PONTIFICIA UNIVERSITAS GREGORIANA

FELIX M. CAPPELLO S. I.
Prof, in Pontificia Universitate Gregoriana

TRACTATUS
CANONICO-MORALIS

DE SACRAMENTIS
Vol. Ill - DE EXTREMA UNCTIONE
Accedit Appendix

DE IURE ORIENTALIUM
Editio tertia emendata et aucta.

TAURINI

MARIETT1
19 4 9

R OM AE

IΜ PRL MI POTEST
Angelus Linus Tomê S. J., Praep. Prov. Romanae.

Imprimatur.

Augustae Taurinorum» die 20 Augusti 1949.
Can. ALOISIUS COC’COLO, Vic. Gen.

Printed in Italy.
IUS

PROPRIETATIS VINDICABITUR

(10-IX-49).

PRAEFATIO
In commodum praesertim parochorum aliorumque sacerdotum
curam animarum gerentium tractatum de erirema unctione denuo eden­
dum censemus.
Ex theologia dogmatica, morali et pastorali atque ex sacris ca­
nonibus delibandum curavimus quidquid ad sacramentum extremae
unctionis refertur, illudque accurate et perspicue tradere nisi sumus,
notionibus quoque historicis additis. Doetores veteres et recentes, po­
tissimum Scholasticos, diligentissime consuluimus, eorumque doctrinam
variasque opiniones tideliter exponere sategimus, veriore ex iisdem
delecta sententia.
Si quid boni in hoc opere qualicumque reperiatur, id uui Deo
ac Deiparae Virgini adseribendum ; quidquid vero erroneum aut minus
recte dictum, hoc nostrae ignorantiae et inadvertentiae tribuendum
fatemur.
Auctor.

fr

INDEX
Dag.
Praefatio............................................................................................................
v
Index bibliograpihcus.................................................................................... xi

Caput I.

De existentia sacramenti extremae unctionis.
Art. I. — De nomine et notione extremae unctionis .........
» II. — De dignitate sacramentali extremae unctionis.............................

I
4

Caput II.

De essentia extremae unctionis.
Art.
»
»

I. — De materia remota extremae unctionis.............................................20
II. — De materia proxima extremae unctionis......................................... IO
III. — De forma extremae unctionis..........................................................59

Caput III.

De ministro extremae unctionis.
Art.
),
>,

I. — De ministro qui calide confert extremam unctionem .... 73
II. De modo quo extrema unctio a pluribus presbyteris conferri possit 85
ut. — De ministro qui licite extremam unctionem confert......................... 87

VIII

INDEX

Caput IV.

De fine extremae unctionis eiusque effectibus.
j, — De fine extremae unctionis .
90
„ if. —. De effectibus in genere....................................................................... 99
ΚΙ,_ De effectibus spiritualibus extremae unctionis............................. 102
, IV. — De restitutione sanitatis corporalis............................................... 119
„ V. — De principali effectu extremae unctionis.................................... 128

Caput V.

De subiecto extremae unctionis.
Art.
«

I. — De conditionibus requisitis ad capacitatem subiecti...................145
II. — De intentione et dispositione requisita in suscipiente sacramen­
tum extremae unctionis........................................ 172

Caput VI.

De obligatione suscipiendi et ministrandi
extremam unctionem.
Art. I. - De obligatione suscipiendi extremam unctionem......................... 177
·» II. — De obligatione ministrandi extremam unctionem....................... 185

Caput VII.

De iteratione et reviviscentia extremae unctionis.
Art.
*
*

1· — De iteratione extremae unctionis
192
II.
De sacramento extremae unctionis in eodem mortis periculo
iterato..............................
201
III. — De reviviscentia extremae unctionis
213

INDEX

ίχ

Caput VIII.

De loco, tempore et caeremoniis extremae unctionis.
Art. I. — De loco et tempore extremae unctionis......................................... 216
» II. — De ritibus et caeremoniis extremae unctionis................................217

Appendix.

De iure Ecclesiae orientalis.
Art.
I. — De materia remota et proxima extremae unctionis................... 225
»
II. — De ministro extremae unctionis................................................... 234
» III. — De subiecto extremae unctionis.................
244
» IV. — De ritibus et caeremoniis............................................................... 246
«
V. —- De orientalibus dissidentibus....................................................... 247
Index

rerum ordine alphabetic*) digestus...............................................251

INDEX BIBLIOGRAPHICUS
Auctores allegamus, quorum opera prae manibus habuimus et quibus in tractatu
huc concinnando usi sumus. Qui peculiari signo * indicantur, script ore* acatholfci sunt.

A

B

Abaelakdus, Epitome theologiae christiuiuie,
cap. 30 (M igne, P. Λ. CLXXVIII, 1745).
AERTNY8-DAMEN, Theologia Moralis, 11,

Bakensti BER. ( ursus theologiae moralis,
tract. VIII, part. VI. disp. 7. art. 1-5.
Augustae Vindelicorum 1718.
i IALLERINI -1 ’ALM IERI, Opus theologicum. V.
n. 810-881. Prati 1900.
Barbosa. De officio ct potestate parochi.
part. Il, cup. 22, nn. 1-16, Lugduni 16SS.
BecaNUS, Summa theologiae Scholasticae, tra­
ctatus de sacramentis, cap. 27. qq. 1-11.
Rothomagi 1657.
S. Bellirminus, Contrnr.. HI. /n sacra­
mento extremae unctionis, cap. 1-10. Nea­
poli 1858.
B ELSER. Die Epistel tier hdligcn Ittcobus,
F.-B. 1900.

nn. 533’551, Taurinorum Augustae 1949.
Alanus \b Insulis. Theologicae regulae,
reg. 113 (Aligne, P. L. CCX, B8J).
ALBERT!, Theologia pastoralis, Pars I. nn. 22,
87, 105. 108, Romae 1904.
S. Albertus M., In IV Sent.. 1). 23. ari. 1-21.
Allatius, De Ecclesiae occidental is et orien ­
talis perpetua consensione. lib. Ill, cap. IB,
Coloniae Agrippinae 1048.
S. ALPIIONSUS, Theologia moralis, lib. VI,
nn. 7O6-7C1, ed. L. Giiudf*.
» Homo a postal iras, appendix II. tract.
XVII, cap. I. nn. 1-13, Taurini 1811.
Amicus F.. (ursus theologici, to. VIII,
dissert. 19, sect. l-II. Antuerpiae 1650.
Amort, Theologia retet ira moralis et scho­
lastica, to. Ill, tract, de extrema unctione.
<Ι·Ι. 1-23. Augustae Vindelicorum 1752.
Antoine, Theologia moralis, to. IV. tract.
dr extrema unctione, q. 1-7, cum appen­
dice, Venctin 1709.
Aruudius, De concordia Errlcsim mcidtntalis et orientalis in st ptrm sacr imento·
rum administr dione. lib. V, cap. 1-7.
Lutet iac Parisiorum 1626.
A stes a nus i»k Asta. Summa Jsbnsis. to. II.
lib. V, art. 1-S, Romae 1730.
Aureolus, In IV Sont. 1). 23, art. I.
Aversa. Theologia scholastica universa. qunesL
dr sacram, extremae unctionis. >êct. I ss.

Benedictus XIV. Dt Sgnodo dfoeresmia.
lib. VIII. cap. 1-8.
Berardi, Praxis confessoriorum seu theolo­
gia theorrtico-pracliCa. tract. 11, dt extre­
ma unctione. nn. 679-698, Faventiae 1895.
» Theologia pastoralis. nn. 277-292. cd. 3*.
BERT!, Dt thtologicis disciplinis, lib. XX \ V.
cap. 1-12. Veneti is 1750,
Beisch lag, Dtr lirief des lacobus, ιί net­
ting 1898.
Billot, Dt Ecclesiae surra mentis. 11. thc>*.
21-26. cd. 7·.
Billi \rt. Summa S. Thomae hodit mis
.It udemitirum moribus accommodata >ixv
('ursus theologiae, to. N. tract, dt trtrema
unctione, dissert, unie., art. I 7. Lug­
duni 1852.

INDEX BIBLIOGRAPHICUS

XII

BON ACINA, Opera omnia, to. I. disp. 7.
de extrema unctione, punct. 1-0, VenetÜ8 1721.
S. Bonaventura, In IV Sent. D. 23. art. I
et 2: Rreviloquivm, p. 6. cap. 11.
Bonn I. B., JJ Extrême Onction, Bruges 1923.
Boudiniiox. 7.n théologie de FExlrfmc On­
ction. in Hrrue catholique des Eglises. Partte I9U0, ii.
Braxcatus de Laurea. Comment. in ΙΓ
Sent,. disp. 11. art. 1-10, Ronnie 1052.
BUCCERONI, Institutiones theologiae moralis,
III. nn. 8G1-872, Romae 1915.
Bulot, Compendium theol. moralis, II,
un. 860-670, Parisiis 1908.

C
Caietanus, Comment, in S. Jacobi episto­

lam, Lyon 1556.
Calmes, Kpitres catholiques, Paris 1900.
S. CANIHIU8 P.» De Maria Deipara Vir­
gine, lib. IX. cap. 9, Ingolstadii 1583.
Capreolus, Defensiones theologicae Diri Tho­
mae Aquinatis, IV Sent. D. 23, q. 1.
art. 1-3, Turonibus 1906.
Cardenas, Crists theologica, part. V. diss. 2.
cap. 7, art. 1 et 2, Venetiis 1700.
Caktropalao, Opus morale, P. IV. De
sacramentis, tract. 26, punt. 1-8. Lug­
duni 1619.
CvTALANUS, Rituale, Romanum perpetuis com­
mentariis exornalum, I, tit. V. de sacra­
mento extremae unctionis, cap. 1-3, Pa­
tavii 1760.
CavaLLERA, Le décret flu Concile dt Trente
sur la Pénitence et f Extrême Onction, in
liullctin de, Littérature ecclésiastique etc.,
1938, p. 3-29.
Cerarius Nicolaus, 'tract, de extrema un­
ctione, cap. 1 se.
Chardon, Histoire des sacrements. Extrême
Onction (Migne, Cursus theologiae com­
pletus, XX, p. 719 8«.).
Clericatus, Decisiones sacram., dc ex­
trema unctione, docis. 72 es., Venetiis
1727.
Coninck, De sacramentis ac censuris, disp.
19, dc extrema unctione, dub. 1-10, Lug­
duni 1619.
Coxtenson, Theologia mentis e.t cordis, lib.
XI. part. IV, dissert. I, dr sacram. ex­
tremae unctionis, Lugduni 1687.
Corxeliur a Lapide. Commentaria in
Scripturam Sarram, to. XX. in e piet. S. lacobl V. II. pp. 214-21*. Parisiis 1861.

D
t I)aille. Disputatio dt duobus lalinorum
er unctione sacramentis, confirmatione et
extrema unctif»ne. Genevae 1659.
1 >Άxxi ba le. Su m m ula theologiae moralis,
III, nn. 111-121. Romae 1908.
De Augustinis, De re sacramenta ria, II,
de extrema unctione, art. 1-7, Romae
1870.
De Guibert, Extrême Onction, in Diction­
naire apologétique de ht foi catholique,
col. 1870.
De Lugo, Dc sacramentis in genere, disp.
2, sect. 6, Parisiis 1878.
Del Val, Sacra theologia dogmatica, III,
tie extrema unctione, art. 1-5, Ma triti
1908.
Dexzinger, Ritus Orientalium, II. p. 183 S8.,
Wurzburg 1863.
De Sainte Beuve, De sacramento unctionis
infirmorum extremae (Aligne, Cursus theo­
logiae completus, XXIV, p. 11 ss.).
Diana, Resolutiones morales, to. II. tract.
IV, dr extrema unctione, resol. 1-50, Lug­
duni 166G.
Dicastillus, Dc Sacramentis, tract. VII,
quaest. unie., Antverpiao 1647.
Diekamp. 'Theologiae dogmaticae manuale.
Vol. IV. De Sacramentis, Tornaci 1931.
s. Dionysius Carthusianus, Summa fidei
ortodoxae, lib. IV, art. 1 16 ss.
Drapier, Tradition de ['Eglise touchant
VExtrême Onction. Paris 1930.
Drouven, De re sacramenlaria, lib. VII.
q. 1 ss., Venetiis 1756.
Durandus, In IV Sent. D. 23, q. 1 as.,
VenetÜB 1571.

K
Einig P., /nstitutionrs theologiae t log muti­
cae. tract, dc sacramentis, part. Il, de

extrema unctione, pp. 128-142, Treveris
1899.
Elbel-Bierraum, Theologia moralis, vol. ITT»
part. VIII, conf. 9 et 10, Paderbonae
1892.
Escobar, Theologia moralis, lib. XXII,
cap. 1Ί1. Lugduni 1663.
Esnus, In IV Sent. D. 23, H 1-16, Duaci
1626.

F

R.. Pastnralchemie,
Frib.-B. 1930.

Fattinger

p.

89-98,

x nr

IN DEX BIBL10GRAPHICU6
FERRERE8, CompcihIiiiih theologiae moralis,
II. mi. 828-850, Barcinone 1928.
Fillion, La Sainte Bible commentée, VIII,
paie· 655 h., Paris 1904·
FlLLlUCClUS, Quaestiones morales, tract. 3,
cap. 1-4, Lugduni 1G22.
Frassen, Srotus academivus seu universa
Doctor is subtilis theologica dogmata, de
sacramento extremae unctionis, to. IX,
disp. 3, de sacram, extremae unctionis,
Romae 1901.
Fromond, /n epistolam catholicum B. Ja­
cobi Apostoli (Aligne, Scripturae Sacrae
cursus, XXV, Parisiis 1840).
G

(if-.NicoT-Sals.man.h, /nstitutiones thcol. mo­
ralis, Ii. nn. 416-421, Bruxellis 1927.
GERBERT, Deincipia theologiae sacramental is,
cap. G. dc extrema unctione, $§ 77-80,
typis Monasterii S. Blasii 1759.
Gerster \ Zeil, Sacramentum extremae
unctionis. Tractatus theologicus praesertim
ad mentem S. Bona vent urao. Taurin» 193G.
Goar, Euchologion sive Rituale Graecorum.
pp. 332-3 ig. Venetlle 173Ô.
Gobât G., Experientiae theologicae sire
experi mentalis theologia, tract. VIII. dt
extrema unctione, nn. 777-937. typis Mo­
nasterii Einsidlensis, IG78.
GODEFROY,
L' Extrême
Onction chez les
Scholastiques, in Dictionnaire de théolo­
gie catholique, V, col. 1895 ss.
> 1/Extrême Onction d'après le Concile de
Trente et les théologiens postérieurs, ibid.
V, col. 1997 as.
Golubtsov, De ritu sacramenti Euchelaei,
in Pribavleniia ad opera SS. Patrum,
XLI1, p. 112 ss.
G on et. Clypeus theologiae thnmislicae. V,
tract. G, disp. 1-3, Antuerplao 1754.
GOUGNARD, Tractatus de extrema unctione.
Mcchliniae. 1933·
Gregorius a Valentia. Comment. thcol.
IV, disp. 8, Lugduni 1G00.
GuRY-BallERINI, Compendium theol. mo­
ralis, II, nn. 484-505, ed. 15*.
GüRY-IORlO, Compendium theol. mor., vol II.
part II, n. 656 ss., ed. 5*.
( ; utberlet,
Dogmatische
Théologie. X.
n. 280 ss.
Fl
Hall, The Sacraments, cap. 10.
Heimbucher, Die heilige Oelung.
bon 1888.

Pader-

Heinrich. Dogmatist -hr Théologie, X. pp, 397.
235, Münster L W. 1901.
Henriquez, Su mm. theol. mor. Hb. ni
cap. 7-13, Venetiis 1600.
II ER! NEX, Summo theologica seholastira el
moralis, disp. IX, dr sacramento extrema,
unctionis, qq. 1-7, Antuerpiae 166a.
Hilarius a Sexten, Tractatus peutorali*
de sacramentis, de extrema unctione, Merani 1895.
Holzmann, Theologia moralis, to. II. tract.
de extrema unctione, cap. 1-3. Beneventi
17 43.
Hugo a S. Victore, De Sacramentis. Jib. II,
part. 9, cap. 1 (Aligne, P. L. CLXXXVI,
co). 471, 577 «4.).
IIugon E., Trectal us dogmatici, vol. III.
tract, de extrema unctione, art. 1-5, Pa­
risiis 192’.

Jacquemier, L'Extrême Onction chez le>
Grecs, in Echos d'Orient, 1908, p. 193 ss.
JANIN, Les Eglises orientales et les Rites
orientaux, pp. 371, 389, 454, 493, 550,
583, 592, GOG. Paris 1926.
Iorio Card., La sucra unzionc degli in­
fer mi, Roma 1935.
1SAMBKRTUS N., JSsputationes in II J R. S.
Thomae, de sacramrido extremae unctionis,
disp. 1-3, Lutetiae Parisiorum 1643.
I uEN IN. Commentarius historicus et dogma­
ticus de sacramentis, dissert. VU. qq. |10, Lugduni 1717.
* Institutiones theologicae, part. VIII. dis­
sert. G. qq. 1-9. Lugduni 173G.
Jugie. Theologia dogmatico Christianorum
orientalium, III. cap. S. art. 1-5, Pari­
siis 1930.

K
t Kattenbusuh F.. Oelung. m K'eal En·
cyclop., to. XIV, 1904, pp. 304-311.
KERN, De sacramento extremae unctionis.
Ratisbouae 1907.
KlLKER, Extreme I action. Washington 1926.

L
LACROIX, Theologia moralis, lib. VI. part. 2.
nn. 2084-2121, Ravennae 1761.
Launoy, Dc sacramento unctionis infirmo­
rum. Genevae 1721.
Lavm
. ann, Theologia moralis, lib. V, tract. 3.
rap. I-8, Venetiis 1710.

INDEX BIBLIOGRAPH ICUS

XIV

Le\ndrcs, Quaestiones morale# theologicae,
tract. IV, de sacramento extremae. un­
ctioni#, disp. 1-3, Lugduni 1664.
Leclercq II., Extrême Onction, in Reçue
d'archéologie chrétienne et de liturgie, IV,

col. 1029 ss.
Lehmkuhl, Theologia moralis. Π, nn. 711·
72S. F. B. 1911.
Lejay, Ancienne théologie chrétienne, in
Reçue d'histoire et de littérature religieu­
ses, 1906, to. XI, p. 372.
LeQVIEN, Oriens christianu*. II. col. 173 88.
I ,ER< HER, / nsi it ut innes theologiae dogmati ·
cae, IV. nn. 491*504. Oeniponto 1930.
LORTNVS, In BR. lucobi et Indue Aposto­
lorum catholicas epistolas commentarii, Lug­
duni 1619.

Μ
Marillon, Observatio de extrema unctione
(Aligne, (’ursus theologiae completus, XXIV,
p. i ss.).
Maoarics, Orth. dogm. theologia, II. p. 172 ss.,
<d. 2·.
Maltzew, Dic Sacramenlc der orthodorkatholischen K i rchc < des .1/orgenlandes,
р. 493 88., ed. 2*.
M arc-Gestermann, Institutiones morales,
11. nn. 1070-1081. Lugduni 1927.
MARTÈNE, De antiquis Ecclesiae ritibus,
lib. I. cap. 7. art. 1-i, Antuerpiac 1763.
MartIGNY, Dictionnaire des antiquités chré­
tiennes, art. Onction (Extrême), Paris 1877.
Mastrifs de Medulla, Disputationes theo­
logicae in IV Sent., disp. VI, de sacra­
mento crtrrmae unctionis, qq. 1-7, Veiictiis 169&
M \ZZELLA. Praelectiones dognudico-scholiistiс. ae, vol. IV, tract, de extrema unctione,
nn. 503-516, Romae 1905.
MxZZOTTA, Theologia morulis, tract. V,
quaest. unio, de extrema unctione, Nea­
poli 17 is.
Medina, De poenitentia, restitutione et con­
tractibus, tract. II. q. 38. p. 204, Ingolstadii 1581.
Menardvs, In notis ad librum sacramen­
torum S. Gregorii (Migne, P. !.. LXXV111,
523).
Messmer, Erhldruug des lacobusbrie/es, Brlxen 1863.
t Morgan Dix, The sacramental system.
New-lor k 1893.
Μι τζ F. X.. Die Vrnraltuug dvr hl. Sukramrntc. $ 72, F.-B. 1923.
· ,
r

Natalis Alexander. Thcol. dogm, cl mor.,
lib. Il, tract, de extrema unctione, cap.
1-6, Vcnetifs 17 72.
NETTER H., // Extrême-Onction aux Ville
et IXe siècles, in Rerue du clergé, fran­
çais, 1911, to. LXV1II, pp. 182-205.
Noldin-Schmitt, Summit the.ol. mor., III,
nn. 429-148, Oeniponto 1927.
Ncgncs I).. Erpositto in III P. 1). Thomac,
qq. 29-33, de sacramento extremae unctio­
nis, in add. ad 3 p. I). Thomae, Vallisoteti 1609.

O
OTTEN B., I nstilulionts dogmaticae,
nn. 260-320, Chicago 1925.

VI,

P
Palcdknus, In IV Sent. 1). 23, q. 1 ss.,
Parisiis 1511.
Pa PP-Szi LAG V, Each i rid ion iuris Ecclcsim
orientalis catholicae,
79-82, MagnoVaradini IS80.
PATUZZIUB, · Ethica Christiana sice theologia
moralis, tract, (b sacramentis, pars VI,
de sacramento trlrcmae unctionis, cap. 1-7.
Bassuni 1770.
Pellicia, De christ. Ecclesiae politia, lib. VII,
sect. 2.
PesCH C., Praelectiones dogmaticae. Vil,
π. 510-562. Friburgi B. 1920.
Petrovskil, De historia officii sacramenti
Euchelaci, in Lectio Christiana, 1903, II,
p. 41 ss.
Petrus Lombardis, Libri IV Sententia­
rum, dist. 23, cap. 1-4, Ad Claras Aquas
prope Florentiam 1916.
t Picard E., Onction, in Encyelop.. to. X,
1888, p. l-ll.
Pigiii, Cursus theologiae muralis, W, \\u. 413131, Veronae 1921.
Piscetta-Gen.n\RO. Elementa thcol. moralis,
V, nn. Ι010Ί030, Torino 1927.
Pohle-Precss, Tht Sacraments, IV, p. 1,
cap. 1 ss.
PocgeT, Institution's catholicae in modum
catechrscos, cap. VI, f 1-3, Venetils 1760.
PoURRVT, La théologie sacra menlairc, Pa­
ris 1907.
PRÜMMER. Manuale thcol. moralis. III,
nn. 568-581, F.-B. 1923.

ii L

YU

INDEX BÏBMOGRAPIHCaS

t PULLER, Anointing o/ the sick in Scri­
pture and Tradition, pp. 95, 118-197,
London 1901.
f

Q
QUINN, Some aspects of the dogma
treme Onction. Dublin 1920.

i

’

ο] Ex-

Rath M., De extrema unctione e.l ordine,
1 laure η 1912.
Raynaudus, Opera omnia, to. XVI, He­

teroclita spiritualia, p. 164-175.
Regin
. aldus. Praxis fori pocnitcnlialis, lib.
XXVIII, cap. 8-12, Mediolani 1619.
Renaudot, Perpétuité de la foi de VEglise
catholique sur les sacrements. III, Paris
1841.
Ri CARDUS DE MEDIAVILLA, Super quatuor
libros Sententiarum, lib. IV, l>. 23, art. I
el 2, Brixiae 1591.
Roncaglia, Universa moralis theologia, t. Il,
tract. 20, q. 1, Lucae 1730.
Rosignoli G.. Tractatus dr sacramentis poe­
nitentiae ex extremae unctionis, Mediolani
170G.
RUCH C., Extrême-Onction du fer au /.Ve
siècle, in Dictionn. de Thcol. cuth., 1913,
to. V, col. 1927-1985.

SCHMITZ, Dr effectibus sacramenti extremae
unctionis, dissertatio hiriorien-dogmatica,
Friburgi B. 1893.
ScoTue, In IV Sent. D. 23, qnaest, unie.,
Lugduni 1639.
Serarius N., Opuscula theologica, dl«p.
de
sacramento extremaeunriionin, cap. 1*12,
Mojnmtiae 1611.
Simenon, I/administration des increments
dans l'ancien droit reelésiastique liégeois,
Liège 1924.

Soto Dominicus, In IV Sent. D. 23, q. 1
et 2, Venetiis 1584.
Soto Petrus, De institutione sacerdotum.
de sacramento extremae unctionis, lect. 1
et 2. Venetiis 1567.
Spacil, Dtfclrina theologica Orientis separati de sacra infirmorum
unctione, Romae
1931.
Stephanus Episcopus, De Sacramentis et
ritibus rath. Ecclesiae, p. 15 ss.
Straub, Dc Ecclesia, II, n. 921-952, Oeni-

ponte 1912.
Suarez, Opera omnia, to. XIX. De sacramentis, pars III, de sacramento extremae
unctionis, disp. 39-44. Venetiis» 1748.
Svie*ti.ov, Doctrina Christianae fidei, Kioviae, 1910, I. p. 193.
Sylvester Maurus, Opus theologicum, lib.
XIII. tract. 28, de sacram, extremae unctionis, qq. 247-263, Romae 1687.
SYLVIUS, Comment, in Ilf P. S. Thomae.
q. 29-33, Antuerpiac 1714.
Symeon Thessalonicensis, Dr sacro ritu
sancti olei (Migne, P. G. CLII, 607).

Sales M., La Sacra Hibbia commentata. H

Xuoro Testamento, II, in epist. S. lacobi,
V, 11. p. 527 s.. Torino 1911.
Salmanticenses, Cursus theologiae months,
tract. VII, cap. 1-5, Veneti is 1750.
Sasse, Or sacramentis Ecclesiae, II, p. 251272, Friburgi B. 1898.
ScAVINI, 'Theologia mon tl is universa, lib.
Ill, tract. 10, disp. 2, Mediolani 1874.
SCHANZ, Die Lehn con den heiligen Sacramcnlen der katholischen Kirchc, § IS.
Freiburg B. 1893.
SCHEGG, lacobus der firudrr drs Urrrn, und
sein Jiricf etc. Munich 1883.
Sciielfhout, Or sarn mento extrema* un­
ctionis in epistola X. tacolo, in Colin*
tinnes Gandavrnses, 1935, p. 216-221.
Schell, Katholische Dogm.. III» part. 2.
p. 610 as.
Schmid F., I'cber die h icderholung limnkendlung, in Zeitsch. f. hath. Theol., to.
XXV, 1901, pp. 258-269.

T

TAMBl RINI» Exjndita i uris divini, naturalis
el ecclesiastici, lib. VI, dc sacramento ex­
tremae unctionis, cap. 1-4. Venetiis 1661.
Tanner. Theologia scholastica, disp. 7. q. 1,
dub. 1-3. Ingokstadii 1627.
T KNQt EREV, Xj/iiops'i.s thmh^iac dogmati­
cae, to. IIT, nn. 942-985, Parisiis 1930.
Theologi a Meubliniensis, Tractatus de
sacramento extremae unctionis, Mcchlinine 1916.
S. Thomas, In IV Sent. D. 23; Suppi.
q. 29-32; Contra Genl., lib, IV, cap. 73;
in IV S<-nt. D. 23. q. 1 et 2. Parmae
1852-1868.
I’homassinus, Tftus et nova Ecclesiae disci­
plina. part. I. lib. 11, cap. 21. η. I, Lug­
duni 1706.
ΊΊxerox r. Histoire des dt^gmes, Paris 1909«

I

I
j
I

1
I
■

I
j
I
ί
|
I
I
I
i

I
I
1
I
|

!
i

I
j

INDEX BIBMOGRAPHICUS

XVI

Toleti 8 F., Instructio sacerdotum, lib. VII,
cap. 1, Romae 1608»
TOURNELY, Praelectiones theologicae, tu. IX,
de sacramento extremae unet., qq. 1-5,
Venetiis 1790. Continuatio praelect. theol.
Honorati Tournely, tract, de extrema un·
ctionc, cap. 1-7, Venetiis 1769.
Trenkle, Der Brief des h. lacobus, Fribourg-en B., 1894.

U
Ubach, Compendium theologiae moralis, II,
nn. 749-75 1.

VlCTO KELLI A., De extrema unctione, Patavii
1609,
Victoria, Summa sacramentorum, n. 215.
Villi EN, La discipline des sacrements. L'ex­
trême-onction. in Revue du cierge français,
1912, tu. LXX, p. 641-652.
» Les Sacrements. Histoire et liturgie, pp. 230240, Paris 1931.
Viva, Cursus theologico-moralis, F. V, De
sacramentis in genere ac in specie, q. VI,
art. 1-1, Patavii 1723.
Voit E., Theologia moralis, II, cap. 5, nn. 890925, Bassani 1756.
t Von Soden, Hand Commentar zum Neuen
Testament., IIT, Der Brief des lacobus,
F. B.

Vacant-E. Mangenot, Dictionn. de theol.

rath., to. V, v. Extrême-Onction. col.
1897-1907.
Van COPPENOLLE, Byzondere Sacramcntrleer.
II, Brugge 1932.
Van Xoort, Tractatus de sacramentis, II.
sect. 6, nn. 157-189, Ililversuin 1926.
Van Steenkiste, Commentarius im cpistolas catholicas, Bruges 1909.
Varren, The Liturgy and Ritual nf the
Celtic Church, p. 168-182.
Varqcez, in III I*. S, Thomae, q. 87,
art. 3, dub. 2, Lugduni 1631.
VERMEERScn, Theologia moralis. Ill, nn. 650667. Roman 1923.

W

Waldenkis, Doctrinale antiq. fidei etc., II,
cap. 163.
Willi EN, La discipline des sacrements.
L'Erlrême Onction, in Revue du clergé
français, 1912, 1. LXX, p. 641.
WlRCEBi’RGENSES, Theologia dogmatica, po­
lemica, scholastica et moralis, to. V, disp.
Ill, de sacramento extremae unctionis,
nn. 311-337, Lutetiae Parisiorum 1853.
t Woldike, De unctione fidelium, 1732.*
WOCTERR. Manuale theologiae moralis, to. II.
Brugis 1933.

DE EXTREMA UNCTIONE

.... . I

.

i

CAPUT I.

DE EXISTENTIA
SACRAMENTI EXTREMAE UNCTIONIS (1).

Articulus I.

De nomine et notione extremae unctionis.
1

i

λ|·ι

1. Nomen. — 1. Inde est nomen extremae unctionis, quod hoc
sacramentum per modum unctionis vitae tempore extremo administratur
et omnium unctionum extrema est. Unde facile intelliguntur aliae ap­
pellationes: oleum infirmorum, sacramentum infirmorum, sacramentum
exeuntium etc.
2. Hoc sacramentum variis olim nominibus, praesertim inde a
saec. xir, appellari solebat , scii, benedictio sacrati olei, sacrati olei unctio,
oleum benedictionis, unctio infirmorum, sacramentum exeuntium, sacra­
mentum sacrae unctionis.
(1) Cfr. S. Thoin., SuppL, q. 29, art. 1 ct 2; Contra Gent., lib. IV, cap. 73; in IV Sent.,
D. 23, q. 1, art. 1, quacstiunc. 3; S. Bonaventura, in IV Sont., D. 23, art. 1, q. I et 2; S. Bel·
lann., /λ: extrema unctione, cap. 1 ss.; Suarez, De poenitentia, disp. 39, sect. I ss.; Scotus,
in IV Sent., 1). 23, q. unie.; Kern, Tractatus dc extrema unctione, lùitisbonac-Koinac, 1907,
cup. 1 et 2; Wircoburg., X, η. 311 es.; Susse» Dc sacramentis Ecclesiae, II. de extrema un­
ctione, cap. 1; De Augustinis, Dc re sacramentaria, II, dc extrema unctione, thés. 1; Peso h.
Vil, n. 510 as., cd. 5Λ; Otten, Institutiones dogmaticae, Chicago; 1925, VT. η. 260 ss.; Billot.
Dc Ecclesiae sacramentis, II, thés. 21; Pohlc-Preuss, The sacraments, IV, p. 1, cap. 1 ss.;
Lacroix, lib. VI, part. 2, n. 2103 ss.; Laynnmn. lib. VI, tract. 8, cap. 3, η. 1 es.; Diana,
part. 5, tract. 3. resol. 86 ss.; De Sainte-Beuve, Dc sacramento unctionis infirmorum ex­
tremae (Migne, Cursus theologiae completus, XXIV, 10 es.), disp. 1, art. 1 ss.; S. Alph., VI,
n. 706; Conlnck, De sacramentis etc., disp. 19, dc extrema unctione, dub. 1; Ball.-Palm.,
Opus theol., V, η. 811; Bord, L'extrême Onction, Bruges. 1923, p. 31 ss.; Diction, dc théol.
rath., V, v. Extrême-Onction, col. 1898 ss.; Ileinabucher, Die heilige Oclung, llatisb., 1S8S»
ρ. I ss.; Chardon, Histoire des sacrements. Extrême-Onction, 1715 (Migne» Cursus theol.
compl., XX, p. 713 ss.); Diction. d'archéoL chrétien., V, P. 1, v. Extrême-Onction, col. 1029 es.
I — Cappello, De. Sacramentis, III.

2

CAPUT I. - ARTICULUS ί.

Apud Graecos hodie quoque vocatur sanctum oleum, άγιον έλαιον, aut
oleum cum oratione, εύχέλαίον. Quae nomina, ut patet, vel ex materia sola
aut ex materia simul et forma desumuntur.

Ab effectu vocatur animae corporisque medicina, medicina sacra,
oleum sanitatis. Unde S. Thomas nuncupat « ultimum et quodammodo
consummativum totius spiritualis curationis » (2).
Etiam S. Bellarminus ait: «Hoc sacramentum est complementum
sacramenti poenitentiae, et quasi poenitentia quaedam infirmorum, qui
non possunt iam facere opera poenitentiae » (3).
A ratione quadam sibi intrinseca dicitur publica quaedam poenitentia (4).
Hinc forte mos apud Graecos inductus, loco imponendi satisfactionem, oleo
inungendi per sacerdotes. Quem morem Innocentius IV reprobat in epist.
ad Card. Episcopum Tusculanum, anno 1254 conscripta, hisce verbis : «Nullus
autem per sacerdotes vel confessores pro satisfactione poenitentiae unctione,
aliqua solummodo inungatur. Infirmis vero, iuxta verbum lacobi Apostoli,
unctio exhibeatur extrema ».

Vocatur quoque reconciliatio ad mortem (5).
3. Vocabulum extrema unctio a fine saec. xn frequentius adhiberi
coepit, ita ut paulatim in Ecclesia latina universaliter receptum fuerit.

2. Ratio sacramenti. — Sicut confirmatio est perfectio quaedam
baptismi, ita extrema unctio est consummatio poenitentiae, quatenus
deletis per poenitentiam peccatis etiam horum reliquias unctio abs­
tergit.
Concilium Trid. ait: « Visum est... sanctae Synodo praecedenti do­
ctrinae de poenitentia adiungere ea, quae sequuntur, de sacramento
extremae unctionis; quod non modo poenitentiae, sed et totius vitae
Christianae, quae perpetua poenitentia esse debet, consummativum exi­
stimatum est a Patribus. Primum itaque circa illius institutionem de­
clarat et docet, quod clementissimus Redemptor noster, qui servis
suis quovis tempore voluit de salutaribus remediis adversus omnia
omnium hostium tela esse prospectum, quemadmodum auxilia maxima
in sacramentis aliis praeparavit, quibus Christiani conservare se in­
tegros, dum viverent, ab omni graviore spiritus incommodo possint;
ita extremae unctionis sacramento finem vitae tanquam firmissimo
quodam praesidio munivit » (G).
(2)
(3)
(4)
(5)
(G)

Summa contra Ocni., lib. IV, cap. 73.
De extrema unctione, cap. 7.
Ivo Carnotensis, epist. 255.
Cfr. Do Sainte-Beuve, disp. 1, art. 1, η. 5 a.
Sees. XIV, Prooem. de sacr. extremae unctionis.

DE NOMINE ET NOTIONE EXTREMAE UNCTIONI5»

.3

3. Notio. — Extrema unctio definiri potest : Sacramentum Novae
Legis a Christo D. institutum, quo per unctionem olei benedicti et ora­
tionem sacerdotis confertur homini doli capaci et graviter infirmo salui
animae et quandoque etiam corporis (cfr. can. 9.37).
Singulae partes huius definitionis magis clarescent atque explica­
buntur ex infra dicendis de materia, forma, effectibus et subiecto huius
sacramenti.

4. Errores. — 1. Albigenses exsistentiam sacramenti extremae un­
ctionis plus minusve aperte negarunt. Waldenses et Wicleffitae (7), licet
forsan non totaliter negaverint, tamen satis irreverenter de hoc sacra­
mento locuti sunt (8).
2. Lutherus in sermone de Novo Testamento (an. 1520) adhuc
enumerat sub n. 24 extremam unctionem inter sacramenta: sed in libro
de captivitate babylonica (item an. 1520) hoc sacramentum reiicit
illudque admittit dumtaxat ut aliquod sacramentale.
Calvinus (9) negat hoc sacramentum et vocat illud <■. histrionicam
hypocrisim ».
Omnes fere moderni protestantes sacramentum extremae unctionis
reficiunt, exceptis ritualistis, qui in hac re nobiscum conveniunt ma­
xima saltem ex parte (10).
Doctrinam catholicam impugnant etiam modernistae, quorum sen­
tentia exhibetur in prop. 48a decreti « Lamentabili > paulo infra (n. 6)
alleganda.
Illi virtutem sacramentalem ritui denegant, affirmantes epistolam
S. lacobi loqui vel de gratia curationum vel de quodam naturali sani­
tatis remedio.
(7) Quidam docent primum Waldenses et Wleleftltas negasse extremam unctionem esse
verum et proprio dictum sacramentum. Sed isti haeretici potius contempserunt, quam ma­
nifeste negarunt rationem sacramenti, ut liquet ex articulis de quibus interrogari lubentur
suspecti errorum Wiclefll. Cfr. Denzing., n. 669.
(8) Cfr. Bllluart, De extr. unet., dies, unie., art. ].
(9) Inst., lib. IV, cap. 19, η. 18.
(10) Cfr. Kern., op. cit., p. 1 s.; Hall, The Sacraments, c. 10.
De tempore, quo hie ritus inter sacramenta sit. receptus, protestantes, more suo, inter
so discrepant.
Harnack ( Dogme ngtschichte, III, p. 515) dicit, S. Thom am primum asseruisse hoc sa­
cramentum a Christo esse institutum.
Stoltz {Real-Encycl. jür prot. Theol. und Kirche, X. p. 728) asserit Innocentium I unctioni
infirmorum non tribuere rationem sacramenti; ac dein conatur probare, quomodo a fine
saec. vili doctrina de extrema unctione sit evoluta, donec saee. xn unctio infirmorum eva­
serit sacramentum moriendum.

1

Caput i. -

articulus it.

Articulus ΙΓ.

De dignitate sacramentaii extremae unctionis.
5. Extrema unctio est verum Novi Testamenti sacramentum. —
Haec veritas de fide est.
Concilium Florentinum docet: «Quintum sacramentum est ex­
trema unctio, cuius materia est oleum olivae per Episcopum bene­
dictum )>.
Concilium Trid. delinit: «Si quis dixerit, extremam unctionem
non esse vere et proprie sacramentum a Christo Domino Nostro insti­
tutum et a B. lacobo Apostolo promulgatum, sed ritum tantum ac­
ceptum a Patribus, aut figmentum humanum, a. sit » (1).
Item: «Si quis dixerit, sacram infirmorum unctionem non con­
ferre gratiam, nec remittere peccata, nec alleviare infirmos, sed iam ces­
sasse, quasi olim tantum fuerit gratia curationum, a. sit » (2).
6. Veritas probatur:
I. Ex S. Scriptura.
S. lacobus ait: v Infirmatur quis in vobis? Inducat presbyteros Ec­
clesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio
fidei salvabit infirmum, et alleviabit cum Dominus, et si in peccatis sit,
remittentur ei » (3).
Sacramentum est signum sensibile efficax gratiae a Christo perma­
nentor institutum. Atqui extrema unctio est huiusmodi signum. Ergo
ipsa est verum sacramentum. Minor facile probatur. Nam extrema
unctio est signum 1° sensibile, cum adhibeantur unctio sensibilis et
verba sacerdotis; 2° efficax gratiae, quia remittit peccata, si quae adsint;
3° pcrmanenter a Christo institutum, quia nemo potest gratiam adnectere
signo sensibili nisi solus Deus.
Praeterea S. lacobus loquit ur non ad unam Ecclesiam nec pro uno
H) Sees. XIV, can. 1, de extrema unctione.
(2) Ibid., can. 3.
(3) lac. V. Il s.
Dicitur oratio fidei, non quatenus eius efticacia pendent a fide ministri» sed quatenus oratio
ista, sicut quaelibet alia tonna sacramentalis, est de se protesta tiva tide! Ecclesiae, cui a
Christo D. concredita sunt sacramenta.
Loisy ait: «L'auteur (S. lacobus) ne manifeste pas l’intention de promulguer un sa­
crement du Christ, mais de recommander une pieuse coutume » (Autour d’un petit livre,
Paris, 1903, p. 251).

DE DIGNITATE SACRAMENTALI EXTREMAE UNCTIONIS

O

tempore, sed simpliciter absque ulla limitatione: quod facere profecto
non potuit nisi ex auctoritate Dei.
Concilium Trid. declarat : « Quibus verbis (lac., 5, 14 s.), ut ex
apostolica traditione per manus accepta, Ecclesia didicit, docet (Apo­
stolus) materiam, formam, proprium ministrum et effectum huius sa­
cramenti » (4).
Postea Concilium (1. c. cap. 2) addit : « Res porro, et effectus huius
sacramenti illis verbis explicatur: Et oratio fidei salvabit infirmum, et
aUcviabit cum Dominus; et, si in peccatis sit, dimittentur ei: res etenim
haec gratia est Spiritus Sancti, cuius unctio delicta, si quae sint adhuc
expianda, ac peccati reliquias abstergit; et aegroti animam alleviat et
confirmat, magnam in eo divinae misericordiae fiduciam excitando;
qua infirmus sublevatus, et morbi incommoda, ac labores levius fert;
et tentationibus daemonis, calcaneo insidiantis, facilius resistit; et sa­
nitatem corporis interdum, ubi saluti animae expedierit, conse­
quitur ».
In decreto Lamentabili damnatur prop. 481, quae ita se habet:
«lacobus in sua epistola (5, 11 s.) non intendit promulgare aliquod sa­
cramentum Christi, sed commendare pium aliquem morem: et si in hoc
more forte cernit medium aliquod gratiae, id non accipit eo rigore, quo
acceperunt theologi, qui notionem et numerum sacramentorum sta­
tuerunt ».
Protestantes fere omnes inde a Martino Chemnitz usque ad Hase ex­
plicant textum S. laeobi de gratia sanitatis, quae significatur unctione olei.
Sed talis explicatio est plane falsa, eum textui repugnet. Sane si ageretur hic
de sanatione corporali, non esset cur S. lacobus iuberet vocari presbyteros.
.Melius tunc vocandi essent medici vel illi qui habent gratiam curationum,
quali non semper utebantur presbyteri. Praeterea gratia curationum data
est non solum pro infirmis decumbentibus sed etiam pro claudis, surdis. cae­
cis, etc.; dum S. lacobus loquitur solummodo de infirmis.
Insuper Apostolus addit: et si in peccatis sit (infirmus), remittentur ei .
Porro impossibile est aliqua unctione naturali aut oratione peccata infallibiliter remitti.
Protestantes censent peccata remitti per fidem hominis uncti, non autem
per unctionem vel orationem. At illa fides gratis asseritur, cum Apostolus
expresse loquatur de oratione fidei presbyterorum et non hominis uncti.

7. II. Ex Traditione.
1. Imprimis habentur Patrum testimonia.
(j) Sese. XIV, cap. 1, de sacr. cjlr. unet. Cfr. Cavali era, Le décret du Concile de Trente
sur la Pénitence et l'Erfrétnc-Onclion, in Bulletin de Littérature ecclésiastique, t. XXXIX,
1938, p. 3 ss.

6

CAPUT I. - ARTICULUS Π.

8. 1° Origenes (saec. in) docet extremam unctionem esse tamquam
complementum sacramenti poenitentiae (5).
Origenes enumerat varios modos obtinendi remissionem peccatorum,
postea addit: « Est adhuc et septima, licet dura et laboriosa, per poeni­
tentiam remissio peccatorum, cum lavat peccator in lacryinis stratum
suum, et fiunt ei lacrymae suae panes die ac nocte, et cum non erubescit
sacerdoti Domini indicare peccatum suum et quaerere medicinam...
In quo impletur et illud, quod lacobus Apostolus dicit: Si quis autem
infirmatur, vocet presbyteros Ecclesiae et imponant ei manus ungentes
eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit infirmum, et si in
peccatis sit, remittentur ei » (6).
Quidam protestantes censent auctoritatem Origenis se elidere posse,
dicendo eum loqui dumtaxat de poenitentia et nomine infirmi intelligere eum,
qui in peccatis sit (7). Effugium hoc quovis caret fundamento. Sane Origenes
in dicta homilia totus in eo est, ut varia sacrificia pro peccatis a lege prae­
scripta conferat cum diversis modis obtinendi remissionem peccatorum in
Novo Testamento. Porro inepte, imo erronee ageret, si locum Novi Testamenti,
qui sensu literali agit de medio expiationis distincto a sacramento poenitentiae,
per allegoriam ad hoc detorqueret.
Protestantes asserentes, Origenem nomine infirmi intelligere eum, qui in
peccatis sit, tam egregium et subtilem doctorem faciunt interpretem vere
ineptum, utpote qui verba S. lacobi in sensum plane diversum detorque­
ret (8).

9. 2° S. Aphraates Episcopus, vulgo « sapiens Persa » dictus, versus
finem saec. m natus, plures epistolas conscripsit, quae passim Homiliae
vel Demonstrationes vocantur.
In Demonstratione XXIII, 3, haec habet: «Fructus germinarunt
olivae splendidae, in qua signum est sacramenti vitae, quo perficiuntur
christiani, sacerdotes, reges, prophetae; tenebras illuminat, ungit in­
firmos, et per arcanum suum sacramentum poenitentes reducit » (9).
Igitur sacra unctio adhibetur in baptismo, praefigurata unctione sacer­
dotum, regum, prophetarum; in confirmatione per verba « tenebras illuminat *» ;
in reconciliatione poenitentium ex more plurium ecclesiarum. Quare si un­
ctiones quae fiunt in baptismo et confirmatione sunt sacramentales, ipsa quo­
que unctio infirmorum, quam cum aliis S. Aphraates recenset, est sacra mentalis.
(5) llomil. II in Leviticuiu; Aligne, P. G. XII, 119.
(6) Ibid. Cfr. De Sainte-Beuve, De sacramento unctionis infirmorum extremae (Aligne»
Cursus theologiae completus, XXIV, 10 se.), dlsp. 2, art. 1; Rath, op. cit., η. 10.
(7) Staitz, Bcul-Encyklopadie für protestanlische Théologie und Kirchc, XIV, p. 305;
Puller, Arrointing of the sick, p. 43 s.
(8) Cfr. Kern, op. cit., p. 53; Bord» op. cit., p. 87
Gibbons, La loi de nos Pircs, p. 390.
(9) Rouet de Journel, Enchiridion palristicum, u. 608.

DE DIGNITATE SACRAMENTALI EXTREMAE UNCTIONIS

7

10. 3° S. loannes Chrysostomus ex Matth. 18 et Io. 20 probat
sacerdotes habere potestatem remittendi peccata. Postea ita pergit:
« Neque tantum cum nos regenerant, sed etiam post regenerationem
admissa peccata condonare possunt. Nam infirmatur, inquit,
in
vobis? advocet presbyteros Ecclesiae... » (10).

11. 4° Isaac Antiochenus (saec. iv) carpit quasdam mulieres
stultas, quae in casu morbi ad suspectos quosdam monachos decurre­
bant, et ait: «Sacerdotem visitatorem non probatum habent stultae,
ideoque signationem eius contemnunt; sed talem quaerunt, qualem
supra descripsimus, qui etiam extemplo advenit, ut ipsas signet. At
potens, o mulier, donum quidem tribue recluso, sed signationem a sa­
cerdote tuo accipe; cibum affer monacho, sed oleum martyrum sit tibi:
omnibus ea ministra quibus indigent, sed in veritate permane apud
unum; eleemosynae tuae ad omnes perveniant, sed fides tua in Crucifixum defixa sit; eius tantum oleum sit tibi, et a sacerdote signationem
accipe... Servi Christi et orthodoxi afferre solent aegrotos et infirmos
ad sanctum altare, non autem ipsi oleum conficere audent, ne donum
expiationis contemnere videantur, sed ubi sacerdos est regens plebem,
observant ordinem iustitiao » (11).
12. 5° S.
pita breviter
casione agere
firmatur quis

Augustinus in Speculo de Scriptura Sacra ea doctrinae ca­
proponit, quae fideles scire et secundum quae data oc­
debent. Inter haec autem recenset illud S. lacobi: In­
in vobis? Inducat presbyteros Ecclesiae... (12).

13. 6° Cassianus (vita functus circa an. 435) docet, «multis modis
ad peccatorum expiationem perveniri» posse. Inter alia, scribit: «In­
terdum etiam intercessione sanctorum impetratur venia delictorum.
Qui enim scit, fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petat et
dabit ei vitam Deus peccanti non ad mortem (I Ioan. 5, 16). Et iterum:
Infirmatur quis ex vobis? inducat presbyteros Ecclesiae et orent super
eum ungentes eum in nomine Domini... et si in peccatis sit, dimittentur
ei » (13).
14. 7° Hesychius, presbyter hierosolymitanus (j· 433), in Commen­
tario ad cap. 2 Levit ici, ita effectus orationis describit: « Oratio quoquo
plurima operatur: haec quippe maximo animae passiones sanat, haec
(10)
(11)
(12)
(13)

Dc eaccrdoUo, 111». III, n. 6; Aligne, P. (}. XLVIII, CU.
Cfr. Kern, op. cil., p. 38,
Aligne, P. L. XXXIV. 887 s.
Coll. XX, c. 8; Aligne, I'. Λ. XLIX, 1161.

8

CAPUT I. - ARTICULUS Π.

etiam intelligibilium oculorum curat vulnera absolvens ab ignorantia,
atque ex ea, quae vere est aegritudo, i. e. ex peccato, lacrimas acce­
dentes salvat: Infirmatur enim quis in vobis, ait lacobus, convocet pre­
sbyteros et orent super eum ungentes eum in nomine Domini... et si in
peccatis sit, remittentur ei » (14).
Igitur ritui extremae unctionis vis remittendi peccata tribuitur,
quae propria sacramentorum est.

15. 8° S. Innocentius I (402-417) interrogatus a Decentio Episcopo
Eugubino de quibusdam dubiis circa sensum verborum S. lacobi (5, 11 s.),
responsum exhibet celeberrimum, quod testimonium constituit, pro
dignitate sacramental! extremae unctionis omni exceptione maius, ab
ipsa Sede Apostolica editum; ita ut iure dixeris complurium testimo­
niorum locum tenere.
« Sane quoniam de hoc, sicut de ceteris, consulere voluit dilectio
tua, adiecit etiam filius meus Coelestinus diaconus in epistola sua, esse
a tua dilectione positum illud, quod in B. Apostoli lacobi epistola con­
scriptum est: Si infirmus aliquis in vobis est, vocet presbyteros et orent
super cum ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit la­
borantem, et suscitabit illum Dominus, et si peccatum fecit, remittet ei.
Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi de­
bere, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt, quod ab Episcopo
confectum, non solum sacerdotibus, sed et omnibus uti Christianis licet,
in sua aut in suorum necessitate inungendum (15). Ceterum illud su­
perfluum esse videmus adiectum ut de Episcopo ambigatur, quod pre­
sbyteris licere non dubium est. Nam idcirco presbyteris dictum est,
quia Episcopi occupationibus aliis impediti ad omnes languidos ire non
possunt. Ceterum si Episcopus aut potest aut dignum ducit, aliquem a
se visitandum et benedicere et ungere chrismate, sine cunctatione potest,
cuius est chrisma conficere. Nam poenitentibus istud infundi non potest,
quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur,
quomodo unum genus putatur posse concedi? His ergo, frater charissimo,
omnibus, quae tua dilectio voluit a nobis exponi, prout potuimus, re­
spondere curavimus, ut Ecclesia tua Romanam consuetudinem, a (pia
originem ducit, servaro valeat atque custodire » (16).
(14) Migne, F. L. XCIII, 805.
Nonnulli dubitant utrum Commentarius in Lev. sit revera Hesychii. Cfr. Bardenhewur,
Patrotogic, p. 331 s. At, licet forte Commentarias sit alterius antiqui auctoris, vis tanion
allati testimonii integra manet.
(15) Variae sunt lectiones huius incisi. Cfr. Migne, P. L. XX, 559.
Vide quae de hac re traduntur alibi (n. 95).
(16) Epist. 25 ud Decentium; Migne, P. L. XX, 559.

DE DIGNITATE SACRAMENTAL! EXTREMAE UNCTIONIS

9

S. Innocentius complura docet, scii, a) textum S. lacobi esse intelligendum de unctione infirmorum; b) consecrationem olei reservari
Episcopis; c) extremam unctionem esse verum sacramentum; d) mi­
nistrum huius sacramenti esse procul dubio etiam Episcopum, praeter
presbyteros; e) hoc sacramentum publicis peccatoribus, ut cetera sa­
cramenta, non esse ministrandum.
De hoc testimonio merito S. Bellarminus dicit: Sed Innocentii I testi­
monium, etiamsi solum extaret, sufficere deberet. Nam auctor est antiquus,
siquidem anno 402 sedere coepit, estque vir doctus et sanctus, et ab Augu­
stino, Hieronymo, Chrysostomo mirifice commendatus, epistola eius certa
est » (17).

16. 9° Victor Antiochenus (saec. v), in Commentario ad Mare. 6, 13
haec tradit: «Quae Apostolus lacobus in sua canonica narrat, ab hoc
non dissentiunt. Scribit enim: Infirmatur quis in vobis?... Oleum inter
alia et laborum molestias mitigat, et lumen fovet et hilaritatem conciliat.
Oleum igitur, quod in unctione adhibetur, et Dei misericordiam et
morbi sanationem et cordis illuminationem denotat. Clarum fuerit ora­
tionem totum hoc efficere; oleum autem, mea quidem sententia, sym­
bolum horum est » (18).
17. 10° loannes Mandakuni, insignis Armenorum patriarcha ab
an. 480 ad an. 487, in homilia 26a acerrime carpit eos, qui morbo cor­
repti ad incantationes aliaque media magica recurrunt. «Contemnunt,
ait, donum curationis; sola enim arte medica urendo et secando et
adhibendo medicamina, fieri potest, ut dolores sanentur. Tmo magis
contemnunt dona gratiae. Dicit enim Apostolus: Infirmatur quis in
vobis? vocet presbyteros Ecclesiae. Ili orent super eum et ungant oleo in
nomine Domini, et oratio cum fide coniuncta salvabit afflictum, et iis,
quos vexat spiritus malignus, mandavit, ut eum expellant ieiunio et
oratione, signo crucis omnia vincentis ».
Mox conversus ad pastores Ecclesiae, qui non minus quam plebs ipsa
abominandae superstitioni indulgebant, ait: «Cognoscamus oportet. Deum
iis non partiturum, qui non fide, sed solo nomine ei se devovent... gratiam
Dei, oi at loncm et oleum unctionis, quae praecepta pro infirmis praescribunt,
dereliquerunt... Quid nobis mandant praecepta Dei? Nonne nobis mandant,
ut omnia opera nostra in tutela et praesidio erucis reponamus ; nonne nobis man­
ti 7) De extrema unctione, cap. 1.
(IS) Miffne, Theol. cursus rompt., XXIV, 50; Kouet do Journel, Enchiridion patristicum.
a. 2102; Cramer, Calenae graecorum Patrum, p. 340, ubi textus nccidentalitcr mutatus re·
peritur.

10

CAPUT I. - ARTICULUS II.

dant orationem pro infirmis et unctionem olei, et illis, qui a Satana affliguntur,
iciunium et orationem?» (19).

Expresse atque perspicue dicitur ritus a S. lacobo commendatus
esse donum gratiae, ex praecepto divino conferendum infirmis. Quod
profecto affirmari non posset, nisi extrema unctio esset sacramentum.

18. 11° S. Caesarius Arelatensis (f 542) vel quicumque est auctor
sermonis 265 in append, sermon. S. Augustini, ait: «Quoties aliqua
infirmitas supervenerit, corpus et sanguinem Christi ille, qui aegrotat,
accipiat et inde corpusculum suum ungat, ut illud, quod scriptum est,
impleatur in eo: Infirmatur aliquis... Videte, fratres, quia qui in in­
firmitate ad Ecclesiam concurrerint, et corporis sanitatem recipere et
peccatorum indulgentiam merebitur obtinere « (20).
19. 12° Cassiodorus (f 575), loquens de praecepto S. lacobi Apo­
stoli, hisce verbis illud refert : « Post omnes admonitiones salutarem
regulam fidelibus praestat dicens, nullatenus esse iurandum, sed de­
bere dicere Christianum esse quod est, et non esse quod non est; nam
si quis alterius praegravatur iniuria vel corporis imbecillitate quassatur,
presbyterum dicit adhibendum, qui oratione fideli et olei sancti perunctione
concessa salvet eum, qui videtur afflictus: peccata quoque illis dimittenda
promittens, qui alterutra fuerint oratione visitati » (21).
20. 13° S. Gregorius M. (590-601) hoc sacramentum diserto reco­
gnoscit, imo in suo Sacramentario modum illud administrandi prae­
scribit (22).
Testimonium S. Gregorii M. est maximi momenti. In Sacramen­
tario, quod ipsi tribuitur, haec oratio inter alias preces exhibetur reci­
tanda in extrema unctione conferenda: « Domine Deus, qui per Apo­
stolum tuum locutus es: Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros
Ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo sancto in nomine Do­
mini; et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus, et si
in peccatis sit, dimittentur ei; cura, quaesumus, Redemptor noster,
gratia Spiritus Sancti, languores istius infirmi, et sua sana vulnera,
eiusque dimitte peccata, atque dolores cunctos cordis et corporis expelle,
(19) Clr. M. Schmid, Ueiligc Rcden des Joannes Mandakuni, p, 222 es.; Kern, op. cit.,
p. 46 e.
(20) Mlgne, P. L. XXXIX, 2238.
(21) Complexiones canonicarum Epistolarum septem, Epistola S. lacobi ad dispersos;
ΜΙκτυ·. /'. Λ. ΙΛΧ. 1380.
(22) Migne, P. L. LXXV1LI, 233.

DE DIGNITATE SACRAMENTALI EXTREMAE UNCTIONIS

11

plenamquo oi interius oxtoriusquo sanitatem misericorditer redde, ut
ope misericordiae tuae restitutus et sanatus, ad pristina pietatis tuae
reparetur officia ».
Haec pulcherrima oratio semper in Ecclesia latina retenta fuit eamque,
uno aliove tantum verbo mutato, refert Rituale Rom. (23), in ordine mini­
strandi sacramentum extremae unctionis.

21. 14° S. Eligius, Episcopus Noviomensis (t 659), haec fidelibus
commendat: «Quoties aliqua infirmitas occurrerit alicui, non quae­
rantur praecantatores, non divini, non sortilegi, non coragi... sed qui
aegrotat, in sola misericordia Dei confidat, et Eucharistiam cum fide et
devotione accipiat, oleumque benedictum ab Ecclesia fideliter petat, unde
corpus suum ungatur, et secundum Apostolum, oratio fidei salvabit in­
firmum, et alleviabit eum Dominus. Non solum autem corporis, sed et
animae recipiet sanitatem » (24).
22. 15° S. Theodorus, Archiep. Cantuariensis (f 690), seu liber poenitentialis eidem S. Theodoro adseriptus, monet: «Ab infirmis in arti­
culo mortis positis pura est inquirenda confessio peccatorum... et ideo
secundum auctoritatem canonicam, ne illis ianua pietatis clausa vi­
deatur orationibus et consolationibus ecclesiasticis, sacra unctione olei
peruncti... communione viatici reficiantur » (25).
23. 16° S. Petrus Damiani (j- 1072) in serm. 1 de dedicatione ec­
clesiae docet: «Tertium (sacramentum) est unctio infirmorum. Infir­
mantibus nobis et usque ad mortem mortali peccatorum febre languen­
tibus Spiritus pietatis assistit et recordatus est, quoniam pulvis sumus.
Ait enim divus lacobus: Infirmatur quis?... Sollemnis unctio, liquor
excellens, quo sanitas redditur, peccatum dimittitur, immittitur timor
Domini... Unde ct sancti Patres hanc unctionem sacramentum esse san­
xerunt » (26).
(23) Tit. V, cap. 2, n. 12.
(21) De rectitudine catholicae conversationis 0nter opera S. Augustini); Mignv, P. L, XL,
1172.
(2.5) Cfr. De Sainte-Beuve, De sacram, unctionis infirmorum extremae, disp. II, art. 3;
Migne, Cursus theol. completus, XXIV, 52.
(26) Migne, P. L. CXLIV, 899.
Fatendum est testimonia SS. Patrum non omnia valde explicita et perspicua esse. Ra­
tiones praecipuae huius rei sunt circumstantiae persecutionum et disciplina arcani. Cfr. Keen,
op, cit,, p. 22 BS.; Hord, op. cit,, p. 83.
S. Bellarminus scito animadvertit: · Ex hoc etiam testimonio (Innocenti! I; vide n. 15)
colligimus, cur non extent multa huius generis testimonia, idest tam antiqua et tam expressa:
quia videlicet non habuerunt occasionem de hac re scribendi. Nam nec Innocentius de hac re
scripsisset, nisi Episcopo Eugublno dubitatio illa in mentem venisset, utrum Episcopus possit

12

CAPUT I. - ARTICULUS II.

24. 17° S. Beda Venerabilis (674-735) mullis in locis do hoc sa­
cramento loquitur, diserto vero in expositione super I). lacobi epi­
stolam. «Et orent super eum... Hoc et Apostolos fecisse in Evangolio
legimus et nunc Ecclesiae consuetudo tenet ut infirmi oleo consecrato
ungantur a presbyteris et oratione concomitante sanentur. Nec solum pre­
sbyteris, sed, ut Innocentius Papa scribit, etiam omnibus Christianis
uti licet eodem oleo in sua aut suorum necessitate ungendo, quod tamen
oleum nonnisi ab Episcopo licet confici... Et si in peccatis sit, dimittentur
ei. Multi propter peccata in anima facta, infirmitate aut etiam morte
plectuntur corporis... » (27).

25. 2. Libri liturgici sive Sacramentaria.
Praeter Sacramentarium Gregorianum, de quo supra (n. 20), alii
libri liturgici inde a saec. vu habent ur, in quibus fit sermo de sacramento
extremae unctionis eiusque ritus administrat ionis accurato descri­
bitur (28).
26. 3. Consensus Ecclesiarum orientalium.
In antiquissimis Euchologiis accurate describitur benedictio et ad­
ministratio extremae unctionis (29).
Etiam orientales schismatici hoc sacramentum admittunt atque
in suis liturgicis libris modum administrationis referunt. V. g. loannes
Patriarcha haec habet: «Sacrum quoque oleum inter sacramenta tra­
ditum est ut divinae misericordiae signum, quod redemptionis et san­
ctificationis causa homini se a delictis et peccatis convertenti impertitur.
Ideo etiam remissionem affert peccatorum et ex infirmitatibus corporis
erigit » (30).
Euchologium seu Sacramentarium Serapionis, qui fuit Episcopus
Imneos in Aegypto (saec. iv), amicus S. Athanasii, continet 30 ora­
tiones, quarum una, scii. XVII, respicit oleum infirmorum. Ita se habet:
«Invocamus te, qui habes omnem potestatem et virtutem, Salvatorem
omnium hominum, Patrem Domini N. et Salvatoris lesu Christi, et
oramus, ut emittas vim sanationis e caelis Unigeniti super hoc oleum,
ut iis, qui his tuis creaturis unguntur, vel eas percipiunt, fiat in depuldare sacramentum unctionis extremae, an solus presbyter: ista enim est quaestio ad quam
Papa respondet. Alioquin enim <le sacramentis, quae in usu quotidiano erant, non scribebant
Patres, nisi coacti aliqua occasione, vel nisi haereticis respondendum esset » (De erlrcma un­
ctione, cap. 4).
(27) Super divi lacobi epidolam, cap. 5; Mimic, P.
CITI, 30.
(28) Cfr. Migne, P. L. LXXIV, 1100; Warren, C&tic Liturgy, p. 168 ss.; Kern, op. ri/.t
p. 129. 136, 146.
(29) Cfr. Goar, EuchoL, 408 ss.; Drouven, De rc sacr., lib. 7, q. 1, c. 1.
(30) Schelstrate, Ada orient. Eccl., I, 202.
. 1

DE DIGNITATE SACRAMENTALI EXTREMAE UNCTIONIS

sionein omnis languoris et omnis infirmitatis, in remedium adversus
omne daemonium, in expulsionem omnis spiritus immundi, in segre­
gationem omnis spiritus nequam, in extirpât ionein omnis febris et
frigoris et omnis imbecillitatis, in gratiam bonam et remissionem pecca­
torum, in remedium vitae et salutis, in sanitatem et integritatem animae
et corporis et spiritus, in valetudinem perfectam... » (31).
Hoc testimonium est maximi momenti eiusque auctoritatem perperam
negare aut imminuere, conantur adversarii. D. Leclercq, textu attente per­
specto serioque examinato, iurc concludit: · L’Euchologe de Serapion nous
met en présence d’une formule aussi explicite et aussi complète qu’on la peut
souhaiter. L'huile sainte doit remédier aux infirmités du corps et guérir les
défaillances de l’àme. Tout ce qu’on pourra argumenter contre un texte si clair
n’y changera rien, n'obscurcira rien » (32).

Tu Appendice, do iure Orientalium expresse verba facientes, fuse
de consensu Ecclesiae orientalis circa hanc rem loquemur.

27. 4. A saec. vi et deinceps complura occurrunt exempla ministratae extremae unctionis, et quidem ita ministratae, ut ratio sacramenti inde manifestaappareat.
1° Possidius, Episcopus Calamae, S. Augustini discipulus et
amicus, de eo narrat: «In visitationibus modum tenebat ab Apostolo
definitum, ut non nisi pupillos et viduas in tribulationibus constitutas
visitaret; et si forte ab aegrotantibus ob hoc peteretur, ut pro eis in
praesenti Dominum rogaret eique manus imponeret, sine mora pergobat»(33).
2° Dynamius Patritius, rector patrimonii Romanae Ecclesiae in
Gallia, familiaris S. Gregorii M., in vita S. Marii, presbyteri et abbatis
(circa an. 500), haec narrat : « Quaedam matrona nobilis, quae Licinia
vocabatur, excepit illum in domum suam, cuius filius adeo infirmabatur,
ut memorata mulier et amici de salute eius desperarent. Rogatus a
matre sanctus senex infirmum visitat, super eum orat, oleo sancto eum
perungit. () mira virtutis Dei eum confessore oranto celeritas! Dum enim
infirmus perungitur, optata sanitas ex insperato revertitur et infirmitas
abiecta fugatur « (34).
3° Mors S. Eugenii, Episcopi Ardsrat hensis in Hibernia (circa
an. 500), ita describitur:«Vitae termino appropinquante annis maturns et meritis gravi corripitur infirmitate, qua magis et magis in(31)
(32)
(33)
(31)

Rouët do Journal, Enchiridion palrislicuin, n. 1211.
Diet. d'archéologie chrétienne cl de liturgie, v. E.drénie-Onclion, V, P. lt coh 1033.
ΓίΙα S*. Augustini, cap. 27; Mlgiio, Γ. Λ. XXXII» 36 km.
Wne, D. Λ. LXXX, 27.

■
|l
■

I
■
I
■
I

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
■
I
■

11

CAPUT I. - ARTICULUS II.

gruente omne monachorum agmen convocatur ac venerabile corpus sacro
oleo ungitur et exitus eius Viatico non deficiente communitur » (35).
4° Vita S. Leobini, Episcopi Carnotensis (circa an. 550), narrat,
Caletricum presbyterum, postea Leobini successorem, tanta infirmitatis
angustia esse correptum, ut vix ultimo palpitaret anhelitu.
" Cuius venerabilis germana, nomine Mallegundis. directis velociter missis
ad Episcopum, (oravit) ut ad leviandam fratris sui infirmitatem benedi­
ctum dirigeret oleum. Ipse vero cum oleo praesentialiter veniens, silentium
ab omnibus postulavit, dicens : Domine, qui omnia nosti, si hunc famulum tuum
Ecclesiae tuae vel populo iudicas necessarium, tua opitulante virtute (illum
nobis restitue) sanum. Tunc ille aeger statim ut sacrae unctionis oleo est pe­
runctus, tantae sanitatis gratiae est restitutus, ut si nullius infirmitatis mo­
lestia unquam eius membra fuissent attacta... » (36).

Alia facta, quae in Occidente memoriae tradita sunt, omittimus (37).
Ex factis, quae in Oriente memoriae commissa sunt, unum cen­
semus allegandum, maximi quidem momenti.
5° S. Hypatius (c. 366-44), monasterii Rufiniani in Bithynia
abbas, a S. loanne Chrysostomo magni aestimatus, iuvenis monachus
nondum presbyter, abbate permittente, curam suscepit infirmorum,
(pios undique conquesitos ad monasterium adducebat, ut necessitate
urgente, sacro oleo ungerentur ab abbate, qui erat presbyter.
Callinicus, eius discipulus, qui ipsius vitam conscripsit, refert
quanta cura et caritate infirmos sit prosecutus. Inter alia haec narrat:
« Si vero necessitas suaderet, infirmum oleo sacro inungi debere, monebat
abbatem, qui presbyter erat, et curabat ab ipso perfici unctionem. Et
saepe accidit, ut hominem paucis diebus dimitteret sanum Deo ipsi
coopérante » (38).
Ex hoc testimonio aperto colligitur a) sacram unctionem esse com­
munitor notam et impertitam solummodo graviter decumbentibus;
b) eam a sacerdote tantum peragi posse; c) adhibendum esse oleum
benedictum: d) hunc ritum longe diversum esse a sanationibus charismaticis; etenim eo ipso tempore Hypatius per se quosdam aegrotos sa­
nabat, etiam sacro oleo utens; e) effectum sanitatis non semper sequi,
saepe tamen; at non statim et per miraculum (39).

28. 5. Antiquiora Concilia catholicam doctrinam de sacramento ex­
tremae unctionis diserte proponunt. Ita v. g. Concilium Cabillonense II
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)

Acta Sanctorum, 23 augusti, p. 627.
Acta Sanctorum, 14 martli, p. 348.
Cfr. Acta Sanctorum, 6 aprille, p. 558; 7 febr., p. 55 etc.
Acta Sanctorum, 17 luuli, p. 251.
Kcrn, op. ctf., p. 40.

DE DIGNITATE SACRAMENTALI EXTREMAE UNCTIONIS

(an. 813), Aquisgranense (an. 836), Moguntinum I (an. 847), Ticinense
(an. 850), Wormationse (an. 868), etc.
29. 1° Concilium Cabillonense II (can. 48) statuit: «Secundum
B. Apostoli lacobi documentum, cui etiam documenta Patrum con­
sonant, infirmi oleo, quod ab Episcopis benedicitur, a presbyteris ungi
debent. Sic enim ait: Infirmatur quis... Non est igitur parvipendenda
huiuscemodi medicina, quae animae corporisque medetur languoribus ».

30. 2° Synodus Aquisgranensis (40), can. 8, de consecratione olei in­
firmorum decernit : « Statutum etiam est, ut vel semel in anno, i. e.
feria V, quae est in Coena Domini, unctio sacri olei, in quo salvatio
infirmorum creditur, per omnes civitates ab Episcopis non negligatur...
sed omni devotione iuxta traditionem apostolicam... peragatur ». Se­
dulo attendantur verba: « iuxta traditionem apostolicam».
Postea presbyteris haec commendat: «Si subditus infirmitate depressus
fuerit, ue confessione atque oratione sacerdotali necnon unctione sacrati olei
per eius (presbyteri) negligentiam careat. Denique si finem urgentem perspe­
xerit, commendet animam christianam Domino Deo suo more sacerdotali
cum acceptione S. Communionis» (41).

31. 3° Concilium Moguntinum I praescribit, ut infirmi in periculo
mortis constituti suam confessionem peragant et, poenitentia eorum
statui convenienti imposita, reconcilientur. « Et ideo secundum cano­
nicam auctoritatem, ne illis ianua pietatis clausa videatur, orationibus
et consolationibus ecclesiasticis sacra cum unctione Dei animati secundum
statuta SS. Patrum communione Viatici reficiantur ». Hisco verbis
sacra unctio inter Poenitentiam et Eucharistiam ponitur; hinc ma­
nifesto liquet, ex mente Concilii eam esse sacramentum aeque ac illa.
32. 4° Praestat quoque verba Concilii Ticinensis referre: « Illud
quoque, ait, salutare sacramentum, quod commendat lacobus Apostolus
dicens: Infirmatur quis... solerti praedicatione populis innotescendum
est; magnum sane et valde appetendum mysterium, per quod, si fi­
deliter poscitur, et (peccata) remittuntur et consequenter corporalis
salus restituitur » (can. 8).

33. III. Communis et constans Doctorum consensus accedit.
Veteres Scholastici et deinceps omnes auctores catholici docent
extremam unctionem esso verum et proprio dictum sacramentum.
(40) Cap. Ii, De doclrina Episcoporum.
(41) Cap. ii, De vita et doclrina inferiorum ordinum, can. Λ.

1

16

CAPUT I. - ARTICULUS Π.

Hugo a S. Victore (γ 1141) docet: «Est et aliud sacramentum,
scilicet unctio infirmorum, quae iit oleo consecrato per Episcopum » (12).
>$'. Bernardus (f 1153), loquens de extrema unctione, ait: «Sciens
in hoc sacramento remitti peccata, et quod oratio fidei salvet infir­
mum » (43).
Accedunt Petrus Bombardas seu Magister Sententiarum (γ 1173),
Alexander Hallcnsis (j· 1245), 8'. Thomas (f 1274), S. Bonaventura
(I 1274), S. Albertus Magnus (f 1280), aliique Doctores.

34. IV. Convenientia sacramenti extremae unctionis id confirmat.
Maxima convenientia eaque manifesta est. Sicut enim baptismus
institutus est propter gratiam regenerationis, confirmatio propter
gratiam perfectionis, Eucharistia propter gratiam spiritualis nutritionis,
poenitentia propter gratiam iudicialis absolutionis, ita extrema unctio
instituta est ad conferendam hominibus gratiam medicinae spiritualis,
qua indigent tempore morbi periculosi. Duplex autem infirmitas ex
peccato consequitur: spiritualis et corporalis. Illa consistit in conscientia
peccatorum commissorum, in timore divini indicii, in metu tentationum
daemonis; haec in aerumnis et doloribus qui corpus aggravant.
Christus convenientissime providit, ut duplici huic infirmitati sa­
nandae medicina sacramentalis praesto esset, qua aegrotus confortaretur tum spiritualiter tum, si ei esset salutare, etiam corporaliter.
Accedit quod extrema unctio ministrari potest etiam sensibus de­
stitutis, quibus aliud sacramentum vix aut ne vix quidem conferri valet.
Praeterea, licet infirmo per Eucharistiam et poenitentiam prae­
stetur auxilium, ipsi tamen reliquiae peccatorum forte adhuc remanent.
Imo Eucharistia non semper moribundo dari potest.
Igitur convenientissimum est, ut Christus, qui duranto vita ter­
restri tot aegrotos adiuvit, instituerit extremam unctionem tamquam
sacramentum permanens atque optimum auxilium pro felici transitu
in vitam aeternam (44).
35. Erronea opinio quorundam Scholasticorum et singularis falsaque
sententia Card. Caietani.
1. Quidam veteres Scholastici tenent sacramentum extremae un­
ctionis non ab ipso Christo, sed a S. lacobo, Spiritus Sancti instinctu,
fuisse institutum.
2. Dionysius Carthusianus sententias Doctorum medii aevi de institutione extremae unctionis ita breviter tradit:
(12) De Sacramenti*, lib. II, part. 9, cap. 1; Miirne, P. L. (I,XXVI, 171, 577 as.
(43) Pila «S. Malachiae, cap. 31; Migne, P. L. CLXXXII, 1115.
(44) Kim, op. cii., p. 81 es.; Pescb, VII, n. 518; Bull.-l’ahu., V, u. 843.

j

I
!
!
I

DE DIGNITATE SACRAMENTALl EXTREMAE UNCTIONIS

17

<rAliqui dicunt quod confirmatio et unctio extrema, quoniam plenitu­
dinem gratiae continent, instituta non sunt ante missionem Spiritus Sancti.
Unde secundum eos Christus per se non instituit ea, sed Apostolis eorum insti­
tutionem commisit. Sed quoniam sacramenta ad fundamentum legis spectant,
probabilius alii asserunt, quod ipsemet legislator Christus Dominus ea instituit,
quamvis Apostoli ea promulgarunt » (45).

3. Inter patronos prioris sententiae eminent Hugo a S. Victore (46),
et Petrus Lombardus (47).
4. 8. Thomas (48) duas sententias de hac re suamque mentem ita
exponit: «Alii dicunt, quod omnia sacramenta Christus instituit per
seipsum; sed quaedam per seipsum promulgavit, quae sunt maioris
difficultatis ad credendum; quaedam autem Apostolis promulganda re­
servavit, sicut extremam unctionem et confirmationem. Et haec opinio
pro tanto videtur probabilior, quia sacramenta ad fundamentum legis
pertinent, et ideo ad legislatorem pertinet eorum institutio; et iterum,
quia ex institutione efficaciam habent, quae in eis nonnisi divinitus
inest ».
5. Concilium Trid. (49) finem controversiae imposuit. Quare ve­
terum quorumdam Scholasticorum opinio, qui negabant extremam
unctionem fuisse a Christo I). institutam, uti erronea omnino atque
antiquata habenda est.
36. Caietanus unus inter omnes Doctores, tenet unctionem, de
qua loquitur 8. lacobus (5, 14), non esse sacramentalem. Ait enim:
«Nec ex verbis nec ex offectu verba haec loquuntur de sacramentali
unctione extremae unctionis, sed magis de unctione, quam instituit
Dominus lesus in Evangelio, a discipulis exercenda in aegrotis (50).
Palam est, doctissimum Card. Caietanum commentarium suum
(15) Summa fidei orthodoxae, lib. IV, arf. 146.
(16) Summa Sententiarum, tract. 6, cap. 17.
(17) Lib. IV Sent., D. 23.
Possim AA. inter defensores imius opinionis adnunurant etiam S. Ronaventurain. Ipse
(in IV, 1). 23, art. 1, q. 2) ait: «Haec duo sacramenta (confirmatio et extrema unctio) a
Christo fuerunt insinuata, sed post a Spiritu Sancto fuerunt instituta ».
In Brcviloquio autem (ρ. VI, c. I) docet, omnia sacramenta fuisse a Christo I). tamquam
Novi Testamenti mediatore et legislatore instituta. «Instituit, autem praedicta sacramenta
diversimode. Quaedam scii, ex eis confirmando, adprobando et consummando, ut matrimo­
nium et poenitentiam; quaedam insinuando et initiando, ut confirmationem et unctionem
extremam... ».
,
Utrum Doctor scraphicus per lineo verba «insinuando et initiando » mutaverit sententiam
propositam in Commentario ad Magistrum, non plano constat.
(48) Suppi., q. 29, art. 3.
(19) Sees. XIV, cap. 1 et can. 1, de extr. unci.
(50) Card. Caietanus, Epistolae Pauli cl aliorum .1 postolorum <ul (jraccam veritatem ca~
etigalae cl iurta sensum litcralem enarratae, in epist. 8. Jacobi, cap. v, Veneti is, 1531,
2 __ Cappello, De Sacramentis, III.

18

CAPÜT I. - ARTICULUS Η.

scripsisse ante definitionem a Concilio Trid. latam. Sessio XIV Concilii
Trid. habita est die 26 nov. 1551 (51).

37. Conspectus historico-theologicus. — 1. Inde a saee. ix com­
plura testimonia eaque indubia reperiri de sacramento extremae un­
ctionis, omnes concedunt.
Tota quaestio est, utrum superioribus saeculis eadem testimonia
occurrant. Porro ea revera haberi, extra quamciimque controversiam
est, ut liquet ex relatis textibus (n. 8 ss.). Sane:
1° Saec. vin adest testimonium S. Bedae Venerabilis.
2° Saec. vu testimonia habentur $. Theodori, Archiepiscopi Cantuariensis, et S. Eligii, Episcopi Noviomensis.
3° Saec. vr testimonia Cassiodori, 8. Caesarii et S. Gregarii
Magni.
4° Saec. v testimonia Cassiani, S. Augustini, S. Innocenta I
et Victoris Antiocheni.
5° Saec. iv testimonia Serapionis et S. loannis Chrysostomi.
6° Saec. in testimonia Origenis et Aphraatis.
Omittimus alia testimonia vel minoris momenti aut non valde
perspicua, ex. gr. Tertulliani (52).
Patres autem ita loquuntur de ritu unctionis, ut manifeste significent agi
de ritu in Ecclesia iamdiu vigente atque ab ipsis Apostolis recepto. Proinde ex
testimoniis SS. Patrum saec. iv et m iure pertingitur ad saecula priora, scii,
ad Apostolos ipsos.

2. Testimonia vero, vi atque efficacia perspecta, dividi possunt in
quat uor classes :
1° Alia per se tantum referunt praxim inungendi infirmos iuxta
mandatum S. lacobi Apostoli.
2° Alia ritui a S. lacobo praescripto efficaciam tribuunt morbos
sanandi.
3° Alia tribuunt efficaciam eidem ritui remittendi peccata.
4° Alia demum quae dignitatem sacramentalem unctionis in­
firmorum aperte enuntiant.
(51) Cord. Pallavicini haec liabet <le Commentariis Card. Caiotani in S. Scripturam:
Quanto appartient.» al Gaetano, il parlor intorno a* suoi Commenti sopra la Scritt.ura,
c un parlure non intorno aile penne, ma si a’ piedi d’un bellissimo paone; eôôendo avvcnuto
che ove quel grande intelletto nelle altre opère fu ainmirato, in qui ste, per lasciarsi egli traspor·
tare dalla guida di chi meglio intendeva la grammatica ebrea che i misteri divini, rimanessc
inglorioso. Anzi con quella esposizione mosse Gabriele Pratcolo, Vescovo di Chinramontc, a
counumerarlo fru gll cretici. E posto che ciô fosse un indiscreto rigore verso quell’uomo si
pio e si venerando, ccrtamente que’ Commentari non conseguirono applauso nà dagll eretiei
nè dut eattvlici » ([storia del Concilio di Trento, lib. VI, cap. 17, η. 2).
(52) De praescriptionibus, lib. I, cap. 41; Mignc, l\ L. II, 262.

DE DIGNITATE SACRAMENTAL! EXTREMAE UNCTIONIS

10

38. Quando sacramentum extremae unctionis a Christo D. institutum fuerit. — 1. Cone. Trid. declarat hoc sacramentum esse « apud
Marcum insinuatum » (53).
Verba, quae hic respicit Concilium, sunt Marci (6, 13): Apostoli
« ungebant oleo multos aegrotos et sanabant ».
Quae declaratio Concilii rationabiliter accipi potest pro adumbratione
quadam seu praefiguratione sacramenti postea instituendi, ita ut illa infir­
morum unctio in se nihil aliud fuerit nisi miraculosa sanitatis restitutio.

2. Quidam tamen censent hanc unctionem fuisse sacramentum ex­
tremae unctionis, ea occasione a Christo permanente!· institutum (54).
Ad hanc sententiam probandam, provocant tum ad quosdam S. Scri­
pturae expositores, tum ad Concilium Trid., tum denique ad quasdam
rationes internas.
Plerique DD. tenent, unctionem apud Marcum commemoratam
non fuisse nisi nostri sacramenti adumbrationem quamdam et figu­
ram (55).
Haec sententia probabilior est: tum quia Apostoli non dicuntur
unxisse baptizatos tantum, sed quoslibet; tum quia ex toto contextu
apparet ibi verba fieri de dono miraculosae curationis morborum cor­
poralium; tum denique ex eo quod Apostoli tunc temporis nondum
erant sacerdotio aucti.
Knabenbauer, qui accuratissime rem examinavit, ita concludit: Merito
haec sententia (scii. Maldonati et aliorum) est derelicta et cum Béllarm.,
Eslio, Lap., Ians., Cahn., et reeentioribus omnibus tenendum est, illam un­
ctionem fuisse solum figuram quandam et adumbrationem sacramenti ■> (56).

3. Ad tempus quod attinet, communior et probabilior sententia
tenet, extremam unctionem a Christo esse institutam simul cum sa­
cramento poenitentiae post resurrectionem, ac postea a S. lacobo
promulgatam (57).
(53) Sess. XIV, cap. 1, de sacram, ejtr. unctionis.
(54) Maldonatus, Comm. in Marc. (VI, 13); Do Sainte-Beuve, De extr. unet., disp. 2,
art. 1; Bcrti, De theol. discipl., lib. XXXV, cap. 2; Schell, Kath. Doçm., to. Ill, port.
p. GIG 89.
(55) S. Bellarminns, De ertr. uncl., cap. 2; Suarez, disp. 39, sect. 1.
De Synod. dioec., lib. VIII, cap. 1, n. 2, alilquo qnampluree.
(50) Comm, in Evany. S. Marci, p. 105.
(57) S. Bellarminns (I. c.) recto animadvert it : Quemadmodum enim cum Christus manus
imponit, non dicimus tunc instituisse sacramentum confirmationis aut ordinis, sed tamen
ugnosclmus adumbrationem quamdam sacramenti postea futuri, sic etiam quod Dominus iusBcrlt Apostolos oleo curare infirmos et non alia aliqua re intelliirinim significatum esse futurum
esso aliquando ut oleum esset, sacramentum infirmorum ·.

1

20

CAPUT Π. - ARTICULUS I.

CAPUT Π.

DE ESSENTIA EXTREMAE UNCTIONIS (1).

Articulus I.

De materia remota extremae unctionis.
39. Praemittenda. — 1. In sacramento extremae unctionis, sicut
etiam in sacramento baptismi et confirmationis, materia remota est
quaedam substantia corporalis, cuius usus ad rationem sacramenti
spectat seu ipsum sacramentum ingreditur. Idcirco non est tantum
materia circa quam actio sacramentalis versatur, sed materia ex qua
ratione applicationis essentia huius sacramenti constituitur.
2. Haec autem substantia corporalis est oleum olivarum, seu liquor
ex baccis olivarum expressus, cui in Ecclesia latina alias substantias
admiscere non licet, dum apud Orientales huiusmodi admixtiones ex
antiquissima consuetudine licitae fiunt.
40. Materia remota valida. — Materia remota certo valida extremae
unctionis est oleum olivarum ab Episcopo vel a presbytero peculiari
facultate a S. Sede praedito specialiter benedictum (cfr. can. 915).
Tria igitur requiruntur ut materia remota huius sacramenti sit
certo valida: 1° oleum olivarum; 2° benedictum ab Episcopo vel a sacer­
dote peculiari facultate instructo; 3° specialiter benedictum in ordine ad
hoc sacramentum.
Singula accurate ac dilucide explananda sunt.

41. Requiritur oleum olivarum. Sane: 1° S. lacobus expresse lo­
quitur de oleo. Porro oleum simpliciter et praesertim oleum quo ve­
teres ad ungenda corpora uti solebant, est oleum olivarum.
(1) Cfr. S. Thom., Suppi., q. 29, art. t ss.; q. 32, art. .5 es.; tn IV Sent., D. 23, q. 1. art.
1, 2; S. Bonavcnlura, in IV Sent., 1). 23, art. 1, q. 3; S. Bellarnu, l/e extrema unctione,
cap. 7; Suarez, disp· 10, sect. 1 et 2; Kern, op. cit., cap. 3 et I; Pesch, VII, n. 520 ss.;
Sxs<e, 11, de rxlnma unctione, cup. 2; Billot, De Ecclesiae sacramentis, II, thes. 25; Otten,
VI, η, 272 sa.; S· Alpn., lib. VI, n. 70S; Lacroix, lib. VI, part. 2, n. 2090 sa.; Laymann,
tract. 8, cap. 2, n. 1 ss.; Bonacina, disp. 7, de extreme unctione, punct. 2, n. 3 ss.; Liana,
part. 3, tract. I, resol. 16.5 88.; Coninok, de extrema unctione, dub. 2 ss.; Rath, op. cit.,
n. 21 ss.

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIONIS

21

2° Id confirmat constans et universalis Traditio. Omnes libri liturgici praescribunt oleum olivarum; et hoc praecise supponunt preces,
quibus benedictio confertur.
3° Accedunt Concilia. Concilium Florentinum docet extremam
unctionem esse sacramentum, « cuius materia est oleum olivae ».
Synodus Tridentina ait: « Intellexit Ecclesia, materiam esse oleum...
nam unctio aptissime Spiritus Sancti gratiam, qua invisibiliter anima
aegrotantis inungitur, repraesentat » (2).
4° Ratio significationis et effectus id manifeste confirmat. Oleum
est aptissima materia huius sacramenti. Imprimis enim est symbolum
bonorum, quibus homo in exitu vitae indiget.
Unde S. Gregorius Nyssenus ait : « Oleum est lucis materia, revocat
lassitudinem, delaxat laborem, caput exhilarat et ad certamina opem
fert iis, qui legitime certant » (3).
Praeterea oleum est symbolum misericordiae divinae, quae haec
bona largitur. Quare £. Gregorius Af. dicit: «Ipsas olei virtutes vi­
deamus attentius. Oleum quippe liquoribus aliis superfertur, oleum
ignem fovet, oleum vulnera curare consuevit. Per illud ergo miseri­
cordiae bonum significat » (4).
Theophylactus haec de olei significatione eleganter tradit: < Quod unxe­
rint oleo Apostoli, solus Marcus narrat, quod et frater Domini lacobus in
catholica epistola dicit: Infirmatur quis... Est igitur oleum et ad labores utile,
et lucis fomentum et hilaritatis effectivum, significat que misericordiam Dei
et gratiam Spiritus, per quam a labore liberamur et lucem ac gaudium hilaritateinquc spiritualem accipimus » (5).
Angelicus egregie animadvertit : Spiritualis sanatio, quae in fine adhi­
betur, debet esse perfecta, quia post eam alia non relinquitur; et lenis, ut
spes, quae exeuntibus est maxime necessaria, non frangatur, sed foveatur.
Oleum autem lenitivuni est, et pcnelralivum usque ad intima, et etiam diffusivuni. Et ideo quantum ad utrumque praedictorum est conveniens materia
huius sacramenti. Et quia oleum principaliter nominatur olivae liquor cum
alii liquores solum ex similitudine ad ipsum olei nomen accipiunt, ideo oleum
olivae etiam debet esse, quod assumitur in materiam huius sacramenti (6).

Catechismus Romanus convenientiam huius materiae ita perbelle
describit: « Aptissime haec materia illud significat, quod vi sacramenti
interius in anima efficitur; nam ut oleum ad mitigandos corporis dolores
magnopere proficit, ita sacramenti virtus animae tristitiam ac dolorem
(2)
(3)
(1)
(5)
(6)

Sees. XIV, cap. I. de sacr. erlr- Ulicl·
Hoinll. in In Canticum Canticorum; Mlgue, P. G. XLIV, 063.
Exposit. in I iica., Hb. IV, cap. 5; Aligne, P. L. LXXIX, 278.
Enarratio in Evangelium Marci; Aligne, P. G. CXX11I, 550.
Suppl., Q· 2£)» arfc- *·

22

CAPUT Π. - ARTICULUS I.

minuit. Oleum praeterea sanitatem restituit, hilaritatem affert, et ho­
mini tamquam pabulum praebet; tum vero ad recreandas defatigati
corporis vires maxime accommodatum est. Quae omnia, quid in aegroto
divina virtute per huius sacramenti administrationem efficiatur, de­
clarant » (7).

42. Quidam censent materiam validam huius sacramenti, absolute
loquendo, esse oleum quodcumgiie, v. g. oleum ex nucis aliisque simi­
libus rebus obtentum, quod colore, gustu ceterisque proprietatibus
omnino aut fere idem est ac oleum olivarum, quodque reapse uti oleum
non raro habent homines eoque utuntur.
Ratio praecipua haec est. >S'. lacobus, aiunt, non loquitur de oleo oliva­
rum. sed simpliciter de oleo. Igitur intelligi debet oleum quodcu/mque, nempe
quaevis materia quae ex hominum aestimatione uti oleum habetur et in usus
olei proprios adhiberi solet. Nam sacramenta sunt propter homines; idcirco
eorumdem materia accipienda est secundum usum loquendi atque hominum
aestimationem.

