. 269;
Génicot, Z. c., n. 230; Pighi, Z. c., n. 188; Arondt, Dc laesione iustitiae commutat i vae in Missae
manualis stipendio alteri celebranti diminuto, p. 8 88.
(37) Cfr. Palmieri, Z. c.; Génicot, Z. c.
(38) Lchmkuhl (Z. c., n. 249, 1) hoc habet: «Nolim tamen id ita urgere, ut etiam cum,
qui ex magno numero Missarum, ad unam candcmque intentionem dicendarum, peccati mor­
talis certo arguam ». Huic doctrinae, attentis peculiaribus circumstantiis, scii. 1° quod agatur
de magno numero Missarum, et 2° quod Missae ad unam ac eandem intentionem sint appli­
candae, nos quoquo adhaeremus.
(39) Palmieri, Z. c.; Alberti, Z. c., n. 181 ; Plghl, Z. c.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

589

erum celebrare iuxta intentionem dantis, teneatur illud sub gravi restituere. Quidam ita distinguunt: si stipendium sit materia levis pro
sacerdote, et gravis pro offerente, tenetur restituere sub gravi; si e
contra sit materia levis etiam relate ad offerentem, tenetur sub levi,
quia eiusdem ius leviter violatur (40).
Verius ita distinguendum videtur: quamdiu currit tempus aptum
applicando Sacro, gravis est obligatio vel celebrandi, vel restituendi pecuniam; tempore utili elapso, restitutio urget sub gravi, si stipendium
constituat materiam gravem relate ad offerentem; secus, sub levi.

642. Quaenam sit natura obligationis et contractus quoad sacerdotem et offerentem. — Obligatio seu peculiaris relatio considerari
potest sub multiplici respectu, scii. 1° obligatio sacerdotis accipientis
eleemosynas pro Missis celebrandis et applicandis quoad Ecclesiam;
2° obligatio fidelium consulendi sacerdotum sustentationi per Missarum eleemosynas; 3° obligatio fidelis Missam petentis erga sacerdotem
acceptantem et Sacrum applicantem; 4° obligatio presbyteri eleemosynam accipientis erga offerentem; 5° natura obligationis et contractus
inter sacerdotem eleemosynam accipientem pro Missae applicatione et
offerentem.
1. Obligatio sacerdotis, qui eleemosynas accipit pro Missis celebrandis et applicandis, quoad Ecclesiam, est obligatio directe et immediate ex lege ecclesiastica derivans. Ecclesia enim suprema auctoritate
divinitus accepta moderari valet omnia quae respiciunt cultum divinum, sacra ministeria, ordinem clericalem, universam cleri populique
disciplinam. Inter haec profecto recensenda sunt etiam praescripta,
quae ad Missarum stipendia spectant. Proinde si forte sacerdos delinquat in hac re, certe peccat — salva iustitia et religione — contra
legem Ecclesiae.
2. Obligatio fidelium consulendi honestae ministrorum Ecclesiae
sustentationi per Missarum eleemosynas, nititur non solum iure ecclesiastieo, sed etiam iure divino, quatenus omnes fideles concurrere debent ad cultum divinum fovendum, ad sacros ministros alendos, etc.
Quare can. 1496 expresse statuit: «Ecclesiae ius quoque est, independens a civili potestate, exigendi a fidelibus quae ad cultum divinum, ad
honestam clericorum aliorumque ministrorum sustentationem et ad reliquos fines sibi proprios sint necessaria ».
Stipendia Missarum inter haec recensentur; unde merito conside(10) Cfr. S. Alph., Z. c., n. 317, quacr. 4; Lacroix. Z. c., n. 154; D'Annibale, Z. c., n. 496;
Noldin, Z. c.; Lchmkuhl, /. c., n. 269.

jSi'

1«

· I
R|

IS
|S
Iffl
||M
·]■

I
H
|ffl
|

M
| |

j|
I
] 1
|I
II
I

I1
II
II
I
rl

|
|
I
|
I

I
I
I
I
I

\ I
| |

I !
| I
I |
||

590

LIBER IV - PARS Π - CAPUT II

rari possunt, sub praefato respectu, tamquam tributum quoddam
publicum lege ecclesiastica praefinitum, solvendum a fidelibus in fa­
vorem presbyterorum Missas applicantium.
3. Obligatio fidelis Missam petentis, erga sacerdotem acceptantem
et Sacrum applicantem, duplex est: alia oritur ex lege ecclesiastica,
quatenus fidelis debet eleemosynam legitime statutam sacerdoti tra­
dere, non autem minorem, dum maiorem profecto exhibere valet; alia
profluit ex contractu seu promissione onerosa, quatenus fidelis promittit
se daturum eleemosynam et sacerdos spondet Sacrum se facturum ad
eius intentionem, ideoque huiusmodi obligatio est iustitiae.
4. Obligatio sacerdotis eleemosynam accipientis pro Missa cele­
branda et applicanda, erga offerentem, est obligatio iustitiae, ut supra
dictum fuit, utpote quae ex contractu nascitur inter ipsum sacerdotem
et offerentem inito (n. 640).
5. Circa naturam specificam obligationis et contractus inter sacer­
dotem, qui eleemosynam accipit pro Missae applicatione, et offerentem,
variae sunt AA. sententiae.
Quidam censent haberi mandatum proprie dictum, quatenus fidelis
committit sacerdoti negotium peculiare gerendum, scii, celebrationem
et applicationem Missae, illudque acceptat atque absolvit presbyter.
Alii dicunt esse quidem mandatum, sed late acceptum, quia prae­
scripta de mandato sive ex iure romano sive ex hodierno iure civili
procul dubio applicari nequeunt pacto quod sacerdotem inter et fi­
delem offerentem adest.
Nonnulli putant haberi donationem absolutam seu puram et sim­
plicem, quia inter Missae applicationem et praestationem eleemosynae
nulla fit revera comparatio, nec alterum tamquam pretium alterius
ullo modo datur. Unde fidelis gratuito dat, item sacerdos gratis Missam
celebrat et applicat ad eius intentionem.
Quidam tenent esse donationem modulem, quatenus ex una parte
adest exhibitio alicuius rei sine proportionata recompensatione, ex
alia parte huiusmodi exhibitio fit cum aliquo onere, scii, applicandi
Missam ob receptam rem seu eleemosynam.
.Alii excludunt quodeumque pactum inter sacerdotem et offeren­
tem, quamlibet speciem sive figuram contractus (41).
(11) Cfr. Del Giudlcc V., Stipendia Missarum, Roma 1022, p. 85 ββ.; M. do lu Taille,
Mysterium Fidei, p. 339 ea.; id., Esquisse du Mysterium de la Foi, Parle *1024 p 1 12 88.;
A. Plola, Natura yiuridica deyli stipendi manuali per la Messa, Modena 1936· P Zaecaria
Varalta du S. Mauro O. F. M. Capuc., Natura yiuridica dei rapporta di offerte cd arretta-dnne
di « Stipendium Missae*, Padova 1942, p. 10 es.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

591

643. Doctrina tenenda. — Inter sacerdotem accipientem stipen­
dium pro Missae celebratione atque applicatione, et offerentem, adest
quidam contractus verus et proprie dictus. Ratio manifesta: habetur
quippe, ut· supra diximus, stricta obligatio iustitiae. Porro huiusmodi
obligatio nonnisi ex contractu oritur. Ergo.
Iste autem contractus non est nominatus, scii, non habet nomen
sibi proprium nec figuram specialiter determinatam, cum revera mi­
nime congruat cum emptione-venditione, vel cum mandato, vel cum
commodato, aut cum mutuo etc. Manet igitur quod sit innominatus.
Sane tam in iure romano et iure civili moderno, quam in iure canonico,
habentur contractus innominati, quos expresse memorat can. 1529.
Praeterea iste contractus est bilateralis seu synallagmaticus ultro
citroque obligans sive sacerdotem sive offerentem: do ut facias seu ut
applices Missam. Haec omnia manifesto confirmantur ex can. 1544,
§ 2, ubi dicitur: «Fundatio, legitime acceptata, naturam induit con­
tractus synallagmatici : do ut facias ». Sive agatur, sane, de persona
physica seu de sacerdote acceptante eleemosynam pro Missa celebranda
et applicanda, sive agatur de persona morali quae acceptat Glissas
celebrandas et applicandas, natura obligationis item que natura con­
tractus una atque eadem est.
644. Variae stipendiorum species. — 1. Stipendia, quae a fide­
libus pro Missis offeruntur sive ex propria devotione, veluti ad manum,
sive ex obligatione etiam perpetua a testatore propriis heredibus facta,
dicuntur manualia (can. 826, § 1).

Ita merito nuncupantur, aliter ac antea, quia sive dentur ex propria devo­
tione sive ex obligatione relicta a testatore, semper traduntur quasi ad manum.
Necesse est ut obligatio a testatore imposita fuerit vel heredibus proprie dictis
vel legatariis, sive legatarius sit persona physica sive moralis, ex. gr. hospi­
tale, dummodo ne sit persona ecclesiastica ideoque agatur de pia fundatione,
ut infra dicemus.

Missae quae celebrari debent ex huiusmodi stipendiis vocantur
vel ipsae manuales.
2. Stipendia Missarum fundatarum quae applicari non possunt in
proprio loco, aut ab iis qui eas applicare deberent secundum tabulas
fundationis, et ideo de iure aut Sanctae Sedis induito aliis sacerdo­
tibus tradendae sunt ut iisdem satisfiat, dicuntur ad instar manualium
(can. 826, § 2).
Quare stipendium ad instar manuale respicit semper Missas funda­
tas, et locum habet duplici in casu: a) quando Missa fundata, quae

592

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

celebrari deberet, ex. gr., in certa determinata ecclesia, vel in altari
determinato, inibi applicari nequit; ac ideo traditur alteri sacerdoti
celebranda et applicanda; — b) quando Missa fundata applicari non
potest ab eo, ex. gr. beneficiario, qui ex tabulis fundationis onere ap­
plicandi adstringitur, et consequenter alii sacerdoti applicanda com­
mittitur.
Si Titius traderet sacerdoti eleemosynam pro Missa celebranda in quadam
determinata ecclesia, puta in altari S. Antonii, et sacerdos legitime impeditus
committeret alteri presbytero applicationem Sacri extra ecclesiam et altare
designatum, stipendium huic sacerdoti traditum non esset ad instar manuale,
sed manuale, quia non agitur de Missa fundata.
An et quando Missae fundatae de iure aut S. Sedis induito aliis sacerdo­
tibus celebrandae tradi queant, dicetur suo loco (nn. 659 s., 663).

Ipsae Missae, quae applicari debent ex praefatis stipendiis, di­
cuntur ad instar manuales vel quasi-manuales.
3. Stipendia, quae pro Missis celebrandis percipiuntur ex reditibus
fundationum, vocantur fundata, et Missae fundatae (can. 826, §3).
Palam est agi de fundationibus piis. In isto can. 826 fundationes
sumuntur sensu latiore et adaequato, ita ut comprehendantur non
solum piae fundationes, de quibus in can. 1544, § 1, verum etiam causae
piae, instituta pia, beneficia etc., seu eae omnes heic intelliguntur
Missae fundatae et eleemosynae fundatae, de quibus decernitur in ta­
bulis fundationis cuiuslibet personae moralis ecclesiasticae aut qua­
rum onus eidem personae incumbit vel in perpetuum vel in diuturnum
tempus.
Ut stipendia dici possint fundata, oportet, fundationes a persona
morali legitime acceptatas fuisse, seu iuxta normas a iure statutas
(cc. 1545-1548); nam deficiente acceptatione rite facta, piae funda­
tiones proprie dictae non exsistunt.
4. Ad genuinum conceptum eleemosynae manualis et ad instar manualis
rite intelligendum, haec ulterius animadvertenda:
1° Si agitur de cappellania laicali, aut de instituto vel collegio laicali,
cui ex fundatoris voluntate obligatio Missarum incumbit, istae Missae et correspectivae eleemosynae non sunt fundatae, sed manuales.
2° Si persona vel familia privata singulis annis tradere debet eleemosy­
nas pro Missis celebrandis in tali ecclesia, in hunc aut alium finem, huiusmodi
eleemosynae sunt manuales, etsi forto onus sit diuturnum vel perpetuum.
Idem dicas si onus incumbat communitati fidelium, hospitali etc., sive
ex consuetudine sive ex statuto aliove titulo.
3° Si persona moralis ecclesiastica, v. g. Seminarium aut confrater­
nités, tenetur ex pio legato curare ut aliquot Missae semel pro semper ce-

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

593

lebrentur, aut ad paucos annos, eaedem manuales dicendae sunt, non autem
fundatae.
4° Missarum eleemosynae, quae colliguntur in ecclesia aut sanctuario
ex peculiari fidelium devotione, et quae aliis celebrandae committuntur, sunt
manuales.
<5° Si beneficium gravatur etiam onere aliquot Missarum cum taxatione
eleemosynae et beneficiatus nequeat eas ipse per se celebrare, sive quia nondum
est sacerdotio initiatus sive quia est infirmus, ac proinde alii presbytero ce­
lebrandas committat, Missae et eleemosynae in casu sunt manuales, licet obli­
gatio insit beneficio.

645. Taxatio eleemosynae Missarum (42). — Can. 831 hoc sta­
tuit: « § 1. Ordinarii loci est manualem Missarum stipem in sua dioecesi
definire per decretum, quantum fieri potest, in dioecesana Synodo latum;
nec sacerdoti licet ea maiorem exigere ».
« § 2. Ubi desit Ordinarii decretum, servetur consuetudo dioecesis ».
« § 3. Etiam religiosi, licet exempti, circa stipem manualem stare
debent decreto Ordinarii loci aut dioecesis consuetudini ».
Haec, ad interpretationem canonis quod spectat, sunt animad­
vertenda :
1° Nomine Ordinarii loci hic non intelligitur Vicarius Generalis
sine mandato speciali; id pro certo habemus, quamvis Codex nihil
expresse dicat. Ratio, quia decretum de manuali Missarum stipe fe­
rendum est, quantum fieri potest, in dioecesana Synodo; porro hanc
convocat eique praeest Episcopus, non autem Vicarius Generalis sine
mandato speciali, et in Synodo unicus est legislator Episcopus, ceteris
votum tantum consultivum habentibus (cfr. cc. 357, 358, 362). Quare
Vicarius Generalis sine speciali mandato nequit convocare Synodum
dioecesanam eique praeesse; nec valet, sive in Synodo sive extra, praefinire eleemosynam Missarum sine huiusmodi mandato speciali.
Idem, attentis cc. 357, § 1, 368, § 2, 435, § 2, 436, dicimus (an
sub poena nullitatis, non satis constat) de Capitulo ante deputationem
Vicarii Capitularis ac de ipso Vicario Capitulari.
Aliter, contra, dicendum est de Abbate vel Praelato nullius, at­
tento praescripto can. 323, § 1, ac de Vicariis et Praefectis Apostolicis,
attento can. 294, § 1, qui Episcopis aequiparantur.
2° Taxatio respicit stipendium manuale Missarum. Quoad sti­
pendia ad instar manualium dicetur infra (cfr. n. 667, 8); quoad fun­
data standum est tabulis fundationis.
(12) Benod. XIV, 1. c., cap. 21, n. 9 88., ct Dc Synodo dioec., Mb. V, c. 5, n. 1 ss.; Suarez,
l. c., sect. 2; Lugo, Z. c., sect. 2, n. 25 ss.; Laymann, Z. c., cap. 1, n. 13; Sporer, Z. c.,
n. 357 ; S. Alph., Z. c., n. 316.

i

594

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

Cum loci Ordinarii sit normas praescribere de dotis quantitate infra quam
pia fundatio admitti nequeat et de eius fructibus rite distribuendis (cfr. c. 1545),
certum est, eiusdem Ordinarii esse, eleemosynam Missarum competentem
definire, attentis praesertim circumstantiis, si quas fundator in Missae cele­
bratione servandas determinaverit (43). De Missis fundatis vide n. 676 ss.
3° Decretum de manuali Missarum stipe respicere debet integram
dioecesim, non autem hanc illamve paroeciam dumtaxat. At si dioe­
cesis esset amplissima, et varia essent locorum adiuncta, indubitanter
putamus Episcopum posse plura edere decreta, aliud siquidem pro uno
loco et aliud pro alio.
4° Decretum, quantum fieri potest, in dioecesana Synodo ferri
debet. Verba « quantum fieri potest » significant, id requiri non ad vali­
ditatem, sed solum ad liceitatem, nisi excuset impossibilitas, puta si
dioecesana Synodus locum non habeat, aut alia iusta causa (44).
5° Sacerdos non tantum nequit exigere taxam seu eleemosynam
maiorem dioecesana, at nec petere valet; id que sedulo est attendendum
(cfr. n. 647).
6° Ut ex consuetudine legitimum Missarum stipendium erui
possit, necesse omnino est, consuetudo a) sit vera, i. e. immemorabilis
vel centenaria aut saltem quadragenaria, ad normam cc. 27 et 28 in­
ducta; — b) sit communis, i. e. vel totam dioecesim moraliter
sumptam respiciat, vel saltem civitatem aut oppidum seu notabilem
partem.
Neque iure antiquo (45) neque iure novo auctoritas Episcopi coarctatur praefata consuetudine; unde si eleemosynam consuetudine ta­
xatam ipse nimiam existimet, potest eam imminuere; item si, attentis
circumstantiis, insufficientem iudicet, valet eam augere.

Ratio cur omnes religiosi, quamvis exempti, stare debeant decreto Ordi­
narii loci aut dioecesis consuetudini circa Missarum eleemosynam, haec assi­
gnatur a Benedicto XIV (46): « Quemadmodum ipsi (regulares), veluti membra
communitatis, adstringuntur in contractibus servare aequalitatem statutam
a legibus loci ubi degunt, ita et in hoc quasi contractu non possunt propor­
tionem praetergredi, quam loci Ordinarius (vel consuetudo, addimus) deter­
minavit » (47).
(43) Lucidi, Z. c., p. 455, n. 105; Gasparri, l. c., n. 554,
(41) Boned. XIV, De sacrif. Miss., I. c., n. 11; Wernz, Z. c., n. 537, III.
(45) Cfr. Cone. Trid., Sees. XXII, De observandis ct evitandis in celebratione Missae.
(46) Loc. cit., n. 13.
(47) Sacerdotes Societatis lesu nec pro ee nec pro aliis possunt stipendium
_____________
Missarum
accipere. Institutum enim Societatis prohibet ne pro sacris ministeriis stipendium perci­
piatur. At titulo eleemosynae potest occasione ministerii aliquid recipi. Hinc si offeratur pe­
cunia pro Missis celebrandis, ea occipi potest tamquam eleemosyna, ciim promissione ccle-

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

595

7° S. Congregatio Concilii die 30 iun. 1949 de speciali mandato
SS.mi, revocavit omnes facultates de Missis moderandis, praeter sic
dictas quinquennales Ordinariis datas, « a quacumque Auctoritate,
quovis modo, etiam vivae vocis oraculo et ad quodvis tempus concessas
sive Ordinariis quibuslibet sive Superioribus religiosis sive aliis per­
sonis physicis vel moralibus... » (A. A. S., XLI, 374).

646. Quantitas taxae seu elee II Osynae. — 1. Cum varia sint tem­
porum, locorum ac personarum adiuncta et cum, iisdem praecise in­
spectis, quantitas taxae seu eleemosynae sit definienda, manifestum
est, certam et universalem regulam statui non posse.
2. Contra veteres quosdam auctores animadvertimus, nullo modo
requiri, « ut eleemosyna tanta sit, quae integram sustentationem sacer­
doti ea die, qua celebrat, suppeditet » (48), tum quia Missae celebratio
non exigit integrum diem, nec maiorem eius partem, tum quia sacerdos
non potuit sacros ordines recipere sine beneficio aut patrimonio vel
pensione aut titulo servitii dioecesis (cfr. cc. 979-982); quare tota su­
stentatio ex sola Missae celebratione non est requirenda.
3. Varia eleemosyna potest et solet iure statui, pro variis celebra­
tionis adiunctis, ex. gr. prout Missa sit celebranda privatim vel cum
cantu, hora solita vel insueta, in ecclesia propinqua aut dissita; item
alia potest esse taxa Missae pro diebus ferialibus, et alia pro diebus
festis. Aliae quoque circumstantiae considerari possunt, ut quantitas
stipendii exinde praefiniatur.
4. Quaeri potest utrum Episcopus permittere valeat ut unus vel
alter sacerdos ex iusta causa, puta ob paupertatem, percipere valeat
eleemosynam maiorem dioecesana. Attentis iis quae supra diximus
(n. 645), affirmative respondemus.
Huiusmodi ius videtur competere etiam Vicario generali, quia
brandi ex graiiludine aliquas Missas, dummodo offerens plano intelligat pecuniam non pro
Missis accipi, noc ipsum habere ius strictum ad Missam, nec accipientem habere strictam obli­
gationem eas celebrandi.
Quaelibet conventio, qua sacerdos S. I. disponat circa Missarum stipendia, quamvis ea­
dem non recipiat, est prorsus illicita: siquidem dispositio quaevis circa bona temporalia est
contra votum paupertatis. Undo non licet sacerdoti Societatis dicere Titio: « Da stipendium
huic pauperi, ot ego Sacrum faciam ad tuam intentionem »; vel dicere Caio: « Tu accepta
stipendium, ego Sacrum legam loco tuo ·. Dum e contra sacerdos, cui pecunia oiTcrtur pro
Missis celebrandis, potest dicere oblatori: « Ego Sacrum faciam gratis ad tuam intentionem,
ot rogo (e, ut pecuniam oblatam liboraliter applicare velis ad hanc vel illam causam piam
Licet sacerdoti S. I. Missam applicaro ad mentem alterius sacerdotis, qui ex fundatione
vel ofllcio aut stipo celobraro dobet, dummodo nec percipiat stipendium nec de eo ullo pacto
disponat. Cfr. Lacroix, lib. IV, η. 136 ss., lib. VI, part. II, η. 146; Bucceroni, /. c., η. 632 β.;
Oswald, Commentarius, η. 825; Noldin, l. c., η. 681.
(18) Boned. XIV, Z. c., n. 12, ct Dc Synodo diocc., lib. V, cap. 9, n. 1; Suarez, disp. 83,
sect. 2; Lugo, l. c.

596

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

agitur de casu particulari, non autem de decreto totam dioecesim
respiciente.

647. An et quale peccatu II sit aliquid petere vel accipere supra
taxam dioecesanam. — Indubium est, vetitum omnino esse aliquid
exigere vel petere supra taxam, non solum quia violatur lex ecclesiastica,
sed etiam quia laeditur, saltem sub aliquo respectu, ipsa iustitia com­
mutativa. Sane titulus petendi seu exigendi eleemosynam pro Missae
celebratione est sustentatio; porro quantitas sustentationis debitae
occasione spiritualis ministerii a solo Episcopo determinari potest.
Qui stipendium offert sacerdoti pro Missa applicanda, intendit eius
sustentationi concurrere iuxta mensuram a competente auctoritate
ecclesiastica statutam. Hoc profecto adest pactum inter oblatorem et
sacerdotem. Quare si celebrans aliquid exigat ultra taxam dioecesanam,
exigit sine titulo, ideoque iustitiam commutativam violat. Proinde ad
restitutionem tenetur (49).
Gravitas culpae hoc in casu tum ex damno oblatori illato, turn praesertim
ex violatione legis ecclesiasticae eruenda est. Pro certo habemus, vetitum
Ecclesiae, attento fine, esse in genere suo grave. Hinc, licet id quod exigitur
supra taxam dioecesanam non constituat materiam gravem, sacerdos tamen
mortaliter peccare potest ac reipsa peccat, maxime si habitualiter vel frequen­
ter ita agat; si una vel altera vice tantum, reus peccati letalis non videtur.
Utrum sub gravi an sub levi teneatur ad restitutionem, vide n. 640.

648. An et quando liceat sacerdoti taxam dioecesana maiorem
accipere. — Duplici in casu: 1° ratione oblationis ultro seu sponte
omnino factae; 2° ratione incommodi extrinseci.
1. Sacerdoti fas est pro Missae applicatione stipem maiorem ultro
seu sponte prorsus oblatam accipere (can. 832). Etenim donatio gra­
tuita est titulus iustus aliquid accipiendi occasione ministerii spiritualis,
nisi iure positivo vetita sit; porro ius nedum prohibet, sed expresse per­
mittit; ergo. Episcopus autem nequit prohibere ne quid offeratur aut
accipiatur supra taxam, ut declaravit S. C. Concilii, 16 ian. 1649 (50).
2. Licet aliquid accipere ultra taxam ob incommodum extrinsecum,
nisi iure positivo id sit prohibitum. Ratio primi, quia pretium non ac­
cipitur pro opere ipso spirituali, sed pro onere corporali, quod illi accidentaliter coniungitur; ratio secundi, quia lex positiva iusta de causa,
(49) Bened. XIV, De sacros. Miss. sacrii., n. 13; Suarez, l. c., n. 6; Génlcot l c I
n. 287; Lehmkuhl, l. c„ II, n. 284; Many, Z. c., n. 46; Bucceroni, Z. c η «’’fi
..............
(50) Bened. XIV, I. c.
’ '

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

597

i. e. ad vitandum periculum vel suspicionem seu speciem simo­
niae, iure prohibere valet quod per se licitum est. Ita DD. com­
muniter (51).
Titulus laboris extrinseci adest, ex. gr., hisce in casibus: si presbyter
debeat exspectare certam horam pro Missa celebranda, aut iter facere, aut
certum locum adire; si debeat negligere sua commoda aut sua negotia; si
Missa sit canenda; si vitae periculum sit sacerdoti subeundum aliudve
damnum etc.
Duo tamen sunt stricte servanda hac in re: 1° ut labor exstrinsecus non
sit aliunde debitus, puta ex officio, fundatione beneficii, contractu etc.; 2° ne
plus exigatur, quam talis labor aut incommodum extrinsecum valeat a parte
rei iuxta prudentum aestimationem (52).
S. C. Concilii die 15 oct. 1915 (53) declaravit, non licere sacerdoti aliquid
accipere ratione laboris, seu incommodi extrinseci « pro aliis duabus Missis,
quas ille (in die sollemni commemorationis omnium fidelium defunctorum)
celebrat pro omnibus fidelibus defunctis et ad mentem Pontificis ♦. Haec pro­
hibitio vigetne iure novo? Attento praescripto can. 824, § 2, negative respon­
demus. Quae doctrina authentice confirmata fuit a Pontii. Comm. Cod. die
13 dec. 1923.
3. Pro Missis celebrandis in altari privilegiato, nequit sub obtentu
privilegii maior eleemosyna exigi aut peti (can. 918, § 2).

649. An reus sit simoniae qui aliquid exigit vel petit ultra taxa;

II

dioecesanam. — 1. Omnes concedunt haberi praesumptionem simoniae
in foro externo, quia cum absit alius titulus iustus exigendi, censetur
exigere pro ipsa re spirituali.
An id sit simonia in foro interno, distinguendum est: simonia sal­
tem iuris ecclesiastici a DD. communiter admittitur (54), simonia iuris
divini dubia est. Plerique affirmant esse simoniam; nam quando sti­
pendium lege vel consuetudine taxatum pro sustentatione non ser­
vatur, id quod plus exigitur, non debetur ut stipendium sustentationis,
sed tamquam pretium rei spiritualis (55).
Quidam negant esse simoniam proprie dictam, seclusa mente ven­
dendi spirituale pro temporali (56).
(51) Schinalzgr., lib. V, tit. 3, n. 98; Reiffenst., cod. tit., n. 307.
(52) Schmalzgr., I. c., n. 99; Reiffenst., I. c.; Ball.-Palm., tract. VI, sect. I, cap. 2,
η. 282; Do Luca, Praelectiones iuris ecclesiastici, Romae 1898, lib. IV. De delictis et poenis
ecclesiasticis, p. 182.
(53) Acta Apost. Sedis, vol. VII, p. 480, ad III.
(54) Many, l. c., n. 46, 1°.
(55) Schmalz.gr., I. c„ n. 100; Reiffenst., I. c., n. 200; Bail.-Palm., I. c., n. 282; Gé­
nlcot, l. c., n. 287, III; Gasparri, L c., n. 557.
(56) Gary, I, n. 292; Lehmkuhl, l. c., I, n. 354; Noldln, L c., II» n. 198.

«598

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

Haec distinctio non videtur admittenda: aliud sane est quaerere an adsit
vera simonia, obiectivc re inspecta, et aliud quaerere an Titius formaliter sit
reus simoniae. Porro ad conceptum simoniae requiritur et sufficit commutatio
rei spiritualis cum re temporali, ita quidem ut eatenus tradas rem spiritualem,
quatenus alter rem temporalem tibi tradere debeat. Proinde, ut passim notant
AA. (57), committit simoniam etiam qui dat temporale pro spirituali, non
praecise tamquam pretium, sed tamquam motivnm ut alter det spirituale,
ita dispositus ut non daret si sciret alterum non esse tributurum spirituale.
Praefata commutatio, deficiente titulo iusto, necessario admittenda est obje­
ctive.

2. Sententia, quae tenet haberi simoniam, probabilior est. Nam,
attento can. 730, eatenus abest simonia, quatenus temporale datur
non pro re spirituali, « sed eius occasione ex insto titulo a sacris ca­
nonibus vel a legitima consuetudine recognito»; hinc videtur logice
concludendum, simoniam committi quoties desit titulus iustus a sacris
canonibus vel a legitima consuetudine recognitus.
Practice tamen ista quaestio nullum habet momentum, quia pec­
catum unum idemque est, et poenae crimen simoniae respicientes, huc
non spectant.

650. An sacerdos accipere possit pro Missae applicatione stipem
II
dioecesana minorem.
— 1. Licitum omnino est sacerdoti, spectato iure
communi, Sacrum applicare pro eleemosyna infra taxam (cfr. can. 832);
quia si potest gratis celebrare, a fortiori pro minore stipendio. Quisque
enim, dummodo a lege non prohibeatur, iuri suo ex toto vel ex parte
renunciare valet.
2. Dicimus spectato iure communi, nara iure particulari potest id
vetari. Etenim loci Ordinarius, uti expresse habet can. 832, valet hoc
prohibere, sicuti antea declaratum iam fuerat a S. C. Concilii, 16 iul.
1689. Nec deest profecto ratio: siquidem remissio consuetae eleemosy­
nae potest esse noxia aliis sacerdotibus, qui nequeunt celebrare pro
stipe minore (58).
651. Quid sit faciendum si offerens det stipendium infra taxam,
aut numerum Missarum non determinet. — 1. Dubium non est quin
sacerdos stipendium taxato inferius recusare valeat, quia nemo co­
gitur iuri suo renunciare; at si illud sciens et volens acceptaverit, te(57) Suarez, De reliaione, tract. Ill, Ub. Ill, cap. 41; Schmalzgr., I c n Π· De τ uca
J. c, p. 170 a.; Wernz. VI. n. 341; Ball.-Pahn.. I. c., n. 219 es.fo’Annibale III I S
(58) Boned. XIV, 1. c; S. Alph., I. c., n. 320, dub. 3«; Ronc^g la [Jn
Jn 3
Pallottinl. tom. XIII, v. Missa, § 4, n. 119.
’ 11 c“
rceP’ 31

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

599

netur Missam applicare pro hoc stipendio. Id dare liquet ex can. 828.
Cfr. n. 640.
Ubi acceptatum non fuerit, obligatio non urget; quod si, inscio
sacerdote traditum fuerit et offerens ignoretur, sacerdos potest illud
in capsam eleemosynarum pro Missis celebrandis immittere aut loci
Ordinario tradere, qui speciali facultate munitus provideat.
2. Quoad alterum casum habetur can. 830: «Si quis pecuniae
summam obtulerit pro Missarum applicatione, non indicans earundem
numerum, hic supputetur secundum eleemosynam loci in quo oblator
inorabatur, nisi aliam fuisse eius intentionem legitime praesumi
debeat ».
Quare, aliter ac iure antiquo, attendi non debet locus in quo Missae
sunt celebrandae, nec per se locus domicilii vel quasi-domicilii obla­
toris, sed commorationis tantum. Alia legitime praesumitur intentio,
si ex. gr. petierit quaenam sit taxa dioecesana, si certa ac determinata
stipendia pro Missarum celebratione alias tradiderit, etc.
In dubio, scrupulis et anxietatibus amotis, sacerdos iuxta prudens
indicium se gerat nec tenetur profecto rigidiorem sententiam amplecti.
652. An et quando liceat aliquid ex Missarum eleemosynis de­
trahere aut retinere. — Quinque sunt tituli, ex quibus licita fit de­
tractio seu retentio: 1° indultum pontificium; 2° consensus offerentis;
3° ratio dotis beneficii vel piae fundationis aut iurium stolae, quoad
stipendia ad instar manualium; 4° consensus recipientis: 5° paupertas
ecclesiae.
De singulis breviter ac dilucide.
1. Indultum pontificium. Consideratur indultum concessum a Sede
Apostolica post annum 1904, quia Decretum « Ut debita » 11 maii 1904
(n. 9), revocavit omnia et singula privilegia, facultates, induit a antea
quomodocumque a S. Sede tributa. Cfr. n. 672.
2. Consensus offerentis. Non requiritur semper consensus explicitus verbis aut scripto manifestatus; aliquando sufficit etiam implicitus.
V. g. si offerens ratione amicitiae, gratitudinis, paupertatis etc. dederit
intuitu personae recipientis stipendium notabiliter maius, quam solet
dari, excessus censetur datus unice intuitu personae, ideoque implicite
consentire censetur, ut accipiens stipendium, si forte ipsemet Missam
non celebret eamque alii celebrandam committat, partem excedentem
retineat (can. 840, § 1). Unde ex. gr. si in tali loco quantitas ordina­
riae eleemosynae sunt 5 franci et offerens dedit 30 francos ratione
amicitiae vel gratitudinis, sacerdos tradens alteri sacerdoti Missam ce­
lebrandam et applicandam, non tenetur dare 30, sed 5 francos. Si ex-

600

LIBER IV - PARS II - CAPUT H

cessus est mediocris, consensus implicitus oiïerentis non constat neque
praesumendus est.
3. Ratio dotis beneficii vel piae fundationis aut iurium stolae,
quoad stipendia ad instar manualium (cfr. can. 840, § 2). Huc spectant
quae alibi dicuntur (n. 667, 8).
4. Consensus recipientis. Iste consensus debet esse liber omnino
atque expressus, ita ut excludat non solum contrariam voluntatem et
moralem necessitatem, verum etiam animi aegritudinem ac dispositio­
nem minus benevolam ex parte sacerdotis cui Missa celebranda et
applicanda traditur ab alio sacerdote (cfr. n. 667, 1).
5. Paupertas ecclesiae. Attenditur paupertas ecclesiae, quae non
habet sufficientes reditus ad sustinendas expensas uniuscuiusque Missae
necessarias, v. g. quoad vinum, candelas, paramenta sacra etc. Tunc
ecclesia ex stipendiis, quae ipsa offert sacerdotibus in ea celebrantibus,
partem subtrahere potest pro expensis praedictis. Ita Innocentius XII,
Const. « Nuper », 23 dec. 1697. Quidam negant istam facultatem adhuc
vigere, post varia decreta lata a S. Sede et praesertim attento silentio
Codicis. Nonnulli dubitant; alii affirmant. Horum sententia practice
tuta atque certa habenda est. Sane memorata praescriptio Innocentii XII non est mere ecclesiastica et disciplinaris: nititur quippe
directe atque immediate principiis iustitiae et aequitatis. Cfr. n. 670.

653. An cesset obligatio applicandi Missam, si eleemosyna perierit.
— 1. Sive ex culpa sive etiam sine culpa illius qui onere celebrandi
gravatur, Missarum eleemosynae, iam perceptae, perierint — puta
quia casu deperditae seu amissae fuerint, vel furto sublatae — obligatio
non cessat (can. 829). Ratio, quia res perit domino, manente equidem
obligatione ex contractu suscepta.
2. At necesse omnino est ut eleemosynae iam perceptae sint a sa­
cerdote, et non solum transmissae sive per privatas personas sive per
publicos tabelliones. Vi enim perceptionis stipendiorum, et non antea,
perficitur contractus inter celebrantem et oblatorem.

654. Quid arceri debeat a Missarum stipe. — 1. Can. 827 hoc sta­
tuit: «A stipe Missarum quaelibet etiam species negotiationis vel mer­
caturae omnino arceatur ».
Id non solum iure ecclesiastico, sed etiam divino vetitum est, uti
per se patet; et quidem non modo negotiatio vel mercatura proprie
dicta, verum quoque species ipsa seu apparentia. Peccatum est in ge­
nere suo grave.
2. Ius antiquum, praesertim decr. « Ut debita», 11 maii 1904, vi-

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

601

getne adhuc? Quoad poenas latae sententiae (59), attento can. 6, n. 5°,
certe non amplius viget. Quoad cetera, animadvertimus c. 827 cum iure
superiore congruere et ideo ex iure antiquo et receptis interpretatio­
nibus esse aestimandum, at minus esse severum quam decr. « Ut de­
bita », quod eleemosynas Missarum in alias res commutari aut im­
minui stricte prohibebat; dum e contra cit. c. 827 vult tantum directe
ac positive ut omnis etiam species negotiationis vel mercaturae absit.
Quare:
1° Nemini licet colligere Missarum stipendia et ex eis lucrum captare
faciendo eas celebrare, sive in aliis locis ubi Missarum eleemosynae sunt mi­
nores, sive in iisdem locis, etsi lucrum inde perceptum in favorem ecclesiae
aut pii operis impendatur.
2° Permutatio inter Missas celebrandas et libros vel ephemeridum as­
sociationes aut alias merces eatenus iure novo est prohibita, quatenus species
negotiationis vel mercaturae habeatur; secus non est vetita; at caute ac pru­
denter agendum, ne abusus facile irrepant.
3° Non prohibentur rectores ecclesiarum, moderatores seminariorum vel
piorum operum stipendia sponte oblata acceptare ac sacerdotes rogare de
gratuita Missarum applicatione, praefatis operibus devolvendo eleemosynam.
4° Sacerdotes possunt gratis Sacrum applicare in subsidium alicuius
pii operis.
5° Librariis aut mercatoribus licet Missas pro se suisque defunctis ce­
lebrandas sacerdoti committere, eidem pro stipendiis tradendo libros, associa­
tiones ephemeridum, utensilia etc.; idem valet etiam quoad Missarum stipem,
quae sponte et fiducialiter ipsis tradita fuerit, imo per se quoad cetera quoque
stipendia, modo species quaelibet lucri captandi seu negotiationis vel merca­
turae arceatur.
6° Presbyteri pro Missis celebrandis aut celebratis accipere valent vi­
num, oleum, frumentum etc., vel debitum solvere, dummodo absit, ut supra,
species quaelibet negotiationis.
7° Vicarii cooperatores aliive sacerdotes in domo parochi degentes, pro
victu et servitio seu pro pensione cedere possunt parocho eleemosynam Missae
quotidianae sive lectae sive cantatae (60).

655. Num commutatio intentionum sit licita. — 1. Omnes A A.
docent, huiusmodi commutationem esse licitam. Equidem nulla est
ratio, cur id negandum videatur. Quare Titius et Caius sacerdotes
(59) Ex can. 2321 qui dcliquorlnt contra praescriptum can. 827, ab Ordinario puniri
debent pro gravitate culpae, non exclusa, si res ferat, suspensione aut beneficii vel otllcii ec­
clesiastici privatione, vel, si do laids agitur, excommunicatione.
(60) S. C. C. Bredancn., 25 febr. 1905. ad I. Cfr. quoque S. C. C. Montisvidei d Alia­
rum. 10 lun. 1920; Ada Apost. Sedis. vol. XII, p. 70 ss. Ad ius antiquum quod attinet,
cfr. Ferreres, Ci<) che devesi fare c schivarc nella celebratione dcllc Messe manuali. Roma 1913,
p. 19 sa.; Gaspard, Z. c., 5 6 9 68·; Many, l. c., n. 47 ss.

602

I
I
I
I

. I

I

LIBER IV - PARS II - CAPUT Π

possunt inter se ita convenire, nt Cains, ex. gr., hodie celebret ad iiitentionem Titii, et Titius crastina die ad mentem Caii.
2. Nonnulli dicunt a peccato immunem non esse sacerdotem, qui,
accepto stipendio pinguiore pro hodierna celebratione, cum hodie ad
eam intentionem celebrare nequeat, rogat alium sacerdotem ut, ac­
cepto stipendio ordinario, hodie pro se celebret, dum ipse alia die ad
eius intentionem celebraturus est (61).
Contraria sententia non solum probabilior videtur, sed certa om­
nino, quia aliud est partem stipendii retinere, et aliud permutare Mis­
sam et diem cum eo qui sponte consentit (62).
656. Circumstantiae celebrationis. — 1. Generatim loquendo, prae­
sumitur oblatorem petiisse solam Missae applicationem ; si tamen
expresse aliquas circumstantias in Missae celebratione servandas ipse
determinaverit, sacerdos, eleemosynam acceptans, eius voluntati stare
debet (can. 833).
Ilae circumstantiae respicere possunt: 1° tempus celebrationis;
2° locum celebrationis; 3° qualitatem Missae celebrandae; 4° persona­
lem celebrationem.
2. Circumstantiae, cum sint pars contractus inter oblatorem et
celebrantem initi ex acceptata eleemosyna, obligant, uti patet, ex
iustitia (63). De singulis breviter.

657. Tempus celebrationis. — 1. Si oblator tempus pro Missis
celebrandis expresse determinaverit, eo omnino tempore sunt cele­
brandae (can. 834, § 1); secus eius intentio fraudatur.
2. Si nullum tempus ab oblatore fuerit expresse praescriptum pro
Missarum manualium celebratione, haec regula servari debet: a) Missae
pro urgenti causa oblatae, puta pro moribundo, pro felici partu etc.,
quamprimum tempore utili sunt celebrandae; — b) in aliis casibus,
i. e. si Missae non sint pro urgenti causa oblatae, celebrari debent intra
modicum tempus pro maiore vel minore Missarum numero (can. 834,
§ 2, n. 1° et 2°).
Decr. « Ut debita » (n. 2°) statuit tempus utile ad manualium Missarum
obligationes implendas esse mensem pro Missa una, semestre pro centum, et aliud
i
■
1’
I
‘5
■
.·■
i

(61) Cfr. S. Alph.. I. c., n. 322; Gaspard, L c., n. 610.
(62) Lacroix, l. c., n. 134; Mozzotta, tract. IV, disp. 2. q. 1, cap. 2, § 3, q. 2, n. 2;
Ball.-Palm., tract. X, sect. 4, cap. 3, η. 258.
\
Quidam, ut Berardi (op. cit., in, n. 401), dicunt illiceitatcm praefatae commutationis
deduci ex declaratione S. C. C., 2 mali 1865. At immerito proreus. Nam, uti apparet ex dubio
proposito et resoluto a S. C., non permutatio intentionum, ecd conventio, do qua acebatur
fuit reprobata.
(63) Boned. XIV, L c., cap. 9, n. 6 s.; Gaspard, L c., n. 589; Noldin / r n 184 2·
Many, l. c., n. 50 ss.
............... *<>*»*>

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

603

longius vel brevius temporis spatium plus rninusve, iuxta Missarum numerum.
Et S. C. C. Leopolien., 27 febr. 1905, ad I declaravit, sequentes terminos persohitionis statui posse: usque ad 10 Missas unum mensem, usque ad 20 duos
menses, usque ad 40 tres menses, usque ad 60 quatuor menses, usque ad 80
quinque menses, usque ad 100 sex menses; et sic deinceps pro quibuslibet
20 Missis unum mensem addendo.
Etiam iure novo modicum tempus intelligi debet intra mensem. Norma vero
a S. C. C. in Leopolien. proposita, quamvis non praeceptiva, optime servari
potest pro maiore aut minore Missarum numero; imo suadendum, ut in praxi
servetur (64).
Tradita regula intelligenda est relate ad singulos offerentes, non autem
cumulative quoad omnes. Proinde si 30 oblatores eleemosynas tradant, quisque
pro una Missa, sacerdos accipiens tenetur omnes 30 Missas celebrare intra
mensem; e contra si a 3 offerentibus easdem eleemosynas recipiat, nonnisi
intra 3 circiter menses satisfacere debet.

3. Si oblator arbitrio sacerdotis tempus celebrationis expresse reli­
querit, sacerdos poterit tempore quo sibi magis placuerit, eas celebrare,
at saltem intra annum (can. 834, § 3). Dicimus saltem intra annum,
quia nemini beet tot Missarum onera per se celebrandarum recipere
quibus intra annum satisfacere nequeat (can. 835). Eiusmodi prohi­
bitio deest si presbyter Missas recipit ea conditione ut aliis celebrandas
committere possit; quae conditio semper praesumitur, nisi oblator
contrarium declaraverit.
Annus computandus est a die suscepti oneris, si agitur de Missis
manualibus, non autem, ad exitum mensis decembris.
4. In ecclesiis in quibus ob fidelium peculiarem devotionem Missa­
rum eleemosynae ita affluunt, ut omnes Missae celebrari ibidem debito
tempore nequeant, fideles moneri debent, per tabellam in loco patenti et
obvio positam, Missas oblatas celebratum iri vel ibidem, cum commode
poterit, vel alibi (can. 836).
5. Applicatio, ante vel post tempus ab oblatore praescriptum, est
invalida quoties vel tempus determinatum fuerit tamquam conditio
sine qua non, puta si eleemosyna tradita fuerit pro Missa celebranda
et applicanda in tali ecclesia die festo in populi commoditatem, vel
finis intentus ex applicatione non amplius obtineri queat, ex. gr. si
Missa sit applicanda pro infirmo et sacerdos celebret postquam aegro­
tus convaluit aut mortuus est (65).
(61) Sententia initior a gravibus auctoribus
dilationem per bimestre, sustineri hodie nequit·
n. 537, not. 113; Ferreros, 7. c., n. 11 ss.
(65) Cfr. Boned. XIV, l. c.t n. 6; Lugo, dlsp.
quaer. II; Sporor, /. c., n. 355; Lacroix, l, c., n.
39 — CAPPICLLO,

Sacramentis. I.

olim admissa, quae pro vicis concedebat
Cfr. S. Alph., I. c., n. 317; Wens, L c.,

21. sect. 2, n. 4 1; S. Alph., L c., n. 317,
158; Gaspard. L c., n. 591.

604

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

Quod si fidelis, tempus celebrationis determinans, principaliter vo­
luerit Missae celebrationem et solum secundario celebrationem tali
tempore, celebratio anticipata vel postposita est semper valida ac
sufficiens ad obligationem implendam.
Quoad culpam, haec teneas:
1° Quoties applicatio Missae est invalida, culpa per se est letalis.
2° Si offerens determinaverit quidem tempus, at sine speciali ratione,
anticipatio vel modica dilatio generatim est licita; si id egerit ob specialem
rationem, ex. gr. si designaverit sabbatum in honorem B. Μ. V., probabiliter
est peccatum, sed per se leve, praesertim, ut ait Lugo (66), « si cum causa,
vel non multum frequenter » hoc fiat.
3° Dilatio etiam modica celebrationis Missae pro causa urgenti pecca­
tum mortale constituere potest.
4° Ceteris in casibus, dilatio modicissima, ex. gr. ad duos vel tres dies
ultra mensem, nullum est peccatum; dilatio modica, ex. gr. ad octo vel decem
dies ultra mensem, veniale certe non excedit; dilatio diuturna, ex. gr. ad plures
menses, mortale constituit.
Haec regula generatim prae oculis habeatur: gravitas dilationis minuitur
ex numero Missarum ab eodem offerente susceptarum, augetur ex numero
earum, quarum celebratio differtur. Unde si quis v. g. 100 Missas celebrandas
ab eodem fideli acceperit, et celebrationem paucarum ex iisdem differat per
unum aut duos menses ultra semestre utile, non peccat graviter; secus, si
numerus Missarum, quarum celebratio differtur, sit magnus, aut si dilatio esset
valde diuturna.

6. Anniversaria determinatis diebus celebranda ex fundatoris vo­
luntate, tunc tantum possunt postponi in diem proxime sequentem
non impeditam, quando habeatur physica vel moralis impossibilitas
suo die ea celebrandi (67).
7. Si fundator statuit, Missam celebrandam et applicandam esse
quotidie, aut qualibet feria V vel VI aut sabbato, Sacrum, ex prae­
sumpta eius voluntate, omittitur feria V et VI ac sabbato hebdomadae
maioris, neque alia die suppletur. At, si sacerdos, qui Missas acceptavit,
celebrat his diebus, pro fundatore applicare debet (68).
Iuxta quosdam AA. (69), si fundator petit quotidianam Missae applica­
tionem pro anima sua, sacerdos, ex eiusdem praesumpta voluntate potest ad
(G6) Loc. cit., n. 43 ss.; Boned. XIV, l. c., n. 8.
Idem Lugo, l. c., n. 45, ait: · Undo regulariter ille cui datur eleemosyna ut celebret In i
festivitate hodierna pro tali persona satisfacere poterit celebrando dic sequenti, vel intra
aut etiam post octavam ». nisi, ut addit, Missa petatur « pro aliqua necessitate praesenti et
nunc urgente ».
(67) S. R. C. Décret, ociter., 2 deo. 1891. ad I, n. 3753.
(68) Lugo. I. c., n. 46; Pasqualigo. i. c., q. 857; Gasparri, l. c.., n. 593.
(69) Cfr. Bened. XIV, l. c., n. 9; Aversa, De Euch., sect. 18, q. 11 ·* Pasqualigo l c
q. 1134.
’
’ ’ "

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

605

mentem suam interdum applicare. Non tenetur, aiunt, in die commemorationis
omnium fidelium applicare pro fundatore, sed celebrare potest pro omnibus
defunctis. Haec opinio hodie sustineri nequit, attenta facultate omnibus sa­
cerdotibus concessa tres Missas die 2 Novembris celebrandi (n. 694).
Missae quotidianae a fundatore praescriptae satisfit in die Nativitatis
Domini per unius celebrationem et applicationem, nisi expresse fundator
declaraverit, tres Missas esse celebrandas et applicandas. Id non solum pro­
babile aut probabilius, uti nonnullis videtur, sed certum putamus.
De Missis gregorianis vide n. 722. An et quando sacerdos, ad quotidianam
celebrationem Missae adstrictus, eam interrumpere valeat, vide n. 662.

8. Beneficiatus, qui ex tabulis fundationis debet applicare pro
fundatore singulis diebus festis, ad id tenetur etiam diebus festis sup­
pressis (70).

658. Locus celebrationis. — 1. Si loci circumstantia a sacerdote
celebrante non servatur, applicatio generatim est valida et obligationi
satisfit. Dicimus generatim, quia excipiendus est casus in quo eiusmodi
circumstantia adposita fuerit ab offerente tamquam conditio sine
qua non.
2. Quoad Missam celebrandam in altari privilégiât©, quae, contra,
in alio celebratur, controvertitur. Si sacerdos gaudet privilegio perso­
nali altaris privilegiati, certe satisfacit sive celebret in altari privilegiato
sive in alio quocumque; ratio, quia lucratur indulgentiam altaris pri­
vilegiati (71). Si careat praedicto privilegio, disputant DD. num satis
sit ad obligationem implendam ut sacerdos lucretur indulgentiam
plenariam, ex. gr. recitando post Missam orationem En ego etc., aut
visitando stationes viae crucis, eamque applicet animae defuncti.
Tres dantur sententiae. Quidam tenent quolibet in casu satis­
fieri (72); plures negant (73). Alii ita distinguunt: si bona fide sacerdos
errorem commisit, quo impeditus est quominus indulgentiam altaris
privilegiati lucraretur, ad restituendam eleemosynam non tenetur, sed
potest ac debet supplere lucrando aliam indulgentiam plenariam pro
defuncto cui Missam applicavit (74); si mala fide, aliter dicendum.
Prima sententia nequit sustineri, quia obstat responsio /S. C.
(70) S. C. Ep. ct Tlcg., 15 dcc. 1856.
(71) S. C. Indulg., 16 febr. 1852; Decreta aulh., n. 351.
(72) S. Alph., I. c., n. 329, cuius tamen sententia satis clara non videtur; Elbel, confer.
18, de. oblig. celebrandi, n. 210; Roncaglia, l. c., cap. 7, q. 7, reap. 2; Lehmkuhl, l. c., II,
n. 271; Bucceronl, l. c., n. 624.
(73) Lugo, l. c., n. 39; Gasparri, l. c., n. 590; D’Amiibale, l. c., § 69, qui addit: «nisi
postea (sacerdos) lucretur indulgentias In alio altari privilegiato ».
(74) Many, l. c., n. 57; Génicot, l.c., n. 233; Bcringer, Indulgences, Paris 1890,1, p. 462 ss.;
Noldln, l. c., n. 184, 2.

606

LIBER IV - PARS Π - CAPUT Π

Indulg., 16 febr. - 2 maii 1852 (75), qua declaratum fuit eum qui al­
taris privilégiât! indulgentiam non lucratur, suae obligationi satisfa­
cere non posse applicando aliam indulgentiam plenariam defunctis,
pro quibus ad altare privilegiatum celebrare debebat. Ratio theologica
huius doctrinae manifesta est: indulgentia altaris privilégiât!, cum sit
adnexa celebrationi divini sacrificii in tali altari, non pendet, secundum
communem doctrinam, a dispositionibus sacerdotis; hinc certiorem
profecto quam ceterae indulgentiae plenariae habet effectum, quippe
quae multum pendent a dispositionibus illius qui eas lucrari in­
tendit.
Neque altera sententia admitti potest; nam S. C. Indulg. in Briocen., 22 febr. 1847, ad 3 (76) declaravit, sacerdotem, qui tenetur appli­
care defuncto indulgentiam altaris privilégiât! et eam bona fide non
lucratur, satisfacere suae obligationi si lucretur et applicet aliam indul­
gentiam plenariam. Hanc responsionem minime sustulit seu correxit
responsio posterior an. 1852 supra citata. Haec enim statuit ius, prior
continet benignam concessionem in favorem bonae fidei; ita ambas re­
sponsiones conciliat ipsa S. Congregatio in resp. 24 iul. 1885 (77).
Quocirca tenenda est tertia sententia. De conditionibus requisitis
pro lucranda indulgentia altaris privilégiât!, vide n. 719 ss.

Quaeri potest an bonae fidei aequiparari queat causa gravis, seu physica
seu moralis, qua sacerdos impeditur quominus celebret in altari privilegiato.
Videtur affirmandum, quia rationabiliter praesumitur, nisi aliud constet, obla­
torem consentire.
Si Missa celebrari nequit in templo vel altari ab offerente indicato, ex. gr.
quia est interdictum, sacerdos potest ac debet, ex praesumpta oblatoris vo­
luntate, alibi celebrare (78).
Loci circumstantia non urget, si ratio propter quam apposita fuit, penitus
cessavit; puta si fidelis petiit Missam in tali ecclesia vel altari ob commodi­
tatem familiae quae iam exstincta est aut alibi commoratur.

659. An et quale peccatum sit loci mutatio. — Culpa circa mu­
tationem loci aliquando nulla est, plerumque venialis, raro mortalis.
Nulla est, quoties oblatoris intentio aeque vel melius adimpletur
per celebrationem in alio templo aut altari; ex. gr. si fidelis voluit
Missam pro defuncto in tali altari privilegiato, unice quia est privile­
giatum, sacerdos licite celebrare potest in alio altari pariter privile(75) Decreta auth., n. 357.
(76) Ibid., n. 339.
(77) Acta S. Sedte., vol. XVIII, p. 94. Cfr. Beringer, l. c., p. 409 8.. Many τ c
(7 8) Lugo, l, c.. n. 12; S. Alph., I. n, n. 329; Elbcl-Blerbauin, conf. 18 dc oblia cclr·
brandi, n. 449; Salmant., I. c., eap. 5, n. 18 S8.; Lacroix, lib. IV, n. 823 es *

giato; item si petita fuit Missa pro defuncto in altari non privilegiato,
celebrari potest in altari privilegiato (79).
Venialis est, si offerens petat Missam celebrari in determinato
loco ob specialem rationem, sed levis momenti; quaelibet causa rationabilis tunc excusat a peccato, puta si sacerdos egressus e sacristia
videat altare ab alio occupatum (80).
Mortalis per se, si locus determinatus fuerit ob causam gravem
adhuc perdurantem, ex. gr. ob commodum populi vel familiae, ob
specialem cultum alicuius Sancti etc. Ubi agitur de Missis fundatis,
peccatum letale non erit, nisi mutatio saepius fiat; quare venialiter,
seclusa causa, peccabit sacerdos, qui semel vel bis in mense alibi celebret (81).

if
■

S
■

iB
M
fl

'B
■
dl

660. An Episcopo competat facultas dispensandi. — 1. Quaerunt

9

DD. utrum Episcopus dispensare valeat circa diem vel locum Missae
celebrandae. Quidam affirmant generatim sive quoad Missas manuales
sive quoad fundatas, dummodo iusta sit causa et dispensatio ad tempus
et raro concedatur. Alii tribuunt hanc facultatem Episcopo solum
relate ad Missas fundatas.
Vera ac propria facultas dispensandi Episcopo minime competit.
Id certum omnino est ex cc. 1517, 1551, nisi fundator seu offerens
expresse eam tribuerit. Ratio, quia agitur de commutatione piae voluntatis, quae fieri non potest nisi a suprema auctoritate ecclesiastica. Episcopus declarare tantum valet, auctoritative equidem, in hoc vel illo
casu haberi causam iustani excusantem; hinc expedit in praxi ut, quantum fieri potest, res indicio Ordinarii deferatur. At, ubi agitur de dispensatione seu commutatione, semper recurrendum est ad S. Sedem.
Hinc sententia, quam refert N. Alphonsus (82), nonnisi sensu praefato i. e. cum debita restrictione admittenda est.

'■

An Ordinarius ex can. 81 in casu gravis et urgentis necessitatis, quando
recursus ad S. Sedem sit impossibilis aut difficilis, dispensare valeat!
Praescriptum can. SI respicit leges mere ecclesiasticas et dispensationes
proprie dictas. In casu, contra, agitur de re haud parum diversa, ut ex dictis
liquet. Proinde, speculative loquendo, videretur negandum. Nihilominus, si
revera verilicentur conditiones de quibus in can. 81, censemus ob quamdam
analogiam aut epikeiam Ordinarium dispensare seu commutareposse.

B

(79) Lugo. /. r.. n. 36
S. Alph., I. c.; Gasparri, L <*., n. 590.
(80) Lugo, Z. c.. n. 38, 10; Lacroix, Z. c·, n. 824; S. Alph.. L c.
(81) Lugo, /. r., n. 36 ss.; Lacroix. Z. c.. n. 823 s.; S. Alph., Z. c.;Many. Z.r.. n. 65.
(82) Loc. cit.; Lacroix. Z. c.. n. 824, lib. VI. part. II. n. 120; Barbosa, Zte offic. ei potest.
Episc., alleg. 24, n. 36.

I
■

1

||
:l
Ί
■
I
j

B

B
B

B
B

B
B
■

B

■

B
1·
■
I I
|·

■

608

LIBER IV - PARS Π - CAPUT II

2. Missae manuales quae in ecclesiis seu sanctuariis ob fidelium
peculiarem devotionem cumulantur, posita tabella, de qua n. 657, 4,
alibi celebrari possunt sine ullius permissione, quia praevius consensus
oblatorum adest.
Si tabella, contra 'praescriptum can. 836, posita non sit, Episcopus
non potest sua ordinaria potestate permittere, ut Missae quae in ec­
clesia seu sanctuario celebrari nequeunt, alibi celebrentur. Potest,
contra, si praescriptum cit. can. 836 non urgeat, et speciali aliqua dc
causa Missae in tali ecclesia celebrari nequeant debito tempore, dum­
modo ne obstet expressa voluntas offerentium.

661. Qualitas Missae. — 1. Si fidelis petit Missam pro defuncto,
sacerdos satisfacit per applicationem cuiuslibet Missae, etiamsi non sit
de requiem. Hoc certum est si Missa applicetur pro defuncto die festo
duplici, ut constat ex decreto S. R. C., 5 aug. 1662 (83), licet benefa­
ctores petierint Missam de requiem.
Pro certo id habemus etiam si Missa de Sancto vel de feria applicetur pro
defuncto die festo semiduplici aut simplici, in quo potest celebrari Missa dc
requiem, nisi offerens hanc Missam expresse petierit. Siquidem rationabiliter
praesumitur — nisi aliud constet — oblatorem petiisse solam Missae ap­
plicationem et non ritum, atque ideo voluisse se conformare usui univer­
sali Ecclesiae applicandi Sacrum pro defunctis, etiam in paramentis non
nigris.
Aperte id confirmatur declaratione S. C. Indulg., II april. 1840. Proposito
dubio: « Utrum sacerdos satisfaciat obligationi celebrandi Missam pro de­
fundo, servando ritum feriae, vel cuiuscumque Sancti, etiam si non sit semiduplex aut duplex»; responsum fuit: « Affirmative » (84).
Quidam allegant pro sententia negativa Decr. S. R. C. in Aquen., 3 mart.
1761, ad 7; sed immerito, quia decretum manifeste supponit expressam volunta­
tem offerentium de celebranda Missa pro defunctis, et quidem de requiem (85);
quo in casu, ut supra diximus, voluntas oblatoris certe impleri debet.

2. Si fidelis petierit expresse Missam de requiem, et sacerdos, qui
eam acceptavit, celebret Missam de Sancto aut de feria, satisfacitne
suae obligationi? Plures censent sacerdotem satisfacere quoad applica­
tionem Missae, sed non quoad ritum. Proinde, aiunt, nec tenetur aliud
Sacrum applicare pro defuncto, nec stipendium restituere offerenti,
(83) Decreta authentica, n. 1238.
(84) Decreta authentica, n. 281. Nonnulli, ex gr. Gasparri (l. c., n. 595), citant etiam re­
sponsionem S. R. C. in Brugcn., 12 sept. 1840, ad 7. Haec responsio in novissima editione
Decretorum auth. non refertur. Cfr. vol. II, p. 193, n. 2811.
(85) Cfr. Decreta auth., n. 2461.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

609

sed tantum debet celebrare Missam de requiem, applicando eius suf­
fragia pro anima defuncti (86).
Verius ita videtur distinguendum. Si fidelis expresse et quidem
sub conditione sine qua non, quod numquam praesumi debet, petierit
Missam de requiem, sacerdos per celebrationem Missae de Sancto aut
de feria, procul dubio non satisfacit obligationi susceptae, ideoque
tenetur aut eleemosynam offerenti restituere aut Missam de requiem
ad eius intentionem celebrare.
Si fidelis postulaverit quidem Sacrum de requiem, non tamen sub
conditione expressa sine qua non, sacerdos per celebrationem Missae de
Sancto vel de feria oneri suscepto satisfecit, nihilque ulterius agere
tenetur.
Practice sacerdos studiose curet, ut voluntas offerentis eleemosy­
nam, quantum fieri potest, adamussim impleatur.
3. Si offerens petit Missam pro vivis, sacerdos satisfacit per cele­
brationem cuiuslibet Missae, etiam de requiem, dummodo expresse et
consulto petita non fuerit Missa in paramentis alterius coloris praeter
nigrum. Ratio primi, quia petitio Missae pro aliquo vivo importat solum
per se applicationem fructus ministerialis, non autem ritum; porro
fructus ministerialis idem est in omnibus Missis; ratio secundi, quia
expressa oblatoris voluntas, si rationabilis sit, adimpleri debet (87).
4. Si oblator velit Missam votivam alicuius Mysterii vel Sancti,
sacerdos diebus festis duplicibus satisfacit celebrando et applicando
Missam conformem Officio, cum petitam Missam ritus diei non permit­
tat; licet, uti patet, consultius sit, quantum fieri potest, ut intentioni
erogantis eleemosynam satisfiat per Missam votivam. Id explicite decla­
ratum fuit a S. R. C. in Plurium Dioecesium, 13 iun. 1899, ad IV (88).
Illud intelligas, dummodo oblator expresse et sub conditione sine
qua non Missam votivam non petierit: quod practice vix umquam sup­
ponendum.
In semiduplici aut simplici, item si petita fuit Missa votiva, idem
dicendum ac supra (n. 1 et 2).
II vel sollemnem, i. e. eum dia­
5. Si fidelis petit Missam cantatam
cono et subdiacono, sacerdos applicans Missam lectam, valide quidem
applicat, sed non satisfacit suae obligationi, uti aperte declaravit
(86) Cfr. Gasparri. I. c.; Many, L c., n. 52, 2°; Lehmkuhl, l. c., n. 271 s.
(87) Dccr. S. R. C., 13 oct. 1856 a nonnullis AA. allegatum decet in noviss. edit. De­
cretorum auth. Cfr. vol. II, p. 393.
Declaratio S. C. C. Romana, 27 aug. 1895 (cfr. Acta S. Sedis, p. 125). a quibusdam citata
pro sententia affirmativa, non est praecise ad rem» atque ideo ex ca nil certi erui potest.
(88) Decreta authentica, n. 4031. Cfr. S. Thom., in IV Dist. 45, q. 2, a. 3, q. 1, ad 5;
Lacroix, Z. c.. n. 371; S. Alph., Z. c., n. 422.

610

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

S. C. do Prop. Fide, 8 iun. 1844 (89); et ideo tenetur ad Missam can­
tatam vel sollemnem celebrandam, at sine applicatione fructus mini­
sterialis pro ipso fideli.
E contrario, sacerdos abunde satisfacit, si offerens petierit Missam
lectam, et ipse celebret Missam cantatam, aut si petierit Missam cum
cantu sine ministris, ipse autem celebret Missam sollemnem.
Mutatio in qualitate Missae non excedit, generatim loquendo, cul­
pam venialem, dummodo applicatio sit valida. Si id grave valde sit
oblatori, aut frequenter fiat, potest esse etiam mortale.
662. Personalis celebratio Missae. — 1. Sacerdos in genere potest
Missam celebrandam et applicandam alii sacerdoti committere, quia
non praesumitur oblatorem voluisse personalem celebrationem et ap­
plicationem illius sacerdotis cui eleemosynam primo tradidit.
2. At si explicite vel implicite offerens significavit se velle perso­
nalem celebrationem et applicationem, quia, ex. gr., sacerdos est prae­
ditus singularis pietatis fama, hic alium sacerdotem sibi substituere
nequit; secus peccat venialiter (et forte etiam mortaliter, si oblator
id graviter ferat), nisi sacerdos substitutus sit magis aut aeque pius,
vel causa iusta excuset (90).
Si presbyter, voluntate offerentis non servata, Missam tradiderit sacer­
doti, quem scit minus pium, aut cuius pietatem ignorat, in alia Missa quain
celebrat, tenetur, iuxta nonnullos (91), ut suae obligationi plene satisfaciat,
applicare oblatori fructum particularem, quem Missa ob devotionem sacer­
dotis ex opere operanti» producere solet.
De hac obligatione tamen non constat.
Si personalis celebratio Missae petita fuerit ab offerente ut conditio
sine qua non, sacerdos committens alii presbytero Sacrum faciendum
oneri suscepto minime satisfacit; idcirco tenetur aut eleemosynam
oblatori restituere, aut ipsemet aliam Missam celebrare.
(89) Collect. S. C. dc Prop. Fide, n. 883.
(90) Lacroix, lib. VI. n. 132; S. Alph., I. c., n. 321; Pasqualigo, 7. c., q. 976.
(91) Gasparrl, l. r., n. 598.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

611

Articulus IV.

De obligatione celebrandi ratione beneficii,
praecepti seu obedientiae, promissionis et voti.
663. Obligatio celebrandi ratione beneficii. — 1. Haec obligatio
est iustitiae, et respicit non solum Missam vel quotidie vel aliquibus
tantum diebus ex fundatoris voluntate celebrandam, sed etiam cir­
cumstantias celebrationis ab eodem fundatore praescriptas, ex. gr.
locum, tempus, num Missa sit lecta vel cantata etc. Cfr. can. 1475,
§ 1. Ad circumstantias quod attinet, vide n. 656 ss.
2. Beneficiarius tenetur Missam celebrare et applicare ad mentem
fundatoris, nisi aliud omnino constet. Quare non potest Missam ad aliam
intentionem, pro stipendio recepto, applicare.
Dicimus omnino constet, quia praesumitur fundatorem velle tum celebra­
tionem tum applicationem Missae, uti pluries declaratum fuit a S. C. Concilii,
ex. gr. in Tincn., 18 aug. 1668 (1). Quod si omnino constet fundatorem petiisse
solam Missae celebrationem, beneficiarius potest eam applicare, uti patet, ad
mentem dantis eleemosynam.

3. Non tenetur per se ipse beneficiarius Missas celebrare, sed potest
alii sacerdoti celebrandas committere, nisi fundator expresse petierit
personalem celebrationem (2).
4. Si beneficiarius, qui habet onus Missae quotidianae, non tenetur
per se ipse celebrare, his diebus quibus non celebrat, curare debet ut
per alium celebretur (3).
5. Ubi personalis celebratio imposita fuerit, certe beneficiarius te­
netur per alium celebrare, quando ipse non celebrat, st fundator expresse
id expresserit.
Quod si onus Missam quotidie celebrandi per se ipsum imponitur
pure et simpliciter beneficiate, ex praesumpta fundatoris voluntate
huiusmodi onus personale admittit aequitatem canonicam, uti iure
antiquo constabat ex decretali Alexandri III (c. 11, x, de praeben(1) Cfr. Bcnod. XIV, l. c., cap. 9, n. 2; Pallottlnl, tom. XIII. v. Missa. § 1 ; S. Alph.,
I. c., n. 332; Gasparri, l. c., n. 622 88.; Many, l. c., n. 54; Noldin. i. c., n. 195; Wernz, l. c.,
n. 536.
(2) Boned. XIV, l. c.; Lacroix, lib. IV, η. 817; Pasqualigo, l. c.. q. 965; Gasparri, Z. c..
n. 621; Many, Z. c., n. 84.
(3) S. C. Concilii Collcn., 18 sept. 1683, ad VI; Ipporeffien., 24 febr. 1872, etc. Cfr.
Thesaur., t. CXXXI, p. 169 ss.; Acia S. Sedis, vol. VII, p. 181 ss.

612

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

dis etc., in, 5), adeo ut beneficiatus possit aliquando Missae celebra­
tionem interrumpere, quin teneatur per alium celebrare (4).
6. Quoties beneficiatus potest licite a celebratione vacare? Distin­
guendum est inter varias causas vacationis. Communiter hae recen­
sentur: honestas seu devotio, infirmitas, impedimentum.

