TRACTATUS CANONICUS
DE
SACRA ORDINATIONE
AUCTORE
Petro GASPARRI Sacerd.
SS. l>. N. Léonin PP. XIII cubiculario intimo,
in Instituto Catholico Parislonsl textus canonici professore,
olim Romae professore institutionum canonicarum in Collegio Urbano do Propaganda 1'idc,
et sacrae theologiae sacram entariac in scholis Pontificii Seminarii Romani ad S. Apollinarem,
Admoneo te ut resuscites gratiam Dei, quae
est in te per Impositionem manuum.
(2* urf Tim.9 1, 16.)
ANNO JUBILAEI PO
LEONIS PP. XIII
D ELI1OMM E
EDITORES
PARISIIS
LUGDUNI
Via vulgo «licta : ruo de l'Abbayes 13.
Via vulgo dicta : Avenue de I Archevèch<\ 3.
1894
fous droits de propriété et de traduction réservés.
I
ERRATA
Pag.
15
26
oG
80
88
118
120
161
169
188
221
231
249
253
273
287
290
294
295
Lin.
29
8
22
35
9
16
3
19
37
28
7
33
22
27
33
30
15
14
3
primori............................
diaconatu........................
habeant ............................
poste...................................
nationum............................
SC.......................................
nornam...............................
juridiclione...................
possit...................................
supellectilem....................
operire...............................
manu us...............................
Innocentia...........................
noclurum...........................
eos.......................................
praenonem........................
dissentio...........................
ea.......................................
prohiberi.......................
Corrige
priori
subdiaconalu
habeat
posse
nationum , in 6° ,
sed
normam
jurisdictione
possint
supellectilem
aperire
manus
Innocen liana
nocturnum
eas
praenomen
dissensio
eos
prohibere
1
1
1
1
1
I
I
1
J1
I
1
1
1
1
1
1
11
1
TRACTATUS CANONICUS
DE
SAGRA ORDINATIONE
CAPIT IV
DE IIS Ql ΛΕ SACRAE ORDINATIONI PRAEIRE DEBENT.
658. In longiori capite praecedenti vidimus quacnam
persona ad statum clericalem admitti possit et debeat, et
quacnam intentio in eadem requiratur. Ut vero idonei aka
ris ministri praeparentur, ipsique soli admittantur. Ecclesia
voluit plura praemittenda esse sacrae ordinationi ; quae mo
do nos exponere debemus. Sunt autem: 1° tirocinium in
seminario, et habitus clericalis assumptio ; 2° edictum ordi
nationis habendae ; 3° scrutinium faciendum ante ordina
tionem ;
spiritualia exercitia ; 5° tandem jejunium. Omnia
vero quae nunc disputamus, respiciunt collationem primae
tonsurae et ordinum usque ad presbyteratum inclusive ; de
episcopali consecratione pauca, data occasione, expresse
dicimus. Sit igitur
Articulus I
De t irocinio in seminario peragendo et de habitu
clericali ante primani tonsuram assumendo.
659. Juxta plurimarum dioecesium statuta, nemo ad
primam tonsuram ac ordines admittitur, nisi prius clerico
rum seminarium ingrediatur, ibique maneat per aliquod
temporis ab iisdem dioecesanis statutis definiti. Ex antiquae
i
4
2
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
disciplinae instituto quicumque ecclesiasticis officiis et or
dinibus destinabatur, educationem suscipere debebat in
convictu ac veluti seminario episcopi, qui hac ratione de
illius moribus, indole, vocatione et progressu optime cer
tior fiebat. S. Augustinus, serm. 355, al. Zi9, De diversis,
n. 6, toni. Γ, part. II, col. 1383, de se ipso testatur:
« Certe ego sum qui statueram, sicut nostis, nullum ordi
nare clericum, nisi qui mecum vellet manere, ut si vellet
discedere a proposito, recte illi tollerem clericatum, quia
desereret sanctae societatis promissum coeptumque consor
tium (1) ». Haec saluberrima disciplina erat ex statutis parti
cularibus episcoporum aut synodorum dioeccsanarum re
cepta, non autem lege generali pro tota Ecclesia praescripta.
Narrat Thomassinus, op. cit., p. 11. lib. I, cap. CII, post
annum Christi millesimum neglecta prorsus fuisse episco
palia clericorum seminaria, ita ut ante Tridenti nam synodum
eorum vix nomen ac memoria superesset aliqua, clericis
Saecularibus scholas Universitatum vel scholas monachorum
(quin tamen in monasterio degerent) frequentantibus, cum
magno ecclesiasticae ipsorum educationis detrimento. Cone.
Trid., sess. ΧΧΠΙ, cap. XVIII, de ref., eadem restituit et.
meliori forma donax it ; sed tamen legem universalem de
juvenibus in eisdem per aliquot annos vel saltem per ali
quot menses necessario educandis antequam ad clericatum
admitterentur, non tulit, sicuti neque subséquentes IUI.
l’P. \t in plerisque dioecesibus, ut diximus, haec lex epis
copalis aut synodalis adhuc viget omnemque meretur lau
dem. Et quidem in nonnullis dioecesibus hoc praevium in
seminario tirocinium exigitur pro ipsa prima tonsura, ita ut
ipsa prima tonsura conferatur tantum seminarii alumnis,
jam ab aliquo tempore ibi commorantibus. Cone. Trid.,
/. c., haec habet: « Ut vero in eadem disciplina ecclesias
tica commodius instituantur, tonsura statim atque habitu
clericali semper utenlur (seminarii alumni) ». Sed prima
hujus decreti pars de tonsura statim eisdem conferenda moΊ Ben. XIV. t)e syn., XI, II, n. 3. De iis primitivis episcoporum se
minariis lege Thomassinutn, Vetus et nova Ecc. disc., ». /, lib. Ill,
cap. IV, F, VI.
CAPUT IV. QUAE SACRAE ORblN \TIOM PRAEIRE BEBEM
3
ribus recepta non est; ac proinde non putamus exinde esse
reprobandam particularem legem aut praxim antiquae dis
ciplinae conformem, qua tonsura non datur manentibus in
saeculo, et insuper exigitur aliqua in seminario commora
tio, ut indoles et vocatio promovendorum melius dignosca
tur. In aliis dioecesibus hoc tirocinium requiritur tantum
pro ordinibus seu minoribus seu majoribus, ita ut prima
tonsura conferatur etiam manentibus in saeculo, qui deinde,
ut ad ordines promoveantur, debent seminarium ingredi,
in eoque per aliquod tempus permanere. Tandem in aliis
dioecesibus hoc tirocinium necessarium est solum pro ordi
nibus majoribus. Ita e. g., inconcilio Romano habito an.
17’25 sub Benedicto XIII. pro clero Romano, lit. X\ \ . cap.
11. praescribitur semestre pro solis ordinibus majoribus :
« Omnes ad sacros ordines promovendos per sex saltem
menses continuos ante ordinationem in seminariis respec
tive, vel episcopiis apud episcopos omnino, sacro hoc etiam
approbante Concilio, commorari debere decernimus ; alias
nunc pro tunc ab ordinibus suscipiendis se rejectos esse
sciant ; nec cum eis, nisi prudenti episcoporum judicio, dis
pensandum ». hxcipiuntur ab hoc concilii Romani decreto
canonici basilicarum patriarchalium I This (1). Insuper ho
die haec dispositio Benedicti XIII stride neque pro aliis
urgeri solet.
660. Benedictus XIV, /. c.. n. 1*2, hortatur episcopum
ut hanc legem in suam dioecesim prudenter introducat, si
in ea sit quidem seminarium ad praescriptum Cone. Trid..
sed haec lex non vigeat. Subdit vero: « Et quoniam ordi
nandi hanc excusationem afferre solent, quod ipsi quidem
episcopi voluntate libenter obsecuturi essent, sed oh pau
pertatem nequeunt alimenta seminario persolvere, in promp
tu erit vicissim reponere prae tensam hanc paupertatem
subsistere non posse, nisi patrimonium fictum, aut insuffi
ciens sil beneficium, quod pro ordinationis titulo assigna
tum fuit ; alioquin exiliis fructibus atque reditibus, vel sal
tem modicaipsisaccessione facta, alimenta praedicta persolvi
(1) Honorante, cap. Ill, not. VIII in fine.
4
TRACTATIS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
possent ». Quod si rcalis paupertas ani alia impossibilitas
ordinandum a seminario reipsa impediat, episcopus curabit
rem eidem possibilem reddere, si fieri potest; secus hanc
impossibilitatem habens tamquam signum deficientis divinae vocationis, ipsum a clericatu arcebit, nisi veliteumdeni
a lege tirocinii in seminario dispensare. Pariter si semina
rium in dioecesi non adest, vel, quia nimis angustum, non
valet omnes clericos recipere, episcopus suos clericos mit
tere poterit ad viciniora seminaria: « quo in casu, ait Lu
cidi. /te risit, sacr. liniin., part. I. pay. 108, S. C. horta
tur antistites, ut in eorumdem vitam, mores ac progressus
in studiis sollicitius inquirant, ac ne subinde (piis sacris
ordinibus initietur, nisi probatissimae vitae scientiaeque
specimina dederit, prout iisdem v erbis S. C. rescripsit Emo
Xbbati Trium Eontium die 22 Mart. 1839 ».
661. Quod si, episcopo ob gravem causam ita sinente,
clerici, ad superiores ordines destinati, extra seminarium
degant, adhibendum saltem erit remedium quod Benedictus
XIV, /. c., indicat his verbis: « Aliqua in civitate, ac res
pective in dioecesi designetur ecclesia sive oratorium, quo
omnibus saltem diebus dominicis convenire teneantur om
nes et singuli, . /, sect. I, cap. II. art. JI, § 1.
673. Recentiori aevo diversus magisque exactus scruti
nii modus inductus est, quem primo praescriptum inveni
mus in can. 1 I concilii Nannetensis incertae aetatis. Sed
quoniam salutaris haec institutio temporum malitia et epis
coporum incuria desueverat cum maximo Ecclesiae damno,
tandem Cone. Trid. remedium malo attulit, sess. XXIII,
cap. 177, de ref., ubi Nannetcnsem citatum canonem toti
dem fere verbis restituit. Tridcntini sanctionem adhuc lu
culentius explicatam inculcarunt religioseque custodiri prae
ceperunt plures RR. 1’1’. suis constitutionibus, quas nos
infra, data occasione, cibabimus.
674. Igitur juxta praesentem disciplinam Ecclesiae Lati
nae hoc scrutinium constat : 1° variis testimoniis quibus or
dinantis jus et praesertim idoneitas candidali comprobatur :
*2" examine ipsius candidati circa doctrinam ; 3° adstanlium
interpellatione in ipso ordinationis actu pro diaconis et pres
byteris. Sed cum haec interpellatio hodie mere ritualis sit,
sequitur scrutinium reipsa constare primis tantum duobus
elementis ; quae servanda sunt, etsi ordinans certo sciat
promovendum esse undequaque idoneum : nam jus ad abu
sus praecavendos hoc scrutinium praescripsit, et lex obligat
etiam in casu particulari in quo ratio illius cessat. Etiam
in Ecclesia Graeca non absimilem scrutinii modum hodie
vigere, tradit Papp-Szilagy, op. cit., p. //. § S. Modo igi
tur satis erit de duobus primis scrutinii elementis agere.
675. \ntea vero animadvertimus nos heic supponere
ea quae ministrum sacrae ordinationis respiciunt quaeque
explicamus in cap. segu. Praeterea haec scrutinii elementa
nos exponimus ad normam juris communis. Proinde ex
I Î
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
una parte praescindimus a legitimo apostolico privilegio quo
imum vel utrumque scrutinii elementum remissum sit, aut
aliquod ex testimoniis requisitis. Hoc in casu in primis ip
sum privilegium probandum est ; deinde probandum can
didatum sub illo privilegio comprehendi, e. g. perlinere ad
illud collegium vel ad illum ordinem religiosum cui privile
gium concessum est; tandem servanda sunt omnia quae in
privilegio exiguntur. Existentia privilegii, nisi aliunde nota
sit, evincitur praesertim per ostensionem documenti quod
privilegium continet ; sed si agitur de instituto regulari, de
collegio, de episcopo, putamus satis evinci etiam attesta
tione superioris aut episcopi, cui episcopus ordinans stare
potest, licet posset etiam exigere ut authenticum documen
tum ostendatur. Aliqua istiusmodi privilegia, data occa
sione, infra citabimus. Ex alia autem parte nos praescindi
mus etiam a statutis particularibus dioecesium, quae fortasse
aliquid ultra jus commune exigunt, quodque proinde pro
bandum est antequam candidatus admittatur (n. //<,?).
§ I. — De testimoniis necessariis pro candidatorum
promotione.
676. In primis de his testimoniis in genere sequentia no
tanda sunt :
Testimonium de natalibus, aetate, baptismate, confirma
tione semper valet, etiam datum a longo tempore; item
testimonium recepti ordinis, mortuae uxoris, etc., quia haec
adeo fixa sunt ut facto ipsius promovendi immutari ne
queant. E contrario testimonium de absentia aliorum impe
dimentorum in genere, est insufficiens datum a longo tem
pore anteordinationem, e. g quia ordinatio debuit retardari.
Proinde in hoc casu constare ulterius debet promovendum
a tempore dati testimonii nullum impedimentum contraxis
se; constare, impiam, debet, vel litteris testimonialibus Or
dinarii, si promovendus illud tempus transegit extra epis
copi ordinantis dioecesim,e. g. si Titius e dioecesi Pari
siens!, ordinandus a Cardinali Urbis Vicario, illud tempus
transegit Lugduni, etc. ; vel testimonio superioris se-
CAPUT IV. ) Si candidatus viduus est, exhibere debet pro
prima tonsura fidem obitus uxoris, et fidem matrimonii cum
eadem celebrati ex qua constet unicam et virginem duxis
se (1). Quod si candidatus actu uxorem habet, promoveri
non debet nisi prius ea omnia adimpleta sint, quae fuse ex CAPIT IV. QUAE SACRAE ORDINATIONI PRAEIRE DEBENT
(t) Honorante, cap. I, not. 1 in line.
20
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
posuimus//. 5/5 sequ. In genere si promotioni clericali ali
quod obstabat impedimentum, candidatus probare debet hoc
impedimentum cessavisse. e. g. se reddidisse jam rationes
ad quas reddendas obligabatur.
689. < Pro ordinatione subdiaconatus, candidatus pro
bare debet, existentiam tituli canonici (//. 5//),
statuit sub § V alumnos institutorum regularium qui post
mi,itare senilium, perseverantes in sancta vocatione, ad
regulari* institutum redierunt, non posse ad sacros ordines
promoveri sine litteris testimonialibus Ordinariorum in quo
rum territorio saltem perires menses commorati fuerint.
Recentius S. C. C. in Firmana, Postulatum quoad litteras
testimoniales Ordinandorum. die 9 Sept. 1893, reposuit de
omnibus candidalis qui servilium militare praestiterunt:
« Litteras testimoniales esse necessarias, quoties promoven
dus moratus fuerit in aliqua dioecesi saltem per trimes
tre ». Non dubitamus id ubique, locorum urgere, cum sit
authentica declaratio, tempus quo candidatus potuit ali
quod impedimentum contrahere, si agitur de militaribus,
esse trimestre.
Ceterum episcopus potest pro commoratione infra semes
tre litteras testimoniales exigere, etiam citra senilium mi
litare ; ita e. g. S. Carolus· Borromaeus in concilio Mediola
nensi IV, titulo: De his quae pertinent ad sacramentum
ordinis. voluit dimissorias esse (ratione testimonii) rejicien
das post duos vel 1res menses.
731 Haec autem commoratio sufficit,si commorans est in
aetate apta ad impedimentum contrahendum.Omnes admit
tunt talem non esse infantem ante usum rationis, qui ple
rumque advenit septennio completo: unde si candidatus
(l) Honorante, cap. Vf, not. II ; Lucidi, De vis, sacr. lini., /, pug. 1 ill,
η. 67.
I API T IV. QI AE SACRAE ORDINATIONI PRAEIRE DEBENT
45
ante septennium completum absque usu rationis per plurcs
annos in aliqua dioecesi commoratus est. nuinqiiam requi
runtur testimoniales ile rita ct moribus. Imo in praxi atten
ditur septennium et non inquiritur utrum ante illud candi
datus usum rationis per exceptionem obtinuerit necne.
Omnes admittunt talem esse puberem: hinc testimoniales de
vita e,t moribus sunt prolecto necessariae, si candidatus, post
expletum decimum quartum aetatis annum, in aliqua dioe
cesi per semestre commoratus est. Tandem plerique aucto
res censent talem esse quoque impuberem post septennium
completum (1), dum praxis plurium curiarum, e. g. curiae
Parisiensis, Firmanae, etc., contraria est, numquam exigens
litteras testimoniales de vita et moribus pro commoratione
facta in aliqua dioecesi ante pubertalem, quia, aiunt, ex
principio rellcxo certum est impuberes non contrahere ne
que censuras neque irregularitates ex delicto. Num id xerumsit, vide??. 201. Praeterea, hoc etiam admisso, quid
de moribus ? Putamus igitur testimoniales devita et mori
bus esse exidenlissime necessarias, si agitur de prima ton
sura aut minoribus ordinibus alicui conferendis slalim vel
paulo post commorationem in aha dioecesi faciam ante pu
bertatem, ita ut mores candidali, durante commoratione,
tales potuerim esse ut tonsura et ordines eidem conferri non
debeant. Sed etiamsi agatur de promotione longe post illam
commorationem facienda, ita ut mali mores, durante com
moratione, obstare nequeant, etiam in hoc casu a sententia
magis recepta recedendum non est ; tum quia censura ob
stare potest, et etiam irregularitas, (piae, utpote dubia, dis
pensanda ab episcopo foret ad cautelam (//. /6*.7) : tum quia
valde intéressé potest dignoscere mores candidati ante pu
bertalem ; tum tandem quia, licet testimoniales in casu fo
rent inutiles, lex obligat, etiamsi in casu particulari ratio
legis non \criiicctur.
(I) D'Annibale, in comm. const. Aposl. Sedis, n. 147 ; Honorante, cap.
IX. not. X. Lucidi, vol. I, png. 161 ; Santi, /.
η. I. qui rem bene
evolvit, Itoniae testimoniales de vita et moribus exiguntur etiam at) epis
copo m cujus dioecesi candidatus commoratus est post septennium com
pletum.
46
TRACTATES CAXONICVS DE SACK A ORDINATIONE
732. Ceterum episcopus ordinaturus testimoniales in casu
exigere debet, etiamsi certus moral i ter sit candidatum nullo
impedimento detineri (n. 674). Sami, /. c., n. 8, his ver
bis id probat : « Quando ipsa lex determinat medium pro
bationis alienjus rei, et praesertim sub comminatione poe
nae vel censurae, illud praecipit, Ordinarius, licet aliunde
persuasionem veritatis habere possit, nihilominus non potest
recedere a medio probationis legitimae a lege ipsa definito.
In casu autem nostro mm const. Speculatores, tum const.
Apostolicae Sedis designant litteras testimoniales Ordinarii
tamquam medium specificum ad probandam immunitatem
personae a quocumque impedimento canonico, ut possit ad
ordines promoveri. Ergo, etc. ».
733. Tandem quaeri potest utrum requirantur episûôpi
testimoniales, an sufficiat etiam simplex parochi testimo
nium, si quis in loco ubi ex accidenti natales habuit, tanto
tempore moratus non est ut potuerit aliquo canonico impe
dimento irretiri. Hic casus formaliter in const. Speculatores
non continetur. Porro si subscriptio parochi recognita est ab
episcopo, testimonium parochi admitti potest; quod confir
matur etiam ex praxi curiae liomanae. Si vero subscriptio
parochi non est ab episcopo recognita, episcopus ordinans
illud admittens non ageret contra litteram const. Speculatu
ris. sed ager e videretur contra spiritum, quia Innocentius
XII. Λ c.. fidem non habet ni>i testimonio Ordinarii (n. 72/ .
734. Tertio si primam tonsuram aut ordines confert epis
copus domicilii, in primis necessariae sunt testimoniales Or
dinarii illius loci in quo candidatus talem moram traxit ut
potuerit aliquod impedimentum contrahere, uti supra (1).
Deinde necessariae sunt testimoniales episcopi originis, si
candidatus a propriae originis loco ea aetate discessit, qua
potuerit alicui impedimento obnoxius effici, ibi: « Si quis
tamen a propriae originis loco in ea aetate discessit qua po
tuerit alicui impedimento obnoxius effici, etiam Ordinarii
suae originis testimoniales litteras, ut supra, afferre debebit,
ac de illis expressa similiter mentio in susceptorum ordi
num litteris facienda erit ».
(1) Honorante, cap. IX, not. X.
CAPUT IV. QUAE SACRAE ORDIXATIOM PRAEIRE DEBENT
47
735. Quaenam sit aetas apia ad impedimentum contra
hendum, diximus n. 73/. Proinde si candidatus discessit e
luco suae originis ante septennium, certe non requiruntur
testimoniales litterae episcopi de Vita et moribus. Quoad
baptismum, natales, aetatem et confirmationem, folium S. (i.
C. in cit. Pientina seu flcinensi, Ordinationis, 8 Au//.
1733 (//. 75·/), affirmat non sufficere authenticum parochi
testimonium, sed requiri litteras testimoniales episcopi, in
nixum resolutioni ejusdem S. C. in Laquedonien. seu />/tuntina, Ordinationis, 16 Nov. 1709. Xos hanc resolutio
nem prae manibus non habemus, sed juxta ea quae diximus
n. 733, putamus sufficere authenticum parochi testimonium
recognitum ab episcopo. Si candidatus discessit e loco suae
originis post pubertalem, certissime requiruntur testimonia
les episcopi litterae non solum de baptismate, natalibus,
aetate et confirmatione, sed etiam de x ita et moribus; etsi
forte a pubertate semestre elapsum non sit, ob formalem
dispositionem const. Speculatores in allatis verbis, 'laudem
si candidatus discessit ante pubertalem, sed post septen
nium, repete (piae diximus cit. n. 731.
736. Tandem quarto si primam tonsuram aut ordines
confert episcopus familiaritatis, necessariae sum testimo
niales Ordinarii loci in quo candidatus talem moram traxit
ut potuerit aliquod impedimentum contrahere, mi supra
(??. 730)', deinde testimoniales Ordinarii originis absque
ulla limitatione,9 et testimoniales Ordinarii domicilii,* ibi :
« Ad haec nullus episcopus alienae dioecesis subditum fa
miliarem suum ad aliquos sacros seu minores ordines vel
etiam primam tonsuram promovere scu ordinare praesumat
absque ejus propriae originis scilicet seu domicilii praelati
testimonialibus litteris, ut supra ».
737. Innocentius XII, l. C., statuit, si omnia et singula
quae in citata constitutione praescripta sunt, observata non
luerint, ordinantem esse ipso facto suspensum a collatione
ordinum per annum ; ordinatum vero a susceptorum ordi
num cxccutione, quamdiu proprio Ordinario xidebitur expe
dire. In const. Apostolicae Sedis, n. 3, inter suspensiones
11. P. reservatas, legitur: « Suspensionem per annum ab
48
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
ordinum administ ratione ipso jure incurrunt ordinantes...
etiam subditum proprium qui alibi tanto tempore moratus
sil ut canonicum impedimentum contrahere ibi potuerit,
absque Ordinarii ejus loci litteris testimonialibus ». Proinde
censura in aliis casibus const. Speculatores cessavit ; et in
casu recensito cessavit quoad ordinatum, nec amplius affi
cit conferentem primam tonsuram sine litteris testimoniali
bus, cum const. Apostolicae Seclis agat de ordinantibus.
Putamus autem suspensionem afficere omnes ordines ita
iit episcopus ex hoc capite suspensus nullum ordinem pro
prie dictum conferre valeat.
738. Huc usque de testimoniis pro promotione saecula
ris ab episcopo proprio facienda necessariis tum a personis
infra dioecesim existentibus, tum a personis extraneis. Quid
si candidatus ad praelaturam inferiorem pertineat ? Si prae
latura est itullius, episcopus proprius, idest episcopus vi
cinior. ut ipsum promoveat, indiget litteris testimonialibus
praelati: si praelatura non est nullius, episcopus proprius,
idest episcopus dioecesanus. indiget testimonio praelati ad
instar parochi (zi. 710). Insuper in utroque casu requirun
tur litterae testimoniales ad normam const. Speculatores.
Tandem si praelatus habet privilegium ordinandi suos sub
ditos saeculares. indiget iisdem testimoniis quibus opus ha
bet episcopus proprius in ordinatione sui subditi saecula
ris, quaeque supra exposuimus.
2° Quando promotio saecularis ab episcopo alieno
facienda esi.
739. Si candidatus saecularis episcopo ordinaturo nulla
ratione est subditus, ut promoveri licite possit :
1 Requiruntur legitimae litterae dimissoriales episcopi
proprii juxta ea quae fuse dicemus n. 861 segu.\ quibus
episcopus proprius dat licentiam ut episcopus alienus ordi
net suum subditum, eide illius idoneitate testatur; vel pro
bandum est legitimum privilegium apostolicum, quo candida
tus ab episcopo alieno promoveri permittitur (p.893 sec/u.) ;
vel tandem evincendum est locum esse dispositioni cap. Ί,
Dr temporibus ordinationum, in 6° (zz. 898). Si agitur de
CAPIT IV. QUAE SACRAE ORDINATION! PRAEIRE DEBENT
49
clerico exiero qui Romae ultra quatuor menses commora
tus, ab alieno episcopo cum dimissoriis sui praelati ordi
nari desiderat, exhibere insuper debet licentiam Cardinalis
Vicarii cum approbatione, praevio examine, coram Urbis
examinatoribus obtenta {n. 9i i sequ.).
740. Honorante, ca/>. 17, not. //, recenset nonnulla in
dicia quibus dimissoriae falsae dignosci valent : « Primum
an dictae dimissoriae, sint in aliqua parte vitiatae, deforma
tae, seu deletae, praecipue in data et in subscriptione epis
copi, vel si directae uni episcopo, illius nomine abraso, sit
alius subrogatus, seu concessae pro ordinibus minoribus,
extensae sim ad sacros, et si concessae Paulo, nomine mu
tato, exprimatur Petrus. Secundo an contineant in consti
tutione defectum notabilem, uti esset, si non essent confec
tae juxta consuetam formam, sed substantialiter diversam,
vel plures grammaticales errores continerent. Tertio an si
gillum sit veridicum, beneque impressum, et non ab alia
antiqua dimissoriali, seu testimoniali, ut non raro accidit,
desumptum, et novae affixum. Quarto an liat expressa
mentio approbationis tituli, ad quem illas exhibens petit
promoveri. Hujusmodi enim defectus magnum praeseferunt falsitatis indicium, et licet non semper sint falsae,
tamen aliquando tab's sunt, ut plurium annorum experien
tia didici ; ideoque nisi aliunde certitudo de legitimitate
habeatur, omnino rejiciendae sunt, seu potius retinendae
donec legitimitas illarum probetur, ne si forte falsat' sint,
alios episcopos decipiant ».
741. 2" Requiruntur litterae testimoniales episcopi alieni,
si ex una parte candidatus in illius dioecesi per tantum tem
poris spatium ante datas litteras dimissorias commoratus
est. ut potuerit impedimentum canonicum contrahere (n.
730), et exaltera episcopus proprius in suis dimissorialibus
litteris pro eo tempore testimonium non fert, sed potius il
lud tempus a suo testimonio excipit (w. 677). Praeterea
episcopus ordinaturus potest etiam, si necessarium duxerit
exigere litteras testimoniales alterius episcopi alieni in cu
jus dioecesi candidatus post obtentas dimissorias per nota
bile tempus permansit, etsi nondum elapsum sil semestre
4
50
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
a daiis dimissoriis < it. n. 7,>7)i.Si candidatus illud tempus
transegit in territorio praelaturae inferioris, litterae testi
moniales dantur ab episcopo viciniori, si praelatura est nul
li uv ; ali episcopo diocccsano, si praelatura non est vere
nullius.
742. Tandem si candidatus in dioecesi episcopi ordina
turi lanium temporis permansit ut potuerit aliquo impedi
mento irretiri, requiritur testimonium parochi aliarnmque
personarum, de quibus supra a n. 690 ad n. 703.
II
Testimonia necessaria pro promotione regularis.
743. Si ordinatio fieri debet ab episcopo proprio, requi
runtur et sufficiunt dimissoriae legitimae superioris monas
terii (n. 918] 1). Episcopus ordinaturus posset de rigore
juris exigere ut candidatus juramentum propria manu
coram eodem episcopo obsignatum emittat de professione
sponte et libere facta aut comprobata, prouti revera prae
scripsit S. Carolus Borromaeus inconcilio Mediolanensi II,
iit. /, decret. 23 ; sed facile patet non decere quod epis
copus hoc suo juro, utatur, nisi extraordinariae circii in
stantiae aliquod ingerant dubium. De aliis omnibus requisi
tis expositis in dimissoriis superioris {n.lh70}, episcopus, nisi
certo sciat eadem de facto in candidato desiderari, fidem
superiori do eorum veritate habere debet, ut decrevit S.
C. in Hrixiensi, 12 Itec. 1733 (2) ; sed debet candi
datum rursus circa doctrinam examinari.1, de qua re infra.
744. Si vero ordinatio fieri debet ab episcopo alieno,
praeter litteras dimissorias superioris sui monasterii de qui
bus supra, exhiberi debet testimonium authenticum vicarii
generalis, vel cancellarii, vel secretarii episcopi monasterii,
quod hic episcopus est absens vel non est habiturus ordi
nationem generalem proximo canonico tempore (/i. 72,7).
1) Monacclli, Formularium, etc., p. I, tit. Ill, n. 2 ; Barbosa, in cap.
V, sess. XXIII, de ref., Cone. Trid.
(2) Honorante, op. cit., cap. XIII, not. II; Riganti, in reg. XXIV
Cancell. Apost., § III, n. 291 ; Barbosa, in cap. 2, De temporibus ordi
nationum ; Petra, tom. I, pag. 343, n. 43.
CAPI T IV.
gitim cum subortum fuisset dubium, archiepiscopus Mechliniensis petiit a S. C. C. : « \n clerici Societatis.lesu ordines
ab archiepiscopo eodem suscepturi, debeant se subjicere
examini, siculi celeri regulares » ?; S. C. reposuit die 5 .///lii 1581 : « Negative, nisi adsit consuetudo in contrarium ».
Hoc privilegium habent quoque, inter clericos sacculares,
Romanae curiae praelati, qui « licet ad examen tam pro
minoribus (piam pro sacris ordinibus... accedere tenean
tur, de stylo tamen non examinantur, sed ipsimel praelati,
in primo loco examinis post Emum Vicarium accumbendo,
ad instar examinatorum, unum ex ordinandis examinant, qui
eumdem ordinem est suscepturus ». Ita Honorante, cap.
Ill, not. V; qui addit canonicos basilicae Lateranensis, et
basilicae S. Mariae Majoris, in praelatitia dignitate non con
stitutos, examinari in curia Cardinalis Vicarii, sicuti ceteros
omnes, sed habere privilegium sedendi in scamno absque
postergali. et in ultimo loco examinis, dum canonici basi
licae Vaticanae examinantur et ordinantur a Cardinali archiprcsbytero ejusdem basilicae.
754. Porro episcopus, ex relatis verbis Cone. Trid.. alios
examinatores sibi adsciscere potest ; licet per se cos advo
care non teneatur, cum ii examinatores sint in ipsius adjutorium et supplementum. Hos examinatores Cone. Trid., 7.
c.. vult esse sacerdotes et alios prudentes viros peritos di
vinae legis ac in ecclesiasticis sanctionibus exercitatos.
Proinde non est ncccsse ut sint examinatores synodales ;
imo possunt esse etiam laici. Romae examinatores seligun
tur ab ipsomet R. P. et juramentum praestant coram Cardi
nali Vicario fideliter se munus adimpleturos. Ceterum epis
copus non tenetur personaliter candidatum examinare, aut
ejus examini praesidere, sed potest etiam examinatoribus
et etiam uni tantum examinatori examen committere. Romae
vi const. ApostoUca, Alexandri VU. Ί Aug. 1662, examen,
incipiendo a minoribus ordinibus inclusive, committi nequit
a Cardinali Vicario « uni vel alteri ex examinatoribus, mul
loque minus super eodem dispensari, etiamsi examinandi
sint canonici basilicarum patriarchalium l This, vel Romanae
curiae praelati, ac in quacumque ecclesiastica dignitate con-
'·
<1
I
J
w
--- —«L,
56
TRACTATIS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
stiluli ; sed fieri debet in loco solito examinis, hoc est in ae
dibus dicti Vicarii et. coram praefatis examinatoribus non
paucioribus quam tribus simul congregatis... Ab hac tamen
generali regula excipiuntur dumtaxat prima tonsura ini
tiandi, eo quia de tonsura nulla iit mentio in dicta consti
tutione ac proinde sequitur posse dictum Vicarium illos pro
suo arbitrio ad quemcumque examinatorem privatim et ex
tra solitum locum ad examinandum dirigere » ; Honorante,
/. c.
755. Officium episcopi aliorumque examinatorum est
investigare « an congruerent illis (ordinandis) omnia, quae
esse debent in his qui ad clerum parantur », ut ait S. Cy
prianus in cpisl. 2/| ad Clerum de Saturo lectore, et Op
tato hypodiacono /actis. Id fusius explicat Cone. Trid., Z.
<·., praecipiens episcopum et examinatores debere examinare
el investigare ordinandorum : Genus, idest num promoven
dus natus sit ex parentibus catholicis et legitimo matrimonio
conjunctis, (pio loco natus, el num baptizatus sit. ; (piae ex pa
rochi testimoniis patebunt : Personam, num sit ligata aliquo
impedimento; qua de re. praeter requisita testimonia, fides
habenda est ejus affirmationi, si nil obstat: Aetatem, mini
eam habeant quae ad ordinem petitum requiritur: Institu
tionem, idest titulum juxta ea quae n. 581 seyu. disputa
vimus : Vitam et mores, num promotioni optatae conveniant;
quod quidem ex variis testimoniis deprehenditur: Doctri
nam, num promovendus eam habeat, quam gradus petitus
requirit : Eidem, num in aliquo deficiat t 1). Quamquam haec
vera sint, tamen in praxi receptum est. ut de omnibus aliis
cancellarius episcopalis aliusse de mandato episcopi prius
judicet, potissimum ex habitis testimoniis; deinde vero, si
nihil obstat, examen praescriptum reducatur ad candidato
rum doctrinam explorandam ; quae praxis conformis est. sta
tutis concilii pro\ incialis Mediolanensis V. p. 3, tit. De exa
minandi ratione.
756. Quaenam scientia in candidalis ad tonsuram aut mi
nores ordines requiratur.vide n.556 sequ.Si agitur de majo(1, Schmalz., /, XII, n.2
CAPUT IV. QUAE sacrae ordinationi praeire debent
57
ribusordinibus, candidatusipse Romae seligit tractatus theo
logiae dogmaticae super quibus examinari desiderat, nempe
unum pro subdiaconatu. duos pro diaconatu, 1res pro pres
byteratu. Diximus theologiae dogmaticae ; nam hodie trac
tatus theologiae moralis, aut juris canonici non admittun
tur: item nec historia ecclesiastica aut sacra scriptura. At
regulares cum votis solemnibus et religiosi cum volis simplicibus simili privilegio gaudentes Romae non interrogan
tur nisi circa ultimum ordinem recipiendum.
757. Synodus Nannclensis, l. c., hoc examen faciendum
esse dixit feria quarta ante ipsam ordinationem ; cujus sta
tutum sequitur Cone. Trid., Z. c., addens tamen : LeZ
quando episcopo videbitur. Cum vero hodie praesertim or
dinationibus in sacris praemitti debeam exercitia spiritua
lia. de quibus infra, hinc tempus examinis anticipatur, ut
promovendus tolis viribus possit praedictis exercitiis ope
ram navare.
Locum vero examinis episcopus indicabit : fieri tamen
plerumque solet vel in seminario, vel in palatio episcopi.
Item forma examinis non est determinata: plerumque
•examen esse solet orale tantum, si excipias experimentum
de arte scribendi pro prima tonsura.
In Romana curia candidatus ad primam tonsuram ex
Cone. Trid., sess. XX//1, cap. /Γ. de re/'., examinatur
circa rudimenta fidei, quibus adduntur ea quae pertinent ad
primam tonsuram, idest jura et onera clericorum, et num
legere el scribere sciat, ne.cnon num hoc \itae geniis recto
fine elegerit ; candidatus ad ordines minores ex eodem Cone.
Trid., Z. c., cap. \l. examinatur super intelligent ia Latinae
linguae, dum ei exhibentur explicandae lectiones historicae
secundi nocturni sanctorum in Breviario Romano, praexia
grammaticali constructione; et deinde examinatur super
his S
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
proceditur ad interrogationes stiper iis quae ad ordinem
suscipiendum attinent, scilicet materia, forma, intentione,
dispositione, officio, obligationibus, super fidei catholicae
rudimentis, continentiae voto, modo recitandi divinum ofiicium. super sacramentorum doctrina, saltem generat i m... ;
ac denique super tractatibus theologiae scholasticae, mo
ralis. seu juris canonici quibus respective studuerint; et
quamvis in hoc examine approbati sint, adhuc documen
tum quod dictis facultatibus respective, saltem per annum,
operam dederint, exhibere tenentur ». Celerum in Romana
curia nemo ad examen pro ordinibus suscipiendis, et multo
minus ad ipsos ordines seu minores seu majores suscipien
dos admittitur. nisi habitum talarem et clericalem tonsuram
deferat ad formam edicti s. m. Clementis XI, 7 Dec. 1706.
758. In hoc examine pro sacra ordinatione defertur ju
dicio episcopi aliorumque examinatorum, qui tamen illud
ex conscientia proferre debent, caventes « ne aut favoris
gratia, aut cujuscumque muneris cupiditate illecti a vero
devient, ut indignum et minus idoneum ad sacros gradus
suscipiendos episcopi manibus applicent », ut loquitur con
cilium Nannetense. /. c. Si promovendus forte rejectus
gravatum se putat, habet recursum ad S. C. C. ; sed melius
aget, si accuratiorem adhibens praeparationem, ab episcopo
approbationem obtinere conatur. Pariter Monacelli, op.
cil., p. If, lit. XIII, form. IV. η. 29, monet regularem
ab episcopo dioecesano, idesl ab episcopo proprio ratione
monasterii, in examino reprobatum, si de injustitia ipse ac
superiores regulares conqueruntur, non posse ab istis mitti
ad alium episcopum pro ordinatione suscipienda ; sed de
bere per viam appellationis recurrere ad S. C. EE. et RR.
In curia Romana, si examinatorum judicium fuit : Hedeaf.
candidatus non admittitur ad novum examen nisi post tres
menses ; si judicium fuit : Dilata, candidatus ad novum exa
men admittitur etiam ante tres menses ; tandem si post
tria examina candidatus non est repertus habilis, examina
tores adhibent verbum: Reprobatur. quod indicat candida
tum esse ineptum sacro ministerio, et valde difficile ad no
vum examen admittitur.
CAPI T IV. QUAE SACRAE ORDINATIONI PRAEIRE DEBENT
59
7 59. Si episcopus ignorai utrum promovendus debita
doctrina cum ceteris dotibus polleat necne, nequit ipsum
ab hoc examine dispensare. Si e, contrario episcopus certus
est de idoneitate promovendi, nonnulli putant posse dis
pensare ( 1) : sed melius aget, si examini minus rigido pro
movendum submittal. At titulus academicus. in aliqua
Universitate obtentus, per se non sufficit pro hac dispensa
tione, cum non raro videamus ductores indoctos.
760. Si tamen hoc examen praetermittitur, certum est
non esse statutas poenas contra ordinantem aut ordina
tum. Solum in const. ApOsloUcae Sedis, inter suspen
siones latae sententiae R. P. reservatas, ??. 7. statuitur:
« Clerici saeculares exteri, ultra quatuor menses in Urbe
commorantes, ordinali ab alio quam ab ipso suo Ordinario
absque licentia Cardinalis Vicarii, vel absque praevio exa
mine coram eodem peracto, vel etiam a proprio Ordinario
posteaquam in praedicto examine rejecti fuerint... suspen
sionem ab ordinibus sic susceptis ad beneplacitum S. Sedis
ipso jure incurrunt ; episcopi vero ordinantes ab usu ponti
ficalium per annum ». Clerici saeculares exteri, idest cle
rici qui non pertinent ad Romanam dioccesim. neque ad
dioeceses suburbicarias ; de clericis enim suburbicariarum
dioecesium peculiari ratione disponitur in altera parte arti
culi. Ultra quatuor menses in Urbe commorantes: proinde
non comprehenduntur clerici qui a oreviori tempore in
Urbe commorantur, aut qui. expletis Romae quatuor com
morationis mensibus, ex Urbe discedunt animo non redeun
di (2). Vide n. II/ f sequ.
761. Coronidis loco animadvertimus etiam electos in
episcopos examen subire debere, praeter examen rituale
Pontificalis Romani. Gregorius XIV jam determinaverat
formam examinis subeundi ab electo in episcopum, sed
Clemens \ III opus sui praedecessoris perfecit, instituens
Congregationem Cardinalium pro examine episcoporum.
et praecipiens ut noviter electi specimen doctrinae darent
coram se et Cardinalibus ejusdem Congregationis. Haec
(1) Hallier, p. /, sect. 11, cup. 1, § 3.
(2) Avanzini, Gonini. const. Apostolicae Sedis, l. c.
-Λ-
60
TRACTATE’S CANONICOS DE SACRA ORDINATIONE
eo tendebant ut impediretur, quantum fieri posset, ne
ignorantes in episcopos assumerentur. Hodie hoc examen
est caeremoniale. quia quis ad episcopatum non eligitur,
nisi jam constet de ejus doctrina, pietate, prudentia. Haec
vero caeremonia perfici solet coram uno Cardinali hujus
Congregationis, qui fuerit a R. P. deputatus. Sed non
semper hoc examen fuisse caeremoniale. vide apud Fagnanum. in comm. cap. 10, De renuntiatione, n. 61 seΓ. SACRA ORDINATIONE
debuit, potest die sequenti dominico expleri, continuato je
junio (n. 67). Haec clausula de jejunio continuando, (piando
Missa ordinationis celebrabatur vespere sabbati, importabat
tum ordinantem tum ordinatos qui missam celebrabant, aut
sacram communionem sumebant, continuare naturale jeju
nium usque ad Missam ordinationis mane diei dominici juxta
antiquiorem disciplinam. Etiam hodie nonnulli ex illa clau
sula censent continuandum ab eisdem esse jejunium natu
rale. Quamquam haec interpretatio sensui historico illius
clausulae conformior sit. tamen hoc jejunium naturale in
casu nonne esset fere importabile pondus ? Hinc alii verius
censent sufficere in casu continuare jejunium ecclesiasti
cum. permissa tantum sumptione ablutionis, et aliqua refocillalione per diem. ut puta serotina collatione I). Sed ad
misso quod jam sufficiat in casu continuare jejunium eccle
siasticum. eae restrictiones gratuitae sunt. Proinde seposito
sensu historico illius clausulae, putamus ordinantem et or
dinatos. nisi a lege jejunii eximantur, debere dic sabbati
continuare consuetum jejunium ecclesiasticum, et a media
nocte usque ad ordinationem die dominico jejunium tantum
naturale ratione Missae celebrandae aut SSmac Eucharistiae
sumendae, ut supra : atque ita illam clausulam novum ac
distinctum onus non secumferrc.
771. Quando ordinatio Iit extra tempora, ex jure com
muni non est verum praeceptum jejunandi diebus praece
dentibus, licet possit esse ex jure particulari ; ipso vero dic
ordinationis servandum esse jejunium naturale ratione Mis
sae aut sacrai* communionis, perse patet. Etiam de epis
copali consecratione Pontificale Romanum in rubrica ab
initio tradit: « Tam consecrator quam (‘lectus conveniens
est'ul praecedenti die jejunent ». I nde vera obligatio non
adest. In can. 1, (list. 7â, in Decreto, (pii adseribitur Vnacleto Papae, sermo est de jejunio episcoporum comprovin
cialium fligentium novum episcopum ; et licet hic canon
sit apocryphus, refert tamen antiquam hac in re discipli
nam.
(!) lleiff., I, XI, n. oSsequ.
CAPITI
IV. QUAE SACRAE ORDINATIONI PRAEIRE DEBENT
67
772. Laudabiliter peractis spiritualibus exercitii'·, eorumque exhibito testimonio, si opus est; jejunio aliisque rite
praemissis, de quibus huc usque egimus, qui promoveri
debet, inscribitur a cancellario episcopali in nota promo
vendorum; et ita admittitur ad ordinationem.
CAPUT V
DE ESSENTIALIBUS SAGRAE ORDINATIONIS PARTIBIS.
773. Post ea quae in capite praecedenti exposuimus,
jam ventum est ad sacram ordinationem : cujus essentiales
partes modo exponendae sunt. Jam vero « omnia sacra
menta tribus perficiuntur, videlicet rebus tamquam mate
ria, verbis tamquam forma et persona ministri conferentis
sacramentum cum intentione faciendi quod facit Eccle
sia ». Ila Eugenius IV in Decreto ad Armenos. Equi
dem juxta probabilissimam et hodie receptam sententiam
ordinationes infra diaconatum non sunt, sacramenta pro
prie dicta; sed jam diximus (//. ,75) Ecclesiam in illorum
institutione imitatam fuisse oeconomiam juris divini in or
dinationibus quae rationem habent sacramenti. Unde om
nium ordinationum, et ipsius primae tonsurae, partes essen
tiales sunt materia, forma et persona ministri cum inten
tione faciendi quod facit Ecclesia : scilicet minister cum
debita intentioni' pronuntiat formam, dum materia ponitur,
atque ita gradum clericalem valide confert. In his igitur
consistit ordinatio,(piae sive tamquam sacramentum, sive
tamquam sacramentale confert potestatem sacras pelli
ciendi functiones praesertim ad altaris ministerium. « Sed
nuinquidnon opus est etiam subjecto idoneo, et intentione
ejus recipiendi sacramentum, si fuerit adultus? Ita porro,
sed ut sacramentum \ ini suam exerat, non ut sua illi per
se xis constet ; sic \. g. ignis, etsi non comburat amianlum,
ignis est » ; D'Annibale, ///. §231, not. ,t. leg. poen.,
lib. II, cap. AI conci. 3"; Rodriguez, in summ. 2part.,
cap. A7A ; Pennacchi. /. c.\ D’Annibale, /. r.; Nouvelle
llcrue Théologifjue, I. c. \egant Bonacina, De censuris,
tract. Hl, dig). I. punct. X. n. zl ; Covarruvias, cap. Al
ma. part. I, n. 6; Suarez. De censuris, dig, V/J/. sect.
Ill.n. 'i ; Commentator Palax inns const. Apostolicac Sedis,
(I) D’Anuibale, Summula etc., 3‘ edit , § 389, not, 3, m fine ; Pennaechi, L c. ; Nouvelle Revue Thêologique, I, c., n. 28.
CAPIT V. DE ESSENTIALIBUS SACIIAE OKDINATIONIS PARTIBUS 79
a. Vi9. aliique. Suarez, Z. <·.. rem ita evincit : « Dicendum
censeo hunc non recipere ordinis exeeutionem, quamvis illa
non sit proprie irregularitas, sed suspensio quaedam, in in
similibus satis est declaratum. Kalio vero hujus assertionis
est quia jura generaliter disponunt ut qui non habet usum
ordinis, non possit illum conferre, nec limitantur ad unum
vel alium modum carentiae, ideoque illa ratione utuntur
quod nemo dat. quod non habet ; sed episcopus irregularis
non habet usum ordinum seu consecrationis suae : ergo qui
ab illo ordinatur, non recipit ordinis exeeutionem. Quod
procedit etiamsi absque culpa ordinetur, quia hoc impedi
mentum non tam manat, ex culpa ordinati, quam ex defectu
ordinantis, ut in similibus dictum est ». Nos ex dictis n.
praec., saltem post const. Apostolicac Sedis, primam sen
tentiam veriorem putamus, et in praxi tenendam.
790. Tandem evidens est primam tonsuram el ordines
illicite conferre illum qui omnia servanda in sacra ordina
tione scienter non servaverit, e. g. praemittenda neglexerit,
ordinaverit extra legitimum tempus, ritus graves praetermi
serit, subjectum inidoneum promoverit etc. ; de quibus om
nibus suis in locis sermo est. Rursus quale et quotuplex sit
peccatum, vide cit. n. / /.
791. Sed nos modo ab his omnibus considerationibus
praescindimus ; el inquirimus qttisnam habeat licite ordi
nandi potestatem, etsi celeroquin sit in statu gratiae, milio
detineatur impedimento, et omnia servanda servet. Olim
patriarchae ac primates circa ordinationem clericorum sui
territorii habebant aliqua privilegia, quae cessaverunt : de
quo vide llallier, op. cit.. p. //, sect. I . cap. Ill, ari. /N,
§ 2 sequ. Etiam chorepiscopis in antiqua Ecclesiae disci
plina competebat potestas ordinaria dandi subdiaconatum
(qui tunc inter minores ordines recensebatur) aliosque
inferiores gradus ( I). Nec Cardinales legatos a latere, et
Nuntios \postolicos posse aut ordines conferre sine dimis
soriis legitimis, aut dare dimissorias, pluries declaravit S.
C. C. apud Riganti, in req. \\7I’ Cancell. Apost.,$?h
(1) Phillips, tom. 7, § 38 ; Ben. XIV, De
pay. 96, ad 11.
777, Hl, n. 6 ; Girahli, 7,
80
TRACTATES CANONICOS DE SACRA ORDINATIONE
/?. 337λ7?/. ; nisi in litteris apostolicis haec facultas expri
matur, quae dari non solet. Hodie igitur hoc jure ordinandi
pollent: 1° Romanus Pontifex ejusque delegatus; 2° epis
copus proprius. De singulis fusius agendum est, et in line
addemus duo scholia de privilegis abbatum et Cardinalium
in Urbe commorantium in materia ordinationis.
1
Romanus Pontifex ejusque delegatus.
792. Licet Romanus Pontifex jura sua in subditos epis
coporum raro exercere soleat, tamen omnes admittunt ip
sum, \ i suae potestatis primatialis ordinariae et immedia
tae in universae Ecclesiae episcopos et fideles, posse 1° li
cite ordines quoscumque conferre absque ullius licentia el
absque ullis testimoniis, salvo tamen jure divino seu po
sitivo seu naturali ; 2° aliquam ordinationem ita sibimet
reservare, ut omnes alii episcopi ejus indigeant licentia
seu mandato ad ipsam conferendam ; 3“ potestatem seu
ordinariam seu delegatam ordinandi et concedendi litteras
dimissorias demandare etiam simplici presbytero aliisque,
saltem quoad ordinationes ecclesiasticae institutionis; 'Γ
potestatem facere episcopis promoxendi alienos subditos
etiam sine dimissoriis proprii Ordinarii, et consequen
ter aliquibus ordinandis sive in saeculo viventibus, six e
alumnis alicujus collegii aut instituti religiosi concedere
privilegium ut ab aliquo determinato episcopo xel etiam
a quocumque episcopo catholico promoveri valeant sint;
dimissoriis proprii Ordinarii. Haec omnia potest R. P. stalini ac suam electionem acceptavit, si consecrationem
episcopalem jam habet ; secus omnia pariter potest, excepta
tamen ordinatione per scipsum facienda in primis tribus
gradibus. Jam nonnulla notanda sunt quae ad singulas enu
meratas potestates R. P. referuntur: sed de pontificiis in
duitis ut ordines conferantur alienis subditis aut recipiantur
abalieno episcopo, infra opportunior erit dicendi locus.
793. I" Plerique censent ordinatum a R. 1'. honoris cau
sa. licet non sil clericus Ecclesiae Romanae, non poste ab
CAPI TV. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 81
alio, etsi ceteroquin jure illuni ordinandi polleret, ad altio
res ordines promoveri sine ipsius Pontificis licentia, ob reve
rentiam erga primum ordinantem et ob quamdam voluti
manuum appositionem (1). Id expresse traditur in summa
rio cap. 12, De temporibus ordinationum'. « Ordinatus a
Papa sine licentia Papae ad altiores ordines non promovea
tur »; et non pauci hujus doctrinae patroni affirmant eam
ex cit. cap. 12 demonstrari. In hoc oppido falluntur; nam
uti primus recte observavii Christianus Lupus, part, h, in
canones synodorum yeneralium. edit, RrureHensis, pay.
/188, clericus de cujus ordinatione in citato canone ageba
tur, erat subdiaconus Ecclesiae Romanae, et ideo nil mi
rum si alienus episcopus, uti erat episcopus Bononiensis,
promovere eum non poterat sine licentia IL P., quin exinde
sequatur supra indicata doctrina. Summarium igitur cap.
12 doctrinam ejusdem decretalis minus accurate réassu
rait (2). Seposito cit. cap. 1.2, pro hac doctrina est res
ponsio Innocenlii III ad Philippum Lampugnanum archiepiscopum Mediolanensem (3); hic enim petierat licen
tiam clericos suae ecclesiae ordinatos, honoris causa, a R.
P., promovendi adaltiores gradus, et Innocentius 111 hanc
licentiam concedit, ipsius ecclesiae necessitate pensata.
Accedit praxis RR. PP., qui alicui ordinem, honoris causa,
conferentes, statim ac semper dispensare solent ut a pro
prio episcopo valeat ad altiores gradus evehi. Adde juxta
generalia principia non licere inferiori manus apponere iis
quae fuere superioris manibus subjecta. Tandem Benedictus
XIV, l. c., n. 7, 8, 9, idem deducit etiam a pari vel a for
tiori ; nam si quo die episcopus sacrificium obtulit ad cer
tum altare, non permittitur simplex sacerdos ad illud eodem
die sine ipsius episcopi licentia celebrare, ex can. ult.,
(1) Giraldi, op. cit., p. I, .sect. 86 ; |)e Angelis, 7, XI. n. 3 ; De Justis,
Pe disp. >nalr., I,VIl, n. 225 ; Corradus, Praxis disp.,VIII,I,n. 12; Ri
ganti, lieij. XXIV Cancell. A post., §3, n. 318; Honorante, cap.VI, not.
IV ; Phillips, tom. I, §40 ; Seavini, III, n. 60 V; Ben. XIV, epist. In pos
tremo. 20 Oct. 1756.
(2) D’Annibale, /, § 77, not. 63, 3* cd. ; De Angelis, I. c. ; Giraldi, I. c.;
Riganti, I. c., n. 319; Honorante, /. c. ; Ben. XIV, /. c., n.
(8) Epist. 22, lib. I, tom. I.ed. Balut.
C
82
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
De consecrat., (list. '2 (I); aut certe si super pontificia
altaria intra patriarchales Urbis basilicas existentia, et
super altare a R. P. consecratum nemo potest celebrare
sine ejusdem R. P. expressa licentia, multo potion jure sine
hac licentia abjudicandam episcopo facultatem sacram
peragendi ordinationem super altare vivum in quo R. P.
ordinis sacramentum contulit, quodque est a R.P. ordinatio
ne consecratum. Ex his igitur concludere licet a gravi teme
ritate non excusari episcopum qui huic doctrinae contradi
cens superiores ordines in casu conferret, licet poenae in
ordinantem et ordinatum statutae nullibi legantur. Ex al
latis vero rationibus haec prohibitio accipienda videtur de
omnibus ordinibus, et etiam de prima tonsura, ut qui ea a
R. P. initiatus est, ab alio sine ejusdem licentia promoveri
nequeat (2). Ceterum cum haec licentia semper detur post
ordinationem a R. P. peractam, nulla in praxi difficultas
esse potest.
794. In cap. 7, De majoritate et obcdienlia, refertur
archiepiscopum Florentinum quaesivisse num quis per
ordinem subdiaconatus a R. P. susceptum ab obedient ia
sibi debita subtraheretur. Innocentius 111 respondet : « Etsi
decens sit ut illis, quantum convenit, a te inter alios tibi
subditos deferatur, quos benignitas apostolica collatione ip
sius ordinis honoravit, per eam tamen ab obcdienlia quam
alias libi debent, minime absolvuntur ». At plurcs putant,
si ordinatus a R. P. suspendendus vel deponendus esset ab
ordine a R. P. collate, ad hunc transmitti debere processum
ab episcopo constructum pro sententiae prolatione, propter
obsequium R.P. debitum (3). Praeterea ordinatusaR.P. gau
det etiam privilegio ne invitus superiores ordines suscipere
adigatur, inaudito Pontifice; quo de privilegio late disserit
Rallier, /. c., ej usque meminit etiam Glossa in cit. cap. 12,
De temporibus ordinationum, v. indultum, ubi loquens
U) Haec prohibitio in desuetudinem abiit.
(2) Layman, in cit cap. 12, De temporibus ordinationum ; Honorante,
l. c.
(3) Giraldi, op. cit., p. I.sect. 1'Jl; Hallier, p. II, sect. V, cap. Ill,
art. IX, § /, η. ϋ; Honorante, /. c.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PART1BI S S3
de privilegiis competentibus ordinato per Pontificem, inter
cetera hoc quoq uc recenset : « Non potest cogi ab episcopo
recipere ordines » ; superiores, nimirum, qui sibi non fuerant
a Pontifice collali (1). Utrum et quatenus episcopus, praeter
hunc casum, possit obligare ad ordinum susceptionem, vide
n. 636 sequ.
795.2" De facto 11. P. sibimet reservavit in Ecclesia Latina
consecrationem episcoporum, .lure communi quod habetur
in cap. 6 el 7, De temporibus ordinationum, consecratio
suflraganei perlinebat ad melropolilanum, licet non deter
minetur ad quemnam inter suffraganeos pertineret conse
cratio metropoli i ani, aut consecratio sulfraganei, sede metropolitana vacante (2). At reservata praesertim ecclesiarum
calhedralium collatione, consequens erat ut etiam conse
cratio episcoporum reservaretur. Et revera hodie « nemo
consecrari debet, nisi prius constet consecratori de commis
sione consecrandi sive per litteras apostolicas, si sil extra
curiam, sive per commissionem vivae vocis oraculo a Sum
mo Pontifice consecratori factam, si consecrator ipse sil Car
dinalis », ut legitur in rubrica Pontificalis Romani. De con
secratione electi in episcopum, ab initio (3 . Etiam ante
reservationem provisionis episcopatuum, consecratio epis
copalis reservari coeperat ob abusus qui in hac re ex parte
nonnullorum metropolitanorum irrepserant (/i).
796. Porro si consecratio extra Urbem fieri debet, haec
commissio datur in Bulla: Cuicumque, quem maluisset,
catholico antistiti, gratiam el communionem Sedis Apos
tolicae habenti. Si vero consecratio in Urbe facienda est.
consecrando permittitur consecratorem seligere in primis
unum ex Cardinalibus charactere episcopali insignitis ; et
deinde, Cardinalibus episcopis recusantibus, aliquem ex
patriarchis in Urbe residentibus, scilicet vel Constanlinopolilanum, vel Alexandrinum, vel Antiochenum. Quod si nemo
ex praefatis oblatum sibi consecrationis peragendae munus
(i)
i2)
(3)
(4)
Ben. XIV, epist. 7» postremo, 20 Oct. 1756, n. 7.
Hallier, p. Ill, cap. Ii', art. I, per totum.
Ben. XIV, l. c.. n. 15.
IJc Augetis, 7, XXXI, n. 17, circa Hncin.
81
TRACIATLS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
acceptum haberet, tunc consecrandus facultatem habet
adeundi alium quemcumque archiepiscopum vel episco
pum. Si autem metropolis consecrandi in Urbe praesens
est. consecratio sulïraganei eidem exclusive delegatur in
memoriam antiquae disciplinae (1).
797. Haec reservatio consecrationis episcopalis non vi
get pro Ecclesia Orientali ; in (pia etiam hodie suirraganeum
consecrat metropolita, aut episcopus ab eodem delegatus;
métropolitain vero patriarcha aut episcopus ab eodem dele
gatus 2). De juribus vero antiquorum patriarcharum aut
exarcharum Orientalium in consecratione episcoporum sui
territorii, sicut et de juribus antiquorum primatum Occi
dentalium, vide Rallier, /. c., ari. IV.
798 3° Quaeritur quorumnam ordinum collationem pos
sit II. 1’. presbytero committere. Despondemus certum esse
Η. I’. dare posse potestatem conferendi primam tonsuram,
ordines minores et etiam subdiaconalum. licet nonnulli cum
D. Ί horna, in /i, disl. 25, 7. I. art. I. ad3um, hocjusll. 1’.
denegaverint pro omnibus ordinibus majoribus ;nam hanc
potestatem de facto dedit. Et sane ii gradus sunt ecclesias
ticae institutionis. Communiter admittunt auctores R. P.
dare non posse potestatem conferendi presbyteratum, et
multo minus episcopatum ; nam eam numquam dedit, et
soli episcopo proprium esse videtur ut valeat creare sibi
pares 3). Tandem quaestio fuit num dare posset potes
tatem conferendi diaconatum. Qui affirmativam tueban
tur sententiam, fere unice innitebantur bullae Exposcit,
V Id. Ap. 1'ι89 (1), qua Innocentius VIII concessisset ab(1) Ben. XIV, l. c.
(2j Papp-Szilagyi, Enchiridion Juris Ecc. Orient. Cath., p. IT, J 10.
(3) Giraldi, op. cit., part. I, sect. 105, ait: « Quantum ad sacerdotium,
controvertitur quidem inter DD., an valeat Pontifex ipsos (nempe presby
tero»; delegare ad sacerdotium conferendum ; neminem tamen, nec cita
tum quidem, vidi qui hanc in eo de facto adstruat facultatem ». Sed non
nullos ex his auctoribus recenset S. Alph., V7, n. 762, qui tamen eisdem
non adhaeret.
(i, Phillips, l.c., p. 209, hanc Bullam adseribit ad annum 1480, quod
certe falsum est, cum tunc temporis nondum Innocentius cathedram
aposlohcain ascendent ; De Angelis, I, XI, n. 2, cum Giraldi, /, sect.
105, ad V id. Aprilis 1487 ; Rcill., 1. XIII, n. 18, cum Vasquez et Rodri
guez, ad V id. Aprilis 1489.
85
bâti generali Oisterciensium pro omnibus monachis sui or
dinis, et quatuor primariis ejus abbatibus pro religiosis
suorum monasteriorum, potestatem conferendi subdiaconatum et. diaconatum. Si id verum foret, quaestioni locus
non esset ; sed dum multi de bullae genuinitate dubitant,
milii, facta inspectione in archivio Vaticano, relatum est
bullam quidem ibidem repenti, sed mentionem de diaco
natu in eadem decsse(l). Quae cum ita sint, probabile non
est hoc privilegium umqiiam ab Apostolica Sede conces
sum iri.
799. Ex dictis facile intelligitur quale jus II. P. habeat
concedendi haec privilegia circa ordinationes. Nam si
sermo sit de prima tonsura, minoribus ordinibus et subdiaconatu, nulla est difficultas, cum ii gradus sint ec
clesiasticae institutionis. Hinc R. P. posset etiam diacono
aut subdiacono privilegium elargiri conferendi subdiaconatum et gradus ei inferiores : imo, absolute loquen
do, posset etiam clerico in inferioribus constituto dare
privilegium conferendi ordinem altiorem institutionis ec
clesiasticae, et etiam laico ; sed haec incongrua forent. Dif
ficilior est explicatio, si admittere velis R. P. posse dare
presbytero privilegium conferendi diaconatum qui est ins
titutionis divinae. Posita hac sententia, dicendum foret ex
Christi institutione collationem diaconatus reservari epis
copo, vel presbytero cum privilegio primatis, sicuti col
lationem sacramenti confirmationis ; ita ut Christus 1). or
dini episcopali commisisset absolute potestatem conferendi
diaconatum aliosque ordines (licet, exercitium hujus potes
tatis deinde moderari primas posset et deberet) ; ordini vero
sacerdotali commisisset eam potestatem condilionate: Sz
primati ita placuerit.
CAPÜT V. DE ESSENTIALIBUS SACHAE ORDINATIONIS PABTIBES
(1 Verba hujus privilegii lege apud S. Alph., VI, n. 7(>2, et apud Per
rone, Tractatus de ordine. cap. IV, n. 134, not. 1. Engel, I. XI, η. 12,
haee habet : < Sed quia apud Hodiignez, toni. Regni. quaest. 18, aci. 2,
referuntur talia privilegia abbatibus ordinis Cisterciensis etc. concessa
conferendi ordinem etiam diaconatus, ct ipse scio quaedam monasteria
ordinis S. Benedicti similia habere, non audeo Summum Pontificem er
roris arguere ». Eliam Vasquez aliique affirmant se vidisse bullam Innocenlii VIII.
8G
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
800. Igitur presbyter qui privilegium a II. P. obtinuit, et
valide et licite primani tonsuram et ordines confert infra
privilegii limites. Quod si privilegium foret pro aliqua per
sona vel pro aliquibus determinatis personis aut pro tem
pore determinato, invalide tonsuram et ordines conferret
aliis personis aut transacto illo tempore; nam privilegium
non operatur ultra id quod indultum est. Et si abbas qui ex
concessione II. I'. ordinariam habet potestatem, invalide in
casu tonsuram et ordines confert, ut suo loco dicemus,
multo magis presbyter qui delegata tantum potestate poti
tur. Fagnanus, in cap. 11, /M supplenda nefjUijcntia praelatorum, n. Pi sequ., putat collationem primae tonsurae et
ordinum in casu valere, quia privilegium datum fuit ad in
star ordinariae potestatis episcoporum, ejusque exercitium
deinde fuit limitatum ad illam vel illas personas aut ad illud
tempus, et proinde si presbyter agit ultra hanc limitationem,
peccabit quidem, sed valide agit, quia potestatem habet. At
hoc verosimile non est; et dicendum est potius Sedem
Apostolicam ipsam potestatem limitatam ad illam vel illas
personas aut ad illud tempus concessisse.
l»e privilegio concesso per ipsum jus commune abbatibus
ordinandi subditos regulares ex professo agimus in Scholio I
in fine hujus articuli.
II
Episcopus proprius.
801. Praeter R. P. ejusque delegatum, ordinationes
infra presbyteratum inclusive licite inter episcopos pera
git unus episcopus proprius. Xam Cone. Trid., sess.
XXIII, cap. I l/l, deref., rcassumens plures canones in
corpore juris contentos et ab ipsomet Concilio confirmatos,
hanc statuit regulam generalem : « Unusquisque a proprio
episcopo ordinetur ». Cum enim si quilibet episcopus sua
potestate ordinandi uteretur erga omnes pro libito, magna
confusio gravissimaqiie incommoda manifeste sequerentur,
hinc Ecclesia optimo jure exercitium hujus potestatis mode
rata est, ut illud expeditum haberet unus episcopus proprius.
Communis autem et certa sententia est hanc legem compre-
CAl’l Γ V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 87
hendere quoque primam tonsuram, cohaerenter cap. idt.,
De lemp. ordin., in(\n\ sed non semper collationem pri
mae tonsurae fuisse episcopo reservatam, vide n. 37. Cete
rum regula generalis a Tridentino statuta, sicuti quaelibet
generalis regula, admittit exceptiones, ita ut aliquando etiam
episcopus alienus (non proprius) ordinare valeat, et c con
trario aliquando episcopus proprius ordinare nequeat : (piae
pariter exceptiones infra exponendae erunt. In primis igitur
loquemur de episcopo proprio, cum relativis exceptionibus,
pro ordinatione saecularium et regularium, separatim
agentes de episcopo proprio subditorum alicujus praela
turae inferioris.
Nomino autem saecularium heie intelligunlur tum illi (pii
nullam professionem religiosam emiserunt ; tum illi (pii
emiserunt professionem simplicem sive perpetuam sive tem
poraneam in congregationibus religiosis votorum simpli
cium, aut in ordine religioso cum votis solcmnibus post ex
pletum noviliatum ; sed ii ultimi saecularibus accensenlur
tantum quoad ordines majores, cum quoad primam tonsu
ram et minores ordines regulares habeantur. Haec melius
patebunt ex dicendis n. 930 sequ.
1° De episcopo proprio pro ordinatione saecularium.
— Quisnam sit episcopus proprius pro
ordinatione saccularium.
802. In prioribus Ecclesiae sacculis quilibet episcopus
erat proprius pro ordinatione laici, idest poterat laicumcujuscumque dioecesis ordinare, et ordinatus ita perpetuo eccle
siae ordinantis adseribebatur, ut non posset ad aliam dioe
cesi m transire, aut. sine ejus licentia ab alio episcopo ad allioresordines promoveri ( 1 ). Attamen non defuerunt canones
(pii jus ordinandi laicum reservabant episcopo domicilii et
praesertim episcopo originis, e. g. can. G, disl. 71, in l)e(1) Biganli, in req. XXIV Cancell. Apost., §111, n. 1 ; Thomassinus,
p. II, hb. /, cap. I .w/w. ; Vecchiolli, III, § 17 , ll illior, p. 11. sect. V,
cap. Ill, act. I, § I sequ., qui Lunen J V et 17, pluies recenset huic re
gulae generali exceptiones, quibus scilicet ordinatus ab uno licite ab alio
episcopo promovebatur.
88
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORD1N VITONE
creto; at episcopus originis intelligebatur non tam episco
pus loci ex quo laicus erat oriundus, quam episcopus loci
in quo fuerat baplizatus (1). Tandem disciplina ecclesiastica
melius fuit pro tota Ecclesia generalibus legibus determi
nata ; quae leges verosimiliter consuetudines particulares
jam introductas confirmaverunt, in illud intendentes ut nemo
ordinaretur nisi ab episcopo (pii ipsum probe nosceret.
803. Itaque Clemens IV, in ea/?. 1, De tempôribus ordi
nationum, episcopum proprium pro saecularium ordina
tione dixit episcopum originis (originis, inquam, naturalis,
non spiritualis per baptismum) et episcopum beneficii : « Sta
tuimus ut nullus episcoporum Italiae de cetero aliquem
ultramontanum clericum ordinare praesumat, nisi a Nobis
specialem licentiam habeat, vel ab episcopo de cujus dioe
cesi traxit originem, vel in cujus dioecesi beneficiatus
existil ». Si enim episcopus originis et episcopus beneficii
possunt dare licentiam ut clericus ab alio episcopo ordine
tur, sequitur posse quoque illum per se ipsos ordinare.
Bonifacius \ III, in cap. 3 ejusd. tit., in 6°, addidit episco
pum domicilii'. « Cum nullus clericum parochiae alienae,
praeter superioris ipsius licentiam, debeat ordinare, supe
rior intclligitur in hoc casu episcopus de cujus dioecesi est
is (pii ad ordinem promoveri desiderat, oriundus, seu in
cujus dioecesi beneficium oblinet ecclesiasticum, seu habet
(licet alibi natus fuerit) domicilium in eadem ». Tandem ex
consuetudine quam nonnulli a can. 8 concilii Arausicani I
repetendam censent (2), inductum est ut episcopus licite
possit ordinare suum familiarem; quam consuetudinem,
certis additis conditionibus, confirmat Cone. Trid.,
XIV, cap. II, de ref.
804. Igitur episcopus proprius a (pio saeculares primam
tonsuram et ordines licite recipiunt, est episcopus originis,
beneficii, domicilii et familiaritatis seu commensalitatis,
(1; Hallier, l. c., § II et III \ Phillips, toni. I, § 41.
(2) Lamperez, in const. Speculatores, n. 224 ; Hallier, l. c., art. II, § II.
Hic canon concilii Arausicani ita se habet: « Si quis alibi consistentem
clericum ordinandum putaverit, prius definiat ut cum ipso habitet ; sic
quoque sine consultatione episcopi cum quo ante habitavit..., eum ordi
nare non praesumat i>.
CAPIT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
89
Haec omnia confirmat et magis explicat Innocentius XII in
celebri const. Speculatores, 5 Νου. 169/|, quae in hac ma
teria semper prae oculis habenda est. Honorante, cap. 17//,
not. Jl. rite observat Innocentium XII. /. c., episcopum ori
ginis et episcopum domicilii appellare proprium, episco
pum \ero solius beneficii appellare alienum ; et multo ma
gis erit alienus episcopus solius familiaritatis. Scilicet
Innocentius XII episcopum dicit proprium ex jurisdictione
quam habet in subditum ; et in hoc sensu revera haec ap
pellatio competit episcopo originis et episcopo domicilii, et
aliqualiter etiam episcopo beneficii, non autem episcopo fa
miliaritatis, quia primus et alter habent jurisdictionem in
subditum, tertius non habet jurisdictionem nisi ratione be
neficii, quartus nullam per se habet jurisdictionem. At Cone.