Quae opinio sustineri nequit: a) quia Concilium Florentinum ex­
presse loquitur de oleo olivarum; b) quia nomine olei ex communi usu
loquendi intelligitur oleum olivarum, i. e. oleum naturale, non autem
arte confectum; c) quia id plane confirmat Traditio (8).
•
Quaeri potest, utrum saltem oleum ex ricino habitum, ital. olio di ricino
(lat. ricinus communis, grace, κρότων, gall, ricin, etc.) censeri possit materia
valida (9). Plures dicunt agi de oleo naturali, ac praeterea de oleo quod uti
tale vero proprioque sensu communitei' habetur. Hinc, aiunt, aliqua ratio du­
bitandi deesse non videtur.
Istud oleum habendum est tamquam materia dubia.

43. Oleum debet esse simplex seu purum, non ex balsamo aliisve
aromatibus compositum. Ratio, quia olei nomen non significat aliquid
e variis liquoribus composit um, sed oleum purum absque ulla admixtione.
Id ad liccitatcm tantum, non ad validitatem, per se, requiritur.
1. Alicubi, in Ecclesia latina, oleo admisceri oliin solebat modicum
quid balsami: in Ecclesia orientali, modicum aquae vel vini: qui usus
apud nonnullos Orientales adhuc viget.
(7) /)c sacramento extremae unctionis 9 η. 0.
(8) Suarez docet: « Hinc secundo etiam est de fide, oleum hoc debere esse olivarum ■
(disp. 40, sect. 1, n. 1). Pleriquo negant esse de fide: quod verius.
(9) « II fruttiO consiste in tre coccolo conviventi, ovali, armato di punte tubulate. Ogni
coccoUi contione un seine oinbclicato alia cima... Da questi semi cavasi un olio naturale,
che c rnolto usato in medicina ». Dizionario unirersak della lingua italiana, vol. VI, v. Hi­
cine, p. 780.

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIOXIS

23

2. Dices forte: Innocentius I in epist. ad Decentium Episcopum
(cfr. n. 15) docet infirmos ex sancto oleo chrismatis perungi. Ergo. Di­
cendum, vel nomen chrismatis sumi ab Innocontio pro unguento, scii,
pro materia, qua quis ungitur, non autem sensu strictiori pro mixtura
ex oleo et balsamo confecta; vel tempore Innocentii usum viguisse,
etiam in Ecclesia Romana, ut oleo infirmorum modicum balsami adiiceretur.
Idem dicendum de iisdem verbis, quae occurrunt in actis quo­
rumdam Conciliorum.
3. Ex huiusmodi admixtione certe non periclitatur sacramentum,
dummodo pars addita non mutet prioris rei substantiam; sicut non
periclitatur Eucharistia, si tritico quidpiam siliginis vel alterius grani
admisceatur. In ente enim morali, quale est sacramentum, materia
moraliter, non physice omnino, spectanda est; at moralitcr dicitur
triticeus panis qui siliginis tantillum habet (10).
4. Si tanta esset mixtio, ut corrumperetur olei natura, aut etiam
si communem usum et appellationem olei amitteret, ita ut quamvis
oleum non esset substantialiter mutatum, tamen ita esset commixtum
et condensatum, ut non oleum sed mixtum aliquod artificiale seu un­
guentum censeretur, illud non esset materia sufficiens. Haec quippe
est oleum simpliciter et usuale.
At si oleum maneat in vera natura, specie et usu olei, non repugnaret
institutioni, quod ex ordinatione Ecclesiae consecraretur cum parva aliqua mix­
tione alicuius liquoris seu alterius materiae, sicut vino consecrando miscetur
aqua et aquae baptismi parum salis. Hinc patet, chrisma sufficere, et aliquando
fortasse in usu fuisse apud nonnullas Ecclesias particulares (11).

5. Quaelibet admixtio, sive balsami sive aquae aut vini, hodie
prohibita est. Non inde tamen sequitur qualemcumque commixtionem,
etiam minimam, et quovis in casu peccatum mortale constituere.
Ratio prohibitionis unico ex Ecclesiae mandato repetenda. Unde
Suarez ait: « Nihilominus existimo, seclusa Ecclesiae prohibitione, nullum
peccatum esso uti chrismato proprio ad sacramentum perficiendum,
et praesertim si aliud oleum simplex et sanctificatum deesset (12).
Angelicus reddit rationem, cur oleo nec balsamum nec vinum secun­
dum exemplar boni Samaritani addatur. « Quia balsamum, ait, propter odo­
rem pertinet ad bonitatem famae, qua de cetero non indigent propter se ex­
euntes; sed indigent tantum nitore conscientiae, qui per oleum significatur.10
12
11
(10) Cfr. Suarez, disp. 10, sect. 1; Tournely, tract, dc extrema unctione, cap. 3, η. 3;
Aversa, quoest. de eacram. extrem. unctionis, sect. 2.
(11) Cfr. Suarez, disp. Ι<·, sect. 1, Qui egregie disserit do hac re.
(12) Diep. 10»
b “· 11 *

24

CAPUT π. - ARTICULUS I.

Vinum sanat mordendo, sed oleum leniendo; et ideo curatio per vinum magis
pertinet ad poenitentiam, quam ad hoc sacramentum (13).

44. Oleum olivarum debet esse benedictum ab Episcopo.
Omnia Ritualia expressam faciunt mentionem de huiusmodi bene­
dictione.
1° Innocentius I in cit. ep. ad Decentium diserte memorat
oleum ab Episcopo benedictum.
En verba: « Sancto oleo chrismatis (aegrotantes) perungi possunt,
quod ab Episcopo confectum non solum sacerdotibus, sed et omnibus
uti Christianis licet... Ceterum si Episcopus aut potest aut dignum ducit
aliquem a se visitandum, et benedicere et tangere chrismate, sine cun­
ctatione potest, cuius est chrisma conficere » (14).
2° Concilium Florentinum dicit materiam huius sacramenti esso
« oleum olivae per Episcopum benedictum».
3° Item Concilium Tridentinum docet Ecclesiam intellexisse, ma­
teriam extremae unctionis esse « oleum ab Episcopo benedictum ».
Ratio benedictionis, secundum S. Thoma/m, haec est : ex una parte, quia
Christus usu suo seu contactu ipse non consecravit hanc materiam, ut con­
secravit aquam; ex altera parte, quia convenit materiam naturalem conse­
crari, priusquam adhibeatur ad effectus supera at urales producendos.
·■ Potest, inquit S. Doctor, triplex ratio assignari, quare exigitur ma­
teriae sanctificatio in hoc sacramento et in quibusdam aliis. Prima est, quia
omnis efficacia sacramentorum a Christo descendit. Et ideo sacramenta illa,
quibus ipse est usus, habent efficaciam ex ipso usu suo; sicut tactu suae carnis
vim regenera tivani contulit aquis. Sed hoc sacramentum non est usus nec aliqua
corporali unctione; et ideo in omnibus unctionibus requiritur sanctificatio ma­
teriae. Secunda causa est propter plenitudinem gratiae, quae confertur, non
solum ut tollat culpam, sed etiam reliquias culpae et infirmitatem corporalem.
Tertia est ex hoc, quod effectus eius corporalis, scii, sanatio corporalis, non
causatur ex materiae naturali proprietate: et ideo oportet, quod haec efficacia
ei per sanctificationem detur» (15).

Requiritur per se benedictio episcopalis, quia sacramentum ex­
tremae unctionis institutum est ad plenissimum effectum curationis
spiritualis producendum, et ideo convenit ut oleum ab eo conse­
cretur, qui habet plenam ordinis potestatem (16).
(13)
(14)
(15)
(16)

Suppi., q. 29, art. 4, ad 1 et 2.
Mlffne, P. L. XX, 560.
Suppi,9 q. 29, art. 5.
Cfr. Suarez, dtep. 10, sect. 1, n. 7; S. Alph., VI, n. 709; BalL-Pahu., V, n. 816,

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIONIS

25

45. Benedictio olei et quidem facta ab Episcopo, vel a sacerdote
speciali induito apostolico instructo, requiriturne ad valorem sacramenti?
Tres habentur sententiae.
Quidam docent benedictionem non esse de essentia sacramenti,
ob rationes infra allegandas (17).
Nonnulli, ut Paludanus (18), tenent, Christum non determinasse
positive, ut haec materia esset oleum benedictum, sed ut esset tale
oleum quale Ecclesia determinaret, ipsam que ex recepta potestate de­
terminasse ut esset oleum benedictum, ideoque nunc esse de substantia.
Addit, potuisse Ecclesiam determinare, ut oleum commune sufficeret,
ot tunc non fuisset de substantia sacramenti.
Opinionem Paludani reiicit Suarez « tum quia hoc est plane dicere non
esse simpliciter de essentia sacramenti, ut oleum sit benedictum, quia siue fun­
damento dicimus, etiam ex suppositione praecepti Ecclesiae, eum ritum ease
substantialem, qui ex sola Ecclesiae determinatione manavit... Turn etiam
quia iuxta illum dicendi modum videmur non tribuere Christo immediate
totum ritum substantialem huius sacramenti» (19).

Fere omnes Doctores, praesertim recentiores, benedictionem ad
valorem sacramenti exigunt. Quae sententia probabilissima passim di­
citur atque omnino tenenda tamquam certa videtur.

46. Sane: 1° S. Officium die 13 ian. 1611 hoc dedit decretum:
« Sanctissimus D. N. Paulus V in Congregatione generali (S. Officii) coram
se habita, praevio maturo examine et censura propositionis sequentis:
quod nempe sacramentum extremae unctionis oleo episcopali benedi­
ctione non consecrato ministrari valide possit, auditis DD. Cardinalium
suffragiis declaravit dictam propositionem esse temerariam et errori
proximam ».
Idem S. Officium die 14 sept. 1812 sequens tulit decretum a Gre­
gorio XVI confirmatum: « In Congregatione generali habita in conventu
S. Mariae supra Minervam coram Eminentissimis et Reverendissimis
DI). S. R. E. Cardinalibus contra haereticam pravitatem generalibus
inquisitoribus, proposito dubio, an in casu necessitatis parochus ad
validitatem sacramenti extremae unctionis uti possit oleo a se benedicto,
iidem Eminent issimi decreverunt negative ad formam decreti feriae V
coram SS.mo diei 13 ian. 1611 » (20).
(17) Victoria, Summa sacramentorum. n. 219; De Sainte-Bouvc, /V sacramento unctionis
infirmorum c-rlrcmac, disp. 3. art. 1; Drouven. Dc re. encramentaria contra haereticos, lib. VII,
q. 2, c. 1, § 2; Juénin, Comm. hist, cl doym. dc sacram., disp. 3, art. 1.
(18) In IV, D. 7, q. 1, n. 31.
(19) Suarez, disp. 10, sect. 1, n. <·
(20) Collect, dc Prop. Fide, I, η. 9όΰ.

26

CAPUT II. - ARTICULUS I.

Item «proposito casu cuiusdam sacerdotis qui vocatus ad assi­
stendum infirmum destitutum sensibus, deficiente oleo sancto, com­
mune oleum benedixit ut inungeret infirmum eique conferret illud
tantum sacramentum, cuius capax erat, et quaesito: 1° An talis praxis
probanda sit; 2° vel saltem tolerari possit; — E.mi Putres (S. Officii)
die 15 maii 1878 responderunt : Ad utrumque, Negative » (21).
2° Can. 945 statuit: «Oleum olivarum, in sacramento extremae
unctionis adhibendum, debet esse ad hoc benedictum ab Episcopo... ».
Cfr. n. 280.

47. 3° Accedit doctrina Conciliorum.
Concilium Cabillonensc (an. 813) statuit: «Secundum B. Apostoli
lacobi documentum, cui etiam documenta Patrum consonant, infirmi
oleo, quod ab Episcopo benedicitur, a presbyteris ungi debent » (can. 48).
Concilium Aquisgranense (an. 836) praescribit: « Statutum etiam
est, ut vel semel in anno, id est foria V, quae est in Coena Domini,
unctio s. olei, in quo salvatio infirmorum creditur, per omnes civitates
ab Episcopis non negligatur, sicut nunc usque neglecta est; sed omni
devotione iu.rta traditionem apostolicam ac statuta decretalium, in quo
de eadem re praecipitur, peragatur » (can. 8).
48. 4° Usque ad saec. xvi omnes insignes theologi cuiuslibet scholae
docuerunt episcopalem benedictionem ad ipsum sacramenti extremae
unctionis valorem requiri. Atqui hic theologorum unanimis consensus
validissimum praebet argumentum, quia solido fundamento niti debet,
quod aliud esse nequit nisi dogmatica traditio ipsius Ecclesiae. Ergo.
a) Petrus Lombardus ait: «Aliud est de benedictione aquae qua
fit baptismus, aliud de benedictione panis et olei ; pot est etiam baptismus
celebrari in aqua etiam non benedicta, quia illa benedictio pro reverentia
tantum fit et decore, non virtute sacramenti. Sed Corpus Christi non
potest confici nisi de pane consecrato, nec unctio illa fieri potest nisi
de oleo ab Episcopo consecrato; ideoque illa sanctificatio ad virtutem
sacramenti pertinere videtur » (22).
b) S. Albertus Magnus de confirmatione, ordine et extrema un­
ctione affirmat : « Essentialem sibi habent materiae suae sanctificationem
nec in alia materia fieri possunt » (23).
Postea addit : « Et ideo non sufficit materia nisi consecrata ab
eo in quo secundum suum gradum est abundantia gratiae, scii, ab
(21) ('Ollcct. s. C. de Prop, tide, II, n. 1198.
(22) In IV Sent., D. 23, n. 3.
(23) In IV Sent., 1». 23, art. 3, q. 1.

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIONIS

27

Episcopo, licet forte careat gratia in quantum est hic homo, eo quod
forte peccator sit » (24).
c) >S'. Thomas docet: «Materia huius sacramenti est oleum sanctificatum » (25). Quae olei sanctificatio essentialis est, quia « illa effi­
cacia quae est ex ipsa institutione sacramenti, applicatur huic materiae
per sanctificationem » (26). Haec autem sanctificatio debet impertiri
ab Episcopo, quia « in omnibus sacramentis quae indigent materiae
sanctificatione, prima sanctificatio materiae fit per Episcopum, et usus
quandoque per sacerdotem, ut ostendatur sacerdotalis potestas ab
episcopali derivata » (27).
(?) 8. Bonaventura: « Ad illud quod obiicitur, quod in oleo non
consecrato, si fiat unctio, est significatio et sanctificatio, dicendum, quod
falsum est. Primo enim deficit significatio, quae non tantum exigit
repraesentationem, sed etiam institutionem; sic autem institutum est
fieri. Secundo vero deficit sanctificatio, quia non habet verbum effi­
caciam, nisi habeat competens elementum » (28).
Scotus ait: «Consecratio autem episcopalis est necessaria ad hoc. ut sit
materia apta, quia communiter in sacramentis consistentibus in usu solus
baptismus non requirit materiam specialiter consecratam, quia Christus tactu
mundissimae carnis suae, quando voluit a loanne baptizari, totam aquam con­
secravit, hoc est in usum istum dedicavit » (29).
Durandus dicit: «Oleum debet esse consecratum >, et quidem ad valo­
rem sacramenti, « quia non est simile de baptismo et extrema unctione. Quia
sicut non est de necessitate baptismi quod minister sit ordinatus, ita conse­
cratio materiae non est de necessitate baptismi. E contrario autem in sacra­
mento extremae unctionis » (30).

Unde, iuxta Suarez, haec sententia «est communis theologo­
rum » (31).
Nec obstat quod indo a saeculo xvr quidam docuerint consecra­
tionem olei non requiri ad valorem sacramenti, sed solum necessariam
esse de praecepto. Ist i doctores sunt paucissimi et minoris auctoritatis.
Argumenta autem, quibus nituntur, nullatenus sustinentur (cfr. n. 50).

49. 5° Accedit praeterea factum indubium.
Ab antiquissimis temporibus oleum in extrema unctione adhi(21)
(25)
(20)
(27)
(28)
(29)
(30)

Ibid. q. 2.
Suppi.,
29, art. 5.
Ibid, ad 2.
Ibid. art. 6.
In IV Sent., D. 23, art. 1, a- 3.
In IV Sent., D. 23, q. unie., n. 5,
In IV Sent., D. 23, q. 2 nd 2,
n. 10. sect. 1, n. 1.

P ft

28

CAPUT Π. - ARTICULUS I.

benduin, semper vocat um fuit « benedictum », « sanctum », « mysticum »,
quae voces peculiarem aliquam olei consecrationem manifesté denotant.

50. Solutio difficultatum oppositae sententiae. — Argumenta con­
traria facile refelluntur; atque ita exposita doctrina catholica perspicue
confirmatur.
a) Dicunt: Ex fontibus positivis minime constat benedictionem
episcopalem necessariam esse ad valorem sacramenti. Porro si bene­
dictio ad sacramenti substantiam pertineret, id vel ex S. Scriptura
vel ex Traditione foret eruendum. Sane S. lacobus dicit simpliciter:
ungentes eum oleo. Traditio requirit quidem benedictionem, sed non
requirit ut essentialem. Ergo materia remota extremae unctionis est
ipsum oleum olivarum, etiam non benedictum.
Resp. Fontes positivi recentiores manifeste atque explicite docent
benedictionem episcopalem necessariam esse ad valorem sacramenti.
Fontes vero antiquiores, licet non explicite, implicite tamen illud
evincunt, et quidem luculenter, ut liquet ex dictis.
b) Asserunt: Ad validitatem baptismi non requiritur aqua con­
secrata. Item ad valorem extremae unctionis necessarium non est
oleum benedictum seu consecratum, cum detur paritas inter baptismum
et extremam unctionem.
Resp. Non datur paritas, ut dilucide ostendunt Doctores (n. 48).
Ergo.
c) Affirmant: Patres benedictionem aquae baptismatis ad tradi­
tionem apostolicam referunt et amplissimis verbis vim huius benedi­
ctionis celebrant. Porro si benedictio aquae baptismatis non est ad va­
lorem, nec benedictio olei dicenda est requisita ad validitatem sacra­
menti extremae unctionis, attentis SS. Patrum verbis.
Resp. Verum est Patres benedictionem aquae baptismalis ad tra­
ditionem Apostolorum referre eamque summis laudibus extollere; at
simul ipsi docent eam non esse essentialem ideoque in casu necessitatis
adhibendam esse aquam simplicem. Porro nullus textus ex Patribus
vel doctoribus ante saeculum xvi adduci potest, quo idem asseratur
de oleo infirmorum (32).
d) Aiunt: Ritus ad substantiam sacramenti pertinens, fixus,
constans atque immutabilis est. Atqui ritus huiusmodi benedictionis
in Ecclesia varius fuit sacculis elapsis atque varius quoquo est nostris
temporibus, attento discrimine inter Ecclesiam latinam et orientalem.
Ergo.
Resp. Confundendus non est ritus sive forma benedictionis olei
(32) Cfr. Kern, op. cil., p. 120; Otten, VI, u. 278 ss.

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIONIS

29

cum ipsa benedictione. Ex diversitate ritus seu formae nihil iure infertur
contra doctrinam de necessitate benedictionis ad sacramenti valorem.
e) Instant: Nullum est documentum, ex quo constet duobus
prioribus Ecclesiae saeculis ritum benedictionis adhibitum fuisse.
Resp. Imprimis id gratis asseritur. Argumentum optime retorqueri
potest: nullum est documentum, ex quo constet duobus prioribus Ec­
clesiae saeculis sacramentum extremae unctionis administratum fuisse
oleo non benedicto.

51. Specialis facultas a R. Pontifice concessa. — Ex R. Pontificis
speciali facultate potest etiam simplex sacerdos oleum benedicere ad
sacramentum extremae unctionis valide et licite ministrandum.
1° Clemens VIII, Instr. « Sanctissimus » diei 31 augusti 1595,
pro Italo-Graccis data, ait: «Non sunt cogendi presbyteri graeci olea
sancta, praeter chrisma, ab Episcopis latinis dioecesanis accipere, cum
huiusmodi olea ab iis in ipsa oleorum et sacramentorum exhibitione
ex veteri ritu conficiantur seu benedicantur ».
2° Benedictus XIV in Const. «.Etsi pastoralis», 26 maii 1742,
§ 4, ii. 1 eadem verba refert.
3° Exeunte saec. xvin, tempore turbarum gallicanarum, S. Sedes
rogata fuit, ut presbyteris concederet inter alia facultatem consecrandi
oleum infirmorum.
Pius VI recognovit, in Ecclesia orientali simplices presbyteros
habere a Sede Ap. potestatem consecrandi oleum infirmorum. Peti­
tionem autem reieeit, at solum ob reverentiam antiquae consuetudinis
Ecclesiae latinae et ob defectum necessitatis. Scii, respondit non ex­
pedire, «cum deprehensum fuerit, insuetum esse in Ecclesia latina
huiusmodi potestate simplices presbyteros ab Apostolica Sede insi­
gniri, a qua quidem regula eo minus recedi non debere indicatum est,
quod impossibile non sit, triplex oleum a catholico Episcopo bene­
dictum, si non ex proximis, ex remotis saltem dioecesibus habere (33).
4° Synodus Libanensis Maro nitar uni an. 1736. a S. Sede in
forma specifica approbata, haec habet : « Quum tam in ritu graeco quam
in syriaco nostro usus antiquus invaluerit, ut non solum a sacerdote
in ipsa sacramenti extremae unctionis administrat iono benedicatur
oleum infirmorum, sed etiam idem oleum ab Episcopo semel in anno,
in foria V mai. hebd. una eum chrismate solemniter consecretur, ideo
utrumque ritum retineri permittimus, et sacerdotibus quidem illud
oleum benedicendi potestatem confirmamus, in eo casu, quo benedictum
(33) Millilbauer, Decreta auth. Congregationis SS. Diluuin, II, p. 126.

30

caput π.

- articulus t.

ab Episcopo oleum propter frequentem illius usum deficere conti­
gerit » (34).
5° Accedunt aliae Synodi orientales (v. g. Ruthenorum, Rumenorum, Syrorum, Coptorum, etc.), in quibus expresse dicitur, probante
S. Sede, potestas benedicendi oleum infirmorum competere presbyteris.
Singuli textus referentur in Appendice.
6° Can. 945 statuit: «Oleum olivarum, in sacramento extremae
unctionis adhibendum, debet esse ad hoc benedictum ab Episcopo,
vel a presbytero qui facultatem illud benedicendi a Sede Apostolica obti­
nuerit » (35).
7° Benedictus A’F die 21 mart ii 1916, pro quibusdam regionibus,
concessit Administratoribus Apostolicis et Vicariis Capitularibus, cha­
ractere episcopali destitutis, itemque Vicariis Generalibus, qui dioe­
ceses regebant, a quibus Episcopi aberant, privilegium conficiendi
olea sacra « perdurante bello, et per tres menses ab inita pace, servatis
omnibus de iure servandis »,
Ista facultas concessa fuit a S. Sede etiam postremo bello durante.

52. Natura potestatis a Papa concessae. — 1. Utrum specialis
facultas a R. Pontifice tributa dicenda sit delegatio, an commissio, an
simplex concessio, non constat, perspecta ipsa terminologia passim in
documentis pontificiis adhibita. Accurate loquendo, videtur non agi
de potestate delegata proprie dicta, ideoque nonnisi sensu lato et minus
proprio ita vocari queat.
2. Quaenam sit vera huius potestatis natura, item non constat.
Nonnulli censent esse peculiarem potestatem ordinis, quae additur
potestati presbyterali characteri sacerdotali adnexae; alii esse pote­
statem iurisdictionis, alii esse mixtam seu tum iurisdictionis tum or­
dinis. Quae sententia probabilior est, cum necessario reducenda sit,
supposito presbyteratus charactere, ad potestatem iurisdictionis.
Iluc spectant quae diximus de natura potestatis ministri extraor­
dinarii sacramenti Confirmationis (cfr. vol. I, n. 204).
Sacerdos vi ordinationis presbyteralis recipit potestatem inchoatam,
imperfectam et dependentem a Sede Apostolica; ex commissione Papae
ista potestas, in casu de quo agitur ut in ministro extraordinario Con­
tai) Part. U, cap. 8, u. 2.
(35) S. Alphoiwus (lib. VI, η. 709, dub. 3e) dloft S. Bcllurminnni dcncgàrc R. Pontlfiel potestatem committendi simplici presbytero benedictionem olei. Ex S. Docturo autem
plure* id ipsum tribuunt Bellarmino. At non recte.
S. BeUurrninua nullibi huiusmodi potestatem R. Pontifici denegat. Ipse (de extreiaa un·
clione, cap. 7) dicit dumtaxat benedictionem episcopalem, sive immediate sive mediate datam
seu per sacerdotem specialiter delegatum, esse de essentia materiae huius sacramenti. Quod
verum est.

bE MATËRIA REMOTA EXTREMAE UXCTIONP

31

firmatioixis, efficitur completa, absoluta et perfecta in online ad effectum
benedictionis.
3. Vi huiusmodi delegationis sive concessionis factae a R. Pontifice
simplex presbyter, aiunt plures, obtinet potestatem episcopalem dele­
gatam. Quare integrum firmuniquo principium: ad benedictionem olei
infirmorum requiri potestatem episcopalem. Hanc Episcopus habet ex
ipso suo ordine; presbyter vero isque solus per suum ordinem efficitur
sublectum capax, cui potestas episcopalis ad huiusmodi officium con­
cedi possit.
Dicimus: presbyter isque solus, quia potestas presbyteralis requiritur
omnino, ita ut R. Pontifex non posset illam potestatem aliis concedere
(cfr. ii. 56).

53. Disciplina Ecclesiae Orientalis. — 1. Mos vigens apud Orientales,
ut ipsi presbyteri benedicant oleum infirmorum eoque sacramentum
ministrent, antiquissimus est.
Plura saecula ante exortum schisma huiusmodi consuetudo iam
vigebat penes ipsos.
Poenilentialc S. Theodori, Cantuariensis Archiepiscopi (saec. vu), haec
refert (cap. Ill): « Secundum Graecos presbytero licet virginem sacro vela­
mine consecrare, et reconciliare poenitentem, et facere oleum exorcizatura
et infirmis chrisma, si necesse est. Secundum Romanos non licet, nisi Episcopo
soli «>.

2. Posteriore tempore celebrata fuerunt Concilia pro unione Ec­
clesiarum, controversiae plures serio examinatae, dissensionis puncta
accurate discussa, praesertim in Concilio Florentino. Numquam autem
obiectum est Orientalibus, eos non habere sacramentum extremae
unctionis, eo quod oleum non ab Episcopis, sed a presbyteris benedi­
ceretur.
3. Proinde validitas sacramenti in casu nec aperte negari nec in
dubium iure vocari potest. Admittenda delegatio seu commissio r.rpressa vel tacita S. Sedis, ut in Appendice fuse de hac re sermo
erit.
Quare Benedictus XIV egregie docet : Profecto posse saltem ex commis­
sione, sive expressa sive tacita, R. Pontificis a simplici sacerdote praeparari
materiam aptam ad conficiendum sacramentum extremae unctionis res vi­
detur exploratissima, quam nemini liceat in quaestionem adducere, siquidem in
Ecclesia orientali mos viget, a mille et amplius annis ab ea receptus, ut ipsiinet presbyteri... oleum benedicant » (36).
30) Beued. XIV. Dc Synodo dioec., lib. VIII, cap. I, η. I.

32

CAPUT Π. - ARTICULUS T.

4. Historice non constat quando et quomodo haec facultas con­
cessa fuerit. Sed nihilominus factum concessionis certo admitti debet,
quia Summi Pontifices qui declararunt presbyteros orientales valide
conficere oleum infirmorum, id manifeste supponunt.
Nonnulli censent praxim Orientalium illegitime incepisse, et postea,
cum iam late diffusa esset, consensu sive tacito sive expresso RR. Pontifi­
cum, legitimam evasisse. Qua sententia admissa, haud leve sequeretur in­
conveniens, scii, innumeras fere unctiones fuisse invalidas (37). Dicendum legi­
time praxim inductam fuisse.

Quaeri potest, utrum in Ecclesia orientali etiam presbyteri schi­
smatici gaudeant facultate benedicendi oleum infirmorum ex conces­
sione S. Sedis. Huic quaestioni satis fiet in Appendice.

54. An requiratur facultas expresse concessa. — 1. Auctores me­
rito docent, extra Ecclesiam orientalem requiri facultatem expresse
concessam, saltem in ordinariis adiunctis. Quae expressa concessio
potest esse sive explicita sive implicita.
2. Nonnulli putant, in peculiaribus circumstantiis, satis esse ta­
citam concessionem, dummodo Papa nullo impedimento legitimo prae­
pediatur quominus consensum vel dissensum libero valeat significare,
ita ut revera notum principium applicari possit : Qui tacet, consentire
videtur. Haec opinio solida probabilitate gaudet.
3. Quidam censent sufficere rationabiliter praesumptam, si diu­
turna et gravis necessitas urgeat, v. g. tempore persecutionis aut belli;
(piando nimirum ita interruptae sint communicationes cum Episcopis,
ut oleum infirmorum ab iisdem benedictum nullatenus haberi possit,
ac praeterea ut huiusmodi rerum circumstantia per longum tempus
perduret, et complures e vita decedant aut morituri praevideantur
sine extrema unctione ob olei defectum. In hisce adiunctis iisque tantum,
aiunt, rationabiliter praesumitur delegatio seu concessio, quatenus
R. Pontifex consulat, quantum in se est, animarum saluti. Haec sen­
tentia, speculativo loquendo, vero probabilis videtur.

55. An Episcopi, per se et absolute loquendo, possint praedictam
facultatem presbyteris concedere. — 1. Disputant 1)1)., utrum Episcopi
potuerint olim et possint etiam hodie facultatem benedicendi oleum
infirmorum concedere presbyteris.
2. Certum est, hodie Episcopos id facere non posse, cum huius­
modi ius exclusive S. Sedi sit iampridem reservatum. Praecisione facta
(37) Cfr. Kern, op. cit.9 p. 121 ss«; Otten, VI, n. 281.

■■■■■■

de materia remota extremae unctionis

33

ab hac reservatione, quidam tenent Episcopos posse talem facultatem
concedere, sicuti «lictum fuit de facultate facta simplici presbytero
ministrandi sacramentum confirmationis (38); ita ut, aiunt, prioribus
Ecclesiae saeculis, deficiente praefata reservatione, potuerint Episcopi
facultatem benedicendi oleum presbyteris concedere.
3. Haec sententia, re mature perpensa et speculative loquendo,
probabilis dicenda.
56. An soli presbytero facultas concedi possit.
R. Pontifex huiusmodi facultatem poteetue tribuere etiam diacono vel
subdiacono aliive clerico, au potius soli presbytero?
Quidam pauci DD. censent R. Pontificem de plenitudine potestatis etiam
diacono vel subdiacono aliive clerico illam facultatem concedere posse. Ratio
est, dicunt, quia id pendet ex voluntate Papae, qui supremo gaudet iure; nam
sicut ipse diacono vel subdiacono ceterisque potest concedere potestatem con­
secrandi calicem et patenam etc., ita videtur tribuere posse praefatis clericis
facultatem benedicendi oleum infirmorum.
At perperam omnino. Sane consecratio calicis, patenae, altaris etc. est
mere iuris ecclesiastici, ideoque unice pendet ex voluntate Ecclesiae. Non
ita benedictio seu consecratio olei pro sacramento extremae unctionis confe­
rendo, quae necessario praesupponit potestatem ordinis prosbyteralem. Proinde
presbyter tantum delegari potest a R. Pontifice ad oleum infirmorum bene­
dicendum.

57. Oleum debet esse benedictum in ordine ad hoc sacramentum
seu ut oleum infirmorum.
Quatuor possunt quaeri:
1° Utrum peculiaris benedictio olei infirmorum sit de praecepto;
2° Si affirmativo, utrum sub gravi an sub levi;
3° Utrum peculiaris benedict io in ordine ad ext rema in unctionem
sit de essentia, nocue;
4° Num saltem forma quaedam benedictionis requiratur ad va­
lorem, an sufficiat quaecumque benedictio absque ulla formula, solo
signo crucis peracta.

58. Quoad primum. Benedictio peculiaris est de praecepto procul
dubio, ut omnes concedunt certumquo omnino est.
Can. 915 dicit: « Oleum olivarum... dobet osso ad hoc benedictum ».
Innumera sunt documenta pontificia quae id expresso confirmant.
Quoad secundum. Attenta ipsa rei natura, dubitandum non est,
quin sub gravi servanda sit ea specialis olei infirmorum benedictio, quae
(38) Cappello, Dc saciamenlis, I, u. 201.

3

Stramenti*, IIL

34

caput π.

-

articulus i.

in Pontificali Bom., aliisvo liturgicis libris reperitur. Sola causa urgens
et gravis a culpa mortali excusaret (c£r. n. 59).
Quoad tertium. Utrum peculiaris benedictio in ordine ad extremam
unctionem sit de essentia necne, non constat.
Pluies negant, affirmantes quodcumque oleum ab Episcopo bene­
dictum, etiam chrisma et oleum catechumenorum esse validam ma­
teriam sacramenti extremae unctionis. Ita Suarez, Laymann, Henriquez
et alii (39).
Alii affirmant requiri oleum benedictum in ordine ad extremam
unctionem. Ita Palaus, Bonacina, Holzmann aliique (40).
S. Alphonsus utramque sententiam probabilem dicit (41).
Quare multi DD., magnae quidem auctoritatis, dicunt nihil esse
repetendum, si per errorem sacerdos contulerit hoc sacramentum cum
sacro chrismate, putantes sacramentum ita collatum valere (42).
Omnes vero concedunt, in praxi tutiorem sententiam, extra casum
necessitatis, semper tenendam esse; in casu necessitatis, idest si desit
oleum infirmorum, extremam unctionem ministrari posse chrismate vel
oleo catechumenorum sub conditione.
59. Haec ad rem animadvertenda censemus:
1° Christus D. certo peculiarem ritum benedicendi oleum in­
firmorum non praescripsit. De hoc sane peculiari ritu neque ex S. Scri­
ptura neque ex Traditione constat. Maxima autem diversitas orationum,
quibus ab antiquissimis temporibus Episcopi utuntur, id manifesto
confirmat.
a) Sacrame alarium· Gelasianum hanc formulam exhibet: «Emitte,
quaesumus, Domine, Spiritum Sanctum Paraclitum de coelis in hanc pin­
guedinem olei, quam de viridi ligno producere dignatus es ad refectionem
mentis et corporis. Et tua sancta benedictio sit omni ungenti, gustanti, tan­
genti lutamentum corporis, animae et spiritus ad evacuandos omnes dolo(39) Suarez, disp. 40, sect. 1, n. 9; Laymann, lib. V, tract. 8, cap. 2, η. 2; Henriquez,
lib. Ill, cap. 8, n. 2.
(40) Palaus, tract. 26, punct. 2, n. 5; Bonacina, disp. 7, de extrema unct., punct. 2,
n. 5; Holzmann, De extrema uncl., n. 7.
(41) Lib. VI, n. 709, dub. 2°. S. Doctor pro sententia affirmante citat etiam S. Bel·
iorminum et Valentia. Sed minus recte.
9. Bcllariuinus (dc extrema unct., cap. 7) dicit dumtaxat materiam extremae unctionis
esso oleum ab Episcopo benedictum.
Valentia (disp. 8, q. 1, punct. 2) negat vel saltem in dubium vocat, extremam unctionem
unquam luisse chrismate collutam.
(42) Laymann, lib. V, tract. 8, cap. 2, η. 3; Lugo, De Sacram., lib. Ill, cap. 1, q. 3,
n. 37 ; Diana, tract, dc extr. unct., reeol. 2, n. 3, qui ait: « In omni tamen sententia dicendum
est, quod si sacerdos per errorem contulit hoc sacramentum cum sacro chrismate, nihil est
repetendum, ut ego alibi notavi, et notat Amicus et Dicastillus, quibus adde Doctores, quos
vitat et sequitur Leandrus, De sacrum., t. I, tract. 4, disp. 1, q. 6 »,

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIONIS

35

res, omnem infirmitatem, omnem aegritudinem mentis et corporis. Unde
unxisti sacerdotes, reges et prophetae et martyres: chrisma tuum perfectum
a te, Domine, benedictum, permanens in visceribus nostris in nomine Do­
mini N. lesu Christi » (43).
b) Sacrameniarium Serapionis specialem refert formulam, quae supra
(n. 26) allegata est.
c) Testamentum D. N. I. 0. hanc exhibet: Domine Deus, qui con­
cessisti nobis Spiritum Paraclitum. Dominum, nornen salutare, spiritum im­
mobilem, qui absconditur a stultis, revelatur vero sapientibus. Christe, qui
sanctificasti nos, qui sapientes effecisti misericordia tua famulos tuos, quos
elegisti sapientia illa tua; qui nobis peccatoribus misisti scientiam Spiritus
tui, per sanctitatem illam tuam, cum concessisti nobis virtutem Spiritus tui;
qui sanator es cuiusvis morbi et passionis; qui dedisti charisma sanationis illis,
qui per te illo dono digni effecti sunt: emitte super oleum istud, quod est typus
pinguedinis tuae, complementum tuae beneficae commiserationis, ut liberet
laborantes, sanet aegrotantes et sanctificet redeuntes, cum ad fidem tuam
accedunt: quoniam tu es fortis et gloriosus in saecula saeculorum. Arnen (44).
d) Euchologia graeca sequentem praescribunt orationem: Domine,
qui in misericordia et miserationibus tuis animarum corporumque contri­
tiones curas, ipse, Domine, hoc oleum sanctifica, ut in medelam omnis pas­
sionis carnalis et spiritualis inquinamenti et omnis denique mali depulsio­
nem ex illo unctis fiat, ut in eo glorificetur sanctissimum nomen Patris et
Filii et Spiritus Sancti nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen .
e) Copti utuntur hac formula: Domine miserator, sanator vulne­
rum animarum nostrarum et corporum nostrorum, sanctifica hoc oleum, ut
sit omnibus, qui unguntur ex ipso, salus ex contaminationibus spiritus et do­
loribus corporis, ut et in hoc glorificetur nomen sanctum tuum (45).
/) Pontificale Romanum refert hanc orationem: < Emitte, quaesumus,
Domine, Spiritum Sanctum tuum Paraclitum de coelis in hanc pinguedinem
olivae, quam de viridi ligno producere dignatus es, ad refectionem mentis
et corporis: ut tua sancta benedictione, sit omni hoc unguento coelestis medi­
cinae peruncto tutamentum mentis et corporis, ad evacuandos omnes dolores,
omnes infirmitates, omnemque aegritudinem mentis et corporis, unde unxisti
sacerdotes, reges, prophetas et martyres; sit chrisma tuum perfectum, Domine,
nobis a te benedictum, permanens in visceribus nostris. In nomine Domini
N. lesu Christi » (46).
Procul dubio benedictio olei infirmorum secundum quamcumque ex his
formulis peracta valida est, cum omnes istae formae aut explicite aut im­
plicite approbatae sint a S. Sede.
(43) Mfeno, P. L. LXXIV, 1100.
(44) Rahmani, Testamentum D. N. Icsu Christi, p. 49.
(45) Dcnzingcr, Ritus Orientalium, II, p. 487.
(40) Pontificale Romanum, do olUclo In ferla V Coenue Domini, cum benedicitur oleum
catechumenorum ct Infirmorum et conficitur chrisma,

.36

CAPUT Π. - ARTICULUS I.

2° Certe benedictio ab Episcopo peracta valida est, si ea ser­
ventur, quae omnibus formulis approbatis sunt communia. Porro omnes
formulae hoc habent commune, quod a divina bonitate petitur sancti­
ficatio olei, ut aegrotantibus fiat in salutem animae et corporis. Proinde,
perspecta institutione Christi, dubitandum non est de valore bene­
dictionis, si haec fiat in ordine ad sacramentum extremae unctionis.
Neque Ecclesia potest ritum peculiarem benedictionis ut essen­
tialem praescribere, iuxta quosdam theologos et canonistas.
3° Si res speculative consideretur, certa videtur sententia, quae
excludit ad valorem non solum peculiarem ritum sive formulam, sed
etiam benedictionem in ordine ad extremam unctionem, ita ut chrisma
et oleum catechumenorum seu oleum quacumque forma benedictum
satis sit ad essentiam sacramenti.
Practice tamen oleum alia benedictione episcopali consecratum seu
benedictum habendum est tamquam materia dubia ideoque solum in
casu necessitatis adhibendum.
60. Quoad quartum. Ex dictis liquet responsio ad ultimam quae­
stionem, scii, num saltem forma quaedam benedictionis requiratur ad
H
valorem, an sufficiat
quaecumque benedictio absque ulla formula, solo
signo crucis peracta.
Eximius Suarez docet : Nihilominus tamen addo, benedictionem olei
non omnino fuisse a Christo D. in particulari praescriptam. Duo tamen in ea
distiguere oportet, scii, eum a quo danda est, et modum quo danda est. Quoad
illud prius existimo esse a Christo D. in particulari praescriptum, quidquid Paludanus, Durand, et alii sentiant, qui certe non consequenter loquuntur.
Nam Concilia eodem modo dicunt, oleum ab Episcopo benedictum esse ma­
teriam: ergo totum hoc est de substantia talis materiae et sacramenti: ergo
totum est ex Christi institutione. Modus autem cius non fuit definitus... Ubi
statim oritur dubium, an modus benedictionis ab Ecclesia praescriptus sit
essentialis, necne. Dico igitur, omne oleum, de quo vere dici possit esse ab Epi­
scopo benedictum, esse sufficientem materiam; quia hanc solam Christus insti­
tuit, ut patet ex Conciliis Florentino et Tridentino, et fieri nullo modo potest,
quin materia a Christo instituta sufficiat. Unde, licet Episcopus mutaret modum
benedictionis ab Ecclesia designatum, si tamen ea mutatione non obstante, vere
et in re ipsa illud oleum benedictum maneret, esset materia sufficiens» (47).

Iuxta ea quae supra diximus (n. 59), certa videtur sententia, quae
tenet nullum, ritum nullamque formulam ad valorem benedictionis
olei infirmorum requiri, ita ut quodeumque oleum ab Episcopo bene­
dictum, etiam solo crucis signo, sit materia sufficiens ad sacramentum
(47) Suarez, clinp. 40, sect. 1, η. 8.

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIONIS

37

extremae unctionis. Nam Episcopi vi sui ordinis habent plenam po­
testatem benedicendi oleum infirmorum; idcirco, spectato solo valore,
nulli ritui aut formulae alligantur. Ratio praecipua et validissima est,
quia ex una parte non constat Christum ullum ritum seu formam bene­
dictionis praescripsisse, ex alia parte non liquet Ecclesiam ritum sive
formam benedictionis ut essentialem constituisse aut, ut plores aiunt,
constituere posse.
Id autem intelligendum est solummodo de Episcopis, non vero de
presbyteris. Nam iisdem, si delegentur ad benedicendum oleum infir­
morum, delegatio potest profecto concedi sub conditione, ut ritum prae­
scriptum sive formulam accurato servent.
Huc spectat quaestio: quae et quanta sit potestas Ecclesiae circa
sacramenta, speciatim circa ea de quibus non constat Christum D. de­
terminasse in specie materiam et formam, eaquo determinanda dicitur
commisisse Ecclesiae. Vide quae diximus de sacramento Confirmationis
(n. 196) et Ordinis (n. 126 88.).
61. Quamvis praedicta sententia certa videatur, scii, quod specialis
benedictio non sit ad valorem, in praxi tamen tutior sententia semper
tenenda est. Solum in casu necessitatis, i. e. deficiente oleo infirmorum,
extrema unctio ministrari potest et debet sub conditione chrismate vel
oleo catechumenorum aut alio quocumque oleo ab Episcopo benedicto.
Si postea prae manibus habeatur oleum infirmorum, sacramentum
forte collatum cum materia dubia, iterandum erit sub conditione.

62. Materia remota licita. — Tres conditiones generatim neces­
sariae dicuntur: 1° ut oleum sit purum; 2° ut sit benedictum eodem
anno; 3° ut sit benedictum ab Episcopo dioecesano.
1. Extra necessitatis casum, materia remota licita est oleum
purum (cfr. n. 43), benedictum eodem anno.
Foria V in Coena Domini oleum infirmorum singulis annis ab
Episcopo benedicendum est. Vetus oleum comburi debet, generatim
in lampade coram SS.mo Sacramento ardente. Dicimus generatim. quia
stricte praeceptum hoc non est.
Singulae paroeciae novum oleum benedictum sibi comparare de­
bent (cfr. can. 734, § 1).
Nonnulli theologi docent non peccare mortaliter, qui oleo veteri
et non eo anno benedicto utatur in hoc sacramento conferendo (48).
(IS) Diini, tract, fi*. crlr. unel.t rrsol. 1, η. I; Leandrus, De sacram. crlr. unci., cap. 2.
Leo XIII, Const. « Tran? Oceanum », IS april. 1807, Am^ricao Latinae ad triginta annos con­
cessit ut adhiberi possint sacra olea etiam antiqua, non tamen ultra quatuor annos, dummodo
corrupta no sint, et, peracta omni diligentia, nova vel recent iora sacra olea haberi nequeant.

38

CAPÜT Π. - ARTICULUS I.

Hanc sententiam probabilem censemus, dummodo nullus sit con­
temptus et renovatio olei ad diuturnum tempus ne differatur.
Si durante anno deficere incipiat oleum benedictum, licet admi­
scere oleum non benedictum, idque etiam pluries, at semper in minoro
quantitate quam id quod supererat (49).
Quidnam, si oleum non benedictum in maiore quantitate admisceatur!
De hac re egregie disserit Lessius, qui ait: « Animadvertendum est, in neces­
sitate posse addi oleo benedicto aliquid olei non benedicti, ut habetur in
cap. quod in dubiis, de consecratione ecclesiae et altaris; quod intellige, modo
id quod additur, minus sit quantitate vel si non sit minus, saltem fiat addi­
tio sensim. Si enim id quod additur, superet, vel etiam aequale sit, et confestim addatur, id quod auctum est, non censetur esse quid quod ante fuit.
Si autem sensim fiat additio, semper censetur esse idem, quod immediate
ante erat. Unde cum antea esset benedictum, etiam post additionem cen­
setur esse benedictum » (50).
Utrum oleum non benedictum, facta mixtione, fiat revera benedictum,
et quomodo id verificetur, disputant Auctores ; nec profecto sine fundamento (51).
Nam benedictio, quae datur ab Episcopo, proprie loquendo, nonnisi materiam
physice praesentem afficit, et per simplicem contactum cum re benedicta res
non benedicta non videtur recipere posse benedictionem. Explicatio verior
ideoque retinenda haec est. Christus D. institutionem sacramentorum, proinde
ipsam materiam, accommodavit communi hominum sensui et apprehensioni,
qui indicant naturam rei non mutari per admixtionem modici extranei, sed
potius extraneum per illam mutari et converti. Quare, vi accessionis, minor
copia benedicta censetur.

63. 2. Olouin benedicendum est ab Episcopo dioecesis. Can. 735
dicit: «Parochus olea sacra a suo Ordinario potero debet».
Si dioecesis vacet aut Episcopus sit infirmus aut quavis ratione
impeditus, oleum benedicendum est ab Episcopo viciniore vel ab Epi­
scopo titulari ad hoc rogato, ita ut facile ecclesiae fonte baptismal!
fruentes oleum habere possint.
Episcopus ipse seu Curia episcopalis curare debet ut, quoties in
dioecesi benedictio olei locum non habeat, fiat ab alio Episcopo etiam
pro aliena dioecesi.
Si Vicarius capitularis charactere episcopali sit insignitus, ipsius
est oleum benedicere ab eo quo potatur.
64. 3. Omnes sacerdotes, etiam religiosi exempti, uti debent oleo
benedicto ab Episcopo loci vel, sede vacante aut Episcopo dioecesano
impedito, ab Episcopo vicino.
(49) Can. 731, § 2; Rit. Rom., tit. V, cap. 1, n. 3.
(50) In 3 part. D. Thomae, de sacram, extr. unci., cap. 1, dub. 5, n. 11.
(51) Cir. Diana, tract, de sacram, extr. uncl., reeol, 4, n. 6 8B.

k

DE MATERIA REMOTA EXTREMAE UNCTIOXI3

39

An et quaonam sit obligatio utendi oleo benedicto ab Episcopo
dioecesano, controvertitur.
Alii sub gravi id requirunt, alii sub levi (52). De vero praecepto,
praesertim sub gravi, ex nullo textu i uris constat. Proinde stricta obli­
gatio adserenda non videtur (53).
M
65. Ubi et quomodo asservandum sit oleum infirmorum.
— 1. As­
servari debet in ecclesia vel sacrist ia, loco nitido et decenter ornato,
in vaso argenteo vel stanneo, sub elavi diligenter custoditum.
Doini retineri nequit, nisi propter necessitatem aliamve rationa­
bilem causam, accedente Ordinarii licentia (51), v. g. si domus parochi
multum ab ecclesia distet, vel in casu transeunto quo citius noctu ac­
curri possit ad infirmum qui brevi inungendus videtur. Satis est licentia
rationabiliter praesumpta.
2. Haec omnia sub levi tantum praecipiuntur, amoto tamen peri­
culo irreverentiae, ideoquo causa rationabilis quaelibet excusat.

3. S. R. C., Gandavcn., 16 dec. 1826, declaravit sacerdotes curam ani­
marum exercentes retinere non posse apud se, in domibus suis, sanctum oleum
infirmorum, non obstante consuetudine contraria, « excepto casu magnae di­
stantiae ab ecclesia; quo in casu omnino servetur, etiam domi, rubrica quoad
honestam et decentem tutamque custodiam » (55).
Iterum interrogata eadem S. Congr., in Toletana, 31 aug. 1872, ad V,
utrum parochi possint «retinere sanctum oleum infirmorum in domo sua, eo
quod extra ecclesiam parochialem habitent, non obstantibus Sacrae Rituum
Congregationis decretis «; respondit : « Negative, et servetur decretum diei 16 dec.
1826 in Gandavensi » (56).

4. Si insta de causa servetur in aedibus parochi aliusve sacerdotis,
ibi quoque reverenter custodiatur in decenti capsula, sera clausa.
Oleum vel per se solum, vel in bombacio aut alia materia bibula,
servari potest; sed ad vitandum effusionis periculum, multo commodius
ad infirmos defertur in bombacio aut simili materia. Rit. Rom, tit. V,
cap. 1, n. 5.
5. Vetitum est mittere ad aegrotos aliosquo potentes oleum sanctum ut se liniant. Benedictus XIV ait: «Quamvis Quintaduenas in
(52)
(53)
734, S 1
Sed
episcopo
(54)
(55)
(56)

Cfr. Prümmer, ΤΓΓ, n. 572; Gônicot-Silsm ms, ΙΓ, n. IIG; Noldin-Schmitt, III» n. 134.
Quidam nituntur, ad affirmandum praeceptum, et quidem grave, praescripto can.
et reep. 3. Oflioii, U sept. 1812, 10 lun. 1850. Cfr. Noldin-Schmitt, III» n. 434.
minus recte. Neque can. 731, § l neque S. OlUcium in citatis respons. loquuntur de
proprio seu dioecesano.
Can. 735 et 916; Rit. Roni., Ut. V, cap. 1, n. 3 s.
Decreta auth., n. 2650.
Decreta auth., n. 3276.
l

40

CAPUT Π. - ARTICULUS Π.

Tract. 5 de extr. unet, asseruerit licere parochis mittere ad aegrotos
aliosque petentes oleum sanctum infirmorum, ad hoc ut eo in suis in­
firmitatibus se liniant; nihilominus si quis hoc facere attentaret, gra­
vibus poenis a tribunali ecclesiastico plecteretur vel tamquam abutens
sacramento Ecclesiae, vel tamquam suspectus non rectae fidei circa
sacramentum extremae unctionis » (57).

Articulus Π.

De materia proxima extremae unctionis.
66. Materia proxima in genere. — 1. Materia proxima huius sa­
cramenti est unctio corporis infirmi oleo benedicto facta (1).
De materia proxima licita, seu de unctionibus faciendis, vide n. 79.
Oleum benedictum non est sacramentum, sicuti aqua in baptismo,
sed usus olei. Unum enim sacramentum permanens est, scii. Eucha­
ristia: cetera omnia sacramenta, quorum materia est aliqua substantia
corporea, extra usum neque signa neque causae gratiae sunt (2).
Multi veteres Scholastici docent ad valorem sacramenti requiri
plures unctiones, nempe unctionem quinque sensuum (3).
Angelicus hanc rationem exhibet, cur quinque sensus ungendi sint: « Hoc
sacramentum per modum curationis exhibetur. Curatio autem corporalis
non oportet quod fiat per medicinam toti corpori appositam, sed illis partibus,
ubi est radix morbi. Et ideo etiam unctio sacramentalis debet fieri in illis
partibus tantum, in quibus est radix spiritualis infirmitatis... Principia peccandi
sunt in nobis eadem, quae et principia agendi, quia peccatum consistit in actu.
Principia autem agendi sunt in nobis tria: primum est dirigens, scii, vis cognoecitiva; secundum est imperans, scii, vis appetii ira; tertium est exsequens,
scii, vis motiva. Omnis autem nostra cognitio a sensu ortum habet. Et quia,
ubi est in nobis prima origo peccati, ibi debet medicina adhiberi, ideo inun­
guntur loca quinque sensuum... et propter appetitivam inunguntur aliquibus
(57) Const. « Ex quo primum. », 1 mart. 1756.

(1) Quidam veteres, quos videsis apud S. Bonaventuram (in IV Sent., D. 23, art. 2, q. 1),
immerito dixerunt hoc sacramentum consistere in solo oleo ab Episcopo benedicto, ut in ma­
teria proxima, unctionem vero non esse materiam, sed applicationem huius materiae, sicuti
comestio non est materia sacramenti Eucharistiae, sed eius applicatio. Sed contra ipse usus
materiae remotae est materia proxima huius sacramenti.
(2) Cfr. Suarez, disp. 40, sect. 2, n. 1 es.
(3) De nonnullis Scholasticis res perspicua est; dc aliis dubia, cum non satis liqueat, utrum
loquantur de necessitate ratione sacramenti, an solum ratione praecepti.

de materia proxima extremae unctionis

41

rones; pedes autem inunguntur propter motionem, quia sunt principalius eius
instrumentum. Et quia primum principium operationis humanae est cognoscitiva, ideo illa unctio ab omnibus observatur, quae fit ad quinque sensus quasi
de necessitate sacramenti ; sed quidam non servant aliae; quidam vero illam
servant, quae fit ad pedes et non quae ad renes, quia appetit i va et motiva
sunt secundaria principia » (4).

Inter modernos praedictam sententiam ut probabiliorem tenet
Billot, qui ait: «Unctio quinque sensuum est certo sufficiens, sed et
probabilius etiam essentialis; quamquam non improbabiliter, specu­
lative loquendo, aliqui dicant unctionem unam cum generali forma correspondente per se solam sufficere » (5).
67. 2. Communis et certa sententia est, materiam proximam huius
sacramenti esso unctionem corporis aegroti. Discrepant autem Doctores
cum circa numerum unctionum tum circa partes corporis ungendas.
Plures veteres et plerique moderni docent materiam proximam
huius sacramenti essentialiter consistere in unica unctione, ideoque
unctionem quinque sensuum corporis requiri tantum ex praecepto.
Nonnulli ex illis dicunt ad validitatem sufficere unicam unctionem in
quovis sensu seu in qualibet corporis parte factam. Alii, contra, putant
requiri unctionem in fronte (6).
68. Sententia vera. — Sententia quae tenet unicam unctionem
ad valorem sacramenti sufficere, foro communis hodie est eaque uti
certa habenda.
1° Id luculenter patot ex praxi Ecclesiae latinae et orientalis.
Ritus ungendi infirmos in Ecclesia latina pro variis regionibus et
temporibus varii omnino fuerunt, ita ut unicum elementum omnibus
commune sola fuerit corporis unctio. Qua rituum diversitate non ob­
stante, Ecclesia eorum validitatem semper agnovit. Ergo.
a) Sacranienlarium Gregorii M. haec habet de extrema unctione: · Sic
perungat (sacerdos) infirmum de (deo sanctificato, cruces faciendo in collo
et gutture et inter scapulas et in pectore, seu in loco ubi plus dolor imminet,
amplius perungatur... Multi sacerdotes perungunt insuper in quinque sensibus
corporis, idest in superciliis oculorum et in naribus deintus et in narium summi­
tate sive exterius et in labiis exterius et in manibus exterius, idest deforis (7).
(I) Suppi., q. 32, art. 5 ct 6.
(5) Dc sacramentis, IT, thes. XXV (p. 253, nota 2, cd. 7a).
(6) Cfr. DrouVen, De re sacramentaria, lib. VIT, cap. 2, § 2; Kern, op. cit., p. 131 ss.;
Diction. de thtol. rath., v. Extrême onction, 1982 sa.
(7) Aligne, P. L. LXX, vui, 235.

42

CAPUT II. - ARTICULUS II.

b) Theodùlplius Aurelianensis saec. ix, statuit duodecim vel Quindecim
signa crucis oleo sancto super infirmum facienda esse. Sed ait: «Apostoli un­
gentes oleo infirmos, non amplius quam tres cruces cum oleo faciebant, et hos
imitantes, graeci tres tantum faciunt, fundentes cum ampulla oleum infir­
morum in crucis modum super caput et vestimenta et totum corpus infirmi,
incipientes crucem a capite usque ad pedes, in transverso a manu dextera
usque ad brachia et pectus usque ad sinistram manum » (8).
c) Ex antiquis Ritualibus constat unctiones factas fuisse in collo, in
gutture, inter scapulas, in vertice, in fronte, in genis, in temporibus, in pe­
ctore, in mento, etc. Imo in nonnullis casibus una tantum unctio sive pectoris
sive frontis sive unius sensus praescribitur (9).
Rituale JSiecldinienee a Facultate Lovaniensi a. 1588 expresse appro­
batum haec praescribit: In morbis contagiosis, et peste grassante, ut peri­
culum vitetur, sufficit inungi sensus organum magis ad unctionem exposi­
tum, aut detectum» (10).
Rituale Parisiense sic habet: «Si non possit super infirmum fieri nisi
unica unctio, ungatur oculus vel aliud sensuum organum, et ceteris precibus
praetermissis, dicetur: Per istam sacri olei unctionem...» (11).
Codex Rhemensis refert ritum abbreviatum conferendi hoc sacramentum,
ubi unius unctionis mentio fit (12).

S. Albertus Magnus ait: «Diversarum Ecclesiarum et ordinum di­
versus est usus, quia in quibusdam Ecclesiis unguntur loca plura,
et in quibusdam pauciora » (13).

69. 2° Doctorum auctoritas id confirmat. — Antoine quaerit « an
essentiales sint unctiones quinque sensuum » et respondet: «Multi cum
S. Thoma affirmant, et in Ecclesia latina servantur: ac proinde in praxi
adhiberi debent, quantum fieri potest, praesertim cum constet ea re­
quiri ex praecepto. Non pauci tamen contendunt, ad valorem sacra­
menti sufficere unicam in quacumque corporis parte » (14).
Isti veteres theologi, qui affirmant sufficere unicam corporis unctionem,
sunt Sylvius, Natalis Alexander, Nicolaus Cetarius, Becanus, Vauroy, Estius,
Tournely, Laymann, Coninck, Diana, etc. (15).
(8) Migne, P. L. CV, 221.
(9) Cfr. Martène, De antiq. Eccl. ritibus, lib. I, cap. 7.
(10) Cfr. Antoine, Theol. mor., tract, de extr. unci., q. 2.
(11) Tournely, tract, de extr. unet., q. 2, art. 1.
I
(12) Antoine, f. c.; Chardon, Histoire des sacrements; Extrême-Onction, 1715 (Miçne, Cursus
theologiae completus, XX, p. 700 ss.).
Π(13) In IV, D. 23, art. 10.
14) Theol. moralis, tract, dc extrema unctione, q. 2.
.
K'' ( 15) Sylvius, in Sunm. S. Thorn., Suppl , q. 32. art 0, q. 2; Natalis Alexander, Theol.
doqm. et mor., t. V, lib. ΙΓ, cap. 1, pa#. 0» Nicolaus C cariu% tract, de extrema unct., cap. 7;
Decanus, Summ» theol, fie sacrum, in specie, cap. 2«, q ■ ; auroy, Theol. mor., art. IV, t. II,

?

DE MATERIA PROXIMA EXTREMAE UXCTIONI3

43

Omnes DD. veteres fatentur cum Suarez, qui valde accurate atque
erudite disserit de hac re (1G), unctiones pedum et renum non esse
necessarias ad sacramenti valorem; tum quia non sunt in usu apud
omnes Ecclesias, tum quia illa renum, honestatis pudorisque causa,
semper omittitur in feminis, et interdum etiam in vilis, qui propter
debilitatas corporis Aires morbique languores, dimoveri nequeant sine
gravi incommodo.

70. 3° Uti varia est disciplina Ecclesiae latinae, ita varia quoque
est praxis Ecclesiae orientalis.
a) Huc imprimis spectat testimonium Theodulphi, Episcopi Aurelianonsis, supra citatum (n. 68, 1°).
b) Simeon, Archiepiscopus Thessalonicensis, ait: «Ita ergo in
fronto inunctus ab omnibus presbyteris mente sanctificatur. Deinde
in formam erucis in facie sensuum gratia delinitur, et tandem manus
purificant sacerdotes per sanctum oleum in Christo misericorde coin­
quinatas sensationes animasque precibus emundantes, et absolutam
sanctificationem exhibentes signo et gratia » (17).
c) Arcadius presbyter modum unctionis apud Graecos A lgentem
ita describit: «Graecorum sacerdotes ungunt aegri frontem, mentum,
ambas genas, ita ut fieri videatur unctio in capite ad modum crucis:
deinde pectus, tum manus idque ex utraque parte, postremo pedes > (18).
d) Metrophanes Critopolus, Arcudii coevus, ait: «Uno ellychnio
tincto in oleo aegrotum ungit (presbyter) in fronto, in pectore, in ma­
nibus et pedibus, ubique figura crucis » (19).
e) Libri liturgici Graecorum non indicant quaenam corporis
partes sint ungendae, ita ut per se sive plures sive pauciores, sive haec
sive illa, inungi possint. Unde Papp.-Szildgyi ait: «Quae vero partes
corporis inungi debeant, Euchologion non praescribit » (20).
/) Id confirmant variae Synodi, quae de extrema unctione ex­
presse verba facientes, nihil de partibus inungendis dicunt (21).
de ejr.tr. un-t., Ί, 3; Battus, in IV, D. 23, § 15; Tournely, tract. de extr. unct., 7, 2. art. 1;
Layininn, lib. A’, tract. 8, cap. 3, η. 3; Coninck, (le sacram., disp. 19, dub. 3, η. 9 et 12;
Diana, tract, de. sacr. extr. unct., resol. 11, n. 2.
(16) Disp. 10, sect. 2, η. I sa.
(17) De sacro ritu sancti old: Mimic, Γ. G. CLV, 527.
(18) De concordia Kccl. occidentalis et orientalis in septem sacranunt. administrations,
lib. V, cap. 7.
Cfr. Jaoquemicr, L* Extrême-Onction chez les Grecs (Echos d’Orient, 1899, p. 135 ss.).
(19) Confess., cap. 13.
(23) Enchiridion luris Ecclesiae orientalis catholicae, η. 79.
(21) Synodus provincialis Ruthenorum an. 1720, tit. III, $ 6; Acta et decreta Synodi
provincialis Ruthenorum Galioioe an. 1851, tit. II, cap. 5; Concilium primum provinciale
Alba Iulienso et Fogaroslonso an. 1872, tit. V, cap. 6.

41

CAPUT Π. - ARTICULUS II.

g) Nec alii quidem Orientales catholici (Syri, Copti, Chaldaei,
etc.) habent in liturgicis libris praescriptas partes inungendas. Exci­
piuntur tantum Maronitae et Armeni, ut dicetur in Appendice.

71. 4° Ex Ecclesiae orientalis praxi, quae valde discrepat a praxi
in Ecclesia latina vigente, argumentum efficacissimum deducitur.
Nec Summi Pontifices nec Concilium Lugdunense II et Florentinum,
in quibus unio Graecorum cum Ecclesia latina statuta est, reprobarunt
ritum unctionis apud Graecos adhiberi solitum, licet a ritu latino valde
diversus sit nec semper unctionem quinque sensuum includat. Imo
Summi Pontifices pluries declararunt ritus Orientalium servandos esse,
nec scriptoribus licere eos damnare aut quomodocumque in dubium
revocaro.
Iluc spectant verba Benedicti XIV: Iniusta et fallax Ecclesiaeque paci
atque unitati contraria est indicandi ratio, qui Latinorum tantummodo ri­
tualium notitiam habentes nec aliud scientes praeter ea, quae tradiderunt
nonnulli ex nostris scriptoribus nostrarum quidem rerum periti, sed graecarum consuetudinum rudes eiusque rationis ignari, quam semper cum ipsis
secuta est Apostolica Romana Sedes, non dubitarunt damnare quae cum
latino ritu conformia et consentanea non reperiebant » (22).

72. 5° S. Officium die 25 april. 1906, probante SS.mo, sequens
tulit decretum : « In casu verae necessitatis sufficere formam : Per
istam sanctam unctionem indulgent tibi Dominus quidquid deliquisti.
Arnen» (23). Quae forma necessario supponit unam unctionem sufficere
ad validitatem sacramenti.
Idem S. Officium die 9 mart. 1917 declaravit, cessanto periculo,
singulas unctiones esse supplendas absolute, non autem sub condi­
tione (24). Haec declaratio est maximi momenti, ut pote quae mani­
feste supponit sacramentum unica unctione collatum certo validum
esse. Sane si dubius esset valor sacramenti, conditdonate, non vero
absolute, aliae unctiones supplendae dicerentur. Igitur istae unctiones
nonnisi ad integritatem et ex praecepto suppleri debent.
73. 6° Demum id expresse confirmat can. 947, § 1, qui statuit:
«In casu necessitatis suflicit unica unctio in uno sensu seu rectius in
fronte cum praescripta forma breviore ».
Praescriptum istud, sedulo attendas, non est mere disciplinae, sed
(22) Ep. onoycl. « Et quo », 1 mart. 1756, § 4 5.
(23) A. S. S. XXXIX, 273.
(24) A. A. S. IX, 178.

DE .MATERIA PROXIMA EXTREMAE UNCTIONIS

45

proprio ot stricto sensu doctrinale, et cum per Codicem universae Ec­
clesiae proponatur, habendum est tamquam infallibiliter propositum.
74. Conclusio. — Ex dictis multiplex conclusio eruenda: 1° Sen­
tentia, quae tenet unicam unctionem in fronte ad valorem sacramenti
sufficere, certa est.
2° Unica unctio in fronto sufficit ad valorem non solum in casu
necessitatis, sed in quolibet casu, quamvis illicito id fiat, cum probe
distinguenda sit quaestio de valore a quaestione de liceitate.
3° Sententia, quae affirmat unicam unctionem in quavis parte
capitis factam satis esse ad sacramenti validitatem, vel certa vel saltem
probabilissima est.
4° Sententia, quae dicit sufficere ad valorem unicam unctionem
in quovis sensu seu in qualibet corporis parte, solide probabilis imo
valde probabilis est.
75. Contra primam conclusionem nihil deduci potest ex decreto
Eugenii IV pro Annonis et ex sententia Scholasticorum.
Eugenius IV, aiunt, in decreto pro Annonis, docet infirmum un­
gendum esso in oculis, in auribus, in ore, etc. Ergo materia proxima
huius sacramenti essentialiter non consistit in unica unctione.
Responsio clara atque obvia est. Eugenius ea tradit per modum
praecepti, quin ullo modo decernat omnes illas unctiones requiri ad
essentiam sacramenti. Praeterea Eugenius IV expresse memorat etiam
unctionem pedum et renum, quae eodem modo praecipitur ac unctio
quinque sensuum. Porro no ipsi quidem adversarii affirmant unctionem
pedum et renum pertinere ad sacramenti valorem. Ergo.
Doctores scholastici, inquiunt, materiam proximam huius sacra­
menti communiter docuerunt consistere in unctione quinque sensuum.
Atqui communis doctorum sensus in hac re nequit esse falsus. Ergo
sententia, quae tenet sufficere unicam unctionem, non potest admitti.
Huic difficultati manifesta occurrit responsio. Falsum est Doctores
scholasticos communiter docuisse materiam proximam huius sacramenti
essentialiter consist ero in unctione quinque sensuum, Multi, ut <S'. Bonaventura, S. Albertus Magnus, Scotus, affirmant quinque sensus esso
inungendos iuxta consuetudinem vigentem, at nullatenus inquirunt
utrum haec unctio requiratur ad valerem sacramenti an potius ex prae­
cepto tantum.
S. Thomas, qui passim exhibetur ab auctoribus (25) tamquam patronus
sententiae oppositae, videtur quidem talis, sed claro omnino do eius mento
(25) Antoine, tract, dc extr. unci., Q. 2.

46

CAPUT Π. - ARTICULUS IL

non constat. Ait enim: Ideo ilia nnctio ab omnibus observatur, quae fit
ad quinque sensus quasi de necessitate sacramenti « (26). S. Doctor non dicit
absolute et simpliciter esse de necessitate sacramenti, sed « quasi », quae vox
profecto aliquid significat eaque mature consideranda est.

76. Quod unica unctio sufficiat in quavis capitis parte facta, patet
ex rationibus quae ostendunt sufficere unicam unctionem in fronte.
Eaedem quippe pro utroque casu valent rationes. Nam caput censetur
centrum organorum. Porro caput nedum constat fronte, sed etiam ver­
tice aliisque partibus; et quod dicitur de fronte, profecto dici quoque
potest do summitate capitis aliave parte eiusdem.
Nec dicas frontem esse praecipuam corporis partem et peculiare
habere momentum, quia unctiones referuntur ad sensus seu organa,
quibus homo abusus est ad peccata patranda.
Proinde frons qua talis non est magis sensus sive organum peccati,
quam os, oculi, ames etc.

77. Quod autem ulterius sufficiat unica unctio in quovis sensu seu
in qualibet corporis parte, patet ex dicendis:
a) $. lacobus loquitur tantum de unctione, quin ullam corporis
partem designet;
b) Homo per varios sensus sive organa corporis peccare potest,
scii, per oculos, aures, os, manus etc. Quo posito, nulla est ratio cur
unctio dicatur facienda ad valorem in uno sensu sive organo, potius
quam in alio.
c) Si attendenda diceretur communis aestimatio hominum ac
spectandus ipse usus loquendi in S. Scriptura adhibitus, organa prae­
cipua essent cor et lingua. De illo dicitur: « De corde enim exeunt cogi­
tationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testi­
monia, blasphemiai » (27). De lingua autem dicitur: «Si quis in verbo
non offendit, hic perfectus est vir... Lingua ignis est, universitas ini­
quitatis. Lingua constituitur in membris nostris, quae maculat totum
corpus... Inquietum malum, plena veneno mortifero » (28).
d) Nihil contra hanc doctrinam afferri potest ex Patrum do­
ctrina et constanti Ecclesiae usu ac traditione. Maxima autem varietas
circa partes corporis ungendas, quae in Ecclesia latina et orientali
viguit atque viget, id plane confirmat.
e) Non obstant verba can. 947, § 1: «in uno sensu seu rectius
in fronte»; imo expositam doctrinam potius ea manifeste confirmant,
(26) Suppi., q. 32, art. 6.
(27) Matth., XV, 19.
(28) lue., HI, 2-8.

DE MATERIA PROXIMA EXTREMAE UNCTIONIS

17

cum expressa fiat mentio de uno sensu, et solum dicatur rectius unica
imetio esse in fronte facienda, ideoque non absolute atque ad valorem
sacramenti.

78. Quaenam quantitas olei requiratur ad validitatem. — 1. Quae­
runt I)D. num sufficiat ad valorem sacramenti una gutta olei. Plures
negant, quia ungere proprie est oleum per partes diffundere (29). Plerique affirmant; nam, aiunt, qui ungit una gutta olei, vere ungit, cum
oleum plus quam alii liquores diffundatur (30).
Secunda sententia probabilior dicitur a sancto Alphonso (31) eaque
uti vera habenda est. Sane ad valorem huius sacramenti principium
prae oculis habendum hoc est: tanta pars hominis requiritur et sufficit
ungi, et tanto oleo, quanta sufficit et necessaria est, et quanto, ut fiat
unctio vere sensibilis.
2. Ad sacramenti validitatem satis est intingere in oleo extremum
digiti eoque tangere partes corporis seu ungere (32).
79. Materia proxima licita seu quot unctiones peragendae. —
1. Etiam in sacramento extremae unctionis sedulo distinguenda sunt
ea quae necessaria sunt ad valorem ab iis quae ad liceitatem tantum
postulantur.
2. Ex Rituali lloni. (ad normam Codicis iuris canonici accommo­
dato) « quinque corporis partes praecipue ungi debent, quas vehit i
sensuum instrumenta homini natura tribuit, nempe oculi, aures, nares,
os et manus: attamen pedes etiam ungendi sunt; sed pedum unctio
ex qualibet rationabili causa omitti potest » (33).
Haec postrema verba desumpta sunt ex can. 917. § 3, qui statuit :
« Unctio pedum ex qualibet rationabili causa omitti potest ». Ista causa
rationabilis erit incommodum quodcumque, penuria temporis, mode­
stia etc. Practice vix non semper adesse poterit, praesertim quoad
mulieres.
Si omitteretur talis unctio etiam sine ulla causa, peccatum esset
leve tantum et forte nullum.
Itaque unctiones iuxta Rit. Horn, sunt istae: 1° oculorum; 2° au­
rium; 3° narium; 4° oris; 5° manuum; 6° pedum.
(29) Suarez, dlsp. 40, sect. 2, n. 4; Reglnaldus, lib. 28, n. 53; Filliuccius, tract. 3,
cap. 4, η. 78; Trnllcnch, lib. V, cap. unie., dub. 2, n. 7.
(30) Lacroix, lib. VI, part. 2, n. 2091; Diana, part. 3, tract. 4, u. 177; Escobar, lib.
22, n. 82; DlcaetiUo, tract. 7, q. unie., dub. 3, n. 44.
(31) Lib. VI, n. 709.
(32) S. Alph., I. c.; Salinant., tract. 7, cap. 2, n. 12; Aversa, sect. 2, 1. f.
(33) Tit. V, cap. 1, n. 16 (editio typica an. 1925).
___

48

CAPUT Π. - ARTICULUS Π.

3. Unctio renum semper omittenda est (can. 947, § 2), non solum
in mulieribus sed etiam in viris. Omitti debet praeceptive.
Ante Codicem fere ubique locorum ex recepta consuet udine omitti
solebat. Sed Rituale Rom. haec statuebat: «Pedes etiam et renes un­
gendi sunt; sed renum unctio in mulieribus, honestatis gratia, semper
omittitur, atque etiam in viris, quando infirmus commode moveri non
potest » (34).
S. R. C., Ultraieclen., 14 aug. 1858, quoad unctionem renum alicubi non
usitatam, declaraverat id patienter se quidem laturam; insimul tamen ardentissimum votum suum expresserat, ut paulatim et sensim sine sensu dis­
ponerentur fideles ad istam quoquo specialem unctionem in extremo agone
recipiendam (35).
Aliter, optimo sane consilio, consuerat S. Congregatio de Propaganda
Fide, cui sequens dubium propositum fuerat: « ...Saepius in fidelium conventu,
suscepto Viatico et Missa finita, hic ungi solent huiusmodi senes et infirmi, nec
non alii quidam periculosius aegrotantes. Quando autem pro renum unctione
peragenda in viris laxantur et elevantur vestes, statim multi, maxime mulieres,
rubore suffunduntur et velociter aufugiunt propter gentis mores. Si igitur Sacrae
Congregationi probatum fuerit, dignetur, obsecro, a SS. D. N. obtinere ut renum
unctio omittatur non solum quando infirmus commode moveri non potest,
sicut vult Rituale Romanum, sed etiam quando extrema unctio administratur
in coetu fidelium ». Sacra Congregatio, Vic. Apost. Sutchuen., dic 21 sept. 1843,
respondit: « Affirmative, facto verbo cum SS.mo. SS.mus approbavit » (36).
Huc spectat aliud responsum eiusdem S. Congregationis. Proposito du­
bio: «Utrum in Sinis ministri evangelici pro nunc saltem possint... non ad­
ministrare mulieribus sacramentum extremae unctionis. Et ratio dubitandi
est, quia chinenses magno zelo ducuntur erga uxores, filias et alias mulieres,
et scandalum sument ex huiusmodi actionibus ».
S. Congregatio de Prop. Fide, decreto diei 12 septembres 1645, statuit:
« Sacra mentalia in baptismo mulierum esse adhibenda, et extremam unctio­
nem esso mulieribus conferendam; nec sufficere motivum in dubitatione ex­
pressum, ut missionarii, quantum in se est, ab his abstineant. Curandum
ergo ut tam salubres ritus et caeremoniae introducantur et serventur; ac mis­
sionarii tali circumspectione illa administrent, hominesque talibus instruant
documentis, ut ab omni suspicione inhonestatis liberentur» (37).

80. Quomodo unctiones faciendae sint. — 1. Ex can. 947, § 1 « un­
ctiones verbis, ordine et modo in libris ritualibus praescripto, accurate
peragantur ».
(34)
(35)
(36)
(37)
fleio dic

Tit. V, cap. 1, n. 15.
Decreta auth., n. 3075.
Collect. S. C. de Prop. Fide, I. n. 968.
Collect. S. C. de Prop. Fide, I, n. 114. Hoc decretum coiifirinntum fuit a S. O(23 mart. 1636 et postea ab Alexandro VII die 13 nov. 16G9.

DE MATERIA PROXIMA EXTREMAE USCTIONI3

49

Faciendae sunt unctiones non tamen ad valorem, ipsa manu mi­
nistri nulloquc adhibito instrumento, extra casum gravis necessitatis
(can. 947, § 4).
Necessitas utendi instrumento, v. g. penicillo, adesse potest, ex. gr.,
si infirmus laboret peste aliove morbo contagioso. Morbus aliave causa
gravis potest esse etiam ex parte ipsius ministri.
Haec dubia, inter alia, proposita fuerunt Sacrae Congr. S. Officii: > 2. Utrum infirmis peste detentis administrari possit extrema unctio aliqua virga,
in cuius extremitate adsit modicum bombicis. 3. Utrum hoc sacramentum, pe­
ste grassante, licite et absque scrupulo omitti valeat. 4. Utrum, in hypothesi
quod non possit omitti, administrari valeat per unicam unctionem; an vero
de necessitate perficiendae sint singulae illae unctiones quae in Rituali Romano
praescribuntur ».
»S'. Oflicium die 11 iul. 1754 respondit: « Sua Santità si degnô ordinare che
in risposta si raccomandasse alia vigilanza e zelo delVic. Ap. il procurare con tutto
lo studio 1’amministrazione della SS. Eucaristia e della estrema unzione, anche
in tempo di peste, perché quoi miseri appestati nelle estreme loro angustie non
restino privi di si grande aiuto e conforto per la salute delle loro anime, e che
circa il modo di amministrarli potranno i missionari regolarsi nelle manière
edusi altre volte praticatisi nelle occasioni di peste, in quoi paesi tanto frequente,
purcbc si faccia con dovuta decenza, e si cerchi scansare ogni inconveniente che
potesse in qualsivoglia modo esporre alla irriverenza un’azione si sacrosanta» (38).
lude colligitur, administrationem sacramenti extremae unctionis non
esso omittendam tempore pestis (idem dicas de quovis alio morbo), sed peri­
culum contagionis esse vitandum per usum alicuius virgae seu instrumenti,
secundum loci consuetudinem, dummodo reverentiae atque honestati cau­
tum omnino sit.

Consuetudo ministrandi, extra casum necessitatis, extremam un­
ctionem instrumento aliquo, v. g. penicillo seu virgula, nullatenus
potest sust inori ideoque omnino eliminanda est (39).
Eatenus dicitur ministranda extrema unctio ipsa manu ministri,
quatenus adsit tactus physicus sive immediatus. Hic autem multiplici
modo potest excludi: per usum virgae, in cuius extremitate adsit bombix
.sacro oleo tinctus, per usum virgae seu penicilli immediate sacro oleo
tincti, per bombieem sacro oleo tinctum manu sacerdotis variis infirmi
sensibus admotum.
Penicillus seu instrumentum, quod sacro oleo tinctum fuerit, post
usum comburendum est vel saltem accuratissime abluendum, et aqua
in sacrarium vel, si hoc desit, in ignem mittenda.
(38) Collect. S. C. de Prop. Fide, I. p. 370, nota 1.
(30) S. R. C., Portus Aloisii, 9 maU 1857, ad II; Toletana, 31 nug. 1872, ad I, IU, et
IV Colimcn , 12 iul. 1901, ad VIII; Décréta auth., mi. 3051, 3276 ot 1077.
1 __ Cappello, De Sacramentis, III.

50

CAPUT Π. - ARTICULUS Π.

Obligatio ministrandi extremam unctionem absque instrumento
gravis est; quare, extra casum necessitatis, lethaliter peccaret, qui
illam ministraret adhibito instrumento. Hoc secluso, obligatio gravis
non videtur ministrandi tactu physico sive immediato. Unde verius
sub levi tantum tenetur minister physice tangere partes corporis inun­
gendas.
Unctiones faciendae sunt pollice dextero intincto in oleo sancto.
Utrum sub gravi au sub levi unctiones ita faciendae sint, controvertitur.
Quidam censent solum in casu gravis necessitatis fieri posse cum alio digito (40);
ideoque censent sub gravi illud requiri. Alii dicunt, sub levi; demum non­
nulli strictam obligationem sub poena peccati excludunt. Quae sententia satis
probabilis videtur. Sane can. 947, § 4 nullam facit expressam mentionem de
pollice; praeterea, minima aut forte nulla videtur irreverentia si alio digito
fiant unctiones; demum, antiquitus non semper adhibitus fuit pollex pro
sacramento extremae unctionis ministrando, ut liquet ex libris liturgicis.

Pollex intingendus est oleo ad singulas unctiones, sed, si organum
sit duplex, ungendum est duplici unctione, sed unica intinctione pol­
licis. Unctio fit pollice non a parte unguis, sed a parte opposita seu
inferiori.

81. 2. Fieri debent unctiones per modum crucis, ut praescribit
liiiuale Romanum: « Deinde, intincto pollice in oleo sancto, in modum
crucis (minister) ungit infirmum in partibus hic subscriptis » (41).
Unctio Iit ducendo primam lineam crucis, a parte superiori or­
gani, secundam a sinistra ad dexteram respectu inungentis.
Id sub gravi certe non requiritur. Num saltem sub levi? Proba­
bilem censemus sententiam id negantem, quia de stricto praecepto
non constat. Practice satis erit, ex qualibet rationabili causa, simplici
tactu unctionem peragere.

82. 3. Minister qui assistit, si est in sacris, vel ipsemet sacerdos
qui sacramentum administrat, « post quamlibet unctionem, tergat loca
inuncta novo globulo bombacii vel rei similis, eumque in vase mundo
reponat, et ad ecclesiam postea deferat, comburat, cineresque proficiat
in sacrarium » (42).
>
Combustio globuli bombacii vel rei similis non est stricte praecepta,
dummodo vitetur quaevis irreverentia. Ipsi globuli oleo intincti possunt
profici in sacrarium. At practice melius est ut comburantur.
(40) Pniminer, 111, n. 571.
(41) Tit. V, cap. 2, n. 8.
(42) Hit. Hom., tit. V, cap. 2, η. 9.

T>E MATERIA PI

83. 4. Si organum alicuius sensus est duplex, ut sunt oculi, aures,
utrumque inungitur sub una formae prolatione, incipiendo a dextero.
Rituale Rom. monet: « Dum oculos, aures, et alia corporis membra, quae
paria sunt, sacerdos ungit, caveat ne alterum ipsorum inungendo, sa­
cramenti formam prius absolvat, quam ambo huiusmodi paria membra
perunxerit » (43).
Ut requisita simultaneitas materiae et formae certa sit, curandum
ut simul cum formae prolatione ipsa unctio inchoetur et finiatur.
Quidam putant exsistere grave Ecclesiae praeceptum ungendi
utrumque organum sensuum, nisi excuset aliqua necessitas, v. g. magna
difficultas vertendi aegrotum (44).
Unde eruatur istud praeceptum et quidem grave, nescimus prorsus. Cer­
tum nobis videtur, agi de obligatione levi, a qua proinde excusat quaelibet
causa rationabilis; v. g. si nequeat infirmus verti in alterum latus aut non­
nisi cum aliqua difficultate, licebit omittere unius oculi vel auris unctio­
nem, etc. Imo nares non sunt ambae necessario ungendae; sufficit ut un­
gatur nasus in summitate, ut expresse tradunt nonnulli libri liturgici veteres.
Item, ad os quod attinet, inungi potest sive utrumque labium superius et
inferius distincta unctione sive os ipsum labiis compressis sive, ubi hoc diffi­
cile sit, alterutrum labium.

Unctio oculorum fit oculis clausis seu in palpebris aut superciliis;
auricularum, in lobulo seu in extremitate inferiori, non in alveolo;
narium, ?ut in extremitate summitatis, et tunc sufficit unica unctio,
aut in utraque parte; oris, non in lingua, sed in labiis, ore compresso;
si tamen infirmus labia comprimere nequeat sine incommodo, satis est
inungere unum labium, consultius inferius.
Manus interius ungi debent, exceptis tamen presbyteris, quorum
manus, cum in ordinatione iam fuerint interius unctae, sacro infir­
morum oleo exterius ungendae sunt (45).
Unctio pedum fieri potest sive in parte superiore sive in parte in­
feriore eorumdem, aut etiam in alia parte, pro commoditate infirmi, si
pedes ipse vertere nequeat (4G).

84. 5. Si aegrotus caret aliquo organo, ex. gr. manu vel pede, un­
gendus est in parte proxima, eadem verborum forma (47). Si caret
aliquo sensu, ut v. g. caeci a nativitate, nihilominus organum istius
sensus ungendum est.
(13)
(44)
(45)
(46)
(47)

Tit. V, cap. 1, n. 18.
Οίτ. Lehmkuhl, II. n. 720; Prüinnier, III, n. 074.
Ril. Rom., tit. V, cap. 1, n. 17.
S. R. C., RJialonen., 27 uiur. 1830; Dec re la aulh., u. 2743.
Rit. Rom., tit. V, cap. 1, n. 19.

52

Caput

it.

- articulus π.

85. Ordo servandus. — 1. Servare ordinem inter unctiones par­
tium certissime de sacramenti necessitate non est.
2. Num autem inversio ordinis sit graviter illicita, si fiat sine insta
causa, controvert! tur. Nonnulli affirmant, quia « esset contra usum Ec­
clesiae in re notabili » (48).
Plures negant, tum quia non constat de re notabili, aliter ac opi­
nentur patroni sententiae oppositae, tum quia ex nullo Ecclesiae do­
cumento constat agi de vero praecepto et quidem gravi. Haec altera
sententia longe verior est, cum obligatio sub poena peccati mortalis
ideoque aeternae damnationis non sit marte proprio asserenda. Imo
probabilis nobis est opinio quae tenet, secluso contemptu et irreverentia,
non omnem inversionem ordinis unctionum esse peccatum, v. g. si
prius ungantur nares et postea aures.

86. An et quale peccatum sit omittere aliquam unctionem. — 1. De
unctione renum, quae semper omittenda est ac de unctione pedum, quae
ex qualibet rationabili causa omitti potest, supra dictum est (n. 79, 2).
2. Doctores plerique tenent, ob certum Ecclesiae praeceptum, gra­
viter peccare, qui, extra casum necessitatis, unum e quinque sensibus
ungere omittit. Profecto si fieret una tantum unctio, v. g. in oculis
vel auribus et ceterae omnes omitterentur, peccatum foret grave.
Item verius si duae solae fierent, ex. gr. si ungerentur oculi et aures
vel nares dumtaxat, culpa esset lethalis. Si, contra, ungerentur oculi,
aures, nares, os, et omitteretur unctio manuum, peccatum, iuxta non­
nullos, esset leve; ideoque causa quaelibet rationabilis a tali unctione
excusare dicitur, v. g. incommodum ex parte infirmi, penuria tem­
poris, etc. Hanc sententiam improbabilem dicere non audemus.

87. Preces recitandae. — 1. Ante et post unctiones recitari debent
preces secundum ordinem a Rituali Rom. praefinitum.
2. Quidam dicunt istas preces, nisi excuset urgens necessitas, re­
citandas esse sub gravi; quidam sub levi. Verius ita distinguendum:
preces in Rituali praescriptae, per se obligant quidem sub gravi, at non
de omnibus et singulis precibus id affirmandum. Quare si quis omittat
unam aut alteram precem, venialiter tantum peccat. Item, saltem pro­
babiliter, si omittat preces recitandas vel ante rd post unctiones.
(48) Cfr. S. Alplu, 1. VI, n. 710. S. Doctor allegat pro hac sententia Suarez, Bonaclna
et Sà. At minus recte.
Suarez, (disp. 10, sect. 2, i, i) docet ordinem inter unctiones servandum esse, · quia ita
habet Ecclesiae consuetudo, quae sine aliquo peccato non potest omitti ».
Bonae i na, (punct. 5, n. 20) non loquitur de peccato. Item Emm. Sa, (v. ejrlreinu unctio,
η. 12) nullam facit mentionem de peccato.

DE MATERIA PROXIMA EXTREMAE UNCTIONIS

53

3. Orationes, si tempus non patiatur, aut ex parte aut in totum
possunt omitti, remotis scrupulis et anxietatibus (49).
4. Quando sacramentum extremae unctionis pluribus infirmis mi­
nistratur, sacerdos singulis aegrotis crucem pie deosculandam porrigat,
omnes preces quae unctiones praecedunt, plurali numero semel recitet,
unctiones cum respectivis formis super singulos aegrotos efficiat, omnes
vero preces, quae unctiones subsequuntur, plurali numero semel
dicat (50).
5. Litaniae et psalmi poenitent iales non praescribuntur, sed solum
commendantur; idcirco, etiam nulla excusante causa, licite semper
omitti possunt.
6. De loco, de vestibus sacris, de ritu etc. fuse suo loco sermo fiet
(n. 320).
M
88. Utrum ante, an post poenitentiam et sacrum Viaticum,
sit
ministranda extrema unctio. — 1. Oliin ministrari solebat ante sacrum
Viaticum, ut patet ex antiquis Ritualibus. Iste mos adhuc servatur
apud nonnullos ordines, ex. gr. penes Fratres Praedicatores.

Ad rem Benedictus XiV merito ait: <■ Nemo, qui ecclesiasticae historiae
non sit omnino imperitus, inficiabitur, usum quondam fuisse, ut sacro oleo
linirentur post peractam quidem sacra mentalem confessionem, sed prius­
quam Christi Corporis reficerentur Viatico: quod multis exemplis probat
Suarez (disp. 44. sect. I. η. 8), atque ex pluribus Ritualibus ac Synodorum
statutis demonstrat Launoius etc... Neque ad hanc inducendam consuetu­
dinem, legitimam defuisse causam, ait citatus Suarez. Cum enim extrema
unctio sit perfectio et consummat io poenitentiae, uti communiter appellatur
a Patribus, quae peccatorum reliquias abstergit, uti a Tridentiiio edocemur,
non sine rationabili causa, poenitentiae coniungebatur, ut per utrumque sa­
cramentum homo perfecte expiatus, sine ulla animae sorde caelestem panem
degustaret» (51).
Postea addit (1. e.): «At nihilominus praedicta consuetudo ne priscis
quidem temporibus fuit ubique atque apud omnes inviolate servata; alia
quippe praesto sunt aeque vetusta Ecclesiarum statuta, sacram unctionem
post Viaticum exhiberi praecipientia... Haec vero posterior praxis adeo poste i
praevaluit, ut Cateehismus Concilii Tridentini, S. Carolus Borromaeus in suis
Instructionibus, ac innumera Ritualia, extremam unctionem post Viaticum
praeberi decreverint ».
,-

Cuius porro disciplinae mutationis haec affertur ratio a Suarez,
scii. Eucharistiam praeberi non solum qua Viaticum, sed etiam ut
(49) flit. Hom., tit. V, cap. 2, η. 6.
(50) Uit. Rom., tit. V, cap. 1. n. 22.
(51) De Synodo dioec., lib. VIII, cap. 8, n. 1.