1° Si causa vacationis sit honestas seu devotio, de qua loquitur Alexander III, i. e. defectus devotionis vel dispositionis, ratio humilitatis ac reverentiae, quidam tenent, beneficiatum vacare posse etiam una die per hebdomadam, quin teneatur supplere per alium (5); alii dicunt nonnisi una vice
singulis mensibus posse vacare (6).
Diebus vero quibus licet sacerdoti vacare a Missa, nullatenus potest Sa­
crum ab eo applicari pro stipendio accepto; nam sola ratio, cur applicationem
Missae possit omittere, est, quod ipse a Missa dicenda vacat. Ita expresse
declaratum fuit a S. C. Concilii in cit. Collen. ad IV (7).
S. Alph. (Z. c.) admittit posse aliquando, sed raro, puta quater aut quin­
quies in anno, sacerdotem pro se vel pro suis gratis celebrare iis diebus, quibus
alias licite vacet: sed S. C. C. in cit. Collen. proposito dubio (ad III), respon­
dendum censuit: « Negative ». Hinc sententia S. Doctoris et aliorum sustineri
nequit (8).
2° Si causa est infirmitas, et fundator expresse dispensaverit benefi­
ciatum seu capellanum a celebratione hanc ob causam, toto infirmitatis tempore
potest sacerdos vacare a celebratione, quin teneatur per alium supplere.
Quod si nihil a fundatore de casu infirmitatis cautum fuerit, et haec ultra
quindecim circiter dies non duret, certe beneficiatus non tenetur per alium ce­
lebrare, ut pluries declaravit S. C. Concilii, v. gr. in Romana, 4 iun. 1689, et
17 nov. 1695; idque ex praesumpta fundatoris voluntate, nec non ex ipsa ca­
nonica aequitate.
Plures ad unum mensem extendunt hanc concessionem (9); imo quidam
apud S. Alph. (Z. c.) extendunt, at improbabiliter, ad duos menses. Putamus
secundam sententiam esse probabilem neque ei adversari declarationes S. C.
Concilii.
Si beneficiatus ob infirmitatem impotens omnino sit ad celebrandum, et
aliunde non habeat unde vivat atque ad titulum beneficii seu capellaniae ordi­
natus fuerit, tunc, toto tempore impotentiae, non tenetur per alium satisfacere,
ut eadem S. C. declaravit, v. gr in Pistorien., 5 febr. 1650, et in Patavina, 24
(4) S. C. Concilii Collen., 18 sept. 1683. ad 1 et 2.
(5) Barbosa. I. c., n. 31; Lacroix, I. c., n. 830; Monacclll, part. Ill, Λρρ. IslruzioM 5,
n. 11; S. Alph., I, c., n. 332 ex Busembaum ; Ferraris, v. Missa, art. 3, n. 19; D’Annibale,
Z. c., Ill, § 69, not. 55; Lehmkuhl, I. c. n. 273, not. 1.
(6) Giraldi. op. cit., part. I, sect. 366. Huie sententiae favere videtur Many Z c η. 85.
Cfr. etiam Gaspard, l. c., η. 626.
‘
»..,··
(7) Cfr. Lacroix, Z. c.; Pasqualigo, Z. c., n. 1194.
(8) Cfr. Gaspard, l. c.; Many, Z. c., n. 86
(9) Laymann. Z. c., tract. 5, cap. 3, η. 7 ;S almant.. I. c., cap. 5, n, 35; S. Alph., I. c.,
η. 333; D’Annibale, Z. c.; Many, Z. c.t 2°,

4

DE OBLIGATIONE QELEBBANDI

613

april. 1655. Id valere censemus etiam si beneficiatus non fuerit ordinatus ad
titulum beneficii, dummodo sit vere impotens et nihil alias habeat unde vivat.
3° Si causa est impedimentum, et quidem rationabile, ex. gr. iter, bene­
ficiatus potest vacare a celebratione Missae per unum aut alterum diem, quin
teneatur per alium supplere; imo si impedimentum est diuturnum, ex. gr.
iniusta detentio in carcore, repeti debent, probabilius, quae de infirmitate
dicta fuerunt.
664. Missa conventualis. — Nonnulla breviter de hac Missa sunt
exponenda.
1. Ratione beneficii omnia Capitula (patriarchalia, metropolitana,
cathedralia et collegiata) debent quotidie Missam applicare pro benefa­
ctoribus in genere (cc. 413, 417).
2. Consuetudo etiam immemorabilis, qua Capitulum Missam non
celebret, aut non applicet pro benefactoribus in genere, est corruptela,
ut docet Benedictus XIV in Const. « Cum semper oblatas », 19 aug. 1754.
3. Capitulum indiget induito apostolico, ut eximatur ab onere
Missae conventualis. Aliquando S. Sedes indulget ut ratione pauper­
tatis Missa conventualis locum habeat tantum diebus festis; sed ab
ea penitus dispensare non solet.
4. Omnes, qui choralia beneficia in Capitulo possident, tenentur ad
Missam conventualem celebrandam et applicandam, adeo ut Episcopus
eximere nequeat aliquem capitularem ab huiusmodi onere (10).
5. Missa conventualis cum cantu celebrari debet; tunc solum licet
hebdomadario hanc Missam sine cantu celebrare, cum in Ecclesia, pon­
tificali ritu vel alius loco Episcopi celebrat (can. 413). Secus requiritur
indultum apostolicum; nec suffragatur contraria consuetudo.
6. Celebranti Missam conventualem dari debet eleemosyna. Porro
servari potest consuetudo hanc eleemosynam desumendi vel ex cumulo
distributionum vel ex reditibus omnium praebendarum per contribu­
tum (can. 417, § 3) - (11).
7. Capitularis infirmitate detentus non tenetur eleemosynam prae­
bere sacerdoti capitulari, qui ipsius vicem supplet in Missae conven­
tualis celebratione et applicatione, nisi statuta capitularia vel parti­
cularis consuetudo aliud ferant (can. 417, §2).
8. Si quis eodem die urgetur onere Missae sive pro populo sive
conventual!, hanc ipse celebrare et applicare debet per se, illam per
alium aut per se die sequenti (can. 419, § 2).
(10) S. C. Concilii Albint/ancn., '21 april. 1844.
(11) S. C. C. Lucana, 28 febr. 1750; S. Severini, 24 mart. 1764; Aesina, 9 sept. 1843;
Monastcricn., 10 ian, 1846.

61 1

LIBER IV - PARS ΓΙ - CAPUT 1Γ

9. Ad horam et ordinem quod spectat celebrandi Missam conventualem, Rubricae generales Missalis, § XV, servari debent. Nulla hac
in re consuetudo, licet immemorabilis, prodesse potest (12).

Aliae Missae, praeter conventualem, quae cum assistentia choralium olim
celebrari debebant, hodie extra chorum legi debent, post propriam horam
canonicam. Excipiuntur tamen ab hac regula Missae in Litaniis maioribus et
minoribus, in festo Nativitatis Domini, in anniversariis creationis et corona­
tionis Summi Pontificis, electionis et consecrationis Episcopi, nec non in anni­
versario ultimi Episcopi defuncti, et omnium Episcoporum aut canonicorum;
et omnes Missae ex fundatione (13).
665. Obligatio celebrandi ratione praecepti seu obedientiae. —
1. R. Pontifex praecipere potest omnibus sacerdotibus, tam saecularibus
quam religiosis, Missae celebrationem cum applicatione. Hoc est certis­
simum. Sufficit in mentem revocare ea quae de Missa pro populo cele­
branda et applicanda diximus (n. 606 ss.).
2. Haec potestas verius competit etiam Episcopo relate ad sacer­
dotes dioecesanos saeculares. Nonnulli id negant; alii dubitant. Sedes
Apostolica, cum in aliquibus gravibus circumstantiis Missae celebra­
tionem iubet, non solet exigere eiusdem applicationem; expedit ut
etiam Episcopi hanc S. Sedis prudentiam imitentur, et nonnisi raro
sacerdotibus imponant Missae applicationem (14).
3. Sententia negans quoad R. Pontificem, falso nititur fundamento,
et caret probabilitate. Ecclesia, aiunt, nequit praecipere actum inter­
num; atqui Missae applicatio est actus internus; ergo. Ecclesia, bre­
vissime respondemus, potest praecipere actum internum; et a fortiori
actum mixtum, i. e. actum partim internum et partim externum; iamvero applicatio Missae est actus internus vel saltem mixtus; ergo.
4. Superiores regulares praecipere valent suis subditis etiam in
virtute sanctae obedientiae ut celebrent secundum intentionem a con­
stitutionibus praescriptam vel ab iisdem Superioribus statutam, salvis
exceptionibus a constitutionibus aut a legitima consuetudine san­
citis (15).
Haec sunt notanda:
a) Sacerdotes religiosi tenentur ex iustitia Sacrum applicare ad intentio(12) S. R. C. Λιιαηιιη, 16 febr. 1630, ad I, n. 525; Conarcualionis Montis Coronae, 22
ian. 1701, n. 2067; Venusina, 9 aug. 1760, n, 2159; Satullarum, 29 uov 1856 ad I n 3039·
Saelcn., 22 mail 1871, ad II, n. 3250.
’
’ ’
’
(13) Rubricae ad normam Bullae · Divino afflatu », tit. XII.
(14) Gasparri, l. c., n. 638; Lchmkuhl, Z. c.. n. 282; Noldin, Z. c n. 196.
(15) S. C. dc Religiosis, Suessioncn. d aliarum, 3 maii 1911 Cfr. Ada A post. Sedis,
vol. VI, p. 231.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

615

nem praescriptam a Superioribus, si stipendia Missarum ab iisdem Superioribus
accipiantur eo pacto, ut per subditos Missas celebrari curent; tenentur ex
obedientia, si vi potestatis dominativae, qua in subditos pollent Superiores,
Missae applicationem ipsi iniungant, aut vi constitutionum Missas praescri­
bant, quae ab bis exiguntur ad certam intentionem.
b) Si religiosi contra praeceptum Superiorum agunt, valide ad aliam
intentionem applicant, sed illicite; et quidem si ex iustitia tenebantur Missam
celebrare et applicare, certe peccant graviter; si ex obedientia, graviter vel
leviter aut nulla ratione peccant, prout Superior sub gravi vel sub levi aut
nullatenus sub peccato intendat subditos obligare.
c) Constitutiones Missas iniungentes plerumque sub peccato non obli­
gant, at nihil sub obligatione regulae praescribitur quod etiam sub peccato
praescribi non possit (16).
d) Si Superior iniungit Missam simpliciter ad suam intentionem, sa­
cerdos nequit alios fructus pro libitu applicare. At Superioris praeceptum non
extenditur ultra finem ab eo intentum. Quare si ex sola obedientia, seu ex
praecepto Superioris aut ex constitutionibus, Sacrum fieri debeat, sacerdos
potest sibi vel aliis applicare reliquos fructus, qui directe non conferunt ad
finem intentum; ex. gr. si Missa exigitur ad impetrandam sanitatem alicuius
infirmi, ceteri fructus praeter impetratorium possunt aliis applicari.
e) Si Missa iniungitur pro rivis, potestne fructus satisfactorius appli­
care defunctis! Quidam affirmant, sed merito dubitat Gasparri (17) cum aliis,
quia fructus satisfactorius etiam viventibus prodest. Item si Missa iniungitur
pro dejuncto, nequit sacerdos fructum impetratorium et propitiatoriuin vi­
ventibus applicare, cum hi fructus etiam defunctos iuvent aut iuvare possint
(16) Gasparri, l. c., n. 637; Lchmkuhl, l. c., n. 283.
Quoad sacerdotes Societatis lesu haec teneas:
1° Religiosi S. I., qui Missas (idem valet dc precibus) iniunctas non celebrant, per se
loquendo non peccant, quia nullum stricte imponitur praeceptum, nec alia est obligatio, nisi
ex regula, quae per sc non obligat sub peccato.
2° Attamen peccant Superiores, si ex negligentia non curant, ut designentur qui Missas
celebrant vel orent praesertim pro fundatoribus et benefactoribus. Ita responsum est Romae,
ann. 1601. Non satisfacit regulae, qui Missas celebrandas per alium celebrat, quia est onus
personale. Sic responsum Pror. Rheni, ann. 1634.
3° Satisfacit illo, qui alium rogat, ut vice sua hodie vel hac hebdomada celebret, alio
die vel alia hebdomada ipse compensaturus. Item satisfacit, qui praevidens difficultatem
pro hebdomada sequenti, Sacra in hebdomada, quae praecedit, anticipat.
i ° Missae pro defunctis Societatis iniunctae non obligant sub peccato, sive determi­
nentur per generales constitutiones Ordinis, sive ex regulis particularibus, sive ex praescripto
Superiorum. Ratio est, quia, nisi decedat praeceptum obedientiae, haec habent rationem sim­
plicis mandati.
5° Missae affixae tempori, ex. gr. quae legi debent qualibet hebdomada vel quolibet
mense, si hoc tempore celebrari non potuerint ob impedimentum vel morbum, postea non
sunt necessario supplendae, sed omitti possunt. Sic responsum est Prov. Rheni, anu. 1585.
E contrario si omissae fuerint ex negligentia, postea suppleri debent. Ita responsum est Prov.
Tolosanae, ann. 1629.
6° Si Missae (vel preces) inlungantur ad tempus indefinitum, satis est eas dicere ad
duos vel tres menses. 8ic responsum est Prov. Neapol., a. 1603.
Cfr. Lacroix, lib. IV, n. 136 ss.; lib. VI, part. II, n. 146; Oswald, Commentarius, n. 825;
Bucceronl, Z. c., n. 632 s.; Gury-Ball., L c., n. 180 ss.; Noldin, l. c., n. 681.
(17) Loc. cit., n. 640.

616

LIBER IV - PARS II - CAPUT Π

5. Confessarius potest Missae applicationem sacerdoti poenitenti
iniungere pro poenitentia sacramental!; et nisi aliud expresse dixerit,
praesumitur exigere Missae applicationem distinctam et separatam,
non autem aliis communem. Idem dicas de Missa iniuncta a Superiore
fori externi, quicumque is sit.

666. Obligatio celebrandi ratione pro H issionis et voti. — 1. Ali­
quando ex promissione improprie dicta non oritur obligatio celebrandi
et applicandi Missam, quia promittens non intendit veram obligatio­
nem assumere, quia non est vera promissio. Quo in casu, uti patet, sa­
cerdos omittens applicationem Missae, nullum peccatum committit (18).
2. Si agitur de vera promissione, i. e. serio et cum animo sese obli­
gandi facta, sacerdos tenetur stare promissis vel ex fidelitate vel ex
iustitia, prout ex fidelitate aut ex iustitia intenderit sese obligare (19).
Obligatio ex fidelitate per se levis est, etiam in re gravi. Hinc sacerdos,
Missam non applicans, per se leviter tantum peccat, iuxta communem
DD. sententiam.
Dicimus per se, quia culpa foret gravis in his casibus: a) si ex­
presse sacerdos voluerit se obligare sub gravi; — b) si Missam ei pro­
miserit, qui sub gravi celebrare tenebatur, ex. gr. ratione voti, eleemo­
synae receptae etc., ut eum ab obligatione liberaret.
In praefatis casibus obligatio potius ex iustitia esset, quam ex fi­
delitate, eaque per se gravis est.
3. Quaerunt DD.: 1° an sacerdos, qui pluribus Missam liberaliter
promisit, possit per applicationem unius Missae his omnibus gratuitis
obligationibus satisfacere; 2° an possit pro oblatore Missam applicare
prima intentione, pro promissario autem intentione secunda; 3° an
unum aliumve fructum sacrificii applicare queat promissario, reliquos
vero sibi aut aliis. Ita respondemus:
Ad 1. Si expresse sacerdos promisit singulis Missam distinctam, per
applicationem unius Missae certe non satisfacit omnibus obligationibus.
Si expresse promisit unicam Missam, certe satisfacit. Quod si promit­
tens non cogitavit de Missa distincta aut unica, vel nescit aut dubitat
quonam modo promiserit, item satisfacit, quia in dubio promissio
gratuita ita est intelligenda, ut sit promittendi quam minime onerosa,
ex l. 99 fi., de verb, signif.
Ad 2. Ut alibi diximus (n. 571), unica Missa satisfieri potest tum
obligationi iustitiae erga fidelem qui stipendium dedit, tum obligationi
(18) Gury, L c.. n. 370; Noldin. L c., n. 197; Gasparri. I. c., n. 642.
(19) Luro, Dr iustitia ct iure, disp. 23. n. 90; Sporer, trnet. 6, can ”·> n nn. c
lib. ΠΙ, n. 720; BaU.-Palm., tract. 8, part. Ill, cap. 2, η. 121 ss.
’ ’
’

λι,,ι,

P ’

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

617

fidelitatis erga promissarium, dummodo Sacrum applicetur pro fideli
prima intentione, pro promissario intentione secunda (20).
At si promittens intenderit serio sese obligare ad Missam appli­
candam iuxta vulgarem loquendi usum i. e. prima intentione, non
satisfacit in casu praedicto; secus satisfacit, quia titulus in ordine ad
Missae applicationem non est diversus ac distinctus omnino, cum di­
stinctam applicationem non exigat, sed unicam admittat, licet diversa
intentione. Proinde ex mente promittentis res pendet; in dubio praesu­
mitur sacerdotem ita promisisse, ut quam minime promissio sit onerosa.
Huc spectant quae alibi dicta fuere.
Ad 3. Si sacerdos unum tantum Missae fructum promiserit potest
reliquos fructus aliis applicare. Hinc si, ex. gr., uni promisit Sacrum
in gratiarum actionem pro accepto beneficio, alteri ad impetrandam
sanitatem, unica Missa utrique promissioni satisfacit, dummodo — fac
sedulo attendas — integram Missae applicationem non promiserit. Hoc
sensu, et non aliter, videtur admittenda doctrina quorumdam Do­
ctorum (21).
4. Si agitur de promissione onerosa, quae naturam habet contractus
bilateralis, obligatio iustitiae inde exorta, iuxta communiorem et pro­
babiliorem sententiam, gravis est. At opinio, quae negat obligationem
esse gravem, vere probabilis est, nisi expresse constet promittentem
voluisse sub mortali se obligare. Huic obligationi satifieri debet per
certam Missae applicationem cum omnibus suis fructibus.

Exemplum est in pia sacerdotum associatione, cuius statuta praecipiunt
ut pro socio defuncto Missa a sociis viventibus applicetur. Uti patet, socii vi­
ventes non ex sola fidelitate, sed ex iustitia ratione quasi-contractus tenentur
Sacrum applicaro socio defuncto, habituri vicissim post mortem Missae ap­
plicationem a sociis viventibus (22). Missa vi promissionis onerosae debita non
potest ad aliam intentionem pro recepto stipendio applicari.
5. Missa debita ratione voti obligat sub gravi vel sub levi, prout
vovens intenderit se obligare sub gravi aut levi (23). Id clare liquet
ex doctrina de voto (24).
(20) Ballorini ad Gury, l. c., n. 352; D'Annibale. I. c., n. 496, not. 1°; Gasparri,
n. 613; Many, l. c., n. 57.
(21) Sporer-Biorb., tract. 8, part. II, η. 298; Gobât, l. c., tract. 3, n. 144; Luro.
disp. 19. sect. 10, n. 193; Noldln, l. c., n. 197.
(22) Gasparri, l. c., n. 611, qui censet omittentes applicationem Missae non peccare mor·
taliter; Many, 7. c., 3".
(23) Lacroix, lib. VI, part. II, n. 162-166; Pasqualigo, I. c., q. 871 ss.
(21) S. Alph.. lib. Ill, n. 211 ss.; Laymann. lib. IV. tract. 4, cap. 3, n. 2 ss.; Salmant,.
tract. 17, cap. 1, n. 106 ss.; Sanchez, Decal., lib. IV, cap. 12. n. 5; Ball.-Palm., tract. 6,
sect. 2. cap. 3, n. 42 ss.

618

LIBER IV - PARS Π - CAPUT H

Articulus V.

De transmissione stipendiorum Missarum,
de vigilantia et adnotatione.
667. Missa alteri sacerdoti celebranda tradita. — 1. Si sacerdos
Missam celebrandam acceperit cum certa eleemosyna, et hanc Missam,
alteri celebrandam committat, integram eleemosynam tradere debet
adeo ut ne minimam quidem eius partem sibi retinere possit, nisi
«) aut oblator expresse permittat aliquid retinere, &) aut certo constet
excessum supra taxam dioecesanam datum fuisse intuitu personae (ex.
gr. ratione amicitiae, necessitatis, recompensationis etc.) - (can. 840, §1).
Ratio est, quia sacerdos stipendium pro Missa celebranda reci­
piens, ipsum stipendium non acquirit nisi titulo obligationis, quam as­
sumit, Sacrum celebrandi. Proinde si committit alteri sacerdoti Missam
celebrandam, eo ipso renuntiat susceptae obligationi, et consequenter
titulo retinendi stipendium.
Nec refert quod alteri sacerdoti tribuat stipem consuetam, et sibi
retineat excessum dumtaxat stipendii. Nam fidelis, qui tribuit eleemo­
synam supra taxam dioecesanam, cam totam praebet intuitu Missae ce­
lebrandae, ideoque tota debetur sacerdoti qui de facto celebrat. Igitur
sacerdos qui sibi retinet partem eleemosynae, id agit contra volunta­
tem offerentis, et sine ullo titulo, nisi certo constet de contraria eius­
dem voluntate, ut diximus in memorata exceptione.
2. Sacerdos retinens sibi partem stipendii peccat contra justitiam.
Id manifeste eruitur ex dictis, quatenus scii, deest titulus retentionis,
et ius ad integram eleemosynam ex voluntate oblatoris competit ce­
lebranti. Hanc sententiam uti certam habemus, re mature perpensa,
et oppositam censemus solida probabilitate carere (1).
Peccatum in casu est in genere suo grave, sed parvitatem materiae
admittit; quare applicanda sunt quae de furti gravitate dicuntur.
Sacerdos, qui partem stipendii sibi retinuit, tenetur, ut palam est, eam
restituere. Restitutio autem, iuxta communiorem et probabiliorem sententiam,
fieri debet celebranti, si inveniri possit sine gravi incommodo, non autem, ut
(1) Cfr. Lacroix, l. c., n. 135; Sporcr, I. c., n. 369 s.; S. Alph., I. c., n. 322· Do \ngeli8
lib. III, tit. 41, n. 6; Bucccron’, l. c., n. 62 i ; Gasparri, l. c., n. 601; Many, l. c' n. 91- Arendt’
De laesione iusliliae commulalivae... hist, et erit., p. 5 ss.
.............
’
*

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

619

quidam opinantur, oblatori: siquidem translato in celebrantem onere, etiam
ius ad integrum stipendium ex offerentis voluntate in eum transfertur (2).
Si celebrans inveniri nequeat, et sacerdos qui partem eleemosynarum
retinuit, eam in opera pia adhibuit, S. Poenitentiaria solet eam condonare
cum monitione ut in posterum a similibus abstineat; si adhuc eam habet, aut
in proprios usus consumpsit, praecipere solet ut illa vel aequivalens in pia
opera impendatur.

3. Sacerdoti ne eo quidem fine licet partem stipendii retinere ut
in pios usus impendatur: siquidem de iure tertii agitur. Hoc non semel
declaratum fuit a S. Sede (3).
4. Sacerdos, qui alteri Missas celebrandas committit, ne collybum
quidem, vulgo aggio, ex pecuniae permutatione provenientem, retinere
potest. Batio est quia secus integra eleemosyna non datur, cum ipse
collybus seu foenus ex permutata pecunia proveniens sit pars eleemo­
synae a fideli pro Missa celebranda traditae.

I
I
|
I
|

i
I
I
I
|
|

Quare si Titius plura Missarum stipendia extra Italiam, ex. gr., collegerit
et Missas in Italia celebrari curet, non potest sacerdoti in Italia celebranti
tantum tradere stipendii, quantum pro unaquaque Missa celebranda ipse extra
Italiam accepit, sed tenetur ei tradere etiam lucrum quod fortasse accepit,
exteram pecuniam in italicam permutando (4).
5. Qui Missarum stipes ad alios transmittit, potest certissime retinere expensas necessarias pro expeditione.
6. Si sacerdos Missam celebraturus partem stipendii sponte
cedat, dubitandum non est quin licite retineri seu acceptari pos­
sit (5).
7. Oblator, seu qui stipendium pro Missae applicatione dat, potest
permittere ut sacerdos illud ad alium transmittens, aliquid sibi reti­
neat: offerens enim, cum sit dominus stipendii, de ipso, uti vult, salva
iustitia et lege canonica, disponere valet.

1

|

Sacerdos, qui transmittit, potest rogare ut recipiens stipendium partem
oblati remittat. At requiritur ut sponte omnino recipiens eleemosynam remittat,
secus deesset ratio libcralitatis. Necesse non est, aliter ac olim, ut non rogatus
remittat, dummodo absit quaevis importuna petitio directa vel indirecta aliudve
incommodum. Antiqua disciplina ex praescripto Codicis paulisper mutata est.
(2) Cfr. S. Alph., i. c.; Sporer, t. c.; Marc, l. c., n. 1611; Gasparri. I. c.
(3) Decr. « Ut debita», n. 11; S. C. C., 19 lan. 1869, 25 lui. 1874, 24 aprll. 1875. Cfr.
Acta S. Sedis, vol. IV, p. 537 s.; vol. VIII, p. 108; vol. XXVI, p. 57.
(4) S. C. C., 21 nov. 1898. Cfr. Acta S. Sedis, vol. XXXI, p. 623 s.; Many. I. c., n. 96;
Ojetti, op. cit., v. Stipendium, n. 3846.
(5) Lugo, disp. 21, sect. 2, n. 32; S. Alph., I. c., n. 321; Gasparri, l. c„ n. 599; Many,
I. c„ 95.

40 — Cappello, De Sacramentis, I.

I
I
j

620

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

8. Ubi agitur de stipendiis ad instar manualium (cfr. n. 644),
legitime retinetur excessus supra taxam dioecesanam, nisi obstet mens
fundatoris; quare satis est remittere ad sacerdotem celebraturum solam
eleemosynam manualem dioecesis in qua Missa celebratur (aliter ac
antea; cfr. Decr. « Ut debita », n. 15), si pinguis eleemosyna locum pro
parte teneat dotis beneficii aut causae piae (can. 840, § 2). Porro, nisi
aliud constet, semper praesumitur pingue stipendium locum pro parte
tenere beneficii, capellaniae etc.
9. Si Missarum eleemosynae ad iura parochialia pertinent, vel qua­
tenus locum tenent congruae parochialis, vel quatenus ex statuto aut
legitima consuetudine dioecesis ad iura stolae referuntur, ex. gr. in
exsequiis aut benedictione nuptiali, parochus easdem Missas alii cele­
brandas committens nonnisi stipendium ordinarium tradere tenetur, et
quidem, attento praescripto cit. can. 840, § 2, ob paritatem rationis,
iuxta taxam dioecesis in qua Missa celebratur (6).
10. Qui Missas per alios celebrandas habet, eas quamprimum di­
stribuere debet (7), firmo praescripto can. 841 (n. 673); sed tempus
legitimum pro earundem celebratione (n. 657) incipit a die quo sa­
cerdos celebraturus easdem receperit, nisi aliud constet (can. 837).
Haec verba « nisi aliud constet » duplicem exceptionem admittunt,
scilicet: 1° si agitur de Missis pro urgenti causa oblatis; 2° si offerens
tempus celebrationis expresse determinaverit et Missa acceptata fuerit
tali tempore celebranda.

Iste can. 837 per se urget sub gravi et respicit administratorem causae
piae vel heredem aut exsecutorem testamenti, qui, ut primus oblator, Missas
distribuendas habet; non vero eum, ex. gr. Superiorem, qui obligationem cele­
brandi per se vel per alios in se iam suscepit. Ille enim arbitrio suo nequit
differre distributionem atque ita tempus legitimum augere.

11. Ordinarii locorum et Superiores religiosi, qui forte nimia copia
Missarum interdum gravantur, onere eas transmittendi ad alios non
tenentur; ex quo fit ut iisdem cito satisfacere nequeant. Onus strictum
(6) S. C. C. Monacen., 28 febr., 28 mart., 22 aug. 1871; Colonien., 25 iul. 1874, ad V;
IIildesicn., 21 ian. 1898; decr. « Ut debita·, n. 15; Paderboncn., 10 nov. 1917. Cfr. Acta
S. Sedis, vol. VIII, p. 75, vol. XXXVI, p. 672; Acta Aposl. Sedis, vol. X, p. 368 es.
(7) Ex decreto « Cum plures » S. C. do Prop. Fide, 15 iul. 1908 (cfr. Acia S. Sedis,
vol. XLI, p. 146; Ferreros, op. cil., p. 130 as.) non licet Missarum celebrationem committere
directe presbyteris orientalibus, neque Superioribus Congregationum religiosarum orienta­
lium. imo nec Praelatis orientalibus, qui vel Episcopi titulares sint, vel simplices Vicarii patriarchales; sed, ubi agitur do Ecclesiis rituum orientalium, Missae tradendae sunt per S. C.
pro Ecclesia Orientali (cfr. can. 257) vel per Delegatos Apostolicos in regionibus orientalibus
constitutos, aut per Antistites iurlsdictionem ordinariam in Oriente habentes sed solum pro
necessitatibus sacerdotum iis sublectorum. Hoc decretum, quatenus est lex pro latinis non
amplius urget post Codicem.
*

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

621

urgendi celebrationem quamprimum non imponitur, sed mere mo­
nentur ut id « curent pro viribus » (can. 844, § 1).
12. Qui habent Missarum numerum de quibus sibi liceat Ubere
disponere, possunt eas tribuere sacerdotibus sibi acceptis, dummodo
probe sibi constet a) vel eos esse omni exceptione maiores, — b) vel
testimonio proprii Ordinarii esse commendatos (can. 838). Alterutra
conditio ex ipsa rei natura postulatur.

668. An Episcopus prohibere possit quominus Missarum eleemosynae ad alios sacerdotes transmittantur. — 1. Ordinarius loci nequit
id vetare lege synodal! aut generali decreto, quia prohibere non valet
quae a iure communi expresse permittuntur: ageret quippe contra
ipsum ius commune. Nam can. 838 expresse permittit ut Missae, quarum
sacerdotes liberam habent dispositionem, aliis sacerdotibus celebrandae
committantur. Libera dispositio consideratur ex parte offerentis.
Istae Missae, de quibus libere disponere quis valet, tradi possunt,
etiam inscio Episcopo, sacerdotibus tum dioecesanis tum extradioecesanis.
Item lege dioecesana aut generali decreto nequit Episcopus prae­
cipere ut Missarum transmissio vel receptio nonnisi de consensu Or­
dinarii seu per Curiam episcopalem fiat. Huiusmodi enim praescriptio
limitaret facultatem iure communi concessam.
Quandoque S. Sedes, i. e. S. Congregatio Concilii, peculiarem facul­
tatem tribuit Episcopis vetandi huiusmodi Missarum transmissionem
ad alios sacerdotes praesertim extradioecesanos, ad tempus dumtaxat
et gravibus de causis.
In casu particulari et extraordinario Episcopus ob grave mot i cum
potest vetare ne Missae tradantur huic vel alteri sacerdoti, utpote
suspecto aut suspenso; item prohibere ne imprudenter tradantur sacer­
dotibus extradioecesanis non probe cognitis. Pariter praecipere valet,
iu iisdem rerum adiunctis, ut transmissio vel receptio Missarum fiat
per loci Ordinarium seu Curiam episcopalem.
2. Peculiare ius competit Episcopo quoad Alissas 1° fundatas;
2° ad instar manualium; 3° alicui sanctuario seu ecclesiae saeculari
oblatas; 4° cx piis voluntatibus celebrandas; 5° manuales intuitu causae
piae, aut in favorem pii operis etc., datas.
1° Si agitur de Missis fundatis in ecclesiis saecularium, Episcopus prohibere potest ne, Ordinario loci inconsulto, aliis sacerdotibus celebrandae tradantur; itemque vetare valet ne extra dioecesiin
mittantur sine Ordinarii consensu. Ratio est, quia loci Ordinarius habet
ius et officium sedulo advigilandi ut piae fundationes religiose atque
fideliter impleantur.

i

;

I
|
I
|
|
|
|
,|
[

622

LIBER IV - PARS II - CAPUT II

Huc spectat decisio S. C. Concilii diei 19 febr. 1921. Proposito dubio:
e An et quomodo dispositio Concilii provincialis N. (quae prohibet Missas cele­
brandas dare extra uniuscuiusque dioecesis ambitum, absque Ordinarii permis­
sione) sustineatur in casu »; die 19 febr. 1921 in Dioecesis N. respondit:
« Quoad Missas fundatas, vel ad instar manualium, vel manuales datas in·
tuitu causai piae: Affirmative; in reliquis servetur can. 838 C. I. C. » (8).
2° Idem dicas de Missis ad instar manualium, secundum ipsum
earundem conceptum (can. 826, §2; n. 644), cum ex piis fundationibus
proveniant.
3° Si agitur de Missis oblatis alicui sanctuario seu ecclesiae
saeculari, Episcopus vi iurisdictionis in illud sanctuarium seu eccle­
siam vetare potest, tum ne Missae, inconsulto Ordinario, sacerdotibus
dioecesanis tradantur, tum a fortiori ne extra dioecesim mittantur.
Ratio est, quia Episcopus in praedictam ecclesiam habet veram iurisdictionem et quoad huiusmodi Missas peculiare ius atque officium vi­
gilantiae et inspectionis.
Si ageretur de ecclesia regulari, seu de ecclesia exempta a iurisdictione Episcopi, ipsi praefata potestas non competeret, ut evidens est.
4° Si agitur de Missis ex piis voluntatibus celebrandis, Episco­
pus, qui est piarum voluntatum exsecutor ad normam can. 1515, prae­
cipere potest ne, inconsulto loci Ordinario, Missae celebrandae commit­
tantur sacerdotibus extraneis. Non posset tamen vetare absolute et
universim, quominus praefatae Missae aliis sacerdotibus, sive dioece­
sanis sive extradioecesanis, tradantur ad normam can. 838.
5° Si agitur de Missis manualibus, quae tamen datae fuerint
intuitu causae piae, in favorem pii operis, in finem religiosum vel caritativum attingendum in hac aut illa paroecia, intra fines dioecesis et
quidem in eius favorem etc., Episcopus ea omnia praecipere ac ve­
tare potest, quae necessaria vel opportuna videantur ad fideliter im­
plendam voluntatem pii oblatoris simulque ad procurandum bonum
causae piae, pii operis etc.

669. An et quamdiu onere Missarum teneatur qui aliis eas tradi­
derit. — 1. Qui Missas a fidelibus receptas aut quoquo modo suae
fidei commissas aliis celebrandas tradiderint, obligatione tenentur usque
dum (aliter ac antea; cfr. decr. « Ut debita », n. 6) acceptatae ab eisdem
obligationis et recepti stipendii testimonium obtinuerint (can. 839).
2. Haec addenda: 1° testimonium sive oretenus sive scripto sive
per testes fides dignos haberi potest ; — Γ2° suflicit epistola per publicos
tabelliones more ordinario transmissa; — 3° expedit tamen ut mit(8) Acta Apost. Sedis, XIII, p. 228.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

623

tatur epistola cum fide exhibitionis et receptionis, italice lettera con
ricevuta di ritorno; — 4° si ex furto vel incuria aut quasi alia etiam
fortuita causa stipendia Missarum in manus sacerdotis celebraturi non
perveniant, sacerdos committens non liberatur.
Ut cesset obligatio ex parte transmittentis eaque recidat in al­
terum sacerdotem, requiruntur tria: scii, ut una cum onere Missarum
mittantur quoque correspectivae eleemosynae, ut alter sacerdos ac­
ceptet revera huiusmodi onus, ut eleemosynae pervenerint in manus
acceptantis; quibus positis, obligatio Missarum gravat hunc sacerdotem
acceptantem, sed transmittens non liberatur de facto ab onere nisi post
habitum testimonium de acceptata obligatione et receptis eleemosynis.
Quamvis stipendium acceptum statim in dominium sacerdotis
transeat, et sacerdos tradens liberetur a sua obligatione, expedit tamen
ne pecunia tradatur, antequam Missae celebratae fuerint. Aliquando
verum praeceptum de hac re haberi potest, sive ex voluntate offerentis
sive ex peculiaribus adiunctis.
De transmissione Missarum ad Ordinarium vide n. 673.

670. An ex Missarum elee II losynis aliquid retineri possit in utili­
tatem sanctuarii seu ecclesiae, aut pro expensis sacrorum utensilium,
vel pro collatiuncula celebranti danda. — 1. Sine speciali Sedis Apostolicae induito nequit ex Missarum stipendiis aliquid retineri ut con­
sulatur decori et ornamento ecclesiae seu sanctuarii, etsi reditus desint,
nisi expresse habeatur consensus oblatorum.
Episcopi ulla facultate pollent id permittendi. S. Congregatio Concilii ad
dubium: «An liceat Episcopis, sine speciali S. Sedis venia, ex eleemosynis
Missarum, quas fideles celebrioribus sanctuariis tradere solent, aliquid detra­
here, ut eorum decori et ornamento consulatur, quando praesertim ea propriis
reditibus careant»; die 25 iul. 1874, ad VII, respondit: «Negative, nisi de
consensu oblatorum » (9). Hoc confirmatum fuit ab eadem S. C. decr. « Ut
debita », n. 11.
Iure quoque novo id vetitum esse, evidens est.

2. Si rector vel administratores ecclesiae sacerdotibus committant
Missas celebrandas, nihil omnino retinere possunt de stipendiis earundem, si ecclesia sufficientes habeat reditus; si vero ecclesia adeo sit
pauper ut celebrationis expensas ferre nequeat, retineri potest pars
stipendii, quae nullatenus debet excedere valorem expensarum, quae
pro ipsomet tantum Missae sacrificio sunt, necessario subeundae. Ita
ex Innocentii XII Const. « Nuper », 23 nov. 1697, in qua referuntur
(0) Acta S. Sedis, vol. VIII, p. 108 s,

- -n-

624

LIBER IV - PARS Π - CAPUT II

et confirmantur decreta S. C. Concilii de celebratione Missarum, 21 iun.
1625, 23 nov. 1697.
Duo igitur requiruntur: 1° ecclesia debet esse pauper omnino, scii,
impar expensis celebrationis ferendis; 2° retineri potest ex eleemosynis
Missarum portio stricte correspondons impensis celebrationis, et nihil
amplius. Imo Innocentius XII (l. c.) addit: «Et nihilominus eo etiam
in casu curandum (est), ut ex pecuniis quae supersunt, expensis ut
supra deductis, absolute tot Missae celebrentur, quot praescriptae
fuerint ab offerentibus eleemosynae ».
Haec omnia adhuc vigere, certum est.
Disputant AA., utrum in praefato casu ex Missis fundatis tantum
possit retineri pars stipendii, an etiam ex Missis manualibus (10). Sive
attentis relatis verbis decreti S. C. Concilii (ad VII) sive attenta ipsa
ratione, quae profecto militat pro utroque casu, probabilius, et vix non
certum censemus, id esse intelligendum tam de Missis fundatis quam
de manualibus.
An et quando pro expensis sacrorum utensilium exigi possit ali­
quid a sacerdote celebrante, vide n. 701.

Gasparri ( 11 ) hoc habet: «At si celebranti datur collatiuncula, e. g. cafeum, licite potest retineri ex Missae eleemosyna iustum pretium, nisi de col­
latiuncula praebenda, praeter eleemosynam, conventum tacite vel expresse
fuerit ». Id, nostra sententia, tunc solum admitti potest, cum celebrans ipse
sponte et libere omnino consentit ut ex Missae stipendio pretium collatiunculae detrahatur, et non eo inscio vel aegre consentiente.
671. Num qui Missarum stipendia pro aliis colligit possit ex iisdem
mercedem sui laboris retinere. — Plures affirmant cum S. Alphonso (12),
si quis in procurandis seu colligendis Missarum eleemosynis pro aliis
quasi ex munere sit deputatus, et labor vere mereatur mercedem; alii
negant (13).
Attenta resolutione S. C. C. in Tarraconen., 8 mart. 1905, tenemus,
collectori non licere sine consensu expresso ac libere praestito oblato­
rum et celebrantium, vel sine induito Sedis Apostolicae, aliquid ex
stipendiis retinere pro huiusmodi incommodo seu labore (14).
(10) Cfr. Bencd. XIV. Instil, eccl., 56, η. 13; De Synodo dioec., lib. V, cap. 9, η. 3; Dp
Alberti, Dc sacris utensilibus, cap. 13, η. 12; Gasparri, l. c., η. 674; Many. I. c., η. 136 s.
(11) Loc. cit., n. 608.
(12) Imc. cit., n. 322, dub. 3; Lehmkuhl, l. c., n. 281, 7; Gasparri, Z. c., n. 609.
(13) Piat, Comment, in Consi. Ap. Sed., p. 125; Fcrrores, op. cit., p. 105, n. 177.
(11) En facti species in Tarraconen., Renumerationis pro collectione Missarum: « Ex diu­
turno tempore in arehidioeccsl Tarraconensi quidam sacerdos, Ordinarii auctoritate, ma­
nuales Missas colligit ac sacerdotibus distribuit sibi retinendo quinque pro centum in retri­
butionem laboris, in emptionem librorum rationum atque in damni compensationem si forte

/

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

625

i

H
672. An et quando R. P. permittere
possit ut ex Missarum sti­

(

pendiis aliquid retineatur. — 1. Quod R. Pontifex permittere valeat,
pro suprema qua pollet in Ecclesia auctoritate, ut ex Missarum elee­
mosynis aliquid detrahatur in pios usus impendendum, extra, contro­
versiam est (15).
2. S. Sedes numquam aut fere numquam permittere solet ut pars
eleemosynae retineatur in privatam utilitatem, sed solum ob utilitatem
ecclesiae vel piorum operum.
Cum agatur de iure tertii, eatenus R. Pontifex id permittere potest,
quatenus causa iusta adsit; secus concessio foret illicita (16). Causa
iusta, generatim loquendo, est paupertas seu necessitas.
S. Sedes non solet concedere indultum perpetuum, sed solum ad
tempus, puta ad quinquennium vel decennium, et quidem cum debitis
atque opportunis cautelis ad praecavendos quoscumque abusus.
De reductione, condonatione et translatione Missarum, vide
n. 681 ss.

673. Onera Missarum Ordinario tradenda. — 1. « Omnes et sin­
guli administratores causarum piarum aut quoquo modo ad Missarum
onera implenda obligati sive ecclesiastici sive laici, sub exitum cuiusli­
bet anni, Missarum onera quibus nondum fuerit satisfactum, suis Or­
dinariis tradant secundum modum ab his definiendum » (can. 841, § 1).
« Hoc autem tempus ita est accipiendum ut in Missis ad instar ma­
nualium obligatio eas deponendi decurrat a fine illius anni intra quem
onera impleri debuissent; in manualibus vero, post annum a die susce­
pti oneris, salva diversa offerentium voluntate » (can. 841, § 2).
Id statutum iam fuerat in decr. « Vigilanti », 25 maii 1893, con­
firmatum atque explicatum in decr. « Ut debita », n. 4.
2. Haec, quoad sensum praescripti citati can. 841, sunt notanda:
1° Nomine Ordinarii intelligitur pro sacerdotibus saecularibus
et laicis Ordinarius loci, pro religiosis, eorum Superior maior, dummonetas adulteratas aliquando recipiat. Huiusmodi collector singulis annis pro I.S50 circiter
Missis collectis Archlopiscopo rationem reddit, qui praeterea dioecesano Missarum acervo
ob stipendii penuriam pro Missis celebrandis non parvas pecuniarum summas, quibus ipse
libere uti potest, applicat. Modo actualis Missarum collector, ob decretum H. S. C. De obser­
vandis et evitandis, 11 mail 1904, anxietate affectus, saltem ad tempus postulat facultatem
retinendi dictam stipendii partem; quod Archioplscopus enixis precibus commendat ». S. C.
C., re mature discussa, dio 8 mart. 1905, respondendum consuit: Pro oralia ad Quinquennium,
retinendi tria pro centenis, facto verbo cum SS.mo.
(15) S. C. C. Societatis SS. Salvatoris, 27 febr. 1903, ad IV; decr. < Ut debita·, n. 11.
(16) Cfr. Suarez, Dc Icqibus, lib. II, cap. 14; lib. X, cap. 6; De virtute et statu rtliu.,
tract. VI, lib. VI, cap. 9; tract. VU. lib. VI, cap. 16; Lugo, De iustitia el iure, disp. 22,
sect. 1» n. 2; disp. 23, sect. 1, n. 14; disp. 24, sect. 13, n. 312; Schmalzgr., lib. I, tit. 2,
n. 5G s.

626

LIBER IV - PARS IT - CAPUT Π

modo pertineant ad religionem exemptam, secus etiam pro ipsis Or­
dinarius proprius est Ordinarius loci.
2° Annus intelligitur civilis, ita quidem ut Missae ad instar ma­
nualium tradantur Ordinario sub exitum mensis decembris illius anni
intra quem celebrari debuissent, Missae vero manuales post 12 menses
completos a die oneris suscepti.
3° Huiusmodi tempus non mathematice, sed moraliter accipien­
dum est.
4° Si quis, in fine anni, habeat plura Missarum onera, pro qui­
bus adimplendis, ex ipsa offerentium voluntate, supersint ex. gr. adhuc
duo vel tres menses, non tenetur ea tradere Ordinario, quia praevalet
offerentium voluntas: idque a fortiori dicendum est, si ex oblatorum
voluntate Missae celebrandae sint in tali ecclesia vel altari.
5° Sacerdos, ne careat eleemosynis Missarum, potest aliquas
Missas, in fine anni, tuta conscientia sibi retinere (17).
3. Hoc praeceptum urget sub gravi, at parvitatem materiae non
excludit, tum attento exiguo numero Missarum, tum attenta brevi
dilatione.
4. Missae, quae deinceps aliis sacerdotibus celebrandae commit­
tentur, satis erit ut ad intentionem Ordinarii celebrentur.
674. Vigilantia exercenda circa Missarum onera. — 1. « Ius et
officium advigilandi ut onera Missarum adimpleantur, in ecclesiis sae­
cularium pertinet ad loci Ordinarium; in religiosorum ecclesiis, ad
eorum Superiores » (can. 842).
Quod attinet ad Superiores religiosorum, huc spectant quae supra
diximus (n. 673).
2. Huiusmodi ius et officium respicit Missas tum fundatas tum
manuales, cum discrimine tamen inter has et illas, iuxta alibi dicta
(n. 668, 2). Quoad Missas pure et simpliciter manuales — quae scii,
in aliqua ecclesia collectae non fuerint, aut datae non sint intuitu
causae piae aut in finem religiosum vel caritativum pro certo ac deter­
minato loco aut opere — Ordinarius nonnisi vigilantiam generalem
exercere valet; dum pro Missis fundatis aliisque aequiparatis vigilan­
tiam et inspectionem specialem exercet.
Obligatio advigilandi, uti patet, gravis est. Vigilantia exerceri
potest sive in visitatione, sive extra, sive ad instantiam partis, sive
ex officio (18).
(17) Cfr. Many. I. c., n. 110; Ferreree, l. c., p. 29 se.; BargUllat. Les honoraires des
Messes, Paris 1905, p. 33.
(18) Cfr. Const. « Nuper » Innocent!! XII, 9 23.

DE OBLIGATIONE CELEBRANDI

627

675. Adnotatio Missam . — 1. « Rectores ecclesiarum aliorumque
II

piorum locorum sive saecularium sive religiosorum in quibus eleemo­
synae Missarum recipi solent, peculiarem habeant librum in quo ac­
curate notent Missarum receptarum numerum, intentionem, eleemo­
synam, celebrationem » (can. 843, § 1).
« Ordinarii tenentur obligatione singulis saltem annis huiusmodi
libros sive per se sive per alios recognoscendi » (can. 843, § 2).
2. Praeceptum habendi librum in eoque accurate adnotandi nume­
rum, intentionem, eleemosynam et celebrationem Missarum receptarum
urget sub gravi.
Quinam nomine Ordinarii intelligantur, vide n. 673, 2.
3. Episcopus in canonica dioecesis visitatione nequit sibi vindicare
ius inspiciendi libros Missarum manualium (aut fundatarum) in ec­
clesiis religiosorum exemptorum etsi paroeciales sint (19).
4. « Ordinarii quoque locorum et Superiores religiosi, qui propriis
subditis aliisve Missas celebrandas committunt, quas acceperint Missas
cum suis eleemosynis cito in librum per ordinem referant curentque
pro viribus ut quamprimum celebrentur » (can. 844, § 1). Nulla opus
est explicatione, cum verba clarissima sint.
5. « Imo omnes sacerdotes sive saeculares sive religiosi debent
accurate adnotare quas quisque Missarum intentiones receperit, quibusve satisfecerit » (can. 844, § 2).
Hoc positivum praeceptum in iure antiquo deerat. Ratio ipsius
evidens est, scii, ut vitetur periculum quod ex incuria vel lapsu memo­
riae aliave causa Missarum oneribus non satisfiat. Haec obligatio, at­
tento fine, per se urget sub gravi.
Huiusmodi libri mere privati non subsunt canonicae inspectioni
Ordinarii. Optandum tamen, ut sacerdotes sponte eos subiiciant exa­
mini et inspectioni Ordinarii.
(19) S. C. Ep. ct Reg., 11 mali 1904; cfr. can. 842 et 1550

i

LIBER IV - PARS II - CAPUT III

628

DE MISSIS FUNDATIS

629

677. Quomodo facienda Missaru II fundatio. — Ut rite peragatur
CAPUT III.

DE MISSIS FUNDATIS, DE REDUCTIONE,
CONDONATIONE ET TRANSLATIONE MISSARUM
Articulus I.

De Missis fundatis.
676. Quid sit fundatio Missaru: II . — 1. Quaenam sint Missae fun­
datae, diximus n. 644. Nomine autem fundationis Missarum intelligitur constitutio dotis in aliqua ecclesia vel instituto aut loco pio, ut
quotannis in perpetuum vel in diuturnum tempus una Missa vel plures
celebrentur (cfr. can. 1544, § 1).
2. Missarum fundatio fieri potest, sicuti aliae piae fundationes, per
actum inter vivos, per actum ultimae voluntatis sive in testamento
sive in legato, et etiam viva voce.
Quolibet in casu fundatio, etsi sola viva voce facta, scripto debet
consignari, et quidem alterum tabularum exemplar in Curiae archivo,
alterum in archivo personae moralis, ad quam fundatio spectat, tuto
asservandum est (can. 1548).
Quamvis actus, quo bona temporalia quis relinquit personae morali eccle­
siasticae, careat sollemnitatibus iuris civilis, obligat in conscientia. Quapropter
opinio Card. D'Annibale (1) et quorundam paucorum recentiorum existiman­
tium non esse inquietandos eos qui, extra ditionem pontificiam, non praestant
relicta ad causas pias in testamento irrito iure civili, attento praescripto
can. 1513, § 2 et responso diei 17 febr. an. 1930 Pontii. Comm. Cod., nullo
modo sustineri potest.

3. Si cappellania sit laicalis, seu constet Missis non proprie fun­
datis, sed a privata aliqua persona curandis, et certa eleemosyna pro
unaquaque Missa tradatur, eleemosyna tota celebranti debetur. Si
vero singula stipendia singulis Nlissis non respondeant, sufficit ut possi­
dens cappellaniam congruam seu dioecesanam eleemosynam tribuat
celebranti, nisi aliud cautum fuerit in tabulis erectionis cappellaniae.
(1) Loc. cit., II. n. 339.

Missarum fundatio, quatuor requiruntur: 1° acceptatio rite facta; 2° consensus seu licentia Ordinarii; 3° investimentum dotis; 4° documentum
scriptum.
1° Fundatio, uti patet, est quaodam donatio; iamvero omnibus
constat donationem incipere valere a momento quo acceptata est, et
non antea (2), ita quidem ut a donatore revocari queat, antequam ac­
ceptetur, et si donator interim moriatur, ipso iure evanescat. Nonnulli
docent, huiusmodi acceptationem non esse necessariam, ubi agatur de
donatione in favorem ecclesiae seu loci pii (3). Haec sententia, sive ex
iuris principiis sive ex praescripto can. 1546, § 1, caret probabilitate.
Igitur summopere praestat fundationem quamprimum acceptare.
2° Ut persona moralis ecclesiastica, ad quam pertinet Missarum
fundatio, ex. gr. Capitulum, Seminarium, confraternitas, monasterium
etc., eam acceptare valeat, necessarius est consensus Ordinarii loci, seu
Episcopi vel Vicarii Generalis aut Vicarii Capitularis, si agitur de in­
stituto ecclesiastico saeculari, Praelati regularis seu Superioris maioris,
si agitur de piis fundationibus in ecclesiis, etiam paroecialibus, religio­
sorum exemptorum (cfr. can. 1550).

Consensus in scriptis dandus est; Ordinarius vero nequit eum praebere,
antequam legitime compererit personam moralem tum novo oneri susci­
piendo, tum antiquis iam susceptis satisfacere posse; maximeque cavere debet
ut reditus omnino respondeant oneribus adiunctis secundum cuiusque dioe­
cesis morem (can. 1546, § 1).
Patronus ecclesiae nullum ius habet in acceptione, constitutione et administratione fundationis (can. 1546, § 2).
Ordinarii est normas praescribere sive de dotis quantitate sive de eius
fructibus rite distribuendis (can. 1545).
In consensu praebendo, determinari debet numerus Missarum celebran­
darum. Si fundator constituerit tantum dotem, quin numerum Missarum quo­
tannis celebrandarum determinaverit, Ordinarii est, non autem heredis, hunc
numerum praescribere (4).
Numerus determinatur iuxta taxain dioecesanam pro Missis perpetuis,
quae maior est taxa Missarum manualium, tum quia id ipsum requirit assum(2) Lugo, Dc. iustitia ct iure, disp. 23, sect. 2, n. 36 ss.; Lessius, Dc iust. ct iure, lib. II.
cap. 18, n. 39; Salmant., tract. 14, cap. 4, η. 68; S. Alph., I. c., n. "25; D’Annibale, II,
n. 515; Wcrnz, L c., n. 200.
(3) S. Alphonsus (I. c., n. 726) allegat pro hac sententia Lessiuin. Ad quaestionem enim
«utrum donatio facta ad pias causas, ante acceptationem valeat », ita respondet: «Affirmat
Less lus
At Lesslus expresse habet ut communiorem et probabiliorem sententiam contra­
riam. Sed contraria sententia — ait ipso (lib. II, cap. 18, nn. 38, 39, 40) — videtur esse com­
munior Doctorum, undo dico secundo, verius videri quod promissio et donatio non habeant
vim obligandi ante acceptationem, id provenire non tantum ex iure civili, sed etiam ex iure
naturali, vel iure gentium... Idem dicendum videtur de poUiciiationUnu ad causas pias ».
(i) Cfr. Const. » Nuper » Innocenti! XII, § 14, respons. ad V; can. 1545.

630

LEBER EV - PARS II - CAPUT ΠΙ

ptio oneris perpetui, tum quia consuli debet etiam futurae bonorum immi­
nutioni, tum denique quia, praeter stipem celebranti tradendam, pars aliqua
reservanda est pro expensis quas forte administratio bonorum fundationis
secumfert.
Si fundator numerum Missarum determinavit et eleemosyna est infra
taxam dioecesanam pro Missis perpetuis, ita distinguendum est: si fundator
vivit, cum eo res componi debet ad normam iuris et aequitatis; si mortuus est,
res nequit componi cum heredibus, sed recurrendum est ad S. Sedem, nisi
fundator expresse tribuerit Ordinario facultatem reducendi numerum Missarum (5).
Si fundatio acceptetur sine Ordinarii consensu, estne valida? Est
illicita quidem, sed valida, quia ius canonicum clausulam irritantem
non continet; neque iure antiquo licentia Ordinarii sub poena nullitatis
requirebatur (6).
Potestne Ordinarius huiusmodi fundationem rescindere? Quidam
absolute affirmant (7). Rectius videtur ita distinguendum: vel adest
causa iusta rescindendi, vel non. Si habetur causa iusta, ex. gr. si ex
fundatione detrimentum potius quam utilitas obveniat ecclesiae, aut
si ecclesia nequeat satisfacere antiquis oneribus susceptis et novo susci­
piendo, certe potest Ordinarius acceptationem rescindere.
Si desit, contra, causa iusta, nequit. Hoc sensu intelligi debet reso­
lutio S. C. Ep. et Reg. in Assisien., 17 maii 1861, qua nituntur patroni
sententiae affirmantis.
3° Dos seu pecunia assignata pro onere Missarum in perpetuum
vel in diuturnum tempus quamprimum investiri debet caute et utiliter,
i. e. converti in bona stabilia et fructifera, e quibus reditus annui per­
cipiantur (cfr. can. 1547).
Aliter ac iure antiquo (8), censemus, praesertim attento praescripto
can. 1539, § 2, pecuniam converti posse in titulos ad latores, quos vocant, aut
in alios titulos magis aut saltem aeque tutos ac frugiferos, non exclusis actio­
nibus vel obligationibus societatum, dummodo hae tutae vere sint et frugiferae.
Vera fundatio non habetur, si bona non tradantur ecclesiae seu instituto,
sed tantum reditus ei solvantur singulis annis ab heredibus.

Ut in perpetuum consulatur adimplemento oneris, rector ecclesiae
seu instituti curare debet, ut, quoties leges civiles permittant, hypothecaria inscriptio super bonis assignatis rite assumatur; quod si leges
(5) Cfr. cit. Const. «Nuper·, § H, ad I: cc. 1517, § 2, 1551.
(6) S. C. C., 16 ian. 1664; S. C. Ep. ct Reg., 17 mali 1861. Cfr. PignatolU, op. cit.,
t. IV, consuit. 222; Lucidi, I. c., II. p. 439, n. 55; Gasparri, l. c., n. 561; Many, l. k, n. 63;
Wcmz, i. c..
(7) Lucidi (l. c.) docet: «At vero integrum est Ordinario acceptationem rescindere»
(8) Cfr. Lucidi, l. c., p. 440, n. C0 ss.; Gasparri, l. c., n. 563.

!

!

DE MISSIS FUNDATIS

I

631

civiles id vêtent, curandum omnino est, ut alio modo legali reditus pro
Missis celebrandis assignati tuti reddantur (9). Quo in casu, aliter ac
antea, Missae non dicuntur fundatae, sed manuales. Vide n. 644, 1.
4° Documentum rite confici debet, omnibus expressis quae sunt
exprimenda. Cfr. n. 656 ss.

!
I
I

I

678. Adimplementum fundationis, tabella, libri, ratio reddenda, vigi­
lantia Ordinarii. — 1. De obligatione Missas fundatas celebrandi, idem
dicendum ac supra de Missis manualibus (n. 659); item de circum­
stantiis celebrationis (tempore, loco, qualitate Missae, etc.), huc spectant
quae supra diximus (n. 657 ss.).
2. In qualibet ecclesia confici debet tabella fundationis, in qua
onera Missarum celebrandarum cum necessariis indicationibus apte
describantur; haec tabella apud rectorem in loco tuto conservanda est
(can. 1519, § 1). Non amplius requiritur, sicuti praecipiebat ius antiquum (10), ut « in loco magis patenti et obvio » tabella retineatur.
3. Praeter librum, de quo supra (n. 675), alter liber in quavis
ecclesia retineri et apud rectorem servari debet, in quo singula onera
Missarum perpetua et temporaria, eorum adimplementum atque eleemosynae adnotentur, ut de iis omnibus exacta ratio Ordinario reddatur
(can. 1549, § 2).
4. Singulis annis haec ratio reddenda est Ordinario, reprobata contraria consuetudine (cfr. can. 1525, § 1). De vigilantia, vide n. 674.
5. Ilaec omnia sub gravi per se obligare, manifestum est (11).
6. Venia Sedis Apostolicae requiritur, ut quis possit uti lege civili,
quae, soluto certo tributo, facultatem concedit liberandi bona cappellaniae oneribus piis, manente tamen obligatione haec onera implendi.

;
|
I
|
|
I
I
I

I
I
I
|
1
|
Γ
I
I

E
|

679. Cessatio oneris Missarum. — 1. Si onus Missarum impositum fuerit ad tempus determinatum, ex. gr. ad 50 aut 60 annos, cessat
ipso facto elapso tempore praefixo.

Ij
Ij
I

Quidam dixerunt lapsu decennii cessare ipso facto quodlibet Missarum
onus (12). ilaec opinio est falsa omnino, ut omnibus constat. Hinc Alexan-

Γ

(9) S. C’. Ep. et Reg., 30 ian. 1846; Bizzarri, Collectanea» p. 531; Lucidi, l.c., p. 438,
n. 52; Gasparri, 7. c.; Many, l. e., 4°.
(10) Cfr. Const. « Nuper » Innocenti! XII, § 18.
(11) Pro regularibus habebantur ollm, quoad fundationum adimplementum, leges speciales, ex decretis S. C. Concilii, an. 1697, relatis et conflnnatis in Const. < Nuper » Inno<·. jitii XII. U L’d-Js

Hnr hi,qs nbniguUie sunt.

(12) Causa seu occasio huius opinionis fuit sententia D. Soti, qui (lib. IV, dist. 19, q. 2,
a. 2) dicit: « Quapropter crediderim numquam aliquem in purqalorio vioinli annis ejditisse»
imo» ut mea feri opinio» nec decem. Nam cum nemo illic sit nisi Dei amicus, contritio eius, et,
post Christum passum, sacramenta et sullragia et bona quae agit opera, ad cumulum ei sa­
tisfactionis accedunt ».

I

g
I
I
1

I

p

I

B

P

632

LIBER IV - PARS II - CAPUT III

der VII sequentem propositionem 43ain damnavit: «Annuum legatum pro
anima relictum non durat plus quam per decem annos »(13).

2. Si dos constituta pro Missarum onere, sine culpa ecclesiae seu
personae moralis, ad quam spectat fundatio, perierit, cessat onus Mis­
sarum (14).
Ratio est, quia in tantum adest obligatio Missas celebrandi, in
quantum congruum stipendium percipiatur pro ipsa celebratione;
porro si perit dos, stipendium non amplius percipitur, et ideo cessat
obligatio celebrandi. Quod si ex culpa, pereat dos, ecclesia seu insti­
tutum ab obligatione Missas celebrandi nullatenus relevatur.
Pariter onus Missarum cessat seu suspenditur, si, manente dote,
reditus eiusdem, quavis de causa, percipi nequeant, dummodo absit
culpa (15). Item si dos assignata sit infructuosa, cessat onus « pro toto
tempore quo remanet infructuosa », ut sequitur ex dictis et decla­
ratum fuit a S. C. Concilii (16).
Si dos ex parte, item sine culpa, perierit, distinguendum est: si
fundator certum stipendium pro singulis Missis determinavit, tot
Missae sunt celebrandae quot sunt stipendia ex reditibus percepta; si
fundator stipendium non determinavit, sed solum numerum Missarum
celebrandarum, non potest numerus earundem imminui absque licentia
Sedis Apostolicae; et sententia eorum qui censent hoc in casu redu­
ctionem propria auctoritate fieri posse hodie sustineri non potest (17).
Vide n. 681.
3. Obligatio non cessat si, licet sine culpa illius qui onere celebrandi
tenetur, percepta eleemosyna perierit (can. 829); idque ex ipso iure
naturali.
Quod intelligendum est de eo qui personali obligatione celebrandi,
per se vel per alios, gravatur. Si autem agitur de eo, qui non est nisi
mandatarius (de quo in can. 837), qui tenetur tantum stipendia Mis(13) Cfr. Viva, op. cit., in prop. XLIII Alexandri VII, n. 2 ss.
(14) Schmalz.gr., lib. III, tit. 41, n. 137; Monacolll, op. cil., part. I, tit. 6, form. 9, n. 1 s.;
Ferraris, op. cit.. v. Missa, art. 2, n. 51; S. Alph., I. c.t n. 321; Worn/., Z. c., n. 206.
(15) S. C. C., 20 iun. 1611.
(16) S. C. C. Forosempronicn., 7 iun. 1687; Monopolitana, 8 aug. 1705. Cfr. Sohmalz.gr·,
I. c., n. 110; Monacolll, l. c., n. 56.
(17) Benedictus XIV, Const. « Paternae sollicitudinis », an. 1719, concessit Ordini Mini­
morum S. Franclsci de Paula, ut « perpetua Missarum onera in eorum ecclesiis ultra quinqua­
gesimum annum non durarent·: sub hac tamen duplici conditione: 1° ut do hoc certiores
ilerent qui vellent constituero onera perpetua Missarum in conim ecclesiis; 2° ut, praefato
tempore elapso, pii benefactores participes lieront sacrificiorum quao in universo ordino pro
benefactoribus in genero offeruntur. Cfr. Bened. XIV, De Synod, dioec., lib. XIII, c. 25,
n. 9 ss. Nonnulli, ex. gr. Many (Z. c., n. 71), dicunt vi indulli pontificii hoc in casu onera Mis­
sarum cessare. Sed, attenta priore conditione a Benedicto XIV expresse requisita, videtur
potius dicendum, cessationem locum habere ex consensu fundatorum. Hoc indultum Bene·
dictinum adhuc viget.

DE REDUCTIONE MISSARUM

633

earum transmittere et numquam ea sibi acquisiverit, is ad nihil tene­
retur si stipendia ista sine culpa apud ipsum periissent. Obligatio
enim mandati cessat, ex generali principio, propter impossibilitatem
exsecutionis.

680. Num vi praescriptionis cessare possint onera Missarum. —
1. Olim quidam DD. tenebant, Missarum onera praescribi posse (18);
alii merito negabant (19). Haec sententia, attenta doctrina Concilii
Trid., Sess. XXV, cap. 5 de reform, et attentis pluribus declarationibus
S. C. Concilii (20), quae semper negavit praescriptione Missarum onera
et beneficiorum fundationes immutari posse, etiam iure antiquo erat
unice vera. Hodie doctrina est certissima. Can. 1509, n. 5° statuit:
t Praescriptioni obnoxia non sunt... eleemosynae et onera Missarum ».
2. Excluditur, uti patet, quaelibet praescriptio, non solum ordina­
ria, sed etiam centenaria ac immemorabilis; et quidem praescriptio ita
est excludenda ut nulla immutatio induci possit quoad numerum,
locum et qualitatem Missarum celebrandarum. Admittenda tamen prae­
scriptio, qua onus in alios recidat, quia huiusmodi praescriptio non
laedit eleemosynas et onera Missarum.
Item admittenda praescriptio circa peculiares circumstantias, dum­
modo substantialiter integra atque inviolata maneat testatoris seu
offerentis voluntas.

Articulus II.

De reductione, condonatione et translatione Missarum.
681. Reductio. — 1. Reductionis nomine hic venit actus auctori­
tatis competentis, quo numerus Missarum praescriptus a fundatore
vel ab offerente eleemosynas manuales, iusta de causa, imminuitur.
Reductio respicit futurum, et ideo in tantum locum habet quoad
Missas, in quantum agatur de iisdem celebrandis; nam si agitur de
Missis, quarum celebratio neglecta fuit, locum habere nequit reductio
proprie dicta, sed tantum condonatio (n. 682) - (1).
(18) Tamburint, op. cit., lib. III. cap. ", n. 1; Gobat, l. c., tract. Ill, η. 514: Pasqua­
ligo, l. c., q. 1922; Passorlni, Dc hominum statibus, q. 187. art. 4, n. 1102 as.
(19) S. Alph., I. c., n. 324; Fr. a Mustazo, De causis piis, lib. II, cap. 10, n. 43 ss.;
Lucidi, Z. c., p. 419. n. 11 es.; Gasparri, Z. c., n. 567; Wernz, Z. c., III, un. 206, 300.
(20) Cfr. Lucidi. Z. c.; Wernz, Z. c., n. 206, not. 25; Pallottini, Collectio omnium conclu­
sionum et resolutionum otc., t. XIII, v. Missa, § 2, n. 47 s.

(1) Boned. XIV, Z. c., n. 29; Gasparri, Z. c., n. 617; Wernz, Z. c., n. 207.

634

LIBER IV - PARS Π - OAPUT m

2. Potestas reducendi Missas sive fundatas sive manuales competit
unice Sedi Apostolicae, nisi fundator seu offerens huiusmodi facultatem
aliis, ex. gr. Episcopo, rectori ecclesiae, expresse tribuerit (cc. 1517,
§ 2, 1551, § 1).
Reductio aliter facta quam per Sedem Apostolicam, etiam gravi
aut gravissima de causa, est ipso iure nulla et irrita.
Iure antiquo plures cum S. Alphonse (2) docebant, aliis rectissime contradicentibus (3), Episcopum reducere posse onus Missarum, si reditus a prin­
cipio fuissent quidem sufficientes, sed postea sine culpa ita essent imminuti, ut
nullo modo sufficerent ad onera ferenda. Hoc, attento praescripto can. 1517,
§ 2, admittendum est pro aliis oneribus, non autem pro Missarum reductione.
Quare praefata sententia omnem probabilitatem amisit, ex legislatoris expressa
declaratione, et contraria tamquam unice vera tenenda est.

3. Ratio, cur ordinariam Episcoporum potestatem excedat reductio
(idem dicas de condonatione) et exclusive Sedi Apostolicae reservetur,
haec est : R. Pontifex supplet fructum satisfactorium ex thesauro Ec­
clesiae, quatenus satisfactiones Christi et Sanctorum pro iis applicat,
pro quibus Missae celebrandae et applicandae fuissent; fructum vero
impetratorium ex oratione Ecclesiae partum eo supplet, quod preces,
quae nomine Ecclesiae fiunt, in hunc finem dirigit (4). Porro neminem
latet, solum R. Pontificem ex thesauro Ecclesiae supplere posse. Quare
Missarum reductione fundatores nullum damnum patiuntur saltem
quoad fructum satisfactorium (5).
Hac ratione explicatur etiam quomodo, sine iustitiae laesione,
quandoque a S. Sede indulgeatur ut sacerdotes pauperes una Missa
satisfaciant pro pluribus, quas, eleemosyna accepta, ex iustitia cele­
brare debeant (6).
4. Aliquando Sedes Apostolica concedit Ordinariis indultum redu­
cendi onera Missarum. Quo in casu, haec sunt notanda: 1° indultum
reducendi Missas fundatas non protenditur nec ad alias Missas ex
contractu debitas nec ad alia onera piae fundationis (can. 1551, § 2);
2° indultum generale reducendi onera piarum fundationum ita intelligendum est, nisi aliud constet, ut indultarius potius alia onera quam
Missas reducat (can. 1551, § 3). Cfr. n. 645.
(2) Loc. cit., n. 331, dub. 1"; 7/oino apost., tract. XV, Dc Euch., n. 77; tract. XX, Ik
prie., η. 70; Gcnnari, Consullazioni morali - canoniche - lituraiche, vol. II n. 15 n. 8 not 1
(edit. II); Many, l. c., η. 70.
(3) Bened. XIV, I. c„ n. 17 bs.; Ferraris, v. Missa, art. 2, n. 14; Tamburlnl, I. c.,
cap. 1, § 2, n. 2; Lucidi, I. c., n. 78 s.; Gaeparri, I. c., n. 588; Wernz, Z. c.
(4) Bened. XIV, I. c., cap. 25, n. 15; PaequaUgo, Z. c·» p. 1151; Giwparri, I. c„ n. 618;
Génlcot, Z. c., n. 229; Noldln, Z. c., n. 193.
(5) Cfr. Pasqualigo, I. c., q. 1152.
(6) Génicot, Z. c.; Lehmkuhl, Z. c., n. 270, not. 2.

DE CONDONATIONE MISSARUM

635

5. Reductio nonnisi iusta de causa conceditur.
«Causae, ait S. Alphonsus (7), ex quibus Sedes Apostolica solet Missas
reducere sunt: paucitas sacerdotum, stipendii tenuitas vel augmentum sti­
pendii currentis, extenuatio redituum monasterii (ecclesiae seu instituti), vel
maiores expensae necessariae ad victum etc.; denique si urgeret necessitas
fratrum (sacerdotis), vel fabricae ecclesiae aut monasterii ».

Conceditur pro foro interno a S. Poenitentiaria ; pro foro externo
a S. C. Concilii; pro locis missionum a S. C. de Propaganda Fide; pro
fidelibus ritus orientalis a S. C. pro Ecclesia Orientali.
6. Ordinarius potest onera Missarum reducere, ad normam
can. 1517 et 1551, si id in tabulis fundationis expresse cavea­
tur (8).

682. Condonatio. — 1. Condonatio est absolutio data ab aucto­
ritate competente super praeteritis omissionibus Missarum sive ma­
nualium sive fundatarum, quae celebrari debuissent et celebratae non
fuerunt. Quare condonatio, aliter ac reductio, respicit tempus prae­
teritum.
Vi condonationis seu absolutionis sacerdos oneratus relevatur in
conscientia i. e. coram Deo et Ecclesia ab omni obligatione pro Missis
non celebratis (9).
2. Quod uni R. Pontifici competat potestas condonandi Missas,
extra controversiam est, et nemo umquam de hac re dubitavit. Quae
supra diximus (n. 681, 2, 3), huc quoque spectant.
3. Condonatio non conceditur nisi ex iusta et proportionata causa,
seu ex aequa commiseratione.

Si agitur de Missis fundatis, neccsse est ut reditus, qui supersunt, non
sufficiant supplendis omissionibus; si agitur de Missis manualibus, oportet ut
sacerdos vel nullo modo possit Missas, quas omisit, celebrare (ex. gr. si mortuus
iam sit, et hereditatem non reliquerit, adeo ut desit qui titulo iustitiae te­
neatur ad supplenda Missarum onera; vel sit infirmus et nequeat per alium,
oblata stipe obligationi satisfacere), aut nonnisi cum gravi seu gravissimo in­
commodo (ex. gr. si versetur in magna egestate) - (10).
Si quis sub malitiosa vel irrationabili spe condonationis consequendae omit­
tere praesumpserit celebrationem Missarum, excluditur a beneficio absolutionis
(7) Loc. cil., n. 331; Barbosa, De offic. et patcsl. Episc., alleir. 29. n. 3; Gasparri, l. c.,
ii. 620.
(8) Pont If. (Omni. Cod. 11 iul. 1922, η. XI; A. A. S., XIV, p. 529.
(9) Boned. XIV, l. C., n. 15 ss.; Pasqualigo, I. C.
(10) S. ·'. (!. Tranen., 22 nov. 1738; Firmana, 21 nov. 1761; Anconitana, 20 aprll. 1782;
--

.