Trid., cum cit. sess. A'A///, cap. VIII, de ref., vult ordina
tionem nonnisi a proprio episcopo esse peragendam, epis
copum proprium intelligit illum cui jus ordinandi a sa
cris canonibus reservatur; et hoesensu omnes illi quatuor
episcopi sunt proprii, etiam juxta const. Speculatores, cum
quilibet jure polleat suum subditum ordinandi.
805. Hanc constitutionem habes in AUec/. III. Eam ser
vandam esse in omnibus Ecclesiae partibus, respondit Cle
mens XI archiepiscopo Mexicano die 20 Nov. 1719. etS. C. de
Prop. Eide die 21 Jul. 1821 ; eamque recepit etiam Ecclesia
Graeca (1). Si autem quaeras num contra hanc constitutio
nem possit inolescere consuetudo, respondemus nos non \idere rationes pro generali responsione negativa; sedeertenon
posse inolescere consuetudinem contra art. 3 const. AposloUcae Sedis inter suspensiones R. P. reservatas (n. 90(1),
qui refertur ad const. Speculatores ; nam omnes consuetu
dines contrarias const. Apostoli)ac Sedis reprobat. Equi
dem in Galliis pro sacris ordinationibus unius episcopi ori
ginis ratio haberi solet ; sed etiam aliis episcopis jus inte
grum est. ut ostendit Bouix, Tractatus de Episcopo, p. Γ,
cap. Α'Γ, $ /. .Modo igitur de singulis episcopis propriis
agere debemus eorumque jus exponere ad normam cons
titutionis Innoccntianae.
(1) Papp-Szilagyi, Enchiridion Jur. Ecc. Orient. Calh., p. II, §9.
90
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
a) Episcopiis proprius ratione originis.
806. In primis episcopus est proprius ratione originis,
si candidatus « naturaliter ortus est in ea dioecesi in qua
ad ordines promoveri desiderat. Dummodo tamen ibi natus
non fuerit ex accidenti, occasione nimirum itineris,officii (1),
legationis, mercaturae, vel cujusvis alterius temporalis
morae seu supermanentiae ejus patris in illo loco ; quo casu
nullatenus ejusmodi fortuita nativitas, sed vera tantum 'et
naturalis patris origo erit attendenda... At si pater in alie
no loco ubi ejus filius natus est, tandiu et eo animo per
manserit. ut inibi vere domicilium de jure contraxerit, tunc
non origo patris, sed domicilium per patrem legitime, ut
praefertur, contractum pro ordinatione ejusdem filii attendi
debet ». Innocentius XII. /. c.
807. Ex relatis verbis manifestum est ad sortiendumepiscopum proprium ratione originis pro ordinatione attenden
dam esse naturalem promovendi originem ; et non suffi
cere spiritualem tantum per baptismum, si scilicet promo
vendus in una dioecesi natus est et in alia baptizat us ; et
nec conceptionem vel adoptionem (2). Solum baptismum in
loco collatum salis non esse, clarum erat ex relatis (zi. 803}
Clementis IV et Bonifacii VIII verbis : Traxit originem, esi
oriundus : sed nonnulli, violenta interpretatione, haec ver
ba etiam ad solam spiritualem nativitatem extendebant (3),
quorum sententia post Innocenlianam constitutionem omni
prorsus probabilitate destituta est. Locus baptismi inspici
tur, obtenta dispensatione ab irregularitate (z?.. '268), pro
ordinatione neophytorum, ex Pauli III const. Cupientes, 3 !
Marl. 15/|2, cui const. Speculatores minime derogavit
Idem fortasse dicendum de haereticis qui. venientes ad Ec
clesiam catholicam, rebaptizantur sub conditione in dubio
(1 E. g. professoris, medici (nisi scilicet stabilem ac definitivam sedem
in loco fixerint), ju licis etc, D'Annibale. I. J 82, not. 2 ; Zitelli, Appara
tus etc., lib. II. cap. II. art. VI. § I.
(2 Honorante, op cil.,cap. I, not. IX; l.amperez, in const. Specula
tores, n. 3'9 ; Riganti, in /leg. XX/ V Cancell. Apost., £ III, n. 10.
(3) RebulTus. Tract de pacif. poss., n. 7; Gonzalez, ad Reg.VIIl Can
cell , Rallier, I. c . art 111. § /. qui hanc doctrinam habet probabilem.
(4) Honorante, l. c., not. X ; Phillips, 1, $ 41 ; Riganti, l. c., n. 11.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
91
prioris baptismatis (I). At si baptismus, in hacrcsi colla
tus, fuerat certe validus, putamus haereticos et schisma- .
ticos conversos habere episcopum originis sicuti catholi
cos; et doctrina Monacclli, />. Ill, Append. Instruet. VIII,
n. 41, putantis ipsos carere episcopo originis, pro cujus
defectu supplendo recurrendum sit ad Vposlolicam Sedem,
videtur destitui fundamento. Tandem episcopus loci baptis
matis attenditur etiam in casu, de quo n. 823 in fine.
808. Sed si quis ortus naturaliter est in dioecesi, quinam
erit ejus episcopus proprius ratione originis ? Ex cit. cap. 1,
De temporibus ordinationum, et cap. 3, ejusd. tit., in 6n,
est episcopus dioecesis e qua promovendus est originarius
vel oriundus. Atqui filius dicitur originarius vel oriundus e
loco paternae originis, si pater tempore nativitatis filii nul
libi habebat domicilium ; secus e loco paterni domicilii (*2).
Ergo ex citatis juribus episcopus proprius est episcopus
paterni domicilii vel paternae originis pro diversa h\ pothesi. Innocentius XII, Z. c., rem melius explicavit, aliquid
addens. Ad normam const. Speculatores, Honorante, Z. c.,
haec habet: « Regula generalis pro invenienda ad ordines
origine haec est : Vel pater eo tempore alicubi domicilium
habebat vel non. Si domicilium habebat, filius erit origina
rius paterni domicilii, sive in eo natus fuerit, sive non. Si
pater nullibi tempore nativitatis filii domicilium contraxit,
originarius erit loci paternae naturalis originis, idest loci in
quo pater naturaliter natus est, nisi paler in loco ubi filius
ex accidenti natus fuerit, sedem postea domicilii de jure
contraxerit ». Haec generalis regula potest esse curiis
episcopalibus utilis, sed ipsam aliquando deficere ex infe
rius dicendis patebit (n. 813).
809. Xos verba const. Speculatores declaraturi, prius
animadvertimus ad determinandam originem filii legitimi
numquam attendi originem matris, sed tantum originem
patris, etsi pater post nativitatem filii sit mortuus et filius
in civitati* materna natus sit; quia filius sequitur originem
patrisel non matris, ex Z. 3
De municip. et. originariis
(t Moreno, n. 185.
(2) Schmalz., I, Xf, n. 37 . KeitT., n. 88.
92
TRACTATI S CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
(fit. 38. lib. .V) : « Filios apud originem patris, non in ma
terna civitate, etsi ibi nati sint (si modo domiciliis non re
tineantur) ad honores seu munera posse compelli, explorati
juris est < 1 ) ». Contrarium est pro filiis illegitimis ; sed de
illegitimis, sicuti de expositis et derelictis, inferius specia
lis sermo erit.
Quando autem quaeritur utrum nativitas filii legitimi in
loco fuerit ex accidenti necne, attenditur domicilium, vel
quasi-domicilium, vel simplex commoratio patris, si pater
vivit tempore nativitatis filii, quia filius sequitur domicilium
patris, sicuti uxor domicilium mariti ; attenditur vero do
micilium vel quasi-domicilium vel simplex commoratio ma
tris, si pater defecit, quia tunc filius sequitur domicilium
matris. Hoc autem domicilium seu patris seu matris est do
micilium consuetum in sensu juris canonici ; tantum quaeri
potest num pro illo requirantur specificae illae probationes
quas const. Speculatores requirit ad habendum episcopum
proprium ratione domicilii ; de quibus probationibus infra.
Videretur negative respondendum, quia const. Speculato
res, agens de episcopo proprio ratione originis, de illis
probationibus ne verbum quidem. Hoc non obstante, S. C. C.
voluit juramentum ad normam cil. const. Speculatores esse
emittendum, antequam candidatus promoveretur ab epis
copo ratione originis, in Ariminen. seu Ferelrtxna, Ordi
nationis, \oJan. 17/|7; Florentina et aliorum, Ordina
tionis, 10 Jan. 1778, etc. Ceterum quid sit domicilium,
quasi-domicilium. simplex commoratio, juxta canones, vide
brexiter explicatum n. 8*29 et in nostro Tractatu canonico
de matrimonio, n. 916.
'Pandem notandum juxta non paucos auctores menti const.
Speculatores contrarium esse quod plures habeantur epis
copi proprii ratione originis (2), quia sicut origo cujusque
nequit esse nisi una, ita unus lanium potest esse originis
episcopus.
(I) Reitl., 1, XI, n. 92; Zitelli, Apparatus etc., lib. II, cap II, art.
π,§1.
(2j Reiff., I, XI, n. 89; Schmalz., n. 37; Riganti, Reg. XXIVCancell.
Apost., § III, n. 8 seqtt. ; Honorante, verbis infra (n. 825) referendis.
CAPI'I V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 93
810. His positis, juxta ordinem ipsius const. Speculato
res, supponamus in primis lilium in dioecesi e. g. Parisiens!
natum esse non. ex accidenti. Episcopus proprius ratione
originis pro ordinatione ipsius est archiepiscopus Parisiensis, prouti ex textu Innocentii XII aperte, constat.
811. Porro filius dicitur natus in dioecesi non ex acci
denti. si tempore nativitatis pater (eoque deliciente, mater)
in eadem stabilem ac permanentem moram ducebat, non
autem ibi erat « occasione itineris, officii, legationis, mer
caturae, vel alicujus alterius temporalis morae sim superiiianeniiae »; Innocentius \ll, /. c. Id autem verilicatur in
duobus sequentibus casibus.
812. Primus casus est. si pater (eoque deficiente, ma
ter) tempore natixitatis lilii habebat in dioecesi Parisiens!
verum ac proprie dictum domicilium. Etsi enim pater eo
que deliciente, mater) domicilium non habuerit in eadem
parochia, in qua filius natus est, et etsi post lilii nativitatem
domicilium in dioecesi Parisiens! deseruerit et alio trans
tulerit, tamen semper verum est nativitatem lilii in dioecesi
Parisiens! ratione domicilii paterni (aut materni) non fuisse
ex accidenti, ideoque ex const. Speculatores archiepiscopmii Parisiensem proprium osse ratione originis pro lilii or
dinatione, licet pater in alia dioecesi natus sit, e. g. Versaliensi. in eaque aliud domicilium habeat. Confirmatur ex
responsione S. C. C. in Neapolitana seu Hieracepsi, Ordi
nationis, 5 Jan. 1701 ; in Romana seu Sutrina, 27 Mai i
1708; in Anconitana seu Senogalliensi, 28 Sept. 175/1 ;
in .inconitana, l/ι Mart. 1795, etc., quibusS. C. declaravit
ordinationem pertinere ad episcopum dioecesis in qua filius
natus erat, et in qua pater domicilium habebat tempore na
tivitatis lilii, licet alibi natus esset. Pariter in Valvensi seu
Sulmonensi, 22 Mart. 17.32; in Bononiensi seu Ferrariensi, l'i Nov. 173.3, etc., reposuit ordinationem pertinere
ad episcopum dioecesis in qua filius natus erat, patre ibi
dem nato et domicilium conservante. In Romana, seu Tus
culana, Tl Apr. 1720. S. C. edixit quidem ordinationem
factam ab episcopo domicilii paterni et originis lilii fuisse
illicitam, sed, ut putamus, ob defectum litterarum testimo-
/
94
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
nialium episcopi originis paternae ; quae erant necessariae,
quia promovendus in dioecesi originis paternae permanse
rat usque ad eam aetatem in qua potuerat impedimentum
canonicum contrahere.
813. Alter casus est si pater (eoque deficiente, mater ,
tempore nativitatis lilii in dioecesi Parisiensi, in nulla quidem
parochia ejusdem dioecesis habebat domicilium, sed tamen
in dioecesi stabiliter ac permanentor morabatur cum inten
tione non discedendi. Quamquam enim in casu pater (aut
mater) in dioecesi Parisiensi non habeat canonicum domi
cilium, quia canones agnoscunt domicilium tantum in pa
rochia, sicut leges civiles in municipio, idest in ultima so
cietatis subdivisione (1), tamen stante illa paterna (vel ma
terna) mora stabili et permanenti, dici non potest filium
natum esse ex accidenti in dioecesi Parisiensi, occasione
nimirum itineris, officii, etc. Proinde archiepiscopus Parisiensis rursus proprius est ratione originis pro filii ordina
tione, licet pater in alia dioecesi natales sortitus sit et ve
rum domicilium modo habeat.
814. Nunc supponamus filium in dioecesi e. g. Pari
siensi natum esse ex accidenti, quia scilicet pater (eoque
deficiente, mater), tempore nativitatis lilii, ibidem moraba
tur « occasione itineris, officii, legationis, mercaturae, vel
cujusvis alterius temporalis morae, seu su permanendae ».
Jam vero duplex hypothesis fieri debet: vel enim pater
(coque deficiente, mater), tempore nativitatis filii in dioe
cesi Parisiensi, non habebat in alia dioecesi domicilium ca
nonicum verum ac proprie dictum, vel illud habebat, e. g.
in dioecesi Versaliensi. aut saltem in hac dioecesi Versaliensi
commorabatur stabiliter et permanentor cum intentione non
discedendi.
815. Sr primum, episcopus proprius ratione originis
pro ordinatione lilii est episcopus dioecesis in qua pater (non
mater) vere et naturaliter ortus est. Hoc manifestum om
nino est exiliis Innocentii XII verbis: Dummodo... atten
denda. Illud vera tantum et naturalis patris origo videU ) Vide nostrum Tractatum canonicum tie matrimonio, n. 941.
CAPI T V. DE ESSEXTI ALI 1)1 S SACRAE OitDlNATlOMS l’ARTIBl S 95
tur clare indicare episcopum proprium in casu esse episco
pum dioecesis in qua pater vere natus est, non vero epis
copum dioecesis, in qua />er fictionem j'uri* natus censetur,
juxta ea quae mox dicemus.
816. Si alterum, episcopus proprius est episcopus do
micilii paterni (aut materni, deliciente patre). Ita commu
niter auctores (1). Sane filius ex accidenti alicubi natus,
fictione juris censetur natus in loco paterni domicilii aut
materni, deliciente patre) ubi nasci debuit : atqui si filius
nascitur in loco domicilii paterni (aut materni, deficiente pa
tre), episcopum ejusdem loci proprium esse diximus n. 812Ad rem Reilï., I. c. : « Nam filius natus fortuito in loco per
quem mater transibat, aut ibi negotiorum causa, vel in fuga
hostium ad tempus degebat, non potest dici exeo oriundus,
sed potius ex loco ubi pater ejus tunc habebat domicilium,
arg. I. Hujusmodi, § Legatum, {/., De legatis, ubi is qui
in fuga est, censetur esse in locoaquo recessit, et l. Retro,
ff., De captivis, ubi is qui ab hostibus revertitur, creditur
semper fuisse in civitate... Ratio estquia non inspicitur quod
per accidens est, sed quod perse est...». Citata autem verba
Innocentii\ll : Dummodo... attendenda, quibus statuitur,
filio ex accidenti alicubi nato, proprium esse episcopum ori
ginis paternae, ex communi interpretatione intelligenda sunt
de casu, quo filius neque reapse neque fictione juris natus
est in loco paterni aut materni domicilii. Ni fallimur, eadem
juris fictio locum habet, si paler (eoque deficiente, mater)
in nulla quidem parochia dioecesis Versaliensis domicilium
habet, sed in hac dioecesi stabiliter et permanenter cum
intentione non discedendi moratur.
817. Ex dictis sohi poterunt sequentes casus :
Si filius natus est ex accidenti in dioecesi Parisiensi, et
paler natus est in dioecesi Versaliensi, ubi idem paler (eo
que deficiente, mater) domicilium conservabat, aliud praeter
illud non habens domicilium, proprius est episcopus Versa
liensis. Ita S. C. C. in Neapolitana seu lici Aequensi,
(1) D’Annibale, III. § 153, coll. I, $ 82; Schmalz., I, XI, n. 37; Engel,
n . 26 ; Reifl., n. 89; Honorante, /. c. ; Riccius, Praxis etc., p. J, res,
269, n. 5; Riganti, in Beg. XXIV Cancell. Apost., § III, n. 8 sequ.
96
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
12 Febr. 1718; Asculana, 7 Febr. 1733; A latrina seu
Verulana. IS Mart. 1741 ; Terracinensi, Priuernensi,
Albanensi. 26 Jan. 1833.9 etc.
818. Idem Versaliensis episcopus est proprius, si pater
(eoque deficiente, mater) in ejus dioecesi habebat domici
lium, licet pater natus fuerit in dioecesi Tolosana, ubi tamen
domicilium non conservabat. Plerique antiqui auctores pu
taverunt hoc in casu etiam episcopum nudae originis pater
nae posse ordinare; sed haec doctrina, quae ab llallier,
/. c., dicitur communis, post Innocentianam constitutionem
sustineri amplius non potest, cum plurcs haberi episcopos
proprios ratione originis, minus congruat menti hu jus cons
titutionis (n. i illegitimus domicilium utriusqueparentis seque
retur. duplicem haberet originem ad ordines contra Innocentianaui constitutionem, (piae duplicem originem non
admittit.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS i 01
» Unde si mater tempore quo illegitimus nascitur, nul
libi domicilium haberet, censetur natus ex accidenti, etiam
si de patre certo constet habeatque domicilium, quia ex
dictis conditionem matris sequitur. Similiter si mater illegi
timi domicilium in aliqua dioecesi habens, extra illam in
lucem daret, originarius erit ad ordines loci materni domi
cilii.
» Respondetur secundo illegitimum natum ex accidenti,
eo quod mater nullibi habeat domicilium, originarium ad
ordines esse loci naturalis maternae originis, etiamsi de pa
tre certo constet, quia jus civile. /. 1 in/in., /[.. Xd munici
palem, l. Ejus qui, //'. eod., illegitimos filiosmatris filios
agnoscit, eo quod ab ista certius procedant. Neque obstat
quod constitutio Innoccntiana pro origine filii casualiter nati,
locum naturalis paternae originis assignet, nam ///patris
late sumitur, et comprehendit matrem in casibus, quibus
secundum jus ad patrem recurri nequit...
» Ad tertiam difficultatem, an scilicet si mater domicilium
de jure contrahat in loco ubi illegitimus natus est, amittat
iste originem loci maternae originis, fiatque originarius
loci novi materni domicilii ? Negative respondendum censeo,
quia constitutio Innoccntiana de solo patre domicilium,
nato lilio, eligente loquitur, valdeque dubium in jure est
quod domicilium matris tribuat iiliisjialis domicilium, esto
cum illa morentur, animo perpetuo ibidem habitandi, ut
allegat Naxarrus, Hb. 1 Cons., De temp, ord., cons'. 2,
η. 5 et 6.
826. » E.rpositivocantur illi lilii, quorum parentes igno
rantur : nam vix ut nati sunt, hospitali ipsis destinato con
signantur, et regulariter non modo parentes, verum et locus
nalix itatis ipsorum ignoratur. De iis ergo in praesenti quae
ritur, (piis sil locus originis ut hoc titulo ad ordines promo
veri valeant ?....
» Despondetur originarios esse loci in quo expositi fue
runt, nam eo quod parentes locusque eorum ignoretur, ci
ves sunt loci in quo expositi fuerunt.... Cum enim in obs
curis minimum sit sequendum, cap. In obscuris, Dereg.
juris, in 6°. et locus parentesque expositorum adeo obscuri
102
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
sint, locus ubi expositi fuerunt vices gerit, patriae et patris;
nam ibi censentur nati.
» Sed quia pluribus in locis dicti infantes exponi valent,
experientia teste, inquirendum est quisnam eorum deter
minate originis ad ordines tribuat titulum, ne plures origi
nes admittere compellamur contra Innocentianae constitu
tionis mentem ? v. g. exponitur Tiliusprimo in loco dioecesis
Tusculanae, ibique baptizatur (secus enim affert cednlam
monentem lavacro baptismi non esse ablutum) ; deinde ad
hospitale S. Spiritus de Urbe ad expositorum educationem
destinatum conducitur. Quaeritur cujus loci dictus Titius
originarius sit, an illius in quo primo expositus fuit, an po
tius in quo ad suam educationem permanet ?
» Respondetur esse ad ordinesoriginarium loci hospitalis,
ubi ut alatur et educetur, permanet, non vero loci in quo
primo fuit expositus et baplizalus; quia in isto quasi accidentaliler fuit expositus.
» Hactenus dicta intelligenda sunt casu quo de parenti
bus eorumque loco minime constet; aliter enim dicendum,
si de ipsis constet temporis cursu. Unde si de parentibus
constet isque legitimus fuerit, erit originarius loci in quo
naturaliter ortus fuit, modo inibi ex accidenti nonsit natus ;
in hoc enim casu origo naturalis patris origo filii erit ex su
perius dictis. Ratio est quia ex quo de parentibus constat,
desinit expositus esse, saltem quoad effectum tituli originis
ad ordines.
» Si tamen de loco in quo expositus ortus est, minime
vero de parentibus constet, serius judico originarium esse
loci in quo expositus fuit, non vero loci in quo natus, imo
baplizalus fuit ; nam ignorantia ea parentum magnam in
ducit praesumptionem ibi natum ex accidenti, cum im
possibile moraliter appareat, parentes ignorari, si in eo loco
domicilium con traxe r u n t.
» Si vero expositus illegitimus fuerit constetquc de ma
tre, originarius ad ordines erit vel loci materni domicilii vel
originis naturalis maternae juxta dicta supra dubio* antece
denti. Si autem de matre non constet, originarius erit loci
CAPL'T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINAI IONIS PARTIBUS 1 03
in quo permanente!’ fuit expositus ; gerit enim hic locus \ices patriae et parentum ».
827. Derelictio qui illi dicuntur, quorum parentes, cum
illi parvuli essent, vel peregrinando vel in militia monui
fuerunt, ipsique filii nomen parentum patriamque suam
ignorant, ii, inquam, originarii sunt loci, in quo primo do
micilium contraxerunt... Quod verum est, esto postea ad
aliam dioecesim domicilium transferant, quia istud domi
cilium est originis, quod ex natura inxariabile est. Si vero
nullibi domicilium elegerint, ad S. C. C. recurrant ».
&) Episcopus proprius ratione domicilii.
828. Episcopus est proprius ratione domicilii pro gra
dibus clericalibus conferendis, si candidatus « licet alibi
natus fuerit, illud (domicilium tamen adeo stabiliter cons
tituerit in alio loco ut vel per decennium saltem in eo habi
tando, vel majorem rerum ac bonorum suorum partem cum
instructis aedibus in locum hujusmodi transferendo, ibiijuc
insuper per aliquod coûsidcrabile tempuscommorando, salis
superque suum perpetuo ibidem permanendi animum de
monstraverit, et nihilominus ulterius utroque casu se a ere
et realiter animum hujusmodi habere jurejurando affirmet ».
Innocentius XI1, Z. c.
829. Ad horum verborum intelligentiam recolendum est
domicilium in genere juxta canones, qui hac in re nonnas
juris civilis Romani sequuntur, acquiri in parochia facto
commorationis et animo perpetuo ibidem manendi, si nihil
inde avocet. Perpetuo, inquam, ibidem manendi, licet ad
notabilem tantum anni partem, (pialis certe est semestre.
Animus vero perpetuo ibidem manendi debet exterius ma
nifestari ut Ecclesia de illo certior liat, secus domicilium
nec in foro interno contrahitur (1). Satis autem ille animus
manifestatur tum confessione partis, tum aliis indiciis, e.
g. si quis in loco per decennium commoratur,/. 2 C., Pe in
colis, vel ibi larem rerumque ac fortunarum suarum sum(t) D’Annibale,!, $ ^3, not. 12 ; Sanchez, 1, A'.VUI, η. 2 ; contra Ho
norante, cap. IX, not. II,
4
lût
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
main constituit, /. 7, C., ejusd. til. et /. 27 ff'., Ad muni
cipalem etc.
830. Haec quae diximus de domicilio in genere, vera
sunt quoque de domicilio pro ordinibus,ab episcopo reci
piendis, tum ex cap. 3. De temporibus ordinationum,
in 6°, ubi Bonifacius VIII requirit domicilium in eadem
(dioecesi), idest domicilium quale canones recognoscunt,
tum ex const. Speculatores, ubi Innocentius XII ad evitan
dos abusus probationes tantum illius animi determinat.
Proinde ad tramitem hujus constitutionis episcopus potest
primam tonsuram el ordines ratione domicilii conferre ei
qui in aliqua parochia suae dioecesis commoratur cum ani
mo ibidem perpetuo manendi, dummodo hunc animum pro
bet re/ per decennalem habitationem, vel per translationem
majoris rerum ac bonorum suorum partis cum extructis ae
dibus ac permanentia per aliquod considerabilc tempus, et
insuper has probationes confirmet jurejurando affirmans se
vere ac realiler illum animum habere. Illud vel satis indicat
ad contrahendum domicilium pro ordinibus recipiendis non
requiri utramque simul probationem, sed alterutram suf
ficere una cum juramento (I). Hinc qui nulla bona immo
bilia vel mobilia habet, prima tantum probatione suum ani
mum evincere poterii, addito juramento ; alii possunt
primaxel altera probatione, addito pariter juramento. Necesse est ut haec singula breviter declaremus.
831. In primis semiplena probatio animi perpetuo in
parochia manendi est decennalis commoratio. Porro hoc
decennium esse debet: Ï* completum, prout indicant illa
verba : I el per decennium saltem in eo habitando ; 2°
continuum seu non interruptum. \d rem Honorante, cap.
IX, not. IX: « Cum decennium statutum sit ad manifes
tandum animum inibi perpetuo permanendi, et interruptio
nes praedictum animum non manifestent, imo contrarium
deferant, hinc est quod decennium continuum esse debet.
Sed advertendum, quoti interruptiones dictae intelligendae
sum. dum, intra decennium, jam in una dioecesi, jam in
(t) Honorante, cap. IX, not. 1 ; Riganti, l. c., n. i-8 ; Lampcrez, n.
iis ; Moreno, rt. l’JÔet 196.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
1 05
alia domicilium contrahitur ; si enim semel a domicilio con
tracto in una dioecesi, ad aliam sc divertat animo redeundi
ad primam, tunc etsi per aliquod tempus ab ista absit, non
officit quominus in ea domicilium ad ordines, aliis circum
stantiis expictis, contrahatur ». .Nimirum ut decennalis com
moratio revera probet animum perpetuo ibidem manendi,
requiritur commoratio per decem annos, licet forte cum
animo redeundi interruptos per notabilem partem quolibet
anno, sed non est necessaria commoratio per duodecim
menses quolibet anno. Ceterum si Illius est sui juris, ipse
in parochia per hoc decennium commorari debet ; sed si
est alieni juris, satis est ut in parochia commoretur ille sub
cujus potestate filius est, quia lilius domicilium illius se
quitur et continuat etiam post acquisitam majorilatem. nisi
aliud constet ; e. g. si dum paler est in parochia, lilius in
seminario alienae dioecesis degit (1).
832. Altera semiplena probatio est translatio in dioeccsim majoris rerum ac bonorum partis cum instructis aedi
bus ac permanentia per aliquod considcrabile tempus. Igitur
in primis necesse est ut aedes instructae sint, nempe ut
habeatur in dioecesi domus sive propria six e etiam locata
cum omnibus necessariis ad habitationem ; id enim signi
ficat aedes instruere. Deinde oportet ut major pars bonorum
et rerum illuc transferatur. Hac de re Honorante, /. c.,not.
VI, haec habet : « Nomine bonorum transferendorum ad
locum domicilii, ut domicilium acquisitum esse censeatur,
veniunt bona mobilia, nec opus est immobilia transferre ;
sufficit enim si ista in mobilibus transferantur, hoc est quod
reditus quos in alia dioecesi percipit, in ea in qua domici
lium elegii, impendat : tum quia bona immobilia facile
transferri nequeunt sine magno dispendio, et leges positi
vae cum dispendio maximo obligare non intendunt : tum
quia fructus seu reditus transferendo, et bona immobilia
transferuntur, nomine enim bonorum venit ususfructus.
Ita cum aliis Moreno. dub. VII, n. *230, qui etiam censet
inter bona quae in nostro casu eligens domicilium ad istud
1 Honorante, cap. IX, not. //;!’. Moreno, in const. Speculatores,
n. 138.
106
TRACTATES CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
transferre tenetur, minime computanda bona uxoris aut fi
liorum. esto ad maritum aut patrem, jure legis, adminis
tratio pertineat ». Quod si quis nulla bona xel paucissima
possideat, sufficiet ad hanc alteram probationem in loco do
mum extruere et per considerabile tempus permanere ( I ).
Ad tempus vero hujus permanentiae quod spectat, non
conveniunt doctores quale sit hoc considerabile tempus ;
sed certum est triennium completum et continuum suffice
re 2). Rursus autem putamus non esse necessariam hanc
triennalem permanendam per duodecim menses cujuslibet
anni, sed sufficere triennalem permanentiam per notabilem
anni partem. Praeterea requiritur permanentia personalis
lilii, si est sui juris; secus sufficit permanentia illius sub
cujus potestate filius est, ut supra.
833. At tum primori tuni alteri probationi, ut plena eva
dat pro sacra ordinatione, accedere debet juramentum de
animo perpetuo ibidem manendi. Subdit vero Riganti, /. c.,
n. 51 : « Verum necessitas juramenti in recensitis casibus
tunc demum requiritur quando filius xult ordinari ratione
proprii domicilii juxta ^Subditus autem ejusdem Innocenlianae constitutionis ; et in his terminis illud requisivit S. C.
C. in Ugentina seu Hydruntina^Ordinationis^ die 1 J/>r.
et die 8 Julii 1719. Secus vero quando filius ad ordines
promoveri cupit ratione domicilii paterni, cum tali casu de
hujusmodi juramento nulla fiat mentio in dicto § Subditus
autem qui non refertur ad superiorem § .1/ si pater. Et ita
censuil eadem S.
in supra dicta Romana seu Sutrina
(27 Maii 1708 : vide n. SI'J in qua... resolutum fuit ordi
nationem cujusdam Vincentii Patricelli spectare ad Emuni
Urbis Vicarium Ordinarium domicilii paterni, nullo requisito
juramento nec patris nec lilii, ob supra dictam rationem, ut
mihi retulit cl. me. Cardinalis Panciaticus ejusdem S. C.
Praefectus». Salva rex erem ia erga Card. Panciaticum, haec
causa ad rem non facit, quia licet parentes Vincentii essent
(!) Honorante, l. c., not. I, in fine.
(2) Honorante, L c., not. 1V ; Riganti, l. c., n. 46; Lamperez, n. 418 ;
Monacelli, p. 111, App Instructio VIII, n. il sequ. contra Morenum qui
censet id relinquendum esse arbitrio episcopi.
CAPL’T V. DE ESSENTI VI.1RI S SACK VE ORDINATIONIS PARTIRES 1 07
origine Sutrini, tamen Viticomius natus erat Romae ubi pa
ter contraxerat domicilium ; ideoque Cardinalis Urbis Vica
rius erat proprius ratione originis Vincentii (n.
Prae
terea huic doctrinae Riganti implicite contradicunt Moreno,
dub. Il, quaest. 3; Honorante, /. c.. not 17/ ; Lucidi. /,
pay. 167, n. 92 (1), requirentes juramentum patris, si filius
in minori aetate est. Sed nihilominus illam doctrinam praeie
rimus, quia revera cohaerere videtur const. Speculatores.
Ceterum Zaccharias apud S. Alph., 17. n. 778, testatur
S. C. C. declaravisse infantem seu impuberem viventem
seorsum a patre posse domicilium acquirere pro ordinatione.
834. Porro sufficit juramentum semel ante initiationem
primae tonsurae emittere, nec requiritur juramentum ante
susceptionem singulorum ordinum repetere. Si jurans non
habet animum perpetuo ibidem manendi, committit per
jurium, et 'scienter ordinatus non efiugit poenas sta
tutas in recipientes ordines ab episcopo non proprio,
etiamsi domicilium in dioecesi acquisitum sit et perduret,
scilicet si jurans transiit in diocccsim cum animo ibidem per
petuo manendi, deinde hunc animum revocavit, sed de facto
nondum discessit (2). E contrario si jurans ab initio com
morationis in dioecesi hunc animum non habet, sed mo
mento juramenti illum habet, juramentum est validum ac
licitum, et licita ordinatio titulo domicilii (3). Ceterum
animus perpetuo permanendi in loco ad acquirendum domi
cilium necessarius, intelligitur cum restrictione : St nihil
inde avocet, ex /. Cives, C., De incolis (ή. 829) : proinde
jurans potest apponere hanc, vel similem restrictionem ('i ,
nisi forte agatur de ordinatione presbyteratus (n. 860).
(1) At ipse Lucidi, l. c., n. 93, docet S. C. C. juramentum (patris) non
exigere, si paterni novo domicilio permultis annis moram continuam
duxit, majorem bonorum partem possidet, et domum apertam habet, licet
ad locuin originis aliquando ex precaria causa redire consuescat. In con
firmationem hujus doctrinal.· laudatus auctor citat Urentinam seu Nerilonen., Ordinationis, 17 Jan. 1719, in qua tamen nec vola nec vestigium
hac de re.
(2) Honorante, l. c.,not. VII.
(3) Honorante, l. c., not. IX.
(4) Honorante. I. c., not. VIII ; e. g. : ATwi sanitati officiat, vel ; Dum
alia commodior vel sanior non se offerat habitatio.
-V A I
108
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
835. His igitur omnibus verificatis, episcopus est pro
prius ratione domicilii. Si promovendus in dioecesi etiam
naius est vel reapse vel fictione juris, episcopus est pro
prius tum ratione originis tum ratione domicilii ; secus est
proprius tantum ratione domicilii. Quid vero, si post
quam haec omnia velificata sunt, promovendus, aut ille
sub cujus potestate promovendus est. animum mutat et
jam vult e dioecesi discedere; ? Si nondum discessit, domici
lium perdurat, quia domicilium semel acquisitum non amit
titur nuda voluntate discedendi sine actuali discessu ; et
ideo episcopus adhuc proprius est. Si de facto etiam dioecesirn dereliquit, domicilium cessavit, et ideo episcopus
non amplius potest ratione domicilii tonsuram aut ordines
conferre.
836. Nil impedii quominus lilius sui juris, aut pater
vel alius sub cujus potestate filius est, ea praecise mente
domicilium in dioecesi figat ut lilius ab episcopo promoveri
possit : utitur enim jure suo 11). flue spectat responsio 8.
b. C. in Cajetana seu Terracinensi, 31 Jan. 1830. Nam
cum vir quidam dioecesis Cajetanae neque lilium in semi
narium introducere, neque ei patrimonium constituere prop
ter paupertatem posset, et cognatus quidam dioecesis Terracinensis ei patrimonium constituere ea lege vellet ut
dioecesis Terracinensis clero accenseretur, Ordinarius Cajetanus litteras dimissorialesdenegavit.S. (b reposuit primam
tonsuram, de qua agebatur, lilium recipere posse in dioecesi
Terracinensi, dummodo ibi domicilium auctoritate patris
eligeret praestareique juramentum juxta const. Speculato
res.
837. Quaeritur num quis valeat habere duos episcopos
proprios ratione domicilii pro ordinatione. Honorante, /. c.
not. I , putat negalixamsententiam osselinniter tenendam,
quia in duabus dioecesibus nec verilicari potest habitatio
per decennium completum et continuum, nec translatio ma
joris partis rerum ac bonorum cum extrudis aedibus et per
manentia per aliquod considerable tempus (2). E contrario
(1 Honorante, L c., noL ///.
(2) Ha etiam Lucidi, /, p«^·
η·
CAPUT V. DE ESSENT! VL11II S SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 1 09
phires alii censent affirmativam sententiam esse vcriorcm( I .
quia ex una parte jure communi tum canonico, cap. 2, De
sepulturis, in 6°, tum Romano, /. 5,6, 27, §2, Ad munici
palem, duo domicilia simul haberi possunt, si scilicet duobus
in locis quis permaneat cum animo perpetuo manendi per
sex circiter menses quolibet anno : et ex alia parte Innocen
tius XII, /. c., hoc jus non corrigit pro domicilio ad ordines
recipiendos, et probationes ab eodem requisitae in pluribus
domiciliis una simul verilicari utique possunt. Ita prima
probatio ex decennali commoratione facile velificari potest
in duabus parochiis diversae dioecesis, si quis commoratur
in unaquaque per semestre quolibet anno, aut si prius com
moratur in una per integros decem annos cum animo dein
ceps semper manendi per sex circiter menses quolibet anno,
et deinde, discedens cum animo redeundi, commoratur in
alia per integros decem annos cum animo pariter deinceps
semper manendi per sex circiter menses quolibet anno,
liem et alia probatio potest in duobus parochiis diversae
dioecesis verilicari, si praeter domum extrudam et trienna
lem permanentiam in unaquaque, vel bona transferenda non
adsum, vel reditus horum bonorum per sex circiter menses
quolibet anno consumuntur in una, per alios sex circiter
menses in alia parochia. Quamquam vero haec verissima
sint, ideoque ratio ab Honoranti1 allata pro sua doctrina nutet,
tamen nos putamus hanc doctrinam, nempe quod duo epis
copi proprii ratione domicilii haberi nequeant, veram esse
ob aliam sequentem rationem. Nam cum quis ab episcopo
domicilii, servatis servandis, promovetur, iucardinatur ejus
dioecesi seu ad ejus dioecesim jam pertinet /?.
. Atqui
nemo potest esse incardinatus duabus dioecesibus.
838. Alia elegans quaestio fieri potest, num scilicet epis
copus sit proprius ratione domicilii, si quis commoratus est
per decennium in eadem dioecesi, imo in eadem civitate,
non autem in eadem parochia, et habet animum quem jura
mento firmat, semper manendi in dioecesi aut civitate, non
(I S. Alph., 17. ». 773 . Seavini, III, n. ()02. et Vecchiotti, III. § 10.
qui c itant etiam S. C. C. decretum, sed non indicant diem et annum ;
Phillips. 1, § 42.
110
TRACTATIS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
autem in eadem parochia. Jam \ero cum canones domici
lium agnoscant solum in parochia, sicut leges civiles in mu
nicipio, sequitur in casu domicilium canonicum non fuisse
contractum, et ideo episcopum dioecesis non posse esse
proprium ratione domicilii, licet possit esse proprius ra
tione originis n. 807). Si igitur episcopus indiget talem
ordinare, qui non est subditus alia ratione, et non habet
nisi domicilium urbanum, aut dioecesanum in sensu expli
cato, tutius est ut adeat S. C. C.
839. Tandem ante const. Speculatores satis recepta erat
opinio novitios ordinum regularium cum votis solemnibus
posse ratione domicilii ordinari ab episcopo dioecesis in
qua monasterium situm est (Ί). Patet hanc opinionem sus
tineri amplius non posse post Innocentianam constitutio
nem. nisi ea omnia impleta fuerint, quae Innocentius XII
praescribit ad domicilium pro ordinatione contrahendum (2).
E contrario qui obtinet beneficium rcsidentiale. vel coadjutoriam perpetuam cum futura successione ad beneficium
rcsidentiale, eo ipso contrahit domicilium pro ordinatione
{n. 81 f), dummodo juramentum, ut supra, praestet: et si
in duabus dioecesibus ex dispensatione II. P. duo hujus
modi beneficia possidet, nonnulli censent in iitraque domi
cilium pro ordinatione habere 3). Nos putamus domicilio
poliri in ea tantum in qua juxta pontificium rescriptum de
bet residere; in utraque solum in casu quo juxta pontificium
rescriptum deberet residere per sexcircitermentes in una et
per alios sex circiter menses in alia.
c) Episcopus proprius ratione beneficii.
840. Episcopus est proprius ratione beneficii, si candi
datus iu dioecesi beneficium habet quod « ejus sit reditus
ut ad congruam vitae sustentationem sive juxta laxam svnodalem, sive, ea deficiente, juxta morem regionis pro
promovendis ad sacros ordines, detractis oneribus, per se
0) Engel, I, XI, n. 34 ; Pirhing. n. 25 el 62; Sanchez. Moral., IV*
XXX/X, η. 20; Barbosa, De officie Episcopi, p. Il, al leg. IV, n. 36.
(2 Vide etiam Suarez, De volo, VI, XJ, n. 9.
(3) Pirhing,/!, U. n. 14; D’Annibale, 1, §83, not. 19.
CAPI T V. DE ESSENTl M.IBUS S VCRAE ORDINATIONIS PARTIBUS I I I
sufficiat, illudque ab ordinando pacifice possideatur, sub
lata quacumque facultate supplendi quod deficeret fruc
tibus ejusdem beneficii cum adjectione patrimonii etiam
pinguis quod ipse ordinandus in eadem seu alia quavis
dioecesi obtineret ; ac episcopus sic ordinans tam de prae
dictis testimonialibus litteris, quam de reditu beneficii hu
jusmodi expressam in consueta collatorum ordinum attes
tatione mentionem facere debebit ». Inn. XII. /. c.
841. Juxta haec verba igitur episcopus proprius ratione
beneficii est episcopus dioecesis, in qua situm est benefi
cium cum requisitis qualitatibus mox explicandis. Quoniam
\ero beneficium ecclesiasticum conferri nequit illi qui pri
mae saltem tonsurae initiatus non est, hinc sequitur numquam haberi episcopum proprium ratione beneficii pro prima
tonsura obtinenda, ut expresse etiam statuit const. SpecuItitores, §6 (1). Porro, prouti melius patebit ex dicendis,
saepius beneficium conferens episcopo ordinandi potestatem
est etiam canonicus titulus ordinationis in sacris, et in hoc
casu episcopus potest tum ordines minores conferre, tum
deinde ordines majores titulo ejusdem beneficii. E contrario
aliquando beneficium conferens episcopo potestatem non
est canonicus titulus ordinationis in sacris, e. g. beneficium
manuale sine pacto inamovibilitatis (η. 6ϊλ>), et in hoc casu
episcopus potest beneficiato conferre ordines minores, non
autem majores, nisi alium titulum canonicum patrimonii,
pensionis aut beneficii promovendus habeat. Tandem ali
quando canonicus titulus benelicialis nullam confert epis
copo ordinandi potestatem, e. g. beneficium insufficiens
cum supplemento patrimonii, aut coadjutoria perpetua cum
futura successione, assignata pensione, sed sine juramento
ibidem perpetuo manendi ad formam const. Speculatores,
et in hoc casu episcopus nullos ordines dare potest, nisi pro
prius sit ex alia ratione originis, domicilii aut familiaritatis,
aut nisi aliquis casus contingat quo episcopus alienus licite
promovet.
842. In primis igitur requiritur beneficium ecclesiasli(1
Honorante, nip. VIII, not. I.
4
112 TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
cum quocumque tandem nomine appelletur, juxta ea quae
diximus n. 605. Sufficit etiam beneficium simplex ( I ) ; hinc
in dililensi, 26 Maii 1598. proposito dubio : « An sufficiat
aliquem in aliena dioecesi obtinere beneficium simplex ut
ab ejus loci episcopo ordinari possit, vel potius requiratur
quod tale beneficium sil curatum » ; S. C. C. reposuit : « Suf
ficere quod beneficium sit simplex ». Pariter sufficit benefi
cium manuale, etiam sine pacto inamovibilitatis, dummodo
sii erectum auctoritate Ordinarii. Secus si non est erectum
auctoritate Ordinarii, quia tunc non est verum beneficium ;
ei hoc sensu processit eadem S. ( . in Pienlina seu Hcinensi,
Ordinationis, \§Jun. 1733 (2 . Item pensio ecclesiastica
sive perpetua si\e vitalitia. S. C. C. in una Spoletana seu
Pentina, Ordinationis, II Jun. 18Z|0, censuit locum gra
tuitum in seminario alienae dioecesis, ad studiorum curri
culum explendum impetrat um, licet accedat istius juramen
tum perpetuo manendi sub jurisdictione episcopi cui sub
ditur seminarium. satis non esse ut ab eodem episcopo sine
dimissoriis episcopi proprii ordinari quis licite possit. Ile
coadjutoria vide n. 8 f-f.
843. At vero hoc beneficium de quo supra, ui subjec
tionem ad ordines suscipiendos producat, talis reditus de
bet esse ut ad congruamxilae sustentationem ordinandi suf
ficiat, sive juxta laxam synodalem,sive, ea deficiente, juxta
inorem regionis, ut expresse edicit Innocentius \ll verbis
relatis. Circa hanc sufficientiam applicanda sunt ea quae
n. 591 exponimus de sufficientia tituli pro ordinatione in
sacris, quod ipse Innocentius \ll insinuat illis xorbis: Pro
pronwvendis ad sacros ordines. Addit vero Pontifex insuf
ficientiam beneficii in casu nostro non posse suppleri ex
patrimonio. Filtres auctores docent posse suppleri ex alio
beneficio in eadem dioecesi silo, ita ut si (piis habet in eat Honorante, cap. 17/7. not. I circa finem ; Riganti, I. c., n. 56, cum
pluribus aliis, contra Card. De Luca. .IJ Cane. Trid., Disc. XIV, n. 15;
Lessius, De just etjur.,iïb. II. cap. XXXIV, dub XIX, qui censent
requiri beneficium residential, uti parochiam, canonicatum, etc.
‘‘ Riganti, /. c.. n. 61 sequ , Honorante, /. c. ; Pirhing, I, XI, n. 31 :
Selmi.il/ , h. Il ; Garcias, De beneficiis. 11, IV, n. 3, contra paucos an
tiquos requirentes beneficium perpetuum.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 1 I 3
deni dioecesi duo beneficia compatibilia, licet singula fo
rent insufficientia, dummodo simul unita sufficiant, possit
ab episcopo illius dioecesi ordinari (1). Huic doctrinae vi
detur esse contraria responsio S. C. C.in Spolelana, Ordinationis^lO Nov. 1756. Xam clericus Petrus Dat i qui natus
erat in Terra Vissi, dioecesis Spoletanae, ubi ejus pater et
ipse clericus domicilium semper larcsque suos habuerant,
prius cappcllaniam in collegiala ecclesia Terrae Vissi obti
nuit, et ordines minores ab archiepiscopo Spoletano recepit,
et pro recipiendis ordinibus majoribus periculum suniit coram
examinatoribus ab eodem archiepiscopo designatis. Deinde
vero, dimissapracdicta cappellania, tria beneficia simpliciain
dioecesi Amerina ab episcopo ejusax unculo obtinuit, quae sin
gula insufficientia erant, sed simul unita congruam sustenta
tionem praebere poterant. Hoc non obstante. S. C. declaravit
ordinationem ejusdem clerici spectare ad arch i episcopum
Spoletanum, et non ad episcopum Amerinum. Et revera In
nocentius XII, /. 6·., expresse exigit ut beneficium per se
.suf/iciat, idest sine ope alterius (2). Quod si quis haec
plura beneficia singulatim insufficientia haberet in diversis
dioecesibus, certissimum est nullum episcopum esse pro
prium ratione beneficii (3). At recolimus (;?. 839} benefi
cium residentiale, etsi tenue, una cum juramento, secumferre domicilium idoneum pro ordinatione : ideoque episco
pus in casu erit proprius non ratione beneficii, sed ratione
domicilii, sicut i de coadjutoria mox dicemus. In fide ordi
nationis mentio facienda est non solum de testimonialibus
episcopi originis et domicilii (//. 755), sed etiam de rediti
bus beneficii,ut expresse cavet Innocentius XII relatis verbis (/i).
844. Tandem hoc beneficium debet possideri et quidem
(11 Moreno, Tract. Mor. Tit. Benef. ; Lamperez, De jure patronatus,
p. J, lib. II, quaest. VII, art. Λ'Κ, n. 15 ; Honorante, cap. Vlll, not. Ill,
hanc sententiam habet probabilem.
(2) Monacelli, p. Ill, App. InstruclioVIIl, η. 21. 22, 23, 24,contra Morenurn.
(3) Monacelli, I. c., n. 20 sequ., contra Morenuin ; D'Annibale, III,
§ 153, not. 4.
(4) Honorante, cap. Vlll, not. XIV.
8
111
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
pacifice, ut ait Innocentius XII, l. c.\ quae declarata habes
67Λλ Proinde cum clericus Cepparolus Neapolitanus post ins
titutionem, sed ante possessionem collati beneficii promotus
esset ad ordines sacros ab episcopo Carinolae, proposito du
bio : « An Cepparolus fuerit licite ordinatus» ; S. C. C. dii*
18 Mari. IfiS/i reposuit: « Negative, et episcopus consulat
conscientiae suae ». Hinc etiam solvitur quaestio num coadjntoria perpetua cum futura successione induceret subjec
tionem pro recipiendis ab episcopo ordinibus, sive pensione
a coadjuto coadjutori assignata ex fructibus praebendae sive
non. S. C. C. in Elborend. 23 .l/q/. 1723, stetit pro affirma
tiva: sed in Tarraconensi, Ordinationis, I .lui. 18/ι 1,quaes
tionem ex obliqua, ut ita dicam, consideratione resolvit,
edicens : « Coadjutoriam canonicatus vel dignitatis sufficere
ut coadjutor dicatur habere domicilium requisitum in const.
Speculatores ». (aim vero Cardinales in hanc sententiam non
omnes convenissent, hinc dubium pluries fuit repropositum,
et tandem S. C. reposuit : « In decisis, praestito juramento
ad formam bullae Speculatores, et amplius». Exinde satis
apparet hanc coadjutoriam inducere subjectionem pro ordi
nibus ab episcopo recipiendis ratione domicilii, non autem
ratione beneficii (T, cum revera coadjutor habeat quidem
spem certissimam assequendi beneficium, imo jus ad rem,
sed tamen beneficium actu nondum assecutus sit, sicut lunoccnliana constitutio requirit.
845 His omnibus positis, episcopus dioecesis in qua
beneficium silum est, potest bcneliciato ordines conferre.
Antiqui auctores communiter docebant episcopum non eva
dere proprium ratione beneficii, si beneficium in sua dioe
cesi collatum fuisset in fraudem episcopi originis et domi
cilii ; sed id amplius verum non esse post limocentianam
constitutionem merito tradit et explicat Biganti, /. c., n. Io.
Quod si quis in duabus dioecesibus habet beneficium cum
omnibus recensitis conditionibus, utrumque episcopum pro
prium esse ratione beneficii, et posse beneficial uni promo
vere, palam est (2).
• 1) Lucidi, I, pa. Instr. Vlll, n. 45 seyu., contra Morenuin.
116
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
848. Familiaris autem quem episcopus vi hujus privi
legii promovere potest, licet alienae dioecesi subditum, inlelligitur ille qui cum episcopo commoratur (Cone. Trid..
/. c. . seu quem in suo actuali servitio set um retinuerit ac
suis sumptibus aluerit (Consi. Speculatores]. Debet igitur
obsequiis et sen itio actuali episcopi esse addictus et ipsius
sumptibus ali. Hinc nepotes et consanguineos, etsi in eodem
palatio episcopali habitent eidemque mensae episcopali ac
cumbant. nequit episcopus ordinare ratione familiaritatis,
nisi « illi inserviant ita ut familiares sint», ut reposuit S. C.
C. in Brixinensi, 11 Sept. 1608. Eamiliaris vero hujusmodi
debet insuper cum episcopo commorari. Id evidenter verilicatur. si familiaris in palatio episcopali habitationem ha
bet. Verificatur etiam, si habitationem habet extra episco
pium, sed in eadem civitate in qua est episcopus ; et con
traria sententia Lamperez, n. 435, communiter rejicitur (1).
Sed non veriiicalur si habitationem habet extra dioecesim
aut etiam solum extra civitatem in qua est episcopus, quia
verba citata Cone. Trid. et const. Speculatores non possunt
applicari, et praeterea episcopus plenam perfectamque illius
indolis el morum notitiam habere non potest (2). Tandem
episcopus vi hujus privilegii promovere quoque valet familia
rem familiaris sui. dummodo ab ipsomet episcopo designa
tus sit. vivat expensis ipsius episcopi et sub ejus oculis una
cum familiari permaneat, ita ut episcopus illius indolem,
mores el vitam perspectam habeat ; quia hic subfamiliaris
adhuc dicitur et est familiaris ipsius episcopi. Secus vero
si subfamiliaris non sit designatus ab episcopo, nec ejus
vivat expensis, sed expensis familiaris, quia tunc non est
episcopi familiaris (3).
849. Haec familiaritas per integrum et completum trienI ) Honorante. I, not. XII, eam habet minus probabilem ; Riganti, l.
c., n. 151. aliquantulum rigidam ; Pirhing, 1, XI, n.20.
(2'i Monacelli, p. Ill, App. Instructio VIII, n. 55 sequ.; Riganti, l. c.,
n. 1!8 . Pirhing, l. c. ; Lamperez, l. c. ; Honorante, Z. c., cum communi.
S. Alph. 17, n. 780, ait familiarem debere commorari « in loco ubi est
episcopus vel prope ».
(3i Honorante, l. c. ; Lamperez, n. 438 ; Riganti, l. c., n. 162; Lehrnkuhl, Iheol. Mor.. n. 590.
»
C. \Pl T V.
DE ESSEXTI AI.UII S SACRAE ORDINATIONIS P ARTIRI S
117
nium perdurare debet, ul familiaris alienae dioecesis ab
episcopo ordinari possit. Hoc triennium debet insuper esse
continuum seu notabili aliquo temporis spatio non inter
ruptum (I). Sufficit autem quod hoc triennium sil inceptum
ante promotionem ad episcopatum et compleatur postea.
Ita declaravit S. C. C. ante Innocent ianam constitutionem
in ('athacensi, 9 Nov. 1589. et Lrugna tensi, *28 Julii
1580 ; et ita confirmant communiter doctores etiam in ter
minis Innocentianae constitutionis, ut diffuse refert Riganti,
/. c., η. I/|0 secju. (p). Ratio est quia linis tum Cone. Trid.
tum Innocentianae constitutionis in praescribendo triennio
familiaritatis is fuit ut in hac congrui temporis intercape
dine episcopus indolem, ingenium et mores sui familiaris
perspectos habere posset : hic autem finis aeque oblinetur,
si familiaritas ante domini promotionem inceperit. Quod si
episcopus familiari suo clerico ante expletum triennium
contulerit beneficium, de quo mox, tunc ante finem trien
nii familiaritatis ordinare eumdem poterit , non ratione fami
liaritatis, sed ratione beneficii (3).
850. Tandem episcopus debet saltem infra mensem a
die ordinationis suo familiari conferre beneficium sufficiens
ad honestam ('jus sustentationem ; quod beneficium proin
de debet esse tempore ordinationis jam vacans (V. Quoad
sufficientiam hujus beneficii repetenda sunt quae diximus
n. 597. Si beneficium non est sufficiens juxta laxam sxnodalem vel morem regionis, nequii suppleri ex patrimonio
vel pensione : id enim important illa verba const. Specula
tores'. Juxta modum superiusprae/initum.quae relationem
habent ad disposita in § Licet vero ejusdem constitutionis,
(!) Corrado, Prax. disp., IV, V, «. 61 ; Giraldi, 11, sect. 97; Hono
rante, l. c. ; Lamperez. n. 432; Monacelli. tom. Ill, pag. 232 : Riganti.
/. c., n. 139; Harbosa, De ofi. et pot. episc., Alleg. I . ti. 9 ; S. Alph.,
Γ7. n. 780, cum communi, ex cap. ult., De verbo/um significatione, con
tra Morenutn qui putat haud esse improbabile quod triennium de quo
loquitur constitutio, non debeat esse continuum.
(2) Honorante, l. c. ; Monacelli, /. c. ; Giraldi, l. c. ; D’Annibale, III,
§ 153 . contra Lamperez, n. 431, et Vecchiotli, III, §21, qui tamen male
citat S. C. C. in Calhacensi.
(3) Honorante, l. c. : Riganti. I. c.. n. 161 ; Lamperez, n. 4-42.
S.
(i)
Alph., VI, n. 780, cum communi.
118
i
V
I
TRACTATES CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
in quo, ut diximus (n. <*? /.?), sancitum fuit subjectionem
ratione beneficii non acquiri, nisi illud sit sufficiens, sublata
quacumque facultate supplendi ex patrimonio vel pensio
ne I . Hoc in sensu resolvit etiam S. C. C. in Sypontina,
Ordinationis,
Nor. 1717. Imo ex dictis/, c. sequitur
beneficium insufficiens nec ex alio beneficio posse sup
pleri. Dummodo autem sit su fliciens beneficium, non inter
est utrum sit duplex an simplex, liberae collationis vel
jurispatronatus, etc., cum const. Speculatores nullam limi
tationem faciat de qualitate beneficii (2 . Sed beneficium
conferendum est, etsi familiaris clericus aliud beneficium
et sufficientes reditus in alia dioecesi possideat 3), aut etsi
promovendus sit. a suo domino ad primam tantum tonsu
ram vel ordines minores: quo in casu idem beneficium
potest deinde esse titulus ordinationis in sacris, et episco
pus evadit proprius non solum ratione familiaritatis se
etiam ratione beneficii (4). Ante Innocentianam constitu
tionem episcopus pro necessitate vel utilitate suae ecclesiae
poterat familiarem ordinare titulo patrimonii vel pensionis,
absque collatione beneficii (5). At post const. Speculatores
episcopus etiam familiari ordinato in sacris titulo patrimo
nii vel pensionis ob necessitatem vel utilitatem ecclesiae
debet beneficium, ut supra, conferre, ut resolvit S. C. C. in
Tricaricensi, Ordinationis. 17 Jan. 1697 (6).
851. Quod si quaeras num familiaris sic ordinatus re
maneat suspensus si ante collatum beneficium, mense non
dum elapso, moriatur episcopus, respondet Giraldi, /. c.,
not. VII: « Omnino crederem non esse suspensum in foro
conscientiae, cum ex nulla illius culpa id provenerit, eo
pari modo quo communiter a DD. relatisa Thesauro, De
(1) Monacelli, i. c., n. 52 aeçu. ; Giraldi, Z. c., nota VII ; Honorante,
L c. ; Riganti, l. c., n. I5i segu. ; Lamperez» n. iW, contra pIu res auc
tores ante constitutionem Innocentianam scribentes.
(2) Giraldi, /. c.
(3) Honorante, /, not. XL·
(4 Riganti, l. c., n. 161.
(5) lagn., iiKwnm. cap. Aci audientiam. De rescriptio n. 236 segu
p) ures responsiones S. G. C. referens ;S. Alph., l·/, n. 7»).
(6| Riganti, i. c., n. 157·
CAPI Γ V. I»E ESSENTIALIBUS SACK XE ORDINATIONIS PARTIBUS
1!9
poenis, cap. XI, § Limita poenam hanc, v. Ordo, omnino
excusatur a suspensione qui postquam ordinatus est bona
tide, putans se habere titulum validum, hic postea detege
retur nullus, v. g. si beneficium vel patrimonium evictum
esset. Verum tamen est quod si promotus fuisset ad mino
res lanium ordines, non posset promoveri ad sacros sine
titulo. Si vero promotus fuisset ad sacros, praxis est pro
foro externo, ut recurratur ad Poenitentiariam, quaejuxta
casuum circumstantias benigne indulgcre solet, ut minis
tret in iisdem, addita conditione ut curet sibi providere de
titulo ».
852. Sub recensitis conditionibus episcopus est proprius
pro ordinatione sui familiaris alienae dioecesis. Peracta or
dinatione, side jure episcopi ordinantis quaestio moveatur,
familiaritas probari debet testimoniis ac documentis, et non
sufficeret sola affirmatio episcopi ; qui tamen ante ordina
tionem nemini jus suum seu familiaritatem tenetur proba
re (1). In testimonio ordinis recepti expressa mentio fieri
debet tum testimonialium episcopi originis et episcopi do
micilii, tum familiaritatis, ut patet ex verbis relatis Innoccntii XII. Episcopum posse suum familiarem acoljlhum
ordinare in sacris sine titulo, dummodo ei infra mensem
beneficium conferat, probabile putavimus n. 58i.
SCIIOLION
UTRUM CANDIDATUS H MIENS 1'LURES EPISCOPOS PROPRIOS
VARIARE POSSIT.
853. Huc usque determinavimus quinam sit episcopus
proprius pro licita ordinatione saecularium in praesenti
Ecclesiae disciplina. Proinde saecularis habere potest plures episcopos proprios a quibus gradus clericales recipiat ;
e. g. si in una dioecesi natus est non ex accidenti, in alia
domicilium habet, in alia possidet beneficium, in alia est
familiaris episcopo a triennio, habet quatuor episcopos pro
prios. E contrario fieri optime potest ut episcopus ad cujus
dioccesim clericus pertinet, non sit proprius pro illius or
ti) Riganti, l. c., n. 104 segu.
120
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
dinatione : c. g. si clericus dioecesis Parisicnsis, legitime
incardinatus diocesi llheinonsi. nondum ibidem domicilium
ad nornam const. Speculatores obtinui i (n. SUI).
854. Porro in casu multiplicis episcopi proprii candida
tus seligit. et potest quoque \ariare, ita ut primam tonsuram
e. g. ab uno episcopo proprio obtineat, ordines minores ab
altero, subdiaconatum a tertio, diaconatum et presbytera
tum a quarto, dummodo haec variatio non fiat in fraudem (1 ).
Revera propositis dubiis : « 1° An in suscipiendis ordinibus
sit permissa variatio, ita ut qui ab episcopo originis seu do
micilii tonsura aut altero ex minoribus ordinibus initiatus
fuit, possit ad alium ordinem minorem ab episcopo benefi
cii promoveri? 2° An sit permissa variatio in ascensu ab
acolylhatu ad subdiaconatum ? 3° An sit permissum subdiacono in promotione ad diaconatum, vel diacono in promo
tione ad sacerdotium variare » ? S. C. C. die 23 Jan. 1666
reposuit : « Variationem in unoquoque ex praenarratis casi
bus, dummodo in fraudem non fiat, licitam esse ». Eadem
S. C. hanc ipsam dislinetionemamplex a est inAquipendicn.
seu Clusina, Diaconatus, 13 Nor. 1717, et in Pisana seu
Clusina, Ordinationis, 26 Jan. 1732. Imo hanc variatio
nem (non fraudulentam) licitam esse, deducitur etiam ex
ipsa const. Speculatores, quae in casu variationis exigit lit
teras testimoniales primi ordinantis.
855. Quid vero sil variatio in fraudem, satis intelligitur
ex sequenti responsione S. C. C. Nam in Mutinensi, 26 Jan.
1658, proposito dubio : « \n laico cui a proprio episcopo fuit
denegata prima tonsura, possit ipsa prima tonsura conferri,
vel concedi litterae dimissoriales ab Ordinario alterius dioe
cesis coram (pio ipse laicus praesentatus fuit ad beneficium
ecclesiasticum : » S. C. rescripsit : « Non posse ». In eodem
sensu reposuit eadem S. C. in cit. Pisana seu Clusina.
Igitur ille variat in fraudem qui rejectus ab imo ad alium
(I) Riganti, in reg. XXIV Cancell Apost.,§ III. ». 84; Cani Petra,
tom. I, pag. 331, n. 64 ; S. Alph., VI, n. 771 ; Phillips, I, § 42 ; Layman,
Üb. V, t. IX. cap. IX ; Pignatelli, tom. I, cons. 38, n. 7 ; Pjrhing. I. XI,
n. 30. aliique passim, contra Barbosa, De off. el pot. ep., p. II, all. IV
η. 1, qui alios citat ; Honorante, cap. IX, not. XI.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
J 21
Confugit episcopum proprium. Sed licet haec fraudidmiia
variatio sil illicita, tamen non incurruntur poenae statutae
in casu ordinationis factae ab episcopo non proprio. Neccsse
est ut in hac re nonnihil insistamus.
856. In primis candidatus pertinet ratione originis ad
dioeccsim in qua natus est non ex accidenti ad normam
const..Speculatores, juxta ea quae supra exposuimus; sub
ditur episcopo illius dioecesis qui eidem confert primam
tonsuram, lloc facto candidatus adseribitur clero dioecesis,
etsi servitio alicujus ecclesiae vel loci pii juxta praesentent,
disciplinam, non sit addictus. Porro originem quis munquam deserit, ex /. 6,
Ad munie, et /. 'i.
De munir
neque enim fieri potest ut quo loco (piis editus est. editus
non fuerit.
857. Deinde candidatus in alia dioecesi obtinet domici
lium requisitum a const. Speculatores. Episcopus, fraude
cessante et servatis servandis, ipsum juro proprio promo
vens ad minores ordines, cumdcm adscribil clero suae dioe
cesis; et quoniam nemo pertinere potest ad clerum plurium
dioecesium, candidatus jam non amplius pertinet ad clerum
dioecesis originis. Dices: pro hoc transilii a clero dioecesis
originis ad clerum dioecesis domicilii nonno requiritur licen
tia episcopi originis ? Const. Speculatores pro domicilio
acquirendo et ordinatione subsequenter peragenda de hac
licentia episcopi originis tacet omnino, requirens tantum ab
eodem Iit ieras testimoniales quas ipse denegare nequit
(//. ✓ /-/). Proinde haec licentia non videtur necessaria; vel
mdius requiritur, sed ab episcopo dari debet et habetur im
plicita in lilteris testimonialibus. Excipe I" si candidatus
expensis dioecesis originis in seminario educatus fuit : - si
in dioecesi originis obtinet beneficium rcsidcntialc : in his
enim casibus episcopus impedire potest quominus candi
datus dioecesim deserat ( I). Quoniam vero candidatus, ordi(I) Quid si clericus fuit adseriptus servitio alicujus ecclesiae? Dubi
tari potest num episcopus valeat licentiam seu litteras testimoniales de
negare : vide Fagnanutn in comm. cap. i, De renuntiatione, n. 15 et 37.
Sed cum haec adseriptio in usu amplius non sil, ideo ulterius in hac re
non insistimus.
i22
TRACTATES CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
nationè ab episcopo domicilii recepta, transit e clero dioecesis
originis ad clerum dioecesis domicilii, et nullus episcopus
tenetur in clerum suae dioecesis recipere clericum alterius
dioecesis, inde lit episcopum domicilii posse quidem can
didatum promovere, sed non teneri. Hinc videmus in plu
ribus dioecesibus episcopum domicilii candidatum numquam ordinare sine litteris dimissoriis episcopi originis;
quo significat candidatum non recipere in clerum suae dioe
cesis, qui proinde remanet in dioecesi originis. Haecdisciplina
Romae servatur; formale enim decretum Cardinalis Urbis
Vicarii, quod difficile conceditur, necessarium est ut can
didatus, origine ad aliam perlinens dioecesim, adseribatur
clero Romano. At episcopus originis conservat jus, servatis
servandis, ordinandi candidatum, licet hic pertineat ad dioe
cesim domicilii ; qua ordinatione candidatus per se non re
dii ad dioecesim originis: quod ex dicendis melius patebit.
858. Modo supponamus candidatum in tertia dioecesi
obtinere beneficium. Episcopus, beneficium simplex candi
dato conferens, ipsum non adseribit clero suae dioecesis,
quia minime repugnat clericum, pertinentemâdunam dioe
cesim, beneficium simplex in alia obtinere. Proinde clericus
subditur episcopo in his tantum quae ad beneficium perli
nent. ; sed episcopus potest ipsum ordinare, cessante fraude
et servatis omnibus quae const. Speculatores constituit.
Ai episcopus, beneficium residentiale candidato conferens,
ipsum adseribit clero suae dioecesis, ut per se patet. Sed
pro collatione-receptione beneficii requiriturne licentia epis
copi ad cujusdioecesim candidatus perlinet ? Si beneficium
esi simplex, non videtur haec licentia per se necessaria,
quia collaiio-receplio hujus beneficii jus episcopi nullatenus
laedit. Quaestio igitur esi de beneficio residential!, c. g. canonicalu. Const. Speculatores, agens de episcopo proprio
ratione beneficii, non exigit ut beneficium collatum sit de
consensu seu licentia episcopi originis aut domicilii, et so
lum requirit horum episcoporum litteras testimoniales. Imo
episcopo familiaritatis imponit onus conferendi infra men
sem beneficium (sive simplex sive residentiale) candidato a
se promoto. Tandem sicuti candidatus potest e propria
123
dioecesi originis ad aliam transire per domicilium, ita vidctur transire posse per receptionem beneficii residcntialis.
Igitur ob has rationes putamus, cum restrictionibus n.
praec. expositis, licentiam episcopi in casu non esse neces
sariam pro validitate collatiobis-receptionis beneficii ; can
didatum debere episcopum monere ej usque petere licentiam,
sed episcopum non posse tandem candidatum retinere aut
revocare. Hinc obtento beneficio residential!, candidatos
non amplius perlinet ad suam praecedentem dioecesim, sed
ad dioecesim beneficii.
859. Tandem candidatus famulatum praestat quarto
episcopo. Ex una parte candidatus hoc famulatu non tran
sit ad dioecesim familiaritatis, relinquens suam dioecesim
praecedentem, ut per se clarum esse videtur : et ex alia parte
hunc famulatum videtur candidatus posse acceptare sine
ullius licentia, nisi ad residendum in sua dioecesi speciali
vinculo teneatur. Cessante fraude., et verificatis omnibus
quae const. Speculatore* exigit, episcopus suum familiarem
promovere potest, eidemque beneficium infra mensem con
ferre. Quo posito, utrum candidatus jam pertineat ad dioe
cesim familiaritatis, an suae antiquae dioecesi adsci iptus re
maneat, desumere debes ex dictis n. praec.
860. Recepto autem presbyteratu, sacerdos ita dioecesi
ad quam pertinet, incardinal ur, ut discedere nequeat sine
licentia, seu sine litteris, ut aiunt, excardinationis sui epis
copi. Episcopus potest discedendi licentiam denegare, dum
modo sacerdoti congruam assignet. Quod si episcopus et li
centiam deneget et congruam nequeat aut nolit assignare,
sacerdos non ideo potest sua voluntate discedere, sed recur
sum habet ad S. C. C. Discedentem sine sua \ el S.
licen
tia episcopus revocare potest etiam per censuras, etiamsi
sacerdos beneficium residentiale in alia dioecesi obtinuisset,
quod deserere debet, e. g. parochiam aut canonicatum in
calhedrali. Haec doctrina certissima est. eamque saepius
tradidit S. C. C., e. g. in Amerina, 8 Maii 1706; in Nuce
rina. Residentiac et suspensionis, 15 Mart. 1828; in Rea
tina, Residentiac,
Jan. 1833; in Mediolanensi, S Maii
1886, etc. Sed hanc doctrinam nos intelligimus de sacerCAPIT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIRES
Ι2ί TRACTATES CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
dole e dioecesi ad quam perlinet, discedere volenti, de quo
revera agitur in citatis causis S. C. C. ; salva proinde dis
cedendi facultate ex const. Speculatores pro ordinatione
ante presbyteratum juxta superius exposita. Ceterum haec
dicta sint, salva meliori sententia, et mirum est ductores in
re adeo practica altum passim tenere silentium.
B. — Quandondfn episcopus alienus saeculares
licite ordinet.
a} Quando adest licentia Ordinarii proprii.
861. In primis episcopus alienus, idest nec originis,nec
domicilii, nec beneficii, nec familiaritatis, contra generalem
regulam (//.
Urbis Vicarium, vel ad quemlibet alium episcopum ; sed in
hoc ultimo casu ordinatio fieri nequit nisi candidatus, prae
ter dimissoriales sui episcopi, obtinuerit licentiam a Cardi
nali Urbis Vicario, praevio examine. Id probant el decla
rant it.
cap. 2, Dr temporibus ordinationum, in 6°. Scilicet epis
copus alienus, ordines conferens sine litteris dimissoriis pro
prii Ordinarii et sine apostolico privilegio, est suspensus a
collatione ordinum; de qua ren. 900. -lain vero Gregorius X,
l. c., agens praecisi* de episcopis ita suspensis statuit :
« Postquam eorum suspensio fuerit manifesta, absque ipso
rum etiam licentia, inierim recipiendi ordines ab aliis vici
nis episcopis, alias tamen canonice, liberam concedimus fa
cultatem ». Manifesta, nempe per sententiam declarativam
quae in praesenti disciplina uni IU P. reservatur (3). ViciuD
(1) Honorante, cap. XI, not. 1 ; Riganti, l. c.
(2) Honorante, l. c.