54

CAPUT Π. - AHTICULUS Π.

cibum ad confortandum in via, et ideo, ut detur, non esso exspectandum
ultimum vitae periculum; extremam unctionem vero esse sacramentum
exeuntium, quasi in ultimum subsidium institutum (52).
2. Ex Rituali Rom. prius aegrotanti ministrari debet Eucharistia,
sacramentali confessione praemissa, postea extrema unctio. «Illud in
primis ex generali Ecclesiae consuetudine observandum est, ut si tempus
et infirmi conditio permittat, ante extremam unctionem, poenitentiae
et Eucharistiae sacramenta infirmis praebeantur » (53). Dein additur:
« Quod si aegrotus velit confiteri, (sacerdos) audiat illum et absol­
vat » (54).
3. Certo grave non est ministrare extremam unctionem ante Via­
ticum; imo nec leve, si causa rationabilis, quaecumque ea sit, illud
suadeat.
Quidam censent verum praeceptum de hac re non haberi, ideoque,
etiam deficiente peculiari causa, nullum per se esse peccatum.
Benedictus XIV dicit, se « nequaquam » improbare morem, ut extrema
unctio ante Viaticum conferatur, «si aegrotus, ex pio desiderio se melius ad
Eucharistiam praeparandi, ita aecum fieri expostulet ■ ; ac proinde « ad indul­
gentiam privatae et peculiari infirmi devotioni », licite ministrari posse ex­
tremam unctionem ante Viaticum (55). Addit tamen: Parochis iniungeremus, ut extremam unctionem petentibus ante Viaticum suaderent, tutius
et utilius fore Ecclesiae Romanae ritui ac usui, a maiori parte Ecclesiae ca­
tholicae iam recepto, se accommodare» (56).

89. Num praemittenda confessio? Si poenitens conscientiam pec­
cati mortalis non habeat, certe obligatio confitendi deest.
Si habet huiusmodi conscientiam (et ratione utatur ac possit con­
fiteri), per se necesse non est ex vi ordinis sacramentorum, ut praemit­
tatur confessio; solum per accidens talis necessitas saepe occurrero potest.
Ratio primi est, quia ad digno suscipiendum hoc sacramentum,
sufficit esso contritum; neque ex sola rei natura aut generali ratione
sacramentum aliud exigitur. Ratio secundi, quia cum sacramentum sit
exeuntium do hac vita, supponit· hominem iam versari in periculo
mortis, in quo necesse est omnia peccata mortalia confiteri. Idcirco
per se confessio instituenda, cum semper id praemittatur, quod maxime
necessarium est; porro necessaria gratiae dispositio certius per con­
fessionem comparatur. Ergo.
(ό2)
(53)
(54)
(55)
(56)

Disp. 44, sect. 1, u. 8.
Tit. V, cap. 1, n. 2.
Tit. V, cap. 2, n. 4.
De Synodo dioec., lib. VIII, cap. 8, n. 2.
Cfr. Lacroix, lib. VI, part. 2, u. 2094; Dicastillo, tract. 7, q, unie., dub. 3, n. 4 3 66.

DE MATERIA PROXIMA EXTREMAE UNCTIONIS

55

Si contingat, aliquem post confessionem et susceptum Viaticum
aliquod peccatum mortale committere, nec possit commode sine aliqua
inora confessionem praemittere, non peccabit suscipiendo extremam
unctionem cum sola contritione et proposito postea confitendi pec­
catum illud.
Regulariter vero loquendo, merito animadvertit Suarez, consultius
est in tali eventu praemittere confessionem, quia est securius; et moraliter
nulla est infamia vel nota generatur in eo articulo ex qualibet repetita con­
fessione: inio hoc solet maxime circumstantes aedificare, quia si culpa fait
publica, est optimum exemplum et eo tempore fere necessarium, quod statim
fiat confessio; si vero peccatum fuit occultum, nemo illud prudenter suspi­
cabitur propter confessionem iteratam, nam in eo articulo sunt aliae quam
plurimae occasiones iterandi confessionem » (57).

90. Administratio extremae unctionis in casu necessitatis et obli­
gatio supplendi unctiones. — 1. Urgente necessitate, ut supra dictum
est (n. 72), sufficit unica unctio.
2. Necessitas adesse potest tum ex parte infirmi, tum ex parte
ministri, tum ex parte aliorum, tum denique ex parte adiunctorum.
Igitur huiusmodi necessitas erit non solum quando aegrotus versatur
iu periculo imminenti mortis, sed etiam ob causas mere extrinsecus,
ex. gr. occasione incendii vel alluvionis aut hostium incursionis, tem­
pore pestis vel terrae motus, propter summam penuriam temporis aut
periculum mortis imminens ipsi ministro aliisve.
Necessitas adesse censetur, ex parte aegrotantis, non tantum quando
mors ipsa, perspectis signis externis communibus, apparet iam eventu;
sed etiam in periculo mortis secundum communem aestimationem im­
minentis, ideoque in casu, ut aiunt, mortis apparentis, sive stricto
sive latiore sensu ea sumatur.
Assimilari potest casui necessitatis etiam isto: si moderator et
ministri nosocomii, vel consanguinei aut familiares, ubi decumbit
aegrotus, ita sunt religioni infensi, ut saftramenta nonnisi omnino
secreto ministrari possint; item quoties longior ritus, v. g. in unctione
amentis, sacramentum exponeret periculo gravis irreverentiae.

91. 3. Quoad verba: « salva obligatione singulas unctiones supplendi,
cessante periculo» (can. 917, § 1), haec sunt animadvertenda:
1° Vox periculi non est intelligenda dumtaxat de periculo mortis
ipsius infirmi imminente, quo regularis administratio physice aut moralitor impediebatur; sed do quocumque periculo, forte ipsi ministro
(57) Dlsp. 14, sect. 1, n. 10,

56

CAPUT II. - ARTICULUS II.

aliisve imminente, sive ex incendio aut alluvione aut incursione hostium
provenerit sive ex terrae motu aliavc causa. Intelligi debet etiam do
cessatione articuli mortis proprie dicti, ita ut maneat solummodo pe­
riculum. Magnum quippe est discrimen inter articulum et periculum
mortis (58).
Igitur verba: « cessante periculo» triplici sensu accipi seu triplici
in casu verificari possunt: a) si cesset articulus mortis, sed maneat
adhuc periculum eiusdem; &) si maneat mortis periculum quoad in­
firmum, sed cesset quoad ministrum conferentem sacramentum, v. g.
occasione incendii, alluvionis, etc.; c) generatim, si tempus adsit, ut
dicitur in can. 759, § 1 de baptismo collato in mortis periculo.
2° Singulae unctiones supplendae sunt ex praecepto Ecclesiae,
non autem ex necessitate sacramenti.
3° Obligatio supplendi ceteras unctiones gravis dicitur a non­
nullis, cum agatur de integritate sacramenti. Sane, aiunt, si preces
ante et post unctiones recitandae urgent sub gravi, nonne a fortiori
gravitas obligationis asserenda est quoad unctiones supplendas? At­
tamen de huiusmodi gravitate obligationis non constat, ideoque be­
nignior sententia tenenda.
4° Istae unctiones suppleri debent absolute, non autem conditionate (n. 109), cum non iteretur sacramentum, sed solum perficiatur.
5° Si forte sacerdos inter unctiones deficiat, alius unctiones iam
factas iteraro non debet, sed sufficit, ut addat eas, quae adhuc desunt.
6° Supplenda est etiam unctio sensus, quae prius fuit impedita
aut ex oblivione praetermissa aut non bene facta.
7° Omissae unctiones quam citius supplendae sunt, ita ut cum
prima iam facta velut partes intégrales uniri queant. Post dimidiam
circiter horam, obligatio supplendi probabilius deest, quia, notabili
tempore iam praeterlapso, unctiones moral iter uniri non posse videntur.
Quidam tamen, v. g. Vermecrsch (1. c.), tenent unctiones supplendas
esse quamdiu duret idem mprbus periculosus, ut sacramentum plenius reci­
piatur. Nam, aiunt, extrema unctio sub aliquo respectu comparari potest eum
Eucharistia, quae sub una specie plene quidem recipitur, sed magis integre
sub utraque specie, ita ut receptio alterius speciei gratiam augeat si melius
dispositum inveniat subiectum. Sic quaelibet unctio cum sua forma perfecte
significat effectum sacramenti iliumque etiam producit; sed novis unctionibus
significatio iteratur, et novus titulus gratiae ponitur, sive eiusdem gratiae, si
manserit eadem dispositio, sive amplioris, si perfectius dispositum sit subiectum.
Addunt: specialis etiam efficacia ad sananda peccata, quae per singulos nominatim commissa sunt, admittenda est.
(58) Ctr. Cappello, Dc eacramcnlis, I, n. 481; Vcrmevrseh, III, n. 051.

de materia proxima extremae uxctionis

57

Ista opinio pia quidem dicenda, at solido fundamento theologico niti non
videtur.

92. 4. Rituale Rom. haec debet: « Si quis autem laboret in extremis,
ot periculum immineat, ne decedat antequam finiantur unctiones, cito
ungatur, incipiendo ab eo loco: Per istam sanctam unctionem etc., ut
infra: deinde, si adhuc supervivat, dicantur orationes praetermissae,
suo loco positae. Si vero dum inungitur infirmus decedat, presbyter
ultra non procedat, et praedictas orationes omittat. Quod si dubitet
an vivat adhuc, unctionem prosequatur, sub conditione pronuntiando
formam, dicendo: Si vivis, per istam sanctam unctionem etc., ut in­
fra » (59).
Haec verba sat clara non videntur eaque omnem dubitandi ra­
tionem nullatenus excludunt. Proinde nonnulla animadvertenda:
1° Si, dum sacerdos recitat preces ante unctiones, immineat
periculum ne infirmus decedat antequam ungatur, omittendae sunt
preces et statim faciendae sunt unctiones vel, necessitate urgente,
unica unctio fiat in fronte. Quod practice, in hisce rerum adiunctis,
semper erit faciendum.
2° Si periculum gravissimum mortis superveniat post primam
vel alteram unctionem, statim in fronte moribundus ungendus est;
postea prosequendae sunt aliae unctiones.
3° Si mors superveniat, item post primam vel alteram unctionem,
vel dum recitantur preces ante unctiones, statim unica unctio facienda
est in fronte. Idque sub gravi, nostra sententia; quia licet Titius vi­
deatur iam mortuus, nihilominus vere mortuus adhuc non est. Agitur
quippe do paucis minutis seu de uno above momento. Porro, secundum
communem ac certam peritorum doctrinam hodie receptam, a statu
mortis apparentis ad momentum mortis realis saltem duo vel tria mi­
nuta (iuxta multos, complura) procul dubio decurrunt. Tempore in­
termedio sacramentum extremae unctionis potest profecto, imo et debet
ministrari.
4° Hinc patet quomodo intelligonda sint verba Ritualis Rom.
(1. c·.): «Si vero dum inungitur infirmus decedat, presbyter ultra non
procedat, et praedictas orationes omittat».
Si, dum inungitur, scii, post primani vel alteram unctionem, ut
supra, infirmus decedat seu decedere videatur, statim in fronte un­
gendus est. Si mors superveniat post plures iam factas unctiones, aliae
possunt omitti, cum constet do sacramenti valore. At possunt quoque
suppleri, additis etiam ceteris orationibus, secundum ea quae modo
(59) Tit. V, cap. 1, nn. Γ-, 13, 14.

58

CAPUT Π. - ARTICULUS III.

(η. 3°) tradita sunt. Quare vox « omittat » praeceptum nequaquam si­
gnificat, sed tantum obligationem excludit.
5° Difficultate non carent seu carere non videntur cetera verba
Ritualis Rom. (1. c.): « Quod si dubitet an vivat adhuc, unctionem pro­
sequatur, sub conditione pronuntiando formam ».
Haec verba cum praecedentibus coniungenda sunt. Consideratur
scii, alia hypothesis. Si dum infirmus inungitur, in eam conditionem
labatur ut dubium exsistat utrum adhuc vivat necne, Rituale dicit
unctiones esse prosequendas conditionate.
Quod verum profecto est, speculative loquendo; sed practice vix
videtur praefata hypothesis verificari. Quare in praxi ita rectius proce­
dendum, ut supra. Si, dum inungitur, i. e. post primam vel alteram
unctionem, infirmus labatur in praedictam conditionem, illico in fronte
ungendus est. Qua facta unctione, minister prosequi debet ceteras un­
ctiones, sed absolute, non autem sub conditione, cuin sacramentum sit
iam collatum. Si. contra, infirmus in dictam conditionem labatur post
p hires factas unctiones, necesse non est ut minister ungat in fronte, cum
sacramentum, pluribus factis unctionibus iam sit valide collatum;
nihilominus prosequi debet unctiones et quidem absolute, non autem
conditionate, tum quia ex dictis superius mors realis nonnisi post aliquot
saltem minuta revera accidit, tum quia, si plures unctiones iam factae
fuerint, ceterae solum ad integritatem sacramenti praescribuntur.
6° Si cessaverit omnino periculum mortis ex parte infirmi, controvertitur num. facta unctione in fronte, aliae unctiones fieri possint
an debeant. Quidam censent esse omittendas, et quidem sub gravi;
alii dicunt omittendas esse sub levi; alii, contra, licito fieri posse affir­
mant, quia agitur de ritu perficiendo. Secunda sententia probabilior est.

93. In dubio utrum adsit necne vera necessitas, num liceat mini­
strare extremam unctionem in fronto, controvertitur. Alii affirmant,
alii negant. Si dubium est negativum, spernendum; si ost positivum
et probabile, licet ministrare. Qua in re scrupuli ot anxietates sepo­
nantur plano.
Num grave, an leve sit conferre hoc sacramentum per unicam unctionem
in fronte, extra necessitatis casum, disputatur.
Plerique affirmant; pauci negant aut dubitant. Videtur ita verius di­
stinguendum: si certo constat non agi de necessitate, peccatum probabilius
est grave, quia violatur praeceptum Ecclesiae in re gravi; si dubitetur serio
utrum adsit vera necessitas, peccatum nullum est; si dubium est leve, culpa
erit venialis, nisi, ut plerumque accidere solet, quis scrupulo aut anxietate con­
scientiae excusetur.

DE MATERIA PROXIMA EXTREMAE UNCTIONIS

59

94. Animadvertenda. — Ad praxim quod attinet, haec naviter
attendenda :
1° Semper aut fere semper potest sacerdos extrema unctione
munire adultum, qui vulgo recenter mortuus credatur absque ultimis
sacramentis, nisi mors fuerit certo comprobata, praesertim per cada­
veris corruptionem.
2° Etiam post plures horas possunt extrema unctione donari,
licet mortui credantur, qui laqueo suspensi sunt, aquis submersi, ful­
gure correpti, vulnere necati, cholera infecti, asphyxia exstincti, etc.
Multi censent, nec sine fundamento, quoad omnes generatim, plures
decurrere horas a morte apparenti ad mortem realem.
3° Si sacerdos ungere coeperit hominem certo Adventem, numquam debet cessare ab unctione perficienda, quia, licet aegrotus vi­
deatur interea obiisse, probabilissime tamen adhuc vivit.
-1° Docendi sunt fideles do obligatione vocandi sacerdotem, ut
sacramenta conferat iis qui repentino accidenti correpti sunt, licet
mortui appareant.
5° Quoties sacerdos potest sacrament um ministrare, v. g. mortuis
apparenter, ad id per se etiam tenetur, et quidem per se sub gravi (60).
Ratio est, « quia cum licite possit facere, vel ex caritate vel ex
iustitia (si ipsius pastor est), ad hoc obligatur; quod etiam verum est
respectu eorum qui contrariam sent entiam tenent ; quia cum hanc sen­
tentiam possint in praxi tuto sequi propter suam probabilitatem, idque
sit saluti moribundi valde expediens, aut etiam necessarium, si solum
sit attritus, ad hoc, ut diximus, vel ex caritate vel ex iustitia te­
nentur » (61).
95. De administrando hoc sacramento iis qui versantur in statu
mortis apparentis alibi fusius dicetur (n. 243); item de conditionata
administratione ac de ritibus et caeremoniis servandis (n. 109).

Articulus III.

De forma extremae unctionis.
96. Praemittenda. — 1. Cuiuslibet sacramenti forma in iis verbis
consistit, in quibus materia proxima ad sacramenti significationem ele­
vatur. Porro materia proxima sacramenti extremae unctionis est unctio
(60) Cfr. Suarez, disp. 23. ecot. 1. η. 5; Vaaquez, dr poenit.. q. 91. art. 2, dub. 1, n. 38;
S. Alph., Hb. VI, n. 182.
(61) Diana, part. Ill, tract. 3, rceol. 0; Ball.-Palm., V, n. 235, 3"; Ferrcrce, II, n. 856.

60

CAPUT IT. - ARTICULUS IIT.

corporis infirmi, sive fiat in pluribus sive in una tantum corporis parte.
Quare forma huius sacramenti in iis verbis consistere debet, quae ipsam
unctionem comitantur, quia materia et forma pro indole cuiuslibet sa­
cramenti moralitor coniuncta esse debent.
2. Sicut materia proxima extremae unctionis nec semper nec ubique
eadem fuit specie tenus, ita nec semper nec ubique eadem fuerunt
verba formae.
3. Olim nonnulli dicebant, perspecta magna formarum diversitate,
extremam unctionem non habere formam extra se ipsam, « quia unctio
tali oleo facta est sibi forma » (1). Quae opinio erronea et obsoleta di­
cenda.
S. Thomas ad rem ait: Respondeo dicendum, quod quidam dixerunt
quod nulla est forma do necessitate huius sacramenti; sed hoc videtur de­
rogare effectui huius sacramenti. Quia omne sacramentum efficit significando;
significatio autem materiae non determinatur ad effectum determinatum, cum
ad multa se possit habere, nisi per formam verborum; et ideo in omnibus
sacramentis Novae Legis quae efficiunt quod figurant, oportet esse et res et
verba. Et praeterea, lacobus totam vim huius sacramenti videtur constituere
in oratione, quae est forma huius sacramenti, ut dicetur paulo post; ideo
praedicta opinio praesumptuosa videtur et erronea. Et propter hoc «licendum,
sicut communiter dicitur, quod habet formam determinatam, sicut et alia
sacramenta » (2).

97. Forma extremae unctionis. — 1. Forma huius sacramenti est
oratio significans effectum sacramenti. Haec doctrina communis ost ac
theologico certa (3).
Oratio hic sumitur stricto sensu, nempe pro petitione qua effectus
sacramenti a Deo producendus imploratur. Quare forma extremae
unctionis debet esse deprecativa, adeo ut non sufficiat mere indicativa,
ut infra explicabitur (n. 104).
2. Enuntiata doctrina perspicuo probatur ex textu S. lacobi, qui
ait: «Infirmatur quis in vobis? inducat presbyteros Ecclosiao, ot orent
super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini; et oratio fidei sal­
vabit infirmum... » (5, 14, 15).
(1) S. Albertus Magnus, In IV Sent., T). 23, q. 1.
(2) Suppi., q. 29, art. 7.
(3) Cfr. S. Thoin,, Suppi., q. 29, art. 7-9; in TV Sent,. D. 23, q. 1, art. 1; S. Bonavrntura, in IV Sent., I). 23, art. 1, q. t; S. BeBarniinus, De meram, extremae unctionis, cap. 7;
Suarez, disp, 10, sect. 3; Kern, op. cit., p. 112 se.; Pesch, VII, n. 531 ss.; Billot, De Ec­
clesiae sacramentis, II, thee. 25; Sasso, II. de extrema unctione, cap. 3; De Augustinis, II,
de extrema u actions, thee· 3; Wirceburg., X. n. 319 ss.; Otten, VI, n. 282 ss.; Dictionnaire,
de thcol. catholique, V, 1982 ss.*, lleimbuchvr. op. cit., pag. 63 ss.; Chardon, Histoire des
sacrements: Extrtmc-Onclion, 1715 (Migne, Cursus thcol, compl., XX, pag. 756 ss.).

DE FORMA EXTREMAÉ UXCTIONTS

61

Ista oratio 1° intelligenda est sensu proprio; 2° significat effectum
sacramenti; 3° est forma sacramentalis.
1° Ista oratio intelligenda est sensu proprio. Id constat imprimis
ex ipsis verbis, scii, προσευξάσθωσαν et ευχή, quae deprecationem proprie
significant; dein voro liquet ex contextu, nam idem verbum immediate
ante et post sensu verae deprecationis adhibetur. Sane v. 13 legitur:
«Tristatur aliquis vestrum? oret (προσευχέσΟω) »; et v. 16: «Orate pro
invicem, προσεύχεσθε ύπέρ άλλήλων ».
2° Oratio ista effectum sacramenti significat. Nam omnis depre­
catio sive explicite sive implicite bonum ab alio implorandum ex ipsa
sua natura indicat. Praeterea ritus sacramentalis est signum produ­
cendi effectus in suscipiente, atque ita quidem ut eius vis et efficacia
principaliter determinetur per formam, qua materia ad sacramentalem
significat ionem elevatur.
3° Oratio ista est forma sacramentalis. Id manifesto patet ex
nexu inter ipsam orationem et sacramentalem effectum. Sane effectus,
seu salvatio infirmi, tribuitur orationi fidei; idcirco haec oratio est pars
sacramenti, et quidem pars formalis sive forma, quia materia proxima
in ipsa unctione consistit (4).
Quae omnia luculenter confirmantur auctoritate Concilii Tridentini quod, relato textu S. lacobi, declarat: «Quibus verbis, ut ex apostolica traditione per manus accepta Ecclesia didicit, docet materiam,
formam, proprium ministrum et effectum huius salutaris sacramenti.
Intellexit enim Ecclesia... formam esse illa verba: Per istam unctio­
nem... » (5).
Igitur, teste Tridentina Synodo, Æ. lacobus illis verbis: «orent
super eum » et « oratio fidei » formam sacrament i designat·.
Angelicus clare et concinne docet: Respondeo dicendum, quod praedicta
oratio est competens forma Imius sacramenti, quia tangit sacramentum in hoc
quod dicitur: Per istam sanctam unctionem », et illud quod operatur in sa­
cramento, scilicet divinam misericordiam », et effectum, scilicet remissionem
peccatorum » (6).

98. 3. in Ecclesia latina forma huius sacramenti haec est: « Per
istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam indulgent
tibi Dominus quidquid per visum (auditum, odoratum, gustum et lo­
cutionem, tactum, grossum) deliquisti. Arnen ».
In casu necessitatis sufficit ista forma brevior: « Per istam sanctam
( t) Cfr. Otten, VI, n. 286; Kern, op. cil., p. 158
(5) Sees. XIV, de aaoram. t^tr. unet., cap. 1.
(0) Suppi., <1. 29, art. 9.
___

rs.

62

CAPUT ir. - ARTICULUS ni.

unctionem indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Arnen », unica
facta unctione in fronte (7).
Haec forma brevior, utpote adhibenda solum in casu necessitatis,
licite adhiberi nequit extra huiusmodi casum. At si forte adhiberet,
valida procul dubio foret, quia talis necessitas respicit dumtaxat liceitatcm, non autem validitatem, ut in ceteris sacramentis.
Forma, quae nunc adliibetur in Ecclesia latina, inde a saec. xvn
communis in omnibus fere dioecesibus facta est. Ante maxima erat
varietas formarum in variis Ecclesiis.
Sacramentarium Gregorianum hanc exhibet formam: Inungo te de oleo
sancto in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, ut non lateat in te, spiritus
immundus, neque in membris, neque in medullis, neque in ulla compagine mem­
brorum, sed in te habitet virtus Christi altissimi, et Spiritus Sancti, quatenus
per huius operationem mysterii, et per hanc sacrati olei unctionem, atque no­
stram deprecationem, virtute sanctae Trinitatis medicatus sive fotus, pristinam
et immelioratam recipere merearis sanitatem. Per eundem Dominum Nostrum
lesum Christum... » (8).
In Ecclesia Twronensi antiqua forma haec fuit: l'ngo te de oleo sancto
in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, obsecrans misericordiam ipsius
unius Dei et Domini nostri, ut fugatis omnibus doloribus vel incommoditatibus
corporis tui, recuperetur in te virtus et salus; quatenus per huius operationem
mysterii et per hanc sacrati olei unctionem atque nostram deprecationem,
virtute sanctae Trinitatis medicatus sive fotus, pristinam et immelioratam re­
cipere merearis sanitatem. Arnen ».
Antiquum Rituale Celticum duplicem hanc formam exhibet: Ungo te
oleo sanctificato, ut salveris in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, in
saecula >; vel: Ungo te oleo sanctificato in nomine Trinitatis, ut salveris in
saecula saeculorum » (9).

99. 4. Graeci hac forma, nonnullis interdum mutatis vbcibus,
utuntur: «Pater sancte, animarum et corporum medice, qui Filium
tuum unigenitum, Dominum nostrum lesum Christum, omnem morbum
curantem et ex morte nos liberantem misisti, sana quoque servum
tuum N. a detinente illum corporis infirmitate et vivifica illum per
Christi tui gratiam, intercedentibus N. N... et omnium Sanctorum.
Arnen ».
/Synodus provincialis Ruthenorum an. 1720 hanc exhibet formam:
« Sancte Pater, medice coelestis animarum et corporum, qui Filium
tuum Dominum nostrum lesum Christum misisti sanantem omnem in­
firmitatem et a morte liberantem; sana per hanc unctionem servum
(7) Rit. Rom., tit. V, cap. 1, nn. 20 et 21.
(8) Migne, P. L. LXXVIII, 235.
(9) Cfr. Warren, The Liturvy arui Ritual υ! the Celtic Church, p. 1G8 ct 223.

DE FORMA EXTREMAE UNCTIONIS

63

tuum ab omni corporis et animae infirmitate, qua detinetur, et vivifica
illum per gratiam Christi tui, precibus Sanctissimae Dominae nostrae
Dei Genitricis, semperque Virginis Mariae, et omnium Sanctorum
tuorum; quia tu es fons omnium curationum, Deus noster, et Tibi
gloriam referimus, cum unigenito Filio tuo, et consubstantiali Spiritu
Sancto, nunc et semper et in saecula saeculorum. Arnen » (10).
Etiam Rumeni eadem forma utuntur: «Pater sancte, animarum
et corporum medice», etc. (11).
Graeci dissidentes eandem formam adhibent, saltem generatim
loquendo, ut liquet ex eorum liturgicis libris (12).

100. 5. In antiquis Bitualibus Ecclesiae orientalis aliae formae
exhibentur.
V. g. Ordo quarius hanc formam refert: «Ungo te oleo sancto in nomine
Patris et Filii et Spiritus Sancti, obsecrans misericordiam ipsius unius Dei
et Domini nostri, ut fugatis omnibus doloribus vel incommoditatibus cor­
poris tui recuperetur in te virtus et salus, quatenus per huius operationem
mysterii et per hanc sacrati olei unctionem atque nostram deprecationem
virtute sanctae Trinitatis medicatus sive fotus pristinam et immelioratam
recipere merearis sanitatem per Christum. In nomine Patris et Filii et Spi­
ritus Sancti sit tibi haec perunctio olei sanctificat i ad purificationem mentis
et ad sanitatem corporis. Arnen ».
Ordo quinius fere eandem formam continet.
Ordo octavus hanc habet: «Deus omnipotens, Pater Domini nostri lesu
Christi, in virtute Spiritus Sancti, unus in Trinitate Deus, miserere huic
famulo tuo et tribue ei remissionem omnium peccatorum et recuperationem
ab imminenti aegritudine per hanc sanctam unctionem et nostram supplicem
deprecationem. Qui vivis...».
Ordo nonus: «Ungo te oleo sanctificato in nomine Domini, ut more mi­
litis unctus praeparatus ad luctam, possit aereas superare catervas. Per Do­
minum... ».
Ordo decimus: «In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti sit tibi haec
perunctio olei sanctificationis ad purificationem mentis et corporis in vitam
aeternam. Amen ».
Ordo decimus tertius: < In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti regnantis
in saecula saeculorum. Accipe sanitatem corporis et remissionem omnium
peccatorum tuorum » (13).
(10) Tit. HI, § G.
(11) Concilium primum provinciale Mba luliensc et Fogarasicnse an. 1872, tit. V, cap. 6.
(12) Cfr. M iltzew, Die Sacraments der orthodox-katholischcn Kirchc des Moroenlandes,
p. 493 es.; Macarios, Orth. doom, theologia, II, p. 472; Donzluger, Hilus Orientalium, II,
p. 483 es.
(13) Cfr. Martèno, De antiquis Ecclesiae ritibus, Hb. I, cap. 7, art. 4; Arcudiua, lib. V,
cap. 5.

CAPUT Π. - ARTICULUS ΠΓ.

64

Teste Theodulpho Aurelianensi, Graeci saec. ix hanc formam
adhibere solebant: « Ungo te in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti,
ut oratio fidei salvet te et alleviet te Dominus, et, si in peccatis sis,
remittantur tibi » (14).
101. 6. Copti Aegypti hac forma utuntur: « Deus Pater, bone me­
dice corporum et spirituum, qui misisti unigenitum tuum Filium lesuni
Christum ad sanandas omnes infirmitates et ad liberandum a morte,
sana servum tuum N. ab infirmitatibus spiritus et corporis, atque
da (1 vitam rectam ut glorificet magnitudinem tuam et gratias agat
gratiae ut perficiat voluntatem tuam. Propter gratiam Christi tui et
intercessionem Dei Genitricis sanctissimae et orationes Sanctorum;
quia tu os fons salutis, et mittimus tibi sursum gloriam et honorem cum
unigenito tuo Filio et Spiritu Sancto; nunc et semper et in saecula
saeculorum. Arnen » (15).
Syri hanc adhibent formam: «Per hanc sanctam unctionem alle­
veris ab infirmitatibus tuis et remittantur tibi delicta tua, dissipentur
longe a te omnes malae cogitationes: in nomine Patris et Filii et Spi­
ritus Sancti ad vitam aeternam. Arnen » (16).
Synodus Libancnsis Afaronitarum an. 1736, a S. Sede in forma
specifica approbata, docet: «Forma huius sacramenti sunt verba illa,
quae dicit sacerdos, dum infirmum oleo sancto inungit; et in antiquis
quidem Ritualibus, etsi non uno modo descripta sint, omnia tamen
hunc sensum reddunt, iuxta Ecclesiae graecae praxim: Sancte Pater,
medice animorum et corporum, qui Filium tuum D. N. lesum Christum
misisti, ut sanaret omnem infirmitatem et a morte liberaret, sana per hanc
unctionem servum tuum hunc ab omni animae et corporis infirmitate per
gratiam eiusdem Christi tui, cum quo tibi convenit gloria una cum Sancto
Spiritu nunc et semper et in saecula. Amen. In recent ioribus autem
Ritualibus ex moro sanctae Romanae Ecclesiae forma haec recitatur
ac. repetitur, dum singulos infirmi sensus sacerdos inungit: Per istam
sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Do­
minus quidquid per visum sive per auditum etc. deliquisti. Monendi sunt
tamen parochi, dum priorem formam ex more Ecclesiae orientalia
dicunt, ita verba proferantur, ut eorum pronuntiatio non ante inchoetur
nec ante finiatur quam ipsa unctio » (17).
■
Arment hac utuntur forma: «Per istam unctionem et suam piis­
simam misericordiam indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti per
(14)
(15)
(16)
(17)

Migne. P. L. CV, 221.
Synodus Alex. Copiorum an. 1898, sect. II, cap. 3, art. 6, η. 7.
Synodus Sclarfensls Syrorum an. 1888, cap. 5, art. 8, η. 3.
Part. II, cap. 8, n. 5.

Æ
λ

DE FORMA EXTREMAE UNCTIONIS

65

visum... et similiter in aliis membris, addita in fine tantum ultimae
unctionis invocatione sanctissimae Trinitatis » (18).

102. Quaenam verba formae habenda sint ut essentialia. — 1. Ex
variis formis modo relatis (n. 98 ss.) patet quid in forma sit essentiale,
quid non. Scilicet ea tantum verba censeri debent essentialia, quae
omnibus formis sunt communia. Secus dicendum foret, in Ecclesia
graeca et etiam in aliqua particulari Ecclesia latina sacramentum ex­
tremae unctionis toto tempore, quo certa ritualia fuerunt in usu, in­
valide fuisse administratum: quod nullatenus admitti potest.
2. Igitur verba omnibus formis communia ideoque essentialia ea
tantum habenda sunt, quae actionem unctionis et effectum sacramentalem enuntiant, id est sive generatim abstersionem reliquiarum pec­
cati, ut « indulgeat tibi Deus quidquid deliquisti », sive speciatim corporis
et sanctificationem animae ut in forma graeca (19).
103. 3. Nominat io sensuum, sive generatim sive speciatim facta, ad va­
lorem sacramenti non requiritur. Deest enim in formis Ecclesiae orientalis et
etiam in pluribus formis apud varias Ecclesias particulares latinas usitatis.
Plures veteres theologi docebant sensuum nominationem esse de neces­
sitate sacramenti (20).
Quidam ut probabilem eam defendebant, quia putabant contrarium
usum mimquam fuisse in Ecclesia: quod falsum est (21). Alii oppositam senten­
tiam ut veriorem vel saltem ut probabilem tenebant (22).
Hodie, attento decreto S. Off. diei 25 april. 1906 et Rituali Rom. (23),
quaestio finita dicenda est (cfr. n. 72), ita ut illa opinio uti iam obsoleta ha­
benda sit.
4. Quidam docent esse de essentia verbum deliquisti (24), quia secus
non exprimeretur in forma unus ex principalibus effectibus huius sacramenti,
qui est remissio peccatorum. Item nonnulli (plerisque tamen merito negantibus)
censent ad valorem requiri verba: Per suam piissimam misericordiam.
De iis ceterisque opinionibus, ab antiquis praesertim DI), propositis,
aequum feratur indicium: scii, verba essentialia formae, iuxta superius dicta,
ea tantum sunt, quae actionem unctionis et effectum sacramentalem signi­
ficant. Igitur quaestio nec est nec esso debet de hac aut illa voce.
(18) Acta et decreta Concilii nalionalis Armenorum an. 1911, tit. Ill, cap. S, n. 198.
(19) Cfr. Peach, VII, n. 532; Otten, VI, n. 287.
(20) Palans, tract. 26, punct. 4, η. I; Aversa, sect. 1, v. Iam circa; S. Alph., VI, 710,
3’, 711.
(21) Cfr. Suarez, disp. 40, sect. 3, η. 17; disp, il, sect. 3, u. G.
(22) Diana, part. 9, tract. 7, resol. 66; Reginaldus, lib. XXVIII, n. 50, et alii.
(23) Tit. V, cap. 1, n. 21.
(21) Lacroix, lib. VI, part. 2, n. 2097; Mazzotta, tract. 5, quaeet. unie., cap. 1; S. Alph.,
lib. VI, n. 711.
5 __ OAl'PELLo, De Sacramentis, IU.

66

CAPUT II. - ARTICULUS III.

5. Itaque, paucis, haec certo essentialia videntur: 1° Indulgent
Dominus, aut aequivalentia; 2° pronomen tibi, cum opus sit ut ex­
primatur subiectum cui sacramentum confertur. I)e ceteris verbis non
constat, ex dictis.

104. Utrum verba formae sint necessario proferenda modo depre­
cative. — 1. Plures tenent sufficere formam iudicativam, quia antiqui
libri liturgici exhibent formas verbis tantum indicativis expressas (25).
Plerique DD. censent, attentis verbis S. lacobi, formam indi­
cativam non sufficere, sed omnino requiri deprecativam (26).
Haec sententia hodie communis est eaque ut certa est retinenda.
2. Sed ulterius quaeri potest, utrum verba formae debeant esso
materialiter deprecativa, an sufficiat quod sint formaliter, scii, secundum
sensum, quamvis materialiter forte indicativa sint.
Vera sententia est, non requiri ut forma sit materialiter depreca­
tiva, sed sufficere ut talis sit formaliter, quatenus verborum sensus sit
vere deprecativus. Proinde requiritur et sufficit, ut verba formaliter,
id est secundum sensum, sint deprecativa ea saltem ratione, ut sit
« oratio fidei ».
Sane :
1° Plures formae antiquae, secundum grammaticalem constru­
ctionem, sunt indicativae, ut perspicue liquet ex allatis textibus. Valor
autem huiusmodi formarum sino temeritate in dubium revocari non
potest. Ergo concludendum, non requiri ut forma sit materialiter de­
precativa.
Si quis autem dicere velit illas formas integras non reperiri abaque
verba deprecativa addita esse, factum affirmat, quod probandum est,
et quod revera probari non potest.
S. Thomas (27) ait: « Dicendum, quod verba illa indicativi modi, quae
secundum morem quorumdam praemittuntur orationi, non sunt forma huius
sacramenti, sed sunt dispositio ad formam, in quantum intentio ministri de­
terminatur ad actum illum per illa verba ».
S. Alphonsus (1. c.) merito dicit: Nec obstant Ritualia opposita; nam
(25) Tourncly, Dc cxlr. unci., q. 2, art. 2, q. 1; Pnludanus, in IV, D. 23, q. 1, art. 2,
n. 11; Juenin, Dc sacram., dise. 7, q. i; Aureolus, in IV, D. 23, art. 1. — S. Alphonsib
(VI. n. 711, dub. 1°) citat pro hac sententia etiam S. Albert uni Magnum, Becanum et Tanner.
At minus recto. — S. Albertus Magnus (in IV, D. 23, art. I, q. 2) contrariae sententiae adhaeret. '
— Decanus (Dc sacram., cap. 27, q. 1, n. 3) hanc sententiam ultimo loco ponit, eamquo fusius
quam oppositam probat; et nildl amplius. — Tanner (disp. 7, q. 1, n. 22) hanc opinionem
ut probabilem tantum habet.
(20) S. Thom., Suppi., q. 29, art. 8; S. Bellarm., cap. 7; Laymann, lib. V, tract. 8, I
cap. 3, η. 1; Valentia, disp. 8, q. 1» punct. 3; Bonacina, dlsp. 7, punct. 3, n. 3; Suarei,
dlsp. 10, sect. 3, n. 7; S. Alph., I. c., otc.
127) Suppi., q. 29, art. 8, ad 3.
■

DE FORMA EXTREMAE UNCTIONIS

£7

respondet I). Thomas, quod verba ilia non erant forma huius sacramenti, sed
potius dispositio ad formam. Sed forte melius respondent Benedictus XIV et
Sporer cum Mastrio et Ilerincx (28), quod verba illa, ut possis, cum sint op­
tativa, referri possunt ad proferentis votum et orationem, nempe ac si diceretur:
, Ungo te, orans Deum ut possis, etc. ».

2° Sicut forma sacramenti poenitentiae potest esse materialiter
deprecativa (29), et solum secundum sensum seu formaliter indicativa,
ita forma sacramenti extremae unctionis potest esse materialiter indicativa et formaliter deprecativa.
Quidam, v. g. ex modernis Pesch (30), censent formam extremae un­
ctionis esse eodem modo secundum sensum deprecatoriam ac in aliis sacra­
mentis, exceptis Eucharistia, poenitentia et matrimonio; nam, aiunt, soli­
dum argumentum proferri nequit, cur in extrema unctione forma debeat esse
magis deprecatoria quam in ceteris sacramentis. Igitur iuxta hos auctores
forma extremae unctionis non est magis deprecatoria secundum sensum, quam
forma ex. gr. baptismi vel confirmationis.
Ilaec opinio non videtur admittenda, attentis verbis S. lacobi: orent
super eum ungentes eum oleo... et oratio fidei salvabit infirmum ». Expressa
fit mentio de oratione, aliter ac in ceteris sacramentis. Quare inter extremam
unctionem et alia sacramenta datur manifestum discrimen.

3° Omnes formae etiam antiquissimae vel in se ipsis vel in coniunctiono cum precibus sive antecedentibus sive subsequentibus, licet
verbis indicativis expressae, tamen saltem quoad sensum sunt depre­
cative, quatenus aliquam deprecationem sacerdotis continent ad ef­
fectum sacramenti impetrandum (31).

105. 1. Nonnulli obiiciunt: In formis indicativis sensus non vi­
detur osse deprecativus. Nam verba: «Ungo te oleo sanctificato in
nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti », sunt omnino parallela formae
absolutionis: «Ego te absolvo in nomino Patris et Filii et Spiritus
Sancti ». Porro haec forma etiam quoad sensum indicativa est. Ergo.
Resp. Verba citata possunt quidem dici parallela formae absolu­
tionis, sed ea sequitur semper clausula optativa, qua sensus depreca­
tivus totius formae sufficienter significatur. Ita v. g. in forma Celtica
superius relata: « Ungo te oleo sanctificato in nomine Trinitatis, ut
salveris in saecula saeculorum ». Quare Benedictus XIV scite animad(28) Boned., XIV, De sÿnodo dioeces., lib. VIII, cap. 2, n. 3; Sporer, Suppi, theol. s«crament., cap, 2, sect. 3, q. 3, η. 75; Mastrius, Theol. mor., disp. 22, q. 2, η. 32; Herincx,
q. 3, n. 20.
(29) Cfr. Cappello, De poenitentia, n. 82 ss.
(30) Tom. VII, n. 531.
(31) Cfr. Kern, op. cil., p. H2 ss.; Otten, n. 28* » Pesch, V II, VI, n. 534.

68

CAPUT II. - ARTICULUS III.

vertit: «Etenim verba illa ut et si, optativa cum sint, non incongrue
referre possunt proferentis votum, orationem et preces » (32).
Item Suarez: «Colligo, si quis utatur hac forma: Ungo te oleo
sancto, ut Deus tibi remittat, quidquid peccasti etc., formam esse
sufficientem, quia verbis indicativi modi adiuugitur sufficiens deprecatio,
quamvis non careat culpa gravi, illam mutationem efficere absque
usu Ecclesiae Romanae » (33).
Immo etiam preces, quae formam indicativam praecedunt, ad
sensum deprecativum sufficere possunt, cum intentio formam profe­
rentis iisdem satis indicetur.
2. Addunt adversarii: Habentur quaedam formae mere imperativae,
quae scii, carent verbis ut vel si. Talis v. g. est forma Ecclesiae Narbonen­
sis: «In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, regnantis in saecula
saeculorum. Accipe sanitatem corporis et remissionem omnium peccato­
rum tuorum » (34).
llesp. Istae formae deprecativae sunt paucissimae eaeque solum
ad manifestandam efficaciam deprecationis addebantur. Sed mere de­
precativae nullatenus sunt. Nam ante verba imperativa fit deprecatio
praevia, quae ita cohaeret cum verbis modi imperativi in ipsa unctione
dicendis, ut his infirmo cum fiducia tamquam concessa denuntientur
bona, quae sacerdotali deprecatione postulata sunt.
Igitur essentialis supplicatio continetur in oratione, quae fit imme­
diate ante unctionem. Id habetur quoad praedictam formam Ecclesiae
Narbonensis et etiam quoad alias formas imperativas.
Ceterum ut aequum in hac re feratur indicium integer ritus administrationis huius sacramenti spectandus est, seu omnia verba quae
praecedunt ipsam unctionem.
Ex omnibus formis antiquis, quas diligentissime examinavimus, a 3/eiiurdo, a Marlène aliisque citatis, duae vel tres tantum repcriuntur, quae ex
plicita vel implicita deprecatione carent. Inde tamen nihil concludendum
contra traditam doctrinam. Nam satis est ut forma sit formaliter deprecative,
etsi forte materialiter indicativa. Verba enim quae S. lacobus adhibet, signi­
ficant quidem veram orationem, quae saltem quoad sensum sit deprecatio a
Deo impetrans sacramenti effectum, sed Apostolus de grammaticali huius ora­
tionis constructione nihil profecto dicit; idcirco nihil prohibet quominus verba
sint indicativa, dummodo eorum sensus sit deprecati vus.
’Wl

3. Instant adversarii: Saltem illae duae vel tres formae, quae ex­
plicita vel saltem implicita deprecatione carent, invalidae dicendae sunt.
(32) De Synodo dioec., lib. VIII, cap. 2. n. 2.
(33) Dlsp. 40, eec. 3, n. 8.
(34) Cfr. Beiwd. XIV, l. c.

DE FORMA EXTREMAE UNCTIONIS

69

Resp. Minime constat omnes et singulas formas antiquas fuisse
validas; idcirco nihil prohibet quominus una vel alia forma tum ma­
terialiter tum formaliter indicativa dicatur invalida. Non liquet illas
formas adhibitas fuisse in pluribus Ecclesiis particularibus et per tempus
diuturnum. Propterea nihil inde sequitur contra infallibilitatem Ec­
clesiae et oeconomiam divinae Providentiae.
II
verba formae.
106. An et quale peccatum sit omittere quaedam
— 1. Certe leve est peccatum aut forte nullum omittere verba sanctam,
piissimam, amen.
2. Quidam levem culpam existimant omissionem totius incisi per
suam piissimam misericordiam. Alii, contra, eam gravem habeut, vel
quia censent illa verba spectare ad essentiam vel saltem quia haberetur
notabilis violatio praecepti ecclesiastici. Prima sententia probabilior
videtur (35).
3. Item de gravitate culpae illius qui omittit singulorum sensuum
expressionem, disputatur. Gravis obligatio asserenda non est, nisi de
ea certo constet, ideo que benignior sententia tenenda.

107. Variae formarum classes. — 1. Formae, quae in antiquis
libris liturgicis exhibentur, perspecta ratione grammaticalis constru­
ctionis, apte reduci possunt ad quinque sequentes classes materialiter
inter se distinctas.
2. Aliae sunt deprecativae, aliae optativae, aliae indicativae, aliae
imperativae, aliae demum mixtae.
1° Deprecativae, quarum egregium exemplum est ista forma
graeca: «Deus omnipotens, Pater Domini nostri lesu Christi in virtute
Spiritus Sancti, unus in Trinitate Deus, miserere huic famulo tuo, et
tribuo ei remissionem omnium peccatorum et recuperationem ab im­
minente aegritudine per hanc sanctam unct ionem et nostram supplicem
deprecationem. Qui vivis... » (36).
2° Optativae, ad quas pertinet forma in Ecclesia latina inde
a saeculo xvn adhibita: «Per istam sanctam unctionem et suam piis­
simam misericordiam indulgeat tibi Dominus quidquid per visum...
deliquisti ».
.
3° Indicativae, ut antiquissima forma Celtica: « Ungo te oleo
sanctificato in nomine Trinitatis, ut salveris in saecula saeculorum » (37).
4° Imperativae, quarum exemplum existit in Rituali Narbonensi
(saec. ix), ubi praescribitur ut sacerdos dum inungit haec verba pro(35) Cfr. Génicot-Salsmans, IT, n. 418: Bail.-Palm., V, n. 815.
(36) Ordo VIII, apud Martène, I, p. 867.
(37) Warron, The Liturffy and Ritual of the Celtic Church, p. 168.

70

CAPUT II. - ARTICULUS III.

ferat: «In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, regnantis in sae­
cula saeculorum. Accipe sanitatem corporis et remissionem omnium
peccatorum » (38).
5° Jfiætae, in quibus unctio exprimitur modo indicativo ad ef­
fectum producendum, sed iste effectus iam ante unctionem a Deo im­
ploratur.
Optimum exemplum est haec forma inde a saeculo ix adhibita: « Per
istam unctionem et Dei benedictionem mundentur ab omni sorde peccati
et sanctificentur manus, et os, cor quoque, tactus, odoratus, sensus, visus,
auditus et gustus, totum corpus et anima tua, ut idoneus efficiaris ad invo­
candum in nomine eiusdem Dei nostri...». Deinde ad oculorum unctionem:
« Ungo oculos tuos de oleo sanctificato, ut quidquid illicito visu deliquisti,
huius olei unctione expietur. Per Dominum... ». Similiter ad alias corporis
partes inungendas (39).

108. Relatio formarum ad materiam proximam et effectum sa­
cramenti. — 1. Secundum quosdam libros liturgicos, unica forma semel
profertur, dum varia corporis organa unguntur; iuxta alios, ad singula
organa propria forma recitatur; iuxta alios, eadem forma in singulis
unctionibus (mutatis mutandis) repetitur.
2. Nonnullae formae omittunt actionem ministri sive expressam
enuntiationem materiae proximae. Pleraeque, contra, diserte comme­
morant.
3. In effectibus sacramenti commemorandis magna est formarum
discrepantia. Quaedam, v. g. latina, solam delictorum indulgentiam
per sensus commissorum voto exoptant ; quaedam explicite corporis
tantum sanitatem enuntiant ; aliae petunt tum peccatorum remissionem
tum sanitatem; aliae denique omnes effectus, de quibus infra (n. 150 ss.),
commemorant.
109. An et quando extrema unctio ministranda sit sub conditione.
— 1. Can. 911 hoc statuit: «Quando dubitatur num infirmus usum ra­
tionis attigerit, num in periculo mortis reipsa versetur vel num mortuus
sit, hoc sacramentum ministretur sub conditione».
. |
1° In dubio de usu rationis, sacramentum, extra mortis peri­
culum, ritu ordinario ministrandum est; secus, urgente necessitate,
unica unctione in fronte. Obligatio ministrandi in casu per se urget
sub gravi.
2° Si dubitatur num aegrotus versetur revera in periculo mortis
vel num iam mortuus sit, extrema unctio sub conditione ministrari
(38) Ordo XHI; Martène, l. e.

I

(39) Ordo III; Martino, l. c.

__ _

___

I

DE FORMA EXTREMAE UNCTIONIS

71

potest unica unctione in fronte, adhibita forma breviore. Imo in praxi
consulendum, ut ita fiat. Postea siipplendae erunt unctiones singu­
lorum sensuum, secundum ea quae alibi dicta sunt (n. 90 ss.).
3° Verba « num mortuus sit» intclligi debent tam de morte redii
quam de morte apparenti, quam vocant, et quidem latiore sensu. Pra­
ctice sacerdos vocatus ad infirmum, qui paulo ante mortuus sit seu vitae
signa non amplius exhibeat, non solum potest, sed debet tum absolu­
tionem tum extremam unctionem sub conditione ministrare. Idque
per se sub gravi, nostro iudicio, remoto tamen scandalo et irreve­
rentia.
Ratio est, quia, iuxta communiorem et veriorem sententiam, mors
realis non statim et immediate subsequitur mortem apparentem seu
totalem defectum signorum vitae externorum. Quare, cum sacramenta
sint propter homines, minister quantum in se est omnia ponere tenetur
quae in animarum bonum cedere valent. Hinc patet et obligationis
exsistentia et gravitas eiusdem, nisi insta causa excuset (cfr. n. 243).
110. 2. Enumeratio contenta in can. 941 oxclusiva non est.
Extrema unctio ministranda est sub conditione etiam si dubitetur
num infirmus sensibus destitutus, sit baptizatus necne, num sit catho­
licus an haereticus vel schismaticus (40), num, iuxta nonnullos, sit
excommunicatus vel personaliter interdictus necne, num sacramentum
extremae unctionis in eodem periculo mortis iam receperit (quod
praesertim tempore postis verificari potest).
Num etiam si dubitetur utrum sit sufficienter dispositus? Plures
negant, quia, aiunt, extrema unctio non conditionate, sed absolute
danda est, quoties de existentia dispositionis dubitatur, a qua fructuosa
administratio dependet : nam sublato obice malae dispositionis extrema
unctio reviviscit. Atqui si conditionate confertur indigno, ipsa, utpote
nulla, reviviscere nequit (41).
Nonnulli affirmant, quia nulla videtur solida ratio, cur principium
quod applicatur sacramento poenitentiae nequeat applicari etiam ex­
tremae unctioni. Hanc sententiam vel certam vel saltem longo proba­
biliorem habemus, tum ex principiis generalibus t um etiam ox can. 942,
qui dicit sacramentum esse conferendum sub conditione, si dubitetur
num infirmus pertinaciter impoenitens perseveret in manifesto peccato
mortali.
Quidam censent istum canonom agere de intentione, non autem
de dispositione (42). Verius praescriptum can. 942 intolligi quidem debet
(40) Cfr. Cappolio, De eacramenliji, I, n. 73.
(41) Noldln-Schmltt, III, n. 446.
(42) Cfr. Lins.-Quartalschr., 1918, 419,

72

CAPUT Π. - ARTICULUS III.

primario do intentione, ita tamen ut secundario intelligendum quoquo
sit de subiecti dispositione.
3. Casus proinde in quibus licite conferri potest extrema unctio
sub conditione sunt isti:
1° si dubitetur utrum infirmus sit vivus an mortuus;
2° si dubitetur num sit baptizatus, catholicus, haereticus vol
schismaticus, excommunicatus vel personaliter interdictus necne;
3° si dubitetur utrum extrema unctio iam fuerit infirmo admi­
nistrata in eodem mortis periculo;
4° si dubitetur num valide collata fuerit necne;
5° si dubitetur utrum infirmus sit rite dispositus an non;
6° si dubitetur utrum sit rationis usum assecutus necne;
7° si dubitetur de validitate materiae scii. olei.
111. Num extrema unctio sit unum, an multiplex sacramentum.
— In hoc sacramento intervenit quidem multiplex materia et forma,
tamen sacramentum numerice unum est. Omnes enim partes unum signum
constituunt et ad unum effectum ordinantur. Sane diversis unctionibus
et formis nullatenus diversi effectus, sed unus totalis effectus significatur.
Quare hoc sacramentum habet unitatem specificam seu unam defini­
tionem, qua distinguitur a ceteris sacramentis.
Albertus
quaerit An extrema unctio sit unum vel plura sacramenta ». Et respondet : < Plures unctiones non constituunt nisi unum sacramentum, quia sunt omnes unctiones ad unum tantum effectum . Ad obiectionem vero, quamlibet unctionem esse signum efficax rei sacrae ideoque sacra­
mentum, respondet: ·· Plures sunt ibi unctiones, quae omnes uniuntur in uno
effectu, quem complent; et ideo omnes sunt unum sacramentum. Et quod
dicitur, quod quaelibet est sacramentum, dicendum, quod omnes sunt unum
sacramentum; quia quaelibet est signum et causa purgationis reliquiarum non
secundum partem, sed secundum totum omnes simul n (43).
Plane consentit Angelicus, ut videbimus suo loco, cum quaeremus quan·
donam hoc sacramentum suum producat effectum (n. 208)Scite Suarez haec tradit: «Hoc sacramentum est unum et specie et nu­
mero. Primum constat, quoniam hoc sacramentum ex eadem materia et forma
semper fit, et ad eumdem finem seu effectum semper ordinatur: semper ergo
est eiusdem speciei... Circa unitatem vero numericam advertendum est, non ita
esse unum, ut saltem in diversis personis non possit secundum numerum
multiplicari... Duobus ergo aliis modis potest dici hoc sacramentum esse
unum tantum numero in eodem subiccto, scilicet compositione, et quia itera­
bile non est » (44).
(43) In IV, D. 23, art. 17.
(44) Disp. 40, sect. 5, n. 2.

DE MINISTRO QUI VALIDE CONFERT EXTREMAM UNCT.

73

CAPUT III.

DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS (1).

Articulus I.

De ministro qui valide confert extremam unctionem.
112. Omnis et solus sacerdos valide administrat extremam un­
ctionem (can. 938, § 1). — 1. Hic quaerimus dumtaxat de valida administratione huius sacramenti; de licita infra erit sermo (n. 131 ss.).
Proinde loquimur de ministro idoneo seu capaci, sive iure proprio sive
ex licentia Ordinarii vel parochi sacramentum administret.
2. Nomino sacerdotis hic intelligitur, qui rite ordinatus characterem
sacerdotalem animae impressum habet, ideoquo quilibet Episcopus et
presbyter. Dicitur omnis, ita ut nullus prorsus sacerdos excludatur,
etsi forte suspensus vel interdictus aut excommunicat us aut degradatus.
Dicitur solus, ut excludantur ceteri omnes, scii, laici, clerici in minoribus
constituti et etiam subdiaconi et diaconi.
3. De fide est, proprium huius sacramenti ministrum esse solum
sacerdotem.
Eugenius IV (in Concilio Florentino), Const. « Exultate Deo ",
22 nov. 1439, § 14, docet: «Minister huius sacramenti est sacerdos».
Concilium Trid. (2) docet: «Ostenditur illic (lacob. 5, 14) proprios
huius sacramenti ministros osse Ecclesiae presbyteros, quo nomine eo
loco non aetate seniores aut primores in populo intelligendi veniunt, sed
aut Episcopi aut sacerdotes ab ipsis rite ordinati per impositionem
manus presbyterii ».
(1) S. Thoin., Suppi., <|. 31, art. 1 ss.; q. 32, art. I ss.; iu IV, D. 23, q. 2, art. 2; S. Bellannlnus, De extr. unet., cap. 0; S. Bonaventura, in IV, D. 23. art. 2. q. 1 ss.; Suarez, disp.
12, sect. 1 BS.; disp. 13, sect. 1 s.; S. Albertus Magnus, in IV Sent., I). 23, art. 6; Scot US in
IV, D. 23, q. unie.; Berti, De theol. discipt., t. IV, lib. 36, cap. 8; Kern, op. cit., p. 211 ss.;
Wirccburg., X, u. 328 es.; Peech, VII, n. 519 ss.; De Augustinis, thés. I ; Otten, VI, n. 306 ss.;
Pohlc’Prcusse, IV, p. 1, c. 3; Diction, de théol. cath., v. Dxlréme-Onction, 1991, 2011; Coninck, De extrema unctione, dub. 9; Bull.-Palm., V, η. 862; Heimbucher, ορ. cit., pag. 73 ss.;
Chardon, Histoire des sacrements: Exlrime-Onction, 17 15, (Migno, Cursus theol. completus,
XX, p. 773 ss.); Lcrchcr, IV, n. 195; Gougnard, op. cil., p. 17 bs.
(2) Sees. XIV, cap. 3, de extrema unctione.

74

CAPUT III. - ARTICULUS I.

Dein ita definit: « Si quis dixerit, presbyteros Ecclesiae, quos B. Iacobus adducendos esse ad infirmum inungendum hortatur, non esso
sacerdotes ab Episcopo ordinatos, sed aetate seniores in quavis com­
munitate, ob idquo proprium extremae unctionis ministrum non esso
solum sacerdotem, a. sit » (3).
113. Probatur veritas:
1° S. lacobus docet ad hoc sacramentum ministrandum vocandos
esse presbyteros Ecclesiae. Atqui presbyteri Ecclesiae in S. Scriptura ii
vocantur, qui ordinatione sacerdotes facti sunt, ut liquet v. g. ex I Tim.
5, 17-22, II Tim. 1, 6, Tit. 1, 5 ss., Act. 14, 23, etc. Ergo.
2° SS. Patres, quorum testimonia supra allegata fuerunt (n. 7 ss.),
expresse affirmant ministros huius sacramenti esse sacerdotes.
3° Libri rituales omnium Ecclesiarum tam Orientis quam Oc­
cidentis solos sacerdotes ministros huius sacramenti assignant.
4° Antiqua Concilia diserte declarant extremam unctionem a
sacerdotibus esse ministrandam.
Concilium Cabillonense II in Gallia habitum an. 813 (can. 48) decernit:
« Secundum B. Apostoli lacobi documentum, cui etiam documenta Patrum
consonant, infirmi oleo, quod ab Episcopis benedicitur, a presbyteris ungi
debent ».
Concilium Aquisgranense an. 836 iubet: «Si subditus infirmitate de­
pressus fuerit, ne confessione atque oratione sacerdotali necuon unctione sa­
crati olei per eius (presbyteri) negligentiam careat. Denique si finem urgentem
perspexerit, commendet animam christianam Domino Deo suo more sacer­
dotali cum acceptione S. Communionis » (4).
Concilium Ticinense an. 850 (cap. vm) statuit: « Debet eum (aegrotum)
loci presbyter congruenter admonere, quatenus ad hanc spiritualem curam
secundum propriae possibilitatis vires, vicinos quoque presbyteros invitet...
Si autem infirmi qualitas talis est, ut per se ipsum tangendum et ungendum di­
gnum existimet Episcopus, ab eo quam plurimum competenter fieri valet,
a quo ipsum chrisma conficitur et cui peccata remittendi officio privilegii
potestas concessa est » (5).

114. 5° Accedit Doctorum consensus.
Praecipuos tantum ex veteribus allegandos censemus.
6'. Albertus Magnus ait: «In sacramento isto placuit Deo, quod
essent simplices sacerdotes (ministri), qui in omnibus locis de propinquo
haberi possent » (6).
(3)
(4)
(5)
(6)

Loc. cU., can. I.
Cup. II, de vita et doctrina inferiorum ordinum, can, 6.
Harduln, V, 27.
In IV Sent., 1). 23, art. G.

75

fl

8. Thomas expresso docet laicos sacramentum hoc ministrare non
posse addiditque rationem cur id vetetur, cum iisdem liceat, contra,
baptismum conferre. « Respondeo dicendum, dicit S. Doctor, quod seeundum Dionysium in Eccl. hierarch., sunt quidam exercentes actiones
hierarchicas, et quidam recipientes tantum, qui sunt laici. Et ideo nullius
sacramenti dispensatio laicis ex officio competit; sed quod baptizare
possunt in casu necessitatis ex divina dispensatione factum est, ut nulli
regenerationis spiritualis facultas desit » (7).
Dein Angelicus ostendit ne diaconos quidem posse hoc sacramentum conferre : « Respondeo dicendum, quod diaconus habet vim
purgativam, non illuminativam : unde cum illuminatio fiat per gratiam,
nullum sacramentum in quo gratia conferatur, diaconus potest dare ex
officio. Et ideo nec hoc, cum in eo gratia conferatur » (8).
S. Bonaventura docet: «Huius sacramenti dispensatio spectat ad
sacerdotes; et istud confirmat auctoritas et ratio: auctoritas, quia Iacobi ultimo dicitur: Inducat presbyteros et orent super eum; ratio, quia
cum huius sacramenti materia sit oleum consecratum, non debet administrari nec confingi nisi ab eo, qui habet manus consecratas; et talis
est sacerdos: ideo non se extendit ad omnes » (9).

1
I

DE MINISTRO QUI VALIDE CONFERT EXTREMAM UNCT.

I
I
I
1
I
I
|
I
|
I
I
|
I
I
I
I
I

Scolus ait : « Hoc sacramentum debet a solo sacerdote dispensari, quia
solus sacerdos est idoneus minister et conveniens ad illud dispensandum...
Solus igitur sacerdos est minister conveniens in dispensando generaliter hoc
sacramentum» (10).
Durandus dicit: «Nullus laicus potest hoc sacramentum dispensare, nec
clericus nisi sit sacerdos n (11).
Paludanus: «Prima conclusio est, quod solus sacerdos est minister, ita
quod in nullo casu non-saccrdos possit inungere, cum hoc sit eius proprium;
nec Papa posset committere non sacerdoti inungere sicut nec a peccatis absolvero aut etiam conficere (Eucharistiam)» (12).

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I

115. 6° Codex expressis verbis confirmat traditam doctrinam: « Hoc
sacramentum valide administrat omnis et solus sacerdos » (can. 938, § 1).
Dicitur omnis, quatenus vi ipsius characteris presbyteralis sacerdos
efficitur minister huius sacramenti, adeo ut nullus excludatur aut
excludi possit, ad valorem quod attinet, sive sit excommunicat us vel
suspensus, sive sit depositus vel degradatus. Dicitur solus, quatenus
nomo alius, carens potestate presbyterali, est minister capax huius sa-

I

(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)

Suppi., η.
Ibid., art.
In IV, D.
In IV, I).
In IV, D.
In IV, D.

31.
2.
23,
23,
23,
23,

nrt. 1.

art. 2, q. 1.
q. un.
q. 3.
q. 2.

_

I
I
I

I
I
I
|
I
II
■
I'
■

76

CAPUT ΠΙ. - ARTICULUS I.

cramenti, aut talis constitui seu offici potest, sive laicus sit sive cle­
ricus.
116. Utrum laicus in casu necessitatis sacramentum extremae un­
ctionis ministrare valeat. — Waldensis affirmat vel saltem affirmare
videtur, in casu extremae necessitatis quemlibet hominem Christianum,
etiam mulierem, hoc sacramentum ministrare posse. Iste auctor citat
verba Ven. Bedae et dein ita porgit: « Quod autem dicit secundum In­
nocentium, non solum hoc licere presbyteris, sed et omnibus Christianis :
ubi copia sacerdotis omnino deest, intelligit : sicut in extremae neces­
sitatis articulo Christianae licebit vetulae baptizare » (13).
Quidam censent Wdldensem non affirmare unctionem a laico factam
esse sacrainentalem ; «et licet afferat comparationem baptismi, haec
tamen, aiunt, ita intelligenda est, ut similitudo versetur in commenda­
tione ritus, non in sacramenti ratione » (14). Quidquid sit, verba pro­
fecto quibus utitur Waldensis sunt obscura et ambigua. Idcirco diximus:
affirmat vel saltem affirmare videtur.
Verba autem Ven. Bedae ad quae provocat Waldensis sunt haec: «■ Nec
solum presbyteris, sed ut Innocentius Papa scribit, etiam omnibus Christianis
uti licet eodem oleo in sua aut suorum necessitate ungendo, quod tamen oleum
nonnisi ab Episcopo licet confici > (15). At ipse Ven. Beda provocat ad verba
Innocenta I ad Decentium, Episcopum Eugubinum. Quae verba ita sonant:
« Quod non est dubium, de fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi debere,
qui sacro oleo chrismatis perungi possunt, quod ab Episcopo confectum non
solum sacerdotibus, sed et omnibus uti Christianis licet, in sua aut in suorum
necessitate ungendum» (16).
Fatendum, haec verba perspicua non esse. Variae sunt lectiones eorumdem, quae videri possunt apud Aligne (l.c.). Nonnulli putant Innocentium I
distinguere duplicem usum sacri olei essentialiter diversum, scii, privatum
qui omnibus fidelibus est permissus, et sollemnem, Episcopo et presbyteris
reservatum, qui solum habet rationem sacramenti. Alii censent verba Innocentii hoc sensu intelligenda esse, scilicet ut omnibus christiania liceat uti chri­
smate ab Episcopo confecto, sed nonnisi ministerio sacerdotum.

S. Bellar minus (17) docet: « Dominicus a Soto diet. 23, q. 7, a. 1
intelligit Innocentium de usu olei sancti extra sacramentum ad curandos
morbos; sed videtur id esse contra praxim Ecclesiae. Non enim dari
solet oleum sanctum laicis, ut eo utantur. Exempla vero, quae leguntur
de miraculis, quae sancti eremitae oleo sancto faciebant, non convincunt
(13) Doctrinale antiq. fidei etc., II, c. 163, n. 3.
(11) Berti, De theol. discipl., t. IV, 1. 35, cap. 8, prop. 1.
(15) Mlgne. P. L. XCIII, 39.
(16) Mlgne, P. L. XX, 559 e.
(17) Dc extrema unctione, cap. 9.

|

de

Ministro qui

valide confert extremam unct.

77

eos fuisse usos illo oleo, quod ab Episcopo solemni caeremonia bene­
dicitur, ut sit huius sacramenti materia; poterant enim uti oleo, quod
ipsi signo crucis benedicebant. Alii rectius, ut lansenius in cap. 6
Marci, dicunt Innocentium loqui de recipiente, non do ministro, ac
velle dicere, licere omnibus Christianis uti sancto oleo in suis et suorum
necessitatibus, nimirum advocando sacerdotes et accipiendo unctionem
illam sacram, non ministrando ».
Quae interpretatio vera videtur, toto contextu probe perspecto,
cum Innocentius I non loquatur de ministro, sed de subiecto huius sa­
cramenti.
117. Allegantur etiam verba S. Eligii, Episcopi Noviomensis, et
S. Caesarii Arclatcnsis.
S.Eligius dicit: « Qui aegrotat, in sola Dei misericordia confidat, et
Eucharistiam corporis et sanguinis Christi cum fide et devotione ac­
cipiat oleumque benedictum fideliter ab Ecclesia petat, unde corpus
suum in nomine Christi ungat, et secundum Apostolum oratio fidei
salvabit infirmum et alleviabit eum Dominus » (18).
Item 8. Caesarius ait : « Quoties aliqua infirmitas supervenerit,
corpus et sanguinem Christi ille, qui aegrotat, accipiat; et inde cor­
pusculum suum ungat, ut illud, quod scriptum est, impleatur in eo:
Infirmatur aliquis, inducat presbyteros et orent super eum ungentes eum
oleo... » (19). Verba: «corpus suum (corpusculum suum) ungat» esso
intelligenda sensu passivo, i. e. ungi faciat, clare Hquet ex contextu.
Afferuntur etiam quaedam facta e quibus, iuxta nonnullos CO Il­
eludendum videtur sacramentum extremae unctionis fuisse prioribus
Ecclesiae sacculis administratum a laicis (cfr. li. 119, 4°).
118. Recentius Boudirihon commendavit senteutiam, laicos sibi
et aliis sacramentalem unctionem impertire posse in casu necessitatis (20).
Postea idem auctor saltem implicite revocasse videtur, et merito
(18) Dc rectitudine catholicae conversationis; Mlgne P. L. XL, 1172 (inter opera S. Au­
gustini).
(19) Homil. XIII, de 12 remissionibus peccatorum: Migne, P. L. LXV1I, 1075.
(20) Revue catholique des Eglises, 1905, p. loi s. « Je ne vois pourquoi, en l'absence
de toute déclaration de l’Eglise. on ne pourrait regarder comme suffisant le ministère du
malade ou d’un autre fidèle, dès lors que l’huile bénite avait été préalablement sanctifiée
et était devenue comme le véhicule dc la grOco. Qu’importe le ministre de la distribution de
l’Eucharistieî Quoique le laïque ne soit pas le ministre ordinaire du baptême, le sacrement
n’est-il pas valide quelle que soit la personne qui le confère»... Sans m’exagérer la portée
de cette remarque, Je pense qu’elle mérite quelque attention ».

78

CAPUT ΙΠ. - ARTICULUS I.

quidem, praedictam sententiam, quatenus affirmat earn practice re­
tineri non posse (21).
119. Doctrina catholica est, laicos ne in casu quidem necessitatis
extremam unctionem conferre posse.
1° Concilium Trid. (22) expresso definit proprium ministrum sa­
cramenti extremae unctionis esse solum sacerdotem. Quae verba ita
sunt intelligenda, ut quilibet alius excludatur penitus.
2° Quo sensu sint accipienda verba Innocenta I, Ven. Bedae,
S. JÈligii Noviomensis et $. Caesarii Arelatensis, supra explicatum est
(n. 116 s.).
3° Comparatio inter baptismum, qui in casu necessitatis a quo­
cumque, etiam a laico, ministrari potest, et extremam unctionem, nul­
latenus sustinetur, ut egregie animadvertunt Doctores (n. 48). Nam
baptismus est absolute necessarius ad vitam aeternam obtinendam;
non item extrema unctio. Illum omnes, etiam laici, conferre valent
solum ex peculiari Dei dispensatione quae data non fuit pro sacra­
mento extremae unctionis ministrando.
Pariter excludenda est comparatio inter Eucharistiam et extremam
unctionem. Nam Eucharistia est sacramentum permanens (23); non ita
extrema unctio et cetera sacramenta.
4° Facta quae allegantur nihil evincunt. Nam aliud est usus
olei benedicti in solatium infirmorum, et aliud confectio seu administratio
sacramenti. Quod interdum etiam laici usi fuerint oleo benedicto ad
ungendos infirmos, uti nos quoque frequenter res benedictas adhibemus,
concedendum est; quod huiusmodi usus rationem sacramenti habuerit,
negandum. Nullum profecto documentum afferri potest, ex quo constet
laicos revera sacramentum extremae unctionis ministrasse.
120. Num diaconi in casu necessitatis de licentia Episcopi vel
saltem R. Pontificis valide extremam unctionem ministrare possint.
— 1. Launoi, doctor Parisiensis, affirmat diaconos in casu necessitatis
de licentia Episcopi valide sacramentum extremae unctionis conferre
posse. Censet, se rem evincere ex decretis Conciliorum, quae iubent,
ut, absente presbytero, diaconus, cum necessitas urget, infirmo praebeat
Viaticum; nonnulla statuunt, eum posse canonicam reconciliationem
moribundi perficere; unum vel altorum permittit, ut diaconus con­
fessionem aegroti excipiat secundum opinionem medio aevo valde dif­
fusam, hominem Christianum in articulo mortis, si copiam sacerdotis
(21) Cfr. Revue du clergé français, 15 dec. 1911, p. 727 8.
(22) Sees. XIV, can. 4, de extrema unet.
(23) Cfr. Cappello, De sacramentis, I, n. 226 ss.

de ministro qui valide confert extremam unct.

79

non habeat, teneri confessionem instituere coram diacono, imo coram
laico, si nullus adsit clericus (24).
Inde Launoi hac ratione argumentatur: «Quae... Ecclesiarum Concilia
permittunt diacono, absente presbytero, infirmorum confessionem excipiat,
et ad eos Viaticum deferat, continuo significant, infirmos quoque a diacono,
dum abest presbyter, ungi posse. Ex his enim tribus sacramentis, qui duo con­
fert aegrotantibus, tertium similiter conferre potest; neque profecto satis com­
mode intclligeretur, diaconum in necessitatis casu aegrotantibus peccatorum
veniam et Eucharistiam impertire posse, non posse unctionem, quae olim ante
Eucharistiam impertiretur» (25).

Iste A., qui acriter doctores scholasticos impugnare solet, loquens
de sententia Waldensis superius relata, scribere audet (1. c.): « Sotus
quidem dicit, Waldensem praeter opinionem omnium sentire; sed tamen
ei neminem, qui contrarium expresse docuerit, opponit, et nescio an
opponi possit aliquis ex eo numero theologorum, qui ante Waldensem
floruerint ».
Quam perperam haec affirmentur, nemo est qui non evidenter
conspiciat. Launoi nescit, « an opponi possit aliquis ex eo numero theo­
logorum, qui ante Waldensem floruerint ». Porro omnes Doctores supra
citati (n. 114), qui diserte docent solum sacerdotem esse ministrum sa­
cramenti extremae unctionis — S. Albertus Magnus, S. Thomas, S. Bonaventura, Scotus, Paludanus, Durandus — floruerunt ante Waldensem.

121. 2. Haec opinio nedum caret probabilitate, sed falsa omnino
est. Sane:
1° Definitio Concilii Trid. perspicua, absoluta et exclusiva est.
Nulla in ea fit mentio de diacono, de licentia Episcopi vel Concilii aut
R. Pontificis, de ministro ordinario vel extraordinario extremae mi­
ctionis.
2° Omnes rationes supra relatae, quae ostendunt ministrum
huius sacramenti esse solum sacerdotem, huc spectant.
3° Ceterum quisque facile perspicit quam futile sit argumentum
adductum a Launoi.
De eius opinione et argumento Berli haec tradit: Ego vero, cum haec
omnia in Launoio singulatim et accurate legissem, plurimum miratus sum
eruditi viri confidentiam, qui sibimet persuaserit, tanta monumentorum copia
insipientibus fucum facere crassissimum que errorem verbosissima loquacitate
venditare. Enimvero in nullo ex productis a Launoio testimoniis minima
extat vocula, quae unctionem extremam commemoret; sed omnia de communio(24) Cfr. Cappello, De Poenitentia, n. 364.
(25) Op. cit., I, P. 3(>U.

80

CAPUT III. - ARTICULUS I.

ne et de Viatico agunt, et quaedam de susceptione poenitentium... Si ergo
haec omnia probarent aliquid, profecto hoc unum evincerent, posse diaconos
in extrema necessitate excipere confessiones et absolutionem impertire: quod
est adiicere errorem errori et haeresim haeresi » (26).

122. Num sacerdos, deficiente alio sacerdote, possit sibi ipsi in pe­
riculo mortis valide extremam unctionem ministrare. — 1. Quidam
affirmarunt, sacerdotem, speciatim parochum, sibi ipsi in casu neces­
sitatis posse extremam unctionem conferre. Ita Clericatus, qui hanc
sententiam probabiliorem speculative et tutam practice existimat,
eamque pluribus rationibus probare conatur (27).
2. Haec opinio, prout enuntiatur, sustineri nequit. Sane:
1° Baptismus est sacramentum maximae necessitatis. Quare
Christus statuit, ut quilibet homo, etiam infidelis, valeat alios bapti­
zare. Nihilominus nemo habet potestatem baptizandi se ipsum, ut
constat ex Innocentio III. Ergo multo minus sacerdos potest sibi ipsi
conferre extremam unctionem, quae non est sacramentum necessitatis.
Idem dicas de sacramentali absolutione, quam sacerdos ne in casu
quidem necessitatis sibi conferre valet.
Notandum tamen, rationem istam non esse decisivam nec dari
paritatem inter absolutionem sacramentalem et administrationem huius
sacramenti.
2° Monumenta ecclesiastica nullum referunt exemplum sacer­
dotis sibimet conferentis sacramentum extremae unctionis. Id mani­
festo ostendit, esse in Ecclesia firmam persuasionem ex Traditione
ortam, sacerdotem non posse, alio sacerdote deficiente, sibi ministraro
extremam unctionem.
3° Rationes, quas affert Clericatus, validae non sunt. « Cui licet,
quod est plus, ipse ait, prohibitum non censetur, quod est minus...
Sed sacerdoti in aliorum absentia licet sibi ministrare sacrosanctam
Eucharistiam extra Missam. Ergo ».
Falsum est, plus esse ministrare Eucharistiam, quam extremam
unctionem. In administratione Eucharistiae nullum conficitur sacra­
mentum. sed tantum applicatur sacramentum permanens in Sacri­
ficio confectum: quae applicatio in casu necessitatis, v. g. tempore
persecutionis, ipsis laicis permittitur.
«Etiam in sacramento matrimonii, addit Clericatus, iidem sunt
ministri ac suscipientes... Igitur pari ratione in sacramento extremae
unctionis idem potest esse, qui ministret ac qui suscipiat ».
Quae do matrimonio dicuntur, nequeunt dici do sacramentis quae
(26) De theol. discipl., IV, 1. 35, cap. 8, prop. 3.
(27) Decisiones sacram, de extrema unctione, decla. 75.

PE MINISTRO QUI VALIDE CONFERT EXTREMAM UNCT.

81

ministrum consecratum exigunt. Praeterea sponsus non sibi sacra­
mentum confert·, sed sponsae et vicissini.
Maior pars decem rationum, quas allegat Clericatus, « vix non est
ridicula», ut notat Kcrn (28).
4° S. Congregatio de Prop. Fide die 23 mart. 1844 declaravit:
(Inspectis ipsis divini eloquii verbis, vel facile patet, sacramentum
extremae unctionis etiam in casu necessitatis, absente nimirum alio
presbytero, non posse missionarium aegrotantem sibimetipsi mini­
straro » (29).
Fatendum, argumenta omnino certa et peremptoria sive intrinseca
sive oxtrinseca deesse, ita ut in casu extremae necessitatis non videtur
damnandus sacerdos qui se ipsum oleo benedicto inungat. Ne dicas vero
sacerdotem sibi consulere posse peractum contritionis perfectae, quia alii
effectus, praeter peccatorum remissionem, non obtinerentur in tali casu.
123. Num plures requirantur sacerdotes, an potius unus sufficiat,
in administratione extremae unctionis. — 1. A pluribus saeculis viget
in latina Ecclesia disciplina, ut unus sacerdos conferat sacramentum
extremae unctionis.
Apud' Orientales, contra, mos est ut plures sacerdotes, septem scii,
si haberi possint, hoc sacramentum administrent.
Cui· septenarius numerus requiratur, non constat. Arcadius hanc
affert rationem: «Septem numero presbyteros Graecorum Ecclesia
exigit sive propter septem peccata mortalia sive quia septenarius nu­
merus in S. Scriptura valde commendatur et non caret mysterio, quia
iubilaeum complectitur, sive propter septem corporis partes, quas
ungunt » (30).
2. In Ecclesia latina mos, ut plures sacerdotes simul ministrarent
extremam unctionem, valde diffusus numquam fuit.
Inter 32 veteres « Ordines » a Marline collectos, tantum tres reperiuntur, (pii plures sacerdotes postulent in extrema unctione ministranda. Pauca
re vera exhibentur exempla huius sacramenti per plures sacerdotes collati.
Ratio praecipua talis disciplinae ex defectu presbyterorum repétènda (31).
(28) On. cil., p. 240.
(29) Cir. Kern, op. cU., p. 217; JIugon, De sacramentis, tract, de extrema unctione,
art. I. In Collectanea S. C. de Prop. Finie (ed. tam an. 1893 quam an. 1907) hoc responsum
non re peritur. Quae omissio maximum Iu casu habet momentum.
(30) Concordia, V, cap. 3.
(31) Benedictus XIV (Dc Synodo dioec., lib. VIII, cap. 1, n. G) aliam rationem assignat,
Kil. nc pauperes luxi sacramento privarentur. « Cum plures simul sacerdotes, ait Pontifex,
nd infirmum Inungendum advocabantur, quilibet sua opera haud exiguam exposcebant merccdem, cui solvendae cum pauperum vires non suUloerent, ii sino extrema unctione decede­
bant...’ Ad compescendam sacerdotum petulantiam, visum est deliberandum, ut deinceps
extrema unctio nulla petita mercedo a solo conferretur aegrotantis parocho ·.
6 — Cappello, De Sacramentis, III.

82

CAPUT HI. - ARTICULUS ί.

3. Certain est, valide sacramentum extremae unctionis conferri
ab uno sacerdote.
1° Textus $. lacobi ita est intelligendus, ut hoc sacramentum
ministretur a presbyteris propriae ecclesiae, sive sint plures sive pauci
sive unus, non autem eo sensu ut complures semper ac necessario re­
quirantur. Quare extrema unctio, secundum mandatum Apostoli, con­
ferri potest vel a solo Episcopo vel ab uno aut a pluribus presbyteris
pro variis Ecclesiarum adiunctis.
2° Traditio id aperte confirmat. Vetera enim documenta clare
ostendunt, communem fuisse persuasionem tam Occidentis quam
Orientis, sacramentum valide et licite conferri ab uno sacerdote; et
reapse pleraque exempla exhibent unicum ministrum, sive Episcopum
sive presbyterum. Satis erit perspicua verba Innocenta I ad Decentium
referre: «Idcirco presbyteris dictum est, quia Episcopi occupationibus
aliis impediti ad omnes languidos ire non possunt. Ceterum si Episcopus
aut potest aut dignum ducit aliquem a se visitandum et benedicere
et tangere chrismate, sine cunctatione potest, cuius est ipsum chrisma
conficere ». Si Episcopus potest solus praebere sacramentum, palam
est iure divino complures presbyteros nullatenus requiri.
3° Demum maior pars librorum ritualium Christianae antiqui­
tatis tradunt, ab uno sacerdote sacramentum extremae unctionis mi­
nistrari.
124. 4. Certum est pariter, hoc sacramentum valide conferri a
pluribus simul sacerdotibus.
1° S. lacobus per verba: «.Inducat presbyteros Ecclesiae et orent
super eum etc. », manifesto commendat, ut, quantum fieri potest,
omnes presbyteri eius ecclesiae, cui aegrotans adscriptus est, ritum sa­
cramentalem perficiant. Igitur si non obstet positiva lex Ecclesiae,
quae pro circumstantiis temporum vel locorum iubeat, ut unus sa­
cerdos sacramentum conferat, plures sacerdotes valide et licite illud
administrant (32).
2° Nonnulli antiqui Ordines referunt extremam unctionem ad­
ministratam fuisse in Ecclesia latina a pluribus sacerdotibus. Ordo XIV
haec habet: «Tunc singuli sacerdotes perungant infirmum de oleo san­
ctificato facientes cruces in collo... ». Dein ponuntur orationes, quits
singuli sacerdotes recitare debent, dum peragunt unctiones. Eadem
fere habent Ordines XV et XXIII.
(32) Cfr. De Sainte-Beuve, De sacramento unctionis infirmorum extremae (Migno, Cursiw
theol. completus, XXIV, 18 ea.), disp. 3, art. 2 se.; Kcru, op. cit., p. 258.

DE MINISTRO QUI VALIDE CONFERT EXTREMAM UNCT.

83

Benedictus XLV ad rem tradit: « Eundem morem nobis exhibent conBtitutiones Angliae, collectae a Guilelmo Lyndewode, in quibus ad tit. De
extrema unctione, pag. 26 legimus: “ Cum magna reverentia deferatur oleum
infirmorum ad infirmos, et ipsos inungant sacerdotes, ubi annotavit glossa­
tor, a singulis sacerdotibus pronuntiatam fuisse formam deprecativam cuilibet
actioni accommodatam ”. Cumque eandem constitutionem totidem prorsus
verbis repetitam inveniamus inter constitutiones Odonis, Episcopi Parisiensis,
inde coniicimus, eam disciplinam in Galliis adhuc perdurasse saec. xii, quo
illae sunt editae. Quinimo sequenti etiam saec. xin et ultra retentam alicubi
eandem disciplinam, non obscure significant posteriora synodalia statu­
ta · (33).

3° Praxis Ecclesiae orientalis id aperte confirmat. Sane apud
Orientales viget disciplina etiam hodie, ut extrema unctio ministretur
a pluribus presbyteris, si commode haberi possint.
Quae Orientalium disciplina diserte approbata fuit a Sede Apo81otica.
Λ
Synodus Ruthenorum Zamosciae anno 1720 celebrata, a S. Sede i. e. a
Benedicto XIII expresse confirmata, statuit: < Quamquam in graeca Ecclesia
receptum fuerit, prout aliquando etiam in latina, ut septem sacerdotes, iisque
deficientibus, tres saltem advocarentur ad ministrandum hoc sacramentum,
iique omnes et materiam subministrarent et formam proferrent, sciant tamen
pastores, plures ea de causa adhiberi solitos sacerdotes, tum ob reverentiam eius­
dem ac gratiae copiam, quam confert, tum ut plurium sacerdotum preces
effectum sacramenti coadiuvent. Qua de causa S. Synodus statuendum censet,
ut si septem aut tres sacerdotes haberi commode non possint, unus, qui totius
Ecclesiae personam gerit, ex cuius virtute hoc sacramentum perficit illud con­
ferat ac infirmo ministret » (34).
Synodus Maronitarum anno 173G in Monte Libano coacta, a Sede Apostolica i. e. a Benedicto XIV in forma specifica approbata, decernit: « Quam­
quam in Ecclesia orientali receptum sit, ut septem sacerdotes, iisque deficien­
tibus, tres saltem advocarentur ad ministrandum hoc sacramentum, iique om­
nes, et infirmum ungerent, et verba simul proferrent, aut (quod etiam fre­
quentius fit) unus illorum dumtaxat ungeret formamque pronunciaret; decla­
randum tamen omnibus censuimus, de necessitate huius sacramenti non requiri
nisi unum sacerdotem » (35).
Eadem tradunt ceterae Synodi orientales, ut in Appendice referetur.
Benedictus XIV, Const. «Etsi pastoralis , 26 maii 1742, § 5, statuit:
Nec refert, utrum eadem extrema unctio per unum vel plures presbyteros
fiat, ubi huiusmodi viget consuetudo; dummodo credant et asserant, illud
sacramentum, servata debita materia et forma, ab uno presbytero valide et
licite confici ».
(33) De Syiiodo dioec., lib. VIII, cap. 4
(34) Tit. Ill, $ 6.
(35) P. I, cap. 8, η. 8.

CAPUT ΠΓ. - ARTICULUS T.

84

1° Sectae orientales iam sacc. v et vi ab Ecclesia catholica se­
paratae perspicuum exhibent testimonium ecclesiasticae Traditionis.
Denzinger refert: ((Orientales septem sacerdotes regulariter huic officio
impendere solent vel, si non adsint, quinque vel tres vel, si opus sit,
etiam unum » (36).

125. 5. Facta historica, e quibus constat sacramentum extremae
unctionis administratum fuisse per plures presbyteros, non sunt omnia
et singula ita intelligenda, ut omnes sacerdotes re vera confecerint sa­
cramentum, sed quatenus orationibus suis presbytero conferenti praesto
fuerint.
Ad rem Angelicus: « Quia hoc sacramentum perfectae curationis
effectum habet, et in eo requiritur copia gratiae, competit huic sacra­
mento, quod multi sacerdotes intersint et quod oratio totius Ecclesiae
ad effectum huius sacramenti coadiuvet... » (37).
Billuart ad haec verba S. Thomae recte animadvertit: « Ubi nota,
plures sacerdotes requiri... non ut omnes sacramentum administrent,
sed ut precibus suis ministrantem adiuvent » (38).
126. Utrum extrema unctio valide et licite ministretur a pluribus
presbyteris in Ecclesia latina, vel ab uno in Ecclesia orientali. — 1. De
validitate nulla est dubitatio, attentis expositis (n. 124).
■
2. Quoad liceitatcm servanda est propria cuiuslibet Ecclesiae di­
sciplina, sive lege positiva, sive legitima consuetudine inducta. Huc
spectant verba Benedicti XTV, Const. « Etsi pastoralis », § 5, supra
relata (n. 124, 4°).
3. In Ecclesia latina, attenta consuetudine a pluribus saeculis
universaliter inducta et attento Rituali Rom. quod do uno ministro
loquitur (39), multis presbyteris simul conferre hoc sacramentum non
licet.
Num id vetetur sub gravi, an sub levi, controvertitur. Cum agatur
de re natura sua notabili, quae ritum sacramentalem respicit, immutatio
a nonnullis dicitur gravis ideoque sub lethali vetita. At opinio, quae
tenet culpam esse levem tantum, secluso scandalo et contemptu, pro­
babilis est.
4. In Ecclesia orientali licite ministratur extrema unctio ab uno sacer­
dote, quamvis conferri possit etiam a pluribus. Ita ex consuetudine et liturgicis
(30)
137)
(38)
(39)

Hilus Orient., I, p. 188.
Summa contra Genl., lib. IV, cap. 73.
De extrema unctione, cap. 5.
Tit. V, cap. 1, nn. 6, 7, 18 et 22; cap. 2. nn. 1, 3, 4, 7, 9, 12.

■

»

DE MODO CONFERENDI EXTREMAM UNCTIONEM

85

1

libris. Imo alicubi, v. g. apud Maron Has, praecipitur, ut unus sit minister qui
formam proferat et unctione» peragat, etsi plures adsint sacerdotes. Etenim
Synodus Libanensis an. 1736 statuit: «Ubi autem plures (sacerdotes) adesse
contigerit, districte praecipimus et mandamus, ut unus dumtaxat illorum
inungat infirmum, et verba illa, quae formae vim babent, pronunciet: ceteri
sacerdotes reliquas preces, quae ante vel post unctionem praescribuntur, inter
so recitandas de moro distribuant » (40).
Uniusmodi administratio sacramenti extremae unctionis videtur permitti
etiam in Ecclesia latina.

Articulus II.

De modo quo extrema unctio
a pluribus presbyteris conferri possit.
127. Varii modi ritum sacramentalem perficiendi. — Plures mi­
nistri multiplici ratione cooperari possunt in sacramento conferendo:
1° Si omnes simul (moraliter) ungant singula membra et formam
proferant ;
2° Si omnes simul orationem sacramentalem fundant, dum unus
aegrotum ungit;
3° Si omnes simul ungant et unus tantum formam proferat;
4° Si unus faciat unam unctionem cum sua forma, alius aliam
unctionem item cum sua forma;
5° Si unus materiam tantum applicet, quin formam proferat,
et alter vel alii formam recitent, quin aegrotum ungant;
6° Si plures sacerdotes integram materiam et formam applicent
aut simul aut successivo.

128. Utrum valide praedictis modis conferatur extrema unctio
necne. — 1. Tribus prioribus modis (n. 127) certo sacramentum valido
confertur, quia omnia essentialia a sacerdotibus tamquam ab una persona
morali ponuntur.
2. Etiam quarto modo valide administratin’ extrema unctio. Nam
sacramentum, cum per partes conferatur, partialiter ab uno et par­
tialiter ab alio conferri potest. Unctio enim una ab uno ministro peracta
(10) P. I, cap. 8, n. 8,

Illi

86

CAPUT ΙΠ. - ARTICULUS II.

suum proprium valorem statim obtinet, et si aliae unctiones accedant,
sacramentum integrum constituitur (1).
Haec est doctrina Angelici, qui ait: «Quamvis in Eucharistia, si post
consecrationem panis moriatur sacerdos, alius sacerdos possit procedere ad
consecrationem vini, incipiens ubi ille dimisit, vel etiam incipere a capite su­
pra aliam materiam; tamen in extrema unctione non potest a capite incipere, sed
debet semper procedere, quia unctio in eadem parte facta tantum valet, ac si con­
secraretur bis eadem hostia, quod nullo modo faciendum est. Nec tamen mini­
strorum pluralitas tollit unitatem huius sacramenti, quia instrumentaliter tan­
tum operantur » (2).