_

«

_ —

w

z*

»* ·

« *

*

I

636

LIBER IV - PARS II - CAPUT III

obtinendo, ut pluries declaratum fuit a S. C. Concilii, et huiusmodi spes, utpote
irrationabilis et illicita, damnatur ac reprobatur (11).
4. Sedes Apostolica, condonationem seu absolutionem concedens,
imponit semper aliquam salutarem poenitentiam, et praesertim onus
celebrandi certum Missarum numerum.
Quidam dicunt requiri tamquam conditionem sine qua non certum Missa­
rum numerum, aut saltem unam .Missam, quasi causam motivam petitae con­
donationis, seu opus bonum cui applicari possint merita et satisfactiones Christi
quae sunt in thesauro Ecclesiae (12). Haec opinio, nostra sententia, caret
probabilitate, quia solido fundamento theologico destituitur (13).

5. Quaenam Congregatio aut Tribunal sit competens pro gratia
condonationis concedenda, vide n. 681, 5.

683. Translatio Missarum. 1. Translatio respicere potest sive
locum sive lempus celebrationis, et consistit in facultate concessa a Su­
periore ecclesiastico, qua indulgetur ut Missae quae determinato tem­
pore vel loco celebrandae essent, alio tempore aut loco celebrentur.
2. Si onus celebrandi urgeat in determinatis diebus, v. g. feria VI
aut die dominica, iuxta ea quae diximus supra (n. 660), Episcopus
permittere nequit ut aliis diebus celebretur.
« Canonici Cathedralis Neritonen. S. R. C. supplicarunt eis indulged, ut
anniversaria defunctorum, ut hactenus ex permissione Episcoporum egerunt,
possint in posterum feriis secundis cuiuslibet hebdomadae, licet a testatoribus
certis diebus assignata, absolvere ». S. R. C. Neritonen., 17 nov. 1657, respondit:
« Tuta conscientia nullatenus potuisse nec posse huiusmodi consuetudinem indu­
cere et retinere » (14). Quare S. Sedes tantum potest huiusmodi translationem
concedere.

Ordinarius loci solum in casu extraordinario, iusta et gravi de
causa, posset per modum actus translationem permittere.
3. Quoad translationem loci, Episcopus iure proprio Missas in
aliqua ecclesia vel altari fundatas potest ad aliam ecclesiam vel altare
transferre duplici in casu: a) si fundator hanc facultatem ei expresse
tribuerit; — b) si ecclesia nullo modo ad cultum divinum adhiberi
possit et omnes aditus interclusi sint ad eam reficiendam, quia tunc
(11) Cfr. Const. < Nuper » Innocenti! XII, $ 17; Bened. XIV, ?. c., n. 29; Lucidi. /. <?.,
n. 80 ss.; Gasparri, l. c., n. 614; Many, l. c., n. 81.
(12) Hoc tenet, ex. gr., auctor voti in causa S. C. C. Dioecesis H„ Absolutionis ct con­
donationis Missarum. 20 nov. 1915. Cfr. Acta A post. Sedis, vol. IX, p. 17 hs.
(13) S. C. C. in citata caiwa Dioecesis 11. lure raeritoiiuc opinioni Consultoris non adhaesit.
(14) Decreta auth.. n. 1040.

DE TRANSLATIONE MISSARUM

637

loci Ordinarius eiusdem onera eum reditibus in aliam ecclesiam trans­
ferre debet (can. 1187).
Extra hunc duplicem casum, translatio uni Sedi Apostolicae reser­
vatur. Agitur enim de commutatione piae voluntatis, quae fieri non
potest nisi a suprema auctoritate ecclesiastica (can. 1517, § 1).
Id intclligitur de translatione perpetua seu permanenti. Si agitur
de translatione per modum actus in casu particulari, loci Ordinarius,
iusta et gravi de causa, valet etiam permittere.
4. Ut fiat locus translationi requiritur semper aliqua causa iusta.
Facilius S. Sedes eam concedit, si constat fundatorem seu offerentem
respexisse tantum suffragium animae suae: siquidem sacrificium, in
quocumque loco oblatum aeque prodest. Difficilius concedit, si constat
pium fidelem respexisse etiam locum, ex. gr. ut populus Missam habe­
ret singulis hebdomadis, aut ob specialem devotionem erga illam ec­
clesiam, quia, puta, ibi est sepulcrum suae familiae, etc.
Haec translatio non conceditur, generatim, nisi ob sacerdotum defectum,
nempe si Missae in illa ecclesia vel altari, sacerdotibus deficientibus, celebrari
nequeant (15).
Translatio oneris Missarum secumfert necessario translationem bonorum.
Vide n. 676 ss.
(15) Gaspard, l. c., n. 621; Many, l. c., n. 65.

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

638

•r

CAPUT IV.

DE IIS QUAE REQUIRUNTUR
AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM
Articulus I.

De dispositionibus sacerdotis sive ex parte corporis
sive ex parte animi.
684. Dispositiones sacerdotis celebrantis ex parte corporis. — Ad
tres sequentes reduci possunt dispositiones requisitae pro licita Missae
celebratione :
1° sacerdos debet esse immunis ab omni vitio corporis, quod, iuxta
canones, impediat Sacri celebrationem;
2° debet esse ieiunus a media nocte;
3° debet vestem talarem et sacra ornamenta a rubricis sui ritus
praescripta deferre.
De singulis nonnulla sunt dicenda.
685. 1° Corpore vitiati qui secure propter debilitatem, vel decenter
propter deformitatem, altaris ministerio defungi non valent, sunt irre­
gulares ex defectu (can. 984, 2°), et ideo Missam celebrare prohibentur.
Tales sunt, ex. gr., leprosi, coeci, carentes utraque vel alterutra manu,
aut qui utramque vel alterutram habent ineptam, claudi qui sine ba­
culo nequeunt ad altare ire et stare, qui habent pedem amputatum,
licet eius loco ligneum supposuerint, monstruosi etc.
De his corporis vitiis fuse in tractatu De Ordine (n. 458 ss.).

686. 2° Sacerdos debet esse ieiunus. « Sacerdoti celebrare ne liceat,
nisi ieiunio naturali a media nocte servato » (can. 808). De ieiunio vide
nn. 457-488.
De poena ferendae sententiae contra sacerdotes qui celebrant non
ieiuni, cfr. can. 2321.
S. C. S. Officii una est competens circa ea omnia quae ieiunium eucharisticum pro sacerdotibus, sive saecularibus sive regularibus, Missam

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

639

celebrantibus respiciunt (can. 247, § 5). Proinde ad eam spectat facultas
dispensandi. Quoad laicos et sacerdotes communicantes, vide n. 458.
Sacerdos litans, iusta et gravi de causa, facultatem sumendi aliquid
per modum potus ante Missae celebrationem, obtinere potest, per Ordi­
narium, a S. C. S. Officii. Huc spectant Litterae eiusdem S. Congreg.
diei 22 mart. 1923, super ieiunio eucharistico aliqua ex parte miti­
gando (J. A. S., XV, 151).
Eadem S. C. S. Officii ad dubium: «An sacerdotes, dispensati a
ieiunio eucharistico ante secundam Missam, sumere possint ablutio­
nem in prima», die 16 nov. 1923 respondit: «Affirmative* (A. A. S.,
XV, 585).
687. 3° Vestis talaris. « Sacerdos Missam celebraturus, deferat ve­
stem convenientem quae ad talos pertingat et sacra ornamenta a rubricis
sui ritus praescripta » (can. 811, § 1).
Sacerdos, Missam celebraturus, debet esse calceatus, seu deferre
debet caligas seu calceamenta, generatim nigri coloris, quibus publice
uti solent probati clerici loci seu dioecesis (1). Episcopi et alii privile­
gium habentes, adhibere possunt caligas coloris violacei; Cardinales,
coloris rubri; R. Pontifex, coloris albi; religiosi, coloris proprio ordini
seu instituto convenientis.

S. Alphonsus (2) dicit: «Ad hoc tamen sufficit ut (celebrans) sit indutus
crepidis, vulgo dictis pianellc, seu pantojoie, ut recte ait Croix, et communis
usus habet ».
Commune est quod celebrare sine causa nudis pedibus, secluso contemptu,
non excedit veniale (3); ex necessitate vero aut rationabili causa, nullum est
peccatum (4).
Vestis exterior adhibenda in Missae celebratione est talaris coloris
nigri, si agitur de sacerdote saeculari, qui privilegium non habeat de­
ferendi vestem alterius coloris. Haec vestis nec sordida sit nec dila­
cerata, sed munda et integra.
De Episcopis aliisque privilegium habentibus, de Cardinalibus, de
R. Pontifice et religiosis idem dicendum ac supra, ad colorem vestis
quod attinet.
Vestis talaris, ut vox ipsa indicat, pertingere debet usque ad talos ;
idque expresse praecipitur.
(1)
(2)
(3)
S '(U

S. R. C. Oerundincn., 31 aug. 1872, ad III, n. 3268.
Loc. cit., n. 102.
Suarez, l. c., n. 3; Lugo, l. c., n. 102; Lacroix, l. c., 399; Laymann, L c., n. 15;
Cfr. Lacroix, L c.; Sporcr, l. c., n. 116; S. Alph., I. c.; Ptwqnaligo, f. c„ q. 824. n. 9.

610

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

Episcopus, praeter vestem talarem, deferre debet in Missae sacrificio etiam
rocchetum cum annulo et cruce episcopali. At in privata celebratione ne sub
levi quidem ad id tenetur, cum de vero praecepto ex iure nullatenus constet (5).
Sacerdos, Missam celebraturus, deferre nequit comam fictitiam (6). Id
manifeste consequitur ex can. 136, § 1. Etenim si clerici prohibentur comam
veram et naturalem deferre longam et nutritam, a fortiori prohibentur gestare
comam fictitiam, et quidem in sacris functionibus. Episcopus nequit permit­
tere ut sacerdos celebret cum huiusmodi coma.

688. Pileolus et annulus. — « Abstineat autem (sacerdos) a pileolo
et annulo, nisi sit S. R. E. Cardinalis, Episcopus vel Abbas benedictus,
aut nisi apostolicum indultum eorundem usum in Missa celebranda eidem
permittat » (can. 811, § 2).
Non licet Sacrum facere operto capite. Gestare pileolum sine apostolico induito, extra tempus a praefatione ad communionem inclusive,
est peccatum leve, secluso scandalo vel contemptu, praesertim si fiat
una aliave vice tantum; ideoque causa rationabilis excusat (7).

Qui sine licentia apostolica gestat pileolum tempore a praefatione ad
communionem inclusive, vix culpa mortali vacat, nisi causa gravis excuset.
Etiam ii qui gaudent apostolico induito deferendi pileolum, debent illum de­
ponere tempore lectionis Evangelii, a praefatione (et praecise a verbis Sur­
sum corda etc.) ad communionem inclusive, tempore expositionis SS. Sa­
cramenti.
Episcopus nequit dispensare; et contraria sententia, iure antiquo et novo,
caret probabilitate. Id pluries declaratum fuit a S. R. C.
Canonici in Missa sollemni, praesente Episcopo, uti nequeunt pileolo,
quamvis gaudeant induito eundem in Missa adhibendi (8) ; neque sacerdotes
eodem induito gaudentes, possunt uti pileolo, dum Missae sollemni inserviunt
in officio diaconi et subdiaconi (9).
Clerici nequeunt annulum deferre, nisi id ipsis a iure aut apostolico privilegio sit concessum (can. 136, § 1). At non omnes qui possunt
gestare annulum, valent eundem adhibere etiam in Missae celebratione.
(5) Gaspard (L c., n. 418), innixus rcspons. S. C. de Prop. Fide, 22 mart*. 1669, docet.
Episcopum teneri « nisi graves et urgentes causae obsint ». Haec doctrina, ubi agitur dc pri­
vata celebratione, non videtur, nostro iudicio, admittenda, cum ratio praecepti, relate ad
Episcopos, qui privatim celebrent, ex citata responsione S. C. de Prop. Fide minime eruatur.
Cfr. Collect. S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 178.
(6) Cfr. Boned. XIV, Dc Synodo diocc., lib. XI, cap. 9; Reiffcnst., lib. III. tit. 1,
n. 91 88«; Wernz, IT. n. 280, II.
(7) Bened. XIV, De sacros. Missae sacri/., lib. I, cap. 9, n. 3; S. Alph., 7. r., n. 397;
Lacroix, L c., n. 400; Sporer, l. c., n. 416.
(8) S. C. C. Asculana, 21 mart. 1676, n. 1558.
(9) S. R. C. Nullius, 2 sept. 1679, n. 1636. Num et quando liceat, necne, uti pileolo,
vide Decreta auth., nn. 914 ad 1 et 2, 918 ad 1, 1258 ad 1, 1324, 1 167 1650 ad 1 ° 3
4 et 6, 1891 ad 1 et 2, 2027 ad 7, 2455. 2895, 3094, 3438 ad 2.

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

641

Ex. gr. doctores rite creati habent ius deferendi annulum, sed solum
extra sacras functiones (can. 1378).
S. R. C. pluries declaravit, parochos, bénéficiâtes, canonicos et di­
gnitates sive collegiatae sive cathedralis, uti non posse annulo, dum ce­
lebrant vel canunt Missam, quacumque consuetudine non obstante (10).
Possunt deferre annulum in Missae celebratione: Cardinales, Epi­
scopi, Abbates vel Praelati nullius, Administratores Apostolici, Vicarii
et Praefecti Apostolici, Abbates regulares de regimine benedicti, Pro­
tonotarii Apostolici de numero participantium, Protonotarii Apostolici
supranumerarii et ad instar, dum Pontificalia agunt, et alii qui spe­
ciale privilegium obtinuerint a S. Sede (11).

Protonotarii Apostolici titulares seu honorarii, Vicarii Generales, Vicarii
Capitulares (qui munere durante habent solum privilegia et insignia Protonotariorum Apostolicorum titularium [cfr. ce. 370, 439]), nequeunt in Missa
annulum gestare (12).

689. De vestibus sacris, quas sacerdos Missam celebraturus deferre
debet, suo loco dicetur (n. 755 ss.).
690. Scholion. — Rubrica Missalis, De defectibus in celebratione
Missae occurrentibus, § IX. De defectibus dispositionis corporis (n. 5)
id habet: « Si praecesserit pollutio nocturna quae causata fuerit a prae­
cedenti cogitatione quae sit peccatum mortale, vel evenerit propter ni­
miam crapulam, abstinendum est a celebratione, nisi aliud confessario
videatur. Si dubium est an in praecedenti cogitatione fuerit peccatum
mortale, consulitur abstinendum, extra casum necessitatis ».
Plures DD. tenent, Missae celebrationem sub veniali esse omitten­
dam, etiam culpa remissa, si pollutio fuerit mortaliter mala. Aliter cen­
semus. Quae diximus de Communione (n. 491), eadem de celebratione
quoque dicta intelligantur.

691. Dispositiones ex parte animi. — 1. Pro licita Missae cele­
bratione hae dispositiones requiruntur:
1° immunitas a censuris, irregularitatibus, aliisque poenis et im­
pedimentis canonicis in exercitio ordinis sacerdotalis;
2° status gratiae una cum animi puritate et perfectione;
3° debita praeparatio.
Huc spectant quae alibi exposuimus (nn. 436-447).
(10) S. 11. C.. Dubium circa delationem annuli, 20 nov. 1628, n. 483; Boiancn., 22 i un.
1630, n. 536; Dubium. i nuR. 1657. n. 1032; Senen., 30 lun. 1883. nd VII, n. 3580; Piscien.,
9 mart. 1894, n. 3821.
(11) Motu proprio PII X · Inter multiplices·, 24 febr. 1905. nn. 4, 27. 31, 47,
(12) Motu proprio · Inter multiplices·, n. 70.

642

LIBER IV - PARS Π - CAPUT TV

2. Ad statum gratiae quod attinet, can. 807 hoc statuit: «Sacer­
dos sibi conscius peccati mortalis, quantumvis se contritum existimet,
sine praemissa sacramentali confessione Missam celebrare ne audeat;
quod si, deficiente copia confessarii et urgente necessitate, elicito ta­
men perfectae contritionis actu, celebraverit, quamprimum confitea­
tur » (13).
Praeter ea quae alibi diximus (n. 438 ss.) de subiecto Eu­
charistiae in genere, haec sunt notanda ad penitiorem intellectum cit.
can. 807.
a) Vox quamprimum ita intelligenda est, ut sacerdos confiteri
teneatur intra triduum; idque, sepositis variis opinionibus iamdiu
obsoletis, pro certo tenendum est (14).
At sacerdos non potest iterum celebrare, antequam fuerit confessus,
nisi urgeat iterum necessitas et copia confessarii deficiat; siquidem a
confessione excusatus non fuit nisi ob urgentem necessitatem. Quare si
urgeat eadem necessitas celebrandi die sequenti, et possit confiteri, ne­
quit confessionem remittere ad alium diem (15).
b) Agitur de vero praecepto, et quidem natura sua gravi, non
autem de mero consilio. Ilinc damnata fuit ab Alexandro VII prop. 38‘:
« Mandatum Tridentini, factum sacerdoti sacrificanti ex necessitate
cum peccato mortali, confitendi quamprimum, est consilium, non
praeceptum ».
c) Hoc praeceptum obligat tantum sacerdos, non vero laicos
communicantes. Haec sententia iure antiquo erat communissima et
vix non certa, licet a >8. Alphonso nonnisi « satis probabilis » dicere­
tur (16); hodie certa omnino est ex coli. cc. 807 et 856.
Quapropter si, non praemissa confessione, sacerdos more laicorum
in necessitate communicaret, non teneretur quamprimum confiteri.
Controvertitur utrum teneatur confiteri quamprimum celebrans post con­
fessionem, in qua inculpabiliter oblitus est alicuius peccati mortalis. Si memi­
nerit post celebrationem, certe non tenetur, quia non celebravit conscius peccati
mortalis. Si meminerit ante celebrationem, sed post confessionem, probabile
valde est eum non teneri; quia cum praemiserit confessionem, etsi alicuius
peccati gravis fuerit oblitus, non potest dici celebrasse conscius peccati mor­
talis sine praemissa confessione (17).
(13) Cfr. Cone. Trid., Sess. XIII, de Each.. cap. vn.
(11) Lugo. disp. 14. sect. 7. n. 163: S. Alph.. I. c„ n. 266; Escobar, lib. XX, η. 312;
Lacroix, lib. VI. part. I, η. 545; Viva, In prop. 39 Alex. VII, num. 5.
I
(15) Lugo, I. c., n. 162 e.; S. Alph.. I. e.; Viva, I. c., n. 6.
(16) L. c., n. 268; Suarez, disp. 66, sect. 7, n. 2; Lugo, I. c., n.138;Elbcl,conf. XIV,
de subiecto Euch., n. 105; hoymann, I. c., tract. 4, cap. 6, n. 7; Coninck q 80 n *>4 '
(17) S. Alph., I. c., n. 267; Lacroix, /. c., n. 547; Bonacina, disp. 1, q. «’tnmct’ 1 η io·
Gobât, tract. 3, η. 443; Ball.-Palm., I. c., n. 137; Bucceroni, I. c., n. 576.’
'

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

643

d) Necessitas celebrandi verifieatur non solum ubi agitur de
Viatico moribundo ministrando, de Sacrificio Missae perficiendo, de
periculo scandali aut infamiae vitando, sed etiam in hisce casibus:
1° si celebrare tenetur diebus dominicis aut festis de praecepto in com­
modum fidelium; 2° si celebrare debet in aliis peculiaribus adiunctis,
v. g. ratione exsequiarum, primae Communionis, in prima feria VI
mensis, etc.; 3° si tenetur Missas Gregorianas celebrare; 4° si ex onere
suscepto Sacrum omittere nequeat sine incommodo aut offensa offe­
rentis; 5° ad instantiam plurium aut paucorum fidelium (etiam forte
unius tantum), qui secus sacra Communione privari deberent; 6° si
valde pauper sit sacerdos, et solo stipendio Missae sustentetur.

Praeceptum confitendi quamprimum directe non respicit, iuxta commu­
nissimam sententiam, sacerdotem, qui celebravit sacrilege, non urgente ne­
cessitate, vel, si haec adfuerit, non deficiente copia confessarii (18). Ratio est,
quia praeceptum ordinatur ad metum incutiendum iis qui praetextu necessi­
tatis confessionem differunt, non vero celebrantibus sacrilege, quibus huiusmodi
praeceptum valde raro prodesset; nam qui praeceptum divinum contemnunt et
sacrilege celebrare audent, facilius profecto praeceptum Ecclesiae contemnerent.
Ceterum, ex alio capite et iure iste sacerdos tenetur quamprimum statum
gratiae recuperare per confessionem rite factam.
692. Praeparatio ad Missam. — 1. Duplex est: proxima et remota.
Remota, generatim loquendo, consistit in statu gratiae et in praevia
recitatione matutini cum laudibus. Proxima in eo reponenda, quod
sacerdos orationi aliquantulum vacet, antequam Sacrum faciat.
Rubrica Missalis (19) inter defectus in ministerio ipso occurrentes
recenset: «Si celebrans saltem matutinum cum laudibus non dixerit ». Et
loquens expresse de praeparatione sacerdotis celebraturi (20). dicit:
«Sacerdos celebraturus Missam, praevia confessione sacramentali,
quando opus est, et saltem matutino cum laudibus absoluto, orationi
aliquantulum vacet, et orationes inferius positas pro temporis oppor­
tunitate dicat ».
2. Quod orationes in Missali positae non sint de praecepto, omnes
admittunt, eo ipso quod recitandae dicuntur pro temporis opportunitate.
3. An recitatio matutini cum laudibus sit vere praescripta, adeo
ut sacerdos peccet Sacrum faciendo, non praemissa huiusmodi recita­
tione, controvertitur.
(18) Suarez, l. c., n. 4; Lugo, /. c., n. 150; S. Alph., I. c., n. 266; Lacroix. I. c., n. 516;
Ball.-Palm., I. c.; Génicot, I. c., n. 194.
(19) De defectibus in celebratione Missae occurrentibus, § 10.
(20) Ritus screandus in celebratione Missae privatae, § 1, De praeparatione sacerdotis ce­
lebraturi.

641

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

Quidam dicunt, peccatum esse mortale, praesertim si habituali ter
sacerdos celebret sine causa iusta, priusquam matutinum cum laudibus
absolverit (21). Plures tenent esse veniale, et concedunt, quamlibet ra­
tionabilem causam excusare, ex. gr. si offerens stipendium postulet ut
Missa statim celebretur, si populus ex pectet, si commoditas itineris vel
studii instet, et similia (22). Alii docent nullum esse peccatum (23).
Haec sententia non solum probabilior, sed certa videtur, cum desit
verum praeceptum.
4. Quoad praeparationem proximam, Codex haec habet: «Sacerdos
ne omittat ad Eucharistici Sacrificii oblationem sesc piis precibus dispo­
nere, coque expleto, gratias Deo pro tanto beneficio agere » (can. 810).
Oratio praemittenda Missae celebrationi remittitur sacerdotis ar­
bitrio. Rectissime monet S. Alpho n sus (24) cum omnibus rerum asceticarum scriptoribus, non sufficere aliquas preces tantum ex libro re­
citari, sed requiri ante omnia mentalem orationem, per dimidiam
horam vel saltem per quadrantem.
Etiam orationes post Missam recitandae sacerdotis arbitrio remit­
tuntur. De gratiarum actione vide n. 446.

ARTICULUS II.

Quoties sacerdos Missam celebrare possit.
693. Regula generalis. — 1. Sacerdos, exceptis casibus infra in­
dicatis (n. 694 s.), unam tantum Missam in die celebrare potest (can.
806, § 1). Haec regula sub gravi servanda est.
(21) Ufr. Bencd. XIV, De sacros. Missae sacrii., lib. Ill, cap. 13, n. 4; S. Antoninus,
op. cit., part. Ill, tit. 13, cap. 4, § 4; Antoine, Tract, de virt. relict., cap. 1, q. 4, reep, 26.
(22) S. Alph.. I. c., n. 317; Elbe!, confer. 19, n. 238; Merati, op. cit., p. Ill, tit. II, -Vor.
Obser.. n. 7. — S. Alphonsus (l. c.) citat pro bar sententia Anacletum. Victoriam. Silvestrum.
Vasquez, Laymann, Barbosa et Suarez. Sed immerito. Anacletus (tract. VI> Dc horis canon.,
(list. 1, n. 7.5), Silvester (v. Missa, I, q. 6. v. Quartum), Vasquez (opusc. dc bencfic.. cap. 4,
n. 65) et Laymann (lib. V, tract. 5, cap. 4, n. 5) nullatenus dicunt esse veniale. Victoria nihil
dicit de hac re.
M
Suarez (disp. 82, sect. 1, n. 5) tenet expresse ut probabiliorem sententiam quae negat esse
peccatum veniale. < Si vero eam negamus — ait ipse — ut mihi probabilius videtur, dicendum
consequenter est, ex vi talis ordinis, aut Immutationis eius, nec peccatum veniale esse, dicere
Missam ante matutinum, etiam sine causa ».
■
Barbosa (De offle. et potest. Episc.. alleg. 21, n. 15) dicit posse veniale esso · defectu de­
votionis ».
(23) Sunrez,
."Ulin·/., l.Î. c.; Tamburlni,
lainnuiiiu, Method,
.uruioa. celebr.
cncor. Miss., Hb. 1.
1, cap.
CQp, 7. §j 2.
·>, rn. 3 <s.; Quarti,
op. cit., part. II. tit. 1. sect. 1. dub. 1; Noldin. II, n. 773; Ball.-Palin., tract. IX can “
n. 238; Pighi· l. c., n. 202. q. 2.
(21) Lu Messa strapazzata, p. 1, § 1 ; Apparecchio per la Messa. Inlrod.

DE REQUISITIS ΛD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

In veteri Ecclesia plures erant dies polyturgici, in quibus scilicet duas vel
tres Missas sacerdotes celebrabant. Ex. gr. in festo Circumcisionis duae cele­
brari solebant Missae, una de octava Nativitatis, altera de S. Maria; feria V
in Coena Domini Episcopus tres Missas celebrabat; in vigilia Ascensionis duae
Missae praescribebantur, una de feria seu de rogationibus, altera de ipsa vi­
gilia; in natalitiis Sanctorum, cum duorum vel plurium eadem die festivitas
agebatur, duae vel plures Missae celebrari solebant (1).

2. Alexander II canonem edidit, qui refertur sub c. 53 De cone.
D. 1, in quo statuit pro lege generali unam tantum celebrandam esse
Missam a sacerdote qualibet die. Ita tenemus contra nonnullos qui
existimant Alexandrum morem dumtaxat improbasse iterandi Sacrum
ratione stipendii (2).
Innocentius III hanc legem renovavit in c. 3, De celebr. Missar. etc.
X (iit, 41), et Honorius III in c. 12 h. t. In his capitibus adhibetur vox
sufficit vel sufficiat, quae tamen, uti manifeste apparet ex contextu,
absolutam prohibitionem exprimunt, ne plures Missae celebrentur (3).

694. Facultas tres Missas celebrandi. — 1. In festo Nativitatis
Domini et in die commemorationis omnium fidelium defunctorum
omnes sacerdotes possunt tres Missas celebrare (can. 806, § 1); at nul­
latenus tenentur.

Ad diem Nativitatis Domini quod attinet, facultas ter Sacrum faciendi,
repetenda est ex antiquissima consuetudine, quae expressa et confirmata fuit
in iure canonico (4).
Ad diem voro secundam novembris quod spectat, Benedictus XIV Const.
«Quod expensis », 21-26 aug. 1748 omnibus sacerdotibus sive saecularibus sive
regularibus regnorum Hispaniarum et Lusitaniae privilegium celebrandi tres
Missas concessit.
Leo XIII Litt. Apost. « Trans Oceanum », 18 april. 1897. hoc privilegium
confirmavit pro « omnibus et singulis ditionibus Americae Latinae ».
Demum Benedictus XV Const. «Incruentum altaris », 10 aug. 1915(5),
facultatem tres Missas celebrandi omnibus sacerdotibus concessit. Idque Codex
expresse confirmat can. 806, § 1.
Facultas ter celebrandi in festo Nativitatis Domini (6) et die 2 novem­
bris (7) non competit sacerdotibus ritus orientalis.
(1) Card. Bona, op. cil., lib. 1, cap. 18. n. 5 ss.; Thomassinus, op. cii.9 p. III. lib. I·
cap. 72, η. 6.
(2) Cfr. Sonti, lib. 111. tit. 41. η. 3; Gaspard, /. c., n. 375.
(3) Cfr. Boned. XIV Const. « Declarasti ». 16 mart. 1745.
(4) C. 3. X. dc celebr. III. 41, lunct. c. 48. D. 1, de consecr.
(5) Acta Apost. Sedis, vol. VII, p. 401 sa.
(6) Cfr. Boned. XIV Const. » In superiori », 29 dee. 1755; Gaspard, I. c n. 376; Wernz.
I. c., III. n. 543, not. 174; Many, I. c., n. 26.
(7) S. C. do Prop. Fide pro negotiis ritus orientalis. 13-22 mart. 1916; Acta A post.
Sedis, vol. VIII, p. 104 s.

646

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

2. In die Nativitatis Domini sacerdos triplici celebratione potest
tribus distinctis obligationibus satisfacere, ct ideo tres Missas appli­
care, stipendio pro unaquaque accepto (can. 824, § 2). Dum e contra
die secunda novembris, una e tribus Missis potest applicari et eleemo­
syna percipi; altera, nulla stipe percepta, applicari debet in suffragium
omnium fidelium defunctorum; tertia ad mentem R. Pontificis appli­
canda est, item nullo accepto stipendio. Ita ex cit. Const. « Incruentum
ditaris ». Cfr. etiam citatum can. 806, § 1.
3. Si sacerdos in festo Nativitatis Domini unam tantum vel duas
Missas celebrat, debet celebrare Missam vel Missas quae respondeant
circiter horae «iuxta rubricas peculiares eiusdem diei» (8); scii, «pri­
mam Missam, si in media nocte; secundam, si in aurora; tertiam, si
post auroram celebrat » (9).
Die 2 novembris, prima Missa est, quae inscribitur in Missali Romano
die commemorationis omnium fidelium defunctorum; altera, quae in eodem
Missali habetur in anniversario defunctorum, cum sequentia Dies irae et ora­
tionibus in decreto « Urbis ct Orbis» S. R. C., 11 aug. 1915 indicatis; tertia,
quae legitur in Missis quotidianis, cum sequentia Dies irae et orationibus prout
in praedicto S. R. C. decreto (10); vel nunc, novo Missali pro defunctis edito,
prout referuntur sub. tit. III rubr.
Qui unam tantum Missam celebrare velit, eam legere debet, quae in Mis­
sali inscribitur legenda in commemoratione omnium fidelium defunctorum.
Hanc Missam pariter adhibere tenetur qui Sacrum cum cantu sit facturus,
qui potest alteram et tertiam anticipare.

4. Sacerdos qui vi indulti celebrat in oratorio privato, licite potest
tres Missas legere. Qui ex apostolico induito Missam votivam celebrat,
die Nativitatis Domini potest eandem Missam ter dicere; item qui ob
debilitatem visus aliamve iustam causam ex induito apostolico celebrat
aliquam Missam ex Missis votivis aut Missam quotidianam defuncto­
rum, die 2 novembris eandem defunctorum Missam quotidianam ter
dicere valet (11).
5. In prima et secunda Missa celebrans digitos abluere potest in
vasculo cum aqua iam prius parato, ut fit post distributionem com­
munionis; et huiusmodi ritus est magis expeditus et conformis praxi
universali (12). Preces in fine Missae dicendae, recitari debent tantum,
(8) S. R. C. Ordinis Carthusianorum, 19 iun. 1875, n. 3351.
(9) S. R. C. Calaq urilana ct Calceatcn., 13 febr. 1892, ad XXI, n. 3767.
(10) Acta Aposl. Sedis, I. c., p. 122. Quoad sacerdotes ritus ambrosiani, vldo dccr. S. R.
C. diei 10 oct. 1915. Acta A post. Sedis., Z. c., p. 497.
(11) S. R. C. Romana. 26 inn. 1920; Acta A post. Salis, vol. ΧΠ p
(12) S. R. C. Lincicn.. 6 febr. 1892, nd XV, n. 3704.

647

cum sacerdos ab altari discedit, sive post primam, sive secundam, sive
tertiam Missam (13).
An die 2 novembris aliquid percipi possit ultra taxam dioecesanam ratione
tituli cxtrinseci, vide n. 648 (14).

695. Facultas binandi. — 1. Sacerdos nequit bis in die Missam
celebrare « nisi ex apostolico induito aut potestate facta a loci Ordinario »
(can. 806, § 1).
e Hanc tamen facultatem impertiri nequit Ordinarius, nisi cum,
prudenti ipsius iudicio, propter penuriam sacerdotum die festo de
praecepto notabilis fidelium pars Missae adstare non possit » (can.
cit., § 2).
Plura sunt notanda, ut rite intelligatur hoc praescriptum.
2. Attentis relatis verbis, dubitandum non est quin agatur de vera
potestate quae Ordinario loci competit atque ideo de vera licentia ab eo
exquirenda, et non solum de iudicio auctoritative ab eodem proferendo
circa existentiam, necne, requisitae necessitatis, uti iure antiquo plures
DD. existimabant, innixi praesertim Const. « Declarasti » Benedi­
cti XIV (15).
3. Quinam veniant nomine Ordinarii loci, vide n. 136, 3.
4. Ordinarius vi iuris communis nec binare potest, nec binandi li­
centiam aliis concedere, nisi in casu necessitatis, quae tunc solum adest,
cum notabilis fidelium pars nequeat Missae adsistere die festo de prae­
cepto ob penuriam sacerdotum.
Tres conditiones igitur requiruntur : a) ut adsit penuria sacerdo­
tum; b) ut agatur de die dominico aut alio festo de praecepto: c) ut
pars notabilis fidelium adsit, quae secus non posset praecepto de Missa
audienda satisfacere.
5. Non agitur proinde de mera utilitate, vel consuetudine aut
praesumptione, nec de paupertate sacerdotis, sed unice de spirituali
necessitate populi, seil. quoties haberi nequeat alius sacerdos, qui fide­
lium necessitati satisfacere valeat; nam si praesto sit sacerdos, Ordina­
rius potest ipsi praecipere ut Missam celebret in tali ecclesia aut sa­
cello, servatis equidem servandis.
(13) S. 11. C. Sancti Hippolyti. 30 upril. 1889, n. 3705; Macaonen., 10 mail 1S95, ad VII,
n. 3855.
(11) Redactor Adorum S. Sedis (vol. VI, p. 508) putat parochum posse ipso iure com­
muni tres vel quatuor Missas celebrare, si praesit tribus vel quatuor paroeciis, aut si templum
est Ita angustum, ut omnem populum nonnisi tribus vol quatuor vicibus continere possit.
Haec opinio, attento iure sive antiquo sive novo, caret fundamento.
(15) Cfr. Many, 1. c., n. 32; Worm, l. c., n. 543. not. 175; Gasparri, L c., n. 378 ss.;
Santi, l. c., n. 5.

T xT

648

LIBER IV - PARS Π - CAPUT IV

Quare Episcopus nequit facultatem binandi concedere diebus festis
suppressis, licet sacrae functiones cum magno populi concursu cele­
brentur, neque a fortiori aliis diebus; nec ut consulat gravi egestati
alicuius sacerdotis, neque ut satisfaciat necessitati alicuius privatae
personae aut familiae; nec demum quoties praesto sit alius sacerdos
qui Sacrum faciat.
In locis missionum conceditur facultas binandi etiam diebus ferialibus.
Interdum, etiam in nostris regionibus, tempore conventus eucharistici (16).
6. Episcopus potest permittere Missae iterationem, si aliunde veli­
ficetur casus necessitatis, etiam in oratoriis sive publicis sive semipublicis.

Necessitas certe verificatur in hisce casibus:
1" si unus sacerdos duas paroecias regat, quae adeo distent ab invicem,
ut fideles utriusque paroeciae nequeant eidem Missae intéressé, nec alius sit
sacerdos, qui in alterutra paroecia celebret;
2° si idem sacerdos unam tantum regat paroeciam, sed duos populos
habeat in diversis locis cum distincta ecclesia ita seiunctos ut unus nequeat,
moraliter loquendo, ad alterius ecclesiam convenire sine magno incommodo,
et desit alius sacerdos qui in alterutra ecclesia Sacrum faciat;
3° si populus eiusdem paroeciae nequeat universus simul convenire ad
eandem Missam vel propter loci angustias vel propter alias causas;
4° si monasterium, domus pia vel religiosa secus careret Missa, nec in
ea commorantes possent sine gravi incommodo ad aliam ecclesiam accedere,
nec adsit alius sacerdos.

7. Quaenam censenda est notabilis pars fidelium? Attentis declara­
tionibus S. C. Concilii, praesertim in Lingonen., 12 ian. 1847 et in Salamantina, 22 febr. 1862 ad IV (17), censemus requiri et sufficere 20
vel 30 circiter personas.
At si agitur de monasterio, de pia domo v. g. de hospitali, de carcere etc., Missa permitti potest etiam si personae ibi degentes sint
pauciores quam 30 vel 20.
S. C. de Prop. Fide an. 1688 iudicavit sufficere numerum 10 vel 12
servorum; et distantia mediae leucae (i. e. mediae horae) unius ecclesiae
(16) A. A. S., XVI, p. 157.
(17) Thesaurus. t. CXXI, p. 71 s.; Lucidi, op. cit., II, cap. IX. Dc postulatis, VIII,
n. 61 ss. Cfr. etiam Instr. S. C. <le Prop. Fide 21 mali 1870; Collect. S. C. de Prop. Fide,
vol. II. n. 1352.
In Lingonen. agebatur do communitate, quae uno fere milllario a parochlall ecclesia
aberat, et viginti circiter personis constabat. Porro Episcopo Lingonen»! responsum fuit: « In
casu... licentiam esse concedendam ».
In Salamantina. ad IV. declaratum est, licentiam concedi posse tempore collectionis mes*
sium, ut operarii praecepto <lc audiendo Sacro satisfaciant.

Ï)E REQUISITIS AI) LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

649

ab altera non reficitur, licet expresse non agnoscatur ut causa sufficiens
binationis (18).

In indicio ferendo de exsistentia necessitatis non solum ad periculum
attendi debet, quod oritur ex adiunctis externis, sed etiam ad periculum,
quod ex mala hominum voluntate profluit, puta si fideles possent quidem ad
propinquas ecclesias accedere, at reipsa non accedant.
8. Si non adsit necessitas praedicta, sed tantum mera utilitas aut
agatur de festis non de praecepto, per se requiritur semper indultum
apostolicum ut sacerdos possit bis in die Sacrum celebrare.
Necessitas tamen moraliter aestimanda est, ideoque late potius
interpretanda facultas, quam stricte. Quare in dubio Episcopus per­
mittere valet. Item per modum actus in aliquo casu extraordinario,
iusta et gravi causa postulante, permittere potest ut Sacrum bis ce­
lebretur in diebus festis suppressis aut ferialibus ad normam can. 81.
9. Episcopus ne in casu quidem gravis necessitatis potest alicui sa­
cerdoti concedere licentiam tres Missas in die celebrandi (can. 806, §2).
Requiritur indultum apostolicum ut idem sacerdos ratione neces­
sitatis ter valeat celebrare.
Hoc indultum concessum fuit parochis aliisque sacerdotibus dioecesis
Mexicanae, ubi huiusmodi usus iam vigebat, per rescriptum S. C. Concilii,
20 dec. 1879, his verbis: « Pro gratia ad quinquennium, jacto verbo cum SS.mo,
et ad mentem » (19). Ob gravissimas causas et speciales circumstantias S. C.
concessit renovationem indulti die 28 mart. 1896: ♦ Pro gratia ad quinquen­
nium, in forma et terminis rescripti d. 20 dec. 1879, facto verbo cum SS.mo * (20).
Hoc indultum est prorsus extraordinarium (21).

In casu gravissimae necessitatis, imo etiam urgente causa iusta
et vere gravi loci Ordinarius per modum actus permittere valet ut saAvanzini
cordos tres Missas celebret, ut olim docebant nonnulli,
et D’Annibale (22).
Hodie disciplina hac in re mitior facta est, cum etiam pro quibus­
dam dioecesibus Italiae facultas tres Missas celebrandi diebus festis
de praecepto concessa fuerit a Sede Apostolica.
(18) Instr. S. C. dc Prop. Fide. 24 mali 1870.
(19) Mena autem Archiopiacopo patefacta, erat: « Ut ultra tertiam Missam nunquam
nullaquo <le causa iterationem permit tas; neo non ut concessionis tempore durante, ea qua
praestas prudentia ac solertla res componere satagas ad tramites disciplinae vigentis. qua
scilicet plebis necessitati audiendi Sacrum satis consulatur per binationem ». Arta S. Stdis,
vol. XIII. p. 340, vol. XXIX, p. 91 s.
(20) Cfr. rescriptum S. O. Concilii in Costariccn., 6 mail 1893. .ir/π S. Sedis vol. XXVI,
p. 237.
(21) Cfr. Acta S. Sedis, vol. VI. p. 5G8, not. 1.
(22) Loc. cit., n. 405, not. 55.

650

LIBER IV - PARS Π - CAPUT IV

10. Facultas binandi ab Ordinario loci concessa non est privilegium
personale, sed remedium pro necessitate (23). Quare si presbyter, cui
tributa est, nequeat celebrare, alius sacerdos, qui eius vices suppleat,
potest bis Sacrum facere.
Facultas binandi, contra, quae alicui competit ex privilegio 8. Se­
dis, ordinarie personalis est; proinde in alium transferri non potest,
nisi expresse in rescripto id fuerit concessum.
11. Si urgeat vera et gravis necessitas, ct recursus ad Episcopum
sit impossibilis, altera Missa ex praesumpta licentia celebrari potest.
Posita enim hac duplici conditione, licentia est rationaliter praesumpta,
quae certe sufficit in aliquo casu extraordinario.
12. Ius binandi nequit acquiri consuetudine, quia irrationabilis
est, si agitur de binatione extra casum necessitatis, vel minus rationa­
bilis, si agitur de binatione in casu merae utilitatis; et contraria sen­
tentia omni caret probabilitate (24).
13. Sacerdos potest Missam iterare ut Viaticum ministret mori­
bundo. Ita communiter DD., sive antiqui sive recentes, si sacerdos est
ieiunus (25). Si non est ieiunus, plures negant; at immerito, cum omnino
affirmandum sit. Vide n. 486.
Imo, pro Viatico ministrando, sacerdos potest probabilius etiam
ter Sacrum facere, remoto scandalo et servatis servandis.
Qui citra facultatem bis in die celebrat, graviter peccat, et suspendi debet
a Missae celebratione ad tempus ab Ordinario secundum diversa rerum adiuncta
praefiniendum (can. 2321).

696. An superior maior religionis clericalis exemptae facultatem
bis litandi concedere valeat. — Can. 806, § 1 loquitur tantum dc Or­
dinario loci, ideoque videretur negative respondendum. Nihilominus,
attentis principiis generalibus iuris, probabilius ipse Superior maior
religionis clericalis exemptae, in iisdem rerum adiunctis de quibus in
can. 806, § 2, potest permittere binationem Missae, quoties pars notabi­
lis subditorum satisfacere secus non posset praecepto de Sacro audiendo.

697. Utrum liceat pro utraque Missa stipendium recipere aut certis
obligationibus satisfacere. — 1. Ecclesia semper prohibuit ne sacerdos
bis litans duplex reciperet stipendium. Ipsa enim vult, iure ac merito
equidem, ut a Missarum celebratione omnis occasio turpis quaestus
(23)
(24)
S. R. C.
(25)

Gaspard, L c., n. 381; Wcrnz, l. c.; Noldin, Z. c., n. 200, 2.
Cfr. S. C. C. Salamantina, 22 febr. 1862, ad 1 et 2; Malacitana, 25 aprll. 1897;
Ambiancn., 22 mali 1841. n. 2827.
Mi
Schmalzgr., I. c., n. 41; Gaspard, Z. c., n. 390; Many, Z. c., n, 31.

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

651

excludatur. Quare pro una tantum Missa — vel prima vel secunda,
parum refert — eleemosyna accipi potest (cfr. can. 824, § 2).
Aliquando R. Pontifex permittit ut stipendium etiam pro secunda
Missa percipiatur, erogandum in favorem causae piae. Rarissime id
permittitur ratione paupertatis celebrantis.
2. Sacerdos, qui binandi facultate pollet, obligationi ex caritate vel
fidelitate satisfacere potest per alteram Missam, quamvis pro prima
acceperit eleemosynam, vel ex officio applicaverit (26). Item satisfieri
potest obligationi ex voto et praecepto Superioris.
An etiam obligationi ex iustitia? Certa ab incertis distinguenda
sunt.
a) Sacerdos, qui ex statutis societatis, cui nomen dedit, pro de­
functo sodali Missam applicare tenetur, huic obligationi satisfacere
valet per secundam Missam in die binationis (27).
b) Parochus, qui duas paroecias regit et facultate binandi gaudet,
potest utramque Missam pro populo applicare; at, aliter ac iure an­
tiquo, ad id non tenetur, iuxta ea quae diximus alibi (n. 622).
c) Probabilius etiam beneficiatus, qui debet applicare pro fun­
datoribus diebus dominicis aliisque festis de praecepto, si aliquam pa­
roeciam regat, potest in die binationis unam Missam applicare pro
populo, alteram vero pro fundatoribus (28).
Duplex obligatio applicandi ex munere urgere debet pro ipso die
binationis; nam si obligatio secunda non urgeat pro illo die, Missa,
iuxta plures, nequit applicari ad hanc intentionem. Ex. gr., si parochus,
aiunt, legitimo impedimento detentus, non potuit Sacrum pro populo
facere die dominico, non potest proximo die festo, utens facultate bi­
nandi, unam Missam applicare, ut satisfaciat obligationi occurrenti,
alteram ut satisfaciat obligationi translatae (29). Sententia, quae affir­
mat utrique obligationi satisfieri posse, probabilis est; nec obstat resp.
S. C. Concilii in Vivarien., 5 mart. 1887, ut liquet ex eius tenore.
3. Pro labore et incommodo extrinseco (cfr. n. 648) sacerdoti bis
celebranti certissime licet aliquam renumerationem accipere pro altera
(26) S. C. C. Nanccycn., 14 sept. 1878; Acta S. Sedis, vol. I, p. 283.
(27) S. C. C. Vivarien., 5 mart. 1887; Acta S. Sedis, vol. XX, p. 39.
(28) Cfr. S. C. C. Friburyen., 14 api il. 1*91.
Quaesitum fuerat : «Utrum oneri, sacerdoti E. tamquam beneflclato incumbenti, quavis
dominica applicandi pro fundatoribus, satisfacere possit dictus sacerdos per secundam Missam,
quam praeter Missam parochialem, pro parochia Andelshofen applicandam celebrat?» S. C.
Concilii respondit: · Vigore etc., attentis etc. pro gratia ad cautelam ad triennium...».
8. Congregatio nolui ex professo dirimere quaeetloncm, attamen verbo ad cautelam non
obscure indicat, dictum bénéficiât um ad instar parochi cum duabus paroeciis distinctis posse
in die binationis duplici oneri satisfacere. At S. C. voluit consulere tranquillitati conscientiae,
tribuendo specialem gratiam in quantum opus erat. Cfr. Santi-Leitner, /. c., n. 7.
(29) 8. C. C. Vivarien., δ mart. 1887, ad 2; Acta S. Sidis, vol. XX. p. 39.

652

LLBER IV - PARS Π - CAPUT IV

Missa (30). Praeterea palam est, eundem sacerdotem exigere posse re­
stitutionem expensarum, quas forte habeat, puta, pro equo vel curru
etc., occasione binationis.
4. Si ex apostolico induito sacerdos accipere possit pro secunda
Missa stipendium Episcopo tradendum, debet illud integre transmit­
tere, erogandum iuxta facultatem a S. Sede concessam. Huc spectant
quae diximus supra (n. 629, 2).
698. Ritus servandus in binatione. — 1. In primis, ut evidens est,
sacerdos alteram Missam eodem die celebraturus, nequit in prima ablu­
tiones sumere; et si eas sumpserit, cum iam non sit ieiunus, non potest
alteram Missam celebrare.

5. R. C., die 12 sept. 1857 sequentem Instructionem edidit pro sacerdote
qui bis Missam celebrat eodem die:
« Quando sacerdos eadem die duas Missas dissitis in locis celebrare debet,
in prima, dum divinum Sanguinem sumit, eum diligentissime sorbeat. Exinde
super corporale ponat calicem et palla tegat, ac iunctis manibus in medio
altari dicat: Quod ore sumpsimus etc., et subinde admoto aquae vasculo di­
gitos lavet dicens: Corpus tuum etc. et abstergat. Hisce peractis, calicem, super
corporale manentem adhuc, deducta palla cooperiat, ceu mos est, scilicet pri­
mum purihcatorio linteo, deinde patena ac palla, ac demum velo.
« Post haec Missam prosequatur, et completo ultimo Evangelio, rursus
stet in medio altaris, et detecto calice, inspiciat, an aliquid divini Sanguinis
nec ne ad imum se receperit, quod plerumque continget. Quamvis enim sacrae
species primum sedulo sorptae sint, tamen, dum sumuntur, cum particulae,
quae circum sunt, undequaque sursum deferantur, non nisi deposito calice ad
imum redeunt. Si itaque divini Sanguinis gutta quaedam supersit adhuc, ea
rursus ac diligenter sorbeatur, et quidam ex eadem parte, qua ille primum
sumptus est. Quod nullimode omittendum est, quia Sacrificium moraliter
durat, et superexstantibus adhuc vini speciebus ex divino praecepto compleri
debet. Postmodum sacerdos in ipsum calicem tantum saltem aquae fundat,
quantum prius vini posuerat, eamque circumactam ex eadem parte, qua
S. Sanguinem biberat, in paratum vas demittat. Calicem subinde ipsum purificatorio linteo abstergat ac demum cooperiat, uti alias fit, atque ab altari
discedat.
« Depositis vestibus sacris, et gratiarum actione completa, aqua e calice
demissa pro rerum adiunctis vel ad diem crastinum servetur (si nempe eo
rursus sacerdos redeat, Missam habiturus), et in secunda purificatione in ca­
licem demittatur, vel gossypio aut stuppa absorpta comburatur, vel in sa­
crario, si sit exsiccanda, relinquatur, vel demittatur in piscinam. Cum autem
calix, quo sacerdos primum est usus, purificatus iam sit, si illo ipso pro Missa
(30) S. C. C. Monasltrieu.. 11 iun. 1815; Trevircn., 23 mnrt. 1801 ; .1 prulina, 21) fvbr. 1880

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

653

altera indigeat eum aecum deferat (31): aecua vero in altera Missa diverso
calice uti poterit (32).
« Quando vero sacerdos eadem die duaa Missas in eadem ecclesia offerre
debet, uti supra dictum est se gerat; sed absoluta Missa quin calicem purificet,
si nulla in ecclesia sit sacristia, eum eodem modo super altare relinquet; secus
vero in sacristiam deferet, ibique super corporale vel pallam in aliquo loco
decenti et clauso collocabit usque ad secundam Missam, in qua, cum eodem
calice uti debeat, illum rursus secum deferet ad altare, ac super corporale
extensum reponet. Cum autem in secunda Missa ad offertorium devenerit,
ablato velo de calice, hunc parumper versus cornu Epistolae collocabit, sed
non extra corporale; factaque hostiae oblatione cavebit, ne purificatorio exter­
gat calicem, sed eum intra corporale relinquens leviter elevabit, vinumque et
aquam eidem caute imponet, ne guttae aliquae ad labia ipsius calicis resiliant,
quem deinde nullatenus ab intus abstersum more solito offeret » (33).
2. Sacerdos bis celebrans eodem die in diversis ecclesiis secum
deferre potest purificationem primae Missae in aliquo vase mundo caute
custoditam eandemque sumere cum purificatione secundae Missae (34).
Quae huc usque dicta sunt, valent etiam pro trinatione, ut pa­
lam est.
Articulus III.

De litteris commendatitiis ac de taxa utensilium
pro Missae celebratione.
699. Litterae commendatitiae. — 1. «Sacerdos extraneus ecclesiae
in qua celebrare postulat, exhibens authenticas et adhuc validas litteras
commendatitias sui Ordinarii, si sit saecularis, vel sui Superioris, si
religiosus, vel Sacrae Congregationis pro Ecclesia Orientali, si sit ritus
orientalis, ad Missae celebrationem admittatur, nisi interim aliquid eum
commisisse constet, cur a Missae celebratione repelli debeat » (can. 804, § 1).
Litterae authenticae commendatitiae (vulgo Celebret) eae dicuntur,
quae sunt conscriptae a Superiore ecclesiastico qua tali, et debita forma.
Dicuntur adhuc validae, nempe si tempus nondum elapsum est,
I
I

|

(31) Etsi calix «it iam purificatus, non urget stricta obligatio cum secum deferendi pro
altera Mk<a. Cfr. dm. S. R. C. Plurium Dioecesium, 11 mart. 1858, ad I, n. 3068.
(32) Hcic explicit instructio S. R. C. Ritus servandus a sacerdote cum utramque Missam
in eadem ecclesia celebrat , desumptus est ex commentariis Bartholomaei Gavant i et Caietani
Mariae Merati. Cfr. Instr. S. C. de Prop. F.. 21 mail 1870; Collect. S, C. de Prop. Fide» vol. II,
n. 1352, n. 19.
(33) Haeo Instructio refertur In Appendice ad Rituale Romanum, edit. typ. an. 1913.
Refertur etiam, at sine data, In cit. docr. S. R. C. Plurium Dioceesium, 10 inart. 1858, n. 3068.
(31) S. R. C. Romana Dubiorum. 9 mali 1893, ad V, η. 3798.

654

LEBER IV - PARS II - CAPUT IV

aut impletae sint conditiones praefinitae, ubi litterae commendatitiae
concessae fuerint ad tempus vel sub aliqua conditione.
Nomine Ordinarii, pro sacerdote saeculari, venit Episcopus, Vica­
rius Generalis, Vicarius Capitularis, Administrator Apostolicus, etc.
Pro sacerdote religioso litterae commendatitiae concedendae sunt
a Superiore maiore religionis, vel saltem a Superiore locali.
Vox « admittatur » significat quod sacerdos praefatas litteras exhi­
bens, non solum potest admitti ad Missam celebrandam, sed debet:
agitur quippe de iure.
Verba « nisi interim aliquid cum commisisse constet » ita sunt acci­
pienda, ut constet de aliqua culpa gravi a sacerdote patrata, et quidem
id constet morali certitudine et palam.
2. « Si iis litteris careat, sed rectori ecclesiae de eius probitate apprime
constet, poterit admitti; si vero rectori sit ignotus, admitti adhuc potest
semel vel bis, dummodo, ecclesiastica veste indutus, nihil ex celebratione
ab ecclesia in qua litat, quovis titulo, percipiat, et nomen, officium suamque dioecesim in peculiari libro signet » (can. 804, §2).
Si presbyter caret litteris commendatitiis, aut validae amplius non
sint, rector ecclesiae potest, sed non tenetur, illum admittere ad cele­
brationem Missae, si certus sit de eiusdem probitate, scii, quod talis
sacerdos nec suspensus nec interdictus nec irregularis aliave poena aut
impedimento sit detentus, sive personaliter eum cognoscat rector eccle­
siae, sive ex attestatione prudentis viri id comperiat. Quo in casu sa­
cerdos potest admitti ad Missam celebrandam etiam per plures dies
aut hebdomadas.
Si rector ecclesiae praedictum sacerdotem nullatenus cognoscat,
nec per se nec per alium, potest eum admittere ad Sacrum faciendum
semel vel bis tantum, servatis conditionibus in can. 804, § 2 statutis.
3. « Peculiares hac dc rc normae, salvis huius canonis praescriptis,
ab Ordinario loci datae, servandae sunt ab omnibus, etiam religiosis exem­
ptis, nisi agatur de admittendis ad celebrandum religiosis in ecclesia suae
religionis » (can. 804, § 3).
Verba « salvis huius canonis praescriptis » ita sunt intelligenda, ut
loci Ordinarius valeat quidem peculiares normas statuere, dummodo
salva atque integra maneant, sive positive sive negative, praescripta
contenta in §§ 1 et 2 canonis 804. Quare praedicta verba nonnulla
includunt, nonnulla excludunt. Nempe: 1° sacerdos litteris commenda­
titiis praeditus, admittendus est ad Missae celebrationem, nisi constet
de eius indignitate; 2° carens iisdem litteris, potest admitti ad cele­
brandum, si ecclesiae rectori sit probe notus; 3° si idem sacerdos non
sit notus rectori ecclesiae, potest nihilominus admitti ad Sacrum fa­

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIO NEM

655

ciendum, verificatis conditionibus a citato canone expressis; 4° praedi­
ctus sacerdos non potest admitti ad celebrandum, si vestem talarem
non deferat, aut si petat eleemosynam Missae, aut si renuat nomen,
officium suamquc dioecesim in libro signare.
Normae ab Ordinario loci datae, quae opponantur praescriptis re­
lati canonis 804, sunt nullae et irritae, utpote latae contra ius com­
mune. Quare Episcopus praecipere nequit ut ii tantum sacerdotes ad
Missae celebrationem admittantur, qui habeant litteras commendatitias; et eo minus ut ii solum admittantur, qui praeseferant litteras
praevie recognitas a Curia dioecesana. Dum e contra loci Ordinarius
statuere valet, ut litterae commendatitiae quamprimum praeviae re­
cognitioni Curiae dioecesanae subiiciantur, ut sacerdos carens litteris
commendatitiis nonnisi ad paucos dies admittatur ad celebrandum, ut
Ordinarius certior fiat de huiusmodi sacerdotibus litteris commenda­
titiis carentibus.
In casu aliquo particulari et omnino extraordinario, aut ex speciali
facultate a S. Sede obtenta, Ordinarius potest prohibere ne sacerdos
admittatur ad celebrandum sine litteris commendatitiis.
Praescriptum can. 804 directe et immediate tantum sacerdotes
extra-dioecesanos respicit.

700. An rector ecclesiae teneatur admittere sacerdotes ad cele­
brandum in sua ecclesia. — 1. Si agatur de sacerdotibus, qui una aliave
ratione sint ecclesiae adscripti, ex. gr. ratione beneficii, cappellaniae etc., certum est eos admittendos esse, servatis, uti patet, conven­
tionibus, consuetudinibus aliisque a iure praescriptis.
Si agatur, contra, de sacerdotibus extraneis, quidam affirmant esse
admittendos, quidam negant. Rectius ita distinguendum: aliud est
quaerere, utrum simpliciter debeat admitti, et aliud, an sacra utensilia
pro Missae celebratione sint eis praebenda. Quod debeant admitti, ad
normam can. 804, extra controversiam est; an vero etiam sacra uten­
silia sint praebenda, controvertitur.

Haec sunt practice tenenda: 1° Seclusa consuetudine, non tenetur ordi­
narie rector ecclesiae admittere indiscriminatim sacerdotes extraneos ad cele­
brandum in sua ecclesia eisque praebere vinum, hostiam et paramenta sacra;
neque Episcopus potest rectorem cogere, sed solum hortari (1).
2° Si presbyter extraneus raro, ex devotione aliave causa, petat cele­
brare, rector ecclesiae tenetur eum admittere ac sacra utensilia praebere, et
(1) S. H. <’· Egtlanicn., 10 iun. 1602, nd III, η. 96; Soancn,, 31 mall 1698, n. 1999; .Vebicn.. 31 mart. 1703, n. 2107.

656

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

ad id cogi potest ab Episcopo: dedecet enim postulationem adeo rationabilem
et divino cultui faventem repelli (2).
3° Si adsit consuetudo ut admittantur sacerdotes in tali ecclesia celebrare volentes eisque sacra utensilia praebeantur, servari debet; nam haec
consuetudo non solum rationabilis est, sed etiam laudabilis, saltem generatim
loquendo.
An et quando rector ecclesiae exigere possit taxam propter utensilia, dicetur n. 701.

2. Ecclesia cathedralis debet sacram supellectilem et alia quae ad
Missae sacrificium vel ad alias functiones pontificales necessaria sunt,
gratis subministrare Episcopo etiam privatim celebranti non solum in
ecclesia cathedrali, sed etiam in aliis ecclesiis civitatis vel suburbii
(can. 1303, § 1).
701. Taxa solvenda propter utensilia et alia ad Missae sacrificium
necessaria. — 1. Si qua ecclesia paupertate laboret, potest Ordinarius
permittere ut a sacerdotibus qui in proprium commodum inibi cele­
brant, non vero ab aliis, moderata stipes exigatur, propter utensilia ceteraque ad Missae sacrificium necessaria, scii, propter vinum, hostiam,
paramenta, calicem et candelas (can. 1303, §2).
Episcopus, non autem Vicarius Capitularis aut Vicarius Generalis sine
mandato speciali, potest hanc stipem definire, et nemini, etiam religiosis etsi
exemptis, licet ea maiorem exigere. Pro tota dioecesi eiusmodi stipem Epi­
scopus definiat in Synodo dioecesana, si fieri possit, aut extra Synodum, audito
Capitulo (can. 1303, §§ 3 et 4).

2. Ratio taxae est ecclesiae paupertas. Proinde si ecclesia pauper­
tate non laboret, taxa nec imponi nec exigi potest.
3. Si definiatur taxa extra Synodum, Capitulum audiri debet ad
validitatem, iuxta praescriptum can. 105. At pro una vel alia ecclesia,
quae reperitur in peculiaribus paupertatis adiunctis, Ordinarius potest
taxam statuere etiam extra Synodum et non audito Capitulo.
4. Si quis stipem exigat maiorem ea, quae fuerit definita, non
solum peccat, sed iniustitiae quoque reus est; idcirco ad restitutionem
tenetur.
(2) Giraldi ad Barbosa, De officio et potestate parochi, p. 1, c. 11, n. 53; Gasparri, l. c.,
n. 672; Many, L c., n. 135.

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

657

Articulus IV.

De ministro in Missa ac de presbytero assistente.
702. Minister in Missa. — « Sacerdos Missam ne celebret sine mi­
nistro qui eidem inserviat et respondeat » (can. 813, § 1).
« Minister Missae inserviens ne sit mulier, nisi, deficiente viro,
iusta de causa, eaque lege ut mulier ex longinquo respondeat nec ullo
pacto ad altare accedat » (can. 813, § 2).
Haec sunt notanda:
1. Minister requiritur omnino, quare sine induito apostolico (n. 703)
Missa celebrari nequit sine ministro.
Excusat necessitas non solum extrema, sed etiam gravis, imo
quaelibet causa iusta et rationabilis per modum actus in casu par­
ticulari (cfr. n. 703).
2. Minister debet inservire et respondere (1). Quoad primum debet
transferre Missale de loco ad locum, praebere vinum et aquam ad offer­
torium et ad ablutiones, pulsare campanulam. In Missa privata nequit
aperire Missale ad Missam designandam, nec quaerere varias partes
Missae, ex. gr. Communionem, pro commoditate sacerdotis, nec, quam­
vis sit sacerdos vel in sacris constitutus, praeparare calicem (2), aquam
infundere, calicem extergere post ablutiones etc. (3).
Quoad alterum, minister attente ac devote respondere debet, iuxta
ordinem Missae. Celebrans nimis sollicitus ne sit de ministro minus
idoneo, nec facile corrigat errores, ne turbet seipsum vel circumstantes
aut ordinem Missae; sed potius defectus a ministro commissos reparet,
et verba ab eo omissa tacite suppleat (4).
Minor necessitas seu causa requiritur ad celebrandum cum mi­
nistro nesciente respondere, quam sine ministro (5); ideoque facilius
excusatur qui adhibet ministrum respondendo imparem.
(1) Cfr. Suarez, disp. 87, sect. 2; Laymaim, l. c.. cap. 6. η. 10 ss.; S. Alph., L c., n. 391 s.
(2) S. R. C. Dubia, 23 nov. 1906, declaravit, clericis prima tonsura initiatis licere calicem
praeparare in sacristia; at in Eremitarum Camaldulensium Montis Coronae, 1 febr. 1907, re­
scripsit: «consulendum celebranti, ut ipse calicis instructionem et alia secundum rubricas
exsequatur». Cfr. Decreta authentica, nu. 4194, 4198.
De clerico tonsura nondum initiato, qui ab Episcopo aut a Praelato in Missa lecta uti
minister assumitur, vide decr. S. R. C. 10 mart. 1906, ad VII. Cfr. Decreta auth.. n. i 181.
(3) S. R. C. Tudcn., 7 sept. 1816, ad 5 et 6. n. 2572; Societatis lesu, 11 maii 1878.
ad 14, n. 3118.
(t) Lacroix, /. c., n. 390; S. Alph., L c.; Gasparri. L c., n. 648.
(5) Lugo, /. c., sect. 4, n. 103.

658

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

3. Minister debet esse masculus. Omnes ΛΔ. docent, sub mortali
prohibitum esse, ne mulier, etiam sanctimonialis, ministret immediate
altari, et gravius censent celebrare cum femina ministrante, quam
sine ministro.
Uti ministerio mulieris, a longe respondentis, non autem ad altare mini·
■ strantis, iuxta S. Alphonsum (6), leve est. Quare, secundum regulam generalem
de levi obligatione, id licitum fit ubi rationabilis habetur causa, quin gravis
requiratur. Hoc sensu intelligi debet praescriptum can. 813, § 2 (7).
In oratorio seu sacello religiosarum, i. e. piae domus mulierum, huiusmodi
causa iusta semper haberi censetur. Imo congruentius est, ut ibi Missae re·
spondeat ex longinquo mulier, quam ut vir inserviat, saltem generatim lo·
quendo.

4. In Missa stricte privata potest adhiberi unus tantum minister.
Id pluries declaratum fuit a RR. PP. (8). Haec regula est generalis et
absoluta, ita ut non solum valeat pro simplici presbytero, sed etiam
pro omnibus Praelatis Episcopo inferioribus, etsi usum pontificalium
habeant.
Soli Episcopi et Cardinales in Missa stricte privata possunt plures
ministros adhibere, ut liquet ex Caeremoniali Episcoporum, lib. I,
cap. 29.
In Missa quae non sit stricte privata pluralitas ministrorum non
prohibetur.

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

659

5. In Missis cantatis, scii, sine diacono et subdiacono, permittuntur
plures ministri.
In Missa cantata adhiberi potest minister qui folia vertat, calicem
discooperiat, ipsumque mundet, vinum et aquam infundat, eundemque
calicem infra actionem palla cooperiat et discooperiat, necnon ipsum
tergat post Communionem suisque ornamentis instruat (10). At si mi­
nister in sacris non sit constitutus, nequit aquam in calicem infundere
eumque abstergere.
Clericus, qui loco cappellani Episcopo vel Praelato in Missa lecta,
aut alii sacerdoti in Missa cantata sine sacris ministris inserviat, saltem
tonsuratus esse debet, si alius minister in sacris desit (11).
De Missis cantatis et sollemnibus in specie, consulendi sunt auctores
liturgistae, ad quos haec tractatio spectat.

Dum Missae privatae inserviunt, omnes qui vestem talarem induunt, sive
sint tonsurati sive non, debent superpelliceum induere: nisi pro laicis alicuius
familiae religiosae obstent specialia statuta approbata (12).
Gravis abusus est ut idem minister simul respondeat et ministret duabus
seu pluribus Missis (13).
Haeretici et schismatici eorumque fdii acatholici nequeunt officium mi­
nistri in Missa exercere, ut expresse declaravit S. C. S. Officii, 20 nov. 1850,
ad II, 30 iun., 7 iul. 1865, ad II (14).

5. R. C. Molinen., 12 sept. 1857, ad 7 (9) declaravit: « Servanda esse qui­
dem decreta quoad Missas stricte privatas; sed quoad Missas parochiales, vel
similes, diebus sollemnioribus, et quoad Missas quae celebrantur loco sollemnis
atque cantatae, occasione realis atque usitatae celebritatis et sollemnitatis, to­
lerari posse duos ministros Missae inservientes ».
Missa parochialis heic non intelligitur praecise ea quae a parocho appli­
catur pro populo, sed ea quae, sive applicetur pro populo, sive non applicetur,
diebus dominicis vel festis in commodum populi ad ecclesiam confluentis ce­
lebratur. Missa similis parochialis ea est, ex. gr., quae celebratur in commodum
alicuius communitatis.

703. Quando et qua ratione Sacrum sine ministro fieri possit. —
1. Multiplici in casu potest sacerdos Sacrum facere sine ministro:
1° Si agitur de Viatico ministrando, et desit minister; nam
praeceptum divinum (cfr. n. 421) praevalet praecepto humano.
2° Si urgeat necessitas, scii, si die dominico vel festo de prae­
cepto sacerdos non habeat ministrum; tunc, ne fideles careant Missa,
potest Sacrum fieri sine ministro; praeceptum enim audiendi Missam
gravius est praecepto adhibendi ministrum (15); plures merito id
extendunt ad casum quo solus sacerdos careret Missa die festo (16).
3° Si, Missa incepta, minister discedat, et aliquantulum exspe­
ctatus non redeat, sacerdos pergere potest in celebrando; nec requi-

(6) Loc. cit., n. 392.
(7) Rescriptum S. R. C. Cadurcen., I aug. 1893 (cfr. Acta S. Salis, vol. XXVI, p. 572),
quo nituntur nonnulli AA., qui putant requiri gravem necessitatem, ut liceat ministerio mu­
lieris uti, in novissima edit. Decret. auth. (cfr. vol. Ill, p. 253 ss.) non reperitur. Imo S. C.
sententiam suam mutavit; nam scripta epistola ad Episcopum Cadurcensom, die 12 ian.
1891, declaravit: «Praefati diei (4 aug. 1893) rescriptum non ease exsecutioni demandan­
dum ». Acta S. Sedis, l. c.
(8) Cfr. decr. Alexandri VII diei 27 sept. 1659. n. 21; Pii VII Const. · Decet Homanos »,
i Non. iulias an. 1823; Pii IX Const. « AposMicac », 1 Kal. sept. 1872; Pii X, Motu proprio
• Inter multiplices ·, 21 febr. 1905, nn. 10, 31; Dtcrtla authentica, nu. 111 1131, 2621, 3262.
(9) Decreta authentica, n. 3059.

(10) S. R. C. Baionen 25 sept. 1875, iul I, n. 3377.
(11) S. R. C. Decrdum, 10 mart. 1906, ad III, n. 4181.
(12) S. R. C. Dubia, 23 nov. 1906, ad II, n. 4194.
(13) Gasparri, Z. c., n. 650.
(14) Cfr. Collect. S. C. dc Prop. Fide, nn. 1053, 1257.
(15) Suarez, l. c., sect. 1, n. 7; Lugo, Z. c., n. 103; S. Alph., L c., n. 391; Diana,
part. IT, tractatus 14, resol. 43; Quarti, op. ci/., part. II, tit. 2, dub. 1.
(16) Diana, l. c.; Tamburinl, lib. I, § 5, η. I; Quarti, Z. c. S. Alphonsus (Z. c.) non
improbat hanc sententiam, neque Benedictus XIV (op. cit., lib. Ill, cap. 7, n. 3); prolude
contrarii non sunt, sed potius favorabiles.

660

LIBER IV - PARS II - CAPUT IV

ritur ut iam facta fuerit consecratio, nec offertorium; reverentia enim
Missae sacrificio debita hoc postulat (17).
4° Si presbyter iam vestibus sacris sit indutus, et minister praesto
non sit nec possit diutius exspectari, Sacrum inchoari et absolvi potest
sine ministro.
5° Si desit omnino minister, sacerdos ex qualibet iusta et ratio­
nabili causa, etiam devotionis tantum, potest, saltem in casu parti­
culari, Missam sine ministro celebrare, potius quam eam omittere.
Indultum celebrandi sine ministro non raro S. Sedes concedit,
non solum pro locis missionum, sed etiam pro nostris regionibus.
Instructio S. C. de Sacramentis diei 1 oct. 1949 rigorosas normas
merito tradit pro induito apostolico postulando Missam sine ministro
litandi. Casus in Instructione recensentur, in quibus fas est Sacrum
facere sine ministro, sed enumeratio, licet forte taxativa, tamen exclusiva non videtur dicenda, cum revera alii quoque casus haberi queant
(A. A. S., XLI, 493).
2. Quando sacerdos celebrat sine ministro, sibi ipsi et ministrat
et respondet; sed in oratione Misereatur, loco vestri, dicit nostri, et in
oratione Suscipiat, loco de manibus tuis, dicit de manibus meis, ut ipsae
Rubricae monent (18); et initio Missae, una tantum vice recitat Con­
fiteor (19).