(3) Giraldi. p. 1, sect. 93, contra Pirhing, I, XI, n. 28 et Gloss.·in in
cit. cap. 2, t>. manifesta, putantes sufficere notorielatein facti.
148
<·
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
episcopis, idest episcopis dioecesium conterminarum, qua
rum inter pltires promovendus seligere potest. Cum vero
infra annum suspensionis ii episcopi habeant ordinandi po
testatem, possunt quoque infra idem tempus dare litteras
dimissorias, sicut potest ipse episcopus proprius suspensus
a collatione ordinum, quia, concedens litteras dimissorias,
ordines ipse non confert.
Porro ideo hoc privilegium vicinis episcopis conceditur,
quia aequum est ut sicut episcopus proprius alienos sub
ditos ordinavit sine licentia, ila etiam sui subditi ordinen
tur sine ejus licentia, et ita in eo puniatur in quo peccavit.
Plures censent huic privilegio locum non esse, si epis
copus propriusalia suspensione detineatur ; quod forte indi
cat illud taliter suspensorum in verbis Gregorii X (1).
Nec videtur Engel, /, \7. n. 36, bene extendere hoc pri
vilegium ad casum in quo episcopus proprius est excommu
nicatus.
Praeterea hoc privilegium non comprehendit gradus
a quorum collatione episcopus proprius suspensus non est,
e. g. in omnium sententia primam tonsuram (n. 000} (2) ;
quosproindeepiscopi vicini sine illius licentia dare nequeunt.
Iloc privilegium episcoporum vicinorum non esse revoca
tum lege generali Cone. Trid., sess. Will, cap. VIII, de
ref. (/ι. <$’()/), auctores passim affirmant.
899. Hue usque enumeravimus casus in quibus episco
pus non proprius alienos subditos licite promovet. Extra
hos casus promotio facta ab alieno episcopo non solum fo
ret per se graviter illicita pro ordinante et pro ordinato, etsi
agatur de sola initiatione, primae tonsurae (3). sed etiam gra
vibus plecteretur poenis a sacris canonibus statutis; quas
ordinans non elingit, licet fuerit archiepiscopusaut patriar
cha infra H. P. Modo has poenas exponere debemus.
900. Episcopus ordinans antiquo jure erat suspensus
per annum a celebratione Missae, ex can. 28, c. 7
1, in
Decreto. In cap. 2, be temporibus ordinationum, in 6°,
(1) Pithing, l. c.. Glossa, l. c.. υ. taliter.
(2) S. Alph., VI. n. 7G9.
(3) D’Annibale, III, § 123.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS ! Î9
statuitur suspensio latae sententiae per annum a collatione
ordinum contra episcopum qui scienter seu affectata igno
rantia vel quocumque alio figmento quaesito praesumpserit
ita ordinare. Hanc poenam confirmavit Cone. Trid., f it.
sess. XX11I, cap. 17//, flere/. ; nam post regulam genera
lem dc ordinatione a proprio tantum episcopo recipienda,
Concilium subdit: « Quod si quis ab alio promoveri petat,
nullatenus id ei, etiam cujusvis generalis aut specialis re
scripti vel privilegii praetextu, etiam statutis temporibus per
mittatur, nisi ejus probitas ac mores Ordinarii sui testimonio
commendentur; si secus fiat, ordinans a collatione ordinum
per annum el ordinatus a susceptorum ordinum exeeutione, quamdiu proprio Ordinario videbitur expedire, sit sus
pensus ». Similis sanctio legi potest in const. Speculatores
in line {Alley. III). Tandem in const. Apostolicac Sedis,
art. 3 inter suspensiones IL P. reservatas, legitur: « Sus
pensionem per annum ab ordinum administrati one ipso jure
incurrunt ordinantes alienum subditum etiam sub prae
textu beneficii slatim conferendi aut jam collati, sed minime
sufficientis, absque ejus episcopi litteris dimissorialibus ».
Quamquam in hoc articulo const. Apostolicac Sedis ex
presse excipiatur a statuta sanctione tantum casus littera
rum dimissorialium, tamen addere debes et casum indulti
apostolici, de qua re nemo dubitat, et casum cit. câp. 2,
De temp, ord., in 6°, juxta receptam sententiam. Cum vero
hic articulus agat de episcopo alieno ordinante et strictae
subsit interpretationi, non comprehendit episcopum alienum
primam tonsuram conferentem (2); qui proinde peccat, sed
censuras non contrahit. Pariter cum in eodem articulo epis
copus alienus ordinans dicatur suspensus ab ordinum administralione. sequitur non esse suspensum ab admiuistrationc primae tonsurae quae non est ordo, et neque a
concessione litterarum dimissorialium. Certe est suspensus
ab adininistratione ordinum quos contra canones contulit,
ut scilicet in eo puniatur in quo peccavit. Xmn sil quoque
(2) D’Annibale, 111. § 162 ; Sclimalz., Ί, XI. n 66 ; Pcnnacchi, Comm.
in const. Apostolicac Sedis, cit. ari. 8, qui citat plures alios commenta
tores.
150
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
suspensus ab adininistratioue ordinum superiorum et infe
riorum, non convenitur inter doctores ; putamus sententiam
affirmativam veram esse, ita ut episcopus alienus, hac sus
pensione irretitus, nullum ordinem jam amplius conferre
licite queat («. 737) (1).
901. Praeterea Cone. Trid., sess. AVI’, cap. If, de ref.,
decernit episcopum titularem alienos subditos absque sui
proprii praelati expresso consensu aut litteris dimissoriis
promoventem sive ad ordines sive ad primam tonsuram,
esse ipso jure suspensum ab exercitio pontificalium per an
num.
902. Contra ordinatum vero Cone. Trid., cit. sess.XXIII,
cap. VIII, de ref., decernit : « Et ordinatus a susceptorum
ordinum executione,quamdiu proprio episcopo videbit ur expedi re, sit suspensus »; et idem statuit c/l. sess. XIV,cap. II,
de ref., agens de ordinatis ab episcopo titulari. Haec cen
sura, licet non legator in const. Apostolicae Sedis, tamen
adhuc viget, cum lata sit a Cone. Trid. Sed manifestum est
hanc censuram non afficere initiatum primae tonsurae, qui
proinde puniri potest, sed censuras latae sententiae non
contrahit. In cit. can. I et 3. dist. 21, in Decreto, haec
ordinatio dicitur irrita, scilicet quoad exercitium ordinis re
cepti (2). Honoranto, cap. Ill, not. I. merito censet vica
rium capitularem posse absolvere a suspensione subditos
qui, sede vacante, absque suis litteris dimissoriis, ab alieno
episcopo fuerunt ordinati ; quod verum esse putamus etiam
de subditis sede plena promotis absque, episcopi licentia.
Qui vero dolo aut fictione dimissorias obtinuerunt, pecca
runt quidem mortaliter, sed censuras ipso jure non contrahunt, quidquid nonnulli in contrarium dixerint (3). Tan
dem privatur insuper privilegio fori, post declarationem
judicis, promotus ad primam tonsuram vel minores ordines
cum dimissoriis falsis, aut cum indebitis dimissoriis capiΊι Schmalz., L
contra Giraldi, I, secL93; Petra, in comm. const.
VII Pii II. η. M ; Fagnunus, in cap. t4, De temp. ord., η. 17 sequ.,
qui putant hanc suspensionem non afficere ordines inferiores.
(Î) Glossa in cit. cap. 2, De temporibus ordinationum, in 6«, υ. sta
tuunt.
^8) Honorante, cap. VI, not. III.
I
'
W
'3
ηΜ
1 I
Iuli vel vicarii capitularis, ex Cone. Trid., ve.w. 17/, cap. A',
de ref. Ordinatum ab episcopo non suo sine dimissoriis
proprii Ordinarii non esse irregularem, diximus η. 198.
903. Benedictus X.1Y, in const. Etsi. pastoralis, 26 Mail
17/13, statuit etiam poenam suspensionis contra ordinantem
et ordinatum, si Graecus, subditus episcopo Latino, sine
dimissoriis sui Ordinarii Latini, promoxetur Graeco ritu ab
episcopo Graeco, aut viceversa. Quid si Graecus in casu sine
dimissoriis Ordinarii Latini promovetur Latino ritu ab
episcopo Latino, aut viceversa? Putamus ob commixtionem
rituum aliam manere suspensionem, de qua n. 907.
CAPET V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDIN VHONIS PARTIRES
C. — Quandonam episcopus proprius saeculares
illicite ordinet.
a) Quando subditus est diversi ritus.
904. Episcopus proprius suum subditum ordinare nequit,
contra regulam Tridentinam (n. 801), in primis si subditus
est ritus diversi, idest episcopus ritus Latini et subditus ri
tus Graeci, aut viceversa. Id tradit expresse Coelcstinus III
in cap. 9, De temporibus ordinationum, ibi : « Nolumus
de cetero commixtiones et consuetudines rituum in ordini
bus observari ». Sed de hac re fusius agit Benedictus XIV
in cit. const. Etsi pastoralis. § VII.
905. In primis sub §//, n. 11, laudatus Pontifex statue
rat generalem regulam : « Infantes ad ejus parochi jurisdic
tionem pertinent, cujus ritu sunt baptizati, cum per baptis
mum liat suscepti ritus Graeci vel Latini professio, itant
ad Latinum ritum spectent qui Latinis caeremoniis baptizati
fuerint, qui vero ritu Graeco sacramentum baptismi susce
perint, in Graecorum numero sint habendi... nisi iis baptis
mus collatus fuerit vel ob gravem necessitatem, cum nimi
rum morti proximi fuerint , nec haberi potuerit proprii parochi
vel ritus copia.vel ex dispensatione apostolica. videlicet cum
facultas data fuerit ut Latine quidem baptizentur, sed in
suo ritu Graeco permaneant : in iis enim casibus non cen
sentur a proprio ad alium ritum transiisse ».
906. Deinde sub n. IA ejusdem § //, idem Pontifex do-
J 52
TRACTATUS CANONICIS DE SACRA ORDINATIONE
cct Latinum numquam posse ad ritum Graecum transire
absque apostolico induito: « Ritus enim Latinus propter
suam praestantiam, eo quod sit ritus sanctae Romanae
Ecclesiae omnium ecclesiarum matris et magistrae, sic su
pra Graecum ritum praevalet, maxime initalicis regionibus
ubi Latinis episcopis Graeci subjecti sunt, ut non modo ab
ipso ad Graecum transitus nullatenus permittatur, verum
etiam a Graecis semel assumptus absque apostolica dispen
satione deseri nequeat ». Sed si e contrario agitur de tran
situ a Graeco ad Latinum ritum, idem Pontifex docet, sub
n. l/ι, esse distinguendum : « Si infans Graecum ritum in
baptismate susceperit, tunc requirendus est primum patris
Graeci consensus, deinde episcopi Latini licentia, ut possit
mater Latina filium suum Graece baptizatum ad Latinas
caeremonias traducere. Adultis autem, si quidem sunteee/esiastid in quocumque ordine minori vel etiam majori cons
tituti, saeculares vel regulares, a ritu Graeco ad Latinum
sine expressa Sedis Apostolicae licentia transire non liceat :
si laid, ut ad ritum Latinum transire possint, episcopus
dioecesanus pro sua prudentia permittere xaleat; non ta
men communitati Graecorum sive Albanensium hujusmodi
sine Sedis Apostolicae licentia, sed solum privatis personis
attenta uniuscujusque necessitate ». Haec deinde idem
Pontifex confirmavit etiam in const. Allatae, 26 Julii 1755,
n. 20, 21.
907. Tandem idem Pontifex, sub § VII, n. 20. prohibet
omnino, absque apostolico induito, ordinationem candidati
Latini ab episcopo Graeco peragendam, et viccversa ordina
tionem candidati Graeci ab episcopo Latino peragendam, si
candidatus in ritu Graeco permanere debeat, sive episco
pus sit proprius, sive sil alienus cum dimissoriis episcopi
proprii. « I t in ordinibus conferendis quaelibet rituum con
fusio et commixtio penitus tollatur et unius ritus antistes
alterius ritus clericos initiare in posterum minime valeat,
sub perpetuae suspensionis a dix inis poena prohibemus, ne
Latinus quicumque episcopus etiam subjectos suae juris
dictionis Graecos. neque Graecus quilibet antistes Latinos
quovis praetextu, sine speciali Sedis Apostolicae licentia, ad
I 53
primarn tonsuram vel ullum ordinem sive minorem sive ma
jorem promovere praesumat: alioquin tam ordinans quam
ordinatus, perpetuam, ut praefertur, suspensionem se su
bituros intelligant ». Haec autem suspensio videtur latae
sententiae. Praeterea, sub n. 2/|, idem Pontifex vult Grae
cum ritu Latino taliter promotum a proprio episcopo Latino
absque apostolico induito, ita Latino ritui alligari « ut ab eo
ad Graecum redire amplius non liceat sine apostolica dis
pensatione ; neque Latino episcopo seu Ordinario amplius
fas sil Graecum clericum a se. ut praefertur. Latino ritu in
minoribus ordinibus constitutum, cum litteris dimissorialibus ad Graecum antistitem remittere, ut ab eo ad sacrosordines Graece promoveatur, sine, apostolica dispensatione,
sed debeat illum potius, si quidem idoneum judicaverit,
post obtentam absolutionem a suspensione, vel ipse ritu
Latino ordinare, vel ab alio Latino praesule ordinari facere;
a ritu enim Latino ad Graecum, ut praediximus, nec tran
sire, nec redire fas est absque dispensation»' apostolica ».
Haec autem alligatio ritui Latino non verificaretur, ut puta
mus, si episcopus proprius Latinus suum subditum Graecum
per grave facinus ritu Graeco ordinavisset.
908. Post haec facile inlelligitur responsio S. C. C. in
Hossanen., I 'i Jan. 176/|. Nam .Joannes Andreas et 1’ranciscus Antonius fratres Mascii Graeco ritu baptizati in ItaloGraecorum oppido S. Georgii dioecesis Rossanensis, vigore
litterarum dimissorialium sui Ordinarii, fuerunt ritu Latino
ad primam tonsuram et quatuor mitiores ordines promoti a
Latino episcopo Bisimanensi sine ulla Sedis Apostolica»' licen
tia, pluriesque in susceptis ordinibus ministrarunt. Dubita
tum igitur fuit de contracta ab eisdem suspensione, et
utrum ad majores ordines promoveri deberent ab episcopo
Graeco, an a Latino. Archiepiscopus Rossanensis successor
illius qui dimissorias concesserat, consultus retulit « se pro
explorato habere clericos ipsos in actu petitionis susceplionisque memoratae tonsurae et reliquorum minorum ordi
num, aliam profecto voluntatem non habuisse nisi transeun
di ad Latinum ritum ; id patere ex ipso primo libello fratrum
el ex eorum vita poslmodum acta». Quo posito,duplex erat
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
!5/|
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
quaestio. In primis mini episcopus qui ex (lictis n. 905 li
centiam dare potest laico subdito Graeco transeundi ad ri
tum Latinum, hanc licentiam dare possit etiam quando laicus
subditus Graecus, transiens ad ritum Latinum, promovetur
ritu Latino ad statum clericalem ab episcopo Latino. Res
ponsio affirmativa solide demonstratur in folio S. C. diei
L'i Maii 1763, et clara admodum est. Deinde num archiepiscopus Rossanensis, concedens, post declarationem fra
trum Nasci, dimissorias ad episcopum Latinum, dicendus
sit hoc ipso licentiam implicite ipsis dedisse transeundi ad
ritum Latinum : et S. C. pro sententia pariter affirmativa
stetit. Hinc propositis dubiis : « 1° An clerici Joannes An
dreas el Franciscus Antonius Italo-Graeci, sed ad primam
tonsuram, nec non quatuor minores ordines cum litteris
dimissorialibus Ordinarii, sine tamen dispensatione aposto
lica, ritu Latino promoti, absolvendi sint ab incursa suspen
sione, et dispensandi super irregularitate. El quatenus affir
mative : 2° An iidem clerici licite ad reliquos majores ordines
eodem ritu Latino promoveri possim, sive potius redire
debeant ad ritum Graecum. 3° An consulendum sit SSmo
pro apostolica dispensatione, ut uno vel altero ritu ad eos
dem majores ordines promoveantur in casu»; S.C. reposuit:
« \d l"m non indigere ; Ad 2um affirmative ad primam par
tem, negative ad secundam ; Ad 3un' provisum in 2° ».
909. Quaeritur num candidatus saltem valide ordi
netur ab episcopo diversi ritus sine apostolico induito.
Nonnulli censent (1) hanc ordinationem esse non solum illi
citam, quod ex dictis palet, sed etiam irritam, quia Ecclesia
ita determinavit unam materiam et formam pro Graecis, ut
non solum illicita, sed etiam irrita sit pro Latinis sine apos
tolico induito. Haec doctrina falsa est (2) ; nam ex verbis
Benedicti XIV relatis n. 906 in line,manifeste apparet ordi
nationem Graeci ritu Latino laciam sine apostolico induito
I. Hallier, p. Il, sect. II, cap. II, art. II. J 17, η. 15; Croix, lib,
VI. p I, ». 1·'. v. Inst. ; Arriaga, tom. VII, De sacram. in genere,
Disp. VI, n. 11. Arcudius censuit aliam materiam pro sacris ordinationi
bus S. Paulum Orientalibus, aliam S. Petrum Occidentalibus tradidisse ;
quod omnia antiquitatis documenta excludunt.
(2j S. Alph. VI, n. 741 cum pluribus aliis.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACK \E ORDIN VTIONIS PARTIN’S I 55
esse validam. Celerum illa potestas Ecclesiae materiam et
formam ordinum hierarchicorum ita determinandi pro ali
quibus fidelibus ut nullae sint pro aliis, valde dubia est ;
de qua re melius infra (n. 985 .wqu). Quod si Latinus ordi
netur ritu Latino, sed Graecis verbis forma prolata, aut e
contrario, ordinationem valere nemo negat.
910. Igitur ut episcopus proprius candidatum suum
subditum diversi ritus licite promovere valeat, requiritur
apostolicum indultum. Indultum ut episcopus Latinus cleri
cis Graecis ordines conferat ritu Graeco, aut viceversa.numquam conceditur. Huc spectat responsio S. C. S. Officii,
21 Nov. 1709. Quaesitum fuerat: « Essendo necessario
qualchc ministro o sacerdote o diacono cattolico di rito Armeno, pel servizio delle cliiese Armene cattoliche in Aspan,
ed in Giulfa; e non trovandosi ivi. e ne tampoco ne’ paesi
ci rcon vicini vescovo alcuno cattolico di rito Annono, che
possa ordinario ; si cerea se in questo caso possa farsi ordi
nare da un vescovo Latino nel rito Armeno cattolico per
impedire che non venga ordinato da vescovo Armeno scismatico od erotico, e provvedere alia necessity delle ellip
se (1) ». S. C. reposuit: « Non licere; et S. C. de Prop.
Fide, ad normam sacrorum canonum et Aposlolicarum cons
titutionum in locis, de quibus agitur, do aliquo antistite ca
tholico provideat qui secundum Xnncni ritus observantiam
clericos Armenos pro catholicis illius ritus ecclesiis, ad sa
cros ordines promovere valeat ».
911. E contrario concedi solet episcopo proprio indultum
subditum alterius ritus promovendi, urgente necessitate ob
defectum episcoporum ritus ordinandi ; aut indultum di
mittendi subditum ad episcopum alienum diversi ritus. De
facto patriarchae nationales orientales, saltem nonnulli, hoc
(I) Latine Cum necessarius sit aliquis minister sive sacerdos sive dia
conus catholicus ritus Armenici pro servitio ecclesiarum Armenarum ca
tholicarum in Aspan et in Giulfa, cumque nec in vicinis regionibus reperiatur aliquis episcopus catholicus ritus Armenici qui eum ordinet;
quaeritur utrum hoc in casu ordinari possit ab episcopo Latino cum ritu
Armenico catholico ad impediendum quominus ordinetur ab episcopo
Armenico schismatico aut haeretico, et ad providendum necessitati eccle
siarum.
156
TRACTATUS CANONICOS DE SACRA ORDINATIONE
indultum habent, dimittendi scilicet subditum ad episcopum
Latinum, e. g. patriarcha Maronita, ut patet ex Synodo
Montis Libani a Sede Apostolica confirmata in forma speci
fica, p. 11. cap. XIV, n. 50; item, ut fertur, patriarcha
Graeco-Melchita et patriarcha Armcniensis. Episcopus au
tem alienus, nisi quid obstet, potest fidem praebere episcopo
proprio affirmanti se habere hoc indultum. Tandem quan
doque in casibus particularibus etiam directe Sedes Apos
tolica permittit episcopo alieno ut candidatum diversi ritus
promoveat cum testimonialibus proprii Ordinarii, e. g. per
mittit archiepiscopo Parisiens*!, ut ordinet ritu Latino Grae
cum degentem in seminario S. Sulpitii cum testimonialibus
sui Ordinarii. In his casibus vi apostolici indulti candidatus
Graecus, promotus ab episcopo Latino, non alligatur ritui
Latino; et ideo in ordine ministrat ritu Graeco et potest
absque ulla apostolica dispensatione a proprio Ordinario
Latino dimitti ad episcopum GraeCum ut ab ipso ad ulterio
res gradus ritu Graeco promoveatur, ut expresse docet Be
nedictus XIV. /. c., n. 23.
912. Quoniam vero in Ecclesia Graeca non est. exorcistatus, et insuper prima tonsura adnexa est lectoratui, et
ostiariatus ac acolythatus adnexi sunt subdiaconatui (n. /6,
/7 , si candidatus Graecus, ex apostoli co induito promo
vendus ritu Latino ab episcopo Latino six e proprio sive
alieno cum dimissoriis episcopi proprii, aliquos gradus cle
ricales jam antea receperat ritu Graeco, dubium oriri po
test quosnam gradus episcopus Latinus conferre possit aut
debeat. Hoc dubium solvit Benedictus XIV, /. c... n. 7, his
verbis; « Si quis ritu Graeco clericus et lector tantum fuit
initiatus atque ex benignitate Sedis Apostolicae obtinuit ut
majores ordines Latinis caeremoniis sibi conferantur, is
antequam subdiaconus ordinetur, l res minores ordines omis
sos debet ritu Latino suscipere. Si vero praeder lectoris or
dinem ad subdiaconatum etiam Graeco ritu ascendit, et ex
dispensatione itidem apostolica facultas sibi facta sit, ce
teros ordines ritu Latino suscipiendi, antequam inter dia
conos cooptetur, ex minoribus ordinibus exorcista!um tan
tummodo supplere cogitur, cum per subdiaconatum ritu
I 57
Graeco collatum, acolythaium ei ostiariatum recepisse cen
seatur. Idem dicendum de coqui una cum reliquis inferio
ribus ordinibus diaconatum aut etiam presby teratinn Graece
suscepit et Latino postea ritu ad sacrum presbyteratus res
pective ordinem, aut episcopatum promovendus sit ex apostolica concessione ; nimirum exorcislatus ordinem in ipso,
antequam presbyter ordinetur, aut episcopus consecretur,
esse supplendum ». Exinde etiam intelligitur cumam numquam permitti soleat ostiario Latino ut lectoratum, et aco
lytho Latino ut subdiaconatum ab episcopo Graeco recipiat
ritu Graeco, quia scilicet bis reciperet ille primam tonsu
ram, iste ostiariatum et acolythaium.
913. Deliciente quocumque apostolico induito, episcopusproprius nil aliud facere potest, (piam subdito diversi ritus
dare litteras dimissorias ad alienum episcopum ejusdem ri
tus ordinandi. Ut vero Graeci in Italia episcopum proprii
ritus habeant, ad quem possint dimitti pro ordinatione, Ro
mae adest semper unus episcopus Graecus catholicus, et
alius manet in seminario Corsino in Calabria pro ordinatione
Italo-Graccorum in utraque Sicilia commorantium (1). Grae
ci Romae nequeunt ab alio episcopo promoveri, nisi habeant
apostolicum indultum, quo gaudent alumni Graeci collegii
Graeci, et alumni Graeci collegii de Prop. Fide cum dimis
soriis Cardinalis Praefecti et licentia Cardinalis Vicarii (2).
CAPUT V. DE ESSENT1AL1BUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
6) Si subditus exterus Hornae degens a quatuor mensibus et eo
reversurus in examine pro ordinatione rejectus fuit.
914. Jam diximus n. 8!)2clericos exteros, in Urbe com
morantes a quatuor, et amplius, mensibus, posse a proprio
Ordinario promoveri, aut dimitti etiam ad alium episcopum,
praeter Cardinalem Urbis Vicarium, sed in hoc casu requiri
ejusdem Cardinalis licentiam, praevio examine. Quod si
candidatus in hoc examine coram examinatoribus Urbis non
fuit admissus, tunc neque a proprio episcopo promoveri
potest.
(1) Ben. XIV, in const. Etsi pastoralis. 26 Maii 1742, § VII, η. 1.
(2) Riganti, in Il&g. XXIV Cancell Apost., § III, n. 322; Honorante,
cap. XIII, not. Ili ; qui in sequentibus notis agit de ordinatione Orien
talium aliorum rituum in Urbe peragenda.
158
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
915. Haec statuit de mandato Clementis Vlll Cardinalis
Urbis Vicarius edicto diei 2Ai Nov. 1602, ibi : « Universis et
singulis clericis nunc et in futurum pro tempore in Urbe
commorantibus, et ad minores \el ad sacros,etiam presby
teratus, ordines promoveri volentibus, de mandato SS. I).
N. Clementis PP. VIII, \ivae vocis oraculo desuper facto,
praecipimus ne de cetero extra eamdern Urbem, etiam vi
gore litterarum dimissorialium suorum Ordinariorum, et
cujusxis alterius facultatis ad dictos ordines promoveri se
faciant, nisi praevio examine ab examinatoribus in Urbe
deputatis idonei reperti et approbati fuerint, et a nobis li
centiam in scriptis obtineant.Qui secus fecerint, ab ordinum
exeeutione eo ipso sint suspensi, nisi a SS. D. N. Papa et S.
Sede Apostolica absolutionis et habilitationis gratiam obti
neant ».
Idem iisdemque verbis de mandato Alexandri VII repetit
Cardinalis Urbis Vicarius edicto diei 15 Maii 166/i.
Cumque circa illius interpretationem nonnulla dubia suborta fuissent, hinem. 1668 deputata fuit congregatio par
ticularis a qua sequentes emanarunt resolutiones :
« 1° Qui dicantur clerici in Urbe commorantes ad hoc ut
in praefato edicto comprehendantur?
» Iu Qui habitant in Urbe et in ea saltem per quatuor
menses moram traxerint.
» 2° An clerici in Urbe commorantes accedentes ad pro
prium Ordinarium et ab eo suscipientes ordines absque eo
quod examinati fuerint in Urbe, afficiantur edicto supradiclo ?
» IU Non afficiuntur edicto si ab ipsomet Ordinario sus
cipiant ordines; secus si ab alio ordinentur etiam vigore
dimissorialium proprii Ordinarii.
» 3" An clerici in Urbe commorantes, et ab examinatori
bus Urbis rejecti, suscipientes ordines a proprio Ordinario
incidant in poenas edicti ?
» II. Clerici ab examinatoribus Emi I). Cardinalis Vicarii
reprobati incidunt in poenas ('dicti etiamsi a proprio Ordi
nario approbati, ab eodem suscipiant ordines.
» V An clerici in Urbe commorantes possint ordinari
'
I
]
j
[
|
9
(
Ï
9
CAPUT V. UE ESSENTI M.lltUS SAC HAE ORDINATIONIS PAHT1IJLS 159
etiam ab episcopis domicilii, beneficii et ab eo cui triennale
servitium personaliter praestiterunt ad formam sac. Cone.
Trid., m XX///. cap. IX, de ref., absque eo quod prius
examinat i et approbati fuerint ab examinatoribus Urbis juxta
supradictum edictum ?
» R. Clerici in Urbe commorantes bene recipiunt ordines
ab episcopis domicilii, beneficii et triennalis servitii prae
stiti, dummodo ab ipsismei episcopis ordinentur ad formam
sac. Cone. Trid. (1).
» 5° An beneficium ad effectus praedictos esse debeat
tale ut ex eo clericus sustentari possit, vel sufficiat etiam
beneficium tenue, dummodo tenuitas beneficii suppleatur
per constitutionem patrimonii?
» R. Suflicit etiam beneficium tenue, dummodo clericus
ad titulum sufficientis patrimonii ordinetur (2).
» (5° An sub illis verbis (‘dicti : Velcujuwis alterius fa
cultatis, comprehendantur clerici in Urbe commorantes, qui
vigore brevium apostolicorum extra tempora nuncupato
rum extra Urbem promoventur?
» 11. In edicto praefato comprehenduntur etiam clerici
qui vigore brevium extra tempora nuncupatorum extra Ur
bem promoventur ».
Tandem praecedentia (‘dicta et relatas dubiorum solutio
nes confirmavit et innovavit de mandato Benedicti XIV Car
dinalis Urbis Vicarius edicto diei 20 Martii L7Û3.
Ex quibus omnibus desumpta est prima pars art. 17/
const. Apostolicae Sedis inter suspensiones R. P. reserva
tas, ibi : « Clerici saeculares exteri ultra quatuor menses
in Urbe commorantes ordinati ab alio (piam ab ipso suo Or
dinario absque licentia Cardinalis Urbis Vicarii, vel absque
praevio examine coram eodem peracto, vel etiam a proprio
Ordinario postquam in praedicto examine rejecti fuerint.....
suspensionem ab ordinibus sic susceptis ad beneplacitum
S. Sedis ipso jure incurrunt : episcopi vero ordinantes ab
usu pontificalium per annum ».
(!) At clericos Romanos qui extra Urbem ordinari volunt ab episcopo
beneficii, ad Urbem reversuri, debere prius examen subire, vide n. 748.
(2) Huic responsioni modo obstare const. Speculatores, \iden.0’4J.
160
•H
' 2' .
946. Porro citatum decretum Tridentinum comprehen
dere abbates (pii non sunt vere nullius, evidens est, sepo
sitis nonnullorum cavillationibus de quibus Fagnanus, /. c.,
n. 1'i sequ. At plures putaverunt decretum, cum loquatur
de abbatibus intra fines alicujus dioecesis ejintentibus,
etiamsi nudius dioecesis vel exempti esse dicantur, non
comprehendere abbates vere nullius, qui habent territorium
extra lines cujusque dioecesis, ac proinde hos abbates anti
quum privilegium conservare. Honorante, cap. \ll, not.
XI7, refert pro hac sententia responsiones S. Rotae et S. C.
EE. et RR., licet fateatur praxim Secretariae Tribunalis
Cardinalis Vicarii in Urbe contrariam esse.
947. Haec sententia recepta non fuit; et S. C. C. et. S.
Rota in posterioribus decisionibuspluriesdeclarav erunt etiam
abbates vere nullius includi in decreto Tridentino ^3). Ad
rem Card. Petra, l. c. : « Contraria semper fuit mensS. C. C..
ut refert Fagnanus, in cap. Significasti, n. 27, /)e officio
archidiaconi. quod scilicet procedat dicta prohibitio in om
nibus praelatis inferioribus, cum discrimine, ut si sint in
dioecesi alicujus. collatio ordinum et concessio dimissorialium pertineat ad episcopum talis dioecesis, sed si sit in dioe
cesi vere nullius, spectet ad viciniorem episcopum, ea ratio
ne quia Concilii mens id importat, dum voluit eam facultatem
auferre praelatis inferioribus, ac solis episcopis reservare,
tanquam dependentem ab ordine episcopali, cujus actuum
sunt incapaces praelati inferiores. Proinde dicta S. C. usque
ab an. 1602 ita declaravit, tom. I’ Decret., fol. 66, censuitque : Facultatem ordinandi ad episcopum intra cujus
(t) Croix. 17. II, n. ‘2’2-31, apud S. Alph., VI. n. 763.
(2) Iliganti, l. c., n. ‘230 ; ReiiT., I, XI, n. 132 sequ. : Philipps, tom. 1,
§ 43.
(8) Phillips, tom. 1, §43; Fagnanus, /. c., n. 1.3 sequ., et in comm .
cap. 28, De rescriptis, n. 20; Ben. XIV, De synodo, II, XI, n. 15:
Giraldi, II, sect. 99 ; S. Alph , 17, n. 768, qui censet contrariam opinio
nem non esse amplius probabilem ; Card. Petra, l. c., n. 67.
12
{78
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
dioecesis fines abbatia consistit, pertinere : quod si intra
nullius dioecesis fines posita sil, ad riciniorem episco
pum : vicinitatem autem ratione ecclesiae non territorii
esse attendendam. Et in Lamacen., tum. Λ7 Decret.. fol.
69, iisdem verbis. El in Ordinis CoeleslinOrum, 22 Febr.
•1631, ibi : Licere episcopis... (vide hanc responsionem
relatam n. 9S6 . Et in Port ugalli ensi. 1 Aug. 1649, se
cundo: .1// Udem abbates, scilicet ('istercicnses, possint
ordines minores conferre seu litteras dimissoriales conce
dere subditis saecularibus, respondit: Negative et com
prehendere hoc decretum alios abbates, die 26 .hui. 1709
in Lamacen., Jurisdictionis ; et cum fuisset praetensum
probare veri territorii nullius separationem, S. C. dedit remissoriales quoad reliquos actus, sed quoad onlines et di
missorias stetit in decisis ut omnino oblinerent, dic 16 Dec.
1713, quia circa hoc jus nulla suffragari potest qualitas
nullius, ne a viciniori episcopo concedantur, nulla prae
scriptio, neque quadragenaria cum titulo colorato, neque
immemorabilis, sed requiritur privilegium apostolicum post
Concilium speciale... El eadem Bola id agnovit etiam anti
quitus Decis. 2OZ|, par. 3, coram Capulaquen., Devis. 85,
n. 2, coram Cavalerio. El in alia antiquiori declaratione
S. C. C. in Theatina, die 20 Dec. 161'i. pag. 1/|5 a 1er.,
censuit : ... Litteras vero dimissoriales ad ordines sus
cipiendos, etiamsi praedicta abbatia probetur esse vere
in statu nullius, nullatenus esse decernendas a rectore
domus probationis Societatis Jesu Atriensis dioecesis, cui
dictu abbatia ut proponitur, unita est ; rerum hoc jus ex
Tridentini Concilii decretis ad ipsum archiepiscopum
perlinere. El novissime in Theatina, Jurisdictionis. 1 'i Dec,
1708, ... et plene in I alcen, seu Sulmonen., Juridictionis super manulentione, 2 Jul. 171 4... et in Nullius seu
Carpen., 22 Apr. 1679. S. C. C. denegavit hoc jus abbati
vere nullius, non obstante privilegio speciali obtento ante
Concilium ac consuetudine, et fuit dictum supplicandum
Summo Pontifici pro induito, quod, ut dicitur, obtinuit....
ha in Nu/liusMAi Tullen.. Jurisdictionis, proposito dubio :
An jus concedendi litteras dimissoriales clericis Ecclesiae
CAPIT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIRI S
1 “9
Capituli S. Deodali aliisque personis illius b rritorii quae
promoventur ad ordines, competat Capitulo, seu potius
episcopo Tullcnsi in casu etc.. censuitS. C. C., 2A A ug .1715:
Quoad primam partem negative, et quoad secundam di
lata, et coadjuventur probationes jujta instructionem et
interim per modum provisionis dentur dimissoriales a
metropolitano Trevirensi. Et ratio resolutionis fuit nega
tive quoad Capitulum, quia nullo modo potuerat illi com
petere tale jus, etsi praepositus S. Deodali esset, ut prae
tendebatur, in vera qualitate nullius, quia hoc casu spec
taret. ad episcopum viciniorem, et sic nullo casu ad ipsum,
eo quod deliciat privilegium apostolicum post Concilium.
Cum vero dubitaretur an dicta praepositura esset intra
lines dioecesis Tullensis \cl quis episcopus esset vicinior,
ideo in hoc cecidit secunda pars rescripti pro cumulation·'
probationum ; el ne interim retardaretur ordinatio, fuit
commissa metropolitano. El novissime inNulliils seu Prittorien. et PoUcaslren., pendente causa in Dota super qua
litate vera nullius cum capitulo Basilicae S. Petri, propo
sito dubio in S. C. C. : Λ?/ etiamsi constaret de territorio
separato, possit. Capitulum S. Petri concedere dimissorias
in casu etc., die 11 Jan. 1719, S. C. respondit : negative. Et
in Nullius seu Vesprimien., Jurisdictionis, propositis du
biis : 1° An constet de omnimoda exemptione activa et
passi va Praepositi et Ecclesiae It. Mariae Albae Ileali*,
ej usque annexorum, tam quoad episcopum Vesprimiensem, quam quoad metropolitanum seu primatem regni. ;
Et quatenus a//irmative : 2° An eidem Praeposito com
petat facultas concedendi dimissorias·, S. C. respondit ad
primum : affirmative el ad secundum : negative, sub die
26 Mart. 1718; et sub dic 17 Dec. ejusd.an. rescriptum
fuit : In decisis... ».
948. Posita hac authentica interpretatione decreti Tridentini. dubitandum minimi' est. juxta prima verba decreti :
Abbatibus ac aliis quibusi unique, et abbates vere nullius
sub eodem comprehendi. Concilium verbis sequentibus
quae objiciuntur, noluit limitaro decretum ad abbates intra
fines alii ujus dioecesis consistentes, etiamsi nullius dioe-
180
TRACTATES CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
cesis vel exempli esse dicantur, sed hos abbates expresse
recensere. Haec ex sensu obvio verborum Concilii aliquam
videntur pali difficultatem : sed, posita interpretatione S. C.
C., res extra dubium pro omnibus esse debet.
949. Kelalevero ad subditos regulares Cone. Trid.. I. c.,
privilegium abbatum non immutavit. Proinde abbates hodie
certe non possunt, sicut nec jure decretalium poterant, pri
vilegio generali conferre subditis regularibus ordines majo
res. Diximus privilegio generali. quia nonnullos abbates
obtinuisse a Sede Apostolica speciale privilegium conferendi
saltem subdiaconatum, vide n. 798. Sed bene possunt illis,
qui regulares subditi sibi sunt, ut ait Cone. Trid., conferre
minores ordines ac primam tonsuram.
Regulares subditi, qui scilicet professionem solemnem
emiserunt, ut declaravit S. C. C. die 1 /| Maii 1689, apud
Card. Petra, torn. Γ, const. IX Pii II. n. /|0. Cum enim
quaesitum fuisset, an abbas congregationis Cassinensis li
cite ordines minores contulisset oblato ejusdem congrega
tionis, S.C. reposuit: negative : « quia non habuit oblatum
illum pro subdito regulari, cum non professus fuerit tribus
votis solemnibus, et Concilium praeservavit facultatem ordi
nandi ad subditos regulares ». Hinc non comprehenduntur
novitii, quia non sunt neque subditi neque regulares (1) ; et
ni fallimur, nec professi votorum simplicium post novitiatum ante professionem solemnem, qui non sunt regulares
proprie loquendo, et verba privilegiorum quae nativ uni alio
rum (in casu, episcoporum jus restringunt, sunt strictae in
terpretationis.
Sibi·, et ideo abbas nequit primam tonsuram et ordines
conferre extraneis regularibus cum dimissoriis sui superio
ris, ut declaravit S. C. C. die 13 Nov. 1(V|I, probante Ur
bano VIII (2).
In cit. cap. 11, De aetate etc., dicitur abbatem posse ma
lli Barbosa, De o/[. elpot. episcopi, Alleg. 111, n. 2 ; contra Pirhing.
I. XI, n. 43; Engel, n. 41 ; S. Àlph., VI, η. 761.
(2) Ben. XIV, l.c., n. 12; S. Alph., VI, n. 763. Anno 1572 eadem
S. C. contrarium senserat eanique inulti antiqui auctores secuti sunt,
qui proinde in hac re derelinquendi sunt.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
1 81
nns imponere in proprio monasterio solummodo ; sed
monasterium ibi sumitur pro abbatia, extra quam promotio
foret valida sed illicita, nisi Ordinarii consensus accederet ( Ii.
950. Ut vero abbas hoc privilegio fruatur, tria requiruntur : 1° Ut in officio maneat, cum hoc privilegium adnexum
sit dignitati abbatiali ; de qua re melius infra; 2° Ut sit
sacerdos; 3° Ut sit benedictus ab episcopo, aut saltem benedictionem ab eo ter humiliter petierit infra annum a die
electionis. Necessc est ut haec duo ultima requisita breviter declaremus.
951. Benedictio abbatis sacerdotis (nam abbas non sacordos non benedicitur), improprie dicta consecratio, cum
sacra chrismatis unctio non adhibeatur (2), primum consuetudine introducta est, et deinde jure etiam scripto praecepta ob quamdam congruitatom, ut abbas valeat exercere
actus ordinis et spiritu ali tatis ac praeeminendae pastoralis
in monachos, ut benedicere, ordinare in minoribus, uti baculo cl pontificalibus. Hinc Innocentius 111 in cap. 11, De
aetate etc,., affirmat abbatum privilegium circa ordinationes
subditorum « dummodo ipsis ab episcopo, secundum morem praeficiendorum abbatum, manus impositio facta noscatur et constet eum esse sacerdotem ». Porro ritus benedictionis abbatialis est in Pontificali Romano; quae datur
ab episcopo dioecesano, si abbatia non est vere nullius,
ab episcopo viciniori, si est vere nullius, et vacante sede
dioccesana aut viciniori, a metropolitan©. Ne vero ex episcoporum culpa aut negligentia damnum haberent, abbates
Cistercienses obtinuerunt ab Alexandro 111, in cap. I, De
supplenda negligentia praelatorum : « Ut si episcopus,
tertio cum humili (ale et devotione, sicut convenit, requisitus,
substitutos abbates vestros benedicere forte renuerit, eisdem
abbatibus liceat proprios monachOS benedicere et alia quae
ad hujusmodi officium pertinent exercere ». Ex his salis
apparet jure communi abbatem nil posse circa subditorum
ordinationes nisi fuerit sacerdos et benedicius ab episcopo
■
M
9
9
9
9
I
9
1
I
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
'
j
1
I
I
I
I
I
I
I
182
TRACTATES CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
proprio, aut saltem benedictionem ter ab eo humiliter pe
tierit. Deinde plura instituta religiosa obtinuerunt privilegia
ut abbates possent benedici a quocumque antistite catholico,
aut a .Superioribus Generalibus etiam per regularem ab
ipsis deputandum, aut ut abbates non indigerent benedic
tione pro exercendis actibus sibi propriis, ita ut semel electi
haberentur pro benedictis 1).
952. Benedictus ΧΙΠ in const. Commissi, 6 Maii 17’25,
rem melius determinavit. Nam praecepit abbatem infra an
num a sua electione debere, sui) poena suspensionis latae
Sententiae ab officio per annum, benedictionem juxta ritum
Pontificalis Romani obtinere, vel saltem 1er humiliter petere
ab episcopo in cujus dioecesi est abbatia (’2), aut a metropolitano. Subdit vero: « Quod ipsimet abbates electi, du
rante praefato termino ac interim, omnia munia abbatialia
libere et licite exercere possint el valeant ». Proinde clarum
esse videtur abbatem debere infra annum a die suae elec
tionis benedictionem obtinere aut saltem ter humiliter pe
tere, secus post annum a die suae electionis caret omni
privilegio abbatiali : at infra annum a die suae electionis,
etiam non obtenta nec ter petita benedictione, gaudere
privilegio abbatum. Praeterea statuitur in eadem constitu
tione abbatem semel benedictum non posse denuo bene
dici, etsi transferatur ad aliud monasterium etiam in alia
dioecesi situm. Insuper citata constitutio ab hoc onere ob
tinendi et petendi benedictionem ab episcopo eximit tantum
illos abbates qui a Sede Vpostolica privilegium obtinuerunt
ut a suis superioribus regularibus vel ab eorum praelatis
delegatis benedictionem sumere possint, vel ut electi ha
beantur pro benedictis 3). Tandem vult constitutio ut epis
copus pro hac benedictione nil recipiat, et solemnes pom
pae ac sumptus absint.
(1) Petra, l. c., n. 8 sequ.
(2) Si abbatia est vere nullius, benedictio petenda est ab episcopo vici
niori. ut supra.
3 Hoc privilegium apostolicum, ut scilicet abbas non benedictus ex
plere possit omnes actus qui poni valent ab abbate benedicto, comprehen
dere etiam collationem ordinum, licet in rescripto non exprimatur, probat
Card. Petra, l. c., n. 24 sequ.
CAPI Γ V. DE ESSENTIALIBUS SACK \E ORDINATIONIS PARTIBUS
1 83
953. Quaeritur utrum collatio primae tonsurae aul ordi
num minorum facta extra privilegium supra explicatum sit
tantum illicita, an etiam nulla. Si abbas hoc privilegium
nunquam habuit, e. g. quia non est sacerdos, ct nihilominus
contulit primam tonsuram aut ordines minores, certum est
hanc collationem esse irritam ; et abbatem ordinantem esse
irregularem ob exercitium potestatis ordinis episcopalis
quam non habet, ordinatum vero, si in receptis ordinibus
solemniter ministraverit, ob exercitium ordinis non sus
cepti. Quaestio igitur restringitur ad casum quo abbas hoc
privilegium obtinuit, et extra limites illius primam tonsuram
aut minores ordines contulit, sive quia contulit saeculari
bus. sive quia contulit regularibus non sibi subditis, sive
tandem quia contulit, cessata dignitate abbatiali. In hoc ul
timo casu nullitas ordinationis clarior est, cum privilegium
dignitati abbatiali adhaereat ; sed cardo questionis unus
idemque est.
954. Nonnulli censent ordinationem in casu esso illici
tam sed validam ; quia, aiunt, privilegium abbatibus conces
sum est ad instar potestatis ordinis episcopalis, et lanium
illius exercitium a jure est limitatum aul prohibitum. Hanc
doctrinam tenuit ipsaS. C. C. ante Benedictum XIV: plu
ries enim interrogata, « illicitam quidem habuit,sed validam
semper pronuntiavit ordinationem de qua disserimus. Ete
nim cum in causa Conimbricen..'!^ Junii 1655, quaesitum
fuisset : An abbates cony rogationis S. Hernardiet S. IJme
dieti conferre potuerint ordines minores regularibus sibi
nonsubditis, nec non saccularibus etiam habentibus litteras
dimissorias suorum superiorum, respondit sane id fieri ne
quaquam potuisse, sed simul addidit promotos ab illis non
indigere alia coilatione diet orum ordinum, sed absolutione
el rehabililatione a SSmo obtinenda, quod habetur lib. 19
Decret., pag. 'tS'i. Similiter iu causa Panormitana, Colla
tionis ordinum, dic 16 Martii 1647, disceptato articulo: An
ordines minores per abbatem regularem non benedictum
colluti non suis subditis sint validi, si abbas habeat pri
vilegium illos suis subditis conferendi, prodiit decisio
alteri conformis, quae antea emanaverat in Calanien.,
184
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
23AVc. 1641. cujus verba sunt : Collationem autem ordi
num supradiclis non suis subditis etiam regularibus fac
tam. si fuerit de ordinibus etiam minoribus, et dictus ab
bas non benedictus non habeat privilegium apostoUcum.
ordines collutos remanere invalidos et ordinatos indigere
alia ordinatione : si vero abbas non benedictus habeat
dictum privilegium, et ordines minores tantummodo con
tulerit suis non subditis, ordinatos non indigere alia or
dinatione. sed solummodo absolutione et rehabililatione
a Sede Apostolica obtinenda, uti habetur lib. 18 Decret.,
pag. 311. Denique cum in causa Lucana, proposita 16 Mar
tii 1726, disputaretur de privilegiis concessis abbati S. Bar
barae civitatis Mantuanae, et speciatim res esset de clerico
ab eodem 'abbate ad ordines minores promoto, quamquam
promotus non recenseretur inter personas in abbatis privi
legio expressas, S. C. ordinationem illicitam dixit clericum
que minoribus initiatum suspensione irretitum declaravit,
non tamen ordines eidem iterum conferendos jussit. Thesaur. Hesol., torn. 3, pag. 288, 296 (1) ». line usque Be
nedictus XIV, De syn., //, XI, n. 13. Hinc mirum esse non
debet, si haec sententia recepta communiter erat inter canonistas, et eidem ipse Benedictus XIV./. c., absque ulla
cunctatione subscribit (2).
955. Alii putant ordinationem in casu esse non solum
illicitam sed etiam nullam (31, quia abbas ultra limites pri
vilegii caret potestate, et non esi xerosi mile Ecclesiam de
disse abbati potestatem illimitatam et deinde limitavisse
exercitium, sed potius dicendum ipsi potestati limites ap
posuisse. Pro hae doctrina est Rotalis decisio 985 coram
Seraphino, cui titulus Dubium Sacrae Congregationis
1 Vide etiam responsionem ejusdem S. C. in Dri.rinen. infra (n. 959)
citanda, ad 8»π>.
2 Fagnanus, in cap. Statuimus. De supplenda ncgligenlia praedato
rum, n. Uj sequ. ; Suarez, De virtute religionis, lib. II, tract. VIII, cap.
XXIX, n.ai ; Ferinosinus, in cap. Cum contingat, De aetate et quali
tate et ordine praeficiendorum, p. II, n. 9 sequ.
(3) PignatelU, tom. I. consult. 367 ; Leurenius, For. ecc., lib. 1, tit. II,
quaesi 562, § i ; Haliter. p. 11. sect. V.cap ], art Π, § 2. Vide folium
S. C.C. in causis Congregationis Olivetanae. et Collensis, Tonsurae, quas
intra referimus.
CAPI T V. 1>E ESSENTIALIBUS SACRAE ORDIN \T1ONJS PARTIBUS
I S’)
Concilii. De mandato enim Clementis VIII quaesitum foil
in nostris terminis : « An abbates qui habent facultatem
conferendi tonsuram et minores ordines subditis sibi regula
ribus, possint, stante decreto Cone. Trid.,ses$. À7/7, cap. \.
tonsuram ac minores ordines conferre personis saeculari
bus. habentibus litteras dimissorias a suis Ordinariis » ; et
sacrum Holae auditorium respondit non posse, non tantum
scilicet licite, sed nec etiam valide, « ex fpio sublata est prae
cise et absolute lacullas abbatibus conferendi ordines prae
terquam regularibus suis subditis », ut legitur in dicta de
cisione, n. 9. I’ignatelli, toni. I. cons. 367, n. 5 sequ.,
refert etiam in eodem sensu antiquam S. C. C. declaratio
nem. Sed illud certum est. S. C. post Benedictum XIV hanc
amplexatam esse doctrinam, promi ex sequentibus exemplis
apparet.
956. In causa Congregationis OliOctanae (1) abbas di
gnitatem abbatialem dimiserat, aliudqne monasterium, ut
simplex sacerdos, regebat : et in hoc officio ordines minores
monacho contulit. Dubio exorto de validitate hujus ordina
tionis, proposita fuerunt S. C. sequentia dubia: « 1° An
constet de nullilale ordinationis ita ut sil iteranda: 2° An
sit consulendum SSmo pro absolutione, rehabilitatione et
dispensatione ab irregularitate, quatenus ministraverit ». S.
C. respondit die 20 Sept. 1788: « Constare de nullitate et
ad D. Secretarium cum SSmo ». Et rursus propositis dubiis
die 29 Nor. ejusdem anni reposuit: « In decisis, et monacho
esse secreto reiterandos ordines minores et ad D. Secreta
rium cum SSmo pro absolutione a suspensioni' ejusdem mo
nachi propter susceptum ordinem subdiaconatus per saltum
ejusque rehabilitatione, nec non pro dispensatione ab irre
gularitate ad cautelam, quatenus in dictis ordinibus minis
traverit ». Haec responsio directe respicit ordinationem, di
missa abbatial) dignitate, sed applicari debet etiam ordina
tioni collalae personis extra limites privilegii abbalialis :
nani si abbas ordinandi potestatem ex benedictione recipit
(I) Haec causa non prostat in thesauro resolutionum S C. C., quia fuit
per folium manuscripttim proposita, ut notatur in folio ejusdem S. G. in
causa Congregationis Cistercionsis (n. sequ.).
I <86 TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
ad instar episcopi, et. exercitium tantum hujus potestatis
limitatur, superior in casu valide monachum ordinavisset,
sicuti episcopus, dimissa dioecesi. Cum igitur invalide or
dinaverit, argumentum est ut dicamus abbatem ipsam po
testatem alligatam officio ac limitatam recipere.
957. Neque obstat responsio S. C. C. in causa Congre
gationis Ci.sterc'iensis, 28 Nov. 1789. Nam Hyacinthus .Maria
Bagotti in monasterio Cisterciensium S. .Mariae de Horto
Venedis electus fuit mense Martio 1781 abbas ad quinquen
nium : et confirmatus fuit a Nuntio Apostolico die 11 Apr.
1782, juxta rescriptum pontificium quo monachis monasterii
facultas concessa fuit eligendi abbatem et alios officiales,
imposita obligatione petendi electionum confirmationem a
Nuntio Apostolico. Jam vero abbas die 9 Apr. I7S7 primam
tonsuram ac minores ordines contulit Josepho Foralosso
converso, contra monasterii constitutiones, quibus, ad nor
mam constitutionum Clementis VII1, expresse cavebatur ne
qui ad conversorum habitum recepti fuerant, ad clericorum
statum possent transire, sub poena ferendae sententiae,
contra superiores qui in hoc deliquerint, privationis officio
rum. Dubitatum deinceps fuit de validitate hujus initiationis
clericalis : et propositis dubiis : « 1° An constet de nullitate
ordinationis ita ut sit reiteranda in casu ; Et quatenus nega
tive : 2'* An sil consulendum SSmo pro absolutione, rchabilitatione el dispensatione ab irregularitate, quatenus mi
nistraverit in casu » ; S. C. C. reposuit : « Ad Γ"" : negative
in omnibus ; Vd 2,im : affirmatixe in omnibus ». Nimirum
S. C. judicavit, promi etiam Procurator Generalis Ordinis
Cisterciens; um contendebat, quinquenni mn ad quod Hyacin
thus Maria Bagotti in abbatialem dignitatem fuerat electus,
incipere non quidem ab electione mense Martio 1781, sed
a confirmatione die 11 Apr. 1782; ac proinde Hyacinthum
Mariam Bagotti primam tonsuram et minores ordines con
tulisse (die 9 Apr. 1787) dum abbatialem potestatem con
servabat. ideoqtle ordinationem fuisse validam. Hoc autem
posito, difficile intelligitur responsio ad 2un' dubium : ordi
natus enim, quominus in receptis ordinibus solemnitcr mi
nistraret el ad altiores ascenderet, detinebatur lanium sim-
1 87
plici impedimento ad formam constitutionum ejus ordina
tionem prohibentium, juxta ea quae diximus n. 153.
958. De prima tonsura ab abbate collata personae extra
limites privilegii, S. C. C. directi'egit in CoUenù. Tonsu
rae, 2Zt Jan. 1795. Nam abbas monasterii Vallis Umbrosae
putabat et asseruit se habere particulare privilegium con
ferendi primam tonsuram et ordines etiam saecularibus ex
traneis cum dimissoriis proprii Ordinarii. Proinde episcopus
Gollensis dedit ad cum dimissorias pro conferenda prima
tonsura Alberto Bianciardi, suo subdito, qui in eo monas
terio educationis causa degebat. Deinde abbas animadver
tit potestatem sibi non esse pro saecularibus. Proinde pro
positis dubiis : « 1° An constet de nullitale ordinationis ita
ut sit iteranda in casu; *2° Kn sit consulendum SSmo pro
rehabililatione in casu » ; S. C. reposuit : « Vd lum : con
stare de nullitate collationis primae tonsurae, et esse secreto
reiterandam. Ad 2u,n : affirmative ».
959. Haec sententia est praeferenda, tum quia est ulti
ma sententia S. G., tum quia revera videtur ommino verosimile Ecclesiam in hoc privilegio, sicut in aliis, concedere
ipsam potestatem limitatam, non autem potestatem dare
illimitatam et deinde limitaro exercitium. Concludendum
igitur abbates regulares illicite el invalide conferre ordines
ac primam tonsuram personis extra indultum.
960. Ex dictis sequitur abbatem publice haereticum,
am schismaticum, aut vitandum carere suis privilegiis,
quia amittit eo ipso officium : el ideo invalide gradus quos
cumque conferre (n. 875 sequ.). Censurâtes vero toleratus
(n. 876'), sicuti constitutus in statu peccati mortalis, valide
quidem ordinat, sed illicite ; quale autem peccatum com
mittat. vide n. / /.
961. Plura quae huc usque exposuimus, de privilegio
abbatum conferendi tonsuram ac minores ordines suis sub
ditis regularibus, tradidit S. G. C. in Rrixinen., 1’2 Dee.
1733 ; quam proinde heic subjicimus. Episcopus Brixinensis conquestus est apud S. G. G., quod abbas monasterii
Stambsensis ordinis Cisterciensis in sua dioecesi multa age
ret. haud rite legitimeque. Quaenam fuerint hae querelae,
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIRI S
'188 TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
colligitur ex dubiis quae S. C. proposita fuere. Scilicet :
« 1° An liceat abbati monasterii Stambscnsis Ordinis Cisterciensis dispensare super aetate cum religiosis sui monas
terii sibi subditis pro suscipiendis sacris ordinibus. Et qua
tenus affirmative :
» 2° An monachi ejusdem monasterii ad ordines promo
vendi. praeter litteras obedientiales, teneantur exhibere Or
dinario Brixinensi fidem sui baptismatis ad docendum de
legitima aetate.
» 3° \n liceat dicto abbati dimittere suos monachos ad
alium episcopum pro suscipiendis ordinibus sine litteris
dimissoriis dicti Ordinarii. Et quatenus negative :
» V An monachi sic ordinati cum dispensatione abbatis
in aetate, vel ab alio episcopo cum solis litteris obedientialibus et sine dimissoriis episcopi Brixinensis sint licite ordi
nati. Et quatenus negative :
» 5° An et in quas poenas tam dict us abbas quam ipsi
monachi taliter ordinati inciderint.
» 6° An liceat dicto abbati tonsuram et minores ordines
conferre non solum monachis sibi subditis, sed etiam aliis
regularibus sibi non subditis.
» 7° An liceat eidem abbati tonsuram et ordines minores
conferre saccularibus aliarum dioeccsum cum dimissoriis sui
Ordinarii et sino licentia episcopi Brixinensis. Et quatenus
negative :
» 8° An taliter ordinati valide susceperint ordines.
» 9° An liceat dicto abbati non solum sacram supellecti
lem benedicere in (pia sacra unctio non adhibetur, sed etiam
altaria consecrare et alia vasa sacra in quibus adhibetur sa
crum chrisma, idque non tantum ad usum ecclesiae proprii
monasterii, sed etiam ad usum aliarum ecclesiarum in
casu ».
S. C. reposuit :
« Ad luni : negative.
» Ad 2"n' : negative dummodo in litteris obediential ibus
exprimatur actas.
» Ad 3um : servetur decretum Clementis VIII an. 1596.
» Ad âura: negative.
CAPI T V. DE ESSENT! ALIRUS SACRAE ORDINATIONIS PAR I HUS
»
»
»
»
»
Ad
Ad
Ad
Ad
Ad
5un* :
6",n :
7U1" :
8um :
9u,n :
I 89
in poenas canonicas.
negative quoad non subditos.
negative.
affirmative.
ad S. C. IL et amplius in omnibus ».
SCHOLION II.
I)E PRlVÎLEGilS CAIURNAIAUM IN ÜRBE.
962. In primis recolimus privilegium Cardinalis episcopi
Ostiensis, decani sacri collegii, ordinandi ac consecrandi
electum in Romanum Pontificem, qui forte sil diaconus tan
tum, aut presby ter, assistentibus, si agatur de consecratione
episcopali, Cardinali episcopo Portuensi et Cardinali episcopo
Albanensi. Hoc privilegium est antiquissimum, prout osten
dunt documenta citata ab Rallier. />. 111. sect. I . cap. 1\ ,
art. J', § /. Olim ad consecrationem Romani Pontificis
convenire solebant non pauci episcopi provinciae Romanae,
sicut in aliis provinciis omnes sulfraganei ad consecra
tionem métropolitain convocabantur, ex cap. 5, De temp,
ordin.
963. Praeterea Cardinalis archipresbyter basilicae Vatica
nae habet, vigore antiquorum privilegiorum, el praesertim
vigore const. Ad honorandam, a Benedicto XIV editae die
27 Martii 1752, sequentes facultates : « Ut iidein canonici,
bénéficiai!, clerici, alumni el ministri praedicti ab eodem
archipresbytero ejusque in archipresbyteratus dignitate pro
tempore successoribus quibuscumque, quatenus episco
pali charactere praediti sint, vel de ipsorum licentia tantum,
nec alias, a quocumque catholico antistite gratiam et com
munionem S. Sedis Apdstolicae habente, per eum eosqne
deputando, ad omnes etiam sacros et presbyteratus ordines
promoveri, et tam ipse archipresbyter ejusque inarchiprcsbyleratus dignitate successores, quam antistites ab eo de
putati eosdem canonicos, bénéficiâtes, clericos, alumnos
et ministros reipsaactu inservientes, ut supra, absque nos
tro vel successorum nostrorum, aut nostri in Urbe ejusque
districtu Vicarii in spiritualibus generalis, velcujusxis al-
.« τ ν —*.
190
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
terius, etiam eorum originis, Ordinarii licentia, dimissoriis
aut examine ; convictores vero seminarii praedicti, acceden
tibus ipsorum respective Ordinariorum licentia ac dimissorialibus litteris, ad praemissos omnes ordines, servatis de
jure servandis, promoveri licite possint et debeant, praesen
tium tenore perpetuo concedimus et indulgemus ». Subdit
vero Honorante, cap. ///, not. E: « Sed non obstante hac
amplissima Emi archiprcsbyteri facultate, ab eodem pro
moveri non possunt sine testimonialibus Vicarii I Tbis, si
sint Romani, super legiliinilate natalium, ac bonis vita el
moribus et quod nullum contraxerint impedimentum cano
nicum ad tenorem bullae Innoccntianae ; si vero sint alie
nae dioecesis, cum testimonialibusejusdem Vicarii super vita
el moribus pro eo tempore quo Romae moras duxerunt :
quae quidem conditio ita eos arctat ut aliter promoti de
clarari possint suspensi ab exercitio ordinum susceptorum ».
Insuper Cardinalis archipresbyter non potest supradictos
omnes promovere extra suam basilicam sine licentia Vica
rii I rbis, ex Cone. Trid., $k-.vs. 17, cap. Γ, de ref., si eos
dem promovens exercet pontificalia. Exercitia vero spiritua
lia iidem omnes peragere debent.
964. Cardinales episcopi suburbicarii nequeunt subdi
tos suos e suburbicaria dioecesi ad ordines promovere sive
in cappella proprii palatii in I rbe, sive in alia ecclesia abs
que licentia Cardinalis Vicarii, ex Cone. Trid..sew. 17, cap.
Γ, de. ref.. et ex Alexandri VII const. \po*tolica sollici
tudo, ~ Auy. 1662. Id probat ac statuit Benedictus XIV in
epist. \d audientiam, 15 Febr. 1753. Neque Cardinalis
archipresbyter basilicae Vaticanae, si est unus ex sex epis
copis suburbicariis, potest absque licentia Vicarii Urbis suos
suburbicarios subditos in eadem basilica promovere, nisi
habeat speciale indultum a Sede Apostolica (1). Attamen
Cardinalis episcopus suburbicarius potest suos subditos in
cappella -proprii palatii in I rbe, etiam sim* licentia Cardina
lis Vicarii, initiare prima tonsura, « ex ea nimirum ratione
quod Vlcxandrina constitutio de ordinibus minoribus atque
(1) Honorante, l. c.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDIN VT10NIS PARTIBUS
I 91
majoribus diserte caveat : quaestio autem est non adhuc de
finita utrum prima clericalis tonsura sit ordo necne » ; Be
nedictus XIV, /. c., in fine.
965. Tandem communiter affirmant ductores Cardinales
titulares sive episcopos sive etiam simplices presbyteros in
sua titulari ecclesia posse personis sen itio ejusdem eccle
siae addictis conferre tonsuram ac minores ordines (I). Hoc
privilegium deducunt ex cap. II. De niajoritate et obedientia, quod tamen illud clare non tradit. Honorante, cap.
I, not. 11, hanc doctrinam non admittit, et docet etiam Car
dinales indigere licentia Cardinalis Vicarii, (piae non datur
nisi praevia exhibitione litterarum dimissori alium, praevio
examine, exercitiis spiritualibus, aliisque de jure praescrip
tis, opponens praxim tum antiquam Ium recentem et non
nullas RR. PP. constitutiones, nempecit. const. Apostolica
sollicitudo Alexandri VII. (pia cavetur ut (pii promoveri
volunt in Urbe, a nullo alio promoveantur (piam a Cardinali
Vicario, et const. Bomanus Pontifexy 17 Sept. 1692, Innocentii XII, quae tiliilariiirn jurisdictionem restringit ad ea
quae concernunt servitium ecclesiae seu loci pii, scilicet
disciplinam ecclesiasticam et morum correctionem. At cons
titutionem Alexandrinam non revocare privilegium Cardina
lium conferendi primam tonsuram, patet ex dictis n. pracc.
in fine; item nec revocare eorumdem privilegium quoad
minores ordines, colligitur ex Benedicto XIV. I. c., ubi hanc
constitutionem prae oculis habens, hoc privilegium Cardi
nalium minime denegat, imo potius admittere videtur.
Constitutio vero Innocentiana agit de potestate judiciali et
coerciti va. Gravius est argumentum oppositum ex praxi
contraria (2). Hac autem posita, privilegium evanesceret
quidem quoad Cardinales charactere episcopali insignitos,
non vero quoad Cardinales simplices presbyteros, qui pote
runt ex licentia Cardinalis \ icarii conferre praedictis perso
nis tonsuram et minores ordines.
1) Phillips, /, §as; Vecehiolli. 7//,§17 , D’Annibale, III. § 153, not. IG;
Schinalz., /, XI, η. 80 ; Beli. XIV, qui in cit. epist. Ad audientiam,§ 1'2,
liane doctrinam refert el non reprobal, inio approbare videtur; Ferraris,
Bibliotheca etc., v. Cardinalis, § 111, n. 22.
(2) Ben. XIV, l. c., n. 1.
192
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
Articulus II
De intentione ministri.
966. In articulo praecedenti determinavimus quinam sit
minister sacrae ordinationis. Modo de ejusdem intentione
agentes, recolimus ad valorem sacramenti in genere requi
ri ut minister illud conferens habeat intentionem saltem fa
ciendi quod facit Ecclesia ; scilicet Ecclesia Christi quae est
Ecclesia Romana. Id aperte definivit contra protestantes
Cone. Trid., sess. 17/, can. 11 : « Si quis dixerit in minis
tris. dum sacramenta conficiunt, non requiri intentionem
saltem faciendi quod facit Ecclesia. A. S. ». Et ita etiam
Eugenius I\ in instructione ad Armenos (n. 773). Ambro
sius Catharinus, in libro De intentione ministri, putavit ad
valorem sacramenti sufficere ut minister ponat serio exte
riorem ritum sacramentalcm. etiamsi in corde suo. ponens
hunc ritum, positive nolit facere quod facit Ecclesia. Haec
doctrina communiter rejicitur et videtur directe damnata
ab Alexandro VH1 sub sequenti propositione: « Valet bap
tismus collatus a ministro qui omnem ritum externum formamque baptismi observat, intus vero in corde suo resolvit:
Non intendo facere quod facit Ecclesia». Requiritur igitur
ad validitatem sacramenti ut minister ponat serio ritum ex
ternum sacramentalcm, et insuper simul velit, ponens hunc
ritum, saltem facere quod facit Ecclesia. Sufficit autem hu
jusmodi voluntas implicita, e. g. si (piis velit facere quod
facit Ecclesia schismatica el haeretica, et haec conficit sa
cramentum : item sufficit virtualis el non requiritur actualis,
ita ut sacramentum valeat etsi minister in act ione sacramentali plane el voluntarie distrahatur. Attamen satis non est
intentio mere habitualis el multo minus interpretativa.
967 Hanc doctrinam (piam supponimus, applicando sa
crae ordinationi, sequitur ordinationem (piae est sacramen
tum, esse ipso divino jure irritam, si minister dum eam
confert, nec implicite ac virtualiter intendit facere quod fa
cit Ecclesia, licet ritum externum serio ponat. Quod verum
I 93
est etiam de ordinationibus quaesunt ecclesiasticae institu
tionis et de ipsa prima tonsura, quia Ecclesia, in earum ins
titutione oeconomiam juris divini imitata, ita statuit, licet
quoad hos gradus aliter statuere potuisset et posset. At non
requiritur pro validitate ordinationis ut minister actu posi
tivo et explicite voluntatis intendat facere sacramentum, ri
tum sacrum, quod facit Ecclesia Homana, conferre potes
tatem ordinis, etc., dummodo haec non excludat; (piae om
nia implicite continentur in generaliori intentione faciendi
quod facit Ecclesia Christi. Hinc Concilium Tridentinum in
relato canone, exigit intentionem saltem faciendi quod facit
Ecclesia, indicans minimum necessarium pro valore sacra
menti, licet optandum sit ut minister magis specificam in
tentionem habeat.
968. Ex dictis sequitur ordinationem valere, si minister
intendit quidem facere quod facit Ecclesia Christi, sed simul
putat illum ritum non esse sacramentum, non esse ritum
sacrum, nullam conferre potestatem. Ecclesiam Romanam
non esse veram Ecclesiam Christi, etc., dummodo actu po
sitivo voluntatis non dicat: Nolo facere sacramentum,con
ficere ritum sacrum, conferre potestatem, facere quod fa
cit Ecclesia. Romana, etc. Sane in casu unicus est actus vo
luntatis, nempe faciendi quod facit Ecclesia Christi, (piem
non destruit error concomitans, de quo supra. At e contra
rio ordinatio foret nulla prorsus, si minister intendit qui
dem facere quod facit Ecclesia Christi, sed simul actu po
sitivo et explicita voluntatis, non vult conficere sacra
mentum, aut ritum sacrum, aut facere quod facit Ecclesia
Romana, aut conferre potestatem ordinis, aut imprimere
characterem, etc. Nam in casu forent duo voluntatis actus
positivi et contrarii, (piorum posterior priorem destruit, vel
qui mutuo (diduntur, et ideo minister revera non vult facere
quod facit Ecclesia Christi (1). Quid vero si minister volun
tatis actum positivum et cxplicitum de non conficiendo sa
cramento, aut ritu sacro, de non faciendo quod facit Ec
clesia Romana, etc., revera non habuit, quia de his non
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
(1) Vide nostrum Tractatum canonicum de matrimonio, n. 792, 802.
13
194
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
cogitant, sed habuisset profecto, si cogitavisset ? Responde
mus ordinationem esse validam, quia haec voluntas interpretativa in rerum natura non exist'd, et ideo recidimus in
primum casum de unico voluntatis actu faciendi quod facit
Ecclesia.
969. Pariter ex dictis apparet ordinationem esse prorsus
nullam, si minister, dum eam confert, usum rationis non
habet, e. g. quia amens, ebrius, dormiens est, licet antea
habuerit una cum intentione non retractata conferendi or
dinem ; quia in casu non adesset intentio actualis vel virtuaÜSjSed tantum habitualis, quae non sufficit. Ilincsi epis
copus ordinans ita mentis carentia laboraret ut intentio ne
cessaria ad validam sacrorum ordinum collationem in eo
praesumi non posset, ordinationes uti nullae essent reite
randae. Et si dubium grave adesset super sanitate ejus
mentis, tunc pariter ordinationes hujusmodi erunt reite
randae sub conditione. Ita etiam non semel ipsae Romanae
Congregationes reposuerunt.
970. Proinde ut ad casus magis practices descendamus,
ordinatio quaecumque irrita est , si minister, she episcopus
sive abbas sive presbyterex R. P. delegatione, dum eam per
sonae confert, vult non ordinare illam personam ; quia eo
ipso non habet intentionem saltem faciendi quod facit Eccle
sia. imo habet intentionem contrariam. Idem dicas de prima
tonsura. At minister peccat graviter. Item graviter peccat si
dum ordinat, habet intentionem conditionatam non ordinan
di, si persona quam ordinat non sit ea quam putat, sed alia
(piam non vult ad ordinationem admittere, aut si persona
quasdam qualitates non habet. Ad rem BenedictusXIV, /M
synodo, Vilf, XI,n. 1 : « Xe... gravis peccati reus fiat, te
netur episcopus absolutam intentionem habere ordinem
conferendi homini praesenti cui manus imponit et consueta
porrigit instrumenta, quemadmodum recti1 animadvertunt
Navarrus, Consil. 5. De temporibus ordinationum', Gobat,
Theologia experim.. trad. VIII, n. 3 16; et Card.De Rugo,
De sacram, in genere, Disp. VIII, sect. VII, η. I 19 >».