3. Quinto modo, seu quando unus minister materiam applicat et
alter formam pronuntiat, sacramentum a plorisque invalido conferri
dicitur, ex principio generali quod unitas sacramenti postulat unitatem
vel physicam vel saltem moralem ministri illud conferentis: quae unitas,
aiunt, in casu abest omnino.
Patroni huius sententiae afferunt quoque exemplum baptismi qui
praefato modo nequit ministrari; idque dicunt a fortiori dicendum de
extrema unctione, quae est sacramentum multo minus necessa­
rium (3).
Nonnulli censent in casu sacramentum valide administrari, ob has prae­
sertim rationes: 1° quia Ordines IV, V et XIV, a Martène editi, exhibent ri­
tum praedictum, scii, ut alter minister ungat, alter formam pronunciet; 2° quia
plures ministri constituunt unam personam moralem nomine et auctoritate
Christi atque Ecclesiae perficientem munus sacrum; 3° quia non datur paritas
inter baptismum et extremam unctionem, attenta forma indicata in baptismo
adhibenda: E(jo te baptizo in nomine Patris etc., quae necessario postulat, ut
qui profert verba, etiam aquam effundat.

129. 4. Prior sententia probabilior est; at etiam alia, speculative
loquendo, solido probabilis in aliquo casu videtur, nempe cum ea adhi­
beatur forma, quae nulla ratione exprimat, ministrum orantem appli­
care simul infirmo materiam; secus, si talis adhibeatur forma, quae
significet ministrum deprccantem applicare quoque aegrotanti mate­
riam. Igitur distinguendum inter formam et formam.
Fatendum est, ex Ordinibus supra citatis erui non posse argu­
mentum validissimum in favorem secundae sententiae, quia certo non
constat de usu eorundem Ordinum ac de genuino sensu orationum et
(1) Suarez» disp. 43, sect. 2, u. 6.
”
(2) Suppi. t q. 29, art. 2, ad 3.
(3) Suarez, disp. 13, sect. 2, η. 3; Gonet, tract. G, disp. 3, η. 17; S. Alph., lib. VI
η. 724.
·ΓΙ

DE MINISTRO QUI LICITE EXTREMAM UNCT. CONFERT

87

rubricarum. Idem dicendum de ritu quem exhibet 8atramentarium Gregorianum a Menardo editum (4).

130. 5. Quoad sacramentum collatum postremo modo, necesse
est distinguere. Si plures sacerdotes simul integram materiam applicant
et formam proferunt, omnes simul sacramentum conficiunt. Si vero
successive id agant, i. e. unus post alterum, primus tantum conficit
sacramentum, non alii, seu prima sensuum unctio est sacramentum,
ceterae sequentes sunt sacramentalia (5).

Ahticulus IU.

De ministro qui licite extremam unctionem confert.
131. Praescriptum can. 938, §2. — 1. Iste canon statuit: « Salvo
praescripto can. 397, 3°, 514, §§ 1-3, minister ordinarius est parochus
loci, in quo degit infirmus; in casu autem necessitatis, vel de licentia saltem
rationabiliter praesumpta eiusdem parochi vel Ordinarii loci, alius qui­
libet sacerdos hoc sacramentum ministrare potest». Itaque:
1° Minister ordinarius sacramenti extremae unctionis, qui pro­
inde et valide et licite illud confert, est parochus loci, ubi degit infirmus,
sive hic domicilium aut quasi-domicilium habeat in paroecia sive non.
2° Nomine parochi veniunt non solum parochi proprie dicti, sed
etiam omnes qui ad normam can. 451, § 2 parochis aequiparantur cum
omnibus iuribus et obligationibus paroecialibus, nempe vicarius oeco­
nomus, substitutus etc. (1).
3° Administratio huius sacramenti inter functiones et iura pa­
rocho reservata recensetur (can. 4G2, 3°).
(1) Cfr. Kcrn, op. cil., pag. 2<>l 8.
(5) Goar (Euchol., p. 138 es.), qui refert huiusmodi praxim vigentem apud plorosque
orientales dissidentes, censet ministros sua intentione suspendere posse usque ad ultimam un­
ctionem effectum sacranientalcin. Quod tamen admittendum non videtur.
Kcrn (op. cil-, pag. 266) docet, indicium de valoro sacramenti praedicto modo collât i
pendere <a solutione quaestionis, num extrema unctio valide iteretur in eadem infirmitate .
Haec responsio non videtur adaequata, quia oportet distinguere inter casum, quo sacerdotes
immediate conferunt successive extremam unctionem ita ut detur unio physica vel saltem
moralis inter varias unctiones ab iisdem peractas, et casum, quo sacerdotes mediale tantum
sen mora aliqua intericcta materiam applicant successivo verbaque formae pronuntiant, ac
proinde deficiente unione.
Quaestio do qua nunc agitur, respicit priorem casum, non alterum.

Cfr. Cappello, Summa iuris canonici, II, n. 189-

88

CAPUT ΙΠ. - ARTICULUS III.

4° Ex can. 397, 3° excipiendus est Episcopus, cui extrema unctio
conferri debet a digniore inter capitulares, « nisi aliud in statutis capi­
tularibus caveatur ».
Item ex can. 514, § 1 in qualibet religione clericali, sive exempta
sive non exempta, ius et officium est Superioribus ministrandi per so
vel per alium extremam unctionem infirmis professis, novitiis, postu­
lantibus aliisque in religiosa domo diu noctuque degentibus causa fa­
mulatus aut educationis aut hospitii aut infirmae valetudinis.
Ex eodem can. 514, § 2, in domo monialium idem ius et officium
habet ordinarius confessarius vel qui eius vicos gerit. Si plures sint
confessarii ordinarii, illi compotit ius et officium praedictum, qui tali
munere fungitur quoad monialem infirmam. Si forte desit confessarius
ordinarius vel qui eius vicos gerat, parochus loci ius et officium habet
ministrandi extremam unctionem, nisi aliud Episcopus statuerit.
Ex § 3 eiusdem canonis, in alia religione clericali ius et officium
spectat ad parochum loci vel ad cappellanum quem Ordinarius parocho
suffecerit, si domum religiosam a parochi iurisdictione subduxerit.
Demum idem ius et officium competit rectori Seminarii eiusvo
delegato pro omnibus iis qui in Seminario sunt, ad normam can. 1368 (2);
item Superiori in societate (can. 673) clericali exempta.
5° Minister, qui valide et licite in tota dioecesi extremam un­
ctionem confert, procul dubio est Ordinarius loci, quamvis de eo ex­
pressam mentionem can. 938, § 2 non faciat. Ratio manifesta.
6° Praeterea in casu necessitatis, deficiente scilicet parocho aut
impedito, quilibet sacerdos potest hoc sacramentum ministrare. Ne­
cessitas moraliter aestimanda est caque late accipienda. In casu ne­
cessitatis, peculiaris licentia parochi vel Ordinarii non requiritur, cum
detur ab ipso iuro communi.
Extra huiusmodi casum necessitatis, opus est licentia parochi vel Ordinarii
loci, ut sacerdos licite ministrare valeat extremam unctionem. Quae licentia
potest esse expressa vel tacita aut praesumpta: haec quoque sufficit, dummodo
rationabiliter talis existimetur. Practice, insta quavis causa exsistente, venia
parochi aut Ordinarii loci rationabiliter semper praesumitur.

132. 2. Igitur sacramentum extremae unctionis licite ministrari non
potest, nisi ab eo qui munus pastorale gerit aut de ipsius venia legitime
obtenta.
133. An et quale peccatum sit ministrare extremam unctionem
absque licentia parochi vel Ordinarii loci. — 1. In casu necessitatis,
palam est nullum esse peccatum.
(2) Cfr. Cappello, De poenitentia, n. 480 ea.

de MINI81

2. Extra casum necessitatis, item nullum est peccatum si parochus
deneget licentiam eamque Ordinarius concedat.
3. Si parochus irrationabiliter neget licentiam, v. g. si familia aut
aegrotans recuset ministerium parochi ob peculiares rationes et velit
extremam unctionem ministrari per alium sacerdotem, hic, ubi tempus
non suppetat recurrendi ad Ordinarium, potest licite conferre sacra­
mentum.
Circumstantia quod parochus irrationabiliter dissentiat, multiplici in
casu verificari potest : v. g. quando plures sunt infirmi et parochus non valeat
omnibus ministrare sacramentum aut nonnisi cum magna difficultate, et nolit
ministrari per alium sacerdotem; quando parochus ex incuria differat conferre extremam unctionem et recuset licentiam ministrandi concedere alteri
sacerdoti; quando infirmus velit ultima sacramenta recipere a sacerdote determinato isque veniam petat, et parochus renuat, etc.
In his casibus, sacerdos, qui sacramentum confert, minime peccat.

Si parochus sit excommunicatus aut suspensus vel personaliter

■
|
■
t
I
|
■
■

I

interdictus, quilibet sacerdos ex praesumpta Episcopi licentia potest,
et ex caritate debet, hoc sacramentum ministrare.
1. Quidam censent sacerdotem conferentem extremam unctionem
absque licentia requisita lethaliter peccare, cum laedat ius parochi in
ro gravi. Alii putant peccatum esso leve, nisi fiat frequenter aut ex
contemptu vel cum scandalo; quo in casu gravitas culpae foret repetenda ex alio capito. Sententia, quae tenet leviter peccare sacerdotem
qui, secluso scandalo aut contemptu, una aliave vice conferat extremam
unctionem sino debita licentia, probabilior est.
5. In dubio utrum adsit necessitas necne aut requisita licentia.
sacerdos potest semper licito sacramentum ministrare.

134. Notae historicae. — 1. Olim administratio sacramenti ex­
tremae unctionis non erat reservata pastoribus animarum. Quilibet sa­
cerdos valido et licito hoc sacramentum conferre poterat. Indo a sae­
culo xin exeunto Concilia particularia coeperunt statuere ut a solo
parocho aegrotantis administraretur extrema unctio.
2. Ante Codicem solus Praelatus regularis et Superior congrega­
tionis clericalis exemptae suis subditis sacramentum hoc ministraro
poterat, et quidem in propria domo religiosa dumtaxat; extra eandem,
proprio aegrotantis Superiori non licebat ministrare subdito sacra­
mentum sino licentia illius qui in loco habebat jurisdictionem, scii,
vel parochi, si in domo privata aut congregationis non exemptae in­
firmus degebat, vel Superioris si in altero monasterio.
Sodales religionis clericalis non exemptae itemquo religionis cuius-

g;
g
g.
I’
|
r
II
||

i

90

CAPUT IV. - ARTICULUS I.

libet laicalis, salvo peculiari privilegio, iuri communi fidelium obnoxii
erant quoad extremam unctionem et Viaticum (3).
3. lure antiquo religiosi praesumentes clericis aut laicis extra
casum necessitatis sacramentum extremae unctionis ministraro absque
parochi licentia, plectebantur excommunicatione latae sententiae sim­
pliciter R. Pontifici reservata (4). Haec censura a Codice sublata est.

CAPUT IV.

DE FINE EXTREMAE UNCTIONIS
EIUSQUE EFFECTIBUS (1).
Inter finem et effectus extremae unctionis intima existit relatio
ac necessarius nexus, ita ut nonnisi probo cognito fine eoquo mature
considerato offectus dignosci queant. Hinc disputationi de effectibus
consulto praemittendam censemus disputationem do tino.

Articulus I.

De fine extremae unctionis.

•

135. Finis proximus in genere. — 1. Christus D. pro sua benignis­
sima misericordia, qua homines prosequitur, vult ut ipsi nodum in­
fernum devitent ac vitam aeternam consequantur, sed praeterea vult
etiam, ut purgatorium effugiant et statiin post mortem ad caelestem
beatitudinem admittantur.
Ad hunc finem summo optandum fideles, qui proptor corporis iu(3) Cfr. Vcrmeersch, De religiosis institutis et personis, I, nn. 462 ss., 485.
(4) Cfr. Suarez, De censuris, disp. 22, sect. I, η. 6; Bonacina, disp. 2, q. 9, punct. 5, η. 36:
D’A Ulli b a Ιο, In Const. « Aposlnlicae Sedis » comment., n. 145.

(1) S. Thom., Suppl., q. 30, art. 1 et 2; in IV, D. 23, q. 1, art. 2; Contra Genl., lib.
IV, cap. 73; S. Bcllarnxinus, De extrema uncl., cap. 8; S. Bona ventura, in IV, D. 23, art. 1,
q. 1; Suarez, dlsp. 11, sect. 1 ct 1; Scotiis, in IV, D. 23, q. unie.; Dicastillo, Dc sacram,,
tract. 7, dubit. 0; Coninck, De extrema unctione, dub. 5; Est i us, in IV, I). 23, s. 1; De Lugo,
disp. 12, sect. 1, n. 16; Vasquez, in III p., q. 87, art. 3, dub. 3; Clericatus, Dc extrema
unci., decis. 82, n. 5; Kern, op. cil., p. 167 ss.; Pesch, VII, n. 536 es.; Otten, VI, n. 292 B8.;
Wlrceburg., X, n. 321 ss.; De Augustinis, thes. 5; Billot, De Ecclesiae sacramentis, II, thee.
26; Polde-Preusse, IV, p. 1, c. 1, s. 3; Diction, de thiol. cath., v. Extrême-Onction, 1992 ss.î
Schmitz, De effectibus sacramenti extremae unctionis, Friburgl B., 1893, p. 8 ss.; Rath, op.
cit., n. 13 ss.

DE FINE EXTREMAE UNCTIONIS

91

firmitatem se non amplius valent sufficienter praeparare, sacramen­
tum extremae unctionis rite disponit, si nullum obstaculum gratiae
sacramontali ponant.
2. Haec autem dispositio per animae plenam sanationem indu­
citur, qua fidelis ab omni culpae et poenae reatu liberatur et contra
debilitatem spiritualem, quae oritur ex culpis praeteritis et ipsa cor­
poris infirmitate, congrue roboratur.
136. 3. Igitur finis proximus extremae unctionis, ad quem cau­
sandum concurrunt omnes eius effectus, est perfecta animae sanitas.
Isto finis proximus semper a Christo D. intenditur iliumque sa­
cramentum semper producit, si nullum reperiat obicem in anima aegro­
tantis. Sed transitus immediatus ad caelestem beatitudinem non
coniimgitur necessario cum assecutione finis proximi extremae unctionis.
Sano interdum ad perfectam sanitatem spiritualem magis prodest
alleviatio corporalis, quam dolorum tolerantia usque ad mortem con­
tinuata. Interdura morbus talis potest esse, ut infirmus vel ope artis
medicae aut etiam absque huiusmodi auxilio naturaliter convalescat:
porro media salutis non eo profecto spectant, ut mortem inferant aut
sollicitent.
In hisco casibus finis ultimus sacramenti in se considerati, nimirum
transitus ad aeternam beatitudinem differtur, ut felicius attingatur,
si fidelis bonis spiritualibus acceptis et corporali sanitate recuperata
bene utatur (2). At probe distinguenda immediata praeparatio ad glo­
riam caelestem ab immediato et actuali introitu ad eamdem; illa est
finis, non iste, proprie loquendo.
II
137. Extrema unctio praeparat proxime animam ad introitum
in
gloriam. — 1. Concilium Trid. «declarat et docet, quod clementis·
simus Redemptor noster, qui servis suis quovis tempore voluit de sa­
lutaribus remediis adversus omnia omnium hostium tela esse prospectum,
quemadmodum auxilia maxima in sacramentis aliis praeparant, quibus
Christiani se conservare integros, dum viverent, ab omni graviore spi­
ritus incommodo possint, ita extremae unctionis sacramento finem vitae
tamquam firmissimo quodam praesidio munivit » (3).
Porro in extremo agone animam aegrotantis vexat conscientia
malae vitae, plurimis forte peccatis mortalibus, innumeris venialibus
certo foedatae; terret imminens indicium divinum, quo vel damnetur
in aeternum vel saltem impediatur quominus statim frui valeat beatitudino caelesti ideoque per atrocia purgatorii tormenta iustitiae satis-

(2) Cfr. Kern, op. Oil., p. SI s.
(3) Sees. XIV, Proocin. Ue sacram. exirem, unet.

92

CAPUT IV. - ARTICULUS I.

facero teneatur; angit horror destructionis humanae naturae, graves
corporis dolores plerumque deprimunt.
Adversarius humani generis his omnibus ad animae perniciem uti
conatur; quia licet ipse, ut ait Tridenti na Synodus (1. c.), « occasiones
per omnem vitam quaerat et captet, ut devoraro animas nostras quoquo
modo possit; nullum tamen tempus ost, quo vehementius illo omnes
suae versutiae nervos intendat ad perdendos nos penitus, ot a fiducia
etiam, si possit, divinae misericordiae deturbandos, quam cum im­
pendero nobis vitae exitum perspicit ».

138. 2. Si piiissimus Salvator sacramento extremae unctionis
« finem vitae tamquam firmissimo quodam praesidio munivit », necessario
afferri debet hoc sacramento validum et perfectum atque efficax auxilium
contra praefata mala, ita ut aegrotans liberetur a culpis mortalibus ot
venialibus, firmetur in fiducia misericordiae divinae, animo erigatur ad
corporis cruciatus patienter ferendos, eximatur ab omnibus peccatorum
sequelis, a diaboli insidiis eripiatur.
Baptismus, quantum ex se ipso est, liberat hominem, qui ad Ec­
clesiam accedit, ab omni poena temporali peccatis debita. Nonne docet
ineffabilem misericordiam benignissimi Redemptoris, ut idem remedium
tribuatur christifidolibus, qui ab Ecclesia purganto recedunt et iam se
ipso.s vix iuvare valent?
Suarez merito docet: < TIoc sacramentum, si non inveniat obicem, tollit
omne malum, quod posset introitum gloriae impedire aut retardare; ergo recte
dicitur hominem praeparare ad gloriam. Et sane, cum homo in eo articulo
maxime indigeat hac praeparatione, et sacramentum hoc pro illo articulo
specialiter institutum sit, per eese apparet, vere hunc ob finem esse institutum,
maximo cum in hoc fine omnes effectus huius sacramenti comprehendantur
sitque dignissimus, ut propter illum, sacramentum aliquod institueretur, nul­
lumque sit aliud, quod propter illum institutum sit » (4).

139. Finis adaequatus extremae unctionis. — Isto finis ost perfecta,
sanitas animae cum eius introitu in gloriam, nisi magis expediat resti­
tutio corporalis salutis hominis naturaliter morituri.
Dicitur linis adaequatus sive totalis, quia complectitur tum finem
proximum, qui ost perfecta animae sanitas, tum finem ultimum, qui ost
immediata praeparatio ad introitum in gloriam Dei.
140. Probatur: 1. Ex SS. Patribus. Patres non obscuro innuunt,
perfectam sanitatem animae eiusque praeparationem ad immediatum
introitum gloriae esse finem extremae unctionis.
(1) Diep. 11, sect. 7, n. 11.

DE FINE EXTREMAE UNCTIONIS

93

1° S. Hilarius docet: «Per hanc pacis et sacramentorum (Eu­
charistiae et olei) abundantiam beata illa pax et indeficiens et aeterna
bonorum caelestium abundantia praeparatur » (5).
2° S. loannes Chrysostomus memorans potestatem sacerdotalem
remittendi peccata, provocat dumtaxat ad baptismum et extremam
unctionem, nulla facta mentione de poenitentia. Batio cur sileat de hoc
sacramento haec est: ipse loquitur solum de iis sacramentis, in quibus
remissio peccatorum est plena et perfecta, ita ut cum culpa auferatur
quoquo omnis reatus poenae (6).
3° S. Hieronymus dicit oleum esse typum misericordiae Dei illudquo adhiberi, « ut fomentum luminis sempiterni et requiem laboris et
lassitudinis sanitatem post placationem peccatorum accipere pos­
simus » (7).
141. 2. Ex formulis antiquissimis.
1° Formulae antiquissimae benedicendi oleum in ordinem ad
extremam unctionem, rogant ut haec materia fiat «vehiculum gratiae
salutaris et remissionis peccatorum, pharmacum vitae et salutis, sanitas
et incolumitas corporis et spiritus, confortatio perfecta »; ut sit « tutamentum corporis, animae ot spiritus, ad evacuandos omnes dolores,
omnem infirmitatem, omnem aegritudinem mentis et corporis»; ut sit
«in medelam omnis passionis carnalis et spiritualis inquinamenti et
omnis denique mali depulsionem » (S).
Hinc manifesto patet exorari sanitatem perfectam corporis et animae
infirmi sacramentum extremae unctionis recipientis. Prior petitio est
ex obiecto suo conditionata, altera absoluta.
142. 2° Veteres Ordines administrandi extremam unctionem re­
ferunt orationes, quibus imploratur misericordia Dei, ut ope sacramenti
perfecte sanetur anima aegroti eaque immediate ex hac vita transeat
ad caelestem beatitudinem.
«Deus, iustorum gratia et misericordia peccatorum, da huic fa­
mulo tuo N. plenam indulgentiae veniam et poenitentiae loco exoratus
indulge: ut qui praeterita peccata deplorat, futura mala non sentiat
neque iam ulterius lugenda committat. Dimitte ei, Domine, omnia
crimina et in semitis iustitiao placatus restaura, ut securus mereatur
deinceps inter tuos bone meritos currere et ad pacis aeternae praemia
pervenire. Per Dominum... » (9).
(5)
(0)
(7)
(8)
(6)

Traci, in psalmum CXXI; Mlgne, P. L. IX, 665.
De sacerdotio, lib. Ill, n. 5; Migno, P. G. XLV1U, 644.
In cap. 45 Ezeckielia; Mlgne, P. L. XXV, 456.
Cfr. Kern, op. oi/., pag. 86; SohmiU, op. cit., pag. 24 be.
Martène, De antiquis Ecclesiae ritibus, 1, p. 865.

94

CAPUT IV. - ARTICULUS I.

Item: «Persolve miserationes tuas, Domine, nobis per ineffabile
nomen tuum, Trinitas Deus, qui humani pectoris antrum emundans
vitiis super candorem efficis nivis. Innova, quaesumus, in visceribus,
Domine, huius famuli tui Spiritum Sanctum tuum, quo laudem tuam
annuntiare possit, ut recto principalique spiritu confirmatus mercatur
aeterna sede in lerusalem caelesti componi » (10).
Pariter: «Benedicat tibi Dominus custodiatque te Christus... Ipse
Dominus per omnia sanctificet te ad perfectum, ut integer spiritus tuus
et anima et corpus sine querela in adventu lesu Christi servetur » (11).
143. 3. Doctores scholastici, qui floruerunt ante Concilium Tridentinum, plane consentiunt.
1° S. Albertus Jf. ait: «Si (sacramentum) est plenissimae gratiae
quoad statum, tunc illud nullo modo habuerunt (ante passionem Do­
mini), sicut in confirmatione, quae dat Spiritum Sanctum ad robur;
et extrema unctio, in qua significatur plena puritas corporis et animae per
amotionem omnium impedientium gloriam utriusque partis hominis » (12).
Et alibi: «Istud sacramentum (extrema unctio) non habuit ali­
quod sacramentum in lege veteri sibi respondens propter sui perfe­
ctionem et legis veteris imperfectionem. Sicut enim dicitur ad Hebr. 1,
19: Nihil ad perfectum adducit lex. Unde in ea decedentes trahebantur
ad limbum. Unctio autem propter hoc, quod tollit reliquias, valet ad
immediatam e volationem; et ideo non habuit locum in V. T. nec figura
eius » (13).
Item: «Purgatio reliquiarum, secundum quod sunt impedimenta
immediatae e volationis et glorificationis corporis, est effectus substan­
tialis istius sacramenti... Secundum autem quod tollitur peccatum in
reliquiis, quae impediunt transitum ad requiem, purgatur in extrema
unctione... Pes enim sua est purgatio omnium reliquiarum peccati
impedientium immediatum transitum ad requiem secundum animam,
et glorificationem secundum corpus » (11).
144. 2°
Thomas docet: «Extrema unctio... removet peccatorum
reliquias et hominem paratum reddit ad finalem gloriam » (15).
Alibi: « Hoc sacramentum immediate hominem ad gloriam disponit,
cum exeuntibus a corpore detur. Et quia in veteri lege non erat tempus
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)

Martène, i. c., pag. S71.
Martène, l. c„ pag. 901.
Iu IV, D. 3, art. 2.
In IV, D. 23, art. 1.
In IV, D. 23, art. 9, 11 et 14.
Summa theol., ΠΙ, Q. 65, art. 1.

i

■

ΟΕ ΓΙΝΕ EXTREMAE UNCTI0NI3

95

adhuc perveniendi ad gloriam, quia neminem ad perfectum adduxit
lex (Hebr. 7, 19), ideo istud sacramentum ibi praefigurari non debuit
per aliquod sacramentum sibi respondens... » (16).
Do fine extremae unctionis haec ulterius tradit egregie: « Infirmitates spirituales per poenitentiam sunt curandae, prout poenitens per opera virtutis,
quibus satisfaciendo utitur, a malis retrahitur et ad bonum inclinatur. Sed
quia homo vel per negligentiam aut per occupationes varias vitae aut etiam
propter temporis brevitatem aut propter alia huiusmodi praedictos defectus
iu se perfecte non curat, salubriter ei providetur, ut per hoc sacramentum praedicta curatio compleatur et a reatu poenae temporalis liberetur, ut sic nihil in reo
remaneat, quod in exitu an imae a corpore eam possit a perceptione gloriae impedire...
Sunt etiam quotidiana peccata, sine quibus praesens vita non agitur, a quibus
oportet hominem in suo exitu per hoc sacramentum emundari, ut nihil inveniatur in eo, quod perceptioni gloriae repugnet... Unde manifestum est, quod
hoc sacramentum est ultimum et quodammodo consummativum totius spiritualis
curationis, quo homo quasi ad participandam gloriam praeparatur » (17).

145. 3° 6'. Bonaventura ait: «De sacramento unctionis extremae
hoc in summa tenendum est, quod ipsa est sacramentum exeuntium
ex hac vita praeparans et disponens ad sanitatem perfectam » (18).
Et alibi: «Quaedam sunt sacramenta propriissima logis novae,
et haec sunt, quae significant gratiam in tali statu, quae proprie com­
petit legi novae: haec autem duo sunt: confirmatio et unctio, ubi signi­
ficatur gratia Spiritus Sancti, secundum quam inungitur quis in pugilem,
ut pro Christo audeat mori, et in regem, ut in regnum caelorum possit
introire tamquam in suum... Quoniam hic datur gratia sanans languores
spirituales, et datur gratia ordinans ad sanitatem perfectam, quae quidem
est gloriae » (19).
1° Scotus dicit: «Cum non possit homo esse gloriosus nec in­
trare boat it udinem, cum habeat venialia, quae retardant eum a gloria,
quia nullus potest· simul esse miser et beatus, congruum fuit, Deum, qui
uumquam reliquit hominem sine aliquo remedio ad salutem, ordinaro
aliquod sacramentum, quod efficaciter et de proximo et plene significaret
in suscipiente ipsam remissionem finalem omnium peccatorum veniaHum, per quam introduceretur ad salutem incorruptibilem vitae aeternae...
Sic Deus facta depuratione omnium venialium in diversis partibus hominis restaurando sibi fructus illis debitos, et plenam innocentiam
praemiat eum uno praemio essentiali, quod est ipse visus et amatus » (20).
(10)
(17)
(18)
(19)
(20)

Suppi., q. 29,
Summa contra
Brcviloq., part.
In IV, D. 23,
In IV, D. 23,

art. 1, ad 2.
Gent., lib. IV,cap. 73.
VT, cap. 11.
art. 1, q. 2 et 3.
q. unie.

i
|

i
I
I
)

M
I

B
I
i
»

|

I

i

'

|
I
|

I
I
I
I
|
I
I
fl

i

I

96

CAPUT IV. - ARTICULUS I.

5° Durandus haec habet: «Necessaria est homini curatio ab
infirmitate. Quae quidem curatio est duplex: una quae sanitatem re­
stituit, et loco huius in vita spirituali est poenitentia. Alia est, quae
pristinam valetudinem reddit, et loco huius in vita spirituali est ex­
trema uuctio, quae removet peccatorum reliquias et hominem paratum
reddit ad finalem gloriam » (21).
6° Petrus a Tarantasia (Innocentius V) docet: «Non quaelibet
sanitas spiritualis est effectus huius sacramenti, sed ultima et perfecta,
quae disponit immediate ad actum gloriae » (22).
7° Paludanus disserens de line et effectibus extremae unctionis
ita concludit: «Ut (homo) pugnans in line vincat et vincens purgatus
sine alio purgatorio in caelum intret, propter haec duo inungitur » (2cT).
8° Dionysius Carthusianus idem asserit: «Extrema unctio im­
mediate ad gloriae ingressum disponit, idcirco non habuit in veteri
lego figuram seu sacramentum sibi respondens... Cum hoc sacramentum
sit ultimum medicamen Ecclesiae velut immediate disponens ad introitum
gloriae per hoc, quod peccatorum reliquias tollit; idcirco dandum est
in tali infirmitate, quae nata est mortem inferre, dum quo do periculo
formidatur » (24).
9° Capreolus, eximius thomista, docet finem et effectum prin­
cipaliter intentum in hoc sacramento esse praeparationem « ad gloriam
animae et corporis per sublationem reliquiarum peccati inhabit'itantium
ad gloriae susceptionem et dedicationem animae et corporis ad glo­
riam » (25).

146. 4. Doctrina Ecclesiae orientalis. — 1° Varii Ordines preces
eiusmodi referunt, quae perspicue ostendunt ope sacramenti extremae
unctionis animam immediate disponi ad caelestem gloriam. V. g. Of­
ficium s. olei Ecclesiae graecae hanc orationem continet: « Principii
successionisque expers, sancte sanctorum... emitte Sanctum tuum
Spiritum oleumque hoc sanctifica; et ungendo huic servo tuo illud in
perfectam liberationem peccatorum eius et in regni caelorum hereditatem
percipiendam effice... Fiat, Domine, oleum hoc... sigillum insidiis li­
berum, cordis gaudium; laetitia sempiterna; ut et in hoc uncti liant
regenerationis oleo adversariis tremendi, et in Sanctorum splendoribus
effulgeant non habentes maculam aut rugam, et in aeternam requiem ad­
mittantur et supernae vocationis praemium percipiant » (26).
(21)
(22)
(23)
(21)
(25)
(26)

In IV, n. 2, <1. 2; D. 23, q. 2.
In IV, D. 23, q. 2, art. 2.
In IV, D. 23, q. 4.
Summa fidei orthodoxae, lib. IV, art. 146 et 150.
In IV, D. 23, q. 1, art. 3, ad 5.
Clnor, Euchologiutn, p. 337 a.

--

DE FINE EXTREMAE UNCTIONIS

97

2° Arcadius, relata oratione Officii s. olei quam modo allega­
vimus, ait: «Dicitur oleum regenerationis, ut hoc obiter observemus,
quia cum per illud reliquiae peccatorum tollantur, aeger adeo purus
evadit, ac si denuo esset generatus » (27).
3° Symeon Thessalonicensis dicit: «Tandem manus purificant
sacerdotes per sanctum oleum in Christo misericorde, coinquinatas
sensationes animasque precibus emundantes et perfectam omnino sanclificationcm exhibentes signo et gratia » (28).
147. 5. Consensus theologorum, qui post Conciliu M Tridentinii H
floruerunt.
Nonnullos tantum ex plurimis iisque illustrioribus allegandos cen­
semus.
1° Suarez docet: «Dico secundo, ad finem seu effectum per se
institutum per hoc sacramentum pertinere ultimo praeparare animam,
et quantum in ipso est, eam proxime disponere ad introitum gloriae...
Hoc sacramentum institutum est ad tollenda omnia haec impedimenta,
quantum in ipso est, et proxime praeparandum hominem ad gloriam > (29).
2° Gonet dicit «proprium esse sacramenti extremae unctionis
ultimo disponere hominem ad introitum gloriae » (30).
3° Laymann ait: «Sacramentum extremae unctionis... eo line
a Christo D. misericorditer institutum est, ut tollat, si quae restant,
peccatorum reliquias et salutis impedimenta, adeoque praeparet ho­
minem atque expeditum reddat ad introitum regni caelestis, nisi magis
expedire videatur, ut homini salus corporis restituatur ad vitam diutius
in hac terra agendam » (31).
4° Cornelius a Ijapidc haec habet: «Extrema unctio ad hoc
peculiariter est instituta et parata in finem vitae, ut amoveat omnia
impedimenta, quae animam evolantem c corpore ab ingressu caeli remo­
rari possunt » (32).
5° Becanus docet sacramentum extremae unctionis esse insti­
tutum « ad disponendam et praeparandam animam, quantum in ipso
sacramento est, ad introitum gloriae » (33).
6° Sylvester Maurus ait : « Infertur, sacramentum extremae un­
ctionis institutum etiam fuisse primario ad praeparandam animam aegroti
(27) De concordia Ecclesiae occidentalis cl orientalis in septeni sacranu ntoruni administraHone, lib. V, cap. ult.
(28) Dc sacro ritu saucii olei; Migno, P. O. CMÎ, 007.
(29) Disp. 11, sect. 1, n. 14.
(30) Clupeus, V, tract. G» dlsp. 2, § 3.
(31) Theol. mor.. lib. V, tract. 8, cap. 5.
(32) In epist. S. lacobi, V, 14.
(33) Dc sacramentis in specie, cap. 27, q. G.
7 — Cappello, De Sacramentis, III.

1

98

CAPÜT IV. · ÀftTICULÜS I.

in mortis articulo constituti ad intuitum gloriae. Quia enim homo in eo
articulo maxime indiget hac praeparatione, convenientissimum fuit, ut
ad hunc finem sacramentum speciale institueretur » (34).
7° Wirceburgcnses docent finem extremae unctionis esse « ‘pro­
xime disponere animam ad introitum gloriae » (35).
8° S. Alphonsus haec habet: «Extrema unctio, uti est ultimum
sacramentum, ita ex divo Thoma est vitae spiritualis corona; ipsa
homo inunitus ad caelestem patriam ingredi disponitur » (3G).
148. 6. Doctrina Concilii Tridentini. Quae huc usque diximus do
fine extremae unctionis doctrina Concilii Tridentini diserte confir­
mantur. Theologi, qui post Synodum Trid. floruerunt, expresse pro­
vocant ad verba eiusdem oecumenicae Synodi. Ita Suarez, Laymann,
Gonet, Becanus, Sylvester Maurus, Wirceburgenses, quorum verba supra
allegavimus.
Concilium Trid. docet sacramentum extremae unctionis existi­
matum esse a Patribus consummativum sacramenti poenitentiae (37).
Si extrema unctio est consummativa poenitentiae ac propterea supplet
quod huic deest, necesse est ut eam sanitatem perfectam plena et
integra peccatorum remissione restituat, quam per baptismum acce­
pimus. Sicut enim in homine sano tunc poenitentia est consummata,
cum plenam satisfactionem praestitit et omnem poenam temporalem
cum peccato eluit, ita in homine infirmo poenitentia est consummata,
cum dispositus est ad introitum gloriae aeternae, remissione omnis
reatus culpae et poenae iam obtenta.
149. Notae historicae. — 1. Tradita doctrina de fine extremae
unctionis communis fuit Doctoribus scholasticis, qui floruerunt antt
Concilium Tridentinum, eique gravissimum pondus addidit auctoritas
praefati Concilii.
-.·>·
2. Post Synodum Tridentinam illa doctrina a pluribus theologis,
praesertim a moralist is, fuit silentio praetermissa vel neglecta.
3. Hoc factum duplici potissimum ratione explicatur. Prima ratio
est antagonismus contra protestantes, qui existentiam purgatorii ne­
gabant, docentes quemlibet praedestinatum statim post mortem transire
ad aeternam beatitudinem. Contra hunc errorem Doctores catholici '
existentiam et necessitatem purgatorii multum inculcaro adigebantur.
At in veritate asserenda ac vindicanda non pauci eo usque progredie(31)
(35)
(36)
(37)

Op. theol., in, lib. 13, q. 2.53, n. 8.
De sacram, exir. unet., cap. 2, n. 322.
Homo apost., appendix II, § I, n. 3.
Se.88. XIV, IJroocm. dc extr. unet.

DE EFFECTIBUS IN GENERE

99

bantur, ut affirmarent rarissimum esso casum, quo homo sino purga­
torio perveniat ad caelestem gloriam.
Isti theologi profecto asserere non poterant, Christum Dominum
instituisse extremam unctionem eo fine, ut animae immediate introdu­
cantur in gloriam; id sane affirmare idem fuisset ac dicere, Christum
medium inefficax elegisse ad finem intentum.
Alia ratio est rigor ianscnisticus. Neminem latet, quam intolerabile
onus imposuerint poenitentibus iansenistae ad obtinendam absolu­
tionem in tribunali poenitentiae. Theologis autem plus minusve labo
iansenistica infectis placere non poterat doctrina, secundum quam
piissimus Salvator morientibus tam facile tam que suave medium pa­
ravit ad auferendas non solum culpas, verum etiam omnes poenas.
Qui rigor iansenisticus etiam in mentes quorumdam theologorum
sincere catholicorum magnum eumque lugendum influxum exercuit —
heu nimis! — circa hanc quaestionem et alias complures, v. g. circa
frequentem et quotidianam Communionem (38).

Articulus II.

De effectibus in genere.
150. Status quaestionis. — 1. Extrema
unctio est verum sacra«
mentum Novae Legis a Christo D. institutum, ut supra probatum
fuit (n. 5).
Inde necessario consequitur, eam gratiam sanctificantem, sive
primam sive secundam, in suscipiente rite disposito producere. Nam
sacramenta N. L. sunt signa practica gratiae sanctificantis, quam om­
nibus obicem non ponentibus ex opere operato conferunt. Haec autem
gratia sanctificans, prout in diversis sacramentis confertur, alia dona
sibi adnexa habet, quae lini uniuscuiusque sacramenti correspondent
eiquo peculiariter sunt accommodata.
2. Hic non quaerimus de gratia sanctificante in se considerata,
(38) P. Kern (op. cit., pag. 108) alias duas rationes affert, soli, defectum cognitionis
doctrinae antiquae Scholae et revelationes privatas.
Do hac ita scribit: « Quarta et forsitan non minima ratio, quae tamen cum prioribus co­
haeret, sunt revelationes privatae, quae in quaestionibus theologicis multum dependent ab in­
fluxu opinionum quae quovis tempore vigent. Sane in vita celeberrimae Afachtildls Magdoburgensis narratur, cam accepisse revelationem, plures animas Christianas Immediate evolare
ad coelum quam pereant. Talis revelatio, ni fallor, frustra quaeretur post ortum protestant!·
fimum >.

100

CAPUT IV. - ARTICULUS II.

quippe quae est effectus communis omnium sacramentorum, sed de
aliis donis, quae una cum fine sunt ratio fundamentalis per quam sa­
cramenta ab invicem distinguuntur.
II
151. Varii effectus sacramentorum.
— 1. Imprimis effectus sacramentorum suut communes vel speciales. Effectus communis est ipsa
gratia sanctificans in se considerata. Quamvis alia sacramenta per so
primam gratiam conferant, alia secundam, tamen gratia haec in se
eadem semper est.
2. Effectus speciales cuiuslibet sacramenti sunt illa dona gratiae
actualis, quae ratione ipsius sacramenti cum gratia sanctificante connectuntur et quidem ad finem proprium sacramenti facilius et per­
fectius obtinendum.
3. Isti effectus speciales sunt vel principales vel secundarii, pro
diverso nexu quem ex mente institutoris cum ipso sacramento habent.

Inter effectus principales et secundarios datur magnum discrimen quoad
productionem; nam illi in fructuosa susceptione semper producuntur, quia
propter eos sacramentum primario institutum est; alii, contra, etiam in fru­
ctuosa susceptione possunt deesse, quia non producuntur nisi pro necessi­
tate et dispositione peculiari suscipientis. De effectu principali extremae un­
ctionis fuse disseretur infra (n. 182 ss.).

4. Singula sacramenta unum tantum producunt effectum princi­
palem, quia, ut docet Angelicus, « quodlibet sacramentum est institutum
principaliter ad unum effectum, quamvis etiam alios ex consequenti
inducere possit » (1).
152. Effectus extremae unctionis. — 1. Certum est sacramentum
extremae unctionis peculiares producere effectus.
Concilium Trid. ait: « Res vero et effectus huius sacramenti illis
verbis explicatur: Et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Do­
minus, et si in peccatis sit, dimittentur ei. Res etenim haec gratia est
Spiritus Sancti, cuius unctio delicta, si quae sint adhuc expianda, ac
reliquias peccati abstergit, et aegroti animam alleviat et confirmat,
magnam in eo divinae misericordiae fiduciam excitando, qua infirmus
sublevatus et morbi incommoda ac labores levius fert et tentationibus <
daemonis, calcaneo insidiantis, facilius resistit, et sanitatem corporis '
interdum, ubi saluti animae expedierit, consequitur » (2).
2. Igitur· ex Concilio Trid. quatuor sunt effectus sacramenti ex­
tremae unctionis: 1° remissio peccatorum; 2° abstersio reliquiarum
(1) Supply q. 30, art. 1.
(2) Sees. XXV, cap. 2, dc extrema unctione.

DE EFFECTIBUS IX GENERE

101

peccati; 3° remissio poenae temporalis, utpote quae vera est pecca­
torum reliquia; 4° alleviatio et confortatio animae aegroti, qua valeat
patienter ferre mala, quae ex gravi morbo consequi solent; 5° sanitas
corporis interdum, si animae saluti expedierit.
153. Dissensus Doctorum. — Variae sunt theologorum sententiae
circa effectus extremae unctionis.
1° Nonnulli censent effectum principalem et per se esse remis­
sionem peccatorum venialium, ne in extremo vitae periculo nihil sit
quod possessionem gloriae retardet (3).
2° Quidam putant, praesertim inter Orientales, effectum prin­
cipalem esse sanationem corporalem, ita ut sanatio spiritualis non sit
nisi offectus conditionatus et secundarius (4).
3° Alii tenent effectum primarium extremae unctionis non esse
simplicem, sed ex pluribus resultare, scii, ex remissione venialium, de­
letione reliquiarum peccati et animi confortatione (5).
4° Plerique docent effectum principalem esse alie viat ionem et
confortationem animi hominis aegrotantis, ceteros effectus esse secun­
darios; nam, aiunt, principaliter sacramentum hoc institutum est ad
peccatorum reliquias tollendas, nempe debilitatem et ineptitudinem,
quae ex peccato actuali relinquuntur; sed cum reliquiae auferri nequeant
nisi prius tollatur peccatum, idcirco hoc sacramentum ex consequenti
peccatum quoque tollit (6).
Hanc sententiam generatim tenent Thomistae et plerique theologi
Societatis lesu.
5° Plures existimant, praesertim qui ant e Concilium Trid. scripse­
runt, extremam unctionem per se, ne secundarie quidem, esse insti­
tutam ad peccata mortalia auferenda, sed ista peccata in hoc sacra­
mento remitti solum per accidens, ut in ceteris sacramentis vivorum (7).
6° Circa modum quo peccata venialia remittuntur per sacra­
mentum extremae unctionis, multi censent ea remitti non immediate,
sed mediate tantum, quatenus sacramentum excitat suscipientem ad
actus devotionis eliciendos, quibus t unc remissio peccatorum venialium
obtinetur. Alii, contra, dicunt peccata remitti directe et immediate.
7° Plerique theologi negant sacramentum extremae unctionis
(3) S. Bonaventure, in IV, I). 23, art. 1, q. 1: Scottis, in IV. I). 23, q. unio., n. 2; DIcastillo, De sacramentis, tract. 7, dublt. 6.
(4) Macarius Métropolite, Orth. doom, theol., § 232; Stephaniis Episcopus, De sacra­
mentis el ritibus cath. Ecd., p. 18.
(5) Estius, in IV, D. 23, s. 4.
(6) S. Thom., Suppl., q. 30, art. 15 Suarez, disp. 41, sect. 1, etc.
(7) S. Bonaventure, I. c.; Sootus, I. c., alllque.

102

CAPUT TV. - ARTICULUS III.

institutum esse ad omnem poenam temporalem auferendam, quamvis
tempestive suscipiatur et suscipiens sit perfecto dispositus.
8° Omnes admittunt, et profecto admittere debent, attentis verbis
Concilii Trid. supra relatis (n. 152), conditionatam corporalis sanitatis
restitutionem; sed circa modum quo id fiat et circa ipsam conditionem
dissentiunt.
Haec omnia ex dicendis declarabuntur.

154. Catechismus Romanus haec tradit do effect ibus sacramenti
extremae unctionis :
« Explicandae sunt etiam accuratius utilitates, quas ex hoc sa­
cramento capimus, ut, si nihil aliud fideles ad eius usum possit alli­
cere, ipsa saltem utilitate ducantur; cum ita comparatum sit, ut
omnia fore nostris commodis metiamur. Docebunt igitur pastores hoc
sacramento gratiam tribui, quae peccata, et in primis quidem leviora,
et, ut communi nomine appellantur, venialia remittit. Exitiales enim
culpae poenitentiae sacramento tolluntur; neque enim hoc sacramentum
primario loco ad graviorum criminum remissionem institutum est, sed
baptismus tantum et poenitentia vi sua hoc officiunt. Altera est sacrae
unctionis utilitas, quod animam a languore et infirmitate, quam ex
peccatis contraxit, et a ceteris omnibus peccati reliquiis liberat » (8).

Articulus III.

De effectibus spiritualibus extremae unctionis.
155. Primus effectus: remissio peccatorum. — 1. De fide est, re­
missionem peccatorum esse offectum sacramenti extremae unctionis.
Nam Concilium Trid. definit: «Si quis dixerit, sacram infirmorum un­
ctionem non conferre gratiam, nec remittere peccata... a. sit » (l).
2. Id manifesto patet:
1° Ex verbis S. lacobi, qui ait: « Si in peccatis sit, remittentur ei ■>.
2° Ex formulis consecrationis olei infirmorum, quae omnes aut
explicite aut implicito seu aequi valenter postulant sanctificationem olei,
ut fiat medium remissionis peccatorum (2).
(S) De extremae unctionis sacramento, n. 14.

(1) Scss. XIV, can. 2, de extrema unet.
(2) Cfr. Pontif. Pom., P. Ill· Do ofllcio in foria quinta Cocnae Domini, cum benedi­
citur oleum catcchumenorun} et intirinorum et conficitur chrisma,

DE EFFECTIBUS SPIRITUALIBUS EXTREMAE UXCTI0NT3

103

3° Ex formis sive antiquitus sive recentius in administra lio ne
pore usitata hunc olïectum expresso memorat: « Per istam sanctam un­
ctionem et suam piissimam misericordiam indvlgeat libi Dominus quidί quid... deliquisti ».
Do coteris formis vide n. 98 ss.
4° Ex testimoniis Conciliorum et Patrum alibi relatis.
3. Fontes revelationis sacramento extremae unctionis vim delendi
peccata aut indefinite tribuunt aut diserte ad omnes culpas extendunt,
numquam ad veniales restringunt. Proinde dicendum est eam vim
etiam ad remissionem peccatorum mortalium extendi.
Id confirmatur ex propria ratione huius sacramenti, quod ideo a
Christo D. institutum est, ut homini Christiano in mortis periculo con­
stituto omnia auxilia praestet, quibus in eo vitae discrimine, a quo
aeternitas pendet, ipse indiget. Potest autem accidere, et revera id
aliquando accidit, ut moribundus in gravi peccato constitutus sacra­
mentum poenitentiae aut nullo pacto aut solum dubie validum (3)
recipere valeat, quin tamen infirmus gratiae infusioni ope sacramenti
ullum obicem ponat. Igitur talis infirmus justificationem consequetur.
Egregie Suarez ait: «Commendat hoc maxime Christi D. prudentia circa
salutem aeternam hominum illiusquc desiderium; nam quia ab illo momento
aeternitas pendet et damnum, quod tunc incurritur circa aeternam salutem,
irreparabile est potestque multis de causis contingere, ut vel alia remedia
applicari non possint, vel certo ut sine effectu applicata sint, ideo huic extremo
remedio propriam virtutem tribuit ad supplendum hunc effectum subveniendumque homini in tanto periculo constituto. Quo fit, ut haec virtus maxime
necessaria fuerit propter periculum mortalium peccatorum; hinc vero conse­
quenter et quasi a fortiori data est ad tollenda etiam venialia et frequentius circa
haec exercetur, quia facilius contingit superesse venialia peccata nondum re­
missa quam mortalia » (4).

156. Dispositio requisita pro obtinenda peccatorum mortalium
remissione. — 1. Quidam censent, in casu quo infirmus nec contri­
tionis nec attritionis sit capax ob statum morbi, extremam unctionem
peccata mortalia delere tamquam sacramentum naturae, dummodo in­
fusioni gratiae obex non ponatur per peccatum contra Spiritum Sanctum
habitualiter perseverans (5).
Rationes huius opinionis sunt istae:
1° Extrema unctio est sacramentum proprium et indopondens
(3) Cfr. Cappello, De Poenitentia, n. 28 es.
(4) Disp. 31, fleet. I. n. 16.
(5) Sohell, Kalholischc Dogmaiik, III, P. 621» ss.

104

CAPUT TV. - AHTTCULUS ITT.

a sacramento poenitentiae. Hoc autem non esset, si in omni casu at­
tritio exigeretur.
Quae ratio ex eo confirmatur, quod non apparet, quomodo potestas
principis huius mundi vero Christo sit subiecta, si negetur existera
medium salutis pro infirmo peccatis mortalibus obnoxio et propriorum
actuum incapaci.
2° Ad valorem sacramenti poenitentiae requiritur formalis at­
tritio seu aversio a peccatis mortalibus, quia actus poenitentia sunt
materia sacramenti. Extrema unctio, contra, non dependet ab actibus
sublecti tamquam a materia sua: sed istos actus solum postulat ad
dignam praeparationem, si elici possint. Si aegrotus morbo impediatur,
quominus illam praeparationem ponat, sufficit virtualis aversio, quao
adest in proposito hominis catholici, qui religiose vivit, digne recipiendi
in periculo mortis sacramenta Ecclesiae (6).
2. Alii tenent, infirmum, qui non possit confiteri, obligatione eli­
ciendi actum contritionis perfectae in ordine ad extremam unctionem
recipiendam non adstringi, sed sufficere attritionem cum voto sacra­
menti poenitentiae. Ratio, quia extrema unctio per se et ex proprio
fine iust ificationem confert, non secus ac duo sacramenta mortuorum (7).

157. 3. Plerique theologi docent, infirmum peccato mortali irre­
titum per se teneri ad statum gratiae sibi procurandum vel per sacra­
mentum poenitentiae vel per contritionem perfectam, ante susceptionem
extremae unctionis, nisi per impotentiam vel ignorantiam ab obliga­
tione confitendi vel eliciendi actum contritionis perfectae excusetur.
Quo in casu requiritur et sufficit attritio saltem habitualis.
Sane :
!
1° Duo tantum sunt sacramenta mortuorum, cetera omnia vi­
vorum; quapropter ipsa extrema unctio, ex Christi D. institutione,
inter sacramenta vivorum adnumeranda est. Igitur qui eam recipit
debet esse vivus i. e. in statu gratiae. Unde si aegrotans, in peccato mor­
tali constitutus, nequeat confiteri, tenetur per se contritionem prae­
mittere, nisi impotentia aut ignorantia excusetur; nec sola attritio suf­
ficiet ad iustificationem obtinendam.
2° Extrema unctio secundario, ex Christi institutione, desti­
natur ad gratiam primam conferendam saltem in casu, quo infirmus,
qui neque confiteri neque conteri valet, est actu attritus. Si enim no
in hoc quidem casu extrema unctio gratiam conferret·, id num quam prae­
staret. Porro dolor et detestatio peccati non pertinet ad essentiam sacra(6) Cir. Kern, op. cit·, p. 171 sr.
(7) Billot, De Ecclesiae sacramentis, II, p. 237, nota.

DE EFFECTIBUS SPIRITUALIBUS EXTREMAE UNCTIONIS

105

menti, excepto sacramento poenitentiae. Igitur etiam in extrema unctiono requiritur et sufficit — iuxta universalem legem poenitentiae,
ex qua nullum peccatum remittitur, nisi prius sit retractatum — ut
praecesserit peccati retractatio. Haec autem posita iam est ab eo, qui
post ultimum peccatum mortale veram attritionem elicuit, quam non
revocavit, scii, ab eo qui est habitualiter attritus.
Quod dicitur de infirmo qui laborat impotentia physica, valet quoque
de aegrotante qui laborat impotentia morali sive ignorantia, nempe de eo
qui nescit se esse in statu peccati, vel putat se esse contritum, cum habeat
tantum attritionem, vel qui existimat, contritionem ad recipiendam extre­
mam unctionem non requiri. Etiam iste infirmus, qui propter ignorantiam
ab obligatione eliciendi actum contritionis perfectae excusatur, per extremain unctionem gratiam iustificantem consequitur, dummodo salte habitualiter sit attritus.

3° Nisi praecesserit saltem attritio, numquam peccata mortalia
remittuntur per extremam unctionem, quia, in praesenti ordine divinae providentiae, de fide est, ad remissionem peccatorum mortalium,
requiri poenitentiam (8). Inde tamen non sequitur, ad valorem sacra­
menti extremae unctionis exigi attritionem infirmi mortali culpa irretiti.
158. 4. Rationes allatae a Schell (n. 156. 1) non sustinentur.
Non prima, quia extrema unctio est quidem sacramentum proprium et
independens a poenitentia in producendis effectibus, ad quos ex primaria intentione divini Institutoris ordinatur. At eam esse independentem a sacramento
poenitentiae etiam in remissione peccatorum mortalium, ad quam nonnisi
secundario est destinata, neque ex Scriptura neque ex Traditione probari potest. Ergo. Praeterea, ex doctrina Concilii Tridentini, poenitentia peccatoribus
baptizatis ita est necessaria, ut sine ea re vel voto suscepta sub nulla conditione ad stat um grat iae pervenire possint (9). Quare ne ipsa quidem extrema unctio in remissione peccatorum mortalium est independens a sacramento poe-

nitentiae.
Non altera, quia Christo numquam eripitur potestas, ut moribundo praeter cursum naturae eum usum rationis restituat, qui necessarius est ad praestanda ea, quae necessitate medii requiruntur ad salutem.
Recte animadvertit Kern: «Si dicatur, potestatem principis huius mundi
non esso vero Christo subiectam, nisi existât medium ad hoc ordinatum, ut infirmo peccatis mortalibus obnoxio et ad ponendos actus salutares incapaci
succurratur, logice sequetur, tale medium salutis pro iisdem peccatoribus esse
institutum, si ob absentiam sacerdotis extremam unctionem non possint percipero» (10).
(8) Cfr. Cone. Trld., Se83. XIV, cap. 1, de poenii.; Cappello, De Poenitentia, n. 100
(0) Sees. XIV, cap. 2, de poenil.; Sobs. VIT, can. 4, de sacram, in gen.
(10) Op. cit., p. 180.

μ.

ji
||
n
I

I
It
|
J

i
|
H
■

J|
ί

|

■t|
1|

ij
||
|

1
|

I
I
I
I
I
I
I
|

I
|
Γ

I
I
«
■

I

106

CAPUT IV. - ARTICULUS III.

Non tertia, quia ad summum ea evincit, attritionem subiecti non esse sem­
per necessariam ad valorem extremae unctionis quod ipsi admittimus; sed
minimo probat attritionem non semper requiri ad consequendam gratiam
iustificationis.

159. 5. Nec ratio adducta in favorem opinionis a Billot propositae rem evin­
cit. Nam extrema unctio ex primaria intentione divini Institutoris non est
ordinata ad producendum effectum iustificationis, sed solum ex secundario
suo fine illum parit, ideoque in quibusdam tantum circumstantiis remissionem
peccatorum mortalium confert. Probandum foret, Christum D. constituisse
ut hoc medio salutis aegrotus attritus primam gratiam consequatur, si con­
fiteri quidem non possit, sed valeat conteri et nihilominus simpliciter nolit.
Hoc autem nec ex S. Scriptura nec ex Traditione evincitur. Ergo.

160. Doctrina tenenda. — Quibus praemissis iisque mature per­
pensis, retinenda alia sententia longo communior et probabilior (cfr.
n. 161, 3). At opinionem a Billot propositam speculativo improbabilem
dicere non audemus.
161. Num extrema unctio primam gratiam per se, an per accidens
conferat. — 1. Quaestio est potius de verbis, quam do re. Si effectus
per se ille dicitur, ad quem sacramentum primario ordinatur, extrema
unctio non per se, sed per accidens primam gratiam causât.
Attamen inter hoc sacramentum et cetera magnum datur discrimen.
Nam ratio et motivum institutionis huius sacramenti fuit etiam remissio
peccati mortalis ideoque in fontibus divinae revelationis expresso me­
moratur; dum e contra, alia sacramenta vivorum, licet gratiam primani
interdum conferant obicem non ponentibus, nihilominus remissio pec­
catorum mortalium non fuit ratio et motivum institutionis eorumdem.
Quare cetera sacramenta vivorum primam gratiam conferunt se­
cundum genericam tantum suam rationem; extrema unctio, contra,
eam confert secundum specificam suam rationem.
Minus exacte dici videtur causa effectum aliquem producere per
accidens, ex cuius intentione fuit constituta; rectius dicendum, in tali
casu effectum per se produci.
2. Quare accuratior terminologia haec videtur, scii, ut extrema
unctio dicatur conferre gratiam primam per se, at secundario.
Ad rem egregie Card. De Lugo: « Ne aequivocatio fiat in illa voce per se,
distinguendus videtur duplex sensus, quem potest habere; nam si per illud
per se intelligatur id, quod primario intenditur, fateor, non causari per se
primam gratiam ab extrema unctione, quia primario intenditur perfecta sanitas
a peccatis iam remissis quoad culpam saltem gravem: si vero illud per se si­
gnificet illud, quod non intenditur ut medium praecise et propter aliud, sed

DE EFFECTIBUS SPIRITUALIBUS EXTREMAE UNCTIONIS

107

ratione sui, in hoc sensu prima gratia datur per se ab illo sacramento, quia
non intenditur propter aliud» (11).

3. Igitur hoc sacramentum non est principaliter seu primario in­
stitutum ad remittenda peccata mortalia, cum sit sacramentum vi­
vorum; sed nihilominus dicendum videtur hoc sacramento mortalia
remitti non per accidens, sicut in aliis vivorum sacramentis, quippe
quae non sunt instituta ad mortales culpas delendas, sed per se, i. e.
ratione ipsius finis seu institutionis, licet secundario tantum.
Inde liquet magna vis atque efficacia huius sacramenti. Xam qui
peccatorum mortalium reus est, et actuali usu rationis caret, item qui
actualem rationis usum habet, sed ignorat invincibiliter, se lethali
culpa osso maculatum, aut censet invincibiliter se esse contritum, dum
revera non est, remissionem peccatorum mortalium obtinet per extre­
mam mictionem, dummodo attritus sit. Hinc manifestum est, mori­
bundis sensibus destitutis hoc sacramentum esse medium salutis longe
securius quam absolutio sacramentalis.

162. Quaenam dispositio requiratur ad remissionem peccatorum
venialium. — 1. Variae sunt theologorum sententiae.
1° Quidam censent cum Suarez extremam unctionem delere pec­
cata venialia immediate, dummodo nullus habeatur affectus ad illa
simulque adsit voluntas et desiderium recipiendi sacramentum eiusque
effectum. « Colligo... quando per hoc sacramentum peccata venialia
remittuntur, id non fieri per solam excitationem devotionis, sed imme­
diate per efficaciam ipsius sacramenti. Alioqui oporteret ibi intervenire
aliquam mutationem interioris actus imperfecti et per se insufficientis
ad remissionem peccati venialis in alium perfectiorem, qui per se suf­
ficiat; haec autem mutatio est aequo conficta et easdem difficultates
habet, de quibus sufficienter dictum est supra in generali disputatione
do remissione venialium peccatorum ex opero operato... Ut homo su­
scipiens sacramentum non ponat obicem huic effectui, satis est (opinor),
quod accedat sine actuali complacentia peccati venialis et cum voluntate
ac desiderio recipiendi sacramentum et effectum eius ».
Postoa eum Soto et Ledesma addit, « illam volunt atem circa sa­
cramentum ot effectum eius osse virtualem quandam retractionem
peccati venialis, quatenus homo vult medicinam illius sumere » (12).
2° Plures cum Vasquez ot Card. De Lugo tonent quidem extre­
mam unctionem immediate dolore peccata venialia, at requirunt ad hunc
(11) De sacram. Each., disp. 12, scot. 1, n. 16.
(12) Disp. 12, sect. 1, n. 9.

•4

1^

;

108

CAPUT IV. - ARTICULUS IΠ.

effectum obtinendum veram attritionem sive formalem sive virtualom
stricto sensu.
« Cum infusio gratiae, ait Vasquez, non repugnet peccato veniali, opus
est, quod sit attritionis dispositio, ratione cuius sit infusio gratiae contraria
peccato sicut in Poenitentia; nec necessaria est contritio; sic enim numquam
remitterentur in hoc sacramento. Idemque indicium de omnibus aliis sacra­
mentis dicerem, ut attritione praevia infusioni gratiae, quam omnia efficiunt
sacramenta, remittantur venialia, quorum est attritio; illorum vero, quorum
nec in universali nec in particulari fuerit saltem attritio, non posse esse re­
missionem sola infusione augmenti gratiae, quia haec non repugnat » (13).

3° Alii existimant venialia peccata per extremam unctionem
immediate deleri absque ulla dispositione praerequisita, dummodo absit
actualis et habitualis affectus ad illa.
Clericatus ait: «Circa hunc effectum duo sunt valde notanda, et tam­
quam dignissima scitu studiosorum memoriae figenda. Unum est, quod hanc
remissionem venialium operatur sacramentum extremae unctionis ex opere
operato, quod est dicere absque ulla cooperatione ipsius infirmi, ita ut sicut ba­
ptismus ex opere operato et ex sui institutione delet culpam originalem in pueris
absque ulla dispositione subiecti tunc existentis in infantili aetate, ita servata
proportione faciat hoc sacramentum extremae unctionis. Et ideo quamvis
detur phreneticis, amentibus et aliis, qui usum rationis perdiderunt, remit­
tit eis peccata venialia, etsi nullum actum doloris tunc eliciant; sufficit enim,
quod in eis non habeant complacentiam formalem, et hoc ex maiori Dei mise­
ricordia » (14).

4° Demum nonnulli putant sacramentum extremae unctionis de­
lere peccata venialia solum mediate, excitando actus devotionis, amoris, etc.
S. Bonaventura docet: «Modus autem curandi veniale peccatum in hoc
sacramento respondet modo infirmitatis. Veniale autem peccatum gravat
animam deprimendo deorsum, ut non ita intendat in Deum per devotionem
et amorem, pro eo quod est ibi conversio inordinata ad commutabile bonum,
et pro eo quod est minor amor Dei... et ideo cum curatio directe sit per contra­
rium, per illud curatur, quod animam aggravatam per devotionem sursum
elevat. Et quoniam corpus, quod corrumpitur, agqravat animam, cum illud sa­
cramentum sit ad elevandam animam per devotionem, in qua anima recipit vi­
gorem quondam, in quo semper est deletio venialium, si sunt in anima» (15).

163. 2. Vera sententia sive doctrina haec est. Extrema unctio:
1° delet immediate peccata venialia infirmi, qui simul habet mortalia,
(13) In III p., Q. 87, art. 3, dub. 3, η. 8.
(14) De exlremn unctione, decle. 82, n. 5.
(13) In IV, D. 23, art. 1, Q. 1.

,

DE EFFECTIBUS SPIRITUALIBUS EXTREMAE UNCTIONIS

109

si do utrisque est saltem habitualiter attritus; 2° delet immediate pec­
cata venialia hominis iusti, si de illis elicuit attritionem quae forte
per se solam non sufficiat ad consequendam eorum veniam; 3° si ob
defectum dispositionis non tollit immediate peccata venialia, ea, quan­
tum ex ipsa est, tollit producendo dispositionem necessariam.
Ratio primi est, quia attritio in sacramento disponit sufficienter
ad justificationem, ita ut vi extremae unctionis remittantur etiam pec­
cata mortalia. Porro si haec peccata tolluntur, a fortiori tolli debent
peccata venialia.
Ratio secundi, quia si attritio sufficit pro iniusto ad veniam pec­
catorum obtinendam, multo magis proxime disponit iusturn ad conse­
quendam veniam peccatorum venialium; secus dicendum foret, statum
gratiae esse impediment um, quominus sacramentum conferat bonum,
ad quod per se ordinatur.
Ratio tertii, quia finis extremae unctionis est perfecta sanitas
animae. Quare vim et efficaciam in se habet disponendi et praeparandi
animam ad felicem statum gloriae ideoque vim atque efficaciam habet
removendi omnia obstacula, quae animam e corpore egressam a beatitiidine retardent. Uniusmodi autem obstacula sunt peccata venialia.
Ergo sacramentum, quantum ex ipso est, producit, si forte desit, ne­
cessariam dispositionem.
Insuper Concilium Trid. docet, gratiam Spiritus Sancti, quae in extre­
ma unctione confertur, animam aegroti alleviare et confirmare, magnam in
eo divinae misericordiae fiduciam excitando, qua infirmus sublevatus morbi
incommoda ferat ac daemonis tentationibus facilius resistat. Sed fiducia mi­
sericordiae divinae, ex qua sequitur patiens tolerantia dolorum et fortitudo
contra daemonis tentationes, est quaedam attritio saltem virtualis, quae,
ipsa fere necessitate cogente, secum trahit alios actus, v. g. amoris Dei, dete­
stationis omnium offensarum divinae bonitatis, cum quibus venia peccato­
rum semper coniungitur (16).

164. Alter effectus: abstersio reliquiarum peccati. — 1. Sacrament uni
extremae unctionis abstergere reliquias peccatorum certissimum est.
Nam Concilium Trid. expresse docet : « Cuius unctio delicta, si quae sint
adhuc expianda, ac peccati reliquias abstergit » (17).
2. Quaenam sunt reliquiae peccatorum?
Doctores omnes conveniunt, reliquias peccatorum sensu theologico
non esso sequelas per se physicas peccatorum, v. g. malam famam vel
paupertatem ex culpis ortam, nec physicas propensiones, quae ad modum
habituum per actus frequentes sunt acquisitae.
(16) Kcrn, op. cil., p. 188; Schmitz, op. cit., p. 54 e.
(17) Sees. XIV, de extr. unet., cap. 2.

110

CAPUT IV. - ARTICULUS III.

3. Sex habentur sententiae.
1° Nonnulli nomino earum intelligunt peccata, « quae inter­
dum accidit relinqui in anima, etiam quoad culpam, post alia sacra­
menta suscepta, sive quia per inadvertent iam omissa sunt, sive quia
postea sunt commissa, quod frequentius accidit in venialibus peccatis
quam in mortalibus, et ideo magis solent venialia comprehendi sub
his reliquiis quam mortalia peccata » (18).
2° Alii dicimt reliquias peccatorum esse reatum poenae tempo­
ralis.
3° Quidam censent, esse pravos habitus ex peccatis ortos.
4° Nonnulli dicunt, esso peccata venialia per poenitentiam non­
dum sublata.
5° Alii affirmant reliquias peccatorum esse pronitatem ad malum
et torporem ac difficultatem operandi bonum, quae ex peccato originali
et actuali relinquitur.
6° Demum plures tenent, nomine reliquiarum peccati intelligi
« quidquid obstat, quominus offensa Dei possit dici penitus extincta »,
seu « omnia illa, quae hominem per poenitentiam iustificatum adhuc
quocumque demum modo separant a Deo. Uniusmodi sunt peccata
venialia per poenitentiam non sublata, reatus poenae temporalis, im­
becillitas moralis, qua homo facile passionibus cedit, indignitas spe­
cialis illius providentiae divinae, qua Dominus servos suos fideles gu­
bernat » (19).

165. 4. Prima sententia nequit admitti, quia peccata, vel per
praecedentem absolutionem non dimissa vel post illam commissa,
quamvis dici possint relicta, seu permanentia post praecedentem re­
missionem vel susceptionem sacramenti, proprie tamen dici nequeunt
reliquiae peccatorum. Praeterea Concilium Trid. expresse distinguit
inter delicta seu peccata et reliquias.
Neque altera opinio admittenda est, si exclusive sensu sumatur,
quatenus nempe unam dumtaxat recenseat peccati reliquiam i. e.
reatum poenae temporalis. Nam Concilium Trid. diserte reliquias me­
morat itemque Catechismus Romanus loquitur do omnibus peccati re­
liquiis.
Eo minus admitti potest tertia opinio, quia pravi habitus ex pec­
catis derivati non tolluntur per gratiae infusionem. Sano experientia
constat, eum, qui in infirmitate sacramentum extremae unctionis su­
tis) C(r. Suarez, dlsp. 11, sect. 1, n. 8,
n. 180; Rath, n. 44; Noldln, n. 430.
(19) Kern, op. cit., pag. 104.

quI

merito relicit hanc opinionem; Van Noort,

___

DE EFFECTIBUS SPIRITUALIBUS EXTREMAE UNCTIONIS

111

scopit, si post eii convalescat, eosdem habitus sentire. Praeterea verba
S. lacobi: « Si in peccatis sit, dimittentur ei», et verba ipsius formae,
non recte de his habitibus intelliguntur. Demum propter hunc effectum
esset sacrament uni sumendum quolibet tempore vitae (20).
Item quarta opinio, quatenus affirmat sola peccata venialia nondum
per poenitentiam remissa reliquiarum nomine esse intelligenda, improhabilis videtur, ut constat ex dictis et clarius patebit ex dicendis.
Ne quinta quidem sententia placet. Imprimis non apparet, quae
sint reliquiae sic explicatae, praeter fomitem et phantasmata vel habitus pravos. Nam ex peccato originali, seclusa poena et culpa, nihil
aliud relinquitur, nisi fomes; ex actuali vero nihil nisi phantasmata
vel habitus, atque ab his provenit vel pronitas ad malum vel torpor
ad bonum. Sed fomes non t ollitur per sacramentum, ut patet, nec etiam
habitus, ut supra dictum est.
Si autem dicatur, sacramentum non tollere haec radicitus, sed
iuvare et confortare animum ad haec vincenda, huiusmodi effectus
non est particularis et proprius alicuius sacramenti, sed communis et
generalis omnium sacramentorum. Praeterea si hic esset praecipuus
linis sacramenti extremae unctionis, etiam tempore sanitatis esset suscipiendum, quia talis finis semper necessarius est. Nec refert quod in
periculo mortis adsit specialis necessitas: inde sequitur dumtaxat, sa­
cramentum praesertim in tali periculo esso suscipiendum.

166. 5. Probabilior sententia est ultima, rite tamen intellecta, eaque
retinenda.
« Hoc sacramentum, ait Angelicus, non datur contra defectus, quibus
spiritualis vita tollitur, scilicet contra peccatum originale vel mortale, sed
contra illos dejectus, quibus homo spiritualitcr infirmatur, ut non habeat perjecluni vigorem ad actus vitae gratiae vel gloriae; et hic defectus nihil aliud
est, quam quaedam debilitas et ineptitude, quae in nobis relinquitur ex peccato
actuali vel originali; et contra hanc debilitatem homo roboratur per hoc sacramentum... Non semper delet peccatum, quia non semper invenit; sed semper
remittit quoad debilitatem praedictam, quam quidam reliquias peccati di­
cunt» (21).
Postea addit: * Reliquiae autem peccati non dicuntur hic dispositiones ex
actibus relictae, quae sunt quidam habitus inchoati, sed quaedam spiritualis
debilitas in ipsa mente exsistens; qua sublata, etiam eisdem habitibus vel dispo­
sitionibus manentibus, non ita potest inclinari mens ad peccata » (22).

Ilaoc animadvertero praestat, ut rite intelligatur ultima sententia:
(20) Cfr. Suarez, disp. 41, sect. 1, u. V.
(21) Suppl., Q. 30, art. 1.
(22) Suppl., q. 30, art. 1, ad 2.

1
I

I
I
I
|
I
[
[
|

I
|
♦
I
*

I
j
I

j

!

i

I
j
|

'

112

CAPUT IV. - ARTICULUS III.

1° Reliquiae peccatorum sunt plures, non una tantum; quia,
ut supra dictum est, Concilium Trid. memorat reliquias et Oatecliismus
Romanus dicit extremam unctionem liberare « a ceteris omnibus pec­
cati reliquiis » (23).
S. BeUarminus docet: «Dico igitur: reliquias peccatorum duplices esse,
et utrarumque abstersionem ad effectum huius sacramenti proprie dictum per­
tinere. Primum enim reliquiae dicuntur peccata, quae interdum remanent post
omnia alia sacramenta, sive mortalia sive venialia sint. Potest enim fieri, ut
quis post confessionem et communionem, in peccatum mortale incidat et igno­
ret se eo peccato teneri ; unde non poterit illud nova confessione expiare : potest
enim fieri ut confessionem et communionem non rite peregerit, ct hoc ipsum
ignoret. Istae igitur sunt verae reliquiae, quae hoc sacramento tolluntur, nisi quis
obicem ponat... Secundo nomine reliquiarum peccati venit etiam quidam torpor
et moeror et anxietas, quae ex peccato relinqui solet, et quae maxime hominem
morti vicinum vexare potest: de quibus loquitur idem Concilium Tridentinum
supra citatum et S. lacobus, cum ait: AUeviabit eum Dominus » (24).
Laymann ait: « Nomine reliquiarum non unicum quid, sed plura intelligere
oportet, quae animum infirmi gravant; quorum primum est tepiditas et torpor
ex peccatis tum originali tum actualibus proveniens, quo animus hominis deiicitur, praesertim circa mortis ex infirmitate periculum, cum etiam maiores
daemonis infestationes ingruunt... Alterum sunt peccata, tum mortalia tum
venialia, quae, si homini per alia sacramenta ac remedia remissa non sunt,
virtute huius sacramenti remittuntur, si suscipiens per attritionem dispo­
situs sit, et suscipiendo hoc sacramentum mortaliter non peccet... Tertium est
remissio poene temporalis » (25).
Lacroix dicit: «Dicendum (nomine reliquiarum)... intelligi, partim pec­
cata, etiam mortalia, inculpabiliter non remissa per priora sacramenta, vel
commissa post illa, si nunc ignorentur, partim poenas peccatorum, et specialim languorem vel anxietatem relictam post peccatum » (26).
Tournely haec habet: « Resp. ex citato textu Concilii Trid. secundum
illum effectum in eo esse positum, ut abstergat reliquias peccati, hoc est,
poenam temporalem, pravas dispositiones ad peccatum, animi torporem,
debilitatem, atque ineptitudinem ex originali vel actuali peccato provenientem,
qua fit, ut homo non ita sit promptus ac expeditus ad intuenda et meditanda
caelestia » (27).

2° Inter reliquias peccatorum profecto adnumerandus est reatus
poenae temporalis; imo praecipua reliquia peccati iste reatus dicendus est.
Quare Suarez merito animadvertit: « Optime inter reliquias pec­
catorum numerari potest reatus poenae post remissionem culpae re(23)
(24)
(2δ)
(26)
(27)

De sacram, exirem. unet., n. 29.
De extrema unctione, cap. 8.
Lib. V, tract. 8, cap. 5, n. 2.
Lib. VI, part. Π, n. 2119.
De sacram, extremae unctionis, quaest. alt., art. 1.

DE EFFECTIBUS SPIRITUALIBUS EXTREMAE UNCTIONIS

113

lictus, esto aliae etiam peccatorum reliquiae... Imo licet aliae sint pec­
catorum reliquiae, in nullas alias tam proprie cadit verbum abstergit
(quo utitur Concilium Trid.), sicut in reatum poenae; ille enim proprio
tollitur, aliae vero reliquiae non ita proprie » (28).
3° Etiam peccata venialia per sacrament um Poenitentiae aliudve
remedium nondum remissa, inter reliquias peccatorum aliquo sensu
latiore muneranda videntur.
Sane Concilium Trid. docet sacramentum extremae unctionis abs­
tergere « delicta, si quae sint adhuc expianda, ac peccati reliquias » (29).
Atqui delicta in rigore magis significant peccata mortalia, quam venialia;
nihilominus certum est , hoc sacramento remitti quoque peccata venialia.
Igitur si non comprehenduntur sub nomine delictorum, necessario com­
prehendi debent sub voce reliquiarum.
Idque confirmant verba conditionata — « si quae sint adhuc ex­
pianda r> — quibus utitur Trident init Synodus; nam si intelligerentur
venialia eaque sola, non oportuisset huiusmodi conditionem ponere,
cum vix reperiatur homo sine aliqua culpa veniali saltem levissima.
Dicimus aliquo sensu latiore, quia, proprie loquendo, aliud est
peccatum, quodeumque illud sit, aliud eius reliquia. Dum e contra pec­
cata mortalia, ne latiore quidem sensu, inter reliquias peccatorum sunt
adnumeranda, quia Concilium Trid. expresse ac perspicue distinguit
inter delicta seu peccata mortalia et reliquias peccati.
4° Sensu magis proprio et stricto debilitas spiritualis inter pec­
catorum reliquias recensenda est. Quae debilitas includit non solum
proclivitatem ad malum et difficultatem ad bene operandum, sed prae­
sertim torporem quemdam et anxietatem seu debilitatem spiritus.
167. Tertius effectus : remissio poenae temporalis. — 1. Sacrament uni
vim et efficaciam habere abstergendi reatum poenae temporalis, ma­
nifesto patet ex iis quae diximus de huius sacramenti fine, qui est
praeparatio ac dispositio animae ad immediatum ingressum in aeternam
beatitudinoin (cfr. n. 137).
I nde rectissime ratiocinatur eximius Suarez: « Sequitur secundo ex di­
ctis, remitti per hoc sacramentum etiam reatum poenae temporalis,ex peccatis
prius quoad culpam remissis, relictum. Hoc etiam colligo primo er fine prae­
dicto, quia non solum culpa, sed etiam reatus poenae non remissus impedit
introitum gloriae; sed hoc sacramentum institutum est ad tollenda omnia haec
impedimenta, quantum in ipso est, et proxime praeparandum hominem ad
gloriam; ergo » (30).
(28) Dlsp. 11, sect. 1, n. 17.
(29) Sess. XIV, cap. 2, do extrema unctione.
(30) Dlsp. 11, sect. 1, n. 17.

8 — Cappello, De Sacramenti*, III.

114

CAPUT IV. - ARTICULUS III.

2. Sacramentum extremae unctionis habetne virtutem abster­
gendi omnem reatum poenae temporalis? Affirmativo respondendum.
Sane omnia argumenta allata ad probandum eius finem, id evincunt;
nam quilibet reatus poenae temporalis impedit immediatum animae
introitum in caelestem gloriam.
Id manifeste confirmatur verbis Concilii Tridentini, quod sino
ulla restrictione, simpliciter et absolute, docet sacramentum extremae
unctionis peccati reliquias abstergere.
Unde Suarez merito animadvertit: «Locutio autem Concilii, cum
sit indefinita et doctrinalis, universaliter est intclligenda » (31). Inde
tamen minime sequitur semper et necessario extremam unctionem au­
ferre totum poenae reatum.
3. Relaxatio totius poenae haberi nequit sine remissione omnium
peccatorum venialium, quia reatus poenae numquam remittitur, nisi
prius remissus fuerit reatus culpae. Porro accidere potest, ut quis
digne quidem suscipiat sacramentum hoc, at sine dispositione neces­
saria pro remissione omnium peccatorum venialium. Quo in casu palam
est, totum reatum poenae immediate non abstergi.

168. 4. Imo licet omnia peccata remittantur, non ideo affirmari
potest solida ratione totam poenam temporalem iisdem debitam semper
et necessario vi sacramenti remitti, ita ut nulla supersit unquam poena
luenda.
Imprimis contradicere videtur sensus Christianus. Nam si homo
post vitam pessimam tandem in articulo mortis per extremam un­
ctionem cum sola attritione iustificatus statim moriatur, nemo facile
sibi persuadebit, nullam ei osse purgatorii poenam subeundam propter
peccata remissa complura et gravissima. Insuper rationes, propter
quas Christus D. baptismo contulit vim auferendi simul cum culpa
totam poenam, non valent pro extrema unctione, cum ipsa nec sit
regeneratio spiritualis nec mystica mors et resurrectio cum Christo
nec aggregatio Ecclesiae sancto Christi corpori (32).
5. Quidnam igitur ex parte infirmi requiritur, ut plenam poenarum
relaxationem consequatur?
Requiritur ut plenum fructum sacramenti obtineat. Is autem plenum
fructum sacramenti nanciscitur, qui in eo suscipiendo omnia, quantum
in se est, peragit, quae peragenda sunt, ut rite sacramentum recipiat;
scii, qui extremam unctionem cum debita praeparatione, devotione
animi que dispositione in eo statu morbi recipit, quo cum auxiliis sibi
(31) Disp. 41, sect. 1, n. 17.
(32) Cfr. Schmitz, l. c.; Kern, op. cit., pwn 13».

de effectibus spiritualibus extremae unctionis

115

eius intuitu oblatis cooperari adhuc valet, ac revera hanc cooperationem
ex parte sua omnino praestat.
Suarez ait: «Dico igitur (sacramentum) remittere quidem reatum
poenae ex opere operato, iuxta dispositionem et devotionem recipientis,
ideoquc non semper totum auferre » (33).
Duplex igitur critérium seu norma. Tota poena temporalis non
semper et necessario doletur, sed plus vel minus iuxta devotionem et
dispositionem suscipientis.
Quot animae ex piissima Dei misericordia perfecte purgatae in
aeternam beatitudinem immediate ingrediantur, mysterium est ipsius
Dei miserentis.
« Ceterum cum benignissimus Salvator extremam unctionem primario
deo instituerit, ut fideles suos non solum ab inferno, sed etiam a purgatorio
praeservaret, vix pium fuerit opinari, sacramentum plene suum finem non
obtinere nisi in casibus relative raris. Tali opinione optimo Domino nostro
attribuitur ratio agendi Cordi eius piissimo parum consentanea ». Ita egre­
gius Kent (34), cuius doctrinae plene adhaeremus eiusque verba ultro nostra
facimus.
169. G. Praecipuae difficultates contra expositam doctrinam sunt istae:
1° Remissio totius reatus poenae est privilegium martyrii, non autem
extremae unctionis. Ergo.
Jtesp. Inter martyrium et extremam unctionem magnum datur discri­
men, quod attinet ad poenae temporalis remissionem. Nam martyrium sem­
per et necessario integram abstersionem reatus poenae secumfert, quatenus qui
martyr occumbit, numquam per defectum dispositionis illum effectum impedit.
Hinc dicitur iniuriam facere martyri, qui pro eo orat. Non ita extrema unctio,
nt supra dictum est (35).
2° Ad remissionem poenae temporalis inserviunt indulgentiae. Quare
Ecclesia plenarias indulgentias concedit iis praesertim qui versantur in ar­
ticulo mortis. Quod superfluum foret, si extrema unctio virtutem haberet
abstergendi omnem reatum poenae temporalis.
Ixesp. Error gravissimus esset affirmare, indulgentias unicum esse me­
dium auferendi poenam temporalem. Per opera poenitentiae plenam satisfa­
ctionem potest homo Deo praestare cumque perfecte placare.
Ceterum benignissimus Deus non solum gratiis interius moribundum iuvat,
sed vult etiam ut Ecclesia ipsa eum per indulgentias adiuvet. Nonne hoc ipsum,
quod aegrotans indulgentiam plenariam perfecte lucretur, potest esse fructus
sacramenti extremae unctionis?
3° Si extrema unctio abstergeret omnem poenam temporalem, nec
Missae sacrificium nec alia suffragia essent Deo offerenda pro iis qui mortui sunt
(33) Dlsp. 41, sect. 1, n. 17.
(34) Op. cil., pnç. 190.
(35) Cfr. Suarez, disp. 11, sect. 1, u. 5 ■·.

116

CAPUT IV. - ARTICULUS III.

post receptum sacramentum extremae unctionis. Hoc autem esse contra Eccle­
siae consuetudinem manifestum est. Ergo.
Resp. Numquam possumus certo scire, defunctum nullum impedimentum
posuisse, quominus totum fructum sacramenti consequeretur; nec plena certitu­
dine scire possumus, defunctum post acceptam extremam unctionem nullum
amplius vel levissimum peccatum admisisse, quod non expiaverit.
Ecclesia offert sacrificium Missae et alia suffragia etiam pro adultis de­
functis immediate post receptum baptismum aut acceptam indulgentiam
plenariam. Qua consuetudine nullatenus contradicit veritati, baptismum et
indulgentiam plenariam delere omnem poenae temporalis reatum.

170. Quo sensu debilitas spiritualis auferatur. — 1. Diximus inter
peccatorum reliquias numerari debilitatem moralem. Nunc videndum, qua
ratione fiat eiusdem abstersio.
Sacramentum extremae unctionis confert peculiaria gratiae au­
xilia, quibus robur et vigor tribuitur contra pravos habitus, torporem
alias que animi difficultates. Quae omnia, proprie loquendo, non tol­
luntur, sed remedia sive auxilia efficacia conferuntur, quibus provide
consulitur spirituali aegrotantis debilitati.
Quare scito docet Suarez: Xec tollit (extrema unctio) fomitem, nec pra­
vos habitus, nec phantasmata, nec corporis habitudinem aut dispositionem
immutat; sed dat robur et vigorem contra haec omnia per auxilia supra explicata,
et hoc modo est institutum contra debilitatem ex peccato relictam, non quidem
illam in se tollendo, sicut tollit culpam, vel reatum poenae, sed vires contra
illam superaddendo. Dici etiam potest remittere has reliquias, quatenus ex
vi peccati debitum erat homini, ut, suae fragilitati et debilitati relictus, auxiliis
gratiae, praesertim extraordinariis et superabundantibus, privaretur; per hoc
autem sacramentum ita dimittitur hoc peccati debitum, ut potius ratione
illius debita iam sint talia auxilia, quibus homo in tali statu aegritudinis con­
stitutus contra huiusmodi reliquias confortatur » (36).

Eandem doctrinam tradit concinne Angelicus hisce verbis: «Hoc
sacramentum non datur contra defectus, quibus spiritualis vita tol­
litur... sed contra illos defectus, quibus homo spiritualité!· infirmatur,
ut non habeat perfectum vigorem ad actus vitae gratiae vel gloriae;
et hic defectus nihil aliud est, quam quaedam debilitas et ineptitude,
quae in nobis relinquitur ex peccato actuali vel originali; et contra
hanc debilitatem homo roboratur per hoc sacramentum» (37).
Billuart docet: «Haec porro gratia sanans... corroborat animam, tum
ad superandum tentationes et insultus daemonum tunc maxime urgentes, tum
(36) Disp. 41, sect. 1, η. 18.
(37) Suppl., q. 30, art. 1.

de effectibus spiritualibus extremae unctionis

117

ad levius et facilius ferenda morbi incommoda, spomque erigit in divinam mi­
sericordiam; sic enim sanatur languor et debilitas ad bonum» (38).

2. Quidam theologi affirmant pravos habitus, torporem aliaque
ex peccatis relicta, tolli revera per sacramentum extremae unctionis, sed
solum eo modo quo quis ex hac vita decedit, ita ut per se adhuc ma­
neant, si forte aegrotus convalescat.
Unde Tournély ait: « Respondeo 1. osse theologos, qui asserunt eas
(reliquias), si debita praecesserit dispositio, abstergi in ipso exitu, non
vero cum homo convalescit: quandoquidem, experientia teste, supersint
fero in plorisquo iidern pravi habitus, eadem infirmitas, idem lan­
guor» (39).
Probabilitas huius sententiae neganda non videtur, re mature
perpensa.

171. Quartus effectus: alleviatio et consolatio aegrotantis. — 1. Hunc
effectum sacramenti extremae unctionis expresse memorat S. lacobus
verbis: «Alternabit cum Dominus ». Hunc effectum complura Tradi­
tionis testimonia iam allegata celebrant eum que fere oculis nostris
saepe ipsi conspicimus. Etenim non raro infirmi sacro oleo inuncti
statim valdo se sublevatos manifestant, divinae voluntati quieto animo
se committunt, patienter dolores ferunt, horrore mortis deposito atque
conscientiae angoribus excussis, in divina misericordia spe gaudentes
confidunt.
2. Concilium Trid. do hoc mirifico offectu loquens, hisco verbis
utitur: «Aegroti animam alleviat et confirmat, magnam in eo divinae
misericordiae fiduciam excitando, qua infirmus sublevatus et morbi
incommoda ac labores levius fert, et tentationibus daemonis, calcaneo
insidiantis, facilius resistit » (40).
Igitur sacramentum extremae unctionis confert simul cum gratia
sanctificanto peculiaria auxilia contra mala et pericula spiritualia, quae
infirmum opprimunt; nempe confert robur spirituale, consolationem,
alacritatem et vigorem animi, quo mortis horrorem, dolores morbi,
anxietates ob peccata commissa, timorem indicii divini, metum poe­
narum saeculi futuri superet, daemonis tentationibus resistat. Hoc
sensu Concilium Florentinum docot offectum huius sacramenti osso
sanationem mentis.
Suarez egregie ait: « Hinc sequitur primo specialem gratiam sacrantestalem huius sacramenti consistere... praecipue in collatione aliquorum auxi(3S) Dc extrema unctione, dise. unio., art. I.
(39) Dc sacram, extremae unctionis, quaest. ult., art. 1.
(19) Sess. XIV, de extrema unctione, cap. 2.

__

118

CAPUT IV. · ARTICULUS III·

liorum gratiae, quae fini huius sacramenti accommodata sunt... Ergo sacramentalis gratia huius sacramenti includit huiusmodi auxilia. Quae ad tres prae­
cipuos effectus dari videntur. Primo ad roborandam spem, quae maximo
in articulo mortis necessaria est... Secundo praebet hoc sacramentum auxi­
lium ad hilaritatem animi concipiendam, qua infirmus morbi incommoda et la­
bores levius fert, ut idem Concilium (Tridentinum) dixit. Tertio hinc etiam
promptior redditur ad tentationes daemonis, quae tunc graviores sunt, su­
perandas n (41).

3. Omnes Doctores conveniunt et profecto convenire debent in
isto effectu asserendo; at dissentiunt, utrum principalis sit an secun­
darius sacramenti effectus. De hac quaestione infra (n. 187 ss.). Item
theologi dissentiunt, utrum alleviatio et confortatio aegrotantis idem
sit ac remedium praestitum contra spiritualem debilitatem, prout est
reliquia peccati, an sit aliquid distinctum.
Unde Suarez dicit: «Haec confortatio per se necessaria est ad primarium
finem huius sacramenti... Licet haec confortatio esset homini valde utilis tempore
sanitatis, non tamen datur, nec sacramentum aliquod est ad hoc ordinatum, quia
non est consideranda quaelibet utilitas, sed specialis necessitas et fragilitas ae­
grotantis hominis. Atque ita explicaverunt hunc effectum Catechismus Pii V;
Anton. 3 p., tit. 14, cap. 15; Sylvest. bene. verb. XJnctio extrema, n. 3, ubi ait,
principalem effectum huius sacramenti esse sanationem et corroborationem spi­
ritus contra debilitatem ex peccato relictam, quam statim dicit esse idem cum
remissione reliquiarum » (42).

Si huiusmodi alloviatio et confortatio aegrotantis sensu adaequato
sumatur, dicendum, eam respicere quidem spiritualem debilitatem ex
peccato relictam atque congruum remedium contra eandem, sed latius
patere, quatenus, praeter illam debilitatem, prout est reliquia peccati,
quaedam alia respicit, ut ex dictis patet.

171 his. Quintus effectus: sanitas corporalis. De isto effectu, quippo
qui nonnullas difficultates et varias Doctorum sententias praesefort,
praestat accurato atque abunde disserere; idque fiet in sequenti arti­
culo (n. 172 ss.).
(II) Diep. 11, sect. 1, n. 13.
(42) DiBp. 41, sect. 1, n. 18.

DE RESTITUTIONE SANITATIS CORPORALIS

119

Articulus IV.

De restitutione sanitatis corporalis.
II
172. Sacramentum extremae unctionis confert interdum
sanitatem
corporalem. — 1. Quod extrema unctio restituat interdum aegroto
sanitatem corporalem, certum est. Sane:
1° Dari hunc effectum per hoc sacramentum diserte docet
S. lacobus: « Oratio fidei salvabit infirmum et alleviabit eum Dominus ».
Omnes concedunt unum saltem horum verborum esse intelligendum
de sanitate corporis (1).
2° Concilium Florentinum in decreto pro Armenis expressis
verbis docet: «Effectus est mentis sanatio et, in quantum autem ex­
pedit, ipsius etiam corporis ».
II
Item Concilium
Tridentinum: «Infirmus... sanitatem corporis in­
terdum, ubi saluti animae expedierit, consequitur » (2).
3° Hunc effectum celebrant Patres et Synodi provocantes ad
textum S. lacobi.
4° Vim ac virtutem restituendi sanitatem corporalem formulae
benedicendi oleum a Deo exorant; ac plures formae administrationis
huius sacramenti, sive antiquae sive recentiores, diserto illam testantur.
5° Accedit communis theologorum consensus.
Angelicus ita catholicam doctrinam enuntiat: «Sicut baptismus
per ablutionem corporalem facit spiritualem emundationem a maculis
spiritualibus, ita hoc sacramentum per medicationem sacramentalem
exteriorem facit sanationem interiorem; et sicut ablutio baptismi habet
effectum corporalis ablutionis, quia etiam corporalem mundationem
facit, ita etiam extrema unctio habet effectum corporalis medicationis,
scilicet corporalem sanationem. Sed haec est differentia, quod corpo­
ralis,ablutio ex ipsa naturali proprietate elementi facit corporalem mun­
dationem, et ideo semper eam facit; sed extrema unctio non facit cor­
poralem sanationem ex proprietate naturali materiae, sed ex virtute
divina, quae rationabiliter operatur » (3).
S. Bellarminwt ait: «Convenit inter theologos, duos osse effectus

(1) Cfr. Suarez, dlsp. 41, sect. I, n. 1, qui ait: «Utraque enim (verba) possunt tam ad
aniinain quam ad corpus accommodari; priora vero communitor inteJlipuntur de salute cor­
poris, quae opponitur infirmitati corporis». Pescb, VII, n. 543; Susse, II, cap. 4, ass. 4.
(2) Sess. XIV, cap. 2, dc extrema unctione.
(3) Suppi., q. 30, art. 2.