704. Presbyter assistens. — 1. Presbyterum assistentem cum plu­
viali adhibet Episcopus in Missa pontificali (20); item, dummodo non
assistat Episcopus Ordinarius aut alius Praesul ipso Episcopo maior (21),
habere potest Praelatus Episcopo inferior, si usu pontificalium gaudeat.
2. Ius habendi presbyterum assistentem non competit aliis sa­
cerdotibus (22), licet sint canonici ecclesiae cathedralis vel collegiatae (23), aut dignitates vel prima dignitas (24); quamvis celebrent
sollemnioribus festis, loco Episcopi impediti (25).
(17) S. Alph., I. c.; Tamburlni, l. c.; Salmant., tract. 5, cap. 1, η. 101: Génicot, I. c.,
n. 249; Gaspard, I. c., n. 046; Many, l. c., n. 139.
(18) Ritus servandus in celebratione. Missae, VII, 7.
(19) S. R. C. Erien., 4 sept. 1875, ad 1, n. 3368.
(20) Caeremoniale Episcoporum, lib. 1, cap. 7.
(21) Dccr. Alexandri VII, 29 sept. 1659, η. 7; Motu proprio Pii X · Inter multipliées·,
21 febr. 1905, nn. 5, 29, 47.
(22) S. R. C. Pistorien., 15 mart. 1721, n. 2271; Montis Pessulani, 11 loi. 1857, ad I,
n. 3057; laccn., 28 iul. 1876, ad II, n. 3408.
(23) S. R. C. Oriolen., 7 aug. 1628, n. 475; Baren., 3 aug. 1839, ad I, n. 2794; Lucana,
7 dec. 1844, ad II. n. 2867; Drepanitana, 27 febr. 1847. n. 2933.
(24) S. R. C. Matheranen., 28 iun. 1612, n. 805; Scnen,, 20 iul. 1686, n. 177· Dianen
19 sept. 1833, ad I, n. 3588.
(25) S. R. C. Montis Pessulani, 11 iul. 1857, ad II. n. 3057; Dianen 19 sent 1883 nd
II, η. 3588.

DE REQUISITIS AD LICITAM MISSAE CELEBRATIONEM

661

3. Duplici in casu toleratur usus adhibendi presbyterum assisten­
tem cum pluviali: a) quoad canonicos vel dignitates, si adsit immemo­
rabilis consuetudo (26); — b) in prima Missa novi sacerdotis eam sol­
lemniter celebrantis (27).

Presbyter assistens ad librum, cum solo superpelliceo, adhiberi potest:
1° in Missa sollemni, quia ipsae Rubricae Missalis mentionem faciunt (28); —
2° in Missa cantata, etiam non sollemni (29); — 3° in Missa privata adhiberi
potest ab Episcopo (30); — 4° item in Missa privata, Romae et extra (aliter
ac olim), a protonotariis apostolicis tum participantibus tum supranumerariis (31); Romae, etiam a protonotariis ad instar, extra Urbem vero, nonnisi
de speciali commissione Ordinarii (32); — 5° in primis Missis privatis neo-sacerdotis; quo in casu presbyter assistens potest assumere stolam a principio
Missae usque ad finem, vel a principio Canonis usque ad sumptionem, iuxta
consuetudinem (33); at usus stolae nullatenus praescribitur, ubi vasa sacra,
quae species consecratas continent, non tangantur; imo eiusmodi usus est
minus conformis legibus liturgicis.
(26) S. R. C. Cacscnaten., 29 mart. 1659, ad III, n. 1111; Senen., 30 iun. 1883. ad I,
n. 3580.
(27) S. R. C. Viglcvancn., 11 iun. 1880, ad VII, n. 3515; Viccnlina, 1 dec. 1882, ad II,
n. 3561.
(28) Hilus servandus in celebratione Missae, cap. 7, n. 11, et cap. 8, n. 8.
(29) S. R. C. Baioncn., 25 sept. 1875, ad I, n. 3377; cfr. etiam decretum diei 10 mart.
1906, n. 4181.
(30) Caeremoniale Episcoporum, lib. I, cap. 29.
(31) Pii X Motu proprio 'Inter multiplices », 21 febr. 1905. nn. 10, 31.
(32) Ibid., n. 49.
(33) S. R. C. Viglevanen., 11 iun. 1880, ad VII, n. 3515.

662

LIBER IV - PAILS II - CAPUT V

CAPUT V.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS
IN CELEBRATIONE MISSAE SERVANDIS
Articulus I.

De loco remoto celebrationis, seu de ecclesia
et oratorio.
705. « Missa celebranda est super altare consecratum ct in ecclesia
vel oratorio consecrato aut benedicto ad normam iuris, salvo praescripto
(cfr. n. 709) can. 1196 » (can. 822, § 1).
Igitur ex hodierna disciplina Sacrum regulariter celebrari debet
in loco sacro, seu in ecclesia vel oratorio, et quidem super altare con­
secratum (1). Dicimus regulariter, quia datur exceptio, infra expo­
nenda (n. 710 s.). Nonnulla in specie dicemus de ecclesia, oratorio et
altari.

706. Disciplina antiqua. — 1. Olim Missa non raro celebrari so­
lebat extra locum sacrum, ut vetera monumenta aperte testantur (2).

Ex. gr. tempore persecutionum, ut ait S'. Dionysius Alexandrinus, «quivis
locus, in quo varias aerumnas singillatim pertulimus, ager, inquam, solitudo,
navis, stabulum, career, instar templi ad sacros conventus peragendos » (3).
Item in castris usus celebrandi fuit frequentissimus sub principibus Chri­
stianis, inde a Constantino M., teste Sozomeno (4) et Eusebio (5).
Etiam in domibus vel cubiculis infirmorum frequenter Sacrum fiebat,
cuius rei amplissimum testimonium exhibent complura Sacramentaria antiqua
in quibus reperiuntur Missae quae legi debent in domibus infirmorum (6).
(1) Cfr. Bencd. XIV, De sacros. Missae sacri/., lib. I, cap. 1 ; Suarez, disp. 81, sect. 1 ss.;
Lugo. disp. 20» sect. 2.
(2) Martine. De antiquis Ecclesiae. ritibus, lib. I, cap. 3. ait. 5; Bonn, op. ci/., lib. I.
cap. 19, n. 3 ss.
■
(3) Eusebius» Hist. reel., lib. VII, cap. 22; Mipmc, P. a., t. XX col 688
(Ο Hist. eccl., lib. I. cap. 8; P. G., t. LXVII, col. 880.
.......................
I
(5) De vita Constantini, lib. II, cap. 12; Mignc, P, G., t. XX col 989
(0) Cfr. Martène, I. c., cap. 7, art. 4; Bencd. XIV, De'sacros. Missae sacri/ lib I
cap. 1, n. 2 es.
* ’

BE PRAECEPTIS LITURGIOIS IN MISSA SERVANDIS

i

663

Praeterea itineris causa frequens fuit usus Sacri faciendi sub dio, in tentoriis etc., quem usum quaedam Concilia, ex. gr. Parisienne VI (an. 829) et Mo·
guntinum (an. 888), confirmarunt (7).
Demum in necessitate, licet non valde gravi, Missa celebrari solebat,
extra locum sacrum, in ara portatili, uti patet ex Sacramentariis (8).

IH I

'II
' (I
d
«f

2. At constans ac perpetua fuit in Ecclesia disciplina, ut semper
in templis, si fieri posset, Missae sacrificium celebraretur, et quidem
in templis consecratis, ut fuse exponit Benedictus XIV (9).

J I
«|
■

707. Ecclesia. — 1. Nomine ecclesiae intelligitur aedes sacra divino
cultui dedicata eum potissimum in finem ut omnibus Christifidelibus
usui sit ad divinum cultum publice exercendum (can. 1161).
Ecclesia aedificari nequit sine expresso consensu Episcopi (non
autem Vicarii Generalis sine mandato speciali) scriptis dato (can. 1162).
2. Missa celebrari nequit in nova ecclesia, nisi sit sollemniter consecrata vel saltem benedicta (10). Sollemni consecratione divino cultui
dedicari debent ecclesiae cathédrales et, quantum fieri potest, ecclesiae
collegiatae, conventuales et paroeciales. Ecclesia ex ligno vel ferro
aliove metallo non potest consecrari, sed tantum benedici. Cfr. can.
1165 (11).

ΐ
S
I
1

3. Consecratio ecclesiae (idem dicas de oratorio), quamvis ad regulares pertinentis, spectat ad Ordinarium territorii in quo ecclesia (vel
oratorium) reperitur, dummodo Ordinarius episcopali charactere sit
insignitus, non tamen ad Vicarium Generalem sine speciali mandato,
firmo iure S. R. E. Cardinalium consecrandi ecclesiam et altaria sui
tituli (can. 1155).

S
*1
|||
■
■

I
t
HI
■
|I|

Ius benedicendi ecclesiam (vel oratorium), si haec pertinet ad
clerum saecularem vel ad religionem non exemptam, vel ad laicalem,
spectat ad Ordinarium territorii in quo ecclesia (vel oratorium) reperitur; si ad religionem clericalem exemptam, ad Superiorem maiorem;

B
»

(7) Mansi, Concilia, t. XIV, coi. 566. 597; t. XVIII, coi. 67; Decretum Gratiani, can.
Concedimus, 30» (list. I, De consecr.
(8) Cfr. Mabillon, Musaeum italicum, vol. I» p. 278 ss. (odit. Lutotiae Parisiorum. 1687);
Muratori, Liturgia Romana vetus, vol. I, p. 493, vol. II, p. 775 (edit. Venctiis, 1748).
(9) 7>>c. cit., n. 8; Suarez, l. c., sect. 2.
(10) Festum consecrationis seu dedicationis ecclesiae quotannis celebrari debet ad normam legum llturgicarum (can. 1167).
Unaquaeque ocoleeia consecrata vel benedicta suum habere debet titulum; qui, peracta
ecclesiae dedicatione, nequit mutari. Etiam festum tituli quotannis celebrandum eet iuxta
leges litundcas. Ecclesiae nequeunt dedicari Boatis sine induito Sedis Apostollcae (can. 1168).
(11) Consecratio ecclesiae constructae ex ligno, licet perpulchro interius exteriusquo
ornatae, vetita est. S. R. C. Sancti Salvatoris in America, 11 april. 1902, n. 4094.
Ecclesia constructa ex materia quae caementum armatum nuncupatur, consecrari potest,
adhibita forma et ritu Pontificalis Rom„ dummodo duodecim crucium loca, ct pastes ianuae
principalis, sint ex lapide. S. R. C. Portus Principis, 12 nov. 1909, n. 4240.

M
I
■
I.
Ii
I
■
K
fl
H
M
I
|‘
1
I

p
i|

664

LIBER IV - PARS IT - CAPUT V

uterque veto potest alium sacerdotem ad hoc delegare (can. 1156),
Cfr. etiam co. 1157-1160.

Non potest adhiberi subsolium ecclesiae, praesertim consecratae, idest ca
pars, quae sub ecclesiae pavimento iacet, ad retinendum ibi vinum et alias
res mere profanas, quamvis aditus ad illud sit extra corpus sacri aedilicii. Ita
pluries declaratum fuit a S. R. C.
1. Ecclesia consecrationem vel benedictionem amittit, quando
tota destructa fuerit, vel maior parietum pars corruerit, vel in usum
profanum ab Ordinario loci, non autem a privatis aut a laica pote­
state, redacta sit (cc. 1170, 1187).
Si ecclesia sit solum benedicta, Superior maior religionis clericalis
exemptae, qui eam benedixit sive per se ipse sive per alium, potest
eandem ad usus profanos reducere; ideoque ecclesia amittit benedi­
ctionem.
Si transeat ecclesia in usum haereticorum vel schismaticorum,
non ideo eo ipso consecrationem vel benedictionem amittit.
5. Polluitur seu violatur ecclesia sequentibus actibus: 1° delicto
homicidii, cui aequiparatur suicidium; 2° iniuriosa et gravi sanguinis
effusione; controvertitur, an sufficiat vulneratio in ecclesia facta, etsi
forte sanguis extra ecclesiam effundatur: non polluitur ecclesia per
sanguinem, qui effuditur e vulnere extra eandem inflicto; 3° impiis
vel sordidis, non autem mere profanis, usibus, quibus ecclesia addicta
fuerit; 4° sepultura infidelis, non vero catechumeni aut prolis utriusque
vel alterutrius parentis baptizati, quae sine Baptismo mortua sit;
5° sepultura excommunicati, non autem suspensi vel interdicti, post
sententiam declaratoriam vel condemnatoriam, et a fortiori vitandi.
Ut memorati actus inducant violationem, oportet certi sint, no­
torii et in ipsa ecclesia positi (can. 1172, § 1), non ideo, ex. gr., supra
tectum, in sacristia etc. Violata ecclesia, non ideo coemeterium, etsi
contiguum, violatum censetur, et viceversa (can. cit., § 2).
6. Missam celebrare in ecclesia non consecrata vel non benedicta,
aut violata vel exsecrata, aut interdicta (12), grave per se est.

Si violatio accidat ante Missae canonem vel post communionem, Missa
statim interrumpi debet; secus sacerdos prosequatur usque ad communionem
(can. 1173, § 2).
Ecclesia violata reconcilianda est, quam citissime poterit, secundum
ritus in probatis libris liturgicis descriptos; si dubitetur num sit violata, re­
conciliatio non est obligatoria, at potest fieri ad cautelam (can. 1174).
(12) Cfr. cun. 2268 h.; Cappello, De censuris, η. 148.

665

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

Ecclesia violata ob sepulturam infidelis vel excommunicat! reconciliari
non debet nec potest, antequam cadaver exinde removeatur, si remotio sine
gravi incommodo fieri queat (can. 1175).
Ecclesiam benedictam reconciliare potest rector eiusdem vel quilibet
sacerdos consensu saltem praesumpto rectoris, ritu in Rituali Rom. de­
scripto (13).
Reconciliatio ecclesiae consecratae spectat ad loci Ordinarium, si ea perti­
neat ad clerum saecularem, vel ad religionem non exemptam, vel ad laicalem;
si ad religionem clericalem exemptam, spectat ad Superiorem maiorem; uter­
que vero potest alium sacerdotem ad hoc delegare.
Reconciliatio, sive fiat ab Ordinario sive a sacerdote delegato, peragi
debet iuxta ritum Pontificalis Romani (14). In casu gravis et urgentis neces­
sitatis, si Ordinarius adiri nequeat, rector potest ecclesiam consecratam re­
conciliare, certiore facto postea Ordinario (can. 1176).
Reconciliatio ecclesiae benedictae fieri potest aqua lustrali communi;
reconciliatio ecclesiae consecratae fieri debet aqua ad hoc benedicta secundum
leges liturgicas (15); quam tamen non solum Episcopi, sed etiam presbyteri
qui ecclesiam reconciliant, benedicere possunt (can. 1177).
7. In ecclesia consecrata vel benedicta Missa, sive privata sive
cum cantu, semper celebrari potest (cfr. can. 482). Episcopus in actu
fundationis seu erectionis, ubi agitur de ecclesia simplici, scii, quae
non sit cathedralis, collegiata, paroecialis aut conventualis, aliam limi­
tationem ponere valet, non tamen conditiones vel limitationes iuri
communi contrarias (16).
Postquam vero ecclesia sit iam aedificata, Episcopus nequit limi­
tationes ponere, ut omnes DD. tenent, attentis pluribus declarationibus
SS. RR. CC. (n. 708, 6); idque praescripto can. 482, 1161 et 1191 di­
serte confirmatur.
An Episcopus possit praefinire horas sacrarum functionum, vide
n. 745.
708. Oratorium. — 1. Nomine oratorii venit locus divino cultui
destinatus, non tamen eo potissimum fine ut universo fidelium populo
usui sit ad religionem publice colendam (can. 1188, § 1). Hinc patet
discrimen inter ecclesiam et oratorium.
2. Dividitur in publicum, semi-publicum et privatum seu do­
mesticum.
π

•e

(13) Tit. VIII, cap. 28, Atius reconciliandi Ecclesiam violatam, si nondum erat ab Eyiscopo consecrata.
(11) P. II. Ut. De ecclesiae et coemeterii reconciliatione.
(15) Cfr. Pontificale Horn., I. c., et tit. De ecclesiae dedicatione seu consecratione.
(16) S. C. C. lanucn., 29 i ulli 1848 — 24 augusti 1850. Cfr. Wernz. III, n. 340; Gasparri,
Z. c., n. 126; ('appello. De visitatione SS. Liminum, I, p. 96.

666

LIBER IV - PARS Π - CAPUT V

Est publicum, si praecipue erectum sit in commodum alicuius
collegii aut etiam privatorum, ita tamen ut omnibus fidelibus, tem­
pore saltem divinorum officiorum, ius sit, legitime comprobatum, illud
II
adeundi; semi-publicum,
si in commodum alicuius communitatis vel
coetus fidelium eo convenientium erectum sit, neque liberum cuique
sit illud adire; eiusmodi sunt oratoria collegiorum, hospitalium, carcerum etc.; privatum seu domesticum, si in privatis aedibus in com­
modum alicuius tantum familiae vel personae privatae erectum sit
(can. 1188, § 2).
Omnia oratoria erecta in commodum communitatis, v. g. Seminarii, piae
domus etc., sunt semi-publica; quorum unum erit principale, cetera secundaria.
Oratoria S. R. C. Cardinalium et Episcoporum sive residentialium sive
titularium, quamvis privata, fruuntur omnibus iuribus et privilegiis quibus
gaudent oratoria semi-publica (can. 1189).
Aediculae in coemeterio a familiis seu personis privatis ad suam sepul­
turam erectae, sunt oratoria privata (can. 1190).

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

667

Episcopus iure ordinario id permittere nequit, saltem per modum habitus.
Taatum in casu particulari, urgente causa, concedere valet.
Permittitur lectus aut res profana in cubiculis adiacentibus oratorio; rea
profana immediate supra oratorium; lectus, sed non immediate, supra ora­
torium; lectus aut res profana subtus oratorium (20).
6. In oratorio semi-publico, legitime erecto, Missa celebrari potest
quotidie, nisi Ordinarius in actu erectionis aliquas limitationes po­
suerit, ex. gr. ne Sacrum fiat diebus sollemnioribus. Post vero erectum
oratorium limitationes poni nequeunt (21).
7. Si oratorium semi-publicum sit consecratum vel sollemniter be­
nedictum, de eo sunt repetenda quae de ecclesiis diximus (n. 707 ss.),
ad violationem, reconciliationem et exsecrationem quod spectat.

3. Oratoria publica eodem iure quo ecclesiae reguntur (can. 1191,
§ 1). Proinde quae de ecclesiis diximus (n. 707 ss.) oratoriis quoque sunt
applicanda.
Oratoria semi-publica nequeunt erigi sine licentia Ordinarii (cfr.
can. 1192), cuius nomine, pro sodalibus religiosis, venit Superior maior
ad normam can. 198, § 1.
Haec oratoria possunt consecrari vel benedici sollemniter (17). Id
tamen nullatenus requiritur; quare communi etiam locorum domorumve benedictione donari possunt, imo ne haec quidem necessaria
est, uti apparet ex can. 1196.
4. Ordinarius nequit licentiam concedere erigendi oratorium semipublicum in eoque Missam celebrandi, nisi prius per se vel per alium
ecclesiasticum virum oratorium visitaverit et decenter instructum repererit (can. 1192, § 2).
H
5. Oratorium debet esse decenter muro exstructum, ornatum, et,
licet non benedictum, divino tantum usui reservatum atque ab omni­
bus domesticis usibus liberum (can. 1196, § 2).
Nominatini cavendum est ne supra oratorium immediate sit cubiculum
dormitorium, cum indecens, uti patet, id foret (18). In casu necessitatis per­
mittitur a S. Sede celebratio Missae in tali oratorio, dummodo altari super­
posita sit umbella, vel duplex immineat concameratio (19).

709. Nonnulla de oratorio privato in specie. — 1. Oratorium pri­
vatum seu domesticum pro Missa quotidie celebranda erigi nequit sine
induito S. Sedis.
Huc spectat Instructio S. C. de Sacramentis diei 1 oct. 1949 pro
postulando induito apostolico oratorii domestici (A. A. S., XLI, 493).
2. Oratorium privatum nec consecrari nec benedici potest sollem­
niter (can. 1196), sed solum communi locorum vel domorum benedi­
ctione donari valet, per quemcumque sacerdotem. Haec tamen bene­
dictio nullo paeto requiritur.
3. In oratorio privato ex induito S. Sedis, nisi aliud in eodem in­
duito expresse caveatur, postquam Ordinarius oratorium visitaverit
per se vel per alium et decenter instructum repererit, unica Missa,
eaque lecta, singulis diebus, exceptis festis sollemnioribus, celebrari
potest; aliae functiones ecclesiasticae fieri nequeunt (can. 1195, § 1).
Per modum actus Ordinarius permittere valet Missae celebra­
tionem. Indultum S. Sedis aut permissio Ordinarii, si agitur de Missa
una aliave vice celebranda, sub levi tantum requiritur, remoto scan­
dalo et contemptu; idcirco, iusta et rationabili causa interveniente,
licite Sacrum fieri potest.
4. Ordinario haec potestas competit quoad oratorium privatum:
1° In aediculis coemeteriorum, Ordinarius loci (scii. Episcopus,
Vicarius Capitularis et etiam Vicarius Generalis sine mandato speciali
etc., non autem Praelatus regularis) Jiabitualiter permittere potest
etiam plurium Missarum celebrationem (ean. 1194).

(17) Si consecrentur, quotannis fleri debet festum tum consecrationis tum titularis,
sicuti diximus de ecclesiis. Cfr. Cappello, i. c., p. 97, n. 12; Gasparri, l. c., n. 216.
(18) S. R. C. Caiacen., 11 maii 1611, n. 756.
(19) S. R. C. Apuana, 12 sept. 1840, n. 2812; Papien., 13 nov. 1880, ad ΙΓ, n. 3525

(20) Cfr. S. C. C. 11 lun. 1718; S. R. C. Senonen., 27 lui. 187S. ad 1, n. 3460; Monacclli, TI, supp. n. 481; Gasparri, L c., n. 217.
(21) S. C. C. Vcrcellen., 3 auR. 1675; Nitricn., 12 febr. 1735; Comaclcn., 17 iun. 1769;
Lunen.. 4 aprll- 1772; Sawmen., 28 iul. - 8 sept. 1724.
43 _ Catpello, De Sacramentis, I.

668

LIBER IV - PARS Π - CAPUT V

2° In aliis oratoriis domesticis, nonnisi unius Missae celebra­
tionem, per modum actus, in casu aliquo extraordinario, iusta et ratio­
nabili de causa, permittere valet. Haec facultas, ut indubitanter pu­
tamus ex collatis canonibus, spectat etiam ad Superiorem maiorem
in religione clericali exempta, quamvis in cit. can. 1194 contrarium
videatur tradi. Quaelibet causa rationabilis sufficit, quin gravis re­
quiratur.

Licentia per modum actus concedi potest, generatim loquendo, ad octo vel
decem circiter dies, ita tamen ut, eadem causa perdurante, renovari queat non
bis tantum, sed pluries. At si causa praevideatur duratura ad longum tempus,
Episcopus concedat quidem facultatem celebrandi, interim tamen recurratur
ad S. Sedem.

3° Ordinarius, dummodo iustae adsint et rationabiles causae,
diversae ab eis ob quas indultum apostolicum oratorii privati conces­
sum est, etiam sollemnioribus festis permittere potest Missae celebra­
tionem per modum actus (can. 1195, § 2).
5. Sacrum facere in oratorio domestico sine licentia auctoritatis
ecclesiasticae non est grave, dummodo absit contemptus et scandalum
omniaque praescripta liturgica rite serventur. Dum e contra grave
foret, extra casum necessitatis, celebrare in oratorio valde indecenti;
veniale, si leviter indecens esset.
710. An et quibus sub conditionibus possit Ordinarius permittere
Missae celebrationem extra locum sacrum. — 1. Ordinarius loci vel,
si agatur de domo religionis exemptae, Superior maior, potest iusta
ac rationabili de causa, in aliquo extraordinario casu et per modum
actus, concedere licentiam celebrandi extra ecclesiam et oratorium
super petram sacram et decenti loco, numquam autem in cubiculo
(can. 822, § 4).
Quinque conditiones, uti patet, requiruntur: 1° ut adsit causa
iusta et rationabilis, licet non gravis, ex. gr. necessitas vel utilitas
multorum aut etiam paucorum vel unius; ita iure novo pro certo habe­
mus, aliter ac iure antiquo; 2° ut solum in casu aliquo extraordinario
licentia concedatur, ex. gr. si ecclesia vel oratorium sit dirutum, aut
nimis parvum, tempore pestis vel inundationum aut terraemotus,
occasione itineris si desint ecclesiae etc.; 3° per modum actus
tantum (cfr. n. 709, 4); 4° ut ipsa celebretur super petram sacram;
5° loco decenti, ex. gr. ante fores ecclesiae, numquam vero in cu­
biculo.
2. Si adsint praefatae conditiones Missa permitti potest etiam sub

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

669

(lio et diebus ferialibus; qua de re magna erat olim controversia DD. (22).
At si agitur de Missa celebranda sub dio extra domum religiosam,
etiam religiosi exempti indigent licentia Ordinarii loci, nisi forte Su­
perior maior speciali induito apostolico gaudeat. Id ex principiis iuris
aperte deducitur.
Si urgeat vera et valde gravis necessitas, Ordinarius permittere
potest ut Missa celebretur etiam sine petra sacra.

711. An aliquando sine licentia Ordinarii Sacrum fieri possit extra
locum sacrum. — 1. Etiam in casu necessitatis, licet quidam negent (23),
requiritur licentia Ordinarii, si obtineri possit sine magna difficul­
tate (24).
2. Quod si necessitas ita urgens sit, ut nullam moram patiatur,
nec proinde peti possit licentia, fas est sacerdoti Missam celebrare
extra ecclesiam vel oratorium ex praesumpta Ordinarii licentia, vel
melius ex facultate ab ipso iure communi concessa, quatenus lex eccle­
siastica non obligat quando servari nequeat sine gravi incommodo.
Sane, ut ait Benedictus XIV (25), « lex quae prohibet, ne quis Missam
alibi celebret, quam in templis aut oratoriis publicis privatisque, praecipuam
quandam restrictionem habet, si Missa, quae omnino celebranda sit, non possit
in eiusmodi locis celebrari; nam eo in casu licet Sacrificium ubique facere,
dummodo locus, in quo fit, nihil indecori habeat ».
Necessitas attendi debet non respectu solius sacerdotis, aut alicuius fa­
miliae privatae vel paucorum, sed praesertim respectu multitudinis fidelium
seu multorum. Verificatur autem in genere quando ecclesia vel oratorium desit,
aut adiri nequeat, vel non sine magno incommodo, a fidelibus qui proinde
Sacrum cui assistere debent, carerent, nisi hoc extra locum sacrum fieret (26).
Palam est, eiusmodi necessitatem verificari tantum diebus dominicis et festis
de praecepto, aut quando agitur de Viatico ministrando.

3. Nonnulli dicunt, Missam extra ecclesiam et oratoria in casu ne­
cessitatis absque Ordinarii licentia posse licite celebrari, si legitima
adsit consuetudo (27). Si consuetudo sit vere legitima, id potest admitti;
at fatendum, saepius nonnisi abusum, equidem eliminandum, haberi.
(22) Cfr. Suarez. I. c., sect. 3; S. Alph., I. c., n. 336; Gasparri, L c., n. 278; Many, l. c.,
n. 6.
(23) Reiffenstucl, in tit. Dc celebratione Missar., n. 12; Quarti, Rubricae Missalis,
part. III. tit. 10, η. 1, sect. 1, dub. 5.
(21) S. Thom.. S. thcol., Ill, q. 83, a. 3, ad 2; Suarez, I. c., u. 4; S. Alph., I. c.: Gattlco. De usu «Horis porlatilis, cap. 9, n. 8 ss.; S. Antoninus, Summa, p. Ill, tit. 13, § 4.
(25) Op. cil., lib. Ill, cap. 6. n. 7.
(26) Gattico, I. c., n. 6; Gasparri, I. c., n. 274.
(27) Cfr. Gasparri, I. c., n. 275; Many, I. c., 3°.

670

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

π
712. An Missa celebrari possit in mari.
— 1. Celebratio in mari
sine induito apostolico illicita est. Id olim erat longe communius et
probabilius (28); hodie est omnino certum, cum ex can. 822, § 3, ne
ei quidem, qui induito gaudet altaris portatilis, liceat celebrare in mari.

S. R. C. in Vicen., 4 mart. 1901 (29), declaravit licentiam celebrandi in
navi concedi non posse ab Episcopo proprio cuiusque sacerdotis, nec ab Epi­
scopo dioecesis, e qua solvit navis. Ratio prohibitionis est periculum irreve­
rentiae, i. e. periculum ne Sanguis Christi effundatur.

2. Requiritur indultum speciale S. Sedis. Hanc facultatem obtinent
a iure Cardinales (can. 239, § 1, n. 8) et Episcopi (can. 349, § 1, 1°).
Indultum concedi solet sub his conditionibus: 1° ut assistat alter
sacerdos; 2° ut mare sit tranquillum; 3° ut nullum adsit irreverentiae
periculum.
Quandoque conceditur ut sine alterius sacerdotis assistentia ce­
lebretur, ideoque satis est ut alia ratione caveatur periculum effun­
dendi Sanguinem Christi.
3. Quidam etiam ex consuetudine id licere contendunt (30): Vix,
nostro indicio, haberi potest legitima consuetudo hac in re.
4. Hodie habentur naves ingentis molis et affabre constructae,
quae nullum periculum irreverentiae pro Sacro faciendo exhibent, ne
scii. Sanguis Christi effundatur. Imo in quibusdam navibus habetur
sacellum fixum, ubi asservatur quoque SS. Sacramentum.
In isto sacello omnes sacerdotes, etiam sine peculiari induito apo­
stolico, possunt Missam celebrare. Qui vero habent privilegium al­
taris portatilis, Sacrum facere non prohibentur in praedictis navibus,
etiam extra peculiare sacellum stabiliter erectum, servatis servandis;
nec obstat, in casu, praescriptum can. 822, § 3.
Iter per viam ferream in nonnullis regionibus etiam octo aut decem dies
integros et continuos durat. Adsunt ratione huiusmodi diuturni itineris pecu­
liares commoditates. Qui habet privilegium altaris portatilis probabiliter non
vetatur Missam celebrare, dummodo absit quodeumque periculum irreverentiae
et omnia rite serventur.

713. Num liceat celebrare in templis haereticorum et schismati­
corum. — 1. « Non licet Missam celebrare in templo haereticorum tel
schismaticorum, etsi olim rite consecrato aut benedicto » (can. 823, § 1).
(28)
Lugo. I.
(29)
(30)
cap. 10.

Boned. XIV, I. c., n. 8 ss.; Suarez, l. c., η. I; S, Alph., I. c.; Pignatclll, consuit. 1*24;
c., sect. 3.
Acta S. Satis, vol. XXXIII. p. 079.
Gattlco, I. c., n. 9; Fagundez, In quinque Ecclesiae praecepta, praecept. I lib III
η. 5; Many, I. c„ n. 12.

DE PRAECEPTIS LITÏIRGICIS IN MISSA SERVANDIS

671

Templum ab haereticis erectu hj et dicatum certe non est conse­
cratum, si dedicator non habebat verum characterem episcopalem, aut
ritum ab Ecclesia catholica probatum in templi dedicatione non adhi­
buit (31). Proinde, licet templum ad Ecclesiam catholicam pertineat,
Missa in eo celebrari nequit, uti patet, nisi prius ab Episcopo catholico
valide consecretur aut benedicatur.
Si dedicator erat verus Episcopus et ritum Ecclesiae catholicae
servant, dedicatio valet (32), ita ut, si templum transeat ad cultum
catholicum, nova consecratio aut benedictio non requiratur. Pariter
templum catholicum, si ab haereticis vel schismaticis occupetur, non
ideo amittit suam consecrationem vel benedictionem.
2. In casu verae necessitatis, dummodo scandalum absit et peri­
culum perversionis, Missam licite celebrari posse in templo haeretico­
rum vel schismaticorum, pro certo habendum (33).

Articulus II.

De loco proximo celebrationis seu de altari.
714. Notiones generales. — 1. Numquam licet Missam celebrare
nisi in altari, nec S. Sedes, extra casum necessitatis, concedere solet
facultatem celebrandi sine altari saltem portatili (1).
Talis facultas concessa est v. g. pro regione Mexicana, pro Russia
et aliis locis, ob peculiaria omnino adiuncta, sub quibusdam clausulis
et conditionibus.
2. Locus sacrificii eucharistici dicitur altare, i. e. alta ara, quia
nonnihil a terra sublevatus est, ut actio sacrifica sit commodior, et
fideles adstantes oblationem in illo peractam facilius intueri possint.
Proprie loquendo, altare comprehendit basim cum tabula superiore (2);
sed aliquando altaris nomine venit sola tabula superior, quae strictiore
sensu vocatur mensa altaris.
3. Sensu liturgico, nomine altaris immobilis seu fixi venit mensa
superior una cum stipitibus per modum unius cum eadem consecratis;
nomine altaris mobilis seu portatilis, petra, ut plurimum, parva, quae

'
ί

(31) Bencd. XIV, cplst. Iam inde, 12 muli 1756, 5 3 m.
(32) Benedictus XIV, l. c., 5 5.
(33) Cfr. S. C. Officii, 5 lun. 1889; Collect. S. C. de Prop. Fide, II. n. 1707.
*—
■
(1) Bencd. XIV, l. c„ cap. 2; Suarez, I. c., sect. 5.
(2) Lugo. 1· c., sect. 2, η. 71.

672

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

sola consecratur, quaeque dicitur etiam ara portatilis seu petra sacra;
vel eadem petra una cum stipite qui tamen non fuit una cum eadem
consecratus. In ecclesia consecrata saltem unum altare, praesertim
maius, debet esse immobile; in ecclesia benedicta omnia altaria pos­
sunt esse benedicta (can. 1197).
Tam mensa altaris immobilis quam petra sacra constare debent cx unico
lapide naturali, integro et non friabili. In altari immobili tabula seu mensa
lapidea ad integrum altare debet protendi, et cum stipite apte cohaerere;
stipes autem sit lapideus vel saltem latera seu columellae quibus mensa susten­
tatur sint ex lapide. Petra sacra debet esse tam ampla ut saltem hostiam et
maiorem partem calicis capiat (can. 1198, §§ 1. 2, 3).
Tum in altari immobili tum in petra sacra sit, ad normam legum liturgicarum, sepulcrum continens reliquias Sanctorum (3) lapide clausum (can. 1198,
§ 4) - (4).

4. Missa super altare celebrari nequit, nisi, secundum leges liturgicas, sit consecratum (5), idest vel totum, si agatur de immobili, vel
ara tantum portatilis, si de mobili.
Aras portatiles omnes Episcopi, etiam titulares, consecrare possunt, et
alii, quibus vel ex iure (Abbates et Praelati nullius, Vicarii et Praefecti Apostolici, S. R. E. Cardinales, licet charactere episcopali careant) vel ex speciali
privilegio apostolico haec potestas competit; altaria immobilia ii tantum con­
secrare valent (cfr. n. 707, 3), qui habent facultatem consecrandi ecclesiam
vel oratorium (can. 1199)-(6).

5. Altare tum immobile tum mobile divinis tantum officiis et
praesertim Missae celebrationi debet esse reservatum, prorsus excluso
quolibet usu profano (can. 1202, § 1).
6. Subtus altare nullum sit reconditum cadaver; cadavera autem
quae prope altare sepulta forte sunt, distent ab eo saltem spatio unius
metri (a mensa, non a petra sacra); secus Missam in altari celebrare
non licet, donec cadaver removeatur (can. 1202, § 2).
(3) Sufficit ut in sepulcro includantur reliquiae unius Martyris et Confessorum aut Vir
ginum, vel unius solummodo Martyris. S. R. C. Vilnen., 16 febr. 1906, ad III, n. 4180.
(4) In consecratione altaris, loco calcis ct sabuli, quae a Pontificali Rom. Indicantur, adhi­
beri potest gypsum, caementum, vel quid simile; ct in casu oratio analoga est immutanda,
s R. C. Dubiorum, 4 aug. 1905, ad I, n. 4165.
(5) Pont if· Rom· P. II, tit. De, altario consecratione,; J)c altaris consecratione, quae fi! sint
ecclesiae dedicatione; Dc, altaris consecratione, cuius sepulchrum reliquiarum est in medio sum­
mitatis stipitis; Dc altaris portatilis consecratione.
(6) In consecratione altarium portatilium Episcopus consecrans adiuvari potest a sacer­
dotibus in crucibus ex Incenso formandis et candelis imponendis. S. R. C. Rrunen. 14 ian.
1910, ad IV, n. 4244.
|
"’W
Si agitur de pluribus aris portatilibus consecrandis, satis est ut Episcopus liniat caemento
labium sepulcri unius arae, et dum ipse prosequitur in sacrarum reliquiarum repositione,
adslstentcs sacerdotes lituram et cuiusque sepulcri clausuram peragere nossnnt q n C
Bellunen. et Feltrien.. 10 maii 1890, ad II, n. 3726.

BE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

673

In altaribus quae exstant super cryptam, in qua sunt plura cadavera
humata, ita ut altare separatum sit a l>culis mortuorum tantum per cameram
lapideam ipsius cryptae, licitum est Missam celebrare, quamvis in linea recta
sub altari sint cadavera in pavimento cryptae (7).
715. Exsecratio altaris. — Quoad altari exsecrationem, haec sedulo
attendas :
1° Altare immobile amittit consecrationem, si tabula seu mensa
separetur a stipite, etiam per temporis momentum; quo in casu Ordi­
narius potest permittere ut presbyter consecrationem altaris rursus
perficiat ritu ac formula breviore (8).
2° Tum altare immobile tum petra sacra amittunt consecrationem:
a) si frangantur enormiter sive ratione quantitatis fractionis,
ex. gr. si magna pars sit abrupta et divisa, sive ratione loci unctionis,
i. e. in medio altaris et in quatuor eius angulis, seu in locis in quibus
cruces fiunt sacro oleo inungendae;
b) si amoveantur reliquiae aut frangatur vel amoveatur oper­
culum sepulcri, excepto casu quo ipse Episcopus vel eius delegatus
operculum amoveat ad illud firmandum vel reparandum vel subro­
gandum, aut ad visitandas reliquias (can. 1200, §§ 1, 2).
Levis fractio operculi non inducit, aliter ac olirn, exsecrationem
et quilibet sacerdos potest rimulam caemento firmare (can. 1200, § 3).
Exsecratio ecclesiae non secumfert exsecrationem altarium sive
immobilium sive mobilium; et viceversa (can. 1200, § 4).
Sacrum facere super altare non consecratum una aliave vice, modo
absit contemptus et scandalum, non videtur grave; si altare sit exse­
cratum vel interdictum (cfr. can. 2272, § 1), idem dicendum (9).

S. Sedes indultum celebrandi extra altare consecratum non solet conce­
dere. Utrum in casu gravissimae necessitatis, ex. gr. ut Viaticum ministretur
(7) S. 11. C. De, Queretaro, 18 Iui. 1902, nd V, u. 4100.
(8) Ritus seu formula brevior consecrationis altaris immobilis quod amisit consecra*
tinnem ob separationem, etsi momentaneam, tabulae seu mensae a stipite: uti in casu do
quo agit. Codex lur. can. in canone 1200, § 1:
« Instaurato altari immobili et mensa, integrum reliquiarum sepulcrum habente, cum
stipite conjunct a consecrator sancto chrismato inungat, ad modum crucis, coniunetiones
mensae cum stipite in quatuor angulis, quasi illas coniungens, ad singulas cruces dicens: In
nomine Pa \ tris et Fi t lit et Spiritus t Sancti, recitatis doin orationibus Mairstalem tuam,
et Supplices (c. deprecamur iuxta Pontificale Romanum; ac subinde scripto declaret ac testetur
praefatum altare a se, ordinaria vel delegata auctoritate, rite consecratum, uti talem haben­
dum esso ct sub eodem titulo quo ipsum ante oxeerationem gaudebat ». S. R. C. 9 sept. 1920;
A. A. S., XII. p. 149.
In eodem Decreto exhibetur etiam ritus ct forma brevior in consecratione altarium quae
amiserunt, consecrationem: uti in casu de quo agit Codex in canone 1200, § 2, nn. 1 et 2. Ctr.
.4. A. S., I. c.. p. 450 ss.
(9) Cfr. Cappello, Dc censuris, n. 468 ss-

674

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

moribundo, liceat celebrare extra altare consecratum, controvertitur. Quidam
absolute negant; nonnulli dubitant; alii affirmant.
Horum sententia certa est; agitur enim de materia mere ecclesiastica (10).
Imo etiam in casu gravis necessitatis censemus licitam esse, servatis ser­
vandis, Missae celebrationem.

716. Titulus altaris. — Quodlibet altare ecclesiae, saltem immo­
bile, proprium sibi titulum habere debet. Titulus primarius altaris
maioris idem debet esse ac titulus ecclesiae.
De Ordinarii licentia mutari potest titulus altaris mobilis, non
autem altaris immobilis. Sine induito Sedis Apostolicae nequeunt dedi­
cari altaria Beatis, etiam in ecclesiis et oratoriis in quibus eorum offi­
cium et Missa concessa sunt (can. 1201).
717. Missa coram SSmo exposito. — Celebrare Missam coram
SS. Sacramento, etsi velato vel in pyxide exposito, non licet sine gravi
causa, vel speciali induito apostolico in ecclesiis in quibus non desunt
alia altaria; nec in illo altari distribui potest Communio, sive intra
sive extra Missas (11).
Sed, praeter Missam expositionis in altari, ubi publice expositum
est SS. Sacramentum, aliam sollemnius celebrari, attenta consuetudine
immemorabili, toleratur (12); item capitularem seu conventualem,
etiam lectam de vigilia vel de feria (13).

718. Privilegium altaris portatilis. — 1. Privilegium altaris por­
tatilis vel iure vel induito Sedis Apostolicae tantum conceditur (can.
822, § 2).
2. Hoc privilegium ita est intelligendum, ut secumferat facul­
tatem ubique celebrandi, honesto tamen ac decenti loco et super pe­
tram sacram, non autem in mari (can. 822, § 2).
3. Gaudent privilegio altaris portatilis ex iure: — 1° Cardinales
(can. 239, § 1, 3°); — 2° Episcopi sive residentiales sive titulares (can.
349, § 1, 1°); — 3° Vicarii et Praefecti Apostolici (can. 294, § 1, 308);
— 4° Abbates et Praelati nullius (can. 323); — 5° Administratores
Apostolici (can. 315); — 6° Protonotarii participantes, non autem
supranumerarii vel ad instar aut honorarii (11 ) ; — 7° Assessores et
(10) Cfr. resp. S. C. de Prop. Fide. 12 mail 1728.
(11) S. R. C. Societatis Icsu, 11 mali 1878, ad I et V, n. 3118; Baioncn., 13 sept. 1879,
ad I, n. 3505; Mariano pol ilana, 17 april. 1919; 27 iul. 1927,
(12) S. R. C. De XicaraQua, 27 sept.- 1 oct. 1804, ad II, η. 3124; Nivcrncn.. 28 sept
1882, ad I, n. 3558.
(13) S. R. C. cit. decr. 27 sept. - l oct. 1864, ad III et IV.
(14) Pius X, Motu proprio « Inter multiplia* », 21 febr. 1905, nn. 2, 22.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

675

Secretarii Sacrarum Congregationum (15); — 8° Auditores Rotae,
ex praedicta Pii XI Const. «Ad incrementum », n. 74; item ex eadem
Const-. Praelati Votantes et Referendarii Signaturae Apostolicae (ib.
nn. 127, 144).

An referendarii Signaturae Apost. hoc privilegio gauderent, controvertebatur. Ante Concilium Trid. certe fruebantur ex concessione Pauli III, 30 iul.
1540; at Patres Tridentini omnia eiusmodi privilegia revocarunt. Res con­
troversa mansit usque ad Pium XI, qui in praefata Constitutione ♦ Ad in­
crementum » privilegium hoc et alia concessit.

4. Attentis verbis can. 822, § 2 « ubique celebrandi », pro certo ha­
bemus, restrictionem contentam in litteris Innocenta XIII, 13 maii
1723, et confirmatis a Benedicto XIII, non amplius vigere, adeo ut
Episcopis aliisque privilegium habentibus omnino liceat, absque ulla
limitatione, altare erigere ibique sacrosanctum Missae sacrificium
celebrare, etiam extra domum propriae habitationis in domibus
laicis.
5. Episcopi super altare portatile et Sacrum ipsi facere et aliud
in sui commodum permittere valent; et fideles omnes alterutrum ex
eisdem Sacris audientes, quoties opus fuerit, praeceptum Ecclesiae
adimplent (16).
6. Qui gaudent privilegio altaris portatilis ex personali concessione
ipsis a S. Sede facta, debent omnino stare concessionis induito. Ordi­
narie non conceditur plurium Missarum celebratio, sed unius tantum.
Nullus vero dies excluditur; quare potest quis privilegio uti etiam
illis diebus, quibus non est permissum in oratoriis privatis celebrare
iis, qui frumitur privilegio oratorii privati.

Privilegio altaris portatilis gaudent ordinarie missionarii, qui illud obti­
nent vel immediate a S. Sede vel ab ipsis Vicariis Apostolicis, quibus S. C.
de Prop. Fido solet indulgere ut missionariis communicare possint privilegium
celebrandi super altare portatile.
Etiam nonnullis Regularibus post Concilium Trid. hoc privilegium datum
seu restitutum est (exstinctum enim fuerat, ut omnibus constat, decreto Cone.
Trid. Sess. XXII, De obs. et evil, in celebr. Miss.), aut sine restrictione aut
cum aliqua restrictione. Ita, ex. gr. privilegium restitutum est Patribus S. I.
quoad loca missionum a Gregorio XIII Brevi « Usum altaris », 1 oct. 1579.
Alia similia privilegia aliis Regularibus concessa vel restituta vide apud Ga­
spard et Many ( 17).
(15) Pius XI, Const. · zid incrementum », 15 aug. 1934, n. 17 (J. A. S., XXVI, p. 497 ss.).
(16) Decr. S. R. C. 19 mail 1896, dio 8 iun. eiusdem nnni n Leone XIII probatum. Cfr.
Decreta authentica, n. 3903. Dubitari nequit quin hoc Decretum adhuc vigeat.
(17) Gaspard, L c„ n. 262; Many, l. c., n. 9.

r

676

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

7. Quomodo intelligenda sunt verba can. 822, § 2 « honesto tamen
ac decenti loco »? Locus honestus ac decens dicitur, qui congruus sit
Missae celebrationi, mundus et convenienter ornatus, ita ut debito
cum honore ac reverentia Sacrum fieri queat; at non requiritur ut locus
ab omnibus domesticis usibus liber sit. Locus honestus et decens non
est cubiculum.
Potestne Missa celebrari sub dio vel sub terra? Attento iure an­
tiquo, negant Gasparri (18), Ojetti (19) et alii; attento iure novo, affir­
mative respondemus, dummodo locus sit honestus et decens, quia
praescriptum cit. can. § 2 excludit tantummodo Missae celebrationem
in mari.

Privilegium altaris portatilis, si concedatur non sacerdoti, ut aliquando
fit, importat permissionem ut Missa ab aliquo sacerdote requisito celebretur in
altari portatili, seu in loco honesto et decenti ab indultario pro sui commodo
electo. Nisi plures Missae expresse permittantur, una tantum intelligitur per­
missa; et quidem ea celebrari nequit, nisi praesente physice aut moraliter in­
dultario.

719. Altare privilegiatum. — 1. Nomine altaris privilégiât! illud
venit, quod speciale hoc privilegium habet adnexum, scii, ut sacerdos
indulgentiam plenariam applicare possit animae illius defuncti, pro quo
in eo celebrat. Quare eiusmodi altaris privilegium consistit in plenaria
indulgentia, quae, spectata mente R. Pontificis et usu potestatis cla­
vium, animam statim liberet ab omnibus poenis purgatorii; si vero spe­
ctetur applicationis effectus, intelligenda est indulgentia, cuius mensura
divinae misericordiae beneplacito et acceptationi respondet (20).
Exinde patet, effectum huius indulgentiae non esse infallibilem. Nam,
licet R. P. offerat Deo ex thesauro Ecclesiae quantum sufficit ad animam
statim liberandam ab omnibus poenis purgatorii, Deus tamen non tenetur
illud pretium acceptare, et ideo sive acceptatio sive mensura acceptationis
pendet a beneplacito divinae misericordiae.

2. Indulgentia conceditur favore animae, pro qua Missa celebratur.
Quod si celebretur pro pluribus defunctis, indulgentia altaris ad unum
ex iis limitatur, qui praevie determinari debet a celebrante (21). Proinde
Missa et indulgentia altaris privilégiât! nequeunt dividi, sed utraque
pro eodem defuncto est applicanda (22).
(18) Loc. ci/., η. 272.
(19) Op. cil. V. Allure parlai ils. n. 337.
(20) S. (’. Indulg. in una S. Flori, 28 lui. 1810; bccrcta, authentica, n. 280
(21) 8. (’. Indulg. Jndeffaven., 29 febr. 1801; Romana, 19 iun. 1880 nn. 102 151· S Pn ·
nlt.. 6 lui. 1917, tui I. Cfr. Acta Apoftt. Sertie, vol. IX, p. 440.
(22) S. C. Indulg. 18 dec. 1885.

DE PRAECEPTIS LlTUIlGICIS Ιλ MISSA SERVANDIS

677

3. Privilegium potest esse locale seu reale, et personale. Dicitur
locale, si est adnexum altari, et ideo omnes qui in eo celebrant, privi­
legio f ruuntur; personale, si est concessum ipsi sacerdoti, qui proinde
indulgentiam altaris privilégiât! applicare potest, ubicumque ce­
lebret.
4. Privilegium locale his generatim regulis subiicitur:
a) Altare debet esse fixum, nisi expresse in induito permittatur
portatile. Fixum autem hic intelligitur non sensu liturgico, sed tantum
quod stabile et inamovibile sit, licet non consecratum, et in cuius
medio lapis consecratus, etiam amovibilis, positus sit (23).
b) Privilegium inhaeret altari in honorem alicuius Sancti vel
Mysterii erecto, non lapidi (24). Hinc privilegium manet si, in altari
fixo, lapidi consecrato alius pariter consecratus substituatur (25); re­
viviscit, si altare destructum reaedificetur intra quinquaginta annos
sub eodem titulo sive in eodem sive etiam in alio loco ecclesiae, vel in
ecclesia destructa, sed in eodem loco reaedificata (26).
c) Aliter ac antea (27), hodie recipi possunt onera perpetua
Missarum ad altare privilegiatum celebrandarum (28).

Privilegium altaris privilégiât! distinguitur in perpetuum, quod perpetuo
durat, et ad tempus, quod tantum pro certo tempore concessum est, puta ad
septennium. Dicitur etiam quotidianum, quando singulis diebus indulgentia
obtineri potest. Etiam privilegium personale conceditur vel in perpetuum vel
ad tempus, pro omnibus diebus, vel pro aliquibus diebus in hebdomada. Hoc
indultum Ordinario non debet necessario exhiberi, nisi aliter caveatur in con­
cessione (29).

5. Sacerdos, qui gaudet privilegio personali altaris, pro aliquot
hebdomadae diebus, si aggregatus sit alicui sodalitati vel congregationi,
quae etiam dicto privilegio gaudet, potest utroque privilegio frui, dum­
modo in induito aliter expresse non disponatur (30). At qui ex pluribus
titulis privilegio altaris gaudet, una eademque Missa nequit pro nu­
mero titulorum, quibus fruitur, plures indulgentias plenarias appli­
care, sed unam tantum.
_
6. Non solum is qui celebrat pro vivis, sed etiam ille, qui Sacrum
(23) S. C. Indulg. Mcchlinicn.. 20 mart. 1840. n. 331.
(24) S. C. Indulg. Lcodien., 27 sept. 1843, n. 324.
(25) S. C. Indulg. Mcchlinicn., 15 dec. 1841, ad III, n. 295.
(20) Can. 75, 924; S. C. Indulg. Conslantien., 18 iul. 1712, n. 13; Murana, 16 sept. 1723,
n. 84; Nanccycn., 24 april. 1843, n. 317.
(27) S. C. Indulg. Panormitana, 16 nov. 1711, n. 41.
(28) S. Pocnit., 6 Iul. 1917, ad II. Cfr. Acta Apost. Sedis, I. c.
(29) S. C. Indulg. Valcnlincn., 5 febr. 1841, ad I, n. 286.
(30) S. C. Indulg. Meliten., 2Ί mati 1839, n. 272.

678

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

offert pro vivis et simul pro defunctis, indulgentiam altaris privilégiât!
applicare nequit (31).
Indulgentia altaris privilégiât! defunctis applicata nullatenus im­
pedit, quominus sacerdos per sacram Communionem, quam in Missa
suscipit, unam vel plures alias indulgentias lucrari et sibi vel defunctis
applicare queat.
Inscriptio, quae reperitur in aliquibus altaribus: Altare privilegiatum pro vivis atque defunctis, ita est interpretanda, ut tam pro vivis, si
in ipso altari pro vivis applicatur, quam pro defunctis, si pro his appli­
catur, concessa intelligatur indulgentia plenaria; pro vivis quidem ad
inodum iurisdictionis, pro defunctis vero ad modum suffragii (32).
7. Missa celebrata ad altare privilegiatum est per se privilegiata;
scii, ad acquirendam indulgentiam defuncto, vel vivo, si is habeat
conditiones requisitas, necesse non est, ut vel sacerdos vel offerens
eleemosynam intendat applicationem privilegii (33).
8. Ut sacerdos privilegio, sive locali sive personali, gaudeat, non
tenetur, aliter ac olim (34), Missam de Requiem dicere, quoties per ru­
bricas id liceat; decet tamen huiusmodi Missam, quantum fieri potest,
celebrari (35).
Item, qui ratione expositionis SS. Sacramenti, aut Stationis eccle­
siae, vel alterius sollemnitatis dicit Missam de die vel votivam, quando
per rubricas liceret Missam dicere de Requiem, fruitur nihilominus pri­
vilegio altaris (36).
Qui habet privilegium personale pro tribus vel quatuor Missis in
singulis hebdomadis, attento citato deer. S. Officii, non tenetur am­
plius, ut olim (37), celebrare diebus non impeditis Missam de Requiem,
seu differre huius Missae celebrationem ad dies non impeditos, quate­
nus in eadem hebdomada occurrant.
9. Episcopi, Abbates vel Praelati nullius, Vicarii et Praefecti Apostolici ac Superiores maiores religionis clericalis exemptae (non autem
Vicarii Generales et Capitulares), possunt designare et declarare unum
altare privilegiatum quotidianum perpetuum, dummodo aliud non ha­
beatur, in suis ecclesiis cathedralibus, abbatialibus, collegiatis, conventualibus, paroecialibus, quasi-paroecialibus, non autem in oratoriis
(31) S. C. Indulg., 23 lan. 1901.
(32) S- C. Indulg., 25 aug. 1897.
(33) S. <’. Indulfc. Vennm., 12 mart. 1855. n. 366; Off. 17 iun. 1915; Acta A post. Sedi»,
VII, p. 410.
(34) S. C. Indulg. Incerti loci in Gallia, 11 npril. 1810. ad I et III n 281
(35) S. C. S. O. 20 febr. 1913.
(36) S. O. Indulg. Urbis et Orbie, 11 april. 1864. n. 404.
<
(37) S. C. Indulg.. decret, cit. 11 april. 1840, ad II; Brioccn., 22 febr. 1847. ad II. n. 339.

DE PRAECEPTIS LITURGICIH IN MISSA SERVANDIS

679

publicis vel semi-publicis, nisi sint ecclesiae paroeciali unita seu eius­
dem subsidiaria (can. 916).
Ut indicetur altare esse privilegiatum, nihil aliud inscribatur, nisi:
altare privilegiatum, perpetuum vel ad tempus, quotidianum vel non,
secundum concessionis verba (can. 918, § 1).
10. Die commemorationis omnium fidelium defunctorum, omnes
Missae gaudent privilegio ac si essent ad altare privilegiatum celebratae
(can. 917, § 1). At indulgentia, uti patet ex supra dictis (n. 719, 2),
applicari non potest nisi uni defuncto; et ideo qui pro pluribus vel
pro omnibus fidelibus defunctis celebrat, determinare debet animam,
cui applicare intendit indulgentiam.
Omnia altaria ecclesiae per eos dies quibus in ea peragitur appli­
catio Quadraginta Horarum, sunt privilegiata (can. cit., § 2). Agitur
de supplicatione proprie dicta, scii, de ea quae fit ad normam Indulti
Clementis XII, 1 sept. 1730, et Const. Bened. XIV « Accepimus »,
16 april. 1747.
Sacerdos, qui actum heroicum pro defunctis fecit, gaudet quotidie
personali privilegio (38).
11. Pro Missis celebrandis in altari privilegiato nequit, sub obtentu
privilegii, maior exigi Missae eleemosyna (can. 918, §2). Haberetur
enim simonia.
12. Ad lucrandam indulgentiam altaris privilégiât! non requiritur
in celebrante status gratiae. Haec sententia, quae communius a DD.
probabilior dicitur (39), nobis certa prorsus videtur, quia efficacia pri­
vilegii non innititur personalibus sacerdotis dispositionibus, sed unice
provenit ex suffragio Ecclesiae.
13. An et quale discrimen exsistat inter indulgentiam altaris pri­
vilégiât! et alias indulgentias plenarias, vide n. 719, 1 et 2.
An sacerdos, qui Missam de Requiem non celebravit, diebus per­
missis, in altari privilegiato, satisfecerit, necne, suae obligationi, et
utrum ad aliquid teneatur, vide n. 661.

720. An Missa celebrari possit super altare alterius ritus, vel pa­
pale. — 1. « Deficiente altari proprii ritus, sacerdoti fas est ritu proprio
celebrare in altari consecrato alius ritus catholici, non autem super Grae­
corum antimensiis » (can. 823, § 2).
Quatuor conditiones requiruntur: a) ut desit altare proprii ritus;
(38) RaccoUa di orazioni e pie opere per le quali sono state concesse da i Somnii Ponte fici
le SS. Indulyenzc, p. 531. Hftoc collectio est authentica, ut constat ex decreto S. C. Indulg.»
23 iul 1898.
(39) Qénlcot, l. c., η. 404; Marc, I. c„ u. 1743.

T

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

680

— b) ut sacerdos celebret ritu proprio; — c) ut altare sit consecratum;
— d) ut altare sit ritus catholici. Prohibitio ne, his conditionibus de­
ficientibus, Sacrum fiat, gravis est.
In ecclesiis Graecorum unicum fuit semper, et est etiam hodie, altare; ac
una super illud celebrata Missa, altera per eundem diem celebrari nequit (40).
Quamvis vero Graeci habeant unicum altare in ecclesia, plura tamen ipsi
ecclesiae proxima ac muro disiuncta habent sacella sive oratoria, quae vocan­
tur paraecclesiae, quasi ecclesiarum appendices, in quibus liturgiain privatim
agunt (41).
Apud Graecos sacrificium Missae celebrari solet non tantum super altare
lapideum, sed etiam super antimensia, quae sunt panni quidam, altarium ritu
et vice consecrati (42).
Utrum sub gravi, an sub levi prohibeantur sacerdotes latini celebrare
super antimensiis per modum actus, i. e. una alterave vice, extra necessitatis
casum, controvertitur. Alii affirmant esse grave; alii probabilius leve. Si urgeat
gravis necessitas, secluso scandalo et contemptu, culpa nulla est.
2. «In altaribus papalibus nemo celebret sine apostolico induito »
(can. 823, § 3).
Benedictus XIV (43) haec habet: « Equidem cum Nos ipsi sacrave­
rimus hoc altare, et super ipso Deo operati Sacrum fecerimus, ob hanc
causam pontificium altare appellandum est, nec ulli licet sacerdoti ad
ipsum accedere, ut Missae sacrificium peragat, nisi antea facultas nostra
intercesserit, iuxta morem et institutum S. Romanae Ecclesiae, quae
mater et magistra ceterarum Ecclesiarum habenda est. Id aperte de­
monstratur exemplo altarium, quae sunt in Idcclesiis Lateranensi, Vaticana, aliisque Patriarchalibus huius Urbis, in quibus aris, solus R.
Pontifex Sacrum facere potest, aut etiam Cardinalis aliquis certis tem­
poribus, facta tamen prius a Pontifice potestate, quae per apostolicum
diploma declaratur ».
Igitur altaria papalia sunt altaria summa quatuor Basilicarum:
Lateranensis, Vaticanae, S. Pauli extra muros et S. Mariae Maioris.
Olim etiam Basilica S. Laurentii extra muros huc spectabat.
Missae celebratio in altari papali, sine apostolico induito, vetita
est sub levi, non autem, ut quidam opinantur, sub gravi.

721. Altare Gregorianum. — Ex decreto S. Officii, 12 dec. 1912 (44)
haec habentur: 1° Altare S. Gregorii in Monte Celio de Urbe esse vere
(40)
(41)
(42)
(13)

Boned· XIV, /)e sacros. Miss. sacrif., lib. Ill, cap,
n<
Boned. XIV, l. c., n. 11; Goar, Eucholopium Graecorum, p. ΐβ; Gaaparri I . c., n. 2S7.
Goar, I. c., p. 353 ss.; Bona, lib. I, cap. 20, η. I; Gattico' I c cap. 1, n. 13 e.
Loc. di.. Appendix V, ad lib. Ill, JI.
Acta Apost. Sedis, vol. V, p. 32 s.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

681

ac proprie privilegiatum ; 2° deinceps privilegium altaris Gregoriani
ad instar non esse concedendum; 3° concessiones altaris Gregoriani
personalis forsitan iam factas, habendas esse ut meras concessiones
altaris personalis simpliciter privilégiât!.
Quare doctrina ΔΑ., qui aliter opinati sunt (45), corrigenda est.
722. Missae Gregorianae. — 1. Dicuntur Gregorianae triginta Missae,
quae per triginta continuos dies celebrantur ad exemplum 8. Gregorii.

Tradit S. Gregorius (46), defuncto quodam Insto monacho, se Pretioso
pariter monacho haec demandasse: Vade itaque, ab hodierna die diebus triginta
continuis offer pro eo Sacrificium; stude, ut nullus praetermittatur dies, pro quo
absolutione illius Hostia salutaris non offeratur. Absoluto Missarum numero,
Justus monacho Copioso apparuit, cui se purgatorii cruciatibus ereptum eo
tempore nunciavit: Fratres vero (inquit S. Gregorius, l. c.) sollicite computa­
verunt. dies, et ipse dies exstiterat, quo pro eo trigesima oblatio fuerat impleta.
Hinc origo et usus Missarum, quae a S. Gregorio nuncupantur (47).

2. Fideles, qui celebrandas curant Missas Gregorianas, hac fiducia
ducuntur, Missas istas ex divinae misericordiae beneplacito et accepta­
tione ita fore efficaces per intercessionem S. Gregorii, ut anima, pro
qua applicentur, e poenis purgatorii liberetur. Quodnam vero sit prae­
cise fundamentum huius fiduciae, non constat. Probabilius videtur,
S. Gregorium impetrasse a Deo hoc singulare beneficium, ut eius in­
tercessione anima illius, pro quo per triginta dies continuos totidem
Sacrificia offeruntur, e purgatorio liberetur.
Huc spectat declaratio S. C. Indulg. 11 mart. 1884: «Fiducia qua fideles
retinent celebrationem tricenarii gregoriani (i. e. inducti exemplo S. Gregorii
Magni) uti specialiter efficacem ex beneplacito et acceptatione divinae mise­
ricordiae ad animae a purgatorii poenis liberationem, est pia et rationabilis,
atque praxis easdem Missas celebrandi est in Ecclesia approbata ».

3. Necessarium omnino est quod triginta Missae, quae Gregorianae
appellantur, triginta diebus continuis sine interruptione celebrentur, ita
ut sacerdos quavis de causa impeditus alium sibi substituere teneatur,
Missam tricenariam celebraturum.
Non satisfacit sacerdos, qui eadem die bis vel ter, vel per se (v.
gr. die Nativitatis Domini) vel per alios, celebrationem réassumât, ita
ut triginta dierum spatio Missae omnes celebrentur. Neque satisfacit
(45) Cfr. Noldin, f. c., n. 326.
(46) Dialog., lib. IV. cap. 55.
(17) Boned. XIV, op. cil., lib. III. cap. 23. n. 2; Bened. XIII, serin. 20 de purgatorio;
Rolland, t. VII, Mall. Paralipomen.. p. 54. n. 11: Clericatus. De sacri]. Missae, devis. 14,
n. 19; Tamburlni, lib. 2. cap. 2. § 7, n. 5.

Μ

682

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

idem sacerdos obligationi curandi tricenarium Gregorianum, si plu­
ribus sacerdotibus triginta Missas Gregorianae distributas committat,
eadem die vel paucorum dierum spatio omnes celebrandas ad dictam
intentionem. Ita ex cit . decr. S. Officii, 12 dec. 1912 (48).
4. Diebus in tricenario occurrentibus, in quibus Missa de Requiem
a rubricis permittitur, necesse non est ut ipsa legatur, ad onus trice­
narii Gregorian i satisfaciendum (49).
5. Si intra triginta dies, quibus celebrantur Missae Gregorianae,
occurrant postremi tres dies Hebdomadae Maioris, licet Missarum seriem hoc triduo interrumpere, coque elapso numerum absolvere (50).
6. Si sacerdos legitime impeditus, ex. gr. in lectulo decumbens,
alium presbyterum invenire non potuerit, Missam tricenariam cele­
braturum, vel ex inadvertentia hanc Missam celebrandam omiserit,
potestne diebus insequentibus numerum absolvere, quin teneatur denuo
incipere?
In hac re sedulo distinguenda videntur certa ab incertis:
1° Procul dubio, ut modo dictum est, non officit continuitati
celebrationis interruptio quae accidit triduo maioris hebdomadae.
2° Si quis sciens et volens, nullo impedimento detentus i. e.
culpabiliter interrumpit, oneri suscepto non satisfacit.
3° Si interruptio inculpabilis sit, v. g. ob infirmitatem superve­
nientem aliudve impedimentum legitimum, plures sunt auctorum
sententiae.
Quidam dicunt huiusmodi interruptionem officere continuitati, ita
ut numerus tricenarius denuo inchoandus sit.
Nonnulli distinguunt inter casum et casum, scii, prout eleemosyna
maior pro Missis Gregorianis data fuerit, vel tantum ordinaria pro
Missis manualibus.
In priori casu, aiunt, sacerdos debet aut iterum inchoare numerum
tricenarium, aut integram eleemosynam restituere oblatori, nisi ipse
expresse condonet aut reducat.
In altero casu, manet ex iustitia obligatio complendi numerum
triginta Missarum, ex fidelitate onus tricenarium numerum denuo in·
choandi. Cum autem, addunt patroni huius sententiae, fidelitas non
(48) Cfr. etiam decr. S. C. Indulg., 14 ian. 1889. S. R. C. (Urbis, 8 april. 1028, n. 46Ô;
Urbis, 16 oct. 1628, n. 477 ; U rbis tl Orbis, 30 ian. 1631) Missas pro vivis et defunctis
approbatas, quae circumferebantur nomine S. Gregorii. prohibuit; item quindecim AuxiliaU
rum, et de Patro Aeterno; sed nullatenus vetuit, ut quidam immerito sunt opinati, Missiproprie GreRorianas celebrari. Hanc, et non aliam, fuisse intentionem S. R. C. expresse dr
claratur in fine cit. dccr. Urbis, 16 oct. 1628.
’
(49) S. C. S. Off. decr. cit., 13 dec. 1912, ad V.
■
(50) Boned. XIV, l. c„ n. 3; Instil, eccl., instit. 34, n. 22; S. C. Concilii, 7 moli 1791.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

683

obliget cum gravi incommodo, satis erit si, post factam interruptio­
nem sacerdos numerum triginta Missarum absolvat, et curet, si fieri
poterit, ut aliqua saltem ex his Missis celebretur ad altare Gregorianum
Urbis, vel ad altare Gregorianum ad instar, aut saltem ad altare privilegiatum (51).
Alii censent probabilius sacerdotem, qui inculpabiliter interru­
perit, non teneri ad Missarum seriem repetendam, sed sufficere ut
Missae nondum celebratae, postea celebrentur. Suadent autem ut sa­
cerdos animae defuncti indulgentiam plenariam applicet (52).
Horum sententia non solum probabilior, sed certa, omnibus per­
pensis, videtur.
Sane Missae Gregorianae celebrari debent triginta diebus continuis sine
interruptione, vel ex iure divino i. e. ex ipsa rei natura, vel ex iure ecclesia­
stico, vel ex voluntate offerentium. Si ex mera voluntate offerentium, non
est ratio sufficiens, cur sacerdos Missas repetere debeat in praedictis adiunctis
tantumque incommodum subire, quia haec voluntas irrationabilis esset.
Si ex iure mere ecclesiastico, sacerdos non tenetur rursus incipere, quia
id sine gravi damno fieri non posset, ex. gr. si 15 vel 20 Missae iam celebratae
fuissent; porro omnibus constat, legem ecclesiasticam non obligare cum gravi
incommodo.
Si ex ipsa rei natura, iterum distinguo: vel ex rei natura absolute, vel
non. Si primum admittitur, explicari nequit quomodo seriem Missarum ultimo
triduo Hebdomadae Maioris interrumpere liceat, eo vel magis quia haec in­
terruptio ecclesiastica tantum lege praecipitur; si admittitur alterum — quod,
nostra sententia, videtur unice verum — non videtur haberi ulla solida ratio,
speculative loquendo, cur eadem regula, quae applicatur ultimo triduo Hebdo­
madae Maioris, non sit applicanda quoque aliis casibus, quando scii, interruptio
acciderit contra voluntatem et sine culpa sacerdotis.
Patroni primae et secundae sententiae recursum ad S. Poenitentiariam
seu ad S. Sedem suadent sacerdoti, cui nimis grave sit Missarum seriem
repetere; quia, aiunt, « ex thesauro Ecclesiae huiusmodi defectus sanari
valet »>.
Necessitas aut opportunitas recursus non apparet in casu, cum nulla
sanatione opus esse videatur, nec supplendum ex thesauro Ecclesiae, nam
omnes triginta Missae aut celebratae fuerunt, aut celebrandae erunt. Igitur
recursui ad S. Sedem, in casu inculpabilis interruptionis tricenarii numeri,
pro sanatione obtinenda, locus esse non videtur.
S. C. S. Officii 17 martii 1934 reprobavit praxim quadraginta quatuor
Missarum iam ab aliquo tempore in dioecesi Presmiliensi Latinorum Poloniae
Minoris inductam et propagatam, « qua asseritur animam cui, dum adhuc in
(51) Cfr. Gennari, Questioni tcologiche-morali. n. 417: Ferre res, II, n. 484. q. 27; Verrnccrech, III» n. 304.
(52) Marc, II. n. 1622; Aertnys-Damen. Theol. moralis, II, n. 210.
.11 — CAPPELLO, Pr Sacramentis, I.

684

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

corpore esset, quadraginta quatuor Missae quovis modo ac tempore applicatae
fuerint, ex revelatione divina, tertia die post mortem e purgatorio liberari».

723. Ornatus altaris. — Rubrica Missalis (53) mentionem facit
de mappis, pallio, cruce, candelabris cum candelis, tabella secretarum,
cussino supponendo Missali, parva campanula, ampullis vitreis vini ct
aquae cum pelvicula et manutergio mundo.
Breviter de singulis.

724. Mappae. — 1. Mappae seu tobaleae debent esse tres, mundae,
benedictae (cfr. n. 89, 5), superiore saltem oblonga, quae usque ad
terram pertingat, duabus aliis brevioribus, vel una duplicata.
2. Consuetudo ut tobalea superior usque ad terram non pertingat,
tolerari potest iusta de causa (54).
3. Mappae altaris debent esse ex lino vel cannabe, et confectae ex
gossipio prohibentur. Aliquando S. Sedes indulget ut ex alia materia
conficiantur (55).
Mappae ex quadam tela, Nipis dicta, non sunt permissae, quamvis
concessum sit, ut liceret uti iis iam confectis (56).
4. Mappae habere possunt vela transparentia, quae repraesentent
cruces, ostensoria, calices cum hostia, figuras Angelorum et alia similia
sacra obiecta (57).
5. Sacrum facere, extra casum necessitatis, sine ulla mappa, grave
est iuxta plures, leve iuxta nonnullos; celebrare cum duabus, vel cum
una tantum, est leve aut nullum; item leve aut nullum est celebrare
cum mappis non benedictis.