Proinde numquam praesumitur ministrum talem intentio
nem non ordinandi habuisse in ordinatione peragenda,
1 95
donec contrarium non probetur ; turn quia nemo praesumi
tur malus, nisi probetur, tum quia actus, praesertim adeo
solem nis (pialis est ordinatio, habendus est validus, donec
in validitas non evincatur.
971- In Pontificali Romano est quidem edictum n. i009)
(pio episcopus ordinationem habiturus praecipit, ne ad or
dines suscipiendos accedere audeant illi (pii in eodem edicto
nominantur. Sed hoc edictum, unice facium ad illos ab or
dinibus arcendos, nullo modo significat episcopum habere
intentionem non ordinandi, si, edicto non obstante, illi forte
accedant, et episcopus per errorem illis manus imponat at
que instrumenta porrigat. Proinde ordinatio in casu ha
benda foret valida, etsi illicita ex parte subjecti, quod et
grave peccatum committeret et censuram ferendae senten
tiae contraheret (cit. n. 1009).
972. Quid vero si episcopus, praeter illud edictum Pon
tificalis Romani, per archidiacon urnalium ve publice denun
tiare fecerit, priusquam sacrae ordinationis caeremonias
incipiat, se intentionem non habere ordinandi irregulares,
censuris innodatos, carentçs legitimo titulo, vel dimissorialibus proprii Ordinarii? In primis non est dubium episco
pum, qui hanc protestationem emittit sive per se sive per
alium, graviter delinquere, tum quia, si illam emittit in actu
ordinationis, aliquid addit ritibus Pontificalis, tum quia in
numeris scrupulis et animi anxietatibus, et quandoque
etiam probabili ac prudenti dubitationi de ipsarum ordina
tionum validitate, cum maximo Ecclesiae detrimento ac
perturbatione, aditum aperit. Proinde episcopus cavere uti
que debet, ne ullus ad ordines admittatur (pii, diligenti
praehabita inquisitione, non fuerit dignus et idoneus reper
tus omnibusque ornatus qualitatibus (piae a sacris canoni
bus requiruntur ; at in ipso actu collationis ordinum opus
est ut absolutam habeat intentionem initiandi omnes et sin
gulos, sive a se antea approbatos, sive quoquo modo inlrusos, qui ad illos suscipiendos accedunt, et per consuetam
materiae exhibitionem formaeque prolationem voti compo
tes fiunt.
973. Praeterea praesumendum est hujus protestationis
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINA!IONIS PARTIBUS
196
1
■'•M p.
•
/
>·
.>
Η»
I
2
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
unicum scopum fuisse deterrere eos qui «aliquo ex enuntia
tis vitiis laborantes ad ordines suscipiendos sese accinge
rem. nec episcopum, per grave facinus, revera illi protesta
tioni suam intentionem alligare \ oluisse, sed potius habuisse
intentionem ordinandi subjectum cui manus imponit (1).
Attamen peracta in hujusmodi circumstantiis ordinatione,
tutiorem partem sequamur oportet (2). Scilicet adeundus
est episcopus qui ordines contulit cum illa protestatione,
ejusque intentio exploranda, qualis fuerit. Si ipse affirmat
se illa protestatione voluisse tantum deterrere taliter im
peditos, ordinatio est valida nec ullo modo repetenda. Si
ipse affirmat se suam ipsam intentionem illi protestationi
alligavisse, putamus rursus esse subdistinguendum. Vel
episcopus advertit accedere candidatum impeditum, et
dum eidem manus imponit, habet, conformité!’ suae pro
testationi. intentionem eumdem non ordinandi, et tunc ordinatio est manifeste nulla et absolute repetenda. Vel episco
pus non advertit accedere candidatum impeditum, et ita
manus eidem imponit, sicut ceteris, et tunc ordinatio sal
tem est dubia, quia episcopus forte habuit, prout habere
debet, intentionem ordinandi praesentem cui manus impo
nit; et ideo est repetenda sub conditione. Tandem si episcopusadiri nequit aut incerta et dubia remanet illius inten
tio, etiam ordinatio dubia est, ac proinde pariter repetenda
sub conditione.
974. Haec quam exposuimus, est praxis S. Pocnilentiariae, prout testatur Thesaurus, De poenis eccl.,p. //, r. Or
dines, cap. νΐϊ, η. 2, et Benedictus XIV, De sacrosancto
Missae sacrificio, l c. Haec pariter est praxis S. C. C., ut
apparet ex pluribus causis in thesauro resolutionum ejus
dem S. C., (piarum nonnullae modo afferendae sunt.
975. In primis est responsio data dic 23 Jan. 1586,
quam refert Fagnanus in comm.cap. I. lie clerico per sal
tum promoto, n. 15, et Benedicius XIV, De sacrosancto
(1) Ben. XIV. I. c.; S. Alph- V/, n. 784, cum communiori.
(2> 111· Lugo, l. c. ; Ben. XIV, I. c., η. 2, et De sacrosancto Missae sa
crificio, 111, X, η. Ί ; S. Alph., I. c.
197
Missae sacrificio, III, .V, n. 5 : « Quaesitum fuit an ordi
nati ante aetatem legitimam ab episcopo qui ante ordinatio
nem in ecclesia publico edicto protestatus est quod non
intendebat ordines conferre nisi iis qui in aetate legitima
erant constituti, receperint vacuam manus impositionem.
Responsum fuit ex communi sententia recepisse vacuam
manus impositionem ». Hanc resolutionem summus Ponti
fex approbavit in Consistorio, qui etiam jussit, antequam
exequutioni mandaretur, scribi ad episcopum ut edicti a
se promulgati formam mitteret, qua cognosci posset num
episcopus revera intentionem habuerit non ordinandi eum
qui cum defectu canonico ad suscipiendos ordines acces
sisset (1).
976. Eadem quaestio ad examen revocata fuit in Charchien., Ordinationis, quae ab Altovito tum Secretario ita
relata fuit: « In supplici libello a SSmo I). N. remisso ex
ponitur Fratrem Antonium Gonzalez de Acuna episcopum
civitatis Charchiensis in ludiis Occidentalibus sub dominio
Regis Catholici, sacras ordinationes habiturum, edicto ca
visse, ne quis trahens originem ab Indis seu, ut vocant,
Molatis intra quartum gradum, auderet accedere ad sacros
ordines suscipiendos, quia ipsius mens et intentio erat hu
jusmodi personis sacramentum ordinis non conferre : quam
protestationem denuo atque expressius ore proprio emisit
in actu ordinationis, jurejurando affirmans se neque actua
lem neque virtualem intentionem habere, aut habiturum
fore ordinandi dictas personas, sed habere dumtaxat inten
tionem ordinandi sanguine puros; quod et postea confirma
vit, dum interrogatus a Guardiano Conventus S. Francisci,
an quidam comprehensus infra gradus ab eo prohibitos
esset valide ordinatus, absque ulla haesitatione respondit
negative ex defectu intentionis. Plura hinc scandala et in
convenientia orta sunt. Multi enim originem trahentes ab
Indis seu, ut vocant , Mnlatis(cum inibi pauci sint sanguine
puri), ordines susceperunt, et subinde Missas celebrarunt,
confessiones audierunt, aliaque susceptis ordinibus con
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
ti) lien. XIV, l. c., η. Ί.
198 TRACTATIS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
gruentia munera exercuerunt: et e contra non desum in
populo qui sic ordinatos effugiunt ac uti male promotos di
gito ostendunt ». Proposita itaque fuerunt S. C. sequentia
dubia : « 1° An hujusmodi personarum ordinatio fuerit va
lida ; 2° An actus ab illis vigore susceptorum ordinum exer
citi fuerint validi ; Et quatenus negative : 3° Quonam reme
dio hisce malis consuli debeat ». S. C. reposuit die 13
Febr. 1682 : « Ad lum et 2uin : negative; ad 3um : ad men
tem. Et mens est, supplicandum osse SSmo, quatimus jubeat
omnibus ludiarum episcopis, ne deinceps praesumant in
ordinatione conditionalem intentionem habere, eosquc ani
madvertat Indos et Nigros omnesque ab eis per paternam
vel maternam lineam descendentes nullo jure ab ordinum
aliorumque sacramentorum receptione arcendos esse, dum
modo cetera per sacros canones requisita habeant et obser
vent ».
977. Benedictus XIV, De syn., XII, I, n. 5, postquam
hanc responsionem S. C. C. retulisset, subdit : « Cohaeren
ter ad haec datae fuerunt litterae ad ludiarum aliosqueper
Ilispanias et regnum Porlugalliac constitutos episcopos.
Cumque archiepiscopus Ilyssiponensis renuisset ordines
cuidam conferre qui a Mauris trahebat originem, suas prae
texens synodales
constitutiones ab ordinibus excludentes
y
quotquot a Mauris, Nigris alleriusve nationis infidelibus
prox entrent, re mature discussa in S. C. C. die 13 Jan.
1685, responsum est praefatas synodales constitutiones, ulpote obsistentes juri communi, nullius esse roboris ».
978. In Aprutina, Ordinum, II Jan. 1710, hanc facti
speciem S. C. ad exanmn rexoeaxit. Joseph B. loci Bellantis,
cupiens adseribi militiae ecclesiasticae, exoravit episcopum
ut ei conferret primam tonsuram et duos primos minores
ordines; el rescriptum obtinuit: .l·/ primum tonsuram
lanium, pro qua sola fuit revera examinatus. Die 20 Sept,
I7O/|, recepta in ordinatione generali prima tonsura, voca
tus, ut ipse aiebat, ad duos primos minores ordines, acces
sit cum aliis ordinandis et materiam tetigit ; sed ab epis
copo testimonium obtinuit tantum pro prima tonsura. Cum
vero deinde praesentabis fuisset ad beneficium de jure pa-
I 99
tronatus, episcopus denegavit institutionem, nisi prius ob
tineret absolutionem et dispensationem ab irregularitate. Re
delata ad S. C., haec interrogas it episcopum an in actu or
dinationis intentionem habuerit excludendi non examinatos
pro ordinibus, vel praecise oratorem, an fecerit aliquam
protestationem vel comminationem sub poena excommuni
cationis adversus furtive accedentes ad ordines. Reposuit
episcopus se in actu ordinationis habuisse intentionem sal
tem virtualem excludendi non examinatos pro ordinibus, si
cut in principio cujuslibet ordinationis semper comminatur
poenam excommunicationis contra furtive accedentes; nec
esse verum, subdidit, quod orator fuerit vocatus. Propo
sitis dubiis : « 1° An stante supradicta ordinatione idem cle
ricus ullum canonicum impedimentum contraxerit quod ab
episcopo dispensari non possit ? Et quatenus affirmative :
2° An saltem eidem indulgenda sit relaxatio aS. C. ? 3J An
supradicti ordines minores, modo quo supra suscepti, sint
reiterandi in casu »? S. C. : « quoad primum et secundum
benigne commisit episcopo Aprutino, ut, imposita oratori
aliqua salutari poenitentia, cum eo, pro suo arbitrio et con
scientia, gratis dispenset. Ad tertium respondit affirmative
sub conditione in casu de quo agitur ».
979. Huc spectat etiam ejusdem S. C. responsio in
Ugenlina, Ordinum. Nam Frater Ronaventura a Rufiano
Ordinis ('appueinorum accessit cum dimissorialibus sui
Provincialis ad episcopum Egentinum ut primam tonsuram
et quatuor minores ordines reciperet. Episcopus primam
tonsuram tantum una die eidem contulit ; et simul intima
vit se die quadam dominica eidem collât urum primos tan
tum duos minores ordines, non autem alios. Verum primis
duobus ordinibus jam susceptis, Frater Ronaventura audiens
se, ut ipse referi, vocatum cum aliis promovendis ad reci
piendos geminos alios minores ordines, securus accessit,
et, aeque ac ceteri, fuit ordinatus. Ordinatione absoluta,
cum adverterit episcopus Fratrem Bonaventuram sese cum
reliquis ad suscipiendos binos posteriores ordines intrusisse, graviter eum increpavit, eumdem monens de eorum or
dinum nullitatc. Pariter consultus a S. C. C. ad quam res
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
I
200
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
delata fuit, episcopus reposuit Fratrem Bonaventuram voca
tum non fuisse, else non habuisse intentionem illos ordines
conferendi, ideoque ordinationem esse nullam. Proposito
itaque dubio: « An ordines exorcistatus et. acolylhal.usmo
do, quo supra, suscepti a Fratre Bonavcntura a Ruflfano
sint reiterandi in casu » ; S. C. reposuit die 3 Aug. 179/1 :
« Praevia poenitentia salutari imponenda per Superiores
Ordinis, reiterandos esse sub conditione ».
980. De Lugo, Z. c., admittit cum Vasqucz, Disp.
CXXXVUI, cap. VII,n. 86, conditionalam ministri inten
tionem licitam esse in ordinatione personae determinatae ex
causa gravissima, e. g. si aliquis, simulans se alium, petat
ordinari, cum mullum referat eum non ordinari ; tunc enim,
veriiicata simulatione et identitate personae, minister pos
set declarare se non habuisse intentionem ordinandi, atque
ita ordinatio haberetur tamquam nulla et gravissima incom
moda evitarentur. Sed haec non carent difficultate.
981. Ex dictis intelligitur quid juris de validitate ordi
nationis cum errore personae, idest si minister eum cui ma
nus imponit et porrigit instrumenta, putat esse Titium, dum
est Sempronius. Nam si minister habet, prouti habere de
bet, absolutam intentionem ordinandi personam praesen
tem, quaecumque ea sit, ordinatio valet, ut patet. Si e con
trario minister expresse el positive vult nullum alium ordi
nare praeter Titium, ordinatio est nulla, quia minister in
casu non habuit intentionem ordinandi illum qui manus im
positionem recepit et instrumenta tetigit. Pro aliis sacra
mentis valet eadem theoria: tantum in matrimonio prae
sumptio est contrahentem intendisse non personam prae
sentem, quaecumque ea sit, sed nominatim personam cum
qua de matrimonio ineundo egit et sponsalia contraxit, et
cum qua nuptias inire putabat (i).
982. Concludimus notantes differentias inter intentionem
subjecti et intentionem ministri, necessariam pro validitate
ordinationis, aliorumque sacramentorum. Nam in primis
ex parte subjecti, praeter actualem et virtualem, sufficit
(1) Vide nostrum Tractatum canonicum de matrimonio, n. 184.
201
etiam mere habitualis intentio, ut explicavimus n. 625
scqu. E contrario ex parte ministri requiritur actualis vel
virtualis. Praeterea verius valet sacramentum baptismi,
confirmationis et ordinis, si subjectum licte accedit, volens
sacramentum, idest materiam et formam positam a legiti
mo ministro cum debita intentione, sed nolens elTcctum
sacramenti (n. 64/ sequ.}. E contrario ex parte ministri
requiritur ut non solum serio ponat ritum externum sacramenlalem, sed insuper ut hunc ritum serio ponens, inten
dat facere quod facit Ecclesia. Nec mirum : nam minister,
ut valide conficiat sacramentum, debet, dum verba rebus
conjungit, agere tamquam minister Ghrisli, seu uti po
testate a Christo communicata; et ideo in eo requiritur
intentio saltem faciendi quod facit Ecclesia Christi ; in qua
continetur intentio agendi ut minister Christi (1). Haec
autem ratio non valet pro subjecto ita ut in ipso sufficiat,
Christo I). sic volente, intentio quoque habitualis recipiendi
sacramenti, etiam cum voluntate non recipiendi sacramenti
effectum qui producitur ex opere operato ab ipsomel sacra
mento.
Huc usque de ministro sacrae ordinationis.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
SECTIO II
De materia et forma sacrae ordinationis.
983. Ideo de materia et forma una simul agimus sub
hac sectione, quia cum verba quae formam constituunt,
pronuntientur a ministro super materiam quae ponitur, de
terminata materia unius ordinationis, facileintelligitur quae
nam sit forma, et viceversa. Videndum igitur est inter om
nes ritus quibus sacra ordinatio perficitur, quinam sint
essentiales ita ut materiam et formam constituant. Antea
vero nonnulla breviter praemittenda sunt de ritibus sacrae
(1) Vide bene admodum t'ranzelin, De sacram, in (jen., thés. XVI.
202 TRACTATOS CANOMCÜS DE SACRA ORDINATIONE
ordinationis in genere ex tractatibus dogmaticis de sacra
mento ordinis, et de sacramentis in genere ; deinde ritus
singulorum graduum clericalium expendemus.
Articulus I
Dc ritibus sacrae ordinationis in genere,
984. Observationes generales praemittendae circa ritus
sacrae ordinationis sequentibus continentur:
I' Quod allinet ad eorum originem, in primis quoad or
dines hierarchicos dicimus eorum ritus essentiales, seu ma
teriam et formam, esse divinae immediatae institutionis.
Nam demonstravimus 71. ,7/. 10, Christum I). instituisse et
quidem immediate 1res primas ordinationes, sicuti quaeli
bet alia sacramenta : atqui instituere aliquam rem significat
instituere essentialia saltem illius elementa (1). Quaestio
autem est inter theologos quomodonam Christus D. mate
riam et formam harum ordinationum instituerit, utrum in
genere tantum, an etiam in specie; quam quaestionem bre
viter evolvimus.
985. Plerique (2) putant Christum 1). voluisse ut ordi
nes hierarchiciconferrentur per impositionem manuum, et
per verba exprimentia potestatem ordinis quae datur, relic
to Ecclesiae munere haec verba determinandi. Hinc materia
ordinationis non potest esse nisi una in omnibus locis et
temporibus, idest impositio manuum ; forma autem potest
esse diversa, dummodo quaelibet exprimat potestatem or
dinatione datam. Et quoniam Ecclesia nil potest in substan
tiam sacramentorum, uti docet Cone. Trid.,
.\ \7,
cap. II, proinde Ecclesia nequit declarare nullos ordines
hierarchicos, si collati sunt manuum impositione ac verbis
satis exprimentibus potestatem, licet aliis a determinatis ab
ipsa; el viceversa nequit validos declarare ordines hicrar(1) Franzelin, Desacrant. in gen., Thesis V.
.2} S. Thomas, 3 p., q. 60, a. 7 ; S. Alph., VI. n. 12, plures alios ci
tans, probabilium Benedicius XIV, De syn., I 111. X, n. 10, huic favet
sententiae . Palmieri. De Pom. Pont., Proleg., § 15, in scholio, n. 3.
CAPET V. DE ESSEN I I XLIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
203
chicos, si alitor collait sunt. Quaenam vero verba salis expri
mant potestatem ordinis qui confertur, ex nihilo melius
colligi potest, quam ex facto Ecclesiae.
986. E contrario non pauci eximii theologi 1) censent
Christum 1). voluisse lanium ut ordines hierarchici daren
tur per signa el verba exprimentia poteslatemy relicta
Ecclesiae ampla facultate determinandi tum signa tum ver
ba: et signis ac verbis ab Ecclesia determinandis adnexam
voluisse vim conferendi gratiam et imprimendi characterem.
Hinc Ecclesia potest determinare pro uno loco unum signum
et aliqua xerba, e. g. pro Ecclesia Orientali impositionem
manuum ac relativa xerba, et pro alio loco aliud signum
aliaque verba, e. g. pro Ecclesia Latina traditionem ins
trumentorum ac relativa verba; ita ut ordines collali Orien
talibus ritu Latino ac xieexersa sine apostolico induito sint
non solum illiciti, sed etiam invalidi, licet de facto Ecclesia
statuerit esse tantum illicitos, ut diximus n. 909. Item Ec
clesia potest pro eodem loco prius determinare unum si
gnum et aliqua xerba, e. g. in Ecclesia Latina manuum
impositionem cum relativis verbis, deinde aliud signum
aliaque xerba, e. g. instrumentorum traditionem cum relati
vis verbis; ita ut ordines collati antiquo ritu per solam im
positionem manuum cum relativis verbis sint non solum il
liciti, sed etiam invalidi. Eodem jure Ecclesia potest etiam
pro eodem loco et tempore constituere ut signa ac xerba a
se determinata sint inefiicacia, nisi minister aut subjectum
aliquas praetulerit conditiones (n. /7$, 779).
Notandum vero est non omnes fautores hujus sententiae
admittere quod Ecclesia posset ritus sacramenti ordinis ef
ficaces reddere inefficaces pro alio loco, pro alio tempore
aut pro personis aliquas conditiones non praeseferentibus,
(piia exinde sequeretur Ecclesiam aliquid posse in substan
tiam sacramenti ordinis contra doctrinam Tridenlini.
(I) llallier,
11, sect. 11. cap. II. art. /, § Λ’ΑΎ; De Lugo, De sa
cram. in gen., Disp. 11, sect. V; Bella· minus, De sacram, ord., cap. IX;
Salm., De sacram. in gen., cap. IV, n. 18, aliique. < Batto unica hujus
sententiae est diversitas Ecclesiae Graecae et Latinae in admimslralione
aliquorum sacramentorum, praesertim in ordine » ; S. Alph., L c.
20 i
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
987. Nos hanc theologorum controversiam sub judice
relinquimus. Extante autem controversia, putamus haec
constitui posse :
988. «) Si impositio manus et verba quae antiquitus cer
te erant materia et forma, adhuc sunt in ritu ordinationis
juxta Pontificale Romanum, putamus ordinationem valere
per illam manus impositionem et per illa verba. Nam valde
improbabile est Ecclesiam huic materiae et huic formae vim
sacramental em ademisse, tum quia Ecclesia non utitur po
testate controversa in re adeo gravissima, tum quia Ecclesia
ab his mutationibus abhorret, etiam quando potestate certa
potitur. Proinde probandum forer argumentis peremptoriis
Ecclesiam id fecisse ; quae argumenta peremptoria non ad
sunt, pronti ipse doctorum dissensus inferius satis superque ostendet. Ad rem Benedictus XIV, Z. c. : « Data Eccle
siae facultate de qua est sermo (nempe mutandi materiam
sacramenti ordinis), gratis omnino et arbitrario lingitur quod
Ecclesia ea usa fuerit. Dicant ubi et quando, quo saeculo,
in quo concilio, a quo pontifice facta sit ejusmodi mutatio.
Enim vero si Ecclesia ab ordinationis ritu ea ablegasset
quae antiquitus fiebant, cogeremur utique affirmare ordina
tionis materiam et formam fuisse Ecclesiae auctoritate mu
tatas, novasque antiquis subrogatas. Sed cum omnia quae
habentur in antiquis ritualibus perses erent intacta ac sancte
et integre etiam nunc peragantur, nemo facile credet illa
eadem (piae jam pridem satis erant, nunc ad ordinis sacra
mentum perficiendum amplius non sufficere ». Abs re non
erit animadvertere Pontificale Romanum fuisse rccogni tum
et castigatum a Benedicto XIV qui hoc principium tradit.
Eodem modo a materia certa in Oriente jure arguitur ad
materiam in Occidente, si idem ritus est in Pontificali Ro
mano ; quia scilicet non est probabile Ecclesiam, usam
potestate controversa, diversam materiam pro Occidente
statuisse.
989. 6) Si impositio manus et verba quae antiquitus cer
te erant materia et forma, adhuc sunt in ritu ordinationis
juxta Pontificale Romanum, quod tamen deinde aliud quo
que signum aliaque verba recenset, putamus hoc aliud si-
205
gnum et verba ad materiam el formam non pertinere. Nam
ex dictis n. praec. impositio manus et relativa verba sunt
adhuc materia et forma ordinationis: atqui ob rationes supra
adductas non est probabile Ecclesiam vim sacramentalem
ex toto vel ex parte ademisse impositioni manus cum rela
tivis verbis et tribuisse signo no viter introducto cum rela
tivis verbis.
990. c) Si impositio manus et verba quae antiquitus
certe erant materia et forma, adhuc sunt in ritu ordinationis
juxta Pontificale Romanum, sed antiquis verbis aha addita
sunt satis per se exprimentia collatam potestatem, putamus
ordinationem valere quoque per impositionem manus et
haec verba noviter addita. Id ultro admittunt patroni pri
mae sententiae qui putant Ecclesiam aliter statuere non
posse. Sed etiam patroni alterius sententiae admittere de
bent Ecclesiam his verbis vim sacramentalem recognoscere,
quia secus, vim sacramentalem illis denegans, uteretur po
testate controversa in re gravissimi momenti, praesertim si
pro validitate ordinationis est communisdoctorum consensus.
His criteriis nos inferius materiam et formam ordinatio
num hierarchicarum in theoria determinabimus.
991. Praeter materiam et formam alii ritus ordinum
hierarchicorum sunt institutionis ecclesiasticae. Scilicet est
de fide Ecclesiam, salva sacramentorum substantia, posse
in eorumdem dispensatione ea statuere vel mutare quae sus
cipientium utilitati seu ipsorum sacramentorum venerationi
pro rerum, temporum et locorum varietate magis expedire
judicaverit, ut docet Hone. Trid., sess. XX7, cap. II. Hinc
idem Concilium, sess. V/I, ran. XIII, in genere damnavit
illos qui dixerint receptos et approbatos Ecclesiae catholi
cae ritus, in solemnisacramentorum admiuistratione adhiberi
consuetos, aut contemni, aut sine peccato a ministris pro
libito omitti, aut in novos alios per quemcumque ecclesia
rum pastorem mulari posse. Hac igitur potestate Ecclesia
alios ritus, salva materia et forma, in collatione priorum
trium ordinum constituit. Hinc in
λ Mil. can. F, de
finivit : « Si . Igitur initiatio clericalis in Ecclesia Graeca perficitur
terna crucis signatione, capillorum tonsione et. sanctae Tri
nitatis invocatione ; quae omnes videntur hujus initiationis
partes essentiales (1).
1020. Expleta caeremonia primae tonsurae, clericus
« rursus Pontifici offertur, prosequitur Rituale. Graecorum,
l. c., qui tunica accepta eum induit et usque tertio caput
ejus signans, manu illi imposita, sic precatur : Domine Deus
omnipotens, elige servum tuum hunc ; el eum sanctifica,
el cum omni sapientia et intellectu (lirinorum verborum
tuorum meditationem et lectionem obire concede, in in
culpata conversatione custodiens illum. Misericordia et
miserationibus el humanitate unigeniti FUii tui, cum
quo benedicius es cum sanctissimo et bono et vivifico tuo
Spiritu : nunc et semper et in saecula saeculorum. Arnen.
Et post exclamationem codex apostolicus lectori traditur, qui
modicum quid perlegens, pacem a pontifice accipit ». Igi
tur forma est relata oratio pontificis ; non conveniunt Orien
tales ductores utrum materia reponenda sil in signatione
crucis, an in impositione manus, an in utraque (2). Tradi
tio autem codicis apostolici, nempe libri continentis epistolas
et acta Apostolorum, in silentio facta, non est. materia essen
tialis ordinationis, sed tantum indicat lectorem qui jam ritu
praecedenti est ordinatus, circa legendam scripturam sacram
occupari (3).
(t) Goar, l. c., pag. 241, n. 9.
(2) Hallier. p. II, sect. II. cap. It. art. 1, § IX. η. 2, et Papp-Szilàgyi,
Enchiridion juris ecc. orient. rath., p. II, §81, praetor alios citatos a
Goar. I <·., pag. 242, n. 10. potant materiam esse manus impositionem.
Goar, I. c., non immerito animadvertit unam ah alia non differre essen
tialiter.
13 Goar. I. c. Vpud Maronitas episcopus, prius imponens dexteram
suam temporibus candidali, ait : Divina gratia... eligit et promovet hunc
servum Dei N. a gradu cantorum ad gradum lectorum in ecclesia sancti
N. loci N. etc. ». Deinde, post ahos ritus, dexteram i ursus temporibus
candidati imponens, preces effundit, quibus divinam gratiam super ipsum
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE OBDINATIONIS PARTIBUS 223
1021. Ecclesia vero Latina juxta Pontificale Romanum
ordinationem lectoris ila explet.
Episcopus post monitionem: Electi, tradit omnibus can
didatis codicem de quo lecturi sunt, quem manu dextera
singuli tangunt, dicens: Accipite etc., in quo consistit es
sentialis hujus ordinationis ritus ; et tandem binas recitat ora
tiones. Porro proposita fuerunt S. 11. C.haecdubia (n. 1018}:
« 'Γ In ordinatione lectoris injungit. Pontificale Romanum
ut pontifex tradat omnibus codicem de quo sunt lecturi.
Quaeritur quid per codicem intelligatur : utrum volumen
sacrae scripturae, an Missale, an Rituale? 5° In eadem lec
toris ordinatione cohortatio pontificis (paulo ab initio) con
tinet haec verba: Lectorem siquidem oportet legere ea
quae (vel ei qui) praedicat. Quaeritur an etiam panicula
vel, rubro colore descripta, et subjuncta duo \erba ei qui
sint pronuntianda » ; S. R. C. reposuit die 27 Sepi. 1873 :
« Ad Zium : in casu codicem esse missale, breviarium, vel
volumen sacrae Scripturae. Ad 5urn : episcopum dicere posse
in casu : Lectorem siquidem oportet legere ea quae prae
dicat, vel: Lectorem siquidem oportet legere ei qui prae
dicat ».
1022. In exorcistalu post monitionem: Ordinandi,
episcopus accipit et tradit omnibus librum in quo scripti
sunt exorcismi, cujus loco tradi potest Pontificale vel Mis
sale, quem manu dextera tangunt, Pontifice dicente: /leezpite etc. Evidens est hunc esse ritum essentialem hujus or
dinationis.
Deinde episcopus super ordinatos binas recitat orationes.
1023. Tandem in acolythalu episcopus, post monitio
nem : Suscepturi, accipit et tradit omnibus candelabrum
quod successive manu dextera singuli tangunt, Pontifice
dicente: Accipite ceroferarium cum cereo, et sciatis vos
ad accendenda ecclesiae luminar ia mancipari in nomine
Domini : U. Arnen. Iloc Arnen respondendum esse juxta
consuetudinem ab ordinando, vide n. /008. Quaesitum
apprecatur. Vide synodum Montis Libani (an. 1736), p. II, cap. XIV,
n.3S. Jam vero non bene constat utrum materia et forma bit prima manus
impositio cum relatis verbis, an altera cum adnexis precibus, an utraque»
22 i
?
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
fuit : « An instrumentum bugia de candela (?), serviens
episcopis ad librum, possit esse materia ordinis acolytho
rum, loco candelabri seu ceroferarii ‘? » S. II. C. die 8 Junii
1709 reposuit : negative.
1024. Postea episcopus accipit et tradit eis urceolum
vacuum, similiter ab ipsis tangendum, dicens communiter
omnibus: Accipite urceolum etc. Unus urceolus sufficit,
ut patet ex verbis Pontificalis Romani.
1025. .luxta communiorem sententiam ritus essentialis
hujus ordinationis est utriusque instrumenti traditio cum
relativis verbis (1); etsi unus fuisset omissus vel dubie
positus, ipse solus supplendus esset absolute vel sub condi
tione. De collatione autem ordinis per duplicem distinctum
essentialem ritum, vide n. 1005.
Tandem episcopus binas recitat orationes.
§2. — Pro ordinibus' majoribus.
1026. Cum obligationes quibus initiati majoribus ordini
bus adstringuntur, sint graviores, et munera sanctiora, etiam
ritus sunt solemniores. Hinc vocatis omnibus promovendis
ad majores ordines, omnibusque procumbentibus, ad divi
nam opem implorandam recitantur litaniae sanctorum, et
in fine episcopus divinam benedictionem super omnes illos
electos ter solemniter implorat. Litaniae sanctorum in anti
qua liturgia Ecclesiae Romanae recitabantur in ordinatione
diaconatus et presbyteratus, ac in episcopali consecratione,
ut patet ex documentis allatis in Alley. U ; deinde cum subdiaconatus inter majores ordines receptus fuisset, etiam
in ordinatione subdiaconatus recitari coeperunt.
1027. Circa prosternation em ordinandorum proposita
fuerunt S. R. C. sequentia dubia : « In collatione ordinum
Pontificale Romanum, antequam dicantur litaniae, subdiaconandos collocat coram pontifice genullexos et postea dia(t S. Thomas, in 4», diti. 21, q. 2, art. 2 ; Salm., VIII. HI, n. 17:
S. Alph., VI, η. 745.
225
conandos cont ra cornu epistolae, presbyierandos vero contra
faciem pontificis ad medium altaris. Quaeritur: An, his ac
cedentibus presbyterandis, subdiaconandi alium debeant
petere locum ? Quatenus affirmativo, assignetur an debeat
seu possit esse contra cornu evangelii. Pontificale enim hoc
omittit. Quatenus negative, an presby terandi procumbere
debeant ante vel post subdiaconandos, cum omnes isti ante
pontificem, et non contra cornu persistere debeant. Quae
ritur ulterius: Cum habeatur ex Pontificali Romano quod
pro litaniis omnes ordinandi prosternunt se, au 1\ omnes intelligatur de omnibus diaconibus et presbyteris, de quibus
ibi supra, au etiam de subdiaconibus, de quibus superius
in ejusdem Pontificalis rubrica, cum non desint ex Amalario, lib. II, cap. 17, lilt. A, De cedes, offic., auctores do
centes subdiaconandos non debere procumbere, ex doctrina
S. Ambrosii ».
S. C. reposuit die 10 April. 1081 : « Posse subdiaconan
dos statui contra cornu evangelii ; ly omnibus intelligi tam
de presbyteris et diaconis, quam de subdiaconis (1) ».
Sed jam de ritibus singulorum ordinum majorum tum in
Ecclesia Cracca tum in Ecclesia Latina.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
i
Pro ordine subdiaconatus.
1028. In Ecclesia (Jraeca (quae subdiaconatum inter mi
nores ordines recenset) Hituale (iraecorum apud tioar, /.
c.,pag. 2ââ, ita habet:
« Pontifici inspeciosa porta sedenti (2), ante Missae prin
cipium, ordinandus in subdiaconum offertur. Et si saecula
ris quidem sit, tunica ; si vero monachiis, mandja indutus.
Jubet autem pontifex tunica sive mandya illum exui et dalmatica vestiri el praecingi: pollubrum etiam cum vase et
mantili deferri. Mox ter caput ejus cruce signans, manum
que imponens, diacono dicente: Dominumprocemur, hanc
orationem pontifex dicit :
(1) Collect. S. C. de Prop. Fide, n. 1185.
(2) Videtui indicari non tantum porta quae speciali nomine speciosa a
Graecis appellatur, sed quaelibet porta in ecclesia. Goar, l. c., pay. 2W,
n. 2, qui portas ecclesiarum in Oriente enumerat et desciibit pn Bellarminus. De ordine, cap. IX : De Lugo, De tacram. in gen.,
disp. II, n. 10 ; Salin., VII, III, η. 28, aliique plures.
237
esset unica diiïerentia quod in antiqua Romana liturgia im
positio manuum praecedebat orationem simplicem et ora
tionem eucharisticam, dum in casu nostro fieret in medio
orationiscucharisticac. Si e contrario fieret manuum impo
sitio cum solis verbis: Accipe Spiritum Sanctum etc. absque
oratione eucharistica, fortasse ordinatio adhuc valeret (//.
P.W). quia licet illa verba, perse considerata, sint indeter
minata et non indicent ordinis diaconalis collationem, tamen
salis videntur determinari non solum per orationem eu
charisticam, sed etiam citra hanc orationem per ipsam cae
remoniam.
1050. Haec in theoria : nam in praxi tutissima sententia
tenenda est (n. 999). Hinc :
1° Si omissa fuit sola manuum impositio, ipsa sola cum
suis verbis supplenda est. Ita Innocentius 111 in cap. I
(n. 1037) et Gregorius IX in cap. 3, De sacramentis non
iterandis. Huc spectat S. C. S. Officii sequens responsio.
Vicarius Apost. Cocincinae occidentalis exposuit: « Juxta
jus canonicum in ordinatione presbyteri el diaconi imposi
tio manuum fieri debet tactu corporali : quod si omissum
fuisset, caute supplendum esset, quod pererrorem omissum
esset. Sed dubitatur : 1° Utrum si facta fuerit impositio
manuum sine tactu corporali. suppleri debeat impositio
manuum tactu corporali '! 2° In quantum affirmative, an
rumor publicus et mala fama, quae inde eveniret ordinanti,
praesertim in his regionibus, esset ratio sufficiens ad absti
nendum ab hujusmodi impositione manuum iterata cum
tactu corporali ? 3° Si suppleri debeat tactus corporalis, an
iteranda sint verba, quae simul ab episcopo proferuntur
cum impositione manuum, praesertim in ordinatione dia
coni. in qua verba : Accipe Spiritum Sanctum etc., viden
tur multis esse forma sacramenti ? V Utrum possit suppleri
tactus ille corporalis privatiin, quando hujusmodi ordines
non conferuntur »? S. C. die 19 Aug. 1851 reposuit : Ad
1 : affirmative. Ad 2"’" : negative. Ad 3UI" : affirmative.
Ad 'ium : affirmative et secreto in actione Missae atque etiam
extra tempora generalis ordinationis » i 1). Imo fortasse me
CAPUT v. DE ESSENTI ALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
ti) Collectanea S. C. de Prop. Fide, η. I I9*J.
V C V S T iV
•V v u o
238 TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
lins foret integram praefationem repetere cum impositione
manuum et verbis: Accipe Spiritum Sanctum etc.
1051· 2° Pariter si omissa fuerit traditio libri exangeliormn, hic ritus tantum supplendus erit. Huc spectat respon
sio S. R. C. ad archiepiscopum Taurinensem die 16 Jun.
IS37. Nam archiepiscopus, ordinatione generali expleta et
in domum episcopalem jam reversus, accepit aliquos ordi
nandos in diaconos non se praesenlasse ad traditionem libri,
putantes nondum eorum tempus advenisse. Statim archie
piscopus eis tradidit librum in privato sacello. S. II. C.,de
hoc. facto consulta, respondit : « Si kmplitudo Tua pruden
ter judicat moram temporis, (piae inter ordinationem ho
rum subdiaconorum in diaconos et supplementum defectus
intercesserit, haud tantam fuisse, ut moralis conjunctio»
formae cum traditione materiae merito censeatur abrupta,
ordinatoshujusmodi relinquere possit in suabonaiide quoad
praeteritum et a quavis suspensione in posterum absolutos
declarare, quatenus sui ordinis officium publice tuta con
scientia si aliud non obstet impedimentum), pro ratione sui
status libere valeant exercere. Si vero dubitet tantam fuisse
temporis et diversarum operationum intercapedinem et va
rietatem ut hiatus iste inter ordinationem et supplementum
defectus nulla probatorum auctorum interpretatione conjun
gi possit, tunc iterum si cum traditione prius omissa libri
evangeliorum simul protulit formam, sciat se posse acquie
scere et ita ordinatos in suorum ordinum exercitio pariter
acquiescentes dimittere. Si vero solum tradidit partialem
materiam libri evangeliorum sine forma, tutius erit, si or
dinatis hujusmodi caule el secreto suppleat opportuno tem
pore defectum, traditionem materiae, simul cum prolatione
suae formae, repetendo. Quo in casu si tempus proximae
futurae ordinationis ad hujusmodi supplementum a canone
constitutum expectari nequeat, vel ob periculum scandali,
vel ob alias non levis momenti causas el circumstantias,
rpias \mplitudo Tua probe noverit, nec aliud obstet impe
dimentum. poterit ab interstitiis dispensari* et proximo quo
que festo defectum praedictum prudenter et secreto sup
plere ».
CAPI r V. DE ESSENTIALIBUS SAi.KAE OilDIXATIOMS l’AHTIHLS 239
Quod si hic ritus modo dubio positus fuit, supplendus
erit, sub conditione.
1052. 3° Si luit omissa tum impositio manuum, tum
traditio libri evangeliorum, tota ordinatio est repetenda.
1053- V Si facta fuit manuum impositio cum oratione
eucharistica, omissis tamen verbis : Accipe Spiritum Sauc
ium etc., consulatur Sedes Apostolica ; et mullo magis si
ritum Sam tum etc., sine oratione eucharistica; nam pro
utroque casu solutio authentica decst.
1054. 5° Aliae preces et impositio vestium diaconalium
adeo accidentales sunt, ut forte praetermissae nec sup
plendae esse videantur.
111
Pro ordine presbyteratus.
1055. Rituale Graecorum apud Goar, /. c., pay. 292
sequ. haec habet :
ordinandus presbyter, et egressi duo diaconi hinc inde eum
assumunt et usque ad sacros fores deducunt, ibitjue eum
dimittunt; et excipiunt cum duo presbyteri, primus et se
cundus. et ter simul sanctam mensam circumeunt, cantan
tes: Sancti martyres praeclare praeliati. Sciendum vero
quod (piando decantant illud : Sancti martyres, coram
sancta mensa in throno pontifex sedet, et in gyrum illam
obambulant : cum ante pontificem transierint, inclinationem
faciunt, et ejus gemi ordinandus exosculatur ea parte (pia
(li pallium superponitur. Exurgente deinde pontifice, ad eum
ordinandus accedit, et 1er ab eo in capite cruce signatur et
frontem sacra mensa sullulciens, utrumque genu incurvat.
Et diacono exclamante: Attendamus, confestim pontifex,
dextram manum ejus capiti impositam tenens, exclamat:
hir i na gratia quae semper infirma curat et eu quae de
sunt adimplet, promovet N. devotissimum diaconum in
presbyterum : uremus pro eo ut veniat super eum Sum tissimi Spiritus gratia. El (pii sunt in tribunali ter ho
mine miserere dicunt, et similiter cantores, herum itaque
240
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
consignans cum pontifex, et manum impositam tenens,
dicente diacono : Dominum precemur, orationem istam
secreto recitat :
» Deus principio cl fine carens, omni creatura anti
quior, qui presbyteri appellatione dignos in gradu isto ve
ritatis tuae verbum sanctificare habitos decorasti ; ipse om
nium Domine, istum quem tibia me promoveri complacuit,
in conversatione inculpata et fide indeficienle ingentem
etiam hanc gratiam Sancti lui Spiritus recipere compla
ceat, et perfectum servum tuum in omnibus tibi placen
tem concesso sibi a praesciente tua virtute magno hoc sa
cerdotali honore, digne conversaturum renuntia. Quia
tua est potentia, et tuum est regnum et virtus et gloria,
Patris et Filii et Sancti Spiritus, nunc et semper et in
saecula saeculorum.
» Et post exclamationem submissa \oce quae tantum ab
astantibus, ut respondeant audiatur, diaconica haec primus
sacerdotum dicit :
» In pace Dominum precemur.
» Pro superna pace.
» Pro archiepiscopo nostro N., sacerdotio, auxilio,
perseverantia, pace, valetudine, salute et opere ma
nuum ejus Dominum precemur.
» Ft clemens Deus noster purum et inculpatum ei sa
cerdotium largiatur, Dominum precemur.
·> Pro servo Det \ nunc in sacerdotem promoto et pro
salute ejus, Dominum precemur.
» Pro civitate hac.
» Vt liberemur.
» Succurre, salva.
» Sanctissimae, illibatae.
» Pontifex vero manum impositam tenens precatur hoc
pacto :
Deus in virtute magnus, intellectu investigabitis et
mirabitis in consilii* super filios hominum, ipse. Domine,
etiam et istum quem tibi presbyteri gradum subire com
placuit, dono Sancti lui Spiritus adimple, ut inculpate
sancto tuo altari assistere dignus fiat. regni tuievange-
CAPET V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 241
Ham annuntiare, veritatis tuae verbum sanctificare, dona
et hostias spirituales libi offerre populumque tuum per
lavacrum regenerationis innovare ; ut et ipse in secundo
magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi filii lui uni
geniti adventu occurrens, rectae administrat ionis, proprii
nimirum sibi ordinis, in multitudine bonitatis tuae mercedcm accipiat. Quia benedictum et glorificatum est ve
nerandum et magnificum nomen tuum.
» Et dicto : Arnen, erigit illum, et posteriorem stolae par
tem ad interius dextrum latus reducit, dicens : Dignus.
» Deinde induens illum casula rursum exclamat : Dignus.
» Et cantant illud ter qui sunt in tribunali et cantores. At
que ita pontificem exosculatur el presbyteros, et digressus
stat cum presbyteris, legens suum missalc.
» Et diaconus in solito loco stat, dicens: Orationem nos
tram Domino compleamus.
»Cum vero sancta luerint absoluta et dicturus est : Da ut
sumentibus fiant, accedit ordinatus, et pontifex sanctum
panem ei tradit, dicens : Accipe depositum istud et custodi
illud usque ad adventum Domini nostri Jesu Christi,
cum a te repetetur.
» Accipiens ille manum pontificis osculatur, et ad eum quo
prius stabat, locum digreditur; manibusque super sancta
mensa positis, tacitus dicit : Domine miserere, et: Mise
rere mei, Deus.
» Cum vero dicturus est : Sancta sanctis, tunc ordinatus
panem sanctum restituit, et prior ceteris manu pontificis
communicat: et orationem retro ambonem dicendam, ipse
pronuntiat ».
1056. -lam vero de materia et forma hujus ordinationis
eadem repetenda sunt quae diximus de ordinatione diaco
natus (n. /039). Scilicet juxta receptam sententiam mate
ria el forma consistunt in prima impositione manus eum
verbis : Divina gratia etc. ; sed probabilis sententia est
consistere potius in altera manus impositione eum verbis :
Deus principio etc. ; et fortasse ordinatio valeret etiam ex
tertia manus impositione cum verbis: Deus in virtute etc..
1G
212 TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
si omnia alia fuissent praetermissa. In casu practice adeatur Apostolica Sedes.
Illud addimus quod adnotat Papp-Szikigyi. p. Ii, n. 1'2 :
« Ex sententia Graecorum nequit sub uno sacrificio Missae
nisi unus presbyter ordinari, quoniam sacrificium ad quod
offerendum presbyter ordinatur, unum tantum est (Aide
Pidalion). Ex unitate tamen sacrificii male infertur episco
pum non posse in eadem ordinatione plures sacerdotes con
stituere, cum et ipse Christus in coena novissima unicum
certe Deo Patri obtulit sacrificium, quo cruentum illud
semel in cruce peragendum repraesentaretur, et tamen
Apostolos sacerdotes instituit. Quod insuper ex antiquissima
traditione desumitur » (1).
1057. be ordinationibus diaconorum el presbyterorum
apud \ethiopes peractis Philippus de Carboneano in suis
Append, ad Theol. Mor.P. Concinar, Desacrant, ordinis,
in fine, haec habet :
« Ex dubiis propositis S. C. a P. Josepho de Hierusa
lem, Ord. Min. Striet. Obs., Praes. Missionum in Aethio
pia, consUit archiepiscopum illius nationis non solere ordi
nes conferre, nisi dum octo aut decem mille (?!?) ordinandi
sint ex diversis partibus congregati : eos \ero ita ordinare
solere : Dispositis per ecclesiam ordinandis, archiepisçopus,
per eam celeriter discurrendo, manus imponendo singulis
presbyteris, dicit : Accipe Spiritum Sanctum ; diaconis
vero non manus sed crucem patriarch ale tn super caput im
ponit. Kd haec Supremae Inquisitionis Consultores,! 0 Apr.
170/j, ita responderunt :
» Ordinatio presbyteri cum manuum impositione el
formae piolatione, prouti indubio, est valida', sed dia
coni ordinatio t um Smplici crucis patriartdialis imposi
tione omnino invalida est. Quo vero ad praxim admit
tendi presbyteros et diaconos ad exercitium suorum
ordinum.posltpiam catholicam fidem susceperint,sey nen
tia observanda sunt.
I Vpud Maronita» habetur, sicut apud Latinos, unctio manuum oleo
catechumenorum : quaedeest in Rituali Graecorum. Vide Synodum Uonlis Libani, L c<, n. 45.
CAl’LT V. DE ESSENT1 \LIIffS SACRAE ORDINATlOXtS PAHTIBi S 243
» Sisacerdos absolute dicat se ordinatum fuisse cum ma
nuum impositione ac verborum prolatione et n il aliud'ob
stet , potent missionarius, postquam cum illo supei irre
gularitate dispensaverit, cumque ab excommunicatione
absolverit, eumdem ad exercitium suorum ordinum ad
mittere juxta ritum approbatum et ea purgatum in quo
fuit ordinatus.
»Sz vero eidem sacerdos ingenue fateatur, se non recor
dari de materia et forma suae ordinationis, ve! de una
aut altera dubitare, non, potest admitti ad exercitium
suorum ordinum, donec sub conditione fuerit rcordinatus.
» Tandem si absolute asserat vel manuum impositio
nem. vel formae prolationem, sive ulramque omissam
fuisse, reordinandus erit absolute, antequam ad exerci
tium suorum ordinum admittatur.
» Quia vero quilibet sacerdos etiam valide ad sacerdo
tium ordinatus, fuit invalide ad diaconatum promotus,
idcirco ut possit suos ordines exercere, debet, si SSmo
placuerit, facultatem (corrige : facultas) dispensandi
missionariis impertiri ; cum illo, tamquam per saltum
ordinato ac jam suspenso propter subsequent suorum
ordinum exercitium, super irregularitate dispensari \ et
ab officio (adde : ipse debet) cessare quousque per episco
pum catholicum ad diaconatus ordinem promoveatur ».
1058. De hac responsione paucis abhinc annis \ aide in
Anglia disputatum fuit ; et cum archiepiscopus Westmonasteriensis consuluisset ipsam S. G. S. II. el Γ. Inquis.,
Card. Patrizi secrelarius, de ejusdem S. C. mandato, repo
suit die 30 Apr. 1875 per sequentem epistolam :
« Litteris diei 2't Aug. anni nuper elapsi referebat Emi
nentia Vestra quaestionem istic exortam inter aliquos scrip
tores circa sensum cujusdam, ut appellat, decreti, ab hac
suprema C. U. Inquis, dic 10 Apr. anni 170/i editi, quod
valorem respicit ordinationis in quodam casu Abyssinorum
expletae per verba: Accipe Spiritum Sanctum, manuum
impositioni conjuncta, ex coque Anglicanos praesumere ac
jactitare nullum jam posse a catholicis moveri dubium de
2H
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
Corum ordinum validitate. Proinde ad anxietates eliminan
das veritatemque securius defendendam quaerebat Emi
nentia Vestra sequentis dubii declarationem ; scilicet an in
supra asserto decreto explicite vel implicite contineatur doc
trina ad validitatem ordinis presbyteratus sufficere imposi
tionem manuum cum iis dumtaxat verbis : Accipe Spiritum
Sanctum.
» .lam vero Emi PP. Cardinales una mecum Inquisitores
Generales, articulo formali ter ac mature discusso inferia l l·’
(lie'll labentis mensis, rogationi ejusmodi respondendum
duxerunt: Negative. Atque ad hujus decreti justitiam pro
luendam pauca ex mente Sacri Ordinis Eminentiae Vestrae
innuisse sufficiat : scilicet ex ipso Copiorum ritu, ut in eo
rum libris pontificalibus habetur, manifestum esse illa xer
ba : Accipe Spiritum Sanctum, non integram formam con
stituere. nec sensum documenti quod ex anno I7O/| profer
tur, quodque non est decretum S. C. uti ex ejus tabulario
palet, alio modo intelligcnduin esso, nisi quod penes Co
ptos ordinatio presbyteri cum impositione manuum epis
copi et prolatione formae in antiquo eorum ritu praescrip
tae^) valida sit habenda; nu inquam vero Sanctam Supre
mam Congregationem sive explicite sive implicit'· declarasse
ad validitatem ordinis presbyteratus sufficere manuum im
positionem cum iis dumtaxat verbis : Accipe Spiritum
Sanctum ».
Ex qua epistola quatuor clara sunt, nempe: 1° Responsio
nem diei 10 Apr. 17<_ι'ι non esse S. C. S. Officii seu (quod
idem est S. C. Inquisitionis; *2° Sacram Congregationem
(I) Forma ordinationis presbyteratus apud Coptos ex antiquo ritu recep
ta, quam afferunt tum Moi inus, Oe sacris ordinationibus, tum Asse mani,
he controversia Coptica, apud Mai. Script. vet.. V, 214. haec est : Do·
minator Domine Deus omnipotens. qui Verbo tuo essentiali cuncta
creasti et omnium curam secundum voluntatem tuam geris, qui Eccle
siam tuam sanctam semper respicis eamque auges lisque qui in ea
praesunt, praestas virtutem ut verbo et opere laborent, respice super
servum tuum N, qui judicio et testimonio eorum qui ipsum praesentarunt,ad presbyteratum admotus est; peple evm Spiiutu Sancto, spiritu
gratiae et consilii ut timeat te et regat populum tuum in corde puro,
quemadmodum respexisti populum tuum quem elegisti et praecepisti
Moysi servo tuo, ut sibi eligeret seniores Spiritu Sancio plenos, qui
indeficiens est et a te procedit.
CAPIT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIRES 2 ίο
numquam nec implicite nec explicite declaravisse ordina
tionem presbyteratus valere cum manus episcopi imposi
tione et solis verbis: Accipe Spiritum Sanctum, licet nec
nullitatem hujus ordinationis unquam declaraverit, ni falli
mur) ; 3°.Nec in responsione diei 10 Apr. 1704 relata a 1’.
Philippo de Carboneano ullo modo contineri hanc doctrinam
de validitate ordinationis presbyteratus ex manus episcopi
impositione et solis verbis: Accipe Spiritum Sanctum \
/i° Sed sensum illius responsionis hunc unice esse, scilicet
ordinationem faciam apud Coptos cum impositione manus
episcopi et prolatione formae in antiquo eorum ritu prae
scriptae validam esse.
Dices : ex relatis a P. Philippo de Carboneano videtur archicpiscopuSj manus imponens celeriter discurrendo super
singulos, haec sola verba protulisse: Accipe Spiritum Sanc
tum : quomodo ergo responsio intelligi potest de ordinatione
cum manus impositione et prolatione formae apud Coptos
receptae? Despondemus: cum ex epistola Cardinalis Patrizi constet responsionem (a quocumque tandem promanet) datam fuisse in hypolhesi quod archiepiscopus in or
dinatione pronuntiaverit formam apud Coptos ex antiquo
ritu receptam, inde deducimus P. Philippum de Carbo
neano non complete retulisse facti speciem : el pariter
manifestus error esse debet in numero novem aut decem
millium ordinandorum.
Ceterum imllitas ordinationum Anglicanartim ex alio
fonte Huit in. 1111 in nota).
Ex dictis apparet non bene Collectaneam S. C. de Prop.
Eide, n. 1J70. partem responsionis diei IO Apr. 1704 {Quo
vero ad prarim.... Oi/???z7/fl/wr) referre sub die 9 Apr. 1704
tanquam responsionem ipsius Sacrae Congregationis S. Of
ficii et quidem generalem, dum responsio non est Sacrae
Congregationis et respicit ordinationes in Aethiopia.
1059. In Ecclesia Latina, juxta veterem Iittirgiam Romanam, ordinatio presln toralis ita perficiebatur, uti colli
gitur ex documentis relatis in Alley. I . Electio ordinando
rum et populi interpellatio jam praecesserant (n. 10-10).
I psa die ordinationis, appellatis candidatis, dicebantur lita-
2iG
TRACTATUS CANONICL’S DE SACRA ORDINATIONE
niae Sanctorum, si jam dictae non fuerant: et deinde ponti
fex solus imponebat tactu corporali mantis cuilibet ordinan
do genullexo ante se. dicens orationem simplicem: Exaudi
nos, quae est ad verbum in Pontificali Romano, ac postea
orationem consecrator iam quae pariter legitur in Pontifi
cali.
Salis igitur clarum est materiam et formam hujus ordi
nationis fuisse manuum impositionem cum oratione eu
charistica.
1060. Juxta antiquam liturgiam Gallicanam episcopus
interpellabat populum : Quoniam etc., et pbpulo respon
dente: Dignus est. prosequebatur: Sit nobis,fratres, etc.,
ac postea dicebat, orationem: Sanctificationum, dum ipse
manum super caput candidati tenebat, et etiam omnes pres
byteri praesentes manus suas juxta manum episcopi super
caput illius tenebant, ut legitur in Statutis Ecclesiae anti
quis, can. 3 (Alley. Γ, η. 2), quae indicate videntur tactum
corporalem. Demum episcopus ungebat manus ordinali.
Alia quae leguntur in Missali Francorum, scilicet : Oremus,
Ecaudi nos, Domine sancte, proveniunt ex liturgia Ro
mana.
Nisi ergo materiam et formam admittere velis in unc
tione manuum, quod nemo unquam dixit, dicendum est in
hac liturgia materiam presbyteratus constitisse in imposi
tione manuum, et formam in orationi·: Sanctificationum.
1061. Tandem juxta nostrum Pontificale Romanum post
appellationem ordinandorum eorumdemque praesentatio
nem factam ab archidiacono ; post consultationem cleri et
populi de eorum idoneitate : Quoniam ; post monitionem :
Consecrandi, et litanias Sanctorum, si ordinatio subdiaconorum aut diaconorum non praecessit, ordinandis binis suc
cessive genuflectentibus,episcopus imponit simul ulramque
manum super caput cujnslibel successive nil dicens ; idemque faciunt post eum omnes sacerdotes qui adsunt.
Quaesitum fuit: « Quomodo intelligenda sint verba Ponti
ficalis Romani in rubrica de ordinatione prcsln teri quoad ma
nuum impositionem: Idemque faciunt post eum (episco
pum omnes sacerdotes qui adsunt
S.C. R. reposuit die
247
21 .Imi. 1821 : « Juxta votum. Ea verba Pontificalis Romani in
ordinatione presbyteri: Idem faciunt, e/c.,intelligi posse nioraliler juxta locorum consuetudinem, servata rubrica quoad
paramenia et stolas (1) ».
Quo facto, tam episcopus quam sacerdotes timent manus
dexteras extensas super candidatos; quae extensio non est
nisi prioris impositionis continuatio (2) : et extensis ma
nibus, episcopus invitat omnes ad orandum : Oremus. fra
tres c/iarissimi, et nonnullis interjectis, conversus ad or
dinandos dicit orationem simplicem : Exaudi nos. et deinde
orationem eucharisticam ad instar praefationis.
Quaesitum fuit : « Γίπιιη in ordinatione presbyteri ex
tensio manuum tam episcopi quam sacerdotum praescripta
a Pontificali fieri debeat non tantum intra haec verba: Ore
mus fratres dilectissimi (?) usque ad : Flectamus genua,
sed etiam post genuficxionem intra orationem quae incipit :
Exaudi nos, usque ad praefationem, ita ut genu flexio inter
rumpat tantummodo, non autem cessare faciat illam ».
S. R. C. reposuit die 18 Febr. 1843 : « In ordinatione pres
byterorum praxim servandam esse Ecclesiae Romanae (piae
manus ordinandis imponit in prima tantum oratione: Ore
mus, fratres charissimi » (3).
Pariter quaesitum fuit: « An in ordinatione presbyteri
tum pontifex tum sacerdotes qui adsunt, debeant prius im
ponere utramque rnanum super caput cujuslibet ordinandi,
cl postquam haec impositio ab omnibus absoluta fuerit,
tunc elevare manus dexteras casque extensas super illos
tenori·, dum pontifex stans cum mitra solus dicit orationem,
uti nonnulli explicant Pontificalis Romani haede re prae
scriptionem ; vel potius, uti Romae fit in Archibasilica Late
ranensi, tum pontifex tum sacerdotes quiadsiant, vix facta
impositione utriusque manus, slalim dexteras manus exten
dunt, casque sic extensas tenent, donec episcopus orationem
absolverit ». S. R. C. reposuit die 31 Aug. 1872: « Nega
tivo ad primani partem ; affirmative ad secundam (4) ».
CAPIT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
(1) Collectanea S. C. ile Prop· Fide, n. 1190.
(2) Ben. XIV, /Jesj/n., VIII,
n i.
(8) Collectanea S. C. de Prop. Fide, n. IBM».
(I) Collectanea S. C. de Prop. Fide, n. 1201.
248
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
1062. Post praefationem, impositionem vestium sacer
dotalium, orationem : Deus sanctificationum, ac hymnum:
Veni creator, pontifex oleo catechumenorum inungit uni
cuique ordinando ambas manus simul junctas... dicens,
dum quemlibet inungit : Consecrare, etc. Hanc unctionem
Ecclesia Orientalis, excepta Maronitarum confessione. hodie
non habet (n. i 055 sequ.). et utrum antiquitus habuerit
necne, valde incertum est (1). In Ecclesia Latina hic ritus
certe antiquissimus est, et cum habent plura documenta
relata in Alleq. Γ; ipse vero ex liturgia Gallicana in Roma
nam receptus fuit. Significationes mysticas et morales hu jus
unctionis vide apud Rallier, l. c., art. IV. §Isequ. Tan
dem de hac unctione recole can. Γ, sm. XXI/I, Cone. Trid.
(n. OUI >.
1063. Peracta unctione, episcopus juxta nostrum Pon
tificale tradit cuilibet successive calicem cum vino et aqua,
patenamque superpositam cum hostia, et ipsi illam acci
piunt inter indices et medios digitos, cuppam calicis et pa
tenam simul tangentes dum pontifex singulis dicit: Accipe
potestatem, etc.
Quaesitum fuit a S. R. C. : « Debentne successive tangere
calicem et patenam subdiaconi et presbyteri in eorum ordi
nationi*? Sufficilne quod simul tangant et non successive
singuli, et super duos aut tres aut quatuor simul tangentes
materiam, proferre formam, dum Pontificale dicit: Accipi
te*! » S. reposuit die 11 Mart. 18'20 : « Affirmative quoad
subdiaconos, negative quoad presbyteros'/siquidem, juxta
Pontificalis rubricam, in ordinatione subdiaconorum super
duos vel 1res simul manu dextera tangentes calicem cum
patena potest ab episcopo proferri forma: Videte, etc. Iu
ordinatione vero presbyterorum cuilibet tradendus est calix
cum vino et aqua et patena cum hostia, et cuilibet forma
repetenda est in singulari: Accipe potestatem, etc. ».
1064. Continuatur Missae celebratio. Unus ex diaconis
noviler ordinatis, dicto: Munda cor meum, petit ab epis
copo benedictionem, ejus manum deosculatus, deinde cantat
(I llallier. p. Ill. sect. VIII, cap. X,art. 1 per totum.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDIN ITIONIS PARTIBUS 219
cvangelium, cl tandem oilcrl librum deosculandum epis
copo. Si autem ordinatio fit sine cantu, omnia procedunt
sicut in .Missa privata, nisi quod unus ex diaconis legit evangelium, et unus ex subdiaconis epistolam, dum episcopos
legit, ut reposuit S. R. (λ, die 1'lNov. 1831. ad/um I . Item
si ordinatio Iit cum cantu, presbyteri legunt praefationem
et alia quae cantantur ab episcopo, ex eadem responsione
S. 11. C.. ad 9um.
1065. Lecto autem offertorio, omnes ordinali accedunt
bini ad pontificem, primo presbyteri, deinde diaconi et ita
porro alii successivo juxta gradum ordinis, et coram eo genuflexi offerunt singuli candelam accensam et osculantur
illius manum. Consuetudo autem est in aliquibus locis ut
unus in quolibet ordine accensum offerat cereum, et alii il
los offerant non accensos ; quam consuetudinem expresse
probavit S. 11. C., cit. dio 12 Nov. 1831, ad 6am. Hujus ritus
mysticos sensus exponit Hallier, />. ///, sect. VIII, cap.
IV, art. Ill, (pii in fine cum Petro Blesensi. senn. '«<> in
Si/n., refert, ordinatum a Summo Pontifice utraque manu
cereum ardentem offerre suo ordinatori. Qualitatem et pon
dus cerei quod offertur, remitti arbitrio candidati, vide
n. 11*21. in celebri Taxa Innocentia.
1066. Presbyteri vero noviler ordinati concelebrant
Missam cum episcopo ordinante, ipsaque verba consecratio
nis una cum ipso simul proferunt, ut monet Pontificale Ro
man uni tum in rubrica generali, be ordinibus conferendi-/
ab initio, tum in rubrica, De ordination/- presbyteri. Hic
ritusetiam in Oriente servatur ; imo in Oriente etiam extra
ordinationes saepe accidit ut presbyteri una cum episcopo
celebrante concelebrent, dum in Occidente id accidit tantum
in ordinationibus. Refert Innocentius HI, De mysteriis Mis
sae, lib. /Γ. cap. \.\T, in Ecclesia Romana fuisse usitatum
ut presbyteri Cardinales Summo Pontifici aliquando conce
lebrarent, conformitcr antiquiori disciplinae; sed id in de
suetudinem abiit, excepta sola Missa ordinationis.
Benedictus XIV, Desacrif. Missae, III, \ I /, n. 10, tra
il) Collectanea S. C. de Prop. Eide, n. 1191.
250
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
dit novos sacerdotes posse etiam pro applicatione hujus
Missae recipere stipendium, urgens exemplum sacerdotum
Graecorum cum episcopo concelebrantium, qui alias saepe
carere deberent eleemosyna (1).
1067. Porro temeritate non vacat opinio nonnullorum
veterum theologorum (2), qui censent hanc consuetudinem
concelebrandi esse penitus abolendam, vel statuendum ut
presbyteri, cum ad verba consecrationis venerint, ipsa
omittant, vel recitative et historico more, absque intentione
consecrandi, ea recitent. Nam, aiunt, imius sacrificii unicus
debet esse sacerdos seu minister, sicuti in ultima coena ;
el praeterea cum valde difficile sil, praesertim in plurium
presbyterorum ordinatione, quod omnes verba proferant
una simul mathematice, uno praecurrente, alii omnes rur
sus consecrarent materiam jam consecratam, et episcopus
ordinans tardior in prolatione verborum de facto Missam
non celebraret.
Respondemus hunc ritum ideo fuisse institutum ut unitas
sacerdotii ostendatur, consensio sacerdotum cum episcopo
inculcetur, presbyteratum quamdam esse participationem
summi sacerdotii seu episcopatus denotetur. Jam vero D'An
nibale, Summula etc., ///, § I Ιό, citans etiam I). Thomam,
admittit indicatas consequentias; quae juri divino non ob
stant. Sed praeterea cum Hallier, //. Ili. sect. VIII. cap. \Ί.
art. VII, et cum Benedicto XIV, /.
n. Ί, res potest etiam
aliter explicari. Nempe episcopus ordinans et presbyteri
ordinali non habent intentionem consecrandi scorsim. sed
conjunctim omnes simul, tamquam unica causa totalis,
unicus totalis minister, licet singulalim omnes sint partiales
causae et partiales ministri perse sufficientes. I nde quam
vis unus alio citius verba consecratoria absolvat, attamen
nullus eorum consecrat nisi cum aliis, quia nullus eorum
intendit consecrare nisi cum aliis. ΙΊ autem unicam causam
totalem ipsi efficiant, opus est quod moralitcr loquendo
(I) S. Alph·, V/, n, 82!) ; contra Ln Croix, 17, II. n. 2323,
Durandus, in i, dat. 13, q .5 Gajetanus, m 3 p. />. Thomae. q
82, n. 3 : Gabriel, in Can. Λ/tttae, led. G, et in hanc sententiam propan
dunt Sutus, Palacios cl Angelus
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACHA E ORDINATIONIS PARTIBUS 23 I
simul omnes verba consecratoria proferant; unde Pontifi
cale Romanum in citata rubrica, i)e ordinatione presby
teri, monet : « Secretas morose dicat (episcopus) et aliquan
tulum alte, ita ut ordinali sacerdotes possint secti m omnia
dicere, et praesertim verba consecrationis quae dici debent
eodem momento per ordinatos, quo dicuntur per pontifi
cem ».
1068. Deinde post acceptum et datum osculum pacis et
post communionem episcopi, noviter ordinat i presbyteri, dia
coni et subdiaconi communionem recipiunt. Hinc Pontificale
Romanum in rubrica, be sacris ordinibus in genere, ani
madvertit: « Ad qnos (sacros ordines) ordinali debent com
municare ; ideo parentur pro eorum numero hostiae parvae
consecrandae ». Haec lex est antiquissima, ut ostendit Ral
lier, l. c., ari. 17, et urget etiam in Ecclesia Graeca tum
pro diaconis tum pro presbyteris. At S. Alph., 17. n. 801.
cum aliis, censet non obligare sub gravi diaconos el subdiaconos. initiali vero minoribus ordinibus aut prima ton
sura nulla legi’ scripta adstringunlur ad sacram commu
nionem, ut patet ex ipso silentio Pontificalis Romani At si
infra Missam promoventur, consuetudine receptum est ut
et ipsi ad sacram synaxim accedant, qua uberiorem gratiam
obtineant ; imo antiquitus usitatum erat el hodie nullo modo
prohibitum est, quod plures etiam e populo in hujusmodi
celebritate ac solemnitate, pro ordinatis efficacius depre
caturi, communicent (1).
Igitur postquam pontifex se communicaverit, el totum
sanguinem sumpserit, priusquam digitos abluat, accedunt
ante altare presbyteri, deinde diaconi, tandem subdiaconi
ac alii promoti juxta suos gradus. In primis episcopus com
municat presbyteros sub unica panis specie, licet presby
teri cum eodem consecraverint ; et dum ipsos communicat,
nil dicit, ut reposuit S. R. C. die 31 Aug. 187*2, ad2nn‘(2).
Deinde, idest post communionem presbyterorum, uti do
it) Hallier, I. c., n. (>.
(*2) Collectanea S. C. (Io Prop. Fide, n. 1*201. Errant igitur nonnulli
(JI.ii linucci, lib. VI, cap. III, n. 345) docentes episcopum communican
tem presbyteros debere pronuntiare formulam Pontificalis.
252 TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
clarant eadem S. C. dic 12 Nov. 1831, ad 8nm (I). ceteri
omnes ordinati dicunt : Confiteor, et post : .Misereatur, et
Indulgentiam, episcopus singulos communicat, utens for
mula Pontificalis: Corpus I). N. ./. C. custodiat te in vi
tam aeternam\ et singuli respondent: Arnen. Porro hac
Pontificalis formula episcopus uti debet non solum in com
munione diaconorum et subdiaconorum, sed etiam in com
munione aliorum qui ordines tantum minores receperunt,
ut reposuit eadem S. C. dic 12 Nov. 1831, ad 2um, aut etiam
qui sola prima tonsura initiati fuere. Tantum si fideles ad
sanctam communionem accedunt, episcopus utitur consueta
formula: Corpus... custodiat animam tuam...... (2). Porro
quilibet ordinatus, priusquam communionem sumat, ma
num pontificis hostiam tenentem osculatur.
Pergit Pontificale llomanum : « I nus ministrorum pon
tificis stat juxta cornu epistolae altaris, calicem habens, non
illum cum quo pontifex celebravit, sed alium cum vino el
mappulam mundani in manibus, ad quem singuli commu
nicati accedunt, et se purificant, os extergunt, et ad par
tem se locant ». Se purificant, idest paululum vini bibunt
quod in calice continetur. Non immerito fortasse in hoc
ritu vestigium quis deprehenderet antiquae communionis
sub utraque specie.
1069. Incepto responsorio post communionem, presby
teri noviter ordinati, ante altare stantes coram episcopo, re
citant symbolum Apostolorum. Quo finito, pontifex imponit
ambas manus super capita singulorum coram se genullcctentium. dicens : Accipe Spiritum Sanctum ; quorum re
migeris peccata, remittuntur eis, et quorum retinueris,
retenta sunt. Quamquam ritus impositionis manuum in or
dinatione presbxteri sit ab Apostolis introductus, uti docet
etiam Gregorius IX in cap. 3, De sacram, non ilerand.
[n. 1080), tamen haec ultima manuum impositio cum re
lativis verbis, post primam aut primas ab initio ordinatio(1) Collectanea S. C. de Prop. Fide, n. 1191.
(2) titrant igitur aliqui, e. g., Martinucci. I. c., n. 350, putantes epis
copum in communione ordinatoium in minoribus uti debere consueta
formula: Corpus...... custodiat animam tuam.......
CAPI I V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
253
nis presbyterorum, est recenlioris institutionis, nec legitur
in ullo documento ex relatis in Alley. V.
1070. Explicatis vestibus sacerdotalibus, sequitur pro
missio obedienliae fac’mnda ab omnibus singulatim proprio
Ordinario. Catalanus, Poni. Pont., toni, i, p. 149, in notis
at/ 29, ostendit ex antiquis ritualibus hanc promissionem
abhinc mille annis indubitanter in usu haberi. Si autem
quaeratur quid haec promissio importet, respondemus vi
hujus promissionis sacerdotem saecularem debere adim
plere etiam virtute fidelitatis obligationes quibus ratione sui
status tenebatur erga episcopum ; e. g. etiam ex virtute fi
delitatis sine licentia episcopi nequit ad normam sacrorum
canonum discedere e servitio ecclesiae cui in ordinatione
addictus fuit ( I ) ; item servare debet leges episcopi circa
disciplinam ecclesiasticam in xictu, vestitu, redituum eccle
siasticorum administratione, etc. 2 . Regulares vero hac
promissione obedientiam directe spondent praelato, sicuti
in professione religiosa promiserant Deo se esse praelato
aliisque superioribus obedituros.