120

CAPUT IV. - ARTICULUS IV.

huius sacramenti. Unum, quod sanat corpus, si ita expedit animae sa­
luti. Alterum, quod abstergit reliquias peccatorum » (1).
Suarez docet: «Communis consensus theologorum est, etiam cor­
poris sanitatem ad offectus huius sacramenti pertinere, atque ideo
aliquando virtute illius conferri, quod etiam de fide certum est ac defi­
nitum in Cone. Florentino et Tridentino, saepe citatis » (5).
2. Quandonam et quomodo sacramentum extremae unctionis re­
stituit sanitatem corporalem? Circa hanc rem magna est controversia,
gravisque dissensus Doctorum.
173. Variae theologorum sententiae. — 1. Prima sententia tenet,
extremam unctionem semper liberare a morbo, si animae saluti ex­
pediat et sine miraculo fieri possit.
Vocabulum miraculi quidam patroni huius sententiae sumunt sensu
valde lato (6).
2. Secunda sententia dicit, extremam unctionem sanitatem non
causare ex opere operato, sed ad modum quo sacrament alia suos ef­
fectus producunt (7).
3. Tertia affirmat, vi sacramenti extremae unctionis restitui sani­
tatem, si ad salutem animae expediat, iuxta ordinem divinae sapientiae
et providentiae (8).
4. Quarta asserit, extremam unctionem restituero sanitatem, si
ad animae salutem, quae est praecipuus finis omnium mediorum eflicacium gratiae, expediat, ita ut maior beatitude futura unica sit con­
ditio, a qua dependeat hic fructus.
Gregorius a Valentia vocat hanc sententiam communem et Con­
ciliorum auctoritate confirmatam (9).
5. Quinta docet, extremam unctionem habere «virtutem supernaturalem sanandi morbum corporeum. Itaque, ceteris paribus, facilius
sanitatem recuperat in extremis unctus, quam si non ungeretur; quae
quidem virtus causas etiam naturales adiuvat, ut corroborando vir­
tutem naturae, immo et virtutem medicaminum. Sed tanta potest esso
infirmitas, ut illud iuvamen non sufficiat... Effectus praecipuus sacra­
menti est certus ut aliorum sacramentorum, scii, infusio gratiae ad re­
missionem peccatorum quantum ad eorum reliquias. Sed quantum ad
secundum offectum respectu salutis corporis, qui non est principalis,
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)

De extrema unctione, cap. 8.
Dlsp. 41, sect. 4, n. 1.
Cfr. Tournely, De sacram, extrem. unet., quaeet. ult., art. 1, qnner. "
Eetius, in IV, D. 23, § 5.
Tanner, De extrema unctione, q. 1, dub. 2, n. 48.
Comment, theol., t. IV, disp. 8, q. 1, p. 3.

PE KESTÏTUTTOVE SANITATIS CORPORALIS

121

hanc prorsus habet certitudinem, quod ex sua natura semper ad illum
offectum iuvat, non tamen eandem habet ordinariam certitudinem
quantum ad effectus consecutionem; nam potest natura morbi adeo
invaluisse, ut id non sufficiat. Quapropter si aliquando contingit supra
istum ordinem hominem pristinae saluti restitui, non erit virtus sacra­
menti, sed miraculi, quod Deus in bonum fidei et Ecclesiae operabitur ».
Ita Dominicus Solo, huius opinionis strenuus defensor (10).
fi. Sexta sententia tenet, sanationem corporalem fieri ob intimam
dependentiam corporis ab anima per redundantiam spiritualis alie­
nationis et confortationis in corpus.
Ita sentiunt vel saltem sentire videntur nonnulli Scholastici medii
aevi.
S. llonaventura ait: «Hinc est quod istud sacramentum principaliter est
.id curationem et alleviationem infirmitatis spiritualis... et per accidens est
ad curationem et alleviationem infirmitatis corporalis, quodammodo ad ri­
gorandam animam, quae regit corpus... Spiritus continet corpus; unde pas­
siones animae spirituales multum redundant in carnem... Ideo non mirum, si
tranquilletur anima, et vigorctur et laetificetur, si etiam hoc redundat ad corpus:
et sic hoc sacramentum respectum habet ad corpus relevandum propter alle­
viationem spiritus... In hoc sacramento aliquid est naturale, aliquid supra
naturam: effectus namque qui est in spiritu, est supra naturam; sed quod
illa redundet in carnem, illud naturale est « (11).
S. Albertus AI. docet: «Confert (extrema unctio) gratiam principaliter
contra peccatum operantem et secundario contra infirmitatem corporis > (12).
Iterum: - Illud sacramentum non est nisi unius effectus secundum se.
scii, allcviationis animae quantum ad purgationem reliquiarum, et alterius
(curationis morbi) est secundario» (13).
Ita vero explicat modum, quo gratia mediante alleviation© animae agit
contra morbum: Quaedam infirmitates causantur in corpore ex anima sicut
ex causa, et non e converso nisi per occasionem; et ideo valentia contra infirmi­
tatem animae valent per consequens contra morbum corporis quia praecisa causa
praeciditur effectus, sed non e converso... Dicendum quod non est ex efficacia
vel fortitudine huius sacramenti quod sic vel sic valeat, sed er institutione
ft ordine corporalium ad spiritualia » (1-1).

Hanc sententiam recentissime defendit Kern (15).
7. Septima sententia dicit, oxt romain unctionem restituero sani­
tatem, si animae saluti expediat, secundum ordinem sapientiae et pro­
do)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)

In IV, 1). 23, q. 1, art. 2, conci. 5.
Τη IV, D. 23, art. 1, q. 1, conci.
In TV, D. 23, art. 1, ad 3.
Ibid., art. 2, ad 4.
Ibid., ad 5 et 0.
Op. cil., paff. 205 es.

/i

122

CAPUT IV. - ARTICULUS IV.

videntiae; hanc autem corporalem sanationem fieri ob intimam depen­
dentiam corporis ab anima per redundantiam spiritualis confortationis
in corpus, ita tamen ut virtute supernatural! i. o. vi ipsius sacramenti
id fiat.

174. Sententia tenenda. — 1. Prima sententia non potest admitti,
quia de apposita conditione, quod scii. « sine miraculo fieri possit », ex
fontibus revelationis nullatenus constat.
Nam, ut recte animadvertit Suarez, ope extremae unctionis vita
conservatur etiam contra vim morbi acerbissimi. « Quod vero, ipso ait,
hoc sit aliquo modo miraculosum, i. e. supernatural© et praetor omnem
spem in causis naturalibus nixam, nullum est inconveniens, sed om­
nino verum, inio hic est unus ex finibus huius sacramenti. Quia
vero hoc opus iam non est omnino praeter leges a Deo statutas, sed
iuxta eas, quae in talis sacramenti institutione includuntur intrinsece,
ideo talis effectus iam non censetur miraculosus, sicut nec transubstantiatio panis et similes » (16).
A fortiori admitti nequit secunda sententia. Imprimis quia sacramentalia sunt instituta ab Ecclesia; extrema unctio, contra, etiam qua
medicina supernal uralis contra morbos corporis fuit immediate insti­
tuta a Christo D., non autem ab Ecclesia. Ergo.
Praeterea SS. Patres et Concilia hortantur fideles, ut gravi infir­
mitate detenti secundum monitum S. lacobi, etiam pro sanitate recu­
peranda, sacramentum extremae unctionis suscipiant. Cur pro conse­
quendo hoc bono temporali non commendant simpliciter usum olei
benedicti, sed remittunt ad sacramentum, si, ut dicit Pstius (17),
huius opinionis defensor, « non alitor sacra unctione impetretur sanitas
aut morbi levamen, quam aspersione aquae precibus sacerdotis bene­
dictae tollitur corruptio aeris vel infestatio daemonis »?
Demum argumentum, quo utitur Eslius ad suam probandam opinio­
nem, nullius videtur valons. ·< Sacramenta, dicit ipse (I. c.), ut sacramenta
absolutum habent effectum. Quodsi ergo in effectu conditio intelligitur, sa­
cramentum non ut sacramentum operatur, sed alia ratione, qua nimirum
operantur et cetera, quae precibus Ecclesiae in varios usus consecrantur ·.
Argumentum non valet, quia Deus pro omnibus sacramentis finnas leges
ac certas conditiones statuit, quibus non expictis nihil efficiunt. Igitur ex
eo quod extrema unctio non semper restituit sanitatem, demonstrari nequit,
eam, ad hunc effectum quod attinet, non habere efficaciam vere sacramentalem.
(1β) Disp. 41, sect. 4, n. 5.
(17) In IV, D. 23, § 5.

J

DE RESTITUTIONE SANITATIS CORPORALIS

123

Tertia sententia, prout exponitur, non videtur admittenda, quia
doctrinam inadaequatam tradit. Hinc est quod eiusdem patroni, v. g.
Tanner, Sylvester Maurus (18) et alii, diversimode eam referunt.
Quarta sententia, prout sonat, admittenda non videtur. Imprimis
quia facit fructum sacramenti dependentem non ab actuali statu subiecti, sed ab iis, quae tempore futuro aget vel ageret. Sacramenta
autem operantur ad modum causarum necessariarum, quae non requi­
runt quasdam futuras subiecti dispositiones, sed effectus producunt
secundum eius praesentem conditionem.
Praeterea quis affirmare audebit, omnes electos, qui sacramento
extremae unctionis recepto decesserunt, etiam Sanctos, quos Ecclesia
publico colit — v. g. S. Aloisium, S. Ignatium de Loyola, S. Franciscum
Xaverinm, S. Teresiam — perituros vel certe deteriores evasuros fuisse,
si diutius vixissent? De omnibus electis distributive sumptis potest
forte dubitari, num valetudine recuperata bene usi essent; de omnibus
autem collectivo sumptis perseverantia in bonis operibus nonnisi im­
prudenter, utpote sine ullo fundamento, negatur.
Insuper, negandum omnino videtur, quod a patronis asseritur, scii, om­
nibus illis, qui « per huius sacramenti vim et non aliam ob causam simul con­
currentem convaluerint, peccata etiam, quae postea interdum committunt,
in bonum cooperari, ut tandem per poenitentiam adipiscantur salutem ani­
mae et mercedem in caelis cumulatiorem » (19). Nemo per sacramentum certi­
tudinem suae praedestinationis accipit; nemo eximitur a monito Apostoli
ut cum timore et tremore suam naviter salutem operetur.
Demum quomodo scire possumus utrum per virtutem huius sacramenti
an ope medicinae squ ex causa mere naturali infirmus convaluerit Î

Quinta sententia, a Dominico Soto proposita, prout asserit extremam
tinctionem determinatam (piandam habere vim sanandi, quam semper
exerat, sive saluti animae expediat sive obsit, est certe erronea. Aperte
enim contradicit Conciliis Florentino et Tridentino (20).
Sexta sententia, prout exponitur, admittenda non videtur. Primo,
quia indicat tantummodo modum, (pio restitutio sanitatis corporalis
obtinetur; idcirco inadaequate doctrinam tradit. Secundo, quia recu­
peratio sanitatis dicitur naturalis, ut expresso docet N. Bonaventura (21),
(18) Tanner, De. c.rtrema unctione, q. 1, dub. 2, n. IS; Sylvester Maurus, Opus thcol., III,
llb. 13, q. 255.
(19) Gregorius a Valentia, Comment. thcol., t. IV, disp. 8, q. 1, p. 3.
(20) Mirum profecto, quod Solus qui Commentarios in libros Sententiarum aliquot annos
post Sees. XIV Concilii Trid. edidit, huius doctrinam no commemoret quidem. Forte cum
opns typis traderet, non amplius manum admovit corrigentem Commentario in Dist. XXIII
libri quarti iam ante annum 1552 perfecto.
(21) In IV, n. 23, art. 1, q. 1, conci.

121

CAPUT TV. - AKTICUT.US IV.

ideoquo ant nullo modo aut nonnisi improprio dici potost offectus sa­
cramenti. Tortio, quia nullam rationem habot conditionis a Conciliis
Florentino et Tridentino oxpresso memoratae.
175. 2. Manet ultima sententia, quam, omnibus accurate perpensis,
tenendam proponimus. Ut rite ea intelligatur, nonnulla animadvertenda
censemus :
1° Tria considerari debent circa quaestionem, de qua agitur,
scii.: a) modus (pio sanitas corporalis restituitur; b) causa immediata,
undo habetur sanitatis restitutio; c) realis consecutio huiusmodi sani­
tatis recuperatae.
2° Sacramenta sunt intrinsece et essentialiter supernaturalia;
eiusmodi sunt necessario eorum quoquo effectus. Quare restitutio sa­
nitatis corporalis, prout est effectus sacramenti extremae unctionis,
necessario supernaturalis est.
Hoc tamen non impedit, quominus sacramentum per modum seu
ad instar naturae operetur; idque ordinario accidere solet. At simul
notandum, Deum posse operari etiam contra aut praeter vel supra
naturam, ac revera interdum ita operari. Quod aliquando verificari
potest etiam quoad effectum huius sacramenti. Hac de causa in sen­
tentia proponenda voco « ordinarie » consulto usi sumus.
3° Restitutio sanitatis corporalis, prout est effectus sacramenti,
eiusdem vi atque efficaciae tribuenda est, non autem medicamentis
aliisvo causis naturalibus. Undo S. Thomas recte docet: «Extrema
unctio non facit corporalem sanationem ex proprietate naturali materiae,
sed ex virtute divina, quae rationabiliter operatur » (22).
1° Sanitas corporalis, qua effectus extremae unctionis, scii, vir­
tute sacramenti productus, procul dubio ex opere operato est (cfr. n. 177).
5° Isto offectus ost secundarius et conditionatus, ideoquo non
semper et necessario obtinetur.
Quare Angelicus (1. c.) ait: Et quia ratio operans numquam inducit se­
cundarium effectum, nisi secundum quod expedit ad principalem, ideo ex hoc
sacramento non semper sequitur corporalis sanatio, sed quando expedit ad
spiritualem sanationem».
Item Suarez docet: ■· Quia vero sanitas corporis non est bonum per se
necessarium homini, sed est inferioris ordinis, atque ex his, quae interdum
ad bonum animae expediunt, interdum minime, ideo promissio illa non intelligitur esse absoluta, sed sub ea conditione, (piam Concilium expressit : ubi saluti
animae expedierit. Quamvis enim lacobus hanc conditionem diserte non po­
suerit, ex natura tamen talis effectus subintelligebatur comprehensa » (23).
(22) Suppi., q. 30, art. 2.

(23) Disp. 41, sect. 4, η. 1.

I

___ .

DE RESTITUTIONE SANITATIS CORPORALIS

125

6° Hinc patet, verba Concilii Florentini: «in quantum autem
expedit», et Concilii Tridentini: «ubi saluti animae expedierit , nihil
novi continere, sed tantum generale principium summae sapientiae ac
potentiae et bonitatis Dei enuntiare. Quod sane principium universim
de precibus et sacrament alibus aliisve operibus bonis valet, ad effi­
caciam et valorem impetrationis alicuius boni temporalis quod attinet.
7° Praeterea inde sequitur, formam ipsam huius sacramenti
aliasque preces, quae in eius administratione recitantur, concurrere
ad effectum sanationis corporalis obtinendum. Quare Angelicus ait:
Dicendum, quod oratio illa est forma huius sacramenti; et ideo hoc
sacramentum ex sua forma habet efficaciam, quantum est de se, ad
sanationem corporalem » (24).
Huc spectant etiam verba Catechismi Romani: · Quia non semper se­
quitur, ut aegri a morbis convalescant, ob eam causam jirecatione forma confi­
citur, ut a Dei benignitate id impetremus, quod sacramenti vis constanti et
perpetuo ordine efficere non solet » (25).

8° Sacramentum extremae unctionis habet peculiarem efficaciam
potissimum, ut docet S. Thomas cum aliis, contra infirmitates quae ex
peccatis consequuntur, ita ut, his sublatis, illae quoque auferantur.
« Contra illas praecipue infirmitates, ait Angelicus, hoc sacramentum
datur, quae sunt ex peccato causatae, quasi peccati reliquiae (26).
Et alibi: « Cum hoc sacramentum sic ordinetur contra infirmitatem
corporis, in quantum consequitur ex peccato, manifestum est... (27).
Item Æ. Albertus 21. docet: «Istud sacramentum secundum habet
effectum circa corpus et praecipue tunc, quando infirmitas corporis
causatur ex infirmitate mentis » (28).
Cetera quae huc spectant vide sub n. 177 ss.
176. 3. Proposita sententia, ut patet ex dictis et adhuc patebit
ex dicendis, ideo tenenda, quia videtur magis congruero cum doctrina
SS. Patrum et Conciliorum, cum principiis theologicis, cum doctrina
»S’. Thomae aliorumque insignium Scholasticorum, incommoda ac dif­
ficultates aliarum opinionum vitaro apteque res componere.
177. Num restitutio sanitatis corporalis sit effectus infallibilis
extremae unctionis et miraculosus. — 1. Pluros docent, sacramentum
(21)
(2.5)
(26)
(27)
(28)

Suppi., q. 30, art. 2, ad 3.
Dc sacram, exirem, unci., n. 29.
Suppi., q. 32, art. i, ad 1.
Summa contra Geni., cap. 73.
In IV, D. 23, art. 4, ad 3.

__

126

CAPUT IV. - ARTICULU3 IV.

infallibiliter, verificata conditione, effectum producere. Ita >8. Thomas,
Suarez et alii.
Angelicus ait: «Ex hoc sacramento non semper sequitur corporalis
sanatio, sed (piando expedit ad spiritualem sanationem; et tunc semper
eam inducit, dummodo non sit impedimentum ex parte recipientis » (29).
Suarez docet: «Quo fit ut effectus hic, absolute sumptus, non sit
infallibilis in hoc sacramento, quia fieri potest ut illa conditio non sub­
sistat; illa vero jiosita, erit infallibilis, quia iam promissio transit in
absolutam » (30).
Alii, v. g. Tanner, Sylvester Maurus, Tournely (31), negant.
Istae duae sententiae, si accuratius res perpendantur, valde inter
se differre non videntur. Nam, cum dicitur effectus esso infallibilis,
haec infallibilitas non ita intelligenda est, ut Deus vi promissionis
etiam miraculo sanitatem restituere debeat, si aliter restitui non possit.
Sufficit enim, ut Deus per specialem providentiam concursum cau­
sarum secundarum ita dirigat ac temperet, ut infirmus sanitatem re­
cuperet, vel impedimenta removeat, quae novit obstare, quominus ex
cursu ordinario causarum naturalium hic effectus sequatur.
Qua facta distinctione seu restrictione, sacramenti virtus, quantum
est ex se, recto infallibilis dicitur, si nempe illa conditio impleatur et
legos naturae physicae et cursus causarum secundarum sanitatis recu­
perationem permittant.
Idcirco prima sententia tenenda est.
178. 2. Inde colligitur: a) effectum sanitatis non statim ac manifesto
produci, sed successive, quatenus sacramentum per modum medicationis
naturam adiuvat; b) effectum esse quidem infallibilem, eumque non produci
a sacramento per modum miraculi, sed virtute supernatural!, propria et ordi­
naria ipsius sacramenti; c) effectui consequendo obicem poni, seu virtutem sa­
cramenti impediri, quoties morbus eo usque processit, ut citra miraculum cu­
rari amplius non valeat, cum ad effectus miraculosos producendos medium ordina­
rium profecto non exsistat (32). Hoc tamen non excludit sanationem forte miraculosam; quae sane, eo ipso quod est miraculosa, nequit tribui extremae un­
ctioni qua effectus proprius et necessarius sacramenti.
Hinc est, quod multi aegroti fortasse effectu sanationis ideo privantur, quia
extremam unctionem eo tempore et in iis circumstantiis recipiunt, cum resti­
tutio sanitatis sine manifesto miraculo haberi non possit. Igitur fideles enixe
hortandi ac monendi sunt, ut curent hoc sacramentum ministrari, ubi primum
(29)
(30)
(31)
lib. 13,
(32)

Suppi., q. 30, art. 2.
Dlsp. 31, sect. 4, n. 1.
Tanner, De extrema unctione, q. 1, dub. 2, n. 48; Sylvester Maurus, Op. theol., t. III,
q. 255, n. 4; Tournely, De extrema unctione, quaest. ult., art. 1.
Cfr. Billot, De Ecclesiae sacramentis, II, p. 238^Sa8se, II, cup. iv, assert. 4.

r

DE RESTITUTIONE SANITATIS CORPORALIS

127

mortis periculum incipit, quia tunc inulto maior est spes sanitatis recuperandae
vi sacramenti.

3. Praeterea effectus sacramenti potest impediri ob defectum dis­
positionis ex parte suscipientis, quia nimirum eius fides et fiducia
infirmior est. Ideo S. Thomas ait: «Tunc semper eam (sanationem cor­
poralem) inducit, dummodo non sit impedimentum ex parte recipien­
tis » (33).
Quare Catcchismus Romanus monet, non sacramenti vitio, sed fidei
infirmitati esse tribuendum, quod aegroti sanitatem non recuperent (34).
4. Sanitas corporis non est bonum homini per se necessarium, ut
supra dictum est: eatenus solum habet rationem veri boni, quatenus
ad beatitudinem consequendam ordinatur. Ideo promissio huius ef­
fectus non est absoluta, sed conditionata, si nempe expediat animae
saluti.
Haec autem conditio est intelligenda non solum secundum suf­
ficientiam seu possibilitatem, id est si homo sanitate uti possit ad sa­
lutem animae, sed secundum efficaciam realem, ita ut conditio eatenus
impleatur, quatenus sanitas praevideatur a Deo revera profutura hic
et nunc ad salutem animae. Priore sensu restitutio sanitatis semper
expedit animae saluti.
Consulto dicimus: hic et nunc. Nam, ut scite animadvertit Suarez,
«fieri potest ut sanitas illa pro tunc spiritualem fructum secum attu­
lerit, quem postea supervenientibus aliis occasionibus homo amittat;
uequo enim necesse est, ut salus animae... futura sit permanens ac
in re ipsa perpetuo duratura; sed satis est, quod ex illo effectu sacra­
menti quoad salutem corporis, iuvandus sit homo ad salutem et bonum
animae » (35).
5. 1 latio convenientiae seu utilitatis corporalis sanitatis ad bonum
animae secundum ordinem sapientiae et providentiae Dei metienda
est, non autem iuxta fallaces cogitationes nostras indicanda. Quantus
vero et qualis esse debeat ille fructus, qui operatur, Deus unus novit.
Aliquam mensuram profecto habet; ea autem est «secundum ordinem
a Deo ipso statutum ac praelinitum; nullo enim alio modo praescribi
potest » (36).

179. Solutio difficultatum. — 1. Infirmus, qui per sacramentum
extremae unctionis sanitati restitutus fuit, videtur esse infallibiliter
certus do sua aeterna salute: quod catholicae doctrinae repugnat.
(33)
(34)
(35)
(36)

Suppl., q. 3U, art. 2.
Dc extrema unctione, n. 29.
Dlsp. 41, sect. 4, n. 3.
Suarez, l. c.

128

CAPUT IV. - ARTICULUS V.

Rcsp. 1° Nemo, qui sanitatem recuperavit post receptam extre­
mam unctionem, certo scire potest restitutionem sanitatis esse effectum
sacramenti. Potuit enim sanitas recuperari ex legibus naturae physicae,
ex peritia medicorum, etc.
2° Ut supra dictum est (n. 178, 4), sanitas corporalis conside­
ratur hic ei nunc in ordine ad bonum animae, prout expediat necne.
Non requiritur ut huiusmodi bonum sit permanens ac perpet uo dura­
turum.

180. 2. Tunc saltem videtur admittenda certitudo aeternae sa­
lutis, cum aegrotus in iis adiunctis sanitatem recuperavit, in quibus
eius vita iam desperata visa fuerat.
Resp. 1° Quae diximus in responsione ad priorem difficultatem
huc spectant.
2° Bestitutio sanitatis in casu vel est miraculosa aut fere mi­
raculosa extra ambitum virium naturalium et naturalis ordinis cursum,
vel naturae vires non excedit. Si primum, dicendum, miraculum qua tale
non esse effectum sacramenti. Si alterum, scire non possumus an et
qua ratione concurrerit sacramentum ad huiusmodi effectum produ­
cendum.

181. 3. Non raro, sacramento extremae unctionis suscepto, con­
valescunt, qui postea sanitate in detrimentum animae abutuntur;
contra alii moriuntur, qui si viverent, quantum conficere licet, non
solum pie et honeste victuri, sed alii quoque ad salutem profuturi
essent.
Resp. 1° Minime constat eos, qui sanitate male utuntur, postquam
ex morbo convaluerunt, virtute sacramenti recuperasse sanitatem.
Item incertum plane est, an homines pii, qui recepta extrema unctione
moriuntur, in iustitia perseveraturi fuissent, si convaluissent (37).
2° Difficultas nititur, ex supra dictis, falso supposito.

Articulus V.

De principali effectu extremae unctionis.
182. Quinam dicatur effectus principalis. — 1. Imprimis, ut ma­
nifesto patet, tradenda est genuina notio effectus principalis, ne, ea
deficiente, sponte pateat aditus confusioni ac dissensui.
(37) C£r. Suarez, disp. 41, sect. 4, η. 5; Susse, II, cap. IV, assert. 4.

DE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE ÜNCTI0NI3

129

2. Ubi agitur do principali effectu extremae unctionis determi­
nando, magna est controversia inter Doctores. Unde Clericatus ait:
«Illud est imprimis advertendum, quod notant Em.us Cardinalis De
Laurea et Mastrius, modernos scii, theologos ita confuse loqui de effe­
ctibus huius sacramenti, ut nullibi reperiatur apud ipsos clara et con­
cors doctrina, quae studiosorum animum instruat, at e contra potius
non leves difficultates gignat ac dubia irresoluta relinquat... altercatio
quidem magna est » (1).
Ipse Benedictus XIV dicit: «Inter hos extremae unctionis effectus
a Tridcntino enumeratos curiose magis quam utiliter investigant Scho­
lastici, quinam sit dicendus huius sacramenti proprius et primarius,
et in diversas scinduntur opiniones, quas supervacaneum esset hic
recensere » (2).
At, debita cum reverentia sit dictum, quaestio theologica de prin­
cipali effectu huius sacramenti nec supervacanea nec mere curiosa di­
cenda est.
183. 3. Effectus principalis a nonnullis auctoribus modo dicitur
ille, qui aegroto maximo necessarius est, modo ille, qui in se est pre­
tiosissimus, modo ille qui primus confertur, modo ipse ultimus finis,
scii, immediatus introitus in caelestem gloriam, inter effectus sacra­
menti adnumeratur et ab his primarius, ab illis secundarius dicitur (3).
Si aegrotus sensibus destitutus versatur in peccato mortali, et
est habitualiter attritus, necessitate profecto eminet peccati remissio.
Si Deus praescit, aegrotum iustum, sanitati restitutum, immensum
meritorum pondus collecturum, utilitate eminet sanatio corporalis.
Aliis aegrotis pro variis circumstantiis maxime prodest confortatio,
aliis remissio peccatorum venialium, aliis poenarum temporalium abstorsio.
Hoc modo ratiocinantur quidam theologi et hoc sensu principalem
effectum accipiunt, ita ut affirment plures esse effectus principales et
pro diversis aegrotis modo hunc, modo illum, primarium effectum
dicant.
Ita v. g. Estius, qui sententia Scotistarum proposita, ait: <· Posset tamen
meo indicio melius responderi, primarium eius effectum non simplicem esse,
sed ex pluribus aggregatum, nimirum ex isto (remissione venialium) et duo­
bus sequentibus (abstersione reliquiarum et confortatione). Quod satis et
ratio institutionis eius requirit ct verba Concilii Tridentiui indicant > (4).
(1)
(2)
(3)
(I)

Decisiones sacramentales, decis. 82, nn. I ct 18.
De Synodo diocc., lib. VIII» cap. 7, n. 3.
Cfr. Kcrn, op. cit., pag. 218.
In IV, D. 33, $ 4.

9 — Cappello, De Sacramentis, III.

130

CAPUT TV. - ARTICULUS V,

Item Berli: » Hi ergo effectus, si attendantur singuli in suo ordine, prae­
cipui ac primarii aliqua ratione sunt omnes. Sanatio enim spiritualis est id,
cuius gratia hoc sacramentum fuit institutum; atque in hoc sensu subscri­
bendum est £. Thomae. In eadem sanatione debet primum tolli quidquid
est spiritualis infirmitatis origo; et ita prius absterguntur peccatorum reli­
quiae, ut censent S. Bonaventura, Scotiis, Durandus. Si finis habenda sit ratio,
virtus gratiae, in quantum corroborat adversus insidias daemonum proxi­
mumque mortis periculum, erit pariter effectus primus n (5).

4. Effectus principalis extremae unctionis, sicut in genere cuius­
libet sacramenti, unus est secundum doctrinam S. Thomae aliorumque
insignium Scholasticorum; isque idem semper est, non diversus pro
varietate adiunctorum. Sane Angelicus docet: « Quodlibet sacramentum
est institutum principaliter ad unum effectum, quamvis etiam alios ox
consequenti inducere possit. Et quia sacramentum efficit, quod figurat,
ideo ex ipsa significatione sacramenti debet accipi eius principalis
effectus » (6).

184. 5. Quibus praemissis, dicendum, effectum principalem eum
esse, qui ope gratiae sanctificantis primus per se inducitur, et cuius ra­
tione omnes alii fructus sacramenti conferuntur.
Dicitur: effectus, qui primus per se inducitur. Potest aliquis effectus
esse quidem primus post gratiam ipsam, sed solum quatenus subiectum
praeparat ac disponit ad alium effectum producendum, ad quem sa­
cramentum essentialiter tendit. Insuper potest aliquis effectus per se
conferri, sed dependentor ab alio, ad quem sacramentum ipsa sua es­
sentia tendit, a quo specificatur, per quem eius natura determinatur.
Dicitur: cuius ratione omnes alii fructus conferuntur. Etenim si
sacramentum essentialiter ordinatur ad unum effectum, abi nequeunt
induci nisi vel ut sequelae ipsius gratiae sanctificantis ad illum ordinatae,
vel ut dispositiones ad illum, vel ut fructus ab eo provenientes.
185. Quae ut clarius intelligantur, haec animadvertisse i u valût:
1° Sacramenta sunt essentialiter causae gratiae sanctificantis. Speci­
fice tamen differunt inter se. Proinde relationem essentialem habent ad effectus
specifice inter se diversos. Ergo gratiam conferunt cum ordiue ad varia auxilia
supernaturalia.
2° Haec quidem sunt principia, a quibus dependet ratio specifica. Singu­
lorum sacramentorum. Quodvis autem sacramentum vi essentiae suae ordina­
tur ad unum effectum supernaturalem, ideoque ad hunc unum tendit. Sed iste
unus effectus talis esse potest, ut inde praeviam requirat subiccti adaptatio­
nem, ac inde aptus sit, qui alios effectus post sc inducat.
(5) De Iheol. discipl., lib. 35, cap. 10.
(β) Suppl., q. 30, art. 1.

nE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE UNCTIONIS

131

3° Quare, suppositis iis quao de efficacia sacramentorum in genere dicta
sunt, unumquodque signum efficax gratiae in subiecto primo producit rem
d sacramentum, scii, dispositionem, quae exigit infusionem gratiae sanctifi­
cantis cum ordine ad unum effectum determinatum.
4° Utrum illa dispositio sit in omnibus sacramentis aliquod ens phy­
sicum an, saltem in quibusdam, tantum titulus seu, ut loquitur Angelicus,
necessitas gratiae, parum refert, ad hanc quaestionem quod attinet. Si gratiae
inductioni subiectum ponat obicem, sistit opus sacramentale. Si non adsit
obex aut amoveatur, gratia sanctificans producitur cum exigentia illius effectus,
ad quem sacramentum essentialiter ordinatur. Si subiectum ponat obicem huic
effectui, nihil ultra fit.
5° Uniusmodi impedimento non posito aut remoto, aut immediate aut
mediante subiecti adaptatione sequitur effectus, ad quem sacramentum pri­
mario tendit, effectus nimirum principalis, qui ulterius alios fructus producit, ad
quos causandos ipse est aptus et subiectum dispositum (7).

186. Conclusio. — Ex dictis liquet, effectum principalem non
semper et necessario identificati cum effectu primario intento. V. g.
in sacramento poenitentiae effectus principalis est remissio peccatorum
clavibus subiectorum, facta abstractione utrum sint mortalia an ve­
nialia. Unde ad validam eius susceptionem non requiritur status culpae
mortalis, imo accidere potest, ut venialia per se et mortalia tantum per
accidens remittantur, ex. gr. si ex oblivione non sint accusata. Sed
offectus primario intentus in sacramenti poenitentiae institutione est
remissio mortalium.
Diximus non semper et necessario, quia v. g. in sacramento ex­
tremae unctionis, ut explicabitur infra, effectus principalis extremae
unctionis est simul primario intentus a Christo D. in eius institutione.
187. Praecipuae sententiae circa effectum principalem extremae
unctionis. — Quatuor sunt praecipuae sententiae:
1° Thomistae cum Angelico docent, offectum principalem esse
obstcrsionem, reliquiarum peccati adaequato sumptam seu sanationem
spiritualis infirmitatis ex peccato ortae, una cum allcviatione et conforta­
tione animi, do qua supra (n. 171); ceteros omnes effectus osse secun­
darios.
Angelicus ait: «Principaliter hoc sacramentum est institutum ad
sanandum infirmitatem peccati... Principalis effectus huius sacramenti
est remissio peccatorum quoad reliquias peccati, et ex consequenti etiam
quoad culpam, si eam inveniat » (8).
(7) Cfr. Kcrn, op. cii., pag. 220
(8) Suppi., q. 30, art. 1.

b.;

Schmitz, op. Cit., p. 57 ».

132

CAPUT IV. - ARTICULUS V.

S. Albertus Jf. dicit: « Illud sacramentum est ordinatum contra mor­
bum specialem peccati... Est autem ille morbus reliquiae infirmitatis spi­
ritualis ex originali et actuali remanentis... Extrema unctio est sacramentum...
conferens infirmis remedium contra peccati reliquias... Dicendum, quod effe­
ctus et res huius sacramenti (sicut dicit Magister) est peccatorum remissio et
virtutum ampliatio... Secundum autem quod tollitur peccatum in reliquiis,
quae impediunt transitum ad requiem, purgatur (homo aegrotans) in ex­
trema unctione » (9).

Hanc sententiam, quoad rei substantiam, tenet Suarez cum plerisque theologis Societatis lesu; eamquo alii multi sequuntur.
Suarez docet: «Sacramentum hoc est per se primo institutum
propter iuvandum et confortandum animum aegrotantis contra diffi­
cultates illi occurrentes in articulo mortis »(10).
188. 2° Scotistac, paucis exceptis, dicunt effectum principalem
esse remissionem finalem peccatorum venialium.
Scotus ait: «Possibile est Deum finaliter remittere venialia; ergo
possibile est sibi institui signum efficax istius remissionis... Hoc etiam
congruum est, recessurum scilicet ab hac vita, finaliter a venialibus
absolvi, quia ista non remissa essent impedimentum gloriae conse­
quendae, et non remissa possunt esse usque ad exitum » (11). Postea
addit : « Effectus eius non est unus indi visibiliter, quia non remissio
unius venialis, sed unus unitate plenariae remissionis omnium venia­
lium, ut omnibus remissis nihil remaneat retardans a perceptione beatitudinis » (12).
Hanc sententiam primus proposuit S. Bonaventura. a Hoc sacra­
mentum, ita ipse, est ordinatum contra aliquem morbum peccati...
Et cum non sit contra originale, nec contra mortale, relinquitur quod
sit contra peccatum veniale » (13).
Plures, etiam non Scotistac, huic sententiae adhaerent (14).
Circa modum autem remissionis peccatorum venialium, patroni
huius sententiae non conveniunt inter se. Quidam cum S. Bonaventura
(1. c.) dicunt sacramentum remittere venialia, in quantum excitat ad
(0) In IV, I). 23, art. 1, 2 et 14.
(10) Disp. 41» ecct. 1, n. 11.
(11) In IV, D· 23, quacet. unie., n. 2.
(12) Ibid., n. 7, ad 2.
(13) In IV, D. 23, art. 1, q. I.
(14) Kern (op. cil., pag. 210) inter hos recenset quoque Toumcly. At minus recte, quia
ipse tenet, effectum principalem esse remissionem omnium peccatorum, non solum venialium,
verum etiam mortalium. Ait cniin: < Quae nam peccata per se ac primario dimittat nostrum
sacramentum: an venialia tantum, an etiam mortalia. Iteep. non consentire ca de re inter se
theologos... Quae postrema sententia (scii, quod etiam peccata mortalia remittantur) mugis
proxima nobis videtur » (De sacramento extremae unctionis, quacet. ult., art. 1).

DE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE UNCTIONIS

133

eorum detestationem formalem aut virtualem. Alii cum Scoto (1. c.)
docent remitti virtute huius sacramenti etiam immediate absque ulla
peculiari dispositione.
189. 3° Nonnulli theologi recedunt ab utraque sententia, docentes
vel omnes effectus huius sacramenti vel complures esse aeque princi­
pales. Ita Estius, Bcrti, Hermann et alii (15). Diversimode autem suam
opinionem enuntiant. Quidam sano dicunt singulos effectus esse adae­
quatos; quidam, contra, esse inadaequatos.
4° Plures theologi orientales antiqui tenent, effectum princi­
palem esse sanationem corporalem. Hanc sententiam sequuntur plerique
auctores orientales dissidentes, sive veteres sive moderni (16).

190. Momentum quaestionis. — 1. Haec quaestio, quae inutilis
visa est Benedicto XIV (cfr. n. 182), magnum habet momentum, si
res accuratius et penitius perpendatur secundum doctrinam theolo­
gicam.
2. Sane cum offectus principalis sit ille, ad quem extrema unctio
essentialiter est destinata, et cum sit primus, qui per se confertur ope
gratiae sanctificantis, et cum alii non inducantur nisi dependent er ab
eo, sequitur omnes illos, qui habent potentiam passivam recipiendi
offectum principalem, posse valide sacramentum recipere, et etiam cum
fructu, si gratiae obicem non ponant; eos autem, qui non habent huiusmodi potentiam passivam, nec fructum sacramenti nec ipsum sacra­
mentum valido percipere posse.
3. Quare Scotistac, saltem plerique, ox sua sententia inferunt, et
quidem logice, sacramentum hoc ministrandum esse solum in articulo
mortis. Dicimus logice, quia secus revera deesset finalis remissio pecca­
torum.
Ipso S. Bonaventura ait: « Quantumcumque quis infirmetur, non
datur ei hoc sacramentum, nisi praesumatur, quod moriatur vel quod
sit in articulo mortis. Et si constaret nobis dc aliquo, quod liberaretur
sive liberandus sit, non deberet dari ei hoc sacramentum ■> (17).
Haec opinio videtur opponi communi praxi Ecclesiae, doctrinae
Concilii Trid. (18), praescripto can. 911 ss., ut fuse dicetur infra
(n. 224 ss.), cum erit sermo do subiecto huius sacramenti.
(15) Estius, in IV, D. 23, § 1; Borti, Dc thcol. discipl., lib. 35, cap. 10; Hermann, Tractatus
theologici in IV librum Sententiarum, tract. 8, q. 1.
(16) Cfr. Korn, op. cil., pag. 216 8.; Micar. motrop., Orth. dogm. theol., $ 232/Stephau.
Eplsc., Dc sacramenti» cl ritibus orlh. Eccl., paff. 18.
(17) Ia IV, 1). 23, art. 1, q. 1, ad 3.
(IS) Sosa. XIV, cap. 2, de extrema unctione.

134

CAPUT IV. - ARTICULUS V.

191. 4. Ex sententia eorum, qui dicunt effectum principalem ex­
tremae unctionis esse allectationem et confortationem aegroti, recte in­
fertur, eam valide et licite ministrari posse statim ac prudenter existi­
matur decumbentem in periculo mortis versari. Tunc enim incipit illa
infirmitas contra quam piissimus Salvator noster huiusmodi caeleste
praesidium primario instituit.
Quare Angelicus ait: « IIoc sacramentum... illis tantum infirmantibus
debet exhiberi, qui sunt in statu exeuntium, propter hoc quod aegritudo nata
est inducere mortem, et de periculo timetur» (19).
Item Suarez: « Oportet ut infirmitas ex sua specie, vel in hoc individuo,
iudicio prudentum sit gravis, et quae infirmum in periculo vitae constituere
valeat » (20).
Praeterea inter utramque sententiam, Scot istarum scii, et Thomistarum,
datur discrimen magni momenti etiam circa cooperationem necessariam,
necne, ex parte suscipientis sacramentum. Nam secundum Scotistas, extrema
unctio essentialiter ordinatur ad finalem remissionem peccatorum venialium
etiam illius moribundi, qui iam « non est amplius libertatis compos, nec con­
sequenter capax agendi poenitentiam, per quam eiusmodi peccata delere
posset» (21).
Secundum Thomistas, extrema unctio essentialiter ordinatur ad confor­
tandum animum aegrotantis, quatenus causât gratiam sanctificantem qua
alleviativam, nimirum qua praeditam robore spirituali contra spiritualem
debilitatem, quae gravem morbum comitatur. Porro gratia sanctificans cum
robore spirituali inducta per seipsam delet peccata sufficienti poenitentia retracta­
ta; «quia hoc robur gratia facit, quae secum non compatitur peccatum, ideo
ex consequenti si invenit peccatum aliquod vel mortale vel veniale, quoad
culpam tollit illud, dummodo non ponatur obex ex parte recipientis » (22).
Obex autem forte impediens, quominus statim per gratiam sanctificantem
remittantur peccata venialia, saltem omnia, tollitur, si infirmus liberam prae­
stat cooperationem cum auxiliis supernaturalibus, quibus constituitur actualis
confortatio aegroti.

192. Contra banc Thomistarum doctrinam ita solet obiici: «Si
talis exhilaratio montis est proprius effectus extremae unctionis, tunc
non deberet dari infirmis, qui iam propter debilitatem perdiderunt usum
rationis, quantumcumque prius petivissent hoc sacramentum, quia in
eis non potest esse talis exhilaratio » (23).
Sed notandum est, effectum primarium extremae unctionis adac­
tio)
(20)
(21)
(22)
(23)

Suppi., q. 32, art. 2.
Dlsp. 42, ecct. 2, n. 4.
Frassen, De sacram, extremae unctionis, dlsp. 3, q. I. n. 4.
Suppi., q. 30, art. 2.
Durandus, in IV, D. 23, q. 1; Poludanus, in I\ , D. 23, art. 3.

DE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE UNCTIONIS

135

quate sumptum tria complecti: 1° rem et sacramentum, titulum ad
gratiam sanctificantem qua roborativam; 2° gratiam sanctificantem cum
robore actuali, quod secundum sententiam communiorem est ius pro­
ximum ad illas gratias, quibus actualis confortatio constituitur; 3° ipsas
bas gratias actuales fiduciae, vigoris, alacritatis, etc.
Porro causa operativa necessario postulat in subiecto potentiam pas­
sivam recipiendi eius influxum. Potentiam autem passivam confortationis
eacramentalis possident omnes baptizati, qui habent vel saltem aliquando
habuerunt usum rationis et nunc graviter decumbunt.
Si homo iste efficaciam sacramenti non a limine impedit per contrariam
intentionem actualem vel habitualem, extrema unctio ei primo confert rem
d sacramentum, scii, titulum seu exigentiam gratiae sanctificantis cum robore
habituali; hoc titulo producto, sacramentum valide est susceptum.
Si obstet peccatum mortale non sufficienter retractatum, niliil amplius
effici potest, donec obex amoveatur. Si obex non adsit, statim inducitur gra­
tia sanctificans qua roborativa. Si defectus usus rationis ponat impedimentum,
utilitas extremae unctionis sistit in collatione gratiae habitualis, sive primae
sive secundae. Si huiusinodi impedimentum absit, praebentur omnia auxilia,
quibus aegrotans actu confortatur.

193. Quare ad valorem sacramenti ea sola dispositio requiritur,
quae necessaria est ad percipiendum effectum primarium secundum
primum elementum, scii, rem et sacramentum. Ut autem extrema unctio,
qua spiritualis medicina, fiat revera salutaris, requiritur praeterea dis­
positio necessaria pro infusione gratiae habitualis roborativae.
Demum, ut aegrotus adaequate consequatur effectum primarium,
necosse est ulterius, ut aptus sit, cui conferantur gratiae et auxilia,
quae voco confortationis actualis comprehenduntur; quae actualis
confortatio a S. Thoma aliisque vocatur simpliciter effectus principalis,
iuxta notionem, statim tradendam (24).
194. Doctrina tenenda circa effectum principalem extremae un­
ctionis. — Tenenda doctrina S. Thomae aliorum que.
Igitur effectus principalis extremae unctionis est confortatio animi
hominis aegrotantis, qua roboretur contra debilitatem spiritualem quae
gravem morbum consequitur vel consequi solet.
Haec sententia, quoad substantiam, hodie fere communis est inter
theologos (25).
(21) Cfr. Kcm, op. ciL, paff. 221 8.
(25) Eam inter rcocntiorce tonent Saeeo (Dc sacramentis Ecclesiae, ΙΓ, cap. I). Peech (VII,
n. Ô39), Billot (De Ecclesiae sacramentis, II, pag. 239), Kern (op. eit., pag. 238), Schanz (D\4
Lehre von den heilioen Sacramenien, S 48), eto.

136

CAPUT IV. - ARTICULUS V.

195. Probatur:
1. Ex propria vi locutionis, qua utitur S. lacobus. Ubi Vulgata
habet: et alleviabit eum Dominus, textus gaecus refert: καί έγερεΐ
αύτδν ό Κύριος. Atqui in Novo Testamento vox έγείρω significaro
solet excussionem soporis spiritualis, iuxta illud Rom. 13, 11: « Hora
est iam nos de somno surgere, ώρα ήδη ύμκς έξ ύπνου έγερΟήναι ,
et Eph. 5, 14: a Surge qui dormis, et illuminabit te Christus, έγειρε,
ό καθεύδων ». Hoc loco igitur ea vox significat liberationem a torporo,
anxietate et debilitato spiritus, quae ex peccato relinquitur et pro­
pinquos morti potissimum gravare solet.
196. 2. Ex ratione specifica sacramenti.
Sacramenta efficiunt quod significant. Igitur extrema unctio primo
et per se id producit, quod per corporalem significationem significatur.
Per huiusmodi autem unctionem significatur unctio spiritualis, nempe
collatio omnium eorum effectuum, qui vocabulo confortationis compre­
hendunt ur.
Hos quidem effectus expresse memorant Patres, do significatione
olei et unctionis loquontes.
1° S. Gregorius Nyssenus dicit: « Oleum fit lucis materia, recreat
lassitudinem, relaxat afflictionem, caput exhilarat, et ad certamina
fert opem iis, qui legitime certant » (26).
2° Eusebius Caesariensis ait: «Oleum lumen auget, fossos sub­
levat, afflictionem aufert, eos, qui ipso unguntur, hilares facit, instar
luminis do seipso vibrat splendores, nitidum quo ac micantem eorum,
qui ipso utuntur, comparat vultum » (27).
3°
Augustinus: «Oleum (est) consolatio spei bonae propter
indulgentiam datam ad reconciliationem pacis » (28).
4° S. Fulgentius: « Quid autem debemus intelligere impinguatum
in oleo caput, nisi montem dono Spiritus Sancti roboratam? Olei enim
huius praeclara pinguedo spiritalis est gratiae inseparabilis fortitudo,
qua sancta ebrietas penetralibus cordis infunditur, ut omnis affectio
carnis oblivioni tradita superetur » (29).
5° $. Maximus Taurinensis: « Olei fructus sunt laetitia, pax,
dulcedo, mentis serenitas, quae ut oleum superfertur et superemi­
net » (30).
(20)
(27)
(28)
(29)
(30)

In Cant, hom., IX: Aligne, F. G. XLIV, 303.
Demonstrationis evangelicae lib. IV, cap. 15; Mignc, P. G. ΧΧΠ, 291.
Quaesi. evana.t lib. II, n. 19; Migne, P. Λ. XXXV, 340.
Epist. 14, n. 42; Migne, P. L. LXV, 430.
Expositiones de capitulis Evanidiorum, III; Mlgne, P. L. LVII, 811.

DE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE UNCTIONIS

137

6° S. Isidorus Hispalensis: « Oleum hilaritatem significat, sicut
scriptum est: ut exhilaret faciem in oleo (ps. 113) » (31).
Ex omnibus hisco textibus liquet, oleum et unctionem significare
consolationem, hilaritatem, robur et alacritatem, seu confortationem
spiritualem. Haec igitur est effectus principalis extremae unctionis;
alii effectus sunt ex consequenti, ut ait Angelicus, nempe secundarii.

197. 3. Ex ipso subiecto extremae unctionis.
Hoc sacramentum institutum est pro iis tantum fidelibus, qui
versantur in periculo mortis ob infirmitatem, non autem ex qualibet
alia causa. Ergo essentialiter ordinatur ad superanda mala, quae cum
gravi infirmitate cohaerent, et ad conferenda bona, quibus soli et per
so omnes fideles gravi morbo oppressi indigent. Huiusmodi aegroti la­
borant debilitate spirituali ex corporis afflictione. Inde habetur specialis
difficultas cooperandi cum gratiis per alia media supernaturalia collata,
debilitas in reiiciendis tentationibus, periculum amittendi aeternam
salutem.
Igitur extrema unctio ex ipsa sua natura est medicina contra de­
bilitatem spiritualem quae cum gravi morbo coniungitur: medicina,
inquam, ex qua aegrotans spirituale robur consequitur et in eo validis­
simum reperit praesidium contra omnia pericula salutis (32).
Hinc patet, non omnes fideles morituros aptos esse, qui sacramento ex­
tremae unctionis iuventur; dum c contra omnes morituros indigere gratia
Dei, remissione peccatorum mortalium ac venialium, si forte eorum anima
iisdem gravetur, remissione poenae tenq
ex causa morti appropinquans, si sit obie<
remissione peccatorum mortalium, quae ]
Praeterea indiget remissione culparu
terno apparere possit indutus veste nup
get condonatione poenae temporalis, no p
get, ut horrorem proximae dissolutionis 1
daemonis superet, ut tentationibus inordi
resistat et firma spe ac fiducia divinae mi
morti appropinquant quacumque ex causa
a praedictis malis et omnia praestent, a q

Ergo inter eos, qui morti appropii
appropinquant ex alia causa quacumqu31
32
(31) Quaest. in V. T., in Leo., cup. 5; Mlgne, i
(32) Cfr. Kern, op. cil" PnS· 237’

138

CAPUT IV. - ARTICULUS V.

198. 4. Ex reiectione aliarum sententiam II
1° Effectus principalis extremae unctionis non est specifice di­
versus in diversis hominibus, quatenus in uno sit sanitas corporalis, in
altero remissio peccatorum venialium, in tertio confortatio, et sic
deinceps. Sacramenta operantur ad modum causarum naturalium;
porro causae naturales eodem modo operantur in omnibus ideoquo
eundem specifice effectum in omnibus producunt. Ergo etiam sacra­
menta eodem modo operantur in omnibus atque eundem specie effe­
ctum in omnibus causant.
Firmum sane certumque principium theologicum a S. Thoma
hisce verbis enuntiatum: «.Quodlibet sacramentum est institutum prin­
cipaliter ad unum effectum, quamvis etiam alios ex consequenti inducere
possit » (33).
Potest quidem accidere, ut incapacitas subiecti obstet, ne quid­
quam producatur; item accidere potest ut in uno maior sit dispositio
quam in alio, atque inde effectus, ad quem sacramentum essentia­
liter ordinatur, sit in'maioro gradu perfectionis in uno subiecto quam
in alio.
Pariter ex diversa dispositione pendet, cur cum principali effectu
alii secundarii connectantur in uno subiecto, alii in altero. Sed effectus
primo et per se coniunctus cum gratia sanctificante non potest dici
specie diversus in diversis hominibus (34).
199. 2° Effectus principalis extremae unctionis non est remissio fi­
lialis peccatorum venialium.
a) Admissa sententia, quae dicit effectum principalem osse fi­
nalem peccatorum remissionem, sequeretur sanitatem numquam esse
fructum extremae unctionis. Nam finalis remissionis capax is solus est,
qui de facto mox morietur, cum ipso solus sit in eo statu, ut nequeat
amplius peccare venialiter.
Quare omnes infirmi, qui capaces sunt finalis absolutionis venia­
lium, non recuperant sanitatem, sed moriuntur. Qui vero finalem re­
missionem venialium non consequuntur, nec sanitatem vi sacramenti
obtinent, cum restitutio sanitatis sit effectus secundarius dependens
a principali.
Hinc recte S. Bonaventura ex sua doctrina deducit: «Si constaret nobis
de aliquo, quod liberaretur sive liberandus sit, non deberet dari ei hoc sacramen­
tum » (35). Ratio manifesta: huiusmodi infirmo deest conditio necessaria ad
(33) Suppi., q. 30, art. 1.
(34) Kern, op. cil., pag. 227; Schmitz, l. e.
(35) In IV, D. 23, art. 1, q. 1, ad 3.

____

DE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE UNCTIONIS

139

valide recipiendum spirituale subsidium, cum ipsi desit potentia passiva ad
obtinendum effectum principalem (36).

b) Omnia documenta ecclesiastica, quae proscribunt praxim non
ministrandi extremam unctionem nisi in ultimo vitae momento, cum
iam evanuit omnis spes salutis corporalis infirmi, clare ostendunt
theoriam Scoiistarum admittendam non esso.
Verum est, posteriores Scotistas documentis ecclesiasticis permotos do­
cere quidem effectum principalem esse remissionem finalem peccatorum ve­
nialium, simul autem contra suum Doctorem affirmare sacramentum conferri
posse, ut maiore cum devotione recipiatur, cum infirmus finalis remissionis
peccatorum venialium nondum est capax. At huiusmodi agendi ratione vel
sibi contradicere vel saltem implicite sententiam subtilis Doctoris reiicere vi­
dentur (37).

c) Infirmi, qui per sacramentum poenitentiae vel alia media
omnia peccata venialia purgarunt, valide et cum fructu recipiunt
extremam unctionem. Porro si vera esset sententia Scotistarum, tales
infirmi invalide ac proinde infructuose susciperent sacramentum, cum
non habeant potentiam passivam ad recipiendum illum fructum, ad
quem sacramentum essentia sua per se primo ordinatur et a quo omnes
alii fructus dependent.
Immerito autem quis diceret, peccata venialia iam remissa per extre­
mam unctionem iterum remitti posse, sicut per sacramentum poenitentiae
peccata iam deleta saepius remittuntur. Deest profecto paritas. Nam in
sacramento poenitentiae peccata remittuntur sententia iudiciali; iudex au­
tem in eadem causa, posita ratione sufficienti, saepius ferre valet sententiam
absolutionis. Dum e contra extrema unctio per modum medicinae operatur.
Atqui medicina nequit iterum curare morbum aut vulnus plene sanatum.
Praeterea S. Sedes declaravit, infirmo, qui in articulo mortis baptizatur, statim post baptismum posse conferri extremam unctionem. Nemo autem dixerit,
extremam unctionem habere efficaciam contra peccata ante baptismum com­
missa. Ergo (38).

d) Ipsa discrepantia inter Scotistas, praesertim inter antiquiores
et rocontiores, in sua theoria proponenda ac vindicanda, eandem solido
fundamento destitui ostendit.
Antiquiores, secundum doctrinam Scoti, docebant sacramentum
extremae unctionis esse conferendum infirmis iam usu rationis desti­
tutis, scii, in ultimo vitae momento, cum aegrotus non possit amplius
(36) Cfr. Kern, op. cit., pag. 231.
(37) Cfr. Frasacn, tract. 1, disp. 3, q. 2, n. 6; Mastrlus, Theol. Mor., dlsp. 22, q. 4, art. I.
(38) Kern, op. cit., pag. 233.
__

140

CAPUT rv. · ARTICULUS V.

peccaro. Haec theoria ost falsa omnino oaque reficitur ex continua praxi
atque expressa doctrina Ecclesiae.
Recentioros dicunt sacramentum valido conferri posse iis omnibus
fidelibus, «qui finali remissione peccatorum venialium indigent ot sunt
in eo statu, ut valeant amplius non peccare » (39). Qui enim ost capax
effectus principalis, capax ost sacramenti. Porro remissione peccatorum
venialium non solum indigent graviter infirmi, sed omnes, quibus certa
mors proximo imminet, v. g. ex naufragio, ex sententia indicis, etc.
lidom per se aequo ac. graviter infirmi rationis compotes valent non
amplius peccaro.
Proinde ex theoria Scot istarum recto infertur, subiectum aptum oxtre·
mao unctionis esse quemlibet fidelem, cui certa mors proximo immineat.
Quae sequela admitti nequit ideoquo no ipsa quidem theoria admittenda.
Si defensores huius theoriae dicerent, subiectum sacramenti non esso
omnem fidelem, qui indigeat remissione venialium peccatorum eiusquo sit
capax, sed eum solum, qui ob gravem morbum in peculiari necessitate spirituali
versatur, necessario concedere deberent, sacramentum primo et per se non
ordinari ad remissionem peccatorum venialium ideoquo bane non esse eiusdem
finem principalem.

200. 3n Effectus principalis e.rtrcmac unctionis non est remissio
peccator u m mortalium.
a) Extroma unctio ost sacramentum vivorum; porro si primo
ot per so ordinaretur ad peccata mortalia delenda, esset «aeramentum
mortuorum: quod falsum ost. Ergo.
Quare Catechismus Romanus docet : « Neque enim hoc sacra­
mentum primario loro ad graviorum criminum remissionem institutum
est. sed baptismus tantum ot poenitentia vi sua id efficiunt » (40).
&) Si tinis principalis huius sacramenti esset remissio peccatorum
mortalium, is tantum foret subiectum capax, qui haberet peccata lothalia. Hoc autem falsum ost, imo absonum.

201. 4° Effectus principalis non est remissio poenae temporalis.
a) Subiectum capax huius sacramenti is quoquo est, cui nihil
Hiiporest luendum. Quod profecto dici non posset, si effectus principalis
foret remissio poenae temporalis.
b) In plerisquo infirmis, ut. remissionem poenae temporalis con­
sequi valeant, requiritur praevia perceptio aliorum fructuum. Quae
necessaria non esset, si sacramentum primo et per so ordinaretur ad
illius remissionum.
(39) Cfr. Froasen, l. c.; Kern, op. cU., vng. 231.
(40) Dt txlrtnvi unctioM, n. 29.

I

m·'.

principali effectu extremae unctionis

i il

202. 5° Hflcctus principalis non est restitutio sanitatis corporalis.
a) Effectus principalis, ad quem «cil. primo et per «o sacra·
mentum ipsa sua essentia ordinatur, semper producitur, si nullum im­
pedimentum adsit ex partu suscipient is. Sed iste effectus, ut palam est.
non semper producitur, cum plures aegroti, licet sacro oleo inuncti et
optimo dispositi, restitutionem sanitatis non obtinent ac de facto mo­
riuntur. Ergo.
/>) Si restitutio sanitatis corporalis esset effectus principalis, di­
centium foret, auxilia supernaturalia, quibus anima praeparatur ad
immediatum ingressum in caelestem gloriam, tribui mere ut media ad
bonum ordinis toti» genero inferioris.
e) Secundum sententiam, (piam expendimus, extrema unctio
confert gratiam sanctificantem directo qua sanat ivam. Si hoc foret
verum, intolligi non posset quomodo simul effectus spirituales secura
ferret.

203. Solutio difficultatis. — Contra doctrinam huc usque assert ani
ot. vindicatam ita a patronis aliarum sententiarum, praesertim a Scotistis, obiici solet: Significat io ritus sacrament alis potissimum ex forma
eruenda est, quae materiae significationem determinat. Atqui forma
extremae unctionis explicite solam remissionem peccatorum comme­
morat: Induigeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Ergo.
Resp. 1° Forma, qua nunc utitur Ecclesia latina, non est insti­
tutionis divinae. Magna est in formis varietas. Quaedam, v. g. Ambrosiana, commemorant solam animi confortationem, quaedam solam sa­
nitatem corporis, etc.
2“ Quaelibet deprecatio pro infirmo qua tali, ut suo loco dixi­
mus (n. 102 ss.), est forma sufficiens, quia materia consecrata per bene­
dictionem episcopalem est iam ordinata ad offectus supornaturales,
(pii habent analogiam cum effectibus naturalibus. Idcirco confirmatio
ot exi renia unctio habent diversis temporibus et in diversis Ecclesiis
formas apparenter valde discrepantes.

204. Quando effectus extremae unctionis conferantur. — 1. Tria
praemittenda:
1" Quaestio respicit primario ot directe infusionem gratiae san­
ctificantis. Do singulis effectibus peculiaribus dicetur infra (n. 208).
2° Generat im loquendo, theologi, qui rationem sacramenti unico
ritui com pleto tribuunt, docent consequenter, gratiam .sanctificantem
dari semel dumtaxat, ot quidem eo momento, (pio ritus sacrament alis
perficitur.
Qui, o contrario, affirmant, singulas unctiones esso sacramenta par­
tialia, docent item consequenter, singulis ritibus partialibus induci

142

CAPUT TV. - ARTICULUS V.

singulos gradus gratiao cum iuro ad partem auxiliorum specialium;
completo autem integro ritu essentiali, per se adesse totum fructum
sacramenti.
3° Hinc manifestum est, quaestionem de momento quo effectus
sacramenti producuntur, intime cohaerere cum quaestione do unitate
sacramenti, scii, utrum sacramento extremae unctionis conveniat unitas
indivisibilitatis an sola unitas integritatis.

205. 2. Si extrema unctio administratur per unicam unctionem cum
unica forma (cfr. n. 72), tunc nulla est difficultas. Idem sano dicendum
ac de aliis sacramentis, seu effectum produci statim ac per unicam un­
ctionem cum unica forma essentialiter perficitur hoc sacramentum.
3. Si sacramentum administratur per plures unctiones, controvertitur.
Quatuor sunt sententiae. Prima docet, statim per primam un­
ctionem et formam dari per se totum gratiae effectum, per sequentes
autem unctiones compleri sacramentum, sed nihil gratiae addi, nisi
forte per accidens, nimirum si aegrotus interim melius disponatur.
Secunda dicit, conferri aliquem gradum gratiae per primam un­
ctionem et novos gradus gratiae per sequentes unctiones, quatenus
totalis effectus post omnes unctiones habeatur, partialis post singulas
unctiones.
Haec videtur esse opinio Scoti, qui ait: «Ad secundum dico, quod
est unum sacramentum unitate integritatis, sed non unitate indivisi­
bilitatis, sicut effectus eius non est unus indivisibiliter » (41 ).
Mastriiis ita exponit et defendit hanc opinionem : « Probabilior modus
dicendi eat, qui asserit per singulas unctiones dari singulos gradus sive por­
tiones gratiae, ac proinde sicut quinque sunt unctiones partiales, quae inte­
grum constituunt sacramentum, ita quinque vicibus conferri quinque gradus
gratiae, qui adaequatum huius sacramenti effectum constituant » (42).

Tertia affirmat, effectum non dari usque ad ultimam unctionem,
hanc vero esse illam, quae in re est ultima ex intentione ministri con­
ferentis sacramentum. Itaque si minister velit conferre hoc sacra­
mentum per septem unctiones, effectus non dabitur usque ad finem
septimae unctionis; si vero solis quinque aut tribus unctionibus illud
conficere intendat, dabitur in fine quintae vel tertiae.
Hanc opinionem tenet vel saltem tenere videtur Dominicus Soto, qui
docet: «Differt inter partem essentialem sacramenti et partem integralem.
(41) In IV, D. 23, quaest. unie.
(42) ThMl. mor., disp. 22, q. 4, art. 2.

DE PRINCIPALI EFFECTU EXTREMAE UNCTIONIS

143

Essentialis enim est, sine qua nullum esset sacramentum; integralis vero,
quae ex institutione Ecclesiae concurrit ad effectum sacramenti... Unde quando
Ecclesia iubebat, ut tribus mersionibus fieret baptismus, intentio ministri
debebat ad omnes referri ; quare gratia tunc non conferebatur nisi in ultima
mersione; sed tamen ubi illa constitutio cessavit, una sufficit de iure divino...
Horum ergo instar ubi non fieret unctio nisi usque ad manus, illic conferretur
gratia; in Ecclesiis vero, ubi aliae adhibentur, intentio ministri debet ad omnes
referri, et tunc nisi in ultima non confertur* (43).

Quarta tenet, effectum produci eo momento, quo essentialiter
perficitur sacramentum. Hanc sententiam sequuntur Angelicus et
Suarez cum plerisque theologis.
206. Prima sententia non potest admitti, quia tunc tantum vis
sacramenti operatur, cum sacramentum ipsum essentialiter perficitur.
Undo vel ista sententia dicit sacramentum perfici per primam unctionem,
vel non. Si primum, quod substantiam non differt ab ultima sententia
ideoque ex hoc capite improbanda non est. Si alterum, erronea dicenda,
cum asserat sacramentum, antequam revera existât, effectum produ­
cere.
Patroni huius sententiae provocant ad analogiam cum sacramento Eu­
charistiae. Sed non datur paritas. Nam Eucharistia est sacramentum sui ge­
neris, quod non in usu, sed in re permanenti consistit, et ita eius susceptio
non est confectio sacramenti, sed applicatio sacramenti, quod iam existit.
In extrema unctione sacramentum fit ipsa applicatione.

Neque secunda sententia potest admitti. Nam quae significantur
singulis formis, non possunt esse neque concipi plane independenter
ab aliis. Ergo non potest remitti quidquid peccatum est per unum
sensum, nisi simul remittatur quidquid peccatum est per alios sensus.
Pariter auxilia, quae dant ur per hoc sacramentum, non referuntur alia
exclusive ad oculos, alia ad aures, alia ad nares, etc.
Tertia sententia item reficienda, quia efficacia sacramenti non de­
pendet nec limitari potest a ministro eiusque intentione. Agitur quippe
do sacramenti substantia, quae ex divina institutione unice pendet.
Proinde effectus sacramenti necessario producitur, statim ac sacra­
mentum essentialiter perficitur.

207. Quarta sententia vera est eaque tenenda. 5. Thomas ait:
« Quando sunt multae actiones ordinatae ad unum effectum, ultima est
formalis respectu omnium praecedentium, et agit in virtute earum;
(43) In IV, D. 23, q. 2, art. 3.

lit

C1PUT IV. ■ ARTICULUS V.

ot ideo in ultima unctione gratia infunditur, quae effectum sacramento
praebet » (44).
Clarius Suarez docet: «Quarta ergo et vera sententia est, effectum
huius sacramenti dari in eo instanti, in (pio consummatur essentialiter
hoc sacramentum » (45).
Ratio autem, secundum eximium Doetorcni, haec est: «Communis lex
sacramentorum, quae consistunt in usu, est, ut unicam gratiam conferant
in eo puncto et momento, quo sacramentum completur; ergo hoc idem sen­
tiendum de extrema unctione, cum nulla ratio satis illud persuadeat, nec au­
ctoritate fundari possit. Nam est valde singulare et extraordinarium, quod
extrema unctio priusquam essentialiter consummata sit, gratiam tribuat, et
quod conferat quinquies gratiam sanctificantem, et prius tollat unum pec­
catum, quam aliud, vel conferat auxilium ad vincendas reliquiae peccatorum
quorumdam, et non omnium; non sunt ergo haec tam facile credenda et as­
serenda» (46).

Veritas huius sententiae probatur ex generali doctrina hic appli­
canda de natura ot efficacia sacramentorum.
Utrum autem sacramentorum perficiatur post quinque unctiones,
vel tres aut unam in fronto vel in quavis parte corporis peracta, est
alia quaestio (cfr. n. 67 «.), (piae traditae doctrinae nullatenus con­
tradicit.
208. Quandonam singuli effectus producantur. — Ex dictis liquet,
quandonam singuli offectus speciales conferantur:
1° Cum gratiae infusione omnia peccata mortalia statiin remit­
tuntur. Si (piae adsint, delentur simul etiam peccata venialia et condo­
natur poena temporalis, secundum dispositionem suscipientis sacra­
mentum.
2° Si recipiens non ponat impedimentum per defectum usus ra­
tionis, statim conceduntur etiam auxilia super naturalia, quibus con­
st ituitur actualis confortatio; et iuxta mensuram cooperationis, quae
gratiae auxiliis adiungitur, magis magisquo, si opus «it, dolentur ve­
nialia ot minuitur poena temporalis, donec anima fideliter perseverans
in cooperatione auxiliis per sacramentum obtentis rite ad gloriae in­
troitum disponatur.
3° Aegrotans usque dum moritur aut a periculo liberatur, pro
suo statu ot indigentia gratias confortantes ope sacramenti obtinet;
nam extrema unctio suam efficaciam retinet usque ad finem morbi.
(41) Suppi., Q. 30, ari. 1, ad 3.
(45) Dlnp. 41, «ect. 2, n. 12.
(46) Dlup. 41,
2, n. 7.

3
J
,H

DE CONDITIONIBUS REQUISITES IN SUBIECTO

115

4° Sanitas corporalis, quae ox redundantia spiritualis conforta­
tionis in corpus oritur el quae plurimum dependet a natura el gntdu
morbi, diverso tempore diversis aegrotis, quibus expedii, obvenit (47).
209. Quid in extrema unctione sit sacramentu £| , quid res, quid res
et sacramentum. — Ex dictis de tine et clientibus manifeste id patet.
Sacramentum est unctio olei benedicti cum oratione.
lies huius sacramenti propria est gratia sanctificans, cum peculia­
ribus auxiliis coniuncta, et remissio peccatorum, si quao adsint, ac
oorumdem reliquiarum abstersio.
lien ct sacramentum est alloviatio et confortatio aegrotantis (48).
210. Notae historicae. - 1. Theologi, qui floruerunt auto Concilium
llorenlintitn et Tridenti num, gencratim minus explicite, loquuntur tie condi­
tionnai restitutione sanitatis corporalis ex sacramento extremae unctionis, itemque <]«* abstentione reliquiarum peccat i. S. Thomas expresse et accurate disserit.
2. Qua re prae oculis habita, facile intelligitur cur plures theologi medii
aevi aut obscuro aut minus accurate interdum locuti fuerint de hoc sacramento.
Praeterea inde patet, quomodo sint, interpretanda eorum testimonia ct quanti
nit facienda eorumdem auctoritas.
3. Post Concilium I'lorcnlinum et praesertim Trident inum, doctrina catho­
lica accuratius ct penitius (raditur a theologis, ita ut nonnullae sententiae
antiquae aut mitiores factae fuerint aut plane obsoleverint.

CAPUT V.

DE SUBIECTO EXTREMAE UNCTIONIS (1).
Articulus Γ.

De conditionibus requisitis ad capacitatem subiecti.
211. Subiectum capax.
1. Subioctum capax .sacramenti extremae
unctionis est solus adultus baptizat U8, gravi scu periculoso morbo la­
borans.
2. Tros igitur conditiones requiruntur: 1° baptismus; 2° actas
(47) Cfr. Kern, op. clt., puc. 331} Sclunltz, op. oit,, pair. ΙΛ h.
( 18) Cfr. Suarez, dlep. II, «cct. 4, n. 7; Billot, 11, th. 27; Vau Xoort, IV, n. 183.

(1) Cfr. 8. Thorn., Suppl., q. 32, art. 1 Μ.ΐ S. Hrilarm., De e-r.lrema unction., cap. U.
8. Bomivcnlurn, In IV, D. 23, art. 2, q. 1 hh.; Sumo·, dbp. 42, soot. 1 et 2; S. .Ubertux M„

10

- Caitello, De Sacramenti», 111.

146

CAPUT V. - AttTICÜLUS ί.

adulta seu usus rationis: 3° morbus gravis seu periculosus. De singulis
in specie.

212. Baptismus. — Cum extrema unctio sit sacramentum, et ianua
Ecclesiae aliorumque sacramentorum sit baptismus, palam est nullum
sacramentum, praeter baptismum, valide conferri posse iis qui ba­
ptizat! non fuerint. Huc spectant quae fuse suo loco diximus de ba­
ptismo eiusque effectibus (2).
Requiritur validus baptismus aquae. Proinde huius sacramenti in­
capaces sunt ex hoc capite catechumeni, qui voto tantum baptismum
receperunt, licet credentes et iusti sint.
Unde Concilium Trid. dicit hoc sacramentum esse consummativum
poenitentiae et totius vitae Christianae (3). Supponit ergo necessario Chri­
stianam vitam inchoatam; haec autem inchoatur per baptismum, ut
constat.
213. Aetas adulta seu usus rationis. — 1. Extrema unctio potest
ministrari solum adultis, iis nempe qui usum rationis adepti sunt, ita
ut infantes sint huius sacramenti omnino incapaces.
2. Id liquet:
1° Ex natura istius sacramenti, quod est consummativum poeni­
tentiae, ut ait Cone. Trid. (1. c.); porro infantes non sunt capaces poeni­
tentiae.
2° Ex fine huius sacramenti supra exposito et ab ipso Concilio
Trid. declarato. Institutum est enim propter luctam et gravissimas
tentationes in periculo mortis occurrentes, ad confirmandum infirmum,
ad confortandum et recreandum eius animum molestiis aegritudinis
oppressum, ad reliquias peccatorum abstergendas, atque ideo ad su­
perandam debilitatem ex peccato relictam, vel conferendam etiam pec­
catorum remissionem, si quae adhuc expianda supersint.
Horum omnium incapax est infans, quippe qui nec tentari potest,
nec resistere, etc.
3° Ex verbis S. lacobi, qui ait: Si in peccatis sit, remittentur ei.
Apostolus aperte loquitur do peccatis actualibus. Supponit ergo ho­
minem ungendum debere esse capacem actualis peccati.
in IV, D. 23, art. 8 sa.; Kern, op. cil., p. 211 sa.; Wirceburg., X, n. 328 ss.; Pesoh, VIII,
n. 519 sa.; Otten, VI, n. 300 ss.; Dc Augustinis, De extrema unctione, thés. G; Dictionnaire
de thiol, calh., v. Extrême-Onction, 2013, 2118; Bened. XIV, De Sgnodo dinec., lib. VIII,
cap. G, η. 1 ss.; Jacqucniier, L'extrême onction chez les grecs, in Echos d’Orient, 1899, p. 191 ss.;
De Sainte-Beuve, De sacramento unctionis infirmorum extremae, disp. 7, urt. 3; Chardon,
Histoire des sacrements: Extrême-Onction (Mlgno, Cursus theologiae completus, χχ, p. 7G1 ss.);
Heimbucher, Die heilige Oelung, p. 52 ss.; Gougnard, op. cit., p. 59 ss.
(2) Cuppello, De sacramentis, I, n. 127.
(3) Sens. XIV, prooem. de extrema unctione. ___

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBIËCTO

147

Idem Apostolus dicit: Infirmatur quis in vobis, inducat presbyteros
Ecdesiae. Vox inducat significat ipsum infirmum debere petere hoc sa­
cramentum vel eius susceptioni actu aut saltem habitu consentire;
quod facere non potest, nisi qui ratione utitur.

214. 4° Ex praxi constanti et universali Ecclesiae, quae, ut aperte
constat ex libris liturgicis, solum adultis ministrandum esse hoc sacra­
mentum praescribit.
215. 5° Ex communi Doctorum consensu.
Angelicus ait: «Nulli debet dari hoc sacramentum, cui non com­
petit forma sacramenti; sed forma sacramenti non competit pueris,
quia non peccaverunt per visum, et auditum, ut in forma exprimitur;
ergo eis dari non debet hoc sacramentum » (4).
Dein has difficultates proponit : « Videtur quod hoc sacramentum debeat
dari pueris, quia eisdem infirmitatibus quandoque laborant pueri, et adulti;
sed eodem morbo debet adhiberi idem remedium; ergo sicut adultis, ita et
pueris debet hoc sacramentum dari... Hoc sacramentum datur ad purgan­
dum reliquias peccati, ut supra dictum est, tam originalis quam actualis;
sed in pueris sunt reliquiae peccati originalis; ergo eis debet hoc sacramentum
dari ».
Egregio respondet: «Infirmitates in pueris non sunt ex peccato actuali
causatae, sicut in adultis; et contra illas praecipue infirmitates hoc sacramen­
tum datur, quae sunt ex peccato causatae, quasi peccati reliquiae... Non datur
contra reliquias originalis peccati, nisi secundum quod sunt per actualia pec­
cata quodammodo confortatae: unde principaliter contra actualia peccata
datur (ut ex ipsa forma patet), quae non sunt in pueris » (5).

N. Bellar minus concinno et perspicue docet: «De eo, qui sacra­
mentum hoc suscipere potest, constat debere esse... adultum, et qui
usum rationis habuerit. Infantes enim, et qui semper amentes fuerunt,
non habent reliquias peccatorum, quae abstergantur, nec sunt capaces
laetitiae et alleviationis, quam sacramentum affert, et non sine irre­
verentia sacramentum eis ministraretur » (6).
Suarez scite ait: «Ex eiusdem Concilii verbis potest altera con­
clusionis pars confirmari, in qua theologi... conveniunt, dicentes, in­
fantes non esse capaces huius sacramenti. Uno excepto Maiore, qui q. 2
oppositum sine fundamento asserit, contra Ecclesiae consuetudinem et
contra rationem » (7).
(4)
(5)
(G)
(7)

Suppi., Q. 32, arL 4·
Suppi., q. 32, art. 4, ad 1 ot 2.
De extrema unctione, cap. 9.
Diep. 42, sect. 1, η. 3.

___

148

CAPUT V. - ARTICULUS ί.

8. Bonaventura dicit: « Concedendae igitur sunt rationes monstrantes
hoc sacramentum dari debere solis infirmis, ratione utentibus... Ideo
non datur infantibus, nec naturaliter stultis » (8).
& Albertus Jf.; « Hic supponeretur in forma, (piando diceretur:
per istam unctionem indulgeat tibi Dominus... quia in Sanctis non tenet
neque in infante, qui nihil deliquerit per visum... ergo infantibus non
debet exhiberi » (9).

216. 6° Can. 940, § 1 id expresse confirmat: «Extrema unctio
praeberi non potest nisi fideli, qui post adeptum usum rationis... in pe­
riculo mortis versetur ».
217. Sententia quorundam theologorum. — 1. Quidam Scholastici
antiqui (v. g. loannes Maior, in IV, D. 23, a. 4, q. 3) existimarunt, etiam
infantibus usum rationis nondum adeptis sacramentum conferri posse.
2. Quidam recentiores tonent, nullam intrinsecam rationem afferri
posse, cur infantes arceantur a fructibus extremae unctionis; addunt
autem, rationes adductas ab Angelico aliisque Scholasticis non esse
omnes concludentes. Quod, debita servata reverentia erga insignes Doc toros, concedendum est.
218. Num requiratur perfectus usus rationis. — 1. Ad hoc ut pueri
censeantur capaces huius sacramenti non requiritur perfectus usus ratio­
nis. Itequiritur et sufficit, ut aliquatenus pervenerint ad usum rationis,
adeo ut angoribus et horrori mortis per so iam sint expositi et subsint
insidiis daemonis conantis eos inducere in aliquod peccatum saltem
love. Tunc valide et licito possunt sacro oleo inungi. Sunt enim capaces
confortationis, scii, effectus principalis sacramenti, ideoquo augmenti
gratiae et imis ad maiorem gloriam caelestem.
2. Annue aetatis, a quo pueris oxtrema unctio conferri possit, in
univorsum determinari nequit. Evolutio mentis multum pendet a re­
gionibus aliisque variis adiunctis (10).
3. In dubio, num infans habeat sufficientem usum rationis, sacra­
mentum dandum est sub conditione, quia hoc modo salvatur reverentia
debita sacramento, et aliunde insta adest causa illud ita ministrandi,
no pueri priventur tam salutari medicina (cfr. n. 234 ss.).
219. Num extrema unctio ministrari possit amentibus. — 1. Infanti­
bus assimilantur perpetuo amentes, ex ipsa rei natura, ut evidens est.
(8) In IV, D. 23, art. 2, q. 2.
(9) In IV, D. 23, art. 10.
(10) Cfr. Cappello, De sacramentis, I, n. 475.

DK CONDITIONIBUS REQUIRITIS IN SUBTECTO

1 19

2. Qui autem nunc sunt quidem amentes, sed post baptismum
usum rationis habuerunt, sunt capaces huius sacramenti ideoque va­
lido illud recipiunt.
3. Utrum amentes adulti, cum vel ipsi aliquem salutarem effectum
ox sacramento consequi valeant, v. g. alleviationem et consolationem,
sint absolute incapaces, controvertitur. Do iis qui lucida intervalla ha­
buerunt aut habent, nulla est controversia.
220. Num requiratur actualis usus rationis. — 1. Ad valorem sa­
cramenti non requiritur, ut suscipiens hic et nunc sit mentis compos.
Necesse quidem est, ut habeat intentionem hoc sacramentum susci­
piendi, sed sufficit generalis voluntas, quam homo habuit nec retractavit
adhibendi media ad salutem a Christo ordinata, ut fuse infra dicetur
(n. 259).
2. Quidam theologi dicunt requiri, ut homo habeat actu usum
rationis et devotionem, quando suscipit hoc sacramentum.
Hanc sententiam tenet S. Thomas, qui ait, sacramentum hoc non esse
dandum furiosis aut amentibus, etiamsi in periculo mortis versentur; neque
distinguit inter perpetuo amentes ct alios. Imo loquens de illis, qui habent
lucida intervalla, inquit, eis dari posse in eo statu, in quo cognoscunt, seu ra­
tione utuntur. Ratio autem, quae affertur, est ista: «Ad effectum huius sa­
cramenti percipiendum plurimum valet devotio suscipientis, et personale me­
ritum conferentium, ct generale totius Ecclesiae... et ideo illis, qui non pos­
sunt recognoscere et cum devotione suscipere hoc sacramentum, dari non debet,
et praecipue furiosis et amentibus, qui possunt irreverentiam sacramento per
aliquam immunditiam facere... In hoc sacramento requiritur motus liberi ar­
bitrii » (11).

Haec doctrina indiget distinctione. Scii, distinguendum inter va­
liditatem sacramenti et liceitatcm. Ad validitatem sacramenti non requi­
ritur actu ex parte suscipientis cognitio, devotio, motus liberi arbitrii.
Hinc praxis Ecclesiae conferendi extremam unctionem etiam sensibus
destitutis (cfr. n. 260). Ad liceitatcm requiritur, quantum fieri potest,
devotio et reverentia, ut in ceteris sacramentis.
Ad rem egregie Suarez ait: Distinguere oportet id, quod suffioit ad sub­
stantiam sacramenti, vel quod necessarium est, ut honeste ct recte ministretur.
Ut ergo sacramentum hoc valide ministretur, non est necesse, ut qui illud
recipit, tunc sit compos aut habeat usum rationis; satis enim est, quod ali­
quando habuerit et peccare actualitcr potuerit, quantum est ex parte usus
rationis, quodque susceptioni huius sacramenti suilicientem consensum prae­
stiterit... Ratio est, quia ad substantiam sacramenti, et ut persona absolute

150

CAPUT V. - ARTICULUS I.

sit capax illius, sufficit, quod fuorit capax peccati actualis, devotionis, tenta·
tionis, et resistentiae, et fiduciae in Deum; quod vero hio ct nunc sit impedi­
tus, ne hos actus exercere valeat, per accidens est, ideoque non est contra sub­
stantiam sacramenti» (12).

3. Certe sacramenti reverentiae consulendum est; inde tamen non
sequitur eius collationem semper et necessario esso omittendam.
Recte monet Rituale Rom.: « Sed si infirmus, dum phrenesi aut
amentia laborat, verisimiliter posset quidquam facere contra reveren­
tiam sacramenti, non inungatur, nisi periculum tollatur » (13).
Igitur non omittenda dicitur collatio, sed tollendum periculum.
Id confirmat Catechismus Romanus, qui docet: « Qui ab ipso ortu
numquam mentis et rationis compos fuit, ungendus non est; secus
vero si aegrotus, cum mento adhuc integra huius sacramenti particeps
fieri voluisset, postea in insaniam et furorem incidit » (14).
Irreverentia, quam infirmus mento destitutus committit, dum inun­
gitur, est materialis tantum; idcirco fructum sacramenti non impedit.
Sacerdos vero, qui pro viribus non praecaveret materialem irreve­
rentiam ex parte infirmi, reus foret peccati seu irreverentiae for­
malis.
Irreverentia materialis variis modis caveri potest, v. g. si aegrotus,
qui phrenesi sive furore laborat, ligetur aut a personis adstantibus vi
teneatur; nec, hisce mediis deficientibus, excluditur ut sacramentum
conferatur per unicam unctionem in fronte.
221. An solus ille, qui actualiter peccavit, sit capax huius sacra­
menti. — 1. Ratio dubitandi sumitur ex verbis formae: Indulgeat tibi
Dominus quidquid deliquisti; quae manifesto supponere videntur ac­
tuale peccatum. Unde propter hanc praecipue causam pueri et per­
petuo amentes non sunt capaces huius sacramenti, quia cum non sint
capaces peccati actualis, iisdem nequit forma applicari.
Haec videtur esso sententia $. Thomae, qui dicit hoc sacramentum
non conferri « contra reliquias originalis peccati, nisi secundum quod
sunt per actualia peccata quodammodo confortatae; unde principaliter
contra actualia peccata datur (ut ex ipsa forma patet), quae non sunt
in pueris » (15).
2. Fero communis est theologorum doctrina, posse hoc sacra(12) Di«p. 42, sect. 1, η. δ.
1
(13) Tit IV, cap. 1, η. 7. Haec verba desunt in editione typica Vaticana Ritualis Rom.
ad nonnam Codicis i uris canonici adornata. Cur omissa fuerint, nescitur.
(14) De sacram, exiremus unctionis, n. 11.
(15) Suppi·, <1· 32, art. 4, ad 2; in IV, D. 23, q. 2, art. 2, q. 4, sol. 4.

de conditionibus requisitis in subiecto

151

niontum recipi ab eo, qui capax fuerit peccati actualis, licet actualiter
non peccaverit (16).

222. 3. Quae sententia vera est caque tenenda. Sane:
1° Neque ex verbis S. lacobi, neque ex aliquo Concilio, neque
ex forma vel materia huius sacramenti, neque ex fine cius colligi potest
illa necessitas, scii, quod recipiens sacramentum actualiter peccaverit.
Apostolus solum dicit: Si in peccatis sit, remittentur ei; quae verba
non supponunt necessario peccatum, « quia conditionalis nihil ponit in
osse, sed ad summum supponunt possibilitatem peccandi » (17).
Concilium Florentinum et Tridentinum in hoc nihil addunt his,
quae S. lacobus explicavit.
Forma autem iuxta verba Apostoli intelligenda est, scii, conditionaliter seu potentialité!·. Praeterea, ad formam quod attinet, huc spe­
ctant quae alibi diximus.
Ex materia vero manifestum est, nihil posse colligi. Neque ex fine
aliquid colligitur, quia hoc sacramentum ordinatur ad confortandum
et roborandum infirmum in periculo mortis contra daemonis insidias,
ad exhilarandum ac recreandum eius animum molestiis morbi oppres­
sum: hoc autem subsidio indiget etiam illo homo, qui numquam pec­
cavit.
2° Ex communi ccrtaque sententia, si quis in fine vitae gravi
morbo correptus baptizetur, potest et debet ei sacramentum hoc mi­
nistrari, etiamsi nullius peccati conscientiam post baptismum habeat.
Quod confirmatum est responso S. Congreg. de Prop. Fide diei 26 Se­
ptembris 1821, quo declaratum fuit, ungendum esse paganum adultum
graviter decumbentem immediate post baptismum (cfr. Collect. I,
n. 768).
Isto homo non habet peccata actualia post baptismum commissa,
ut supponimus; si quae vero habuit ante baptismum, illa per baptismum
sunt prorsus deleta. Nec semper et necessario supersunt reliquiae pec­
catorum actualium. Ergo.

223. Utrum B. Virgo capax fuerit huius sacramenti. — 1. Quidam
Doctores dicunt B. Virginem extremam unctionem nec suscepisse nec
potuisse recipere, quia in ea no minima quidem et levissima culpa fuit,
nec reliquiae peccatorum erant, nec ulla spiritualis infirmitas aufe­
renda (18).
(16) Sunrcz, dlsp. 42, seot. 2, n. 8; S. Bouav., lu IV, D. 23, art. 1, q. 2; Carthusianua,
Summa fidei, lib. V, cap. 149, oto.
.
(17) Siiaroz, dlsp. 12, sect. 2, n. 8.
(18) Paludanus, in IV, D. 23, q. 3, art. 2; Victoria, Summ., n. 223; Lacroix, lib. VI,
part. 2, η. 2102; Fritinnior, III, η. 580.

152

CAPUT V. - ARTICULUS I.

2. Alii e contra consent B. Virginem, illis non obstantibus, potuisse
suscipere sacramentum hoc ac revera suscepisse. Ita S. Canisius, S. Antoninus, S. Albertus M. aliique (19).
S. Antoninus (1. c.), referens sententiam S. Alberti J£., ait: «Ponit
Albertus, quod B. Maria in morte se fecerit inungi, sicut etiam com­
municant; et hoc non quia indigeret, cum nullum peccatum etiam ve­
niale, nec reliquiae peccati essent in ea, sed ut praeberet fidelibus in
omnibus exemplum humilitatis et vitae Christianae ».
Hanc sententiam amplectitur Suarez tamquam probabiliorem. «Ex
dictis..., inquit, colligere licet, probabilius esse illam (B. Virginem)
recepisse hoc sacramentum, quia nihil est, quod obstiterit; et alias decuit,
tum propter fructum, tum propter exemplum, tum propter ipsum sa­
cramentum, no despici videretur » (20).
Maior forte difficultas ex eo est, ut idem Suarez animadvertit, « quod
B. Virgo non videtur corporaliter aegrotasse, nec ex propria infirmitate cor­
porali mortua fuisse». Recte autem respondet: «Verumtamen dicendum est,
licet non fuerit passa infirmitatem provenientem ex inordinatione humorum,
tamen habuisse quandam corporis debilitatem ab intrinseco provenientem,
quae ad eum statum pervenit, in quo iam naturaliter non poterat anima in
corpore conservari; atqui haec dispositio est sufficiens infirmitas corporis
ad hoc sacramentum suscipiendum. Sicut si quis confectus senili aetate, mo­
reretur ex ipsius naturae defectu absque alia aegritudine, nihilominus ungen­
dus esset » (1. c.).

224. Morbus gravis seu periculosus. — 1. Subiectum huius sacra­
menti est tantum homo infirmus et quidem graviter aegrotans. Id constat:
1° Ex textu S. lacobi.

Apostolus ait: « Infirmatur quis in vobis... salvabit infirmum ».
Cornelius a Lapide dicit: «Quod ait ” infirmatur,, , intollige gra­
viter et periculose ad mortem; hic ασθενεί (infirmatur), i. e. viribus
et roboro plane destituitur, quem proinde mox vocat τδν κάμοντα,
i. e. periculose laborantem » (21).
Berti egregie docet: «Graeca vox άσΟενεϊ do morbo graviori intelliguntur, prout constat ox Matth. 10, vers. 8; 25, 36; Marc. 6, 56;
ad Philipp. 2, 27, quod etiam notavit Grotius. Addam vero magis per­
spicua; nam Io. 4, 46, ubi legitur: Cuius filius infirmabatur Capharnaum, oxtat in Graeco: ου ό υ'ώς ήσΟένει έν Καφαρναούμ; 11, 2 legunt
(19) S. OaulsiUS, lib. [, de B. Maria, cap. 9; S. Antoninus, 3 p., Ht. 11, cap. 8, § 3.
Cfr. Suarez (disp. 18, sect. 3, n. 6) et Dicxstillo (de extrema unctione, tract. 7, dub. 1, n. 113),
qui plures citant auctores hanc sententiam proütcntcs.
(20) Disp. 42, sect. 2, n. 11.
(21) Conun. in epist. S. lacobi, V, 11.