725. Palliu «I . — 1. Pallium altaris dicitur etiam antipendium, quia
pendet ante altare, seu cooperit partem anteriorem altaris.
2. Debet esse coloris, quoad fieri potest, diei festo vel officio con­
venientis. At post expositum Sanctissimum Sacramentum, pallium
altaris debet esse semper coloris albi (58).

In sollemni commemoratione et in exsequiis defunctorum ad altare
SS. Sacramenti non potest adhiberi pallium nigri coloris (59). Pallium altaris
(53) Ruhr. gen. Misa. tit. XX, De praeparatione altaris ct ornamentorum cius.
(51) S. R. C. Resolutionis dubiorum, 9 lun. 1899, α<1 I, n. 1029; 3. R. C. Uryellen., 30 det.
1881, ad XI. aliter declaraverat. Haec responsio ad 11 omissa fuit in novies. edit. Decret, auth.
(55) S. R. C. Vicariatus Apostolici Se-ciuensis Sept. Occidentalis, 27 iun. 1898, n. 3995.
(56) S. R. C. Placentina in Hisp., 13 aug. 1895, n. 3868.
(57) S. R. C. Syren., 5 dec. 1868, ad V, η. 3191.
(58) S. R. C. Taaoen., 9 iul. 1678, ad VII, n. 1615.
(59) S. R. C. Montis Rryalis, 20 mart. I860, ad X, n. 3201.
. M?

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

685

in (pio asservatur SS. Sacramentum, si inibi cantetur Missa de Requie, debet
esse coloris violacei (GO).

3. Materia pallii non est determinata; ideo confici potest ex qua­
cumque materia, modo decens sit.
4. Usus apponendi altari, loco soliti antipendii, parvum quoddam
antipendium, vulgo Polia, circa dimidium metri habens ex quavis
parte, quod suspenditur in medio altaris, tolerari nequit (61).
5. Celebrare in altari quod caret pallio, vel nulla est culpa vel levis
tantum; quod si altare sit marmoreum aut ex se satis ornatum, abest
certe omnis culpa. Idque confirmatur consuetudine, quae, silente Sede
Apostolica, pluribus in dioecesibus viget.
G. Pallium non est benedicendum.
726. Crux. — 1. Non sufficit parva crux, sed magna requiritur,
ut sacerdos et fideles facile conspicere possint (62); ita quidem ut
« crux tota candelabris superemineat », uti habet Caeremoniale Epi­
scoporum (63).
Satis non est proinde crux parva appensa vel apposita statuae aut imagini
alicuius Sancti qui in altari colatur, ut docet Benedictus XIV in Const. « Accepimus », 16 iul. 1746, § Equidem non improbamus.

2. Requiritur crux, licet Missa celebretur in altari, in quo SS. Sa­
cramentum asservatur in tabernaculo inclusum, uti docet Benedi­
ctus XIV in cit. const. § Tertio loco (64).
3. Quando thronus, expositioni SS. Sacramenti destinatus, est
super altare, occupans locum crucis, et actu non est exposita sanctis­
sima Eucharistia, crux poni nequit in ipso throno (65). Tunc, extra
Missam, necessaria non est crux; tempore vero sacrificii, crux ita apte
apponatur, ut visibilis sit tam celebranti quam populo.
4. Si adsit super altare magna statua Crucifixi, haec tenere potest
locum crucis in altari collocandae (66); idem dicendum si in maiore
tabula altaris imago Crucifixi depicta vel caelata appareat, dummodo
tamen primum locum obtineat prae ceteris omnibus quae in eadem
tabula exprimuntur, uti docet Benedictus XIV in cit. const. § Secundo
loco.
(60)
(61)
(62)
n. 2621.
(63)
(61)
(65)
(66)

Cfr. S. R. C.
1 dec. 1882. n. 3562; Index generalis, vol. V, p. 357.
S. R. C. Mtxirana, 10 sept. 1898, ad II. n. 4000.
S. R. C. liossanen., 1G iun. 1603, ad I, n. 1270; Dubiorum. 17 sept. 1822, ad VII,
Lib. I, cap. 12, n. 11.
Cfr. etiam eiusdem auctoris, De sacros. Missae sacrif., lib. I, cap. 3» u. 3.
S. R. C. Cuneen.. 2 iun. 1883, ad III, n. 3576.
S. R. C. Rossancn., 16 iun. 1663, ad II, n. 1270.

686

LIBER IV - PARS Π - CAPUT V

5. Si celebratur Missa coram SS. Sacramento exposito, crux potest
poni, vel non poni, iuxta consuetudinem uniuscuiusque ecclesiae (67).
6. Non sufficit nuda crux, sed requiritur imago Crucifixi, ut constat
ex rubrica Missalis (part. II, tit. 2, η. 2), ex Caeremoniali Episcopo­
rum (Z. c., η. 16) et ex cit. const. Benedicti XIV, § Scriptores (68).
Imago Crucifixi potest esse picta in cruce, vel caelata, vel sculpta
etc. (69).
7. Dum Missa celebratur, crux non debet tegi nisi tempore Pas­
sionis (70).
8. Crux super altare non sub gravi requiritur, sed tantum sub
levi (71).
Merito S. Alphonsus (l. c.) animadvertit Crucifixum in altari non requiri
cura tanto rigore quo requiritur crux, quia per solam crucem habetur aliqualis
repraesentatio cruenti sacrificii.

9. Crux altaris non est benedicenda de praecepto; et quilibet
sacerdos potest eam privatim, non vero sollemniter, benedicere (72).
A fortiori eam benedicere valet sacerdos, cui facultas competat bene­
dicendi sacram supellectilem (cfr. n. 89, 5). At benedictio sollemnis
reservatur Ordinario, qui tamen potest eam cuilibet sacerdoti commit­
tere (can. 1279, § 4).
Ιί
727. Candelabra cum
candelis. — 1. Candelabra cum candelis
super altare collocari debent, et nequit tolerari usus, licet antiquus,
quo, loco ipsorum, duo candelabra hinc inde parieti altare fere tangenti
infiguntur (73).
2. Materia et forma candelabrorum non est determinata; quare
possunt esse metallica, lapidea, lignea etc.
3. In altari maiore et in altari ubi asservatur SS. Sacramentum
sex candelabra cum candelis poni debent, sed necesse non est, uti di­
cetur infra, omnes candelas accendi tempore Missae lectae.

Caeremoniale Episcoporum (l. c.) praescribit candelabra non debere esse
aequalis altitudinis. At si eiusdem altitudinis sint, retineri possunt (74).
(67) Boned. XIV, cit. const. § Quarto loco; S. R. C. Aquen 2 sept. 1741, ad I, η. 2365.
(68) Responsio S· R· C., A versa na, 20 dec. 1659, quam patroni sententiae contrariae
referunt, decst in novies. odit. DccreL aulh.
(69) Gasparri, Z. c., n. 771; Many, L c., n. 2°.
(70) Cfr. S. R. C. JfoKnen.» 12 sept. 1857, ad XI, n. 3059.
(71) Boned. XIV, op. cit., lib. Ill, cap. 13, n. 1; S. Alph., Z. c., n. 393; Lugo, disp. 20,
sect. 2, n. 76.
(72) S. R. C. Urbis, 12 iul. 1704, n. 2143.
(73) S. R. C. Cameraccn., 16 eept. 1865, ad I, n. 3137.
(74) S. R. C. Briocen., 21 iul. 1855, ad VII, n. 3033.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

687

Loco sex candelabrorum distinctorum collocari nequeunt hinc et inde in
utroque altaris latere duo candelabra septiformia ad instar candelabri Moeaici (75).
4. Tempore Missae et officiorum candelabra nequeunt velo coope­
riri, ne pulvere sordescant (76); sed tolerari potest, ut candelabra
aurata, sive intra sive extra oblationem sacrosancti Sacrificii, velo
aliquo cooperiantur, exceptis diebus sollemnibus (77).
5. Regula generalis est duos tantum cereos permitti in Missis
stricte privatis; idque valet etiam pro canonicis, praelatis, protonotariis
apostolicis, i. e. pro omnibus praelatis Episcopo inferioribus, quamvis
habeant usum pontificalium (78).
6. Quando Episcopus (vel Cardinalis) celebrat Missam privatam,
adhiberi possunt quatuor cerei, imo plures, non solum in festis sollem­
nibus, sed etiam diebus ferialibus, quamvis duo sufficiant.
7. In Missa, quae non sit stricte privata, ex. gr. paroeciali vel
communitatis (cfr. n. 702, 4), diebus sollemnibus, et in Missa quae
celebratur loco sollemnis vel cantatae, occasione realis atque usitatae
celebritatis et sollemnitatis, licite adhiberi possunt quatuor seu plures
cerei (79).
8. In Missis sollemnibus, i. e. cum diacono et subdiacono, possunt,
inio, saltem generatim, debent adhiberi sex cerei accensi, ut deducitur
ex Caeremoniali Episcoporum (80), et supponunt Rubricae Missalis (81).
Item in Missis cantatis sine ministris, tam vivorum quam de Re­
quiem, saltem quatuor cerei requiruntur (82).
9. Quando Episcopus (non alius Praelatus, licet pontificalia exer­
ceat) Missam celebrat in pontificalibus, dummodo agatur de Ordinario
loci, non autem de Episcopo extraneo, vel de suffraganeo (83). aut de
Episcopo Administratore (84), et dummodo ne agatur de Missa defun­
ctorum (85), poni debet, praeter sex requisita candelabra cum cereis,
(75) S. R. C. deer. cit. Camcracen.» 16 sept. 1865, ad IV.
(76) S. R. C. decr. cit. Molincn.. 12 sept. 1857, ad XI; Collen.» 31 aug. 1872, n. 3266.
(77) S. R. O. dccr. cit. Camcraccn,. 16 sept. 1S65. ad II.
(78) S. R. C. (ecu potius Alexander VII) Decretum. 27 sept. 1659, n. 21; Decreta authen­
tica. n. 1131; Spolctana. 20 sept. 1681, nd I. n. 1681; Senen.» 20 iul. 1686. ad I. n. 1771;
Decretum. 27 aug. 1822 (n. 21), n. 2624; Pius IX Const. « Apostolicae », 4 Kal. sept. 1872.
nn. 18. 22; Pius X, Motu proprio •Inter multiplices », 21 febr. 1905, nn. 10. 31.
(79) S. R. C. decr. cit. Molincn., 12 sept. 1857, ad IX; Xarthanlonien.» 6 febr. 1858,
n. 3065.
(80) Lib. I, cap. 12, nn. 11, 22. 23, 24.
(81) Part. II, Hilus serrandus in celebratione Missae, tit. IV, n. 4 s.
(82) S. R. C. Briocen.» 12 aug. 1854, ad VII, n. 3029; Baioncn.» 25 sept. 1875. ad I.
n. 3377.
(83) S. R. C. Bracharen.. 1 sept. 1607, n. 236.
(81) S. R. C. Sarsi naten., 22 aug. 1722, ad VI, n. 2274.
(85) S. R. C. Placentina, 19 mail 1607» ad VIII, n. 235.

688

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

septimum candelabrum; «quo casu crux non in medio illorum, sed
ante altius candelabrum in medio cereorum positum locabitur » (86).
10. Candelae super altari ponendae debent esse ex cera vera et
genuina, i. e. ex cera apum. Quare prohibentur candelae ex sebo, etiam
defaecato seu ex stearina, non obstante consuetudine et peculiaribus
circumstantiis (87).

Candelae super altaribus ponendae, attenta magna difficultate vel ceram
apum habendi, vel indebitas cum alia cera commixtiones eliminandi, poterunt
licite non esse omnino et integre ex cera apum, sed poterunt esse commixtae
cum alia materia seu vegetali seu animali.
Episcopi tamen pro viribus curare debent, ut cereus paschalis, cereus in
aqua baptismal! immergendus, et duae candelae in Missis accendendae, sint
ex cera apum, saltem in maxima parte; aliarum vero candelarum, quae super
altaria ponendae sunt, materia in maiore vel notabili quantitate ex eadem
cera debet esse. Qua in re parochi aliique rectores ecclesiarum et oratoriorum
tuto stare possunt normis a respectivis Ordinariis traditis, nec privati sacerdo­
tes, Missam celebraturi, de qualitate candelarum anxie inquirere tenentur (88).

11. Prohibentur laminaria ex oleo, vel alia materia, ex. gr. ex
gaz (89).
Vetita est illuminatio electrica cum candelis ex cera super al­
tari (90), et quidem etiam loco candelarum vel lampadum quae coram
SS. Sacramento vel sacris Reliquiis Sanctorum praescriptae sunt (91).
Durante bello, attentis extraordinariis adiunctis et praesertim
gravissimo cereae defectu, S. Sedes peculiares facultates concessit adhi­
bendi, tempore sacrarum functionum atque ipsius quoque Missae,
candelas ex cera mixta seu non genuina confectas, item unam tantum
candelam, non duas aut plures, vel lucem electricam loco candelarum.
12. Toleratur « usus cereorum fictorum ex metallo (aut ex alia
materia, ob paritatem rationis) in quibus machina quadam introdu­
citur cereus » (92).

In Rubricis Missalis (93) legitur: «Ab eadem parte Epistolae paretur
cereus, ad elevationem sacramenti accendendus ». Hoc praescriptum fere ubi­
que locorum in desuetudinem abiit, etiam in Urbe.
(86) Cacremoniale Episcoporum, l. c n. 12.
(87) S. R. C. Massilicn., 16 sept. 1813, n 2865; Palicastrcn,, 4 sept. 1875, ad III,
n. 3376; Tunquen., 30 iul. 1910, ad V, n. 1257.
(88) S. R. C. Plurium Dioecesium, It dee. 1904, n. 1117.
(89) S. R. C. Norarc.cn., 29 nov. 1901. n. 1086.
(90) S. R. C. Natchcn., 16 mail 1902, n. 4097.
(91) 9ii8K ad 1^4210
dC 'W* rlfc,riril' 22
1907, n. 4206; .t ngelopolitano.
17 ian. 1908, ad I, n.-----(92) S. R. C. Societatis Icsu, 11 mali 1878, ad XIII, n. 3448.
(93) Part. I, Rubricae. generales Missalis, tit. XX, n. 1.

DE PRAECEPTIS LITUEGICIS IN MISSA SERVANDIS

689

S. Alphonsus haec habet: «Probabiliter, ait Croix cum Sporer, nullam
esse obligationem accendendi tertiam candelam post Sanctus; sic enim hodie
communis usus habet » (94).
S. R. C. expresse declaravit consuetudinem non accendendi tertium ce­
reum servari posse (95).
13. Candelae accensae manere debent ab initio Missae usque ad
finem, i. e. ad ultimas preces inclusive, quippe quae hodie sunt obliga­
toriae (n. 766), et ideo partem Missae aliquo sensu constituunt (96).

728. Ad culpam quod attinet, haec sunt notanda:
1° Grave est Missam celebrare sine ullo lumine, ut passim cen­
sent DD.

S. Alphonsus (l. c.) cum aliis tenet ne in casu quidem necessitatis, ex. gr.
ne moribundus caveat viatico, licere Sacrum facere sine lumine. Hanc doctri­
nam, debita cum reverentia, amplecti non possumus, quia nulla in casu est
ratio cur praeceptum mere ecclesiasticum praeferri debeat praecepto divino.
Imo etiam ne fideles die festo de praecepto careant Missa, putamus fas esse
sine lumine celebrare, remoto scandalo (97); item si urgeat quaelibet causa
gravis.
2° Sacrum facere cum una tantum candela est leve; imo quidam
dicunt nullum esse peccatum (98).
3° Celebrare cum duabus candelis, quae non sint ex cera apum,
et a fortiori cum una tantum candela ex cera et alia ex diversa ma­
teria, veniale certe non excedit; probabiliter nullum est peccatum.
Item, secluso scandalo, veniale est celebrare cum duabus lampa­
dibus cx oleo.
-1° Si candelae exstinguuntur post consecrationem, procul dubio
sacerdos pergere debet; et quidem si candelae nonnisi post longum
tempus, i. e. post quadrantem, accendi possint, pergere debet, nulla
mora interiecta; secus debet exspectare (99), saltem ad breve tempus.
Idem dicendum, contra nonnullos, si exstinguantur ante consecratio(91) Loc. cit., n. 394;
391; Lacroix. I.L c.,
c.» n. 398; Sporer, l. c., n. 384.
(95) S. R. C. Resolutionis dubiorum, 9 iun. 1899, ad 11, n. 4029.
(96) S. Alph. (I. c n. 391), haec habet: « Recitaro evangclium S. loaunia exstinctis can·
delis, nullum esso peccatum dicit Quarti cum Croix ». Falso allegantur hi duo auctores. Croix
(l. c., n. 397) et Quarti (op. cit., part. 11, tit. 12, dub. 2) negant esse peccatum si tunc una
candela exstinguatur; veniale autem osso dicunt, si recitetur ultimum evangclium utraque
candela exstincta.
(97) Cfr. Pasquallgo, qu. 725; Lacroix, I. c., 392.
(98) Cfr. S. Alph., Z. c., dublt. 2°; Bonaeimi, Z. c.. quaesi, ult., puut. 9. u. 31; Coninck,
q. 83, n. 213; Lacroix. Z. c.; Suarez, Z. c., sect. 6, n. 5.
(99) S. Alph., Z. c., n. 394.

690

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

nem, sed post offertorium (100). Si Missa iam incoepta, sed ante offer­
torium, controvertitur. Probabilem censemus sententiam quae tenet,
scandalo remoto, licere sacerdoti pergere.

729. Tabella secretarum. — 1. Haec tabella poni debet, ut dicit
Rubrica Missalis (I. c.), «ad crucis pedem». Usus tabellae satis recens
est, cum saeculum xvi non antecedat (101).
Episcopi et Protonotarii apostolici, exceptis tamen honorariis, et
exceptis item ceteris Praelatis Romanae Curiae, uti possunt canone (102).
2. Recentius posita fuit tabella evangelii S. loannis, quando lectio
huius evangelii in fine Missae praescripta fuit. Dein vero, ratione symetriae, addita fuit alia tabella in cornu epistolae.
Tabellae super altari servari debent tempore Missae tantum; postea
expedit (at non praecipitur stricte, ut nonnulli liturgistae immerito docent:
sane nec Rubrica id iubet nec decretum aliquot S. R. C.) ut amoveantur
ab altari, vel saltem ne erectae sint, sed depressae sub tela, mappave re­
condantur.
In expositione autem SS. Sacramenti sive pro oratione quadraginta hora­
rum, sive alia quavis de causa, amovendae omnino sunt tres tabellae ab altari
expositionis, excepto Missae tempore (103).

3. Missam celebrare sine tabellis leve est, imo nulla est culpa,
praesertim si adsit tabella secretarum, et desint aliae duae. Ratio, quia
hae non sunt vere praescriptae.
730. Cussinus, campanula, ampullae. — 1. Cussinus ad susten­
tandum Missale inservit. Ex quacumque materia decenti confici potest.
Hodie, eius loco, fere ubique adhiberi solet legile vel ligneum vel me­
tallicum. De Missali vide n. 771.
2. Campanula bis pulsanda est in Missa, scii, ad Sanctus et ad ele­
vationem SS. Sacramenti, vel ter ad unamquamque elevationem vel
continuate usque dum sacerdos deponat hostiam aut calicem super
corporale.
Pulsari debet etiam in privatis oratoriis, etsi solus adsit celebrans
cum ministro (101).
(100) Cfr. Lacroix, I. c., 393; Lugo, l. c., n. 77.
"ξί
(101) Bened. XIV. I. c., n. 6; Gasparri, l. c., n. 781.
(102) Plus X. Motu Proprio · Inter multiplices·, 21 fobr. 1905. nn. 10, 31, 49, 70 78.
(103) S. R. C. Tertii Ordinis S. Francisci, 20 dec. 1804, nd III, η. 3130. ’ * ’
(104) S. R. C. Marionopolitana, 18 iul. 1885, ad III, n. 3038. S. R.
dio 14 midi 1850
declaraverat, tolernri poese consuetudinem pulsandi campanulam, etiam nd verba: Domine,
non sum dignus. In novlss. edit. Decr. auth., hoc decretum expunctum est. Cfr vol III'
p. 393 s.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MLSSA SERVANDIS

691

Durante expositione SS. Sacramenti, campanula pulsari nequit intra
Missam, etiam in altari laterali celebrandam (105).
Item pulsari nequit tempore chori, si Missa ad aliquod altare e conspectu
chori positum celebretur; at si, non obstante vetito, campanula quandoque
pulsetur et elevatio SS. Sacramenti advertatur, chorales debent tunc tempore
caput detegere, et horas canonicas prosequi (106).
Vetitus est praeterea sonitus campanulae in omnibus Missis privatis,
quae celebrantur tempore alicuius piae supplicationis seu processionis per ec­
clesiam; si vero ex errore pulsetur campanula, omnes ante altare transeuntes,
ubi fit elevatio SS. Sacramenti, bini et bini debent unicum genu flectere et
piam supplicationem prosequi (107).

3. Rubrica loquitur de ampullis vitreis; at etiam argenteae vel
aureae tolerari possunt iuxta consuetudinem (108).
Ill

ornatum pertinent etiam flores et Sanctorum reliquiae ac imagines, uti
constat ex Caeremoniali Episcoporum (109): «Si haberentur aliquae re­
liquiae, aut tabernacula cum Sanctorum reliquiis, vel imagines argen­
teae, seu ex alia materia, staturae competentis, congrue exponi pos­
sent... sed et vascula cum flosculis, frondibusque odoriferis, seu serico
contextis, studiose ornata adhiberi poterunt ».
Sive flores sive reliquiae aut imagines Sanctorum inter candelabra
generatim poni debent.
2. Flores, quantum fieri potest, sint naturales. Tamen permit­
tuntur etiam artificiales, praesertim serico contexti, dummodo sive
materia sive arte decentes omnino sint.
Tempore quadragesimae, in signum tristitiae ac poenitentiae, altare nequit
ornari, excepta dominica IV, floribus et reliquiis. Nec tempore adventus, ex­
cepta dominica III, expedit ut altare ornetur; id tamen vetitum non est. Hinc
verba, quibus passim utuntur liturgistae (altare ornari debet, nequit etc.), sunt
rite intelligenda, quia praeceptum non est arbitrio proprio constituendum, sed
certo de eo constare debet ex legislatoris expressa voluntate.
Occasione primae communionis puerorum vel ob devotionem erga S. loseph ac Deiparam Virginem mense Martio, possunt, tempore quadragesimali,
altaria floribus ornari (110).
(105) S. R. C. Mechlinicn., 31 ftug. 1867, ad X. n. 3157; Societatis lesu. 11 mail 1878,
nd II. η. 3448.
(106) S. R. C. Dubiorum, 21 nov. 1893, nd I, u. 3811.
(107) S. R. C. cit. decr., 21 nov. 1893, nd 11.
(108) S. R. C. S. lacobi de Cite. 28 aprll. 1866, n. 3149.
(109) Lib. I. cap. 12. n. 12.
(110) S. R. C. Societatis lesu, 11 mail 1878. ad XI. n. 3448.

692

LIBER IV - PAILS II - CAPUT V

693

3. Vas florum nequit ita poni ante tabernaculum, ut eiusdem ostio­
lum tegat. Sed ponendum est in humiliore et decentiore loco, ex. gr.
super mensam (111).
4. Reliquiarum thecae ad modum ostensorii ex simplici et nudo
ligno confectae tolerari possunt (112).

734. Disciplina hodierna. — « Missae sacrificium omnibus diebus
celebrari potest, exceptis iis qui proprio sacerdotis ritu excluduntur ■>
(can. 820).
Distinguendum est inter ritum latinum, sive romanum sive ambrosianum, et orientalem.

732. Monitum. — « Super altare, addit Rubrica Miasalis (/. c.),
nihil omnino ponatur, quod ad Missae sacrificium vel ipsius altaris or­
natum non pertineat ».
Quare poni nequit super altare biretum sacerdotis, vel sudariolum
ad nares emundandas, vel almutia celebrantis canonici etc.; nec ullo
modo relinqui potest in altari tempore Missae stragulum circumvolu­
tum, quod inservit tobaleis altaris extra Missam operiendis ne pulvere
sordeant (113).

735. Ritus romanus. — Iuxta ritum romanum, omnes dies anni
sunt liturgici, praeter feriam VI in Parasceve et, aliqua ratione, sab­
batum sanctum.
Feria V in Coena Domini est dies liturgicus, licet nonnullas re­
strictiones admittat.

Articulus III.

De tempore celebrationis Missae.
733. Disciplina antiqua. — 1. Certum est primis Ecclesiae saeculis
rarius quam hodie Missae sacrificium oblatum esse.
Initio unus tantum videtur fuisse dies liturgiae seu sacrificii, i. e.
dies dominica (1).
Tempore adhuc apostolico, saltem alicubi, etiam feria IV et VI
erant dies liturgici, quia his diebus urgebant ieiunia cum stationibus,
quibus et sacra liturgia addita est (2).
Dein, praesertim in Ecclesiis orientalibus, additum est sabbatum,
testibus S. Basilio (3) et Socrate (4).
2. Exeunte saeculo quarto, singulis diebus celebrari solebat, multis
in locis, sacra liturgia, ex. gr. in Hispania (5), in Africa (6), Constantinopoli (7), et alibi (8).
(111) S. R. C. Congregationis Montis Coronae, 22 ian. 1701, ad 10, n. 2067.
(112) S. R. C. Ordinis Minorum Capace. S. Francisci, 7 dec. 1888, ad XIV, n. 3697.
(113) S. R. C. Cuneen., 2 lun. 1883, ad II, n. 3576.
(1) Act. XX. 7; S. lustinus, Apologia I, n. 67; Migne, P. G t VI eoi -i0»
(2) Epiphani™i ExposUio fidei, n. 22; Migne. P. G., t. XLII. coi. 825; Tertullianus, IX
oratione, cap. 19; Migne, P. L., t. I, coi. 1181.
(3) Epist. XCIII, Ad Caesaream Patriciam; Migne, P G t vvvn
ια<
(4) II. E., lib. V, cap. 22; Migne, P. G., t. LXVII, coi 638
’ C01, 4M'
(5) Cfr. Cone. Tolet. I (an. 398), can. 5; Bruns. Concilia vol I n 9m
(6) August., Epist. XCVIII Ad Bonifacium. n. 9; Migne' p \ ’ ♦v vvtti
i
(7) S. Ioan. Chrysost., Honul. Ill in Epist. ad Eph., n i ·' ,, X X11 !’ C0 ’ 363,
(8) Cfr. Bona, op. cit., lib. I, cap. 8 ct 14; Martine, op. 0t7. ub’ / //p 3
29'

I

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

736. Feria VI in Parasceve. — 1. Haec feria sola dies est in qua
nullo modo licet celebrare. Ratio est, quia, ut ait Angelicus (9), « ve­
niente veritate, cessat figura...; et ideo in die quo ipsa passio dominica
recolitur prout realiter gesta est, non celebratur consecratio huius sa­
cramenti ».
Hac feria dicitur tantum Missa praesanctificatorum, quae vera
Missa non est, sed simplex Communio sacerdotis.
2. Quaelibet Missa, sive sollemnis sive privata, prohibetur sub
gravi, nisi adsit indultum apostolicum, quod tamen concedi non solet.
Pro certo habemus licere Sacrum facere ne infirmus sine Viatico mo­
riatur (cfr. n. 421); quo in casu (vix quidem practice, cum Eucha­
ristia pro infirmis reservanda sit in Missa feriae V; vide n. 325, 6°)
legi debet Missa quae magis convenit, scii. Missa de passione (10).
3. Si feria VI hebdomadae maioris occurrat aliquod festum parti­
culare de praecepto (11), officium cum Missa transfertur, obligationes
vero non transferuntur. Quare obligatio abstinendi ab operibus servi­
libus servari debet in ipsa feria VI; obligatio antem audiendi Sacrum
cessat, cum nulla sit obligatio assistendi Missae pracsanctificatorum,
quae vera Missa non est (12). Cfr. n. 617.
(9) S. thcol.. Ili, q. 83, a. 2, ad 2.
(10) Lehmkuhl. L c.. n. 288; Gasparri, L c., n. 84.
(11) Festum do praecepto pro Ecclesia universali, attenta hodierna disciplina (can. 1217.
§ 1), occurrero nequit; nam festum Annuntiationis B. Μ. V. est suppressum: festum autem
8. loseph, quod celebratur dio decima nona martii, non potest occurrere, quia Pascha ante
(liem vigesimam secundam martii nequit contingere.
(12) S. R. C. Monopolitana. 20 mart. 1706, n. 2161; Barcinoncn., 10 dec. 1773, n. 2305.
Quidam confundunt Missam pracsanctificatorum eum ea, quam siccam sive nauticam
vocant. Sed perperam; nam Missa pracsanctificatorum legitima auctoritate instituta est, et
vere in ea Corpus Christi adest et sumitur, licet antea consecratum. Missa afcca caret non
solum consecratione, sed etiam sumptione Corporis Christi, et originem ducit ab indiscreta
ttc privata quorundam devotione. Dicitur etiam nautica, quia in mari et lluminibus celebrari
solebat, in quibus propter motum et agitationem fluctuum vix potest sacrificium offerri sine
periculo effusionis. Cfr. Bona, lib. I, cap. XV, n. 6.

694

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

• ·
737. Feria V in Coena Do ini — Sententia, quam olim gravis­
simi scriptores tuebantur, feria V hebdomadae maioris Missas privatas
non absolute interdici, nunc post plura decreta S. R. C. solida caret
probabilitate (13).
1. In ecclesiis cathedralibus et collegiatis celebratur sola Missa conventualis, iuxta Caeremonialc Episcoporum (14).
2. In ecclesiis regularium, qui tenentur ad chorum et ad Missam
conventualem, idem omnino dicendum est. Hoc autem intelligi debet
etiam de ecclesiis monialium.
Si, ob defectum ministrorum aliave de causa, Missa sollemnis ce­
lebrari nequeat in aliqua ecclesia regularium, potest celebrari IMissa
lecta vel in oratorio ad ministrandam Communionem religiosis, vel, si
desit oratorium, in ecclesia, sed privatim (15).
3. In ecclesiis parochialibus Missa sollemnis celebratur iuxta formam
Missalis Romani. Quod si, defectu ministrorum, sollemnis celebrari
nequeat, i. e. cum diacono et subdiacono et aliis sollemnitatibus, Missa
cantata celebranda est iuxta Memoriale Rituum Benedicti XIII (16).
Sin autem Missa cantata nequeat celebrari, Missa lecta dici potest,
petita venia ab Episcopo, iuxta decretum Pii VII in una Resolutionis Du­
biorum, 28 iul. 1821, ad 1 (17). Imo venia Episcopi hodie non requiritur.
4. In ecclesiis, quae sunt paroeciali unitae seu eiusdem subsidiariae,
Missa sollemnis vel cantata aut lecta celebrari potest, sicuti diximus de
ecclesiis paroecialibus (18).
5. Quoad alias ecclesias et oratoria, ita distinguendum:
a) Si agitur de ecclesiis et oratoriis, in quibus non asservatur
SS. Sacramentum, Missa per se non potest celebrari (19).
b) Item Missa sollemnis vel cantata celebrari nequit in ecclesiis
et oratoriis, in quibus locum non habeat, post Missam, processio ad
Sepulcrum, repositio hostiae consecratae, et postridie Missa praesanctificatorum (20). Exceptio autem facta pro ecclesiis paroecialibus non
potest extendi ad alias ecclesias et oratoria.
(13) Bened. XIV, op. cit., lib. III. cup. 2, η. 10 s.; Inst. Eccl., inst. XIII et XXXVIII;
S. Alph., I. c., n. 350.
(14) Lib. II. cap. 23.
(15) S. R. C. Tertii Ordinis S. Francisci, 31 aug. 1839, n. 2799.
(16) Hoc Memoriale editum fuit primo, anno 1725, pro ecclesiis Urbis; dei n ad univer­
sum Ecclesiam fuit extensum.
Cfr. S. R. C. Resolutione dubiorum. 28 iul. 1821, ad I, n. 2616; Tuden., 23 mali 1846.,
ad I, n. 2915; Comen., 9 dee. 1899, ad I, n. 4019.
’
(17) Cfr. Decreta aid tient ica. n. 2616; S. R. C. BeUunen. ct Feltrien., 1 febr. 1895. ad 1,
n. 3842; Mcdiolancn., 18 iul. - 22 aug. 1002, nn. 4099, 4101.
(18) S. R. C. (loritien., 4 sept. 1875, n. 3366.
(19) S. R. C. Neapolitana, 14 iun. 1659, n. 1120.
'
(20) S. R. C. Urbis, 28 mart. 1 i <5, ad X , n, 2503; BeUunen. ct Feltrien., 1 febr. 1895 ad
I. n. 3842.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

695

c) In oratoriis conjraternitatum, dummodo asservetur SS. Sa­
cramentum ex consuetudine legitime inducta, potest celebrari Missa
sollemnis vel cantata aut lecta, quia, attento can. 462, haec Missa non
spectat exclusive ad parochum.
d) In ecclesiis et oratoriis religiosorum utriusque sexus cum votis
simplicibus, item seminariorum, hospitalium, collegiorum etc., Missa,
nisi obstet peculiaris dispositio, celebrari potest.
Non obstant quaedam decreta (21), utpote quae lata sunt ob pe­
culiaria locorum adiuncta.
6. Controvertitur, an consuetudo legitime induci queat, ita ut etiam
in aliis ecclesiis vel oratoriis Missa celebrari possit (22). Attentis prin­
cipiis generalibus iuris (cfr. can. 26 ss.), affirmativa responsio hodie
certa est.
7. Quae diximus de ecclesia paroeciali, applicanda sunt per se
etiam ecclesiae seu oratorio seminarii, attento can. 1368, nec non ec­
clesiis seu oratoriis earum congregationum quae sunt exemptae a iurisdictione paroeciali, dummodo eadem ratio vere occurrat.
8. Si in feriam V hebdomadae maioris incidat festum de praecepto,
ex. gr. S. Joseph aut aliud particulare, Episcopus providere debet, ut
« pro civitatum et pagorum qualitate ac christ ifidelium in iis degen­
tium numero, plures Missae privatae ante conventualis (vel paroecialis)
pro praecepti adimplemento celebrandae non desint *> (23).
Si festum non sit de praecepto, sed suppressum, ex. gr. festum
Annuntiationis B. Μ. V., ea obligatio non urget (24); at si festum ce­
lebretur peculiari pietate et concursu fidelium. Episcopus permittere
potest ut plures Missae celebrentur.
9. Utrum Episcopus permittere possit Missam lectam pro infirmis,
quidam dubitant (25); sed immerito omnino.
Dicimus hodie, quia antequam noviss. edit. Decret, auth. (an. 1898) in
lucem ederetur, omnes affirmabant, innixi decreto S. R. C., Ordinis Carni.
Excalc. Prov. Poloniae, 27 mart. 1773, ad 9, quo declaratum fuerat. Missam
lectam permitti «arbitrio Episcopi » (26). At in novissima editione decretorum
S. R. C. praefata responsio ad 9 omissa fuit. Hinc quidam, ex. gr. Card. Gen­
nari (27), censent concessionem peremptam esse.
(21)
(22)
(23)
n. 1885;
(24)
(25)
(26)
(27)

S. R. C. Mcchlinicn., 16 mart. 1876. n. 3390; Comen.. 9 dec. 1899, ad ll, n.
Cfr. Gasparri, i. c., n. 81; Many, l. c., n. 15.
S. R. C. Decretum generale, 13 sept. 1692, n. 1883; Hispalen.. 13 sept. 1692.
Galliaruin, 10 ian. 1693. ad VI, n. 1890; Decretum generale, 27 sept. 1719. n.
S. R. C. riglecanen., 26 sept. 1868, n. 3179; Se^usien.. 18 hur. 1879. ad II. n.
Cfr. Many, l. c.
Gardcllinl, n. 4212, edit. 1825.
Monit. eccles., vol. XII. p. 33 ss.

1049.

ad I.
2240.
3503.

696

LI BEK IV - PAILS II - CAPUT V

Haec nobis videntur animadvertenda :
n) Ex eo quod responsio ad 9 sit expuncta, non debet necessario ct
absolute concludi concessionem fuisse revocatam ; idque affirmamus attento de­
creto novissimae editioni praemisso, quo valor eiusdem editionis determinatur,
b) Missa lecta potest certe celebrari, etiam inconsulto Episcopo, si adsit
legitima consuetudo (28).
c) Seclusa consuetudine, Missa celebrari potest in domibus religiosis,
et etiam in aliis quibuslibet domibus piis, ut sacra communio distribuatur
infirmis. Grave enim foret infirmis liac sacra die divinis epulis carere. Missa
autem celebrari debet privatim, ad normam decr. S. K. C. Tertii Ordinis
S. Francisai, 31 aug. 1839
»).
d) Non solum pro infirmis, sed etiam pro sanis, v. g. pro operariis, alumnis etc., Episcopus permittere potest, ut Missa privatim celebretur, ren
ex qualibet iusta causa, licet gravis non sit. Nec semper requiritur venia ex­
pressa Episcopi. Sufficit licentia rationabiliter praesumpta.
e) Si agitur de religione clericali exempta, facultas permittendi Missam
lectam competit Praelato seu Superiori, iuxta disciplinam nunc vigentem;
ceteris in casibus, Ordinario loci.

10. Si Episcopus feria V in Coena Domini sollemniter non celebret,
potest privatim Sacrum facere. Quod intelligendum est non solum de
Episcopo residential!, sed etiam de Episcopo titulari, i. e. de omnibus
qui charactere episcopali sunt insigniti (30).
Utrum graviter an leviter peccet sacerdos, qui feria V in Coena Domini
celebret privatim aut sollemniter Missam prohibitam, disputatur.
Probabilior videtur sententia, quae tenet, remoto scandalo, peccatum
esse leve.
In casu necessitatis, i. e. pro Viatico administrando, licere Sacrum facere,
extra controversiam est; item privatim Sacrum celebrari potest ex causa gravi, ;
imo ex quacumque causa iusta et rationabili.

11. Optandum est, ut hac feria V in Coena Domini, in qua recolitur
institutio Sacrificii eucharistici, omnibus sacerdotibus facultas sit pie
devoteque litandi.
738. Sabbatum sanctum. — 1. Missa quae hodie celebratur est
prior e duabus Missis diei Paschatis, quae olim post mediam noctem
celebrabatur, et quae nunc horis matutini sabbati sancti, per anticipa­
tionem, affixa est (31).
.
(28) Cfr. Gasparri, l. c., n. 77.
(29) Decreta authentica, n. 2799.
(30) Can. 319, 5 L 1°; Boned. XIV, Instil. Eccles., XXXVIII, η. 4.
(31) Cfr. Mttbillon, In ordinem romanum commentarius praevius η 15 Migne, P. L ,
t. LXXVIII, col. 906; Martène, l. c., cap. 3, art. 3, n. 9.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

697

2. Quaelibet Missa privata aut lecta prohibetur hae die, in omnibus
ecclesiis aut oratoriis sive publicis sive privatis.

Prohibitio autem pro sabbato sancto gravior est prohibitione pro feria V,
(piia sabbatum est aliturgicum, iuxta antiquam disciplinam. Attamen haec
prohibitio minus gravis est quam similis prohibitio in feria VI, in qua, aliter
ac in sabbato sancto, nulla Missa celebrari potest.
Sententia veterum DD., qui tenent Missas privatas non absolute vetari,
saltem pro tota Ecclesia, sustineri nequit, post complura decreta S. Sedis (32).

3. Celebratur Missa sollemnis, in ecclesiis cathedralibus, collegiatis
et convent ualibus; Missa sollemnis vel cantata, iuxta Memoriale Ri­
tuum Benedicti XIII, in ecclesiis paroecialibus; in aliis ecclesiis et ora­
toriis Missa sollemnis vel cantata, adhibito ex speciali induito Bene­
dicti XIII Memoriali Rituum (cfr. n. 737, 5), si diebus praecedentibus
sacrae functiones factae fuerint; secus, non licet sine peculiari induito
apostolico, quod interdum conceditur.
In ecclesiis paroecialibus, cum sit benedicendus fons baptismalis,
functio hac die fieri debet; in aliis ecclesiis vel oratoriis potest omitti,
quamvis feria V et VI functiones secundum Memoriale habitae
sint (33).
Si Missa cani nequeat in sabbato sancto ob ministrorum defectum
aliamve causam, parochus non potest, iuxta plures, Missam lectam
celebrare pro benedictione ignis, cerei, fontis etc. (34), nisi adsit con­
traria consuetudo, quam legitime posse induci, in dictis adiunctis, pro
certo habemus (35).
Imo, nostra sententia, etiam praecisione facta a consuetudine, pa­
rochus potest et debet, quoties Sacrum cum cantu nullo modo celebrari
possit, Missam lectam dicere pro benedictione fontis etc., potiusquam
haec benedictio omittatur.
Si festum de praecepto incidat in sabbatum sanctum, Officium cum Missa
transfertur in aliam diem liberam iuxta rubricas; feriat io manet affixa huic
diei. Proinde fideles tenentur abstinere ab operibus servilibus et audire Missam.
Attamen, non obstante obligatione audiendi Sacrum, non permittuntur, sicuti feria V in Coena Domini (n. 737, 6), Missae privatae, et ideo obligatio
Missae cessat pro iis, qui unicae Missae paroeciali seu conventual! interesse
nequeunt.
(32) Decretum Clementis XI. 15 mail 1712; S. R. C. Decretum yen., 12 febr. 1090, n. 1822;
Scnen., 26 april. 1692, n. 1873; GaUiarum, 10 ian. 1693, ad VI, n. 1890.
(33) S. R- O. Comen., 9 deo. 1899, ad I, n. 4049.
(34) Cfr. .Sacra Rituum Congregatio Resolutionis dubiorum, 28-31 iulii 1828, ad I, n. 2616.
(35) Cfr. Gardellinl, in Nota ad cit. decr. 28 iul. 1828, n. 4433, vol. VII, p. 76; Ga­
sparri, l. c., n. 95; Many, l. c., n. 10. 2°.

698

LIBER IV - PAILS II - CAPUT V

4. Episcopus potest hac die Missam ordinationis in sacello dome­
stico celebrare; quo in casu, incipere debet a prophetiis. Ab aliis, qui
privilegio apostolico gaudeant, omissis prophetiis et reliquis incipien­
dum est more solito a confessione, sine introitu (qui deest in Missa
huius diei), post companarum sonitum (36). Indultum locale raro con­
ceditur, personale rarius (37).
5. Missa pro infirmis in sabbato sancto, aliter ac feria V (n. 737),
non permittitur.
Verum licet celebrare, ne aegrotus sine Viatico moriatur; item
ex alia causa vere gravi et urgenti.
739. 6. Controvertitur, utrum legitima consuetudo induci possit
Missam celebrandi hac die.
Si agitur de Missa lecta, loco sollemnis vel cantatae, in ecclesiis
paroecialibus, ubi sollemniter seu cum cantu nequeat celebrari, cense­
mus consuetudinem induci posse (cfr. n. 737, 9), modo omnes condi­
tiones adsint.
Quoad alias ecclesias et oratoria, negative respondemus, cum desit
ratio, equidem sedulo attendenda, fontem baptismalem benedicendi in
sabbato sancto, quae benedictio inter functiones parocho reservatas
adnumeratur (can. 462, 7°); nam rationabilis non videtur tab’s consue­
tudo. Qua in re attendi quoque debet immutatio disciplinae ecclesia­
sticae inducta per can. 774, § 1 (38).
7. Extra casus huc usque memoratos, sacerdos, qui Missam ce­
lebret in sabbato sancto, iuxta communiorem sententiam, per se gra­
viter peccat (39).
740. Ritus ambrosianus. — 1. Omnes feriae sextae per Quadrage­
simam sunt aliturgicae, ita ut Missa in eis non celebretur. Hic ritus
antiquissimus est (40).
2. S. R. C. Mediolanen., 23 febr. 1897, indultum concessit, pro­
bante SS.mo celebrandi festa S. loseph et Annuntiationis B. Μ. V.,
cum officiis et Missis approbatis, diebus 19 et 25 martii, etiam si in
(36) S. R. C. Kesolulionis dubiorum. 28-31 lui. 1821, nd II. n. 2610.
(37) S. R. < . deer. cit. 28-31 lui. 1821. ad III, revocavit omnia indulta personalia; cuius
decreti observantia inculcatur in alio decroto eiusdem S.
in una Ordinis Carmclitanuo
excalceatorum, 22 lui. 1848. ad I et II. η. 2970.
(38) Can. 774. 5 1 ita sc habet: « Quaelibet paroecialis ecclesia, revocato ac reprobato quovis
contrario statuto vel privilegio vel consuetudine. baptismalem habeat fontem, salvo legitimo
iure cumulative aliis ecclesiis Iam quaesito ». Cfr. etiam can. 1427. <5 4.
(39) Lehmkuhl. 7. c.; Gaspard, /. c., n. 87.
(40) Bona, op. cit.. lib. I. cap. 18, n. 2; AndreuecI, Dc. ritu atnbrosiano (Onera dfasnrt
III, vol. II, pair. 41 ss.. Romae 1766); Le Brun. Explication delà .Vc.w. dissort ΠΙ-Z.S /
ainbrosicnnc, vol. II, p. 195, Parts 1720.
«««sert. III, Uurtfe

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

699

ferias sextas incidant, servatis rubricis (41). Tote tempore Quadrage­
simae, nulla festivitas de Sanctis celebratur in ritu ambrosiano.
741. Hora Missae celebrandae. — 1. Tempore persecutionum,
Missa celebrari solebat nocte, i. e. sero, et aliquando mane ante lucem.
Reddita pace Ecclesiae, diebus dominicis et aliis, in quibus non
erat obbligatio ieiunandi, Sacrum publicum fiebat horis matutinis, scii.
ante meridiem, potissimum hora tertia. Diebus ieiunii, Missa celebra­
batur ea hora qua solvi poterat ieiunium; unde, in ieiunio quadragesimali, Sacrum fiebat sub vesperam; aliis ieiuniis, hora nona circiter, i. e.
tertia post meridiem.
Sacrum privatum celebrari solebat qualibet hora diei, etiam post
meridiem, vespere, et post completorium, at plerumque mane (42).
2. Iuxta hodiernam disciplinam, « Missae celebrandae initium ne
fiat citius quam una hora ante auroram vel serius quam una hora post
meridiem» (can. 821, § 1). Haec animadverte:
a) Nomine aurorae intelligitur initium illius claritatis quae prae­
cedit ortum solis et quae ipsomet ortu solis terminatur. Aurora incipit
diverso tempore pro diversa latitudine; et in eadem latitudine incipit
diverso tempore pro diversis anni partibus. Astronomi est, auroram
determinare. In omnibus directoriis divini officii apponi solet tabella
indicans auroram, quam sacerdos tuto sequi potest in Missae celebra­
tione (43).
b) Verba « initium ne fiat » ita sunt intelligenda, ut Missa incipi
nequeat per se ante legitimum tempus; quare facultas incipiendi tertia
parte horae ante tempus a Rubrica Missalis praescriptum (44), quae
vigebat iure antiquo, non amplius viget. Et deest profecto ratio, quia
tempus legitimum fuit extensum.
c) In computandis horis sequi possumus tempus sive verum,
sive medium, sive legale, ubi agitur de privata Missae celebratione; e
contrario, ubi agitur de publica Missae seu divinorum officiorum cele­
bratione, standum est communi loci usui (can. 33, § 1), ideoque pra­
ctice sequenda est hora quae indicatur a publicis horologiis. Cfr. n. 467.
Ratio, quia, cum publice celebretur, sacerdos necessario se accommo­
dare debet usui et utilitati fidelium.
d) In iis regionibus, in quibus per plures hebdomadas vel menses,
(II)
(42)
Dc rebus
(43)
(14)

Decreta authentica. n. 3948.
Cfr. Bona» l. c., cap. 21. n. 4 es.; Mnrtènc» L c.. cap. 3. art. 4; Walafridus Strabo.
ecclesiasticis. cap. 23; Migne, P. L.. t. CX1V, coi. 951; Suarez. disp. 80, sect. 4. n. S.
Cfr. Gasparri, l. c.t n. 102 es.; Many. L e., n. 20.
Part. I. tit. 15, η. 1; part. Ill, tit. 10, n. 1.

— Caitello, Dc Sacramentis, I.

700

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

sol non occidit (i. e. in regionibus polo proximis, tempore aestivo),
Missa, aiunt, celebrari potest ab illo momento, quod corresponde!
mediae nodi. Meridies determinatur, uti solet, per transitum solis in
meridiano locali, adiecta vel detracta, ut habeatur tempus medium,
quantitate, quae vocatur temporis aequatio; media nox vero incidit
post duodecim horas; igitur ab hoc momento, quod aequivalet mediae
nocti, inchoari potest Missa, non antea.
Ita plures (45). Verius putamus, attento decreto S. R. C. 18 sept. 2 nov. 1634, de quo statim, tempus quod aequivalet et correspondet
aurorae, esse exordium diei civilis, usualis et moralis, et ideo eiusmodi
exordio licet Missam inchoare.
In nonnullis regionibus, tempore hiemali, sol, per plures hebdomadas
aut etiam menses, remanet infra horizontem, quin oriatur. Cum desit ortus
solis et ideo aurora proprie dicta, haec « intelligitur moraliter de tempore quod
aequivalet et correspondet aurorae, hoc est de exordio diei civilis, moralis
et usualis, in quo homines diluculo surgere solent ad opera, iuxta receptas et
approbatas regionum consuetudines » (46).
742. 3. « In node Nativitatis Domini inchoari media node potest
sola Missa conventualis vel paroecialis, non autem alia sine apostolico
induito » (can. 821, § 2). Quare:
a) Una Missa celebrari potest, et quidem conventualis vel pa­
roecialis tantum, non vero omnes tres (47). Quaelibet causa iusta ex­
cusat, ut Missae tres celebrentur.
b) Missa potest inchoari media nocte, non antea. Tn hoc sensu
pluries responsum iam fuit a S. R. C., ex. gr. in una Societatis lesu,
11 maii 1878, ad 15; in Cuneen., 2 iun. 1883, ad 10 (48).
743. 4. « In omnibus tamen religiosis seu piis domibus oratorium
habentibus cum facultate sanctissimam Eucharistiam habitualiter asser­
vandi, nocte Nativitatis Domini, unus sacerdos tres rituales Missas vel.
servatis servandis, unam tantum quae aditantibus omnibus ad praecepti
quoque satisfactionem valeat, celebrare potest et sanctam Communionem
petentibus ministrare » (can. 821, § 3).
Haec facultas respicit oratoria semi-publica, et etiam publica, non
extenditur vero ad ecclesias religiosorum quae publico fidelis populi
usui inserviunt (49).
|
(45) Cfr. Many, l. c., n. 22; Génlcot, l. c., n. 230; Gaeparrl, I. c., n. 10G h.
(46) S. R. C. Missalis Romani, 18 sept. - 2 nov. 1634, n. 614.
(47) S. R. C. Pisaure n·, 20 apri). 1641, η, 7o2; / rium Missarum in nocte Natalis Do·
mini, 7 dec. 1741, n. 781.
(48) Decreta authentica, nn. 34 18, 3570.
(49) S. C. S. ΟίΥ., 26 nov. 1908; Acta Apost. Sedis, vol. T, p. hg

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

701

Verum si domus religiosorum careat oratorio et ecclesiam habeat,
in hac certe Sacrum fieri potest saltem ianuis clausis. Imo, attento
can. 821, § 3 et perspecta mitiore disciplina hodie vigente, censemus
clausulam « ianuis clausis », quae occurrit in nonnullis decretis et apud
auctores, non amplius requiri, aut saltem mitius esse intelligendam, ita
ut principaliorem tantum ianuam respiciat.

Huc spectat declaratio S. C. de Sacramentis, 22 april. 1924, circa facul­
tatem celebrandi Missam media nocte occasione extraordinariae sollemnitatis
sub his conditionibus, a S. Sede concedendam: 1° tantummodo in casibus
extraordinariis; 2° initium Missae celebrandae ne fiat ante dimidiam horam post
mediam noctem; 3° sacrae supplicationes, vulgo sacre veglie, perdurent spatio
circa trium horarum; 4° remoto quocumque irreverentiae periculo (JL. J. S.,
XVII, p. 100).
744. 5. Controvertitur utrum lex de hora celebrationis obliget
sub gravi, an sub levi. Communius tenent DD. non esse materiam
gravem, nisi incipiatur Missa una saltem hora ante vel post legiti­
mum tempus (50).
Vere probabilis est sententia, quae affirmat, secluso scandalo
aliove incommodo fidelium, privatim celebrare ante vel post tempus
praefinitum, veniale non excedere, ita ut quaelibet causa iusta et ra­
tionabilis excuset; eaque non solum publica, sed etiam mere privata,
sive litantis sacerdotis sive alicuius fidelis.
Hae sunt causae praecipuae:
1° Viaticum conficiendum et administrandum moribundo; quo in casu
Sacrum fieri potest qualibet diei hora, uti patet;
2° mos celebrandi iüssam privatam, ne magna pars populi careat
Sacro, post sollemnem quae ultra tempus legitimum protrahitur;
3° consuetudo praebendi opificibus et famulis opportunam occasionem
pro Missa audienda, sive diebus dominicis et festis de praecepto, sive diebus
quoque ferialibus;
4° occasio concionis, publicae supplicationis, collationis ordinum, ma­
trimonii, funeris extraordinarii etc.;
5° iter suscipiendum a sacerdote die dominico vel festo, ut omnes con­
cedunt, vel etiam, nostra sententia, die feriali, si Missa sine aliquo incom­
modo omitti nequeat, quoties sacerdos ex itinere impeditur quominus debita
hora celebret (51).
Gravius est praeceptum non celebrandi ante auroram quam praeceptum
non celebrandi post meridiem; quare, generat im loquendo, maior causa re(50) S. Alph., /. c., n. 346; Lugo, disp. 20, sect. 1. n. 37 ss.; Noldin. i. c., n. 304;
Gasparri, l. c., n. 109.
(51) Ball.-Palm., L c., n. 298; Lehmkuhl, l. c., n. 298.

702

LIBER IV - PARS II - OAPUT V

quiritur ad tempus praescriptum antevertendum quam ad illud postponen­
dum (52).
6. Communiter docent ΛΑ. (53), Episcopum (et etiam Superiorem
religiosum quoad suos subditos) posse dispensare in casu particulari
ex rationabili causa, ut ante vel post legitimum tempus celebretur.
Si causa talis est, ut ex se excuset, quae practice vix abest, palam
est dispensatione opus non esse. Quod si causa talis non sit, attento
iure novo, Episcopus, cum agatur de lege communi Ecclesiae, ad nor­
mam can. 81 certe dispensare valet.

Controvertitur, utrum ex consuetudine Missa celebrari possit ante vel post
debitam horam. Indubitanter affirmamus, consuetudinem legitime posse in­
duci, dummodo omnes conditiones a iure praescriptae (can. 26 ss.) adsint.
745. An Episcopus valeat horam Missae celebrandae praefinire. —
1. Episcopus potest, iusta de causa (i. e. ad quaestiones seu lites di­
rimendas, ad cultum Dei fovendum, ad excitandam fidelium pieta­
tem, ad procurandam maiorem populi frequentiam, seu quoties publi­
cum animarum bonum id postulet), determinare horam Sacri faciendi,
dummodo ne agatur de ecclesia quae ad religionem exemptam perti­
neat (can. 1171).
Sufficit quaelibet causa iusta, licet gravis non sit; qua exsistente
non solum per modum actus, sed etiam habitualiter, Episcopus horam
praefinire valet.
Idem ius, quoad ecclesiam quae pertinet ad religionem exemptam,
competit Superiori religioso sive maiori sive locali, iuxta proprias con­
stitutiones.
Superiores religiosi advigilare debent ne celebratio divinorum offi­
ciorum in propriis ecclesiis nocumentum afferat catecheticae instru­
ctioni aut Evangelii explanationi in ecclesia paroeciali tradendae; iudi­
cium vero utrum nocumentum afferat, necne, ad loci Ordinarium
spectat (can. 609, § 3).
2. Quamvis cit. can. 1171 nonnisi de ecclesiis expresse loquatur,
tamen indubitanter putamus, id etiam de oratoriis publicis esse intelligendum, si causa iusta vere intercedat.
(52) Lugo, l. c., n. 41 ss.; D’Annibale, l. c., n. 200; Gasparri, L c.
(53) Cfr. 9. Alph., I. c., n. 344; Lacroix, I. c., n. 225; Salmant., tract. V, cap. 4, η. 28
et 37; Laymann, lib. V, tract. V, cap. 4, n. 3; Lchmkuhl, l. c.; Many, l. c., n. 23, 3°.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

703

Articulus IV.

De sacris utensilibus ad Missae celebrationem necessariis.
Praeter altare cum eius ornatu, requiruntur ad Missam celebran­
dam vasa et linteamina sacra ac vestes sacerdotales. De singulis nonnulla dicemus.
746. Vasa sacra. — Duo sunt: calix et patena. De sacra pyxide,
quae ad Eucharistiam custodiendam inservit, suo loco sumus locuti
(n. 336).

747. Calix. — 1. Dc iure ordinario << debet esse vel aureus, vel ar­
genteus, aut saltem habere cuppam argenteam intus inauratam... ab
Episcopo consecratus » (1).
Quare prohibetur calix ex vitro, ligno, cupro, aere, aurichalco, et
etiam, de iure ordinario, ex stanno.
Dc iure extraordinario, sufficit ut cuppa calicis sit aurea vel argen­
tea aut stannea (2). Dicimus de iure extraordinario, nempe, ut expo­
nunt AA. (3), stante paupertate vel alia necessitate; qua posita causa,
nulla requiritur licentia nec S. Sedis nec Episcopi (4). Hinc admittitur
ut materia legitima, iusta de causa, etiam stannus.

Parum refert quod aliquando petantur et concedantur indulta, ut possint
haberi huiusmodi calices; nam haec indulta plerumque conceduntur ad cau­
telam, pro casu nempe quo paupertas vel necessitas non tanta sit, ut statim
et clare locus fiat praedictae rubricae (5).
Pius IX, die 9 dec. 1866, induisit, sub quibusdam conditionibus in appo­
sita instructione (6) praescriptis, ut adhiberi possint calices ex aere aluminii
seu ex cupro et aluminio confecti. Haec concessio est generalis, scii, pro tota
Ecclesia (7).
(1) Rubricae Missalis, part. II, tit. 1» η. 1.
(2) Rubricae Missalis, part. HI. Dc defectibus etc., tit. 10, η. 1.
(3) Cfr. Quarti, op. cit., part. II, tit. 1, sect. 2, dub. 1; Do Hordt, I. c., n. 172; Ga­
spard, /. r., n. 744 : Many, I. c.t n. 112.
(4) Boned· XIV, Const. ♦ Imposito nobis », 29 mart. 1761, § 3.
(5) Gasparri» I. c.: Many, /. r.
Quod attinet ad materiam calicum ot varia eorundem genera apud Ecclesiam antiquam,
vide Boned. XIV. I. c., cap. 4. n. 7 ss.; Bona. I. c., cap. 25.
(6) Cfr. Acta S. Sedie, vol. VI, p. 588.
(7) Lchmkuhl, 1. c., n. 314; Gaspard. I. c.. n. 747; Many. L c., n. 113. 4·.

704

UBER IV - PARS II - CAPUT V

Inauratio requiritur tum ad dignitatem pretiosissimi sanguinis,
tum ut longius avertatur periculum imbibitionis sacrarum specierum;
nam aurum est quam minime porosum.
Licet maxime conveniens sit ut integer calix ex auro vel argento
constet, illicitum tamen non est uti calice cuius stipes et basis est ex
alia materia decenti et apta (8).
Calicis autem cuppa debet esse inaurata, saltem quoad eam par­
tem quae sanguinem et corpus D. N. I. C. tangit.
Calix debet esse consecratus ab Episcopo, vel ab alio charactere
episcopali carente, cui vel ex iure vel ex apostolico privilegio competat
potestas consecrandi. Ex iure hac potestate gaudent, licet charactere
episcopali non sint insigniti, Cardinales, Vicarii et Praefecti Apostolici,
Abbates et Praelati nullius (cc. 239, § 1, 20°, 29-1, § 2, 323, § 2).
Plures, attenta responsione S. R. C. in Fulden., 22 sept. 1703, ad 3 (9),
dicunt calicem (idem dicas de patena), si ante consecrationem bona aut mala
fide sacrificio Missae servierit, vel fuerit consecratus a sacerdote illegitime de­
legato, haberi posse pro iam consecrato. Haec sententia hodie sustineri nequit.
Cfr. can. 1147, § 1.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

705

748. Patena. — Ex quacumque materia, dummodo sit solida ac
decetis, confici potest patena. Rubricae enim Missalis (l. c.) aperte
distinguunt inter calicem et patenam. Nec eadem profecto est ratio
pro hac ac pro illo.
Quare, licet expediat ut patena sit eiusdem materiae ac calix et
praecise calicis cuppa, tamen potest esse etiam materiae inferioris, ex.
gr. ex cupro vel stanno; non autem ex ligno, vitro, cornu, aere etc.,
cum hae materiae non sint solidae ac decentes (12).
Patena debet esse inaurata quoad partem superiorem seu con­
cavam.
De consecratione, exsecratione et gravitate culpae, vide n. 747.
Quae enim de calice diximus, de patena quoque sunt dicenda.

749. Sacra linteamina. — Tria sunt: corporale, palla et pwrificatorium. De singulis breviter nonnulla dicenda.

Calix amittit consecrationem: 1° si tales laesiones vel mutationes
subierit ut pristinam formam amiserit, et iam ad suum usum non ha­
beatur idoneus; 2° si ad usus indecoros, non vero ad profanos tantum,
adhibitus vel publicae venditioni expositus fuerit (can. 1305, §§ 1, 2).
Calix et patena non amittunt consecrationem ob consumptionem
vel renovationem auraturae, salva tamen, priore in casu, obligatione
rursus ea inaurandi (can. cit., § 3). Hinc finem obtinuit quaestio, de
qua videsis veteres et recentes DD. (10).
2. Ad culpam quod attinet, haec teneas: 1° materia calicis debet
esse sub gravi decens et apta; sub levi tantum, saltem probabilius,
dummodo decens aptaque sit, requiritur materia a rubricis praescripta,
de qua supra; 2° obligatio inaurandi calicem ac renovandi auraturam,
si haec sit iam consumpta, est gravis, uti expresse dicit can. 1305, § 2;
proinde DD. veterum ac recentiorum sententia (11) hodie admitti ne­
quit; 3° consecratio sub gravi per se requiritur.
Excusat profecto necessitas sive extrema, ut evidens est, sive
gravis vere et urgens.

750. Corporale. — Corporale debet esse ex lino vel cannabe, non
autem ex alia quavis materia, ex. gr. lana, serico, gossipio etc. (13). Est
materia prohibita textum ex lino et gossipio (14), tela ex urticis (15),
tela ex nipa (planta lino quam maxime similis) - (16).
Ex Rubrica Missalis (l. c.) corporale « nec serico vel auro in medio
intextum, sed totum album » debet esse. At non prohibetur, quominus
circumdatum sit fimbriis ex serico vel auro. Crux in medio vel in parte
anteriori nec praecipitur nec vetatur.
Corporale benedicendum est ab iis qui gaudent facultate benedi­
cendi sacram supellectilem. Cfr. n. 89, 5.
Celebrare sine corporali grave est, iuxta plures; item grave est
uti corporali valde immundo.
At nonnulli censent esse veniale, si loco corporalis proprie dicti
adhibeatur linteamen decens ac mundum, illudque deinceps asservetur
velut ipsum corporale. Haec opinio probabilis est.
Celebrare sine corporali benedicto leve est; contraria sententia, quae
tenet esse grave (17), attentis principiis iuris, caret probabilitate.
Causam iustam a culpa excusare, palam est.
Corporale amittit benedictionem ob easdem causas, propter quas
calix consecrationem amittit. Vide n. 747.

(8) Suarez, disp. 81, sect. 7, n. 2; De Albertis, I. c„ cap. 4, n. 57.- Laymann, Z. c., cap. 6,
η. 12.
(9) Gardellini, n. 3063. Haec responsio in Dccr. auth. non refertur.
(10) S. Alph., dub. 1° et 2°; Lugo, l. c., n. 94 s.; Suarez, disp. 81. sect. 2, n. 3; Lay­
mann, l. c.. cap. 6, n. 6; Gasparri, l. c., n. 752; Many, l, c., n. 115.
(11) Cfr. S. Alph.. Z. c., n. 370, dub. 3"; Luro. Z. c., sect. 4, n. 00; Quarti, Z. c.; Gasparri, /. c., n. 743; Many, /. c., n. 112, 1“; Lehmkuhl, L c., n. 214.

(12) Gasparri, Z. c., n. 748; Many, I. c., n. 116.
(13) Rubricae Missalis, part. II. Ritus scnxtndus in celebratione Missae, tit. 1, n. 1;
S. R. C. iker. urn., 15 mail 1S19, a Pio VII specialiter confirmatum, n. 2600.
(14) S. R. C. Pisauren., 15 mart. 1664. n. 1287.
(15) S. R. C. Asculana, 17 dec. 1875, n. 3387.
(16) S. R. C. Placentina, 13 aug. 1895, n. 3868.
(17) Cfr. S. Alph.. I. c., n. 386.

706

LEBER IV - PARS Π - CAPUT V

751. Palla. — Palla est quasi corporale diminutum. Antiquitus
enim corporale latissimum et longissimum erat, adeo ut contineret
omnes panes consecrandos simulque calicem cooperiret. Quando cor­
porale diminui coepit, remansit pars calici imponenda, quae, ob maio­
rem commoditatem, separata fuit a reliquo corporali (18).
Pro palla eadem materia praescribitur ac pro corporali. Cfr. n. 750.
Ut palla sit firmior, constare potest duobus pannis superpositis,
amylo linitis, et inter unum et alterum inseri potest charta plus minusve crassa. Permittitur palla a parte superiori panno serico cooperta,
dummodo palla linea subnexa calicem cooperiat, ac pannus superior
non sit nigri coloris, aut referat aliqua mortis signa (19).
Palla, ut corporale, debet benedici. Vide n. 750. Potest autem
benedici separatim a corporali; sed sive una sive plures pallae, sive
cum, sive absque corporali benedicantur, formula benedictionis (20)
recitanda est prout iacet (21).
An et quando amittat benedictionem, cfr. nn. 747, 750.

Celebraro sine palla aut cum ea non benedicta leve est. Ipso 5. Alph, (22)
merito animadvertit: «Non eadem ratio reverentiae currit pro corporali quod
immediate tangit sacras species, quam pro palla, quae non tangit». Haec
sententia, contra AA. aliter opinantes, quos videsis apud eundem S. Doctorem
(l. c.), certa prorsus videtur. Hinc ex causa quavis rationabili, ex. gr. si desit
paUa, vel sit immunda, vel si parumper (per 10 vel 15 minuta circiter) foret
exspectandum ut ea haberetur, loco pallae adhiberi potest aliud corporale,
aut, hoc deficiente, purificatorium aut nihil (23).
Culpa a nonnullis dicitur gravis; verius, secluso scandalo et contemptu,
levis aut nulla est, si devote ac reverenter huiusmodi ros adhibeantur.

752. Purificatorium. — Debet esse ex lino vel cannabe, sicuti
corporale et palla (24). Necesse non est ut benedicatur (25). Nonnisi
sub levi requiritur. Si facile haberi nequeat, licet sine eo Sacrum fa­
cere; eiusque loco adhiberi potest strophiolum mundum, quod tamen
postea ad usum profanum non adhibeatur (26).
(18)
Lugo, Z.
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)

Bened. XIV, Z. c., cap. 5. n. 3; Bona, Z. c., cap. 25, n. 11; Suarez, Z. c., n. 3;
c., n. 76.
S. R. C. Dubiorum, 17 iul. 1894. ad IV, n. 3832.
Rituale Rom., tit. VIII, cap. 22.
S. R. C. Briocen., 4 sept. 1880, ad III, n. 3524.
Loc. ciLt n. 388.
S. Alph., 1. c.; Sporer, l. c.t n. 399; Lacroix, /.
n 330
S. R. C. Decr. oen.9 15 mati 1819, n. 2600.
S. R. C. Tuilcn., 7 sept. 1816, ad XII, n. 2572.
I
S. Alph., I. c., n. 389; Lacroix, Z. c., n. 331; Sporer, Z. c. n 400

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISS A SERVANDIS

707

753. An liceat tangere vasa et linteamina sacra. — 1. Vasa sacra,
cum sacras species continent, citra culpam tangi nequeunt ab eo, qui
non sit saltem in ordine diaconatus constitutus.
2. Vasa sacra, dum sacras species non continent, et sacra lintea­
mina (corporale, palla, purificatorium) post usum sacrum nondum lota,
tangi possunt a clericis tantum (i. e. ab iis qui saltem tonsura sunt in­
signiti), vel ab iis qui eorum custodiam habent (can. 1306, § 1), scii.
a laico sacrista, a moniali vel sorore item sacrista.
Peccantne laici, qui vasa aut linteamina sacra tangunt ! Commu­
nius DD. affirmant, eos leviter peccare, si nulla excuset rationabilis
causa (27). Peccatum eatenus admittendum est, quatenus certo constet
de praecepto; atqui iure novo verum praeceptum non exsistit. Ergo.
Sane verba can. 1306, § 1; « Curandum ne calix cum patena etc. », non
solum verum praeceptum haud continent, sed potius illud manifeste
excludunt. Quare, secluso scandalo, irreverentia et contemptu, dicen­
dum, tactum rerum sacrarum sub poena peccati vetitum non esse.

754. Ad quosnam spectet lotio sacrorum lintea inum. — 1. « Purificatoria, pallae et corporalia in Missae sacrificio adhibita, ne tra­
dantur lavanda laicis, etiam religiosis, nisi prius abluta fuerint a cle­
rico in maioribus ordinibus constituto » (can. 1306, § 2). Haec verba,
uti patet, verum praeceptum continent, et nonnisi de prima lotione
sunt intelligenda.
Episcopus nequit licentiam abluendi huiusmodi linteamina concedere
laicis sacristie, imo ne monialibus quidem; et contraria sententia est prorsus
erronea. Nam proposito dubio: «Utrum moniales seu piae feminae vitam
communem sub regula degentes possint cum licentia Ordinarii abluere cor­
poralia, pallas et purificatoria »; S. R. C. Molinen., 18 sept. 1857, ad 26, re­
spondit: « Negative » (28).
S. Alphonsus (29) dicit probabilem sententiam, quae tenet primam lo­
tionem fieri posse « etiam a clerico tonsurato ». Haec opinio, ut evidenter col­
ligitur ex verbis cit. can. 1306, § 2, hodie admitti nequit.

2. Prima lotio sub levi, non autem sub gravi, fieri debet a clerico
in sacris ordinibus constituto (30); ideo quaevis causa iusta excusat,
etiam levis.
3. « Aqua autem primae lotionis mittatur in sacrarium vel si hoc
(27) S. Alph., /. c., n. 382; Layinann, Z. c., cap. 6. n. 19; Salmank, tract. 21. cap. 10,
η. 127; Bonacina, Dc Euch., quaest. ult„ punct. 9. n. 21; Gasparri, l. c., n. 757; Lehmkuhl.
/. c„ n. 325.
(28) Decreta authentica, n. 3059.
(29) Loc. cil., n. 387.
(30) Pasqualigo, q. 795, n, 9; Quarti, part. 11, tit. I, sect. 3, dub. 6; S. Alph., Z. c.

708

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

desit, in ignem » (can. 1306, § 2). Id sub veniali praecipitur. At si aqua
mitteretur in locum indecentem seu immundum, culpa evadere posset
mortalis ratione irreverentiae vel contemptus. Quaelibet causa ratio­
nabilis excusat a peccato.