Praestita obedientia, ordinatus deosculatur pontificem ;
nempe dextera \ ullus pars pontificis est deosculanda, ex res
ponsione S. C. dici 12 Xoo. 1831, ad I2UU) (3).
1071. Tandem post monitionem et preces episcopus
injungit : « Singuli ad primam tonsuram, vel ad quatuor
minores ordines promoti dicite semel septem psalmos poenilentiales, cum litaniis, versiculis et orationibus; \d sub
diaconatum et diaconatum, noclurum talis diei ; Ad presby
teratum vero ordinati, post primani vestram Missam, 1res
alias Missas, xidelicet, unam de Spiritu Sancio, aliam de
Beata Maria semper \ irgine, tertiam pro fidelibus defunctis
dicite, et omnipotentem Deum etiam pro me orate ».
Porro decet quidem haec omnia rite adimplere ; sed non
est gravis obligatio (A).
Nocturnum quod imponitur subdiaconis et diaconis non
(1)
(2)
(3)
(4)
Den. XIV, const. Δ'χ quo, Ii Jan. 1717 ; S. Alph . VI, n. 828.
Hallier, p. I, sect. VI, § Λ77. n, 25.
Collectanea S. C. de Prop. Fide, n. 1191.
S. Alph., 17, n. 829.
2') l
TRACTATUS CANONICUS UE SACRA ORDINATIONE
est nocturnum feriae dici in qua fit ordinatio, sed diei quam
episcopus designat; ci sufficit recitare nocturni indicati
psalmos cum antiphonis, cum nihil aliud praescribatur.
Expositum fuit S. R. C. :
« Pontificale Romanum in titulo de ordinatione praescri
bit subdiaconis et diaconis ut dicant nocturnum talis dici.
Hinc quaeritur :
» 1° Utrum per nocturnum talis diei necessario intclligi
debeat lotum officium nocturnum de tempore, sive matuti
num et laudes ejus diei in qua ordines conferuntur, sive
unum nocturnum habeat, uti in sabbatis quatuor tempo
rum, et in sabbato Passionis, she ires ut in Sabbato Sanc
to, et in festis et dominicis, in quibus ordines extra tempora
conferuntur; an vero in hoc casu matutinum de tempore
absque laudibus intelligcndum veniat ;
» ‘1 Pirum in potestate episcopi ordinantis sit injungere
unum lanium nocturnum quem maluerit sive officii de tem
pore, sive de sanctis, quod ipsa die concurrat ;
» 3° Utrum injungere possit unum nocturnum de officio
defunctorum, vel parvo I’·. V. Mariae, vel de alio Sancto;
>» Î* Quando episcopus ordinans nihil aliud exprimit (piam
quod verba Pontificalis sonant, utrum in potestate ordinato
rum sil recitare tantum vel unum nocturnum de tempore
ejus diei in qua ordines receperunt, vel quemlibet alium
nocturnum sive de tempore, sive de Sanctis illius diei, in
qua preces injunctas adimplero voluerint ».
S. C. reposuit die 11 Aut/. 1860 :
« Ad 1 ; verba Pontificalis Romani : Xotturnum talis diei
intclligi de unico nocturno fcriali vel de primo dominicae
ut in psalterio, idest duodecim psalmorum cum suis anti
phonis de tempore, (piem episcopus ordinans designare po
test. vel ipsius diei quo habet ordinationem, vel alterius
pro suo arbitrio.
» Quoad ‘2un* : provisum in primo.
|
» Quoad 3UIn : provisum in primo.
> Quoad 'i'"" : dicendum nocturnum ferialem ut supra, qui
respondeat illi diei in quo facta est sacra ordinatio ».
Preces praescriptae Ium tonsuratis, tum ordinatis in mi-
noribus el majoribus impleri possum etiam tempore .Missae
de praecepio, el etiam cum socio.
Quoad Missas votivas quae imponuntur presbyteris, de
bent dici, (piando juxta rubricas licet Missas votivas celebra
re. ut declaravit S. R. C. die I I d/;r. I S'|0. Neque absolute
necesse est ut servetur ordo Pontificalis in ea celebratione,
ita ut prima Missa sil de Spiritu Sancto, altera de Maria
Virgine, tertia pro defundis. Item potest etiam earum ce
lebratio retardari, praesertim si aliqua subsit causa. Demum
necesse. non est applicare Missas pro episcopo ordinante,
ideoquo presbyteri possunt eas pro aliis applicare etiam cum
stipendio (1).
1072. Demum « ordinati ad presbyteratum dicant evangelium in line Missae », ait Pontificale Romanum. Quaesitum
luit : « Diccrene debent una cum episcopo ad suam sedem
redeunto, an ex se solis? » Et. S. II. C. die 1’2 .Vor. IS3I.
ad IO'1"', reposuit: « Una cum episcopo i;2) ».
1073. Ilis positis, quaeritur quinam ex omnibus istis
ritibus sit materia et forma ordinationis presbyteri. Reco
lendum in primis est ordinatione presbyterali conferri du
plicem potestatem, aliam in corpus Christi verum, idesl
potestatem consecrandi corpus et sanguinem D. X. .1. C. ;
aliam in corpus Christi mysticum, nempe potestatem re
mittendi el retinendi peccata. Primam Christus D. contulit
Apostolis in ultima coena, qua nocte tradebatur, illis ver
bis: Hoc facile in meam commorationem', alleram contu
lit illis aliis verbis: Accipite Spiritum Sanctum; quorum
remiseritis peccata, remittentur cis. et quorum retinue
ritis. retenta sunt, uti diximus n. 31. In nostro Pontifi
cali Romano prima potestas certe data est post traditionem
instrumentorum, cum neopresby 1er consecret ima cum epis
copo ordinante. Praeterea altera potestas, nempe, potestas
in corpus Christi mysticum, seu potestas remittendi et re
linendi peccata, certe, non confertur et conferri nequit, nisi
prima, idesl potestas in corpus Christi verum, seu potestas1
2
(1) Scavini, 7/7, n. 707 ; S. Alph., VI, η. 820.
(2) Collectanea S. C. de Prop. Fide, n. 1191.
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
\ <
Μ
Ί
»
A·
consecrandi corpus et sanguinem D. X. .I. C., collata jam
fuerit (1).
Jam vero omnes auctorum sententiae circa propositam
quaestionem ad quatuor reduci posse sidentur.
1074. Prima sententia est potestatem sacrificandi et po
testatem absolvendi una simul ab initio tradi, ac deinde cla
rius tantum explicari, illam in traditione instrumentorumcum
verbis: Accipi- potestatem, etc., liane in ultima manuum
impositione cum verbis : Accipe Spiritum Sanctum, etc.
Igitur in hac sententia materia totius ordinationis presbyleralis est impositio manuum episcopi ab initio vel prima in
silentio facta, \el altera, vel utraque juxta diversorum sen
tentias : et deinde nec convenitur de forma; (piae juxta alios
consistit iu verbis episcopi : Oremus fratres charissimi.
juxta alios in oratione : Exaudi, vel sola vel mia cum praefa
tione 2). Initialem manuum episcopi impositionem esse ma
teriam totius ordinationis presbx toralis probant in primis,
quia haec fuit et. est in usu ab aevo apostolico in utraque
Ecclesia, dum alii omnes ritus sunt recentioris institutio
nis Ecclesiae Latinae. Accedit Cone. Trid., sess. XIV, cap.
//. docere ministros extremae unctionis esse presbyteros,
cpio nomine veniunt « aut episcopi aut sacerdotes ab ipsis
rite ordinati per impositionem manuum presbyterii ».
Addi potest hanc sententiam firmari ex cap.'l, tie clerico
mix ordinato m i ni s Irani c. ubi agitur de diacono qui.zioz/
recepta manuum impositione. Missarum celebrationem
usurpare praesumpserat: unde diaconus sine manuum im
position^ valide non ordinatur presbUer. Equidem plures
aiunt per manuum impositionem /. c. significari totam or
dinationem sacerdotis (3) : sed hoc etiam admisso, ex eo
quod tota sacerdotis ordinatio significetur per manuum im-
I
(I S. Alph.. 17. n. 750; Satin., Vlll, 111, n. 41.
'2 S Alph. VI, n. 749; Natalis Alex , Theol. Dog. et Mor., De Sa·
cram ordin., art. IT, X 2 Morinus, p. 111. c.rerc. VII, cap. 1, n. 8 ;
Tourneh. De Sacram. ord., quaesi.3, conclus. I et 7/, aliique plui es, du
cibus S. Bonavenlura, in 4, dist. 21, p. 2, art. I, q i et Petro Soto, De
insl. sacerd., lect. 5.
31 Suarez, De censuris, Disp. XLII, sect. IV, n. 13.
.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
positionem, rite deducitur hanc solam impositionem ma
nuum esse in illa ordinatione essentialem.
1075. Altera sententia est utramque potestatem nna
simul conferri, sed in una instrumentorum traditione ; et
ideo ordinationis sacerdotalis materiam osse traditionem
instrumentorum, et formam esso verba episcopi : Accipe
potestatem, etc. (1). Haec sententia innititur instructioni
Eugenii IV ad Armenos (n. /0/7), eidemque favere vide
tur Pontificale Romanum tum in rubrica generali ab initio
(λ. 10-17), tum quia ante traditionem instrumentorum ad
huc vocat ordinandos, postea vero ordinatos.
1076. Tertia sententia est potestatem sacrificandi et po
testatem absolvendi distincte et seorsim dari presbyteris,
sicnli distincte ac seorsim data fuit Apostolis ; nempe potes
tatem sacrificandi dari per traditionem instrumentorum et
relativa verba episcopi : Accipe potestatem,etc. ; potestatem
absolv endi dari perultimam i m positionem manuum cum ver
bis episcopi : Accipe Spiritum Sanctum ,elc. (2). Haec sen
tentia quoad traditionem instrumentorum suadetur argumen
tis alterius sententiae ; quoad ultimam impositionem manuum
nolo can. IV, sess. XXII/. Conc/I>id.,deiinientis[episcopum
frustra non dicere: Accipe Spiritum Sanctum. Si autem
quaeratur quaiidonam in hac sententia imprimatur charac
ter. vide n. 1005.
1077. Tandem quarta sententia, omnes alias aliquo mo
do complectens, est potestatem sacrificandi dari perprimam
impositionem manuum episcopi in silentio factam et per
traditionem instrumentorum cum verbis episcopi tradentis
instrumenta: Accipe potestatem, etc. ; potestatem absol
vendi dari per ultimam impositionem manuum cum verbis
episcopi: Accipe Spiritum Sanctum, etc. Ila De Lugo />e
sacram, in Aug. 1840. Proposito enim
dubio: « I trum supplendae sint caeremoniae impositionis
manuum sacerdotum, quae in ordinatione sacerdotali ob
distantiam missionariornm omissae fuerunt »; S. C. repo
suit : Negative (1 ).
1081. 2° Facta prima manuum impositione, si deinde
fuit praetermissa extensio manuum episcopi ordinantis, sed
cetera omnia rite dicta et facta sunt, nil supplendum est.
Ita S. C. Impiis.. IGSept. 1877: « Dubium ale propositum
de valore ordinationum collatorum quibusdam sacerdotibus
ab episcopo istius dioecesis, manibus haud amplius super
eorum caput extensis, dum orationem pronuntiat : Ore
mus,etc., prouti in Pontificali Romano praescribitur, ad exa
men revocatum est ab EE. PP. una mecum Inquisitoribus
Generalibus qui. quoad ordinationes jam praedicto modo
peractas, decreverunt acquiescendum esse ».
Hac responsione excluditur illorum (2) sententia qui cen
sent materiam ordinationis aliam non esse quam alleram
manuum episcopi impositionem seu potius extensionem ab
initio.
1082. 3° Si praetermissa fuit invitatio : Oremus, et
praesertim si praetermissa fuit oratio: E.raudi nos, aut prae
fatio. repetenda tantum est prima manuum impositio cum
subsequent! manuum extensione et praetermissis verbis.
Xatn haec repetitio necessaria est ut primae sententiae ratio
habeatur: hac autem repetitione posita, ordinatio valet in
omnium sententia. F.quidem , uti diximus, improbabile
omnino est invitationem : Oremus, etc., esse formam ordi
nationis; sed cum haec sententia Sanctae Sedis responsione
(1) Collectanea S. C. de Prep. Fide, n. i 195.
(2) S. Alph., Π, n. 749.
CAPI T V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS 261
explosa nondum sil, putamus in re adeo gravi non esse
spernendam.
1083. A0 Integra ordinatio est repetenda sub conditione,
si praetermissa fuit instrumentorum traditio cum verbis:
Accipe poleslaleni. clC., aut si haec verba fuerunt sub
stantialiter corrupta. Nam rursus supplenda est instrumen
torum traditio, ut ratio habeatur secundae, tertiae, quartae
sententiae. Item supplenda est ultima manuum impositio,
quia ex una parte potestas in corpus Christi mysticum collata non fuerat, juxta secundam sententiam quae tenet
ulramque potestatem conferri ima instrumentorum tradi
tione, et. nec juxta tertiam et quartam sententiam (piae re
tinent potestates separati in conferri instrumentorum tradi
tione et ultima manuum impositione, cum potestas in corpus
Christi mysticum esse nequeat sine praevia potestate in
corpus Christi verum in. /073) ; et ex alia parte potestas
in corpus Christi mysticum non confertur nova instrumen
torum traditione juxta eam dem tertiam et quartam senten
tiam. Igitur melius est ut tota ordinatio sub conditione re
petatur.
Huc spectat responsio S. C. C., cujus meminit Bene
dictus XIV, De synodo, VIII, X, n. 1. Nam quidam sa
cerdotio initiandus, etsi omnes consuetas manuum impo
sitiones ab episcopo accepisset, ad episcopum tamen solita
patenae, cum hostia et calicis cum vino instrumenta por
rigentem, ad alia tunc temporis distractus, non accessit. Re
postea delecta, quid facto opus esset, dubitatum atque a
S. C. petitum est; quae reposuit totam ordinationem sub
conditione esse iterandam, prouti refert idem Benedictus
XIV, /. c., n. 13.
1084. 5° Pariter integra ordinatio foret sub conditione
repetenda, si facta quidem fuit instrumentorum traditio, sed
in calice non erat vinum, aut super patena non erat hostia
(n. /073). Iluc. spectat responsio S. C. C.daladie I I Debe.
1708 ; cum enim quidam Cappucinus ordinatus fuisset per
porrectionem patenae sine hostia, S. C. consuit integram or
dinationem esse repetendam sub conditione (1).
(1) G ira til i, I, sect. 104.
262
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
E contrario nil supplendum est, si candidatus non tetigit
simul et calicem cum vino et patenam cum hostia, ut prae
scribit Pontificale Romanum,sed tetigit unam tantum vel al
teram rem ; quia calix cum vino et patena cum hostia quid
unum constituunt, ac proinde candidatus unam reni tangens
et alias tangere censetur. Revera S. R.C.in una Galliarum,
3 /a.-c. 1661 .respondit ordinatum qui tetigerat patenam cum
hostia, non vero suppositum calicem cum vino « posse con
tinuare celebrationem sancti sacrificii absque ullo scrupulo,
ac tuta prorsus conscientia ». Idem dubium propositum fuit
S. C. C. in Santandriens i, Dubium ordinationis, 28 Maii
1796, quae reposuit: « Scribatur episcopo juxta mentem ».
Licet nonnulli affirment hanc mentem fuisse, ut tota ordi
natio repeteretur sub conditione, tamen haec assertio est
gratuita ; et revera qnaenam fuerit haec mens ignoratur : ac
proinde praecilatam S. R. C. responsionem in eadem facti
specie sequi luto possumus.
Exinde vero concludimus nil pariter esse supplendum, si
ordinatus tetigit calicem cum vino, non vero superpositam
patenam cum hostia; quia eadem prorsus ratio est, imo for
tasse potior (1), quia calix cum vino videtur principale re
late ad patenam cum hostia.
Item nil supplendum cstsi ordinatus tetigit calicem cum
vino et patenam, non vero hostiam, aut tetigit calicem cum
vino et hostiam, non vero patenam. Nam S. C. S. Officii,
feria IV die 25 Julii 1866, dedarax it acquiescere posse or
dinatum qui certus se tetigisse una cum calice vel patenam
vel hostiam, timebat tamen se vel unam vel alteram, et po
tius patenam tangere omisisse ; el cohaeret etiam responsio
ejusdem S. C. data feria IV die 22 Julii 1892. Eadem S. C.,
feria IV die 22 Aoe. 1871 et die 9 Junii 1875, idem resolvit
pro ordinatis qui tetigerant calicem el hostiam, non x ero pate
nam.
Tandem si ordinatus tetigit patenam, non vero hostiam
et calicem cum vino ; aut hostiam, non xero patenam et ca
licem t um xino, cum authenticam responsionem ignoremus,
11 Folium S. C. C. in cit. Santandriensi, ubi pltires auctores citantur.
263
tutius eril in casu practice consulere S. C. C., vel S. C. R.,
vel S. C. S. Officii, aut integram ordinationem sub condi
tione repetere.
Quamquam vero juxta dicta, omisso tactu unius vel al
terius rei, ordinatio valeat, tamen abs re non erit reco
lere ordinantem et ordinatum debere sub gravi praescriptum
Pontificalis Romani ad litteram servare.
1085. 6° Si omissa fuit ultima manuum impositio cum
forma: Accipe Spiritum Sanctum, etc., aut si haec verba
fuerunt substantialiter xiliata, hic solus ritus supplendus
est ; hoc enim facto, ordinatio in omnium sententia plene
valet. Cum episcopus, in hac ultima manuum impositione,
perturbax isset formam, dicens : Quorum remiseris peccata,
retenta sunt, et quorum retinueris, remissa sunt ; S. C.
R. et U. Inquis., die ‘27 Maii ISftO, probante Gregorio XVI,
reposuit: « Sub conditione, in privato oratorio, quovis anni
tempore, suppleatur a quovis episcopo induto de more, ter
tia manuum impositio et forma respectixa: Accipe Spiri
tum Sanctum, etc., non tamen repetendo caeremonias acci
dentales antea adhibitas ». Idem dedit rescriptum eadem
S. C. die h Martii 187't in simili casu, quo episcopus ordinan, dixerat: Accipe Spiritum Sanctum ; quorum remi
seris peccata, retinentur eis, et quorum retinueris, re
tenta sunt.
1086. 7° Tandem si praetermissa fuit unctio manuum cum
verbis : Consecrare etc..supplenda est,quin aliae caeremo
niae repetantur ex cap. unie.,De sacra unctione (\ . Idem
tradunt nonnulli auctores de vestium sacerdotalium imposi
tione (2), aede recitatione canonis cum episcopo, aul saltem
de recitatione consecrationis in canone 3). Sed neutrum
certum est (A) : nos potius putaremus supplendam esse pro
missionem obedientiae in line, de qua tamen auctores ta
• APUT X . DE ESSENTIALIBUS sacrae ordinationis partibes
il) S. Alph.. VI, n.7M; Satin., VIII, III, n. 26.
(2 Lehrnktihh Theol.
vol. II, n. 59!.
(3) Lehmkuhl, l. c. ; Salrn., L c.
'») S. Alph., I. c., ubi refert Sanchesiurn docere non esse supplendam
recitationem canonis.
*·’·
"—
264
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
cent, cnin gravior ceteris mox recensitis caeremoniis videa
tur.
Alios ritus, si omissi fuerint, necesse non est iterare.
§3. — Pro consecratione episcopali,.
1087. In primis animadvertimus in episcopali consecra
tione praeter episcopum consecratorem adesse debere tum
in Ecclesia Orientali, tum in Ecclesia Latina ad minus duos
episcopos assistentes. Id cohaeret etiam cap. 7, De tempo
ribus ordinationum, etc. Episcopos assistentes eligit ipse
consecrandus. Ceterum regula canonica antiquissima est :
/7 unus episcopus episcopum non ordinet (1). Una erat
antiquitus exceptio, scilicet quando ipse R. I’. consecratio
nem episcopalem peragebat, episcopos assistentes non ha
bebat (2). Sed et haec exceptio deinde cessavit ; nam hodie
R. P. assistentes habet plerumque Majorem Elecmosyna
rium et Sacristain palatii apostolici, utrumque episcopum.
Ut igitur consecratio episcopalis liat sine episcopis assisten
tibus, necessarium est in Ecclesia Latina indultum apostolicum ; secus consecratio foret valida quidem, sed illicita, uti
probat Benedictus \IV, De syn., Xllt, Xlll. η. i sequ., et
declaravit etiam S. C. de Prop. Eide, 18 Maii 1793 (3). In
remotis regionibus in quibus haud facile tres episcopi reperiuntur, S. Sedes indulgere solet ut consecratio episco
palis liat ab uno episcopo, duobus assistentibus sacerdoti
bus. Sed in Ecclesia Orientali, si plures episcopi haberi
nequeunt, indultum apostolicum non videtur requiri ut con
secratio episcopalis ab uno lanium episcopo liat, assistenti
bus duobus sacerdotibus (4 ;.
1088. Porro in Ecclesia Orientali non solum sacerdotes
in casu necessitatis, setl etiam episcopi assistentes sunt
/neri assistentes vel adjuvantes, quia ipsi non ponunt ma(1) Duchesne, Origines du culte chrétien, chap. X, § IlI, n. i.
(2) Duchesne, l c. : qui addit in § l\ pag. 364, not. 1 : < Je ne serais
pas étonné qu’il y ait eu un usage semblable à Alexandrie; mais je n’en
ai pas la preuve >.
(3) Collectanea S. C. de Prop. Fide, η. 1209.
(4) Papp-Szilagyi, Enchiridion jur. ecc. orient, cath9, p. II. § 10.
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
265
leriam et formam consecrationis episcopalis, ut patebit ex
dicendis n. /090 sequ. E contrario in Ecclesia Latina sacer
dotes quidem assistentes ex apostolico induito nequeunt
esse nisi meri assistentes ; sed episcopi assistentes sunt pro
babiliter comminislri cum episcopo consecratore. Sane una
simul cum eodem ipsi manus imponunt super caput electi, et
una simul pronuntiant verba : Accipe Spiritum Sanctum,
quibus solis juxta receptam sententiam episcopalis conse
cratio valet (η. / /09) : unde non est ratio qua unus magis
minister sil consecrationis episcopalis, quam ceteri duo,
sed conjunctim omnes sunt unica causa, seu unicus totalis
minister consecrationis. Vide quae diximus in simili casu
n. /067 (1).
1089. Porro consecrandus uti debet colore albo ; con
secrator \cro et assistentes colore tempori conveniente, ut
reposuit S. IL C. die '16 Jun. 1663 (2).
1090. Ilis autem positis. Hiluale Graecorum apud Goar,
Z. c., pag. MYlscqu., haec habet de episcopali consecra
tione :
« Completo hymno : Ter sancto, conscendit pontifex cre
pidinem quae est ante sanctam mensam et ab astantibus tri
bus pontificibus a dextro latere ordinandus illi offertur.
Chartophylax autem a sinistro chartam ei tradit in qua. si
ordinans est patriarcha, haec scripta sunt :
» Suffragio et consensu sacratissimorum metropolitarum et archiepiscoporum et episcoporum ;
» Si autem est metropoli la :
» Suffragio et consensu Deo amabitissimorum episcopo
rum et sanctorum presbyterorum : Divina gratia quae sem
per infirma curat et ea guae desunt, adimplet, promonet
.'V. Deo amabilem presbyterum episcopum a Deo serratae
civitatis ;V. : oremus pro eo ut veniat super eum gratia
Sanetissimi Spiritus.
» El qui sunt intus et extra tribunal dicunt ter: Domine
miserere.
» Tradita itaque pontifici ejusmodi charta,et chartophy lace
(1) Rallier, p.IIl, sect. VU 1, cap. XI, ad. VII, n.
(2) Collectanea S. C. de Prop. Fide, n. 1206.
i.
266
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
aut archidiacono dicente: Attendamus, pontifex scripta le
git, audientibus astantibus, cunctisque exclamantibus: Do
mine miserere, ut ex superioribus mani festum est.
» Explicat autem cvangelium pontifex, el, manum etiam
admoventibus aliis pontificibus, capiti et cervicibus ordinati
imponit.
» Mox cruces tres in ejus capite exprimens et manum ei
impositam tenens, precatur hoc pacto :
» Dominator. Domine Deus noster, qui per celeberrimum
Apostolum Paulum graduum et ordinum seriem ad sub
serviendum et ministrandum venerandis et illibatis mys
teriis luis, in sancto altari tuo, constitutis primo Apos
tolis, secundo prophetis, tertio doctoribus, sanxisti ; ipse
omnium Domine, hunc etiam suffragiis electum el euan
gelicum jugum digni'tatemque pontificalem subire di
gnum habitum, per meam peccatoris et stantium minis
trorum et coepiscoporum manum, adventu et virtute et
gratia Sancti tui Spiritus corrobora, sicut sanctos Apos
tolos el prophetas corroborasti, sicut reges unxisti. sicut
pontifices sanctifh asti ; et irreprehensum ejus pontifica
tum ostende, et omni honestate illum exornans, sanctum
illum renuncia ; ut quae populi saluti expediunt, postu
let, et a te exaudiri dignus fiat. Quia sanetificatum est
nomen tuum, et glorificalum est regnum.
» Et dicio*. Arnen, coordinantium eum episcoporum unus,
submissa voce a vicinis pontificibus eique responsuris so
lummodo audienda, diaconica haec pronuntiat :
» In. pace Dominum precemur.
» Pro superna pace et salute.
» Pro pace totius mundi.
» Pro archicpiseopo nostro .V., sacerdotio, auxilio,
perseverantia, pace, valetudine, et salute ejus et pro ope
re manuum illius: Dominum precemur.
Pro servo Dei X. nunc episcopo promoto et salute
ejus: Dominum precemur.
' (7 clemens Deus purum et incontaminatum illi pon
tificatum largiatur : Dominum precemur.
» Pro hae urbe, omni civitate.
•
'
» Et dicto : .1 men, ele\at evangelii codicem et sanctae
m°nsao imponit. Atque ita ordinato pallium imponit, dicens
: Dignus.
Simili auxilio
ratione et
clerus
idem repetit.
» Et
pro omnibus
ope divina
indigentibus:
)) Deindeprecemur.
ordinatum pontifex ordinansexosculatur: sicutet
Dominum
reliqui
acclamatione terminata, in conses
» Lit episcopi.
liberemurEtabsolita
omni.
sum
conscendunt
; et prior
reliquis
ordinatus considens, lecto
» Suscipe,
salva,
miserere
et conserva.
Apostolo,
pacem precatur;
» Sanctissimae,
illibatae.et prior aliis, pretioso corpori
et »sanguini
Christi
communicat
ipse impositam
idem pontifici
ordi
Ilis dictis,
pontifex
eodem ; et
modo
ordinati
nanti
el reliquis
distribuit
» (1).
vertici
manum communionem
tenens, hoc pacto
precatur
:
Jam
vero
in hac
ex analogia
cum
»1091.
Domine
Deus
noster,
quiconsecratione
humana natura
de itatis tuae
aliis ordinationibus
juxta ferente
receptam
sententiam
forma vide
praesentiam
nullatenus
, tua
dispensatione
dec
retur simili
reponenda
in illis verbis
; et revera
lares
nobiscum
ratione: Divinagratiacic.
passibiles thronum,
tuum
Rituale statiin
post illa
verba episcopi
candi
obtinentes,
hostiam
et oblationem
pro consecratoris
cuncto populo
tuo
datum appellatconstituisti;
ordinatum.tu,Sed
id videtur
minus
sacrificaturos
Domine,
etiam
huncproba
pon
bili»,
quia,
aliis dispensatorem
observationibusrenuncialmn,
praetermissis, tui
ex relatis
ap
ti/i
calis
gratiae
veri pas
paret imitatorem,
illis verbis nullam
manuum
impositionem
comitari ;
toris
animam
pro tuis
oribus ponentem,
caecorum ducent, in tenebris lucem, insipientium prae
ceptorem, infantium dociorem, in mundo luminare
"/fice ; ut animas sibi creditas reparans tribunali tuo
inconfuse in praesenti rita astet, et magnam merccdem
pro erangelii tui praedicatione decertaturis a te praepa
ratam reportet. Tuum enim est misereri et salvare, Deus.
Ê
(l)Apud Maronites habetur, sicuti apud Latinos, unctio capitis el ma
nuum sancto chrismate. Vide Synodum Montis Libani, l. c., n. tl».
268
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
in qua materiam consecrationis episcopalis eonsislrre,com
munis sententia est. I nde videtur potius materia et forma
consecrationis episcopalis in Ecclesia Graeca reponenda esse
in illis verbis : Dominator etc., cum impositione manus
episcopi ; vel etiam forte in altera manus episcopi imposi
tione cum verbis: Domine Deus noster etc. si prima fuis
set omissa. In casu practice considatur Sedes Apostolica.
1092. In Ecclesia Latina, juxta antiquam lilurgiam Po
monam. consecratio episcopalis ita perficiebatur, prouli col
ligitur ex documentis relatis in Alley. I .
Post invitalorimn : Oremus.dilectissimi, dicebantur lita
niae Sanctorum ; deinde IE I’. imponebat manus, nil dicens ;
statim postea recitabat orationem simplicem : Propitiare,
(piae relata est ad verbum in Pontificali Romano, ac subinde
extensis manibus dicebat consecrationem, idest orationem
eucharisticam ad instar praefationis ; qua expleta, novus
episcopus admittebatur ad osculum pacis.
In consecratione Romani Pontificis post litanias Sanctorum
episcopus \lbanensisrecitabat orationem simplicem, deinde
aliam episcopus Portuensis, laudem episcopus Ostiensis ip
sum consecrabat, idest extensis manibus dicebat orationem
consecratoriam, dum diaconi tenebant librum evangeliorurn apertum super caput consecrandi.
Non est igitur dubium formam fuisse orationem eucha
risticam ad instar praefationis, materiam vero fuisse vel im
positionem manuum in silentio factam, ad quam forma re
ferebatur unione morali, vel manuum extensionem, dum
episcopus formam pronuntiabat.
1093. .luxla antiquam lilurgiam Gallicanam, in primis
populus interpellabatur : Serranda est, etc.', et populo res
pondent»· : htynus est. episcopus consecrator invitabat om
nes adorandum : Deus ZoZ/w.v.elc., ac deinde pronuntiabat,
extensis manibus, < onsecralionem (piae relata est in Ponti
ficali Romano, dum duo episcopi tenebant librum evangeliorum super caput ordinandi aliique episcopi praesentes
manibus suis caput eiusdem tangebant ; tandem linita con
secrationi·. sequebatur unctio manuum: Um/antur, etc.
Proinde forma erat pariter consecratio seu oratio eucha
CAPI I V. DE ESSEX IIALIBL'S SACHAE 0BD1XATI0N18 PARTIBUS 269
ristica ad instar praefationis, materia vero erat extensio
manuum episcopi consecrantis, dum illam pronuntiabat.
1094. Tandem juxta Pontificale Humanum, senior as
sistentium versus ad consecratorem dicit : Heverendissime
paler, postulai sancta mater Ecclesia catholica, ut hunc
praesentem presbyterum ad onus episcopatus sublevetis.
Consecrator dicit : Habetis mandatum apostolicum ! Res
pondet episcopus senior assistentium : Habemus. Consecra
tor dicit : Legatur. Haec referunt hodiernam disciplinam.
*. t‘209.
(‘2; ll.illitT, p.
VI, § I sequ.
(3) V idi· cap. i, De electione el electi potestate.
270
TRACTATUS CANONICOS DE SACRA ORDINATIONE
episcopis permisit eadem e formula expungere et in fine
addere : « Omnia et singula eo inviolabilius observabo, quo
certior sum nihil in illis contineri, quod fidelitati meae Se
renissimo Principi ejusque successoribus ad thronum ad
versari possit ». Id induisit Clemens XIV an. 1783 metropolitae Mohilcvviensi, Pius VI an. 1791 episcopis Hiberniae,
Pius VII an. 1823 episcopis Borussiac, Leo XII an. 1828
episcopo Basileensi, Gregorius XVI an. I8/|5 episcopo Sangallcnsi, Pius IX an. 1853 episcopis provinciae Neerlandiae,
etc.
Ceterum licet episcopus etiam sine juramento ad omnia
cl singula quae in juramenti formula continentur, sub gravi
teneatur, tamen Sancta Sedes optimo consilio voluit, atten
tis praesertim anteactorum temporum circumstantiis, ut
singula promitteret ante ipsam episcopalem consecrationem
sub jurisjurandi sanctitate, cum, ut legitur in can. G, disl.
G3. in Decreto: « Plus timeri soleat, quod singulariter polli
cetur. quam quod generali sponsione concluditur ».
1096. Succedit examen, quo consecrandus interrogatus
ab episcopo consecratore rursus modo generali promittit
rectam officii exeeutionem, custodiam canonum, obedientiain Aposlolicae Sedi, morum honestatem et tandem fidem
in nonnulla dogmata profitetur.
Antiquissima est praxis exigendi a novo episcopo fidei
professionem cum promissione servandae disciplinae in
sanctitate vitae: quam praxim exhibet hoc examen et prae
cedens juramentum. Gone. Trid., sess. ΑΆ7Κ cap. /. de
ref.. statuit ut inquisitio de personis promovendis ad epis
copatum in instrumentum publicum redacta eum toto tes
timonio ac professione fidei ab eisdem facta quamprimum
transmittatur ad K. P. qui, plena totius negotii ac perso
narum notitia habita, pro gregis dominici commodo de
illis, si idonei per examen seu per inquisitionem factam re
perti fuerint, ecclesiis possit utilius providere. Haec postea
melius determinavit Gregorius XIX in const. Onus apostolici. 15 Maii 1591. Proinde persona designata ad epis
copatum professionem fidei eminere debet in processu,
ut aiunt, canonico, ante institutionem in consistorio ; emit-
27 I
tere, inquam. debui juxta notissimam formulam praescrip
tam a Pio IV in bulla lujunctum Nobis, 9 Dec. I8CP1, et
aliquantulum auctam per litterasS. C. C., 20 Jan. 1877,
ul ratio haberetur definitionum Concilii Vaticani, quae res
piciunt praesertim primatum et infallibilitalrm H. P. Nos
de hac professione fidei episcoporum agere in praesenti
non debemus; nec confundenda ullatenus est cum juramento
aut examine Pontificalis Romani, de quibus supra.
1097. Expleto examine et praemissa oratione : Adesto,
ac monitione : Episcopum, cum aha invitatione : Oremus,
ac litaniis Sanctorum, quae omnia sunt veluti consecrationis
praeliminaria, incipit verus ritus consecrationis.
In primis consecrator, accepto libro evangeliornm, illum
apertum, adjuvantibus episcopis assistentibus, nihil dicens
imponit super cervicem et scapulas electi. Hunc ritum impo
sitionis libri evangeliornm super cervicem et scapulos conse
crandi non potuerunt Apostoli abinitio instituere (n. 10/5 ;
sed est antiquissimus tum in Ecclesia Graeca,tum in Ecclesia
Latina. Imo veteres aliquando sedulo attendebant senten
tiam quae, aperto evangelii codice, occurreret, et ex ea
omen captabant, ut allatis exemptis illustrat llallier, p. III.
sect. 1 III, cap. IX, art. III. In Ecclesia Romana hic ri
tus adhibebatur in solius Romani Pontificis consecratione
(n. 1092), acuti in provincia Alexandrina tantum in conse
cratione patriarchae (1).
1098. Deinde consecrator et assistentes episcopi amba
bus manibus capul consecrandi tangunt dicentes : Accipe
Spiritum Sanctum. Et stalim episcopus consecrator dicit
orationem simplicem : Propitiare, etc., et deinde oratio
nem consecrat oriam ad instar praefationis.
Quaesitum fuit : « In consecratione episcopi, cum facta
sil facultas ul assistant duo presbyteri loco duorum epis
coporum, utrum isti presbyteri assistentes debeant amba
bus manibus caput consecrandi post episcopum consecran
tem tangere, et recipere consecratum in osculum pacis? »
S. IL C. reposuit die 9 .Junii 1853 : « Servetur eodem
CAPI T V. DE ESSENTI ALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PAKTIDES
(1) Duchesne, Origines du culte chrétien, cap. X, in fine, not. 1.
272
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
modo, idest strictim, rubrica Pontificalis Romani » (1).
Porro ritus impositionis manuum in consecratione epis
coporum ab ipsis Apostolis repetendus est ( Jr/. Λ7//. 3 ;
la Tim. I . Hi, etc.), imo sacrae litterae de ipso tantum
mentionem faciunt, de forma tacentes, nisi cum pluribus
dicere velis orationem et prophetiam locis citatis indicare
formam. Deinde hunc ritum semper retinuit tum Ecclesia
Orientalis, tum Ecclesia Latina ; sed neque in liturgia Ec
clesiae Orientalis, neque in antiqua liturgia Ecclesiae Lati
nae episcopus consecrator, manus imponens., pronuntiat
verba: Accipe Spiritum Sanctum, quae recenlioris ins
titutionis sunt.
1099. Oratio ad instar praefationis interrumpitur ut
sancto chrismato ungatur caput electi: Vngalur etc., et
expleta oratione, unguntur illius manus. Siculi ritum unc
tionis sacerdotalis (n. 106?), ita episcopalis unctionis ri
tum Ecclesia Orientalis, excepta Maronitarum confessione
(?/. ! OHO), non habet, et fortasse nunquam habuit. In
antiqua liturgia Gallicana non aderat, nisi unctio ma
nuum ; in antiqua liturgia Romana neutra recepta erat.
Unctio capitis brevi invecta est in lilurgiam Gallicanam, et
ex ea in Romanum ritum jam ab antiquis temporibus utra
que unctio transiit (2).
1100. De hac unctione, sicuti etiam de unctione in conse
cratione regis, in collatione baptismatis et confirmationis, ct
in consecratione altaris, agit Innocentius III in cap. un.. De
sacra unctione, cujus haec fuit occasio. Cum episcopus
Brandizuberensis in Bulgaria, ut legatus regis Bulgarorum
pro unione Ecclesiae Latinae et Graecae, Romam venisset,
exposuit lunocentio 111 se in sua consecratione episcopali
quam ab archiepiscopo Trinovitano totius Rulgariae primate
receperat, non habuisse sacram unctionem ex chrismate,
quia apud Bulgares non solebant pontifices, cum consecra
rentur, inungi. Innocentius III jussit ut quod illi defuerat, in
illo suppleretur, idest unctionem ex sacro chrismate recipe
ret in capite et manibus ab episcopo Albanensi, assistenti(I Collectanea S. C. de Trop. Eide, n. 1210.
(2) Monnus, p. ///, exerc. VIy n. 2.
CAPI I V. DE ESSENTIALIBUS SA< It VE ORDINATIONIS PARTIBUS 273
bus (“i duobus episcopis secundum morem ecclesiasticum.
Deinde scripsit ad primatem Bulgariae epistolam cujus frag
menta in cil. cap. un., Desacra unctione, referuntur, ut
de iis sacris unctionibus eum instrueret, qui eas deinde in
sua provincia introduceret. Hoc non obstante, Ecclesia
Graeca unctionem in consecratione episcopali non recepit.
In textu autem completo hu jus epistolae, qui prostat apud
Gonzalez, /, Λ'Κ, Innocentius III ait se jussisse episcopum
Brandizuberensem sacro chrismate deliniri quia « hoc ca
tholica tenet Ecclesia non solum ex praecepto divino, ve
rum etiam Apostolorum exemplo. In Exodo quoque legitur
praecepisse Dominum Moysi ut Aaron et filios ejus inunge
ret. quatenus ei sacerdotio fungerentur. Et Anacletus ori
gine Graecus, qui a B. Petro fuit in presbyterum ordinatus,
et postea in apostolaius officio Elementi successit, tradidit
in ordinatione sua ungendos episcopos more \postolorum
et Moysis, quia omnis sanctificatio in Spiritu Sancto consis
tit, cujus invisibilis virtus sancto est chrismate permixta >·.
Praeceptum divinum, de quo Innocentius III. ita est intelligendum quatenus haec unctio in veteri Testamento prae
cepta erat ; hoc autem praeceptum erat mere cacremoniale,
quod proinde, adveniente Redemptore, cessare debebat.
Sed Ecclesia illud innovavit, prouti in aliis liene multis fac
tum est. et ita unctio episcoporum in nova lege ex prae
cepto tantum ecclesiastico adhibetur. Iloc autem sensu
Innocentium III accipere divinum praeceptum, patet quia
sese refert ad cap. \ \ J7Z/ Exodi. Exemplum\Qvo Apos
tolorum Innocentius III desumit ex can. I, (list. Ίό, in
Decreto, quem putavit esse S. Anacleti Papae, cui inscribi
tur, dum est apocryphus, et pseudo-Isidori figmentum.
Praeterea Innocentius III ait: « Manus episcopo inungun
tur ut ostendatur accipere potestatem benedicendi et conse
crandi. Unde cum eos consecrator inungit : Consecrare, in
quit, et sanctificare digneris, Domine, manus istas per
istam unctionem et per nostram benedictionem, ut quaecumque consecraverint. consecrentur, et quaecumque be
nedixerint, benedicantur in nomine Domini ». Ilie confun
ditur ab Innocenlio III unctio presbyterorum cum unctione
ιι·
274
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
episcoporum juxta Bomanum Pontificale ; nani in unctio
ne presbyterorum adhibetur illa forma, non vero in unc
tione episcoporum (1). Haec confusio exinde explicari po
test quod mystica illa significatio communis est unctioni
presbyterorum et episcoporum et ideo Innocentius III. agens
de episcopis, eam explicat afferens verba quae adhibentur
in unctione presbyterorum. Nisi forsan melius dicamus
olim utramque formam consecrationis manuum indistincte
adhibitam fuisse tum pro presbyteris, tum pro episcopis,
uti innuere videtur Sacramcnlarium dictum Gelasianum
(All. V, n. 105, 106).
Ceterum Innocentius III in hac sua epistola prosequitur
omnes mysticos sensus olei, balsami el unctionis in capite
et manibus electi in episcopum.
1101. Post alias preces episcopus consecrator tradit con
secrato baculum benedictum dicens : Accipe baculum, etc.
Baculus est insigne pastoralis dignitatis episcopi ; et Glossa
in cit. cap. un., Ile sacra unctione, v. propter historiam,
describit nonnullis versibus pastoralia officia quae indicat
baculus : ,
« In baculi forma, Praesul, datur haec tibi norma:
Attrahe per primum, medio rege, punge per imum.
Attrahe peccantes, rege justos, punge vagantes.
Attrahe, sustenta, stimula, vaga, morbida, lenta ».
In Ecclesia Latina omnes episcopi baculum deferunt, uno
excepto II. P. ; el Innocentius III in cit. cap. un., Dr sacra
unctione, ait hanc except innem esse tum propter histo
riam, tum propter mysticam rationem.
Satis difficile est hanc historiam indicare. Glossa quidem
l. c. historiam quamdam enarrat, sed probabile est Glossam
corrumpere id quod idem Innocentius 111. De mysteriis Mis
sae,Hb. l,cap. LX1I, habet. Scilicet Pontifex refert S. Eucharium, primum Trev i rensem episcopum, missum a S. Pe
tro fuisse in Gallias una cum S. Valerio et S. Materno. Cum
veroS. Maternus mortuus fuisset, S. Petrus misit Trevirim
suum baculum, ad cujus lactum S. Maternus fuit rcsuscitatus.
(1) Gonzalez, l. c.
J
275
Ad hanc fortasse historiam Innocentius III relatis verbis allu
dit. el exinde observatum censet quod solus R. P. baculum
in Ecclesia Latina non habeat, ulpote qui Trevirim missus
fuerit ; et ideo S. Thomas, in /|, dist.
y. 3, a. 3, ai/3nm,
subdit R. P. in sola dioecesi Trevirensi baculum gestare. Sed
illa historia apud criticos nulla gaudet auctoritate. Potius di
cendum est episcopos in Hispania, vel a sacculo VII ineunte,
baculum habuisse, cum de eo mentio fiat a S. Isidoro, De
eccl. o//., //, 5, et iri concilio Toletano IV. can. 27; deinde
baculum episcopalem in aliis quoque Ecclesiae Occidentalis
partibus fuisse introductum ; sed Ecclesiam Romanam, an
tiquitatis prae celeris omnibus custodem, numquam illum
recepisse (1). Imo nonnulli eruditi minime pro certo habent
R. P. semper baculo caruisse (2).
Quoad mysticas rationes de qui bus etiam Innocentius III,
Glossa /. c. nonnullas refert, scilicet : « Quia baculus habet
in summitate recurvalionem quasi ad trahendum, quod non
est necessarium Romano Pontifici, quia nullus ab illo diver
tere potest iinaliter, quia Ecclesia non potest esse nulla...;
vel quia per baculum designatur correctio sive castigatio ;
ideo alii pontifices recipiunt a suis superioribus baculos,
quia ab homine potestatem recipiunt; R. P. non utitur ba
culo, quia potestatem a solo Deo recipit ».
In Ecclesia Orientali episcopi baculum hodie non gestant,
sed antiquitus illum gestasse patet ex octava synodo gene
rali ; ingresso enim Photio ad sv nodum cum baculo, Ravi
mus R. P. legatus jussit ei auferri baculum dicens : ; Scavini, III n. 597 ; S. Alph., VI, n. 70S :
Hallior, p. II, neci II. cap. II, ari. II, $ II, n.3.
(2) Lehmkuhl, Theol. Mor., vol. II, u. 589.
279
pum.explelaoralionctmcharislica.anle mictionem manuum,
appellari adhuc electum, post unctionem dici consecratum.
\am Hinc esi consecratusseu unctus et iam consecratione
accidentali, qui jam erat consecratus consecratione essen
tiali. Miae, objectiones quae cx epistola limocentii III ad
Bulgarian primatem desumi possent, supra n. //^solu
tae sunt.
1111. Tandem Ilallier, p. II, sed. II, cap. //, art. I.
§ XIII, n. 29, probabile putat traditionem libri clausi evangeliorum cum relativis verbis esse partialem el distinctam
materiam et formam consecrationis episcopalis, innixus prae
sertim decreto Eugenii IV ad Armenorum instructionem
(//. 1007). Haec sententia nulla \idetui probabilitate gaudere
el, aliis omissis, ex eo etiam excluditur quod in Pontificali
Romano episcopus jam dicitur consecratus ante hanc tra
ditionem ; et Ilallier affirmans, /. e., episcopum appellari
consecratum tantum post hanc traditionem distracta mente
perlegit Pontificale Romanum, aut Pontificale posi Ilallier
fuit hac in re emendatum. Quoad decretum Eugenii 1\ side
cit. n.!007\ <‘t praeterea hoc argumentum nimis probaret,
(piia exinde sequeretur manuum impositionem non esse ma
teriam consecrationis episcopalis ; tandem Eugenius IV de
episcopatu expresse non loquitur (1).
1112. Eum vero in praxi tutissimam st olentiam sequi
debeamus, hinc :
I" Si omissa fuit manuum impositio lum episcopi conse
crantis lum episcoporum vel sacerdotum assistentium, lota
consecratio repetenda est et quidem absolute. Si omissa
fuit sola impositio manuum episcoporum vel sacerdotum
assistentium, certum est consecrationem non esse repeten
dam : imo nec ipsa manuum impositio \idelur supplenda,
sicuti impositio manuum sacerdotum assistentium in ordi
natione sacerdotali n. 1080).Tandem si omissa fuit imposi
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINA I IONIS PARTIBUS
ti) Ex dictis apparet nullam esse consecrationem episcopalem Anglicanorum, et consequenter nullas quoQue essi· alias coruindem ordinationes.
Nam Mathaeus Parcker a quo reliqui episcopi Anglicani originem ha
bent, fuit una cum aliis tribus consecratus per impositionem super caput
sacrurtim biblioruin cum verbis : \ccipite potestatem praedicandi verbum Det in sua puritate. Vide Perrone, De ordine, n.137, not. 4.
«
280
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
tio manuum solius episcopi consecrantis vel assistentes fue
runt, sacerdotes, el tunc tota consecratio repetenda est ab
solute; vel assistentes fuerunt episcopi, el tunc putamus
consecrationem non esse repetendam (z?.. /fAStf), sed in casu
practico considatur S. C. S. Officii. vel S. II. R. vel S. C. C.
1113. 2° Si facta fuit manuum impositio episcopi con
secrantis, sed, omissis verbis : Accipe Spiritum Sanctum,
omnia alia rite servata sunt et nominatim oratio eucharisti
ca, tota consecratio repetenda est juxta communem senten
tiam ; sed sub conditione, ut putamus.
1114. 3° Si e contrario facta fuit manuum impositio
episcopi consecrantis cum verbis: Accipe Spiritum Sanc
tum, sed oratio eucharistica fuit praetermissa, rursus in
casu practico Sedes Apostolica foret considenda.
1115. 4° Si omissa fuit traditio libri clausi evangeliorum
cum relativis verbis, ipsa sola supplentia erit, ut ratio ha
beatur opinionis Rallier. Xum etiam impositio libri aperti
evangeliorum, forte praetermissa, supplenda sil per episco
pum. adjuvantibus duobus episcopis, consulatur Sancta
Sedes. Sed Innocentius III in cit. cap. un., De sacra unc
tione, definivit unctionem seu capitis seu manuum cum
sancto chrismate, si fuerit praetermissa, esse supplendam
per episcopum, assistentibus duobus episcopis, quin integra
consecratio repetatur : quamquam certum sit hanc unctio
nem non esse essentialem. Xi fallimur, idem dicendum de
juramento ab initio.
1116- ή" Si omissa fuit professio fidei in processu cano
nico, haec supplenda deinceps est. Proposito dubio : « Vi
carius Vpostolicus X. in Sinis exponit quod, ante suam con
secrationem, lidei professionem a Pio 1\ praescriptam non
emisit, eo quod tam ipse quam episcopus consecrans cre
derent juramentum in Pontificali Romano contentum et pro
fessionem fidei imam eamdemque rem esse. Nunc autem
melius edocti, iidem duo episcopi Vestram Sanctitatem sup
pliciter et humiliter rogant pro censurarum, si quas forte
incurrerim, absolutione ».S. C. de Prop. I ide, ex audientia
SSmi. 10 Jan. 187.'), reposuit : « SSmus Pius PP. IX utrum
que Vicarium Apostolicum absolvit, quatenus opus sit, a
V
281
censu risob praemissa qiioinodolibet incursis, lirma manente
obligatione Vicario \postolico Ν’, emittendi coram aliquo
missionario sui vicarial us professionem lidei juxta formulam
a Pio PP. IV praescriptam ». Itrmn supplendum sit. examen
in caeremonia consecrationis, si forte fuit praetermissum,
consulatur in casu practico S. G. S. Officii.
1117. 6° Tandem alii ritus ita sunt accidentales, ut ner.
supplendi videantur, si forte fuerint praetermissi.
CAPIT V. DE ESSENTIALI BIS SACHA!·. OHIHN ATIONIS PARTI HL S
/
SGHOLION I.
DE ORDINIBUS GRATIS CONFERENDIS (I).
1118. Benedictus XIN ,Dest/n., Γ. 17, η. I, haec habet :
« Abusus quondam in Ecclesiam irrepserant, ut archiepiscopus patriarchae, episcopus metropolitan, sacerdos episcopo
in sua quisque ordinatione aliquid penderent veluli in ho
noris et subjectionis significationem. Sed quod fortasse ab
initio modicum quid fuerat, adeo postea auctum est. ut Eu
sebius, Ancyrae episcopus, et Primae Galatiae metropolita,
in concilio Chalcedonensi..... conquestus fuerit se invenisse
suam Ecclesiam nimio aere alieno gravatam ob debita qnae
Theodotus decessor contraxerat ad solvenda patriarchae
Constantinopolilano ordinationis jura. Ad pestiferum hunc
abusum ex Ecclesia Latina ubi non minus quam in Graeca
invaluerat, eliminandum.concilium Bracarcnse II an. Ô72).
can. 3, statuit : Placuit ut dc ordinationibus clericorum
episcopi munera nulla suscipiant ; sed, denti scriptum
est, quod c/ratis, donante Deo, accipiunt, r/ratis dent..,. ;
sed concilii liracarensis salutare decretum efficax non fuit ad
serpentem morbum compescendum. Tempore enim Gregorii M. adhuc idem abusus xigebat aliquid pensitandi epis
copo ordinanti, quod novo vocabulo, a simulatione invento,
uti Gregorius ail, a Bomanis dicebatur pasteIlum, quasi,
instar modici pastus, esset quid modicum et vile ; sed quan(I) Vide cnnonislas in titulo I)c simonta et no aliquid pro spirituali
bus exigatur vel promittatur. III. lib. V Decret. ; el fusissime liallicr,
p 1, sect. VII et sequ., usque nd linern primae partis.
282
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
tulumcumque esset illud severe prohibuit idem Gregorius
M. in synodo Homana, etc. ».
1119. HancGregorii M. constitutionem refert cap. [,De
Simonift, bis verbis : « Sicut non debet episcopus, ita nec
minister vel notarius in ordinatione ejus vocem vel cala
mum vendere potest. Pro ordinatione igitur vel usu pallii,
seu chartis atque pastellis eum qui ordinatur omnino ali
quid dare prohibemus». I) Eliam alia capita in corpore
juris sub eodem titulo idem prohibent. Ita Innocentius III
in cap. 39. cit. til., reprobans contrariam consuetudinem,
statuit : « Ut pro his sive conferendis sive collatis (conse
crationibus episcoporum, benedictionibus abbatum et or
dinibus clericorum) nemo aliquid quocumque praetextu
exigere aut extorquere praesumat; alioquin et qui recepe
rit et qui dederit hujusmodi pretium omnino damnatum
cum liiezi et Simone condemnetur :2) ». Vide etiam cap. 20,
35, 37, '|5, ejusd. til. ; exlrav. 2, ejusd. lit. inter com
munes, etc.
1120. Cone. Trid. haec omnia confirmavit ac melius
determinavit in ,sw. Y.Y/. cap. I. de re/'. : « Quoniam ab
ecclesiastico ordine omnis avaritiae suspicio abesse debet,
nihil pro collatione quorumcumque ordinum, etiam cleri
calis tonsurae, nec pro litteris dimissoriis aut testimoniali
bus. nec pro sigillo, nec alia quacumque de causa, etiam
sponte oblatum, episcopi et alii ordinum collatores aut
eorum ministri quovis praetextu accipiant. Notarii vero in
his tantum locis in quibus non ûget laudabilis consuetudo
nil accipiendi, pro singulis litteris dimissoriis aut testimo
nialibus decimam tantum unius aurei partem accipere pos
sunt, dummodo eis nullum salarium sil constituium pro
officio exercendo ; nec episcopo ex notarii commodis aliquod
l i blest pro ordinatione, pro datione pallii, pro litteris ordinationis,
pio pastu vel cibo. Gonzalez, in hunc locum; Hillier, l. c., sect. VII,
art. VI.
(2' < Giezitae dicuntur a Giezi, servo Elisci.qut primo in V. T. vendidit
gratiam sanitatis Naaman principi Assyriorum : unde venditores spiritua
lium proprie dicuntur Giezitae. Stmoniaci dicuntur a Simone Mago qui
postea in N. T. voluit emere gratiam Spiritus Sancti »; Glossa, /. c., v.
Giezi.
283
pinolumentum ex eisdem ordinum collationibus directe vol
indirecte provenire possit. Tunc enim gratis operam suam
cos praestare omnino teneri decernit : contrarias taxas ac
statuta et consuetudines etiam immemorabiles quorumcumque locorum, quae potius abusus et corruptelae simoniacae pravitati faventes nuncupari possunt, penitus cassando et interdicendo : et qui secus fecerint, tam dantes
quam accipientes, ultra divinam ultionem poenas a jure in
dictas ipso facto incurrant ».
1121. Haec deinde rursus inculcavit ac declaravit celebris Tara Innocenliana, idest instructio probata ab Innocentio XII die 8 Oct. 167S, qua laxae percipiendae a curia
episcopali in materiis ecclesiasticis determinantur pro lota
Ecclesia, reprobata quacumque contraria consuetudine. Pro
negotiis enim quae sacram ordinationem respiciunt, haec
statuit:
« Xella materia degli ordini sacri e minori e prima tonsura, cosi per la collazione, come per la facoltà che ad altro
si dia di conferirli, ed anche per il loro esercizio, e per la
facoltà di esercitarli in qualunque luogo e qualunque tempo,
si stabilisée la rcgola generale, da non ricevere altra occettuazione, che quella si dirà di sollo, è che ne il vescovo o
altro prolato, nè il suo vicario generale o foranco, cancelliere od altro ofliziale qualshoglia, nè parenti e famigliari.
o servituri, possano esigere e ricevere emolumento e cosa
alcuna sotto qnalsivoglia colore o proteste di alti per la giustificazione de’ requisiti, ovvero di tovaglia, forbici, pettine
ed altro, nè sotto titulo di regain o di mancia, anche se spuntaneameiite si oli crisse c desse, eccello che Γordinante possa
ricevere Eoblazione della candela, secondo dispone il Pomificale a libero arbitrio dell’ordinato circa la qualità e peso.
» Ed il cancelliere secondo la disposizione del sacro Con
cilio di Trento, per le lettere testimoniali della collazione
dell'ordine già dato, ovvero per le lettere dimissoriali per la
collazione da farsi per un altro vescovo, possa ricevere soltanto la decima parte d’uno scudo di moneta Romana, cioè
im giulio Jia centimes}, ovvero l'equivalcnte nella moneta
del paese c non piii, da persone le quali abbino Tuso del
|
CAPUT V. DE ESSENTIALIBUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIBUS
I
I
I
'
1
,
I
1
1
J
I
'
I
;
1
j
I
I
|
I
j
]
284
TRACI ATI’S CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
denaro, non giàda quei religiosi, i quali non ne hanno l'nso,
come sono i Cappuccini, cd i Minori Osservanti; ecceito che
nella collazione dei subdiaconato per gli atti che si devono
fare per la giustilicazione della verità e sufiicienza dei pa
trimonio ovxero del beneiizio a tiiolo del quale si deve pro
movero, possa esigere quell'cmolumento che sia proporzionato alia mera fatica materiale per la scrittura e carta, senza
che il vescovo o vicario o altro officiale direttamente nè indireltamcnte ne possa partecipare in modo alcuno, pnrchè
detto emolumento non possa nè debba occedere uno scudo
d’oro 15 francs .75), ma sc la fatica richiedc minor mercede
si debba esigere solamento quel mono; ma rispetto agli or
dini ed alla prima tonsura non possa esigere cosa alcuna
>otto pretesto di registralura de’ brevi e dispense, e di altro
scritture, o di presentala. o di qualunque allra giustilica
zione e solennità. o rimozione d’impcdimento.
» Con dichiarazione che se le suddette lettere testimo
niali ovvero dimissoriali conlengono piii ordini, tuttavia
non si possa esigere allra mercede che la suddetta di un
giulio. sicchè non si possa multiplicare a ragione. di ciascun
online. Non sia pern tenuto il cancelliere a fare una sola
scrittura per pin ordini, quando questi siano stati confond
in d’nersi tempi o diverse ordinazioni, ma. volendo, possa
farle separate, non già rispetto a quegli ordini che si conferiscono in uno stosso giorno, come segne ne’ minori, ne’
quali dovrà farsi una sola scrittura, e nolle lettere dimis
soriali che si diano per fordinazione da farsi per on altro
vescovo a pin ordini, parimente non si poissa no moltiplicare
serit ture ; nè si possa esigere cosa alcuna per il rogito della
collazione degli ordini, owero per 1’acccsso al luogo dei—
fordinazione con altro pretesto anche di mancia, e di regalo » (1).
d
(I Latine : In respectante ad ordines sacros et minores et ad primam
toiiMinim. lain pro horum collatione, quam pro facultate alteri fortasse
data eosdem conferendi, nec non et pro eorumdem exercitio,ac pro facul
tate ea exercendi in quovis loco et tempore, regula generalis constitui
tur, non alii subjicienda exceptioni quam illi quae intra dicetur , scilicet
quod neque episcopus vel alter praelatus, neque ejus vicarius generatis
aut foraneus, cancellarius vel quivis alius officialis, neque ejus parentes
CAPI ! X · DE ESSEX HAL1BUS SACRAE ORDINATIONIS PARTIRI S
1122. I t igitur aliquid ultra hanc Taxam Innocentianam
recipi aut solvi possit, requiritur indultum apostolicum :
cujus indulli exemplum habes in Cameracensi, Γ2 .!?/’4 contra ment· m conciliorum. E contrario alii eam reji
ciunt, sed ab omm censura vindicant, uti Sotus.Vasquez, Arriaga, etc.
CAPUT VI. ---- DE EFFECTU SACRAE ORDINATIONIS
291
n. 31. ut omnes dicendi modos possibiles in hoc puncto
excogitaverint et asseruerint ». S. Thomas, 3/?., q. 63, a.
‘2, et in /i, disl. 'll\, q. 1, a. I, quaesii une. ‘2, ad 2u,n, cum
Thomistis fere omnibus, putat characterem sacramentalcm
esse ipsam spiritualem potentiam, animae inhaerentem,
ordinatam ad ea (piae sunt cultus divini sive recipienda
sive ministranda. Eam dem doctrinam retinet Calechismus
Cone. Trid., De sacrant, ordinis, § 10. ibi : « Atque haec
potestas etiam character spiritualis dicitur, etc. ». De Lugo,
/. c., n. 33, /|6, putat characterem non esse ipsam poten
tiam physicam receptivam vel activam, sed potius esse insi
gne ac sigillum potestatis traditae. Alii alia senserunt in
re quae nos latet (1).
1134. Character ordinis supponit necessario (pro vali
ditate) characterem baptismatis \n. 123), non vero charac
terem confirmationis {n. 479.sequ.'} Character ordinis pres
byteratus non supponit necessario characterem ordinis diaco
natus (//. /,%*). Character ordinis episcopalis non supponit
necessario characterem ordinis diaconatus [cit.n. 496 ;
insuper est distinctus a charactere ordinis presbyteratus
(?i. 2/) ; sed quaestio est utrum sil simplex extensio vel
simplex complementum characteris presbj toralis, an po
tius ab eo differat sicut totum a parte, vel majus a minori.
Desponsio pendet ex dictis n. 22 sequ.
1135. â° Tandem promoti qui omnes veniunt nomine
clericorum, etsi hoc nomen in favorabilibus alios etiam
comprehendat, ex una parte nonnullis ditantur privilegiis,
et ex alia non paucis adstringuntur obligationibus.
1136. .lam vero de gratia ct charactere sacramentali
theologorum est fusius disputare; insuper de privilegiis et
obligationibus clericorum agitur in tractatu de personis.
Ileic igitur sufficiet breviter loqui de ordinis potestate, sive
haec idcntificetur cum charactere sacramentali in primis
iribus gradibus juxta sententiam Thomislarum, sive ab eo
dem distinguatur.
(1) Franzelin, l. c. ; Hurter, De sacramentis, η. 819.
292
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
Articulus I
De potestate ordinis in genere.
1137. Potestas ordinis in genere est potestas ritu ordi
nationis collata sacras perficiendi functiones (n. 5); quas
functiones infra describemus. I nde distinguitur a potesta
te jurisdictionis quae versatur circa regimen subditorum,
quaeque in Ecclesia, licet committi soleat ac regulariter
debeat tantum clericis, tamen a R. P. de plenitudine auc
toritatis dari posset et laico ; qui proinde, fideles regens,
careret qualibet ordinis potestate.
1138. Duplex vero est ordinis potestas, alia juris di
vini. alia juris humani. Est juris divini potestas ordinis
quae ex divina institutione per primas tres ordinationes
confertur. Quaelibet alia est juris humani, tum illa quae con
fertur per primas tres ordinationes, sed ex institutione ec
clesiastica, e. g. potestas episcopi consecrandi et benedi
cendi altaria, coemeteria, etc., tum illa (piae confertur per
alias ordinationes infra diaconatum juxta probabilissimam
et vix non certam sententiam quae tenet hos gradus non esse
vera sacramenta ; tum tandem illa quae non per ritum or
dinationis, sed a R. P. vel a jure delegata seu ordinaria
committitur, e. g. potestas ordinandi quae abbatibus com
petit.
1139. Potestas ordinis juris divini pendet e charactere
sacramentali perprimas tres ordinationes inanima impres
so ; id omnes admittunt, licet deinde aliter et aliter rem ex
plicent juxta diversam sententiam de natura characteris sacramenlalis (/i. //&?).
1140. Etiam potestas ordinis juris humani pendet volun
tate Ecclesiae ex validitate ordinationis, ideoque in primis
tribus gradibus aliquoscnsu ex charactere sacramentali ; nam
Ecclesia voluit ut potestas illas sacras functiones perficiendi
competeret illis, qui ritum ordinationis receperunt, servatis
omnibus ad validitatem necessariis : (pii ritus in primis tri
bus gradibus imprimit characterem. Si (piis autem objiciat
CAPUT VI. ---- DE EFFECTU SACRAE ORDINATIONIS
293
potestatem ordinum infra diaconatum competere non solum
constitutis in illis ordinibus, sed omnibus, e. g. potestatem
claudendi portas ecclesiae, deferendi urceolos, etc., res
ponsio est apud S. Thomam. in /t°, dist. 2/i, qu. 2. art. 2,
ad 9'1"1 :« Dicendum quod suscipit (ostiarius) potestatem
ut ex officio hoc agere possit, quamvis etiam et hoc ab aliis
fieri possit, sed non ex officio, et ita est in omnibus actibus
minorum ordinum, quod possunt per alios licite fieri, quam
vis illi non habeant ad hoc officium, sicut etiam in domo
non consecrata potest dici missa, quamvis consecratio ec
clesiae ad hoc ordinetur, ut in ea missa dicatur ». IΊ alias
diximus (n. 523), Cone. Triti., sess. XXIII, cap. XVII, de
ref.. pristini moris restit nendi desiderio flagrans, statuit ut
in posterum ministeria ordinum a diaconatu ad ostiariatum
nonnisi per constitutos in dictis ordinibus exercerentur. Et
proposito dubio : « An monialis in Missa solemni possit ca
nere epistolam et lectiones, vel saltem vir, qui caret eo or
dine, superpelliceo tantum indutus »; S. C. C. apud Fagnanum, in comm. cap. 2, De clerico excommunicato, etc.,
n. 19, consuit: « Non posse, quia Concilium, cap. XV! I. sess.
XXIII, vult expresse ut hujusmodi ministeria nonnisi per
constitutos in hisce ordinibus exerceantur, et si necessitas
urgeat, consulendum SSmum». Rursus ad dubium: « An
dispositio cap. XIΊΙ, sess. XXIII, quo cavetur ne in futurum
minorum ordinum ministeria per alios, quam constitutos in
dictis ordinibus exerceantur, comprehendat etiam regula
res », eadem S.C., apud laudatum auctorem, /. c., n. u/t.,
censuit comprehendere. At his non obstantibus, consuetudo
rursus introducta est ut ministeria horum ordinum etiam a
non constitutis in eisdem ordinibus, imo etiam a laicis exer
ceantur (n. 523), nisi ratione alicujus solemnitatis reser
ventur ordinatis (η. 150) (1). Quod autem monialis in
Missa solemni cantet epistolam et lectiones, nullibi est con
suetudo et prohibitum est juxta relatam declarationem S.
C. C.
1141. Quaeri potest num R. P. valeat potestatem ordi(1) Boenninghausen, 1, p. 143 scqti.
291
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
nis directe committere per indultum sine ritu sacrae ordi
nationis. Responsio affirmativa certa et evidens est pro po
testate ordinis juris humani : sicut enim suprema auctoritas
ecclesiastica potuit hanc potestatem ritui ordinationis adnectere. ita potest eam directe demandare non solum clericis,
sed etiam laicis, absolute loquendo: qui tamen exinde clerici
non evaderent, quia illam non haberent ex sacra ordinatione.
Ita e. g. II. P. certe potest dare potestatem excqucndi. tam
quam ex officio, munera minorum ordinum et subdiaconatus, potestatem consecrandi ecclesiam, potestatem confe
rendi subdiaconatum aliosque inferiores gradus, etc. (n.
7,9<9 sequ.) Imo Ecclesia voluit nonnullas ex istis facul
tatibus conferri ordinatione delegabiles, et ita ipse ordi
natus potest ea, absque ordinatione, aliis committere, e. g.
episcopus ex consecratione episcopali habet potestatem
benedicendi ecclesiam, coemeterium, etc., sed ipse po
test etiam presbyterum ad haec delegare. Quoad potesta
tem ordinis juris divini non potest dari eadem responsio
pro omnibus. Ita e.g. R.P. potest illi, qui diaconus non est,
officium diaconi committere, qui improprie appellareturdiaconus, cum characterem non haberet. Certe nequit ei qui
sacerdos ordinatus non est, conferre potestatem offerendi
sanctissimum eucharistiae sacrificium, remittendi ac reti
nendi peccata, administrandi sacramentum extremae unc
tionis. Tandem certe potest dare presbytero, non autem
aliis, potestatem confirmandi, quae competit episcopis ex
episcopali consecratione : sed nemini qui non sit episcopus,
dare potest potestatem conferendi ordines hierarchicos juxta
ea (piae diximus cif. n. 798 seq.
1142. Ex dictis duo corollaria non levis momenti se
quuntur :
1" Potestas ordinis juris divini quae pendet e charactere
sacramentali, numquam in hac vita amitti, aut limitari po
test, ne quidem a R. P. Proinde actus hujus potestatis, ser
vatis jure divino servandis, semper validus est, quia quoties
adest agendi potestas, actus rite positus valeat necesse est.
Nec R. P. posset actum hunc validum irritare, licet pos
sit eidem etfcctus juridicos jure ecclesiastico tributos au-
295
ferre; item R. P. non valeret actum nullum potestatis
ordinis juris divini revalidare. At vero cxcercitium hujus
potestatis potest vel omnino prohiberi, uti velificatur e. g.
iu plena suspensione ab officio, vel opportunis legibus mo
derari, (pias violare nefas est. Imo ad maxima incommoda
evitanda necesse prorsus fuit has moderatrices leges ferre,
quas, pro exercitio potestatis ordinandi, in hoc nostro trac
tatu exposuimus. Proinde actus potestatis ordinis juris di
vini potest esse illicitus, etsi validus.
1143. 2° E contrario potestas ordinis juris humani po
test utique amitti aut limitari, et multo magis illius exerci
tium prohiberi. Si data fuerat ad modum potestatis extraor
dinariae, e. g. potestas presbytero concessa conferendi pri
mam tonsuram, benedicendi vestes sacras, etc., amittitur
iisdem modis, quibus potestas delegata in genere expirare
solet (n. 800). Si ad instar potestatis ordinariae adnexa fuerat
alicui titulo, e.g. potestas abbatum ordinandi suos subditos,
in primis amitt it ur cum eodem titulo, insuper auferri aut limi
tari potestactu positivo R. P., sicuti revera limitata fuit potes
tas abbatum juxta probabiliorem sententiam (n. 953sequ.\.
Tandem si per ipsam sacram ordinationem collata fuerat,
per se perpetua est ; absolute loquendo a R. P. posset au
ferri aut limitari, sed R. P. id numquam facit, contentus
exercitium prohibere. Hinc e. g. valide promotus non solum
ad primos tres gradus, sed etiam ad alios, numquam reordinatur, quaecumque demum concurrant circumstantiae.
Si adest potestas ordinis juris humani, actus rite positus
semper validus est, licet possit esse illicitus ; R. P. potest
illum irritare, idest illi auferre eflcctus juridicos, (pios ei-,
dem tribuit, sed id fieri non solet ; hinc e. g. ecclesia valide
consecrata, habetur consecrata, el numquam per actum di
rectum auctoritatis ecclesiasticae dissacratur. E contrario R.
P. actum nullum potestatis ordinis juris humani potest tam
quam validum habere, idest ei tribuere eflcctus juridicos
actus validi. Nec desunt exempla: ita in cap. 9, De conse
cratione ecclesiae vel altaris, Gregorius IX ratas habet ec
clesiarum reconciliationes, quae invalidae fuerant.