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBTECTO

153

Latini: Cuius frator Lazarus infirmabatur, Graeci vero: ής ό αδελφός
Λάζαρος ήσΟένει; ibidem versu 3 Latini: Ecce quem· amae, infirmatur,
ot Graeci: ιδε δν φιλεις άσθενεϊ; ac versu 6 apud, nos: Ut ergo au­
divit, quia infirmabatur, et apud Graecos: ώς ούν ήκουσεν ότι ασθενεί
ac demum Act. 9, 37 in Vulgata: Ut infirmata moreretur, in graeco
textu: ασθένησασαν άποθανεϊν: in quibus locis manifestum est agi
de gravioribus corporis infirmitatibus et ubique apponi verbum άσθενεϊν. Tertium quod noto est, quamquam hoc verbum ambiguae foret
significationis, coarctari ad commonstrandam gravem corporis infirmi­
tatem iis, quae subiiciuntur : Et oratio fidei salvabit infirmum: Καί ή
ευχή τής πίστεως σώσε», τον κάμνοντα; est enim κάμνω consentien­
tibus omnibus, idem ac: deficio, laccesco, et graviore infirmitate la­
boro » (22).
Attamen tum άσθενεϊν tum κάμνειν, ut recte animadvertit
Kern (23), nec unice nec primo nec communiter significare: aegrotum
esso, multo minus periculose, ad mortem aegrotum esso. Sufficit in­
spicere lexica.
Nec licet excipere, hos terminos in S. Scriptura determinari ad
sensum: graviter, ad mortem aegrotare. Nam κάμνειν praeter lac. 5,
15, solum quinquies occurrit, nullibi autem sensu: aegrotum esse.
Terminus autem άσθενεϊν adhibetur quidem saepissime, sed plerumque
significat defectum virium sive naturalium sive supernaturalium ad
certum aliquem finem.
Quidquid igitur sit de grammatica terminorum significatione, ex con­
textu clare liquet agi de morbo et quidem gravi. Sano vers. 13 continet ge­
nerale monitum: Κακοπάθει τις έν ύμϊν; προσευχέσΟω, quibus verbis oratio
tamquam universale remedium contra afflictiones quascumque proponitur.
Vers. 14 peculiaris modus orationis pro statu specialis afflictionis commen­
datur. Monetur enim ό ασθενών, ut ad so acccrsiri faciat presbyteros Ecclesiae.
Ergo supponitur oa infirmitate oppressus, ut ipse adire non valeat presby­
teros, quod per se decet, sed cogatur ope aliorum eos rogare, ut ad so ve­
niant.
Ad haec sollemnis ritus non a quibuslibet fidelibus, sed a solis presby­
teris super infirmum in eius domo peragendus manifeste supponit gravem cau­
sam, in contextu gravem infirmitatem.

Etiam effectus, qui sacramento tribuuntur, ostendunt Apostolum
prae oculis habere non incommodum quodeumque, sed gravem morbum.
Nam describitur infirmus, qui luctat contra mala, quibus ex morbo suo
a il igitur. Sed vires naturales non sufficiunt; nam Dominus est, qui
(22) Dc theoloaicis disciplinis, lib. 35, cap. 9.
(23) Op. cil., pag. 291.

154

CAPUT V. - ARTICULUS I.

eum ope sacramenti salvat et erigit. Hoc manifestat, infirmitatem
gravem esse, quomodocumque concipitur auxilium divinum (24).

225. 2° Ex perenni Traditione.
Huc spectant omnia testimonia SS. Patrum, alibi allegata (n. 139 ss.),
in quibus sermo fit de fine et effectibus sacramenti. Quae testimonia
nos edocent, extremam unctionem esso medicinam supornaturalem
concessam in salutem eorum qui corporali infirmitate laborant.
Ex his testimoniis unum dumtaxat referendum ducimus, nempo
testimonium Innocentii I, qui in celebri epistola ad Episcopum De­
centium, allatis verbis sancti lacobi, ait: «Quod non est dubium de
fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi debere, qui sancto oleo chris­
matis perungi possunt » (cfr. n. 15).
226. 3° Ex praxi et doctrina Ecclesiae.
a) Consuetudo universalis et perennis Ecclesiae ea est, ut sa­
cramentum extremae unctionis nonnisi graviter decumbentibus admi­
nistretur.
Sacramentaria antiqua et recentioros liturgici libri, qui ritum administrationis referunt, hoc aperto tradunt tum quoad formam proprio
dictam sacramenti tum quoad orationes quae unctiones praecedunt aut
sequuntur.
Hinc est, quod materia huius sacramenti passim dicitur oleum
infirmorum, sacramentum ipsum vocatur sacramentum infirmorum vel
exeuntium aut morientium.
b) Concilium Florentinum docet: «Hoc sacramentum nisi in­
firmo, de cuius morte timetur, dari non debet ».
Concilium Tridentinum apertis disertisquo verbis hoc declarat.
Docet Christum D. hominibus sanis et in nullo periculo mortis consti­
tutis abunde per alia sacramenta providisse: ergo non pro sanis insti­
tuta est extrema unctio. Docet ulterius, Christum dedisse hoc sacra­
mentum tamquam firmissimum praesidium pro fine vitae. Docet prae­
terea, per hoc sacramentum « sanitatem corporis, ubi saluti animae
expedierit », infirmum consequi. Docet insuper, sacrae unctioni vir­
tutem et efficaciam peculiarem inesse, quippe quae « aegroti animum alleviat et confirmat, magnam in eo divinae misericordiae fiduciam ex­
citando, qua infirmus sublevatus et morbi incommoda ac labores laevius
fert et tentationibus daemonis calcaneo insidiantis facilius resistit ».
Domum declarat, « osse hanc unctionem infirmis adhibendam, illis
(21) Kern, op. cil., pag. 292.

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBIECTO

155

voro praesertim, qui tam periculoso decumbunt, ut in exitu vitae con­
stituti videantur ».
Illud « praesertim », ut manifesto patet ex contextu, ita explicandum :
sacramentum esse infirmis graviter decumbentibus administrandum,
praesertim si iam in exitu vitae constituti videantur. Quare illud « prae­
sertim » non significat posse sacramentum conferri etiam extra morbum
periculosum, sed extra articulum mortis in solo periculo eius.

227. 4° Ex ipsa natura sacramenti.
Angelicus optimo ex natura sacramenti desumit rationem theo­
logicam. « Hoc sacramentum, ait ipse, est quaedam spiritualis curatio...
quae quidem per quemdam corporalis curationis modum significatur.
Et ideo illis, quibus corporalis curatio non competit, scii, sanis, non
debet hoc sacramentum conferri » (25).
Ad obiectionem voro, principaliorem effectum sacramenti esse sa­
nitatem montis, qua indigent etiam sani, respondet: «Quamvis spiri­
tualis sanitas sit principalis effectus huius sacramenti, tamen oportet
quod per curationem corporalem significetur curatio spiritualis huius sa­
cramenti, etiamsi corporalis sanatio non sequatur; et ideo solum illis
hoc sacramento sanitas spiritualis dari potest, quibus corporalis sa­
natio compotit » (26).

228. Quaenam infirmitas requiratur et sufficiat.
Ex dictis constat, non quamlibet infirmitatem sufficere, sed talem
requiri, quae sit revera gravis aut ex se ipsa aut ex circumstantiis, eam
scii, quae in periculo mortis aegrotum constituat.
Textus >8. lacobi, communis usus Ecclesiae, testimonia adducta,
verba Concilii Florentini et Tridentini, ratio ex fine sacramenti de­
sumpta, id aperte ostendunt et confirmant·.
Ad rem egregio >8. Thomas: « Hoc sacramentum est ultimum re­
medium, quod Ecclesia potest conferre, quasi immediate disponens ad
gloriam: et ideo illis tantum infirmantibus debet exhiberi, qui sunt in
statu exeuntium, propter hoc quod aegritudo nata est inducere mortem,
et de periculo timetur » (27).
Ad obiectionem, Apostolum nullam infirmitatem determinasse
idooquo sacramentum conferendum esse in qualibet infirmitate, re­
spondet: «Quaelibet infirmitas augmontata inducere potest mortem;
et ideo si genera infirmitatum pensentur, in qualibet aegritudine potest
(25) Suppi., q. 32, art. 1.
(26) Suppi., q. 32, art. 1, ad 1.
(27) Suppi., q. 32, art. 3.

156

CAPUT V. - ATITICULUS I.

dari hoc sacramentum; et hinc est, quod Apostolus non determinat
infirmitatem aliquam; sed si pensetur infirmitatis modus et status, non
semper debet infirmantibus hoc sacramentum dari » (28).
Suarez hanc rationem ita perbelle confirmat: «Est hoc sacramentum
institutum tamquam extremum remedium hominum infirmorum et morientiuni, quo et in gravissimo mortis periculo iuventur et ad gloriae introitum,
quoad fieri possit, disponantur; ergo ut minimum requirit hominem ita decum­
bentem, ut ex tali infirmitate mors possit moraliter timeri saltem remote et quan­
tum est ex natura talis aegritudinis in tali subiecto. Item cum sanitas etiam cor­
poris per hoc sacramentum procuretur, certe supponi debet infirmitas ex
se gravis, nam verisimile non est, tale sacramentum esso institutum propter
quamlibet levem aegritudinem curandam... Requiritur ergo gravis seu letalis
morbus etiam ad valorem sacramenti» (29).
S. Bellarminus concinne docet: «De eo, qui sacramentum hoc susci­
pere potest, constat debere esse... infirmum graviter, ita ut de vita periclitetur» (30).
S. Bonaventura ait: «Concedendae igitur sunt rationes monstrantes hoc
sacramentum dari debere solis infirmis... in periculo mortis existenlibus » (31).
S. Albertus M. dicit: «Dicendum, quod non in omni infirmitate per­
cipiendum est hoc sacramentum... Nuinquani nisi in transitu est sumendum
hoc sacramentum » (32).
Scotiis item: «Non debet conferri sano... nec qualitercumque infirmo, sed
periculose, ita quod probabiliter immineat sibi exitus de statu viatoris ad termi­
num » (33).

229. Quomodo periculum mortis aestimandum sit.
Ad huiusmodi periculum mortis quod attinet, haec animadver­
tantur :
1° Necesse non est, ut periculum sit proximum aut gravissimum
aut valde gravo. Requiritur et sufficit ut sit moraliter probabile.
2° Non requiritur ut sit obiective seu re ipsa probabile; satis est,
ut prudenter qua tale existimetur.
3° Non requiritur semper et necessario, ut probabile existimetur
a medico aut ab infirmo eiusve familia aut communiter. Satis est prudens
indicium unius personae, v. g. parochi seu sacerdotis.
-1° Quoties morbus sit periculosus et gravis, sacramentum valide
confertur, « etiamsi ad statum morbi vel non satis, vel etiam nihil
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)

Suppi.. q. 32, art. 2, ad 1.
Disp. 42, ecct. 2, n. i.
Dc extrema unctione, cap. 9.
In IV, D. 23, art. 2, q. 2.
In IV, D. 23, art. 11.
InJV, D. 23, quacet. unie., n. 3.

1

DË CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBIECTO

157

attendatur » (34). Undo si forte aliquantulum praemature administretur
sacra unctio, non ideo sacramentum invalido confertur. Probabilitas
sane et periculum moraliter accipienda sunt, remotis anxietatibus et
scrupulis.
5° In dubio utrum periculum mortis revera exsistat necne,
utrum sit probabile seu gravo an non, sacramentum valide et licite
administratur’.
Cetera do hac re vido sub nn. 109, 134, 283 ss.
230. Num gravitas morbi sit de necessitate sacramenti. — 1. Utrum
huiusmodi gravis infirmitas seu periculum mortis sit de necessitate sa­
cramenti, contro vertitur.
Quidam, attenta praesertim praxi apud Graecos vigente (cfr. n. 250).
censent id non esse do necessitate sacramenti, adeo ut validum existi­
ment sacramentum collatum sano aut leviter tantum decumbenti.
2. Qua in re, ut accurate tota doctrina catholica exponatur, di­
stinguere oportet inter morbum simpliciter et morbum grave seu peri­
culosum.
Quod subiectum capax extremae unctionis sit solus infirmus ac
propterea quod morbus sit de necessitate sacramenti, certum est. Id
evidenter colligitur ex textu S. lacobi, ex perenni Traditione, ex fine
huius sacramenti, ex doctrina et praxi constanti Ecclesiae.
Undo Suarez recto ait: « Certum est, ita esse hanc necessitatem intelligendam, ut omnes theologi intellexerunt et ex communi sensu et usu
totius Ecclesiae... Est ergo haec conditio ex parte subiecti de necessitate
sacramenti; neque in hoc est ulla difficultas » (35).
3. An, ulterius, etiam peculiaris gradus infirmitatis seu morbus
gravis sive periculosus sit de necessitate sacramenti, dissent iunt theologi.
Plerique affirmant, propter easdem rationes.
Suarez docet: « Itaque imprimis oportet, ut infirmitas ex sua specio
sit gravis, et quae infirmum in periculo vitae constituero valeat... Et
probabilius existimo esse etiam hoc dc necessitate sacramenti, propter
idem Concilium (Florentinum), et propter verba lacobi. Item propter
rationem, quae ex fine et institutione huius sacramenti colligi­
tur » (36).
Ilaoc sententia vora videtur, dummodo gravitas morbi seu mortis
periculum moraliter accipiatur, sino scrupulis et anxietatibus, ut supra
dictum est.
(31) Suarez, disp. 12, scot. 2, η. 5.
(35) Disp. 12, soot. 2, η. 2.
(36) Disp. 12, sect. 2, η. 4.

158

CAPUT V. - ARTICULUS T.

231. An et cur senium aequiparandum sit infirmitati. — 1. Gravi
infirmitati, ex qua imminet periculum mortis, aequiparatur senium.
Idcirco etiam propter senium valido et licite confertur sacramentum ex­
tremae unctionis.
Circa hoc nulla est difficultas aut discrepantia theologorum. Omnes
conveniunt; idquo usu perenni Ecclesiae confirmatur.
2. Undo can. 940, § 1 catholicam doctrinam hisco verbis enuntiat:
« Extrema unctio praeberi non potost nisi fideli, qui post adeptum usum
rationis ob infirmitatem vel senium in periculo mortis versetur».
jRatio ost, quia, iuxta dictum Ciceronis, « senectus ipsa morbus
est ». Sane ex senio vires debilitantur, sensus deficiunt, languores au­
gentur, physiologica corporis conditio in dies peior fit, ita ut senium
non solum mortis periculum, sed etiam eius certitudinem includat.
II
II
232. Num in quolibet mortis
periculo ministrari
possit extrema
unctio. — 1. Non in quovis periculo mortis conferri potest hoc sacra­
mentum, sed solum in illo, quod provenit ex corporis infirmitate vel
senio.
Quare extrema unctio ministrari nequit iis, qui morti propinqui
sunt absque morbo, ex. gr. capite damnatis, militibus ante pugnam,
periculosam navigationem inituris, mulieri partui propinquae, nisi ex
partu difficili in infirmitatem inciderit. Huiusmodi homo, qui versatur
in periculo mortis sine morbo, non est subiectum capax extremae uuctionis, ideoque invalide administraretur.
2. In hoc conveniunt theologi, paucis recentioribus sine validis
motivis contradicentibus.
Ratio est, quia hoc sacramentum est specialiter institutum ad
roborandum hominem corporo deficientem ob aegritudinem; quando
autem sanus est, licet sit morti vicinus, habet integras naturales viros,
et non ab intrinseco, sed ab extrinseco et per accidens deficit.
Id evincunt omnia argumenta, quibus supra (n. 224), probatum
fuit, subiectum capax extremae unctionis esse tantum hominem gravi
morbo laborantem.

Suarez ait: Non in omni occasione mortis, sed solum in illa, quae ex
corporis infirmitate provenit, esse hoc sacramentum applicandum » (37).
Scotiis dicit: «Subditur hominis infirmi, ideo non debet conferri sano,
nec qualitercumque exposito periculo mortis, quia non ei cui imminet mors
ex periculo extrinsecae violentiae, ut armorum, vel submersionis, vel huius­
modi... » (38).
(37) Disp. 42, sect. 2, n. 6.
(38) Iu IV, D. 23, quacet. unie., n. 3.

t)E

conditionibus requisitis in subiecto

159

3. Sacramenti capax est, qui propter venenum haustum vel vulnus
acceptum aliunde similem causam in periculo mortis versatur. Nam
hic homo est vero infirmus, undecumque infirmitas originem duxerit.
Proinde iste aegrotans potest valide et licito recipere extremaro un­
ctionem, licet causa aegritudinis fuerit extrinseca et violenta.

233. Quaestiones. — I. Si morbus sit levis, timetur tamen, ne fiat
periculosus, potestne extrema unctio conferri?
Resp. Necesse est, ut subiectum sit capax hic et nunc; nec sufficit,
ut tale sit in posterum. Proinde in casu exposito, si morbus hic et nunc
sit levis, quamvis forte timeatur ne fiat postea gravis, manente eiusdem
levitate, deest necessaria conditio ad susceptionem sacramenti. Quare
nec licite nec valide conferri potest extrema unctio.
234. II. Si morbus levis videatur medico aliisve, sed graviter reipsa
affligat aegrotum, qui censeat se in periculo mortis versari et petat extremam
unctionem, potestne haec ministrari?
Resp. Sacramentum valide et licito ministrari potest. Primum sane
critérium ad dignoscendam gravitatem morbi est status animi ipsius
aegrotantis. Non raro medici aliique, experientia teste, in hac re fal­
luntur.
235. III. Si medicus vel parochus aut alia prudens persona existimet
aegrotum versari in periculo mortis, aegrotus autem censeat morbum esse
levem, licctne sacramentum conferre?
Resp. Etiam in hoc casu extrema unctio ministrari potest. Nam
infirmi, praesertim ubi agitur de nonnullis morbis, eorum gravitatem
vix percipiunt et non raro decipiuntur.
236. IV. Si morbus leviter tantum affligat aegrotum, sed revera sit
periculosus, sacramentum potestne conferri?
Resp. Valido et licite confertur. Talis enim morbus in se est gravis;
et licet non afferat magnos corporis dolores, nihilominus adsunt omnes
rationes indigentiae confortationis spiritualis, ad quam ordinatur hoc
sacramentum.

237. V. Quidnam, si morbus videatur gravis et periculosus, revera
tamen nullum adsit discrimen vitae?
Resp. Sacramentum valido et licito administratur, dummodo pru­
denter gravis et periculosus morbus fuerit existimatus et revera infir­
mitas adsit. Huiusmodi enim aegrotatio animum infirmi non minus
prosternit, quam quae vere est letalis.

160

CAPUT V. - ARTICULUS I.

Praeterea, ut supra dictum est, periculum obicctivum sensu proprio
et stricto non requiritur. Si hoc exigeretur, non raro accideret, ut in­
firmus, cuius mors ex indicio medici in horas expectatur, invalido inun­
geretur vi morbi iam superati, quamvis ad extra id nondum appareat.
Quare si Christus D. obiectivum vitae discrimen fecisset condi­
tionem essentialem, sacramentum periculo nullitatis, sacerdotes scru­
pulis et anxietatibus, infirmos autem periculo exposuisset, ne superna­
tural auxilium eis denegaretur eo praesertim tempore, quo apti es­
sent, propria accedente cooperatione, ad plenum eius fructum conse­
quendum (39).

238. VI. Quidnam, si Titio, qui graviter infirmum se esse simulaverit
aut qui imprudenter talis fuerit existimatus, extrema unctio collata sili
Resp. In priori hypothesi, sacramenti susceptio fuit procul dubio
illicita et invalida. In altera hypothesi, ita distinguendum: si omnino
imprudenter, i. o. absque ullo fundamento Titius fuerit existimatus
gravi morbo oppressus, dum revera aut nullus aut plane levis erat
morbus, sacramentum fuit invalide collatum; si minus prudenter, seu
cum aliquo dubio sive fundamento levi administratum fuerit sacra­
mentum, probabilius collatio dicenda est illicita et invalida.
239. VII. Si aegrotus graviter affligitur per morbum, qui natura,
sua est quidem periculosus, sed nondum videtur secum ferre vitae discrimen,
potestne ministrari extrema unctio?
Resp. Valide et licite ministrari potest, quia in tali casu habetur
revera infirmitas et quidem gravis, quae secum fert periculum mortis,
licet proximum non sit. Recte monet Suarez: « Quoties morbus ex se
fuerit periculosus et gravis, existimo sacramentum esso validum, etiamsi
ad statum morbi vel non satis vel etiam nihil attendatur » (10).
In praxi, utrum expediat necne, ut differatur collatio sacramenti,
ex adjunctis dependet. Si parochus timet, ne, superveniente vitae dis­
crimine, mens aegroti obnubiletur aut ita debilitetur, ut convenientem
cooperationem uon amplius praestare valeat, collatio extremae unctionis
non est differenda. Si talis timor abest, forte melius erit differre. Pa­
rochus aliusvo sacerdos sine scrupulis in hac re procedat.
240. VIII. Si natura morbi ignoretur, et dubium existât utrum gravis
et periculosus sit an non, licetne sacramentum administrare?
Resp. Necesse non est, ut natura morbi cognoscatur. Ne medici
(39) Cfr. Kem, op. cit., pag. 298.
(40) Disp. 42, sect. 2, n. 5.

u·

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN 3UBIECTO

161

quidem, etiam peritissimi, semper cognoscere valent originem, naturam,
progressum, effectus morbi. Si prudenter dubitetur utrum morbus sit
gravis et periculosus, sacramentum debet ministrari.
241. IX. Quidnam, si morbus secum ferat periculum certum mortis,
sed remote?
Resp. Extrema unctio valide confertur. Id verificatur ex. gr. in
casu, quo Titius laboret phthisi pulmonum, et praevideatur vitam pro­
tracturus, si nihil inopinatum superveniat, per menses plures. Adest
morbus gravis et periculosus: idcirco dubitandum non est, quin valide
sacramentum ministrari possit. Num etiam licite? Perpendenda sunt
adiuncta. Si ex circumstantiis timendum sit, no aegroto desit postea
occasio illud recipiendi, profecto potest, imo debet ministrari.
Huc spectat responsum S. Congreg. de Propaganda Fide, cui sequens du*
bium propositum fuit: «Aliquando missionariis christianos sibi commissos
visitantibus occurrit aegrotus hectica febri vel simili morbo laborans, qui iuxta
experientiam vivet adhuc per plures menses, sed intra annum morietur. Quae­
ritur, an in tali casu missionarius ipsi possit administrare Viaticum et extremam
unctionem, eo quod, quando verior aderit casus ea recipiendi, non poterit prae­
sens haberi missionarius ob magnam distantiam et alias circumstantias id
impedientes». S. Congregatio die 20 februarii 1801 respondit: Affirma­
tive'» (41).

In aliis casibus considerari debet status morbi, maius bonum spi­
rituale aegrotantis, scandalum forte exoriturum, si extrema unctio
detur homini adhuc sua officia obeunti etc.

242. X. Si Titius laboret morbo gravi et periculoso, sed medici fide
digni declarent per chirurgicam operationem omne periculum amoveri,
licetne extremam unctionem conferre?
Resp. 1° Si aegrotus nolit chirurgicam operationem subire, certe
sacramentum valide et licito administratur.
2° Si operationem subire consentiat, Kern censet sacramentum
ministrari non posse, quia «simul ac consentit consilio medicorum...
se constituit inhabilem, qui sacri mysterii particeps liat (12). Con­
traria sententia tenenda; nam qui gravi et periculoso morbo hic et nunc
laborat, eo ipso capax est sacramenti recipiendi. Praesens enim capa­
citas subiocti spectanda est.
3° Si operatio ipsa chirurgica sit periculosa, ut non raro accidit,
tunc a fortiori administratio sacramenti valida et licita erit.
(41) Colled. S. C. de Prop. Fide, I, n. 651.
(42) Op. cit., pag. 299.

H — Caitkixo,

Sacramentis, III.

162

CAPUT V. - ARTICULUS I.

243. An et quando extrema unctio ministrari possit ac debeat
recenter mortuis. — 1. Procul dubio extrema unctio, sicut cetera sa­
cramenta, nequit ministrari iis qui vere mortui sunt, iis nempe quorum
animae a corpore iam separatae sunt, cum sint incapaces omnino.
Sed incertum est, saltem in nonnullis casibus, utrum haec separatio
locum habeat statim ac homo communiter spiritum exhalasse dieitur.
Experientia teste ipsaque scientia comprobante, plures sunt casus in quibus
homines licet ab ipsis medicis tamquam mortui habiti ac declarat i, revera mortui
non erant.

Hinc quaestio de morte reali et de morte apparente.
2. Mors realis habetur, cum homo reapse moritur, seu cum anima
a corpore separatur. Mors apparens adest, cum homo reapse adhuc
vivit seu anima nondum a corpore est separata, sed nulla vitae signa
exhibet aut exterius exhibere valet.
Ad probandam certo mortem realem non sufficiunt signa plus minusvo probabilia, sed requiruntur signa omnino certa.
3. Signa probabilia mortis ea omnia sunt, quibus communiter ho­
minem esse iam mortuum censetur, scii, pallor membrorum, defectus
circulationis et respirationis, praesertim pulsationis cordis, vultus cadavericus, cessatio caloris vitalis, maculae cadavericae, etc.
4. Signa certa iuxta peritos sunt ista duo: 1° rigor cadavericwt;
2° generalis totius organismi putrefactio. Sed facile minime est distinguere
inter rigorem cadavericum et rigorem spasmaticum, tetanicum, asphyxicum etc., qui locum habent in quibusdam morbis etiam ante mortem.
Rigor cadarericus, aiunt periti, observari solet intra spatium 24 hora­
rum quod decurrit a momento declaratae mortis et potest durare a 4 ad 48
horas.

Practice signum certum omnino est unum, nempe putrefactio, quae
totum organismum afficit eaque dignoscitur ordinarie ex maculis subvi­
ridibus qTiibus pellis coloratur, praesertim inter costas, ab inflatione
ventris, ab odore characteristico sibi proprio.
Nonnulli alia quoque signa recensent, quae potius media dicenda
sunt ad mortem realem propulsandam vitamque subiecto tuendam.
Scii, applicatio currentis elect ricae altae potent ialil at is, non talis tamen
quae forte vivum occidere valeat: si nulla habetur reactio, pro certa
morte certissime standum est. Item usus adrendlini per iniectiones et
rhytmicae linguae tractationes, quae si maneant sine effectu, dicendum,
mortem revera accidisse.

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBIECTO

163

244. 5. Varia sunt signa pro diverso genere inortis.
io in morte ex morbo lento secuta — scii, in morbis de'se consumptivis qui gradatim vitam debilitant atque actionem destructivam
vitae in subiecto ita disposito paulatim exercent, v. g. in phthisi, in
febribus diuturnis, in tabe etc. — vita probabiliter adhuc latet saltem
per quaedam minuta postquam infirmus visus est spiritum exhalasse.
Quidam hoc tempus ad mediam horam circiter extendunt, alii ad horam,
alii etiam ultra, dummodo rigor cadavericus vel putrefactio non super­
venerint.
2° In morte repentina seu quasi violenta, sive sit ab intrinseco
(v. g. in epilepsia, asphyxia, haemorrhagia, peste, apoplexia etc.), sive
ab extrinseco (v. g. in suffucatione, submersione, ictu fulminis vel cur­
rentis electricae etc.), vita probabiliter latet per plures horas et, iuxta
quosdam medicos, etiam per dies; nempe quousque manifesta signa pu­
trefactionis non appareant vel saltem non superveniat rigor cadavericus.
3° In morte partira ex morbo lento et partira ex morbo aliave
causa repentina secuta (v. g. in nephrite, pneumonia, etc.), probabilitas
vitae est per unam alteramve horam, et forte etiam per plures horas.
245. G. Doctrina de morte real i et apparente profecto attendenda
est, ubi agitur de extrema unctione ministranda necne; nam sacra­
menta sunt instituta propter homines ideoque, cum extrema unctio
hominem a morte aeterna salvare possit, ipsi in gravissima necessitate
constituto succurrendum est, meliori quo fieri possit modo, etiam cum
levi aut levissima probabilitate.
Hinc est quod plures Synodi dioecesanae et multa Concilia provincialia
ac regionalia expresse statuunt rationem habendam esse de praefata do­
ctrina. Quaedam dicunt extremam unctionem, in casu mortis repentinae,
conferri posse, usque dum manifesta putrefactionis signa non appareant;
in casu mortis ex morbo lenio secutae, tempus utile esse dimidiam circiter
horam, non ultra, postquam infirmus animam efflavisse visus est. Quaedam
decernunt hoc sacramentum conferri posse, in quolibet casu, etiam post unam
alteramve horam. Alia, contra, tempus utile restringunt ad pauca minuta,
decem aut viginti circiter, non ultra dimidiam horam a momento existimatae
exhalationis spiritus.

246. Conclusio. — Omnibus igitur maturo perpensis, haec viden­
tur statuenda:
1° Certum est recenter mortuos, nondum inunctos, posse inungi,
quamdiu signum certum mortis non appareat, seu quamdiu probabile
est eos adhuc vivere et praesumi possit eosdem habere intentionem
recipiendi hoc sacramentum, iuxta infra dicenda (n. 259 ss.).

164

CAPUT V. - ARTICULUS ί

2° Speculative loquendo, tempus utile illud est quod currit usquo
ad certum signum mortis, do quo supra (n. 243), scii, usque ad putre­
factionem vel saltem ad rigorem cadavericum.
3° Practice perpendendae sunt omnes et singulae circumstantiae,
praesertim spectanda causa mortis, utrum subitanea necne, utrum
scandalum fidelium haberi queat, etc.
Usque ad dimidiam circiter horam a momento existimati decessus,
quilibet recens mortuus potest inungi, etiam si obitus acciderit ex
lento morbo; usque ad unam horam, et forte duas horas, si mors fuerit
repentina, aut partim morbo lento aut causae subitaneae sit tribuenda,
dummodo interim signum certum mortis non apparuerit.
In utroque casu, cum adsit vera probabilitas pro morte apparente,
extrema unctio certe potest ot per se debet conferri. In aliis casibus, gene­
ra tim ultra tempus modo indicatum, probabilitas minor est eaque
tenuis et forte tenuissima exsistit ; idcirco extrema unctio potest quidem
conferri, at minime constat, speculative loquendo, de stricta obligatione
eam ministrandi.
4° Ceterum in praxi recedendum non est a regula passim a
DI). tradita, nimirum: quoties sacramentum hoc potest conferri, po­
sita aliqua probabilitate quamvis minima, toties debet ministrari.
Proinde etiam si spes seu probabilitas levis aut levissima exsistat,
extrema unctio ministranda ost, ut, quatenus fieri queat, animae saluti
consulatui·.
5° Sacramentum semper conferendum est sub conditione, nempe
« si vivis ». Praeferri debet forma brevior cum unica unctione in fronte,
quin deinde aliquid addatur aut suppleatur, cum periculum nullatenus
cessaverit simulque ignoretur utrum subiectum vivum revera sit an
mortuum, seu capax necne. Excipe, ut patet, casum, in quo is qui
creditur mortuus, certo reviviscat et adhuc in periculo mortis ma­
neat.
Naviter curandum, ne adstantes admirationem vel scandalum pa­
tiantur, existimantes sacramentum conferri mortuo; quare, si casus
ferat, praestat eos de re monere (43).
(43) Cfr. Fcrreree-Genissu, La morte realc r Io morte apparente in relazione ai Sacramenti,
Roma 1908; Gemelli, L’cnigma della vita, II, p. 617 es.; Sosio <1'Angelo, La morte realc cd
apparente c ramministrazione dei Sacramenti, Torino 1928; Antonelli, Medicina pastoralis,
ed.
pag. 563 ss.; Luciani, Fisiologia dcll'uomo, II, pag. 78G, Milano 1911; Carrara, Le­
noni di medicina legale, pag. 3G1, Torino 1922; Creazzo, Studio sulla morte apparente e la morte
reale, Roma 1913; Gala, in Ciriltà Cattolica, 1993, III, pag. 506 ss.; Scotti, in Scuola Catto­
lica, 1930, pag. 178 ss.; Gury-Iorio, Compendium theol. mor., vol. Π, part. II, n. G75 bis;
Bougnard, op. ciL, pag. G8; Mnroto, Dubia circa canones extremae unctionis applicandos ca­
sibus mortis apparentis, in Apollinaris, 1928, pag. 17 6 es.; Midland, La inori apparente et l*administration des sacrements, in Revue Apolwjt.tuiur, 193G, pag. 280 ss.

PE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN 3UBIECTO

165

247. Normae
servandae
et abusus vitandi in administratione ex>
tremae unctionis. — 1. Hoc sacramentum nequit differri, donec pro­
ximo instare videtur mors. Tunc, moriturus vel nullo modo vel solum
imperfecte cooperari valet gratiis sacrament alibus, cum saepe non
amplius supersint et animi vires, ut eliciat actus doloris, fiduciae in
misericordiam divinam, resignationis in beneplacitum Dei. Impeditur
restitutio sanitatis, quam Deus ope sacramenti concederet, si animae
saluti expediret. Demum effectus principalis sacramenti, scii, confor­
tatio animi, aut omnino aut fere irritus redditur.
2. IIuc spectant quae sapientissime tradit Catechismus Romanus:
«Quum igitur illi tantum, qui morbo laborant, curatione indigeant;
idcirco iis etiam, qui adeo periculose aegrotare videntur, ut, ne supremus
illis vitae dies instet, metuendum sit, hoc sacramentum praeberi debet.
In quo tamen (/ravissime peccant, qui illud tempus aegroti ungendi
observare solent, cum iam, omni salutis spe amissa, vita et sensibus
carere incipiat; constat enim, ad uberiorem sacramenti gratiam perci­
piendam plurimum valere, si aegrotus, cum in eo adhuc integra mens
et ratio viget, ftdemgue et religiosam animi voluntatem afferre potest,
sacro oleo liniatur » (44).
Dein addit: «Quare parochis animadvertendum est, ut eo potis­
simum tempore caelestem medicinam adhibeant, illam quidem semper
vi sua admodum salutarem, cum eorum etiam pietate et religione, qui
curandi sunt, magis profuturam intellexerint » (1. c.).

248. 3. Ecclesiae doctrina ac proinde norma servanda in hac re
manifeste colligitur ex variis decretis Synodorum, quae post Concilium
Trid. habitae sunt.
Concilium Rhemense (an. 1573) edicit: «Cavendum, ne mors prae­
veniat unctionem, vel morbo invalescente semimortuus non sentiat .
Concilium Burdigalense (an. 1583) ait: «Non eo usque differendum
est, dum aeger omnibus peno sensibus destitutus est » (tit. 13).
Concilium Mediolanum I, sub S. Carolo celebratum, praescribit:
«Extremae unctionis sacramentum, curet parochus, ut aegroto, dum
integris ost sensibus, adhibeatur ».
Concilium Bituricensc (an. 1581) statuit: «Administretur tempe­
stive a sacerdote extrema unctio sancti olei, ita ut Christianus mente
adhuc integra sacramenti efficaciam agnoscere possit » (tit. 28, can. 1).
Concilium Tolosanum (an. 1590) decernit: «Aegrotos parochi
quanta maxima fieri poterit caritate visitabunt, consolabuntur, in­
struent...; dabunt quo sedulo operam, ne in id tempus sacram extre(44) De sacram, extremae unctionis, n, 9.

166

CAPUT V. - ARTICULUS I.

mamque unctionem differant, quo novissima conflictati valetudine auctiorique morbo tam profuturi sacramenti commoda, quod frequentor ni­
mirum accidit, satis agnoscere non possint » (cap. 9).
Concilium prov. Beneventanum (an. 1693): « Parochos omnes S. Sy­
nodus monet, ut, quoties aegritudo ea est, ut apta sit inducere mortem
et de periculo timetur, cum aegrotus sensibus est integris et rationis usus
viget, caelestem hanc medicinam cum eius pietate et religione maxime
profuturam adhibeant » (tit. 7, cap. 2).
Omittimus Concilia recentiora.
249. 4. Abusus gravissimus et prorsus detestabilis est, extremam
unctionem non conferre pueris usum rationis iam adeptis, (pii nondum
admissi fuerint ad primani Communionem.
Concilium prov. lihemense (an. 1849) statuit: «Nec omittat pa­
rochus eos ungere pueros, qui ad S. Communionem nondum admissi,
ad eam tamen pervenerunt aetatem, in qua peccati probabiliter prae­
sumuntur capaces » (45).
Concilium prov. Casseliense (an. 1853) parochos ita instruit: « Haud
denegandum hoc sacramentum pueris ad sanctam Communionem
nondum admissis, qui in periculo mortis positi intelliguntur doli ca­
paces » (46).
Concilium prov. Quebecense (an. 1854) decernit: «Conferatur pa­
riter pueris, qui, etsi ad sacram Communionem nondum admissi, ad
eam tamen pervenerunt aetatem, in qua peccati probabiliter praesu­
muntur capaces » (47).
S. Congregatio de. Sacramentis in Decreto « Quam singulari',
8 aug. 1910, docet: « Detestabilis omnino est abusus non ministrandi...
extremam unctionem pueris post usum rationis ».
In praxi id faciendum: si puer doli capax nondum admissus fuerit ad
primam Communionem, curandum omnino est, ut in periculo mortis consti­
tutus sacrum Viaticum recipiat, si sui compos sit; si vero usu rationis ex vi
morbi iam sit destitutus, absolvendus est sub conditione et ministrari ipsi
debet extrema unctio.
Sacramenta sunt propter homines. Igitur benignior sententia semper
tenenda in favorem aegrotantium, occurrente dubio de usu rationis, de peri­
culo mortis, de capacitate subiecti, etc.
Generatim quoties valide ministrari potest extrema unctio, toties licite
quoque potest conferri, ideoque per se urget obligatio eam ministrandi.
(45) Colt. Lac., IV, pag. 122.
(16) Coll. Lac., III, puer. 838.
(47) Coll. Lac., III, pog. 645.

· **
\

4d

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBIECTO

167

250. Quaestio historico-theologica de praxi Graecorum ungendi sanos
et leviter aegrotos. — 1. De antiquo Graecorum usu ungendi sacro oleo
non solum periculoso aegrotantes, sed etiam leviter infirmos, imo et
sanos, complura et certa extant documenta.
Allatius ait: « Non solum infirmos, sed sanos quoque homines
extrema unctione, et saepius Graeci inungunt» (48).
Arcudius scribit: «Ego praesentem morem Graecorum, qui poenitentos, quamvis bene valentes... non aliter atque infirmos inungunt,
nulla ratione probare possum. Cum enim subiectum non sit aptum ad
recipiendum sacramentum... frustra temereque illud Graeci admini­
strant » (19).
Rayna/udus dicit: «Ordior a falsa pietate adhibentium hoc sacra­
mentum valentibus spe obtinendi per illud remissionem culparum. Grae­
corum ergo plerique hanc functionem iisdem verbis adhibitis et in
iisdem corporis partibus ac utentes eadem materia ab Episcopo bene­
dicta sanis et bene valentibus conferunt, si modo eam flagitaverint in re­
missionem peccatorum. Ita passim servant Graeci et ex eorum ritu
Russi ac Moschi... Non ita quidem ut dicent omnes Graeci scriptores.
Ai plerique habent, quod dixi » (50).
Goar, in notis ad Euchologium, eiusdem Graecorum usus me­
minit (51).
Bened. XIV fuse loquitur de huiusmodi praxi (52).
Tournely pluribus testimoniis adductis, ita concludit: « Hanc esse
Graecorum praxim certum est ac exploratum apud omnes » (53).

251. 2. Utrum ista unctio a Graecis adhibita pro sanis, ab ipsis
tamquam verum sacramentum habeatur, non constat.
Arcudius, Baynaudus et alii affirmant, qui idcirco contra hunc sacra­
menti abusum vehementer insurgunt. Cui sententiae adhaeret quoque Be­
nedictus XIV (1. c.), qui ait : lure antiquo Graecorum morem ita explicatum,
uti voluit Arcudius, gravis erroris insimulant et damnant Theophilus Raynaudus, Gonzalez... Quocirca Episcopi latini, in quorum potissimum commo­
dum hanc materiam prolixius tractavimus, dioecesibus praesidentes, quas
fideles incolunt graeei ritus, diligenter invigilent, ne iidem in eodem versentur
errore, ut credaut, per unctionem, de qua loquimur, sacramentum conferri et
(18) Dc Ecclesiae occidentalis ct orientalis perpetua consensione, lib. Ill, cap. 16, n. 3.
(49) Dc concordia Ecclesiae occidentalis et orientalis in septem sacramentorum administraHone, lib. V, cap. 4.
(50) Heteroclita spiritualia, t. XVI, pag. 164.
(51) Euchologium, pag. 349 b.
(52) Dc. synodo dioec,, lib. VIII. cap. 5.
(53) Dc extrema unctione, art. 4, q. 3.

168

CAPUT V. - ARTICULUS I.

severe interdicant, ne ea unctio loco satisfactionis per confessorios imponendae
poenitentibus iniungatur ».
Alii negant eum Goar, disciplinae orientalis optime gnaro, qui (I. c.) dicit,
illam unctionem a Graecis haberi tamquam caeremoniam quamdam seu sacra·
mentale, minime autem qua verum sacramentum.

252. 3. Secunda sententia negans probabilior est, inio certa nobis
videtur, dummodo res rite intelligatur.
1° Aliud est loqui de praxi alicubi servata per aliquod tempus,
aliud loqui de praxi universali et constanti.
Praeterea aliud est quaerere de consuetudine vigento apud catholicos
orientales, aliud quaerere de usu qui vigeat penes schismaticos.
Insuper aliud est loqui de errore et abusu, aliud loqui do doctrina
et consuetudine legitime inducta et rite servata.
Demum aliud est quaerere de simplici facto inungendi oleo bene­
dicto sanos aut leviter aegrotos, aliud quaerere do valore talis unctionis,
scii, utrum verum sacramentum fuerit an caeremonia seu sacramentalo
tantum.
2° Do praxi recent iore, quae vigot apud schismaticos, mini­
strandi extremam unctionem etiam sanis, praesertim in patriarchatu
Constantinopolitano, non loquimur (54). Ista praxis, ut ipsi auctores
dissidentes fatentur, valde recens est. Quod, ceteris omissis, sufficit ad
eius falsitatem probandam.
3° Apud Graecos usus inungendi oleo benedicto, extra sacra­
mentum extremae unctionis, infirmos et sanos, latius diffusus est ac
diutius perduravit quam penos Latinos.
4° Quod autem Graeci per abusum sacramentum extremae un­
ctionis interdum sanis quoque et leviter infirmis olim ministraverint,
indubitatum est idque ipsi auctores orientales admittunt (55).

253. Negandum est, hanc fuisse doctrinam Ecclesiae orientalis,
praxim universalem et constantem. Nam:
1° Graeci ex toto tempore, quod praecessit teterrimum schisma,
nullum proferunt testimonium, quo indicetur, sano aliquando fuisse
collatum sacramentum extremae unctionis vel saltem posse conferri.
2° Etiam post separationem in eadem persuasione cum Latinis
permanserunt.
Imperator Michaël Palaeologus in professione fidei Gregorio X in Con­
cilio oecumenico Lugdunensi II oblata confitetur: Aliud (sacramentum est)
(54) Cfr· Kcrn, op. cit., pag. 281 s.
(55) Cfr. Archangelfikij, De mysterio sacri olei, pag. 2U; Kern, op. cit, pag. 279

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN 3UBIECTO

169

extrema unctio, quae secundum doctrinam B. Tacobi infirmantibus adhi­
betur ».
Etiam post Concilium Lugdunense eandem fidem diu perdurasse, ostendit
Confessio Metrophanis Critopuli. Ista Confessio seu tractatus de olei sacramento
tamquam certum et indubitatum supponit, solis aegrotis mysterium euchelaei seu extremam unctionem exhiberi.

3° Graeci numquam a S. Sede reprehensi fuerunt de huiusmodi
praxi. Quod vix intolligi posset, si illi habuissent tamquam verum sacra­
mentum unctionem pro sanis adhibitam. In Concilio Florentino ne
verbum quidem de hac re.
Innocentius IV in epist. ad Episcopum Tusculanum absolute et sim­
pliciter non reprehendit Graecos, quod peccatores sanos inungerent, sed quod
in satisfactionem poenitentiae solam imperarent unctionem; id profecto erat
gravis abusus et manifesta disciplinae ecclesiasticae relaxatio.

4° Auctores orientales, non solum catholici, sed etiam dissidentes,
paucis exceptis, docent, iuxta textum S. lacobi, Patrum testimonia
et sensum ac usum Ecclesiae, sacramentum extremae unctionis esse
conferendum solum infirmis (56).
Igitur nihil ex Graecorum praxi contra expositam doctrinam catho­
licam deducitur: tantum abest ut illa hanc infirmet, quin potius per­
spicue eam confirmet.

254. Notae historicae. — 1. Fatendum est, praxim differendi ex­
tremam unctionem ad ultimum momentum, indo a saec. xn longe
lateque diffusam fuisse per Occidentem.
Causae huiusmodi vituperandae praxis sunt maxime tristes:
1° impia avaritia multorum sacerdotum; 2° insanae superstitiones plebis;
3° errores quorumdam theologorum (57).
2. Complura sunt decreta Synodorum saec. xm et xiv de admi­
nistrat iono extremae unctionis, quae severo praecipiunt parochis, ut
medicinam divinam non solum divitibus, sed etiam pauperibus con­
cedant.
Constitutiones Episcopi lÎichardi Poore (circa annum 1217) statuunt:
'Praecipimus, quod ad sacramentum extremae unctionis moneant frequen­
ter populum sacerdotes, in necessitate videlicet: et non tantum divites, sed pau­
peres, senes et iuvenes omnes, maxime a 1 1 et supra. Et omnibus petentibus
(50) Micarius motropolita, Orlh. dojin. theologia, t. V, § 231; Ignatius archicpiscopus,
Dc sacramentis, pag· 265; Maltzcw, Dic Sacramcntc, pag. 151; Bieljaev, Orth. th col. Encyclo­
paedia, t. V, pner. 406, et nili apud Leonem Allât Ium, Ecclesiae accidentalis t! orientalis
petua consensione, lib. Ill, cap. 16, n. 6.
(57) Cfr. Kcrn, op. cit., png. 282 ss.

170

CAPUT V. - ARTICULUS I.

et poenitentibus gratis exhibeant hoc sacramentum in necessitate, cum fuerint
humiliter requisiti » (58).
Synodus Valentina (an. 1255) iubetz «Nihil penitus exigatur (pro adininistratione extremae unctionis) sive a paupere sive a divite, sed si quid gratis
datum fuerit, accipiatur» (59).
Synodus Exoniensis (an. 1287) praecipit parochis, ut quandocumque fue­
rint requisiti, ad visitandos infirmos se promptissimos exhibeant. Dein ad­
dit: Et qui difficiles se exhibuerint in hac parte et infirmis poenitentibus et
potentibus gratis absque ulla exactione pecuniae sacramentum hoc non contu­
lerint... convicti super hoc iuxta canonicas sanctiones punientur condigne » (60).
Synodus Baiocensis (circa an. 1300) decernit: -< Ad sacramentum extremae
unctionis moneant saepe, sacerdotes populum, non tantum divites, sed etiam
pauperes et omnes» (61).

255. 3. Protium, quod nonnulli sacerdotes pro administranda ex­
trema unctione exigebant, erat maximum.
Pellicia refert: Praebuit huic abusui (differendi sacramentum) incremen­
tum presbyterorum cupiditas atque avaritia, qui infirmum fere bonis denu­
datum post unctionem relinquebant; tum enim linteamina, quibus iacens
infirmus inungebatur, tum vaccae saltem duae eiusdem infirmi presbytero, qui
unctionem ministrabat, cedebant, cui duodecim etiam laminaria, quae in liturgia unctionis accendebantur, tradenda erant » (62).
Martène citat statutum synodale Guilelmi Maioris, Episcopi Audegavensis, ex fine saec. xm, in quo dicitur: « Nosque accepimus referentibus
fide dignis, quod dictum sacramentum, sino quo, ut dicunt sancti, pericu­
losum est, ex hac vita migrare, ex quadam negligentia omittitur, imo, ut
verius loquamur, ex sacerdotum rapacitate et avaritia, qui in collatione huius
sacramenti novas et insolitas exactiones inducunt aliunde, petendi lintea­
mina, quibus iacens inungitur aegrotans » (63).

256. 4. Omnes Synodi saeculi xm redarguunt stultas opiniones
grassantes de sequelis extremae unctionis. Frequentissima erat persuasio,
infirmo uncto sacro oleo, si convalesceret, numquam amplius licitum
esse usum matrimonii.
Decreta synodalia praecipiunt, ut fideles doceantur, « post su­
sceptum hoc sacramentum, licitum esse reverti ad opus conjugale » (64).
Praeterea absona opinio late diffusa haec erat, recepto extremae
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)

Harduin, VII, 107.
Ibid., 1979.
Ibid., 1081.
Ibid., 1237.
De christ. Ecclesiae politia, lib. VII, sect. 2, cap. 3.
Op. cil., I, pug. 835.
Cir. Kern, op. cil., pag. 285.

JjE
W

13

DE CONDITIONIBUS REQUISITIS IN SUBTECTO

171

unctionis sacramento, in perpetuum prohiberi comedere carnes, nudis
pedibus incedere, testamentum condere, etc.
Synodus Wigorniensis (an. 1210) haec habet: Sunt autem quidam, ut
audivimus, qui post perceptionem huius sacramenti sanitati pristinae restituti
nefas reputant, vel uxores suas cognoscere,vel carnes comedere,vel etiam aliqua
ratione nudis pedibus ambulare. Horum errorem, ulpote doctrinae sanae contra­
rium, exeeramur et eos excommunicationibus et monitionibus duximus corri­
gendos, quia ferro abscindenda sunt vulnera, quae fomenta non capiunt (65).
Synodus Exoniensis (an. 1287) edicit : ■· Quoniam quidam laici imperiti
de hoc sacramento nequiter sentientes illud abhorrent in tantum, quod vix
velint illud suscipere etiam in extremis, fatue existimantes, quod post eius su­
sceptionem carnis esum, nudis pedibus incessum, copulam carnalem etiam cum
uxore legitima sibi fore penitus interdicta: praecipimus parochialibus presby­
teris, ut ubi noverint tantam haeresim pullulare, contrarium praedicent parochianis, notificantes inter cetera... quod cuncti, si ab infirmitate postea con­
valuerint, carnes comedere, nudis pedibus ambulare et, si coniugati fuerint,
uxores suas cognoscere occasione huiusmodi omittere non tenentur (66).
Quae insanae superstitiones etiam in Gallia et Germania late diffusae erant
penes populum christianum (67); minus in Hispania et Italia.
Testamentum conditum ab eo, qui extremam unctionem susceperat, ali­
cubi iuridico valore carebat. Quare Concilium Mechliniense (an. 1607) docet:
«Falluntur qui existimant, suscepto hoc sacramento, vel testamentum condi
non posse, vel spem convalescendi ob id imminui. Ideoque pastores contrarium
subinde populum doceant. Et si forte alicubi usu introductum sit, ut testa­
mentum a susceptione huius sacramenti conditum non subsistat, declarat
haec Synodus, eiusmodi consuetudinem pro corruptela habendam esse (68).
Idem Concilium memorat et condemnat impium errorem, sacramento
extremae unctionis recepto, mortem iam esse certam et indeclinabilem. Quem
errorem plura Concilia recentiora reiiciunt et proscribunt. Sed nemo est qui
ignoret, quam vim etiam hodie in mentem fidelium, praesertim rudium, exer­
ceat timor, ne spes vitae sit penitus abscissa sacramento extremae unctionis
suscepto !

257. 5. Ex doctrina theologorum, imprimis Scotistarum, (pii. ut
vidimus, docebant offectum principalem extremae unctionis esse fi­
nalem remissionem peccatorum venialium, alter error ortus est. scii,
extremam unctionem non osse conferendam nisi morientibus seu in
proximo periculo mortis iam constitutis. Qui error mentes nedum plebis
Christianae, sed etiam sacerdotum et episcoporum occupaverat, ita ut
nonnulla Concilia particularia — v. g. Aqucnse (an. 1585), Acenio·
(65)
(66)
(67)
(68)

Ilarduiu, VII, 337.
Ibid., 1081.
Cfr. Chardon, op. cil., cap. 3, nui plura acitu valde utilia refert; Korn. op. cii., p. 286.
Uurduin, X, 1*J1« f.

Λ

172

CAPUT V. - ARTICULUS TT.

nense (an. 1594) — praescripserint, sacramentum osse administrandum
«periculoso aegrotantibus propequc moribundis » (69).

258. G. Rationes huc usque adductae manifesto et abundo osten­
dunt, cur a saec. xn vel xm gravis inoleverit abusus differendi extremam
unctionem usque ad ultimum Antae momentum.
Imo in quibusdam regionibus, maxime superveniente haeresi
protestantica saec. xvi, sacramentum hoc pene in desuetudinem
abiit (70).
Ex instructione Legati S. Sedis Fel. Niguardao colligitur, post
medium saec. xvi, «in infinitis propomodum partibus Germaniae ob
negligentiam parochorum ac fortasse etiam Episcoporum sacramentum
extremae unctionis peno abolitum esse» (71).

Articulus II.

De intentione et dispositione requisita
in suscipiente sacramentum extremae unctionis.
259. Intentio necessaria. — 1. Requiritur et sufficit intentio saltem
habitualis implicita recipiendi sacramentum. Huc spectant, quae di­
ximus in tractatu do sacramentis in gcnore (1).
2. Intentio habitualis ea est, quae aliquando elicita fuit et quae
numquam retractata est; implicita dicitur, quae continetur in alio
actu, cum quo nequeat componi voluntas non recipiendi sacramentum.
Talis intentio habetur in Christiano, qui vult vivere et mori ut Chri­
stianus, scii, in gremio religionis catholicae.
Unde Card. De Lugo egregie docet: « Qui enim christianus est et vult
in Ecclesia catholica vivere et mori, vult etiam eius sacramentis debito tem­
pore iuvari; quam voluntatem Ecclesia praesumit de omnibus, qui signa poe­
nitentiae suo tempore dederunt » (2).

Huc spectant nonnulla S. Sedis responsa.
S. Congr. S. Officii declaravit, die 10 inaii 1703, «non osse confe(69) Harduln, X, 1535, 1848.
(70) Kcrn» op. cit.9 pag. 287; Chardon, op. cil., c. 4.
(71) Cfr. S. Bcllarm., I. c.

(1) Cappello, Dc sacramentis, I, n. 82 ss.
(2) De sacram, in genere, diep. 9, sect, 7, n. 22.

■

INTENTIO ET DISPOSITIO IN SUSCIPIENTE EXTR. UNCT.

173

rendum sacramentum extremae unctionis neophyto moribundo quem
missionarius capacem baptismi credit, nisi saltem idem habeat aliquam
intentionem recipiendi sacram unctionem in beneficium animae pro
mortis tempore ordinatam » (3).
S. Congreg. de Prop. Fide, interrogata: « Se si possa conferire il
sacramento dell’estrema unzione ad un adulto pagano gia battezzato,
ammaestrato a suflicienza ed appieno disposito, il quale trovisi oppresso
da grave informità»; die 26 sept. 1821 respondit: « Affirmative, servata
forma decret i S. Officii anni 1703 » (4), modo citati.
S. Congreg. S. Officii, Vie. Ap. Tchcly Merid. Orient., ad dubium:
« Utrum danda sit extrema unctio illis neophytis qui, in articulo mortis
baptizati, omnino rudes sunt, et vi morbi defatigati, instrui nequeunt »;
dio 10 april. 1861 respondit: « Non conferendum sacramentum extremae
unctionis illis neophytis moribundis, quos missionarius capaces baptismi
credidit, nisi saltem habeant aliquam intentionem recipiendi sacram
unctionem in beneficium animae pro mortis tempore ordinatam (5).
Ista responsa ita videntur intelligenda, ut nullatenus excludant
intentionem habitualem et implicitam, quae praefice vix abest in adultis
baptizatis.
260. Conditiones ad licitam et fructuosam susceptionem. — In subiecto conditiones requisitae sunt istae:
1° Status gratiae, quia extrema unctio est sacramentum vivorum.
Igitur infirmus prius regulariter absolvendus est, postea extrema un­
ctione muniendus, ut supra dictum fuit (n. 88).
2° Attritio in eo qui habeat peccatum mortale et bona fide sa­
crament um suscipiat, iuxta ea quae alibi dicta sunt (n. 156); nam saltem
imperfecta contritio seu attritio requiritur, ut per sacramentum iustificetur qui in culpa mortali est constitutus.
3° Dolor saltem virtualis in aegroto qui habeat peccata venialia,
cum haec sine aliquo animi motu non remittantur (cfr. n. 162).
4° Reverentia et devotio erga sacrament um. Quo maiores fuerint,
uberiores quoquo fructus percipiet infirmus. Idcirco maxime expedit
ut aegrotus excitetur a sacerdote aliisvo ad firmam fidem, magnam spem
seu fiduciam in Deum, ad contritionem, ad pietatem etc.
261. Num sensibus destitutis ministrari possit extrema unctio. —
1. Sufficere intentionem habitualem eamque implicitam, nec requiri
actualem aut. saltem victualem, communis est doctrina theologorum
(3) Collect. S. C. dc Prop. Fide, I, n. 250.
(1) Ibid., n. 768.
(5) Ibid., n. 1213.

174

CAPUT V. · ARTICULUS It.

idque comprobat universalis praxis Ecclesiae conferendi sacramentum
fidelibus aegrotis, qui usu rationis non amplius pollent, etsi munquam
explicite declaraverint, se morte appropinquante velle extremam un­
ctionem ‘ recipere.
2. Can. 943 principium maximi momenti enuntiat: « Infirmis autem
qui, cum suae mentis compotes essent, illud saltem implicite petierunt
aut verisimiliter petiissent, etiamsi deinde sensus vel usum rationis
amiserint, nihilominus absolute praebeatur ».
Pet it implicite, qui Viaticum devote iam recepit : qui sacerdotem
accersiri postulavit; qui manifesta poenitentiae signa dedit; qui velle
se christiane mori declaravit. Petiisset verisimiliter, qui officia vitae
Christianae semper implevit; qui, licet ea non semper fideliter adimple­
verit, tamen non omnino neglexit ; qui nomine et re catholicus censetur.
Proinde quilibet fidelis, de quo contrarium non constat, praesumitur
sacramentum petiturus, si potuisset. Contraria autem praesumptio
debet esse fundata.
In utroque casu, sive moribundus sensibus destitutus implicite pe­
tierit sive verisimiliter petiisset, extrema unctio absolute conferenda est.
262. Speciatim animadvertenda quoad haereticos et peccatores
sensibus destitutos. — 1. Quoad haereticos (schismaticos, apostatas)
haec teneas: 1° Haereticis moribundis, qui secundum placita suao
sectae negant extremam unctionem esse sacramentum, uti sunt pro­
testantes, hoc sacramentum nequit ministrari, si iam compotes sui
non amplius sint. Ratio, quia versantur in habituali intentione non
admittendi istum ritum.
Quare sacerdos, licet habeat firmam persuasionem, aliquem protestantem moribundum esse in bona fide et habere habitualem inten­
tionem utendi hora mortis omnibus mediis salutis divinitus datis, non
potest tamen ei consulere per extremam unctionem. Nam huic gene­
rali voluntati opponitur specialis voluntas abitualis, numquam scii,
retracta, hunc ritum determinatum reficiendi.
2° Si haereticus adhaereat sectae, quae dignitatem sacramen­
talem extremae unctionis profitetur, sacramentum ex capite necessariae
intentionis valide confertur.
Licetne sacerdoti catholico illud conferre tali haeretico sensibus destituto!
Si haereticus sit formalis, non licet; si materialis seu in bona fide, licet, remoto
scandalo. Nam si haeretico materiali in articulo mortis, scandalo remoto, licite
datur absolutio, cur conferri non poterit extrema unctio in iisdem ad innetis f
Vide quae alibi tradita sunt (6).
I
(6) Cappello, De sacramentis, I, n. 156 es.

INTENTIO ET DISPOSITIO IX' SUSCIPIENTE F.XTR. UNCT.

175

3° Si haereticus, sive formalis sive materialis, sit compos sui,
extrema unctio (ut in genere cetera sacramenta) nequii ipsi ministrari,
nisi prius errores abiuraverit et fidei catholicae sincere adhaeserit, ser­
vatis de i ure servandis.
263. 2. Quoad ceteros peccatores sensibus destitutos, haec tenenda:
1° Can. 912 statuit: «Hoc sacramentum non est conferendum
illis qui impoenitentes in manifesto peccato mortali contumaciter per­
severant; quod si hoc dubium fuerit, conferatur sub conditione .
Quae verba sunt rite intelligenda. Agitur quippe de impoenitentia
certa atque indubitata, de voluntate obstinata graviter mala qua quis
sciens et volens perseverat in culpa lethali manifesta.
Haec duplex conditio, in praxi, num quam aut fere numquam omnimoda
certitudine velificatur. Nam, quamdiu Titius vivit, etsi sensus amittat, ex motu
gratiae divinae nonne potest actum doloris interius elicere atque a prava vo­
luntate recedere? Igitur sacramentum extremae unctionis potest, imo debet
in tali casu ministrari.
Si dubium existât, conferendum est sub conditione. Quare vix practice
datur casus, in quo vel absolute vel conditionate extrema unctio conferri ne­
queat (7). Addimus: in bonum animarum, benignius semper indicandum.

2° Si peccatores dum erant sana mento et integris sensibus,
signum aliquod poenitentiae dederint, extrema unctio potest et debet
conferri. Sufficit signum quodeumque, etiam minimum.
3° Si nullum signum poenitentiae dederint, et agatur de iis,
qui, licet inter catholicos numerentur, tamen fidem de facto omnino
et certo abiecerunt et officia vitae Christianae et salutis curam penitus
neglexerunt, sacramentum hoc nequit iisdem conferri. In ipsis enim non
minus quam in haereticis deest intentio absolute requisita ad valorem
sacramenti.
4° Si agatur de publicis peccatoribus, ex. gr. de concubinariis,
qui fidem catholicam non abiecerint et officia vitae christianae non de­
seruerint omnino (v. g. si, saltem interdum, die festo Sacrum audiebant,
vel concionibus sacris intererant, aut publice orabant etc.), extrema
unctio ipsis ministranda est, quamvis nullum doloris signum externe
dederint, dum essent sana mente et integris sensibus (8). In dubio,
favendum.
Ratio est, quia intentio requisita ad valorem sacramenti i ure sup­
ponitur adesse in tali infirmo; item dispositio necessaria ad fructum per­
il) Cfr. Lehmkuhl, II. n. .577 ; Ball.-Palm
(8) Cfr. Lehmkuhl, II, n. 577.

176

CAPUT V. - ARTICULUS If.

cipiendum praesumitur haberi, quia iste homo, quamvis nullum signum
externum dare possit, potest tamen actum internum doloris elicere.
Opinio contraria, saltem practice, non videtur admittenda.
Si peccatores autem sunt occulti, a fortiori sacramentum mini­
strandum est, generatim loquendo: urget enim peculiaris ratio infamiae
et scandali vitandi.
5° Idem dicendum de excommunicato quocumque vel perso­
naliter interdicto etiam per sententiam condemnatoriam, vel deelaratoriam aut forte vitando. Eatenus isto censurât us privandus erit hoc
sacramento, quatenus pertinaciter renuat causam censurae tollere. Si
eum delicti vere poeniteat, prius absolvi ac deinde sacra unctione mu­
niri potest, imo per se debet.
6° Traditae doctrinae opponi nequeunt decreta quorumdam Con­
ciliorum particularium (9).

264. Regulae in praxi attendendae et servandae. — 1. Si agitur do
infirmo sui conscio, sacerdos eius dispositionem facile explorare valet
ot prudens indicium sibi efformare. Si eum comperiat indignum, quia
gravi obligationi satisfacere pertinaciter recusat, omnia sacramenta sunt
ei deneganda ideoque etiam extrema unctio, ut patet.
2. Si agitur de aegroto sensibus destituto, regula generalis haec est:
quoties prudenter praesumitur, infirmum habere debitam intentionem,
licite ei confertur extrema unctio, nisi morali certitudine constet, eum
esse positive indignum. Quae moralis certitudo in praxi vix habetur.
Quare ad sacramentum licite ministrandum sufficit quaelibet probabilis
coniectura de existentia requisitae conditionis ex parte suscipientis:
quae practice semper aut fere semper adest.
3. Ministranda est extrema unctio fidelibus, qui ante sacerdotis
adventum usu rationis sunt privati, si vitam Christianam duxerunt.
Nec deneganda est moribundis sensibus destitutis, qui parum Chri­
stiane vixerunt; neque iis, qui in statu vel ipso actu peccati, signo
poenitentiae non manifestato, sensibus privantur; imo probabiliter iis
quoque sacramentum hoc ministrari potest, qui usque ad sensuum de­
stitutionem illud suscipere recusarunt, aut sacerdot em repulerunt (10).
Nam prudenter indicari potest, cos habere intentionem Christiane
moriendi: idque sufficit.
4. Si adsit certitudo aut saltem fundata probabilitas de intentione
suscipiendi sacramentum ex parte moribundi sensibus destituti, ex­
trema unctio absolute, ad normam can. 943 (cfr. n. 261, 2), conferenda
est; secus sub conditione.
(0) Cfr. Coll. Lac., VI, 21, 516.
(10) Cfr. Gougnard, op. ciL, p. 67.

DE OBLIGATIONE SUSCIPIENDI EXTREMAM UNCTIONEM

177

5. Si, omnibus adi unctis perpensis, extrema unctio potest conferri,
ea semper conferenda est, ut alibi diximus. Qua in re seponantur scru­
puli et anxietates; prae oculis habeatur infinita Dei misericordia erga
animas sanguine Christi pretiosissimo redemptas, earumque salus aeterna
procuranda.
♦
CAPUT VI.

DE OBLIGATIONE SUSCIPIENDI ET MINISTRANDI
EXTREMAM UNCTIONEM (1).
Articulus I.

De obligatione suscipiendi extremam unctionem.
265. Status quaestionis. — 1. Omnes theologi conveniunt, extremam
unctionem saltem per accidens quibusdam moribundis esse necessariam.
Nam si homo in mortali peccato constitutus, de quo habitualiter est
attritus, privetur usque ad exitum usu rationis, hoc sacramentum pro
eo est medium salutis certum et unicum.
2. Quaestio est, utrum extrema unctio sit per se necessaria ad
salutem et quidem necessitate medii, an saltem necessitate praecepti di­
vini aut ecclesiastici. Dissensus theologorum respicit praesertim prae­
ceptum divinum.

266. Variae Doctorum sententiae. — Tres sunt praecipuae sen­
tentiae.
1. Prima negat esso necessariam necessitate medii aut praecepti.
Concedit autem, infirmum, qui recuset suscipere sacramentum, inter­
dum graviter peccare ratione aut peculiaris indigentiae personalis aut
scandali aut contemptus. Haec sententia longo communior est.
(1) S. Thom., In IV, D. 23, q. 1; Suarez, disp. 11, sect. 1; Lacroix, lib. VI, part. 2,
η. 213; Billuart, De extrema uncllone, dissert, unlo.,art. 7; Lay manu, lib. V, tract. 8, cup. 7;
Paludnnus, In IV, D. 23, q. 3; Petrus Soto, in IV, D. 23, loot. 2; S. Alph., lib. VI, n. 733;
Homo aposl., tract. 17, cap. 1; Estius, in IV, D. 23, § 15; De Sainte-Beuve, De sacramento
unctionis infirmorum 'extremae, disp. 7, art. 3; Boned. XIV, De Synodo dioec., lib. VIII, cap. 7,
n. 2 ss.; Kern, op. cil., png. 361 ss.; Otten, VI, n. 319; Dictionnaire de t/<êol. calh., v. Extrême·
Onction, 2020 ss.

12 — Cappello, De Sacramentis, III.

—

178

CAPUT VI. · ARTICULUS I.

Argumenta praecipua sunt ista:
1° Hoc sacramentum, aiunt, non est necessarium necessitate medii, tum
quia supponit gratiam et amicitiam Dei per poenitentiam, cuius est comple­
mentum, tum quia gratia confortans animum aegroti potest aliunde haberi.
2° Nec est necessarium necessitate praecepti divini directe obligantis, quia
neque ex S. Scriptura neque ex Traditione constat de huiusmodi praecepto.
3° Nec est necessarium necessitate praecepti ecclesiastici, quia tale prae­
ceptum ab Ecclesia numquam latum est·
4° Tempore interdicti generalis olim denegabatur fidelibus extrema un­
ctio (2). Ecclesia tempore interdicti permittit, imo debet permittere ut admini­
strentur sacramenta necessaria; ea igitur prohibitio significat, ex mente Ec­
clesiae extremam unctionem non esse iure divino necessariam.
5° Innocentius I in epist. ad Decentium, expendens verba S. lacobi, ait:
«Fideles aegroti sancto oleo perungi possunt », et insuper : « Eo omnibus Chri­
stianis uti licet ». Nulla fit mentio de praecepto, imo videtur manifesto excludi.
6° Concilium Trid. docet, hoc sacramentum fuisse per lacobum Apo­
stolum « fidelibus commendatum et promulgatum » (3), non autem praecepto
impositum; ac postea addit: Nec vero tanti sacramenti contemptus absque
ingenti scelere et ipsius Spiritus Sancti iniuria esse potest » (4). Quibus verbis
damnantur qui contemnunt, non autem qui non suscipiunt hoc sacramentum.
7° Accedit auctoritas Catechismi Romani, qui, provocans ad testimo­
nium Innocentii I in celebri epist. ad Decentium, ait: «Ac Innocentius quoque
primus hoc sacramentum fidelibus maxime commendat » (5). Igitur mera com­
mendatio, non autem praeceptum.
Hanc sententiam tenent plurimi et gravissimi theologi (G).
Ipse 0’. Thomas passim dicitur patronus huius sententiae. Num absolute
et simpliciter hoc verum sit, dicetur infra (n. 270).

267. 2. Secunda sententia tenet, sacramentum extremae unctionis
non esso quidem necessarium necessitate medii ad salutem, attamen
fideles, gravi et periculoso morbo oppressos, ex praecepto divino et
ecclesiastico teneri obligatione illud suscipiendi.
Argumenta huius opinionis ita exponuntur ab eius patrono Tourncly:
■ Resp. Fideles, dum gravis et periculosa premit infirmitas, iure ac praecepto
tum divino tum ecclesiastico teneri sacram infirmorum unctionem percipere.
Prior pars probatur, tum ex laudatis saepius verbis S. lacobi, quae gratis
et sine fundamento ad merum consilium seu exhortationem inflectuntur;
(2) Cfr. c. 11, X, 5, 38.
(3) Sess. XIV, cap. 1, de extrema unctione.
(4) Ibid., cap. 3.
(5) De sacram, extremae unctionis, n. 3.
.
|
(6) Suarez, disp. 44, sect. 1, η. 2; Paludanus, in IV, D. 23, q. 3; Billuart, De extrem»
unctione, dissert, unie., art. 7; Navarrus, cap. 22, n. 16; Victoria, Summa, n. 219; Lacroix,
lib. VI, part. 2, n. 213; Laymann, lib. V, tract. 8, cap. 7; Eetius, in IV, D. 23, § 15, et alil
plures tam antiqui quam recentlores.
.JWM

de obligatione suscipiendi extremam unctionem

179

verba enim haec: inducat presbyteros, imperantis sunt ac praecipientis, non
consulentis tantum et adhortantis. Tum ex ipso effectu primario huius sa­
cramenti, qui certe maxime necessarium est in lucta illa extrema quam in­
firmus a daemone sustinendam habet: tunc enim neccsse est vegetiorem
esso animum et magis ad caelestia erectum; tunc omnia mundana desideria
exuenda et deponenda; tunc maximo (si unquam) anhelandum est ad inti­
mam cum Deo unionem, Apostolo dicente: Cupio dissolvi, et esse cum Chri­
sto... Tum ex comparatione huius sacramenti cum sacramento confirmatio­
nis; sicut enim peccaret haud dubie contra ius ac mandatum divinum, qui,
imminente persecutione, cum necesse est fidem intrepido anirno sustineri
ac defendi, non curaret de percipiendo confirmationis sacramento; ita pa­
riter et ille, qui in periculo vitae constitutus non confugeret ad unctionem
sacram, cuius vi praemuniri debet adversus ultimos, sed graviores daemonis
impetus. Tum denique ex Cone. Trid. Sess. XIV, c. 3, ubi ait, nulla ratione
audiendos esse, qui docent unctionem hanc nec mandatum Dei nec promissio­
nem gratiae habere... et a fidelibus sine peccato contemni posse. Supponit igi­
tur Synodus, esse Dei mandatum de sacra unctione percipienda, nec posse
sine gravi peccato contemni, quod expresse definit can. 3 eiusdem Sessionis.
Porro qui recusaret, vel non curaret percipere sacram illam unctionem, si
non animo, saltem facto ipso censetur illam negligere, contemnere ac parvi
facere effectum, ad quem illa destinatur; quae certe animi dispositio pessima
est, ac verum involvit contemptum...
« Altera pars, praecepto nimirum ecclesiastico teneri fideles periculose
decumbentes sacram infirmorum unctionem percipere, probatur: tum quia
Ecclesia iubet ac vult id omne a suis observari,' quod est iure ac praecepto
divino necessarium; tum quia de facto summa semper cura et sollicitudine
commendavit illud sacramentum, sicut facile est ostendere veteribus mo­
numentis, ex Origene, Chrysostomo, Augustino, Innocent io I, Gregorio I
antea laudatis; quae eadem sollicitudo ad subséquentes quoque aetates proinanavit... Denique mandatum illud ecclesiasticum probant manifeste omnes
Ecclesiarum rituales libri, in quibus ritus administrandi hoc sacramentum
praescribitur » (7).
r

Hanc opinionem tenet Petrus Soto (8) cum aliis, eiquo favet ipse
Magister Sententiarum (Petrus Lombardus), qui ait: «Et si ex con­
temptu vel negligentia sacramentum hoc praetermittitur, periculosum
est et damnabile » (9).
S. Bonaventura (ibi, in expositione textus) ita haec verba Magistri
interpretatur: «Dicendum, quod vel non tonetur disiunctivo, sed magis
intelligitur copulativo. Unde non intelligitur hoc do qualibet negligentia,
sed solum de negligentia quae generat- contemptum, sive quae habet
contemptum annexum ».
(7) De. sacramento extremae unctionis, art. ‘2, quacr. 1.
(8) In IV, D. 23, loot. 2.
(0) Lib. IV Sentent., D. 23,

180

OAPUT VI. - ARTICULUS 1.

268. 3. Tertia sententia ita enuntiatur: «Probabile est, ait Kcrn,
extremam unctionem infirmis moribundis per se necessariam osso ad
salutem. Quare infirmus morti appropinquans per se gravi obligatione
ad eam recipiendam adstringitur » (10).
Egregius Auotor suam sententiam ita explicat: «In propositione dicitur:
infirmis moribundis; argumenta enim, quae afferentur, nullo modo ostendunt,
omnibus cum periculo decumbentibus speciale hoc adiutorium divinum esse
necessarium, sed solum suadent, illud requiri ad superandum extraordina­
rium salutis discrimen, quod imminet appropinquante exitu vitae. Dicitur:
extremam unctionem per se necessariam esse ad salutem, minime enim intendi­
mus affirmare, Dominum numquam sine sacramento moribundis concedere
auxilia, ad quae illud ordinatur, ex. gr. in casu, quo est impossibilitas vel valde
magna difficultas advocandi sacerdotem ex dissito loco... Est ergo sensus pro­
positionis, extremam unctionem probabiliter necessariam esse omnibus in­
firmis moribundis tamquam medium ordinarium salutis, quod aliis auxiliis
non suppleatur, nisi ex causa relative gravi recursus ad eam praetermit­
tatur » (1. c.).

269. Doctrina tenenda. — 1. Nonnulla imprimis animadvertenda
censemus :
1° Plures theologi non satis accurate distinguere videntur quae­
stionem de necessitate medii a quaestione de necessitate praecepti, item
quaestionem do necessitate praecepti divini a quaestione do necessitate
praecepti ecclesiastici.
2° Aliud est quaerere, utrum adsit praeceptum divinum speciale
obligans ad susceptionem huius sacramenti, aliud quaerere simpliciter,
utrum adsit gravis obligatio recipiendi hoc sacramentum in periculo
mortis: talis enim obligatio potest oriri non ex peculiari praecepto, sed
ex praecepto generali caritatis erga se ipsum. Quod plcrique theologi
silentio praetereunt.
3° Praeterea aliud est quaerere, utrum gravis obligatio susci­
piendi extremam unctionem adsit eo ipso quod quis versetur in periculo
mortis, an solum quando proxime immineat mors seu versetur in ar­
ticulo mortis.
4° Insuper aliud est quaerere, utrum hoc sacramentum sit
medium ordinarium salutis, quod aliis auxiliis non suppleatur, nisi
ex causa gravi recursus ad illud praetermittatur, et aliud quaerere,
utrum sit medium extraordinarium salutis.
5° Plures patroni prioris sententiae communem et certam eam
vocant, auctorum testimoniis decepti, nec omnino recte in sui favorem
auctoritatem sancti Thomae adducunt.
(10) Kern, op. ciL, paff. 364.

DE OBLIGATIONE SUSCIPIENDI EXTREMAM UNCTIONEM

181

Ita v. g. Laymann ait: « Communis est Doctorum sententia S. Thom.
in 4, (list. 23, qu. 1... nullum esse praeceptum suscipiendi sacramentum ■ (11).
Item BiUuart docet: «Non est (hoc sacramentum) vi suae institutionis
necessarium necessitate medii ad salutem. Est communis et certxi > (12).

G° Theologi, saltem permulti, videntur minus accurate distin­
guere inter quaestionem speculativam et prodicam, nec adaequate ex­
plicaro quid significet illud per se et quid illud per accidens.
2. Nullum argumentum primae sententiae est decisivum. Imo
praecipuum argumentum, nostro aliorumque indicio, quovis destituitur
valore. ΓΓοιηο, aiunt, « potest aliis modis subvenire sibi per orationem
et sacrificia », — « gratia confortans animum aegroti potest aliunde
haberi » (13).
Id gratis asseritur, dum probandum foret. Certe homo in statu
gratiae constitutus, si bene oret, a Deo impetrat auxilia supernaturalia,
ut possit daemonis tentationibus resistere. Sed Christus D. nequaquam
promisit, aegroto qui ex mera negligen t ia nolit admittere saluberrimum
auxilium quod ipsi tamquam medium ordinarium in vitae discrimine
exhibetur, alio modo osse provisum. Agitur quippe de omissione ex
mera negligent ia.
Si omitteretur ex impossibilitate absoluta vel relativa seu ex causa
gravi, tunc quidem foret dicendum. Deum pro sua infinita misericordia
consulere aliunde moribundo.
Quod attinet vero ad aliud argumentum petitum ex vetita collatione huius
sacramenti tempore interdicti, facilis est responsio :
a) Hodie ex can. 2270, § huiusmodi prohibitio non amplius existit,
cum omnia sacramenta et sacramentalia monentibus conferri possint tempore
interdicti localis sive generalis sive particularis.
b) Si Ecclesia ob gravissimas causas boni communis olim vetabat ad·
mmistrationem huius sacramenti, moribundus legitime excusabatur ab illo
suscipiendo et alio modo benignissimus Deus succurrebat (14).
Forte quis quaerit: Potest ne Ecclesia ob gravissimas causas boni com­
munis, cuius intuitu poenam interdicti infligit, sacramentali subsidio pri­
varo infirmos, si eo opus non habeant ad acquirendam gratiam sanctifican­
tem! Si neges, onus probandi tibi incumbit. Caveas tamen ne tua probatione
damnes antiquam Ecclesiam, quae teste Innocentio I (15) quibusdam pec­
ti 1) Lib. V, tract. 7, cap. 7, η. 1.
(12) De extremo unctione, dissert, unie., art. 7.
(13) Suarez, disp. 41, sect. 1, η. 4; Bllluart, l. e.
(14) Extrema unctio licite administrabatur moribundo, cui per sacramentum poenitentiae
subveniri non poterat.
Cfr. Laymann, lib. V, tract. V, part. I, cap. 2, n. l; Su irez, De censuris, disp. 33, sect.
1, n. 39.
(15) Eplet. 6 ad Exuperiuin, n. 6.

CAPUT VI. - ARTICULUS I.

182

catoribus in bora mortis concessit quidem Poenitentiam, denegavit autem
Viaticum, quamvis moribundus iurc divino ad illud suscipiendum tenea­
tur (16).

3. Aliquod sacramentum potest esso necessarium necessitate medii,
i. e. simpliciter et absolute, ad salutem; ot aliquod sacramentum potest
quidem esse necessarium vi suae institutionis ad salutem, qua medium
ordinarium divinitus institutum ad peculiarem effectum obtinendum,
sed non osso de necessitate medii, ita ut non solum impossibilitas stricto
dicta, verum etiam causa gravis ab eius susceptione excuset.
4. Vix intelligi potest, cui’ sacramentum hoc contemnere non cen­
seatur is, qui sino iusta causa detrectet illud recipere. Scimus quidem
plures negaro, contra alios, in tali casu haberi contemptum (17). Sed
ubi quis ex mera negligeniia saluberrima medicina a Christo D. instituta
et tradita non utitur, vix aut ne vix quidem saltem a virtuali ot im­
plicito contemptu videtur excusari posse.
270. Doctrina S. Tho n ae. — 1. Cum patroni prioris sententiae

eiusdem auctoritate nitantur, iuvat referre Angelici verba eaquo mature
perpendere.
a Respondeo dicendum, ita ipse, quod necessarium respectu finis,
de quo nunc loquimur, dicitur aliquid dupliciter. Uno modo, sine quo
non potest osso finis, sicut cibus est necessarius vitae humanae, et hoc
est simpliciter necessarium ad finem; alio modo dicitur osse necessa­
rium id sino quo non habetur finis ita convenienter, sicut equus neces­
sarius est ad iter... Primo igitur modo necessitatis sunt tria sacramenta
necessaria: duo quidem personae singulari: baptismus quidem simpliciter
et absolute: poenitentia autem, supposito peccato mortali post bapti­
smum; sacramentum autem ordinis est necessarium Ecclesiae... Se­
cundo modo sunt necessaria alia sacramenta; nam confirmatio quodam­
modo perficit baptismum, extrema unctio poenitentiam... » (18).
Et alibi ait : « Illa praecipuo curaverunt Evangelistao tradere, quae
ad necessitatem salutis et ecclesiasticas dispositiones pertinent; et ideo
potius institutionem baptismi, et poenitentiae, ot Eucharistiae, et or­
dinis, a Christo factam narraverunt, quam extremae unctionis vel con­
firmationis, quae neque sunt de necessitate salutis, neque ad disposi­
tionem sive distinctionem Ecclesiae pertinent » (19).
2. Igitur £. Thomas docet quidem, extremam unctionem non osso
(16)
(17)
(18)
(19)

Cfr. Kern, op.
Cfr. S. Alph..
Summa thcol.,
In IV, D. 23,

cil., pag. 371; Hcimbucher, op. cit., pag. 67 ss.
lib. V, n. 733.
3 p., <1. 65, art. 4.
Q. 1, art. 1, q. 3, sol. 3,

de obligatione suscipiendi extremam unctionem

183

absoluto ot simpliciter necessariam ad salutem, at nullatenus excludit
obligationem illam suscipiendi. Quaestio autem praecise huc spe­
ctat.
Praeterea Angelicus ait: «Quamvis effectus principalis alicuius
sacramenti possit haberi sine actuali perceptione huius sacramenti vel
sino sacramento vel per aliud sacramentum ex consequenti, numquam
tamen haberi potest sine proposito illius sacramenti » (20).
Haec verba sunt seria consideratione attendenda, utpote quae
valorem habent decisivum: scii, effectus principalis extremae unctionis,
qui est alleviatio et confortatio aegrotantis, potest quidem haberi
otiam sine actuali perceptione sacramenti, sed numquam sine proposito
sacramenti. Porro propositum certe deest, si ex mera negligentia non
suscipitur. Ergo.
3. Etiam 5. Albertus Magnus docet: « Quia (extrema unctio) non est sa­
cramentum necessitatis, sufficienter periculo infirmorum provisum est in hoc,
quod ministri sunt parati; et si non contingat ipsum, dummodo sit deside­
rium sumendi, sufficit coram Deo ad salutem » (21). Igitur necessarium est
• desiderium sumendi»; hoc autem haberi nequit in eo, qui ex mera negligentia
non sumit.

4. Hinc patet, patronos oppositae sententiae ad auctoritatem
S. Thomae aliorumque Scholasticorum non recto provocare ob id solum,
quod dicunt, extremam unctionem non esso sacramentum necessitatis.
Sane antiqui scholastici cum Angelico non raro vocant sacramentum
necessitatis illud, cuius receptio est absolute et simpliciter necessaria,
ita ut solum impossibilitas stricto dicta ab actuali susceptione excuset;
non ideo tamen negant, etiam alia sacramenta esse necessaria per se
ad salutem, quamvis causa gravis ab actuali eorum dem receptione
eximat.

271. Duo sedulo attendenda. — 1. Perperam ex eo, quod extrema
unctio non sit necessaria necessitate medii, quis concluderet, deesse
obligationem eam recipiendi urgente mortis periculo.
Item immerito ex eo, quod necessitas extremae unctionis non sit
certo demonstrata, statim quis inferret, etiam obligationem suscipiendi
hoc sacramentum osse tantum probabilem ideoque nullam. Nam qui­
libet homo ceria obligatione tenetur procurandi tutiori modo aeternam
suam salutem (22).
2. £. Alphonsus docet: « Hoc tamen non obstanto, prima sententia
(20) Suppi., q. 30, art. 1, ad 1.
(21) In IV, D. 23, art. 3, ad 4.
(22) Cfr. Kcrn, op. cit., pag. 369.

_

184

CAPUT VI. - ARTICULUS I.

(affirmans dari obligationem sub gravi suscipiendi sacramentum) etiam
probabilis et omnino suadenda mihi apparet » (23).
Item alibi dicit, hanc sententiam infirmis omnino esse suadendam, - ra­
tione caritatis, quam moribundus erga seipsum exercere debet; licet enim
posset ille aliis muniri mediis, cum tamen in eo statu reperiatui, ex una parte
debilis est, ut bonis actibus mentis suae sibi prospicere possit ; ex alia parte, ut
dicit Tridentinum, tunc daemonis insidiae sunt vehementiores; unde videtur
se exponere magno periculo tentationibus succumbendi, qui hoc sacramento prae­
muniri negligit, quod Ipsus Christus instituit hoc fine, ut robur conferat ad re­
sistendum diabulo in illo extremo agone » (24).

3. Can. 944 statuit: « Quamvis hoc sacramentum per se non sit de
necessitate medii ad salutem, nemini tamen licet illud negligere ».
Duo igitur expresse ac perspicue traduntur: 1° extremam un­
ctionem per se non esse de necessitate medii ad salutem; 2° nomini
licere, i. o. sine peccato, eam negligere.
Porro qui, nulla iusta causa excusante, sacramentum non suscipit,
illud negligit: idcirco peccat.

272. Conclusio. — Itaque nostra sententia, omnibus argumentis
hinc inde allatis mature perpensis, haec est:
1° Sacramentum extremae unctionis per se non est de neces­
sitate medii, sed nihilominus est per se necessarium vi suae institutionis
ad salutem, quamvis non simpliciter et absolute.
2° Quare obligatio suscipiendi hoc sacramentum certa est, et
quidem probabilius — speculative loquendo, nisi causa iusta excuset
— obligatio gravis, attenta ipsa rei natura.
Argumentum praecipuum deducitur ex verbis Concilii Tridentini. Sane
in prooemio doctrinae de sacramento extremae unctionis, Patres Tridentini
docent, dementissimum Redemptorem nostrum servis suis quovis tempore
voluisse de salutaribus remediis contra omnia hostium tela esse provisum; et
aperte distinguunt inter decursum vitae et finem eius, inter remedia concessa ho­
minibus in decursu vitae et remedia data in exitu vitae. Docent autem, Chri­
stum Dominum finem vitae sacramento extremae unctionis tamquam firmis­
simo praesidio munivisse.
Inde patet, pro infirmis in periculo mortis versantibus unicum esso consti­
tutum medium ordinarium ideoque per se necessarium, quo eorum salus in tuto
ponatur, scii, sacramentum extremae unctionis.
Praeterea idem Concilium (1. c.) dicit, aegrotum in exitu vitae constitutum extraordinaria debilitate ex corporis atTlictione premi, ac propterea
(23) Lib. VI, n. 733.
(21) Homo apost., tract. 17, cap. 1, u. 12.

DE OBLIGATIONE MINISTRANDI EXTREMAM UNCTIONEM

185

peculiari confortatione divina indigere, ut valeat superare omnes versutias dae­
monia eiusque tentationibus resistere, quae vehementius eo momento quam alias
per decursum vitae urgent. Porro huiusmodi confortatio, necessaria omnino
in hipce adiunctis, obtinetur per sacramentum extremae unctionis tamquam
eius effectus principalis. Ergo.

3° Certe mortaliter peccat, qui recusat suscipere sacramentum
eum gravi scandalo fidelium, v. g. Episcopus, parochus, sacerdos etc.
Item qui ex contemptu sive formali sive virtual i recusaret recipere,
etiam secluso scandalo.
4° Practice omni studio ac diligentia curandum, ut infirmi tam
salutare sacramentum libenter suscipiant, ideoque dum sui plene com­
potes sunt.

Articulus II.

De obligatione ministrandi extremam unctionem.
273. Obligatio ex iustitia et ex caritate. — 1. Omnes pastores, seu
qui animarum curam gerunt (Episcopi, parochi, omnes qui in iure
parochis aequip arantur, rector Seminarii pro iis qui in Seminario degunt,
Superior religionis clericalis pro iis de quibus in can. 514, § 1), tenentur
ex iustitia, scii, ex quasi-contractu, vi ipsius muneris quo funguntur,
sacramenta administrare, ideoque etiam extremam unctionem.
Illis accensentur quoque confessarius ordinarius monialium vel qui
eius vices gerit, ad normam can. 514, § 2, cappellan.ua sive rector collegii
vel hospitalis exempti seu cuiuslibet domus vel communitatis, quae ex
privilegio apostolico aut episcopali concessione ad tramitem can. 464, § 2,
exemptione gaudeat.
2. Ceteri omnes sacerdotes nonnisi ex caritate sacramenta, ac proinde
extremam unctionem, conferendi obligatione adstringuntur (1).
3. Plures docent etiam vicarios adiutores et cooperatores teneri
ex iustitia sacramenta fidelibus ministrare, ideoque etiam extremam
unctionem (2). Alii negant. Quaenam sententia verior? Ita distin­
guendum :
1° Certe ex iustitia tonetur:
a) vicarius aptualis, de quo in can. 471;
5) vicarius oeconomus;
(1) Cfr. Cappello, De fiaernmenlit, I, n. 60.
(2) Ferreros, II, n. 2S1; Aertnys-Dainen, II, n. 26; Génlcot-Salsmans, II, n. 119.

186

CAPUT vi. - articulus π.

c) vicarius substitutus, qui in omnibus vicos parochi gerit
quoad curam animarum;
d) vicarius adiutor, qui in omnibus viceni parochi suppleat
ad normam can. 475, § 2;
e) vicarius cooperator, qui regimen paroeciae assumit, ad
normam can. 472, 2°, ante constitutionem oeconomi;
/) vicarius cooperator, qui beneficio ecclesiastico gaudeat, cui
ex tabulis fundationis incumbat onus curam animarum gerendi;
g) vicarius cooperator qui peculiari titulo scii, quasi-contractu
somet obligaverit erga paroccianos ad curam animarum gerendam,
v. g. si paroeciam ipsi in hunc finem congruam romunorationem prae­
beant.
2° In ceteris adiunctis cooperator non tenetur iustitiae obligatione
erga paroecianos, quia huiusmodi obligatio nonnisi ox contractu aut
quasi-contractu oritur, quae in casu abest, nisi aliunde constet do
huiusmodi obligatione.
Praescriptum can. 476 id perspicue, quamvis implicite, confirmat. Di­
citur sane vicarius cooperator teneri obligatione residendi secundum sta­
tuta dioecesana vel laudabiles consuetudines mit Episcopi praescriptum (§ 5).
Porro si ex iustitia deberet curam animarum gerere cooperator, profecto ratione
ipsius officii teneretur obligatione residendi.
Accedit quod iura et obligationes vicarii cooperatoris desumuntur ex statutis
dioecesanis, ex litteris Ordinarii et ex parochi commissione (can. 476, § 6).
Obligatio autem iustitiae certa atque determinata est.