755. Vestes sacerdotales (31). — Hae sunt: amictus, alba, cingu­
lum, manipulus, stola et plancta; quibus addi solent a liturgicis velum
et bursa, licet minus proprie, cum sint potius calicis ornatus.
Benedictio vestium sacerdotalium dari potest a parocho, a re­
ctore ecclesiae etc. Cfr. n. 89, 5. Probabilius tenendum, benedictionem
requiri sub levi tantum, secluso contemptu.

ictus. — Debet esse ex lino vel cannabe. Id praecipitur
non quidem rubricis, sed decreto generali 15 rnaii 1819, supra citato.
Permissum fuit uti amictis confectis ex nipis, quae est tela subtilissima
longe pretiosior lino ex alicuius plantae filis confecta, donec consu­
merentur; sed vetitum simul est novos huiusmodi confici (32).
In ora amictus, inter chordulas, debet esse crux quam osculetur
sacerdos, hoc indumentum sumens (33).
Celebrare sine amictu aut non benedicto, leve est; quaelibet causa
rationabilis excusat a peccato, ex. gr. si desit amictus (34). Imo cele­
brare cum amictu non benedicto, secluso contemptu, nullum videtur
esse peccatura.
757. Alba. — Debet esse ex lino vel cannabe, attento decr. gen.
15 maii 1819, ut diximus de amictu.
S. R. C. Lauden., 23 iun. 1892, ad 2, declaravit, albas ex gossipio,
vel ex lino et gossipio, posse adhiberi, donec consumentur; idipsum de­
claratum fuit in Placentina, 13 aug. 1895, quoad albas ex nipis con­
fectas ; in utraque tamen responsione praeceptum omnino est, ut novae
nonnisi ex lino vel cannabe conficiantur (35).
Orae albae, sive ad manicas sive ad imam partem, possunt ornari
velis transparentibus (quae repraesentent cruces, angelos etc.), i. e.
opere phrygio vel textili denticulato, licet hoc opus non sit ex lino vel
(31) Boned. XIV, op. cil.. lib. I, cap. 7 se.; Bona, lib. 1, cap. 24, n. 3 88.; Suarez,
disp. 82, Beet. 2 et 3 ; Lugo. disp. 20, fleet. 4, n. 98 ss.; Paequaligo, q. 806 ss.; Lacroix, l. r.,
n. 327 es.; Sporer, L c.. n. 407 ss.
Γ
(32) S. R. C. Placentina in Ilinp.. 13 aug. 1895, n. 3868.
(33)
cctebr. Mim., tit. I, n. 3.
1
(34) S. Alph., I. c., n. 377; Tamburini, lib. I, cap. 3. | 1. n. 4; Lacroix l. c. n. 327·
PftsquallgO, <1. 810, n. 11.
(35) Decreta authentica, nn. 37 79, n. 3868.

DK PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

709

cannabe, dummodo tamen opus phrygium maneat semper accessorium,
et ideo minima pars. Potest esse etiam pars maior vel maxima, si
opus phrygium sit ex lino vel cannabe (36).
Licet ponere sub opere phrygio, in manicis et fimbriis albarum,
fascias seu fundum rubri, caerulei aut alterius coloris (37); at «regu­
lariter color fundi colorati respondere debet colori vestis, et respectivae
extremitatis manicarum, quo uti potest unusquisque celebrans vel
minister » (38).
Grave est, iuxta omnes (39), celebrare sine alba. Verum in casu
necessitatis, remoto scandalo, licet absque ea Sacrum facere.
758. Cingulum. — Materia cinguli non praescribitur rubricis nec
decreto gen. an. 1819; quare, licet congruentius sit ut cingulum ex
lino vel cannabe conficiatur, sicut alba, ad quam refertur, tamen id
necessario non requiritur, ideoque potest esse ex serico, gossipio,
lana etc., uti expresse declaratum fuit (40).
Neque color cinguli praescribitur; idcirco potest esse sive albus,
sive coloris paramentorum (41).
Quoad formam, cingulum debet esse ad modum chordulae, non
vero fasciae; toleratur tamen usus cingulorum ad modum fasciae,
donec consumetur (42).
Longe probabilior est sententia quae dicit cingulum esse benedi­
cendum, cum a rubricis inter vestes sacras adnumeretur (43); at con­
traria sententia vere probabilis dicenda.
Celebrare sine cingulo, veniale est et verius nullum peccatum.
Certe culpa abest, si aliqua causa rationabilis, etsi levissima, excu­
set (44). Cum certo non constet de praecepto benedicendi cingulum,
probandi non sunt DD., qui existimant esse veniale, uti cingulo non
benedicto. Deficiente enim certa obligatione, practice nulla est culpa.
(36) Cfr. S. R. C. Syren., 5 dec. 1868, ad 5, n. 3191; Goanen., 16 iun. 1893, ad 12.
n. 3804.
(37) S. R. C. Romana, 12 iul. 1892, ad 5, n. 3780; Minoricen., 24 nov. 1899, ad 7,
n. 4048.
(38) S. R. C. Bcrgomen., 25 mail 1906, ad 3, n. 4186.
(39) Cfr. S. Alph., Z. c.; Tamburini, Z. c., n. 8; Ball.-Palm., I. c., n. 328.
(40) S. R. C. Conor. Maniis Coronae, 22 ian. 1701, ad 7, n. 2067; Ordinis Carthusianorum, 23 dec. 1862, n. 3118.
(41) S. R. C. Hracharcn., 8 iun. 1709, ad 3, n. 2194.
(42) S. R. C. Minoricen.. 24 nov. 1899, ad 6, n. 4048.
(43) Boned. XIV, Inst. EccL, XXI, n. 12; Laymann, lib. V, tract. 5, cap. 6. η. 17;
Gasparri, Z. c., n. 710.
(il) S. Alph., Z. c.; Roncaglia. De saenf. Miss., cap. 6, q. 3; Diana, art. 2, tract. 14.
rceol. 68; Sii, v. Missa, n. 10; Ball.-Palm., Z. c.

710

LEBER IV - PARS II - CAPUT V

759. Manipulus, stola et planeta (45). — 1. Materia ex qua con­
fici debeant haec paramenta non determinatur neque a rubrica neque
ab ullo decreto generali S. R. C. Ex consuetudine tamen satis antiqua,
quam plura decreta particularia praefatae S. C. confirmant, manipulus,
stola et planeta debent esse ex serico (46).
Attenta paupertate ecclesiarum, licet adhibere textum sericum,
mixtum cum alia materia (gossipio, lana, lino), quod sericum ex parte
externa ct oculis intuentium appareat (47); item licite adhiberi potest
quoddam textum ex serico et mori fibris (48).
Λ fortiori adhiberi potest textum ex auro vel argento (vero, tamen,
non falso), quamvis mixtum cum alia materia; nam S. R. C. approba­
vit telam auream vel argenteam (49).
Prohibita sunt paramenta ex lana, lino, gossipio (50). Est materia
prohibita textum ex vitro, ea profecto ratione ne fragmenta vitri inci­
dant in calicem, cum periculo valetudinis pro sacerdote (51); item ma­
teria non textilis, utpote contra usum ecclesiarum universalem.
Quando dicitur haec vel illa materia esse prohibita, intelligi debet id quod
est principale in paramentis, scii, textum praecipuum, non vero accessoria, quae
possunt esse etiam ex lana, gossipio, auro vel argento falso etc.; item panni
subsuti possunt esse ex qualibet materia congrua.
Licet apponere in sacris paramentis stemmata gentilitia donantis (52).
Paramenta sacra ornari possunt frondibus, floribus etc., pictis acu vel
penicilli ope (53).
2. Rubricae Missalis quinque colores paramentorum commemo­
rant, nempe album, rubrum, viridem, violaceum et nigrum (54).
Habetur etiam, ex Caeremoniali Episcoporum (55), color rosaceus,
qui permittitur tantum (non praecipitur stricte) in dominica tertia
(45) Pluviale, dalmatlca ac tunicella debent esse eiusdem materiae ct coloris ac planeta,
stola et manipulas.
Dalmatica ac tunicella probabilius debent benedici, cum Pontificale Romanum eas ex­
presse enumeret sub formula Specialis benedictio cuiuslibet indumenti.
Pluviale verius non est necessario benedicendum; expedit tamen ut benedicatur. Cfr.
Bened. XIV, Inst. Eccl., XXI, n. 12; Gavantus, De rubricis Missalis, part. 1, tit. 19, η. 3,
litt. 1; Gasparri, Z. c., n. 710.
(46) Gasparri, Z. c., n. 692; Many, Z. c., n. 122.
. C
(47) S. R. C. Guesnen. et Posnanicn., 23 mart. 1882, n. 3543.
(48) S. R. C. Ceneten., 21 apriL 1893, n. 3796.
(19) S. R. C. Guadalaxara, 28 apriL I860, n. 3145; Papien., 20 nov. 1885, n. 3646.
(50) S. R. C. Mutincn., 23 sept. 1837. ad 5, n. 2769; Lauden., 23 iun. 1892, ad 1. Cfr.
etiam Monitum, lingua Italica exaratum, ad Ordinarios Italiae missum, quod reperitur in
Acta S. Sedis, vol. XIV, p. 144; deest in Dccr. auth.
·Ί·|
(51) S. R. C. Afrebalcn., 11 sept. 1817. n. 2949.
(52) S. R. C. 7 dec. 1841; Decreta auth., n. 2875.
w·
(53) S. R. C. Cunccn., 1 iun. 1883, ad 15, n. 3576; Bruncn., 30 mart. 1885 n 36°8
(54) Rubricae generales, lit. 18, n. 1. Cfr. Bened. XIV, De sacros. Missae sacrii Hl/l
cap. 8, n. 16; Gasparri, Z. c., n. 693; Many, Z. c., 2°; Lehmkuhl. Z c 317
’ ’
(55) Lib. I, cap. 13, n. 11, cap. 20, n. 2.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

711

Adventus et in dominica quarta Quadragesimae, sive in Missa sollemni
sive in Missis privatis (56). Proinde adhiberi nequeunt paramenta co­
loris aurei seu flavi, uti patet ex ipsa rubrica et pluries confirmavit
S. R. C. (57); item paramenta coloris caerulei (58).
Prohibentur quoque paramenta multicoloria, in quibus scilicet
unus color non praevalet (59); attamen Episcopus permittere potest
haec paramenta in ecclesiis pauperibus, donec consumentur (60). Si
unus color dominetur in paramento, vestis reputanda est coloris domi­
nantis et ut talis adhibenda; ex. gr. planeta seu casula, quae habet
fundum album, habetur uti alba.
Paramenta argentea valent pro colore albo (61); aurea, seu ex auro
contexta, pro tribus coloribus, nempe pro albo, rubro et viridi (62).
Usus alicubi vigens, ex. gr. in Gallia, ut idem manipulus, eadem
stola, eadem planeta ex una parte habeat unum colorem, ex adversa
alium, non videtur contra rubricas, et ideo non improbandus.
Color paramentorum rubricis praescriptus obligat per se sub levi; per ac­
cidens sub gravi, ratione scandali vel contemptus, ex. gr. si in die Paschatis
celebraretur cum paramentis nigris. Quamvis enim multi AA. (63) rubricam,
quae colorem determinat, mere directivam esse existimaverint, et S. Alphonsus (64) eam tantum probabilius praeceptivam esse opinetur, obligatio clare
eruitur tum e compluribus S. R. C. decretis, tum ex usu ubique locorum iamdiu
recepto (65). Tamen quaelibet rationabilis causa excusat, ex. gr., si ob con­
cursum sacerdotum non sufficerent vestes debiti coloris; imo satius est quo­
cumque die Missam celebrare in quolibet colore quam eam omittere (66).

3. Sacrum facere sine planeta, mortale est, saltem iuxta commu­
niorem sententiam; deficiente tamen planeta, suppleri posset per plu(56) S. R. C. Vallis Vidonis, 29 nov. 1901, ad 3, n. 4084.
(57) S. R. C. Veroncn., 16 mart. 1833, ad 4, n. 2704; MuRnen., 23 sept. 1837, ad 5,
n. 2769; Adrien., 29 mart. 1851, ad 5, η. 2986; Syren., 5 dec. 1868, ad 4, η. 3191; Lauden.,
23 iun. 1892, ad 3, n. 3779.
(58) S. R. C. Fcronen., 16 mart. 1833, ad 4, n. 2704; Congregationis Oblatorum E. Μ. V.,
23 febr. 1839, ad 2, n. 2788.
Nonnullis dioecesibus, praesertim reirnl Hispaniae et Americae Latinae, concessum est
indultum utendi paramentis caerulei coloris, quoties celebratur Missa de festo, vel votiva,
Immaculatae Conceptionis B. Μ. V.; quod tainen non extenditur ad Missam Apparitionis
de Lourdes, neo ad Missam Manifestationis de la médaille miraculeuse, uti responsum fuit a
S. R. C., 15 febr. 1902; Acta S. Sedis, vol. XXXIV, p. 553 s.
(59) S. R. C. Marsorum, 12 nov. 1831, ad 50, n. 2682; Mulinen., 23 sept. 1837, ad 5,
n. 2769.
(60) S. R. C. Ficen., 19 deo. 1829, n. 2675.
(61) S. R. C. Papien., 20 nov. 1885, ad 3, n. 3646.
(62) S. R. C. Guadalaxara, 28 april. 1866, n. 3145; Syren., b dec. 1868, ad 4, n. 3191;
cit. Papien., ad 2.
(63) Quarti, l. c., tlt. 18, dub. 1; Tamburinl, lib. I. cap. 3, § 1, n. 1; Diana, part. 2,
tract. 14, rceol. 57; ct alii apud Lacroix, l. c., n. 340.
(04) Loc. cit.. n. 378, dub. 5”.
(65) Lehmkulil., I. c., n. 317; Génicot, l. c.. n. 248, 11; Gasparri, Z. c., n. 694.
(66) S. Alph., I. c.: Sporer, Z. c., n. 415.

712

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

viale aut dalmaticam; leve, sine manipulo vel stola, aut sine manipulo
ac stola, quia non videtur tanta deordinatio vel irreverentia, secluso
contemptu et scandalo, quae satis sit ad peccatum letale constituen­
dum. In casu necessitatis licet certe celebrare sine manipulo et stola
atque verius sine planeta (67).
Imo, urgente gravissima necessitate licet Sacrum facere sine ulla
veste sacra, ex. gr. ob metum mortis vel ut Viaticum moribundo mi­
nistretur, dummodo absit scandalum et contemptus (68).
Haec sententia, licet S. Alph. (69) oppositam sequatur, non solum proba­
bilior, sed omnino certa videtur, tum quia lex ecclesiastica non obligat cum
tanto incommodo, tum quia S. Congreg. de Prop. Fide, die 30 nov. 1828, ei
audientia SS.mi, concessit facultatem « celebrandi Missam absque solitis uten­
silibus, et sine sacris vestibus, vel cum aliqua tantum cx magis necessariis, ubi
ceterae haberi non possint; idque praesertim ubi urgeat necessitas Euchari­
stiam populo aut infirmis dispensandi » (70).
Haec facultas recentius concessa fuit sacerdotibus in regione Mexicana
et in Russia degentibus, circumstantiis peculiaribus attentis.

760. Velu H et bursa calicis. — Velum debet esse ex serico (71);
at non excluditur tela argentea vel aurea, quia velum paramentis me­
rito assimilatur. Debet esse eoioris paramentorum, ac ita amplum, ut
calix undequaque vel saltem in parte anteriori totus cooperiatur (72).
Materia bursae eadem est ac materia planetae, stolae etc.; item
eius color idem est ac paramentorum (73).
Celebrare sine velo calicis aut sine bursa probabilius nullum est
peccatum, quia requiruntur ob decentiam tantum (74).
Usus bursae, corporalibus includendis destinatae, permitti nequit
pro colligendis eleemosynis (75). Excusat causa iusta.
(67) Cfr. Suarez, disp. 82, sect. 3; S. Alph., I. c., n. 377; Laymann, lib. V, tract. 5,
cap. 6, η. 17; Sporer, /. c., n. 409; Tamburlni, Jib. I, cap. 3, § 1, η. 6; Lugo, l. c., n. 93;
Gaspard, L c., n. 702.
riM
(68) Quarti, part. 2, tit. I, sect. 4, club. 6; Azor, part. I, lib. I, cap. 11, q. 1; Escobar,
tract. 1, exam. 11, n. 85 (95); Busombaum, apud 8. Alph., 7. c., n. 376; Navarrus, 3fan.,
cap. 25, n. 84; Vasquez, In 1-2, disp. 161, cap. 3, n. 15; Becanus, part. 2, tract. 3, de Icaib.,
c. 6, q. 4, n. 8; Bonne! na, dc peccat., disp. 2, q. 8, p. 2, n. 9; Sporer, I. c„ n. 369.
(69) Loc. ci/., η. 377, dub. 2°.
(70) Collect. S. C. dc Prop. Fide. vol. I, n. 807.
I
(71) Rubricae Missalis, part. II, tit. 1, n. 1.
(72) S. R. C. Urbinatem., 12 ian. 1669, n. 1379.
(73) Rubricae Missalis, I. c., n. 2.
(74) Sporer, I. c., n. 400; Lacroix, I. c.> n. 334
J
(75) S. R. C. Dubium, 2 mail 1919.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

713

Articulus V.

De ritu, lingua, rubricis, etc.
761. Ritus (1). — 1. Quilibet sacerdos tenetur sub gravi suum
ritum, a Sede Apostolica probatum, in proprio territorio servare (cfr.
cc. 816, 818, 819).
2. Sacerdos ritus latini, dum per loca ritus orientalis peregrinatur
et Missam celebrat in ecclesia etiam ritus orientalis, debet iuxta suum
ritum sacrificium eucharisticum offerre; idem de sacerdote ritus orien­
talis, (pii peregrinatur per loca ritus latini et celebrat in ecclesia ritus
latini, dicendum est.
3. At sacerdos ritus ambrosiani, dum versatur in loco ritus romani,
potest Sacrum facere sive ritu ambrosiano sive etiam ritu romano,
inio expedit ut ritum roinanum sequatur (2).
4. Regulares, qui propriam liturgiam habent, eam sequi debent
etiam si in alienis ecclesiis celebrent; sacerdotes vero extranei in eorun­
dem ecclesiis celebrantes, nequeunt eam liturgiam sequi. Quaenam
Missa sit dicenda, vide n. 776.

762. Lingua. — 1. « Missae sacrificium celebrandum est lingua
liturgica sui cuiusque ritus ab Ecclesia probati » (can. 819).
Lingua liturgica pro Ecclesia Occidentali est latina, adeo ut sine
speciali Sedis Apostolicae induito nullatenus fas sit alia lingua uti in
divinis officiis celebrandis. Aliquando populis ad lidem conversis liturgia vernaculo sermone proposita est (3). Ceterum constans ftrmaque
disciplina est, ne Missae idiorna mutetur, etsi mutet lingua vernacula;
sed eo sermone Missa celebretur, quo celebrata est ab initio, etiamsi
ea lingua obsoleverit apud vulgus, eiusque peritiam viri docti dumtaxat
habeant (4).
Ecclesia Orientalis in Missae celebratione aliisque sacris officiis utitur
lingua nationali.
Sed non raro nationalis lingua quae in sacris adhibetur, ex. gr. lingua
graeca, inultum distat ab ea quae vulgo nunc Graeci aliique populi utuntur (5).
(1) Boned. XIV, Itb. II. cap. 3, n. 13 ss.; Bona, lib. I, cap. fi, n. 1 ss.
(2) S. R. C. \ovarien.. 24 febr. 1890. Hoc decretum in noviss. odit. Decret, aulh. non
reperitur. Cfr. vol· ill. p. ‘205.
(3) Boned. XIV, op. cit., lib. II, cap. 2, η. 9 fw.
(4) Boned. XIV, I. c., n. 14.
(5) Gasparri, I. c., n. 852.

714

LIBER IV - PARS Π - CAPUT V

2. Olim in Ecclesia Romana prophetiae, epistolae et evangolia
legi solebant quibusdam diebus sive latina sive graeca lingua. Iste mos
iamdiu obsolevit, et solum servatur hodie in Missa sollemni R. Ponti­
ficis, in qua primum epistola latine a latino, deinde graece a graeco
subdiacono, et evangelium primum latine a latino, postea graece a
graeco diacono cantatur (6).
3. Lingua liturgica sui cuiusque ritus sub gravi adhibenda est.
763. Rubricae in genere. — 1. Nomine rubricarum veniunt re­
gulae ab Ecclesia statutae, quae ritus et caeremonias determinant a
sacerdote celebrante servandas. Proinde rubricarum obiectum sunt
omnia, quae ad dignam, attentam ac devotam celebrationem ordi­
nantur, scii, res, preces et actiones.
2. Rubricae, attento obiecto et ordine, dividuntur in generales et
particulares. Illae initio Missalis charactere nigro dispositae sunt, hae
corpori Missalis insertae charactere rubro.
Attento fundamento, quo nituntur, aliae sunt doctrinales et aliae
disciplinares. Doctrinales, si proponant doctrinam iuris divini seu na­
turalis seu positivi. Eiusmodi censentur esse, quae continentur inter
generales sub titulo: De dejectibus in celebratione Missarum occurren­
tibus. Quare hae rubricae non magis obligant, quam doctrina, in qua
fundantur (7).
Attenta obligatione, aliae sunt praeceptivae et aliae directivae, prout
verum praeceptum continent ex positiva Ecclesiae voluntate, aut so­
lum instructionem quandam seu normam suppeditant celebranti ad
modum consilii (8).
Proinde illae obligant semper in conscientia vel sub gravi vel
saltem sub levi, hae, contra, per se ne sub levi quidem obligant. Nul­
latenus audiendi sunt quidam rubricistae, etiam recentes, qui tenent
omnes omnino rubricas esse praeceptivas.
3. Rubricae praescribentes ea quae servari debent intra Missam,
generatim praeceptivae sunt; idque graviter vel leviter pro subiecta
materia (9).
(6) Quoad usum antiquum, vide Bencd. XIV, l. c., n. 11; Bona, lib. I, cap. 5, η. I.
(7) Suarez, disp. 85, sect. 1, η. 2 ss.; D’Annibale, l. c., η. 250.
(8) Cfr. Lugo, disp. 20, sect. 4, η. 104 88.; Suarez, disp. 84, sect. 2; Sporcr, I. c., n. 423 8.;
Gavantus, op. cil.t part. Ill, tit. 11, n. 1 bs.; Tamburini, op. cit., lib. II, cap. 5, § 1. n. 1 ss.;
S. Alph., I. c., n. 399.
3Hn|
(9) S. Alph., I. c.; D’Annlbalo, I. c.. n. 250; Ball.-Palm., I. c., n. 355; Génlcot, /. c.,
250; Lehmkuhl, I. c., n. 326; Noldin, l. c.; Bucceroni, l. c., n. 260.
Ab hac sententia verbo potius quam re discrepant plures veteres DD., ex gr. Suarcr
(disp. 83, sect, 3). Lugo (I. c.), lamburinl (Z. c.) et alii. Quare minus recte a S. Alphonso
quatuor sententiae referuntur.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

715

Quod rubricae sint praeceptivae, satis patet ex verbis Pii V praemissis
in fronte Missalis (10), et hodie ex can. 818, qui haec statuit: «Reprobata
quavis contraria consuetudine, sacerdos celebrans accurate ac devote servet ru­
bricas suorum ritualium, librorum, caveatque ne alias caeremonias aut preces
proprio arbitrio adiungat ».
Quod praeterea eae tantum rubricae sint praeceptivae, quae sunt intra
Missam, manifeste colligitur ex verbis sive Pii V sive cit. can. 818, cum reapse
praeceptum versetur solum circa ritum, modum et normam decantandi ac le­
gendi Missam, et circa caeremonias et preces in ipsa Missae celebratione (11).
Diximus generatim esse praeceptivas has rubricas, quia, tum attenta ma­
teria tum perpensis relatis verbis Pii λ7- et can. 818, non omnes et singulae vi­
dentur obligare in conscientia. Quare sententia, quae tenet dari nonnullas
rubricas, equidem paucas (cfr. n. 765 et seq.), mere directivas quoad caere­
monias servandas intra Miscam, vere probabilis est (12).
4. Rubricae respicientes ea quae ante vel post Missam agenda
sunt, ut mere directivae communius a DD. habentur (13).
Haec sententia, modo rite intelligatur, certa est. Exinde tamen
non sequitur rubricas directivas sine culpa semper omitti posse, quia
culpa venialis facillime potest committi, quoties nempe ex motivo
minus rationabili non observentur. Etenim de hac quaestione idem
(licendum est ac de transgressione regularum Ordinum religiosorum,
quae non obligant sub culpa (14).
5. Ea quae diximus de rubricis, dici quoque debent de S. R. C.
decretis, quibus rubricae Missalis authentice declarantur. Nempe haec
erunt praeceptiva vel mere directiva, prout rubricas intra Missam, vel
ante et post Missam servandas respiciunt, nisi in his posterioribus e
subiecta materia aut verbis adhibitis amplior obligatio colligatur.
Qua in re, ad culpam quod attinet, cum debita discretione sunt
accipienda intelligendaque verba, quibus liturgistae saepe utuntur:
siquidem stricta obligatio non est imponenda, nisi de ea certo constet.

Utrum defectus, qui sive in actionibus sive in precibus praescriptis com­
mittatur, gravis sit an levis, scito animadvertit Lehmkuhl (15), multum pen(10) En verba: · Mandamus et districte omnibus et singulis praecipientes in virtute
sanctae obodlentiao, ut ceteris omnibus rationibus et ritibus ex aliis Mlssalibus in posterum
penitus omissis, Missam iuxta ritum, modum ac normam, quae per MLssale hoc a Nobis nunc
traditur, decantent ac legant. Nequo in Missae celebratione alias caeremonias vel preces,
quam quae In hoc Missall continentur, addere vel recitaro praesumant ».
(11) S. Alph., I. c.; Tanqueroy, l. c., n. 237; Ball.-Palm., I. c.
(12) Ballerlni-Palmlcrl, Z. c., et ad Gury, II, n. 215, not. i ss.; Lehmkuhl, Z. c.
(13) Cfr. S. Alph.. Z. c.; Lugo, l. c., n. 106; Suarez, disp. 84. sect. 2: Gobât, De septem
Sacram., tract. Ill, n. 737; D’Annlbalo, Z. c.; Génlcot, Z. c..· Pighi, Z. <·., n. 199; Lehmkuhl.
Z. c.; Gasparri, Z. c., n. 843; Noldin, Z. c.
(11) Ball.-Palm., Z. c., n. 355; Noldin. Z. c„ n. 208, 2; Génlcot. Z. c., 250, I.
(15) Loc. cit., n. 327.
46 _ Cappello, Dc Sacramentis, I.

716

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

(Iere ex eo: a) utrum reverentia SS. Sacramento ex sese, an ex lege solum
humana debita laesa sit ; — b) utrum defectus occurrat in nobiliore Missae
parte, vel in ea re, quam Ecclesia propter mysticam significationem maximi
aestimet, an in alia; — c) utrum defectus materialiter notabilis i. e. in magna
quantitate sit, necne.

717

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

3. Addere unam ve) aliam benedictionem, aut genuflexionem vel
inclinationem, per se est culpa levis. Duplici in casu potest culpa eva­
dere gravis, ut supra (n. 2) diximus.

765. An et quale peccatum sit caeremonias et preces o ittere in
II

764. An et quale peccatum sit caeremonias vel preces addere in
Missae celebratione. — 1. Vetitum omnino est, aliquid addere in IMissae
celebratione, ut evidenter colligitur ex verbis Pii V et ex can. 818
(cfr. n. 763, 3).
Can. 818 prohibet quominus celebrans addat arbitrio suo «alias
caeremonias aut preces ».
Nomine caeremoniarum veniunt signum crucis, inclinatio capitis,
genuflexio, signum super oblata etc.
Nomine precum hic verius non intelliguntur orationes seu Oremus,
aut collectae, sed preces privatae, v. g. Ave Maria, Angele Dei, etc.
2. Addere aliquid cum animo introducendi novum ritum, certe
peccatum grave est; item grave est, quaedam addere in quantitate
omnino notabili, praesertim si addantur preces, quae in Missali non
continentur (16).
Addere Gloria, Credo unam vel alteram aut plures etiam collectas
ex Missali, Pater, Ave, vel quid simile, leve est, iuxta communem sen­
tentiam. Quidam censent, esse mortale addere Gloria et Credo in Missa
de Requiem, quia, dicunt, haec videtur gravis inordinatio (17). Non
satis constat de gravitate eiusmodi inordinationis; hinc rectius
dicendum, id culpam venialem non excedere, secluso scandalo et
contemptu.
S. Alphonsus (L c.), quem nonnulli etiam recentiores sequuntur (18),
docet vetitum non esse, « ex aliqua causa vel ex devotione addere unam col­
lectam ». Haec sententia vere probabilis est; nec obstat praescriptum can. 818,
ex dictis n. 1.
Sacerdos, qui devotionis causa oratiunculam iaculatoriam sive ore sive
sola mente inter ipsas preces liturgicas interponit, improbandus est; sed
nullum peccatum committit si huiusmodi orationes per modum suspirii recitet,
quando propter actiones a prosequendis liturgicis legibus impeditur, ex. gr.
dum elevationem specierum facit, incensat, genu flectit, finem cantus exspe­
ctat etc., cum proprie contra rubricas nullatenus agat.
(1G) Suarez. disp. 83, sect. 1; Lugo, /. c.. n. 104; S. Alph.. J. c„ n. ni; Lacroix. I. r.
n. 429; Sporer, I. c., n. 127.
(17) Cfr. .8. Alph., I. c.; Aversa, q. 11, sect. 12; Lacroix. 7. c.
(18) Bnll.-Palm.. i. c.. n. 3G1; D'Annibale, l. c.; Génieot, l. c.. n. 252.

Missae celebratione (19). — 1. Quaelibet omissio, dummodo sit volun­
taria et nulla causa iusta excuset, vetita est sub culpa.
2. Duo prae oculis habenda sunt, ut diiudicari possit, utrum gravis
an levis sit omissio, scii, videndum est, 1° an agatur de canone, vel de
partibus accessoriis; — 2° an id quod omittitur ait pars quaedam,
quae semper occurrat in qualibet Missa, necne. Nam, ut communius
docent AA. cum S. Alphonso (20), distinguendum est inter partes or­
dinarias, quae in omni Missa dicuntur, ut confessio, epistola, evangelium, orationes propriae, offertorium, praefatio, fractio hostiae, eius
mixtio cum sanguine etc., et partes extraordinarias, quae non dicuntur
in qualibet Missa, ut Gloria, Credo, commemorationes, sequentia etc.
3. Omissio partis ordinariae, dummodo notabilis sit, potest grave
peccatum constituere, praesertim si fiat in canone; omissio partis
extraordinariae veniale non excedit, quia minus arcte cum sacrificio
Missae coniungitur. At si plures partes simul omittantur, materia potest
gravis fieri.'

Haec in genere. In specio autem haec teneas:
1° Omittere orationem quamlibet canonis in se aliquo modo completam,
aut eius verba ita mutare, ut sensus plane desit seu varietur, grave peccatum
est, iuxta plures. Alii verius censent ad gravitatem culpae requiri, ut magna
seu notabilis pars canonis advertenter omittatur.
S. Alphonsus (21) pro gravi habet, omittere octo vel decem nomina San­
ctorum in canone. Sententia, quae dicit id esse veniale (22), vere probabilis est.
(19) Preces in fine Missae, a Summo Pontifice Leone XIII praescriptae» adhuc recitari
debent. S. R. C. Dccrclum. 24 nov. 1915; Acta A post. Sedis. vol. VIL p. 526.
Omitti possunt si Missa cum aliqua sollemnitate celebretur, vel Missam, quin celebrans
ab altari recedat, immediate ac rite subsequatur aliqua sacra (unctio seu pium exercitium.
S. R. C. Decretum, 20 iun. 1913; Acta Aposl. Sedis. vol. V. p. 311.
Sacerdos, qui Sacrum facit in oratorio alicuius communitatis religiosae, non potest omit­
tere preces post Missam, dum ipsa communitas vel lectioni meditationis aut alteri Missae
assistit, vel ad recipiendam S. Communionem accedit, aut pias preces in communi recitat;
hoc in casu preces praescriptae recitari debent submissa voco tam a sacerdote celebrante quam
ft clerico seu inserviente vel tantum respondente. S. R. C. Dubia. 2 iun. 1916. ad 2; Acta
A post. Sedis, vol. VIII, p. 227.
Non licet preces omittere in fine Missae quae celebratur in altari SS. Sacramenti, si im­
mediate post eam Sacra Communio administranda sit; in casu SS. Eucharistia ministrari
debet post preces. S. R. C. decr. cit.. 2 iunii 1916, ad 3.
(20) Loc. cit.. n. 404; Lacroix, L c., n. 41G; Sporer, L c.. n. 425; Bail.-Palm., I. c.
n. 359; Lehmkuhl, l. c.. n. 330; Noldin» L c., n. 209; Génieot, L c.. n. 251, 111.
(21) Loc. cit.. n. 405.
(22) Bernal. De Sacram., disp. G, n. 93; Pasqualigo, q. 202, n. S.

3

718

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

Plures cum S. Alphonse (Z. c.) dicunt grave esse, omittere Pater noster,
vel Agnus Dei, aut Libera nos, aut Domine, non sum dignus, vel Quid retribuam.
Nonnulli dubitant, alii negant; horum sententia, omnibus maturis perpensis,
praeferenda est.
2° Pro gravi habetur omissio confessionis cum omnibus, quae in prin­
cipio Missae occurrunt; omissio epistolae cum sequentibus tractu, graduali etc.;
omissio evangelii. Ita passim DD., nulla adducta solida ratione. De gravitate
culpae merito dubitandum videtur. At omissio ultimi evangelii est certe levis
iuxta omnes; item levo est peccatum, si in Missa sollemni sacerdos epistolam
et evangelium, quae a subdiacono et a diacono cantantur, privatim non re­
citet, nam potior pars huius Missae est epistola et evangelium cantatum.

Quidam putant ne venialiter quidem peccare sacerdotem ; haec opinio non
videtur improbabilis dummodo celebrans vero attendat ad ea quae cantantur;
siquidem non satis constat num rubrica, quae vult ut omnia a sacerdote sub­
missa voce dicantur, sit stricte praeceptiva, an solum directiva.
3° Gravis est omissio omnium orationum, quae sunt ipsius Missae pro­
priae; at mortale non est, omittere tantum primani orationem, vel eius se­
cretam, aut eius posteommunionem.
Omissio commemorationum vel collectarum non est gravis, quamvis ma­
teria omissa longe amplior sit.
Mortale est, omittere omnes preces, quae ab offertorio usque ad canonem
secrete dicuntur; leve, omittere unam vel aliam tantum.
4° Omissio quaelibet, praeter memoratas, levis est. Quare, ex. gr. ve­
niale est, omittere Gloria, Credo, specialia festivis temporibus in canone oc­
currentia, sequentiam, tractum vel graduale, preces in fine etc.
Probabilius leve est, omittere lectiones in Missis quatuor temporum, et
Passionem in hebdomada sacra, recitando solum ultimam partem, quae pro
evangelio sumitur (23). At si quis legitimo impedimento detineatur, quominus
Missam tam longam dicere possit, devotione tamen aliave causa ad celebran­
dum impellatur, praestat aliam Missam, ut votivam de Passione, sumere, quam
ex Missa illorum dierum historiam Passionis omittere.
4. Si omissio est levis, quaelibet causa rationabilis excusat a culpa.
Quare ob nimiam defatigationem vel debilitatem potest sacerdos omit­
tere, ex. gr., sequentiam vel lectiones in Missis quatuor temporum (24).
766. Ad actiones quod attinet, haec sunt tenenda:
1° Omittere omnes benedictiones, genuflexiones, oscula altaris,
inclinationes vel cruces, grave est; leve, unam vel alteram aut non­
nullas tantum omittere.
2° Purificatio patenae (nisi constet fragmenta deesse) sub levi;
(23) Lacroix, l. c., u. 420; Ballerlui-Palmleri, l. c„ n. 359; Lehmkuhl l c η IV
(24) Pasqualigo, q. 201; Lacroix, L c.
*
’’

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

719

si constet deesse fragmenta, culpa nulla est; purificatio calicis sub
pravi praecipitur ratione reverentiae SS. Sacramento debitae.
3° Omittere mixtionem aquae ante consecrationem, mortale
peccatum est; a fortiori idem est dicendum de omissione fractionis ho­
stiae eius ve particulae cum Sanguine commixtionis, quia utraque cae­
remonia propter mysticas significationes gravis censetur.
Usus parvi cochlearis pro aqua in calicem infundenda non prohi­
betur. ut declaravit S. R. C. Baltimoren., 6 febr. 1858, ad 4, n. 3064.

]

Rubrica praescribit, ut purificatio calicis vino fiat et sequens digitorum
ablutio vino et aqua. Quidam tenent, tam in purificatione calicis quam in ablu­
tione digitorum nullam esse culpam, solam aquam adhibere (25). Haec sen­
tentia vere probabilis est, quia, attento fine, rubrica videtur directiva, et non
stricte praeceptiva. Ceterum causa quaecumque rationabilis excusat, ex. gr.
si desit vinum, si sacerdos sit abstemius, vel etiam, iuxta Ligorium (26), si
vinum sit rubeum, « quo purificatoria evaderent indecenter maculata ».
4° Omittere manuum lotionem post Missam, nullum certe est
peccatum (27); eam omittere ante Missam, leve est iuxta Ligorium
(l. c.), nullum iuxta alios, quorum sententia longe probabilior et pra­
ctice certa est (28). At si manus sint immundae, lotio, propter reveren­
tiam sacrificii, procul dubio fieri debet sub culpa, veniali aut mortali,
prout plus minusve sint immundae.
5° Omittere orationes ante et post Missam, quae in Missali et
Breviario habentur, peccatum non est.
Preces, quae in vestibus induendis dicendae sunt, communius ha­
bentur ut praeceptae sub veniali (29).
Plures, sive antiqui sive recentes, negant (30). Horum sententia
verior est, iuxta ea quae alibi diximus (n. 763, 5).
Omittere orationes in recessu ab altari dicendas, i. e. « Benedicite »
cum precibus, nullum est peccatum. Ita communius et rectius DD.
(25) Quarti, Quaesi. prooein., sect. 3, punct. 6; Gobât, l. c., n. 852; Lacroix, L c., n. 423.
(26) Loc. cit., n. 408.
(27) S. Alph., I. c., n. 409; Lacroix, L c., n. 413; Quarti. L c.. tit. 12, dub. 4.
(28) Suarez, disp. 82, prooem. in fine.
(29) S. Alph. (Z. c., n. 410, dub. 3°) vocat hanc sententiam communem, et pro ea citat
Card. Lugoncm, Bonacina, Cont. Tournoly, Escobar, etc.
Porro Card. Lugo (L c., n. 106) contrariam sententiam expresse tenet: · Alii tamen
melius negant... quia illa non est materia j/raccept i, sed instructionis et directionis ».
Bonacina (disp. IV. quaest. IV. punct. 9, n. 82) contrariam sententiam saltem implicite
profitetur. Ait enim: «Consuetudo recitandi huiusmodi preces. non ridetur recepta cum tanto
rigore... Careat tamen sacerdos, ne illas omittat ·.
Cont. Tournely (cap. 9, art. 2, sect. 8, q. 12, dico 4) expressis verbis dicit rubricam non
esse praeceptivam. Quibus adde Burchardnm. de quo statim et alios. Hinc facile quisque
intelllgit num iure dicatur communis memorata sententia.
(30) Lugo. I. c.; Burchardus. Ordo Missae, n. 6; Suarez, /. c., et disp. 84, sect. 2; Lehm­
kuhl, l. c., n. 327; Pighi, l. c„ n. 199.

I

»
j

I
I

5

720

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

6° Qui ob infirmitatem aut similem causam nequit omnes actio­
nes liturgicas rite peragere, licite nihilominus celebrat, maxime in loco
privato, aut etiam publico, praevia populi monitione vel notitia infir­
mitatis iam aliunde habita (31). Quod si notabilis defectus externi
decoris inde oriturus est, peti debet venia S. Sedis, puta, si celebrans
indigeat assistentia alterius, quo sustentetur, vel si tantum sedendo
celebrare valeat, aut si, carente manu, sola manu arte facta uti eaque
tangere sacras species possit.
Remoto scandalo et periculo irreverentiae aut nullum aut leve tantum
foret peccatum, celebrare privatim in praefatis adiunctis per modum actus,
usque dum v. g. petita venia S. Sedis obtenta sit.
Qui potest omnia peragere, excepta elevatione hostiae et calicis, licite
Sacrum facit privatim, quia eiusmodi defectus non est tantus, ut privet iure
acquisito ad celebrandum; publice tamen ne celebret, generatim loquendo,
nisi populo admonito, ne murmur in eo, vel admiratio oriatur (32).
Qui nequit celebrare sine baculo, licite potest illo uti ; item sacerdos, qui
nequit celebrare nisi utroque brachio super altari innixo, licite celebrat pri­
vatim, et etiam publice, modo vitetur populi admiratio (33).

7° Si quis omittit preces vel actiones ex negligentia culpabili,
eius reatus diiudicandus est e causa generali omissionum quam culpa­
biliter ponit, non autem ex omissionibus quae reapse contigerunt: si­
quidem voluntariae sunt in causa (34).
Preces a Leone XIII praescriptae, quae flexis genibus a celebrante cum
populo, post Missam, recitantur, non pertinent ad ipsam Missam. Adhuc re­
citari debent (Pii XI Alloc, consist. 30 iun. 1930; A. A. S. XXII, 301).
Dicuntur in Missis privatis tantum. Si qua sollemnitas addatur, aut aliqua
functio immediate sequatur, omittuntur. Possunt omitti ex qualibet iusta causa,
etiam levi.
Invocatio « Cor lesu· sacratissimum » etc. est solum de consilio, non autem
de praecepto.

767. Omissio ex errore aut oblivione. — Qui ex errore aut obli­
vione aliquid omisit, hanc regulam sequatur:
1° Si est de substantia, ex. gr. aliquid pertinens ad consecra­
tionem, semper et necessario repeti debet.
2° Si ex ipsa materia leve est, ne repetendo resumat.
3° Si quid notabile est, ac sine offensione aliorum potest omissa
(31)
(32)
(33)
n. 385.
(34)

Cfr. Lacroix, I. c.. n. 126; Suarez, disp. 84, sect. 2; Lehmkuhl, Z. c., n. 336.
Lacroix, Z. c., n. 127; Oobat, Z. c., n. 745; S. Alph., Z. c., n 402
VasQuez, disp. 233, cap. 4, n. 38; Lacroix, Z. c., n. 402; S. Alph. 7. c.· C.obat, Z. c.

Ctr. Génicot, l. c., n. 251, III; Noldin, l. c., n. 209.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

721

resumere, ut accidit, quando ex iis, quae secreto recitantur, aliquid
omisit, expedit ut ea resumat; imo pro gravitate materiae id facere
debet, quando brevi post, seu post pauca verba, errorem advertit.
Proinde Gloria, Credo et similia numquam sacerdos resumere te­
netur; neque epistolam vel evangelium, si unum pro altero sumpserit,
nisi forte ab initio epistolae aut evangelii errorem animadvertat ; idem
dicas de praefatione propria, de oratione Communicantes, Hanc igi­
tur etc. (35).

768. An et quale peccatu ii ; sit

ii

mtilare verba aut syncope inter­

médiare. — 1. Triplici in casu peccatum potest esse mortale: a) si
sensus omnino mutetur, et quidem in re quae gravis sit vel ex se ipsa,
prout est, ex. gr. forma consecrationis, vel quae talis sit ratione quan­
titatis iuxta traditam distinctionem (n. 763, 5); — b) si celebrans
verborum sensum consulto mutare intendat etiam in re natura sua
levi, quia vix abest contemptus; — c) si grave adsit scandalum.
2. Salvo sensu et secluso scandalo, culpa est levis, imo abest om­
nino si id fiat ex naturali defectu (36).
769. Voluntaria distractio. — 1. Quaelibet voluntaria distractio
sine iusta causa in Missae celebratione peccaminosa est. ut quisque
facile intelligit.
2. Culpa gravis est, iuxta communiorem et probabiliorem senten­
tiam, si alienae cogitationes cum plena advertentia foveantur per nota­
bile tempus intra canonem Missae (37), quia talis distractio videtur
gravis irreverentia.
3. Brevior distractio, etiam sub consecratione et communione, pro­
babiliter a peccato mortali immunis est (38). Dicimus probabiliter, quia
nonnulli censent id esse grave, at, nostro iudicio, minus recte, quia de
gravitate reatus non satis constat.
•1. Voluntaria distractio extra canonem, quamvis diutius produ­
catur, pro letali peccato statui non potest, sed certe ut peccatum inter
venialia gravius haberi debet.
(35) Suarez, disp. 85, sect. 2, n. 2; Tamburini, lib. II, cap. 5, § 2, n. 25 s.; Diaua, part. II,
tract. 14. resol. 59; FllHuccius, tract. 5, η. 155; Busembaum, apud S. Alph., L c., n. 103.
(36) Lacroix, I. c., n. 142; Pasquallgo, q. 232, n. 3 s.; Quarti, part. I. tit. 16. dub. 4;
Mazzotta, tract. 5, disp. 4, q. 2, cap. 5, § 2, q. 3; S. Alph., I. e., n. 107.
(37) S. Alph., L C., n. 410, dub. 5; Tamburini, lib. II, cap. 3, n. 9; RoncagUa, Dc Sacrif.
Mîm., cap. 3, q. 2, resp. 3.
Quidam hanc gravem culpam in dubium revocant, eo quod non constat Internam atten­
tionem sub gravi praecipi. Ctr. Lacroix, l. c., n. 433 s. Attamen hanc sententiam restringunt
ad casum quo absit periculum errandi. Cum vero ipsimet fateantur hoc periculum vix ablu­
turum, non adeo in praxi a reliquis dissident.
(38) Lacroix, L c.; Mazzotta, L c.; Génicot. L c., n. 253, VII; Lehmkuhl, l. c., n. 334.

722

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

770. Tempus durationis Missae. — 1. Nihil lege ecclesiastica sta­
tutum est de tempore quod Missae celebrandae impendendum est.
Ex ipsa rei natura manifeste constat, Missam etiam brevissimam ea
qua oportet cura et devotione numquam absolvi posse infra tertiam
horae partem (39). Hinc merito N. Alphonsus (l. c.) ex Boncaglia et
aliis monet, « Episcopos et Praelatos Regularium teneri sub gravi
turpem ac scandalosam celeritatem exstirpare ».

Regula quam tradunt communiter DD. cum Benedicto XIV (40) et
S. Alph. (I. c.) haec est: Missa brevior numquam sit tertia horae parte, nec,
si publice celebretur, longior per se dimidia hora: quia breviore spatio non
possunt omnia debito decore peragi, et longiore, taedio esset adstantibus.
Generatim semihora circiter Sacro faciendo impendenda est.
2. Nimia festinatio per se culpam venialem non excedit. At iure
plerique AA. cum S. Alph. (I. c.) docent aegre a mortali posse excusari
sacerdotem qui Missam, etiam e brevioribus, infra aut per quadrantem
absolvat; quia in tanta festinatione duos graves defectus committit:
alterum, gravis irreverentiae erga sacramentum, alterum, gravis scan­
dali erga populum.

771. Missale. — 1. Sub gravi requiritur Missale saltem canonem
continens, ad Sacrum faciendum. Ita communiter DD. (41). Ratio,
quia in re tam gravi vitandum est omne errandi periculum, quod re­
citando memoriter, sine Missali, semper timeri potest.
2. Iuxta communissimam sententiam (42), quam ut omnino certam
habemus, Sacrum fieri potest sine Missali, si ex una parte ob praete­
ritam experientiam absit morale periculum errandi, et ex alia parte
aliqua iusta causa excuset a lectione, ex. gr. quia Missale hic et nunc
facile haberi nequit. Hinc licite celebrat sacerdos, qui propter visus de­
bilitatem omnia verba memoriter recitat, modo discernat calicem ct ho­
stiam quantum sufficit ad vitandam irreverentiam, et modo ad notam
effugiendam habeat Missale in altari vel alium librum loco ipsius (43).
Coecus autem, etsi firmiter sciat memoriter omnia quae dicenda
sunt, nequit celebrare sine speciali licentia S. Sedis, cum sit irregularis.
(39) PasQuallgo, q. 229, n. 7; Roncaglla, l. c., cap. 3, q. 2, resp. 2; Quarti, part. I, tit. 16.
dub. 6, cliff. 3; S. Alph., I. c„ n. 400.
(40) Dc sacros. Missae sacrif., lib. IIT, cap. 21, n. 3, et Notif. 34, n. 30.
(41) Suarez, disp. 81, eect. 6, n. 6; Lugo, disp. 20, ecct. 2, n. 78; S. Alph., I. c., n. 390;
Bonacina, l. c., n. 30; Lacroix, l. c., n. 363.
(42) Lugo, L c.; Laymann, l. c.t cap. 6, n. 17; Vasquez, disp, 233, cap. 3, n. 26 s.; Sporer.
/. c., n. 388; S. Alphonsus, l. c.; Salmant., tract. 5, cap. 4, η. 87; Lacroix l c Diana
part. 2. tract. 14, resol. 46; Gobât, tract. 3. n. 304.
’ ljfw?rolxc”
(43) S. Alph., I. c.; Lacroix. Z. c., n. 36 i ; Gobât, Z. c., n. 302; Lugo, l. c

T)E PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

723

Remoto periculo errandi, nullum aut leve tantum esset peccatam,
privatim celebrare per modum actus, cum adsistentia alius sacerdotis,
donec implorata venia S. Sedis obtenta fuit. Sola devotionis causa
excusat.
3. Quidam affirmant vel saltem affirmare Addentur (44), requiri sub
culpa ut sacerdos ex Missali vere legat, et nullo modo memoriter recitet,
quamvis omnes absit periculum errandi. Haec opinio probabilis non
est, quia nec rubrica Missalis nec decreta S. R. C. stricte praecipiunt
ut sacerdos legat.
Suarez scite animadvertit (45): «Nec refert, quod memoriter dici possit
praesente Missali, quia tunc minus est periculi; et si quid erroris vel pertur­
bationis contigerit, facile suppleri potest aut emendari, quod non ita esset,
si omnino liber non haberetur ».

772. Missae abruptio et interruptio. — 1. Missa regulariter tractu
continuo i. e. sine interruptione celebranda est.
Triplex distinguitur interruptio: essentialis, quando sacrificium
Missae abrumpitur post consecrationem unius speciei, quin postea
continuari possit (cfr. n. 536); integralis, quando abrumpitur post
consecrationem utriusque speciei, ante communionem ita ut sacrifi­
cium maneat incompletum (cfr. nn. 533, 535); ceteris in casibus abru­
ptio est accidentalis. Non raro abruptio et interruptio promiscue usur­
pantur, sed stricte loquendo differunt inter se. Aliud sane est, Missam
suspendi, quin dein continuetur, et aliud ita suspendi, ut postea con­
tinuetur.
2. Numquam licet, nisi ad vitandum imminens mortis periculum
vel SS. Eucharistiae profanationem, Missam abrumpere post conse­
crationem unius speciei, vel utriusque, sed ante communionem.
Si Missa abrumpi debeat post consecrationem unius speciei, sa­
cerdos, omissa calicis consecratione, potest sumere statim hostiam con­
secratam, vel eam secum ferre cum calice alio in loco consecrando. Si
vero utramque consecrationem iam perfecerit, utramque speciem sta­
tim sumere potest ac, per se, debet; quod si id agere non possit, secum
auferat loco tuto postea sumendam.
3. Missa licite potest accidentaliter abrumpi et interrumpi ex
iusta causa:
1° Ante Evangelium, licet eam interrumpere quacumque de
causa, etiam levissima.
(44) Cfr. Gasparri. /. c., n. 849.
(45) Disp. 81, sect. 6, n. fl.

!

• '>
724

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

2° Post Evangelium, licet interrumpere ad concionem haben­
dam, ad excipiendam processionem, ad prodam a tiones matrimoniales
faciendas, et similia (46).
3° Ante offertorium, licet Missam abrumpere iterumque incipere
in gratiam supervenientis principis, Episcopi, turbae peregrinorum vel
processionis populi, si isti secus Missam die festo audire non possent,
vel ob similem causam iustam, puta, si nuntius affertur sacerdotem,
qui postea Sacrum sollemne celebraturus putabatur, impedimento de­
tineri, dummodo populus moneatur (47).
4° Ante canone m, post offertorium, licet abrumpere, generatim
loquendo, ob causas modo memoratas de abruptione ante offertorium;
item si celebrans recordetur, se non esse ieiunum, vel mortali inquina­
tum aut censura innodatum esse, dummodo exinde non sequatur scan­
dalum, quod vix abest, si publice Missa celebretur. Idem dicas si eccle­
siam ingrediatur excommunicatus vitandus, qui sine gravi incommodo
expelli nequeat. Si canon est iam coeptus, sacerdos potest vel Missam
abrumpere vel eam prosequi usque ad communionem, solo ministro
manente, ceteris abeuntibus (48).
5° Incoepto canone, et nondum facta consecratione, solum ex
causa valde gravi potest Sacrum abrumpi, ex. gr., ut modo diximus,
si excommunicatus vitandus nequeat expelli, si morbo repentino sa­
cerdos corripiatur etc.
Gravis causa requiritur etiam ut Missa licite interrumpatur, nisi
fiat ad brevissimum tempus; tunc vel nullum vel leve tantum esset
peccatum. Talis causa, ex. gr., est Baptismus conferendus moribundo
aut danda absolutio, nec non necessitas propria celebrantis, puta, ob
morbum brevi transiturum, ob necessitatem exonerationis quae usque
ad finem Missae differri nequeat.
Sacerdos rediens incipit, ubi desierat, si mora interfecta minor sit
una circiter hora; si maior sit una hora, incipit ab initio, et ita quidem
ut, facta iam oblatione, novam materiam accipiat, et antea oblatam,
post sumptionem Sanguinis, sumat (49).
6° Peracta consecratione, nonnisi ex causa gravissima Missa inter­
rumpi potest, ex. gr., si moribundus sit baptizandus vel absolvendus,
(46) Card. Gasparri (Z. c., n. 847) medio putat esse reprobandam consuetudinem, qua
celebrans, deposita post Evangelium casula, eleemosynam a fidelibus per ecclesiam sollicitat,
nec Episcopum posse id praecipere.
(47) Dccr. S. R. C., 3 lui. 1869, quod nonnulli allegant, ex. gr. Génicot (7. r.. n. 253. VI)
in noviss. edit. Dccrel. aulh. non reperitur. Cfr. vol. II, p. 475,
(48) Cfr. Suarez, Dc censuris, dlsp. 12, sect. 1, n. 10; Cappello, Dc censuris iuxta Codicem
iuris canonici, n. 38, not. 4.
(49) Benedictus XIV, Z. c., n. 2 as.; S. Alphonsus, l. c., n. 333 s.; Tamburini l. c.

η#·»

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

725

vel etiam si ei sit conferenda Extrema Unctio in casu quo sacramen­
tum Poenitentiae recipere nequeat, si celebrans morbo corripiatur etc.
Sacerdos Missam interrumpens curare debet, ut Sacramentum diligen­
tissime custodiatur, et melius erit illud in tabernaculo, si adest, occlu­
dere. Rediens ad sacrificium, etiam post moram diuturnam, incipiet
ubi desivit (50).
7° Post Communionem celebrantis, non ante, immediate ante­
quam Eucharistia fidelibus distribuatur, potest, praesertim occasione
primae puerorum aut generalis Communionis, Sacrum interrumpi ad
hortandos fideles mox communicaturos (51). Licet sermonem habere
post sumptionem sacerdotis, et ante fidelium Communionem, si haec
locum habeat (52), vel ante aut post ultimum Evangelium.
Item, post Communionem celebrantis, licet Missam interrumpere,
ut vota religiosa (cfr. 389) emittantur vel renoventur (53), nec non
ut Eucharistia fidelibus, etiam infirmis in nosocomiis degentibus, mi­
nistretur, modo adeo distantes ne sint ut sacerdos celebrans altare e
conspectu amittat (cfr. n. 376).
773. Ad culpam quod attinet, haec teneas: 1° Missam essentialiter
abrumpere, gravissimum peccatum est; — 2° eam abrumpere post
canonem, ante consecrationem, grave est; — 3° item mortale est, sal­
tem probabiliter, sine causa rationabili, eam abrumpere post offerto­
rium vel statim post S. Sanguinis sumptionem; — 4° eam abrumpere
ante offertorium, et praesertim ante evangelium, leve est, secluso scan­
dalo et contemptu; — 5° eam interrumpere per notabilem moram, sine
causa iusta et proportionata, post offertorium, et a fortiori incoepto
canone et peracta consecratione, grave est; leve, si ad brevissimum
tempus interrumpatur, dummodo sacerdos ab altari ne discedat; —
6° eam interrumpere ante offertorium vel post communionem, longa
interiecta mora, ita ut desit unio moralis, letale est, si scandalum inde
oriatur aut gravis fidelium admiratio; secus veniale excedere non vi­
detur. Item leve est, si brevis sit mora et maneat certo unio moralis,
secluso tamen scandalo et contemptu.
(50) Nequit interrumpi sacrificium .Missae post calicis elevationem vel ante Pater noster,
aut post, ad recitandas preces tempore publicae et generalis necessitatis, etsi preces ab Epi­
scopo praescriptae fuerint. S. R. C. Oscen., 11 iun. 1605, n. 182; Hispalen., 16 ian. 1677. ad 9,
n. 1588.
(51) S. R.
Ordinis Minorum Observantium S. Francisa, 16 april. 1853, ad 4, n. 3009.
(52) S. R. C. Taurincn., 23 mart. 1881, n. 3529.
(53) S. R. C. Decr. ffen., 14-27 aug. 1894, n. 3836. Dubium, 5 iun. 1896, n. 3912.

726

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

774. Obligatio perficiendi sacrificium Missae interruptum. — 1. Si
sacerdos morbo correptus Missam persequi nequeat, et nondum facta
fuerit consecratio, nihil est supplendum, quia essentialiter sacrificium
in consecratione consistit (cfr. n. 533) - (54). Item nihil faciendum,
si sacerdos deficiat post sumptionem S. Sanguinis.
2. Si consecratio, etiam unius tantum speciei, facta iam fuerit,
Missa perficienda est a quocumque alio sacerdote, etiam non ieiuno,
imo et excommunicato vel suspenso aut irregulari, et quidem sub gravi.
Datur proinde vera et proprie dicta obligatio, quae gravius urget
pro sacrificio perficiendo quam pro ieiunio eucharistico. Quare si sa­
cerdos ieiunus debet Missam celebrare ex quacumque causa iusta,
alter sacerdos non ieiunus debet sacrificium perficere.
3. Sacerdos supplens debet Missam inchoare, ubi alter desiit ; et si
sacerdos infirmus communicare posset, debet sacerdos supplens hostiam
dividere, et unam partem infirmo praebere, aliam ipse sumere (55).

Iuxta quosdam sacerdos, qui Missam perficiat, quaerendus et exspectan­
dus est per duas horas aut unam tantum (56), iuxta alios per septem saltem
horas (57), iuxta alios usque ad meridiem, i. e. usque ad tempus aptum ad
celebrandum (58). Hoc tempore elapso, nonnulli dicunt, adhuc licere Missam
perficere; quidam negant, cum, aiunt, non amplius habeatur continuatio
unius eiusdemque sacrificii.
Quod etiam post plures horas liceat supplere, certum est (59); nostra
sententia, id licitum est post plurimas quoque horas, quia ratio unitatis ex
parte rei, seu sacrificii, adhuc manet.

4. Si sacerdos infirmus aliquatenus convalescat, ita ut Missam
prosequi valeat, ipse, licet non ieiunus, et non alius, etsi ieiunus, sacri­
ficium perficere potest, etiam post longum tempus, ut omnes admittunt.
Quae doctrina evidenter confirmat nostram sententiam, quia si ratio
unitatis habetur pro sacerdote infirmo, necessario haberi debet etiam
pro quovis alio sacerdote, cum obiectiva sit. Melius est, sacrificium
suppleri a sacerdote infirmo, etsi non ieiuno, quam ab alio, licet ieiuno.
5. Sacerdos, qui sacrificium compleverit, nequit postea celebrare
aliam Missam, quamvis a purificatione abstinuerit, si, una specie iam
consecrata, alteram ipse consecravit. Si, contra, compleverit sacrificium
post consecrationem utriusque speciei, purificatione non sumpta, potest
(54) Bened. XIV. I. c.; Lacroix, l. c., n. 547; 8. Thom S. t/irol., Ill, q. 83, a. 6, nd 1;
Paequalfgo, q. 321; S. Alph., I. c., n. 355.
(55) llubr. gon. Miss., part. ITT, />>■ defect., ti
3.
(56) Gobât, l. c., n. 806.
(57) Tamburinl, lib. Il, cap. 8, 5 1. n. 7.
(58) Bened. XIV, op. cit., lib. Ill, cap. 14 η. 8.
(59) Cfr. S. Alph., I. c., n. 355; Lacroix, L c ·, η.

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MIS8A SERVANDIS

727

saltem probabiliter Missam celebrare, quia nulla videtur ratio cur pri­
vandus sit iure litandi, ex eo quod gravi obligatione sacrificii perfi­
ciendi adstrictus fuerit (60).
Feria VI in Parasceve sacrificium interruptum subita morte seu morbo
sacerdotis potest absolvi a diacono, si sit sacerdos et ieiunus; quando dia­
conus est dumtaxat in ordine diaconatus constitutus, nec alius sacerdos ieiunus
adest, debet Officium cessare et sacra Hostia reponi in tabernaculo die sequenti
post sumptionem Sanguinis a celebrante sumenda (61). Ratio cur sacerdos
non ieiunus prosequi nequeat, est, quia Missa Praesanctificatorum non est
verum sacrificium (cfr. n. 736).
il se­
775. Quaedam in Missa dicenda sunt clara voce et quaedam
creto. — 1. Quae clara voce recitanda sunt, sacerdos « distincte et ap­
posite proferat; non admodum festinanter, ut advertere possit quae
legit; nec nimis morose, ne audientes taedio afficiat; neque etiam voce
nimis elata, ne perturbet alios qui fortasse in eadem ecclesia tunc tem­
poris celebrant; neque tam submissa, ut a circumstantibus audiri non
possit; sed mediocri et gravi, quae et devotionem moveat, et audien­
tibus ita sit accommodata, ut quae leguntur intelligent ». Ita Rubrica
Missalis (62).
2. Quae vero secreto dicenda sunt, sacerdos « ita pronuntiet, ut et
ipsemet se audiat, et a circumstantibus non audiatur » (63).
3. Dicuntur clara voce: In nomine Patris etc. usque ad verbum
Oremus inclusive — Introitus — Kyrie — Gloria — Dominus vobiscum
— Orationes — Epistola — Graduate etc. — Sequentia — Evangelium
— Credo — Offertorium — Orate fratres, solum haec duo verba —
Praefatio — Nobis quoque peccatoribus, solum haec tria verba — Per
omnia saecula etc. cum Pater noster — Per omnia saecula etc. cum
Pax Domini — Agnus Dei — Domine, non sum dignus, haec quatuor
tantum verba — Communio et postcommuniones — Ite Missa est,
vel Benedicamus Domino, aut Requiescant in pace — Benedictio, et
ultimum Evangelium. Praeterea in nonnullis anni temporibus: Flecta­
mus genua — Prophetiae — Passio Domini — Humiliate capita vestra
Deo. Reliqua omnia dicuntur secreto (64).

(60) Non obstat, perspecta disciplina hodlo vigente, responsum S. R. C. Carpen., 16 ckc.
1823, n. 2630.
(61) S. 11. C. Itesolulionis dubiorum, 5-S mart· 1825, η. 2636.
(62) Ruhr. gon., part. I, tit. 15, n. 2.
(63) Ruhr, gen., /. c. Cum Rubrica Missalls' ubi cur professo do voce adhibenda agit, non·
nisi duplicem vocem distinguat, et insuper ea, quae clara voco dicenda sunt, voce mediocri
proferri iubcat, noscimus quo fundamento nonnulli AA. triplicem vocein distinguant. Non
obstant Rubricae in ritu Missae, quippe quao variis modis vocem, qua verba proferenda sunt,
exprimunt. Cfr. Aortnys, Compendium lUurtfac sacrae, n. 22, cd. X.
(G4) Rubr. gen., Z. c., n. 1.

728

LIBER IV - PARS II - CAPUT V

Sedulo animadvertendum est, vocem claram variis modis exprimi
in Ritu Missae in Missali.
4. Qui submissa omnino voce recitat ea quae clara voce dicenda
sunt, ita ut adstantes nihil intelligere possint, a peccato veniali per se
non excusatur, sed practice culpa plerumque abest (65). Licet ex qua­
libet causa rationabili vocem deprimere, dummodo maneat distinctio
inter hanc et inter secretam recitationem; imo si alii sacerdotes cele­
brent in propinquo, ipsa rubrica monet, ut celebrans ita vocem mo­
deretur, ne alios perturbet.
Item venialiter peccat, nisi causa rationabilis excuset, qui recitat
nimis alte ea quae secreto dicenda sunt, ita ut a circumstantibus audia­
tur. Si celebrans a solo ministro auditur, nullum est peccatum (66).
At si tam alta voce proferat, ea, quae secreto recitari debent, ut verba
in magna distantia a populo audiantur, quidam dicunt, sacerdotem
peccare graviter ubi agatur de materia notabili, praesertim canonis,
vel de verbis consecrationis (67). Haec opinio eatenus tantum vide­
tur admittenda, quatenus adsit scandalum vel contemptus. Quare
peccatum etiam in hoc casu per se est leve, et practice forte
nullum.
Peccat mortaliter sacerdos, si verba consecrationis ita submisse
pronuntiet, ut ne se ipse quidem, sublato quovis impedimento, audire
possit; nam sacramentum exponit periculo nullitatis (68). Ratio, quia
forma sacramenti « sensibili et audibili modo omnino dici debet, ut
sit forma ».
Si agitur de aliis precibus Missae, grave peccatum non est, modo
voces vere proferantur et efformentur syllabae; sed a veniali id non
videtur excusari posse (69), cum ex rubrica celebrans ita pronuntiare
debeat quae secreta dicenda sunt, « ut ipsemet se audiat ». Necesse
tamen non est, ut omnia et singula verba distincte percipiantur. Qua
in re cavendum est a scrupulis et anxietatibus.
(65) S. Alph., L c., n. 415; Lacroix, L c., n. 439.
(66) Lacroix, I. c., n. 140; Gobât, I. c., n. 69; S. Alph., L c n. 41G ; Lehmkuhl, I. c.,
n. 333.
(67) Cfr. S. Alph., I. c.; Quartl, part. I, tit. 16. dub. 1; NoIdin, I. c., n. 214.
(68) S. Alph., I. c., n. 411; Quartl, I. c., dub. 2; Lehmkuhl, l. c.; Génlcot, I. c., 254.
(69) S. Alph., I. c., n. 414; Lehmkuhl, I. c. — S. Alph. (I. c.) refert sententiam, qune
tenet mortale peccatum esse. Ait enim: « Alii vero, ut Croix, Gavantus, Conolna, Palaus, Suarez
ct alii, dicunt hunc peccaro mortaliter ·.
Croix (l. c., η. 438) loquitur dc co qui < notabilem partem verborum Missae.·· format
intra labia et dentes ».
Gavantus (part. I, tit. 16, η. 1, Ht. K) «liet omnino de hac quaestione.
Palans (tract. 7, disp. 2, punct. 3, n. 6) et Suarez (De relit/., tract. 4. lib. 1. cap. 7,
n. 6) agunt de Officii divini recitatione.
Manet unus Conolna!

DE PRAECEPTIS LITURGICIS IN MISSA SERVANDIS

729

776. Qualitas Missae. — 1. Mutare Missam, ex. gr. in festo du­
plici legere votivam vel pro defunctis vel de alio Sancto, leve est, se­
cluso scandalo et contemptu, ideoque causa quaelibet insta, etiam sola
devotio, excusat. Ita communiter DD. (70).
At si frequenter, sine proportionata causa, diebus vetitis Missae
diei non convenientes legerentur, vix abesset contemptus, et conse­
quenter culpa gravis; item si mutatio Missae locum habeat diebus sol­
lemnibus, vix abest, iuxta nonnullos, aliis tamen negantibus, scanda­
lum et contemptus (71), atque ideo peccatum letale.
2. Causa rationabilis licitam facit Missae immutationem, secluso
scandalo (72).
Unde ex usu recepto sacerdos novensilis, qui primo Sacrum facit,
potest devotionis aut sollemnitatis causa Missam mutare; item recur­
rente die anniversaria obitus patris vel matris, sacerdos Missam de
requie celebrare valet. Ita in aliis quoque casibus.
3. Omnes et singuli sacerdotes, tam saeculares quam regulares,
ad ecclesiam confluentes vel ad oratorium publicum vel etiam semipublicum piarum communitatum, collegiorum, hospitalium etc., dum­
modo sit principale, Missas tum Sanctorum tum Beatorum, etsi Regu­
larium proprias, omnino celebrare debent officio eiusdem ecclesiae vel
oratorii conformes, sive illae in Romano, sive in Regularium Missali
contineantur: exclusis tamen peculiaribus ritibus Ordinum propriis.
Si vero in dicta ecclesia vel oratorio officium ritus duplici inferioris
agatur, unicuique ex celebrantibus liberum est, Missam de Requie
peragere, vel votivam, vel etiam de occurrenti feria: iis tamen exceptis
diebus, in quibus praefatas Missas rubricae Missalis Romani vel S. R.
C. decreta prohibent (73).
Missa Officio diei respondere debet etiam in domibus religiosarum
vota simplicia habentium, quibus ex constitutionibus a S. Sede ap­
probatis est obligatio chori (74).
4. Si celebretur in oratorio privato, aut semi-publico non princi­
pali, sacerdos suum kalendarium debet sequi, ita tamen ut quaelibet
causa excuset ; quare, si Officium celebrantis Missam votivam vel de
Requie permittit, haec legi poterit (75).
(70) Suarez, disp. S3, sect. 3, n. 2 s.; Lugo. disp. 20, sect, i, n. 105; Sporer, l. <·., n. 429;
Bonacina, /. c.. punct. 7, 1 3, n. 2 s.; S. Alph., I. c.. n. 420; Tamburini. lib. 11. cap. G.
§ 1. η. (>; Salmant., tract. 5, c. 4, n. Ill; Lnymoun. lib. V. tract. 5. cap. I. n. 16.
(71) Escobar, lib. 21. n. 521 S. Alph·, I. c.
(72) Ball.-Palin., I. c„ n. 364; Génlcot, I. c„ n. 256.
(73) S. 11. C. 'Urbis
____ d
R Orbis, 9 iul. · 9 dec. 1895, n. 3862; Ruthenen., 22 mail 1896,
n. 3910.
(74) Pontii. Comm. Cod. 20 mail 1923, J. A. S.» XVI. p. 114.
(75) 3. 11. O. Canonfconmi Regularium Laterantnsium Congregationis Auslriaeae. 11 (ebr.
1910, n. 1218.

APPENDIX

DE IURE ECCLESIAE ORIENTALIS

Articulus I.

De Baptismo.
777. Rutheni. — 1. Forma Baptismi est haec: Baptizatur servus
(vel serva) Dei N. in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen (1).
2. Proprius Baptismi administrandi locus est ecclesia. At licet
parochis « accedere ad domos privatas tempore hiemis, quia aliquando
ex distantia locorum, frigoris temporumque inclementia infantis vita
in discrimen adduci posset » (2).
Verum, iuxta vigentem consuetudinem, « in casibus memoratis
deferri solet infans baptizandus in domum parochialem ; quam praxim
Synodus praesens retineri posse indicat » (3).
3. Ad tempus quod attinet, « parochi curare debent, ut Baptismus
quam primum commode fieri potest conferatur ».
4. Immemorabilis consuetudo est, a Synodo expresse confirmata,
ut Baptismus ministretur per trinam infusionem.
5. Unus tantum admittitur patrinus et una matrina. Excluduntur
infideles, haeretici, schismatici, excommunicat!, publice criminosi, in­
fames, et qui pubertatis annos nondum attigerint.
6. Ex Baptismo oritur cognatio spiritualis, inducens impedimen­
tum dirimens, inter patrinum et baptizatum eiusque parentes.
Si plures Baptismo intersint, ii tantum cognationem contrahunt,
qui legitime designati fuerint.
7. Parochus ipse sive minister Baptismi, dummodo sit sacerdos,
oleum catechumenorum conficit seu benedicit.
(1) Synodus provincialis Ruthenorum an. 1720, tit. Ill, § 1.
(2) Synodus prov. Ruth., I. c.
(3) Acta et decreta Synodi provincialis Ruthenorum an. 1891, tit. Il, cap. 1.

47 — Cappello, De Sacramento, I.

732

APPENDIX - ARTICULUS I.