1144. Quaeritur num potestas ordinis cesset in altera
CAPIT VI. — DE EFFECTO SACRAE ORDINATIONIS
296
I *K
•
;
I · et
P*
♦
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
vita. Non est dubium cessare potestatem ordinis juris hu
mani : quaestio proinde reducitur ad potestatem ordinis
juris divini ; idesl num anima separata quae dum corpus
informabat, in sacra ordinatione receperat characterem
sacramentalem. potestatem ordinis quae ab eo pendet,
conservet, ita ut vi ipsius potestatis valeat consecrare, or
dinare, confirmare, etc. Auctores facile admittunt non posse
actum ordinis valide ponere animam damnatam (1); et
nec animam beatam post ultimum judicii diem, licet cor
pori rursus unitam (2) ; sed dubitant num id possit anima
beata ante diem judicii. Melior sententia negat (3) ; quia
potestas ordinis hominibus viatoribus reservatur juxta doc
trinam Apostoli (zt. /22); qui praeterea in eadem episl.
ad Hebr., VII, 23 sequ. addit: Et alii quidem plures
facti sunt sacerdotes idcirco quod morte prohiberentur
permanere: hic autem (Christus D.) eo quod maneat in
aeternum, sempiternum habet sacerdotium, etc. Ratio
ultima est quia sive ante sive post judicium anima sepa
rata non amplius perlinet ad militantem Ecclesiam, pro
qua potestas ordinis a Christo I). fuit instituta.
Fatemur haec non liene conciliari cum doctrina Thomistarum circa naturam characteris ordinis. Si enim
character ordinis est ipsa ordinis potestas, cum theolo
gice certum sit characterem in altera vita perdurare, se
quitur perdurare etiam potestatem ordinis ; quae proinde
actum producere poterit. Neque dicas animam separatam
conservare ordinis potestatem, sed eamdem non amplius
posse exercere; nam potestas quae non amplius exerceri
potest, extincta est ; et ideo e. g. theologi docent habitum
fidei corrumpi in patria, quia jam non potest amplius ha
bere aliquem actum. Et revera S. Thomas, in 3 p., q. 64,
art. 7. ad 2um, videtur admittere sanctos in coelo posse sa
cramenta ministrare per potestatem ordinis in vita terrena
receptam. Nam inibi quaestio est utrum angeli possint, sa
cramenta ministrare ; et contra responsionem affirmativam
(l) Hallier, p. 77, seel. IV, cap. I, J V, η. 12.
|2) De Lugo. I. c., sect., IV, n. 71.
(3) Ilallicr, I. c., vertus et probabilius.
■I
297
Angelicus proponit secundo loco hanc difficultatem : « Ho
mines sancti assimilantur angelis in coelo... ; sed aliqu i
sancti in coelo existantes possent ministrare in sacramentis,
epiia character sacramentalis est indelebilis,.. *. ergo vide
tur quod etiam angeli possent in sacramentis ministrare ».
Respondet : « Sancti qui sunt in cordo, sunt similes angelis
quantum ad participationem gloriae, non autem quantum
ad conditionem naturae, et per consequens neque quantum
ad sacramenta ». Endo videtur Angelicus implicite admit
tere homines in terra ordinatos posse etiam in coelis sacra
menta ministrare, et ideo etiam ordinis sacramentum.
E contrario haec facile conciliantur cum doctrina Lugonis
circa naturam characteris ordinis ; nam ut ipse ait. I. c.,
seel. IV, n. 7'i : « Saepe honoris gratia relinet aliquis
domi suae insignia et scripturas dignitatis quam habuit,
etiam postquam ofiicio functus est ; perlinet enim ad ma
jorem beati gloriam retinere insignia muneris quod exer
cuit in familia Christi, sicut etiam conducit ad majorem
damnati confusionem ».
1145. Magis practica quaestio est utrum exercitium po
testatis ordinis in peccato mortali sil peccatum necne : dequa
fuse De Lugo,Desaci'am. i/ι gen.tdisp. VIII,sect. IX, et S.
Alph., VI, n. 30
citantes plures alios auctores. In pri
mis commune et certum est ministrum sacramenti ad id or
dinatum, si conficiat in mortali, peccare mortaliter, si
cut qui sacramentum in mortali suscipit. De episcopo ordinis
sacramentum in primis tribus gradibus conferent e in peccato
mortali, vide n. i i. Imo probabilior el communior sententia
idem affirmat etiam de ministro ad id non consecrato, idesl
de ministro sacramenti baptismatis in casu necessitatis sine
caeremoniis et de contrahente matrimonium, cum ratio ea
dem sit. nempe irreverentia gravis quae irrogatur Deo et sa
cramento. Excipe si necessitas adeo urgeat ut minister
(sive consecratus sive non consecratus) non posset tam cito
conteri et periculum esset, e. g., quod moribundus decede
ret sine baptismo aut absolutione .
I irum vero presbyter aut diaconus qui, in peccato mortali
existons, non conficit, sed tantum ministrat sacramentum.
CAPUT VI. — DE EFFECTO SACRAE ORDINATIONIS
298
•4
I ·*■
TRACTATUS CANONICUS DE SACR,\ ORDINATIONE
idesteucharistiam,peccet mortaliter necne, doctores inter se
non conveniunt: nonnulli affirmantes, quia ipsi sunt ministri
ad hoc sacramentum dispensandum consecrati (1), alii
negantes, quia ipsi non agunt nomine Christi nec directe
sanctificant suscipientem, sed quasi sacramentum transfe
runt de loco in locum (2): quae sententia probabilior vi
detur (3). At etiam patroni primae sententiae passim ad
mittunt in mortali ministrantem pluribus eucharistiam,unum
tantum mortale peccatum committere, cum una sit actio
moralis unumque convivium : dum e contrario sacerdos in
mortali, phires absolvens in sacramento poenitentiae, ve
rius totidem mortalia peccata perpetrat, quia singulae ab
solutiones sunt singula sacramenta.
Pariter qui celebrat Missam in peccato mortali non bene
constat quot peccata mortalia committat, utrum unum tan
tum, quia est una actio, an duo, quia indigne conficit sa
cramentum et indigne sumit, an tria, quia indigne conficit,
indigne sumit et indigno ministrat, an quatuor, quia in
digne conficit, indigne sumit, indigne ministrat, et indigno
ministrat (A). Utcumque, confitenti sat erit dicere se ce
lebrasse in lethali.
Quod autem perlinet ad alias functiones sacras praeter
confectiones et administrationes sacramentorum, commu
nior et verior sententia est ministrum qui eas conficit in
mortali, non peccare mortaliter (5). Ad rem Suarez, in 3
disp. 16, seci. 3 : « Cum aliae actiones, praeter sacramenta,
non sint ad sanctificationem per gratiam proxime ordina
tae. neque in eis se exhibeat sacerdos ut minister Dei sanc
tificans animam, non est tam gravis causa et ratio exi
gendi internam animae sanctitatem ad eas exercendas.
Ergo illas in peccato efficere ex parte materiae, non videtur
esse grave sacrilegium ».
(IS- Alph., VI, n. 35. cum Suarez, Concina, Roncaglia, Layman.
(2) Vasqucz. Disp. CXXXV1, cap. Ill, η. 30 ; De Lugo, Le., η. 155 ;
Croix, VI. I. n. !'i : Sporer, η. 172 ; aliique phires ex recentioribus,
inter quos Ballerini ad Gury, II, n. 209.
(3) D’Annibale, III, § 413.
i) D’Annibale, I. c.,n.47.qui in primam sententiam inclinat; S. Alph.,
I. c., n. 35, qui quartam sequitur.
(5) S. Alph., I. c., n. 37, plures alios citans.
CAPUT VI. ---- DE EFFECTU SACRAE ORDINATIONIS
2!l9
Articulus II.
De potestate ordinis in singulis gradibus.
1146- In primis recolimus (n. 495} principium genera
le : Inferior potestas comprehenditur in superiori virtute,
sicut sensus in intellectu, et ducatus in regno. Hoc princi
pium falleret in potestate presbyterali relate ad potestatem
episcopalem, juxta communiorem sententiam quae tenet
episcopatum esse simplex complementum presbyteratus n.
22 sequ.}. At potestas presbyteralis certe continet eminen
ter potestatem diaconalem seu ministerii: quomodo enim
qui habet potestatem sacrificandi, non haberet potestatem
ministrandi sacrificanti? Fortasse Apostoli hoc solo emi
nenti modo diaconatum receperunt quando in ultima coena
sacerdotes et episcopi facti sunt (n. 31}. Pariter potestas
diaconalis certe eminenter continet potestatem omnium or
dinum inferiorum ; non enim Ecclesia nonnullas diacono
rum functiones aliis committens (n. 35}. potestatem ipsas
perficiendi diaconis abstulit. At potestas subdiaconi non
videtur continere eminenter potestatem ordinum minorum,
nec potestas acolythi potestatem exorcistae, lectoris, ostia
rii, nec potestas exorcistae potestatem lectoris et ostiarii,
nec potestas lectoris potestatem ostiarii, quia omnes eae po
testates singulae derivaverunt e potestate ministerial!, non
voro una ex alia. Ad rem llallier, p. //, sect. I, cap.
I, art. II, § Γ, η, 17: « Detur mihi presbyter qui nec
diaconatus nec subdiaconatus nec reliquos inferiores
gradus susceperit, poterit ille, nisi ecclesiastica lege ab
officio presbyterali in poenam perversae ordinationis sus
pendatur,.... poterit, impiam, virtute ordinationis presbyleralis munia omnia praestare quae inferioribus ordinibusassignari possunt ; non quod potestas inferiorum ordinum
presbyteralem praesupponat, sed quod in ea eminenter con
tineatur ; sicut etsi potestati regiae, non judicis, non guber
natoris potestates praesupponantur, quia tamen in ea emi
nenter continentur, ideo quod judex, quod gubernator potest,
300
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
rex potest non eadem qua judex, qua gubernator potestate,
sed eminentiori. Similiter diaconum, licet per saltum pro
motum, existimo posse ceterorum ordinum officia exequi
ob virtutem illam eminentialem qua reliquorum ordinum
officia complectitur, tanquam selectus liturgiae adminis
trator Çq\iQ nomine vocat eum S. Dionysius, De ecc. hier.,
cap. ITT), tamquam praecipuum ac principale sacrorum or
ganum ac minister generalis, cui... omnium officiorum
quae reliquis ordinibus propria sunt, potissima sollicitudo
incumbit. Xeque tamen simile judicium ferendum censeo
de reliquis ordinibus : etenim quae uni diacono officia, tam
quam ministro a Christo constituto, quae presbytero, tam
quam sacris praefecto, universa tribuuntur, ea in singulos
inferiores ordines peculiariter distribuuntur, ita ut neuter
in alterius messem falcem mittere debeat, neuter alterius
officium assumere, circumscriptaeque sint singulorum po
testates ; quarum licet unaaltera nobilior sit. tamen diversi
singulae sunt ordinis, quarum ea quae nobilioç est, emi
nenter ignobiliorem non continet, v. g. nec exorcistae potes
tas, lectoris ; nec acolythi, exorcistae potestatem complec
titur. I nde et Ambrosius, lib. / Off., cap. XLIV, prout
alius sacrario, alius lectioni, alius exorcismis opportunior
est, diversos diversis officiis applicandos monet, ostendens
nimirum diversas illas esse potestates quarum neutra aliam
eminentor contineat; cum e contra diaconus et presbyter
omnibus istis quasi superintendentes emineant. Laodiccna
quoque synodus neminem, nisi manus impositione ad hoc
manus suscepta, aut lectoris (can.. 15) aut exorcistae (can.
26) officiis vacare decernens, indicare mihi videtur nec aco
lythos, nec subdiaconos ipsos exorcistarum aut lectorum
habere potestatem, nisi exorcistae vel lectores creati fue
rint atque ordinati ».
1147. Proinde nobis semper perdifficile fuit id quod
docet Suarez, De censuris, disp. XlJl. sect. IV, η. 9, ci
tans communem opinionem, nempe consecratum in epis
copum, praetermisso diaconatu, aut aliquo alio ex inferiori
bus ordinibus, ordinem quem non recepit, invalide.conferre,
quia nemo dat quod non habet. Xam hic episcopus illum
301
ordinem habet eminenter, et ideo illum conferre valide po
test. Numquid in primitiva Ecclesia episcopus qui aliquem
ex minoribus ordinibus non receperat n. 49o . illum valide
conferre non poterat ? Numquid rex, quia numquam fuit
praefectus, praefectos non potest constituere ? Suarez, /.
c., aliquos citat, inter quos S. Thomam, in 'i, dist. 25,
17. 1 ; sed Angelicus hoc loco id minime docet.
Sed jam singulos gradus percurramus.
1148. Episcopatu ex dixina institutione datur potestas
conferendi sacramentum ordinis et confirmationis, nec non
habilitas ad gregem Christi regendum, quae deinde, per le
gitimam missionem a II. I’. acceptam ab eoque dependen
tem, ad actum transit. Praeterea ex institutione ecclesias
tica datur potestas conferendi ordines non hierarchicos qui
sacramenti rationem non habent, et potestas conficiendi
plura sacramentalia, e. g. consecrandi et benedicendi alta
ria, ecclesias, olea sancta, calices, patenas ; benedicendi
abbates, abbatissas, reges, reginas; velandi virgines, etc.
1149. Presbyteratu ex divina institutione datur potes
tas consecrandi corpus el sanguinem Christi, et ministrandi
omnia sacramenta, saltem valide, cum sequentibus limita
tionibus. Ad validam et licitam sacramenti poenitentiae
administrationem, praeter potestatem ordinis sacerdotalis
absolvendi a peccatis, requiritur jurisdictio ob naturam spe
cialem hujus sacramenti. Quoad sacramentum confirma
tionis, presbyter sua ordinatione non oblinet nisi habilita
tem ad illud conferendum, positoaposlolicoinduito (n.3:W :
quod si habeat, presbyter est minister extraordinarius,
dum episcopus est minister ordinarius hujus sacramenti.
Presbyter nequit \i suae ordinationis ordinem conferre:
num et quatenus potestas ordinem conferendi possit a II.
P. presbytero demandari, vide n. 7,9ζιΐ1
‘ * *· 1
J · » l> ,
<
• «»
♦ ’·
I
>
ALLEGATUM IV
CONSTITUTIO BENEDICTI XIV DE ORDINATIONE REGULARIUM.
I
Benedictus Episcopus servus servorum Dei.
Ad perpetuam rei memoriam.
1. Impositi Nobis, licet immerentibus, apostolic! ministerii ra
tio postulat, ut ad tuendum ecclesiasticae disciplinae vigorem,
non modo novas interdum leges provide constituamus, verum
etiam veteres a praedecessoribus Nostris sapienter statutas, si
quidem fallacium rationum praesidio debitis fraudentur effecti
bus, novis et invincibilibus sanctionibus communiamus; si vero
earum claritas pravis el captiosis interpretationibus involvi et
obumbrari dignoscatur, easdem perspicuis apertisque declaratio
nibus in propria luce collocemus.
2. Sane quae oli in de ordinationibus regularium controversia
viguit, an scilicet regulares a quocumque catholico antistite in
distincte ordinari possent, an vero id juris privative perlineret
ad episcopum illius dioecesis intra quam sila est religiosa domus
quam regularis ad ordines promovendus inhabitat, providis Komanorum Pontificum praedecessorum Nostrorum constitutioni
bus el declarationibus jamdudum sublata fuit. In qua quidem
controversia episcopi locorum Ordinarii jura sua fundantes in
generalibus canonum statutis et in ipsis exemptionum privile
giis quae regularibus indulta sunt, aiebant ipsorum ordinatio
nes, ulpote dioecesanis episcopis expresse reservatas, neque spec
tare posse ad Ordinarios eorum originis quam regulares a se
abdicant, dum saeculo nuntium remittunt, neque porro ad Ordi
narios beneficii, quoniam ipsi ad titulum beneficii non promo
ventur ; proimleque unice spectare ad episcopos Ordinarios eorum
domicilii, nimirum illius dioecesis ac loci in quo ipsi Ordinarii
commorantur. Contra vero regulares aposlolicis privilegiis innixi
330
ί
|»> . ίί
’
·
t* i-h4
. · '. . *
pi b/*
•
P*
i* ■
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
quae certis ordinibus recentius elargita ac deinceps per viam
communicationis ad omnes extensa fuerant, Licitum sibi esse con
tendebant sacros ordines a quocumque catholico antistite, juxta
eorum privilegiorum tenorem, pro arbitrio suscipere.
3. Verum quum fel. ree. praedecessor Noster Gregorius
Papa XIII, per suam aposlolicam constitutionem, quae in
cipit : In tanta rerum, datam apud Sanctum Petrum anno Incar
nationis Dominicae MDLXXXI1I,kulendis Martii, justis gravibusque
de causis, alteram constitutionem sui Nostrique pariter praede
cessoris S. Pii Papae V, cujus initium est: Etsi mendicantium, ad
juris communis et sacri Concilii Trident ini terminos reduxisset ;
eodem quoque anno in causa monachorum Ordinis Carlhusiani
decretum edidit, quo ipsos ab episcopis dioecesium in quibus eorum monasteria respective sita sunt, vel nonnisi de istorum li
centia, ab aliis quibusque episcopis ordinandos esse declaravit;
quemadmodum legitur Lib. I decretorum Congregationis Concilii,
pag. 75 a lerg., Dub. : An nostri ordinandi obligentur habere expres
sam licentiam Ordinarii in cujus dioecesi sunt, pro ordinibus confe
rendis (d) episcopo alterius dioecesis. Sanctissimus Dominus Noster,
etiam ex sententia Sac. Congregationis Concilii, declaravit obligari.
4. Contigit autem sub illius successore Sixto Papa V eamdem
quaestionem retractari, instante universo Ordine fratrum Praedi
catorum. Qua de re idem praedecessor, post maturum causae lo
tius examen in praefata Congregatione Concilii habitum, consti
tuit, licere superioribus régulai ibus iilerasdirnissoriales concedere
suis respective subditis ad ordines suscipiendos; sed eas tamen
dioecvsano dumtaxat episcopo directas, nec alteri unquam, nisi
quum forte is a dioecesi abfuerit, aut. quatenus in dioecesi extilei it, clericorum tamen ordinationem non sit habiturus. Ita rela
tum habetur Lib. 1V praedictorum decretorum, pag. {^'.Sanctissi
mus Dominus Noster Sixtus V, cx sententia Congregationis respondit,
regulares posse concedere dimissorias ad. episcopum diocccsanum, co
gue absente, vel etiam praesente, et ordinationem non tenente, ad
quemcumque : dummodo ab eo episcopo, qui ordines contulerit, exa
minentur quoad doctrinam.
5. Demum a sanctae memoriae praedecessore quoque Nostro Cle
mente Papa VIII,ad hujusmodi controversias perpetuo extinguend i'.S' qu< n> decretum editum fuit: De mandato Sanctissimi Domini
Nostri Clementis divina providentia Papae VU1 tenore praesentium
mandatur omnibus et singulis quorumcumque regularium superiori
bus, ut de cetero observent el observari faciant ea quae in decreto
Sacrae Congregationis Concilii continentur, cujus tenor est talis :
ALLEGATIO IV
331
Congregatio Concilii censuit superiores regulares pos^e suo subdito
itidem regulari qui praeditus qualitatibus requisitis ordines suscipere
voluerit, literas dimissorias concedere, ad episcopum tamen dioecesanum, nempe illius monasterii in cujus familia ab iis ad qunsper
tinet, regularis positus fuerit, et, si dioecesanus abfuerit vel non
esset habiturus ordinationes, ad quemcumque ahum episcopum, dum
tamen ab eo episcopo, qui ordines contulerit, examinetur quoad doc
trinam, et dum ipsi regulares non distulerint de industria concessionem
dimissoriarum in id tempus, quo episcopus dioecesanus nel abfuturus,
vel nullas esset habiturus ordinationes. Verum cum a superioribus
regularibus, episcopo dioccesano absente, vel ordinationes non ha
bente, literac dimissoriae dabuntur, in eis utique hujusmodi causam
absentiae dioecesani episcopi, vel ordinationum ab eo non habenda
rum, exprimendam esse. Quod qui non fecerint, officii et dignitatis,
seu adminislrationis ac vocis activae et passivae privationis ac alias
arbitrio Sanctissimi Domini Nostri Papae reservatas poenas incur
rant. In quorum /idem,etc. Ilatum Hornae die 15 mensis Martii 1596.
G. Hoc emanato pontificio decreto, atque tam claris verbis con
cepto, jure sperandum videbatur hujus generis lites non amplius
auditum iri : sed contra accidit, dum ex una parte nonnulli epis
copi ultra montes constituti contendere coeperunt, necessarias
esse regularibus dimissorias etiam Ordinariorum eorum originis,
quo possent ab episcopis aliorum locorum ad sacros ordines pro
moveri : ex altera vero regulares, obtendentes in praefato Cle
mentis VIII decreto derogatum non fuisse apostolicis privilegiis,
quae eorum Ordinibus sive directe sive per communicationem
indulla fuerant, ut scilicet a quocumque catholico antistite ordi
nari possent, hujusmodi decreti vim el observantiam declinare
se posse putarunt.
7. Verum, quod attinet ad episcopos, ipsa Congregatio Conci
lii, die 28 Februraii anni MDCLIV, ut notatum reperitur Libro \l\
ipsius decretorum, pag. .'116, ita rescripsit: Regulares volentes se
promovere ad ordines, non teneri ostendere dimissorias Ordinariorum
propriae originis, sed sufficere ut observent formam praescriptam in
decreto san. mem- Clementis VIII. Quod etiam amplissime conlirmalum fuit in alio decreto edito die 17 Martii anno MDCLXX1V,
decretorum Libro XXVIII. pag. 2GI et sequentibus.
8. Quod vero spectat ad regulares, quum eorum praesumptum
jus. una cum rationibus ab ipsis plenissime deductis, in quatiam
Congregatione particulari nonnullorum Sanctae Romanae Eccle
siae Cardinalium a felicis recordationis praedecessore Nostro Innocenlio Papa XIII deputata, cui Nos in minoribus tunc existen-
332
f **
Mt»
•U
:♦·*
|Fï
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
tes Nostram qualemcumque operam, pro demandato Nobis Secre
tarii munere, contulimus, diligenter expensum et examinatum
fuisset ; cumque ad hujusmodi quaestionem definiendam, id po
tissimum visum esset in jure statuendum, an ad effectum exi
mendi regulares a praefati decreti Clementini observantia, suf
ficeret, quod privilegia suscipiendi ordines a quocumque ipsis
concessa fuissent post Concilium Tridenlinum, a quo hujusmodi
antiqua privilegia abrogata fuisse satis constat ;.an vero oporte
ret eadem concessa fuisse post ipsum Clementis praedecessoris
decretum : ac praeterea an hujusmodi privilegia aeque suffraga
rentur iis ad quos per viam communicationis extensa dicerentur,
ac iis, quibus directe et expresse indulla fuerunt ; idem Innocen
tius praedecessor, audito praelatae Congregationis particularis
consilio, decrevit, salis esse, ad supradictum effectum, quod hu
jusmodi privilegia post Concilium Tridenlinum concessa fuerint,
quamvis praefato Clementino decreto posteriora non sint; dum
modo tamen directe concessa fuisse cqnslet, non vero in commu
nicationem privilegiorum de uno in alium Ordinem derivata asse
rantur; quemadmodum ipse Innocentius in suis apostolicisliteris,
incipientibus : Aposlohci ministerii, die 30 Maii anni MDCCXXIII
datis ac deinde confirmatis a sanctae memoriae praedecessore
pariter Nostro Benedicto Papa XIII, per alias similes literas dalas
die 23 Septembris anni M0CCXX1V, quarum initium esi In su
premo, aperte declaravit his verbis : Quoties ergo regulares ad or
dines erunt promovendi, servetur omnino decretum Congregationis
Cardinalium Concilii Tridentini interpretum a piae memoriae Cle
mente VIII, praedecessore etiam Nostro, confirmatum die 15 Martii
1596, quo sancitur, ad episcopum dioecesanum literas dimissorias
pro eorumdem ordinum susceptione, a suis superioribus esse dirigen
das, praeterquam in casu, quo dioecesanus a dioecesi abesset, vel or
dinationes non esset habiturus ; quo etiam casu in literis dimissoriis
ad alium episcopum dirigendis expressa fieri debeat mentio, vel de
praedicta episcopi dioecesani absentia, vel de ulla alia causa, vide
licet quod ordinationes non sii habiturus: exceptis tamen, quoad
praedicta, regularibus illis quibus per speciale privilegium a Sede
Apostolica post Concilium Tridenlinum fuerit concessum, ut a quoli
bet catholico antistite ordines suscipere possint, super quo induito
nihil per praesentes innovare intendimus.
9. Porro si aliqui vigilias laboresque suos non tam in extri
candis inutilibus quaestionibus vel forte in rebus profanis et ab
ecclesiastica professione alienis addiscendis consumerent, quam
m studio sacrarum legum quibus ecclesiastica disciplina conti-
ALLEGATUM IV
333
netur, utiliter collocarent ; ac nisi aliquibus arbitrium pro lege,
praejudicata opinio pro ratione, atque in legum etiam clarissi
marum interpretatione suus cuique sensus pro auctoritate esset;
necolim Nobis in Nostro Bononiensi archiepiscopatu residentibus
contigisset, ut regularis quidam ex ea urbe repente digressus
suique superioris dimissorias ad episcopum finitimum deferens,
tametsi nullo pacto docere posset, Nos clericorum ordinationem
non habituros, sacrum presbyteratus ordinem susciperet, nulla
que interjecta mora Bononiam ad primum sacrificium non sine
pompa offerendum reverteretur. Quam tamen intolerandam au
daciam Nos ad canonicarum sanctionum rigorem exigere atque
etiam, servata pastorali mansuetudine, vindicare non praeter
misimus, ut videre est in monito pastorali a Nobis tunc edito,
inter impress, monil. 3, lib. 11. Neque rursus, ex quo ad universa
lis Ecclesiae regimen, Deo sic disponente, assumpti fuimus, plu
rium episcoporum fratrum Nostrorum, non sine magno animi
Nostri dolore, apud Nos expostulare non desinunt, a plui ibus
saepe regularibus in eorum dioecesibus respective commoranti
bus similia perpetrari, in spretum ecclesiasticarum legum atque
poenalium sanctionum quibus ipso facto adslringuntur 'siqui
dem in autographo supra relati Clementini decreti distincte le
gitur: Incurrant; non autem, quod falso nonnemo asseruit: Incur
rent), dum scilicet superiores regulares qui subditis suis non ad
praescriptum ejusdem decreti dimissorias literas concedunt, suo
rum officiorum ac dignitatum, et vocis activae atque passivae
amissione mulctantur, ordinati vero suspensionis poenam atque
etiam, si in suscepto ordine ministraverint, irregularitatem in
currunt, ac denique antistites qui ipsis manus imponunt, non
facile effugiunt canonicas poenas adversus eos propositas, qui alie
nos subditos absque sufficientibus dimissoriis ordinare praesu
munt. Qui etiam plerumque culpa non vacant in eo, quod, cum
ex usu rerum intelligere possint complures regulares non alia
de causa, proprio domicilio relicto, iter arripere, quam ut se
subducant examini episcopi dioecesani,cujus hac in re jurisdictio
nem aut nimium rigorem perhorrescunt, aliumque inveniant,
qui vel nullo vel admodum levi praemisso examine, ordines ip
sis impertiatur : quoties hujusmodi facilitate erga illos utuntur,
toties adversus consultissima Tridenlinae synodi decreta delin
quunt : ea siquidem, stfss. .Will, cap. XXII, de ref., sic statuit :
Regulares quoque, nec in minori aetate nec sine diligenti episcopi
examine ordinentur, privilegiis quibuscumque quoad hoc penitus ex
clusis.
■■■RIBBI B R-il
’ · ■—w·--r- -,---- z
334
TRACTATIS CAN0N1CDS DE SACHA ORDINATIONE
10. Nos autem consueta Sedis Aposlolicae clementia uti volen
tes, abstinemus a designandis aut nominandis hoc loco regula
ribus,de quorum excessibus in hoc rerum genere graves episcopo
rum querimoniae ad Nos delatae fuerunt. Quaecumque etiam hac
in re inordinate ad hunc diem admissa sunt, a districtioris judicii
inquisitione liberamus : quinimmo omnes et singulos in hoc de
linquentes, sive superiores regulares, sive regulares ad ordines
promotos, sive antistites qui eos ordinaverint, a quibuscumque
sententiis, censuris el poenis ecclesiasticis quas hac de causa res
pective antehac incurrerint, quibusque innodati forsan existant,
auctoritatis Nostrae plenitudine, ac de apostolica benignitate, te
nore praesentium, absolvimus et absolutos esse censeri decerni
mus, et cum iisdem super quacumque irregularitate per eos for
san, causa el occasione praemissis quomodolibet contracta, ad
omnes etiam sacros et presbyteratus ordines eorumque exerci
tium atque ad omnia et singula eorum respective Religionum
munera, pari auctoritatis plenitudine dispensamus. De cetero
tamen infrascriplas leges in posterum omnino observandas, motu
proprio et ex certa scientia Nostra, ac matura deliberatione prae
missa, edicimus atque statuimus.
11. Quaecumque nimirum hac in re a praefatis praedecessori
bus Nostris Gregorio XIII. Sixto V, Clemente VIII, et Innocentia
XIII, in supra citatis ipsorum literis seu decretis, statuta, man
data. delinita atque sancita fuerunt, ea omnia et singula motu,
scientia et potestatis plenitudine praefatis, earumdem praesen
tium serie continuamus, roboramus el innovamus ; atque ab
omnibus ad quos spectat seu quandocumque in futurum specta
bit, inviolabiliter observari praecipimus et jubemus,transgressores
quoque omnibus poenis in praemissis contentis aliisque per aposlolicas constitutiones el per sacros canones latis atque statutis
cum effectu subjacere casque ipso facto el absque aliqua decla
rationi· incurrere decernimus : Superiores nimirum regulares eas
omnes, quas, ut praefertur, supradictus Clemens \ III praedeces
sor constituit et sanxit ; regulares autem, (pii contra illius de
creti praescriptum promoti fuerint, et antistites eos promoventes,
canonicas poenas atque censuras, quae adversus sacram ordina
tionem suscipientes ab episcopo, qui proprius ad hunc effectum
dici et haberi nequit, nec non ad\ orsus episcopos alienos subditos
indebite ordinantes, in jure canonico el in constitutionibus aposlolicis statutae habentur.
12. Praelerea volumus atque decernimus, ut superiorum regu
larium dimissoriae, quae ideo ad alium antistitem directae fue-
inoretur, vel ordinationem non sit habiturus, nullius sint roboris
el momenti,nisi illis juncta fuerit authentica attestatio vicarii generalis vel cancellarii aut secretarii ejusdem episcopi dioecesani.
ex qua constet, vel ipsum a dioecesi abesse, vel clericorum oidinationem habiturum non esse proximo legitimo tempore per ecclesiasticas leges ad hunc effectum statuto: hoc enim expresse
declarari opus est ad excludendam nonnullorum arrogantiam,
qui quum privilegio gaudeant suscipiendi ordines extra tempora,
existimarunt episcopos ipsorum voluntati adeo addictos esse dehere, ut si, quandocumque ipsis placuisset ad ordines promoveri,
non slalim ipsoque dic ab ipsis designato, voti compotes lièrent,
jam dici posset, ordinationem ab episcopo non haberi, proindeque alius episcopus pro suscipiendis ordinibus adeundus esset.
Quod si aliquis antistes regularem virum, in sua dioecesi proprium
domicilium non habentem, solis ipsius superioris dimissorialibus
literis contentus, sine adjuncta praefata attestatione in forma probanli, ad ordines promovere praesumpserit, decernimus et declaramus hunc ipso facto incurrere in poenas canonicas adversus
eos constitutas, qui alienum subditum legitimis dimissoriis destitulum ordinaverint.
13. Quemadmodum vero eorum Ordinum regularium privilegia
lirma et rata esse volumus, quibus ab Apostolica Sede reperilur
indultum, ut eorum alumni a quolibet catholico antistite ipsius
Sedis gratiam et communionem habente ordinari valeant, dummodo hujusmodi privilegia post Tridentinum Concilium, et ipsis
Ordinibus nominatim atque directe non autem per communicationem concessa fuerint : ita porro omnia similia privilegia, quae
aliis Ordinibus ante praefatum Concilium Tridentinum ab ipsa
etiam Apostolica Sede et sub quibuscumque tenoribus el. formis,
indulta sint, vel etiam post ipsum Concilium non ipsis directe
concessa, sed per communicationem ad eos extensa esse dicantur, iisdem auctoritate el tenore, nulla el irrita mimique vigore
ac robore ad effectum, de quo agitur, penitus destituta et vacua
esse volumus el statuimus. Decernentes hujusmodi privilegia nequaquam post Concilium Tridentinum indulta censeri, nisi, vel
post ipsius Concilii confirmationem reipsa fuerint concessa, vel,
quatenus antea concessa et posterius confirmata esse asseruntur,
hujusmodi confirmationes in forma specifica cum litorali veleris
indnlti insertione, ej usque expressa innovatione factae dignoscantur ; ac declarantes, alterius generis confirmationes, quae in forma communi nuncupantur, nemini ad praemissum enectum ullo
■ ||
■
jl
■ I
B
B|
II
11
III I
|H!
I !
j»
Π I
|||l
ll||1
II H
HI
MI'
gUR
Bfj
'M
’ I |
1|· j
D
IIIl|
|B| n
■ !
III
|g|
Sii
* Λ
I IIH
||· 1
|ilHj
|’j|
BHWi
IIH
HBi
I Π·|ί
II'
336
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
pacto suffragari. Quod vero spectat ad eorumdem privilegiorum
usum el exercitium, monendi sunt ii, quibus eadem, juxta prae
missa, pleno jure competere dignoscuntur, ut non sine justa causa
nec extra debitas circumstantias pro libito ipsis utantur, minime
vero ad ostendendanidumlaxat ipsorum privilegiorum singularita
tem ; quemadmodum aliquibus in more positum esse novimus,
qui pridie illius diei quo ah episcopo dioecesano clericorum or
dinationes publice habendae sunt, ad alterius episcopi dioecesim
consulto migrant, moxque suscepto ibidem ordinationis munere,
ad pristinum domicilium redeunt: idque se facere aiunt, utjurium suorum indemnitati consulant: quasi vero apostolica privi
legia, nonnisi cum aperto episcopi dioecesani contemptu, suam
vim et robur habitura forent.
I'i. Denique tam venerabiles fratres patriarchas, archiepiscopos et episcopos, quam dilectos filios omnium regularium Ordi
num professores, quam maximo possumus apostolicae volunta
tis studio, per misericordiam Dei nostri el per charilatem Sancti
Spiritus, hortamur in Domino et obtestamur, ut tam in hoc ne
gotio, quam in celeris omnibus solliciti sint unitatem spiritus
et sincerae dilectionis concordiam servare ; meminerint regula
res, quo loco Spiritus Sanctus posuerit episcopos regere Eccle
siam Dei ; quod ipsis a sacrosancta oecumenica Lateranensi synodo
sub Leone \ habita, inculcatum fuit, per haec verba: Eosdem
insuper fratres in virtute sanctae obedientiae, ut eosdem episcopos
loco sanctorum Apostolorum subrogatos, pro debita el nostra ac
\postolicae Sedis reverentia, congruo honore et congruenti obser
vantia venerentur. Neque obliviscantur episcopi, regulares viros
ipsis datos esse adjutores in dominicae vineae cultum ; subdit
enim eadem sancta synodus : Ipsos quoque episcopos hortamur ac
per viscera misericordiae /)ci nostri requirimus, ut fratres ipsos af
fectu benevolo prosequentes charitalive tractent, ac benigne foveant,
etc., et tamquam in agro Dominico cooperatores, eorum laborum par
ticipes, prompta benignitate recipiant. Demum et episcopi et re
gulares simul animum advertant ad id, quod ibidem subjicitur:
Una est regularium el saecularium, praelatorum et subditorum,
exemptorum et non exemptorum universalis Ecclesia, extra quam nul
lus omnino salvatur, eorumque omnium unus Dominus, una fides, cl
propterva decet eos qui ejusdem sunt corporis, unius etiam esse vo
luntatis.
15. Haec profecto Christianae veritatis et charilalis documenta
quum utrinque servata fuerint, omnibus in rebus, adeoque in
hac etiam ordinationum materia, importunae partium querelae
ALLEGATUM IV
337
penitus conticescent. .Neque enim regulares conqueri poterunt,
quod, recusantibus episcopis sacram ordinationem administrare,
praeterquam in temporibus ab Ecclesia statutis, eorum privile
gia de ordinibus extra tempora suscipiendis effectu vacua lemaneant ; episcopi enim alios etiam opportunos dies ordinandis
regularibus facile invenient. Episcoporum autem cessabunt que
relae, quod superiores regulares, ad eludendam decreti Clementini observantiam,advenientibus ordinationum temporibus, sub
ditos suos domicilio moveant eosdemque statim post susceptos
ordines falsis de causis ad pristinum monasterium reverti ju
beant ; siquidem regulares hujusmodi agendi rationem quam et
alias in foro externo graviter vindicatam fuisse el in posterum
districte coercendam fore noverint), tum a probi viri honestate
et fide alienam, tum etiam debitae erga sacros ecclesiasticarum
antistites observantiae contrariam esse, ipsi per se facile cognos
cent.
16. Praesentes vero Nostras 1 i teras, et in cis statuta quaccumque, etiam ex eo, quod quilibet in praemissis, seu eorum aliquo,
jus vol intéressé habentes, seu habere quomodolibet praetenden
tes, cujusvis status, gradus, ordinis,praeenrincntiae,vel dignitatis
existant, sive alias specifica el individua mentione et expressio
ne digni, illis non consenserint, nec ad ea vocali el auditi, neque
causae, propter quas eaedem praesentes emanaverint, adductae,
verificatae, vel sufficienter, aut ullo modo justificatae fuerint,
aut ex alia qualibet, etiam quantumvis juridica et privilegiala
causa, colore, praetexto et capite, etiam in corpore juris clau
so, nullo unquam tempore de subreptionis, vel obreptionis, aut
nullilatis vitio, seu intentionis .Nostrae, aut intéressé habentiuin consensus, aliove quolibet, etiam quantumvis magno ac
formali, et substantiali defectu notari, impugnari, infringi, re
tractari,in controversiam vocari, aut ad terminos juris reduci, seu
adversfis illas aperitionis oris, restitutionis in integrum, aliudve
quodeumque juris, facti, vel gratiae remedium intentari, vel im
petrari, aut etiam motu paii, el de apostolicae potestatis plenitu
dine sibi concesso vel emanato quempiam in judicio, vel extra
illud uti. seu sc juvare ullo modo posse; sed ipsas praesentes
semper firmas, validas, el efficaces exislere el fore ; suosque ple
narios et integros effectus sortiri et obtinere, ac ab illis, ad quos
spectat, el tempore quanducumque spectabit, inviolabiliter el in
concusse observari.
17. Sicque, el non aliter in praemissis censeri, atque ita per
quoscumque judices ordinarios ct delegatos, etiam causarum pa-
338
I
I
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
latii aposlolici auditores, ac S. H. E. Cardinales etiam de latere
legatos, et Aposlolicae Sedis praedictae nuncios, aliosve quoslibet
quacumque praeeminentia, ac potestate fungentes, et functuros,
sublata eis et eorum cuilibet aliter judicandi, et interpretandi
facultate, judicari, el definiri debere, ac irritum et inane si secus
super his a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter
contigerit attentari.
18. Non obstantibus, quatenus opus sit, Nostra et cancellariae
apostolicae regula de jure quaesito non tollendo, aliisque apostolicis, ac in universalibus, provincialibus et synodalibus con
ciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordina
tionibus, nec non quibusvis, etiam juramento, confirmatione
apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis et consue
tudinibus etiam immemorabilibus, privilegiis quoque, exemptio
nibus et induitis etiam in corpore juris clausis, aut literis apostolicis quibusvis personis, collegiis, locis, ordinibus etiam mi
litantibus, congregationibus, societatibus et institutis, aliisvc
quibuslibet specifica et individua mentione dignis; etiam sub
quibuscumque verborum tenoribus et formis et cum quibus
vis etiam clausulis et decretis etiam derogatoriarum derogatoriis
et irritantibus, in genere vel specie, etiam motu simili, el de
aposlolicae potestatis plenitudine, seu consistorialiter, ac alias
quomodolibet in contrarium praemissorum concessis, ac pluries
confirmatis, approbatis, el innovatis. Quibus omnibus el singulis,
etiamsi pro illorum sufficienti derogatione de illis eorumque te
noribus specialis, specifica, el individua mentio, seu quaevis alia
expressio ad id servanda foret, illorum tenores, formas, causas,
el occasiones praesentibus pro plene et sufficienter expressis et
exactissime servalis el specificatis respective babentes, illis alias
in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat, ad praemissorum
effectum, plenissime el amplissime, motu pari derogamus et de
rogatum esse volumus, ceterisque contrariis quibuscumque.
19. Volumus insuper et eadem auctoritate praedicta manda
mus, ut eaedem praesentes, et in eis contenta quaecumque ad
omnium notitiam facilius deducantur, nec quisquam de eis igno
rantiam praetendere valeat, ipsas praesentes, seu earum tran
sumpta, ad valvas ecclesiae Sancti .loannis in Laterano, el. basi
licae Principis Apostolorum de Urbe, nec non Cancellariae Aposto
licae, Curiae Generalis Innocenlianae in monte Citorio, et in acie
Campi florae per aliquem ex cursoribus Nostris, ut moris est,
publicari el affigi, sicque publicatas et affixas omnes el singulos
ad quos spectat, seu spectabit in futurum, perinde afficere et ar-
ALLEGATUM IV
339
clare, ac si unicuique illorum personaliter intimatae, et notificalae fuissent.
20. Utque earumdem praesentium transumptis seu exemplis,
etiam impressis, manu alicujus notarii publici subscriptis, ac si
gillo personae in ecclesiastica dignitate constitutae munitis, ea
dem prorsus tides, tam in judicio, quam extra illud ubique loco
rum habeatur, quae ipsis praesentibus haberetur, si forent exhi
bitae vel ostensae.
21. Nulli ergo omnino hominum liceat paginam hanc Nostra
rum confirmationis, approbationis, innovationis, voluntatis, man
dati, statuti, decreti et declarationis infringere, vel ei ausu te
merario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit,
indignationem omnipotentis Dei, ac beatorum Petri ct Pauli
Apostolorum ejus se noverit incursurum.
Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem anno Incarna
tionis dominicae MDCCXLV11, 111 kalen. Martii. Pontificatus Nostri
anno VII.
ALLEGATUM V
DOCUMENTA
\NTIQI A CIRCA RITUS ORDINATIONUM.
Ritus sacrarum ordinationum, prout eos continet hodier
num Pontificale Romanum, non ab unico fonte derivarunt ;
sed cx utraque liturgia, Romana videlicet antiqua et ea
quae Gallicana vulgo dicitur, conflati sunt. Gallicana re
cepta erat in ecclesiis < lalliae, Hispaniae, Lusitaniae, Angliae,
Italiae Septentrionalis et in ecclesiis Germaniae restauratis
post barbarorum incursiones; Romana vigebat Romae ac
in reliquis Italiae regionibus. Utriusque vero liturgiae docu
menta antiqua in triplicem classem distingui possunt, juxta
Duchesne, Origines du culte chrétien, cap. X.
Est in primis documentum quod refert puram liturgiam
Gallicanam, nempe canones liturgici collectionis dictae Sta
tuta ecclesiae antiqua, falso saepius vocatae Concilium
Carthaginense IV.
Sunt deinde documenta quae continent puram liturgiam
Romanam, idest sacramentarium dictum Leoniamtm ; sa
cramentarium dictum Gregorianum, sed purum, idest eo
statu (2).
2. Can. 3 : Presbyter cum ordinatur, episcopo eum benedicen
te et manum super caput ejus tenente, etiam omnes presbyteri
qui praesentes sunt, manus suas juxta manum episcopi super ca
put illius teneant (3).
3. Can. I : Diaconus cum ordinatur, solus episcopus qui eum
(1) Maassen, Geschichte der Quellen, etc., I, pag. 382, probat hanc
collectionem referre disciplinam provinciae Arelatensis circa initium
saeculi VI, seu tempore S. Caesam Arelatensis. Textus prostat in om
nibus collectionibus canonum, v. g.apud Ihrdouin, Cone., I, pag. 975,
apud Hinschium, pag. 301, apud Ballerini, inter Opera s. Leonis Μ.,ΙΙΙ,
coi. 653, Aligne, P. L., T. LVI, coi. 879.
(2) Verbis proinde tantummodo ab hoc canone differt Pontificale Ro
manum.
'3) Pontificale idem prorsus tradit, licet non iisdem verbis.
342
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
benedicit, < manum super caput » illius < ponat, quia non ad
sacerdotium, sed ad ministerium consecratur».
4. Can. 3: Subdiaconus cum ordinatur, quia manus impositio
nem non accipit, « patenam » de episcopi manu accipiat « va
cuam », et « calicem vacuum ». De manu vero archidiaconi» ur
ceolum cum aqua > et manile (I) et « manutergium ».
o. Can. 6 : Acolythus cum ordinatur, ab episcopo quidem do
ceatur qualiter in officio suo agere debeat. Sed ab archidiacono
accipiat « ceroferarium cum cereo », ut sciat se « ad accendenda
Ecclesiae luminaria mancipari ». Accipiat et « urceolum va
cuum » « ad suggerendum vinum (2) in eucharistiam sanguinis
Christi ».
6. Can. 7 : Exorcista cum ordinatur, accipiat de manu episcopi
libellum « in quo scripti sunt exorcismi », dicente sibi episcopo :
« Accipe el commenda memoriae el habeto potestatem imponendi ma
nus super emeryumenum sive baptizalum sive catechumenum » (3).
7. Can. 8 : Lector cum ordinatur, faciat de illo verbum episco
pus ad plebem, indicans ejus fidem et vitam atque ingenium.
Post haec, spectante plebe, tradat ei * codicem de quo lecturus
est » dicens ad eum : « Accipe et esto lector verbi Dei (4) ; habitu
rus, si fideliter el utiliter impleveris officium, partem cum eis qui
verbum Dei ministraverunt » (5).
8. Can. 9 : Ostiarius cum ordinatur, postquam ab archidiaco
no instructus fuerit qualiter in domo Dei debeat conversari, a«l
suggestionem archidiaconi tradat ei episcopus « claves eccle
siae » de altario, dicens : « Sic aye quasi redditurus Deo rationem
pro his rebus quae his clavibus recluduntur ».
9 Can. 10 : Psalmista, idest cantor, potest absque scientia
episcopi sola jussione presbyteri officium suscipere cantandi, di
cente sibi presbytero: Vide ut quod ore canius, corde credas ; et
quod corde credis, operibus comprobes.
(1) Pontificale : a bacile ».
(2) Pontificale addit : « et aquam ».
(3) Pontificale in plurali : t accipite....... energumenos, sive baptizatos,
sive catechumenos ».
(4) Pontificale : < verbi Dei relatores ».
(») Pontificale :·< officium vestrum... qui verbum Dei bene adminis
traverunt ab initio ».
ALLEGATUM V
3 ί3
Π.
Saciiamentaiuum Lconianum (I).
Consecratio episcoporum (2).
10. Exaudi, Domine, supplicum preces, « ut quod » nostro
« gerendum est ministerio », tua potius virtute (innetur. Per,
etc. (3).
11. Suscipe, Domine, quaesumus, munera famuli tui illius, et
propitius in eodem dona custodi. Per, etc. (4)
12. « Hanc igitur oblationem, quam tibi offerimus pro illo fa
mulo luo, quem ad pontificalem gloriam promovere dignatus es.
quaesumus, Domine, placatus accipias, ut, quod divino munere
consecutus esi, divinis effectibus exsequatur. » Per, etc.
13. Adesto, misericors Deus, ut quod actum est nostrae servi
tutis officio, tua benedictione firmetur. Per, etc. (5).
I i. « Propitiare, Domine, supplicationibus nostris, et inclinato
super hos famulos tuos cornu gratiae sacerdotalis, benedictionis
tuae in eos effunde virtutem. Per, etc. ».
15. Deus honorum omnium, Deus (6) « omnium dignitatum,
quae gloriae tuae sacratis (7) famulantur ordinibus. Deus, qui
Moysen famulum tuum, secreti familiaris affatu, inter cetera coe
lestis documenta culturae, de habitu quoque indumenti sacerdo
talis instituens, electum Aaron mystico amictu vestiri inter sacra
jussisli; ut intelligenliae sensum de exemplis priorum caperet se(1) Sacramenlarium illud, puri ritus romani, saeculo sexto posterius
judicat Duchesne, op. cil., pag. 128 sequ., dum multi antiquius reputant.
Textum vero ordinum conferendorum damus ex editione fratrum Ballerini, S. Leonis Opera, apud Migne, P.L., Tom. LV, col. 113sequ. Porro
in hoc sacramentario non habentur nisi preces in ordinatione juxta Ro
manam lilurgiam adhibitae : alios igitur ritus ex documentis Romanae
liturgiae inferius afferendis desumere debes.
(2) Sacramenlarium Leonianum supponit phires una simul conse
crandos in episcopos, quod Romae non raro evenire poterat, dum Ro
manum Pontificale supponit unum tantum consecrandum.
(3) Est collecta, quam Pontificale, pluresque Ordines, sic referunt :
Adesto supplicationibus nostris, omnipotens Deus, ut quod humilitatis
nostrae gerendum est ministerio, tuae virtutis impleatur effectu.
i i) Est secreta Missae oratio, quain, paucis mutatis, habet etiam Pontifi
cale.
(5) Est postcommunio, cujus loco aliam habet Pontificale.
(G) Pontificale : < honor omniuin dignitatum etc. ».
(7) Pontificale : « sacris ».
344
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
culura posteritas; ne eruditio doctrinae tuae ulli deesset aetati ;
cum et apud veteres reverentiam ipsa significationum species
obtineret, et apud nos certiora essent experimenta rerum, quam
aenigmata figurarum. Illius namque sacerdotii anterioris habi
tus nostrae mentis ornatus est, et pontificalem gloriam non jam
nobis honor commendat vestium, sed splendor animorum (I :
quia et illa quae tunc carnalibus blandiebantur obtutibus, ea po
titis quae in ipsis erant intelligenda poscebant.
• Et idcirco his famulis tuis, quos ad summi sacerdotii minis
terium delegisti (2), hanc, quaesumus, Domine, gratiam largia
ris, ut quidquid illa velamina in fulgore auri, in nitore gemma
rum, in multimodi operis varietate signabant, hoc in horum
moribus actibusque clarescat. Comple in sacerdotibus tuis mys
terii (3; Lui summam, et. ornamentis totius glorificationis instruc
tos, coelestis unguenti fluore (4) sanctifica (ii). Hoc, Domine,
copiose in eorum caput influat; hoc in oris subjecta decurrat;
hoc in totius corporis extrema descendat ; ut tui Spiritus virtus et
interiora horum repleat, et exteriora circumtegat. Abundet in
his constantia fidei, puritas dilectionis, sinceritas pacis (6). Tri
buas eis (7) cathedram episcopalem ad regendam ecclesiam tuam
et plebem universam (8).
< Sis eis auctoritas, sis eis potestas, sis eis firmitas. Multipli
ces (9) super eos benedictionem et gratiam tuam, ut ad exoran
dam semper misericordiam tuam, tuo munere idonei, tua gratia
possint esse devoti. Per, etc ».
Benedictio super diaconos.
16. Domine Deus, preces nostras clementer exaudi, ut quae
nostro sunt gerenda servitio, tuo prosequaris benignus auxilio,
et quos sacris ministeriis exsequendis pro nostra intelligentia cre
dimus offerendos, tua potius electione justifices. Per, etc.
17. Oremus, dilectissimi, Deum Patrem omnipotentem, ut
(1) Ponliflc.de : « animarum ».
(2) Pontificale rectius : e elegisti ».
(3) Pontificale : « ministerii ».
(4) Pontificale : < rore » ; Missale Francorum: « flore .
(5) Pontificale hic ponit unctionem capitis, quae Gallicanae, non Roma
nae est originis (n. 1062).
(G) 11»«· Pontificale Romanum plura alia addit: Sin! speciosi... consequaiur, ex Missali Francorum (n. 112).
(7) Pontificale addit : * Domine ».
(8) Pontificale : « plebem sibi conmissam ».
(9) Pontificale : < Multiplica ».
ALLEGATUM V
.»ί)
super hos famulos tuos, quos ad officium diaconii vocare digna*
tur, benedictionem gratiae suae dementer effundat, et consecra
tionis indultae propitius dona conservet ». Per, etc. (I)
IS. Deus, consolator (2) sacrarum magnifice dignitatum, quae
sumus ut hos famulos tuos quos ad officium levitatum vocare di
gnaris, altaris sancti ministerium tribuas sufficienter implere,
cunclisque donis gratiae redundantes, et fiduciam sibi tuae majes
tatis acquirere, etaliis praebere facias perfectae devotionis exem
plum. Per, etc.
I9. Adesto, quaesumus, omnipotens» Deus, honorum dator,
ordinum distributor, officiornmque dispositor (3).Qui in te manens
innovas omnia, et cuncta disponens (4) per Verbum, Virtutem Sa
pientiamque tuam Jesum Christum, Filium tuum, Dominum nos
trum, sempiterna providentia praeparas, et singulis quibusque
temporibus aptanda dispensas. Cujus corpus, Ecclesiam luam 5),
coelestium gratiarum varietate distinctam, suorumque connexam
distinctione membrorum, per legem lotius mirabilem compagis
unitam (6), in augmentum templi lui crescere dilatai ique largiris ;
sacri muneris servitutem trinis gradibus ministrorum nomini luo
militare constituens, electis ab initio Levi filiis, qui mysticis "
operationibus domus tuae fidelibus excubiis permanentes, haarcditatem benedictionis aeternae sorte perpetua possiderent. Super
Hos quoque famulos luos, quaesumus, Domine, placatus intende,
quos tuis sacrariis (8) servituros, in officium diaconii (^supplici
ter dedicamus. Et nos quidem, tanquam homines, divini sensus et
summae rationis ignari, horum vitam, quantum possumus, aesti
mamus. Te autem, Domine, quae nobis sunt ignota, non tran
seunt, te occulta non fallunt. Tu cognitor peccatorum, tu scru
tator es animorum, tu veraciter in eis coeleste poles adhibere
judicium, et vel indignis donare quae poscimus 10). Emitte in eos,
(Γ) Pontificale unam orationem: Oremus, fratres charissimi, ex n. /7
et 16 conflatam habet, paucis mutatis.
(2) Lege. : « conlator ».
(3) Pontificale : « ordinuinque distributor, atque officiorum ».
(4) Pontificale: « disponis ».
(5) Pontificale : « Ecclesiam videlicet tuam ».
(6) Pontificale : « Per legem mirabilem totius compaginis unitam ».
(7) Pontificale : « in mysticis ».
(8) Pontificale; «sacris altaribus»; Sacra men ta num Gelasianum et
Missale Francorum : « sacris ο.
(9) Pontificale : « diaconatus ».
(10) Pontificale: Tu cognitor es secretorum, tu scrutator es cordium;
u horum vitam caelesti poteris examinare judicio, quo semper praeva-
<346
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
Domine,quaesumus,Spiritum Sanctum,quo, in opus ministerii I,
deliter exsequendi, munere septiformi tuae gratiae (2) robo
rentur. Abundet in eis lotius forma virtutis, auctoritas modesta,
pudor constans, innocentiae puritas et spiritalis observantia dis
ciplinae. In moribus eorum praecepta tua fulgeant, ut suae cas
titatis exemplo imitationem sanctae plebis acquirant, et bonum
conscientiae testimonium praeferentes, in Christo firmi el stabiles
perseverent, dignisque successibus de inferiori gradu per gra
tiam luam capere poliora mereantur. Per elc. ».
Consecratio presbyteri.
20. « Oremus, dilectissimi, (3) Deum Patrem omnipotentem,
ut super hos famulos suos, quos ad presbyterii munus elegit,
coelestia dona multiplicet, quibus (4) quod ejus dignatione sus
cipiant, ejus exsequantur auxilio. Per, etc. » (;>).
21. « Exaudi nos, Deus salutaris noster (6), et super hos fa
mulos tuos benedictionem sancti Spiritus, et gratiae sacerdotalis
effunde virtutem, ut quos tuae pietatis aspectibus offerimus con
secrandos, perpetua muneris tui largitate prosequaris. Per, etc. ».
22. « Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, honorum
omnium, et omnium dignitatum quae tibi militant distributor (7),
per quem proficiunt universa, per quem cuncta firmantur, am
plificati» semper in melius naturae rationabilis (8) incrementis per
ordinem congrua ratione dispositum; unde sacerdotales gradus et
officia 9) levitarum sacramentis mysticis instituta creverunt, ut
cum Pontifices summos regendis populis praefecisses, ad eorum
societatis el operis adjumentum sequentis ordinis viros et secun
dae dignitatis eligeres. Sic in eremo per septuaginta virorum pro
ies, et admissa purgare, et ea quae sunt agenda concedere >. Deinde
Pontificale ponit impositionem manuum episcopi super caput ordi
nandi.
(1) Pontificale : < Emitte in eos, quaesumus, Domine, Spiritum Sanc
tum, quo in opus ministerii tui, etc. »
(2j Pontificale : « Septiformis gratiae tuae munere ».
(3) Pontificale : « Oremus, fratres charissnni, etc. ».
(I) Pontificale: <· multiplicet, et quod n.
(5 Pontificale: « ipsius consequantur auxilio ». Durante hac invoca
tione juxta Pontificale episcopus et presbyteri tenent manus dexteras
extensas super ordinandos.
(fi Pontificale : o Exaudi nos, quæsumus, Domine Deus noster, etc ».
(7, Pontificale: < honorum auctor et distributor omnium dignitatum ».
(8) Pontificale : < rationalis ».
jq
<9) Pontificale : u et sacerdotales gradus atque officia ».
ALLEGATUM V
347
dentum (i) mentes Moysi spiritum propagasti, quibus ille adjuto
ribus usus in populo, innumeras multitudines facile gubernavit.
Sic in Eleazaro et Ithamar, filiis Aaron 2), paternae plenitudinis
abundantiam transfudisti, ut ad hostias salutares et fréquentio
ns officii sacramenta sufficeret meritum 3 sacerdotum. Hac
providentia, Domine, Apostolis l ilii lui, doctores fidei comites
addidisti, quibus illi orbem totum secundis praedicatoribus (4
impleverunt. Quapropter infirmitati quoque nostrae, Domine,
quaesumus, haec adjumenta largire, qui quanto » magis ■ fragi
liores sumus, tanto his pluribus indigemus. Da, quaesumus, Pa
ter (C), in hos famulos tuos, presbyterii dignitatem. Innova in
visceribus eorum spiritum sanctitatis. Acceptum a te
Deus,
secundi meriti munus obtineant, censuramque morum exemplo
suae conversationis insinuent. Sint probi (7) cooperatores ordinis
nostri. Eluceat in eis lotius forma justitiae, ut bonam rationem
dispensationis sibi creditae reddituri, aeternae bcaliludinis prae
mia consequantur. Per, etc. ».
III.
S a CR a u KNTA η i c μ G regoriarum.
[23. Sacramenlarium hujusmodi, prout ab Hadriano Papa Carolo Magno donatum est, ea omnia et sola continet relate ad or
dines, quae sacramenlarium Leonianum supra citatum. Inde a
textu ailerendo abstinemus. De minoribus ordinibus, incluso etiam
subdiaconatu, utrumque sacramenlarium tacet. Plurima autem
extant ejusdem sacramentarii exemplaria tum manuscripta, tum
deinde impressa, quae ritum ordinationum referunt, non jam se
cundum puram liturgiam Homanam antiquam, sed acceptis in
crementis ex lilurgia Gallicana. Haec additamenta sunt ea quae
referunt sacramenlarium dictum Gelasianum et Missale 1 ranco
rum, de quibus infra. Cf. Duchesne, op. cil., p. 337, 2°. el141
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(G)
(7)
Pontificale : α prudentium ».
Pontificale: « Sic et in Eleazarum et It hamarum filios »
Pontificale rectius : « ministerium sufficeret ».
Pontificale « praedicationibus v.
Pontificale : « omnipotens Paler ».
Pontificale : « sanctitatis, ut acceptum ».
Pontificale : « providi ».
348
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
IV
Oiino Romanus
ιΐ
ir
ex manuscripto sancti
Amandi (I).
Ordo qualiter in sancta atque apostolica sede, idest beati Petri
ecclesia, certis temporibus ordinatio [it quod ab orthodoxis patribus
institutum est, id est mense primo, IUI. VU, X, hoc est in XII /ectiones.
24. Primitus enim, secunda feria in ebdoniada, quando XII
lectiones debent fieri, vocat pontifex electos, et iurant ante eum
super reliquias sanctorum, adstanle primicereo et secundicereo
elarchidiacono et archipresbitero et cui voluerit, de Ili capitula (2)
quod canones prohibent. Deinde Illi feria, statio in ecclesia sanc
tae Dei Genetricis Mariae ; et procedunt electi seu et omnis cle
rus, sicut mos est, hora VI. Et inchoat scola anlifona ad introi
tum. Et psallit sacerdos secundum consuaetudinem ad altare et
dicit Dommus vobiscum, et Oremus ;et Diaconus, Plectamus genua,
et post paululum : Levate. Et dicit sacerdos orationem et respon
deant omnes Arnen. Et slant aelecti in presbyterio [induti plani
tas. Deinde ascendit scriniarius (3) in amboneni et dicit : Innomine
Domini Xostri Jesu Christi. Si igitur est aliquis qui contra hos viros
aliquid scit de causa criminis, absque dubitacione exeat et dicat ;
tanto memento communionis suae 4). Et hoc tertio repetit et des
cendit de ambone. Et psallit subdiaconus et legit lectionem; et
sequitur responsorium. Et ipso completo psallit iterum sacerdos
et dicit Oremus et sequitur oralio, lectio et responsorium ; deinde
evangelium, et complent missa sicut mos est.
25. VI feria veniente, stacio ad Sanctos Apostolos. Et procedunt
omnes tam clerus quam et electi, hora VI. Post, anliphonam ad
introitum psallit sacerdos et dicit orationem. Et iterum scrinia
rius in ambone sicut supra et dicit ut/supra tertio. Deinde legitur
lectio et sequitur responsorium et celera ; et complent missa.
(I Texitis ex Duchesne, Op. cil., Appendice, p. 438 sequ.· qui scrip
tor codicem assignat saeculo IX, liturgiam vero eam esse ait quae Itoniae
vigebat sub finem saeculi VIII {ibid., pag. 142).
|
(2 Lege « II11 capitula >. Quaenam fuerint haec quatuor capitula, vide
in nostro Tractatu n. 188, et infra, n. 3'f, hujus Allegati.
(3) Idest notarius.
(i) Hanc monitionem servax il Pontificale in ordinatione diaconi : habet
vero, non communionis suae. sed conditionis suae, minus recte. Sensus
autem illorum verborum: Tanto etc., hic est: Memento communionis
tuae, qua privaberis, falsam accusationem proferens.
ALLEGATUM V
349
26. Sabbato autem veniente in XII lectiones, statio ad beatum
Petrum apostolum. Procedit pontifex hora Vit et omnis clerus,
tam presbyteri quam diaconi et. electi. Deinde quando jubet pon
tifex inchoat scola antiphonam et introitum, et procedit pontifex
de sacrario (I , et diaconi, et cereoslata, sicut mos est; et osculato
altare psallit ad sedem, sicut mos est. Et dum compleverit scola
Kyrie eleison, dicit pontifex Dominus vobiscum; dcin Oremus; cl
diaconus Plectamus genua', et post paululum Levate. EI dat pon
tifex orationem et legitur lectio et sequitur responsorium. Simi
liter facit per omnes lectiones. Et sequitur benedictio et Apostolo
et tracto. Ipsa expleta stant aelecli in presbyterio, induti dalmaticas et campages in pedibus. Et vocat pontifex vocae magna unum
quemque per nomina ipsorum ad sedem, et dicit : Talis presbyter
regionis tertiae titulo (ale, ille. EI descendat diaconus et ducit
unumquemque ad sedem pontificis, et statuit cos ante aeum, sicut
vocati sunt ab ipso, vestiti omnes dalmatieas et cani pages, stantes
inclinato capite. Et dat pontifex orationem sicut continet in Sa
cramentorum.
27. Ipsa expleta, descendunt ipsi qui presbiteri futuri sunt an
te altare, et diaconi qui ordinali sunt stant ad latus pontificis
juxta sedem. Et archidiaconus induit orarios ef planitas ad presbileros, stans ante altare, et iterum ducit eos ante pontificem, et
accipiunt orationem presbiteri (2 ab ipso. Ipsa expleta, ducit eos
archidiaconus osculando per ordinem episcopos, deinde presbiteros; et stant incaput, supra omnes presbyteros, perordinem, sicut
vocali sunt a pontifice, eodem die. Deinde ofTcrunt pontifici ante
omnes presbiteros et communicant similiter eodem die ante om
nes. Et accipit unusquisque a pontifice firmata oblata de altare,
unde et communicat XL diebus (3).
28. Missa expleta, sint parati mansionarii de titulis ipsorum
cum cereoslata cl thimiamaleriis ; et procedunt de Ecclesia beati
Peli i aepi (4) unusquisque in titulo suo, habens unusquisque pa(1) Idest sacratario, vulgo sacrislia, quae in antiqua ecclesiarum forma
erat prope ingressum ecclesiae. In ea HR. 1’1’. sacra facturi vestes qui
bus in sacrificio uterentur, induebant, et inde solemni ritu ad altare pro
cedebant.
(2) Lege: presbyterii.
(3; Scilicet ordinatus a R. P. ordinatore recipiebat oblata consecrata et
ex eisdem communicabat per quadraginta dies, immittendo scilicet parti
culam ex accepta prius oblata in calicem a se consecratum ; quo exprime
bat suam cum ordinatore communionem et sacerdotii ac sacrificii unita
tem. Deinde quadraginta dies reductos fuisse ad octo dies, vide infra,
n. 40, in tine.
(i) Lege: apostoli.
9
350
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
ranymfam presbiterum secum ; elstratores missi a Pontifice duo
ante eum euntes el tenentes caballo cum freno hinc et inde, et
clamant voce magna : Tali presbitero talis sanctus elegit ! Et respondunt mansionarii ipsum usque in titulo ipsius. Et vadit post eum
sacellarius ipsius, faciendo aelimosinam. Et cum pervenerit ad
ecclesiam, ponitur sedes latu s altare, et habet ibi licentiam sedere
eodem die et in vigilia paschae tantum et dicere Gloria in excelsis
Deo. Similiter paranimfus presbyter stat a latere ipsius et legit
evangelium in ambone. Deinde presbiler supra dictus est (1) facit
missa. Et completa ea,aegredilur de ecclesia et epulat cum amicis
suis. In alia vero diae defert pontifici presbyter \ cerea similiter
et archiepiscopo.
29. Similiter el diaconi habent stratores dominicos duos, qui
antecedunt eos clamando et dicendo: Tali diacono sanctus Petrus
elegii ! El respondit cunctus clerus, qui eum sequitur, similiter us
que in domum suam. El ipse aepulat cum amicis suis.
V
Ordo Humanus VIII Mauillonii (2).
I.
Quomodo in Sancta Romana Ecclesia acolythi ordinentur.
30. Dum Missa celebrata fuerit, induunt clericum illum planc
tam et orarium. Dumque venerit episcopus, aul ipse dominus
apostolicus ad communicandum, faciunt eum venire ad se, et por
rigit in ulnas ejus sacculum (3) super planctam, et prosternit se in
terram cum ipso sacculo, el dat ei orationem sic : Intercedente
beata et gloriosa semperque virgine Maria, et beato apostolo Petro,
salvet, et custodiat, et protegat te Dominus. \men.
31. El si ad subdiaconatus officium voluerit eum provocare,
adducitur ad medium, et jurat coram sancta Christi evangelia
de quatuor capitula secundum canones; el tunc porriget ei archidiaconus vel episcopus calicem sanctum in ulnas foras pia
ti) blest supradiclus.
(2) Textum damus ex reeditione Mabillonii apud Migne, P. L.,
T. LXXV11I, coi. 999, sequ. Juxta Duchesne, l. c., pag. til, invenitur in
codicibus saeculi IX ; sed ritus in eodem descripti multo antiquiores ha
bendi sunt.
(3) Hujusmodi sacculus erat ad recipiendam et deferendam eucharis
tiam . quod olllcium olim erat acolythorum. Nimirum acolythus hujusmodis sacculos in Missa pontificia gestare solebat ad excipiendas oblationes
consecratas tum quae in Missa confringebantur ad fidelium communionem,
tum quae fermenti nomine ad titulos mittebantur.
ALLEGATUM V
351
neta : et se in terra prosternet, el dat ei orationem, ut supra dixi
mus.
32. Et si ad diaconatus ordinem voluerit eum provocare, dum
introitus Missae inchoatur, ipse subdiaconus indutus tunicam al
bam et tenens orarium suum (I) in manu, stat ante rugas altaris.
Non dicitur tunc: Kyrie eleison, sed completo introitu, dat oratio
nem episcopus et legitur Apostolus ad Timotheum : Fraires. dia
conos esse oportet pudicos, non bilingues, usque in finem: Quae e>t
in Christo Jesu Domino nostro.
El psallitur Gradale. Deinde exuitur ipse subdiaconus planeta
a diacono. Tunc episcopus dicit : < Oremus, dilectissimi, Deum Pa
trem omnipotentem ut super hunc famulum tuum, quem ad » sacrum
ordinem « dignatur assumere, benedictionis suae gratiam clementiί
effundat, eigue donum consecrationis » indulgent, per quod eum ad
praemia aeterna perducat (2). El tunc schola initial : Kyrie eleison.
Et prosternit se episcopus ante altare, el post eum ipse subdiac. nus ; et expleta litania, surgenl a terra, et stalim dat ei oratio
nem consecrationis(3). Dum vero consecratus fuerit, dat osculum
episcopo et sacerdotibus, el stat ad dexteram episcoporum jam
indutus dalmalica.
33. Si vero voluerit eum consecrare ibi ipsum presbyterum,
tenens eum archidiaconus ducit foras rugas altaris, exuit eum dal
malica, et sic eum induit planeta, el ducit iterum ad epico
pum. Et tunc aliam illi dans orationem, consecrat eum presby
terum, dans osculum episcopo vel ceteris sacerdotibus, et slat in
ordine presbyterorum, et dicitur: Alleluia, vel tractus et Evange
lium, et quod sequitur, el completur Missa ordine suo.
11. Item quomodo episcopus ordinatur.
34. Dum a civitate et loco episcopus fuerit, defunctus, a populo
civitatis eligitur alius, et liet a sacerdotibus, clero el populo de
cretus, et veniunt ad domnum apostolicum, adducentes secum et
suggestionem, hoc est rogatorias litteras ut eis episcopum conse
cret, quam secum deportati sunt. Tunc domnus apostolicus prae
cipit sacellario vel numinculatori, ut eum ad archidiaconum di
rigat, et eum inquirat de quatuor capitulis secundum canones,
idest arsenochila, quod est masculo ; pro ancilla Dei sacrata, quae
a Francis nonnata dicitur; pro quatuor pedes ; et pro muliere
(1) Nempe stolam.
(2) Cf. supra, n. Î7.
(3) Hanc habes, n. 10.
332
W if · I
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
viro alio conjuncta; aut si conjugem habuit ex alio viro, quod
Graecis dicitur deulcrogamia ((). Et dum nulli horum ipse vir con
scius fuerit, Evangeliis ad medium deductis, jurat ipse electus
archidiacono. El post haec tradito subdiacono, pergit cum prae
fato electo apud aulam beati Peti i apostoli, ibique in ejus sacra
tissimum corpus confirmat quod non cognovisset superius nomi
nata capitula. Alio vero die nuntiatur ab archidiacono sicut actum
est.
35. Tunc domnus apostolicus induit se palleum. ct sedet in
sede; advocans ad se episcopos vel presbyteros, jubet eos sibi
consedere. Stante autem universo clero, praecipit vero sacellario
suo, ul plebs civitatis ingrediatur. Ille dum perrexit eos introdu
cendum, eligit ex illis, idesl ex sacerdotibus, personam qui ratio
nem reddat, dum fueiit interrogatus. Et dum fuerint introducti,
interrogantur a domno apostolico sic : Quid esi, fratres, quod vos
fatigaslis'1 Illi respondent: Ut nobis, Domine, concedas patronum.