3° Vicarius cooperator erga parochum toneturno iustitiae obli­
gatione? Potest teneri, et plerumque tenetur, quia inter parochum ot
cooperatorem quidam contractus re vora intercedit, quatenus parochus
praebet cooperatori congruam remunerationem, ad normam can. 476, §2,
in hunc finem, scii, ut cooperator adiuvet parochum in cura animarum
gerenda, ot cooperator, munero suscepto, ad id so obligat.
Idquo confirmatur praescripto can. 476, § 6, ubi dicitur vicarius
teneri ratione officii viceni parochi supplere cumque adiuvare in univorso
paroeciali ministerio, excepta Missae pro populo applicatione.
Igitur regula certa et generalis quoad omnes vicarios cooperatores
tradi nequit, sed opportuno distinguendum inter casum et casum,
paroeciam et paroeciam.

274. Obligatio eorum qui curam animarun^ gerunt. — 1. Certum
est animarum pastores teneri sub gravi, atque etiam cum magno in­
commodo, sacramenta necessaria ministraro. Porro extrema unctio pro
iis, qui nondum absoluti, sensus amiserunt, est sacramentum neces­
sarium. Ergo.

DE OBLIGATIONE MINISTRANDI EXTREMAM UNCTIONEM

187

2. Parochus tonoturno otiam cum periculo vitae hoc sacramentum

ministraro!.
Quidam affirmant, parochum teneri ministrare extremam unctionem
fideli laboranti morbo contagioso etiam cum periculo contagii et mortis.
Ratio est, quia parochus debet sacramenta ministrare subditis ratione
officii. Hoc autem tempore morbi contagiosi nec cessat nec suspen­
ditur, imo potiore ratione tunc temporis urget.
Igitur eiusmodi obligatio, aiunt, adimplenda est etiam tempore
pestis, licet forte periculum contagionis adsit. Si tempore morbi conta­
giosi parochus non teneretur sacramenta fidelibus ministrare, totus po­
pulus destitutus maneret ministris, iis quidem, qui ex iustitia fidelium
bono consulendi obligatione adstringuntur.
Alii negant absolute et simpliciter, quia extrema unctio non est
de necessitate. Porro, aiunt, parochus non tenetur cum discrimine vitae
ea, quae tantum utilitatis sunt, conferre.
Alii distinguunt, dicentes hoc sacramentum interdum esse neces­
sarium, iis v. g. qui sensus amiserunt nondum absoluti; quo in casu,
addunt, quando moraliter timet ur aeterna damnatio proximi, si absque
hoc sacramento moriatur, parochus debet illud ministrare etiam cum
periculo vitae (3).
275. Quidnam de istis sententiis?
1° Animadvertendum imprimis, maiorem esso obligationem pa­
storis animarum quoad sacramentorum administrationem tempore pestis
aliusvo morbi contagiosi, quam alterius sacerdotis qui animarum
curam non gerat; non solum quia tenetur ex iustitia, alii tantum ex
caritate, sed etiam quia ad plura et in pluribus casibus tenetur pastor,
quam teneantur alii.
« Hoc est certissimum apud omnes, ut egregie animadvertit Suarez (4).
Nam quod in extrema necessitate spirituali quilibet teneatur alteri subvenire,
etiam cum periculo vitae corporalis, concors est theologorum sententia...
Quod voro haec obligatio generaliter sit tantum ex caritate vel misericordia,
certum est etiam apud eosdem, quia nec iustitia obligat omnes, nec est alia
virtus, unde possit oriri talis obligatio. Denique quod parochi teneantur ex
iustitia, etiam in eo casu, iidem auctores docent : quia parochus tenetur ex vi
sui muneris et officii ministraro sacramenta subditis: haec autem est obligatio
iustitiae ».
Ad rem Angelicus merito docet: «Dicendum, quod illud est magis ex
caritate diligendum quod habet pleniorem rationem diligibilis ex caritate...
(3) Cfr. Suarez, disp. 44, sect. 3, η. 2 as.
(4) Disp. 41, sect. 3, η. 7.

188

CAPUT VT. - ARTICULUS TT.

Et ideo proximum, quantum ad salutem animae, magis debemus diligere, quam
proprium corpus » (5).

2° Parochus tenetur gregem sibi commissum non deserere in
necessitate, v. g. tempore morbi contagiosi. Alii sacerdotes, quibus
animarum cura non incumbit, ad id per se non tonentur. Dicimus per se,
quia, deficiente parocho aut alio sacerdote qui eius vices gerat, alii
presbyteri obligari poterunt ex caritate ad subveniendum communi
fidelium bono.
Ratio autem manifesta: parochus debet in praedicta necessitate sacra­
menta ministrare fidelibus suis; ergo debet eos non deserere. Praeterea pastor
tenetur ex ofiicio residere; porro ad id maxime obligatin’ tempore tantae ne­
cessitatis, etsi periculum propriae vitae immineat, cum hoc sit bonum ordinis
inferioris comparatione spiritualis boni subditorum. Unde Christus Dominus
ait: « Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis » (6).

3° Parochus tenetur etiam tempore pestis aliusve morbi conta­
giosi ministraro extremam unctionem, quoties id facere valeat absque
morali vitae periculo. Et ad hoc periculum vitandum debet congrua
remedia adhibere, iuxta prudens medicorum indicium. Quae remedia
praesertim sunt vel virgula aut ponicillus (cfr. n. 80), vel peculiaria
antidota ac praesorvativa.
4° Extra casum necessitatis non tenetur ministraro hoc sacra­
mentum cum probabili periculo vitae.
5° Sive expresse sive interpretative petat infirmus extremam
unctionem, parochus debet sub gravi eam ministrare, quia vi officii pa­
storalis debet subditis suis praebere media non solum necessaria stricto
sensu, sed etiam valde utilia ad salutem. Λ fortiori tonetur sub gravi
conferre hoc sacramentum, si aegrotus versetur in gravi necessitate
spirituali.
6° Eatenus urget obligatio ministrandi extremam unctionem
cum periculo vitae, quatenus moribundus versetur in praedicta gravi
necessitate spirituali.
7° Si aegrotus sit compos sui ot petat hoc sacramentum, ani­
marum pastor tenetur, extra casum quoquo necessitatis, eam mini­
strare, ot quidem etiam cum aliquo incommodo.
Num etiam cum proximo aut gravi vitae periculo? Negant communiter
Ductores. Quae doctrina uti vera habenda est, dummodo no scandalum inde
oriatur. Ad scand dum vitandum parochus aliusve sacerdos etiam cum gravi
incommodo debet extremam unctionem, ut cetera sacramenta, ministrare.
(5) Storuna theol., 2-2, q. 26, art. 5,
(6) Ioan, x, 11,

DE OBLIGATIONE MINISTRANDI EXTREMAM UNCTIONEM

180

Qua in re perpendendae sunt omnes et singulae personarum et locorum
peculiares circumstantiae.

276. 4. Num per se ipso teneatur parochus ministrare hoc sacra­
mentum? Si aegrotus postulet ministerium ipsius parochi ob pecu­
liares rationes, parochus debet personaliter accedere et sacramentum
ministraro.
Item si desit alius sacerdos, qui praesto sit fidelibus aegrotis eisque
extremam unctionem conferat. In ceteris casibus potest parochus per
vicarium idoneum suis ovibus consulere (7).
5. Peccat graviter parochus non solum si omittat ministrare ex­
tremam unctionem, sed etiam si eam differat, usquedum infirmus, sen­
sibus ot ratione destitutus, iam non possit tam salutares eius effectus
percipere.
Huc spectant verba Catechismi Romani: « Gravissime peccant qui
illud tempus aegroti ungendi observare solent, cum, iam omni salutis
spe amissa, vita et sensibus carere incipit » (8).
6. Parochus tenetur etiam moralem diligentiam adhibere, ut mo­
ribundus do periculo moneatur, et inducatur, si reluctans sit, ad tam
salutare sacramentum recipiendum. Debet quoque auferre stultas ap­
prehensiones, in quas saepe incidit moribundus ex nuntio extremae un­
ctionis recipiendae, quasi de vita iam actum sit; dum e contra extrema
unctio potius confert ad sanitatem recuperandam.
Idque praesertim praestare debet, quando aegrotus sua obstinatione
aliis scandalum praeberet. Nisi tamen timeatur grave scandalum ex neglectu
extremae unctionis, severius loquendum non est de tali obligatione, ne forte
infirmus extremam unctionem respuens mortale peccatum formaliter commit­
tat, atque sic periculo aeternae damnationis exponatur.

7. In hac ro blande ot prudenter so gerat animarum pastor. Blande,
allectu paterno aegrotum alloquendo, spirituales ot corporales utili­
tates huius sacramenti suaviter ostendendo. Prudenter, ne tristitia aut
offensa vel indispositio animi inde oriatur. Cum quibusdam infirmis cau­
tissime procedendum, aut etiam, saltem ad tempus, do isto sacramento
prorsus silendum.
8. Curet parochus, ut non solum infirmus, sed etiam eius familia
consentiat in extremae unctionis admiuist rationem, no forte oriantur
obstacula ad exercitium ministerii, imo ulterior sacerdotis accessus pe­
nitus impediatur (9).
(7) Cfr. Suarez, dlsp. U, sect. 3, n. 10.
(8) De extrema unci., n. 18.
(9) Cappello, Thcnl. past., p. 230; Berardi, Praxis, η. 501 β.

190

CAPUT VI. - ARTICULUS II.

277. Obligatio eorum qui curam animarum non habent. — 1. Hi
solum ex caritate tenentur extremam unctionem administraro, ideoquo
ordinarie sub levi tantum, quia caritas non obligat cum gravi incom­
modo.
2. Attamen sub gravi et etiam cum vitae periculo tenentur, quando
extrema unctio fiat sacramentum moralitor necessarium ad aeternae
moribundi saluti prospiciendum, scii, ubi agitur de iis qui nondum
absoluti sensus amiserunt, et quavis de causa desit parochus proprius
qui sacramentum administret.
In hoc casu eadem obligatione adstringuntur isti sacerdotes ac
pastores animarum; at hi ex iustitia, illi ex caritate.
3. Si aegrotus sensus non amiserit, seu extra casum praedictae
necessitatis spiritualis versetur, sacerdos numquam tenetur cum pe­
riculo vitae sacramentum ministrare. Debet tamen illud conferre, de­
ficiente parocho, etiam cum aliquo incommodo.
4. Sacerdotis obligatio, ut liquet ex dictis, non urget semper et
absolute, sed solum aliquando et conditionate, nimirum si et quatenus
desit parochus aliusve eius vicos gerens, aut hic sit impeditus aut forte
nolit officio suo satisfacere.
Quidnam si aegrotus peculiari do causa postulet expresso ut sa­
cerdos extremam unctionem administret? Sacerdos tenetur omnino sa­
cramentum conferre.

278. Obligatio curandi ut extrema unctio infirmo ministretur. —
1. Qui ex peculiari titulo pietatis vel officii spiritualem aegroti curam
habent, ut Superiores, parentes, coniugos, per se tonentur sub gravi
monere infirmum do periculo et procurare administrationem sacra­
menti, si hoc potat. Interdum eadem obligatione tenentur alii quoque
consanguinei.
2. Qui aegroti curam spiritualem non habent, ut medici, domestici,
infirmant, sub gravi ad id non tenentur, nisi infirmo hoc sacramentum
ad salutem necessarium sit; quia praeceptum caritatis obligat sub gravi
tantum in casu necessitatis.
3. Graviter peccant, qui quovis sub praetextu prohibent aut im­
pediunt administrationem huius sacramenti; qui curant, ut sacramentum
tunc ministretur, cum aegrotus ratione et sensibus sit iam destitutus.
279. 4. Medicus, qui non monet aegrotum de probabili mortis periculo,
peccat graviter contra caritatem, si censet, saltem probabiliter, monitionem hano
esse necessariam ad gravia damna vitanda sive in bonum spirituale ipsius in­
firmi sivo in bonum temporale magni momenti familiae aliorumque. Quae
monitio profecto efficacior erit, quando fiatal^pso medico; tamen fieri potest

DE OBLIGATIONE SUSCIPIENDI EXTREMAM UNCTIONEM

191

etiam per alios, v.g. per consanguineos, amicos ctc. Obligatio personalis manet,
si alii monitionem facere nolint, vel non possint, aut si ceteris de mortis periculo
monentibus infirmus non credat.
Cavendum maxime est medicis ne aegrotum periculose decumbentem in
errorem invincibilem inducant, falso eidem testantes morbum non esse peri­
culosum.

5. Si medicus et consanguinei aut familiares nolint significare
infirmo adesse necessitatem suscipiendi ultima sacramenta, quia ti­
ment ne huiusmodi nuntio perturbetur, parochus vel confessarius istud
onus libenter in se suscipere debent. Atque ita se gerant, ut infirmus
nullatenus gravetur, sed e contra solatium et fiduciam maximam con­
cipiat (10).
280. Quaestio magni momenti. — Si agitur de moribundo sensibus
destituto qui confiteri non potuerit, et desit oleum ab Episcopo conse­
cratum, nec haberi possit, licotno sacerdoti oleum benedicere eoque sa­
cramentum conferre?
Quidam affirmant: 1° quia in tali casu necessitas est extrema, et
Ecclesia, quantum in se est, consulit, atque ex ipso suo fine consulere
debet, aeternae hominum saluti; ideo iure videtur praesumi requisita
delegatio; — 2° si Ecclesia supplet seu concedit iurisdictionem in pe­
riculo mortis (can. 882), cur denegabit delegationem in extrema spiri­
tuali necessitate? — 3° si Ecclesia delegat sacerdotes orientales, forte
etiam schismaticos (n. 364 ss.), cur non praesumitur delegare sacer­
dotes catholicos pro subditis catholicis, et quidem in casu extremae ne­
cessitatis? — 4° Hodierna Ecclesiae disciplina longe mitior est, ut
liquet ex facultate durante bello concessa.
Hae rationes procul dubio spernendae non sunt, imo serio per­
pendendae; ideoquo non videretur improbandus sacerdos qui in casu
necessitatis et quidem extremae, deficiente omnino oleo ab Episcopo
benedicto, ipsemet oleum benediceret eoque sub conditione conferret
sacramentum. Nec obstant multiplici ratione responsa S. Officii supra
relata (n. 46). Cfr. n. 43 ss.
(10) Rituale Rom., Lit. V, cap. 4, n. 11 ss.; Gongnard, op. et/., p. 75 ss.; rayon, 2>ebn·
tologic médicale, Paris 1922, p. 13S ss.; Duclos, Le médecin et le mourant, in La Vie Spirituelle*
1935, p. 202 «s.; Zancoglü, Vadc mecum per Va^istenza spirituale depli intermi, Torino 1935,
p. 51 ss.

192

CAPUT VII. - ARTICULUS I.

CAPUT VII.

DE ITERATIONE ET REVIVISCENTIA
EXTREMAE UNCTIONIS

Articulus I.

De iteratione extremae unctionis.
281. Principia. — I. Sacramentum extremae unctionis iterari potest.
Veritas catholica.
1° Decretum pro Armenia in Bulla Eugeni i IV « Exultate Deo ®
docet: «Inter haec sacramenta tria sunt: baptismus, confirmatio et
ordo, quae characterem, id est .spirituale quoddam signum a ceteris
distinctivum, imprimunt in anima indelebile. Undo in eadem persona
non reiterantur. Deliqua vero quatuor characterem non imprimunt, et
reiterationem admittunt ».
2° Concilium Trid. definit: « Si quis dixerit, in tribus sacramentis,
baptismo scilicet, confirmatione et ordine, non imprimi characterem
in anima, hoc est, signum quoddam spirituale et indelebile, unde ea
iterari non possunt, a. sit » (1).
Eatonus sacramenta dicuntur iterari non posse, quatenus imprimunt
characterem. Porro inter sacramenta, quae imprimunt characterem,
non recensetur extrema unctio. Ergo ipsa iterari potest.
Idem Concilium Trid. docet: « Quod si infirmi post susceptam hanc
unctionem convaluerint, iterum huius sacramenti subsidio iuuari po­
terunt, cum in aliud simile vitae discrimen inciderint » (2).
3° Professio fidei catholicae a Pio IV, per Const. « Iniunctum
Nobis», 18 nov. 1561, praescripta, id continet: «Profiteor quoquo,
septem osse vere et proprio sacramenta novae legis a lesu Christo Do­
mino nostro instituta... et ex his baptismum, confirmationem et ordinem
sino sacrilegio reiterari non posse »..
mH
Tria igitur sunt sacramenta, quae absque sacrilegio iterari non
possunt, non cetera.
(1) Scss. VII, cun. 9, de sacramentis.
(2) Sess. XIV, cap. 3, de extrema unctione.

41

DE ITERATIONE EXTREMAE UNCTIONIS

193

4° Can. 940, § 2 statuit: « In eadem infirmitate hoc sacramentum
iterari non potest, nisi infirmus post susceptam unctionem convaluerit
et in aliud vitae discrimen inciderit ».
5° Rituale Rom. (ed. ante Codicem) haec habet: «In eadem
infirmitate hoc sacramentum iterari non debet, nisi diuturna sit; ut si,
cum infirmus convaluerit, iterum in periculum mortis incidat » (3).
G° Ratio theologica id confirmat. Extrema unctio habet rationem
medicinae. Porro sicut medicina datui* ob morbum corporalem eaque
pluries exhiberi potest, ita etiam hoc sacramentum, superveniente spi­
rituali morbo, iterari potest, cum non imprimat characterem.
Ad rem S. Thomas: « Nullum sacramentale, nec sacramentum, quod
habet effectum perpetuum, debet iterari; quia ostenderetur sacramentum
non fuisse efficax ad faciendum illum effectum ; et sic fieret iniuria illi sacra­
mento. Sacramentum autem quod habet effectum non perpetuum, potest iterari
sine iniuria, ut effectus deperditus iterato recuperetur. Et quia sanitas corporis
et mentis, quae est effectus huius sacramenti, potest amitti postquam fuerit
per sacramentum effecta, ideo hoc sacramentum sine iniuria potest iterari > (4).
Item Suarez: « Imprimis supponendum est, per hoc sacramentum non
imprimi characterem... Hoc sacramentum extremae unctionis solum con­
fertur per modum medicinae, quae tempore aegritudinis applicari solet. Hinc
ergo fit, ut sacramentum hoc simpliciter et absolute sit iterabile... Sicut enim
corporalis aegritudo in eodem homine iterari potest, ita etiam et hoc sacra­
mentum saepius dari, quia in nova aegritudine novo indiget auxilio; quod
non datur ex vi prioris unctionis in alio morbo susceptae, quia tantum data
fuit ad illius morbi curationem et levamen; debet ergo hoc sacramentum iterari,
quoties homo in simile periculum iterum atque iterum incidit u (5).

282. II. Sacramentum extremae unctionis in eadem infirmitate et
in eodem periculo mortis iterari nequit.
Id perspicuo colligitur ox verbis Concilii Trid. et ex praescripto
can. 940, § 2 (n. 281). Ratio autem theologica hoc confirmat. Sane
efficacia sacramenti tamdiu durat, quamdiu manet idem periculum
mortis, in quo illud collatum est. Proinde, manento eadem infirmitate
eodemquo mortis periculo, extrema unctio nequit iterari, cum eius
offectus perduret donec infirmus aut moriatur aut a periculo ex illo
morbo decedendi liberatus fuerit.
Angelicus ait: « Respondeo dicendum, quod hoc sacramentum non respicit
tantum infirmitatem, sed etiam infirmitatis statum; quia non debet dari nisi
(3) Tit. V, cap. 1, n. 14.
Editio ad nonnam Codicis concinnata refert Ipsa Codicis verba lam allega ta (tit. V,
cap. 1, n. 8).
(1) Suppi., q. 33, art. 1.
(5) Disp. 40, scot. 4, η. 4 s.
__
13 — Oatpkllo, De Sacramentis, III.

194

CAPUT VIT. - ARTICULUS T.

infirmis, qui secundum humanam aestimationem videntur morti appropinquaro.
Quaedam autem infirmitates non sunt diuturnae; unde si in eis datur hoc sacra­
mentum tunc quando homo ad statum illum pervenit quod sit in periculo
mortis, non recedit a statu illo, nisi infirmitate curata; et ita non debet iterum
inungi » (6).
Suarez docet: Ilinc vero intelligi potest, secundum quid, seu duranto
eiusdem morbi necessitate sacramentum hoc non posse iterari, non quia etiam
pro tunc characterem imprimat, sed quia de se est sufficiens medicina pro tali
necessitate, ratione cuius et auxilium spirituale pro illa sufficiens, et sanitas
etiam corporis, si oportuerit, confertur » (7).

Divinum subsidium sanctae unctionis ad id ordinatur, ut periculose
decumbentibus praebeat auxilia opportuna eaque abundantia contra
mala, quibus affliguntur, et conferat omnia bona, quibus in suo statu
indigent, eius efficacia et ius ad specialia auxilia divina perdurat, donec
aegrotus aut moriatur aut c periculo ex eo morbo decedendi liberetur.
Proinde efficacia extremae unctionis tamdiu durat, quamdiu manet
periculum, ne infirmus ex praesenti morbo moriatur. Hinc ratio, cur
iterandum non sit sacramentum in hisce adiunctis.

283. III. Extrema unctio iterari potest, quoties infirmus, sive du··
rante eodem morbo sive alio superveniente, in novum mortis periculum
incidat.
Concilium Trid. diserte docet, hoc sacramentum iterari posse, cum
infirmi, qui post susceptam extremam unctionem, α in aliud simile vitae
discrimen inciderint » (8).
Item can. 940, § 2 tradit hoc sacramentum tunc iterum posse con­
ferri, cum infirmus, eo suscepto, convaluerit « et in aliud vitae discrimen
inciderit ».
Ex dictis ratio theologica evidens est. Hoc sacramentum conferri
debet infirmo qui versatur in periculo mortis. Porro periculum mortis
potest cessare, cessante omnino morbo aut eius gravitate; quod si
postea superveniat gravis infirmitas seu mortis periculum, hoc erit
novum periculum a priore distinctum. Extrema unctio autem est me­
dicina spiritualis collata pro periculo mortis; unde quoties habetur
istud periculum mortis renovatum, toties adest legitima causa iterandi
sacramentum.
Consulto dicimus: sive durante eodem morbo sive alio superveniente,
quia nihil interest, utrum infirmus plane convaluerit et postea in eandem
aut aliam infirmitatem relabatur, an potius aegrotus non convalescat
(6) Suppi., q. 33, art. 2.
(7) Dlsp. 40. sect. 4, n. 6.
(8) Scss. XLV, cap. 3, de extrema unctinne.

DE ITERATIONE EXTREMAE UNCTIONIS

1Ô5

omnino, sed tamen e mortis periculo egrediatur, ac dein in novum mortis
periculum, eodem aut alio morbo ingravescente, incidat. Morbus plures
gradus admittit: potest esso gravis vel levis, periculosus vel non.
Scite animadvertit Suarez: « Dico autem, durante eadem morbi necessi­
tate, et non absoluto, durante eodem morbo, quia in eodem morbo, si necessitas
et periculum iteretur, poterit etiam sacramentum iterari; ut si morbus esset
diuturnus, et prius hominem constitueret in gravi periculo mortis, postea vero
remitteret morbi vis, ita ut homo censeretur esse extra mortis periculum, non
tamen omnino a morbo liber, et in eo statu aliquandiu duraret, postea vero in
simile periculum iterum incideret» (9).
Item Angelicus: « Quaedam vero sunt aegritudines diuturnae, ut hectica,
liydropisis, et huiusmodi, et in talibus non debet fieri inunctio, nisi quando
videntur perducere ad periculum mortis; et si homo illum articulum evadat
eadem infirmitate durante, et iterum ad similem statum per illam aegritu­
dinem reducatur, iterum potest inungi; quia iam quasi est alius infirmitatis
status, quamvis non sit alia infirmitas simpliciter» (10).

Doctrina in hisco principiis tradita ex quaestionibus statim ex­
ponendis accuratius et penitius declarabitur.

284. Quaestiones. — I. Num possit extrema unctio iterari, si certo
non constet idem mortis periculum durare.
Resp. 1° Si certo constet idem periculum mortis perdurare, sacra­
mentum nullatenus iterari potest: idque sub gravi.
2° Si prudenter dubitetur aegrotum, in eadem infirmitate, o
mortis periculo convaluisse ac dein in aliud periculum mortis incidisse,
sacramentum iterari potest. Idem dicas in casu alius morbi superve­
nientis.
3° In praxi, si dubitetur utrum idem sit periculum mortis an
aliud, standum potius pro iteratione, « eo quod haec iteratio conformior
sit veteri Ecclesiae consuetudini, et per eam novum spirituale subsi­
dium et levamen infirmo obveniat » (11).

285. II. Si mortis periculum augetur novo morbo accedente, aut si
mortis articulus superveniat, potestne sacramentum iterari?
Resp. Nequit iterari. Nam idem periculum manet, licet gravius.
Necessitas autem et ratio ministrandi aegroto extremam unctionem
tunc adest, cum ipso versatur iu (ali infirmitate, quae mortis periculum
secumferat, sive huiusmodi periculum ex uno aut multiplici morbo
proveniat, sive periculum sit proximum et gravissimum sive non.
(9) Dlsp. 40, sect. 4, n. 0.
(10) Suppi., q. 33, art. 2.
(11) Benedictus XIV, I)c Synodo dioec., Ub. VIII, cap. S, n. 4.

106

CAPUT VIÎ. - ARTICULUS î.

*
286. IIT. Quandonam idem periculum cessare censeatur in eadem
infirm itate ?
Resp. 1° Imprimis attendenda est diversa morbi natura. Interdum,
v. g. in partu periculoso, in cbolica etc., post paucas horas periculum
mortis potest cessare; interdum, contra, etiam post plures dies idem pe­
riculum forte manet.
2° Periculum cessasse censetur, si intimius per notabile tempus,
v. g. per mensem aut etiam per hebdomadam, in diuturna infirmitate
se melius habuerit.
Si per unum vel alterum tantum diem infirmus se melius habuerit,
censetur perdurare idem periculum, nisi ex peculiari morbi natura
aliud coilstet.
3° Assignatio termini fixi, scii, unius mensis, ut iterari possit
sacramentum, a nonnullis Doctoribus antiquis posita, « voluntario magis
arbitrio, quam certa ratione » nititur, ut merito animadvertit Suarez (12).

287. IV. Utrum extrema unctio possit, an debeat iterari?
Resp. 1° In novo morbo periculoso, nimirum si aegrotus ex infir­
mitate periculosa convaluit et in aliam item periculosam incidit, sa­
cramentum debet iterari. *
2° In eadem infirmitate, si aegrotus certo e mortis periculo con­
valuit et in aliud mortis periculum incidit, item per se sacramentum
iterari debet.
3° Si e contra dubitetur, scii, si aegrotus probabiliter e mortis
periculo convaluit et postea in aliud periculum incidit, extrema unctio
iterari potest.
4° Quidam dicunt, «. non sufficere infirmum per quatuor vol
quinque dies ita se melius habuisse, ut videatur mortis periculum eva­
sisse », sed requiri tempus diuturnius (13).
Hoc principium sive critérium ex breviore vel diuturniore temporis
spatio desumptum non videtur admittendum. Requiritur et sufficit,
ut infirmus re vera notabiliter melius se habuerit, et tunc iterum incidat
in mortis periculum vel aliud vitae discrimen. Id autem velificari posso
etiam post paucos dies neminem latet.
5° In praxi non raro difficile est, immo impossibile decernere,
utrum idem mortis periculum permanserit necne. Si dubium est po­
sitivum, licito sacramentum iteratur; sin autem mutatio in melius est
valde dubia, nempe si dubium est mere negativum, idem mortis peri­
culum censetur duraro, ac proptoroa sacramentum iterari noquit.
(12) Disp. 40, eect. 4, n. 7.
,
(13) Roncoglla, 1. c., q. 7, cap. 2. Hanc sententiam refert S. Alphonsus (lib. VI, n. 715),
quin Improbet.

DE ITERATIONE EXTREMAE UNCTIONIS

197

Anxietates et scrupuli prorsus eliminandi. Manente dubio, in bonum
spirituale aegrotantis indicium ferendum.

288. V. Utrum sacramentum iterari possit, si aegrotans, inunctus in
propinquae mortis periculo, aliquanto relevetur, ita ut per longius tempus
versetur in periculo tantum remoto, et postea incidat in periculum imminens.
Resp. 1. Quidam affirmant. Ita sentire videtur S. Bonaventura,
qui ait: «Potest... dici, cpiod nullus in aliqua infirmitate inungendus
est, nisi cum praesumitur ad exitum propinquare; et hoc est in infir­
mitatis aggravationo, quem statum natura diu sustinere non potest,
imo aut vincit aut vincitur. Si ergo infirmus melioretur, ut diutius
vivat, etsi non perfecte curetur, curatur tamen aliquo modo ab intensione
morbi; et ideo, quia venialia iterum redire possunt, et iterum infirmitas
corporalis aggravatur, potest et debet sacramentum unctionis ite­
rari » (11).
Laymann docet, esse communem sententiam, « extremam unctionem non
posse iterum conferri durante eodem periculo morbi; secus si aliud novum
sit periculum; quia videlicet infirmus, postquam semel inunctus fuerat, me­
lius habere coepit, ut medicorum indicio extra probabile seu propinquum mortis
periculum constitutus esset, mutata corporis conditione recidit; tunc iterum
ungi potest, licet intervallum temporis non longum, sed paucarum tantum
hebdomadarum intercesserit, dummodo prudenti practica consideratione cen­
seantur diversa pericula, quibus homo constituatur in distinetis statibus seu
dispositionibus ad moriendum» (15).
De Augustinis haec habet: e Communi usu recepta et approbata sen­
tentia... permittit huius sacramenti iterationem quotiescumque fidelis in novum
incidit morbum, immo et in eadem infirmitate, si morbus post unctionem su­
sceptam ita remittat, ut infirmus periculum proximum mortis evasisse videa­
tur, et deinde iterum in vitae discrimen relabatur » (16).

2. Pluros negant, quia, dicunt, extrema unctio nequit valide mi­
nistrari duranto efficacia primae collationis.
289. Conclusio. — Ut penitius ros consideretur atque inde quaestio
accurato resolvatur, oportet distinguere inter periculum et periculum
mortis. Periculum sane potest osso gravissimum sou proximum sive
imminens (quod cum articulo identifientur), gravius, gravo, probabile,
levo, plus vel minus remotum.
Ad sacramentum extremae unctionis valido et licito conferendum,
(11) In IV, D. 23, art. 2, q. 4, ad 2.
(15) Thcol. mor., lib. V, tract. 8, cap. 4, η. 5
(16) De re sacrammlaria, II, p. 408.

198

CAPUT VII. - ARTICULUS I.

requiritur et sufficit gravis infirmitas, ea nempe quae aegrotum constituat
in probabili periculo mortis.
Quare, si aegrotus extremam unctionem recipit in mortis periculo
gravissimo seu proximo, et postea huiusmodi periculum remotius fiat,
ita tamen ut adhuc maneat probabile sive grave, sacramentum iterari
nequit.
Si e contra periculum, quod prius erat proximum aut gravissimum
vel simpliciter grave sive probabile, postea fiat improbabile seu leve
aut plane evanescat, ac dein aegrotus in praedictum mortis periculum
iterum incidat, extrema unctio potest iterari.
Hinc facile intelligitur ratio dubitandi et causa dissensus inter
Doctores. Nam plures auctores, qui affirmant, sacramentum hoc in
eadem infirmitate non posse repeti, nisi aegrotus e periculo mortis eva­
serit ot iterum in illud incurrerit, intolligunt periculum imminentis
mortis.
Solent enim mentionem facere de iis infirmis, qui phthisi, hydropisi
et similibus morbis laborant, quique saepius in periculum gravissimum
mortis deveniunt et postea ab eo recedunt, morbo adhuc lethali vix non
semper manente.
Huc spectant quae scite tradunt Angelicus et Suarez (cfr. n. 283).
290. Variae Doctorum veterum sententiae de iterabilitate extremae
unctionis. — 1. Quidam dixerunt hoc sacramentum iterari non posse.

Godfridus, abbas Vindociensis ab an. 1093, postea Cardinalis
S. Priscae, per epistolam consuluit S. Tvonom, Episcopum Carnotonsem,
de quaestione, utrum sacramentum extremae unctionis iterari possit.
Haec, inter alia, refert epistola: « Sicut consuetudines monachorum B. Be­
nedicti regulae concordantes laudamus, sic eas, quas sanctus Benedictus nec
docet nec praecipit, et quae a ratione penitus discrepare videntur, laudare
non possumus. Sunt enim quaedam apud monachos institutiones, quas ratio
nullatenus admittit, nec Sanctorum quilibet Patrum invenit, sed insipientium
consuetudo hominum instituit... Et, ut cetera taceamus, in hoc, ut nobis vide­
tur, non mediocriter errant, quod unctionem infirmorum... iterandam putant...
Quid super hoc magnitudo vestrae discretionis sentiat, et quid tenendum do­
ceat, scire desideramus, quia quamvis ista et ratione et auctoritate esse vera
non dubitemus, ea tamen vestrae auctoritatis decreto firmari volumus et ro­
gamus » (17).
6'. Ivo respondit ad quaestionem propositam a Godfrido, eius sententiam
et rationes pro illa adductas ita diserte approbans: « Unctionem infirmorum non
aestimo esse repetendam, quia sicut ipse asseruisti... genus est sacramenti, qui
autem sacramenta Christi et Ecclesiae repetit, iniuriam ipsis sacramentis
(17) Epistolarum lib. II, epist. 19; Migue, P· L· CL\ II, 87.

DE ITERATIONE EXTREMAE UNCTIONIS

199

ingerit. Unctio enim infirmorum publicae poenitentiae est sacramentum, quam
non esse repetendam, sicut nec baptismum, testatur Augustinus, testatur
Ambrosius a (18).

291. 2. Nonnulli opinati sunt, extremam unctionem posse iterum
eidem aegrotanti conferri, modo tamen a dio, qua semel inunctus fuerat,
tres integri anni effluxissent.
Hanc falsam persuasionem sibi induxisse monachos Hirsaugienses,
refert auctor Veteris disciplinae monasticae in praefat. c. 128, ubi, tra­
dito antiquo eorundem monachorum usu ponendi infirmum, extrema
unctione iam munitum, et cui mortis momentum instaret, super sagum
cilicinum cinere aspersum, haec addit ex Guidone Farfensi: «Ceterum
Hirsaugienses existimabant unctionis sacramentum ab eodem iterari
non posse, nisi effluxo triennio: hinc statuerunt eundem Fratrem, si
mortem evaserit, post tres annos iterum perungi posse » (19).

292. 3. Alii dixerunt, non licere extremam unctionem intra eiusdem
anni spatium iterare, etsi contingeret, quempiam in periculosum
morbum denuo incidere.
Hanc sententiam secutus est 6'. Albertus Magnus, qui ad quaestionem,
utrum in morbis chronicis debeat et possit iterari extrema unctio, respondet:
» Ad hoc sine praeiudicio dicendum puto, quod si ultra annum remanet morbus
post acceptam unctionem, iterari potest unctio. Et causa huius est, quia non
indicatur idem morbus numero, qui est secundum perfectam immutationem
superiorum (astrorum) alteratus; corpora enim nostra per illationem supe­
riorum secundum quatuor humores in quatuor anni temporibus mutantur,
et franguntur habitus in dispositiones et non sunt eaedem: et ideo non ex eadem
causa omnino iterabitur sacramentum » (20).
De hac ratione
Bonaventura ita sentit: 'Absurdum valde videtur, sa­
cramenta regulari secundum motum astrorum » (21).
Item Suarez ait: «Frivolam autem est unius anni interruptionem postu­
lare, quia intra illud tempus, coelestium corporum, praesertim solis, revolutio
perficitur, ut Albertus philosophari videtur; quid enim hoc refert ad sacramenti
necessitatem, vel dignam administrationem? » (22).

Saeculo xvi complures rituales libri dioecosani impressi fuerunt,
qui do iteratione huius sacramenti istam tradunt regulam: «Potest
iterari, sed non pro eadem infirmitate, nisi ultra annum protrahatur ».
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)

Miprne, P. L. CLVII, 88.
Cfr. Boned. XIV, Dc Synodo dioec., lib. VIII, onp. 8, n. 3.
In IV, D. 23, art. 21.
In IV, D. 23, art. 2, q. 4, ad 2.
Disp. 40, sect. 4, n. 7.

200

CAPUT VTI. - ARTICULUS I.

293. 4. Alii consuerunt·, nonnisi post integrum mensem licite iterari

posse extremam unctionem.
Do qua opinione iure Suarez dicit: «Alii unius mensis tempus as­
signant, voluntario magis arbitrio, quam certa rationo » (23). Sane non
tempus diuturnius aut brevius, sed relapsus in periculosam infirmi­
tatem spectari debet.
294. 5. Quidam hanc regulam assignarunt ad validam et licitam

huius sacramenti iterationem: tunc posse iterari, cum probabile est
aegrotum in nova peccata venialia incidisse (24).
Quae opinio fundamento theologico caret, quia praecipua ratio
suscipiendi hoc sacramentum non est peccatorum remissio. Ceterum,
ea admissa opinione, sequeretur, quotidie iterari posse extremam un­
ctionem, imo etiam pluries in dio, si probabile foret infirmum aliquod
peccatum veniale, quamvis leve, commisisse.
6. Plures dixerunt, in eadem infirmitate, extremam unctionem ot
valide et licite iterari posse.
Ad rem Benedictus XIV haec refert: «Alii, etiam in eadem infirmitate,
saepius repeti voluere; etenim in antiquo Codice manuscripto S. Remigii,
circa annum millesimum exarato, et prolato ab Hugone Menardo in notis
ad Sacranicntar. S. Gregorii statuitur, infirmos vita periclitantes, per septem
continuos dies et Christi Corporis Viatico recreandos et sancto oleo esse perun­
gendos; eundemque ritum clarius adhuc et magis aperte praescribunt Theodulphus Aurelianensis... aliique multi antiqui libri rituales » (25).
295. 7. Scholastici, post Magistrum Sententiarum (26), S. Tho-

mam (27), S. Bonaventuram (28) etc., passim docuerunt iterationem
huius sacramenti valide et licito fieri, quotiescumque fidelis in pericu­
losum morbum incidat et in novum vitae discrimen.
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)

Disp. 40, sect. 4, n. 7.
Haec videtur fuisse sententia Paludani (q. 4, n. 3).
Dc Synodo diocc., lib. VIII, cap. 8, n. 4; Martine, lib. I, cap. 7, art. 2, n. 5.
Lib. IV, D. 23.
In IV. D. 23, q. 2, art. 4, q. 2.
In IV, D. 23, art. 2, q. 4.

DE ITERATIONE IN EODEM MORTI3 PERICULO

20ΐ

Articulus II.

De sacramento extremae unctionis
in eodem mortis periculo iterato.
296. Status quaestionis. — 1. Certum est, ut supra diximus (n. 282),
extremam unctionem saepius conferri non posse perdurante eadem in­
firmitate eodemque mortis periculo.
2. Hic quaerimus do valore, i. e. utrum spectata natura huius sa­
cramenti, possit valide, quamvis illicite, iterari in eadem infirmitate,
eodem periculo mortis manente.
3. Duae sunt Doctorum sententiae.
297. Sententia affir: Ii ans. — 1. Plures affirmant, valide conferri

posse extremam unctionem in praedicta hypothesi.
2. Argumenta praecipua sunt ista:
1° Disciplina antiqua quarundam Ecclesiarum.
Certum est, inquiunt, antiquitus in multis Ecclesiis particularibus
latinis viguisse praxirn conferendi septies infirmis extremam unctionem.
Id claro liquet imprimis ox Codicibus saeculo ix, x, xi et xn con­
scriptis.
<i) Saeram entarium S. Gregor ii Jf., post integrum ritum administrationis hanc rubricam refert : « Deinde communicet cum Corpore
ot Sanguine Domini. Et sic faciant illi per septem dies, si necessitas
fuerit, tam de communione quam ot de alio officio; ot suscitabit eum
Dominus, et si in peccatis fuerit, dimittentur ei » (1).
b) « Ordo ad visitandum infirmum » desumptus ex ms. ec­
clesiae B. Mariae Rhomonsis (saec. x), post ritum ministrandi sacram
unctionem ot Eucharistiam, ponit hoc praeceptum: «
fac per septem
dies, si necessitas fuerit, tam do communione quam do alio officio » (2).
c) Quidam Codex ms. monasterii S. Remigii Rhemis fundati
(saec. x) idem refert praeceptum: «Et septem dies vel multo plures, si
necessitas fuerit, tam do communione quam do alio officio erga infirmum
fiat, ut sicut Apostolus dicit, imino per cum Spiritus Sanctus ait: Si in
peccatis fuerit, dimittentur ei » (3).
(1) Wne, P. L. LXXVIII, 235.
(2) Cfr. Martône, De antiquis Ecclesiae rilibus, I, p. 869.
(3) Migno, P. L, LXXVHI, 537.

202

CAPUT VII. - ARTICULUS II.

d) Codex Tilianus (saec. xi), qui videtur fuisse olim liber ri­
tualis Ecclesiae Sagiensis in Normannia, post ritum extremae unctionis
id praescribit: «Post haec communicet eum sacerdos Corporo et San­
guino Domini; et sic septem continuos dies, nisi necessitas contigerit,
(ut) tam do communione quam do alio officio se abstineat; et suscitabit
eum Dominus ad salutem, et si in peccatis sit, dimittentur ei, ut Apo­
stolus ait » (4).
Menardus censet, textum esse corruptum et ita corrigit: «Et sic faciant
illi septem continuos dies, tam de communione quam de alio officio — nempe
unctione — nisi necessitas contigerit, ut se abstineat, nempe ab hac repeti­
tione ».
Ad nostram quaestionem quod attinet, textus, ut iacet, eundem praebet
sensum : idque satis.

e) Ordo XIV, ox codice saoc. xi sumptus, fero ad verbum
refert rubricam Sacramentarii S. Gregorii, quao vel saeculo xm paucis
mutatis in codice ms. Victorino recurrit: «Sic faciat illi sacerdos per
septem dies, si necosso fuerit, tam de communione quam de alio officio;
et si in peccatis fuerit, dimittentur ei » (5).

298. 2° Exempla relatam praxim confirmant.
Peculiari memoria dignum est factum, quod narratur in vita
S. Remberti, arcliiepiscopi Hamburgensis (f circa annum 887), paulo
post eius obitum conscripta.
« Duodecimo igitur die, ita refertur, ante transitum suum perveniens ad
ecclesiam Bremensem, ipso mox die infirmitate correptus est: cumque per ho­
ras omnes infirmitas graviter cresceret, ipse eemper psalmodiis et lectionibus
sacris intentus sese ad futurum de hac vita transitum sollicite praeparabat, et
quamquam languoris inanitas corporeis viribus defectum ingereret, animo
tamen semper invictus apostolicam praetendebat fortitudinem, de qua dicit:
Quando ego infirmor, tunc fortior sum et potens. Septimo autem ante obitum
die mysterium s. unctionis cum oleo sancto ei (sibi) fieri praecepit, et una cum
communione Corporis et Sanguinis Domini usque in diem animae exeuntis de
corpore hoc salutare remedium omni die percepit » (6).

299. 3° Disciplina Ecclesiae orientalis id confirmat.
In Ecclesia orientali, praesertim graeca — dicunt patroni huius
sententiae — usus iam diu ante schisma ortum vigebat, et adhuc viget,
ministrandi saepius i. e. septies extremam unctionem in eadem infir»
mitate.
(4) Wne, l. c., p. 528.
(5) Martine, op. cit., I, p. 831.
(6) Acta Sanctorum, 1 febr., p. 571.

____

DE ITERATIONE IN EODEM MORTIS PERICULO

203

a) Ignatius archiepiscopus, unus ex recent iorib us theologis russiacis,
censet t septemplicem numerum lectionum, orationum, unctionum positum esse
in ritu benedictionis olei secundum normam dierum, quibus antiquitus pre­
sbyteri infirmum s. unctionis causa visitabant. Quaque vice post precationem,
quae unctionem praecedit, legebant unam lectionem ex Apostolo et Evangelio,
deinde ecteniam pro infirmo, quam excipiebat oratio cum unctione... Hoc
modo euchelacon oliin septem diversis visitationibus presbyterorum perfectum
esso videtur. Cum decursu temporis infirmi coepissent ad illud mysterium solum
in extrema necessitate confugere et spiritus devotionis imminutus minus patiens
fieret in orationibus, illud abbreviatura est in unum orantium (presbyterorum)
conventum, in quo totus ritus septem dierum simul perficitur » (7).

&) Dissidentes orientales ab Ecclesia saec. v separati eandem
praxim servant. V. g. ordo quidam lampadis apud Coptitas haec habet :
« Si infirmus est in domo sua, vadat ad eum unus ex sacerdotibus ec­
clesiae et ungat eum oleo et imperet ei, ut seipsum ungat per septem
dies » (8).
Ad haec Dentinger (9) notat: «Ex Vanslebio etiam ungunt in­
firmum per septem dies ».
300. 1° Ratio theologica hanc sententiam confirmare dicitur.

Sacramentum, aiunt, tamdiu iterari nequit, quamdiu eius effectus,
scii, gratia sanctificans cum fructibus peculiaribus ei adnexis, nequit
denuo obtineri. Porro gratia sanctificans cum aliis suis donis ex opero
operato non obtinetur nisi mediante re et sacramento, causa eius pro­
xima. Qui ergo perpetuum vel temporaneum habet impedimentum,
quominus iterum consequatur rem et sacramentum, sacramenti incapax
est in perpetuum vel ad tempus.
Quare baptismus, confirmatio et ordo numquam iterari possunt,
quia eorum res et sacramentum est deputat io perpetua, indelebili cha­
ractere obsignata, ad certas sacras functiones.
Matrimonium vivente coniuge non patitur iterationem, cum eius
ros et sacramentum, nempe vinculum coniugale. in indivisibili constet
et duplex vinculum simuli aneum loge evangolica excludatur; rupto
autem vinculo per mortem unius coniugis seu per legitimam matrimonii
solutionem, fit locus sacramenti iterationi.
Tn extrema unctione res et sacramentum consistit in titulo sive
in iure ad confortationem spiritualem et alia auxilia cum illa coniuncta.
Hoc ius in subiecto oritur ex efficaci eius repositione in manu miseri­
cordiae divinae.
(7) De. sacramentis, p. 296 s.
(8) Cfr. Denzinger» Ritus Orientalium, II, p. 501 se.
(9) Op. cit., II, p. 506.

201

CAPUT VU. - ARTICULUS TT.

Quaestio autem, do qua hic agitur, est ista: potestne ius ad conforta­
tionem spiritualem augeri, seu confortatio spiritualis ex opere operato
crescere?
Affirmative respondendum osso, manifestum dicunt patroni huius
sententiae: «nam confortatio secundum se utpoto consistens in actibus
fidei, spei, caritatis, laetitiae spiritualis, nullis limitibus circumscribitur;
in sacramento autem confertur secundum mensuram, quam Spiritus
Sanctus partitur singulis prout vult, et secundum propriam cuiusque
dispositionem et cooperationem (10). Crescente autem confortatione, fa­
cilius subiectum in se procurat dispositionem necessariam ad remissio­
nem culparum venialium, quae forte nondum sunt expiatae, et ad con­
donationem reatus poenae temporalis forte residui; crescente conforta­
tione, etiam augetur eius salubris influxus in corpus, undo sequitur
maior relevatio et, si expedit, restitutio sanitatis » (11).
Praeterea, aiunt, extrema unctio, quae non magis quam poenitentia
ordinatur ad remissionem peccatorum, non est medicina contra sequelas
peccatorum post eius administrationem commissorum. Quare, licet conce­
datur, sacramentum digne receptum semper ita perfecte curare infirmitatem
spiritualem antecedentem, ut ex hac parte iterationi nullus sit locus, tamen
subiectum mox iterum erit aptum, cui medicina caelesti succurratur. Aegrotus
gratia sacramenti praeditus potest quidem per se culpas subséquentes earumque reliquias abstergere; at nihil obstat, quin sacramentaliter id fiat (12).

301. Sententia negans. — 1. Multi negant, extremam unctionem
valide conferri posse saepius eadem infirmitate eodemquo periculo
mortis perdurante.
2. Argumenta praecipua sunt haec:
1° Consensus theologorum.

Theologi, aiunt, iam per plura saecula fere unanimi consensu
amplectuntur doctrinam, extremam unctionem in eodem vitae periculo
non posse valido saepius conferri, idquo tam firmiter asserunt, ut ple­
rumque ne mentionem quidem faciant alterius sententiae.
(10) Cone. Trid.» Scss. VI, cap. 7, dc iustif.
(11) Kcrn, op. cil., pag. 352.
(12) Huic sententiae favet cl. Kern dicens (op. cil., pag. 338 ss.), gravibus rationibus
niti opinionem, quae affirmat, «extremam unctionem, spectato eius valoro, in eadem infirmi·
tate etiam manente eodem mortis periculo saepius conferri posse ».
Prümmer (III, η. 582, nota 55) ait: «Pauci theologi (e. gr. Kcrn, Dc extr. unci.,1. 5, prop.
XIII) docent, extremam unctionem valide conferri in eadem infirmitate ct in eodem periculo
mortis ».
Kern (l. c.) minime hoc docet, sed tantum probat vel saltem probare conatur, gravibus
rationibus innili sententiam» «extremim unctionem, spectato eius valore, in eadem infirmi­
tate etiam minente eodem mortis periculo saepius conferri posse ». Quod profecto non est idem
ac simpliciter docere.
___

DE ITERATIONE IN EODEM MORTIS PERICULO

205

Num revera adsit iste consensus theologorum, vide infra dicenda
(n. 304).
2° Prohibitio Ecclesiae.

Ecclesia, inquiunt, iteratam collationem sacramenti in eadem in­
firmitate eodem que mortis periculo non solum non commendat, sed
positivo prohibet. Sacramenta conferunt gratiam sanctificantem ex
opere operato; (piare si extrema unctio posset valide pluries conferri
in eodem statu morbi, Ecclesia deberet non solum abstinere ab huiusmodi prohibitione, sed valde commendare sacramenti iterationem, sic­
ut i commendat frequentem imo et quotidianam Eucharistiae rece­
ptionem.
Huc spectant:
a) Clemens VI in epist. « Super quibusdam » an. 1351 interro­
ga vit Patriarcham Armenorum: «Si credis, quod omnis homo mortalis
adultus in eo solo casu, quo graviter est infirmus et in mortali periculo
constitutus, debet devote et fideliter semel dumtaxat in eadem infir­
mitate sacramentum unctionis requirere et suscipere » (13).
b) Verba Concilii Trid. (14).
c) Praescriptum can. 940, § 2.
3° Natura extremae unctionis.

Hoc sacramentum ex ipsa sua institutione habet finem et virtutem,
ut semel collatum in una infirmitate, qualemcumque cursum sumat,
tamquam medicina supernaturalis operetur et in suo ordine sufficiat.
Secus, aiunt, hoc sacramentum valde imperfectum videretur atque
parum efficax in ordino ad effectum proprium producendum (15).

302. Examen rationum adductarum. — Argumenta in favorem
utriusque sententiae allata, non sunt validissima nec eo minus perem­
ptoria, imo nonnulla ex iisdem sunt valde debilia.
1. Sano quoad argumenta prioris sententiae, haec animadvertisse
sufficiet :
Ad I. Verba « de alio officio « optimo intolligi possunt de orationibus
super infirmum recitandis, non autem do vera et proprie dicta itera­
tione sacramenti (16). Praeterea antiquis Codicibus plena ot caeca fides
(13) Raynald., Annal. eccl. ad an* 1351, η. 12; Lorcher, Institutiones theologiae dogma*
lirae, IV, n. 509.
(Il) Sprs. XIV, cap. 3, dc extrema unctione, sapra relata (n. 281).
(15) Hanc sententiam eiusquo argumenta accurate proponit Sobmid in Zeitschrift fur
katholische Théologie. 1901, p. 263 ss.
(16) Quidam, inter quos eminent Schmid (/. c., p. 261 s.) et Gutberlct (Dogmatisehe Theo*
logic, 10, n. 231), censent, olllcium cuiuslibet septem dierum fuisse vere saoramontalo; at non
quovis dio integrum sacramentum esso collatum, verum ex unctionibus sacramentalibus sin­
gulorum dierum tamquam totidem momentis partialibus coaluisse unum Integrum sacra-

206

CAPUT Vir. - ARTICULUS II.

nullatenus tribuenda est. Demum asserta praxis valde restricta ac li­
mitate repentur. Ergo.
Ad II. Exempla, quae assertam praxim confirment, rarissima sunt,
imo unum vel alterum dumtaxat allegari potest; nec istud plane certum
atque indubitatum videtur ad rei veritatem comprobandam.
Ad III. Disciplina Ecclesiae orientalis maximo incerta est.
1° Aliud imprimis, quod sacramentum ministretur simul a
septem presbyteris, aliud quod ministretur successive per septem dies.
2° Testimonium Ignatii archiepiscopi, theologi russiaci, rem nul­
latenus evincit.
3° Nihil iure deduci potest ex praxi vigente apud Coptitas: tum
quia in se considerata est valde dubia, tum quia praescribitur, ut infir­
mus « seipsum ungat per septem dies », ac propterea inde colligitur, non
agi de unctione sacrament ali, cum nemo possit sibi conferre sacramentum.
4° Arcudius, rerum orientalium peritissimus, de consuetudine apud
orientales vigente hoc profert indicium: «Mihi fit verisimile, praesentem
consuetudinem, ut nunc fit, esse abusum» (17).
Item Goar, qui praxim Graecorum tuetur, supponit cum Arcudio, in eo­
dem morbi periculo semel tantum extremam unctionem valide ministrari (18).

Ad IV. Argumentum ex ratione theologica desumptum, est va­
lidum quidem, sed nequaquam decisivum, prospecto fine et effectu
huius sacramenti.
303. 2. Quoad argumenta alterius opinionis haec breviter animad­
vertenda :
mentum, simili modo ac secundum vigentem disciplinam per plures unctiones sacramentum
perficitur, licet eius essentia minime id exigat.
Haec opinio non videtur admittenda, cum plura eaque gravia obstent incommoda.
1® Imprimis non constat, Ecclesiam habere potestatem ita dispertiendi sacramentum,
ut, prout illud tribus, septem, decem diebus ministretur, singulis diebus tertio, septima, de­
cima pars gratiae ei annexae subiecto obveniat.
2® Decst paritas cum vigente disciplina; nam sacramentum nunc perficitur pluribus
unctionibus in se, independenter ab intentione ministri, partialibus. Antiquitus, contra, statim
primo die plenus ritus sacramental!» cum intégra materia et forma adhibebatur; sequentibus
autem diebus nihil addebatur, sed plane idem fiebat quod primo. Quare vel primo die sacerdos
habebat intentionem conferendi sacramentum vel non. Si prius, totus effectue illo die pro­
ducebatur; si posterius, nihil fiebat.
3® Praeterea antiqui Ordines praescribunt, ut secundo et sequentibus diebus officium
totum repetatur, «si nécessites fuerit ». Ergo si deerat ratio necessitatis, nempe si aegrotus
iam extra periculum erat, repetitio omittebatur, imo omitti debebat. At quis dicet, istis tem­
poribus collationem sacramenti saepe esso inchoatam et non perfectamÎ
Hinc manifesto videtur excludenda opinio, tunc temporis sacerdotes liabuisse intentionem
sacramentum non perficiendi nisi toto ritu septem diebus repetito. Cfr. Kern, op. cit.9 p. 343 es.
(17) Dc concordia Ecclesiae occidentalis et orientalis in septem sacramentorum administra*
tionc, lib. V, cap. 6.
(IS) Eucholoyium, pag. 354, n. 37.

DE ITERATIONE IN ÉODEM MORTIS PERICULO

207

Ad I. Deost profecto unanimis consensus theologorum, ut ipsi pa­
troni fatentur. Praeterea etiam ex iis Doctoribus, qui affirmant extremam
unctionem in eodem infirmitatis statu iterari non posse, plerique prae­
scindunt a quaestione de validitate, de qua sola hic agitur. Vide n. 304.
Ad II. Vetitum Ecclesiae iterandi hoc sacramentum optime expli­
cari potest ac revera explicatur, quin inde eruenda sit invaliditas ite­
rationis. Ecclesia prohibet ne quis pluries in die sanctissimam Eucha­
ristiam recipiat; si quis reciperet, valide procul dubio reciperet. Item
Ecclesia vetat Sacrum pluries in dio celebrari; si presbyter Missam
bis aut ter vel quater celebraret, valide sacramentum Eucharistiae con­
ficeret, positis ponendis.
Ex epist. « Super quibusdam » Clementis VI nihil profecto eruitur in fa­
vorem huius sententiae. Sane ne verbum quidem in ea repentur de invalida
iteratione sacramenti in eodem mortis periculo. Merito reiicitur, isque solus,
error apud Orientales satis diffusus.
Item ex textu Concilii Trid. (Sees. XIV, cap. 3, de extrema unctione) et
can. 940, § 2 nihil iure deduci potest in favorem istius opinionis, cum neque
explicite neque implicite dicatur invalida iteratio extremae unctionis in eadem
infirmitate eodemque mortis periculo.

Ad III. Conclusio latius patet praemissis. Nam extrema unctio
non ideo dicitur iterabilis, quatenus prima sacramenti collatio fuerit
imperfecta et parum efficax, sed quatenus titulus sive ius ad peculiaria
gratiae auxilia multiplicetur. Nonne quis valide potest pluries in hebdo­
mada, imo in die recipere absolutionem sacramentalem et Euchari­
stiam? Indo quis deducet, primam sacramenti collationem fuisse im­
perfectam et parum efficacem?
304. Quid sentiant de ista quaestione Doctores antiquiores.

1° Hugo a S. Victore dicit: «Si unctio iterari non potest, nec
oratio iterari potest. Utraque enim illic, (in epist. S. lacobi) commemo­
rata est. Orent, inquit, pro eo ungentes eum oleo sacro... Quare ergo ne­
getur, quod unctionis sacramentum super infirmum iterari possit ad
reparandam saepius sanitatem et ad impetrandam saepius peccatorum
remissionem, cum negari non possit, pro eadem corporis sanitate et si­
militer pro peccatorum remissione saepius iterandam esse orationem? Et
ut in sacramentis idem demonstremus, quis dicat, hominem aspersionis
aqua (benedicta) semel lustratum, amplius aspergi non posse; et quod
maius est, sacramento Corporis et Sanguinis Christi semel percepto,
amplius illud suscipere non debere?... Sicut illo, qui Corporis Christi
sacramentum iam percepit, nequaquam idcirco a percipiendo iterum eo
prohibetur, sic ei, qui unctionis sacramentum accepit, si nocesse fuerit

208

CAPUT VH. - ARTICULU3 II.

et causa sive devotio expostulet, ut illud iterum percipiat, rationa­
biliter non contradicitur » (19).
Igitur Hikjo a S. Victore iterabilitatom admittit eamque rationibus
adductis probat. Quod autem loquatur do valida iteratione in eodem
periculo, liquet ex allegatis rationibus; secus inepte argumentatus fuisse
dicendus foret (20).
2° Abaelardus ait: < De iteratione, secundum diversas consuetudines
fiat Ecclesiarum. lacobus enim cum dicat: Infirmatur quis etc., non videtur
prohibere, quin repetatur» (21).
3° Baudinus docet: « Haec autem unctio pro vario usu Ecclesiarum
iteratur vel tantum semel praestatur » (22).
4° Petrus Bombardas haec habet: «Sacramentum altaris et poeniten­
tiae et coniugii saepe iterari videtur, quia saepe sacramentum Corporis perci­
pitur, frequenter poenitentia agitur, coniugium saepe contrahitur. Quare
ergo unctio similiter non potest iterant Si morbus non revertitur, medicina
non iteretur. (Quid vero, si morbus non recedat?) Si vero morbus non potest
cohiberi, quare medicina debet prohiberi? Sicut oratio iterari potest, ita et un­
ctio iterari posse videtur: utrumque enim illic commemorat lacobus, et utrum­
que illic cooperatur ad conferendam alleviationem corporis et animae. Cur
ergo negatur unctionem super infirmum posse iterari ad impetrandam saepius
sanitatem mentis ct corporis, cum propter infirmitatem eadem saepe iteranda
sit oratio? Quidam autem de omni sacramento intelligi volunt, quod non sit
iterandum, scilicet secundum totum illud, quod pertinet ad sacramentum,
dicentes, quaedam sacramenta saepius posse suscipi, quaedam vero non. Nec
tamen quae saepius sumuntur, totaliter iterantur, ut sacramentum altaris et
unctionis, quae licet sumantur saepius, tamen quia non iterum benedicitur
eadem hostia vel idem oleum, non iteratur sacramentum cum iniuria » (23).
5° Alanus ab Insulis ait: «Sunt qui dicunt de hoc sacramento, quod
iterari non possit sicut nec baptismus; sed quia sacramentum poenitentiae est
et Poenitentia potest iterari, probabile est, hoc sacramentum posse iterari ·> (24).
G° S. Albertus Jf., postquam «sine praeiudicio » positive affirmavit,
post annum remanente morbo permissam esse iterationem, ita pergit: «Si
tamen ab aliquo Patre sancto vel a Domino Papa aliter in hac quaestione de­
terminari invenitur, magis indicarem illius sententiae standum quam meae,
quia magis in hac parte credendum est inspirationi Ecclesiae, quam rationi
conjecturanti ex incertis » (25).
Egregius auctor igitur non negat, sed tantum dubius haeret.

LJ k

(19) Dc sacramentis, lib. 11, pars 15; Migne, P. L. CLXXVI, 578 hb.
(20) Straub (op. cil., II, η. 923) minus recte Interpretari videtur textum llugonis a S. Vi­
ctore. Verba huius auctoris sunt perspicua, ut cuique ecdulo legenti patet.
(21) Epitome theologiae Christianae, cap. 30; Migne, P. L. CLXXVIII, 1715.
(22) Sent. lib. IV, D. 22; Migne, P. L. CXCH, 1102.
(23) Lib. IV Sent., D. 23.
(24) Theologicae regulae, rcg. 113; Migne, P. L. OCX, 681.
(25) In IV, D. 23, art. 21.

DE ITERATIONE IN EODEM MORTIS PERICULO

209

7° S. Bonaventura, iuxta suam opinionem de effectu principali extremae
unctionis, asserit, eam conferendam esse in extremo periculo, quod nequeat
diu durare, sed mox vel mortem adducat vel excipiatur ab aliqua remissione
intensionis morbi; sequente iterum aggravation®, «quia venialia iterum redire
possunt et iterum infirmitas corporalis aggravatur, potest et debet sacramen­
tum unctionis iterari » (20).

8° S. Thomas quaerit: «Utrum in eadem infirmitate (extrema
unctio) debeat iterari». Ita ratiocinatur: «Ad secundum sic proceditur.
Videtur quod in eadem infirmitate non debeat iterari. Quia uni morbo
non debetur nisi una medicina. Sed hoc sacramentum est quaedam spi­
ritualis medicina. Ergo contra unum morbum non debet iterari. Prae­
terea, secundum hoc posset aliquis infirmus tota die inungi, si in eodem
morbo posset iterari unctio; quod est absurdum».
Et respondet : « Sed contra est, quod aliquando morbus diu durat
post sacramenti perceptionem, et sic reliquiae peccatorum contrahuntur,
contra quas principaliter hoc sacramentum datur. Ergo debet iterari...
Dicendum quod hoc sacramentum non respicit tantum infirmitatem,
sed etiam infirmitatis statum ; quia non debet dari nisi infirmis, qui se­
cundum humanam aestimationem videntur morti appropinquare. Quae­
dam autem infirmitates non sunt diuturnae: unde si in eis datur hoc
sacramentum tunc quando homo ad statum illum pervenit quod sit
in periculo mortis, non recedit a statu illo, nisi infirmitate curata; et
ita non debet iterum inungi; sed si recidivum patiatur, erit alia infir­
mitas, et poterit fieri alia inunctio. Quaedam vero sunt aegritudines
diuturnae, ut hectica, hydropisis et huiusmodi, et in talibus non debet
fieri inunctio, nisi quando videntur perducere ad periculum mortis;
ot si homo illum articulum evadat eadem infirmitate duranto, et iterum
ad similem statum per illam aegritudinem reducatur, iterum po­
test inungi, quia iam quasi est alius infirmitatis status, quamvis
non sit alia infirmitas simpliciter. Et per hoc patet solutio ad
obiecta » (27).
Igitur Angelicus admittit vel saltem admittere Addetur, sacramenti
efficaciam permanentem non impedire valorem novae inunctionis, cum
ipso permittat, ut cum aegrotus iterum adducitur in periculum pro­
pinquae mortis, donuo iuvari possit sacramento extremae unctionis.

305. 2. Scholastici posteriores, qui floruerunt ante Concilium Tridentinum, fero omnes sequuntur vel £. Albcrtum ΛΛ, vel
Bonaventuram, vel S. Thomam.
(20) Iu IV, D. 23, art. 2, q. 2.
(27) Suppi., q. 33, art. 2.
__ Cappello, De Sacramenti», III.

21Ô

CAPUT VII. - ARTICULUS ft.

306. 3. Doctores post Concilium Trid. florentes dividi possunt in
quadruplicem classem.
Alii expresse propugnant iterabilitatem extremae unctionis duranto
eodem periculo.
Multi defendunt eius iterabilitatem ex antiqua disciplina illud mi­
nistrandi per septem continuos dies.
Plures referunt antiquam praxim eamque improbare non audent.
Non pauci auctores, praesertim moralistae, docent, presbyteros non
debere esso nimis anxios in extrema unctione iteranda, praxim an­
tiquam in memoriam revocantes.
Domum alii docent, sacramentum in eodem mortis periculo ite­
rari non posse secundum vigentem disciplinam, quin de quaestione
dogmatica seu speculativa sermonem faciant, ita ut a quaestione de
valore iterati sacramenti abstrahant omnino.
1° Propugnant expresse iterabilitatem: Menardus, Martène, luénin,
Launoi, Drouven, Catalanus, Pellicia, Binterim, Heinrich, Pouget,
aliiquo (28).
2° Defendunt iterabilitatem extremae unctionis ex antiqua disci­
plina, v. g. Tournely (29), Wirceburgenses (30).
Tamburini, contra, negat valide iterari posse (31).
3° Referunt praxim antiquam eamque non improbant, v. g. Billuart (32), Schanz (33), Gerbert (34).
4° Praxim antiquam in memoriam revocant, sacerdotes adhortantes, ne sint nimis anxii in extrema unctione iteranda. Ita v. g. Bene­
dictus XIV, cuius verba supra (n. 284) retulimus. Item S. Alphonsus
docet: «Secus vero ait... Benedictus XIV (de nobis optime meritus)
si dubitetur, an revera morbi status mutatus sit; tunc enim dicit ex­
pedire ad sacramenti iterationem propendere, eo quod haec sit uni(28) Mcnardus, In notis ad librum sacramentorum S. Clregorii (Mignc, P. L. I.XXVIII,
523); Martène, De antiq. Ecclesiae ritibus, 1, p. 832 s.; luènin, Comment, histor. et dogmaticus
de sacramentis, dissert. VII, q. 9, c. I; Launoi, Opera omnia, t. I, p. 518 ss.; Drouven, De re
sacramenlaria, lib. \ II, q. 5, cap. 2; Catalanus, Rituale Romanum perpetuis commentariis exor­
natum. dc sacram, extremae unctionis, tit. V, cap. 1, § 1, n. 11; Pellicia, De christ. Ecclesiae
politia, t. II, lib. 6, sect. 2, cap. 3, S 2; Binterim, Denkunirdigkeiten, 6, B. 3, T. 3, K., § 9; Hein­
rich, Lehrbuch der kath. Dogmatik etc., p. 773; Pouget, Institutiones catholicae in modum
catechcscos, cap. VI, § 3.
(29) De sacram. extremae unctionis, quaest. ult., art. 2.
(30) De e-xlrema unctione, cap. 2, art. 3.
.
Tournely (l. c. n. 31) ait: «Unde quod dicit Hcnno (p. 37 1) Iteratum in eodem morbo sa­
cramentum, ex communi Doctorum sententia irritum (ore, nequidem meretur confutari ».
(31) Lib. VI, dc extrema unet., cap. 2, § 6, u. 1.
(32) Dc extrema unctione, dissert, unica, art. 7.
(33) Dic Lehre von den Sakramentcn, p. 6C1 s.
(34) Principia theologiae sacramentalis, cap. 6, § 78.
ZS

DE ITERATIONE IN EODEM MORTIS PERICULO

211

formior veteri Ecclesiae consuetudini, et per earn novum spirituale sub­
sidium infirmo obveniat » (35).
5° Non pauci Doctores silent de hac quaestione, praxim Ecclesiae
semel dumtaxat ministrandi extremam unctionem in eadem infirmitate
eodemquo mortis periculo simpliciter enuntiantes. Tta Coninck (36),
Castropalao (37), Diana (38), Elbel (39), Suarez (40), etc.
307. Quid sentiant moderni theologi et moralistae. — 1. Multi vi­
gentem disciplinam enuntiant, nullum de valida aut invalida iteratione
sacramenti in eodem mortis periculo indicium ferentes. Ita v. g. Fer­
iores, Génicot, Noldin, Ubach, Pesch, De Augustinis et alii (41).
2. Pauci affirmant, extremam unctionem in praefata hypothesi
valide conferri.
Vermeersch ait: «Itaque iteratio istius sacramenti in eodem peri­
culo, etsi graviter prohibita, non tamen invalida videtur (42).
3. Plerique aut explicite aut implicite docent, sacramentum in
eodem periculo invalide ministrari. Ita D’Annibale, Straub, Del Val,
Van Noort, Lercher, Rath, Billot, Gennaro, Prümmer, Otten, etc. (43).

308. Doctrina tenenda. — Ex iis quae late tradidimus conclusio
ista sponte consequitur:
1° Communior sententia est, sacramentum extremae unctionis
valide in eadem infirmitate eodemque mortis periculo iterari non posse.
2° Haec sententia certa dici nequit, cum nullum argumentum
in eius favorem adductum, sit peremptorium ac decisivum.
Huc spectant quae alibi dicta sunt (n. 302).
Praeterea, ut clarius liqueat, praedictam sententiam certam dici
non posse, deficiente authentica R. Pontificis declaratione, id animadver­
tas) Lib. VI. n. 715.
(36) De sacramentis, disp. 19, dub. 8.
(37) De sacramentis, tract. 26, punch 6, n. 17.
(38) Tract. IV, dc sacram, extremae unctionis, resol. 40.
(39) Thcol. mor., P. VIII, dc sacramentis, confer. 10, n. 231.
(40) Disp. 40, sect. 4, n. G.
(11) Ferreros, Compendium thcol. mnr., II, n. 816; Génicot, Institutiones thcol. moralis.
II, n. 423; Noldin, Summa thcol. mor., III, n. 162; Pesch, VU, n. 558; De Augustinis, II,
dc extrema unctione, art. 7.
(12) Thcol. mor., III, n. 666.
(13) D’Annibule, III, η. 117; Straub, Dr Ecclesia, Π, η. 921 88.; Del Val, Sacra theologia
dogmatico, Hl, art. 1, η. II; Van Noort, IV, n. ISI; Lercher, Institutiones theologiae dogma­
ticae, IV, n. 503; Rath, op. cil., n. 57; Billot, Dc Ecclesiae sacramentis, II, th. XXVII; Gen­
naro, Elementa thcol. mnr., V, n. 1030; Priimmcr, Manuale thcol. mor.. Ill, n. 582; Otten,
VI, n. 318, qui ait: · Defendi vix posse videtur sententia quam proponit P. Kern, nempe
extremam unctionem, spectato eius valore, in eadem infirmitate etiam manente eodem mortis
periculo saepius conferri posse ».

212

CAPÜT νπ. - ARTICULUS π.

tondum censemus. Genoratim Doctores, qui tonent sacramentum ex­
tremae unctionis invalide iterari in eodem mortis periculo, hoc dedu­
cunt ex fine seu effectu sacramenti.
Billot ait: - Repugnat repeti sacramentum, quando proximus eius effe­
ctus iam existât, qui nec augeri potest nec numero multiplicari... Titulus ad
gratiam ratione infirmitatis corporalis inducitur, cum infirmus qua talis su­
biectum existât huius sacramenti... Ergo tamdiu manet, quamdiu eadem ma­
net infirmitas, sed non protrahitur ultra n (44).
Item Priimnier: « Iteratio extremae unctionis non potest fieri (valide et
licite) in eadem infirmitate et in eodem mortis periculo, quia efficacia huius
sacramenti tamdiu durat, quamdiu remanet idem mortis periculum, pro quo
fuit collatum » (45).
Pariter Van Noort, Lercher, Gennaro aliique docent, valide iterari non posse,
iisdem fere verbis, scii. « quia effectus immediatus seu titulus appellans gra­
tiam perdurat », vel quia sacramenti efficacia tamdiu perseverat, quamdiu
idem mortis periculum durat » (46).
Quamvis argumentum hoc sit procul dubio ceteris validius, tamen certum
atque omnino concludens dici nequit. Porro si argumentum non est certum ac
dccisivum, profecto ne ipsa quidem conclusio inde deducta potest dici certi
atque indubitata.

Ex eo quod efficacia sacramenti tamdiu durat quamdiu manet
idem periculum mortis, id unum logice et absolute consequitur, nempe
nullam esse necessitatem iterandi sacramentum; sed necessario et abso­
lute minime consequitur, sacramentum in tali casu invalide conferri.
Dicitur: Proximus effectus extremae unctionis «nec augeri potest
nec numero multiplicari >·. Id supponitur a patronis istius sententiae,
et quidem ut certum. Sed re vera est ne id omnino certum theologice atque
ut talo indubiis argumentis comprobatum? V. g. effectus sacramenti
poenitentiae est remissio peccatorum per infusionem gratiae sanctifi­
cantis simulque collatio gratiae sacramentalis. Porro, licet iam peccata
sint deleta et obtenta gratia sacramentalis, nonno sacramentum poeni­
tentiae potest iterum valido conferri?
Ceterum ipse Suarez docet, effectum sacramenti tamdiu duraro
quamdiu manet infirmitas, et nihilominus inde nullatenus concludit, in­
valide iterari sacramentum in eadem infirmitate et in eodem mortis
periculo (47).
I
Ubi agitur de valore sacramentorum, voluntas Christi Domini, qui
ea instituit, attendenda ost eaquo ox S. Scriptura ot Tradit tone eruenda,
per Ecclesiae infallibile magisterium nobis manifestata.
(4 4)
(45)
(46)
(47)

De Ecclesiae sacramentis, II, th. XXVII.
Manuale theol, mor.t III, n. 582.
Van Noort, IV, n. 184; Lercher, IV, n. 503; Gennaro, V, n. 1030.
Disp. 49, sect. 4, n. 6.
_

DE REVIVISCENTIA EXTREMAE UNCTIONIS

213

Haec dicta sint, ut status quaestionis perspicue et solide exponatur
ot variae sententiae oarumque argumenta accurate enuntientur.

309. 3. In praxi istae regulae opportune videntur:
a) In nova infirmitate periculosa, nempe si aegrotus ex morbo
periculoso convaluit et in alium item periculosum incidit, sacramentum
iterari potest ac debet.
b) In eodem morbo, si aegrotus saltem probabiliter convaluit e
mortis periculo, et in aliud periculum mortis incidit, ut in phthisi vel
cardiaca infirmitate, sacramentum iterari potest.
c) In eadem infirmitate, quando certo idem periculum mortis
perdurat, sacramentum iterari nequit; si mortis periculum augetur, ac­
cedente novo morbo, non ideo habetur novum periculum mortis, sed
idem perseverat, ideoquo iteratio vetatur.
d) In dubio an infirmus o periculoso morbo convaluerit necne,
exsistente periculo mortis, sacramentum iterari potest (48).
e) Post aliquot menses, si forte infirmitas perseveret, sacramen­
tum, saltem probabiliter, et valido et licite iterari potest; nam post
diuturnum tempus rationabiliter dubitari potest utrum aegrotus ex
infirmitate periculosa convaluerit necne, ideoquo non obstat can. 940, § 2.
Facilius admittenda sacramenti iteratio ubi agitur de mortis periculo
ox senio, quod natura sua permanet et augetur.

Akticulus III.

De reviviscentia extremae unctionis.
310. An sacramentum extremae unctionis reviviscat. — 1. Com­
munior ot probabilior sententia est, nobis aliisque certa, hoc sacra­
mentum, cum obice susceptum, remoto obice, reviviscere, quia remanet
titulus exigit i vus gratiae, non solum sanctificantis, sed imprimis gratiae
alloviantis seu confortantis (1).
2. Hoc supponit sacramentum extremae unctionis ita interdum
ministrari, ut sit quidem validum, sed informe, quatenus infructuose
recipiatur ob aliquem obicem in subiocto existontom.
(48) Cfr. Noldin, III, n. 447; Oougnard» op. cit., p. 80; Wiselstcin, Dc iteratione extremae
unctionis, in Revue ecclésiastique de Liège., 1935-1936, p. IIS ss.

(1) Billot, Dc Ecclesiae sacramentis, II, th. XXVII; Van Noort, IV, η. 183; lærchor,
IV, η. 210; Kern, op. cit., p. 373 ss.

214

CAPUT VII. - ARTICULUS III.

3. Qui ox. gr. rationis usu destitutus et habitualitor tantum do
mortalibus attritus, extremam unctionem recipit, obtinet quidem iustificationem, non tamen remissionem venialium nec alloviatiouom nec
alios fructus.
Qui no do mortalibus quidem sufficientem habet attritionem, impedi,
mentum ponit quoad omnes effectus, quia sacra unctio rite suscepta confert
gratiam sanctificantem et hac mediante auxilia infirmo qua tali convenientia.
Proinde si, deficiente debita attritione, gratia sanctificans non obtinetur, no
alii quidem effectus huius sacramenti producuntur.

4. Obox impediens offectum sacramenti est fictio. Haec autem est
formalis vel materialis. Prior adest, si homo deliberato se non disponit
ad gratiam obtinendam, si non elicit dolorem de culpis letalibus, quem
scit osso necessarium, nempe si recipit sacrilege sacramentum. Altera
habetur, quando dispositio necessaria ad gratiam consequendam prae­
termittitur sine culpa; quod, in ordine ad hoc sacramentum, praecipuo in
iis facile accidit, qui usu rationis destituti illud suscipiunt.

311. 5. Sive fictio sit materialis tantum sive formalis, sacramentum
extremae unctionis, dummodo ceterae conditiones adsint, imprimis in­
tentio sublecti, valide confertur. Nam moralis subiocti dispositio ad
valorem nullius sacramenti requiritur, nisi Poenitentiae, cuius essentiam
ingrediuntur actus poonitentis (2). Praeterea, si deficiens dispositio sa­
cramentum hoc redderet nullum, esset repetendum statim ac aegrotus
suppleret defectum.
6. Sacramentum hoc, cum obice peccati mortalis non retractati
susceptum, reviviscit seu gratiam cum iure proximo ad alios offectus
inducit eo momento, quo fictio removetur et debita dispositio ponitur.
Sane valida administratio ritus sacramentalis semper aliquid producit
in subiecto; secus non esset differentia inter sacramentum valide et invalide
collatum. Atqui id, quod sacramentum causât in aegroto ficte suscipiente, ne­
quit esse nisi titulus ad gratiam sanctificantem cum iure ad alios effectus. Iste
aegrotus actu nullum fructum sacramentalem percipit, cum non praestet ne­
cessariam dispositionem moralem; sed eo momento, quo hanc supplet, conse­
quitur statim iustificationcm, confortationem ceterosque effectus secundarios
perinde ac si tunc primum extremam unctionem reciperet.
8uarcz recte animadvertit: « Quamvis hoc sacramentum non imprimat
characterem, nec sit omnino initerabile, haec tamen necessaria non sunt
ad habendum effectum recedente fictione...; sufficit enim ut sacramentum
hoc in eodem morbo et in eodem statu eius iterari non possit, ut expediat ha­
bere suum effectum recedente fictione. Maxime si contingat sacramentum
(2) Cir. Cappello, De Poenitentia, n. 01.

DE REVIVISCENTIA EXTREMAE UNCTIONIS

215

hoc Rino attritione recipi, et postea durante eadem morbi vi contritionem
haberi; non enim debet tunc homo privari ope huius sacramenti, alioqui de­
beret illud recipere; cur enim privaretur et sacramento et fructu sacramenti,
cum alioqui nullum videatur esse essentiale impedimentum ad tale sacra­
mentum iterandum?»· (3).

312. Hinc sequitur, extremam unctionem in praxi numquam mi­
nistrandam esso sub conditione: si dispositus es. Nam si haec conditio
ponitur et subiectum reapse est indispositum, licet materialiter tantum,
sacramentum nullum officitur, ita ut, si postea aegrotus defectum cor­
rigat, nullum fructum huius salutaris sacramenti consequatur.
313. Quandonam reviviscat hoc sacramentum. — 1. Card. De Lugo
asserit, extremam unctionem suam efficaciam extendere ultra mortem,
sed tantum quoad remissionem culparum venialium. «Fatemur, inquit,
ablato obice post mortem, ad remissionem venialium praeteritorum
per eorum debitam retractationem, poni effectum remissionis culpae
virtute etiam sacramenti extremae unctionis » (4).
Suarez censet probabiliter, virtutem sacramenti extendi ultra re­
cuperatam sanitatem, sed tantum pro inducenda gratia sanctificante (5).
Eandem sententiam profitent ur Dicastillo, SylvesterMaurus et quidam alii.
Sed haec opinio non videtur admittenda. Nam quicumque est in­
capax accipiendi gratiam qua alie viat i vam illius debilitatis spiritualis,
quae ex gravi morbo producitur, nullum fructum nostri sacramenti per­
cipere potest. Sanus autem est prorsus incapax illius alleviationis spi­
ritualis, quae est effectus principalis extremae unctionis.
Titulus oxigitivus gratiae tamdiu manet, quamdiu durat infirmitas.
Quare necesse est, ut obex amoveatur adhuc perdurante titulo, scii,
durante eodem mortis periculo ex morbo.
314. 2. Quomodo obex amovetur?
1° Si fictio erat materialis tantum, nec novum peccatum letale
postea commissum fuit, sufficit ut aegrotus praestet id, quod per se
ante susceptionem huius sacramenti erat praestandum; nullum enim
alium obicem habet, nisi defectum dispositionis ab initio necessariae.
2° Si fictio erat quidem materialis tantum, sed gravis culpa post
susceptum sacramentum patrata fuit, requiritur vel absolutio sacrainentalis vel contritio perfecta. Nam peccatum commissum post su­
sceptam extremam unctionem, huius virtute nequit deleri; unum
autem peccatum mortale sino aliis nequit deleri.
(3) Dlsp. 41, sect. 1, n. 23.
(1) De sacramentis in genere, disp. 9, sect. d.
(5) Dlsp» 41, sect. 1, n. 24.

216

CAPUT Vin. - ARTICULUS T.

Proinde requiritur tum remotio obicis, qui impediebat ne sacra­
mentum statim suam efficaciam exerceret, tum remotio peccati novi,
quod tolli nequit nisi per sacramentum poenitentiae aut per contri­
tionem perfectam.
3° Si fictio erat formalis, absolutio sacramontalis vel contritio
perfecta necessaria omnino est, sive post extremam unctionem peccatum
letale iterum commissum fuerit sive non. Nam ipsum sacrilegium, quo
infirmus se inquinavit, dum sacramentum hoc recipiebat, est grave
peccatum, ad cuius remissionem non extenditur efficacia extremae un­
ctionis, cuius proinde remissio obtinenda est per alia media iustificationis.
Qui vero per sacramentum poenitentiae vel per contritionem per­
fectam auferunt obicem, gratiam sanctificantem ex duplici fonte ideoque
auctam hauriunt (6).

CAPUT VIII.

DE LOCO, TEMPORE ET CAEREMONIIS
EXTREMAE UNCTIONIS
Articulus I.

De loco et tempore extremae unctionis.
315. Locus. — 1. Hic mundus ac decens, quant um fieri potest
esse debet, cum sancta sancte tractanda sint.
In casu necessitatis nihil vetat quominus sacramentum extremae
unctionis ministretur etiam in loco minus decenti, v. g. in via,
in platea etc. Tunc extrema necessitas excusat profecto, puta si quis
ex infortunio aut repentino morbo versetur in articulo mortis aut mors
apparens iam supervenerit.
2. Hilualc Horn. haec habet: · Sacerdos sacramentum extremae unctionis
ministraturus, quatenus fieri poterit, parari curet apud infirmum mensam
mappa candida coopertam, itemque vas, in quo sit bombacium, seu quid simile
in sex globulos distinctum, ad abstergendas partes inunctas; medullam panis
ad detergendos digitos; et aquam ad abluendae sacerdotis manus; ceream item
(6) Cfr. Kern, op. cU., pag. 378.

de ritibus et caeremoniis extremae unctionis

217

candelam, quae deinde accensa ipsi ungenti lumen praebeat. Denique operam
dabit, ut quanta poterit munditia ac nitore hoc sacramentum ministretur» (1).

316. Tempus. — 1. Urgento mortis periculo sacramentum extremae
unctionis quovis tempore potest ministrari, scii, quavis die et hora.
2. Quantum fieri potest, melius est ut conferatur tempore diurno,
potius quam nocturno, nisi necessitas aliavo iusta causa aliud postulet;
tunc enim accuratius servari poterunt caeremoniae, de quibus infra
(n. 318). Id tamen no sub levi quidem obligat, etsi nulla adsit peculiaris
causa excusans.
3. Do ordine servando in sacramentis suscipiendis, seu de relatione
inter extremam unctionem ot sacramenta poonitentiae et Eucharistiae,
vide n. 88.
S. R. C. declaravit moniales Cistercienses, in periculo mortis constitutas,
prius extremam unctionem, dein Viaticum recipere posse secundum proprii
Ordinis Rituale (2).
Quod valet etiam pro aliis religiosis utriusque sexus, si peculiari Rituali
legitime approbato utantur.

Abticulus H.

De ritibus et caeremoniis extremae unctionis.
317. Ritus et caeremoniae in genere. — 1. Imprimis huc spectant
quao alibi diximus do unctionibus ot precibus etc. (nn. 79, 87).

318. 2. Rituale Rom. haec statuit: «Convocatis clericis seu mi­
nistris, vel saltem uno clerico, qui crucem sine hasta, aquam bene­
dictam cum aspersorio, ot librum Ritualem deferat, ipse parochus de­
center accipit vas sacri olei infirmorum sacculo serico violacei coloris
inclusum, illudque cauto deferat, ne offundi possit. Quod si longius iter
peragendum, aut etiam equitandum sit, vel alias adsit periculum ef­
fusionis, vas olei sacculo, aut bursa inclusum, ut dictum est, ad collum
appendat, ut commodius et securius perferat. Praecedat autem sine
sonitu campanulae.
« Cum perventum fuerit ad locum, ubi iacot infirmus, sacerdos in­
trans cubiculum, dicit:
Pax huic domui.
Et omnibus habitantibus
in ea.
(1) Tit. V, cap. 2, n. 1.
(2) S. H. C., Sanctimonialium Ordinis Cisterclcnsis, S mart. 1S79; Décréta auth., u. 31S6.

218

CAPUT VIH. - ARTICULUS IL

« Deinde deposito oleo super mensam, superpelliceo stolaque vio­
lacea indutus, aegroto crucem pie deosculandam porrigit: mox in
modum crucis aqua benedicta eum ot cubiculum ot circumstantes
aspergit, dicens Antiphonam : Asperges me, Domine, etc. Quod si aegrotus
velit confiteri, audiat illum, et absolvat. Deinde piis verbis illum con­
soletur et de huius sacramenti vi atque efficacia, si tempus ferat, bre­
viter admoneat; et quantum opus sit, eius animam confirmet, et in
spem erigat vitae aeternae.
«Postea dicit: Adiutorium nostrum, etc. cum tribus orationibus:
Introeat, Domine lesu Christe... Oremus et deprecemur... Exaudi nos, etc.
« Quae orationes, si tempus non patiatur, ex parte vel in totum
poterunt omitti. Tum do more facta confessione generali, latino vel
vulgari sermone, sacerdos dicit in singulari numero: Misereatur tui, etc.,
Indulgentiam... tuorum tribuat tibi, etc.
«Antequam parochus incipiat ungere infirmum, moneat astantes,
ut pro illo orent, et, ubi commodum sit, pro loco et tempore et astan­
tium numero vel qualitate, recitent septem psalmos poenitontiales
cum Litaniis Sanctorum vel alias preces, dum ipse unctionis sacra­
mentum administrat. Mox, extensa manu dextera super caput infirmi
dicit: In nomine, etc.
« Deinde, intincto pollice in oleo sancto, in modum crucis ungit
infirmum in partibus hic subscriptis, aptando proprio loco verba formae
in hunc modum: (ad oculos) Per istam sanctam unctionem, etc.
« Minister vero, si est in sacris vel ipsemet sacerdos, post quam­
libet unctionem, tergat loca inuncta novo globulo bombacii vel rei
similis, eumque in vase mundo reponat, et ad ecclesiam postea deferat,
comburat cineresque proiiciat in sacrarium.
« Quibus (unctionibus) omnibus peractis, sacerdos pollicem tricat
cum medulla panis, manus lavat linteoque abstergit; aqua voro lo­
tionis cum pano, suo tempore, mittatur in sacrarium, vel, si hoc desit,
in ignem. Deinde dicit: Kyrie eleison, etc.
« Ad extremum, pro personae qualitate, salutaria monita breviter
praebere poterit, quibus infirmus ad moriendum in Domino confirmetur
et ad fugandas daemonum tentationes roboretur.
« Denique aquam benedictam et crucem, nisi aliam habeat, coram
eo relinquat, ut illam frequenter aspiciat, et pro sua devotione osculetur
et amplectatur » (1).
319. Praestat referre quae leguntur in antiquo Rituali Romano:

« Quoniam autem huiusmodi forma variis verbis traditur in di­
ti) Tit. V, cap. 2, nn. 2-11.

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS EXTREMAE UNCTIONIS

219

versis Ecclesiis, etiam praemittendo verba indicativa et subiungendo
doprecativa, unaquaeque Ecclesia suam potest retinere formam, modo
semper adhibeantur verba doprecativa; ut Ungo hos oculos oleo san­
ctificato, in nomine Patris f et Filii f et Spiritus Sancti f, et postea se­
quitur: Per istam unctionem et suam piissimam misericordiam etc.
« Ceterum apud sanctam Romanam Ecclesiam unam tantum in
hoc sacramento deprecandi formulam traditam, et passim in Italia
ot toto orbe receptam osse compertissimum et exploratissimum est,
quae pauculis quibusdam vocibus immutatis, eundem tamen sensum
duobus modis exprimentibus, profertur; quorum alter est
ad oculos
« Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam
parcat vel indulgeat tibi Dominus quidquid oculorum vitio deliquisti.
Ad aures, quidquid aurium vitio deliquisti.
Ad nares, quidquid narium vitio deliquisti.
Ad os, quidquid linguae vel oris vitio deliquisti.
A d manus, quidquid tactus vitio deliquisti.
Ad pedes, quidquid incessus vitio deliquisti.
Ad lumbos, quidquid lumborum aut carnis vitio deliquisti.
« Alter vero modus est priori similis, licet paucis in verbis dissi­
milis, videlicet
Ad oculos
«Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam
indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti per visum, et sic in reliquis,
variando per, sen sus.
« Quare et in huius sacramenti exhibitione praedicta forma se­
cundum ritum Romanae Ecclesiae alterutro modo servanda est, aut
ut hic ponitur, sicut ot apud alias Ecclesias propria, si deprecativa
etiam verba continet, servari potest.
« Quod autem apud aliquos immutentur aliqua verba, ut pro
indulgeat tibi Deus dicatur parcat, vel remittat, vel dimittat, aut ignoscat
(quod magis latino diceretur), aut sanet quidquid deliquisti, aut com­
misisti, non variat essentiam; sed quoniam nulla fit sententiae immu­
tatio, constat eandem ab omnibus formam religiose servari ·> (2).

320. Vestes sacrae, lumen et ministri. — 1. Sacerdos in extrema
unctione ministranda uti debet superpelliceo ot stola violacei coloris.
(2) Rituale Sacramentorum Romanum Grcgorii Papac XIII Pontlf. Max. Jussu editum,
Romae, 1584, de administra!tone sacramenti extremae, unctionis, pag. 325. Cfr. etiam Chardon,
Histoire des sacrements, appendice du traité do l’extrême-onction; Migno, Cursus theol., XX,
775, es.