8. Si, urgente mortis periculo, infans aut adultus ab extraordinario
ministro (subdiacono, clerico, laico) baptizatus fuerit, cessante peri­
culo, deferri debet ad ecclesiam ut sacrae caeremoniae suppleantur.
9. A(1 liccitatom, extra casum necessitatis, adhibenda est aqua
benedicta. Haec autem benedicitur in vigilia et festo Epiphaniae.
10. Antiquissima apud Ruthenos fuit consuetudo sicuti apud alios
quoque Orientales (cfr. n. 799), ut lingua infantis recens nati Christi
sanguine intingeretur. Synodus provincialis an. 1720 edixit, hanc con­
suetudinem « esse tollendam, dummodo id sine scandalo fieri possit » (4).
Quae consuetudo hodie sublata est.
778. Rumeni, Bulgari, Melchitae, Graeci. — 1. De jorma, loco,
ministro et patrinis idem dicendum ac supra (n. 777), generatim lo­
quendo.
2. Discrimen datur circa modum adhibendi materiam sive aquam
in collatione Baptismi. Alicubi enim per trinam infusionem, alicubi
per trinam immersionem sacramentum ministratur, pro locorum diver­
sitate. Ita vero trina sive immersio sive infusio fieri debet, ut ad unius­
cuiusque personae divinae invocationem baptizandus immergatur, aut
super eum aqua infundatur.
3. Concilium primum prov. Rumenorum Alba-Iulianense et Fogarasiense an. 1872 haec habet: « Purificatio mulieris post partum iuxta
Euchologii praescripta, de regula fiat in ecclesia, in fontem recens
natum atque baptizatum cum gratiarum actione Deo offerendo » (5).
Item praecipit (Z. c.), ut baptizandis « nomina Sanctorum, non vero
gentilium sive profana imponantur ».
4. Synodus nationalis Graecorum Melchitarum an. 1835 haec habet:
«Renovamus haec sancta ecclesiastica praescripta: 1° ne, sub ullo
praetextu, sacramentum Baptismi infantibus per multos dies differa­
tur; 2° ne infans in ecclesiam longinquam, etiamsi haec aliquot tan­
tum leucis distet, transferatur, ut ibi, voti causa, baptizetur; sic enim
et periculo obiicitur eius vita aut valetudo, et differri solet Baptis­
mus...; 3° ut in quavis ecclesia parochiali servetur liber baptizatorum,
simul cum coniugatorum et defunctorum libris; 4° ne sit infanti ma­
sculo nisi unus patrinus, isque laicus (non clericus), sine matrina, neve
puellae nisi una matrina absque patrino; sintque patrini pro pueris
et matrinae pro puellis ex eorum cognatis, ne cognatio spiritualis, quae
matrimonii impedimentum est, extendatur; 5° ne cui, praeterquam in
(4) Tit. Ill, § 1.
(5) Tit. V. cap. 2.

DE BAPTISMO

733

periculo mortis, usu tantum materiae et formae conferatur Baptismus,
caeremoniis, quae in Euchologio praescribuntur, ad aliud tempus,
propter sollemnitatem, dilatis; 6° ut, excepto casu extremae necessi­
tatis, Baptismus conferatur in ecclesia » (6).
779. Syri. — 1. Forma haec est: « Baptizatur N. in nomine Patris
et Filii et Spiritus Sancti, ad sanctificationem et salutem et inteme­
ratos mores et faustam resurrectionem e mortuis et vitam aeternam.
Anien » (7).
2. Baptismus conferendus omnino est in ecclesia, nisi urgeat peri­
culum mortis aut alia gravis necessitas. Quoties confertur extra eccle­
siam, sollemnitates sive peculiares caeremoniae omittendae sunt.
3. « Baptisterium debet collocari in parte laterali ecclesiae ad meri­
diem; in eo figendus est fons, ita ut facile sit sacerdoti qui baptizat
suam faciem versus Occidentem vertere. Erigatur etiam in bapti­
sterio contra fontem aut ad latus eius parva ara, supra quam ponatur
crux cum duabus candelis hinc et illinc quae accendantur tempore
Baptismi » (8).
4. Baptismus ultra octo dies a nativitate differri nequit.

Olim in Ecclesia Syrorum non licebat Baptismum conferre in ieiunio
quadragesimali. Hodie ex cit. Synodo « Baptismus non differatur usque ad
sabbatum sanctum nisi adultorum, si exsistent, quibus tunc Baptismus sollem­
niter conferatur. Convenit itidem ut differatur usque ad sabbatum sanctum
Baptismus eorum infantium qui prope hebdomadam sanctam nascuntur » (9).

5. Si baptizandus est adultus, ieiunare debet in die quo baptizatur.
Episcopus eum baptizat, antequam Missam celebret; statim post col­
latum Baptismum, Sacrum facit et sanctam Communionem praebet
baptizato.
Ritus Baptismi constat duplici ordine. Prior dicitur catechumenorum seu
auditorum, et perficitur extra baptisterium. Alter fit ad baptisterium, cuius
praecipua caeremonia est unctio baptizandi oleo catechumenorum, quod Epi­
scopus consecrat vel feria V Paschatis vel feria V dimidiati ieiunii in Missa
post oblatorum thurificationem (10).

6. Aqua Baptismi consecratur seu benedicitur toties quoties in
actu collationis Baptismi. Aqua ex calida et frigida mixta sit oportet,
(G) Cfr. etiam Synod, nation, an. 1790 (Mansi, Synodi Graecorum Mdchiiarum, to. 46,
p. 628 ss.); Synod, nation, on. 1806, cap. 2; Cono, patriarch. Hierosol. an. 1849, part. 1, cap. 1.
(7) Synodus Sciarfensis Syrorum an. 1888, cap. V, art. 2.
(8) Synodus Sciarfensis Syrorum, L c.
(9) Cap. V, art. 2, n. 4.
(10) Synodus Sciarf., /. c., nn. 6-8.

734

APPENDIX - ARTICULUS I

quam mixtionem perficit sacerdos ad fontem baptismalem cum se­
cundum officium incipit.
7. Synodùs (l. c.) edicit sacerdoti curandum sedulo esse, ne infide­
lium nomina aut profana, sed Sanctorum tantum baptizandis imponan­
tur, et addit: «Fideles hortamur ut nomina in Baptismate accepta
usu conservent ».
8. Quoad modum baptizandi, Synodus citata haec habet: «Multo
abhinc tempore satis visum est immergere infantem usque ad pectus,
cum interea sacerdos infantis tergum dextera manu tangat ac teneat,
sinistra autem aquam ter hauriat, prima vice ex anteriori eius parte,
secunda retro, tertia simul e dextera et sinistra, infundens super eius
caput cum singulas tres divinas Personas nominat... Praescribimus et
statuimus hunc modum exacte observari quoties Baptismus ritualiter
conferatur, ac non adhiberi eius loco solam immersionem, nec solam
infusionem » (11).

Baptismus privatus est ille qui fit sine sollemnitatibus, ita ut baptizans
aquam puram infundat super caput, quin eum immergat. Presbyter et dia­
conus dicunt formam syriace: «Baptizatur N. in nomine Patris et Filii et
Spiritus Sancti». Ceteri dicunt formam lingua vulgari: « Baptizatur N...»,
vel: « Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ».

9. Patrini adhibentur. Debet esse unus tantum sive vir sive mulier,
vel ad summum unus et una, immunis a gravi vitio, sincera fide et
bonis moribus commendatus. Excluduntur infideles, haeretici, schis­
matici, notorie excommunicati, religiosi, impuberes.
10. In fine Baptismi, caput baptizati cingitur corona, quae est
vel ex tenui catena argentea gerente in fronte Crucifixi imaginem, vel
ex panno serico auro intexto pariter crucis figuram gerente.
780. Copti Aegyptii. — 1. Locus Baptismi est ecclesia. Extra eam,
conferri nequit nisi propter periculum imminentis mortis aut gravem
necessitatem aut de licentia Episcopi.
In unaquaque ecclesia paroeciali baptisterium erigi debet, chris­
mate quidem consecratum.
2. Forma haec est: «Ego te baptizo, N., in nomine Patris et Filii
et Spiritus Sancti. Arnen ».
.
3. Adultus baptizandus ieiunus sit oportet, quia baptizari debet
ante Missae celebrationem et admittendus est ad sanctam commu­
nionem.
(11) Cap. V, art. 2, η. 11.

DE BAPTISMO

735

Officium catechumenorum duplici parte constat: prior complectitur bene­
dictionem olei quam ipse sacerdos peragit atque unctionem catechumeni
eodem oleo; altera comprehendit abrenuntiationes satanae eiusque operum,
atque unctiones oleo proprie dicto catechumenorum quod benedicit Patriarcha
iuxta ritum in Coena Domini, post consecrationem chrismatis.
Minister infantem baptizandum immergit usque ad pectus tantum atque
eundem manu sinistra tenens, dextera super caput eius ter aquam infundit
ad invocationem trium Personarum divinarum. « Quoad adultos sive viros
sive praesertim mulieres, propter verecundiam et decentiam, praecipimus ut
sola infusione super caput baptizentur » (12).
4. Baptismi sollemnis minister ordinarius est Episcopus vel sacer­
dos; minister ordinarius legitimus est Episcopus dioecesanus aut pa­
rochus. Ad Baptismum sollemnem ministrandum delegari potest ab
Episcopo vel a parocho diaconus.
5. Adhibendus est patrinus in Baptismo sollemni, unus aut una;
primus quidem pro masculo, matrina pro femina. Excluduntur iidem
ac supra (n. 779).
6. Infans post peractam functionem Baptismi et Chrismatis per
manum sacerdotis induitur tunica alba ad significandum animi can­
dorem quem post Baptismum consecutus est.
In fine Baptismi, caput baptizati corona aurea aut argentea, in
cuius culmine stat crux parva, cingitur. Deficiente corona argentea,
permittitur corona ex panno serico.
781. Maronitae. — 1. Baptismus, extra casum necessitatis, con­
ferendus est in ecclesia. Sacerdos qui, exclusa necessitate et sine li­
centia Episcopi, in domibus vel oratoriis privatis baptizat, suspen­
sionem ipso facto incurrit (13).
2. Forma est ista: «Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et
Spiritus Sancti. Arnen ».

Modus baptizandi. « Sacerdos puerum omni veste nudatum accipiat dili­
genter, et baptizet eum, sub trina immersione totum corpus tegendo, Sanctis­
simam Trinitatem semel invocans, ac dicens, Ego te baptizo in nomine Patris,
et semel immergat, et ex aqua educat, et Filii, et secundo immergat et educat,
et Spiritus Sancti, et tertio immergat, et educat. Diaconus autem ad singulas
immersiones respondeat: Arnen. Ubi vero adulti sunt baptizandi, et maxime
feminae, pudori et honestati considentes, non permittimus, ut isti iuxta an­
tiquum morem vestibus suis nudentur, et in baptisterium immergantur, ut
supra de pueris dictum est, sed volumus uti illis caput tantum denudantibus.
(12) Synodus Alexandrina Coptorum an. 1898, sect. II, cap. 3. art. 2. η. 7, IX.
(13) Synodus Montis Libani an. 1736 (in forma specifica approbata), part. II, cap. 2, η. 9.

736

APPENDIX - ARTICULUS

sacerdos super eorum caput effundat aquam semel dicens: Ego te baplùo
etc. » (14).
3. « Minister ordinarius Baptismi est parochus vel ab eo delegatus
sacerdos. In casu tamen necessitatis, non modo sacerdos vel diaconus,
sed quilibet clericus, sed etiam laicus, et femina baptizare potest » (15).
Quae verba eodem sensu ac supra (n. 780, 4) intelligenda sunt.
4. Adsunt patrini, unus vel una, aut ad summum unus et una.
Excluduntur infideles, haeretici, schismatici, « excommunicati aut qua­
vis ecclesiastica censura innodati, ac notorie flagitiosi. Item monachis
et religiosis, monialibusque de sacro fonte suscipere non permittatur;
sacerdotibus vero saecularibus et diaconis non liceat quoscumque in
Baptismate aut Confirmatione tenere, nisi de expressa licentia Ordi­
narii ».
5. Sacerdos aquam Baptismi immediate ante ipsam huius sacra­
menti administrationem benedicit.

782. Armeni. — 1. Forma Baptismi est ita: « N. servies (vel serva)
lesu Christi baptizatur manibus meis, in nomine Patris et Filii et Spi­
ritus Sancti, amen » (16).
2. Minister Baptismi sollemnis est parochus vel sacerdos qui ab
eo facultatem receperit (17).
3. Baptismus conferendus est in ecclesia ad fontem baptismalem,
praeter casum necessitatis et gravis periculi.
« Fons baptismalis immobilis sit et marmoreus vel lapideus, habeatque canalem per quem aqua in sacrarium refluat post baptismum
et operculo ligneo contectus sit, in cuius vertice crux emineat, et ab
Ordinario sollemniter benedictus sit » (18).
4. Omnes unctiones tam in Baptismo quam in Confirmatione fiunt
sacro chrismate. Benedictio autem chrismatis, sicut olei infirmorum,
licet valide fieri possit a quocumque Episcopo, et tamen reservata uni
Patriarchae (19).
5. Nomina baptizatis imponantur non obscoena, non fabulosa aut
ridicula vel impiorum hominum, « sed quae sumantur ab aliquibus ex
Sanctis cum Christo regnantibus. Quod si nomen decorum quidem,
sed quod Sancti alicuius non sit, inde petatur, nomen Coelitis adiiciatur,
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)

Synodus Montis Libani, L c,9 n. 2.
Loc. cit., n. 3.
Acta ct deerda Concilii nationals Armcnorum, an. 1911, n. 379.
Acta d deerda, n. 380.
Acta d deerda, n. 386.
Acta d deerda, n. 387.

DE BAPTISMO

737

ut in Christi ovile recepto peculiaris apud Christum deprecator non
desit » (20).
G. Unus admittitur patrinus, qui contrahit cognationem spiritua­
lem. Haec constituit impedimentum matrimoniale dirimens, inter patrinum et baptizatum eiusque parentes ac ministrum.
Excluduntur a munere patrini infideles, haeretici, schismatici,
publici criminosi seu infames, sana mente destituti aut fidei rudimenta
ignorantes, parentes sobolis, excommunicati, interdicti, monachi et
» alii cuiusvis ordinis religiosi », clerici saeculares sacris ordinibus prae­
diti, « nisi specialem ab Ordinario licentiam obtinuerint » (21).
7. Urget obligatio ex parte parochi accurate describendi in pecu­
liari libro nomina baptizatorum, cum indicatione quoque baptizantis
et parentum atque patrini.
8. Antiquissimus usus ministrandi Eucharistiam infantibus, statim post Baptismum collatum, iamdiu desiit, eiusque instauratio seu
in pristinum vigorem revocatio expresse vetatur.

De ritu baptizandi hoc statuitur: «Cum aquae effusio in baptizandum
aspersione simul et immersione iam a pluribus saeculis in Ecclesia Armena
praevaluerit, eam in conferendo Baptismate adhiberi in toto nostro patriarchatu iubemus hoc pacto. Minister, in caput baptizandi in aqua positi, ter
manu dextera aquam fundat, ita ut unicuique infusioni respondeat invocatio
unius ex personis Sanctissimae Trinitatis, tunc ad verba sequentia: Redemptus
etc. ter in aquam mergat » (22).

783. Alii Orientales catholici. — 1. Generatim eadem disciplina
viget (n. 778 ss.), et solum in rebus minoris momenti exsistit aliquod
discrimen.
2. Quaestio gravis ea est, quae respicit conditiones requisitas ad
hoc ut quis valide censeatur munere patrini fungi ac proinde cognatio­
nem spiritualem, impedimentum dirimens matrimonium inducentem,
contrahere. Practice, stante dubio, mitior tenenda sententia.
(20) Acta ct decreta, n. <388.
(21) Acta ct decreta, n. 389.
(22) Acta et deerda, n. 378.

4

738

APPENDIX - ARTICULUS II

DE CONFIRMATIONE

739

4. Benedictio sive consecratio chrismatis non a singulis Episcopis
pro suis respective ecclesiis et subditis peragitur, sed a patriarcha, ubi
adest, pro toto quidem patriarchatu. Cfr. n. 785, 4.

Articulus II.

De Confirmatione.
784. Disciplina Ecclesiae orientalis generatim considerata. — 1. Sa­
cramentum Confirmationis statim post Baptismum Orientales, Maro­
ni tis exceptis, conferunt. Quare unus idemque est minister Baptismi
et Confirmationis, simplex nempe sacerdos, excepto casu quo Baptismus
privatim conferatur.
Confirmatio adultorum, et generatim quoties separarim a Ba­
ptismo quacumque de causa confertur, Episcopo reservatur.
2. Sacerdotes orientales nonnisi ex facultate a S. Sede obtenta
sacramentum Confirmationis administrare valent. De qua facultate
proinde, expresse vel saltem tacite concessa, constare debet, ut scite
animadvertit Benedictus XIV (1).
3. Carent huiusmodi facultate Italo-Graeci ex Const. «Presbyteri
graeci » Clementis VIII, 31 aug. 1595, confirmata a Benedicto XIV
Const. «Etsi pastoralis», 26 maii 1742, § 3.
Carent item presbyteri degentes in locis ad antiquum regnum
Cypri pertinentibus, ex decretali Innocentii IV (2).
Ad Bulgaros quod attinet, disputatur. Quidam AA. latini, etiam
recentissimi, v. gr. De Smet (3), ut alios omittamus, docent Bulgaria
facultatem confirmandi non competere, cum Innocentius III eam di­
serte revocaverit. At non recte. Epistola enim Innocentii III latinos
dumtaxat, minime graecos presbyteros respiciebat (4).
Num presbyteri dissidentes eadem facultate polleant necne, controvertitur. Longe verius negandum S. Officium pluries declaravit non expedire ut
iterum confirmentur pueri confirmati a presbyteris schismaticis, nisi ad ton­
suram et ordines promovendi sint, vel ipsi aut parentes id petant, quo in casu
sacramentum Confirmationis secreto et sub conditione esse conferendum
edixit (5).
(1) Dc Synodo dioec., lib. VII, cap. 9, n. 4 ss.
(2) Cfr. Ben. XIV, l. c.; Arcadius. Dc concordia Ecclesiae occidentalis rt orientalis, lib. II,
Dc Confirmatione, cap. 15.
(3) De Sinet, De Sacramentis, 1925, I, n. 402. not. 17. Cfr. etiam Dauner, Eirmuny dureh
echismatische Priester, in · Thcol. prakt. Quartalschrifl », 1912, p. 335 ss.
(4) Cfr. Cappello, Ius Ecclesiae latinae cum iure Ecclesiae orientalis comparatum, p. 9.
(5) S. C. S. O. 5 iul. 1858; 1 mart. 1872; 2 april. 1879; II iun. 1885.

785. Syri. — 1. Materia proxima est unctio chrismatis in fronte
cum manus impositione.
2. Forma sunt verba quae proferuntur cum unctio fit, nempe:
«Chrismate sancto, quod est suavitas odoris Christi Dei, sigillum et
signaculum fidei veritatis et consummatio donorum Spiritus Sancti,
signatur N. in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti in vitam aeter­
nam » (G).
Sacerdos, postquam frontem unxerit formam proferens, ungere
debet etiam oculos, nares, aures, os, pectus, manus et pedes.
3. Materia remota est chrisma, nempe oleum olivarum et balsa­
mum, quibus adduntur quaedam aromata. «At oleum et balsamum
debent maxima parte superare aromata ».
Statim post Baptismum, puer, « nullo posito intervallo, excepto
casu quo Baptismus privatim confertur », confirmari debet.
4. Episcopi et Metropolitae nequeunt consecrare chrisma, cum
huiusmodi ius reservetur Patriarchae; qui tamen potest facultatem
consecrandi Metropolitis concedere.
Quotannis chrisma consecrandum est, cum pompa et sollemnitate
in feria V Paschatis. In casu tamen necessitatis, potest alia die con­
secrari (7).
786. Maronitae. — 1. Minister Confirmationis est solus Episcopus.
«Praecipimus ac mandamus ne simplices sacerdotes de cetero praesu­
mant hoc sacramentum administrare; sed illud Episcopi dumtaxat
conferant » (8).
2. Chrisma ex oleo olivarum et balsamo, sine alterius cuiusvis
speciei admixtione, singulis annis feria V in Coena Domini consecratur.
Ius consecrandi pertinet ad Patriarcham. Archiepiscopi et Episcopi
nequeunt illud consecrare « sine expressa et in scriptis habenda eius­
dem D. Patriarchae facultate... Qui secus fecerit, suspensionis poenam
ipso facto incurrat » (9).
3. Forma est haec: « Chrismate Christi Dei, suavi odore verae fidei,
signaculo et plenitudine gratiae Spiritus Sancti signatur servus Dei N.
(G)
(7)
(8)
(9)

Synodus
Synodus
Synodus
Synodus

Sciarf. an. 1888, cap. V, art. 3. η. 3.
Sciarf., i. c., n. 2 ss.
Montis Libani, part. Ill, cap. 3, η.
Montis Lib., L c., n. 3.

740

DE CONFIRMATIONE

APPENDIX - ARTICULUS II

in nomine t Patris et Filii et Spiritus Sancti ». Vel iuxta Pontificale
Romanum: « Signo te signo crucis, confirmo te chrismate salutis in
nomine t Patris et Filii et Spiritus Sancti » (10).
4. Unica unctio in fronte, aliter ac in ceteris Ecclesiis orientalibus,
chrismate facienda est, dum forma profertur.

nioniae quae vocatur solutio cinguli. « Duo simul in hac re attendant
sacerdotes, scii, hanc caeremoniam nullo modo ad Baptismum aut
Confirmationem aut eorum perfectionem concurrere, atque tamen
pium esse hanc caeremoniam perficere pueris qui a parentibus coram
Deo et sancta eius Ecclesia octavo die constituuntur » (16).

Sacramentum generatim conferendum non est « nisi post sex annos ex­
pletos, nec ultra duodecim protrahendum, nisi aliquis casus occurrat, in quo
aliter Ordinarii locorum faciendum indicaverint ». Necesse est ut confirmandi
fidei rudimenta sciant.

Iuxta antiquum Ecclesiae Copticae usum, « convenit ut adultus qui Con­
firmationem suscepturus est, ieiunus sit et sacris mysteriis eodem die commu­
nicet. Pueros qui statim post Baptismum Confirmationem non acceperunt,
sacro chrismate ungat Episcopus in civitate episcopali ipso die Pentecostes
ante Missam; in aliis autem civitatibus dioeceseos tempore visitationis ♦ (17).

5. Patrinus vel matrina haberi debet. Excluduntur ii de quibus
supra (n. 779, 9). Praeterea arcendi sunt « qui nondum sunt confirmati,
quique maiores natu non sunt iis, quos tenent. Mares a solis maribus,
et feminae a solis feminis teneantur. Patrinus Confirmationis, si fieri
potest, alius sit a susceptore in Baptismo. Nec parentes filiis, nec uxor
marito aut maritus uxori hoc praestet officium » (11).
6. « Qui confirmati non sunt, usque ad sacramentum Ordinis ab
Episcopo, usque ad sacramentum Matrimonii a parochis admittantur...
Qui se confirmatum sciens, iterum confirmari, Episcopum fallendo,
aut hoc ei factum reticendo, praesumpserit, excommunicationi latae
sententiae subiaceat » (12).

6. Ritus Ecclesiae Copticae praescribit « ut chrisma novum, ante­
quam in vasa transfundatur, intra altare ponatur ac super ipsum Missa
celebretur per tres dies continuos, incipiendo a quarta die post Do­
mini resurrectionem » (18).
788. Rutheni, Bulgari, Melchitae, aliique Graeci. — 1. Materia et
forma, ad essentiam quod attinet, eadem est (cfr. n. 785 ss.).
2. Presbyteri, aliter ac in Ecclesia Syriaca et Coptica (nn. 785,
787), possunt confirmare etiam si Baptismus privatim conferatur.
3. Confirmatio adultorum generatim Episcopo reservatur. Utrum
haec reservatio, si agitur de adultis aut de Confirmatione quae mini­
stratur separatim a Baptismo, sit ad valorem necne, non satis constat.
Verius negandum videtur.
4. Patrino utuntur, uno aut una, vel uno et una. Si Confirmatio
ministratur immediate post Baptismum, patrinus Confirmationis idem
est ac Baptismi.
5. Quoad disciplinam apud Graecos-Melchitas vigentem, haec refe­
renda ducimus: «Semper observatum fuit in nostro ritu graeco, ut
sacramentum Confirmationis simul cum Baptismo impertiretur; in eo
tantum casu unum conferretur sine altero, quum accideret Baptismum,
urgente periculo, materiae tantum et formae usu conferri, et post ne­
cessariam inquisitionem constaret, eundem valide esse collatum, ita
videlicet ut aqua naturalis in caput vel frontem infantis flueret, dum
pronuntiaretur forma, quae est huiusmodi: Baptizetur servus Dei N.
in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti.
« In hoc casu sacramentum Confirmationis conferatur infanti, si
fieri possit, ab Episcopo dioecesis. Quod si fieri nequit, tunc eum con-

787. Copti. — 1. Confirmatio statim post Baptismum confertur,
excepto casu quo hic privatim conferatur (13).
2. Materia est unctio chrismatis cum manus impositione. Chrisma
in ritu coptico « essentialiter conficitur oleo olivarum et balsamo:
quibus olim licuit accidentaliter et in minima quantitate addere, prae­
ter vinum, triginta tres aromatum species » (14).
3. Confirmans ungere debet, praeter frontem baptizati, « etiam
oculos, nares et os, aures, manus, pectus, pedes, dorsum, brachia et
ante cor, dicendo in singulis unctionibus quae in rituali praescribun­
tur ». At in adultorum Confirmatione omittendae sunt unctiones quae
nuditatem confirmandi exigunt; ideoque sufficit tunc ut adultus unga­
tur « in fronte et oculis, in naribus et ore, in auribus et manibus » (15).
4. Patrinus Confirmationis est idem ac patrinus Baptismi.
5. Octavo die post Baptismum et Confirmationem locus est caere(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)

Ita Synodus Montis Libani, l. c.9 n. 5.
Synodus Montis Libani, L c.. n. 10.
Synodus Montis Libani, l. c., n. 12.
Synodus Alexandrina Coptorum an. 1898, sect. II, cap. 3, art. 3, η. 5,
Synodus Alex. Copt., Z. c., n. 5, XI.
Synodus Alex. Copt., Z. c., n. 5, III et IV.

I

(10) Synodus Alex. Copt.» /. c.
(17) Synodus Alex. Copt., Z. c., IX· X.
(18) Synodus Alex. Copt.» I. c.

742

APPENDIX - ARTICULUS Π

firmet parochus, quum alium infantem de suis parochianis baptizat...
Ceterum omnia, quae de duobus his sacramentis in Euchologio prae­
scripta sunt, accurate serventur, neve negligatur impositio manus con­
firmantis super caput confirmati, dum pronuntiatur oratio, quae sic
incipit: Benedictus es, Domine Deus etc. » (19).
6. Apud Rumenos et alios, interdum aliquid aromatum aut liquo­
rum fragrantiae causa etiam hodie additur chrismati; quo in casu
Synodi iure praecipiunt, diligentissime curandum esse, ut maxima pars
chrismatis semper sit oleum balsamo mixtum (20).
7. Sacramentum conferri debet ordinarie in ecclesia paroeciali.
789. Armeni. — 1. Materia est chrisma ex oleo olivarum ac bal­
samo compositum, « ac multis etiam aliis pretiosis et odoriferis phar­
macis, quae sollemni ritu parantur et ad iudicem miscentur ad normas
in Pontificali praescriptas » (21).
Benedictio chrismatis reservatur Patriarchae.
2. Unctio fieri debet super frontem, oculos, aures, nares, os, manus,
pectus, scapulas et pedes. In Confirmatione adulti, sive maris sive
feminae, inungitur sola frons.
3. Omnes sacerdotes sunt ministri validae Confirmationis, utique
ministri extraordinarii. « Declaramus illicitum ex nunc fore eisdem
presbyteris nostris absque proprii Episcopi venia hoc sacramentum
administrare » (22).

790. 4. Praecipitur unus patrinus pro quolibet confirmando, qui
idem potest esse ac Baptismi. Contrahitur inde cognatio spiritualis,
inducens impedimentum matrimonium dirimens.
5. Nomen confirmandi eiusque parentum ac patrini, loci, aetatis
etc., diligenter describi debet in peculiari libro.
6. Sacrum chrisma in qualibet paroeciali ecclesia religiose custo­
diendum est « in vasculo argenteo aut saltem stamneo optime clauso
in cellula ad hunc finem in pariete ipsius ecclesiae exstructa asser­
vando » (23).
7. Forma est multiplex, quippe quae variis unctionibus aptatur.
Cetera generatim uti apud Graecos (24).
(19) Synod, nation. Gracco-Mclch. an. 1835, can. 2; Synod, nat. an. 1806, cap. 3; Cone,
patriarch, nierosol. an. 1849, part. 1, cap. 2.
(20) Cfr. Concilium primum provincialo Alba lullense ct Fogaraslcnsc, tit. V, cap. 3.
(21) Acta ct decreta, n. 395.
'
(22) Acta ct decreta, n. 399.
(23) Acta cl decreta, n. 403 s.
(24) Cfr. Denztagtir, Ritus Orientalium Ecclesiarum, I, p. 49 88.; Diet, dc UMl. calh., I,
coi. 1955.

DE MATERIA ET FORMA EUCHARISTIAE

743

791. Malabarici et Chaldaei. — 1. Malabarici integram fere disci­
plinam Ecclesiae latinae de facto sequuntur: idque ex eo repetendum
quod per plurimos annos Episcopis sui ritus destituti fuerunt. Dicen­
dum, dc iure adhuc vigere disciplinam antiquam, quae fere eadem est
ac syriaca: nulla quippe induci potest mutatio circa ritum absque
Sedis Apostolicae venia. Idem fere de Malankarensibus.
2. Quae de Ecclesiae syriacae disciplina diximus (n. 785), eadem
dicenda quoque sunt, paucis exceptis, de Chaldaeorum disciplina.

792. Orientales dissidentes. — 1. Nonnulli adhuc retinent sacra­
mentum Confirmationis illudque Episcopi valide conferunt, invalide
probabilius sacerdotes.
2. At quidam Confirmationem qua sacramentum distinctum a
Baptismo nullatenus habent eamque veluti caeremoniam considerant
ad Baptismi integritatem spectantem. Alii reiiciunt omnino.
Practice de singulis sectis inquirendum.

Articulus III.

De materia et forma Eucharistiae.
793. Materia. — Omnes Orientales, exceptis Armenis et Maronitis,
panem fermentatum adhibent (1).
Speciatim quoad Coptos, haec animadvertenda:
1° Panis eucharisticus praeparari et coqui debet in loco sacro,
non autem in domibus laicorum, atque a persona quae sit servitio
ecclesiae addicta.
2° Hostiae figura debet esse rotunda, « cuius facies in duodecim
partes exigua cruce signatas sit distincta, atque in centro hostiae de­
cima tertia pars habeatur, ceteris maior, atque quatuor minores partes
continens » (2).
3° In sollemnioribus festis hostia debet esse mediocriter crassa.
Pro Missa quotidiana adhibetur hostia tenuior. «Panis crassior, qui
festis sollemnioribus inservit, hodiernus sit necesse est, secundum
antiquam regulam. Panis vero tenuior, qui in Missa quotidiana offe­
ratur, potest non hodiernus esse » (3).
(1) Cfr. Cappello, his Ecclesiae latinae cum iure Ecclesiae orientalis comparatum, p. 10.
(2) Synodus Alex. Copt. an. 1898. sect. II, part. I, IV.
(3) Synodus Alex. Copt., I· c., VIII,

4»

•·

744

APPENDIX - ARTICULUS IU

794. Quoad Syros haec in specie attendenda:
1° Forma hostiae debet esse « rotunda, cuius facies in duodecim
partes sit distincta et in unaquaque ex his exigua crux exstet. Nec
admodum tenuis sit hostia, sed mediocriter crassa, iuxta consuetudi­
nem. In feria autem V Paschatis habeat hostia formam agni iuxta
veterem consuetudinem, cuius rei convenientia et insignis symbolismus
neminem latet » (4).
2° « Aedituus qui hostias praeparat, sit e coetu clericali, si fieri
potest; eas coquere debet in loco ecclesiae designato, aut in cella Epi­
scopi vel parochi, non in domibus laicorum. Decet interim recitare
psalmos vel alia cantica. Mulier non coquat hostias; nec licet sacerdoti
hostias consecrare a personis non catholicis coctas » (5).
3° Hostiae singulis diebus conficiendae sunt. Permittitur tamen
ut in ecclesiis quae non habent aedituum proprium, Missa celebretur
cum hostiis coctis a duobus vel tribus diebus.
795. Ad Ruthenos quod attinet, pauca adnotasse sufficiet:
1° Panis triticeus fermentatus et vinum de vite adhibenda sunt
« sub poenis suspensionis a divinis, amotionis a beneficio, aliisque ar­
bitrio Episcopi infligendis » (6). Agitur de poenis ferendae sententiae.
2° Panis eucharisticus conficiendus est in loco sacro aut in aedi­
bus sacerdotis, non vero in domibus laicorum. Id potius de consilio,
quam de praecepto accipiendum.

796. Quoad ceteros Orientales, non habentur de hac re peculiaria
praescripta. At generatim quae diximus de Coptis, Syris etc., illis
quoque applicantur.
797. Forma. — Praeter formam substantialem, quae exprimitur
per verba Christi Domini, quaeque, ut patet, una est pro tota et uni­
versa Ecclesia, omnes ritus orientales continent invocationem Spiritu#
Sancti.
In Synodo Ruthenorum Galliciae an. 1891 haec leguntur: «Illud
praesertim inculcandum censemus, ut omnes sacerdotes teneant firmiterque credant verba consecratoria huius sacramenti non esse alia,
quam ipsa et sola verba dominica: Hoc est corpus meum, et Hic est
sanguis meus... non autem verba invocatoria Spiritus Sancti, quemad(4) Synodus Sciarfensls Syrorum an. 1888, cap. V, art. 4, § 4.
(6) Synodus Sciarfensls, l. c.
(6) Synodus provincialis Ruthenorum an. 1720, Ut. III, § 3.

DE UOMJMLUIMIOKE

(40

modum in pluribus catechismis et subinde etiam in notis missalium
schismaticorum recentioribus contra antiquam Ecclesiae graecae fidem
ab imperitis quibusdam affirmari comperimus » (7).

Articulus IV.

De Communione.
798. Communio sub utraque specie. — 1. In disciplina Orienta­
lium usus viget sacrae Communionis sub utraque specie. Excipiendi
sunt Maronitae, Malabarici et Copti Aethiopici, qui morem latinum
sequuntur.
«Apud Armenos catholicos iamdudum invaluit consuetudo com­
municandi et populum et clerum sub una specie, ab eadem haudquaquam recedendum esse apertissime declaramus » (1).
2. Diversa autem ratione Eucharistia ministratur. Generatim lo­
quendo, aut hostia sanguine dominico intincta in os communicantis
immittitur, aut species panis in calicem immissa cochleari educitur et
communicanti in manus vel os traditur, aut demum calix porrigitur,
ut haustum sanguinem ex ipso communicans sumat.
3. Alicubi diverso modo communicant laici, clerici ac religiosi.
V. gr. apud Syros haec est disciplina: «In partibus autem orientalibus
nostrae nationis mos fuit ut sacerdos tempore fractionis singulas sacri
corporis particulas in calice intingeret, et postea tempore Communionis
eas petentibus porrigeret. Haec ultima consuetudo a multo tempore
in nostra Ecclesia invaluit, cum quadam tamen differentia, quatenus
sacerdos tempore fractionis non amplius intingit singulas sacrae ho­
stiae particulas in calice, sed unam tantum intingit et ea obsignat
ceteras sacramenti particulas quae in patena sunt, quin eas ab invicem
separet usque ad tempus Communionis.
« Igitur haec Synodus hanc consuetudinem confirmat et observari
iubet, ita ut illicitum sit sacerdotibus omnibus porrigere sive laicis
sive cantoribus et lectoribus Communionem petentibus, nisi particulas
SS.mi Corporis pretiosissimo sanguine obsignatas, ut supra. Presbyter
autem, diaconus, hypodiaconus et monachus cochleari Communionem
accipiunt in corpore et sanguine simul. Presbyter non potest in alterius
(7) Tit. II, cap. 3; Synodus Sciarfensls Syrorum, l. c., n. 3.
(1) .icta ct decreta Concilii nalionalis Armenorum, an. 1911, n. 427.

746

APPENDIX - AETIOULUS IV

sacerdotis Missa Sanctissimum Sacramentum manu sua accipere, sed
porrectum a sacerdote qui dicit Missam, sicut ceteri clerici. A fortiori
non licet diacono manu sua Communionem sibi sumere, nec dare pre­
sbytero vel eo maiori. Episcopus autem in Missa alius sacerdotis manu
sua sumit sacram Eucharistiam » (2).
4. Apud Coptos Aegypti iste modus servatur: «Sacerdotibus non
celebrantibus, corpus Domini primo, deinde calix a celebrante succes­
sive praebentur. Sacerdotes ita communicantes saltem alba et stola
induti esse debent. Dominus Patriarcha, ad Communionem accedens,
in Alissa ab aliquo sacerdote celebrata, post hostiae fractionem altare
ascendit et recitata oratione absolutionis et fidei professione quae in
liturgia reperiuntur, seipsum communicat, deinde ex sanctuario egre­
ditur ut sacerdos populo Eucharistiam ministrare possit. Idem in simili
casu unusquisque Episcopus in sua dioecesi agere potest. Diaconis cele­
brans porrigit primo corpus, deinde sanguinem pretiosum ope cochlea­
ris. Minoribus ministris, subdiaconis scii, et lectoribus, necnon et laicis
in Missa communicantibus porrigitur a celebrante particula sancti cor­
poris pretioso sanguine intincta modo in liturgia praescripto »> (3).
5. Rutheni hunc morem sequuntur: «Ante Missam (celebrans)
exquirat de communicantium numero, et servata proportione immittat
necessariam vini quantitatem. Quod si quandoque contingat ut ex ino­
pinato extraordinarius numerus communicantium accedat ad sacram
Synaxim, tunc distribuat sanctam Communionem cum ea quantitate
vini consecrati quam hic et nunc habet in calice; in casu autem quo
exhaustae fuerint particulae Communionis in calice consecrato et su­
perfuerint adhuc communicantes, tunc tantum potest distribuere eis
sanctam Communionem per modum infirmorum, scii, assumendo parti­
culas consecratas de pyxide et porrigendo easdem accedentibus; qui
postremus ritus etiam servari poterit in iis casibus, in quibus commu­
nicantes non habent opportunitatem assistendi Missae...
« Denique, porrecta communicanti particula sacra, abstergat labia
eius purificatorio vel ipse, vel diaconus si adfuerit, non autem sinat ut
communicans ipse, accepto propria manu purificatorio, abstergat sibi
labia; haec vero abstergenda sunt omnino a sacerdote vél diacono, ne
forte communicans ipse manu sua vel sudariolo suo abstergat sibi
labia » (4).
6. Orientales sacram Communionem stantes recipiunt. Alicubi,
(2) Synodus Sciarfensis Syrorum an. 1888, cap. V, ari. 4, § 6.
(3) Synodus Alex. Copt. an. 1898, sect. II, part. I, § 7, η. 3.
(4) Acta et decreta Synodi provincialis Ruthenorum Galliciac an. 1891. tit. Il, cap. 3.

747

DE COMMUNIONE

v. g. apud Syros, Episcopi et monachi, quoties ad Communionem ac­
cedunt, caput cucullo tectum habere debent (5).
7. Infirmis et generatim iis qui extra Missam communicant, Eucha­
ristia hodie apud plerosque Orientales ministrari solet sub una tantum
specie. Unde Synodus Alex. Copi. (I. c.) ait: « Extra Missam Communio
datur sub sola specie panis. Quae vigens disciplina antiquae consuetu­
dini Ecclesiae nostrae conformis exsistit; nam ut testatur S. Basilius...
Pariter sub sola specie panis infirmis ministratam fuisse Communionem
in nostra Ecclesia ab antiquissimis temporibus testis est S. Dionysius,
patriarcha noster saeculo tertio ».
799. Subiectum et obligatio Communionis. — 1. Administratio
Eucharistiae, sub una vel utraque specie, infantibus statim post Ba­
ptismum et puerulis in Missa, ad nostra usque tempora viguit; immo
alicubi adhuc viget.
2. Usus iste penitus cessavit apud Maronitae, Syros, Coptos Aegy­
ptios, Malabaricos, Rumenos et fere etiam penes Ruthenos (6). De iure
adhuc viget apud Graecos, exceptis Italo-Graecis (7); eorum enim Euchologia ministro Baptismi mandant, ut infantes baptizati et chris­
mate delibuti divinis quoque epulis reficiantur. Fatendum tamen,
huiusmodi morem non semper servari in eadem Ecclesia graeca.
3. Circa tempus quo incipit obligatio satisfaciendi praecepto Com­
munionis non datur discrimen inter fideles latinos et orientales, cum
agatur de praecepto divino-ecclesiastico. Proinde Orientalibus appli­
catur omnia quae de hac re exposita sunt (n. 420 ss.).
4. Lex ieiunii naturalis eadem ratione viget ac in Ecclesia latina.
Unde huc spectant quae suo loco diximus (n. 457 ss.). Quaeri potest, an
dispositio favorabilis, de qua in can. 33, § 1, et alia, de qua in can. 858,
§ 2, respiciunt etiam Orientales necne. Indubitanter tenemus utramque
illos respicere: nec obstat praescriptum can. 1.
5. Praeceptum Communionis paschalis tenet quoque Orientales,
ut palam est. Tempus generatim decurrit a dominica Palmarum ad
dominicam in Albis, uti apud Latinos. Alicubi tamen, v. g. penes
Coptos Aegyptios (8), protrahitur usque ad Pentecosten.
Synodus Montis Libani an. 1736 pro Maronitis statuit: «Singulis
annis post octavam Paschatis curabit parochus tam librum status
(5) Cfr. Synod. Selarfens. Syrùr. an. 1S8S, cap. V, art. 5, $ 5, η. 4.
((i) Cfr. Synod. Syror.. cap. V, art. 4, § 5; Synod. Maronit.. part. II. cap. II. n. 13;
Synod. Copt. Aegypt., sect·. II, cap. 3. part. I. art. 6; Synod. Ruth., art. 3. § 3; Cone, prlmuin prov. Alba lullensc ct Foganwiense, tit. V. cap. 4.
(7) Benod. XIV, Const. · Etsi pastoralis*, 26 maii 1742, § 2, n. 7.
(8) Synod. Alox. Copt., sect. II, cap. 3, part. 1, art. 6.

IS — Cappello, Dc Sacramentis, I.

_ç

748

APPENDIX - ARTICULUS V

animarum, quam schedulas communicantium Episcopo tradere, a quo
in archivo suae ecclesiae conserventur. Qui id neglexerit, graviter ab
eodem Episcopo mulctetur » (9).
6. Quoad Armenos haec speciatim attendantur:
1° Pueri, qui nondum rationis usum adepti sunt, « neque ea
esse dignoscuntur mente atque aetate, ut sciant quid agant, ad eucharisticam mensam non sunt admittendi » (10).
2° Quisque accedere debet ad sacram mensam ieiunus, «ita ut
a dimidia nocte usque ad illud temporis punctum, quo sacram Eu­
charistiam accipit, nihil omnino comederit aut biberit ».
3° Eucharistia palam ac « debito venerationis officio et sollemni
apparatu deducatur, dum ad infirmos defertur ».
4° Tempus paschale, quo fideles adulti tenentur sacram Com­
munionem sumere, incipit a dominica Palmarum et extenditur usque
ad dominicam in albis. Episcopi iusta de causa possunt « differre de­
terminatum hoc temporis intervallum usque festum Sanctissimae Tri­
nitatis, aut anticipare tempus Quadragesimae ».
5° « Vehementer autem ipsi fideles monendi sunt, ut pro lauda­
bili consuetudine in Ecclesia nostra recepta quinque solemnioribus
anni festivitatibus, quae Daghavar nuncupantur, ad sacram synaxim
devote accedant » (11).

Articulus V.

De custodia et cultu sanctissimae Eucharistiae.
800. Asservatio. — 1. Consuetudo asservandi Eucharistiam etiam
apud Orientales viget et profecto vigere debet, ipsa natura huius augu­
stissimi sacramenti perspecta.
2. Generatim asservatur in ecclesia paroeciali et cathedrali, et in
ecclesiis monasteriorum. Alicubi, v. g. apud Coptos, Aegyptios et Syros,
conservari potest « in domo episcopali, modo ibi oratorium exstet in
quo sacramentum cum debita reverentia repositum sit » (1).
3. Sanctissima Eucharistia sub specie panis asservatur pro diver(9) Part. II, cap. 12, η. 20.
(10) Acta ct decreta, η. 422.
(11) Acta et decreta, nn. 410, 417, 419, 424.
(1) Synodus Alex. Copt., sect. II, pars I, n. 8; Synod. Syrornni, cap. V, art. 5, § 7; Synod.
Montis Libani an. 1736, part. II, cap. 12, n. 24.

DE CUSTODIA ET CULTU SANCTISSIMAE EUCHARLSTIAE

749

sitate Ecclesiarum, sanguine obsignati necne. Apud Maronitae, Malabaricos et Coptos, sub sola specie panis conservatur.
4. Eucharistia asservanda est in pyxide decenti, velo cooperta,
in tabernaculo mundo, bene clauso, super corporale reposita. Pyxis de­
bet esse aurea vel argentea aut ex alia decenti materia, intus deaurata.
5. Coram SS.mo Sacramento diu noctuque una saltem lampas
collucere debet, nutrienda regulariter oleo olivarum. Patriarcha et Epi­
scopi permittere valent, iusta et gravi de causa, ut ex aliis oleis nu­
triatur.

801. Expositio SS. Sacramenti. — 1. Hodie plerique Orientales
expositionem SS. Sacramenti peragere et cum eo benedictionem po­
pulo impertire solent.
Synodus Syrorum (l. c.) haec ad rem tradit: «Inter cetera quae a
nostris maioribus Ecclesiam Romanam sequentibus, in Ecclesiam no­
stram, ad honorandum Sanctissimum Sacramentum introducta sunt,
est ritus benedictionis per illud dandae. Hanc laudabilem devotionem
in nostra Ecclesia in perpetuum confirmamus ac stabilimus, praeci­
pientes ut in eadem ritus benedictionis SS.mi Sacramenti iuxta for­
mam in ritu latino statutam perficiatur ».
Item Synodus Alex. Copt. decernit: « Sanctus et laudabilis est ritus
qui in Ecclesia Romana ortum habuit et ad nostram Alexandrinam
Ecclesiam pervenit, dandi populo christiano benedictionem per San­
ctissimum Sacramentum. Ipsum ut maxime idoneum ad honorandum
Christum nobiscum conversantem et ad promovendam fidelium pieta­
tem, approbamus, atque retinendum decernimus, praecipientes ut de­
bita sollemnitate semper perficiatur » (Z. c.).
2. Ubi viget huiusmodi laudabilis consuetudo, expositio SS. Sa­
cramenti cum benedictione generatim fit secundum formam in Ec­
clesia latina adhibitam.

802. Abusus eliminandi. — 1. Apud Graecos fere omnes mos qui­
dam invaluerat improbandus. De eo Synodus Ruthenorum an. 1720
ait: «Usum, si quibus in locis adhuc viget, consecrandi maiorem ho­
stiam feria quinta Coenae Domini, eamque sanguine dominico imbuendi
et conservandi per totum annum, ut indo distribuatur pro infirmis,
Sancta Synodus gravissimis rationibus mota, sublatum omnino esse
voluit » (2).
(2) Tit. m, § 3.

750

APPENDIX - ARTICULUS VI

2. Alius quoque abusus memoratur a Benedicto XIV, Const.
« Etsi pastoralis », 26 maii 1742, § 6, ab eoque auferendus edicitur:
« Tollatur abusus tundendi, vel etiam miscendi sacro oleo, ac iterum
coquendi vel alias exsiccandi species sacramenti Eucharistiae feria
quinta Coenae Domini, ut deinde illud asservent ».
803. Renovatio sacrarum specierum. — 1. Benedictus XIV, Const.
«Etsi pastoralis», § 6, statuit: «Sanctissimum Eucharistiae sacramen­
tum, quod pro infirmis asservatur, singulis octo diebus aut saltem
quindecim renovetur ». Etiam Synodus Ruthenorum (Z. c.) iubet species
panis renovandas esse « singulis octo diebus aut saltem quindecim ».
2. Concilium primum prov. Alba Iuliense et Fogarasiense an. 1872
haec mandat: « Parochi omni diligentia attendant, saepius eam (Eucha­
ristiam) inspiciendo, et pro opportunitate renovando, consumptis intra
Missarum sollemnia prioribus speciebus, ne forte corrumpantur » (3).
3. Synodus Sciar/ensis Syror. an. 1888 rigorosius praecipit: «Opor­
tet ut hostia quae conservatur, quotidie mutetur, ne species panis
exsiccentur, difficilisque evadat esus corporis sacrosancti, utque cum
debita reverentia sumatur. Saltem non licet hanc mutationem differre
plus quam tres dies » (4).
4. « Consecratae hostiae, quae intus tabernaculum in pyxide asser­
vantur, bis saltem in mense mutari et renovari debent ex hostiis recens
confectis... Item bis in mense renovetur hostia sacra, quae servari solet
ad eam exponendam fidelibus sive in forma benedictionis, sive in
forma quadraginta horarum » (5).

Articulus VI.

De Missae sacrificio.
804. Concelebratio. — Ritum concelebrationis olim communis fuit
occidentali aeque ac orientali Ecclesiae (1). Sed iamdiu obsolevit in
Ecclesia latina, praeterquam in ordinatione sacerdotum et in Episcopo­
rum consecratione. In Ecclesia orientali, contra, frequenter usus adhuc
(3) Tit. V, cap. 4.
(4) Cap. V, art. 4, § 7.
(5) Acta ct decreta Concilii Armenorum, an. 1911, n. 413.

Cfr.
(l)

Bened. XIV, Const. < Allatae aunt

2« iul. 1755, § 38.

DE MISSAE SACRIFICIO

751

viget concelebrationis presbyterorum cum Episcopo aut cum alio sa­
cerdote qui primi litantis personam gerit.
805. Facultas ter vel bis in die Missam celebrandi. — 1. Facultas
qua latini presbyteri gaudent tres Missas celebrandi in festo Nativi­
tatis D. N. I. C. (2) et die commemorationis omnium fidelium defun­
ctorum presbyteris orientalibus nullatenus competit. S. C. de Prop.
Fide pro negotiis ritus orientalis interrogata num facultas a Bene­
dicto XV, Const. « Incruentum altaris », 10 aug. 1915 (cfr. n. 694),
facta latinis sacerdotibus tres Missas celebrandi die 2 novembris. esset
extendenda etiam ad presbyteros orientales, die 13 mart. 1916 re­
spondit negative (3).
2. Facultas binandi diebus dominicis aliisque festis de praecepto,
urgente necessitate, id est ob penuriam sacerdotum (cfr. can. 806;
n. 695), in iure orientali olim penitus ignorabatur. At recentius usus
invaluit etiam apud Orientales ut ex facultate Sedis Apostolicae bis
Sacrum fiat, gravi de causa.
Huc spectat Instructio S. C. pro Ecclesia Orientali, 1 febr. 1933,
« pro sacerdotibus byzantini ritus super liturgica binatione ». Inter alia,
statuitur: «Sacerdos pro secunda celebratione nullimode praesumat
stipem accipere, ne turpis quaestus suspicionem praebeat, sed eam
applicet vel pro populo, vel ad mentem Episcopi, vel suam. Fas esto
autem aliquam retributionem ex titulo extrinseco percipere » (n. 8) (1).

806. Locus celebrationis. — 1. In Ecclesia orientali generatim
antiquissima viget disciplina ut una tantum Missa singulis diebus in
eadem ecclesia et super idem altare celebretur (5).
Graeci, in commodum sacerdotum qui privatim litare cupiunt,
paraecclesiis utuntur. Quae paraecclesiac « nil aliud sunt, quam ora­
toria quaedam ecclesiae contigua, in quibus erectum adest altare, ubi
sacerdotes Missam celebrant, quam in ecclesia celebrare nequeunt, eo
quod ad altare in ea exstructum alius sacerdos iam celebraverit » (6).
2. Verum disciplina longe mitior hodie facta est. Nam alicubi, ex.
gr. apud Syros et Coptos, diebus dominicis et festis, immo aliis quoque
diebus plures Missae in eadem ecclesia et super idem altare celebrari
possunt.
(2) Bened. XIV, Const. « In superiore », 29 dec. 1755.
(3) A. J. S., VIII, p. 104 ss.
(4) Cfr. J. Λ. S., XXVI, p. 181 s.
(5) Bened. XIV, Const. « Demandatam », 24 dec. 1713; Const. « Allatae sunt », 26 lui.
1755; Bonn, Iterum Uluru,, lib. I, cap. 14, n. 1 ss.; Assomanus, Hibliotheca Orientalis. II,
p. 184; III. p. 248.
(6) Bened. XIV, Const. < Allatae sunt », 26 iul. 1755, § 39.

752

APPENDIX - ARTICULUS VI

3. Patriarchae et Episcopi permittere valent insta de causa ut
Sacrum fiat extra ecclesiam et oratorium, honesto ac decenti loco et
super aram lapideam ab Episcopo consecratam.
4. Graeci utuntur antimensiis, quae sat ampla sunt et cum corpo­
ralibus nostris fere congruunt. At magnum datur discrimen; corporalia
benedicuntur, antimensia consecrantur ab Episcopo in ipsa generatim
consecratione ecclesiae (7).
5. Apud Armenos Missa celebranda est in ecclesiis saltem benedi­
ctis vel in oratoriis ad cultum divinum dicatis. In oppidis autem, ubi
nulla ecclesia aut publicum sacellum exsistit, Missa, de licentia Ordi­
narii, potest celebrari in domo alicuius privati catholici. Altare, ubi
litatur, tegi debet tribus mappis, iisque mundissimis, quarum superior
prae ceteris tenuior sit ac pretiosior. Praeeminere debet inter cande­
labra imago Christi e cruce pendentis, quae talis sit et ita collocata,
ut a sacerdote litante et a populo conspici possit. Id ex disciplina
apud Armenos vigente (Acta et decreta, n. 437 ss.).
Eadem fere disciplina viget apud Malankarenses.

807. Te H pus celebrationis. — 1. Varium est pro varietate rituum.
V. gr. Synodus Syror. an. 1888 haec habet: «Praescriptum fuit Missam
non posse ordinarie incipi ante auroram, neque differri post meridiem;
quod et nos in nostra Ecclesia statuimus, praecipientes ut in omni loco
et tempore observetur. Attamen iuxta nostrum ritum excipitur Missa
conventualis vigiliae Nativitatis Domini et Sabbati Sancti, in quibus
ea celebratur ad vesperam; excipiuntur quoque festa Natalis Domini,
Epiphaniae et Dominicae Resurrectionis, in quibus Missa conventualis
celebratur ante auroram at diu post mediam noctem » (8).
Synodus Copt. an. 1898 statuit: «Praescribimus ut Missa ordinarie
non incipiatur ante auroram neque differatur post meridiem. Ab hac
regula sane excipiendus est casus quo necessitas exurgeret conficiendi
Eucharistiam pro viatico moribundi; excipiuntur pariter Missae Nati­
vitatis Domini, Epiphaniae et Resurrectionis, quae nocte inchoantur
et nocte possunt absolvi, ita tamen ut consecratio numquam ante
mediam noctem locum habeat » (9).
Praefata regula ne Missa ante auroram incipiatur nec post meri­
diem differatur, exceptis quibusdam diebus iuxta ritum uniuscuiusque
Ecclesiae; viget generatim apud omnes Orientales (10).
(7) Cfr. Goar, Euchologium Graecorum, p. 363 ss., 618 ss.
(8) Cap. V. tit. 5, 5 2.
(9) Sect. Π, part. 2, Η.
(10) Cfr. Synod. Montis Libani, part. II, cap. 13, n. 16.

DE MISSAE SACRIFICIO

753

2. In Ecclesia graeca, tota Quadragesima, praeter sabbatum et
dominicum diem, item feriam sextam hebdomadae maioris et festum
Annuntiationis B. Μ. V., non celebratur Missa, sed solum peragitur
liturgia Praesanctificatorum, uti Ecclesia latina celebrare solet feria
sexta hebdomadae maioris.
Apud Coptos Aegyptios Missa celebrari potest « quolibet anni
die, exceptis feriis maioris hebdomadis secunda, tertia, quarta et
sexta » (11).
Apud Ruthenos nulla Missa celebratur his diebus: «1. Feria sexta
ante Nativitatem et Epiphaniam Domini, si quando horae regiae ex
ipsa Vigilia festi transferendae sunt in eandem; 2. die veneris hebdo­
madae sanctae, nisi in ea occurrat festum Annuntiationis B. Μ. V.;
tunc enim celebranda est Missa S. loannis Chrysostomi una cum Ve­
speris; 3. licet iuxta typica feria 4 et 6 hebdomadae Caseae nulla Missa
praescribatur, neque perfecta neque Praesanctificatorum, hodie tamen
Synodus intactam relinquit consuetudinem nostram celebrandi iisdem
diebus Missam S. loannis Chrysostomi » (12).
Apud Maronita# Missa Praesanctificatorum celebratur tantum
feria VI hebdomadae maioris (13).
Synodus nationalis Graecorum Melchitarum an. 1835 (can. 3) haec
habet: «Haec nostra Synodus illud inculcat, quod non tantum Conci­
lium oecumenicum VI, Constantinopolitanum III, canone 52, statuit
de Missa Praesanctificatorum solum diebus omnibus ieiunii quadragesimalis, praeter sabbata et dies dominicos et festum Annuntiationis,
celebranda, sed etiam sanxit fel. rec. Papa Benedictus XIV in suis
constitutionibus a. 1743 et a. 1746 editis, quibus liturgiam S. loannis
iis diebus, quos diximus, omnino prohibuit, praecepitque, ut in illa
liturgia Praesanctificatorum servaretur... Itaque prohibendus, ne iis
diebus, quos supra indicavimus, usurpetur liturgia S. loannis Chryso­
stomi, praecepimusque ut iis diebus sola liturgia Praesanctificatorum
celebretur in omnibus ecclesiis nostrae nationis, praeter ecclesias pa­
gorum valde pauperum, in quibus non potest SS. Eucharistia decenter
conservari, si proprius Episcopus illis liturgiam sancti loannis per­
miserit ».
Ex eodem can. 3 licet pro Missa Praesanctificatorum accipere
stipendia, quae censentur tamquam « eleemosynae ad victum cleri­
corum ».
(11) Synod. Alox. Copt., sect. Il, art. 2, § 4.
(12) Synod, prov. Ruth. Galllciao an. 1891, lit. IV, cap. 1, n. 4.
(13) Synod. Montis Llbanl, part. II, cap. 13, n. 17.

754

APPENDIX - ARTICULUS VI

Quoad Armenos haec speciatim animadvertenda:
1° Missa celebrari nequit ante auroram vel post meridiem, exce­
pto pervigilio Nativitatis Domini et Paschatis.
2° Missa celebrari potest singulis diebus. At in feria sexta hebdo­
madae maioris nec Episcopis nec sacerdotibus licet Sacrum facere. In
Sabbato Sancto Missae privatae vetantur omnino.
3° Non viget concelebratio. Quare plures Missae in eadem ec­
clesia eodem die celebrari solent. Sed feria quinta in Coena Domini
et in Sabbato Sancto nonnisi una, et quidem sollemnis, potest cele­
brari Missa (Acta et decreta, n. 439, 450).
808. Ritus et caeremoniae Missae. — 1. Etiam in disciplina orien­
tali vino, quod pro Missae sacrificio adhibetur, modicissima aqua
admiscenda est.
2. Graeci, paulo ante Communionem, aquam fervidam in calicem
immittunt. Qui usus tamen nec semper nec ubique servari solet.
3. Inter varias Missae caeremonias memoratu dignae sunt statio,
adoratio et capitis detectio.
4. Circa rationem standi, haec generatim animadvertenda:
1° Sacerdos, diaconus et alii clerici qui sacrificio eucharistico
obeundo operam praestant, debent semper stare per totum tempus
Missae. In Missa quidem conventual! possunt sedere tempore quo
lectiones leguntur, at non in sanctuario, sed in abside.
2° Episcopus in Missa privata debet sedere, ex. gr. apud Sy­
ros (14); apud alios Orientales, potest sedere. Qua de re attendantur
oportet liturgica praescripta.
In Missa pontificali Episcopus sedet in throno temporibus in
Missali statutis.
3° Laici, qui Missae assistunt, debent erecti stare saltem cum
legitur Evangelium et cum thurificantur, nec non tempore quod currit
ab introitu ad finem invocationis Spiritus Sancti, et ab elevatione
usque ad expositionem mysteriorum.
5. Adoratio perficitur « per profundam capitis inclinationem et
dorsi veram inclinationem », non per genuflexionem ad terram sive
unius genus sive utriusque.
6. De capitis detectione haec speciatim:
1° Fideles universi nudo capite Missae assistere tenentur, quoties
(14) Synod. Sclarfcnnie, L c.,

5.

DE MISSAE SACRIFICIO

755

standum est. Mulieres vero, iubente Apostolo (15), velum habere de­
bent ad reverentiam et decorem.
2° Presbyter, qui Missam celebrat·, debet habere caput detectum
a principio usque ad finem. Alicubi potest in capite deferre pileolum
laneum nigrum, quem tamen deponere debet cum legitur Evangelium
et cum incipit recitare secreta iliumque resumere nequit ante finem
ablutionis.
3° Diaconi et clerici Missae ministrantes caput detectum a
principio usque ad finem habere debent.
4° Episcopi et monachi Sacrum faciunt capite cucullo te­
cto (16).
809. Applicatio Missae pro populo. — Disciplina quae viget in
Ecclesia Latina (cfr. n. 608 ss.) diversa est ab ea quae in Ecclesia
Orientali exsistit.
Haec dubia proposita fuere S. Congregationi de Prop. Fide:
«1° Se 1’obbligo di applicare la Messa pro populo che secondo il
diritto della Chiesa Occidentale viene imposto ai Vesco vi e ai parroci,
abbia ugualmente luogo per le stesse persone di rito orientale. Qua­
tenus affirmative:
« 2° In quanto alia detenninazione dei giorni se debbano osservarsi le leggi e consuetudini ragionevoli che trovinsi in vigore in alcune
diocesi dei detto rito.
« 3° In mancanza di simili leggi o consuetudini, se tale determinazione debba farsi a norma ed in tutta Ia estensione delle leggi oc­
cidentali.
« 4° Se per gravi ragioni e circostanze possa farsi luogo a qualche
riduzione dei giorni fissati dalle leggi occidentali, ed anche ad una to­
tale dispensa, coll’obbligo perô di p regare pel popolo in quelle Messe
stesse che dovrebbero applicarsi per esso ».
S. Congregatio, die 23 martii 1863 reposuit: «Ad 1 et 2. Affirma­
tive. Ad 3. Negative. Ad 4. Provisum in tertio, et ad mentem. La
mente è che all’opportunità si faccia sentire ai Vescovi della Chiesa
Orientale 1’obbligo che anche in essa incombe ai pastori di anime di
applicare qualche volta la Messa pel popolo, e per ciô che concerne la
determi nazi one dei giorni si esponga loro la disciplina della Chiesa
Occidentale onde ne abbiano lume per vedere fino a qual punto
potrebbe essa convenire alie loro diocesi, e per proporre in ogni
(15) I Cor., XI, 0 at 10.
(16) Synod. Sciarfens. Syror., I. c., § 5.

756

APPENDIX - ARTICULUS VI

caso alla S. Sede quel temperamenti die fossero per credere necessari » (17).
Id melius declarat eadem S. C. in litteris encyclicis datis die 8 nov.
1882 ad Delegatos Apostolicos pro Oriente: «La Santità di N. S.
Leone XIII emanava la Costituzione In Suprema dei 10 giugno corrente anno, riguardante l’obbligo di tutti i Vescovi di applicare la Messa
pro populo ne’ giorni festivi... Ella non ignora che, secondo la decretale
d’Innocenzo III nel Concilio Lateranense IV Licet Graecos, e secondo
la spicgazione datane in una Congregazione di teologi tenuta nel 1731
innanzi al Cardinal Pantili, la miglior parte de’ dottori, non escluso lo
stesso Lambertini (Benedetto XIV), o di sentiment© che nelle Costituzioni Apostoliche non si intendano compresi gli Orientali se non nei tre
casi seguenti: 1° nei punti di fede e dottrina cattolica; 2° dove la ma­
teria stessa dimostra la comprensione, in quanto non è una legge soltanto ecclesiastica, ma una dichiarazione della legge divina e naturale;
3° quando, benchè si tratti di ordinazioni disciplinari, gli Orientali vi
sono espressamente nominati. Questa dottrina di teologi e canonist!
non è stata finora sanzionata dalla S. Sede; è certo perb che gli Orien­
tali ab immemorabili ritengono qual sentenza teoretica e pratica, di
non essere compresi nelle Costituzioni disciplinari, se non nel modo
predetto, e che questa loro persuasione non fu mai condannata dalla
S. Sede. Posta questa teoria, è ben chiaro primieramente che tutti i
Vescovi anche orientali sono certamente compresi nella citata Costi­
tuzione del S. Padre In Suprema, in quanto che essa dichiara il gius
divino dell’obbligo della Messa pro populo, giacchè vi pastorali officii
sono assolutamente tenuti de iure divino i Vescovi di qualunque rito
ad applicarla. Laonde non e questo un punto di disciplina mutabile e
che possa essere, secondo i diversi riti, cambiato o abolito per qua(17) Collectanea S. C. de Prop. Fide, vol. I, n. 1238.
Latino: < 1° An obligatio applicandi Missam pro populo quae secundum ius Ecclesiae
Occidentalis imposita est parochis aliisque ecclesiasticis viris animarum curam obtinentibus,
locum similiter habeat pro iisdem personis de ritu orientali. Quatenus affirmative.
« 2° Circa determinationem dierum, an debeant observari leges ac consuetudines ratio­
nabiles quae forte vigeant in aliquibus dioecesibus dicti ritus.
« 3° In defectu harum legum et consuetudinum, an huiusmodi determinatio Heri debeat
ad normam et ex omni parte iuxta leges occidentales.
« 4° An ob graves causas et circumstantias fleri locus queat alicui reductioni dierum prae­
finitorum a legibus occidentalibus atque etiam totali dispensationi, cum obligatione tamen
orandi pro populo in illis ipsis Missis quae pro ipso applicandae forent ».
« Ad 1 et 2. Affirmative. Ad 3. Negative. Ad 4. Provisum In tertio, et ad mentem. Meus
est quod, data opportunitate, manifestetur Episcopis Ecclesiae Orientalis obligatio quae etiam
iu eadem Ecclesia incumbit animarum pastoribus applicandi aliquoties Missam pro populo,
et quod pertinet ad dierum determinationem, exponatur ipsis Ecclesiae Occidentalis disci­
plina ut lumen exinde sumant quo diludlcarc valeant usque dum eadem disciplina suis dioe­
cesibus convenire possit, itemque ut proponat quocumque casu S. Sedi temperamenta quae
magis necessaria censeantur ».

DE MISSAE SACRIFICIO

757

lunque contraria consuetudine, la quale non sarebbe altro che un abuso
erroneo se si tratti dcll’obbligo dei Vescovi in se di offrire il santo
sacrifizio pro populo, e non già se si tratti dei numero delle Messe che
debbono ofirirsi in ogni giorno festivo. Questo numero viene determi­
nato da una legge ecclesiastica, in applicazione della legge divina, e
quindi in ciô non è esclusa, secondo le diverse circostanze, ogni diver­
sity e dispensa » (18).
Ex his aperte colligitur, Orientales teneri quidem lege de Missa
pro populo applicanda, prout est divina, non vero prout est mere ec­
clesiastica; at mens S. Sedis est, ut disciplinam Ecclesiae occidentalis
et ipsi, quoad fieri potest, sequantur.
810. Quoad Ruthenos viget disciplina Ecclesiae Latinae, nimi­
rum Episcopi et parochi tenentur singulis diebus dominicis et festis
de praecepto, etiam suppressis, Missam pro populo applicare. Sane
Synodus provincialis Ruthenorum Galliciae an. 1891 haec statuit:
« Oportet omnes animarum pastores, imprimis Episcopos et dein
parochos proprie tales, nec non illos sacerdotes, qui administrationem
parochiarum retinent, applicare sacrificium Missae pro portione gregis
sibi commissi quolibet die dominico et festo de praecepto. Quoad autem
festa olim dc praecepto, modo autem abrogata, tenentur iidem pariter
applicare Missam pro populo, constat ex declaratione s. m. Pii PP. IX
in Encycl. “ Amantissimi Redemptoris ” diei 3 maii 1858.
« Quoad illos festos dies, qui ex feria transferuntur ad dominicam,
satis erit applicationem facere ipso die dominico, ut constat tum ex

i

(18) Collectanea S. C. dc Propao. Fide, vol. II, n. 1578. Latino: «Leo XIII edidit Const.
In suprema, 10 iunll decurrentis anni, circa obligationem Episcoporum applicandi Missam
pro populo diebus festis. Non ignoras quod iuxta decretalem Innocenti! Ill in Concilio La­
teranensi IV Licet Graecos, et iuxta explicationem datam in quadam theologorum congre­
gatione habita anno 1731 coram Card. Pamphylio, melior doctorum pars, non excepto ipso
Lambertlno (Benedicto XIV), censet in apostolicis Constitutionibus non comprehendi Orienta­
les, nisi in tribus sequentibus casibus: 1° in articulis fidei doctrinaeque catholicae; 2° quando
ipsa materia indicat comprehensionem, quatenus non est lex mere ecclesiastica, sed decla­
ratio logis divinae et naturalis; 3° quando, licet agatur de Constitutionibus disciplinaribus,
Orientales sunt expresso nominati. Haec theologorum et canonistarum doctrina non est huc
usque a S. Sede sancita; certum tamen est quod Orientales ab immemorabili retinent, tamquam
sententiam theorotlcam et practicam, se non esse comprehensos in Constitutionibus aposto­
licis, praeterquam in casibus praedictis, haneque eorum persuasionem numquam fuisse a
S. Sede damnatam. Hac theoria constituta, satis liquet imprimis omnee Episcopos etiam Orien­
tales esso comprehensos in cit. Constitutione S. Patris In suprema, quatenus per eam decla­
ratur ius divinum. Missam pro populo imponens, quandoquidem vi pastoralis Officii absoluto
tenentur do iure divino Episcopi cuiuscumque ritus ad eius applicationem. Quapropter non
agitur hic de capite disciplinae mutabilis quod iuxta diversos ritus possit sive variari sive
aboleri per quameumque contrariam consuetudinem, quae nihil aliud esset. nisi abusus erro­
neus, si agatur do Episcoporum obligatione in se oiTercndl sanctum sacrificium pro populo,
non autem dc numero Missarum offerendarum in diebus festis. Hic numerus determinatur
ab ecclesiastica lego in applicatione legis divinae, et idcirco hac in re non excluditur, iuxta
diversas circumstantias, omnis diversitas et dispensatio ».

758

APPENDIX - ARTICULUS VI

praedicta Encycl. Pii PP. IX, tum speciatim quoad nos ex induito
Suae Sanctitatis D. N. Leonis PP. XIII, dato in rescripto de die 26 ian.
1886 ad Archiep. Metrop. Buthenum Leopolien. Festa autem translata
de feria in dominicam, iuxta indultum supra laudatum, sunt sequen­
tia: ex mobilibus: 1° S. Ioann. Εν. 26 sept.; 2° eiusdem Sancti 8 maii;
3° Protectionis B. Μ. V. 1 oct. ; 4° S. Georgii Mart·. 23 april. ; 5° S. Eliae
proph. 20 iul.; 6° Decoll. S. Ioann. Bapt. 29 aug.
« Quoad cooperatores parochorum, isti proprie non tenentur ap­
plicare Missam pro populo... Excipiuntur tamen casus, cum parochi
absolute per se celebrare non valent, et cooperatores dati sunt pro
habituali vel diuturna eorum infirmitate vel impotentia, tunc pa­
rochos supplere tenentur ipsorum cooperatores » (19).