Respondet domnus apostolicus: Habetis vesti um 'l Respondent :
Habemus. Quo honore fungimur? llespondenl : Diaconus, presbyter,
aut quod fueiit 2). Interrogantur: Quantos annos habet in diaconaio
aut presbytcrato l Respondent quantos et quomodo. Domnus apostidicus dicit : De ipsa ecclesia est an de alia ‘! Respondent : De ipsa.
El si dixerint de alia, dicit domnus apostolicus : Dimissoriam ha
bet al> episcopo suo ? Respondent : Habet, et mox offerunt eam.
Domnus apostolicus dicit : Conjugem habuit *1 disposuit de domo
sua? Respondet: Disposuit. Domnus apostolicus dicit : Quid vobis
complacuit de co i Respondent : El castitas, hospitalitas, benignitas,
el omnia bona quae de eo sunt prolata. Domnus apostolicus dicit :
Videte, fratrene aliquam promissionem fecisset vobis: scitis quod
simoniacum ct contra canones est. Respondent : Absit a nobis. Dornnus apostolicus dicit : Vos videritis. Et iterum dicit : Habetis de
cretum l Respondent: Habemus. Et dum eum offerunt, jubet sacel
lario ut relegatur. Et dum relectus fuerit, jubet domnus aposto
licus introducere electum.
30. Dum vero introductus fuerit electus, et subdiaconos a longe
tertia vice se in terra prosternet, tunc domnus apostolicus ora
ti) De primis qualor capitulis vide supra n. 24, not. 2. Ultimuin in
quisitionis caput est de bigamia, et indicatur uotninaliin casus bigarniae
fictiliae de quo in nostro Tractatu n. 385.
;2) In episcopum presbyter aut diaconus debebat ex regula eligi; sed
inferior clericus, imo et laieus, polecat postulari, prouli canonistae pos
tea dixerunt tandem inductum fuit ul et subdiaconus posset libere eligi et
sine dispensatione admitti.
ALLEGATUM V
353
lionem dicit sic : Protegat nos Dominus. Respondent omnes : Arnen.
Domnus apostolicus interrogat eum : Quid le fatigasti, frater!
Respondet : Ad quod non sum dignus isti confamuli mei me adduxe
runt. Et dicit: Quo honore fungeris! Respondet : Diaconi aut pres
byteri, vel quod est. Et interrogat eum domnus apostolicus :
Quantos annos habes in diaconafo, aut in prcsbytcralo '! Respondet
quantos. Herum interrogat eum domnus apostolicus : Habuisti
conjugium, et de domo tua disposuisti Ί Ille respondet si habuit aut
non, et quia de domo sua disposuit, liem interrogatur a domno
apostolicosi aliquam dationemaut promissionem fecisset. Respon
det : Absit. Iterum domnus apostolicus interrogat eum : Quales
codices in Ecclesia lua leguntur ! Respondet : Octaleuchum, Regno
rum, Prophetarum, Actuum apostolorum, Evangelium, et Apostolum.
Domnus apostolicus interrogat : 5ost< canones ? Respondet : Do
ce nos, Domine. Dicit dominus apostolicus : Ordinationem si feceris,
aptis temporibus fac, ides! primi, quarti, septimi, el decimi mensis.
Bigamos aut curiales ad sacros ordines ne promoveas : attamen da
bitur libi edictum de scrinio, quomodo debeas conversari. Tunc prae
cipit archidiacono domnus apostolicus. et releget petitionem,
quam ipse electus a populo domino aposlolico obtulerat. Et dum
relecta fuerit, dicit dornnus apostolicus : Quomodo vota omnium in
te conveniunt '! Hodie te abstinueris, ct crastino, si placuerit Deo, con
secrandus eris. Respondet archidiaconus : Jussisli Domine. El dat
domnus apostolicus ipso electo osculum, el egredientur foras.
37. Alia vero die, quod est dominica, procedit domnus apostolieusin ecclesia, ibique episcopi et presbyteri cum eo, el ceteri
ordines clericorum constituunt ; el ingreditur domnus aposlolicus secretarium, et jubet scholam psallere. Et procedit de sacra
rio cum omni decore in ecclesia ipsa, sicut mos est. Completo
vero introitu, non dicunt tunc : Kyrie eleison, sed mox domnus
apostolicus dat orationem. Deinde dicitur apostolus ad Timo
theum : Charissime, fid'lis sermo, si guis episcopatum desiderat, bo
num opus desiderat et celera. El dum psallitur gradate, egredia
tur archidiaconus cum acolythis el suhdiaconis, et induit eum
dalmalica, pianola et campobus I) el introducit eum. Dumque introductus fuerit, vocet eum domnus apostolicus : Cle
rus el plebs consentiens civitatis lui. cum adjacentibus parochiis suis
elegerunt sibi illum talem diaconum vel presbyterum episcopum con
secrari. Oremus itaque pro eodem viro, ut Deus ct Dominus noster
Jesus Christus tribuat ei cathedram episcopalem ad regendam eccleί I) Lege : compagis.
23
3δί
TRACTATUS CANONIGÜS DE SACRA ORDINATIONE
Siam suam et plebem universam. Deinde schola incipit: Kyrie eleison
cum litania. Prostratus domnus apostolicus cum sacerdotibus el
ipso electo in lerra ante altare, completa litania, surgent, et tunc
benedicent eum (1). El benedictione expleta, dat osculum domnus
apostolicus, et lenens eum archidiaconus déportai, eum, et sic dat
osculum episcopisct presbyteris. El tunc jubeteum domnusapos
tolicus supra omnes episcopos sedere, et dum sederit, dicitur : ΛΙleluja, deinde evangelium et expletur Missa.
38. Dum vero venerit ad communicandum, domnus apostoli
cus porrigit ei formatam atque sacratam oblationem, et eam sus
cipiens episcopus ipse ex ea communicat super altare, et sibi cae
lorum ex ea reserval ad communicandum usque ad dies quadra
ginta, el poslmodum ex praecepto domni apostolici communicat
omnem populum.
VI.
Ordo Romanus IX Mahillonh (2).
De gradibus Romanae Ecclesiae.
39. Primum, in qualicumque schola reperti fuerint pueri bene
psallentes, tolluntur inde el nutriuntur in schola cantorum, el
postea Hunt cubicularii. Si autem nobilium lilii fuerint, statim in
cubiculo nutriuntur. Ex hac accipient primam benedictionem ab
archidiacono ut liceat eis super linteum vellosurn sedere, quod
mos est ponere super sellam equi. Dein, sicut Sacramentorum
codex continet, quando et ubi libitum fuerit, usque in subdiaconatus officium ordinantur ; diaconi vero atque presbyteri numquam nisi in publica ordinatione. Fit enim conventus populi, et
congregatio regionum primum ad sanctum Adrianum, el inde
pergit Pontifex una cum populo, praecedente solilo apparatu,
idest cruces, thuribula, vel tale usque ad sanctam Mariam ad
praesepem. Accedente pontifice ad altare,schola cantorum repe
tit litaniam, dein introitum, et pontifex dicit: Oremus, el diaco
nus : Flectamus genua. Post collectam ascendit lector in ambonem,
et elevata voce, legit lectionem de quarta feria et sequitur Gradale. Dein dicit Pontifex: Dominus vobiscum. Diaconus ut supra.
(1) Lege : benedicet eum.
(2) Textum damus ex Migne, l. c., coi. 1008 sequ. De aetate ac prae
stantia hujus Ordinis fere eadem dicenda sunt quae de praecedenti ; paulo
tamen recentius videtur.
ALLEGATI Μ V
3
a* w
Post collectam ascendit lector (!) in ambonem, et elevata voce le
git brevem in auribus populi, sic continentem : Cognoscat frater
nitas vestra quia illi et illi vocantur in tuli officio. Si quis habet contra
hos viros aliquam querelam, creat confidenter propter Deum, et se
cundum Deum et dicat. Memor sit tamen omnino communionis suae 2).
Quod si nullus contradictor extileril. sequitur lectio el responso
rium.
i(). Post haec advocantur sursum el statuuntur in sinistra parte
altaris, usquedum pontifex Missam percompleal. Dein advocan
tur feria VI ad sanctos apostolos eo tenore ut supra. Sabbato vero
egreditur pontifex ad sanctum Petrum, eluniversae regionescum
eo litaniam canendo. Ingredienle Papa in sacrat arium, ipsi prae
stolantur adventum ejus in presbyterio. Schola cantorum canit in
troitum, et pontifex dat orationem. Subdiaconi legunt lectionem,
et cantatur Gradale, expectantes illi qui benedicendi sunt sub
ambonem, donec quinque lectiones compleantur. Deinde aposto
licus legit ipse advocationis brevem coram populo, el stant parati
singulorum ministri cum indumento, donec archidiaconus veniat,
et singulis singula sua manu tribuat. Post haec autem descendit
archidiaconus, innuente pontifice, et dat uni ex ipsis manum,
caeteri vero sequuntur eum, et ascendunt ad altare, et proster
nit se pontifex cum ipsis in orationem, clero interim canente li
taniam. Surgenlcs autem ab oratione, pontifex stat in sede sua,
singillatim imponens manus capitibus eorum, et benedicit eos.
Accedens autem archidiaconus tollit orarios de confessione (3),
qui de hesterna die repositi sunt ibi, imponit super eos, et pontifex
induit eos planetis et stant induti. Diaconilia indumenta tollunt,
qui diacones esse debent de medio eorum, et complentur bene
dictiones eorum qui presbyteri ordinantur; et tunc descendunt
in presbyterium, et statim unus ex noviliis diaconibus legit evan
gelium, et ad ipsam Missam ministrant, unusquisque secundum
officium suum. Tollilvero pontifex oblatas integras, et dat singulis
noviliis presbyteris, et inde communicantur usque dies \ III i).
Idest notarius, qui in Ordine Homano Sancti Armandi appellatur
scriniariue (n. i’i) ; lector heie non tam dicitur ex ordine lectoratus,
quam ex munere legendi. Cf. Duchesne, op. cil.,cap. X, J 3, 2·.
(2) Cf. supra, n 24, not. 4.
(3) Idest a sepulchre S. Petri. Super altare confessionis seu tmnuli
S. Petri de hesterna «lie per totam noctem (η. 46) repositae fuerant stotae imponendae ordinandis, et ex eo archidiaconus illas desumebat. Cur
autem sepulchrum S. Petri confessionis nomine significatum sit et adhuc
significetur, non salis constat.
(4) Vide supra n. 27, n. 3.
I
-w
356
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
11. Expictis omnibus, Missa rite completa, slant regiones para
tae ad singulos Iilulos pertinentes cum candelabris el thuribulis,
ut proprium suscipiant sacerdotem. Pontifex autem donat eis sa
cerdotalia indumenta, et ministeria Missae, aurum vel argentum,
vinum, frumentum el oleum. Egredienics autem de basilica
sancti Petri, praecedent unumquemque vel triginta candelabra
cum thuribulis. Ipse sedet super equum album : praecedens et
subseqnens populus canit ei laudem. Similiter autem feminae
diaconissae et presbyterissae quae eodem die benedicuntur I).
Plateae autem civitatis undo transituri sunt, coronantur lauro et
palliis, et cum tanta gloria ad statutos titulos deducunt proprios
sacerdotes, et ipse facit eis illa die convivium.
12. Episcopi autem omni tempore benedicuntur; nunc vero
mos est ut nocturno tempore benedicantur. Secunda namque in
cisione, idest lectione sexta egreditur pontifex de ecclesia S. Pe
tii et ascendit monasterium S. Martini, quod sub legna ipsius
ecclesiae situm est, simpliciter cum reliquo clero incedens, et stat
foris ostium oratorii. Schola cantorum incipit introitum. Postea
dicit Pontifex : Gloria in excelsis Deo. Sequitur oratio et exeuntes
ab altare unus presbyter el alter diaconus, induunt eum vestimen
ta pontificalia, in primis linea et cingulo, dein anagolagiurn (2)
grande, postea dalmalica minore, el cingulo, brachiale el orarium
brevem, deinde dalmalica majore, clero interim canente respon
sorium : Iinmola Deo, tractum ; Qui seminal, evangelium : Misit il
los binos ante faciem suam. El lunc advocatur in basilicam presbyter a dextris ejus, el diaconus a sinistris. Ipse vero inclinato
capite in medio eorum incedit, usque dum veniat ante altare.
Tunc exuuntur casula, el induit eum pontifex plancta el legit
brevem hunc modum continentes: Cn > <, inquit, nostri elegerunt
sib» illum pastorem. Oremus ilw/ue pro hoc viro, < l Deus omnipotens
infundat ineo gratiam Spiritus su>, et dignus habeatur ad cathedram
episcopalem regendam. El respondetur a schola: Christe audi nos,
et emunt litaniam. El tunc accedit propius ad altare, subnixo
capite. Pontifex vero ponet manum super caput ejus, et dicit
unam orationem in modum collectae, alleram eo modulamine
quo solet contestata (Έ cantari, et sedet pontifex in sella sua.
(1 Idest uxores diaconorum et presbyterorum noviter ordinatorum
(η. Γ27 . Haec benedilio aecum ferebat votum castitatis, quo eae mulieres
deinceps tenebantur.
2 Inagolagium vel anagolaium vel anabolagium, ut alias legitur,
est amictus. Adverte amictum heic poni super albam (lineam) el cingu
lum, uti Maronilis presbyteris mos est etiam nunc.
•i) Id est praefatio : vox gallicanae liturgiae.
allegati m V
357
Ipse vero osculatur pedem ejus, el suscipitur ad pacem, el sic
consummatur consecratio illius. El ipso die, ubicumque apostolicus Missam celebrat, de manu ejus communionem accipiat.
■13. Summus namque pontifex quando benedicitur, eligitur unus
de cardinalibus, de qualicumque titulo fuerit, tantum ut apraedecessore sit pontifice ordinatus aut presbyter aut diaconus; nam
episcopus esse non poterit ( I). Egrediturque cum eo universus cle
rus vel populus ad basilicam S. Petri. Ingrediensvero sacralariurn,
induitur indumenta pontificalia, et veniens ad confessionem S.
Petri, prosternit se in orationem, schola canente introitum : ELyif. te Dominus. Surgens vero ascendit ad altare, et prosternit se
in orationem, et omnis clerus cum eo. Postea erigitur ab episcopis,
el statuitur inter sedem et altare ; el tenent evangelium super ca
put vel cervicem ipsius. Et accedit unus episcopus et dat oratio
nem super eum, el recedit, el alter similiter, \ccedit tertius et
consecrat illum. Archidiaconusautem imponitei pallium, et tunc
inter archidiaconum et diaconum elevatur in sede. Stans vero in
gradibus ipsius sedis, elevata voce dicit: Gloria in excelsis Deo.
Post haec, data pace, schola cantorum canit ei laudem, el pa
troni regionum similiter. Celebrat igitur ipse Missam per ordi
nem, el communicat omnes. Peracta Missarum solemnilate, prae
cedit et subsequitur eum omnis aposlolicus apparatus, et statuun
tur acies dextra laevaque ; ipse vero incedit in medio constipatus
agmine sacerdotum, et omnes scholae flagitant ab eo benedictio
nem : quo benedicente, respondent ei omnes cum strepitu : \men.
ii. Ingressus in sacratarium, jam tunc sedet in sella aposlolica. Egrediens inde, cum ad inferiores gradus S. Petri descendit,
ibi stat equus vel sella praecessoris pontificis et ad sedendum pa
ratus. Et accedunt patroni regionum, uno incipiente caeleris res
pondentibus, iu hunc modum canunt ei laudem: Dominus Leo
Papa, quem S. Petrus eleyil in sua sede multis annis sedere (2). Hoc
(t) Ex his apparet tunc temporis episcopum eligi non potuisse in Romanum Pontificem, sed presbyterum aut diaconum. Ad rem Duchesne,
l. c., 4° : « C'était toujours un diacre ou un prêtre de Rome, plutôt un
diacre qu’un prêtre. Avant les dernières années du IX» siècle, aucun
évêque ne fut promu à la papauté. On sait assez à quels désordres el â
quelles controverses donna tien le cas de Formose, évêque de Portoavant
d’être élu Pape. Au Xe siècle, les infractions à la règle ancienne se pro
duisirent plusieurs fois : elle cessa dès lors d’être considérée comme
obligatoire . Utrum vero diaconus, electus ad summum pontificatum,
antequam consecrationem episcopalem reciperet, ordinaretur necne pres
byter, vide in nostro Tractatu n. 24 sequ.
(2) Videtur agi de Leone ΠΙ, (795-81C).
358
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
usque 1er dicto, accedit prior stabuli, et imponit ei in capite re
gnum, quod ad similitudinem cassidisex albo fit indumento (1). Et
tunc demum ascendit super equum, et vallatur a judicibus, conslipanlurque plateae immensis cuneis populorum, exspectantium
eum et cantantium laudem.
Ordo quatuor temporum.
45. Jejunii primi, quarti, septimi et decimi mensis, idesl in pri
mo mense, a quarta et sexta feria vel sabbato, in prima hebdo
mada de mense primo primum jejunium celebretur. In quarto
mense, quod facit ipse mensis feria 4, vel 6, vel sabbato consum
matur. Tertium temporis jejunium venit septimi mensis, idest
Septembris tertia hebdomada ipsius mensis, feria 4, vel G, vel sab
bato consummatur. Quartum temporis jejunium venit decimi men
sis, idest decembris, feria 4, el 6, vel Sabbato proximo ante Natale
Domini; et si vigilia Natalis Domini in Sabbato venit, in antece
dente hebdomada suprascriptum jejunium die Sabbati celebre
tur.
4G. Hora tertia, vel quali voluerit, ingrediuntur pontifex vel
levitae in sacratarium, et induunt se vestimentis religiosis cum
quibus debent celebrare Missarum solemnia, canentibus interim
clericis antiphonam, ad ipsum diem perlinentem ad introitum.
Ipsa linita, dicunt : K ι/rie eleison. Dein pontifex dicit: Oremus,
diaconus : Flectamus qenua, et ut surrexerint, dicit: Levate. Pro
sequitur sacerdos orationem primam sicut in Sacramentorum
continetur. Sequitur lectio, el tunc pronuntiat lector lectionem
libri, et legitur in sensu lectionis, sicut epistolae Pauli diebus Do
minicorum ; dein responsorium. Inde dicit sacerdos : Oremus, dia
conus, ut supra; et dicit orationem post primam lectionem, et
super unamquamque lectionem sicut superius. Expleta autem lec
tione quae est Daniel prophetae, canit benedictionem (2), el dum
benedictio canitur, qui ordinandi sunt, stant in bajo (3) sub gra
dibus, et tunc descendit ad eos archidiaconus, et revestit eos. Si
enim diaconi ordinandi sunt, orarios et dalmalicas, si vero pres
byteri, orarios et planetas. Porro orarii qui dandi sunt, primum
per lotam noctem super altari sunt repositi, el de altari ab arcbidiacono tollantur, et a pontifice super eorum colla ponantur.
(Ii De tiara pontificali cujus hic habes prima vestigia, vide in nostro
Tractatu, η. i 105
(2) Idest canticum trium puerorum : Benedicite, etc.
(3) Idesl pojo seu pogio, nempe ambone ; vide supra n. 40.
ALLEGATUM V
359
Benedictione completa, incipit clerus litaniam, et dum ipsa cani
tur, qui ordinandi sunt, ante altare semper prostrati jaceant,
astante super eos pontifice inclinato capite ad altare. Litania vero
linita, surgit pontifex, ascendit ad sedem, stet versus Orientem
consecrans illos.
VII
Sacramentarium Gelasianum (I).
Ordo qualiter in Romana Sedis Apostolicae Ecclesia presbyteri,
diaconi vel subdiaconi eliyendi sunt. (2).
47. Mensis primi, Illi, VII, et X, Sabbatorum die in XII Lectiones,
ad Sanctum Petrum, ubi Missae celebrantur. Postquam antiphonam
ad introitum dixerint, data oratione, adnunhat Pontifex in populo
dicens :
Auxiliante Domino Deo et Salvatore nostro Jesu Christo.
Iterum dicit: « Auxiliante Domino Deo et Salvatore nostro Jesu
Christo, eligimus in ordine Diaconi », sive Presbyteri, illum Subdiaconum. sive Diaconum de Titulo illo. « Si quis autem habet
aliquid contra » hos viros, « pro Deo et propter Deum cum fidu
cia exeat el dicat. Verumlamen memor sit » communionis
« suae ». (3)
Et post modicum intervallum mox incipiunt'omnes: Kyrie eleison
cum laetania. Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem Pontificis,
et benedicit eos a quo vocati sunt, et descendunt. Stant in ordines
suos, benedictione percepta. Per Dominum (4).
Sequitur oratio de bened. require ipsam in quarto aut X mense.
(1) Sacramentarium illud a Roma in Galliasante aetatem Caroli M. im
portatum, mullas accepit additiones ex gallican? lilurgia. De eo cf. Du
chesne, op. cit., pay. i 19eequ. Textum damus ex originali editione Tommasi, Codices sacramentorum, Romae, 1680, lib. 1, n. 20-22, pag. 29-33:
et rursus, lib. 1, n. 95-96, pag. 129-132.
(2) In Sacramentariis purae liturgiae Romanae, ut notavimus, nulli
erant ritus ordinationum ad minores onlines ; unde auctor hujus Sacramentarii mixti hic posuit quae in originali Romano invenerat, additis qui
busdam ex usu Gallicano relate ad ordinationes presbyterorum, diacono
rum, nihil addens de subdiaconis, quidqnid in titulo dixerit. Deinde sub
Unem libri, defectui supplere intendens, ritus ordinationum inserit quoad
minores ordines ex pura liturgia Gallicana.
(3) Pontificale: α conditionis o ; vide supra, n. 24, not. 4. Quamquam
vero juxta Gelasianum sacramentarium haec verba: Auxiliante etc., pro
nuntiet R. I’., tamen probabile est R. P. personaliter eadem non pronun
tiavisse, sed notarium vice ipsius, ut Ordines Romani tradunt (n. 24, 39).
(i) Hanc conclusionem male hic poni palam est·
360
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
Ad ordinandos presbyteros.
< n .«
X
X
48. Oremus, dilectissimi,... («/ supra, n. 20).
49. Exaudi nos,.... (ut supra n. 21).
50. Consecratio. Domine sancte,... consequantur, (ut supra, n. 22).
51. Consummatio presbyteri. Sil nobis, fratres, communis oratio,
ul his qui in adjutorium el utilitatem vestrae salutis eliguntur,
presbyteratus benedictionem divini indulgentia muneris conse
quantur: ut Sancti Spiritus sacerdotalia dona privilegio virtu
tum, ne imparis (1) loco depraebendantur, obtineant. Per.
Item benedictio. < Sanctificationum omnium auctor, cujus vera
consecratio, cujus plena benedictio est (2) : Tu, Domine, super hos
famulos tuos, quos presbyterii honore (3) dedicamus, manum (4)
tuae benedictionis » his « infunde : ut gravitate actuum, et cen
sura vivendi probent se » esse « seniores, his instituti disciplinis,
quas Tito el Timotheo Paulus exposuit : ut in lege tua die ac noc
te, · Omnipotens,
méditantes, quod elegerint ct credant (5);
quod crediderint, doceant ; quod docuerint, imitentur : justitiam,
constantiam, misericordiam, fortitudinem (6) in se ostendant, el
exemplo probent 7), admonitione confirment : ut purum atque (8)
immaculatum ministerii lui donum custodiant; el per (10) obse
quium plebis tuae (9) Corpus el Sanguinem Filii lui immaculata
benedictione transforment : et inviolabili charitate in virum per
fectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi, in die justitiae
aeternae judicii iit) constantia (12) pura, tide plena (13), Spiritu
Sancto pleni persolvant (14). Per. »
Ad ordinandas diaconos.
53. Oremus, dilectissimi,... (ut supra, n. 17).
51. Oremus. Sequitur oratio : Domine Deus,.... (ut supra, n. IG).
ί ·*
t*·
I M*
•w
I·»
m
l< *
(1) Lege : impares.
(2) Pontificale : α consecratio plenaque benedictio est ».
(3) Pontificale : « ad presbyterii honorem >.
(4) Pontificale : « munus ».
(5) Pontificale : « quod elugerint, credant ».
(6) Pontificale addit : « ceterasque virtutes ».
(7) Pontificale : « ostendant, exemplo praebeant etc. >.
(8) Pontificale : ί ac purum el s.
(9) Pontificale : « in ».
(10) Pontificale addit : α panem et vinum in ».
(11) Pontificale : .
ALLEGATI Μ V
36!
55. Consecratio'. Adesto, quaesumus,.... liicreantur. Per. (wt >uJil'U, n. H>,.
56. \d eonsumand. LHacon. officia. «· Commune votum communis
oratio prosequatur, ul hi lotius Ecclesiae prece, qui in Diaconatus
ministerio (1) praeparantur, leviticae benedictionis (2 et spiri
tali conversatione praefulgentes, gratia sanctificationis eluceant .
Per.
57. Sequitur benedictio. Domine sancte, spei, fidei, gratiae pro
fectuum munerator (3i, qui in caelestibus et terrenis Angelorum
ministris (4) ubique dispositis,per omnia elementa voluntatis tuae
defundis allectum (5j, hos quoque famulos tuos nostri speciali di
gnare aspectu (6 : ut tuis obsequiis expediti, sacris altaribus 7
ministri puri adcrescant : el indulgentiam (8 puriores, eorum
gradu, quos Apostoli lui in septenarium numerum, beato Ste
phane· duce atque prhevio,Sancto Spiritu (9 auctore, elegerunt,
digni existant : et virtutibus universis, quibus tibi servire oportet,
instructi complaceant (10). Per ».
Incipit ordo de sacris ordinibus benedicendis (II).
58. Haec autem singulis gradibus observanda sunt tempora. Si
ab infantia ecclesiasticis ministris nomen dederit, inter lectores
usque in vigesimum aetatis annum continuata observatione per
duret. Si majori aetate jam accesserit ita tamen ul post baptis
mum aetatem divinae militiae se desiderat mancipari, sive in
ter lectores, sive inter exorcistas quinquennio teneatur: et exinde
acolythus vel subdiaconus quàluor annis stet : el sic ad benedic
tionem diaconatus, si meretur, accedat. In quo ordine quinque
annis, si inculpate se gesserit, haerere debet : ex suffragantibus
meritis stipendiis per tot gradus, datis propriae fidei documentis,
presbyterii sacerdotium poterit promereri. De quo loco si illum
exactior ad bonos mores vita perduxerit, summum pontificatum
(!) Pontificale: « ad Diaconatus ministerium ».
(2) Pontificale hic addit : < ordine clarescant ».
,3) Pontificale : « sancte, Pater fidei, spei, gratiae el profectuum re
munerator ».
(!) Pontificale: < ministeriis ».
(5) Pontificale: « diffundis effectum ».
(6) Pontificale : o tuos spirituali dignare illustrare affectu ».
(7) Pontificale: c sanctis altaribus tuis ».
(8) Pontificale : « indulgentia tua ».
(9) Pontificale : « ac praevio, Spiritu Sancio etc. ».
(10) Pontificale : « libi complaceant ».
(I I) Apud Tommasi, Lib. I, n. 95.
362
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
sperare debebit. Ilac tamen tege servata, ut neque bigamus, ne
que poenitens ad hos gradus possit admitti. Sane ut etiam defen
sores ecclesiae, qui ex laicis fiunt, supradicta observatione tene
antur, si meruerint esse in ordine clericatus (I).
59. Episcopus cum ordinatur,... (ut supru, n. /).
GO. Presbyter cum ordinatur,... (ut supra n. 2, corrupta lec
tione).
Gl. Diaconus cum ordinatur,.... (ut supra, n. 3, corrupta lec
tione).
62. Subdiaconus cum ordinatur,.... (ut supra, n. i).
G3. Acolythus cum ordinatur,... (ut supra, u. o).
Gi. Exorcista cum ordinatur,... ul supra, n. G ; deest : me
moriae).
G;». Lector cum ordinatur,.., {ut supra, n. 7).
GG. Ostiarius cum ordinatur,... (ut supra, n. ) Pontificale : « vocare ».
(6) Pontificale : · < benedictionem suam el gratiam, ut in conspectu
ejus fideliter serviens, praedestinata sanctis praemia consequatur, adju
vante Domino nostro etc. ».
(7) Pontificale : « hunc famulum tuum ».
(8) Pontificale : < eligere dignatus es ».
(9) Pontificale addit : in.
(10) Supple ex Pontificali ; « excubitorem ».
(11) Pontificale : « sanctisque altaribus tuis».
ίΓΛ
364
TRACTATUS CANONICIS DE SACHA ORDINATIONE
subministret : et requiescat super eum Spiritus sapientiae el in
tellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et
pietatis; repleas(l eum Spiritu timoris lui; ut eum (2) minis
terio divino continues ; ut obediens atque dicto (3) parens tuam
gratiam consequatur. Per ».
70^' Consecratio manuum. i . Consecrentur manus istac per is
tam unctionem el nostram benedictionem ; ut quaecumque bene
dixerint, benedicta sint; et quaecumque sanclilicaverinl, sancti
ficentur. Per Dominum nostrum.
VIII
Missale Francorim (S).
Incipit de sacris ordinibus.
ΊΊ. Ostiarius cum ordinatur,... (ut supra. n. S).
78. Acolilus cum ordinatur, ab archidiacono quidem docea
tur
sed cl ab ipso archidiacono.......... in eucharistia corporis
Christi (cetera ut supra, n. o).
79. Exorcista cum ordinatur,... ut supra n. (i ; deest : memo
riae).
80. Diaconus cum ordinatur,... ponat. Per. (celera ut supra n. 3).
81. Presbyter Cum ordinatur, Episcopus ei benedicat,... te
neat. .. (cetera ut supra n. 2 .
82. Episcopus cum ordinatur,... (ut supra, n. /).
83. linudiclio u»learii. Deum Patrem,... (ut supra, n.GS;
dcesl : nomine Illum).
(1) Pontificale : « et repleas u.
(2) Pontificale · « el eum ».
(?.) Pontificale : « ut obediens facto ae dicto parens. *
(i) Haec manum consecratio, non ad subdiaconi, bene vero ad presby
teri ordinationem referenda est. juxta ritum Gallicanum. Eam heic in ap
pendice posuit forsan auctor quia eam omiserat supra, cum de presbyteri
ordinatione ageret. Eam habet Pontificale in ordinatione presbyteri, sed
hac forma : ■> Consecrare et sanctificare digneris, Domine, manus istas
per istam unctionem et nostram benedictionem. R. Arnen. Ut quaecum
que benedixerint, benedicantur, et quaecumque consecraverint conse
crentur et sanctificentur, in nomine Domini nostri Jesu Christi: R.
Ainen ».
(5) Liber iste, juxta Duchesne, op. cit., pag. 127. origine quidem est
Gallicanum, plura vero, praesertim in hac parte quae de ordinationibus
agit, permixta habet ritus Romani. Tommasi, op. cit., pag. 398 segu.,
putat sub finem septimi aut initium octavi saeculi primo hoc Missale
scriptum fuisse. Textum damus ex eodem Tommasi.
ALLEGATUM V
3 G5
84-. ilia. Domine sancto,,.. ut supra, n. 69, minus recta lec
tione in line).
85. Benedicto acoliti. « Domine sancte, Paler omnipotens, ae
terne Deus, qui Moysen l) et Aaron loculus es, ut accenderetur
lucerna in tabernaculo testimonii ; sic benedicere et sanctificare
digneris (2) hunc famulum tuum, ut sil Acolitus in Ecclesia tua.
Per ».
86. Praefatio Lectoris. Eligunt te... (ut supra, n. 70 .
87. Benedictio Lectoris. Domine sancte,... devotione lingua re
sonet Ecclesiae, (cetera ut supra n. 71).
88. Praefatio Exorcistae. Deum Patrem..., ut supra. n. 72 .
89. Benedictio Exorcistae. Domine sancte,... (ut supra ». 73 .
90. Allocutio ad subdiaconum ordinandum. Exhibeatur in con
spectu episcopi patena et calix vacuus et dicat ei episcopus :
Vide cujus < ministerium Libi traditur ». ■< Et ideo si usque
nunc fuisti tardus ad ecclesiam, ammodo debes esse assiduus. Si
usque nunc somnolentus, ammodo vigiles. Si usque nunc ebrio
sus, ammodo sobrius. Si usque nunc inhonestus, ammodo cas
tus ». « Oblationes, quae veniunt in altario, panes propositionis
appellantur. De ipsis oblationibus lanium debet in altario poni,
quantum populo possit sufficere ; ne aliquid putridum in sacrario
maneat. Pallae vero quae sunt in substralurio, in alio vasi· de
bent lavi, in alio corporales pallae. Ibi pallae corporales lavatae
fuerint, nullum lenteamen aliud debet lavi ; ipsa aqua in baptis
terium debet vergi ». Ideo te admoneo: tu ita te exhibe, ut Deo
placere possis (3).
El tradet ei calicem et patenam.
91. Praefatio ordinationis subdiaconi... Oremus Deum... ut
supra, n. 7 'i).
92. Benedictio Subdiaconi. Domine sancte.... («f supra, n. 70 .
93. Allocutio ad populum in ordinatione diaconi. Dilectissimi
fratres, quamlibet possint ad ordinationem ecclesiastici ministerii
promovendam sibi ipsa sufficere privilegia sacerdotum, attamen
quia probabilior el nostra apud Dominum conversatio est. el eo
rum, quorum honor augetur, major est gratia, si id quod arbi
tria nostra eligunt, etiam vestrae confirmet dilectionis adsensus;
idcirco lilio nostro illo cupio ad officium diaconatus in consor
tium nostrum dix initatis auxilium i promovere. An cum dignum
(1)
(2)
(3)
(4)
Pontificale : « ad Moysen ».
Pontificale : « testimonii, benedicere dignare elc. ».
Ordo mutatus est m Pontilicali.
Lege : auxilio.
3GG
t'
■i1**'1 \
A,
9
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
hoc officio censeatis, scire desidero ; cl si vestram apud meam
concordat electio, testimonium quod vultis, vocibus adprobate.
Per etc.
94. Oratio ad diaconum ordinandum. Oremus, dilectissimi...,
ut supra, n. 16 et 17, juxta lectionem hodierni Pontificalis.
flo. Consecratio. Adesto quaesumus..., (ut supra, η. I!)).
96. « Exaudi, Domine, supplicum preces, et devoto libi pec
tore famulantes perpetua defensione custodi ; ut nullis perturba
tionibus impediti liberam servitutem tuis semper exhibeamus of
ficiis. Per Dominum ».
97. Ad consumman. Diaconat. Officium. Commune votum (ut su
pra, n. 56).
98. Benedictio sequitur. Domine sancte, spei... (ut supra, n.o7).
99. Allocutio ad populum in ordinatione presbyteri. « Quoniam
dilectissimi, rectores navem et navigium deferendis (I) eadem est
vel securitatis ratio vel timoris, communi eorum (2 debet esse sen
tentia, quorum causa communis cxistel. Ne frustra a Patribus
reminescimur (3) institutum, ut de electione eorum, qui ad
regimen altaris adhibendi sunt, consoletur et populos (4); quia
de actu et conversatione praesenti (5),quod nonnunquam ignoratur
a pluribus, scitur a paucis; et necesse est, ut facilius quis obedientiam exhibeat ornato G), cui adsensum praebuerit ordinando. Fratris nostri el. compresbyleri conversatio (7), quantum
nosse mihi videor, probata ac Deo placita est, et digna (ut arbi
tror ecclesiastici honoris augmentum (8). Sed ne unum fortasse
vel paucos aut decipiat adsensio, aut fallat affectio, sententia est
expeclanda (9) multorum. Itaque quid de ejus actibus aut mori
bus noveritis », Deo teste, consolemus 10). Debet hanc fidem ha
bere caritas vestra, quam secundum praeceptum evangelii, et Deo
exhibere debetis et proximo ; ut « hic testimonium sacerdoti (II)
'1) Pontificale ; « Quoniam, fratres clarissimi, rectori navis et navigio
deferendis ».
(2) Pontificale : « vel communis timoris, par eorum etc. ».
(3) Pontificale : Neque enim fuit frustra a Patribus ».
(4) Lege cum Pontificali : « consulatur etiam populus ».
(5) Pontificale: e de vita et conversatione praesentandi etc. ».
(6 Lege cum Pontificali : < facilius ei quis obedientiam exhibeat ordi
nato ».
(7) Pontificale : · Hujus siquidem diaconi in presbyterum, auxiliante
Domino, ordinandi conversatio etc. ».
(8| Lege cum Pontificali : « augmento ».
(9) Pontificale : « expetenda ».
(10) Lege : ■· consulimus ».
Ill Pontificale: « huic testimonium sacerdotii ».
3G7
magis pro merito quam pro affectione aliquid tribuatis ». Et qui
devotione omnium expectamus, intelligcre tacentes non possu
mus. Scimus tamen quod est acceptability Deo, aderit per Spiri
tum Sanctum consensus unus omnium animorum. Et ideo electio
nem vestram debetis voce publica profiteri. Per Dominum.
100. Oratio ad presbyteros ordinandos Oremus, dilectissimi...
[ut supra, n. 20).
101. Item alia. Exaudi nos Deus, [ut supra, n. 21).
102. Consecratio. Domine sancte,... [ut supra, n. 22·.
103. Consummatio Presbyterii. Sit nobis, fratres, utsupra, n. .'il .
104. Item benedictio.. Sanctificationum omnium auctor. . (ut
supra, n. 52).
105. Consecratio manus. Consecrentur (ut supra, n. 76).
106. Item alia: « Unguantur manus istae de oleo sanctificato et
de chrismate sanctificationis. Sicut unxit Samuel David in re
gem el prophetam ; ita unguantur et consummentur in nomine
Dei Patris el Filii et Spiritus Sancti, facientes imaginem sanctae
Crucis Salvatoris Domini nostri .lesu Christi, qui nos a morte
redemit et ad regna caelorum perducit. Exaudi nos, pie Pater,
omnipotens, aeterne Deus, et praesta quid te rogamus et oramus.
Per > (I).
107. Exhortatio ad populum cum episcopus ordinatur : Servanda
est, dilectissimi fratres, in excessu sacerdotum et (2} antiquae Ec
clesiae, ut decidentibus aliis (3) quidem dignissime subrogentur;
per quorum doctrina fides catholica et religio Christiana subsistat.
ne ovili Domini praedo violentus inrumpal, el dispersas absque
pastore oves fur nocturnus invadat. Decepto itaque dispensatione
Dei sacerdote vestro, sollicite vobis agendum est, ut in locum
defuncti talis successor praeparetur ecclesiae, cujus pervigili cura,
• t instanti sollicitudine ordo Ecclesiae el credentium fides in Dei
timore melius convalescat. Qui, praecipiente Apostolo, in omni
doctrina formam boni operis ipse praebeat; cuique habitus, ser
mo, vultus, incessus, doctrina viridis sil; qui vos ut pastor bonus
fide instruat, exemplum patientiae doceat, doctrinam religionis
instituat, in omni opere bono confirmet caritatis exemplo. Se
cundum voluntatem ergo Domini in locum sanctae memoriae illius
nomine virum venerabilem Illum test imonio presbyterorum el totius
ALLEGATI Μ V
(I Il ee, est forma unctionis manuum episcoporum in Pontificali Doinano quod tamen loco consomnientur habet consecrentur : et in fuie
habet : « praesta, ut, quod Ic rogamus, exoremus ».
(2) Loco et lege lex.
(3) Adde : « alii ».
3GS
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONI’
cleri, et consilio civium ac consistentium ( I 'i credimus eligendum ;
virum (ut nostis) natalibus nobilem, moribus clarum, religione
probum, (ide stabilem, misericordia abundantem, humilem, jus
tum, pacificum, patientem, caritatem habentem, tenacem, cunctisque sacerdos eligenda sunt (2) bonis omnibus exuberantem.
Ilum ergo, dilectissimi fratres, testimonii boni operis electum,
dignissimum sacerdotium consonantes laudibus clamate et dicite :
Diijnus est.
\X * F A
Orationes et preces de episcopis ordinandis.
108. « Oremus », dilectissimi nobis < ut his » viris « ad utilita
tem Ecclesiae providendis benignitas omnipotentis Dei gratiae
suae tribuat largitatem. Per ».
101·. Exaudi Domine supplicum preces... (ut supra, n. 10 .
110. Propitiare, Domine.... (ut supra, n. / i).
111. Collectio sequitur. Deum lotius sanctificationis ac pietatis
auctorem, qui plagalioneni suam et sacrificia, et sacra constituit,
fralres dilectissimi, deprecemur, uti hunc famulum suum, quem
exaltare in ecclesia et seniorum cathedra (concordibus sua ins
piratione judiciis, et effusis super plebem suam votis fidelibus ac
vocum testimoniis) voluit imponi, collocans eum cum principibus
populi sui ; ad eorum nunc precem universam eumdem summum
sacerdotium debita honoris plenitudine, charismatum gratia,
sanctificationum ubertate ac praecipue humilitatis virtute locuple
tet: ut rector potius non extollatur; sed in omnibus se, quantum
est major, humilians, sil in ipsis quasi unus ex illis; omnia ju
dicii Domini nostri, non pro se tantum, sed et pro omni populo,
qui sollicitudini suae creditur, contremiscens ; ut qui meminerit
ile speculatorum manibus omnium animas requirendas, prt) om
nium salute penigilet, pastorali erga creditas sibi oves Domini
diligentiae ejus semper se fhigrantissimum adprobans, L’l igitur
praefulurus omnibus, electus ex omnibus, universis sacris sacrandisque idoneus liat, sub hac quae est homini per hominem pos
trema benedictio, consummata atque perfecta, suae consecratio
nis. nostrae supplicationis adtenlissime concordissimisque om
nium precibus adjuvemur ; omnium pro ipso oratio incumbat ;
cui exorandi pro omnibus pondus imponitur. Impetret ei affectus
totius Ecclesiae virtutem, pietatem, sanctificationem, et ceteras
I Distinguuntur, ut \ides, < ires el consistentes : isti sunt fideles extra
nei residentes in civitate.
ΠΙ
(-> Lege: « cunctis qum sacerdoti eligenda ».
ALLEGATUM V
369
summi sacerdotii sacras doles universae Ecclesiae profuturas, Do
mino Deo nostro (qui sacrorum munerum profluus fons est, qui
dal omnibus adfluenter) quod sacerdoti pio affectu poscitur ad
exundandam in omnibus sanctificationem suorum omnium,
promptissime ac plenissime conferente. Per Dominum nostrum
Jesum.
112. Consecratio. «Deus honorum omnium... {ut supra, n.
hi;.... sinceritas pacis. Sint speciosi munere tuo pedes horum
ad evangelizamlum pacem, ad evangelizandum bona tua. Da eis,
Domine, ministerium reconciliationis in verbo et in factis, et in
virtute [et] signorum el prodigiorum. Sit sermo eorum et praedi
catio, non in persuasibilibus humanae sapientiae verbis, sed in
oslentione spiritus et virtutis, lia cis, Domine, claves regni caelo
rum : utantur nec (I) glorientur potestate, quam tribues in aedi
ficationem, non in destructionem. Quodcumque ligaverint super
terram, sil ligatum el in caelis: et quodeumque solverint super
terram, sit solutum el in caelis. Quorum detinuerint peccata,
detenta sint, el quorum remiserint. Iu remittas. Qui benedixerit
eis, sil benedictus; el qui maledixerit cis, maledictionibus re
pleatur (2 . Sint servi fideles et prudentes, quos constituas, tu.
Domine, super familiam suam ; ut dent illis cibum in tempore
necessario (3) ; ut exhibeant omnem hominem perfectum. Sint
sollicitudine impegri : sint spiritu ferventes ; oderint superbiam ;
diligant veritatem (i); neceam unquam deserant aul lassitudine(5)
aul timore superati. Non ponant lucem ad tenebras, nec tenebras
lucem. Non dicant malum bonum, nec bonum malum. Sint sa
pientibus et insipientibus debitores; et fructum de profectu om
nium consequantur >. Tribuas eis... (reliqua, ut supra, n. /o).
113. Super oblata. Suscipe, Domine,... (»/ supra, η. I /).
114. Hanc igitur,....(ut supra, n. 12).
1 i.*i. Adesto, misericors Deus,.... {ut supra, n. 13).
110. Item alia. Ecclesiam luam, Domine, benignus inlumina :
ut et gratis tui proliciat ubique successus; et grati liant nomini
tui, te gubernante, pastores. Per Dominum,
(1) Pontificale: « ut utatur, non etc. ».
(2) Pontificale : <· Qui maledixerit ei, sil ille maledictus, et qui bene
dixerit ei, benedictionibus repleatur ».
(3) Pontificale : ·■ opportuno, et etc. ».
(4) Pontificale : « humilitatem ac veritatem diligat etc, ».
(5) Pontificale : « laudibus ».
370
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
IX
Ordo Romanus XIII
vel
Caeremoniam·: Romanum edictum
Gregorii X (I).
jussi
117. Quia omni potentatui vita brevis,........ Sanctissimus paler
cl communis dominus, dominus noster papa Gregorius X, qui
olim in diaconatus ordine constitutus exstitit, ad ejusdem pontifi
catus apicem dignitalis(2),volens per ea quae circa ipsum acta sunt
dubitationes hujusmodi amputare; ad cautelam praesentium et
memoriam futurorum haec quae sequuntur, in scriptis fecit redigi,
el brevis styli officio exarari........
118. Idem autem electus,in quocumque ordine constitutus,promovebiturad majores ordines secundum formam,qua alii ordinan
tur; hoc tamen salvo, quod ipse electus amictu et alba inductus, et
cingulo subcinctus, cum manipulo tantum, si est subdiaconus, si
vero est diaconus, cum stola super laevam partem, sedebit in faldistorio suo, tenens manium suum pluviale, non indutum, sed post
collum, et mitram in capite ipso congruam ; et sic debet ordinari.
Ordinator venit coram ipso, et orationes debitas dicet, et alia fa
ciet quae in ordine quem confert, fleri consueverunt. Et attende
quod dum idem electus ordinatur,diaconus cardinalis et subdia
conus capellanus assistent ei lavando manus et induendo, sicut,
alias Heri consuevit dum papa celebrat ; et erunt induti vestimen
tis sacris et debitis, et eidem electo poslmodum duo debent assi
ster'· diaconi cardinales, qui ei serviant, ut est moris ; el isti etiam
vestibus sacris congruis erunt vestiti, etsi alii cardinales cujuscumque ordinis non essent induti. Ordinator vero habebit suos
ministros, qui ei in subdiaconi ct diaconi habitu ministrent. Et
haec de ordine.
119. Quo electo ad ordinem ordinato, post susceptum ordinem,
et vestimentis ordinibus debitis receptis, mantum sive pluviale,
sicut dictum est. post collum resumet: el cum venerit ad horam
coronandi, ordinatus ad ipsum ordinatorem ad altare venit, el or
dinator eum reverenter coronabit ; el sic omnibus peractis et re
verenter Missa expleta, ipse elclus dicit : Sit nomen Piemini; et facit
benedictionem : qua dicta, ordinator 1er dicit eidem electo : 3/idtos annos, flectendo ter genua coram eo, ut est moris; el alliori
voce semper dicendo. Idem electus nullum servitium in altari
a
it) Textum damus ex Migne, P. L. Tom. LXXV1II, col. Γ1Ο5, setju.
12) Adde : eleva lus.
ALLEGATUM V
37 I
faciei ordinatori, nec epistolam, nec evangelium cantabit, nec
ante receptionem ordinis diaconatus, dicetur illa postulatio: Postulat mater Ecclesia nostra, etc. Illa petitio non est necessaria in
Papa, quia scimus per omnia esse dignum ; nec etiam cum pro
movebitur ad ordinem presbyterii eadem postulatio dicetur; sed
cum ad ordinem presbyteratus ordinari debebit, induetur cum
ea solemnitate qua dictum est, habendo stolam super humerum,
et manipulum in brachio ; nec tamen habebit lunicellam, nec
dalmalicam : nec calciabitur sandalibus, nec habebit pectorale,
nec fanonem, sed solum amictum cl albam ; et fiet litania, ut
consuevit. El demum ordinator coram ipso stans ordinat cum
more consueto in aliis, et manus oleo sancto inungit, imponendo
ei primo manum ; el omnes presbyteri cardinales qui assistunt,
similiter; et ponit ei casulam, reflexo ei primo orario, ut est mo
ris, super ulrumqiie humerum; quibus omnibus,ut in ordine pres
byterorum continetur, peractis, et casula ei extensa ad dorsum
per ordinatorem, et peracta a ministris, idem electus lavabit ma
nus suas cum mica panis, ut moris est. Quo facto, recipit ad
pcd< m et osculum omnes episcopos, presbyteros el diaconos car
dinales. necnon et alios praelatos, qui adsunt, in ordine suo : quo
facto cantatur evangelium ; quo cantato, idem electus osculatur
sibi delatum evangelium, ut moris est : et post dictum : Dominus
vobiscum, el: Oremus, per ordinatorem, idem ordinator venit co
ram eodem electo, et recipit de manu ejus duos magnos panes,
duos phialas vini, et duo torlicia, osculando ei manum ; quo facto
redit ad altare ordinator et ordinatus, et unus presbyter cardina
lis eidem electo ordinato servit delibro in altari in Missa, docendo
et instruendo ipsum. Eodem tempore debito, posquam ordinatur
coronaverit, praelatum electum de manu ordinatoris super altar·*
coronabitur, et omnia rite agentur usque ad ilnem Missae. Qua
linita, ordinator dicit : Mullos annos, ut dictum est. Sit nomen Do
mini benedictum praecinetur per ipsum electum, prout superius
esi expressum ; quo facto, idem electus exuetur reverenter, ul moI is est,dicendo psalmos debitos,scilicet : litnedicile, el:Laudate Do
minum, anliphona : Trium puerorum. El ordines hujusmodi reci
piet, presbyteris omnibus praesentibus, cl a quocumque episcopo
sibi placuerit, cardinale sive alio, 'lotum hoc agetur die sabbati ;
dic vero dominico sequenti consecrabitur, si sibi placuerit. Si
vero consecrari noluerit, >i ex aliqua causa dideret consecratio
nem, quousque consecretur, Missam nec publice, nec private can
tabit.
120. l>um electus in papam presbyter fuerit consecrandus, la-
372
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
lis ordo debet servari. Primo idem electus, dum dicit psalmum :
Quam amabilia, etc., calciabitur sandaliis et caligis, et lotis ma
nibus induetur omni ornamento suo, scilicet primo alba, cingulo,
cum subcinctorio, postea pectorale, demum fanone, postea stola,
deinde lunicella. postea dalmalica. Subsequenter recipit cliirothecas, et demum casulam et mitram in capite sine pallio et an
nule pastorali, quae postea recipiet in loco suo ; et vestimenta
erunt coloris tempori convenientis. Cardinales omnes, tam epis
copi quam presbyteri, diaconi, subdiaconi et alii praelati, omnes
erunt in vestibus congruis tempori ; et cruce papali praeeunto
cum faculis VII et incenso, omnes de loco in quo est vestitus, ve
niunt processionaliler ad altare. Nulla tamen Iit examinatio pri
mo nec secundo illa consueta in consecratione aliorum episcopo
rum quae incipit: Anliyua ; et vadit electus ad altare et facit
confessionem, inierim choro vel schola cantante introitum et :
Kyrie eleison. Qua facto, venit coram altare, et ibi genuflectet su
per faldistorium paratum, et omnes alii similiter praelati ; et
duo diaconi cardinales qui ad serviendum ei ad dextram laevam
que assistunt, et capellanus subdiaconus dicit litaniam cantando,
aliis capellanis respondentibus; et dum venerit ad illum locum:
Ut consecrandum, etc., repetet bis, et quilibet praelatus una cum
ordinatore electum ipsum signabit. Qua litania dicta, ordinator
venit coram eodem electo, et dicit illud quod est in Pontificali
episcoporum. Quo dicto, redeunt post altare, et tunc venit unus
ex episcopis cardinalibus, et dicit illam orationem Adesto (I);
et postmodum venit alius episcopus cardinalis, et dicit illam ora
tionem : Oremus, dilectissimi, et additur in ea : Utilitati universalis
Ecclesiae (2); et demum venit ordinator, sive consecrator, et po
nit apertum codicem Evangeliorum super caput electi versus
collum, et codex sic apertus tenetur a duobus cardinalibus, et
omnes praelati stant in circuitu induti quilibet cum suo libro;
et ordinator incipit et procedit, ut continetur in libro, omnibus
aliis praelatis secum dicentibus in voce depressa, et ordinatore
in cantu: Deus homini, etc., prout in libro ; eo tamen salvo, quod
mittatur in loco suo illud : EI idcirco, quod specialiter ponitur in
consecratione papae (3). Qua linita, depositis chirolhecis ordina
li) Est collecta, ut in Pontificali {supra, n. 10. i» nota).
(2) Juxta Ordinem Romanum XIV, (Migne, ibid., coi. 1140), non dici
tur illa oratio : Oremus, dilectissimi nobis ; sed episcopus Portuensis di
cit orationem : Propitiare, ut in Pontificali, et supra n. l-'t.
(3) Ordo XIV ita fusius haec describit: « Excepto quod ubi dicitur : Et
idcirco huic famulo luo N., in consecratione Romani Pontificis eleganter
ALLEGATCM V
373
lor ponat unum capilergiuin subtile in modum scuti super caput
electi, pendentibus capitibus capitergii post collum ; et sic mittit
chrisma super caput ejus in modum crucis, et dicit illam oratio
nem : Ungatur, etc, et addit aliam orationem : Hoc, Domine, et in
loco suo additur illud : Tribue, etc. (I). Qua (inita, ungit manum
electi cum chrismate et dicit illam orationem : Deus, etc. Qua
finita, non datur ei baculus, nec dicitur illa oratio : .Accipe bacu
lum, sed dat ei annulum, et dicit orationem : Accipe, etc. et ad
dit : Sanctam universalem Ecclesiam ; et iterum dat ei librum Evangeliorum,et dicit: Accipe, etc., et addit : Universalem populum tibi
committo, etc. Quibus omnibus expletis per consecratorem, idem
Summus Pontifex sedet in faldislorio, et lavat manus cum mica
panis et aqua, et unus episcopus cardinalis venit coram ipso, et
tergit ejus caput quod fuit unctum cum mica panis et cum cor
tice leviter et tergit cum linteamine sive subtili lobalea.Quo linito,
ipse Suminum Pontifex recipit consecratorem et omnes episcopos,
presbyteroset diaconos cardinales ad osculum pacis.
121. Dum vero quis episcopus in papam eligitur, non consecra
tur aliter, sed fiunt omnia quae continentur in isto libro, ad
hunc numerum : Primo electus, usque ad illud verbum : Processionaliter ad altare. In fine, facta confessione, ascendit sedem prae
paratam, et ibi coram ipso veniunt episcopi cardinales, et. dicunt
orationes illas 1res, quae sunt in Ordinario secundum ordinem in
Ordinario scriptas (2).........
fit haec additio, et dicitur sic : Et idcirco huic famulo luo N., quem
Apostolicae Sedis praesulem et primatem omnium qui in orbe terrarum
sunt sacerdotum, ac universalis Ecclesiae doclorem dedisti, et ad sum
mum sacerdotii ministerium elegisti, hanc, quaesumus, Domine, gra
tiam largiaris ».
(1) Ex eodein Ordine XIV sic se habet additum illud : « Tribuas ei,
Homine, cathedram pontificalem ad regendam Ecclesiam tuam, et
plebem tuae sortis mira mundi limites universam. Sit ei auctoritas »
etc.
(2) Idem Ordo XIV sic describit illam caeremoniam : « Inde proce
dens (Papa) vadit processionaliter usque ad altare, sed non ascendit ad
altare. Tunc facta confessione, ascendit sedem praeparatam non eminentiorem, sed sedet in faldistorio in plano posito inter altare et sedem emi
nentem ; et ibi coram ipso veniunt Albanensis, Portuensis et Ostiensis
episcopi, vel archipresbyter Ostiensis, si non sit episcopus ; qui Alba
nensis dat primam orationem, scilicet:
» Oremus. — Deus, qui adesse non dedignaris ubicumque devota
mente invocaris, adesto, quaesumus, invocationibus nostris, et huic fa
mulo luo Λ’., quem ad culmen Aposlolicum commune judicium tuae
plebis elegit, ubertatem supernae benedictionis infunde, ul sentiat se
tuo munere ad hunc apicem pervenisse. Per.
37 i
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
> Secundam episcopus Portuensis :
» Oratio. — Supplicationibus, omnipotens Deus, effectum consuetae
pietatis impende, et gratia Spiritus Sancti super hunc famulum tuum
N., perfunde, ut qui in capite Ecclesiarum nostrae servitutis mysterio
(lege: ministerio) constituitur, tuae virtutis soliditate roboretur. Per.
» Tertiam episcopus vel archipresbyler Ostiensis:
» Oratio. — Deus, qui Apostolum tuum Petrum inter ceteros coapostolos primatum tenere voluisti, eique universae Christianitatis mo
lem superimposuisti, respice propitius, quaesumus, hunc famulum
tuum N., quem de humili cathedra violenter sublimatum in thronum
ejusdem Apostolorum principis sublimamus ; ut sicut profectibus tantae
dignitatis augetur, ita virtutum meritis cumuletur , quatenus ecclesias
ticae universitatis onus, te adjuvante, digne ferat, et a te, qui es beati
tude tuorum, meritant vicem recipiat. Qui vivis..
Cum autem, juxta Ordinem Romanum IX (n.-'i3), Pontifex Romanus
per trinam orationem consecraretur, de quo vide etiam Duchesne, op.
cil., pag. 348, patet et hanc caeremoniam ad imitationem consecratio
nis proprie dictae institutam fuisse, etiam quando pontifex electus jam
episcopus erat. Reliquas caeremonias, praeter consecrationem episcopa
lem aut ordinationem, in electione et coronatione R. P. non est hic expo
nendi locus.
M»
>· ·
I
INDEX SYN0PT1CUS VOLUMINIS 11
CAPUT IV. De iis quae sacrae ordinationi praeire de
bent ...............................................................................................
Art. I. De tirocinio in seminario peragendo, el de habitu ciericali ante primam tonsuram assumendo...................................
Art. II. Edictum de ordinatione habenda .........
Art. 111. De scrutinio in ordine faciendo ..........
1
7
9
§ 1. De testimoniis necessariis pro candidatorum promo
tione............................................................................................
14
1. Testimonia necessaria pro promotione saccularis. . .
16
1° Quando promotio saecularis ab episcopo proprio
facienda est
Λ, Testimonia quae pro promotione saecularis ab
episcopo proprio facienda requiruntur a personis
infra dioecesim existenlibus....................................
17
B. Testimonia quae pro promotione saecularis ab
episcopo proprio facienda requiruntur ab aliis
episcopis................................................
27
2" Quando promotio saecularis ab episcopo alieno fa
cienda est....................................................................
18
II. Testimonia necessaria pro promotione regularis. . .
50
§ 2. De promovendorum examine.............................................
"Λ
Art. IV. De exercitiis spiritualibus ordinationi praemittendis.
Art. V. De jejunio ante ordinationem............
60
61
CAPUT V. De essentialibus sacrae ordinationis parti
bus ...............................................................................................
08
Sectio I. De ministro sacrae ordinationis...................................
Art. I. De persona ministri............................................................
69
69
69
§ I. Quisnam ordines valide conferat....................................
7'.
§ 2. Quisnam ordines licite coulerai........................................
Hi)
I. Romanus Pontifex ejusque delegatus................................
.Sii
II. Episcopus proprius
87
1° De episcopo proprio pro ordinatione saecularium. .
A. Quisnam sit episcopus proprius pro ordinatione
87
saecularium..................................................................
a) Episcopus proprius ratione originis ......
90
103
b) Episcopus proprius ratione domicilii................
110
c) Episcopus proprius ratione beneficii....................
,376
TRACTATES CANONICOS DE SACRA ORDINATIONE
rf) Episcopus proprius ratione familiaritatis. . . .
115
Sciioi.ion. Utrum candidatus habens plures
episcopos proprios variare possit.....
B. Quandonam episcopus alienus saeculares licite or
dinet................................................................... 124
a) Quando adest licentia Ordinarii proprii. . . . 124
b) Quando adest apostolicuin privilegium............. 145
c) In casu cap. 2. De temporibus ordinationum,
in-Ct*................................................................................ 147
C. Quandonam episcopus proprius saeculares illicite
ordinet........................................................................151
а) Quando subditus est diversi ritus........................ 151
б) Si subditus exterus Romae degens a quatuor
mensibus et eo reversurus in examine pro ordi
natione rejectus fuit................................................ 157
2° De episcopo proprio pro ordinatione regularium . . 161
3° De episcopo proprio pro ordinatione subditorum
praelaturae inferioris.................................................... 171
Sghoiaon I. De privilegiis abbatum in materia ordinationis. 175
Sc.hoi.ion II. De privilegiis Cardinalium in Urbe................. 189
Art. Π. De intentione ministri .............. 192
Sectio II. De materia et forma sacrae ordinationis................. 201
Art. 1. De ritibus sacrae ordinationis in genere.......................... 202
Art. II.Materia et forma pro singulis gradibus determinatur. 215
§ 1. Pro prima tonsura el ordinibus minoribus............... 218
§ 2. Pro ordinibus majoribus................................................224
I. Pro ordine subdiaconatus............................................... 225
II. Pro ordine diaconatus................................................... 229
III. Pro ordine presbyteratus. .......................................... 239
§ 3. Pro consecratione episcopali......................................... 264
ScilOLlON I. De ordinibus gratis conferendis.............................. 281
ScHOLION II. De libro ordinatorum................................................... 287
CAPUT VI. De effectu sacrae ordinationis............................289
Art. 1. Dc potestate ordinis in genere.................................................. 292
Art. II. De potestate ordinis in singulis gradibus..........................299
ALLEGATUM I. Instructio sacrae Congregationis de Propaganda
Fide de titulo sacrae ordinationis................................................... 309
ALLEGATUM II. Formulae in materia sacrae ordinationis .... 316
ALLEGATUM Ill. Constitutio lunoccntii XII de ministro sacrae or
dinationis .................................................................................... 823
ALLEGATUM IV. Constitutio Benedicti-XIV de ordinatione regu
larium.......................................................................................... 329
ALLEGATUM V. Antiqua documenta liturgica circa ritus sacrae
ordinationis ................................................................................ 340
I. Statuta Ecclesiae antiqua..................................................... 341
INDEX SYNOPTICUS VOLUMINIS II
377
II. Sacratnenlarium Leonianum........................
.
342
III. Sacraincntariuin Gregoriaruut
................................... ’ 347
IV. Ordo Romanus ex manuscript© Sancti Amandi. .... 348
V. Ordo Romanus VIII Mabillonii................ ....... .350
VI. Ordo Romanus IX Mabillonii.................................................... 354
VII. Sacramentarium Gelasianum............ 359
VIII. Missalc Francorum..............................................................
334
IX. Ordo Romanus XIII vel Caeremoniale Romanum edicum
jussu Gregorii X................................................................................ 370
INDEX RERDM QUAE IX UTROQUE VOLUMINE CONTINENTUR
Numerus Romanus indicat volumen, Arabicus numerum marginalem.
Abbas quatenus dare possit licen
tiam ut alienus episcopus in terri
torio abbatiae ordines conferat, 1,
97. Num valeat dispensare ab irre
gularitate aut ab interstitiorum le
ge, vide Praelati inferiores. Quotuplex sit abbas, II, 933. Abbas
saecularis privilegio ordinandi non
pollet, 11, 942. Abbas regularis
quale privilegium habuerit jure de
cretalium, 11, 943; quale jure Tridentini, 11,944,945. Decretum Cone.
Trid. sess. XXIll, cap. X. de ref.,
excludens ordinationem subdito
rum saecularium, comprehendit
omnes abbates. II. 946 sequ. Privi
legium abbatum ordinandi regula
res sibi subditos remanet, 11. 949.
Quaonam requirantur ut abbas hoc
privilegio fi ualur, II, 950sequ. Pro
babilius ordinatio facta ab abbate
ultra limites privilegii est nulla. II,
953 sequ. Quid si abbas est haere
ticus, schismaticus, censuratus, II,
969. Abbates potestatem ordinandi
non recipiunt per ritum ordinatio
nis, sed ab ipso jure in actu bene
dictionis, I, 6. An valeant ordines
minores quolibet die festivo du
plici conferre, I. 50.
Abbatia quoluplex. 11, 933. Subditi
diversarum abbatiarum quern ha
beant episcopum proprium pro or
dinatione, II, 935 sequ.
Abortus foetus animati est homi
cidium, I, 405.
Abscissio membrorum, vide Ho
micidium.
Abstemius est irregularis, I, 283.
Acolythatus est ordo institutus
ab Ecclesia, I, 33 sequ. De requisita
aetate, I, 489; scientia, I. 559; san
ctitate, I, 568. Quae ejus forma et
materia, II, 10*23. Quam potestatem
conferat, II, 1I5G.
Adscriptio alicui ecclesiae, vide
Sufficientia.
Aetas num excuset ab irregulari
tate, I, 202. Defectus aetatis est sim
plex i mpedimentum ordinationis, 1,
•484 sequ. Antiquitus pueri ollerebanlnr Deo, 1, 485. Quaenam aetas
requiratur juro communi pro pri
ma tonsura, 1, 487 sequ.; aut pro
ordinibus minoribus. I, 489 : aut
pro ordinibus majoribus, 1,490;
aut pro consecralioneepiscopali, I.
491. Unus R. P. in aetate dispensat,
I, 492. Praxis circa hanc dispensa
tionem, I. 493. Poenae olim statu
tae pro ordinationibus cum defectu
aetatis. I, 491. Ordinatus absque
legitima aetate nequit in ordine
suscepto ministrare, I, 191. Quandonam vir dicatur senex aut juve
nis, 1, 533.
Aethiopes schismatici quomodo
ordinentur in diaconos et presby
teros, II, 4057 sequ.
Albanensis Cardinalis Episcopi
*
380
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
privilegium in consecratione R. P., I
375, 376. A n bigamus qui ante bap
11,962.
tismum plures habuit uxores vel
AJuinni collegii Germanorum, Sco
unam ante, alteram post baptis
torum, Hibernorum. Americano
mum, sit irregularis. 1, 377. Est ex
rum, Graecorum, de Propaganda
defectu sacramenti, 1,378. Bigamia
Fide in Urbe, quae habeant privile
non vera seu ficlitia quando habea
gia in materia ordinationis. II, 894.
tur. 1,379. Est strictissimae inter
895. 893.
pretationis, I, 380. In quibus casi
Altare ordinationis, vide Locus or
bus verilicetur bigamia fictilia
dinationis.
interpretati va cum irregularitate, I,
Amens, vide Mentecaptus.
882 seqn. Num haec irregularitas
sit ex defectu vel ex delicto, I, 391.
Angelus incapax ordinationis, I, [
122.
In quibus casibus verilicetur bi
Anglicani irrit is habent ordinatio
gamia fictilia similitudinaria et
nes. II, 1111.
utrum secumferal irregularitatem,
Anima separata incapax ordinatio
1, 392 sequ. Quos effectus producat
nis. I. 122; num retineat potesta
bigamia vera vel ficlitia. I,39s, 399.
tem acceptam in ordinatione, II,
Poenae olirn statutae in promo
1114.
ventes bigamos, 1, 400. Dispensatio
Annulus episcopalis, II, 1102.
ab irregularitate ex bigamia quo
Apostata rediens ad fidem num
modo competat Papae, episcopis
promoveri possit, II, 461, 462.
et superioribus regularibus, J, 401,
Arctati qui dicantur, et num cogi
■402, 403. Bigamia et irregularitas
possint ad ordinationem, 1,637. In
non multiplicatur, multiplicatis
fra annum a sede vacante possunt
matrimoniis, I, 404.
recipere dirnissoriales litteras a
C
vicario capitulari, II, 868, 869.
Assistentia capituli episcopo or
Canonici Basilicae Vaticanae, Lidinanti, I, 102,103.
berianae, Lateranensis, quomodo·
examinentur pro ordinatione, 11,
B
753.
Baculus pastoralis, 11,1101.
Capitulum num et quatenus as
Baptismus necessarius ad validi
sistere debeat episcopo ordinanti,
tatem ordinationis, I. 123. Ab hae
I, 102, 103. Utrum possit necne,
reticis collatus gignit irregularita
sede vacante, dispensare ab irregu
tem, I, 476. Baptismi iteratio,vide
laritate ex decreto Tridentino, sess.
Iteratio baptismi. Baptismi testi
XXIV, cap. IV, de ref., I, 218 ; et
monium, vide Testimonia. Bap
in casu dubio aut occulto. I, 230,
tismus in quo casu tribuat origi
231. Potest, sede vacante, dispen
nem ad ordines, II, 807, 823.
sare ab irregularitate ex defectu
Beneficium ecclesiasticum ad dan
natalium, I, 246.
dum episcopum proprium ordina
Cardinalis quoque tenetur lege ir
tionis quale esse debeat, II, 842.
regularitatis, 1, 199. Cardinalium
Quatenus est titulus ordinationis,
insectator est infamis, I, 294. Car
vide Titulus ordinationis. Confe
dinalis num possit promovere fami
rendum est ab episcopo ordinante
liarem, 11, 847. Cardinalis episcopi
ratione familiaritatis; vide Episco
Ostiensis, Albancnsis, Portuensis
pus proprius.
privilegium, 11,962. Cardinalis arBigamia est multiplex, I, 373.
chipresbyleri basilicae Vaticanae
Quando habeatur vera bigamia, I,
privilegia in materia ordinationum,
374. Inducit irregularitatem, utro
II, 963. Cardinales episcopi subur
que matrimonio consummato, I,
bicarii quomodo se gerere de-
INDEX HEItl M QI \E IN UTROQUE VOL! MINE CONTINENTUR
beant in ordinatione suorum sub
ditorum in Urbe, II, 9<>4. Cardina
lium episcoporum et presbyte
rorum privilegia in materia or
dinationum in suis tilularibus ecclesiis, II, 965. Cardinalis Vicarius
quo privilegio gaudeat pro con
ferenda exteris prima tonsura, II,
897.
Catechumeni sunt incapaces or
dinum, I, 123.
Celebratio divinorum officiorum
vetita per censuram inducit irre
gularitatem, I, 353; sive per cen
suram excommunicationis, I, 351 ;
sive per censuram interdicti, 1,355,
356 ; sive per censuram suspen
sionis, 1. 357. Num eam inducat
celebratio vetita suspensione poe
nali aut suspensione simpliciter
prohibitive, I, 358, 359. Ut haec ir
regularitas contrahatur, necesseesl
ut quis exercuerit officium divi
num, I, 361. Num hanc irregulari
tatem contrahat qui. non obstante
censura aut poena, gradum cleri
calem recipit, aut alium cogit exer
cere divinum officium, aut ponit
actum ordinis nullum, I, 3 »2. 363,
36». Ut exercuerit habens relati
vam potestatem ordinis, I, 865 ; sed
impeditam contracta censura aut
poena, 1, 366. Quando suspensi ce
lebrantes aliquod divinum officium
juxta diversam extensionem suspen
sionis incidant in hanc irregularita
tem, 1,367, <368,369. Ut officium di
vinum clericus eensuralus exercue
rit serio, I, 370. Tandem ut in hae
celebratione divini officii peccave
rit mortaliter, 1, 370. Haec irregu
laritas est totalis el producit omnes
irregularitatis ciTectus, 1.372. At
qui pluribus censuris detentus ce
lebrat officium divinum.unam con
trahit irregularitatem, I, 372.
Censura quid et quotuplex sit, I,
140. Variae censurarum species
quatenus sunt sacrae ordinationis
impedimentum, vide Ej-communicado, Interdictum, Suspensio.
Differt ab irregularitate, 1.175.Qua
381
aetate contrahi possit, I. 202. Quan
do censura affecti exercentes divi
na officia evadant irregulares, vide
Celebratio divinorum officiorum.
Censura innodatus num concedere
possit litteras dimissorias et con
ferre ordines, vide Episcopus pro
prius et Dirnissoriales litterae.
Character effectus ordinationis. II,
1131 sequ. In quibus ordinibus im
primatur. 1, 39. Quando imprima
tur, cum multiplex est materia et
forma ordinationis, II, 1005.
Chorepiscopi quam potestatem
circa ordinationes habuerint in an
tiqua disciplina, II, 791.
Clerici extra seminarium commo
rantes, II, 661 sequ. Quinam pro
prie dicantur, II, 1135; Clericorum
sufficientia in dioecesi, vide Suffi
cientia. Clerici exteri rnoram tra
hentes ultra quatuor menses in
Urbe quibus legibus sint obnoxii,
si velint ad ulteriores ordines pro
moveri, II, 91 ί sequ.
Clinici qui dicantur. 1, 267. Num et
quatenussint irregulares, vide lidei
defectus.