220

CAPUT vnr. - ARTICULUS π.

Praeterea adhibere debet ministros, vel saltem unum clericum seu mi­
nistrum. Ita ex Rituali Rom. (1. c.).
2. Num haec sub poena peccati requirantur necne, statim decla­
rabitur.
321. Quaenam obligatio servandi caere H Lonias. — 1. Procul dubio

caeremoniae proprie dictae, quae huius sacramenti administrationem
respiciunt, adamussim servari debent.
Huc sano spectat praescriptum can. 733, § 1: «In sacramentis
conficiendis, administrandis ac suscipiendis accurato serventur ritus
et caeremoniae quae in libris ritualibus ab Ecclesia probatis praeci­
piuntur ».
Do precibus vido n. 87.

322. 2. S. E. C. declaravit extremam unctionem administrandam
esse cum stola et superpelliceo iuxta Rituale, non obstanto consuetudine
contraria (3).
Plures censent, extra casum necessitatis, esso grave ministraro hoc
sacramentum absque ulla vosto sacra; leve omittere vel stolam vel superpelliceum.
At nonnulli dubitant, nec immerito forte, do gravitate obligationis
in priori casu. Probabilius nullum est peccatum, si sacramentum mini­
stretur, scandalo et contemptu remoto, sine superpelliceo. Item pro­
babiliter nullum est peccatum, si adhibeatur stola alterius coloris.
Omnes concedunt in casu necessitatis omnem abesse culpam, si
tempus ita urgeat, ut sacerdos immorari non possit ad sacras vestes
praeparandas vel assumendas vel adsit periculum irreverentiae ox
parte acatholicorum.
Proinde sacramentum hoc ministrari potest occulte sino vestibus
sacris et lumine, si ex parte haereticorum aut infidelium adsit peri­
culum sacrilegii (4).
Nonnulli veteres theologi docebant, ne in casu quidem necessitatis licere
extremam unctionem ministrare sine superpelliceo et stola, quia hoc sacra­
mentum non est stricte necessarium, et reverentia sacramenti praeferenda est
cuilibet utilitati privatae. Ita Palaus, Bonacina et quidam alii (5).
(3) S. R. C., Gandaven., IS dec. 1826, Secunda foeti species, q. 2; Decreta auth., n. 2650.
(4) S. R. C., Vicarious Apostolicus de Dania, 4 febr. 1871, ad T, q. 2; Decreta auth.,
n. 3234.
*5
(5) Palaus, tract. 26, punct. 8, n. 11; Bonacina, De exirem, unet., punct. 6, n. 9.
S. Alphonsus (lib. VI, n. 726) refert hanc sententiam, quin approbet vel Improbet.
Solum dicit, etiam contrariam sententiam esse probabilem.
X
Pro illa opinione S. Doctor allegat quoque Sporer et Elbel. Sed hic erprease alteri sen­
tentiae patrocinatur, dicens: « In casu neceesitatls, ubi aegrotus aliud sacramentum non su-

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS EXTREMAE UNCTIONIS

221

Hodie haec opinio communiter reiicitur a theologis, et iure profecto;
ita ut tanquam erronea et iam obsoleta dicenda sit. Sane vestes sacrae non­
nisi ex lege ecclesiastica requiruntur; porro lex ecclesiastica non obligat cum
gravi incommodo. Praeterea sacramenta sunt propter homines instituta a Chri­
sto D. Atqui non praesumitur Christum, qui extremam unctionem instituit
in subsidium infirmorum in ultimo agone pugnantium, voluisse eos, ne vestes
omittantur, tanto bono privari. Demum hoc sacramentum quandoque potest
esse necessarium ad salutem aeternam consequendam, ut suo loco diximus
(n. 268 88.).

Id unum requiritur et sufficit, in casu necessitatis, ut, quantum
fieri possit, reverentiae sacramenti consulatur.
3. Inxta plures veniale est, nullum adhibere lumen, extra casum
necessitatis. Nobis certum videtur, perspectis verbis Ritualis Rom.
(1. c. n. 1), omne peccatum abesse, quia candela ideo accendenda dicitur,
ut « ipsi ungenti lumen praebeat ». Proinde si presbyter conferens sa­
cramentum non indiget lumine, nulla videtur necessitas adhibendi
candelam, praesertim de rigore praecepti.
323. 4. Omittere porrectionem crucis ab infirmo deosculandae et
aspersionem cum aqua benedicta, nullum est peccatum. Expedit tamen
ut, quantum fieri possit, id semper fiat, nisi urgeat necessitas.
5. Delatio vasculi olei sacri ad collum, « si longius iter peragendum
aut etiam equitandum sit » (6), non est sub poena peccati praescripta.
Id unum praecipitur ex ipsa rei natura atque omnino servandum est,
scii, ut periculum olïusionis et irreverentiae praecaveatur ac propul­
setur omnino.
6. Oleum sacrum pro extrema unctione non est sollemniter de­
ferendum cum superpelliceo et lanternis ad infirmos (7).
324. Inter alia quaesita, haec quoque S. Oilicio, pro opportuna resolutione,
proposita fuere :
«17. Nous donnons l’extrême onction à tous les malades que nous cro­
yons en danger, et nous suivons le Rituel.
« 18. Nous ne craignons point do donner ce sacrement en présence des hé­
rétiques. C’est une occasion pour nous de leur montrer le chapitre V de Saint
Jacques, v. 14.
« 19. Nous n’avons quelque fois, en donnant ce sacrement, ni surplis, ni
étolo ».
scepisset, nec sacerdos ad mantis habet vestes sacras, cyo... non dubitarem esse ministrandam
(unctionem) sins vestibus sacris » (l. c., n. 16).
Item Sporor potius oppositae sententiae adhaerere videtur (I. c., n. 120).
(C) Hit. Hom., tit. V, cap. 2, η. 2.
(7) S. R. O., Baren., 28 iun. 1006; Decreta auth., n. 100.

222

CAPUT VIII. - ARTICULUS II.

S. Congregatio S. Officii die 11 dec. 1850 reposuit: « Ad 17. Bene se gerere.
Ad 18. Tolerandam hanc praxim, dummodo contemptui haereticorum ritua
nostri non exponantur. Ad 19. Curent habere, et induant utramque in colla·
tione huius sacramenti» (8).
S. Congregationi de Prop. Fide sequens dubium propositum fuit: » Se ac·
cordare ai missionari la facoltà di amministrare il S. Viatico e 1’estrema uu·
zione senza cotta e stola, e coi solo lume della lampada ratione periculi, senza
obbligarli a consultare nei casi particolari il Vicario Apostolico »; S. Congregatio
die 26 iunii 1820 (Sutchnen.) respondit: « Affirmative, addito quod ipsemet Vi­
carius Ap. communicet petitas facultates missionariis » (9).

325. 7. Quidam negant vel saltem dubitant, utrum sacramentum
licite ministrari possit extra lectum. Sed merito Suarez animadvertit:
«Hoc nullam habet difficultatem; sine dubio enim licet, si alias vera est
infirmitas, quia nec est prohibitum, nec indecens » (10).
Usus ministri sive clerici non est de praecepto. Idcirco, etiam
extra casum necessitatis, potest sacerdos sacramentum conferre cum
ministro laico, ex. gr. cum aedituo ecclesiae, aut sine ministro. Decet
tamen ut semper praesto sit, qui munere ministri fungatur.
In defectu ministri, licetne mulieri respondere in administratione huius
sacramenti? Quidam negant, docentes sacerdotem omnia per seipsum in eius·
modi casu facere debere. At si licet mulieri in necessitate respondere sacerdoti
ad altare celebranti, cur vetitum illi erit respondere in administratione extre­
mae unctionis? Dicendum, deficiente ministro, mulieri licitum esse respondere.
Num eidem mulieri liceat quoque sacerdoti in tali casu porrigere vascu­
lum sacri olei? Quidam, ut supra, negant. Si nequeat sacerdos sibi illud por­
rigere aut in proximo et decenti loco deponere, quia utraque manu impeditus,
mulier, modestia et reverentia omnino servata, potest vasculum sacri olei
porrigere sacerdoti sacramentum conferenti.

326. 8. Corte morum consilium est, attentis verbis Ritualis Rom.
(1. c.), ut astantes, dum sacerdos inungit, recitent psalmos poenitentialos, litanias, etc.
Ex antiquissimo Ecclesiae more receptum est, ut sacrae unctioni
praemittantur psalmi poenitentiales, Litaniae et aliae preces.
Circa tempus, utrum ante an post unctiones etc., magna varietas datur.
V. g. iuxta Rituale Parisiense septem psalmi recitari possunt « eundo ad in­
firmum ».
Iuxta Rituale Suessionense dicuntur post peractas unctiones; iuxta Nar(8) Collect. S. C. de Prop. Fide, I, n. 1051.
(9) Collect. S. C. de Prop. Fide, I, n. 710.
(10) Disp. 14, sect. 2, n. 7.

J

bE RITIBUS ET CAEREMONIIS EXTREMAE UNCTIONIS

223

bonense et Tolosanum interserendi sunt unctionibus; iuxta Aquile iense reci­
tantur ini mediato ante unctiones.
Sententia quorundam est, psalmos poenitentiales et litanias omitti non
posse sine peccato veniali; item esse veniale, sine lumine deferre oleum sacrum
ad infirmum et extremam unctionem ministrare.
Tanta varietas opinionum tum apud veteres tum apud recentiores theolo­
gos (11) — quorum alii hanc illam ve omissionem grave dicunt peccatum, alii
veniale, alii nullum — manifeste significat, non constare de vera obligatione
nec eo minus de eiusdem gravitate.
Dolendum profecto, theologos quosdam tam facile tamque imprudenter
gravitatem obligationis affirmare! Agitur quippe de vita aeterna obtinenda
vel amittenda, de vita vel interitu, de aeternitate gloriae aut cruciatus.

327. 9. Non sufficit, nisi urgeat necessitas, recitare semel Confiteor
cum extrema unctio administratur immediate post Viaticum, et imper­
titur benedictio cum indulgentia in articulo mortis (12).
Idem declaratum fuit a S. Officio. Nam proposito dubio: «Si l’on
peut se tenir au Confiteor récité une fois dans l’administration du St. A’iatiquo et do l’extrême onction données de suite à un malade, et aussi
dans l’application de l’indulgence in articulo mortis quand celle-ci a
lieu en même temps que l’administration de l’un et de l’autre de ces
deux sacrements)); S. Congregatio die 1 sept. 1851 respondit: «Si im­
mineat necessitas conferendi unum post aliud immediate, licere semel
in casu ; secus repetatur ».
328. 10. S. Congregationi S. Officii sequens dubium propositum fuit:
« Quaeritur (a missionariis in Sinis) utrum omnia sacramentalia in bapti­
smate foeminarum adultarum adhibenda sint. Quaeritur iterum, utrum suffi­
ciat foeminis petentibus tantum extremae unctionis sacramentum conferre.
Quaeritur iterum, num etiam petentibus negandum, cum incommoda et peri­
cula christianitatis totius prudenter futura praevidentur. Ratio dubitandi est
incredibilis apud Sinas foeminarum modestia, zelus et laudabilis earum ab
omni virorum non solum congressu, sed et aspectu et fuga, qua in re, nisi
magna adhibeatur a missionariis cautela, scandalum ingens Sinis datur, tota­
que, christianitas evidentissimo periculo posset exponi ».
S. Congregatio die 23 mart. 1656 respondendum censuit: «Ex gravi ne­
cessitate proportionata posse omitti quaedam sacramentalia in baptismate
foeminarum, ac etiam posse omitti ipsum sacramentum extremae unctionis ».
S. Congregatio die 13 nov. 1669 declaravit «decretum S. C. de Prop.
Fide latum sub dio 12 sept. a. 1645 secundum tunc exposita in dubiis, esse in
(11) Cfr. Suarez, disp. 40, sect. 2, η. 3; S. Alph., lib. VI, η. 727; Elbel, I. e., η. 46; Diana,
part. 3, tract. 4, reeol. 178; Barbosa, part. 9, tract. 6, resol. 46; Génicot-Salsmans, II, n. 421 ;
Prümmer, ΠΤ, n. 684; Noldin, III, n. 455; Ferrercs, II, n. 840; Vermeersch, Theol. inor.,
Ill, η. 655.
(12) S. C. Indulg., 5 febr. 1811, ad 2.

221

CAPUT Vin. - ARTICULUS It.

suo robore, neque per decretum S. C. S. Officii latum sub die 23 mart. 1656
fuisse circumscriptum, sed omnino, secundum quaesita, circumstantias et omnia in dictis dubiis expressa, esse servandum ut iacet, quemadmodum ser­
vandum declaravit decretum S. C. S. Off. latum, ut supra, die 23 mart. 1656,
iuxta quaesita, circumstantias et omnia in eis expressa ».

329. 11. Ad certius excitandum poenitentiae motum, alicubi aegrotis
ante sacram unctionem olim imponebantur cinis et cilicium ; aut iidem
iam uncti super cilicium cineribus consparsum collocabantur; aut supra
pectus eorum cinis in formam crucis spargebatur.
De huiusmodi more plures libri rituales verba faciunt, ex gr. A?ii>
censis, Noviomensis, Rothomagensis, etc. (13).
(13) Cfr. Tournely, De extrema unctione, qnaest. ult., art. 2; Chardon, Histoire des sa·
crements, chap. 5.

APPENDIX
/

DE IURE ECCLESIAE ORIENTALIS

Articulus I.

De materia remota et proxima extremae unctionis.
330. Materia remota. — 1. Synodus Ruthenorum Zamosciensis
an. 1720 haec habet: «Eius (extremae unctionis) materia est oleum,
cuius benedicendi potestatem, multis abhinc annis in Orientali Ecclesia
sacerdotibus concessam, praesens Synodus nequaquam adimendam esse
existimavit.
« Cum autem eiusdem Ecclesiae disciplina praescribat, ut quid­
quid sacri olei post unctionem infirmi superfuerit, comburi debeat,
neque ad alios usus adhiberi, aut pro altero infirmo asservari; caveant
parochi, ne sibi materia pro sacramento administrando, oleum scilicet
olivarum aliquando desit·, graviter ab Episcopo puniendi, si in eo né­
gligentes fuerint.
« Consuit tamen Sancta Synodus plures, si eadem in domo simul
periculose aegro tavorint, uti etiam grassante peste, sacro eodem oleo
inungere licitum esse; ac proinde quemlibet sacerdotem habere debere
vasculum vel argenteum vel stanneum, huic dumtaxat usui desti­
natum, in quo illud decenter benedici, et in his tantum casibus retineri
possit » (1).
2. Synodus Sciarfensis Syrorum an. 1S88 haec tradit: «Materia
sacramenti extremae unctionis est oleum benedictum, quod Episcopus
consecrat ordine seu ritu qui dicitur candelae seu lampadis 5l domi­
nica ieiunii quadragesimalis, vel in feria
Paschae, ante consecra­
tionem olei catechumenorum...
« Vas olei huius sacramenti ab Episcopo consecrati, in loco ec­
clesiae decenti custodiatur, sera clauso, cuius clavis apud rectorem ec(1) Tit. ni. 5 e.
15 — Cai’PBLLO, De Saoramadie, III.

226

APPENDIX. - ARTICÜLÜS I.

clesiae deponatur. Aliud vero vasculum quod in ipsa administrationo
extremae unctionis adhibetur, sit ex argento, stanno vel cupro, custo­
diatur item in loco ecclesiae segregato, decenti, mundo; non vero in
domo parochi, nisi adeo sit remota ab ecclesia, ut iudicio Episcopi id
omnino excusari videatur » (2).
Igitur apud Syros oleum non a presbyteris, sed ab Episcopo bene­
dicitur.
3. Etiam apud Coptos Aegypti oleum, secundum hodiernam disci­
plinam, benedicitur ab Episcopo, non autem a presbyteris. Nam Sy­
nodus Alexandrina Coptorum an. 1898 haec habet: «Sacramenti ex­
tremae unctionis materia est oleum benedictum: nam unctio aptissimo
Spiritus Sancti gratiam, qua invisibiliter anima aegrotantis inungitur,
repraesentat... Cimi difficile sit iuxta hunc ritum invenire septem sacer­
dotes qui perficiant benedictionem olei infirmorum toties quoties ungen­
dus est aliquis infirmus, ideo Patres nostri voluerunt benedictionem olei
infirmorum Summo sacerdoti reservatam esse. Quamobrem eam peragat
quotannis inCoenaDomini post benedictionem olei catechumenorum»(3).
Penes Coptos Abissiniac oleum consecratur ab Episcopo.
4. Concilium primum provinciale Rumenorum an. 1872 ait: «Ma­
teria extremae unctionis est oleum olivarum, iuxta Ecclesiae graecae
consuetudinem a presbyteris benedictum » (4).
5. Eadem disciplina viget etiam apud alias Ecclesias ritus graeci, nimirum
penes Bulgares, Melchitas et Graecos puros. Huc spectat sane, generatim lo­
quendo, quae de Ecclesia graeca tradit Papp-Szilàgy: «Materia sacramenti
extremae unctionis est oleum olivarum, per presbyteros hoc sacramentum
conferentes eadem occasione benedici solitum, dum quilibet presbyter orationem
benedictionis olei recitat » (5).
Apud Melchitas mos iampridem receptus est, saltem alicubi, ut sacramen­
tum extremae unctionis ministretur per oleum sive a presbyteris benedictum
singulis vicibus sive ab Episcopo consecratum.

331. 6. Synodus Libanensis Maronilarum an. 1736, in forma spe­
cifica a Benedicto XIV approbata, haec habet: «Materia huius sacra­
menti est oleum ex olivarum baccis eductum, cuius benedicendi potestas
primario et principaliter penes Episcopum residet, et ab hoc in Ec­
clesia occidentali una cum aliis oleis benedicitur quotannis feria V in
Coena Domini; per delegationem vero oleum infirmorum presbyteri
simplices consecrant in Ecclesia orientali...
2H
(2)
(3)
(4)
(5)

Cap. V» art. 8» nn. 3 ct 5.
Sect. II, part. 2, art. 6.
Tit. V, cap. 6.
Op. ctt., n. 79.

'^4·

DE MATERIA REMOTA ET PROXIMA EXTREMAE ÜXCT.

227

« Quum vero tam in ritu graeco quam in syriaco nostro usus an­
tiquus invaluerit, ut non solum a sacerdote in ipsa sacramenti extremae
unctionis administratione benedicatur oleum infirmorum, sed etiam
idem oleum ab Episcopo semel in anno, in foria V maioris hebdomadae,
una cum chrismate sollemniter consecretur; ideo utrumque ritum re­
tineri permittimus; et sacerdotibus quidem illud oleum benedicendi
potestatem confirmamus, in eo casu, quo benedictum ab Episcopo oleum
propter frequentem illius usum deficere contigerit; at vero ubi adest
oleum ab Episcopo consecratum, districte praecipimus simplicibus pre­
sbyteris, ut illo in infirmorum unctione utantur, nec novum ipsi con­
secrare audeant: eosdem presbyteros etiam adhortantes, ut si quando
oleum ab Episcopo benedictum adsit quidem, sed non in ea quantitate,
quae sacramentali functioni sufficiat, tunc ipsis liceat modicum oleum
non consecratum admiscere, dummodo tamen hoc sit in minori quan­
titate, quam oleum consecratum.
« Quum autem eiusdem orientalis Ecclesiae disciplina praescribat,
ut quidquid sacri olei a presbyteris benedicti post unctionem infirmi
superfuerit, comburi debeat, neque ad alios usus adhiberi, aut pro
altero infirmo asservari; id accurate a parochis observandum iniunginius, ita tamen, ut illos simul moneamus, ut diligentissime advertant,
ne sibi materia pro sacramento administrando, oleum scilicet olivarum
aliquando desit, neve ob repentinos infirmorum casus, ob ipsorum negligentiam contingat, ut oleum benedicere et' infirmum inungere ob an­
gustiam temporis non possint: graviter ab Episcopo puniendi, si quid
horum acciderit.
« Quare pro fortuitis huiusmodi casibus debent semper habere
oleum ab Episcopo benedictum; quod, ut supra de chrismate diximus,
renovandum quotannis iubemus, veteri primis diebus post novi conse­
crationem combusto, cineribusque in sacrarium reconditis.
« Hoc autem oleum ab Episcopo benedictum, statuimus, nec ab
alienis Episcopis accipiendum, nec alienae paroeciae sacerdotibus a
parochis dandum, sub poena suspensionis ipso facto. Episcopo autem,
seu eius delegato, sacrorum oleorum huiusmodi dispensatori, man­
damus, ut in eius dispensatione maximam diligentiam et curam adhibeat,
ut scilicet nomina, dies, mensis et annus distincte per ipsum referantur
in librum ad id bene compactum; nec nisi parochis ecclesiarum suae
dioecesis vel rectoribus aut sacrist is monasteriorum tam monachorum
quam monialium tradatur.
« Vasculum, in quo oleum a sacerdote est benedicendum, debet esse ar­
genteum vel stanneum. Idem dicendum de vasculo olei ab Episcopo benedicti,
quod in ecclesia in loco nitido et decenter ornato condendum est in capsula,
quae sit clausa peculiari clave, et hanc solus parochus seu ecclesiae rector apud

228

APPENDIX. - ARTICULUS I.

se habeat; ne autem cum oleo chrismatis confundatur, vel in loco distincto
sit, vel inscriptionem particularem superpositam habeat » (6).

•
332. 7. Apud Chaldaeos presbyteri possunt benedicere oleum coquo
sacramentum extremae unctionis conferre. Sed iamdiu more receptum
est, ut sacramentum ministretur vel saltem ministrari possit oleo non
singulis vicibus per presbyteros benedicendo, sed consecrato a Pa­
triarcha vel ab Episcopo.
8. Penes Malabaricos oleum consecrari solet ab Episcopo. Num
presbyteri careant potestate benedicendi, disputatur. Adsunt rationes
dubitandi complures eaequo non leves.

333. 9. Apud Armenos oleum benedicitur a Patriarcha.
Concilium nationale Armenorum an. 1911 statuit: «Materia huius
sacramenti est simplex olivarum oleum a Patriarcha benedictum feria
quinta in Coena Domini. Singulis annis ab Episcopo petatur et religiose
custodiatur in ecclesia vasculo decenti; nemini vero, sive parocho sive
coadiutori, domi liceat illud asservare. Quod si adsit necessitatis casus,
et parochi domus longe distet ab ecclesia, recte apud se parochus re­
tineat, modo de tuta ac decento eiusdem custodia cautum sit » (7).
Quidam censent, ad valorem sacramenti requiri, ut oleum a Patriarcha,
non autem ab Episcopo, benedictum fuerit.
Haec opinio quavis caret probabilitate. Proinde certum est, oleum ab
Episcopo benedictum esse materiam calidam sacramenti extremae unctionis,
et etiam licitam, quoties adsit iusta causa, v. g. si propter loci distantiam ne­
queat oleum a Patriarcha benedictum haberi sine incommodo.

334. Quaestiones. — I. Num sacerdos orientalis, v. g. ruthenus,
valide et licite conferat extremam unctionem cum oleo, contra praescriptum
suae Ecclesiae, ex praecedenti administrationc asservato.
Resp. 1. Corte id licite fieri nequit, cum obstet lex liturgica reli­
giose servanda.
2. Plures existimant no valide quidem id fieri posse. Quae opinio,
tum attenta mente Ecclesiae tum perspectis verbis Synodorum, admit­
tenda non est. Nam obligatio comburendi reliquum olei, facta sacra­
menti collatione, illudquc benedicendi singulis vicibus, nonnisi ex pe­
culiari ritu Ecclesiae, non vero ex rei natura, repetenda est. Porro lex
peculiaris Ecclesiae orientalis nequit reddere invalidam materiam, in
ordine ad sacramentum conferendum, quae do se valida est. Ergo.
(6) Part. II, cap. S, nn. 2-1.
(7) Tit. Ill, cap. 8, n. 196.

___

■
/Æ

DE MATERIA REMOTA ET PROXIMA EXTREMAE UNCT.

229

335. TT. Num Orientales presbyteri valide et licite uti possint oleo

benedicto ab Episcopo latino in extrema unctione ministranda?
Resp. 1. Procul dubio valide uti possunt, quia Episcopi vi sui
characteris episcopalis oleum benedicunt illudque materiam validam
efficiunt. Quae materia in se valida, tam pro Latinis quam pro Orien­
talibus ea talis est.
2. Quoad liceitatem distinguendum: in casu necessitatis, nempe si
desit aliud oleum et immineat mors aegrotantis, praedictum oleum
etiam licite, ut palam est, adhiberi potest; secus extra necessitatem,
cum unaquaeque Ecclesia suum peculiarem ritum in sacramentis con­
ferendis servaro teneatur.
336. TIT. Num sacerdos latinus in ministranda extrema unctione

uti valeat oleo ab orientali presbytero vel Episcopo benedicto?
Resp. 1. Si oleum benedictum fuerit ab Episcopo orientali, sacerdos
latinus eo valide uti potest in sacramento extremae unctionis confe­
rendo; licite non, extra casum necessitatis, ut supra dictum fuit.
2. Si benedictum fuerit a presbytero orientali, ros dubia est.
Quidam consent osso materiam invalidam, quia sacerdotes orientales
oleum benedicunt dumtaxat ex peculiari facultate concessa a R. Pon­
tifice. Porro R. Pontifex, aiunt, talem facultatem iisdom tribuit solum
in ordine ad conferendam extremam unctionem orientalibus, non autem
latinis.
Alii dicunt, non constare do tali restrictiono facultatis ex parte
R. Pontificis, ideoque oleum rite benedictum a presbyteris orientalibus
habendum osse tamquam materiam validam universim, nimirum tam
pro orientalibus quam pro latinis fidelibus.
Prima sententia communior est eaquo probabilior videtur, per­
specta mento S. Sedis; quia illa restrictio facultatis aut explicite aut
saltem implicito, saltem extra necessitatem, videtur admittenda.
Do illiceitate, extra casum necessitatis, fero omnes conveniunt.
337. Materia proxima. — 1. Synodus provincialis Zamosciensis Ru­

thenorum an. 1720, do mat oria proxima scii, do unctione haec habet:
« Unctio voro applicetur oculis, auribus, naribus, ori et manibus, quinque
scilicet sensibus humani corporis, necnon pectori, undo exeunt pravae
cogitationes, ac pedibus denique, qui in via peccatorum steterunt,
prout hactenus observatum fuit » (8).
Synodus provincialis Ruthenorum Galiciao an. 1891 statuit : « Quoad
modum ungendi diversas corporis partes, ad plenam uniformitatem sta-

230

APPENDIX. - ARTICULUS I.

biliendam, Synodus sequentia, quae in ritualibus desiderantur, sup­
plenda decernit: 1. ut unctio fiat pollice et quidem a parte interiori
eiusdem (excepto casu morbi contagiosi, quo licet uti virgula); 2. ut
fiat in modum crucis; 3. ut in geminis organis sensuum geminae adhi­
beantur unctiones incipiendo a dextero; 4. ut oculorum unctio per­
agatur super palpebras, aurium in ima auricula, narium in summitate
nasi unica unctione, oris super compressis labiis unica unctione, manuum
atque pedum in parte inferiori, in palmis scilicet ot plantis; 5. Rituale
Rom. Pauli V sub tit. de extrema unctione docet: Unctionem renum
(idem dicatur de pectore) in foeminis honestatis gratia omittendam
esso, sicuti etiam in viris, quando isti ob infirmitatem, commodo mo­
veri non possunt, et tunc sive in foeminis sive in viris nulla alia pars
corporis debet ungi pro ipsis renibus.
« Si tamen aliquis caroat aliquo ex sensibus, v. g. visu, seu muti­
latus existât aliquo membro, v. g. manu vel pede, tunc debet ungi pars
illi sensui seu membro proxima, quia si non per sensus externos, pec­
caro potuit per potentias illis correspondences vel per desiderium actus
illiciti » (9).
2. Eadem disciplina, generarim loquendo, viget quoque apud Rumenos, Bulgaros, Melchitas ct Graecos puros. Dicimus: generatim /oguendo, quia Euchologium non praescribit quaenam corporis partes
inungendae sint. Vide n. 70.
Undo Goar ait : « Quas partes Graeci ungant, nusquam Euchologium ape­
rit: frontem tamen, mentum, genas et manus hac sacra unctione liniri,iisque
tactiss ensus omnes contingi asserit Arcudius » (10).

338. 3. Synodus Sciarfensis Syrorum an. 1888 nihil in specie habet
do corporis partibus ungendis. Haec tantum refert: «Essentia sacra­
menti extremae unctionis consistit in eo quod presbyter hominem
graviter infirmum ungat oleo benedicto, recitans interim formam » (11).
4. Synodus Alexandrina Captorum an. 1898 statuit: « Dum hanc
formulam recitat sacerdos, ungat infirmi oculos, aures, nares, os, manus
et pedes, iuxta usum apud nos vigentem » (12).
5. Concilium nationale Armenorum an. 1911 docet: «Ad Instru­
ctionis ab Eugenio IV Armenia datae praescriptum perungendi sunt
oculi propter visum, aures propter auditum, nares propter odoratum,
os propter gustum, manus propter tactum, pedes propter incessum,
denique renes. Sacerdotibus exterior manus pars obliniatur. In foe(9)
P7 (10)
i (11)
(12)

Tit. ΤΓ, cap. 5, n. 3.
Rituale Graecorum, Notae in sancti olei officium, n. 38.
Cap. V, art. 8, η. 2.
Sect. II, part. 2, art. 6.

DE MATERIA REMOTA ET PROXIMA EXTREMAE UNCT,

231

minis, decoris et honestatis causa, item in viris, si commode moveri
nequeant, unctio renum omittatur, nec alia corporis pars pro iisdem
ungatur. Quas partes sacerdos inunxerit, exquisite, habita honestatis
ratione, gossypii globulis tergat, eosque, expleta sacra functione, secum
deferat comburendos et reponat cineres in sacrario » (13).
Penes Armenos dissidentes, ut praedictum Concilium animadvertit, omnis
huius sacramenti ratio ita obliterata est, ut nullum iam supersit vestigium < (14).
De his Armenie dissidentibus idem Concilium ait : « Quoniam vero schis­
matici sibi ac ceteris fucum facere, dum tantam recepto in ecclesia sacra­
mento illatam iniuriam eo se auferre existimarunt, quod unctionis infirmo­
rum sacramentum ab ipsis omissum reparari crederent altera unctione, qua Epi­
scopi ct sacerdotes vel laici non aegroti, sed vita functi illiniebantur; merito
sane factum est, ut haec mortuorum unctio penitus apud nos tolleretur...
« Adest et altera apud Armenos schismaticos cacremonialis unctio, qua
sacramentalis suppleta vel reparata perperam censeatur, atque hinc etiam
extrema infirmorum unctio extincta fuerit. Nimirum feria quinta maioris
hebdomadae butyro benedictione donato populi pedes inungi consueverunt,
quo ritu infirmorum unctionis vices expleri populus temere sibi fingit; dum
si formula precesque attendantur, quae supra butyrum conficiuntur, omnia
eo referri videntur, ut Mariae Magdalenae Christi pedes unguento pretioso
ungentis memoria recolatur et instauretur. Ad praecavendum ergo crassissi­
mum errorem et removendam quamlibet scandali occasionem, prudenti sane
consilio abrogata habetur apud nos suspecta eiusmodi consuetudo, nec permit­
timus ut unquam renovetur» (15).

339. G. Synodiis Libanensis Maronitarum an. 1736 do materia pro­
xima huius sacramenti haec habet: «Quinque vero corporis partes
praecipuo ungi debent, quas voluti sensuum instrumenta homini na­
tura tribuit, nompe oculi, aures, nares, os, et manus. Attamen pedes
etiam ot renes ungendi sunt; sed renum unctio in mulieribus honestatis
gratia sempor omittitur, atque etiam in viris, quando infirmus commodo
moveri non potest. Sed sive in mulieribus sive in viris alia corporis
pars pro renibus ungi non debet. Manus vero, quae reliquis infirmis
interius ungi debent, presbyteris exterius ungantur. Dum autem oculos,
aures ot alia corporis membra, quae paria sunt, sacerdos ungit, caveat
ne altero ipsorum inungendo, sacramenti formam prius absolvat, quam
ambo huiusmodi paria membra perunxerit. Si quis vero sit aliquo
membro mutilatus, pars loco illi proxima inungatur, eadem verborum
forma » (16).
(13)
(14)
(15)
(16)

Tit. Ill,
Loc. ei/.,
Loc. ci/.t
Part. II,

cap. 8, n. 497.
n. 505.
n. 506 fl.
cap. 8, η. 6.

232

APPENDIX. - ARTICULUS T.

7. Eadem disciplina viget apud Malabaricos ot Chaldaeos. At penos
istos do rigoro iuris nonnisi frons, facios ot manus ungi debent; aliae
corporis partes ungi quidem soient, sed non ex praecepto proprio dicto.
340. Forma. — 1. Pauca supersunt addenda iis quae iam dicta
fuerunt (n. 99 ss.) do forma qua utuntur Orientales in sacramento
extremae unctionis conferendo.
2. Sodulo distinguenda, ad formam quod attinet, ea quae sunt do
essentia ab iis quao sunt moro accidentalia. In casu necessitatis, haeo
omitti possunt.
3. Ploraoque orationes sat prolixae, quae praesertim in Ecclesia
graoca dici solent in extrema unctione ministranda, non ad formam
pertinent, sed tantum ad ritus et caeremonias.
Quare Synodus Ruthenorum Zamosciensis an. 1720 ait: «Praeterea
cum caeremoniae extremae unctionis in Ecclesia graeca longissimae
sint, praesertim si plures sacerdotes adhibeantur; caeremoniae vero ac
sacri ritus propter sacramenta, non sacramenta propter ritus et caere­
monias instituta sint; no lideles constituti in articulo mortis, hoc adeo
salutifero sacramento ex defectu temporis priventur; statuit, ut tum
unus dumtaxat sacerdos illud ministret, ac praeterea iubet describi
novum ritum, in quo longiores orationes, Evangelia, Epistolae omit­
tantur, quao tamen in eorum dumtaxat unctione adhibeantur, quos
in extremis non laboraro compertum fuerit » (17).
Idque ratum habuit et confirmavit Synodus provincialis Ruthe­
norum Galiciae au. 1891: «Quoad hoc sacramentum praesens Synodus
renovans ea, quao do eius doctrina et administrat io no sapienter ex­
posuit Synodus Zamosciensis, unum dumtaxat declarandum necessa­
rium indicat, nimirum, ut officium administrationis huius sacramenti
schemate breviori a supradicto Concilio propositum, non solum in ex­
tremae necessitatis casu, verum etiam in reliquis casibus generating
adhiberi debeat, ot hoc propter consuetudinem iam diu apud nos ino­
litam; licet Synodus praesens non prohibeat, imo etiam commendet,
adhibere illud schemate maiori, praesertim quando ad illud admini­
strandum plures sacerdotes haberi possunt. Ut autem relate ad appli­
cationem materiae et formae exacta uniformitas a sacris ministris
servetur, praescribit Synodus praesens, ut unctio ad illa verba formae
omnium essentialissima fiat, scilicet ad verba: sana per hanc unctionem
servum tuum... et finiat cum recitatione verborum: vivifica illum per
gratiam Christi tui » (18).
(17) Tit. VI. 5 6.
(18) Tit. II, cap. 5, nn. 1 et 2.

DE MATERIA REMOTA ET PROXIMA EXTREMAE UNCT.

233

4. Apud Malabaricos et Mdlankarenses haec de ritu et forma sta­
tuta reperiuntur:
« Ungendi sunt, post manuum impositionem sacerdotis, frons, latus,
genua, oculi, aures, nares, labia, lingua, manus, pedes, renes.
«Quando unguntur frons, latus et genua, recitatur haec forma:
Sis purificatus et sanctificatus: remittantur tibi debita tua et peccata a te
commissa voluntarie aut non voluntarie, cum scientia vd sine scientia.
A te expellantur omnes cogitationes malae et machinationes satanicae in
nomine Patris | Arnen, et Filii j· Arnen, et Spiritus f Sancti in vitam
aeternam, Arnen.
«Labia et lingua iuxta quosdam simul unguntur et forma est:
Per hanc unctionem sanctam et misericordiam suavem eius, indulgeat
tibi Deus quidquid peccasti peccato labium, oris et linguae: in nomine
Patris, Arnen.
« Eadem est forma ceterorum membrorum, mutatis mutandis » (19).
341. 5. In casu necessitatis etiam Orientales uti possunt forma bre­
vissima, de qua in decreto S. Oflicii diei 25 april. 1906 (n. 72).
Extra necessitatem, Orientales illicite utuntur forma adhibita in
Ecclesia latina, cum quisque suum ritum sequi teneatur in sacramentis
conficiendis, ministrandis ot suscipiendis; itemquo illicite sacerdos
orientalis unius ritus uteretur forma alterius ritus orientalis, ob eandem
rationem. Num etiam invalido? Negative respondendum.
342. Quaestiones. — I. Utrum valide et licite conferri possit extrema
unctio in una Ecclesia orientali iuxta ritum adhibitum in alia.
Resp. 1. Quoad validitatem, distinguendum: 1° si ea adhibeantur
quao ad substantiam sacramenti requiruntur et sufficiunt, profecto
valido confertur; 2° si, contra, omittantur quae vel certo vel saltem pro­
habiliter ad valorem sacramenti videntur necessaria, sacramenti invaliditas aut certa aut dubia erit.
2. Quoad liceitatom, unaquaeque Ecclesia, ut palam est, suum
ritum peculiarem legitime approbatum servare tenetur, excepto casu
necessitatis.

343. ΤΓ. Utrum ad normam Decreti S. Officii diei 25 april. 1906
et can. 917, § 1 etiam apud Orientales sufficiat in casu necessitatis unica
unctio in fronte.
Resp. Quidam negant vel dubitant. At sententia affirmativa nedum
probabilior, sed certa omnino dicenda. In iis enim quao ad valorem
(19) Ritualo lacobi to-Malabar Icum, pag. 231
karensium, Romae* 1910, pag. 170.

r.

Ofr. Fontei luris ctmonM Syro-Malan-

234

APPENDIX. - ARTICULUS II.

sacramenti spectant ot animarum salutem respiciunt, nec datur nec
admittendum discrimen inter latinos et orientales.
344. III. An praescriptum can. 947, §§ 2 et 3 dc unctione renum et
pedum valeat etiam pro Orientalibus.
Resp. Ipsa modestia, numquam satis laudanda, ot periculum scan­
dali amovendum suadent prorsus, ut unctio renum omittatur. Porro
quoad modestiam ot scandalum vitandum eadem iura et obligationes
sunt orientalibus fidelibus aequo ac latinis. Ergo.
Unctio pedum ad valorem sacramenti procul dubio necessaria non est.
Igitur etiam penes Orientales ex qualibet rationabili causa omitti potest, licet
quidam liturgici libri eam memorent et praescribant.

Articulus II.

De ministro extremae unctionis.
345. Doctrina catholica omnium Ecclesiarum. — 1. Synodus Maronitarum Libanensis haec habet: «Administratio huius sacramenti, ut
valide fieri possit, ad solos presbyteros et Episcopos spectat; quemad­
modum in sacra Tridentina Synodo definitum est.
« Ut autem licite fiat, solius parochi est aut sacerdotis cuiuscuinquo
de parochi mandato; verum praetor casum necessitatis, quo prae­
sumpto parochi absentis mandato, potest quilibet sacerdos, modo non
sit excommunicatus aut suspensus, illud administrare; si quis autem
ausus fuerit se huius sacramenti ministrum facere, poenis arbitrio Or­
dinarii punietur. Monachis voro, quibus in proprium tantum usum
haberi sanctum oleum permittitur, nulli omnino, qui de suorum mona­
chorum vel familiarium in monasterio habitantium ibidemque decum­
bentium non sit, liceat illud administrare sub gravibus poenis arbitrio
Ordinarii » (1).
2. Concilium nationale Armenorum an. 1911 docet: «Pro validitate
extremam unctionem ministrat solus et quilibet sacerdos: hoc enim
sacramentum non iudieii instar, ut poenitentia, institutum est; pro
liceitate vero solus pastor animarum in sua regione, aut sacerdos ab
ipso deputatus » (2).
(1) Part. II, cap. S, η. 7.
(2) Tit. Ill, cap. 8, n. 199.

DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS

235

346. 3. Synodus Sciarfensis Syrorum an. 1888 ait: «Quoad mini­
strum autem huius sacramenti, iuxta consuetudinem Ecclesiae orien­
talis... quaeque apud nos antiquitus vigebat, plures presbyteri illud
conferunt... Sed hodie longo abhinc tempore apud nos mos invaluit
ut hoc sacramentum conferat unus presbyter oleo ab Episcopo bene­
dicto. Nos hunc morem in Ecclesia nostra confirmamus, utpote spiritui
ritus nostri conformem » (3).
4. Synodus Alexandrina Copiorum an. 1898 docet: «Proprii huius
sacramenti ministri sunt Ecclesiae presbyteri: quo nomine non aetate
seniores aut primiores in populo intelligendi veniunt, sed aut Episcopi
aut sacerdotes ab ipsis rite ordinati per impositionem manus presby­
terii » (4).
5. Synodus Ruthenorum an. 1720 haec habet: «Quamquam in
graeca Ecclesia receptum fuerit, prout aliquando in latina, ut septem
sacerdotes, iisque deficientibus, ires saltem advocarentur, ad ministran­
dum hoc sacramentum, iique omnes et materiam subministrarent et
formam proferrent; sciant autem Pastores plures ea de causa adhiberi
solitos sacerdotes, tum ob reverentiam eiusdem, ac gratiae copiam, quam
confert, tum plurium sacerdotum preces effectum sacramenti coadiuvent. Qua do causa sancta Synodus statuendum censet, ut si septem,
aut tres sacerdotes haberi commode non possint, unus, qui totius Ec­
clesiae personam gerit, et cuius virtute hoc sacramentum perficit, illud
conferat ae infirmo ministret » (5).
6. Concilium primum provinciale Rumen orum a. 1872 dicit: « Quod
ministrum huiusco sacramenti attinet, Ecclesia nostra S. Apostoli
Tacobi verbis innixa habet in more, ut hocco sacramentum de regula
per plures, nimirum per septem sacerdotes administretur, quolibet
eorum formam praescriptam pronunciante atque infirmum ad normam
Euchologii inungente. Hae septem successivae unctiones, a pluribus,
in necessitate voro etiam ab uno sacerdote peractae, non sunt sacramenti
iteratio, sed ad unum eundemquo finem ordinatae, moraliter tamquam
unius integri partes spectantur, quae extremae unctionis sacramentum
efficiunt » (6).
7. Quae doctrina admittitur etiam ab aliis Ecclesiis catholicis
oaquo, ut palam est, admittenda profecto. Discrimen inter unam et
aliam Ecclesiam respicit ritus ot caeremonias mere accidentales, scii,
numerum ministrorum et modum conferendi sacramentum.
(3)
(4)
(5)
(6)

Cap. v. art. 8, η. 3.
Sect. II. part. II, art. 0, n. 6.
Tit. Ill, § 6.
Tit. V, cap. 6.

236

APPF.XDIX. - ARTICULUS IT.

347. Extrema unctio per plures sacerdotes administrata. — 1.
Apud nonnullas Ecclesias orientales, v. g. apud Rumenos, Ruthenos
ot Armenos, sacramentum extremae unctionis etiam hodie a pluribus
presbyteris simul conferri potest ac re vera interdum confertur.
2. Ordinario septem sacerdotes olim ministraro solebant hoc sa­
cramentum pones Orientales, ut alicubi etiam hodie idorn mos viget,
licet longe rarius, cum difficile sit septem roperiri sacerdotes, qui praesto
sint sacramento conferendo.
Apud Ruthenos, si haberi nequeant septem sacerdotes, tres advo­
cantur, ita tamen ut, deficientibus septem aut tribus, unus presbyter
non solum valide, sed etiam licite extremam unctionem administret.
348. 3. Modus ministrandi varius est. Alicubi, v. g. apud Armenos,
imus idemquo sacerdos debet et verba formae proferre et infirmum inun­
gere.
Sano Concilium nationale Armenorum an. 1911 docet: «Quod si
plures adhibeantur ministri, sollemnis verborum precatio, quibus forma
continetur, simul cum unctione ab uno eodemque proferatur: neque
enim unus debet ungere, alter verba proferre. Item dum oculos, aures
et cetera membra, quae paria sunt, inungit, ne in altero tantum, sed
utroque inungendo totam formam absolvat » (7).
Apud Rumenos et alios unctiones successive a pluribus ministris
factae, ad unum eundemque finem ordinantur, « moraliter tamquam
unius integri partes spectantur, quae extremae unctionis sacramentum
efficiunt » (8).
Synodus Libancnsis Jfaronitarum an. 173G praecipit ut, quando
plures adsint sacerdotes, « unus dumtaxat illorum inungat infirmum,
et verba illa, quae formae vim habent, pronunciet; ceteri sacerdotes
reliquas preces, quae ante vel post unctionem praescribuntur, inter se
recitandas de moro distribuant » (9).
Synodus Alexandrina Copiorum an. 1898 dicit, septem sacerdotes,
in ritu alexandrino, « ad convcnientiorem benedictionem olei » adhiberi,
non autem in alium finem (10).
Benedictus XIV, Const. Etsi pastoralis >, 26 inaii an. 1742, haec statuit:
« Nec refert, utrum eadem extrema unctio per unum vel plures presbyteros
fiat, ubi huiusmodi viget consuetudo... Idem sacerdos materiam adhibere
formamque pronunciare respective debet; ac proptorea qui ungit, idem dicat

(7)
(8)
(9)
(10)

Tlt. ΠΙ, cap. 8, n. 500.
Concilium primum provinciale Rumenorum an. 1372, tit. V, cap. 6.
Part. Π, cap. 8, η. 8.
Sect. Π, part. Π, art. 6, η. 7.

I

DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS

237

formam respondentem, nec alius ungat, et alius formam pronuntiet » (§ V,
η. III et IV).

4. Ad valorem quod attinet huius sacramenti a pluribus ministris
collât i, vide n. 127 s.
349. Quandonam et quomodo presbyteri orientales facultate II obti­

nuerint benedicendi oleum infirmorum. — 1. Certa imprimis ab incertis
sedulo distinguenda, ut expositio totius catholicae doctrinae perfecta
ac perspicua sit.
1° Certum est, presbyteros orientales catholicos valide conferre
sacramentum extremae unctionis cum oleo quod ipsi in actu admin istrationis benedicunt. Huc spectant quae suo loco (n. 53) dicta sunt.
2° Item certum est, admittendam esse peculiarem ad id delega­
tionem seu commissionem, sine qua simplex sacerdos nullatenus potest
valide benedicere oleum in ordine ad sacramentum extremae unctionis
conferendum (n. 45 ss.).
3° Pariter certum est, nullum huc usque repertum fuisse docu­
mentum ex quo constet Sedem Apostolicam expressam delegationem
concessisse presbyteris orientalibus conficiendi oleum infirmorum.
350. 2. Num admittenda sit necessario in casu delegatio expressa
vel saltem tacita S. Sedis, an factum explicari possit ex delegatione
concessa presbyteris ab ipsis Episcopis orientalibus, controvertitur.
1° Plerique affirmant admittendam esse delegationem Sedis Apostolicae, ob has praesertim rationes:
a) Episcopi latini nequeunt huiusmodi delegationem concedere
suis presbyteris, ne in casu quidem necessitatis; porro eadem potestas
competit profecto tam latinis quam orientalibus Episcopis in iis quae
ad characterem episcopalem et sacramenta spectant. Ergo.
b) Nullus est canon Synodi dioecesanae vel provincialis aut
patriarchalis nullumque decretum Praelatorum infra R. Pontificem, ex
quo constet de huiusmodi delegatione facta ab Episcopis orientalibus.
c) Benedictus XIV, qui expresso agit do hac re, memorat
dumtaxat commissionem seu delegationem B. Pontificis, non autem
Episcoporum (11).
351. 2° Quidam censent rem explicari posse ac revera melius intolligi atque explicari, admissa delegatione Episcoporum quam RR. Pon­
tificum. Rationes praecipuae sunt istae:
a) Ex iure divino minimo constat facultatem delegandi pre­
sbyteros ad oleum infirmorum conficiendum reservari exclusive S. Sedi.
(11) De Synodo diocc., lib. VIII, cup. 1, n. 4.

238

APPENDIX. - ARTICULUS II.

Si talis reservatio existit, ea unice repetenda est ex iure positivo eccle­
siastico. Porro huiusmodi reservatio prioribus Ecclesiae saeculis non
vigebat, vel saltem eam viguisse non liquet ex historicis monumentis.
Serius fuit quidem inducta, et iure profecto, a Romania Pontificibus;
sed ea videtur inducta fuisse dumtaxat pro Ecclesia latina, non autem
pro Ecclesia orientali.
b) Neque historico constat neque probabile est, Patriarchas
cetorosquo Episcopos orientales antiquissimis temporibus a S. Sedo
postulasse atque obtinuisse peculiarem delegationem pro presbyteris
ad oleum infirmorum benedicendum.
c) Nisi admittatur haec sententia, cum ab initio defuerit con­
sensus expressus vel saltem tacitus Sedis Apostolicae, dicendum foret,
consuetudinem illegitimo incoepisso et per Ecclesias orientales late di­
vulgatam fuisse, ita ut per tempus plus minusvo diuturnum invalido
fuisse collatum sacramentum extremae unctionis, donec S. Sedis ac­
cesserit consensus. Quod esset maximum inconveniens, utpoto in gravo
animarum damnum cedens: idcirco excludendum.
d) Nullum est documentum pontificium, in quo mentio fiat
do expressa vel tacita delegatione S. Sedis presbyteris orientalibus facta,
licet Romani Pontifices probe cognoscant praxim apud Orientales vi­
gentem eamque diserte confirment (cfr. n. 51).
Benedictus XIV, disserens de requisita olei benedictione ac de duabus,
affirmativa et negativa, relatis sententiis, haec addit: «Inter hasce duas ex­
tremas sententias, medii quodammodo incedentes Caietanus... Sotus... alii­
que, quos citant et sequuntur Gregorius de Valentia et Tannerus... tria sta­
tuunt: nimirum primo, aliquam consecrationem, ex Christi institutione, re­
quiri, ut oleum fiat apta materia sacramenti extremae unctionis; secundo,
nunquam in Ecclesia latina fuisse aegrotantes oleo inunctos, ab Episcopo
antea non consecrato; tertio denique, ad sacramenti validitatem satis esso
affirmant, oleum a simplici sacerdote benedictum» (12).
Pontifex hanc sententiam minimo improbat, imo statim subiungit: «Et
profecto posse, saltem ex commissione sive expressa sive tacita Romani Pon­
tificis, a simplici sacerdote praeparari materiam aptam ad conficiendum sa­
cramentum extremae unctionis, res videtur exploratissima, quam nemini
liceat in quaestionem adducere; siquidem in Ecclesia orientali mos viget,
a mille et amplius annis in ea receptus, ut ipsimet presbyteri... oleum benedi­
cant » (1. c.).
Sedulo attendatur particula « saltem » a doctissimo Pontifice consulto
adhibita, quae implicite confirmat aut ad minus non excludit sententiam
hanc, quatenus potestatem delegandi presbyteros nequaquam uni Romano
Pontifici reservat.
(12) De Si/nodo dioec., lib. VIII, cap. 1, n. 4.

DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS

239

e) Quaedam Synodi expresse tribuunt Patriarchis et Episcopis
facultatem concedendi presbyteris potestatem benedicendi oleum in­
firmorum. V. g. Synodus Maronitarum Libanensis, a Sede Apostolica
in forma specifica confirmata, statuit: « Quum vero tam in ritu graeco,
quam in syriaco nostro usus antiquus invaluerit, ut non solum a sacer­
dote in ipsa sacramenti extremae unctionis administratione benedicatur
oleum infirmorum, sed etiam idem oleum ab Episcopo... consecretur;
ideo utrum que ritum retineri permittim us, et sacerdotibus quidem illud
oleum benedicendi potestatem confirmamus » (13).
Verba « permittimus » et « confirmamus » naviter considerentur. Epi­
scopi ius sibi tribuunt permittendi et confirmandi. S. Sedes autem id
minimo improbat, sed ratum habet et confirmat.
Item Synodus provincialis Ruthenorum an. 1720 ait: «Eius materia
est oleum, cuius benedicendi potestatem, multis abhinc saeculis in
orientali Ecclesia sacerdotibus concessam, praesens Synodus nequaquam
adimendam esse existimavit » (14).
Illius est adimere, qui concessit, aut Superioris. Quare eo ipso
quod Episcopi, qui huic Synodo interfuerunt, existimarunt potestatem
non esse adimendam, aperte significarunt id ex propria seu Synodi vo­
luntate pendere, ac propterea illam potestatem esse derivandam ex
concessione ab iisdem Episcopis facta. Porro etiam ista Synodus, post
accuratum examen et nonnullas inductas immutationes, fuit a Sede
Apostolica approbata per Breve « Apostolatus officium > Benedicti XIII
diei 19 iul. 1724.

352. 3. Quamvis forte ab initio defuerit consensus explicitas vel
saltem tacitus RR. Pontificum, tamen, decursu temporum, consensus
Sedis Apostolicae, re cognita, profecto accessit.
Quare hodie Patriarchae vel Episcopi orientales, S. Sede inconsulta,
vigentem disciplinam immutare nequeunt.
4. Historico non constat quandonam presbyteri orientales coepe­
rint oleum benedicere.
Deficiente quolibet vestigio huiusmodi initii, videtur iure dici posse,
praxim incoepisso fere ab exordio religionis christianae, seu ubi primum ani­
marum bonum postulavit ut, propter penuriam vel absentiam Episcoporum,
sacerdotes ipsi peculiari potestate frucrentur benedicendi oleum infirmorum
coque valido ministrare valerent sacramentum extremae unctionis.
353. Num presbyteri schismatici orientales valide conferant sacra­
mentum extremae unctionis. — 1. Ratio dubitandi non oritur ex ca(13) Part. II, cap. 8, η. 2.
(14) Tit. Ill, I 6.

___

240

APPENDIX. - ARTICULUS II.

pito intentionis aut formae ad. valorem requisitae, quae supponitur
rite posita, sed oritur ex materiae capite.
Si presbyteri orientales dissidentes utuntur oleo consecrato ab
Episcopo in sacramento extremae unctionis conferendo, procul dubio,
ceteris positis, valide administrant.
Si vero ipsi presbyteri schismatici, ut fieri solet, singulis vicibus
benedicant oleum infirmorum, talis materia eritne valida ideoque va­
lido collatum sacramentum?
2. Plerique, praesertim recentiores, negant, his permoti rationibus:
a) Nullum est documentum S. Sedis, ex quo constet praefatos
sacerdotes habere potestatem benedicendi oleum infirmorum aut sa­
cramentum extremae unctionis valido eosdem conferre.
b) Incongruum, imo absurdum videtur presbyteros acatholicos
frui beneficio omnino extraordinario, quo sacerdotes latini catholici
dicuntur etiam in extrema necessitate (cfr. nn. 45, 280).
354. 3. Nonnulli censent presbyteros orientales dissidentes valido
benedicere oleum infirmorum ac proinde valide extremam unctionem
ministraro.
Rationes praecipuae sunt istae:
a) Presbyteri orientales dissidentes sacramentum confirmationis
valide conferunt, nisi Sedes Apostolica ob peculiares rationes in quibus­
dam regionibus istam facultatem expresso eis subtraxerit. Porro, aiunt,
eatenus valide ministrare possunt confirmationem, quatenus delega­
tione potestatis episcopalis rite fruantur.
Utraque autem delegatio seu concessio, tam ea quae respicit benedi­
ctionem olei infirmorum quam illa quae ad potestatem confirmandi refertur,
aeque subest arbitrio R. Pontificis.
Unde sicuti hodie presbyteri orientales ab unitate Ecclesiae separati —
nisi constet de expressa revocatione potestatis — valide confirmant, ita va­
lide benedicunt oleum infirmorum et ministrant extremam unctionem, quia
liuiusinodi facultatem fuisse a S. Sede revocatam minime constat.

b) Non spernendum argumentum, ait Kern (15), pro valore oucholaei ministrati a presbyteris orientalibus separatis ab unitate ca­
tholica videtur praebere ipsa experientia. Nam extrema unctio instituta
est ad causandum etiam effectum corporalem, quem sensibus percipere
licet.
Porro sicuti ox sacramento collate a ministris catholicis saepis­
simo accidit, ut infirmi magnam allegationem non mero spiritualem,
(15) Op. cii., p. 26 s.

DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS

211

sed etiam corporalem manifestent, et non raro sanitatem recuperent
praeter omnium spem, ita etiam ex sacramento a presbyteris dissiden­
tibus administrato idem effectus inducitur, ut viri graves testantur,
v. g. Episcopus Germogenes, Macarius Metropolita, Archangelskij et
alii (16).
Effectus supponit causam. Si proinde sacramentum extremae un­
ctionis producit talem effectum, hoc manifeste signilicat illud valide
conferri, seu ex veritate effectus veritas ipsius causae nempe sacra­
menti eruenda.
c) In Ecclesia orientali diu ante schisma exortum vigebat di­
sciplina, ut presbyteri benedicerent oleum infirmorum. Nulla vero ap­
paret ratio, quae BB. Pontifices post schisma movere potuerit ad au­
ferendam presbyteris huiusmodi potestatem.
« Ex contrario, ait Kcrn, rationes magni momenti eis suadebant, ne quid­
quam mutarent. Nam abrogando delegationem presbyterorum ad benedi­
cendum s. oleum vehementer irritassent animos Graecorum, proinde ipsi
novum obstaculum posuissent, quominus conatus suos Orientem revocandi
ad unitatem in optatum exitum perducerent. Insuper, quae res erant, au­
ferre privilegium presbyterorum vix non idem fuisset atque auferre toti Orienti
ipsum sacramentum exeuntium sine ullo commodo Ecclesiae, quod récompen­
sasse! tantum malum... Adde, quod successoribus S. Petri incumbit officium
procurandi pro viribus salutem aeternam omnium, qui Christo D. per bapti­
smum sunt consecrati. Medium valde efficax, quo innumeri schismatici
orientales possunt salvari, est extrema unctio. Numquid putabimus, Summos
Pontifices orientales hoc medio salutis privasse? » (17).

355. 4. Quaenam sententia tenenda? Omnibus maturo perpensis,
secundam sententiam reiicore non audemus, praesertim ob ultimam ra­
tionem, quae profecto magni ponderis est, dum aliae duae praecedentes
valde debiles sunt.
In praxi, stanto dubio, sacramentum, si tempus suppeteret, sub
conditione iterandum foret.
356. Minister licitae administrationis. — 1. Etiam apud Ecclesias
orientales disciplina universim recepta ea est, ut pastoribus animarum
ius atque officium sit sacramentum extremae unctionis conferendi,
aliis vero presbyteris id liceat solum de licentia expressa vel tacita aut
saltem rationabiliter praesumpta parochi vel loci Ordinarii.
2. Concilium nationale Armenorum an. 1911 statuit: «Pro liceitate
(10) Gennogcncs, Dc ss. sacramentis orth. Ecclesiae. p. 110 «4 Macarius, Orth, ioffm.
Theologia» § 232; Archangelskij, Dc mysterio s. olei» p. 211 s.; Kern, op. ciL» p. 270 s.
(17) Op. cil.» pag. 207 B.
16 — Cappkllo, Ec Sacramentis» 111.

212

APPENDIX. - ARTICULUS Π.

(extremam, unctionem ministrat) solus pastor animarum in sua regione,
aut sacerdos ab ipso deputatus » (18).
Synodus Libanensis Maronitarum au. 1736 ait: «Ut autein licite
fiat (administratio huius sacramenti), solius parochi est, aut sacerdotis
cuiuscumque de parochi mandato; verum praeter casum necessitatis,
quo praesumpto parochi absentis mandato, potest quilibet sacerdos,
modo non sit oxcommunicatus aut suspensus, illud administraro; si quis
autem ausus fuerit se huius sacramenti ministrum facere, poenis ar­
bitrio Ordinarii punietur. Monachis vero, quibus in proprium tantum
usum haberi sanctum oleum permittitur, nulli omnino, qui de suorum
monachorum vel familiarium in monasterio habitantium ibidemque de­
cumbentium non sit, liceat illud administrare sub gravibus poenis ar­
bitrio Ordinarii » (19).
Mandatum idem est ac venia seu licentia. Parochi absentiae aequiparatur alius quicumque obex, seu fit locus praesumptae licentiae quoties,
urgente necessitate, parochi venia nequeat obtineri. Excommunicationi et
suspensioni assimilatur interdictum personale. Poenae, contra delinquentes
statutae, sunt ferendae sententiae.

3. Notio paroeciae apud Orientales alia est quam in Ecclesia la­
tina (20). Proinde hoc principium generatim statui potest do hac re:
omnes pastores animarum, seu omnes qui actu munus pastorale obeunt·,
valide et licite ministraro possunt extremam unctionem.
357. Quaestiones. — I. Utrum Episcopi ct presbyteri orientales va­

lide et licite fidelibus latinis extremam unctionem administrent.
Resp. 1. Episcopi procul dubio valide conferunt sacramentum; li­
cite tantum in casu necessitatis, quando nempe desit minister latinus:
urget enim lex pontificia votans, extra necessitatem, rituum permix­
tionem, in sacramentis suscipiendis, excepta Eucharistia.
2. Presbyteri orientales certe valido ministrant hoc sacramentum,
si utantur oleo ab Episcopo consecrato seu rite benedicto. Si utantur
oleo quod ipsi in actu administrationis benedicunt, item valido con­
ferunt, saltem in casu necessitatis; ot contraria paucorum opinio ca­
rere videtur solido fundamento, quia subiectum non mutat naturam et
valorem sacramenti. Nam si valide conferunt fidelibus orientalibus, cur
invalide administrabunt fidelibus latinis?
H
Sententia, quae affirmat valide semper conferri sacramentum etiam
(18) Tit. Ill, cap. 8, n. 499.
(19) Part. II, cap. 8, η. 7.
(20) Cfr. S. C. de Prop. Fide, 8 nov. 1882; Collect. S. C.de^rop,

n

16-8(

DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS

243

extra casum necessitatis, longe probabilior est eaquo nobis certa vi­
detur.
Quoad licoitatem autem idem ac supra dicendum, scii, licite in
casu necessitatis, secus illicite.
3. Urgente necessitate, sacerdos alieni ritus non solum potest,
sed debet extremam unctionem ministraro, ut cetera quoque sacra­
menta.
Huc spectant quae statuuntur in Decreto S. C. de Prop. Fide
diei 6 oct. 1863 : « Si ad infirmum sacramentis providendum, proprii
ritus sacerdos haberi nequit, potest illi etiam alterius ritus sacerdos
extremam unctionem oleo sacro in suo ritu usitato administrare (21).
Quamvis hoc Decretum seu Concordia, uti vocatur, respiciat dum­
taxat fideles ritus latini ot rutheni in ecclesiastica provincia Leopolionsi degontos, tamen principium relatis verbis expressum applicatur
profecto universis fidelibus et locis, nulla distinctione facta. Id sane
ipsum ius divinum seu animarum salus postulat plane.

358. II. Utrum Episcopi et presbyteri latini valide et licite conferant
hoc sacramentum fidelibus orientalibus.
Resp. 1. Valido conferunt profecto, si, ut supponitur, utantur
oleo rite consecrato ab Episcopo iuxta proprium Ecclesiae latinae
ritum ; nam haec materia est corte valida non solum pro latinis, verum
etiam pro orientalibus.
2. Ad licoitatem quod attinet, ros manifesta ex supra dictis (n. 353).
359. III. Quonam ritu et oleo minister latinas vel orientalis debeat
conferre extremam unctionem fidelibus alterius ritus in casu necessitatis.
Resp. Minister, quicumque is sit, extremam unctionem secundum
proprium ritum ideoquo adhibito oleo sacro in sua Ecclesia usitato
conferre debet, nisi forte necessitas aliud exigat.
Ex praescripto Clementis AHII diei 31 aug. 1595, confirmato a
Benedicto XIV, Const. «.Etsi pastoralis», 26 maii 1742 (§ IV, n. 1),
sacerdotes graeci, licet subsint iurisdictioni Episcoporum latinorum. pos­
sunt tamen oleum infirmorum ipsi benedicere eoque uti in extrema
unctione conferenda.
Quod valet etiam do ceteris orientalibus, qui subiiciantur Ordinariis
latinis.
(21) Coiled. S. C. de Prop. Fide, 1, n. 1243, p. 6S6 <s.

244

APPENDIX. - ARTICULÜ3 ΙΠ.

Articulus III.

De subiecto extremae unctionis.
360. Doctrina communiter recepta. — Etiam Ecclesiao orientales,
ut palam est, tenent, subiectum sacramenti extremae unctionis esso
infirmum baptizatum, usu rationis assecutum, graviter decumbentem
aut senio laborantem.
Nec aliud profecto tenere possunt, cum haec sit catholica doctrina,
ex S. Scriptura et Traditione perspicue deprompta, infallibili Ecclesiae
magisterio proposita.
Do usu ungendi sanos vide n. 250.
361. Praescripta Synodorum. — 1. Synodus Syrorum Sciarfensis
an. 1888 docet: «Subiectum extremae unctionis est homo baptizatus
usum rationis adeptus qui vita ex morbo periclitatur, nec non senex,
cuius nempe devexa est aetas et in interitum praeceps, quin specialis
morbus eum attingat, talis enim censetur ut graviter aegrotus et con­
tinuo periclitans » (1).
2. Synodus provincialis Ruthenorum an. 1720 dicit: «Caveant sa­
cerdotes, no vel sanis prorsus vol nulla periculosa infirmitate laboran­
tibus hoc sacramentum ministrent, sciantquo infirmos ipsos, si post
susceptam unctionem convaluerint, aut convaluisse videantur, quoties
postea in idem vitae discrimen inciderint, toties huius sacramenti sub­
sidio iuvari posse » (2).
3. Synodus Maronitarum Libancnsis an. 1736 haec habet: «Debet
hoc sacramentum infirmis praeberi, qui cum ad usum rationis perve­
nerint, tam graviter laborant, ut mortis periculum imminere
videatur, et iis, qui prae senio deficiunt, et in diem videntur morituri,
etiam sine alia infirmitate. Infirmis autem, qui dum sana monte et in­
tegris sensibus ossent, illud petierunt seu verisimiliter petiissent, seu
dederint signa contritionis, etiam si deinde loquelam amiserint vel
amentes offecti sint, vel delirent aut non sentiant, nihilominus prae­
beatur. Sed si infirmus, dum phrenesi aut amentia laborat, verisimi­
liter posset quidquam facero contra reverentiam sacramenti, non inun­
gatur, nisi periculum tollatur omnino... In eadem infirmitate hoc sa(1) Cap. V, art. 8, η. 4.
(2) Tit. Ill, § 6.

DE SUBTECTO EXTREMAE UNCTT0NI3

215

cramentum iterari non debet, nisi diuturna sit, ut quum infirmus con­
valuerit, et iterum in periculum mortis incidit » (3).
4. Synodus Alexandrina Coptorum an. 1898 docet: x Subiectum
huius sacramenti est fidelis adultus et infirmus, is qui tam periculose
decumbit ut in exitu vitae constitutus videatur: unde et sacramentum
exeuntium nuncupatur... Omnes fideles in gravi morbo constituti un­
gendi sunt, qui propter amissos sensus peccata sua confiteri non po­
tuerunt, dummodo aliqua poenitentiae signa exhibuerint... Extrema
unctione ungendi non sunt parvuli antequam aetatem discretionis at­
tigerint... Aegrotum non oportet nec licet bis ungere extrema unctione
in eodem morbo, nisi morbus longus fuerit, et aegrotus aliquo modo
valetudini restitutus, iterum in periculum mortis inciderit » (4).
5. Concilium primum provinciale Rumenorum an. 1872 ait: «Su­
blectum istius sacramenti est homo baptizatus graviter aegrotans, con­
fessus ac S. Communione refectus; imo etiam illi, qui in agone versantur
et vivi sunt, licet sensibus destituti, dummodo antequam morbo af­
fecti fuerint, Christiane vixerint ; insuper illi quoque, qui nec Commu­
nionem susceperunt, attamen in agono constituti poenitentiae argu­
menta praebuerunt » (5).
6. Concilium nationale Armenorum an. 1911 statuit: Cum sacramentum
extremae unctionis non conferatur nisi gravi morbo laborantibus, patet hoc
sacramento donandi non sunt (sic), qui periculosam navigationem suscipiunt,
qui praelium ineunt, qui capitis damnati ad supplicium ducuntur. Pueris quo­
quo, qui nondum habent rationis usum, et quibus proinde nulla peccata sunt,
quorum deleantur reliquiae, tribui illud interdictum est. Quod si pueri, etiam
septennio minores, sint doli capaces, eoque nomine sacramento poenitentiae
expiandi, sacro etiam oleo erunt liniendi, quamvis nondum ad eucharisticam
mensam sint vocati. Ungi etiain poterunt senes, qui annis fracti et viribus exhau­
sti, in dies mori videntur, ne eos nondum inunctos repente vita relinquat.
No praebeatur mulieribus ipso in partu laborantibus, nisi peculiaris et gravis
morbus accedat. Aegrotis in eodem vitae periculo constitutis semel tantum
conferri potest ; si autem convaluerint, et postea redeunto morbi vi d**nno
ipsorum vita periclitetnr, ipsos denuo inungere licet » (6).
(3)
(4)
(5)
(6)

Part. II, cap. 8, η. 11.
Sect. II, part. 2, art. G, n. 7.
Tit. V, cap. 6.
Tit. Ill, cap. 8, n. 501.

246

APPENDIX. · ARTICULUS IV.

Articulus IV.

De ritibus et caeremoniis.
362. Nonnulla animadvertenda. — 1. Caeremoniae ot ritus, qui
adhiberi solent in sacramento extremae unctionis conferendo, varii sunt
iique, generatim loquendo, satis prolixi, nec semper accurate praefi­
niti, praesertim quoad unam aliamve Ecclesiam.
Quare Goar dicit: «.Diversissima est hic, antiquorum editorum et
recentiorum lectio » (1).
2. Quilibet sacerdos, ut palam est, suae Ecclesiae ritum in ex­
trema unctione ministranda sequi tenetur. Utrum graviter, an leviter
peccet, si aliquid omittat vel mutet, ex rei natura, ex intentione variisque
adiunctis diiudicandum. Huc generatim spectant quae alibi dicta fuerunt
(n. 319 ss.).
363. Peculiaria Synodorum praescripta. — 1. Synodus Alexan­
drina Copiorum an. 1898 statuit: « Si suppetit tempus, post recitationem
formae, dicatur hymnus Angelorum nec omittatur symbolum fidei,
iuxta id quod in ritu nostro praescribitur » (2).
Sub levi id praecipi a nonnullis dicitur; alii dubitant de praecepto.
2. Concilium nationale Armenorum an. 1911 ait: «Si aegrotus in
extremis laboret, omissis precationibus, presbyter vel unum sensum
ungat, vel saltem caput aut frontem utens forma praescripta in Ri­
tuali pro his casibus » (3).
3. Synodus JMaronitarum Libanensis an. 173G decernit: « Prae­
terea, cum ritus extremae unctionis in Ecclesia orientali prolixi sint...
mandamus ac praecipimus, ut, ingravescente morbo, dum periculum
imminet, ne infirmus decedat antequam finiantur unctiones... brevior
fiat ordo pro infirmis huiusmodi, in quo longiores orationes, epistolae
et Evangelia omittantur. Qui tamen ordo in eorum dumtaxat unctione
adhibeatur, quos in extremis laborare compertum fuerit. In his autem
casibus, in quibus infirmus ita laborat in extremis, ut periculum sit,
ne decedat antequam ungatur, omissis precibus, cito ungatur, recitando
formam sacramenti; deinde si adhuc supervivat, dicantur orationes
(1) Rituale Graecorum, Notae in sancti olei cilicium, n. 28.
(2) Sect. II, part. 2. art. 6, η. 7, III.
(3) Tit. Ill, cap. S, n. 50i.

.3

DE RITIBUS ET CAEREMONIIS

247

praetermissae suo loco positae. Si vero dum inungitur, infirmus decedat,
presbyter ultra non procedat, et praedictas orationes omittat » (4).
4. Aliae Synodi nihil speciatim referunt do hac re; sed tradita do­
ctrina universas orientales Ecclesias procul dubio respicit, ad sub­
stantiam quod spectat.

Articulus V.

De orientalibus dissidentibus (1).
il
II
364. Num valide sacramentum
extremae unctionis ministretur
a

dissidentibus orientalibus. — 1. Quaedam sectae adhuc retinent sacra­
mentum extremae unctionis; quaedam illud respuunt omnino, aut non­
nisi tamquam moram caeremoniam habent. Nonnullae retinent, sed
noscitur, perspecto ritu quo confertur, utrum ministretur qua sacra­
mentum, an potius qua sacrament ale seu ut quaedam peculiaris bene­
dictio.
2. Generatim loquendo, retinent hoc sacramentum sectae schismaticae ritus graeci seu byzantini, exceptis forte Georgianis. Num presby­
teri dissidentes valide oleum benedicant eoque valide conferant ex­
tremam unctionem, vide n. 353.
3. Hoc sacramentum aut non agnoscitur aut, si agnoscatur, eius
valor est maximo dubius penos schismaticos Coptitas, Armenos, Syros,
Chaldaeos.
Apud Malabaricos, attento ritu, valor sacramenti minus dubius
videtur ex hoc capite.
365. Normae servandae. — 1. Ad aequum indicium ferendum de
valoro sacramenti necne, nocesse est, speculative loquendo, ut prae
oculis habeantur elementa constitutiva sacramenti cuiuslibet eaque
accurate considerentur, scii, materia, forma et minister.
(4) Part. TI, cap. 8, n. 10.

(1) Cfr. Juglc, Theologia dogmatica Christianorum orientalium, III, cap. VIII, art. 1-5;
Jacquemicr, L'eztr&mc-onction chez les Orées, in Echos d*Orient, II, ( 1899), p. 193 ss.: Petrovskii,
De historia officii sacramenti Euchelaci, in Lectio Christiana, 1903, II, p. 4 4 ss.; Golubtsov, De
ritu sacramenti Euchelaci, in Pribavleniia ad opera SS. Patrum, to. XLII, p. 113 ss.; Svietlov,
Doctrina Christianae fidei, Kiovlac, 1910, I, p. 193; Maltzev, Die Sacramcnte, p. <549 ss.; Lequien, Oriens Christianus, II, col. 173 s.; Innin, Les Eglises orientales et les Dites orientaux,
p. 101, 389, 454, 503, 592, 606.

2-18

APPENDIX. - ARTICULUS V.

2. .Tn praxi, ritus peculiaris, quo sacramentum confertur, sedulo
examinandus est, ut inde colligi possit, utrum essentialia revera adsint,
necne.
3. Si aegrotus catholicus receperit forte extremam unctionem, ur­
gente necessitate, a presbytero schismatico, postea, superveniente pa­
rocho seu sacerdote catholico, iterum sub conditione ungatur.
Idem dicas, si moribundus schismaticus, iam inunctus a ministro
suo acatholico, convertatur ad fidem catholicam et velit sacramenta
iterum rite percipere.
366. Materia remota et proxima. — 1. Materia remota, est oleum
olivae purum.
In quibusdam Ecclesiis tamen, parum vini oleo admiscetur, in
memoriam eius quod fecit Samaritanus in parabola. Olim vero loco
vini aqua infundebatur, et in quibusdam locis tum aqua tum vinum.
Oleum in ipso ritu administrationis benedicitur sive ab Episcopo, si
adsit, sive a primo ex septem presbyteris, sive, iuxta quaedam Eucliologia, ab omnibus presbyteris simul.
2. Ad materiam proximam quod attinet, uniformitas num quam
exstitit in diversis Ecclesiis quoad numerum unctionum et partes cor­
poris ungendas.
Iuxta cod. Coisl. 213, unguntur: frons, aures, pectus, manus.
Iuxta cod. Sinait. 973, frons, naros, mentum, collum, aures, manus.
Iuxta Simeonem Thessalonicensem, frons, vultus et manus.
Iuxta Trebnik Petri Maghilae, caput, oculi, aures, labia, naros,
manus et pectus.
Iuxta theologos russos hodiernos, frons, naros, genae, labia, pectus,
utraque manus.
Iuxta catechismum Laurentii Zizanii, frons, pectus, manus et
pedes.
Unctiones ope penicilli ordinario fiunt (2).

367. Minister, subiectum, effectus extremae unctionis. — 1. In Ec­
clesia graeco-russica regulariter advocantur septem presbyteri. Singuli
presbyteri successive perficiunt unctiones praescriptas pronuntiando
formam: Pater sancte.
2. In casu necessitatis, unum tantum sufficere ministrum ad va­
lide et licito sacramentum conferendum, hodie communissima est schi­
smaticorum sententia.
Olim quidam id negabant, postulantes saltem tres presbyteros.

219

I

368. 3. Theologi rnssi recentiores, alitor antiqui, docent subiectum
huius sacramenti esse fidelem orthodoxum iam confessum et morbo
laborantem; quibus consentiunt theologi serbi et ruinent

I
I
I

DB ORIENTALIBUS DISSIDENTIBUS

Olim in Russia viguit praxis ungendi, praeter aegrotum, omnes officio
Euchelaei adsistentes, sicuti fiebat apud Graecos. Huius consuetudinis aliquod
vestigium recentissime adhuc retinebatur in laura Sanctissimae Trinitatis
seu S. Sergii, prope Mosquam, ubi Feria V in Caena Domini vel Sabbato Sancto, sacro oleo ungebantur omnes in Missa communicaturi.

4. Plerique modorni theologi dissidentes consentiunt cum catholicis circa effectus huius sacramenti. Quidam tamen ponunt tamquam
primarium effectum sanitatem corporalem, secundarium vero remissionem peccatorum: quidam aliter tonent.
a

369. Ritus et caeremoniae. — 1. Inde a saec. ix vel x admini­
stratio euchelaei sive extremae unctionis apud Graecos dissidentes coniungitur aut cum celebratione officii nocturni (παννυκίς) et sacrae
liturgiae simul, ita ut άκολοΟία integra per totam noctem protrahatur,
aut cum celebratione liturgiae tantum (3).
Iu fine liturgiae, infirmus oleo inungitur ab unoquoque sacerdote
cum prolatione orationis: Pater sancte.
2. Ante saec. xrn nulla occurrit mentio in Codicibus septem il­
lorum evangeliorum et totidem epistolarum, quae ad ritum sacramentalem nunc spectant; tamen inde a saec. x septem orationes speciales
in quibusdam Ecclesiis recitantur, dum alibi sola oratio Pater sancte
memoratur.
3. Ritus hodiernus non videtur saeculo xv antiquior (4).

370. Euchelaeum mortuorum. — 1. In quibusdam euchologiis ma­
nuscript is saec. xv et xvi occurrit ritus Euchelaei mortuorum, τύ
νεκρώσιμον ëXatov, a septem pariter presbyteris persolvendus. Huiusmodi officium saltem a saec. xm repetendum videtur.
2. Postea Euchelaeum mortuorum reformatum fuit, speciem ali­
cuius sacrament alis recipiens. Nostris diebus penitus obsoletum scimus.
(3) Ita ex Codice Paris. 213, anno 1027 transcripto.
(1) Cfr. Ju^io, Thcoloyia dogmatica Christianorum orientalium, III, cap. VIII, art. 2.

I
I
I
I
I
iI

I
I

I
I
I

I

INDEX RERUM

Numerus arabicas indicat numerum marginalem.

D
Abusus vitandi, 247.
Aetas pro extrema unctione recipienda, 213.
Albigenses, eorum errores, 4.
Amens, an capax sit extremae unctionis, 219.
Angelus, an capax extremae unctionis, 211.
ARMENT, forma eatremae unctionis, 101, 333;

materia, 338; modus ministrandi, 348;
minister, 356.
Attritio, an et quando requiratur, 156, 260.
Aures ungendae, 79.

Decretum, pro Armenie, 75; Decretum La­
mentabili, 6.
Demens, an capax extremae unctionis, 211 es.
Diaconus, an valide ministret, 120.
Dignitas sacramentalis extremae unctionis,
5 ss.
Dissidentes, 99, 299, 361.
Dolor, an et quinam requiratur, 156, 260.
Dormiens, an valide recipere queat hoc sa­
cramentum, 211 ss.
Dubium, ministratio sacramenti in dubio,
93, 109.

B

E
Baptismus, necessarius ad hoc sacramentum
valide suscipiendum, 212.
Benedictio olei, a quo facienda, 11; an
possit committi simplici presbytero, 51;
an requiratur benedictio specialis, 57 ss.;
au in casu extremae necessitatis fieri
possit a sacerdote, 280.

C
Cuetanus, erronea eius opinio, 35.
Catechumenus, an capax extremae unctionis,

O** 1A ow *
Censura, an impediat, receptionem huius
sacramenti, 263.
Chaldaei, 70, 332.
Concilia antiquiora, de hoo sacramento, 28,

256.
quando conditlonatc sacra­
mentum hoc ministrari possit, 109.
Corn, materia proxima extremae u notionis,
70; forma, 101; materia remota, 330, 338.
Conditio, an

Ecclesia orientalis, 53, 126, 299, 330 ss.
EFFECTUS extremae unctionis. 150; varii

effectus, 151; dissensus Doctorum, 153 ss.;
effectus spirituales, 155; allcviatio et con­
solatio aegrotantis, 171 ss.; sanitas cor­
poralis, 172; effectus principalis, 182 ss.
Episcopus, an valeat concedere sacerdoti
facultatem benedicendi oleum infirmo­
rum, 55.
Errores circa extremam unctionem, 4 ss.
Essentia extremae unctionis, 39 ss.
Euchelaeum mortuorum, 370.
Eugenios IV, v. Decretum pro armknis.

F
Fatih, an capaces huius sacramenti» 211 ss.
Fictio, an et quaenam impediat effectus,

310 ss.
Finis extremae unctionis, 135; proximus,
136; adaequatus, 139 ss.

252
i
I
U

INDEX HERUM

Forma huius sacramenti, 96 g.; in Ecclesia
latina, 98; in Ecclesia orientali, 99 es.;
quaenam verba sint essentialia, 102; an
verba sint proferenda modo deprecative,
101; omissio circa formam, 106; variae
classes formarum, 107; relatio formarum
ad materiam et effectum sacramenti, 108;
forma conditionata, 109.

G
Graeci, forma sacramenti, 99; praxis Grae­

corum ungendi sanos et leviter accTotos,
250 88.; varia disciplina, 330, 337. 340 rs.
Gratta, effectus huius sacramenti, 151; an
primam gratiam per se vel per accidens
conferat extrema unctio, 161; dispositio re­
quisita, 162.

I
Idiotae, an capaces huius sacramenti, 219.
Idoneitas ad sacramentum conficiendum,
112 es.; ad illud recipiendum, 211 ss.
Infantes, an valide recipiant sacramentum
hoc, 211 rs.
Infirmitas, an et quaenam requiratur, 228.
Institutio, quando hoc sacramentum insti­

tutum fuerit, 38.
Instrumentum, an adhiberi possit, 80.
Intentio in sublecto requisita, 259; quae­
nam requirat et sufficiat, 260 rs.
Iteratio extremae unctionis, 281; an et
quando iterari queat, 282 ss.; variae
quacRtioncR, 284 ss.; an valide iteretur
sacramentum in eodem mortis periculo,
296 ss.

Materia huius sacramenti, 39; materia re­
mota, 40 ss.; materia proxima, 66 ea.;
variae quaestiones, 78 rs.; apud Orientales,

330 88.
Melciiitae, 330, 337.
Membra corporis ungenda, 79 ss.
Mentecaptt, an capaces huius sacramenti,

219.
Minister extremae unctionis, 112 ss.
Morbus gravir, 224; au gravitas morbi sit
de necessitate sacramenti, 230; variée
quaestiones, 233 ss.
Mors apparens, 213; an et quando ministrari
possit extrema unctio recenter mortuis,
243 ss.

N
Nares, quomodo ungendae, 79.
Natura huius sacramenti, 5 rs.
Necessitas, extrema unctio in casu ne­
cessitatis, 90.
Nomen huius sacramenti, 1 ; variae denomi­
nationes, 1 RS.
Notio, 3 ss.

O
Obex, quomodo amovendus, 314.
Obligatio suscipiendi hoc sacramentum,
265 ss.; ministrandi, 273 ss.
Oculi ungendi, 83.
Oleum, 39; materia remota valida, 40 ss.;
materia remota licita, 62; ubi et quomodo
asservandum, 65; disciplina Orientalium,
330 rs.
Ordo ministrandi hoc sacramentum, 85 ss.;
ritus ct caeremoniae, 317: vestes sacrae,
320; obligatio, 273 ss.

L
Labia, quomodo ungenda, 83.
Laicus, an valido ministret, 116.
Libri liturgici, 25.
Lingua, an ungenda necne, 83.
Litaniae, au obligatorie recitandae, 87.
Locus admln 1st rationis huius sacramenti, 315.
Lumen in administratione, 320.

M
Malabarici, 332, 339.
Manus ungendae, 79.
Maronitae, 51, 331, 339, 345.

Parochus quoad extremam unctionem, 131;

peccatum in hac re, 273; notae historicae,
13 i.
Peccata, an deleantur per hoc sacramentum,
155; reliquiae peccatorum, 164 ss.; an
capax sit, qui actualitcr non peccavit,
221 rs.
Pedes, an ungendi, 83.
Peni cillus, 80.
Periculum mortis, quomodo aestimandum,
229.
Poena temporalis. remittitur, 167.

253

INDEX RERUM

Preces recitandae, in huius sacramenti
adminlstratlone, 87.
Presbyter, minister huius sacramenti, 112;
an ct quomodo delegari possit ad oleum
infirmorum benedicendum, 61 ss.; num
sacerdos possit sibi ipsi, deliciente alio
sacerdote, ministrare hoc sacramentum,
122; num plures requirantur sacerdotes,
123 ss.; varii modi, quibus conferri possit,
127.
Protestantes, quid sentiant circa hoc sa­
cramentum, 6.

GO; num extrema unctio sit unum an mul­
tiplex sacramentum, 111.
Sanitas corporalis, effectus huius sacra­
menti, 172 ss.
Schismatici, an iisdem sensibus destitutis
hoc sacramentum ministrari possit, 262;
an valide ipsi ministrent, 262.
Scholastici, quorumdam opinio erronea, 35.
Senium, an ct cur sacramentum ministrari
possit, 231.
Subdiaconus, an delegari possit ad hoc
sacramentum ministrandum, 120.
SüBiECTUM huius sacramenti, 211; conditio­
nes requisitae, 2 1 2 88«; quaestiones, 216 ss.
Syri, 101, 330, 338, 346, 361.

R

U

Reliquiae peccatorum, quid sint, 1G4 ; abstersio earumdem, 165 ss.
Remissio peccatorum, 155; dispositio requi­
sita, 166 ss.; remissio poenae temporalis,

Unctio in fronte, sufficit ad valorem huius

Poenitentia, utrum ante an poet poeni­
tentiam, extrema unctio ministranda bit,

88.

167 88.
Renes, unctio semper omittenda, 79.
Reviviscentia, an sacramentum hoc revi­
viscat, 310; quandonam reviviscat, 313 s.
Ritus administratIonie, 317 ss.; obligatio, 321.
Rumen i, 99, 330 ss., 348.
Rutheni, 330, 337, 310.

sacramenti, 68 ss.; aliae supplendae, 91.
Unctiones, quot et quacnam requirantur,
79 se.; quomodo fieri debeant, 81.
Usus rationis, 213; an requiratur perfe­
ctus usus rationis, 218; an postuletur
actualis usus rationis, 220; au sensibus
destitutis ministrari possit hoc sacra­
mentum, 2G1.

V
S
Sacerdos, v. Presbyter.
Sacramenta, potestas Ecclesiae circa ca,

Viaticum, utrum unto an post Viaticum,
ministranda sit extrema unctio, 88.
Virgo Maria, an capax fuerit huius sacra­
menti, 223.

EIUSDEM EDITORIS

Daffara (P. Marcolinus 0. P.). CURSUS MANUA­
LIS THEOLOGIAE DOGMATICAE «</ usum Seminariorum :
Vol. I. - De Deo Uno et Trino. In-8, 1945, pag.
xxiv-464.

Vol. IL - De Deo Creatore. In-8, 1947, pag. XVIII264.
«

Vol. III. - De peccato originali et de Verbo In­
carnato. In-8, 1949, pag. xxiv-465.
Vol. IV. - De Sacramentis et de Novissimis. In-8
gr., 1944, pag. xvi-824.

Vol. V. - De Gratia Christi. In-8, 1949, pag. 400.
Cursus Theologiae Dogmaticae pro Seminariis nostra sen­
tentia optime concinnatur et sine dubio studentibus maxima
perspicuitate medullam sacrae theologiae praebet.
Auctor ubique ordinate procedit, doctrinam sacram clare
et succincte exponit. Quamvis Angelici Doctoris sententiis
adhaereat et eiusdem argumentis utatur, attendens ad docu­
menta positiva S. Scripturae et Traditionis, tamen sententias
theologorum variarum scholarum, etiam novissimas, sobrie et
sereno spiritu refert.
Omnes quaestiones de quibus veteres et recentes theologi
disputant, clare et succincte exponuntur et raro acumine resol­
vuntur sub lumine vastae et profundae eruditionis. Optime
cl. A. artem communicandae materiae cognoscit.
Locupletissimi indices rerum et Auctorum materiae argu­
mentorum investigationem expediunt.
Etiam typographice opus maxime se commendat et optime
typorum varietas expositionis ordinem illustrat.

( Angelicum)

EIUSDEM EDITORIS

Pujiula (P. Jacobus, S. J. Instituti Biologici Sarrianensis Director) — DE MEDICINA PASTORALI
RECENTIORES QUAESTIONES. — In-8°, 1948,
pag. VIII-264. Accedunt 101 illustrationes etiam
coloribus exornatae.
Nihil magis consentaneum, iis praesentim temporibus tantimodis erroribus pseudo-scientificis inficiatis, nihilque sacer­
dotibus opportunius, quam de Medicinae pastoralis quaestio­
nibus solidam et securam informationem habere. Jam a primis
humanae historiae temporibus Medicinam videmus vel a sa­
cerdotibus exercitam, vel cum eis valde connexam: hoc ab
ipso ministerio sacerdotis, qui curando animas negligere cor­
pora nequit, promanat.
De Medicina Pastorali non desunt praeclara opera catho­
lica; sed, cum ex scientiarum progressibus novae semper ex­
surgant relationes novaeque theoriae et agendi normae, op­
portunum visum est cl. Auctori nonnulla pertractare a mo­
dernis exigentiis imposita atque examini subiicere, num omni­
no moralibus principiis conformentur, et, si non conformentur,
viam sternere ad hanc conformationem obtinendam. Et pro­
positum suum cl. A. solida doctrina, cum scientifica tum theo­
logica, egregie adimplevit.
Cum opus sacerdotibus praecipue destinetur ut in paenitentibus dirigendis auxilium eis praestet, nonnullae de Anatomia et Physiologia humana notiones praemittuntur, quae pro
debita carum quaestionum inlelligentia necessariae existiman­
tur. Ceterum sacerdotum magis quam aliorum hominum eminere
debet cultura, quae si cum vitae sanctitate coniungitur, maxi­
mam confidentiam in paenilentibus securitatemque conciliabit.
Insuper si sacerdos rite instructus atque eruditus fuerit, quae
in confessione dicantur, cito perspiciet, quin de his interro­
gare debeat, quae verecundiam secum includunt, praesertim
si de mulieribus agatur.
In tres partes dividitur opus: in prima, ut diximus, notio­
nes principaliores, sed sufficientes, dc Anatomia macro ct
microscopies cum relativa Physiologia traduntur, ampliori tra­
ctatione adhibita in quaestionibus strictiore sensu ad pasto­
ralem inhaerentibus (quaestiones sexuales, ontogcneticae, ad he­
reditatem ac psychopathiam pertinentes etc.). In secunda sociales
hominum relationes in consideratione veniunt (eugenesia, hy­
giene socialis, crematio, moralis publica, toxicomania, euthaniasia etc.). In tertia denique de hominis ad Deum et Ec­
clesiam ordinatione agitur: primo dc relatione cum quibus­
dam sacramentis (mors apparens ct Extrema Unctio ac Via­
ticum, Eucharistiae ac Matrimonio biologia etc.), secundo dc
quibusdam Biologiac relationibus ad Ecclesiae mandata (paenitentia corporalis, et jejunium, spirilismus, hypnotismus etc.).
Secura doctrina, cum theologica tum scientifica, tractatus
conficitur. Breviter, sed clare ct sufficienter, expositio com­
pletur optimis tabulis etiam coloribus ditata, quae clariorem
reddunt textum, quod optime fit ut aptetur ad erudiendos Se­
minariorum studentes.