811. Stipendia Missarum. — 1. Eleemosyna Missae praefinitur vel
a Patriarcha vel a Metropolita vel ab Episcopo aut legitima consue­
tudine. Ita apud omnes Orientales. Ultra huiusmodi eleemosynam le­
gitima praefinitam nihil exigi aut peti potest.
2. Non licet sacerdoti una Missa satisfacere pluribus eleemosynis
acceptis sive intentionibus: quare tot celebrandae et applicandae sunt
Missae, quot stipendia data et acceptata fuerunt.
3. Nequit sacerdos celebrationem Missae ad longum tempus dif­
ferre, sine expresso consensu offerentis.
4. Nefas est sacerdoti sibi retinere partem eleemosynae, et re­
liquam partem alii sacerdoti praebere ut suo loco Missam applicet ad
intentionem dantis.
5. « In regionibus in quibus mos est ut plures fideles conferant
simul Missae eleemosynam, dantes singuli exiguam partem ea inten­
tione ut pro iis Missae celebrentur, quin numerum determinent, oportet
ut ecclesiarum rectores, consulto Episcopo, numerum Missarum deter­
minent quas sacerdotes pro illa eleemosyna celebrare debeant » (20).
6. Vetita omnino est quaelibet etiam species negotiationis vel
mercaturae circa Missarum eleemosynas.
7. «In Missa collectiva, quamvis quilibet concelebrantium suam
intentionem habere debeat et applicare, nihilominus applicationem
pro aliquo stipendio, speciatim sibi oblato, alia die in Missa parti­
culari faciat, eo quod, communiter loquendo, talis apparet esse in­
tentio dantis; secus vero, si dans in id consenserit. Pro Missa autem
Praesanctificatorum, cum ipsa non sit sacrificium perfectum, nulla
(19) Tit. IV, cap. 2.
(20) Synodus Sclarfensis Syror. an. 1888, cap. V, art. 5, § 10.

i

DE MISSAE SACEIFICIO

759

stipendia accipi possunt, sicut et nulla applicatio stricte talis in ea fiat.
Ea autem (piae occasione Missarum Praesanctificatorum sacerdoti
subinde offeruntur, intelligenda sunt data pro officio Parastaseos aut
Panacliidae celebrando post Missam Praesanctificatorum » (21).
8. Quoad stipendia ad instar manualium (cfr. n. 644) et fundata
seu quae ex fundationum reditibus percipiuntur, eadem fere disciplina
quae olim in Ecclesia latina et quae nunc, paucis additis aut immu­
tatis, continetur in Codice, viget apud Orientales (22).
9. « Non beet sacerdoti plus quam sexaginta Alissas a se cele­
brandas admittere, nisi Episcopus rationem plausibilem id permit­
tendi viderit » (23).
10. Sacerdotes iubentur libros habere, « in quibus accuratissime
adnotent acceptionem stipendiorum et obligationis susceptae persolutionem » (24).

812. Condonatio et reductio. — Quoad condonationem et redu­
ctionem onerum Missarum, Patriarchae et Episcopi orientales, absque
peculiari induito S. Sedis, nihil hodie agere possunt. Unde Synodus
Sciarfensis Syrorum haec habet: «Sciant Episcopi Sedem Apostolicam
eis sustulisse omnem facultatem quoad reductionem numeri Alissarum
ad quas aliquis ex sacerdotibus suis se obligaverit accipiendo earum
eleemosynas, sibique hoc omnino reservasse » (25).
2. Pro foro externo recurrendum ad S. C. pro Ecclesia orientali;
pro foro interno ad S. Poenitentiariam.
813. An ritus et mores Orientalium subsint mutationi. — 1. Plures
immutationes circa ritus et mores orientales inductae fuerunt tem­
poris decursu, ut ex hucusque dictis liquet. Porro quaenam vis atque
efficacia iuridice inest iisdem? Quaestio, ut quisque facile perspicit,
maximi momenti est.
2. Benedictus XIV (26) principium hoc sollemne statuit: « De ri­
tibus et moribus Ecclesiae graecae (27) illud in primis generatim sta­
tuendum decrevimus, nemini licuisse aut licere, quovis titulo et colore,
(21) Synod, prov. Ruth. Galliciae au. 1891, tit. IV, cap. 2.
(22) Cfr. Synod. Sclarfens. Syror., /. c., $ 10; Synod. Alex, ( opt., an. 1898, sect. 2.
part. 2, art. 5; Synod, prov. Huth. an. 1891, I. c.
(23) Synod. Sciarf. Syror., L c., § 10, n. 7; Synod. Alex. Copt., L c., n. 5.
(21) Synod, prov. Ruth. an. 1891, I. c., n. 9; Synod. Sciarf. Syror., I. c.; Synod. Alex.
Copt., I, c., n. 6.
(25) Loc. ct7., art. 5, n. 9.
(26) Const. 9 Allatae aunt », 26 iul. 1755, 5 16.
(27) Nomino Ecclesiae graecae intclUgit universam Ecclesiam orientalem (cfr. Const,
cit., § 3).

760

APPENDIX - ARTICULUS VI

et quacumque auctoritate aut dignitate, etiamsi patriarchal! aut epi­
scopali praefulgeat, quidquam innovare aut aliquid introducere, quod
integram exactamque observantiam imminuat ».
Igitur, ad singulas mutationes quod attinet, videndum an Sedis
Apostolicae approbatio accesserit necne. Si non constet de huiusmodi
approbatione, saltem implicita, necessario concludendum, immutatio­
nes circa ritus et mores orientales omni vi atque valore per se carere.

A. M. D. G.

SERIES ET ORDO

canonum expositorum

Can.
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»

— n.
309
— »
339
— »
466
731, §1 — »
731, § 2 — »
732, § 1 — »
732, § 2 — 0
— »
733
— »
734
— »
735
— 0
736
— »
737
— »
738
— »
739
— »
740
— »
741
742-743 — »
— »
744
— »
745
— 0
746
— 0
747
— »
748
---- 0
749
---- 0
750
---- »
751
---- »
752
---- 0
753
---- 0
754
---- 0
755
---- 0
756
---- »
757
--- »
758
.---- 0
759
---- 0
760
---- 0
761

606 ss.
613 ss.

613.
1 88.
62 88.
4 ss.
21 88.
386.
118, 191.
118.
81 ss.
109 ss.
136 ss.
136.
138.
137.
138 s.
148 ss.
140.
157 ss.
159.
160.
147.
142 ss.
148.
149, 153.
154.
156.
166.
169.
118, 167.
124.
170, 175.
175.
173.

Can.
»
*
»
»
♦

»
0
0

0

0
0

0
0

»
»
»
0

»
»
0
0

0
0
0

0
0
0
0
0

0
0
0
0

762-763 — n.
764-765 — »
766
— »
767
— »
768
— »
769
— »
771-772 — »
773-776 — »
777-778 — »
779
— »
780
— »
781
— »
782-783 — »
784
— ·
785
— »
786
— »
787
— »
788
— »
789
— »
790
— »
791
— *
792
— »
793-794 — »
795
— »
796
— »
797
— ·
798-799 — »
800
— »
801
— ·>
802
— »
803
— »
804
— »
805
— »
806
— »
807
— »

176.
177.
178.
177.
180.
179.
181.
182.
183.
184.
192.
191.
195 s.
199.
200.
202.
207.
202.
209.
215.
216.
209.
210.
211.
212.
213.
217.
218.
220.
292.
293.
699.
602 s.
693 ss
691.

SERIES ET ORDO CANONUM EXPOSITORUM

762

— n. 686.
Can. 808
»>
587.
809
»
>
692.
810
♦
»
687 s.
811
♦
♦
704.
812
»
»
702.
♦
813
»
248.
•
814
»
250 ss.
»
815
»
816
261.
»
)>
•
817
245.
»
d
761 ss.
818
»
819
762.
»
»
820
734.
»
821
741 ss.
♦
»
822
705 ss.
»
»
823
713 ss.
♦
♦
824
633 ss.
*
»
825
571.
»
826
J>
644.
»
»
827
654.
»
828
640.
»
829
»
653.
»
830
646.
»
831
645.
»
832
»
650.
»
»
833
656.
1)
»
834
657.
Λ
»>
835
662.
»
>
836
657.
>
837
»
644.
|>
838
l>
668.
»
839
»
669.
»
840
»
667.
»
841
«
673.
$
842
»
674.
843-844
675.
»
845
»
297, 303.
»
846
♦
299.
847
»
390.
»
848
»>
300.
>
849
0
390 ss.
■ ■

■■

■■

■■ ■ —

■ "

'■ —

1

■ ■

—■ ■

■

1 ■

■

■

■

——·

■ ■

1■

■

>

■ ■i ■

-

■

w

»■

■

■■

■™

■

— " ■■

■M

■

■■

■

■- ■

■

■—

■

■■ ■

■■

■■

-

■

■ ■

■1

■

■

■■

■■

—·

■■i

■

—

1 ■

—

■

1 Can. 850
— n. 303.
»
851
»
386.
»
852
»
385.
0
853
>
398.
1>
854
»
410, 499 ss.
»
855
»
76, 443.
i>
856-857
»
438.
l>
858
»
457 ss.
1>
859
»
424 ss.
»
860
»
504.
»
861
d
428.
»
862
>
430.
»
863
»
507.
864
»
»
432 ss.
1>
865
»
435.
»
866
»
494.
»
867
)>
366 ss.
»
868
»
376.
»
869
»
374.
» 1005
»
431.
»
1144
»
84.
»
1145
»
86.
»
1146
»
87.
» 1147
»
89.
» 1148
»
104.
» 1149
»
105.
»
»
1150
106.
>>
1151-1152— » 93.
♦
>>
1265
310 88.
»
»
1266
319.
»
»
1267
318.
» 1268
»
324 ss.
»
»
1269
329 ss.
»
1270
336.
»
»
1271
339.
»
»
1272
340 ss.
»
»
507 ss.
1273
»
»
346 s.
1274
«
»
1275
347.
»
» 1507
81.
1 » 1544
»
676 ss.
——

—

1

—

1 ■

—·

■ ■

• » -1

*■

■

—

■■

— ■ M—

—■

1

—

■

■■

■

—

■■

■

■

■

■■

■■

■

■■ ■

■

■■

»

■■

■

W 1» ■

■■

■

■ ■

■

■

■

·— —

—

■

■■ ■

■

—■ ■

■■

II

■

" —

■

■

INDEX RERUM
ordine alphabetico digestus
Numerus arabicus numerum marginalem indicat.

A
Abbas: quoad Confirmationem, 196;
quoad Baptismum, 136; quoad
Eucharistiam ministrandam, 298;
quoad asservationem SS. Sacra­
menti, 320; quoad Missam pro po­
pulo, 608; quoad Missarum eleemo­
synam, 645; quoad facultatem binandi, 695; quoad privilegium al­
taris portatilis, 718; quoad altare
privilegiatum, 719 ss.
Ablutio: in Baptismo, 120 ss.; si
contingat hostiam consecratam in
terram dilabi, 397; ante et post
Missam, 766; digitorum post puri­
ficationem calicis, 766; sacrae su­
pellectilis, 754.
Abruptio Missae, 772.
Accidentia, vide Species.
Acetum: num sit materia valida, 257;
quid de vino acescente, 257.
Actus coniugalis: utrum impediat
sacram communionem, 493.
Administrator apostolicus: quoad
Eucharistiam ministrandam, 298;
quoad SS. Sacramenti asservatio­
nem, 320; quoad Missam pro po­
pulo, 608; quoad facultatem binandi, 695; quoad altare portatile, 718.
19 — Cappello. De Sacramentis, I.

Adnotatio: Baptismi, 183; Confirma­
tionis, 217; Missarum, 667.
Aedificatio, vide Ecclesia et Ora­
torium.
Aegroti: num possint extra mortis
periculum sacram communionem
suscipere non ieiuni, 468.
Aesopiiagus: an communicare valeat
qui habet aesophagum artificia­
lem, 359.
Aetas: quoad Baptismum adulto­
rum, 148; quoad Confirmationem,
202; quoad primam communionem,
401, 415 ss., 423, 424.
Alapa: in ritu Confirmationis, 209.
Alba: eius materia et color, 757;
benedictio, 89.
Alcohol: num vino admisceri possit,
273.
Altare: quoad asservationem SS. Sa­
cramenti, 324 ss.; quoad com­
munionem ministrandam, 387, 7 ;
quoad Missae celebrationem, 714 ss.;
privilegium altaris portatilis, 718;
altare privilegiatum, 719 ss.; alte­
rius ritus, 720; papale, 720, 2;
gregorianum, 721; ornatus altaris,
723 ss.
Ambrosianus ritus: quoad tempus
celebrationis Missarum, 740.
Amentes: quoad communionem reci­
piendam, 402 s.

764

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

Amictus: eius materia et varia adiuncta, 756; benedictio, vide Para­
menia sacra.
Ampullae: in Missae celebratione,
730.
Annulus: num communicans oscu­
lari debeat annulum Episcopi, 498;
num deferri possit a sacerdote
Missam celebrante, 688.
Annuntiatio B. Μ. V.: Missa, 616 s.
Antimensia: eorum usus, 720.
Antipendium: vide Pallium altaris.
Applicatio: quomodo materia et
forma applicari debeant, 15.
Applicatio Missae: quid sit, 572;
conditiones requisitae, 573 ss. ; ap­
plicatio sub conditione, 580; error
circa applicationem, 581; plures in­
tentiones, 582; cuinam obveniat fru­
ctus si Missa nulli applicetur aut
incapaci, 584; quomodo sit deter­
minanda applicatio, quando stipen­
dia a multis ignotis dantur vel ex
pluribus parvis eleemosynis sint
conflata, 585; an utilius sit Mis­
sam audire, quam dicendam sibique applicandam curare, 599; an et
quomodo sacerdos peccare queat
circa Missae applicationem, 600.
Vide Celebratio Missarum, Eleemo­
syna Missae, Missa pro populo,
Orientales.
Aqua : num vino admisceri possit, 271 ;
admiscenda vino in Missae celebra­
tione, 275 ss. Vide Lotio.
Armeni: Baptismus, 782; Confirma­
tio, 789; Eucharistia, 793; com­
munio, 798; praeceptum paschale,
796, 6; asservatio Eucharistiae, 800;
Missa, 804 ss.
Aromata: num vino consecrando ad­
misceri possint, 271.
Artificialis modus: quoad Commu­
nionem, 359.
Asservatio, vide Custodia Eucha­
ristiae.
Assistentia: quoad Missam, 544 s.;
instructio S. C. Concilii de assi­
stentia Missae ex parte fidelium,
565; num utilior sit assistentia sine

applicatione, quam applicatio sine
assistentia, 599. Vide Presbyter as­
sistens.
Attentio: in sacramentis conficiendis
et administrandis, 51 ; in sacramen­
torum receptione, 69; in Missa ce­
lebranda, 769.
Aurora: quoad Missam celebrandam,
741 ss.
Azymus panis: non est essentialis
sacrificio eucharistico, 259; utrum
sacerdos latinus in locis graecorura
possit celebrare in fermentato, et
graecus in locis latinorum in azy­
mo, 261.
B

Baptismus: quid sit, 109; triplex
Baptismus, 110; necessitas, 112;
effectus, 114 s.; materia remota,
117 ss.; materia proxima, 120 ss.;
forma, 126 ss.; minister ordina­
rius, 136; minister extraordinarius,
137; ordo servandus inter varios
ministros, 139; subiectura Baptismi,
140; infantes infidelium, 142 ss.;
infantes haereticorum, 146; infan­
tes expositi et inventi, 147; adulti,
148 ss.; an et quando amentes, fu­
riosi, phrenetici etc. sint bapti­
zandi, 156; infans in utero matris,
157; fetus abortivi, monstra et
ostenta, 159; iteratio Baptismi,
163 ss.; ritus et caeremoniae Bapti­
smi, 166 ss.; interrogationes, 172;
nomen, 173 s.; caeremoniae sup­
plendae, 175; patrini, 176 ss.; co­
gnatio spiritualis, 180; tempus, 181;
locus, 182; adnotatio Baptismi, 183;
probatio Baptismi, 184; testimo­
nium Baptismi, 185; mutatio fa­
cienda in libro baptizatorum, 197.
Beati: num capaces sint applicatio­
nis Missae, 588.
Benedictio: minister, 87; quid et
quotuplex, 91 s.; ritus, 104; subiectum, 105; quomodo tractandae res
benedictae, 108; benedictio taber­

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

765

tione sacerdotii, 602 ss.; ratione
officii, 606 ss.; ratione stipendii, 631
ss. ; ratione beneficii, 663 ss.; ra­
tione obedientiae, 665; ratione pro­
missionis et voti, 666.
Censura: in ministro requiritur im­
munitas a censura ut sacramenta
conficere et ministrare valeat, 45;
an et quando liceat sacramenta
petere vel accipere a ministro censurato, 78 e.; in subiecto sacra­
mentorum requiritur immunitas a
censura, 57 ss., 443; sacerdotes
excommunicati, suspensi et inter­
dicti quoad celebrationem Missae,
547 ss.; num et quanam ratione
Missa applicari possit pro excom­
municatis, 592.
Certitudo: num in sacramentis con­
ficiendis et administrandis requi­
ratur certitudo de valore materiae
et formae, 18.
Chaldaei: Baptismus, 783; Confir­
matio, 791; Eucharistia, 793; com­
munio, 798; communio paschalis,
799, 3; Missa, 804 ss.
Character sacramentalis : quid sit,
C
quibus sacramentis imprimatur,
quid efficiat, 5.
Caeremoniale : vide Ritus.
Chrisma: quid sit, 191 s.
Caligae: in Missa adhibendae, 687.
Calix: calix tempore consecrationis Ciborium: vide Pyxis.
debet esse super altari, in corpo­ Cingulum: eius materia et color, 809;
num benedicendum, ibid.
rali et lapide consecrato, 283; ca­
licis materia, 747; consecratio et Clavis, tabernaculi, 333 ss.
exsecratio, ibid.; ornatus calicis, Clerici: num clerici diacono inferio­
res possint aliquando Eucharistiam
vide Velum, Bursa.
aliis ministrare, 305; num et quando
Campanula: in Missa pulsanda, 730.
sibi ministrare valeant, 307 ; num
Candelabra: eorum materia, 727;
feria V hebdomadae maioris com­
varia adiuncta, ibid.
municare teneantur, 430; num com­
Candelae: earum necessitas in Missae
municantes deferre debeant supercelebratione, 727; numerus et qua­
pelliceum, 496.
litas, ibid.
Cardinales: privilegium consecrandi Coena Domini: custodia SS. Sacra­
menti, 325; communio recipienda,
calicem et patenam, ecclesiam et
430; Missae celebratio, 737 s.
altare, 707, 747; altaris portati Cognatio spiritualis: ex Baptismo,
lis, 718.
180; ex Confirmatione, 214.
Casus practici, 397.
Celebratio Missarum: quatenus di­ Collectio eleemosynarum Missa­
stinguitur a Missae applicatione,
rum: num collectores aliquid sibi
572 ss.; obligatio celebrandi ra­
retinere possint, 671.

naculi, 331; pyxidis, 336, 2 e.; ec­
clesiae, 707, 3; oratorii, 708; paramentorum, 89.
Beneficiatus : ex iustitia oneribus
Missarum satisfacere debet, 663;
ordinarie per se ipsum, ibid.; quas­
nam ob causas Missam debitam
omittere valeat, 663, 6.
Binatio: licita solum in casu neces­
sitatis, 695; quando adsit casus
necessitatis, ibid.; pro secunda Missa
non licet accipere stipendium, 697;
ritus servandi quando binatur in
eadem vel diversa ecclesia, in eo­
dem vel diverso calice, 698. Vide
Tri natio.
Bulgari: Baptismus, 778; Confirma­
tio, 788; Eucharistia, 793; commu­
nio, 798; communio paschalis, 799,
3; Missa, 804 ss.
Bursa: materia et color, 760; non
adhibenda pro colligendis eleemosy­
nis aut in receptione sacrae com­
munionis, ibid.

766

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

Collybus: num retineri possit ex
permutatis Missarum eleemosynis,
667, 4.
Color: conopei, 329, 4; paramentorum, 759, 2.
Communio sacra: minister ordinarius
297 ss.; extraordinarius, 303 ss.;
quotuplici modo Eucharistia sumi
possit 357; quandonam gratiam
conferat, 358; utrum communio
sub utraque specie maiorem gra­
tiam conferat, 365; dies quibus di­
stribui potest, 366 ss.; hora, 373;
locus, 374 ss.; obligatio ministrandi
Eucharistiam, 380 ss.; modus mi­
nistrandi communionem, 386; com­
munio in ecclesia, 387 ss.; com­
munio infirmorum, 390 ss.; non­
nulli casus qui in praxi occurrere
possunt, 397; subiectum commu­
nionis in genere, 398; incapaces iure
divino, 399; capaces iure ecclesia­
stico, 400 ss.; obligatio communi­
candi, 420 ss.; Viaticum, 432 ss.; in­
tentio, 437; status gratiae, 438 ss.;
immunitas a censura, 443; praepa­
ratio remota et proxima, 444 s.;
gratiarum actio, 446; ieiunium eucharisticum, 447 ss.; num liceat
statim post communionem exspuere,
manducare, lavare stomachum, 477 ;
causae excusantes a ieiunio, 480 ss. ;
reverentia externa, 489; vitium cor­
poris eiusque macula, 490; pollu­
tio, 491 ; illusiones, somnia inhonesta
et menstrua, 491; actus coniugalis,
493; ritus et caeremoniae in com­
munione recipienda, 494 ss.; com­
munio frequens et quotidiana, 506
ss.; spiritualis, 524; sacrilega, 525.
Vide Eucharistia, Prima commu·
nio.
Concelebratio : utrum valida et li­
cita, 293 ss.; stipendium recipi
potest pro applicatione, 293 ss.
Conditio: quoad sacramenta, 19, 22,
42 ss.; quoad applicationem Missae,
580.
Condonatio Missarum: quid sit, 682;
conditiones, ibid.

Confessarius: monialium, quoad Eu­
charistiam ministrandam, 298;quandonam desit copia confessarii, 440;
obligatio confessarii quoad praece­
ptum communionis, 504; indicium
seu consilium confessarii quoad
communionem frequentem vel quo­
tidianam, 511.
Confessio sacra mentalis: praemit­
tenda celebrationi Missae et commu­
nioni ad recuperandum statum gra­
tiae, 46, 77, 438, 691; duae condi­
tiones requiruntur, ut quis, non
praemissa confessione sacramentali,
possit celebrare vel communicare,
439 ss.; quo in casu celebrans de­
bet quamprimum confiteri, 691.
Confirmatio: notio, 188; effectus,
190; materia remota, 191 s.; ma­
teria proxima, 192; explicatio canonico-theologica, 193; forma, 194;
minister ordinarius, 195; minister
extraordinarius, 196 ss.; obligatio
ministrandi Confirmationem, 202ss.;
subiectum, 205; obligatio susci­
piendi Confirmationem, 207; ritus
et caeremoniae, 208 s.; patrini, 210;
conditiones requisitae ut quis valide
et licite sit patrinus, 211 s.; obli­
gatio patrini, 213; cognatio spiri­
tualis, 214; tempus, 215; locus, 216;
adnotatio, 217; probatio, 218; testi­
monium, 219; an Episcopus sta­
tuere valeat ut iis tantum Confir­
matio ministretur, qui primam com­
munionem iam peregerint, 203; an
Episcopus praecipere valeat ut Con­
firmationi praemittatur confessio
sacramentalia et naturale ieiunium,
206; decreta recentissima de mini­
stro confirmationis a S. Sede lata,
201.
Confiteor: sub levi debet recitari,
387 ; non bis dicitur, quando sa­
cerdos sibi in Missa respondet, 703.
Coniunctio: materiae et formae, 14;
quaenam mora interposita reddat
sacramentum invalidum aut du­
bium, ibid.
Conopeum: pro tabernaculo, 329, 4.

INDEX RERUM ORDINE ALPIIABETICO DIGESTUS

Consecratio: ecclesiae, 707; oratorii,
708; calicis, 747; patenae, 748.
Consecratio Eucharistiae, vide Sa­
crificium.
Conventualis Missa: an et quomodo
celebranda, 604.
Copti: Baptismus, 780; Confirmatio,
787; Eucharistia, 793; communio,
798; communio paschalis, 799, 3;
asser vatio Eucharistiae, 800; Missa,
804 ss.
Corporale: eius materia, necessitas,
benedictio, 750.
Crux: qualis et quando apponenda
pro Missae celebratione, 726; num
sit benedicenda, ibid.
Cüssinus: materia, necessitas, 730.
Custodia Eucharistiae: asservatio
Eucharistiae licita et rationabilis
est, 309; usus eam retinendi apud
se et secum in itinere deferendi,
310 ss.; asservatio in ecclesiis, 313 s.;
in quibusnam ecclesiis sit asser­
vanda, 314 ss.; num et quando Epi­
scopus permittere possit asservationem Eucharistiae, 320 ss.; num
ex consuetudine asservari queat,
321 s.; num et quale peccatum sit
asservare Eucharistiam sine debita
licentia, 323; num extra altare cu­
stodiri possit, 332. Vide Altare,
Lampas, Tabernaculum.
D

Dalmatica: materia, color, benedi­
ctio, 759. Vide Paramenia sacra.
Damnati: sunt incapaces applicatio­
nis Missae, 564, 3°.
Dedicatio: ecclesiae, 707.
Defectus: in administration? Eu­
charistiae, 397; in Missa, 248, 763,
764 ss.
Defuncti: quinam sint capaces appli­
cationis Missae, 564; defunctorum
cadavera ne sint prope altare, 714, 6;
Missa pro defunctis, vide Missa.
Delirantes: num sint capaces com­
munionis, 405.

767

Denegatio: num et quando dene­
gari possint sacramenta petentibus,
57 ss.; num haereticis et schismati­
cis sint semper deneganda, 62 ss.
Deputatio: pro sacramentis confi­
ciendis et ministrandis, 49.
Diaconus: quoad sacramentalia, 89;
quoad Baptismum, 137; quoad Eu­
charistiam, 303, 388, 390.
Dies : distributio communionis, 366ss. ;
celebratio Missae ratione Sacerdotii,
602, 4; celebratio Missae pro populo,
613 ss.; Missa celebrari potest om­
nibus diebus exceptis iis qui pro­
prio sacerdotis ritu excluduntur,
734 ss.
Digiti: quibusnam digitis communio
sit ministranda, 386, 6.
Dignitas ministri: non licet per se
petere vel accipere a ministro indi­
gno sacramenta, 78; quando liceat
sacramenta recipere a ministro pec­
catore, 78; minister censuratus, 78;
minister publice apostata, haere­
ticus vel schismaticus, 78; quale
peccatum committat recipiens sine
causa sacramentum a ministro in­
digno, 79.
Dispositiones: pro sacramentis ad­
ministrandis, 46; suscipiendis, 77;
pro sacra communione, 436 ss. ; pro
Missa ex parte corporis, 684 ss.;
ex parte animi, 691 s.
Dissimulatio sacramentorum: num
et quando licita, 67.
Distractio: in sacramentis confi­
ciendis seu ministrandis, 43; in
Missa, 769.
E

Ecclesia: in quibusnarn ecclesiis Eu­
charistia asservari possit ac debeat.
314 s.; ecclesiae notio, aedificatio,
consecratio et benedictio, 707; exse­
cratio, ibid.; violatio, ibid.; recon­
ciliatio, ibid.
Effectus: sacramentorum. 4; sacra­
mentalium, 97 ss.; Baptismi, 114 s.;

768

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETIOO DIGESTUS

Confirmationis, 190; Eucharistiae,
233 ss.; num peccatum veniale vel
defectus devotionis impediat effe­
ctus Eucharistiae, 243; num Eu­
charistia, qua sacramentum, aliis
quam sumentibus prosit, 244; an
effectus sacramentalis augeatur pro
dispositionis actibus, quamdiu sa­
crae species manent in stomacho
incorruptae, 363 s.; an communio
sub utraque specie maiorem gra­
tiam conferat, 365; effectus sacri­
ficii, vide Sacrificium.
Eleemosyna Missae: notitiae histori­
cae, 631 s.; legitimitas eleemosynae,
633 ss.; num eleemosyna importet
Missae tantum celebrationem, aut
etiam eiusdem applicationem, 639;
obligatio ex recepta eleemosyna,
640 s.; variae stipendiorum species,
644; taxatio eleemosynae, 645;
quantitas eleemosynae, 646; an et
quale peccatum sit aliquid petere
vel accipere supra taxam dioecesanam, 647 ss.; an reus sit simoniae
qui aliquid exigit vel petit ultra
stipendium dioecesanum, 649; an
sacerdos accipere possit pro Missae
applicatione stipem dioecesana mi­
norem, 650; quid faciendum si of­
ferens det stipendium infra taxam,
aut numerum Missarum non deter­
minet, 651 ; an cesset obligatio appli­
candi, si eleemosyna perierit, 653;
quid arceri debeat a Missarum stipe,
654.
Elevatio: ad elevationem sacrarum
specierum pulsatur campanula, 730;
cereus accenditur, 727, 12.
Epileptici: num sint capaces com­
munionis, 406.
Episcopus: quoad Baptismum, 136,
182; quoad Confirmationem, 195 ss.;
quoad Eucharistiam, 298; quoad
SS. Sacramenti asservationem, 320
ss. ; quoad expositionem SS. Sacra­
menti, 346 ss. ; quoad Missam pro
populo, 608 ss. ; quoad Missarum
stipendium, 645; quoad facultatem
binandi, 695; quoad altare por-

I

tatile, 718; quoad altare privilegiatum, 719, 9.
Error: num obsit valori sacramen­
torum, 16, 41, 2; circa applicatio­
nem Missae, 581.
Eucharistia: natura, 221 ss.; partes
constitutivae sacramenti euchari­
stici, 229 ss. ; ratio specifica, 231;
num sacramentum eucharisticum
sit numerice unum vel multiplex,
232; effectus, 233 ss.; materia,
245 ss. ; minister, 292 ss. ; asservatio,
309 ss.; asservatio in hebd. ma­
iore, 325; asservatio in eccl. cathedr. etc., 327; ornatus altaris ubi
asservatur Eucharistia, 328; expo­
sitio, 346 ss. Vide Communio, Sa­
crificium.
Excommunicatio: num excommunicatus recipere possit communionem,
443; num Missa applicari possit
pro excommunicatis, 592. Vide Cen­
sura.
Exorcismus: notio, 92; divisio, ibid.;
principia, 93 ; formula et regulae, 94.
Expositio SS. Sacramenti: publica
et privata, 346; quando publica
fieri queat, 347 ss.
Exsecratio : ecclesiae et oratorii,
707, 4; altaris, 715; calicis et pa­
tenae, 747 s.

F
Fatui: num sint capaces sacrae com­
munionis, 403.
Feminae: quoad Baptismum priva­
tum, 138; quoad Communionem
recipiendam, 495; num et quate­
nus Missae inservire possint, 702.
Feria V maioris hebdomadae: an et
quomodo sit asservanda Euchari­
stia, 325; num sacra communio
distribui possit, 367 ; num commu­
nio sit de praecepto, 430; num
Missa celebrari queat, 737.
Feria VI maioris hebdomadae: as­
servatio Eucharistiae, 326; utrum
communio distribui possit, 368;

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

num Missa celebrari queat, 736;
quid si festum de praecepto occur­
rat in hac feria, ibid.
Fetus abortivi: an et quomodo sint
baptizandi, 159; acardiaci, 161.
Fistula: an Communio ministranda
ei qui per fistulam nutritur, 359.
Flores: pro altaris ornatu, 731.
Forma: sacramentorum in genere,
13 ss.; Baptismi, 126 ss.; invalida,
131; dubia, 132; ambigua, 133;
Confirmationis, 194 s.; Euchari­
stiae, 286 ss.
Fragmenta: quomodo sint colligenda
ex pyxide, 344; varii casus circa
fragmenta, 397; ex patena colli­
genda, 766.
Fructus sacrificii eucharistici :
quotuplex, 549 ss.; num sit infal­
libilis, 561 ss.; subiectum, 563 ss.;
utrum sit valoris finiti aut infiniti,
566 ss.; fructus sacrificii applicati
nemini aut. incapaci, cui cedat,
584 ss.. Vide Jfwsa, Sacrificium.
Fundatio: Missae fundatae, 644.

G

Graeci: Baptismus, 778; Confirma­
tio, 788; Eucharistia, 793; com­
munio, 798; praeceptum paschale,
799, 3; Missa, 804 ss.
Gratia: sanctificans et sacramentalis,
prima et secunda, 4 ss.; quomodo
sacramenta gratiam conferant, 6 s.;
num utraque species consecrata Eu­
charistiae conferat maiorem gra­
tiam quam singulae seorsim, 365.
Gratiarum actio: post communio­
nem, 446; post Missam, 692.
Gregorianae Missae: quaenam di­
cantur, 722; quomodo celebrandae,
ibid.
Guttae: num guttae vini, quae ex­
terius vel interius calici adhaerent,
consecrentur, 282; quid sit facien­
dum si guttae vini consecrati de­
cidant in terram vel tabulam, 397.

760

H
Haereticus: num sacramenta ei mi­
nistrari possint, 62; an sit rebapti­
zandus haereticus conversus, 163;
num Missa pro eo applicari possit,
590 s.
Hora: quoad communionem, 373;
quoad Missam, 741 ss.
Hordeum : an panis hordeaceus sit
materia valida, 252.
Hostia: num hostiae coloratae sint
materia valida et licita Euchari­
stiae, 253; hostiae consecrandae
debent esse recentes, mundae, inte­
grae et incorruptae 265 s.; forma,
267; num valide consecrentur ho­
stiae in ciborio clauso, aut in calice
congestae, etsi inferiores videri ne­
queant, 280; quid de hostiis quae
lateant sub corporali, vel mappa
vel in missali, sub cussino vel pede
calicis, vel in tabernaculo clauso
positis, ibid.; varii casus, 281 s.;
hostiae dubie consecratae, 285; fre­
quenter sunt renovandae, 340 ss.;
distributio vel sumptio veterum
hostiarum, 343; quid faciendum sit,
si hostia consecrata deciderit in
terram, vestem, manum aut visum
viri vel mulieris, 397 ; quid fieri
debeat de hostia inventa, ibid.;
hostia, quae simul cum calice conse­
crata fuit, et non alia, debet frangi
et a celebrante sumi, 527, 3; omnes
caeremoniae Missae in una eademque hostia peragi debent, ibid.; ho­
stiae, in Missa consecratae, usque ad
peractam communionem celebrantis
relinqui debent super altari, ibid.;
hostiae dubie consecratae, 285;
frequenter sunt renovandae. 340.

I
Ieiunium eucharisticum : brevis con­
spectus historicus, 448 ss.; lex de
ieiunio naturali servando ante com-

770

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

munionem et Missam, 457 s., 686;
conditiones requisitae ad ieiunium
violandum, 459 ss.; num laedant
ieiunium, aurum, argentum, plum­
bum, saxum, terra, palea, vitrum,
lignum, capilli, ungues, cera, filum,
gumma, charta, ossa fructuum et
animalium, 465; lex ieiunii urget a
media nocte, 467; infirmi, 468 ss.;
ieiunium obligat sub gravi, 476;
num liceat statim post communio­
nem exspuere, manducare, lavaro
stomachum, 477; peculiares facul­
tates durante bello, 478; causae
excusantes a ieiunio, 480, 686.
Idiotae : an communicare possint, 403.
Imagines Sanctorum, 731.
Impositio manus: in Confirmatione,
192.
Incorruptio: quamdiu species ma­
neant incorruptae in stomacho com­
municantis, 360.
Infantes: Baptismus infantibus ca­
tholicorum conferendus, 141 ; an
et quando infantes infidelium sint
baptizandi, 142; infantes haeretico­
rum, schismaticorum, etc., 146;
infantes expositi et inventi, 147;
quoad Confirmationem, 205; quoad
communionem, 401.
Infidelis: Baptismus ei conferendus,
150 ss.; num Missa applicari possit,
590 s.
Infirmi: communio infirmorum, 390;
num et quando possint communi­
care non ieiuni, 468.
Iniectiones subcutaneae: num fran­
gant ieiunium, 462.
Intentio : num intentio ministri indu­
cere possit mutationem formae sub­
stantialem, 16; requisita in mini­
stro sacramentorum, 38 ss.; quid
si minister plures intentiones con­
trarias habeat, 44; requisita in sub­
iecto sacramentorum, 73 ss.; num
influat in laesionem ieiunii, 463;
quoad communionem, 509, 5; quid
sibi velit secunda vel tertia intentio
in Missae applicatione, 570.
Interdictum, vide Censura.

Interruptio Missae, 772.
Iteratio: num et quando sacramenta
iterari possint ac debeant, 21 es.;
iteratio consecrationis, 248.

K
Kalendarium : pro Missa in ecclesia
et in oratorio publico ac semipublico, 776; pro Missa in oratorio
privato, ibid.

L
Laici: num possint baptizare, 138;
Eucharistiam aliis vel sibi mini­
strare, 307 s.; num elavem taber­
naculi custodire valeant, 334 s.
Lampas: ante tabernaculum lucere
debet, 339; nutrienda oleo oliva­
rum vel cera apum, ibid.; varia
adiuncta, ibid. s.
Lavatio stomachi: quoad ieiunium
eucharisticum, 477.
Lector: quaenam benedictiones ipsi
a iure permittantur, 89.
Lingua: minister Baptismi potest
repetere lingua vernacula interro­
gationes et eadem lingua recipere
patrinorum responsiones, 172; lin­
gua adhibenda in Missae celebra­
tione, 762.
Linteamina sacra, vide Corporale,
Palla, Purificatorium.
Linteolum : usus linteoli in receptione
Eucharistiae, 497.
Liquor: an et quando cesset prae­
sentia Christi, si vino consecrato
alius liquor admisceatur, 228; num
vino consecrando alius liquor admi­
sceri possit, 271.
Litterae Encyclicae : « Mediator Dei
et hominum » Pii XII, 545.
Locus: Baptismi, 182; Confirmatio­
nis, 216; asservandae Eucharistiae,
310 ss.; sacrae communionis, 374,
495; Missae celebrandae, 705 se.;

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

celebratio Missae extra locum sa­
crum, 710 s.
Lotio manuum: ante Missam, 766;
post Massam, ibid.; linteaminum,
754.
Lumina, vide Candelae.

M
Malabarici: Baptismus, 783; Confir­
matio, 791; Eucharistia, 793; com­
munio, 798; praeceptum paschale,
799, 3; asservatio Eucharistiae, 800;
Missa, 804 ss.
Manipulus: materia, color, benedi­
ctio, 759. Vide Paramenia sacra.
Manus, vide Lolio.
Mappae altaris: necessitas, nume­
rus, materia, 724.
Maronitae: Baptismus, 781; Confir­
matio, 786; Eucharistia, 793; com­
munio, 798; praeceptum paschale,
799, 3; asservatio Eucharistiae, 800;
Missa, 804 ss.
Materia: sacramentorum, 12; quo­
modo materia et forma applicari
debeant, 15; requisita certitudo do
valore materiae, 18; materia Bapti­
smi, 117 ss.; Confirmationis, 191 ss.;
Eucharistiae, 245 ss.; vasorum sa­
crorum, 746 ss.; linteaminum, 749
ss.; paramentorum, 755 ss.
Matutinum: num sit de praecepto
recitatio Matutini cum Laudibus
ante Missam, 692, 3.
Melchitae: Baptismus, 778; Con­
firmatio, 788; Eucharistia, 793;
communio, 798; Communio pa­
schalis, 799, 3; Missa, 804 ss.
Menstruatio: utrum sacram com­
munionem impediat, 492.
Mentecapti: quoad sacram commu­
nionem, 402.
Mercimonium: quoad Missarum elee­
mosynas omnino vitandum, 654.
Micae: num consecratae censeri de­
beant micae panis, 282.
Minister: sacramentorum, 11, 33 ss.;
obligatio ministrandi sacramenta ex

771

iustitia et caritate, 52; obligatio
ministri qui gerit curam animarum,
53; obligatio ministri qui non exer­
cet curam animarum ex officio, 55;
an et quando liceat petere vel ac­
cipere sacramenta a ministro indi­
gno, 78 ss.; minister sacramentalium, 87; Baptismi, 136 se.; Con­
firmationis, 195 ss.; Eucharistiae
ministrandae, 297 es.; sacrificii eu­
charistici, 539 ss.; inserviens Missae,
702.
Missa : notio, 527 ; pro populo, 606 ss.;
conventualis, 664; manualis, 644;
fundata, 676 ss.; Missae celebratio
sine lumine aut vestibus sacris
quale peccatum sit, 728, 759, 3.
Vide Applicatio, Binatio, Celebratio,
Condonatio, Dies, Gregorianae Mis­
sae, Hora, Locus, Missa pro populo,
Deductio, Translatio, Trinatio.
Missa pro populo: obligatio in ge­
nere, 606; utrum Missa sit appli­
canda pro vivis tantum, vel etiam
pro defunctis, 607; quinam tene­
antur Missam pro populo appli­
care, 608; discrimen inter Episcopos
et ceteros animarum pastores, 610;
num superiores religiosi teneantur
Missam applicare pro subditis, 611;
num cappellani monialium, carcerum, nosocomiorum, hospitalium,
collegiorum etc. debeant Missam
applicare, 611; utrum hac obliga­
tione teneantur pastores qui prae­
sunt paroeciis mere familiaribus vel
personalibus, capellani militum, sa­
cerdotes qui curam pastoralem
exercent in religiosas familias vel
pias domos a parochi iurisdictione
subductas, rectores Saminariorum,
612; dies in quibus Missa applicari
debet, 613 ss.; disciplina quoad
Ecclesiam Orientalem, 809; an duae
seu plures Missae sint applicandae
ab iis qui praeeunt duabus seu plu­
ribus dioecesibus vel paroeciis, aut
a parocho canonico seu capitulari,
622; natura oneris Missae pro po­
pulo applicandae, 623; an detur

772

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETIC© DIGESTUS

causa excusans a Missa applicanda,
626; an et quaenam circumstantiae
sint attendendae circa Missae pro
populo celebrationem, 627; an et
quale peccatum sit oneri Missae
applicandae pro populo non satis­
facere, ac circumstantias huiusmodi
oneris non servare, 628; dispensa­
tiones et sanationes quoad Missam
pro populo, 629.
Missale: num sit necessarium, 771.
Monstra: an et quomodo sint bapti­
zanda, 159.
Morbus: an a sacra communione
arceat, 407.
Mulier: quoad munus inserviendi
Missae, 702.
Mutatio : quoad formam et materiam
sacramentorum, 15; in libro bapti­
zatorum, 187; in Missa, 768.
Muti: quoad communionem, 404.
Mutilatio verborum: in forina sa­
cramentorum, 15; in Missa, 768.
N
Nativitatis D. festum: quoad tres
Missas, 694; quoad horam, 742.
Navis: celebratio Missae in navi, 712.
Necessitas: extrema, quasi-extrema,
gravis et levis in ordine ad sacra­
menta ministranda, 53.
Nomen: quoad baptizandum, 173;
quoad confirmandum, 209, 6.

O

Oblationes : antiquitas, materia obla­
tionum, 631; variae notitiae histo­
ricae, ibid.
Obsessi : num sint capaces sacrae
communionis, 406.
Offerens: principalis, ministerialis,
generalis et specialis in sacrificio
eucharistico, 541 ss. ; quinam sint
fructus Missae ratione offerentium,
551.
Olea sacra: a quo benedicenda, ubi
asservanda, 118.

Operatio caesarea: num sit licita
et obligatoria, 158.
Opinio: quid sit, 23 s.; num opinio­
nem probabilem liceat sequi in sa­
cramentis ministrandis et susci­
piendis, 25 ss.
Orationes: in Missa, 764 ss.
Oratorium: quid sit et quotuplex,
708; erectio, consecratio vel bene­
dictio, ibid.; oratorium privatum,
709.
Orientales catholici: Baptismus,
783 ss.; Confirmatio, 784 ss.; mate­
ria Eucharistiae, 793; forma, 797;
communio sub utraque specie, 798;
subiectum et obligatio communionis,
799 ; ieiunium eucharisticum et prae­
ceptum paschale, 799, 3; asservatio
Eucharistiae, 800; expositio SS. Sa­
cramenti, 801 ; renovatio specieruin,
803; concelebratio, 804; facultas
ter vel bis celebrandi, 805; locus
et tempus celebrationis, 806 s.;
ritus, 808; Missa pro populo, 809;
stipendia Missarum, 811; condo­
natio et reductio, 812.
Ornatus: altaris, 723 ss.; calicis, 760;
tabernaculi, 329 ss.
Osculum: num sit osculandus an­
nulus Episcopi Eucharistiam mini­
strantis, 498.
Ostenta: an et quomodo sint bapti­
zanda, 159.
P
Palla: materia, benedictio, 751.
Pallium altaris: num sit necessa­
rium, 725; materia, color, ibid.;
non est benedicendum, ibid.
Panis, vide Materia.
Paramenta sacra: amictus, 756;
alba, 757; cingulum, 758; mani­
pulus, stola et planeta, 759; plu­
viale, dalmatica et tunicolla, ibid.
not. 45; benedictio, 89, 755; color,
759, 2; an et quale peccatum sit
celebrare sine veste sacra, 759, 3.
Paraecclesiae : apud Graecos, 720,
806.

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

Parochus: quoad sacramenta mini­
stranda, 55, 136, 297 ss.; quoad
sacramentalia, 89, 5; quoad Mis­
sam pro populo, 608 ss.
Particula, vide Ilostia.
Patena: usus patenae in commu­
nione, 497; patenae materia, conse­
cratio, exsecratio, 748.
Patrini: an et quaenam sit obligatio
adhibendi patrinos in Baptismo,
176; conditiones ut valide quis sit
patrinus, 177; conditiones ut licite
sit patrinus, 178; obligationes patrinorum, 179; cognatio spiritualis
ex Baptismo, 180; obligatio adhi­
bendi patrinum in Confirmatione,
210; conditiones ut valide munus
patrini quis gerat, 211; conditio­
nes ut licite agat, 212; obligatio
patrini, 213; cognatio spiritualis ex
Confirmatione, 214.
Peccator: an et quando concedi vel
denegari debeant sacramenta pec­
catori, 57 ss.
Peccatum: num sacramenta vivorum
remittant aliquando peccata mor­
talia, 5, V; num sacramentalia re­
mittant peccata venialia, 98; num
peccatum veniale impediat effectus
Eucharistiae, 243; utrum sacrifi­
cium Missae deleat peccata, 554.
Periculum mortis, vide Viaticum.
Phrenetici: quoad Baptismum, 156;
quoad communionem, 406.
Pileolus: num et quibus liceat in
Missae celebratione, 688.
Planeta: materia, color, benedictio,
759. Vide Paramenta sacra.
Poena temporalis: num remittatur
per communionem, 241; Missae
sacrificium delet poenam tempo­
ralem, 555.
Pollutio: num et quando impediat
communionem vel Missae celebra­
tionem, 491, 690.
Praeparatio: ad communionem. 444
s.; ad Missam, 692.
Presbyter assistens: quandonam
liceat, vel non, illum adhibere, 704.
Prima communio: aetas, 410; con­

773

troversia Doctorum circa aetatem,
411 ss. ; decretum « Quam singulari »,
415; quinam usus rationis et quae­
nam rerum fidei cognitio requiratur
et sufficiat sive in articulo mortis
sive extra, 410, 424; cuinam compe­
tat iudicium de sufficienti puero­
rum dispositione, 499; ius et offi­
cium parochi 500; ius admittendi
ad primam communionem, 501 s.;
obligatio parentum, confessarii, pa­
rochi, 504 s.
Probatio: Baptismi, 184; Confirma­
tionis, 218.
Promissio: obligatio celebrandi ex
promissione, 666.
Protonotarii: num deferre possint
annulum in Missae celebratione,
688; num habere valeant presby­
terum assistentem, 704; num gau­
deant privilegio altaris portatilis,
718.
Purificatio: pyxidis, 344; calicis, 766.
Purificatorium: eius materia, 752;
benedictione non eget, ibid.
Pyxis: tempore consecrationis debet
esse super altari, in corporali et la­
pide consecrato, 281; excepto obla­
tionis et consecrationis momento
debet esse cooperta, ibid.; eius
necessitas pro Eucharistia asser­
vanda, 336; materia, ibid.; ornatus,
396, 3; num sit consecranda vel
benedicenda, 336 s.; quomodo pu­
rificanda, 344.

Q
Qualitas Missae: an et quomodo pu­
rificanda, 661, 776 s.
R

Reconciliatio: ecclesiae, 707, 6;
oratorii, 708, 7.
Rector ecclesiae: potest benedicere
linteamina et paramenta sacra, 89;
ius et officium quoad custodiam
Eucharistiae, 328; debet custodire
elavem tabernaculi, 333 ss. ; num

774

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETICO DIGESTUS

teneatur admittere sacerdotes ad
celebrandum in sua ecclesia, 700;
num possit exigere taxain propter
utensilia, 701.
Rector Seminarii: quoad Euchari­
stiam ministrandam, 298.
Reductio Missarum : potestas redu­
cendi cuinam competat, 681; con­
ditiones, ibid.
Regulares; quoad communionem,
298; quoad Eucharistiam asservan­
dam, 314, 317, 6; num Praelati
regulares teneantur Missam celebra­
re pro subditis, 611; Missa cele­
branda ex obedientia vel praecepto,
665.
Religiosi Societatis Iesu: quoad
stipendium Missarum, 645, not. 47;
decretum S. C. Concilii, 645; quoad
Missas celebrandas ex obedientia
et ex praescripto constitutionum,
665, not. 16.
Reliquiae, 731.
Repositorium, vide Feria V maioris
hebdomadae.
Reviviscentia: an et quando sacra­
menta reviviscant, 9 s.
Ritus: observantia rituum in sacra­
mentis conficiendis, ministrandis et
suscipiendis, 50; ritus Baptismi,
166 ss.; Confirmationis, 208 s.; com­
munionis ministrandae, 386 ss. ; in
emittendis aut renovandis votis
religiosis, 389; communionis reci­
piendae, 494; Missae, 761. Vide Ambrosianus ritus, Filus orientalis.
Ritus orientalis, vide Orientales.
Rubricae Missalis: quid sint, 763;
quomodo dividantur, ibid.; quae­
nam praeceptivae sint, et quae­
nam directivae, ibid.; an et quale
peccatum sit eas negligere, 764 ss.
Rumeni: Baptismus, 778; Confirma­
tio, 788; Eucharistia, 793; commu­
nio, 798; communio paschalis, 799,
3; Missa, 804 ss.
Rutheni: Baptismus, 777; Confir­
matio, 788; Eucharistia, 795; communio, 798; praeceptum paschale,
799, 3.

S
Sabbatum Sanctum: Baptismus adul­
torum, 181; sacra communio, 369;
Missa, 738 s.
Saccharum: num admisceri possit
vino, 273.
Sacerdos : minister sacramentorum,
37; sacramentalium, 89; Baptismi,
136; Confirmationis, 195; Eucha­
ristiae, 292; an et quanam ratione
possint plures ministri eandem ma­
teriam consecrare, 293 ss.; mini­
ster Eucharistiae ministrandae, 297;
sacerdos tenetur aliquando Missam
celebrare, 602 ss.; quando laudabi­
liter abstineat a celebrando, 604 s.;
num Episcopus obligare possit sa­
cerdotes ad celebrandum singulis
dominicis et festis de praecepto,
ibid.; celebraturus (pias disposi­
tiones ex parte corporis praeseferre
debeat, 684 ss.; num corporis vi­
tium impediat quominus celebret,
490; utrum pollutio, 491; quando
possit celebrare non ieiunus, 480;
dispositiones ex parte animi, 691;
vestes sacerdotales, 755 ss.
Sacramentalia: notio, 84; quomo­
do differant a sacramentis, 85;
divisio, 86; minister, 89; effectus,
95; num sit infallibilis, 96; effe­
ctus in specie, 97 ss.; ritus, 104;
subiectum, 105; quomodo tractan­
dae res consecratae vel benedictae,
106; an potestas conficiendi sacra­
mentalia amitti potest, 107; an et
quando res vel personae benedictae
aut consecratae amittant benedi­
ctionem vel consecrationem, 108;
num aliquid percipi possit pro administratione sacramentalium, 81 ss.
Vide Benedictio, Exorcismus.
Sacramentum: definitio, 1 ss.; nu­
merus, 3; effectus, 4 ss.; quomodo
gratiam conferat, 6; divisio, 7;
reviviscentia, 9 s.; sacramenta V. L„
10; discrimen inter sacramenta V. L.
et sacramenta N. L·., 10; elementa
constitutiva sacramenti,
ma-

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETIC!) DIGESTUS

teria, 12; forma, 13; coni unctio
materiae et formae, 14 ss. ; po­
testas ecclesiae circa sacramenta,
20; iteratio sacramenti, 21 ss.;
utrum in sacramentorum admini­
stratione et susceptione liceat sequi
opinionem probabilem, 23 ss.; mi­
nister, 33 ss.; requisita in ministro
ad validam sacramentorum administrationem, 35 ss. ; requisita ad li­
citam confectionem et administrationem, 45 ss.; obligatio sacramenta
ministrandi, 52 ss.; obligatio dene­
gandi, 57 ss.; simulatio et dissimu­
latio sacramentorum, 66 s.; subiectum, 68; valida receptio, 69 ss.; li­
cita susceptio, 76 ss.; num possit mi­
nister aliquid percipere pro sacra­
mentorum administratione, 81 ss.
Vide Baptismus, Confirmatio, Com­
munio, Eucharistia.
Sacrificium : notio, 527 ; quatuor sunt
de ratione sacrificii, 527, 3; utrum
sacrificium conveniat cum sacra­
mento, ibid.; divisio, 528; principia,
529 ss.; essentia sacrificii euchari­
stici, 533 ss.; num consecratio
utriusque speciei sit necessaria ad
essentiam sacrificii eucharistici, 536
s.; ratio formalis sacrificii, 538;
quis et quotuplex offerens, 539 ss.;
an et quo sensu sacerdotes ab
Ecclesia praecisi et reiecti valide
sacrificium offerant, 547 s.; fructus,
54 9 88.; valor sacrificii eucharistici,
566 ss. ; obligatio perficiendi sacri­
ficium interruptum, 774. Vide Eu­
charistia, Fructus, Missa.
Sacrilegium: quoad sacramenta con­
ficienda et ministranda, 46 ss.;
quoad sacramenta recipienda, 76 ss. ;
post communionem vel Missam,
361 s.
Schismaticus: num recipere possit
sacramenta, 62; num Missam cele­
brare valeat, 547; num pro eo Missa
applicari possit, 590.
Secreta: quomodo recitanda, 775.
Semifatui: num sint capaces com­
munionis, 403.

775

Sepulcrum, vide Feria V maioris
hebdomadae.
Sensibus destituti: an Communio
ipsis dari queat, 406.
Siligo: an panis ex ea confectus sit
materia valida, 251.
Somnia: num somnia inhonesta im­
pediant communionem, 492.
Species sacramentales : natura, 222
ss.; exsistunt in obiectiva realitate
et carent subiecto, 225; quamdiu
Christus maneat sub speciebus con­
secratis, 227 ss.; num species con­
secratae habeant solum munus si­
gnificandi, vel potius vim sancti­
ficandi, 230; species corruptae, 345;
num traiectio specierum in stoma­
chum sit necessaria ut quis vere
communicet, 358; quamdiu ma­
neant incorruptae in stomacho su­
scipientis, 360; num utraque species
conferat maiorem gratiam, quam
singulae seorsim, 365; communio
sub utraque specie non est neces­
saria, 385, 422; an et quo sensu
requiratur traiectio in stomachum
alicuius rei, ut frangatur ieiunium
eucharisticum, 459 ss.
Status gratiae: ad sacramenta li­
cito conficienda et ministranda,
46 ss. ; ad sacramenta licito susci­
pienda, 77; quoad communionem,
438; quoad Missam, 691.
Stipendium, vide Eleemosyna.
Stola: pro administratione Eucha­
ristiae extra Missam, 386 s.; pro
communione suscipienda. 496; ma­
teria, color, benedictio, 759.
Stomachi lavatio: quoad ieiunium
eucharisticum, 462.
Subiectum: sacramentorum, 68 ss.;
sacramentalium, 105; Baptismi,
140 ss.; Confirmationis, 202 ss.;
communionis. 398 ss.: fructuum sa­
crificii eucharistici, 563 ss.
Superpellicelm : pro Eucharistia
ministranda, 386 e.; pro Eucha­
ristia recipienda, 496; in ministro
qui inservit et respondet Missae,
702, 5.

77G

INDEX RERUM ORDINE ALPHABETIC!) DIGESTUS

Surdi: quoad sacram communionem,
404.
Syri: Baptismus, 779; Confirmatio,
785; Eucharistia, 794; communio,
798; praeceptum communionis pa­
schalis, 799, 3; Missa, 804 ss.

U

Urceoli, vide Ampullae.
Utensilia sacra, vide Linteamina et
U«sa sacra.
V

T
Tabacum: num frangat ieiunium eu­
charisticum, 462.
Tabella: num tabella ex metallo
adhiberi possit in communione re­
cipienda, 497; tabella Missarum,
678; secretarum, 729.
Tabernaculum: debet esse inamovibile et in media parte altaris po­
situm, 329; forma ibid.; ornatus,
ibid, ss.; num sit benedicendum,
331; clavis tabernaculi, 333 ss.
Tactus: quibus liceat tangere vasa
sacra, 753.
Taxa: pro sacramentorum admini­
stratione nihil exigere vel petere
potest minister, praeter oblationes
rite admissas, 81; taxa occasione
ministrationis sacramentorum et sacramentalium, ibid, ss.; eleemosyna
Missarum, 631 ss.; sacrorum uten­
silium, 701.
Tempus: quoad Baptismum, 141;
quoad Confirmationem, 205; quoad
communionem ministrandam, 373;
quoad primam communionem, 410;
quoad communionem paschalem,
427; quoad Missam, 657.
Testimonium: Baptismi, 185; Con­
firmationis, 219.
Titulus: ecclesiae, 707; altaris, 716.
Translatio Missarum: 683.
Transmissio Missarum: Missa alteri
sacerdoti celebranda tradita, 667 ss. ;
num aliquid ex eleemosyna reti­
neri possit, 670; onera Missarum
Ordinario tradenda, 673.
Transubstantiatio: quid sit, 225.
Trinatio: 694.
Tussis: num impediat sacram com­
munionem, 407.

«

Vasa sacra, vide Calix, Pyxis.
Velum: pyxidis, 336, 3; calicis, 760.
Vestes sacrae, vide Alba, Pla­
neta, etc.
Vestis talaris: necessitas, forma,
etc., 724.
Viaticum: in mortis periculo urget
necessitas Viaticum recipiendi, 421,
432; num qui eadem die sacra com­
munione fuerint refecti, possint
denuo communicare in vitae discri­
mine, 433; num, superveniente mor­
tis periculo, teneatur iterum com­
municare qui paucis ante diebus
ex devotione communicavit, ibid.;
num, perdurante mortis periculo,
Viaticum pluries ministrari liceat
ac deceat, 434; Viaticum non est
nimium differendum, 435.
Vicarius: actualis, adiutor, oecono­
mus, substitutus, quoad Bapti­
smum, 136; quoad Eucharistiam,
298; quoad Missam pro populo, 608.
Vicarius Capitularis: tenetur Mis­
sam celebrare pro populo, 608;
num statuere possit eleemosynam
Missarum, 645. Vide Vicarius Ge­
neralis.
Vicarius Generalis: quoad Bapti­
smum, 136; quoad Eucharistiam,
298; quoad asservationem Eucha­
ristiae, 320; non tenetur celebrare
Missam pro populo, 608; quoad
Missarum eleemosynam, 645; quoad
facultatem binandi, 695.
Vigilantia: circa Missas, 667.
Vinum, vide Materia.
Vomitus: num impediat sacram com­
munionem, 407.
Votum: obligatio celebrandi ex voto,
666.

Subii. GraL Marictü - Vu Legnano 23 - Torino — Finito di stamparc in Gcnnaio 1953

ADDENDA

Pag. 439, post n. 479 addatur.

479.b13 Constitutio Apostolica Pii ΧΠ « De disciplina servanda quoad
ieiunium eucharisticum » diei 6 ian. 1953, plures easque magni momenti
inducit mutationes.
Praestat referre singulas Normas in praedicta Constitutione con­
tentas.
« Haec igitur omnia, quæ sequuntur, Apostolica auctoritate Nostra
decernimus ac statuimus:

Nonna I. Ieiunii eucharistici lex, a media nocte pro iis omnibus
vigere pergit, qui in peculiaribus condicionibus non versentur, quas
per Apostolieas has Litteras exposituri sumus. Principium tamen ge­
nerale et commune omnibus in posterum esto, sive sacerdotibus, sive
christifidelibus : aquam videlicet naturalem Eucharisticum ieiunium
non frangere.

Norma IL Infirmi, etiamsi non decumbant, aliquid sumere possunt,
de prudenti confcssarii consilio, per modum potus, vel verae medicinae,
exceptis alcoholicis. Eadem facultas sacerdotibus infirmis conceditur
Missam celebraturis.
Norma III. Sacerdotes, qui vel tardioribus horis, vel post gravem
sacri ministerii laborem, vel post longum iter celebraturi sunt, aliquid
sumere possunt per modum potus, exclusis alcoholicis; a quo tamen
se abstineant saltem per spatium unius horae, ante quam sacris ope­
rentur.

Nonna IV. Qui autem bis, vel ter Missam celebrent, ablutiones
sumere possunt, quae tamen, in hoc casu, non vino, sed aqua tantum
fieri debent.
Cappello, De Sacramentis, T.

— 2 —
Norma V. Christifideles pariter, etiamsi non infirmi, qui ob grave
incommodum - hoc est, ob debilitantem laborem, ob tardiores horas,
quibus tantum ad Sacram Synaxim accedere possint, vel ob longinquum
iter, quod suscipere debeant - ad Eucharisticam mensam omnino ieiuni
adire nequeant, de prudenti confessarii consilio, hac perdurante ne­
cessitate, aliquid sumere possunt per modum potus, exclusis alcoholicis;
a quo tamen se abstineant saltem per spatium unius horae, antequam
Angelico enutriantur Pane.

Norma VI. Si rerum adiuncta id necessario postulant, locorum
Ordinariis concedimus ut Missae celebrationem vespertinis, ut diximus,
horis permittere queant, ita tamen ut haec initium non habeat ante
horam iv post meridiem, sive in festis de praecepto, quae adhuc vi­
gent, sive in illis quae olim viguerunt, sive primis uniuscuiusque mensis
feriis sextis, sive denique in illis sollemnibus, quae cum magno populi
concursu celebrentur, atque etiam, praeter hos dies, semel in hebdo­
mada, servato a sacerdote ieiunio trium horarum quoad cibum solidum
et potus alcoholicos, unius autem horae quoad ceteros potus non al­
coholicos. In his autem Missis christifideles ad Sacram Synaxim ac­
cedere poterunt, hac eadem servata norma ad ieiunium Eucharisticum
quod attinet, firmo praescripto can. 857.
Evangelii autem praeconibus, in territoriis Missionum, peculia­
rissimis perpensis condicionibus in quibus versantur, ob quas raro
plerumque habentur sacerdotes, qui longinquas stationes invisere que­
ant, Locorum Ordinarii eiusmodi facultates concedere poterunt ceteris
etiam hebdomadis diebus ».
Accedit Instructio S. Officii eiusdem diei 6 ian. 1953 « De disciplina
circa ieiunium eucharisticum servanda», cuius capita praecipua haec sunt:
« Itaque, ut normae ad huiusmodi concessiones pertinentes ubique
conformi ratione serventur atque evitetur quaelibet interpretatio,
quae concessas facultates amplificet, utque ab omni abusu hac do re
caveatur, Suprema haec Sacra Congregatio Sancti Officii, iussu man­
datuque Summi ipsius Pontificis, statuit quae sequuntur:

Quoad infirmos sive fideles sive sacerdotes
(Const, η. Π)
1. Fideles infirmi, etiamsi non decumbant, aliquid sumere pos­
sunt per modum potus, exceptis alcoholicis, si, suae infirmitatis causa,
usque ad sacrae communionis receptionem ieiunium absque gravi in-

— 3 —

com modo, nequeunt servare integrum ; possunt etiam aliquid sumere
per modum medicinae, sive liquidum (exclusis alcoholicis), sive soli­
dum, dummodo de vera medicina agatur, a medico praescripta vel
uti tali vulgo recepta. Advertendum autem est, non posse tamquam
medicina haberi quodlibet solidum pro nutrimento sumptum.

2. Condiciones, quibus quis dispensatione a lege ieiunii frui possit,
nulla adiecta ante communionem temporis limitatione, prudenter a
confessario perpendendae sunt, neque quisquam sine eius consilio uti
potest. Confessarius autem suum consilium dare poterit sive in foro
interno sacramentali, sive in foro interno extrasacramentali, etiam
semel pro semper, perdurantibus eiusdem infirmitatis condicionibus.
3. Sacerdotes infirmi, etiamsi non decumbant, dispensatione
pariter uti possunt, sive sint Missam celebraturi, sive sanctissimam
Eucharistiam recepturi.

Quoad sacerdotes qui in peculiaribus adiunctis versantur
(Const, nn. III et IV)
4. Sacerdotes non infirmi, qui a) vel tardioribus horis (i. e. post
horam nonani), b) vel post gravem sacri ministerii laborem (v. gr. iam
a summo mane seu per longum tempus), c) vel post longum iter (i. e.
saltem 2 km. circiter pedibus percurrendum, vel proportionate longius
pro variis vehiculis adbibitis, difficultatis quoque itineris vel personae
habita ratione), celebraturi sunt, aliquid sumere possunt per modum
potus, exclusis alcoholicis.

5. Tres casus supra numerati tales sunt, ut omnia comprehendant
rerum adiuncta, in quibus legislator praefatam facultatem concedere
intendit ideoque evitetur quaelibet interpretatio quae concessas fa­
cultates amplificet.
6. Sacerdotes, qui in hisce adiunctis versantur aliquid sumere
possunt per modum potus semel vel pluries, servato ieiunio unius horae
ante Missae celebrationem.

7. Praeterea omnes sacerdotes, qui bis vel ter sunt Missam cele­
braturi, possunt in prioribus Missis duas ablutiones a rubricis Missalis
praescriptas sumere, sed tantum adhibita aqua, quae quidem, iuxta
novum principium, ieiunium non frangit.

— 4 —

Qui tamen die Nativitatis Domini vel in Commemoratione omnium
fidelium defunctorum tres Missas sine intermissione celebrat, quod
ad ablutiones attinet, rubricas observare tenetur.

8. Si vero sacerdos, qui bis vel ter Missam celebrare debet, per
inadvertentiam vinum quoque in ablutione sumat, non vetatur quo­
minus secundam et tertiam Missam celebret.

Quoad fideles qui in peculiaribus adiunctis versantur

(Const, η. V)

9. Fidelibus pariter, qui non infirmitatis causa, sed ob aliud
grave incommodum ieiunium eucharisticum servare nequeunt, aliquid
sumere licet per modum potus, exceptis tamen alcoholicis et servato
ieiunio unius horae ante sacrae communionis receptionem.
10. Casus autem, in quibus grave incommodum habetur, tres
enumerantur, quos extendere non licet.

a) Labor debilitans ante sacram communionem susceptus. Hoc
labore afficiuntur tum opifices, qui, officinis vel vehicularibus mariti­
misque muneribus vel aliis publicae utilitatis officiis addicti, diu noctuque
per vices occupantur; tum illi, qui ex officio vel ex caritate noctem vi­
gilem transigunt (v. gr. valetudinarii, custodes nocturni, etc.); tum
mulieres praegnantes et matresfamilias, quae, antequam ecclesiam
adire queant, in domesticis negotiis per longum tempus incumbere
debent, etc.
b) Hora tardior, qua sacra communio recipitur.
Sunt enim haud pauci fideles, qui tantummodo serioribus horis
possunt apud se sacerdotem habere, qui Sacris operetur; sunt pueri
complures, quibus nimis grave est, antequam ad scholam se conferant,
ecclesiam adire, angelico pane vesci, postea vero domum reverti, ientaculi sumendi gratia.
c) Longum iter peragendum, ut ad ecclesiam perveniatur. Longum
autem hac super re habendum iter, ut supra explicatum est (n. 4), si
saltem 2 km. circiter pedibus percurrendum, vel proportionate longius
pro variis vehiculis adhibitis, difficultatis quoque itineris vel personae
habita ratione.
11. Causae quidem gravis incommodi sunt prudenter a confessario pensitandae in foro interno sacramentali vel non sacramentali ;

neque absque eiusdem consilio fideles non ieiuni sanctissimam Eucha­
ristiam recipere possunt. Confessarius autem consilium eiusmodi dare
potest etiam semel pro semper, causa eadem gravis incommodi per­
durante.

Quoad Missas vespertinas
(Const, η. VI)
Constitutionis vi Ordinarii locorum (cfr. can. 198) facultate fruuntur permittendi in proprio territorio Missae vespertinae celebra­
tionem, si adiuncta id necessario exigunt, praescripto can. 821, § 1,
non obstante. Bonum enim commune aliquando sacrorum mysteriorum
celebrationem post meridiem expostulat: v. gr. pro quarundam in­
dustriarum opificibus, qui festis quoque diebus laboribus succedunt
in vices; pro illis operariorum classibus, qui matutinis festorum horis
occupantur, ut muneribus portuum addicti; pro iis pariter, qui ex dis­
sitis etiam regionibus maxima frequentia in unum locum conveniunt,
ad quandam festivitatem religiosam vel socialem celebrandam, etc.

12. Tamen eiusmodi Missae celebrari possunt non ante horam
quartam post meridiem, ac tantummodo in certis diebus taxat ice sta­
tutis seu
a) festis de praecepto vigentibus, ad normam can. 1247, § 1;
b) festis de praecepto suppressis, iuxta Indicem a S. Congre­
gatione Concilii editum, die 28 Decembris 1919 (cfr. A. A. 5. vol. XII.
1920, pp. 42-43);
c) prunis cuiusque mensis feriis sextis;
d) ceteris sollemnibus, qui cum magno populi concursu cele­
brantur;
e) die uno in hebdomada, praeter dies supra memoratos, si
bonum peculiarium personarum classium id postulat.
13. Sacerdotes, qui pomeridianis horis Missam celebrant, itemque
fideles qui in eadem sacram communionem recipiunt, possunt inter
refectionem, permissam usque ad tres horas ante Missae vel commu­
nionis initium, sumere congrua moderatione alcoholicas quoque potiones
inter mensam suetas (v. gr. vinum, eerevisiam, etc.), exclusis quidem
liquoribus. Ante vel post dictam refectionem sumere possunt (exceptis
omne genus alcoholicis), aliquid per modum potus, usque ad unam horam
ante Missam vel communionem.

I

— 6 —

14. Sacerdotes, eodem die, nequeunt mane et vespere Sacrum
litare, nisi potestatem expressam bis terve Missam celebrandi habeant,
ad normam can. 806.
Fideles pariter, eodem die, nequeunt mane et vespere ad sacram
Synaxim accedere, ad praescriptum can. 857.

15. Fideles, quamvis non sint de eorum numero, pro quibus Missa
vespertina forte instituta sit, ad sacram Synaxim libere accedere pos­
sunt, infra dictam Missam vel proxime ante et statim post (cfr. can. 846),
servatis, quod attinet ad ieiunium eucharisticum, normis supra relatis.
16. In locis vero, ubi non ius commune, sed ius missionum viget,
Ordinarii Missas vespertinas omnibus in hebdomada diebus, iisdem
concionibus permittere possunt.

Monita ad nor H as exsequendas

17. Ordinarii sedulo invigilent, ut omnis abusus et irreverentia
erga sanctissimum Sacramentum plane vitetur.

18. Pariter curent, ut nova disciplina a cunctis subditis uni­
formiter observetur, eosque doceant, omnes facultates et dispensationes,
tum territoriales tum personales, hactenus a Sancta Sede concessas,
abrogatas esse.
19. Constitutionis atque huius Instructionis interpretatio textui
fideliter adhaereat, neque ullo modo facultates tam favorabiles ampli­
ficet. Quod ad consuetudines attinet, quibus a nova disciplina discre­
pare contingat, clausula illa abrogativa animadvertenda est: « con­
trariis quibuslibet non obstantibus, peculiarissima etiam mentione
dignis ».
20. Ordinarii et sacerdotes, qui datis a Sancta Sede facultatibus
perfrui debent, fideles studiose excitent, ut frequenter Missae Sacri­
ficio adstare velint et pane eucharistico reficiantur, opportunisque
inceptis, praesertim sacra praedicatione, illud promoveant spirituale
bonum, cuius adipiscendi gratia Summus Pontifex Pius XII Consti­
tutionem edere voluit.
Summus Pontifex, hanc Instructionem approbans, statuit, ut
ipsa promulgetur per editionem in Actis Apostolicac Sedis una cum
Constitutione Apostolica Christus Dominus ».