Coadjutoria num sufficiat pro titu
lo canonico ordinationis,!, 605: aut
ad habendum episcopum proprium
ratione beneficii, II, 8'tl.
Cogens alium ad occisionem vel
mutilationem perpatiandain num
sit irregularis, 1, 422.
Commensalitas. vide Familiari
tas.
Condelinquens in homicidio vel
mutilalione num sit irregularis,
1, 427.
Confirmationis defectusqua tenus
simplex impedimentum ordinatio
nis, I. 479, ISO. 481. Testimonium
seu tides confirmationis pro ordi
natione, II, 683 sequ. Vide iestimonia.
Consecratio episcopalis quid, I,
29. Quonam tempore conferri va
leat, vide Tempus ; quonam loco,
vide Locus. Reservatur in Ecclesia
Latina R. P., II. 795, 796.
Congregatio clericorum extia se-
382
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
miiiariuin commorantium, II, 661.
Consentiens homicidio vel mutilationi num sit irregularitas, 1.
425.
Consuetudo num possit tempus
ordinationum immutare, I. 53, 69.
Num possit abrogare legem irregu
laritatis, 1, 211, aut legem inter
stitiorum, I, 510.
Consulens homicidium vel mu Il
lationem num sil irregularis, I.
323.
Coi-onae clericalis origo, 1, 36.
Corporis vilium, vide Vitium.
D
Daemonis possessio, post recupe
ratam sanitatem, irregularitatem
inducit, 1,273 sequ. Num impediat
etiam receptorum ordinum exerci
tium, I, 276.
Damnatus ad triremes est infa
mis, 1, 295.
Defectus natalium, vide Natalium.
Defectus sacramenti, 1, 378. Defec
tus fidei in neophytis et in clini
cis. 1,267, 268,270. Defectus leni
tatis, I, 452, 453, 454.
Delictum quale debeat esse ut ir
regularitatem inducat, 1, 191. De
lictum publicum, occultum, 1, 222.
Deductum ad forum contentiosum,
I. 225.
Derelicti quem habeant pro ordina
tione episcopum proprium, II, 827.
Diaconatus est verus ordo vera
que ordinatio, 1, 27. Est divinae
institutionis, 1, 31. Quandonam
Christus D. illum instituet it, I. 32.
Est verum sacramentum, 1. 39.
Quale peccatum sit ipsum conferre
aut recipere in statu peccati mor
talis, I, i i. Quo ritu conferatur apud
Graecos et Latinos, II. 1088 sequ.
Quae ejus materia et forma, II,
1(189, 1046 sequ. Qui defectus in
collatione diaconatus supplendi
sint, II, 1050 sequ. Diaconatus po
testas, II, 1150. Diaconatus oilicia
in antiqua disciplina. 11,1151,1152,
in actuali disciplina, II, 11Ô3, 115*.
Diaconissae quid fuerint et quid
earum ordinatio, I, 131 sequ.
Dimissoriales litterae, II. 863,
864. Quisnam eas dare possit, II,
865; episcopus proprius, 11,866;
vicarius generalis iu nonnullis ca
sibus, II, 867 ; vicarius capitularis
juxta limites decreti Tridentini,
ses.v. VU, cap. X, de rcf., Il, 868
sequ.; vicarius apostolicus, 11,873.
Quid juris si dimissorias concedens
sit haereticus, schismaticus, excommunicatus, 11, 874 sequ. Di
missoriae ex qua causa dandae, II,
877. Cuinam episcopo dandae, II,
878 sequ. Pro quibus gradibus, II,
883. Ad quodnam tempus, II, 884.
Quid in eis exprimi debeat, 11,885.
Praelatus eas concedere nequit,
nisi facta prius inquisitione, 11,886.
Soleinnitates requisitae iu dnnissorialibus episcoporum ultramontanorum, 11, 887. Quandonam dimis
soriales litterae expirent, II, 888.
An episcopus valeat eas denegare,
II, 889, 890. Specialis dispositio,
quoad dimissorias, pro clericis ex
teris Itoniae commorantibus, II,
892. Quomodo litterae dimissoriae
genuinae ab apocryphis distinguan
tur. II. 710. Dimissoriales litterae
datae a superioribus regularium
quid continere debeant. II. 920.
Quam fidem mereantur, II, 675.
Quid continere debeant directae
ad episcopum alienum in defectu
episcopi proprii, II, 923. Dandae
sunt ab episcopo proprio subditis
suis candidalis ad ordinationem
sed diversi ritus. II, 913.
Dioecesis ad quam perlinet ordi
natus sive ratione originis. 11.856;
sive ratione domicilii, 11, 857 ; sive
ratione beneficii, 11, 858; sive ra
tione familiaritatis, 11, 859. Pres
byter dioecesi incardinatur, 11,860.
Documenta necessaria pro ordi
natione. vide Testimonia.
Domicilium quid sit iu jure cano
nico et quomodo probandum pro
ordinatione, II, 829 sequ. Vide
Eptscopus proprius.
INDEX HERUM QUAE IN UTROQUE VOLI MINE CONTINENTER 38$
Duellantes eorumque patrini sunt
infames et irregulares, 1, 291.
Ecclesia in qua facienda est ordi
natio, vide Locus ordinationis.
Edictum de habenda ordinatione,
II, 664 sequ.
Effectus sacrae ordinationis, scili
cet potestas perficiendi sacras func
tiones, II, 1129; gratia et qualis, II,
1130; character, 11, 1131,1132,1133,
1134.
Energumeni actualiter vexati a
daemone sunt inhabiles ad ordines,
1.273. An sint irregulares, etsi eva
serint liberi, praesertim si obsessi
fuerint post receptos ordines, I,
274. 275, 276.
Epileptici num sint irregulares,
vide Morbi physico-morales.
Episcopatus est superior presby
teratu. 1, 20. Num sit ordo distinc
tus a presbyteratu, 1,21. Num con
secratio episcopalis ex se conferat
plenum sacerdotium, an tantum po
testates episcopales proprie dictas,
I, 22 sequ. Num episcopatus un
quam collatus fuerit, praetermisso
presbyteratu, 1,24 sequ. Origo di
vina episcopatus, I, 32. Quando
nam Christus D. illum instituerit,
I, 32. Est verum sacramentum, I.
.'19. Ideoque est grave sacrilegium
ipsum recipere aut conferre in sta
tu peccati mortalis. I. 44. Ejus
materia et forma, II, 1091, 1109,
1110, 111!. Quo ritu conferatur
apud Graecos et Latinos, II, 1087.
ad 1108. Qui defectus consecra
tionis episcopalis supplendi . II.
1112 ad 1117. Quam potestatem
et quae officia conferat, II, 1148.
Episcopus potest simplex ordina
tionis impedimentum ferre, I, 478.
Quos candidatos saeculares aut legulares potuerit olim jure decre
talium repellere ab ordinatione et
quos possit nunc jureTridentino, I,
616 sequ. Episcopus proprius pro
ordinatione saecularium quis olim
luerit, 11,802; cl quis hodie sit,
II, 803,804 Num consuetudo possit
hanc disciplinam variare, 11,805.
Episcopus proprius ratione origi
nis, 11, 806 sequ. Attendenda est
origo naturalis, II, 807. Pro deter
minanda lilii origine quaenam con
siderari debeant. II, 808, 809. Quid
si illius natus est in dioecesi non ex
accidenti, II, 811 sequ. Quid si na
tus est ex accidenti, II. 81 i sequ.
Varii casus practici expehduntur,
II, 817 sequ. Quid si pater tempore
nativitatis filii nullibi habebat do
micilium, II, 822; aut habebat in
loco ubi catholicus episcopus non
est, II, 823. Episcopus originis pro
illegitimo, 11,825; exposito. II, 826;
derelicto, 11, 827. Episcopus pro
prius ratione domicilii, II, 828. Quid
sit domicilium, II, 829. Probatio
domicilii pro ordinatione exdecennali commoratione, II, 831 ; aut
ex bonorum translatione, II, 882 ;
firmanda juramento, II, 838 sequ.
Quid si quis domicilium acquirit
intuitu ordinationis, II, 836. Num
haberi possint duo episcopi proprii
ratione domicilii, 11,837. Num epis
copus sit proprius ratione domici
lii, si quis stabiliter moratus est in
dioecesi, quin in ulla parochia do
micilium habeat, II, 838. Episcopus
proprius ratione domicilii pro noviliis regularibus aut pro beneliciatisaut coadjutor)bus, 11. 839. Epis
copus proprius ratione beneficii,
II, 840, 841. Quale debeat esse be
neficium, II. 842 sequ. Episcopus
proprius ratione familiaritatis, II,
846, 847. Quis veniat familiaris no
mine, 11, 848. Familiaritas debet
esse triennalis, II, 849. Episcopus
conferre debet familiari ordinato
beneficium infra mensem, 11,850,
851.Episcopus proprius pro ordina
tione saecularium multipli x esse
potest, II. 853. Inter pluies episco
pos proprios datur candidato elec
tio el etiam variatio, non tamen in
fraudem, 11, 854, 855. Quandonam
episcopus non proprius seu alienus
saeculares licite ordinet, scilicet ex
38 1
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
licentia seu litteris dimissorialibus
episcopi proprii, vide Dimissoria
les litterae ; ex privilegio apostoli
co, vide Privilegium apostolicum;
in casu cap. 2, De temp, oui , in
6, II, 898. Poenae contra episco
pum alienum ordinantem praeter
recensitos casus. 11, <899,900.901 ;
contra ordinatum, II, 902. 903.
Quandonam episcopus proprius
saeculares illicite ordinet ; scilicet
siestdiversi ritus, II,904sequ.Nurn
talis ordinatio foret valida, 11,909.
De apostolico induito ordinandi
subditum di versi ritus, II,9i0sequ.
Quid si candidatus Graecus promo
vendus ab episcopo Latino aliquos
gradus jam habeat, II, 912. Epis
copus proprius dare potest subdito
alieni ritus dimissorias ad episco
pum ejusdem ritus ordinandi, II,
913. Item episcopus proprius exte
rus illicite ordinat subditum qui a
quatuor mensibus Romae degit, eo
reversurus, si in examine pro or
dinatione quod Itoniae subiit, re
jectus fuit, 11, 914 sequ. Episco
pus proprius pro ordinatione Re
gularium, II, 918, 919. Quid si hic
episcopus regularem ordinare re
cuset. II, 921. Quandonam epis
copus alienus possit ordinare re
gulares loco episcopi dioecesani,
11,922, 92'1, 929, 930. et quando
vi privilegii ipsorum regularium,
II. 925, 926. Num possit etiam ex
immemorial! consuetudine, 11. 927.
Poenae in episcopum alienum or
dinantem regulares contra jus epis
copi proprii, in ordinatos et in
eorum superiores, II, *.»28. Qui
nam veniant nomine regularium
jure communi ct privilegio apos
tolico quoad episcopum ordinan
tem, II, 931, 9:s2. Episcopus pro
prius pro ordinatione subditorum
praelaturae inferioris vere nullius
dioecesis seu saecularibus seu re
gularibus, II. 935 sequ. ; pro or
dinatione subditorum praelaturae
quasi nullius aut simpliciter, II,
938 sequ. Episcopus quoad poles-
tatein dispensandi ab irregularita
tibus, vide Irregularitas et singu
las irregularitates. Episcopus alie
nus quae testimonia debeat dare
episcopo proprio pro alicujus or
dinatione, II, 704, 705 sequ. Epis
copus haereticus, schismaticus el
censuratus num valide et licite
litteras dimissorias dare possit, II,
874, 875, 876. Episcopus haereti
cus, schismaticus ct censuratus
num valide ordinet, vide Minister.
Error personae in ordinante num of
ficiat validitati ordinationis, 11,968.
Eucliologium Graecorum, 11,10(X>.
Eugenius IV in decreto ad Armenos, II, 1007.
Examen ordinandorum inquoconsislal juxta praescriptionem Tridentini, II, 746. A quo episcopo
examinari debeat candidatu# sae
cularis, 11,748. quando ordinan
dus sit ab episcopo alieno, II,
749 ; a quo exteri in Urbe commo
rantes, II, 750; a quo candidatus
regularis aut subditus praelaturae
inferioris. II, 751, 752. An omnes
promovendi hoc examen subire de
beant, 11,753. An episcopos possit
alios examinatores advocare, II,
754. Officium episcopi aliorumque
examinatorum, Ii, 755. Quaenam
scientia in candidato requiratur,
vide Scientia. Tempus, locus, forma
examinis ct praxis in Curia Roma
na, II. 757. In hoc examine defer
tur judicio episcopi, II. 758. Utrum
episcopus possit ab eodem dispen
sare, II, 759. Poenae in violatores
legem hancTridentinam.il, 760.
Examen electi in episcopum, II,
761.
Excommunicatio quid.sit,et num
sil sacrae ordinationis impedimen
tum, 1,141, 142.
Exei'citium potestatis ordinis in
statu peccati num et quale sil pec
catum, II, 1145.
Exercitia spiritualia praemittenda
ordinationi, II, 762. Praescriptiones
Sanctae Sedis hac de re, 11, 763.
Utrum omnibus ordinationibus
INDEX IŒIIÜM QUAE IN UTROQCE VOLUMINE CONTINENTER 385
praemittenda, II, 764. Varii prae
textus ad eadem evitanda, II, 765.
Poenae in violatores hujus prae
scriptionis, 11,766. Exercitia spiri
tualia pro regularibus, II, 767.
Exoi’cistatus deest in Ecclesia
Graeca. I, 17. Est institutionis ec
clesiasticae, 1,33,34, 35.Quam po
testatem conferat, non exercendam
tamen sine licentia Ordinarii, 11,
1157. Quo ritu conferatur el quae
ejus forma et materia, II, 1022.
Expositi quem habeant ordinatio
nis episcopum proprium, II, 826.
F
Facultates promovendi a quocum
que, II, 878.
Familiaritas qualis debeat esse ut
tribuat episcopum proprium ordi
nationis et quibus episcopis prae
standa, 11, 846 seq.
Fatui irregulares sunt, 1, 283.
Festus dies quinam intelligatur pro
ordinibus conferendis, I, 52, 72.
Fidei defectus reddit irregularem
neophytum,!. 268.Num haec irre
gularitas cesset aliquo post baptis
mum tempore, I, 269 sequ. Item
reddit irregularem clinicum, 1,270,
Num clinicus in nonnullis casibus
promoveri valeat, I, 271. Num ut
clinicus habendus qui baptismum
suscepit in quavis necessitate, I,
272.
Filii haereticorum quando prohi
beantur ab ordinibus, I. 469 sequ.
Filii non baptiz.atorum quoad ordi
nationem, I, 474, 175. Filii homici
dae voluntarii num sint irregulares,
1,455.
Foeminae sunt incapaces ordina
tionis, 1, 124. Quo sensu antiquitus,
hypodiaconae, diacon.ie, presbylerae, episcopae dicerentur, I, 126,
127, 128, 1.33, 134, 135, 136.
Forma ordinationis, vide Hilus or
dinationis el singulos ordines. Quo
mododebeat esse praesens materiae
quae ponitur, 11,1003. Num debeat
proferri ab eodem ministro qui
materiam posuit, II, 1001. Quotuplex ejus mutatio, II, 997.
Fraudis nomine quid intelligatur
in variatione episcopi proprii, Π,
855.
Furtive ordinati qui sint ct quam
poenam incurrant, II, 1009.
G
Graeci quos gradus clericales ha
beant, 1, 16 sequ. Quo tempore
eosdem conferant, I, 45, et quo lo
co, I, 90. Conjugatos ad ordines
admittunt, 1,515. Circa scrutinium
ordinationibus praemittendum vix
differunt a Latinis, II, 674.Sequun
tur bullam Speculatores. II, 805.
Quos ritus adhibeant in ordinatio
nibus, vide Ritus.
Gratia est effectus ordinationis,
11,1130. Ejus status requiritur ad
licitam ordinationem,!, 564. Quale
peccatum committit sine statu gra
tiae recipiens aliquem ordinem, I,
44.
H
Habituatiin vilium occultum num
et quando possint ordinari, 1, 573
sequ.
Habitus clericalis quando assu
mendus a candidalis ad tonsuram,
II. 668.
Haeresisin genere, sub quo nomi
ne venit etiam schisma et aposta
sia a lide, inducit irregularitatem,
1. 461. 462. Quinam haeretici hac
irregularitate delineantur, I, 463
sequ. Dispensat ab hac irregulari
tate unus R. P., I, 167. Qui com
plices haereticorum irregularitati
subjaceant, I, 468. Num et qui lilii
haereticorum prohibeantur ab or
dinibus, 1, 469, 470, 471, 472.
Quando non amplius prohibeantur
1, 473. Filii baptizuti non baptizatoruin possunt utique promover i, I,
474, 475. Qui baplizati ab haereti
cis sint irregulares, I, 476. Haere
tici episcopi quoad concessionem
litterarum dimissoriarum et colla
tionem ordinum, vide Episcopus,
25
386
*
in
TRACTATI S CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
Haeretici conversi quem episcopum
proprium ordinationis habeant, II,
807
Hermaphroditae quoad ordina
tionem, I, 125.
Hierarchia sacra, 1,13.
Homicidium et mutilatio active,
I, 405, 40(5. Inducunt irregularita
tem, I, 407. Quomodo inter se sint
correlata, I, 408. Num causent ir
regularitatem, effectu non sequuto, aut in dubio, I, 409. Occisio et
mutilatio ex facto privato quando
sit voluntaria, I, 413, 414. Volun
taria causal irregularitatem ex de
licto homicidii, I, 415. Quaedam
mulilationes voluntariae recensen
tur in ordine ad irregularitatem,
I, 416, 417, 418. De irregularitate
concurrentium moraliter ad hoc
delictum scilicet de mandantibus,
I. 421, 422; de consulentibus, 1,
423 ; de non-impedientibus, I,
424 ; de consentientibus, I, 425.
De irregularitate physice concur
rentium seu condelinquentium, I,
427 ; participantium, I, 428. Num
homicidium in subita rixa inducat
irregularitatem, I, 429. Occisio et
mutilatio involuntaria seu neces
saria, I, 430. Non inducit irregula
ritatem occisio vel mutilatio cum
moderamine inculpatae tutelae ad
defensionem vitae propriae, 1,431 ;
aut alterius innocentis, I,432.Quandonam moderamen inculpatae tu
telae veriQcetur, I, 433. Num indu
cat irregularitatem occisio velmutilalio ad defensionem honoris,
libertatis, bonorum, I, 435 sequ. ;
aut post injustam provocationem, I,
438. Non est irregularis qui alium
occidit vel mutilat aliter ipse occi
dendus, licet graviter peccet, 1,439.
Occisio et mutilatio involuntaria
quia praeter agentis intentionem,
1. 440. Enumerantur casus hujus
occisionis vel mutdalionis, I, 441
sequ. Homicidium et mutilatio
auctoritate publica quos reddat
irregulares in bello injusto, 1, 448 ;
aut m bello justo defensive, I, 449 ;
vel offensive, I, 450. Quinam sint
irregulares ex judicio sanguinis, I,
451 sequ. Num irregularitate affi
ciatur filius homicidae aut muti
lantis voluntarii, I, 455. Plura de
dispensatione ab hac irregularitate,
1, 456, 457, -458, 459.
I
Idoneitas ad sacram ordinationem
in quo consistat, I, 109.
Illegitimi quem habeant pro ordi
natione episcopum proprium, II,
826. Sunt irregulares, I, 225. Vide
Natalium.
Impedimenta repellentia a statu
clericali alia sunt irritantia, alia
prohibentia. 1.120. Irritantia dicun
tur etiam incapacitates. I, 121. Qui
nam incapacitate laborent, vide Incapacitas. Prohibentia sunt censu
rae el homonymae poenae, irregu
laritates, el reliqua impedimenta
simpliciter, 1. 139. Impedimenta
simpliciter possunt esse etiam par
ticularia, 1. 478. Quot sint et quae
nam haec impedimenta, 1,479 sequ.
Impositio manus in collatione or
dinum hierarchicorum accurate
îcrvanda, II, 994, Fieri debet tactu
corporali, II. 996. Probabiliter est
materia essentialis ordinationis lectoralus et subdiaeonatus in Ecclesia
Graeca, II. 1020, 1029. Num sit ma
teria essentialis diaconatus in utra
que Ecclesia. II, 1039, 1040, 1041.
1046 sequ, ; presbyteratus. 11. 1056,
10.59. 1060. 1074 sequ. ; episcopa
tus. II. 1091, 1092. 1093, 1109sequ.
Incapacitas ordinationis recipien
dae. 1. 121. Sunt incapaces Angelus
et anima separata. 1. 122; nun-baptizalus, I, 123 ; foemina. I, 124
sequ. ; non-presbyler pro episco
patu, I, 137.
Infamia quid sit. I, 284. Est juris
vel lacti. I, 285. Infamia juris ca
nonici est latae vel ferendae sen
tentiae, I, 286. Num ad infamiam
juris latae sententiae requiratur
sententia judii is declaraloria, 1.287,
288. Est poena gravissima erga
INDEX RERUN QUAE IN (TROQÜE VOLUMINE CONTINENTI Π 387
reos, et simplex imped i men him res- I
prchi aliorum. I, 289· Regula com
muniter tradita : Omnes infames
infamia juris civilis sunt infames
infamia juris canonici, caret fun·
«lamento, L 290. Jure canonico sunt
infames duellanles, 1,291.303; rap
tores mulierum. I, 292 : bigami si
multanée, 1, 293; S. R. E. Cardi
nalium vexatores, I, 291 ; damnati
ad triremes, 1, 295; simoniaci, I,
296; haeretici, 1, 297. Alii infames
jure civili et rei aliorum etiam
enormium criminum non sunt
infames jure canonico. I, 298. Irn- '
pedimcnla producta ab infamia ju- |
ris canonici et praesertim irregu
laritas. 1, 299 sequ. Irregularitas
ex infamia est semper ex defectu,
I, 302. Quomodo cesset infamia
juris canonici, 1,304. Infamia farti
(piando velificetur et ex quo oria
tur, I, 306 £equ. Admittit varios
gradus respective ad personas, 1,
308. Producit eadem impedimenta
quae infamia juris, I, 309. Quo
modo aboleatur, I, 310. Num il
licita ex diverso capite Missae ite
ratio inducat infamiam juris latae
vel ferendae sententiae el ideo
irregularitatem. I, 311 sequ.
Infantes num excusentur a censu
ra el irregularitate, I, 202, i 12.
01 im oblati Deo, 1. 485. Eorum or
dinatio valida. sed illicita, 1. 181.
Infideles sunt incapaces ordina
tionis, I, 123. At infidelium lilii
baplizali ordinari possunt. 1, 571.
Instrumentorum traditio vel tac
tus, vide Traditio.
Intentio in subjecto qualis requira
tur pro validitate ordinationis in
adultis. I, 625 sequ. In infantibus
et rationis usu carentibus non est
necessaria, I, 628. De ordinatione
dormientis, I, 630 ; mentecapli, I,
631 ; surdi-muli-caeri, 1,632; coac
ti, 1. 633. Ordinatio ex vi physica
collatu est nulla ; ex metu gravi est
valida, sed graviter illicita, I. 631.
Duo casus hujus coactionis mora
lis recensentur, 1, 635, 636. Ordina
tio ex coactione morali licita est
in primis m clerico arctato. 1,637;
insuper si episcopus obliget ob ne
cessitatem ecclesiae, 1,638, 635). Do
ordinaliom» jocantis. 1,650. De ordi
natione ficte accedentis, 1, 651.Sen
tentia communis de hujus ordina
tionis nullitate, I. 642. Probabilius
est valida, I, 643, 614, Hinc sub
conditione repetenda, 1,645. Plures
resolutiones S. C. C. hae de ιό, I,
616 sequ. Observatio in quamdam
doctrinam Billuart, I. 659.
Intentio reda qualis requiratur
pro licita ordinatione, I, 650, 651,
652. An requiratur intentio proce
dendi usque ad sacerdotium, I. 653,
651. Est illicita intentio recipiendi
ordines ad vitamin otio traducen
dam. effugiendum servilium mili
tare, aliosque labores vitandos, 1,
655. Hem ut quis bonis ecclesiasti
cis et honoribus fi natur, 1.656.Num
liceat
desiderare ecclesiasticas
dignitates et episcopatum, I. 657.
Intentio in ministro ordinationis
faciendi quod facit Eedesia, II, 9»}6,
967. Error in ministro non officit
validitati ordinationis, 11,968. Quid
si ordinans usum rationis non ha
bet. II, 969 ; aut non vult ordinare,
II. 970 : vel si dicat uni 1 ordinatio
nem se nolle ordinare quasdam
impeditos, 11,971 sequ. Quid juris
de validitate ordinationis cum er
rore personae, 11,981. Differentiae
inter intentionem ministri, el in
tentionem subjecti. 11.982.
Interdictum quid el quotuplex
sil, et num sieram ordinationem
impediat. I, 113 sequ.
Interpellatio populi in ordinaUonibus antiquitus el nunc, II. 671,
672, t>74.
Interstitia quid, 1, 500. Quaenam
int< l’stilia temporis inter diversas
ordinationes decurrere debeant, 1,
501. 502. 503. A loge interstitiorum
inter acuhlhatiim el subdiaeonatum, inter diaconatum et presby
teratum dispensat episcopus oh ne
cessitatem aut utilitatem ecclesiae,
388
4·ί
i
I'
w
ir
\ Λ
TRACTATOS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
I, 504. Ah interstitiis pro minoribus
ordinibus, ani inter subdiaconatuin
el diaconatum episcopus dispensat
etiam citra necessitatem aut utili
tatem Ecclesiae, I, 505. Quinam
episcopus dispenset, I, 506. Num
lex interstitiorum comprehendat
etiam regulares, I, 507. Sprcialim
prohibetur duos sacros ordines ea
dem die conferre, I, 508, 509- Lex
interstitiorum non potest abrogari
aut mitigari contraria consuetudine,
I, 510. Poenae olim statutae in vio
lantes hanc legem, 1, 511. Quo
modo interstitia clericis transeun
da, 1, 512. Interstitia in Ecclesia
Graeca. I, 513. Interstitia pro con
secratione episcopali, I, 514.
Irregularitatis etymologica notio.
1, 155. Ejus variae reales definitio
nes perpenduntur, 1, 156, l‘>7. De
bet esse expressa jure communi,
nec potest jure particulari intro
duci, J, 160 sequ. Num possit in
duci consuetudine, I. 161. Quid in
ejus dubio, I. 162, 16i. Numqiiam
infligitur ab homine, I, 163. Elici lus primarius irregularitatis prohi
bendi ordinationem. I. 165. Prohi
bet cujusque gradus collationem.
I, 167 ; el quidem sub gravi, [. 168;
et perpetuo, I. 169. Sed tamen non
irritat ordinationem. I, 170. Alius
consequens irregularitatis effectus
prohibendi exercitium ordinum re
ceptorum ordinalis reservatum, (,
171 sequ. Tertius effectus adhuc
consequens prohibendi collationem
et receptionem beneficii, I. 172.
Num haec beneficii collalio-rcceplio valida sil. I, 173. Praeter recen
sitos efleclus irrcgularilns alios non
habet, L 174. Differt a censuris, I,
175. Regulae practical* ad distin
guendam irregularitatem a lege fe
rente censuram, simplicem prohi
bitionem an! aliam poenam. 1. 176.
Iiregnlarilatisquomododisidalur
juxta diversos auctores, I, !77.Dividitur propi ie m eam quae esi ex de
licto et m eam quae c>l ex doferlu,
licet aliqua sit ex utroque simul ca-
pile, 1. 178, In quo ιι I nique di Herat.
1. 179. Quomodo sil interpretanda
lex irregularitatem continens» I»
181. 182. Irregularitas ex defectu
qiiotiiplexJ, 183, 18'i. Irregularitas
ex delicto historice exponitur. I,
185 sequ. Quaenain delicta irregu
laritatem inducant in praesenti di
sciplina, I. 190. Circumstantiae ne
cessariae in delicto ul irregularita
tem inducat, I, 191. Quidam perpe
ram recensentur ah aliquibus auc
toribus inter irregularis ex delicio,
I, 193, 194, 195. Quotuplex sil irre
gularitas ex defectu el ex delicto
simul, I, 196. An et quomodo mul
tiplicetur irregularitas, 1, 197.
Irregularitas a quibus contrahi
possit, I, 198. Non baptizati sunt
incapaces irregularitatis. I, 198. Ir
regularitatis lex omnes afficit, ex
cepto uno R. P., 1, 199. Causae ex
cusantes ab irregularitate ex delicto
excusant etiam in dubio utrum ir
regularitas sil ex delicto an ex de
fectu. I, 2O|. Excusat aetas. I. 202.
Num ct quaenam ignorantia excu
set, I, 203 sequ. Nonnulli morbi
physico-moHiles, 1,206. Somnus, I,
207. Vis el metus, l, 207. Quomodo
irregularitas cesset, I. 209. Cessare
potest lex irregularitatis per abro
gationem el derogationem, I, 210.
Numlex irregularitatis cessare pos
sit consuetudine. 1. 211. Dispensa
tio irregularitatis datura R. P.. I,
212. Quomodo dispensatio petenda
sil et execution! mandanda, I. 213
sequ. Episcopi habent expressam po
testatem ordinariam dispensandi ab
irregularitatibus ex delicto occulto,
excepto delicto homicidii volunta
rii vel deducto ad forum conten
tiosum. I. 217. Quinam episcopi
hanc potestatem habeant, 1, 218,
219. Interpretantur verba ex delicto
occulto, I, 221,222. Item verba ex
homicidio voluntario, i, 224. Item
verba ex delicio ad forum conten
tiosum dedut to, 1.225. Num episco
pus possit hanc potestatem delegare,
el quomodo eamdem exercere de-
INDEX HERUM QUAE IN UTROQUE VOLUMINE CONTINENTUR 389
lirat, 1. 226, 227. Potestas ordinaria
expressa superiorum et confessarioruin regularium dispensandi ab ir
regularitatibus, I, 228,229. Episcopi
habent ordinariam dispensandi po
testatem ex tacita mente legislato
ris in casu dubii, 1, 230; in casu
occulto, I, 231 ; in casu bonae tidei,
I, 232. Quinam habeant indultum
dispensandi, 1, 233. Quomodoutenxlum facta potestate dispensandi, I,
234.
Iteratio baptismi inducit irregula
ritatem rebaptizato, I, 320; minis
tris rebaptizantis, I, 321 ; rebapti
zanti, I, 322. Cur haec irregulari
tas fuerit introducta. 1. 823. Non
contrahitur ex baptismi iteratione
occulta, 1, 324. Non requiritur ut
alterius baptismi collatio sit solemnis, 1, 325; dummodo sil gravi
ter culpabilis, I, 320 ; et nil essen
tiale utrique baptismati defuerit, I.
327. Num rebaptismus sub condi
tione hanc irregularitatem inducat,
1, 328 sequ. Num haec irregulari
tas, nt quidam censent, non impe
diat etiam ordinum receptorum
exercitium, 1. 331. Iteratio confir
mationis et ordinis irregularitatem
non inducit, 1,332. Quomodo haec
irregularitas ex baptismi iteratione
multiplicetur, aut dispensetur, I.
332. Iteratio illicita missae num
producat infamiam, I, 311 sequ.
J
Jejunium quatuor temporum ab
Ecclesia universa servandum ra
tione ordinationum generalium, II,
709. Quid si ordinatio expletur die
sequenti, II, 770. Num jejunium
servandum sil pro ordinationibus
extra tempora aut pro consecra
tione episcopali, II. 771.
Judaeorum descendentes in regno
1’orliigalliae promoveri nequeunt
sine R. P. dispensatione, 1, 474.
Juramentum ad habendum epis
copum proprium ratione domicilii,
II, 833 sequ.
Lectoratus habetur etiam in Ec
clesia Graeca, I, ili. Est ecclesias
ticae institutionis. 1, 33,34, 35. Quo
ritu conferatur in utraque Ecclesia
et quae ejus materia et forma, II,
1019, 1020, 1021. Quam potestatem
conferat, II, 1158.
Legitimatio in ordine ad tollen
dam irregularitatem, ex defectu na
talium, vide Natalium defectus.
Lenitatis defectus, 1, 452 sequ.
Levitae legis Mosaicae, I, 109.
Liber ordinatorum quid sit et ad
quid inserviat, II. 1127, 1128.
Libri in quibus authentici ritus or
dinationum apud Graecos et Lati
nos reperiuntur, 11, 1006.
Licentia episcopi proprii pro ordi
natione candidati. II, 861. Requiri
tur expressa, II. 862. Vide Dimissoriales litterae. Ordinarii loci li
centia pro exercendis pontificali
bus, vide Pontificalia.
Litterae testimoniales et dimissoriales, vide Testimoniales, Dimissoriales. Litterae ex < ordinationisolim
orant ipsae litterae dimissoriales,
II, 863.
Locus sacrae ordinationis in Eccle
sia Latina et Graeca idem fere est,
I, 90. Pro prima tonsura ct ordini
bus minoribus, 1, 91. Num valeant
impune in aliena dioecesi conferri
absque expressa Ordinarii loci li
centia. 1, 92 sequ. Quinam sit Or
dinarius qui hanc licentiam dare
queat, 1, 97. Locus pro conferendis
ordinibus majoribus, 1,98. Conferri
ab episcopo debent in propria dioe
cesi. 1, 99 : et iu ecclesia calhedrali,
1, l(X) ; et ad altare majus, I, 102 ;
et publice, L 103. Quid juris si
episcopus pracest duobus dioece
sibus, 1, 101.
Consecratio episcopalis conferenda est in provincia, si commode
fieri potest, 1, 105 ; licet id hodie
non semper servetur. 1, 106. Π. P.
ordinatur, consecratur, coronatur,
in Basilica Vaticana, I, 107.
390
TRACTATUS CANONICUS DE SACHA ORDINATIONE
Luxuriae peccatum habituale qiioinodo arceat al) ordinatione, I, 573
sequ.
Μ
Mandans et mandatai ius quando
irregularitatem contrahant ex ho
micidio voluntario, I, 420.
Manuum impositio,xide Impositio.
Maritus num et quatenus promo
veri valeat ad ordines, vide Matri
monium.
Martyrium quid.I, 579, not. 2.
Materia ordinationis, vide Hilus
ordinationis et singulos ordines.
Matrimonii vinculum est impedi
mentum ordinationis, 1,515. Histo
rica evolutio hujus disciplinae lum
in Ecclesia Orientali tum in Ec
clesia Occidentali, 1, 516sequ. Ho
die in Ecclesia Graeca uxorati
sumi ad ordines possunt. 1. 521 ;
non vero ad episcopatum, 1,522. E
contrario in Ecclesia Lilina uxo
ratus ad milium gradum assumi
potest, nisi servatis sonandis, I,
524. Mortua uxore, uxoratus pro
moveri libero potest, 1, 525. Viven
te uxore, necessarius est in genere
uxoris consensus, I, 526, 527 , 528.
Quid si vir promotus fuerit sine
uxoris consensu,!, 529. Num ma
ritus promoveri possit, si uxor con
sentit illius ordinationi, sed renuit
sive religionem proliicii, sive vo
tum castitatis in congregatione re
ligiosa aut in saeculo emittere, 1,
531. Num mai itus pr omoveri pos
sit si uxor illa omnia praestat, sed
ipse est juvenis aut suspectus de
incontinentia, I, 532. Quandonam
vir dicatur juvenis vel sema, I,
533. At si uxor illa omnia praestat,
et vir est senex nec suspectus, promovei i hic poterit in saeculo re
manens. I. 535, 536: non vero ad
episcopatum, 1,539. Numquam per
mittitur virum ordinatum et uxo
rem simul cohabitare. L 537.
Medicus num promovei i ad ordi
nes possit, I, 445.
Membrorum abscissio num irre
gularitatem importet, vide Homici
dium.
Mentecapti num sint irregulares,
vide Morbi physico-morales. Num
hic morbus excuset ab irregulari
tate, vide Irregularitas.
Mercimonium turpe rirea missas
quatenus simplex impedimentum
ordinationis, 1, 482, 483.
Militia saecularis impedii ordina
tionem, I, 541. Normae a Sede
Apostolica indicatae aut praescrip
tae < irca promotionem clericorum
saecularium vel regularium qui
militiae obnoxii sunt aut fuerunt,
1. 542, 543, 544. Non debet quis
clericatui nomen dare, utaservilio
militai i immunis evadat, I, 655.
Minister validae ordinationis est
quilibet episcopus consecratus.
Non requiritur in ministro tides
el probitas, II, 775. Ordinationes ab
haereticis aut schismaticis factae,
servatis servandis, numquam fue
runt irritae, II, 777, 778. Opinio
nonnullorum theologorum non ad
mittitur. II, 779, 780. Num alius
praeter episcopum possit esse mi
nister validae ordinationis, 11,781.
Minister validae sed illicitae or
dinationis esi qui in peccato mor
tali existif, II, 782 ; aut qui censura,
vel homonyma poena seu prohibi
tione impeditur. 11.783 ; aut irregu
laritate, II, 789. Quid si quis mala
vel bona tide ordines recipit ab
episcopo taliter impertito. II. 783.
Exponitur art. 6 const. Apostoli
cae Sedi», II, 784 sequ.
Minister licitae ordinationis, ser
vatis servandis, hodie est H. I’.
eiusqm· delegatus et episcopus propi ius, II. 791, De intentione minis
tri vide Intendo.
Ministri quinam proprie dicantur
ratione ordinis, I. 29. Numquam
Deus permittet idoneos Ecclesiae
ministros deficere, I, 615.
Ministerium solemn·· in ordine
non recepto producit irregularita
tem.!, 334 Nuru contrahatur a laico 1, 334. Clericus ut contrahat
INDEX RERI M QUAE IN UTROQUE VOLl MINE CONTINENTUR 39!
hanc irregularitatem debet in or
dine non recepto ministrare solemniler, I, 335 ; et ex temeraria prae
sumptione, 1,336; et serio, 1.337 ;
el in materia gravi. I, 338. De hac
irregularitate ex adminislratione
sacramentorum baptismatis. 1, 339 ;
confirmationis, 1.310; eucharistiae.
I, 311 ; poenitentiae, I, 342 ; extre
mae mictionis,!, 313; ordinis. I,
311 ; matrimonii. 1,345. De hac ir
regularitate ex alio ordinis non re
repli solemni exercitio, 1,310. Num
haec irregularitas contrahatur si
ordinatio fuit nulla, I, 348 : aut
si clericus fuit per saltum pro
motus, I. 349. Si clericus non sa
cerdos dat benedictionem propriam
sacerdotis, dubium est utrum irre
gularis evadat necne. I, 3U). Non
contrahitur in exercitio indebitae
jurisdictionis. I. 351. Num haec
irregularitas impediat etiam exer
citium ordinum susceptorum, I,
351
Ministerium «livinum exercitum
obstante censura aut homonyma
poena quatenus inducit irregulari
tatem, vide Celebratio divinorum
officiorum.
Missa ordinationis quundonam in
antiqua disciplina celebraretur, 1,
55sequ. Numquam licet extra mis
sam conferre ordines majores, I,
51 ; bene vero tonsuram el minores
ordines, I, 19, 50. Missa ordinatio
nis celebrari debet ab ip««pi.
Mutilatio num irregularitatem in
ducat, vide Homicidium.
N
Natalium defectu sunt irregula
res omnes el soli lilii naturales il
legitimi, I, 235 ; etsi illegitimitas
sil occulta. I, 237. Antiquitus liaec
irregularitas non aderat. I. 2.38.
Cur tractu temporis inducta fuerit,
1, 2.39. Cessat haec irregularitas legitimalione sive per subsequens
matrimonium sive per rescriptum,
I, 240, 241. Item dispensatione,
«piae est strictae interpretationis, I,
242. Hanc dispensationem conce
dit R. P.. 1,243 ; episcopus, 1,214,
245; praelati infei iores < um potes
tati* «piasi-i piscopali <·! capitulum
ac vicarius capitularis, sede va
cante. I, 21G. Hem cessat solemni
professione religiosa, 1, 217. AI re
ligiosus professione dispensatusexeluditur a dignitatibus, I, 248.
Neapolitani regni episcopi dimis
sorias «lare debent ad determina
tum episcopum, II, 882.
Neophyti qui dicantur, 1. 267.
Nurn et quatenus sint irregulares,
392
TRACTATUS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
•
vide Fidei defectus. Num episco
Ordinandus approbatus a proprio
pum proprium ordinationis sortian
Ordinario adhuc in Urbe est exa
tur in loco baptismi, II, 807.
minandus, 11,750. Num ordinandus
habens pluies episcopos proprios
Non-impediens num sit irregularis I
ex homicidio. I, 424.
variare possit, 11,854.
Novitius num repelli a professione
Ordinarius qui licentiam conce
possit aut debeat ob turpe vitium
dere potest exercendi pontificalia,
occultum, I. 574. Novitii ab epis
I. 97. Ordinarius qui potest dare
copo monasterii in quo commoran
dimissorias. II, 865 sequ. ; aut tes
tur, ordinari non possunt ratione
timoniales, II, 710.
domicilii, II, 839.
Ordinatio quid sit, I, I sequ. Rela
tio inter ordinationem et ordinem,
O
I, 4. Cur dicatur sacra, I. 9. Est de
Obedientia quam ordinatus pro
tide quamdam sacram ordinationem
mittit Ordinario aut superiori re
osse verum sacramentum et impri
gulari, Π. 1070. Num haec promis
mere chanicterem, I. 10, 11. Ordina
sio forte praetermissa repeti debeat,
tio quotuplex in Ecclesia Latina, I,
[I. HWi.
14, 15, 29 ; el in Ecclesia Graeca, I,
Oblati Deo el monasterio filii im
16 sequ. Ordinatio in sacris. I. 29.
puberes, I, 485. Quomodo parentes
Ratio multiplicitatis ordinationum,
erga illos sese gerere debeant, I.
1, 30. Quaenam ordinationes sint
(Ï35.
divinae, quaenam ecclesiasticae
Obligatio ad ratiocinia reddenda
institutionis, I. 31 sequ. Quaenam
impedii ordinationem; videliatiosint sacramentum, quaenam sim
cinia.
plex sacramentale, I. 39, sequ. OrObstetricis filius non est infamis
dinatiomale recepta vel collata qua
et exinde irregularis, I. 307, not. 1.
le peccatum. I, 44. Ordinatio quo
Occidens num sil irregularis, vide
nam tempore el loco et a quonam
Homicidium.
ministro conferri possit, vide Tem
Occulta irregularitas ex delicio dis
pus, Locus, Minister. Ordinatio
pensari ab episcopo potest, 1.217
per saltum quid, I, 495. Num sil
sequ. Quid inlelligatur nomine de
non solum illicita sed etiam inva
licti occulti. I. 222. Irregularitas ex
lida. L 496. Sed obligatio est reci
occulto homicidio voluntario, aut
piendi gradum praetermissum, I,
ex occulto delicto deducto ad fo
•497. Quaenam poenae contra ordi
rum contentiosum dispensari ne
nationem per saltum statutae sint,
quit ab episcopo. I. 223. Quid sil
I. 498. Num II. P. permittere pos
homicidium voluntarium, I, 411;
sit ordinationem per saltum, I. 499.
Ordinatio furtiva, 1, l(M)9. Ordina
quid delictum deductum ad forum
contentiosum, I, 225.
tio diaconissarum, I, 133. Subjec
Oculi vel oculorum defectus num
tum sacrae ordinationis, vide Sub
el quatenus irregularitatem gignat,
jectum.
I, 256 sequ.
Ordinatus ad quam diocce.-im per
Officium divinum quid, I, 148, 301.
tineat, vide Dioecesis. Ordinatus
Officia divina celebrata a non or
ante usum rationis num valide or
dinatis inducunt irregularitatem, I,
dinatus sil el teneatur clericalibus
333 sequ.; item ab ordinatis, sed
obligationibus, 1, 48-4. Num el
ceusuralis, I. 353 sequ. Vide Cele
quatenus teneatur castitate, I, 515
bratio divinorum officiorum.
sequ. Num ordinatus ante legiti
Onera missarum num detrahenda
mam aetatem possit receptum or
sint a reditibus beneficii pro ti
dinem exercere, 1, 494. Ordinatus
tulo ordinationis in sacris, 1,599.
sine dimissorii'- quas poenas con-
INDEX RERUM QUAE IN UTROQUE VOLUMINE CONTINENTUII 393
trahat, vide Dimissoriales litterae.
Ordinatus a Papa quaenatn habeat
privilegia, II, 793. Ordinatus debet
alicui ecclesiae adscribi ; vide Suf
ficientia. Ordinatus per saltum,
vide Ordinatio.
Ordo quid sit, 1, 1 seqU. Ejus rela
tio ad ordinationem, 1, 1. Quomodo
differat ab officio, i, 5, I". Quot sint
onlines in Ecclesia Latina et in Ec
clesia Graeea, quinam sint institu
tionis divinae, quinam institutionis
ecclesiasticae, vide Ordinatio.
Proprie non ordo, sed ordinatio est
sacramentum, I, il. Quale sil pec
catum ordinem conferre aut reci
pere in statu peccati mortalis, 1, 44.
Quonam tempore, loco et a quonam
ministro conferri valeant, vide Tem
pus, Locus, Minister. Ordines hierarchici, 1. 29. Ordines majores el
minores, 1, 29. Ordines gratis con
ferendi, II, 1118 sequ. Taxae «piae
percipi possunt a curia in materia
ordinationum, II, 1121, 1122. Poe
nae in simoniacos in materia ordi
num, 11, 1123 sequ.
Oi*igo dans episcopum proprium pro
ordinatione, vide Episcopus pro
prius.
Ostiariatusdeest in Ecclesia Grae
ca, 1, 16. Est ecclesiasticae institu
tionis, 1, 33 sequ. Quo ritu confera
tur, 11, 1017, 1018. Quam potesta
tem tribuat, II, 1159.
Ostiensis Cardinalis privilegium
in ordinatione R. P., Π, 902.
P
Papa, vide Pontifex.
Parentes num possint cogere filios
ad clericatum, 1, 635.
Parochus quoad publicatione·;,vide
Publicationes. Parochus rebapti
zans sub conditione num contrahat
irregularitatem, 1, 228 sequ.
Participes num sint irregulares ex
homicidio, I, 128.
Pastellum quid, II, 1118.
Paschatis die numquain ordiner·
collali, 1, 56.
Patrimonium est titulus canoni
cus pro ordinatione in sacris cleri
corum saecularium, I. 589. Ejus
origo, 1,590 sequ. Est tamen titu
lus subsidiarius in casu necessita
tis vel utilitatis ecclesiae, I. 596.
Quale debeat esse patrimonium ut
sit canonicus ordinationis titulus,
1, 597 sequ. Vide Titulus.
Patrini in rebaptismate num sint
irregulares, 1, 321.
Pensio est titulus canonicus ordi
nationis saecularium in sacris, I,
589. Ejus origo, 1, 593. Qualis de
beat esse ut sit canonicus titulus, I
597 sequ. Vide Titulus.
Poenitentia publica olim consti
tuebat irregularitatem, 1. 186 >equ.
Polygamia simullanea inducit in
famiam juris el ideo irregularita
tem, 1. 293.
Pontifex Romanusquid possit circa
ordinationes, II. 792. Num ordina
tus a R. P. possit licite sine ejus
licentia ab aliis ulterius promoveri,
11, 793 ; num eximatur a subjec
tione praelati proprii, II. 791. R. P.
sibi reservat consecrationem epis
coporum, II. 795.796; non autem
in Ecclesia Orientali, 11,797. Quo
rumnam ordinum collationem pos
sit R. P. presbytero committere, II,
793. Quomodonam haec R. P. po
testas delegandi pro ordinatione
explicari possit, II, 799. An ordinatio
a presbytero delegato facta ultra li
mites privilegii valida sil. II. 800.
Pontificale Romanum. 11. lOfXi.
Pontificalia exerceri non possunt
in alterius dioecesi sim· Ordinarii
loci licentia, I. 92. Quid sil pontifi
calia exercere, I. 93 sequ. Quinam
hanc licentiam dare possit, 1,97.
Portuensis Cardinalis privilegium
iu ordinatione R. P., 11, 962.
Portugalliae «st particularis lex
ut nemo possit promoveri, nisi prius
probet se non descendere a Judaeis,
1, 474.
Potestas ordinis. II. 1137. Est juris
divini et juris humani, II. 1138 se
qu. Num R. P. possit potestatem
ordinis committere per nudum in-
39 i
TRACTATOS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
dultiim, II, Ilii. Potestas ordinis
nuto sil perpetua. II, 1142, 11$3.
Num cesset in altera vita. II, Il $4.
Quale exercitium potestatis ordinis
sii grave peccatum, II, 1145. Potes
tas ordinis superior in genere com
prehendit inferiores. II, 11 »6. Po
testas ordinis episcopalus, 11,11 $<8 ;
presbyteratus, II, 1149; diacona
tus. II, 1150sequ; subdiaconatus, II,
1154; minorum ordinum, II, 1156
sequ.
Praelatus quid juris si repellit
candidatum publice dignum, I. 616,
617, 618. Decretum Tridentinum,
sets. XIV, cap. 1, de ref., I. 619.
Interpretatio hujus decreti. 1, 620.
621. 622. Pi axis S. C. C. in hisce
negotiis, I, 623, 624.
Praelati inferiores num valeant
dispensare ab irregularitate ex de
creto Tridenlino, se.«e. XXZV, cap.
VI, de ref., 1, 218 ; num ab irre
gularitate ex defectu natalium, 1.
216. Num valeant gradus clericales
conferre, vide Abbas. Num pos
sint do irregularitate ex vitio cor
poris judicium ferre, 1. 25$ ; aut
dispensare a lege interstitiorum. I.
507.
Praestimonium num siiffici.il pro
titulo canonico sacrae ordinationis.
I, 605.
Presbytei’ num el quatenus dele
gari possit a R. P. pro gradibus
dei icalibiis conferendis, vide Pon
tifex Romanus.
Presbyteratus Csl verus ordo ver.ique ordinatio, 1, 27. list divinae
institutionis. I. 31. Quandonain
Chi islus I). ipsum instituerit. I, 32.
ISt verum saci amentum, 1.3 Qua
le pei catum sil ipsum recipere aut
conferre in statu peccati mortalis,
I. »$. Num necessarius sit pro va
liditate consecrationis episcopalis,
1. 22 sequ.Quo ritu conferatur apud
Graecos el Latinos, 11. 1055 sequ.
Quuenam ejus inatei ia et forma, 11.
1056. 9)73 sequ. Qui defectus in
collatione presbyteratus supplendi
sint, II. 1080 sequ. Presbyteratus
jiolcstas et ollicia, II, 1149.
Princeps saecularis ab irregulari
tate ex defectu lenitatis immunis
est, I, 45$.
Privilegium aposlolicum aliquan
do datur candidatis ut ab episcopo·
alieno ordines recipiant, II, 894
sequ. ; aliquando datur episcopo ut
alieno subdito ordines conferat, II,
897.
Procurator genendis est irregula
ris ex defectu lenitatis, I. $53.
Professio solemnis religiosa quo
modo tollat irregularitatem ex de
fectu natalium, 1. 247, 248.
Promissio obedienliae in ordina
tione presbyter.il i, vide ObedienΖια.
Protestatio quod poena sanguinis
non intendatur, qu.indo et a quo ad
fugiendam irregularitatem fieri de
beat, 1, $5$.
Publicationes faciendae ante or
dinationem in sacris, II, (>93 sequ.
Ubi, quando, quoties faciendae, II,
<»95. Quid in eisdomexprnm debeat,
II, 696. Quid in fidelibus importent,
11.697. Num Ordinarius valeat eas
remittere, II, 698. Num pro omnibus ordinibus sacris necessariae
suit, II, 701.Quando repeti debeant,
i’
®
j ·
9
t
J
t
|
1
I
■
,J
19
a
1
■
j
1
■
«J
S
I
R
Raptor mulieris est infamis infa
mia
juris
ideoque irregularis, I,
I
S
Ratihabitio homicidii non inducit
irregularitatem, I. $25.
Receptatores haoieiicorurn num
sint irregulares. I. $68.
Ratiocinia reddenda constituunt
impedimentum ordinationis, I, 551
sequ. Redditis rationibus, admi
nistrator promoveri potest, 1,554.
R. P. jiolest ordinationem permittero etiam ante rationum redditionem, I. 555. Quid juris si ad ministrafor promotus fuit ante reddita
ratiocinia el sino dispensatione R.
1
j
S
"d
Λ
'*
j
Ii
INDEX HERUM Ql AE IN UTROQUE VOLUMINE CONTINENTUR 395
Recidivi in xiliiun occultum quoad
ordinationem recipiendam! I, 573
sequ.
Reditus tituli pro ordinatione debrui esse sufficientes pro sustenta
tione clerici, I, 597 sequ. ; el per
petui. I, 600·
Regulares gaudent privilegio re
cipiendi ordines extra tempora, L
71 sequ. Regulares superiores et
confessorii possunt ah irregularita
tibus dispensare, 1, 228, 229. Supe
riores regulares judicant de irre
gularitate e\ defectu corporis pro
exercitio ordinis rerepli, I, 251. De
potestate superiorum regularium
dispensandi ab irregularitate r\ bigamia, I, 403; et (·χ homicidio volun
tario, 1.159. Xumlegointersiitiorum
teneantur, I, 507. Obnoxii militiae
saeculari quomodo ordinari valeant,
I, 511. Regularium titulus pro or
dinatione in sacris est titulus pau
pertatis, 1, 586;quinam veniant no
mine regularium hac in re, I, 587
sequ. Num cl quatenus regulares
a suo superiore repelli ah ordini
bus possint, 1,618 sequ. Quaoruun
testimonia pro ordinatione regula
rium necessaria sint, II. 743 sequ.
Num superior regularis dare possit
testimoniales pro regulari dimisso
«pii in saeculo ordinem recipit,II,
711. Eliam regulares debent exa
men pro ordinatione subire, II, 751
sequ. ; net* reprobati mitti possunt
ad alium episcopum, II. 758. Item
tenentur lege exercitiorum spiri
tualium anti* ordinationem, II. 767.
Episcopus proprius pro regularium
ordinatione est episcopus dioecesanus, II. 919. Exponuntur casus in
quibus superior regularis potest
subditum dimittere ad alienum
episcopum ll,922seqii. VidoJE/mu
copus proprius. Num regulares
abbates poliantur potestate confe
rendi primam tonsuram el ordines
minores, vide Abbates. Hegularcs
cum vocantur ad ordines, quo
modo vocentur, II, 1011, Quid im
portet juramentum ohedientiae
emissum a regularibus in ordina
tione presbyteratus, II, 1070. Si
superior regularis est episcopus,
potest subditum regularem ordi
nare, II, 918. Quid litterae dimisso
riae regularium continere debeant,
vide Dimissoriales litterae. Regu
laris exercens chirurgiam quando
sil irregularis, I, 115.
Resignatio brneilvii vel pensionis
in titulum canonicum pro ordina
tione constitutae, I. C08.
Revocatio mandati (piando man
dantem ab irregularitate homici
dii liberet, I, 421 ; revocatio consi
lii. i. fâl
Ritus diversi episcopus num et qua
tenus possit subditum ordinare,
vide Episcopus proprius. Ritus es
sentiales ordinationum quae habent
rationem sacramenti, sunt divinae
institutionis, II, 981. Quomodonam
Christus D. illos instituerit, el num
Ecclesia variare possit, II. 985, 986.
Tria criteria non levis momenti hac
de re statuuntur. II. 988 sequ. Alii
omnes ritus ordinationum sunt ec
clesiasticae institutionis, II, 991,
992. Obligant sub gravi ritus certo
vel probabiliter essentiales. II 994.
Num tactus instrumentorum el im
positio manus physice el corporaliter
licri debeat, II, 995, 996. De muta
tione accidentali el substantiali for
mae, II, 997. Ex cujus ritus omis
sione ordinatio ex toto vel ex parte
repeti debeat, II. 998. 999, 1090.
Quando el quomodo ritus non es
sentiales supplendi sint, 11, 1001,
1002.
forma pronuntiari debet supra
materiam praesentem, 11, 1063 ;
Num pronuntianda sit ab eodem
ministro tradente materiam, II.
1001. Quandnnam imprimatur cha
racter, cum multiplex est forma ct
materia. II, 10(Γ>. labri in quibus
authentici ritus ordinationis repernnitui. II, f(XW.
Materia el forma determinatur et
litus describitur primae tonsunie,
II, 1013 sequ. : osliaiiatus, 11. 1017,
396
TRACTATIS CANONICUS DE SACRA ORDINATIONE
1018; Icctoralus, II, 1019, 1020,
1021 ; exorcistahis. II. 1022 ; aeolylhatus, II, 1023,1021, 1025 ; ordi
num majorum in communi, II,
1026, 1027 ; snbdiaconatus in Ec
clesia Graeca. Il, 1028, 1029: in Ec
clesia Latina, Π. 1030 sequ. ; dia
conatus in Ecclesia Graeca, 11, 1038,
1039; in Ecclesia Latina, II, 1040
sequ. : presbyteratus in Ecclesia
Graeca, 11. 1055 sequ. ; in Ecclesia
Lilina, II, 1059 sequ. ; episcopatus
in Ecclesia Graeca, II, 1087 sequ. ;
in Ecclesia Lilina, II, 1092 sequ.
S
Sacerdos delegari potest a II, P.
ad nonnullos gradus clericales con
ferendos, II, 798,
Sacramentorum partes essentia
les quomodo institutae a Christo
1). el num ab Ecclesia mulari pos
sint, II, 981sequ.
Saeculares clerii i qui dicantur, II,
8OI.
Saltus in ordinatione, vide Ordi
na lio.
Sanctitas necessaria ad gradum
jr
ir
clericalem recipiendum, I, 561.
565 ; diversa pro diversis gradibus,
1, 566; alia pro prima tonsura, 1,
567 ; alia pro minoribus ordinibus,
1, 568 ; alia pro subdiaconatu, 1,
569; alia pro diaconatu, 1, 570;
alia pro presbyteratu, 1, 571 ; alia
pro episcopatu, I. 572. Quid de can
didato ad majores ordines habituatoet recidivo in vitio occulto, et
«planta probatio abeopraecxigenda,
1, 573, 57G. De simili candidato
ad professionem religiosam, I, 571.
D«‘ simili candidato ad tonsuram
et minores ordines, I, 575.
Schismatici episcopi quoad con
cessionem literarum dimissoriarum
et collationem ordinum, vide Epis
copus. Sunt irregulares, vide Hae
reticus.
Scientia proportionata requiritur
omni ordinationi. 1, 556. Princi
pium generale determinans scien
tiam necessariam pro singulis gra
dibus, 1,557. Quaenam scientia re
quiratur pro prima tonsura,!, 558;
pro ordinibus minoribus, I, 559 ;
pro subdiaconatu et diaconatu, I,
569; pro presbyteratu, 1.561. At
episcopus majorem quoque scien
tiam exigere potest, I. 562. Scientia
necessaria pro episcopatu, 1, 563.
Scrutinium iu ordine faciendum,
11, 669. Modus illud faciendi diver
sus pro diversis temporibus, II,
670 sequ. Quid importet in prae
senti disciplina, I, 673. 671.
Sedes Apostolica, vide Pontifex.
Status gratiae requiri tui ad licitam
ordinationem, 1. 561. Quando sub
gravi vel sub levi, 1, 1-1·.
Seminarium pro tirocinio candi
datorum ad tonsuram et ordines,
II, 659, 600. Quid juris si candidali
extra seminarium morantur, II,
661, 662.
Servitium militare, vide Militia.
Servitus quotuplex, 1,5-15. Servitus
proprie dicta in antiqua Ecclesiae
disciplina erat impedimentum or
dinationis,!, 516. Quid juris si ser
vus, contradicente vel ignorante
domino, ordinatus fuisset, 1, 547.
Servi adseriptilii, aut originarii po
terant ordinari. 1. 519.
Simoniacus est infamis infamia
juris ideoque irregularis, 1,296. Sirnoniacuin est aliquid dare vel re
cipere pro ordinatione, II, 1118
sequ.
Subdiaconatus in Ecclesia Grae
ca comprehenditostiarialiimet acolylalum, 1, 17. Est ecclesiasticae
institutionis. I, 33. Quandonam Ec
clesia illum instituerit, 1, 31, 35.
Non est verum sacramentum,1, 41.
Quale peccatum sit ipsum recipere
aut conferre in statu peccati mor
talis, I, 44. Quo ritu conferatur
apud Graecos et Latinos. II. 1028
sequ. Quae sil ejus materia et for
ma, II, 1029 sequ. Qui ritus omissi
in ejus collatione supplendi, II,
1036, 1037. Quam potestatem con
ferat in Ecclesia Graeca et Latina,
II, 1155.
INDEX RERl’M QUAE IN I TROQUE VOLUMINE CONTINENTI R 397
Subjectum idoneum sacrae ordi
nationis quale sit, 1,109, 110. Quae
nam in eo requiratur intentio pro
valida et licita ordinatione, vide In
tentio.
Sufficientia clericorum in dioecesi
impedit aliorum clericorum ordi
nationem. 1.577. 578. Ne inutiles
clerici promoverentur, Ecclesia
providit per clerici adseriptionem
alicui ecclesiae, I, 579. Differentia
inter canonem Chalcedonensem et
canonem Tridenlinuni hac de re, I,
582. Varia disciplina circa hanc
adseriptionem. et num contraria
inducta consuetudo retineri valeat.
I, 583.
Superiores llegulares, vide Régu
la res.
Superpelliceum quid, 11,1015.
Suspensio quid et quotuplex sit, et
num sacram ordinationem impe
diat, 1, 148 sequ.
T
Taxae in materia ordinationis, vide
Ordo.
Taxa synodalis pro sufficientia tituli
ordinationis, 1,597.
Tempus sacrae ordinationis apud
Graecos ; et quid juris si Graecus
ordinetur a Latino aut viceversa, I,
15. An tempus ordinationis in Ec
clesia Latina servandum sit pro sup
plendis vel repetendis ritibus ordi
nationum, 1,47. Tempus in Ecclesia
Latina pro collatione prunae ton
surae. I, 49: pro collatione mino
rum ordinum, I. 50. Quinam sint
dies festivi quibus ordines minores
conferri valent. 1,52. Num consue
tudo hac in re aliquid valeat. L 53.
Tempus pro conferendis ordinibus
majoribus, I. 51. Vetus hac do re
disciplina, I, 55 sequ. Quando li
ceat absque dispensatione majores
ordines conferre extra tempora sta
tuta, I, 66, 67. Nullus episcopus
infra Pontificem ordines conferre
potest ipso suae consecrationis epis
copalis die, 1,68. Num aliud tem
pus ordinationis consuetudine intro
duci possit. 1,69. Λ lege temporum
ordinationis R. P. dispensat. I. 60.
Quibus de causis in casibus parti
cularibus haec dispensatio conce
datur, I, 71 ; et sub quibus clausu
lis. I, 72, 73. Num regulares gau
deant privilegio ordinationum ex
tra tempora, L 71. Quid importet
hoc privilegium, 1, 75, 76. De epi
scoporum induito dispensandi ad
hac loge, I, 77, 78. Quosnatn dis
pensare valeant, 1, 80. Poenae in
violantes tempus ordinationis. I.
81. Expedit ut ordinatus celebret
anniversarium suae ordinationis et
laudatur pia quaedam consuetudo
in Gallis. I, 82. De missa ordinatio
nis vide Missa. Consecratio epi
scopalis non potest conferti nisi
die dominico aut festo ahcujus
Apostoli. 1,83, 84 ; in missarum s<>lemniis, 1, 85; infra 1res menses a
promotione. 1. 86, 87. Anniversari i
dies electionis et consecrationis ab
episcopo celebranda, 1. 88. Item
dies anniversaria assumptionis R.
P., 1,89.
Testes num sint irregulares ex de
fectu lenitatis, 1,453.
Testimonia necessaria pro ordina
tione alia semper valent, alia non
amplius valent post longum tem
pus, 11, 676 ; quae nec dari possunt
absenti a longo tempore. 11, 677 In
genere testimonia jure praescripta
necessaria sunt, etsi in casu certum
sit nullum adesse impedimentum,
II. 671. 732 Testimonium baptis
mi et confirmationis, II, 683. Num
loco hujus testimonii aliae conjec
turae vel probationes admitti va
leant, II, 685 sequ. Testimonium
de morte uxoris, II, 688. Testi
monium cxistenliae aut dispensa
tionis tituli canonici pro ordina
tione snbdiaconatus, 11,689. Tes
timonium parochi alianimque per
sonarum pro prima tonsura, II,
691 ; pro minoribus ordinibus, II,
692 ; pro ordinibus majoribus, II,
693. Parochus inquirere debet per
publicationes et personaliter, II,
398
in
TRACTATUS (ANONICU’S DE SACRA ORDINATIONE
693 sequ. Vide Publicationes. '
ordinatione candidati perlinentis
Num haec parochi inquisitio ne
ad praelaturam inferiorem, 11,738.
cessaria sil pro omnibus sacris or
Tirocinium in seminario, vide He
dinibus. II, 701. Testimonia quae
minarium.
pro ordinatione facienda a pro
Titulus canonicus ordinationis
prio episcopo requiruntur ab aliis
quid sit ejusque necessitas,!. 584.
Tituli canonici multiplex sensus,!,
episcopis. II, 704. Testimonium i
receptae ordinationis, II, 704. Vide I
585. Quis titulus ordinationis pro
regularibus, I, 586; quorum no
infra Testimoniales litterae. Tes- I
timonia requisita quando promotio (
mine quinam veniant. I. 587. De
cretum S. C. EE. et HR. diei 4
saecularis ab episcopo alieno fa
Aoe. 4892, I, 588. Titulus ordina
cienda est. II, 739 sequ. ; pro pro
tionis clericorum saecularium tri
motione regularis, 11,743 sequ. Tes
plex, idest beneficii, patrimonii et
timonium de peractis exercitiis
pensionis, I, 589. Origo historica
spiritualibus, II, 768.
tituli beneficii. I, 590 ; patrimonii,
Testimoniales litterae quid sint, |
1,591, 592 ; pensionis, 1, 593. De
et in quo differant a dimissoriis,II,
706, 707. Earum concessio non est
cretum Cone. Trid., sess. XXI.
actus jurisdictionis,! 1, 708. Earum
cap. Il, de ref., I, 594. De jure
communi titulus canonicus est ne
forma, 11. 709. A quibus dari pos
sint, II, 710, 711. De quonam epis
cessarius pro solis ordinationibus
copus in eisdem testari debeat. II.
in sacris, I, 595. Titulus ordina
712, 713. Num possit eas episcopus
rius est beneficium ; suppletorius
denegare,II, 714 sequ. Dari debent
in casu necessitatis aut utilitatis
formaliter proclericali promotione.
Ecclesiae, juxta arbitrium Episco
II, 717. Num datae pro ordinibus,
pi. patrimonium et pensio, I, 59G.
intelligantur pro omnibus, et datae
Titulorum reditus debent esse suf
pro aliquo gradu sufficiant pro
ficientes honestae clericorum sus
aliis, 11, 718 sequ.
tentationi, 1,597, 598 ; detractis ex
Testimoniales litterae servandae in
pensis, et num etiam onera missa
rum detrahi debeant, I, 599. Prae
archivio, 11. 722. Quando ordi
terea reditus debent esse perpetui,
nat episcopus beneficii, cujusnam
I, 600,601. Insuper beneficium, pa
episcopi testimoniales requirantur.
trimonium, pensio pacifice possi
II, 726; item quando ordinat epis
deri debent, 1, 602, 603, 604. Quae
copus originis. 11, 728 sequ. ; item
beneficia , patrimonia , pensio \ episcopus domicilii. I [. 734. 785;
nes in specie his conditionibus
item episcopus familiaritatis. II,
respondeant necne. 1,605, 606, 607.
733. An testimoniales episcopi lit
terae sint necessariae, si candida
Quomodo resignatio beneficii, extinclio, alienatio, el remissio patri
tus in dioecesi natus non est, sed
tanto tempore commoratus est ut
monii aut pensionis facienda sit,
potuerit aliquod impedimentum
I, 608. Tituli extraordinarii et sub
contrahere, II, 729. Quale sit hoc
sidiarii ordinationis a S. Sede con
tempus sufficiens ad impedimen
cessi, I, 609. Quis dispensare pos
tum contrahendum. 11,730. A qua
sit a lege prohibente collationem
aetat·· incipiat, II, 731. An suffi
ordinum sine titulo, 1, 610. Quae
ciat simplex parochi testimonium,
ex veteribus et recentibus cano
si candidatus in dioecesi natus, sed
nibus maneant ordinatos vel or
non commoratus est. 11, 733.
dinantes sine titulo, 1, 611, 612,
Poenae in ordinantem et ordina
618. Num contra hanc legem ino
tos absque litteris te^mpnçrHUus.
lescere possit consuetudo, I, 614.
11, 737. Litterae
Tonsura prima non est ordo pro-
INDEX RERUM Q1 ΑΕ IN UTROQUE VOLUMINE CONTINENTUR
prie dictus, I, 28. Distinctio inter
tonsuram et coronam et utriusque
origo, I, 3G sequ. Est simplex sacramenlale, I, 42. Est leve ipsam
recipere aut conferre in statu pec
cati mortalis, 1, 44. Quo ritu con
feratur. II, 1014 sequ. Prima ton
sura apud Graecos, II, 1019. Nul
lam dat potestatem, 11. 1160, Num
eam conferre valeant abbates, vide
Abbates.
Traditio instrumentorum accurate
servanda, II, 994. Instrumenta
tangi debent physice, II, 995. Tradilio-taclus instrumentorum est
materia essentialis ostiariatus, II,
1017 ; lectoratus, II, 1021 ; exorcitalus, II, 1022; acolylhatus, II.
1023; subdiaconatus, II, 1038 sequ. Num sil materia essentialis
diaconatus, 11, 1046 sequ. ; aut
presbyteratus, II, 1074 sequ.
U
Unctio in ordinatione presbyteri, II,
1062 ; in consecratione eoiscopali,
II, 1099.
Uxorati num et quatenus ad ordi
nes admitti valeant, vide Matrimo
nium.
Vicarius Capitularis num possit
dispensare ab irregularitate vi de
creti Cone. Trid., sens. XXIV,
cap. VI. de ref., I, 218 ; el in casu
dubio aut occulto, 1, 230, 231. Po
test dispensare ab irregularitate
ex defectu natalium, 1,246. Num el
quatenus possit aut debeat dare
dimissorias, II, 868 sequ.
Vicarius Generalis num dispen
sare valeat ab irregularitate ex de
creto Cone. Trid,, sess. XXIV,
cap. VI, de ref., 1, 218; et in casu
dubio aut occulto, 1,230,231, Num
399
dare possit dimissorias, II, 867.
Vicarius apostolicus num dare
possit dimissorias. 11,873.
Viduae quae mulieres in antiqua
ecclesia ita dicerentur. I. 130.
Vinculum matrimoniale, vide Ma
trimonium.
Virilia qui sibi abscidit num sil ir
regularis, I, 417.
Vitium corporis antiquitus non secum ferebat irregularitatem, et qui
nam primus hanc irregularitatem
constituerit, 1, 251. Principium ge
nerale exhibens hanc irregularita
tem, I. 252. Hujus irregularitatis
effectus, I, 253. A quo et quomodo
comprobanda, 11,254. Quis ab ea
dispenset, I, 255. De irregularitate
caecorum, caecutientium et allero
carentium oculo, I, 256 sequ. De
irregularitate surdorum et surdastrium, 1,259. De irregularitate eo
rum qui faciem ustulatam, aut
valde maculatam habent, aut ca
rent labiis, naso etc., I, 260. De ir
regularitate mulorum, I. 261. De
irregularitate brachio, manu vel
digitis diminutorum aut inutilia
eadem membra habentium. I, 262
sequ. De irregularitate claudorum,
claudicantium, aut aliter cruribus
pedibusve vitiatorum, 1. 265. De
irregularitate monstruosorum, I,
266.
Vocationis ad statum clericalem
natura et distinctio in imperativam
et invilativam, I, 110. Nemo ad pri
mam tonsuram et ordines accedere
debet sine vocatione, I, 111. Quid
juris si accedit, 1, 112. E contrario
vocatus accedere debet, 1, 113. Quid
juris si renuit, 1, 114. Quomodo di
vina vocatio sit explorandae! quae
nam illius indicia, I, 115 sequ. Re
gula practice haede re, 1,118.Quid
agendum in dubio vocationis, 1,
119.
lmp. G. Saiul-Aubin ct Tlicvenol, Sl-Dkier (lltc-Marne^ 30, |H»s>ugc Verdeau, Park.